Steriliteit bedreigt populair fruit in zijn voortbestaan

Lees de onderstaande tekst (Bron : De Morgen, 16 januari 2003).

LOT VAN BANAAN HANGT AAN ZIJDEN DRAADJE

Als er geen genetisch nieuwe en resistente variëteiten komen, kan het binnen een tiental jaar gedaan zijn
met het oudste gewas ter wereld: de banaan. De reden? Hoe sexy de banaan er ook mag uitzien, het fruit is
in wezen een steriele, zaadloze mutant. En daardoor virtueel ongewapend tegen nieuwe oprukkende
schimmelziekten.
Er bestaan bijna een duizendtal
bananenvariëteiten, maar in onze
supermarkten domineert er sinds
jaren maar eentje -de cavendish-
dé zoete dessertbanaan zoals wij
die kennen. De bananen van de
kleine boeren in tropische landen
zijn echter van een ander kaliber:
voor de bevolking is het hun
dagelijkse bron van zetmeel, niet
als nagerecht maar als hoofd-
m a a l tij d . D ie rijkdom aa n
variëteiten is echter enigszins
bedrieglijk. Want vanuit genetisch
oogpunt zit de banaan al
eeuwenlang muurvast. Sinds de
eetbare banaan door een eerder
toevallige speling van de natuur
ontstond, is de vrucht evolutionair
ter plaatse stil blijven staan.
“De reden is niet ver te zoeken”,
zegt de Belgische banaan-
patholoog Emile Frison, hoofd van
het Internationaal Netwerk ter
Verbetering van de Banaan en de
Plataan in Montpellier, in een
gesprek met De Morgen. "De
banaan is een steriele mutant. Ze
produceert geen zaden. Klassieke
veredeling of seksuele voort-
planting of is met andere woorden
uitgesloten. Om 'n flinke hoeveel-
heid bananen te produceren wordt
het gewas daarom vegetatief
vermeerderd.” Je vermenigvuldigt
ze door zijscheuten te gebruiken
als materiaal voor de volgende
plant”.
...
Bij klassieke vermenigvuldiging
met zaden, zoals bij tarwe, krijg je
door die onderlinge kruisingen een
mix van genetisch materiaal. Zo
kun je variëteiten creëren die
resistent zijn tegen ziekten. Bij
vegetatieve vermenigvuldiging is
dat niet het geval. Als je een plant
hebt die gevoelig is voor een
bepaalde ziekte, dan geldt dat
meteen voor alle planten van die
variëteit", aldus Frison. Daar zit de
achilleshiel van het populaire fruit.
De banaan mist de genetische
diversiteit om weerstand te bieden
aan oprukkend ongedierte en
ziekten.
...
De cavendish was resistent tegen
de panamaziekte en nam de
voornaamste marktpositie in.
Maar nu lijkt ook het lot van de
cavendish bezegeld, omdat de
dessertbanaan en de andere
bananen af te rekenen krijgen met
twee geduchte schimmelvijanden
tegelijk: de sigatokaziekte, die
voor het eerst opdook in Fiji in
1963 en stilaan een wereldwijde
pest aan het worden is, en de
panamaziekte, die aan een come-
back bezig is. Dit keer onder een
variante vorm waartegen ook de
cavendish niet opgewassen is:
"Die schimmelziekten kunnen de
cavendish van de kaart vegen en
ook de andere bananen”.
"Op dit ogenblik is er nog geen
enkele variëteit bekend die de
cavendish kan vervangen", aldus
Frison. Commerciële producenten
gaan kortzichtig te werk, vindt hij.
Ze willen niet investeren in lange-
termijnoplossingen. “Ze pakken
het probleem voorlopig alleen aan
door massaal fungiciden te
sproeien om de sigatokaziekte
aan te pakken."
Voor de zetmeelrijke banaan, die
in de ontwikkelingslanden een
onmisbaar onderdeel van het
menu is, is echter een lange-
termijnoplossing nodig. ”Boeren
kunnen zich geen chemische
sproeistoffen veroorloven.
Alleen een genetische variant van
de banaan die resistent is tegen
de ziekten, kan een uitweg bieden.
...
Voor de banaan in ontwikkelings-
landen ziet Frison maar één echt
h a a l bare kaart: ge n e tisc h e
manipulatie. "Je zoekt naar resis-
tentíegenen bij de wilde bananen,
die je via moleculaire biologie
introduceert bij de eetbare
bananen. Er gebeurt veel onder-
zoek naar, maar voorlopig nog niet
op commerciële basis." De
tegenstand die leeft tegen
genetische manipulatie moet hier
in een andere dimensie bekeken
worden, vindt hij. "Dat is
verdedigbaar in Europa, waar
m e n se n h e t z ic h k u n n e n
permitteren om selectief te eten,
maar dat kun je niet opleggen aan
landen waar men sterft van
honger. Dan kun je niet a priori
een mogelijk reddende technolo-
gie lamleggen. De bezwaren zijn
ook grotendeels van economische
aard. Men vreest voor de macht
van de multinationals. Maar die
zijn niet geïnteresseerd in de
genetisch gewijzigde bananen
voor Afrika. Dat vreemde genen
daardoor in het milieu terecht-
komen, gaat ook niet op, want de
bananen zijn steriel. Voor landen
als Oeganda waar gekookte
bananen tot het basisvoedsel
behoren en er op sommige velden
al geen planten meer kunnen
groeien, moet er dringend iets
gebeuren. Daar is geen andere
uitweg.
Nathalie Carpentier, De Morgen

Werkgroep Didactische Middelen Lot van banaan hangt aan zijden draadje 1
WERKBLAD 'Het lot van de banaan hangt aan een zijden draadje'

1. Waarom is de bananenteelt zo belangrijk voor de ontwikkelingslanden ?

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

2. De banaan is niet in staat weerstand te bieden aan ziekten. Hoe komt dat ?
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

3. Door welke ziekten wordt de bananenteelt bedreigd ? Hoe pakt men dit aan ?
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

4. Deze aanpak is geen oplossing voor de boeren in de ontwikkelingslanden.

Waarom niet ?
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

5. Waarom is genetische manipulatie bij de banaan niet gevaarlijk voor het milieu ?
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

Werkgroep Didactische Middelen Lot van banaan hangt aan zijden draadje 2