Zbigniew BOROWSKI*, Marek SIKORA*

ANALIZA SYSTEMU TRANSPORTU WEWNTRZNEGO PRZEDSIBIORSTWA PRODUKCYJNEGO - CASE STUDY

Streszczenie W opracowaniu poddano ocenie stan istniejcy transportu wewntrznego w przedsibiorstwie produkcyjnym, przeanalizowano koszty funkcjonowania i utrzymania wzkw widowych. Przeprowadzono rwnie analiz zarzdzania transportem wewntrznym jak i efektywno jego wykorzystania. Po etapie diagnostycznym dokonano analizy i w oparciu o badania wasne przedstawiono kierunki zmian, dotyczcych tak sfery zarzdzania, struktury posiadanego sprztu, jego eksploatacji jak i wyboru sposobu zabezpieczenia przedsibiorstwa w urzdzenia transportowe (wzki widowe). Sowa kluczowe: logistyka, transport wewntrzny, analiza efektywnoci

1. WPROWADZENIE Celem analizy systemu transportu wewntrznego firmy (audytu) byo porwnanie obcienia prac wzkw widowych oraz udzia w kosztach utrzymania i napraw midzy gwnymi dziaami badanej firmy, na podstawie obserwacji przeprowadzonej na terenie zakadu oraz uzyskanych danych. Audyt logistyczny jest metod merytorycznej weryfikacji istniejcych niezgodnoci pomidzy stanem deklarowanym a rzeczywistym funkcjonujcego systemu oraz oceny ich skutecznoci. Obejmuje badanie systemu logistycznego wobec przyjtego modelu i zaoe a nastpnie ustalenie niezgodnoci zwizanych z wyrobem, procesem, organizacj, przyjtymi procedurami postpowania i przebiegiem stosowanych informacji, co jest niezbdne dla poprawy warunkw podejmowania decyzji. Takie badanie powinno okreli, czy osigane wyniki odpowiadaj zaplanowanym ustaleniom w osiganiu celw logistyki (Twarg 2004). Zlikwidowanie wszystkich niezgodnoci i defektw powinno prowadzi do poprawy funkcjonowania caego systemu logistycznego lub jego mao sprawnych elementw wewntrznych i zewntrznych. Efektem tego powinno by wzmocnienie pozycji rynkowej i wiadomoci zaogi oraz wyszy zysk przedsibiorstwa. Podstawowymi kryteriami tej oceny s: efektywno, jako produktu i usug oraz pena realizacja logistycznych celw strategicznych (Korze, Twarg 1997). Przedsibiorstwo produkcji pyt wirowych znajduje si w wojewdztwie Zachodniopomorskim. Logistyczny acuch procesu produkcji w badanym przedsibiorstwie obejmuje wszystkie etapy produkcji, od wyprodukowania surowych pyt, poprzez etapy porednie ich wykaczania i uszlachetniania zgodnie z wymaganiami klientw, do przygotowania pyt do spedycji. Z tego wzgldu acuch produkcji mona podzieli na dwa, czsto powizane ze sob strumienie czynnoci, podstawowy i opcjonalny, w ktrych uczestnicz wybrane dziay produkcji, bez brania pod uwag jednostek wspomagajcych. W skad systemu transportu wewntrznego badanego przedsibiorstwa wchodzi pi podstawowych dziaw, stanowicych kluczowe elementy procesu produkcji, a o ich wanoci decyduj konkretne zamwienia klientw. Istotnym uzupenieniem logistycznego acucha produkcji s: warsztat samochodowy i mechaniczny, zaopatrzenie/kontroling oraz
*

