Republika e Shqipërisë 3

Prioritete n zgjedhjen e vetive t plhurave sipas destinacionit
Nertila Zaranjaku Page 1

REPUBLIKA E SHQIPRIS
UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANS
FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKE
DEPARTAMENTI TEKSTIL DHE MODE

TEMA : Prioritete n zgjedhjen e vetive t plhurave sipas destinacionit

Dekani : Prof. Dr. Andonaq LONDO

Prgjegjsi i Departamentit: Prof. As. Dr. Genti GUXHO

Udhheqsi : Prof. As. Ermira SHEHI

Diplomanti : Nertila ZARANJAKU

TIRANE, 2013



PASQYRA E LNDS Faqe

HYRJE.....6

KAPITULL I

FIBRAT DHE LLOJET E PLHURAVE
1.1 Llojet e fibrave.7
1.2 Fibra t reja t prdorura..10
1.3 Llojet e plhurave.10
1.3.1 Karakteristikat e plhurave t prdorura n shndetsi.14
1.4 Filli dhe karakteristikat e tij.17

KAPITULLI II

STRATEGJIA E ZGJEDHJES S PLHURS
2.1 Prcaktimi i vetive t materialeve.18
2.1.1 Materialet dhe vetit e tyre...19
2.2 Mnyra e przgjedhjes s plhurave.21
2.2.1 Roli i vetive mekanike t tekstileve n kohn e prdorimit.21
2.3 Modelet mekanike t tekstileve22
2.3.1 Vlersimi n prekje i plhurs..37
2.3.2 Prcaktimi objektiv i cilsis s jashtme t veshjes.39
2.4 Rndsia e vetive fiziko-mekanike .39
2.4.1 Vlersimi objektiv n prekje pr pjest e stabilizuar t nj veshje..42
2.5 Vetit elastike t tekstileve..45
2.5.1 Stabiliteti dimensional i tekstileve...46
2.6 Vetit fizike t tekstileve..46

KAPITULLI III

ANALIZAT LABORATORIKE
3.1 Masa e tekstileve.50
3.1.1 Karakteristika strukturore51
3.1.2 Aparati mats i trashsis53
3.1.3 Matjet me sistemin KES.54
3.2 Matjet e vetive t siprfaqes55
3.2.1 Matjet n tendosje...56
3.3 Aparati i trheqje-grisjes..56
3.3.1 Matjet n trheqje ...57
3.3.2 Matjet n grisje58
3.4 Aparati i prkuljes58
3.4.1 Matjet n prkulje58


3.5 Aparati i ngjeshjes59
3.6 Aparati i frkimit t siprfaqes60

KAPITULLI IV

METODAT E TESTIMIT T TEKSTILEVE

4.1 Efekti Piling i tekstileve.62
4.1.1 Testi Piling.62
4.2 Testi shirit...63
4.3 Testi grab65

V. PRFUNDIME.

VI. REFERENCAT.



LISTA E FIGURAVE

Nr Faqja

Fig.1.1 Pamja e fibrave natyrore ...7
Fig. 1.2 Bima e pambukut ..8
Fig. 1.3 Fibrat e mndafshit ...8
Fig. 1.4 Fibrat e xhamit .....9
Fig. 1.5 Pamje strukturore e plhurs s endur.11
Fig. 1.6 Pamje strukturore e plhurs s thurur.11
Fig. 1.7 Fasho tradicionale ....14
Fig. 1.8 Doreza mbrojtse .15
Fig. 1.9 Mbulesa kpucsh 16
Fig. 1.10 Plhurat q aplikohen n operacione .......17
Fig. 2.1 Skema: a) Fryrje me lng b) me sfer c) n cilindr....30
Fig. 2.2 Forma e seksionit t mostrs s fryr n drejtim t bazs () dhe indit (!)30
Fig. 2.3 Skemat: a) elementt e tekstilit n formn fillestare, b) n form t deformuar ...31
Fig. 2.4 Forcat q veprojn n fill ..32
Fig. 3.1 Aparati i trheqjes......56
Fig. 3.2 Aparati i grisjes...57
Fig. 3.3 Aparati i prkuljes..58
Fig. 3.4 Aparati i ngjeshjes..59
Fig. 3.5 Aparati i siprfaqes....59