Bydgoska Szkoa Wysza

magazyn techniczny i stacja paliw, bez ktrych czsto trudno byoby utrzyma cigo procesw produkcyjnych i realizacj dostaw na czas. W zalenoci od wymaga konkretnego klienta wzem newralgicznym decydujcym o terminowej realizacji zamwienia moe by kady z dziaw zaliczanych do strumienia opcjonalnego, przy zaoeniu bezkolizyjnej pracy dziau produkcji i dostaw surowcw (zarzdzanie dostawami surowcw i materiaw do produkcji oraz czci zamiennych dla warsztatu naprawczego i wsppracy z firmami zewntrznymi, bdcymi wacicielami czci wzkw widowych nie zostay objte biec analiz, gdy nie stanowi elementw systemu transportu wewntrznego). Take ze wzgldu na trwa infrastruktur zakadu produkcyjnego trasy przewozu nie mog by radykalnie zmienione i nie podlegaj analizie ani optymalizacji. Wedug Nowaka (2007) ze wzgldu na rodzaj audytu logistycznego w odniesieniu do obszaru badania, rne s te jego skadniki. W obszarze transportu audyt logistyczny dotyczy oprcz analizy samego procesu czcego si z realizacj dziaa w tym zakresie take poprawnoci kompozycji taboru, efektywnoci jego wykorzystania, uatwienia firmie wyboru midzy transportem wasnym i obcym oraz polityki wymiany taboru. Boruta (2007) zwraca uwag na poprawno kompozycji taboru, efektywno jego wykorzystania, wybr midzy transportem wasnym i obcym oraz polityk wymiany taboru. Postuluje rwnie konieczno wskazania kierunkw rozwoju z uwzgldnieniem odpowiednich kryteriw. 2. ANALIZA EFEKTYWNOCI I KOSZTW TRANSPORTU WEWNTRZNEGO Dla dziaalnoci transportu wewntrznego decydujce znaczenie ma sprawno zarzdzania (efektywno) oraz wydajno systemu transportu. W standardowym przypadku wykorzystanie zasobw transportu wewntrznego jest cile powizane z planowan dobow wielkoci produkcji w poszczeglnych dziaach, stanowicych podstawowe elementy procesu produkcyjnego. Przy dokonywaniu analizy porwnawczej brano pod uwag trzy podstawowe wskaniki wykorzystania wzkw widowych: dobowy wskanik obcienia prac transportu wewntrznego. dobowy wskanik wykorzystania jednego wzka w odniesieniu do liczby wzkw widowych. wskanik cznych kosztw materiaowych w odniesieniu do obcienia prac poszczeglnych dziaw firmy. Przy analizie porwnawczej efektywnoci transportu wewntrznego brano pod uwag sze dziaw wykorzystujcych wzki widowe w biecej dziaalnoci. Analiza wskanika dobowego obcienia prac transportu wewntrznego w poszczeglnych dziaach firmy wskazuje, e najwiksze obcienie prac transportu wewntrznego obserwowane jest w magazynie wyrobw gotowych (51,4) oraz w dziale uszlachetniania wyrobw (23,8), najmniejsza w magazynie technicznym oraz w szlifierni (wskanik: 1 i 3,3 odpowiednio). Z wylicze wynika, e najwiksze obcienie prac jednego wzka obserwuje si w magazynie technicznym (49,2) oraz magazynie wyrobw gotowych (43,7), najmniejsze w dziale produkcji (5,9). Ilo palet przewoonych przez jeden wzek jest najwiksza w szlifierni, magazynie wyrobw gotowych i w magazynie technicznym. Analiza porwnawcza kosztw materiaowych zostaa wykonana na podstawie danych za okres 6 miesicy i dotyczy dwch czynnikw: kosztw materiaw pdnych i cznych kosztw napraw i zakupu czci zamiennych. Analiza bezwzgldnych wskanikw kosztw napraw w stosunku do obcienia prac taboru transportu wewntrznego w poszczeglnych dziaach firmy wskazuje na niekorzystny

stosunek kosztw do obcienia prac w trzech dziaach lakierni (21,4 : 14,9, odpowiednio) i szlifierni (8,3 : 3,3) oraz nieco lepszy w dziale uszlachetniania wyrobw (27,5 : 23,8). Dobre wyniki uzyskano dla nastpujcych dziaw: dzia produkcji (6,8 : 5,6) oraz magazyn techniczny (1,4 : 1). Najlepsze wskaniki obserwowane s w dziale wyrobw gotowych, gdzie bezwzgldny wskanik kosztw napraw wzkw widowych (34,5) jest niszy od wskanika obcienia prac (51,4). Sytuacja ta wynika z faktu struktury taboru transportu wewntrznego tylko 35% to wzki wyprodukowane po roku 2000, ktrych czas eksploatacji nie przekracza 10 lat, a wic pomijajc przypadki losowe rednia awaryjno jest bardzo maa. Bezwzgldny wskanik awaryjnoci dla wzkw wyprodukowanych przed 2000 rokiem (1991-1998) jest stosunkowo wysoki i wynosi 86,9 w porwnaniu do 13,1 dla wzkw nowych. 3. ZARZDZANIE TRANSPORTEM WEWNTRZNYM

Rozpatrywanie transportu wewntrznego w ujciu systemowym pozwala czsto rozwiza taniej i lepiej rwnie proste ukady transportowe. Metody i techniki analizy systemowej zmuszaj do racjonalnego podejcia w rozwizywaniu codziennych problemw transportu wewntrznego. Prowadz one od indywidualnego rodka transportowego do systemu transportowego, dziki uzupenieniu przepywu materiaw o przepyw informacji (Fijakowski 2000). Sprawny system zarzdzania zasobami transportu wewntrznego, zarwno ludzkimi jak i materialnymi ma kluczowe znaczenie dla bezkolizyjnego przebiegu i wydajnoci procesw produkcyjnych. Zmiana struktury zarzdzania z poziomej na pionow oraz systemu monitorowania oglnych kosztw transportu wewntrznego pozwoli na obnienie kosztw i lepsze wykorzystanie floty wzkw widowych. Obecna, rozproszona struktura zatrudnienia pracownikw obsugi wzkw widowych w piciu dziaach firmy znacznie utrudnia analiz kosztw pracy i optymalnego ich wykorzystania. Z danych udostpnionych przez firm wynika, e wszystkie 5 dziaw firmy cznie dysponuje 11 pracownikami obsugi wzkw na jedn zmian przy cakowitej liczbie wzkw rwnej 20 sztuk (rednio ok. 2000 przewoonych palet/zmian). Aby zabezpieczy niezbdn obsad wzkw kierownicy dziaw do obsugi wzkw widowych przesuwaj pracownikw z innych stanowisk pracy. Zarzdzanie transportem wewntrznym w obecnym ksztacie ma charakter poziomy o duym stopniu rozproszenia, co w znacznym stopniu utrudnia monitorowanie kosztw materiaowych i kosztw pracy (co w tym ostatnim przypadku jest w praktyce niemoliwe dla poszczeglnych dziaw) oraz ogranicza swobodny przepyw informacji, co jest szczeglnie widoczne w przypadku wystpienia awarii wzkw. System zarzdzania poziomego jest zwykle stosowany w przypadkach, gdy kilka dziaw firmy nie korzysta z tych samych urzdze. W przypadku wystpienia awarii wzka obsugujcy wzek zawiadamia kierownika dziau, ktry rozpoczyna procedur poszukiwania wzka zastpczego w innych dziaach oraz zgasza awari do warsztatu naprawczego. W tym czasie kierownik nie wykonuje czynnoci zarzdzania prac swojego dziau, co w przypadku jednoczesnego wystpienia innych problemw moe zagrozi cigoci produkcji. Sytuacja znacznie si komplikuje, gdy awarie wzkw wystpi w wicej ni jednym dziale w tym samym czasie. Pozioma struktura zarzdzania transportem wewntrznym powoduje rozproszenie odpowiedzialnoci za sprawne dziaanie transportu wewntrznego na 6 kierownikw dziaw oraz kierownika warsztatu, ktrzy w rzeczywistoci nie maj wpywu na sprawne dziaanie