LISTA E TABELAVE

Nr. Emrtimi i tabels Faqja

Tab. I Vlerat e prekjes (Hand Value) kryesore43
Tab. II Ndjesia fillestare e prekjes pr plhurat e kostumeve dimror pr burra44
Tab. III Shprehia fillestare e prekjes pr plhurat e kostumeve verore pr burra44
Tab. IV Ndjesia fillestare e prekjes pr plhurat e fustaneve pwr gra.45
Tab. V Lista e vetive fizike60



HYRJE

Tekstili sht nj plhur, e cila sht e thurur me dor ose me makin. "Tekstil"
tradicionalisht do t thot "plhur e endur". Termi vjen nga fjala latinishte texere, q do t thot
t endsh.
Gjat konceptimit t do produkti industrial sht e domosdoshme t zgjidhet materiali prej t
cilit do t prbhet ky product dhe rruga teknologjike pr prodhimin e tij. Rasti ideal do t ishte
kur kto dy zgjedhje t bheshin njkohsisht, por n fakt ato mund t realizohen vetm
nprmjet nj proesi prafrimesh t vazhdueshme, pra me etapa.

Gjat do etape shihet me sy kritik zgjidhja e br paraprakisht; n se zgjidhja e materialit
diskutohet vetm n etapn e fundit t konceptimit t objektit, kjo e ngushton hapsirn e
zgjedhjeve t mundshme.

Duke qn se proeset teknologjike t prpunimit t materialeve jan t ndryshme, po ashtu t
ndryshme do t jen proeset e prodhimit, sjellja e tyre ndaj faktorve t jashtm, etj.; nuk mund
t flitet pra pr nj koncept racional, n se nuk merren parasysh n kohn e duhur t gjith kta
faktor.

Zgjedhja sht njhersh thelbsore dhe e vshtir. Thelbsore, sepse prej saj varet cilsia e
produktit dhe vlefshmria e tij ekonomike; e vshtir, pr shkak si t shumllojshmris s
materialeve dhe proedurave t prpunimit t tyre, ashtu edhe t variacionit t krkesave q i
paraqiten projektuesit.

Vshtirsia e zgjedhjes s materialeve pjesrisht rrjedh nga kjo pafundsi zgjedhjesh. Por, nga
ana tjetr, ndryshueshmria e krkesave dhe karakteri i tyre shpesh kontradiktor, e ndrlikojn
m tej zgjedhjen, duke i shtuar asaj vshtirsin e prcaktimit n mnyr objective t cilsive t
krkuara; akoma m tepr kjo vshtirsi paraqitet kur bhet fjal pr zgjedhjet shum kriteriale.



KAPITULLI I

Fibrat dhe llojet e plhurave

Produktet e tekstilit luaj nj rol jetik n prmbushjen e nevojave themelore t njeriut. Ne shpesh
i konsiderojm tekstilet thjesht veshje. Natyrisht, industria e veshjeve sht vendi ku shumica e
tekstileve jan prodhuar dhe prdorur. Megjithat, tekstilet jan gjithashtu t rndsishme n t
gjitha aspektet e jets son nga lindja deri n vdekje. Prdorimi i tekstileve daton mbi 8500 vjet
m par. Prparimet teknologjike t tekstileve n industri t ndryshme jan gjithmon t njohura
n industrin e veshjeve.

1.1 Llojet e fibrave

Tekstilet klasifikohen n baz t fibrave prbrse : mndafshi, leshi, liri, pambuku, fibrat
sintetike si rajoni, najloni dhe poliesteri dhe disa fibra inorganike si veshje prej ari, fibre xhami
dhe veshje asbesti; sipas strukturs s thurjes, sipas mnyrs sipas s cils fijet e bazs dhe indit
ndrthuren me njra-tjetrn n makinn e tezgjahut.