caego wewntrznego systemu logistycznego transportu wewntrznego. Nie powoano stanowiska na rednim szczeblu zarzdzania dla koordynacji pracy transportu wewntrznego. Brak systemu dystrybucji wzkw nie pozwala na obnienie kosztw i zwikszenie efektywnoci ich wykorzystywania poprzez powizanie dystrybucji wzkw widowych z planowan dzienn lub tygodniow wielkoci produkcji w poszczeglnych dziaach firmy. Dobowy wskanik wykorzystania jednego wzka w zalenoci od iloci wzkw, ktrymi dysponuj poszczeglne dziay jest rny w rnych dziaach, co moe wiadczy o nierwnomiernym obcieniu prac (najmniejszy w dziale produkcji i dziale uszlachetniania, najwikszy w lakierni i magazynie wyrobw gotowych). W praktyce nie wiadomo, ile wzkw jest w danym dniu dostpnych i czy s one rozdzielone efektywnie, zgodnie z ich tonaem. Czasami wystpuje sytuacja, w ktrej wzek o duym udwigu przewozi palety o niewielkim ciarze, co zwiksza koszty obsugi. Obecny system zarzdzania nie pozwala na szczegowe monitorowanie kosztw obsugi transportu wewntrznego, na ktre skadaj si koszty utrzymania w ruchu, koszty czci zamiennych i napraw oraz koszty pracy. Obcianie kosztami danego dziau z koniecznoci ma charakter przybliony. Brak planowego dziaania warsztatu naprawczego powoduje, e zakupy czci zamiennych odbywaj si w momencie wystpienia awarii wzka - po zdiagnozowaniu problemu kierownik warsztatu zgasza zapotrzebowanie na okrelon cz do dziau zaopatrzenia. Rozliczenie materiaw pdnych ma charakter raczej oglny, przybliony. Brak kart paliwowych przypisanych do okrelonych wzkw nie pozwala na szczegowe monitorowanie i kontrol ich zuycia. rdem powaniejszych problemw moe by rozproszenie odpowiedzialnoci za sprawne funkcjonowanie transportu wewntrznego na kilka, w praktyce niezalenych orodkw decyzyjnych (kierownicy dziaw, warsztat, zaopatrzenie). Taka sytuacja znaczco utrudnia zarzdzanie transportem i jest rdem konfliktw. Wydaje si, e waciwym rozwizaniem z punktu widzenia sprawnoci zarzdzania byoby przejcie z poziomego na pionowy system zarzdzania transportem wewntrznym. Wydaje si to o tyle zasadne, e struktura organizacyjna zakadu produkcyjnego, gdzie sze dziaw wchodzcych w skad cigu technologicznego produkcji korzysta z tego samego typu urzdze transportowych wzkw widowych. Takie rozwizanie pozwolioby na: przejrzysty przepyw informacji i danych, dokadne monitorowanie kosztw obsugi i utrzymania. planow dystrybucj wzkw widowych w odniesieniu do wielkoci produkcji. zwikszenie skutecznoci i wydajnoci transportu wewntrznego. obnienie kosztw. szybkie reagowanie na sytuacje awaryjne. delegacj odpowiedzialnoci do jednego orodka decyzyjnego. Jednym z proponowanych rozwiza jest implementacja prostej sieci teleinformatycznej z terminalami w kadym z newralgicznych punktw systemu transportu wewntrznego (6 dziaw produkcyjnych, warsztat naprawczy, magazyn paliw) poczonych sieci bezprzewodow z serwerem utworzonej centrali transportu wewntrznego, ktra czy si bezporednio z zaopatrzeniem i kontrolingiem. Jednak, ujemn stron takiego rozwizania jest stosunkowo dugi czas wdraania systemu i szkolenia pracownikw oraz niewielka ilo urzdze transportowych. 4. ANALIZA KOSZTW UTRZYMANIA RODKW TRANSPORTOWYCH

Rozwizania transportowe Strategia przedsibiorstwa odnoszca si do doboru i wykorzystania rodkw transportowych, jak rwnie decyzja, czy zadania przewozowe realizowa we wasnym zakresie, czy te korzysta z usug wyspecjalizowanych firm transportowych, ma na celu nie tylko optymalizowanie kosztw transportu wewntrznego, ale take zapewnienie poziomu obsugi klientw w stopniu nie mniejszym ni robi to firmy konkurencyjne. Terminowe dostawy, zachowanie wysokiej jakoci przewoonych wyrobw powoduje, e przy zachowaniu okrelonego poziomu cen na sprzedawane wyroby (ceny konkurencyjne) przedsibiorstwo nie straci odbiorcw swoich wyrobw. Wybr pomidzy samoobsug transportowo-spedycyjn a zaangaowaniem wyspecjalizowanych przewonikw naley do najwaniejszych decyzji logistycznych. Kierownictwo przedsibiorstwa zwykle staje przed koniecznoci dokonania analizy nastpujcych wariantw: powierzenie firmom transportowo-spedycyjnym caego zestawu czynnoci logistycznych, czyli przewozw, magazynowania, prac adunkowych, pakowania, kontroli stanu zapasw, transmisji zamwie oraz prowadzenie odpowiedniej dokumentacji; powierzenie wyspecjalizowanym firmom realizacji jedynie niektrych czynnoci logistycznych lub cakowitej obsugi tylko okrelonych zakadw produkcyjnych, centrw dystrybucji lub klientw; denie do samoobsugi logistycznej w oparciu o utrzymanie transportu wasnego i innych sub wewntrznych. Przy rozwijaniu systemu transportowego suby odpowiedzialne za transport d do osignicia dwch funkcjonalnych celw: zapewnienia danego poziomu obsugi klienta oraz zminimalizowania kosztw przy akceptowalnym poziomie nakadw. Osignicie tych celw wymaga starannego rozwaenia wyboru rodka transportu. Wraz ze wzrostem prdkoci dostaw ronie bowiem zwykle take ich koszt. Z uwagi na to, e transport stanowi tak wan sfer w dziaalnoci przedsibiorstwa, zarzdzanie transportem nie ogranicza si ju tylko do dziaa zwizanych ze sprawnym funkcjonowaniem urzdze sucych do przemieszczania adunkw. Osoby odpowiedzialne za funkcjonowanie transportu w przedsibiorstwie powinny analizowa problemy zwizane z wykorzystaniem, kosztami, dostpnoci i sprawnoci urzdze transportowych (m.in. wzkw widowych). Precyzyjne i jasne okrelenie kierunku rozwoju przedsibiorstwa: przyszej produkcji, dostawcw, odbiorcw i wielkoci obrotu wane jest take dla sub transportowych wymusza bowiem planowanie dziaa pozwalajcych na sprostanie dugoterminowym wymaganiom. Podejmowanie decyzji odnonie rodzaju stosowanego transportu i organizacji struktury sieci dystrybucyjnej, pozwalajcych osign cig optymalizacj kosztw inwestycyjnych i poziomu obsugi jest nieustajcym procesem, w ktry musi by zaangaowane kierownictwo transportu. Szczeglne zainteresowanie przebiegiem procesu przemieszczania uzasadnia fakt, e koszty transportu maj znaczcy udzia w kosztach procesu wymiany. Koszty transportu mog dotyczy: skadowania, przemieszczania zwizanego z transportem, rnych skadnikw kosztw kapitaowych, takich jak na przykad: koszty odsetek, wasna administracja transportu, dystrybucja, komunikacja komputerowa i koszty przekazywania danych w caym acuchu transportowym. Analiza transportu w przedsibiorstwie powinna obejmowa nastpujce elementy: rodki transportu,

 infrastruktur transportu, kadr pomocnicz, system organizacji transportu. Oprcz wydatkw ponoszonych przez przedsibiorstwo na zakup usug i/lub wykonywanie czynnoci transportowych we wasnym zakresie istnieje potrzeba brania pod uwag wielu wydatkw ukrytych w innych pozycjach ni wydatki transportowe. Wymieni tu mona nastpujce dodatkowe rodzaje wydatkw zwizanych z korzystaniem z transportu: straty w adunku, koszty naturalnej utraty jakoci adunku spowodowanej dugim czasem przewozu, straty w produkcji lub handlu spowodowane spnionymi dostawami zaopatrzeniowymi, zamroenie kapitau zawartego w adunku w czasie dugiego procesu transportowego, dodatkowe wydatki na opakowanie i przygotowanie adunku do przewozu danym typem rodka transportowego, dodatkowe wydatki na przewozy, wynikajce z wyboru gazi transportu. Kompleksowa analiza kosztw transportu wymaga uwzgldnienia wzajemnych zwizkw poszczeglnych elementw w caym systemie transportowym. Chodzi tu o objcie analiz wszystkich czynnoci kosztotwrczych rozproszonych w praktyce na wiele rnych sfer dziaalnoci przedsibiorstwa. Niezbdne jest wic uwzgldnienie kadego miejsca powstawania kosztw dla poszczeglnych elementw kosztw. Wzgldy gospodarnoci lece u podstaw rozrachunku gospodarczego oznaczaj denie do jak najwikszej oszczdnoci zuycia rodkw. W zwizku z tym niezbdne jest prowadzenie badania kosztw zwizanych ze zuyciem czynnikw transportowych - w zalenoci od sposobw ich wykorzystania oraz metod realizacji procesw przewozowych. Zakres bada kosztowych jest zaleny od potrzeb i przyjtej strategii dziaania, ale najczciej obejmuje: wielko i dynamik globalnych kosztw dziaalnoci transportowej, zmiany struktury rodzajowej kosztw dziaalnoci transportowej, koszty jednostkowe dziaalnoci transportowej. Najwyszy poziom efektywnoci oglnej daje dziaanie najbardziej funkcjonalne i ekonomiczne. Std te efektywno obsugi transportowej moe by rozpatrywana z punktu widzenia funkcjonalnego i ekonomicznego. Efektywno funkcjonalna polega na sprawnym zorganizowaniu procesu transportowego, ktry cile odpowiada zgaszanym przez uytkownikw postulatom odnoszcym si do jakoci i sposobu realizacji usug transportowych. Efektywno ekonomiczna polega za na takim zorganizowaniu procesu transportowego, aby mg on zapewni uytkownikom najniszy nakad zarwno kosztw zwizanych z realizacj zadania transportowego, jak rwnie kosztw wsplnych produkcji i handlu, a w tym kosztw transportu. Koszty transportu zale od wielu czynnikw. Wrd tych najwaniejszych wymieni trzeba nastpujce: rodzaj adunku oraz wynikajc z jego indywidualnych cech i waciwoci, podatno transportow, rodzaj rodka transportu, odlego przewozu, szybko przewozu, regularno pocze.

Kalkulacja kosztw transportu Kalkulacja kosztw transportu to og zabiegw rachunkowych sucych do rozdzielania kosztw dziaalnoci transportowej pomidzy poszczeglne podmioty kalkulacji, ktrymi mog by na przykad zlecenia transportowe, rodzaje pojazdw, trasy przejazdw, kooperacja z przewonikami itp. Punktem wyjcia w analizie rodkw transportowych jest przyporzdkowanie i podzia na okrelone grupy wedug miejsca ich uytkowania. Wzki widowe o zrnicowanym udwigu (5-12t) w chwili obecnej w cigu jednej zmiany przewo tak sam ilo palet, nie wykorzystujc swoich nominalnych nonoci. Przy akceptacji tego stanu, naley zweryfikowa zasadno posiadania aktualnej iloci wzkw uwzgldniajcej tylko kryterium ich udwigu. Nie tylko bowiem ilo palet transportowanych ma wpyw na zapotrzebowanie sprztu, ale rwnie waga adunku. Jeli ilo palet transportowanych w magazynie wyrobw gotowych na wzku o udwigu 12 ton ma tak sam mas jak ilo palet transportowanych na wzku o udwigu 5 ton, to nie jest zasadne posiadanie wielu wzkw o tak duym tonau. Wzki o udwigu 12 ton uywane s sporadycznie, wic ich ilo powinna by znacznie ograniczona. Podstawowymi przyczynami korzystania przez firmy z transportu wasnego s zwizane z tym koszty i poziom obsugi. Gdy wzrastaj stawki przewozowe ustalane przez przewonikw do wynajcia, wiele firm przechodzi na transport wasny, uznajc go za narzdzie kontroli ponoszonych kosztw transportu. Firma moe zmniejszy koszty transportu wasnego, przewoc towary tak efektywnie, jak robi to zawodowi przewonicy wynajmujcy swoje usugi innym firmom. Jeeli moliwe jest osignicie efektywnoci w takim samym stopniu, to teoretycznie transport wasny powinien kosztowa mniej, gdy firma nie musi opaca mary naoonej przez przewonika zewntrznego. Jednake puste przebiegi, stanowice jeden z gwnych problemw operacyjnych, mog istotnie podnie koszty. Z uzyskanych danych wynika, e wzki wasne s bardzie intensywnie eksploatowane ni wzki wynajmowane. Fakt ten powinien by poddany gbszej analizie. Brak odpowiedniej dokumentacji uniemoliwia ocen wielkoci amortyzacji dla poszczeglnego typu wzka. W zwizku z tym niemoliwym jest ustalenie jego kosztu nabycia i porwnanie z kosztami wynajmu. Transport jest nieodczn czci systemu logistycznego, poniewa stanowi wane ogniwo przepywu wyrobw gotowych i surowcw pomidzy dostawcami i konsumentami. Mona wyrni kilka sposobw pozyskiwania pojazdw. Wszystkie maj swoje wady i zalety, a ich przydatno zaley od konkretnej sytuacji: podzlecenie caej operacji transportowej; podzlecenie czci operacji transportowej; zakup; krtkoterminowa dzierawa; dugoterminowa dzierawa; leasing. korzyci z posiadania wasnego transportu s nastpujce: pojazdy mog by budowane jako specjalne, do przewozu konkretnego adunku; kierowca moe przej specjalne przeszkolenie; bdzie peni rol ambasadora firmy; kierowca moe by i bdzie motywowany rwnie do sprzeday towaru; pojazdy mog nosi znaki firmowe (forma reklamy firmy); kierownictwo utrzymuje cakowit kontrol nad pojazdem i jego dziaaniami.

Przy nabywaniu sprztu za gotwk lub na kredyt kada firma angauje jednorazowo wasne rodki. Zakup nowego sprztu zamraa kapita. rodki finansowe raz wydane nie zwikszaj si jak to w duszym okresie wynajmu, moe mie miejsce. Do szczegowej analizy celem podjcia decyzji co si bardziej opaca posiadanie wasnego transportu czy wynajem, niezbdne s rwnie dane finansowe przedsibiorstwa: bilans, zestawienie rodkw trwaych w wartoci netto i wartoci brutto, rachunek przepyww pieninych, strategia rozwoju przedsibiorstwa. Przedsibiorstwa maj do wyboru kilka opcji finansowania zakupu i utrzymania pojazdw. Wedug raportu Corporate Vehicle Obserwatory, wikszo niewielkich firm, zatrudniajcych poniej 100 pracownikw, kupuje samochody firmowe korzystajc ze zgromadzonej wczeniej gotwki lub z kredytw innych ni samochodowe (66 proc). Tylko 8 proc. przedsibiorstw deklaruje zakup aut za kredyt samochodowy. 21 proc. korzysta z leasingu finansowego, a jedynie 4 proc. z leasingu operacyjnego. Nieco inaczej podchodz do tego zagadnienia szefowie duych firm, ktre zatrudniaj powyej stu pracownikw. Co prawda cz takich spek kupuje auta za gotwk (58 proc.), ale ju 28 proc. z nich deklaruje korzystanie z leasingu finansowego. Nieco mniejszym powodzeniem cieszy si leasing operacyjny - po t form finansowania zakupu samochodw subowych siga 10 proc. polskich firm. 4 proc. korzysta za z kredytu samochodowego. 5. UWARUNKOWANIA DECYZYJNE - WYNAJEM, LEASING CZY KREDYT Wybr wynajem, lesasing czy zakup urzdze jest problemem o charakterze organizacyjno-finansowym. Klasycznym przykadem moe by tu wynajem wzkw widowych. Zawierajc umow outsourcingow klient jest cakowicie odciony od problemw zwizanych z techniczn eksploatacj uywanego sprztu, majc jednoczenie pewno, i wszystkie potrzeby zakadu zostan profesjonalnie zabezpieczone przez firmy dostarczajce sprzt. W przypadku badanego przedsibiorstwa, klient ma do dyspozycji na terenie swojego zakadu pracy dodatkowe wzki (tzw. rezerwa zimna), ktre na czas przegldu lub awarii zastpuj urzdzenia z floty. Taka forma obsugi redukuje do minimum czas przestojw produkcyjnych. Patrzc z punktu widzenia ksigowego wynajem nie wymaga angaowania kapitau wasnego oraz nie narusza zdolnoci kredytowych firmy, jednoczenie pozwalajc precyzyjnie budetowa wydatki. Jedna comiesiczna faktura (bdca w caoci kosztem) oraz pozbycie si problemw administracyjnych (ubezpieczenia, UDT, przegldy, zakupy czci) to czynniki przemawiajce za wynajmem rodkw transportowych. Naley jeszcze doda, i w przypadku dugoletnich umw po np. trzech latach umowy powinny gwarantowa wymian floty na now. Rozwaajc jednak moliwo zakupu naley wspomnie o dwch podstawowych instrumentach finansowych takich jak kredyt i leasing operacyjny (mniej popularne formy jak factoring, leasing finansowy pomijam). Od lat klasycznym i podstawowym rdem finansowania dla przedsibiorstw jest kredyt. Bogata oferta prezentowana przez Banki skania do zainteresowania tym produktem. Jednake to proste z pozoru rozwizanie w rzeczywistoci rodzi wiele problemw. Wiele niezbdnych zawiadcze, biznes plan, kopie umw i kontraktw oraz zabezpieczenia majtkowe (hipoteka, zastaw rejestrowy) to podstawowe wymagania stawiane przez bank. Jednoczenie kredyt mocno obcia zdolno kredytow przedsibiorstwa. Do zalet kredytu naley zaliczy to, i sfinansowany t form zakupu wzek widowy jest wasnoci kredytobiorcy. Wad jest odpis kosztw poprzez amortyzacj, ktra w przypadku

wzka widowego wynosi 14% rocznie. W caym okresie kredytowania Klient ponosi wszystkie koszty zwizane z utrzymaniem wzka widowego (przegldy, naprawy, ubezpieczenia, UDT) Z kolei coraz bardziej popularnym rdem finansowania staje si leasing. Ta forma zakupu wzka widowego realizowana z obcych rodkw nie absorbuje wasnego kapitau obrotowego, ktry mona spoytkowa na inne cele. Minimum formalnoci i uproszczona procedura akceptacji stwarza szans przedsibiorstw dynamicznie si rozwijajcych, ktre staraj si zwiksza swj udzia w rynku. Inna wan zalet leasingu operacyjnego jest optymalizacja biecej podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym, gdy w przeciwiestwie do kredytu wszystkie raty leasingowe s dla korzystajcego kosztem uzyskania przychodw. Mona powiedzie, i wzek widowy od razu na siebie zarabia. Tak jak i w przypadku kredytu na uytkujcym ciy obowizek ponoszenia kosztw zwizanych z utrzymaniem urzdzenia. W badanym przypadku wszelkie przesanki wskazuj na zastosowanie leasingu jako najbardziej efektywnej formy eksploatacji wzkw widowych: nowe wzki jednakowy typ i producent , moliwo negocjacji cenowej z producentem/dystrybutorem, jednorodny serwis gwarancyjny i pogwarancyjny, jednorodno czci zamiennych 6. WNIOSKI 1. Obecny system zarzdzania nie pozwala nie tylko na szczegowe monitorowanie kosztw, ale nawet na waciwe ewidencjonowanie kosztw transportu wewntrznego, na ktre skadaj si koszty utrzymania w ruchu, koszty czci zamiennych i napraw oraz osobowych kosztw pracy. 2. Wprowadzenie pionowego system zarzdzania transportem wewntrznym w badanej firmie wydaje si uzasadnione ze wzgldu na struktur organizacyjn zakadu produkcyjnego, gdzie sze dziaw wchodzcych w skad cigu technologicznego produkcji korzysta z tego samego typu urzdze transportowych wzkw widowych. 3. Naley centralnie zarzdza transportem wewntrznym. 4. Konieczne jest wprowadzenie paszportw wzkw widowych (czas wystpienia awarii i jej rodzaj, data i godzina przejcia i zdania wzka przez danego kierowc). 5. Celowe jest wprowadzenie kart paliwowych i kart napraw. 6. W celu precyzyjnego identyfikowania caego taboru i uatwienia dysponowania nim naley wprowadzi oznaczenia identyfikacyjne wzkw widowych (np. kategoria adownoci, nr kolejny i rodzaj napdu). Biorc pod uwag przewoone dotychczas masy adunkw zaproponowano wprowadzenie 4 kategorii wzkw: A wzki o udwigu 2,5 - 3 t. B wzki o udwigu ~5 t. C wzki o udwigu ~8 t. D wzki o udwigu 10 - 12 t. 7. Wskazane jest wydzielenie warsztatu naprawczego podlegajcego jednostce zarzdzajcej transportem wewntrznym. 8. Wszelkie przesanki wskazuj na wybr leasingu jako najbardziej efektywnej i ekonomiczniej formy eksploatacji wzkw widowych w tym przedsibiorstwie.

W kolejnym etapie optymalizacji wewntrznego acucha dostaw badanego przedsibiorstwa celowe byoby przeprowadzenie kompleksowych analiz i bada opisywanego problemu zaczynajc od zaopatrzenia a po dystrybucj do odbiorcw kocowych. Umoliwi to poprawn realizacje procesw logistycznych w obszarze transportu wewntrznego. Dotychczasowe analizy wskazuj bowiem na znaczne rezerwy tak w sferze kosztowej, zarzdzania jak i eksploatacji. LITERATURA [1] [2] [3] [4] [5] Boruta M.: Audyt logistyczny. Mat. III konf. z cyklu Logistyka, Transport, Spedycja Optymalizacja procesw logistycznych. Warszawa 2007 Fijakowski J.: Transport wewntrzny w systemach logistycznych. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000. Korze Z., Twarg J.: Udzia i rola logistyki w kompleksowym zarzdzaniu jakoci (TQM). Problemy Ekonomiki Transportu 2/1997. Nowak I.: Dlaczego audyt?. Magazyny 01/2007, Wandalex, Warszawa 2007, s. 7-8 Twarg J. Audit logistyczny w przedsibiorstwie przemysowym oraz acucha dostaw. Problemy jakoci 01/2004. Wydawnictwo FSNT NOT, Warszawa 2004, s. 16-24.

ANALYSIS AND OPTIMIZATION OF THE INTERNAL TRANSPORT SYSTEM IN THE PRODUCTION COMPANY - CASE STUDY
Abstract The study concerns the assessment of internal transport in a production company, and the analysis of costs of functioning and managing forklift trucks. The analysis of managing internal transport, as well as the efficiency of its use, was carried out. After the diagnostic stage and having considered its outcome and authors own research, proposals of changes both in the management structure and the transport equipment, its use, and the way of providing the company with transport devices (forklift trucks) were presented. Keywords: logistics, internal transport, analysis of the effectiveness