Fibrat tekstile natyrale:
1. me origjin bimore
2. me origjin shtazore
3. me origjin minerale

Fig 1.1 Pamja e fibrave natyrore ( a-fibr sisal, b-fibr liri, c-fibr bananeje, d- fibr jute)



Origjin Bimore
-Veshje Lvoreje : ka prdorime t shumta dhe prdoret pr letr.
-Coir: sht nj fibr e cila merret nga arra e kokosit.
-Pambuku : sht nj fibr e but e cila rritet rreth farave t bims s pambukut.
-Krpi : prdoret kryesisht pr litar.
-Juta : prodhohet nga bimt.
-Liri : prodhohet nga flaksi.
-Hithr : prpunohet n mnyr t ngjashme me lirin.
-Ramie (hithr kineze)
-Fibr uji (algat e detit): sht e tretshme n uj dhe prdoret si fibr mbajtse pr disa tekstile.
-Sisal

Fig1.2 Bima e pambukut

Origjin Shtazore
-Alpaca
-Qimet e lepurit Angora
-Qimet e deves
-Kashmiri
-Lesh Angora
-Mndafshi
-Leshi

Fig1.3 Fibrat e mndafshit



Teknofibrat :
1. Fibra artificial
2. Fibra sintetike
3. Fibra inorganike

Fibra artificial
Fibrat artificiale ndrtohen duke u nisur nga produkte natyrale, ato jan qeliza edhe proteina.
Kto substanca nprmjet proedurave kimike, bhen t tretshme dhe solucioni q prftohet,
filtrohet,dhe merret prsri substanca n formn e fijeve pak a shum t gjata. Filllimi i
industris s fibrave artificiale daton n 1984, kur n Franc u formua nj shoqri pr prgatitjen
e fibrave nprmjet proeseve t filaturs dhe koagulimit, n formn e fijeve, t nj solucioni
me densitet t nitrocelulozs. Kto fije u quajtn mndafsh artificial sepse pavarsisht ndryshimit
t natyrs, kishin t njjtin shklqim t mndafshit. M von filluan t prodhoheshin fibra
artificiale duke u nisur nga proteinat shtazore (qumsht) ose bimore (soja). Disa nga llojet e
fibrave artificiale jan :

-Letra
-Rajoni
-Modal
-Mineral
-Asbesti
-Fibrat e xhamit
-Fibrat metalike, telat metalik dhe flett metalike kan disa prdorime n tekstile ,m vete ose
me materiale t tjera pr shembull, punimet e arit.

Fig1.4 Fibrat e xhamit

Sintetike

-Fibra akrilike
-Lurex
-Material elastik, Tactel, Lycra (stilastik) dhe plhura t tjera elastike.
-Fibrat e najlonit
-Fibrat poliester
-Polipropilene (t njohura gjithashtu si Olefin ose Herculon)



Inorganike

Fibra t karbonit
Fibra t metalit
Fibra t silicit
Fibra t qeramiks

1.2 Fibra t reja t prdorura
Prve fibrave t zakonshme si poliesteri, nayloni, poliamidi, elastan, n veshje active sportive
gjejn prdorim edhe fibra t reja, t gjeneruara nga poliesteri, nayloni apo edhe poliamidi.

Hygra sht fill filament i prbr nga przgjedhje fibrash absorbuese polimer dhe naylon.
Polimeri uj absorbues ka nj struktur n form rrjete, e cila absorbon 35% t ujit ndaj peshs s
tij dhe ofron veti lehtsuese t mira q polimeri tradicional nuk i ofron. Nga ana tjetr, nayloni
jep fortsi dhe stabilitet dimensional. Nj plhur e till mund t prdoret n veshje sportive t
atletiks, skive, golfit, etj.

Lumiac sht nj grup filamentesh poliester t trashsive t ndryshme (0.5 2.0 dernier pr
filament) dhe me seksion trthor t rregullt. Komunikimi Hygra-Lumiac jep nj plhur t
trikotuar, q prdoret shum n atletik n Japoni.

Dryarn sht mikrofibra e propilenit plotsisht e riciklueshme. Kjo plhur e till ka pesh t
leht, sht konforte dhe prdoret n sporte t ndryshm. Pr m tepr ka nj trajtim t but, nj
kapacitet termorekurues t lart, thahet shpejt dhe sht antibacterial.

Killat N sht nj filament i zbrazt najloni. Pjesa e zbrazt prbn rreth 33% t seksionit trthor
t secilit filament, gj e cila jep absorbim t ujit dhe veti t ruajtjes s ngrohtsis. Teknologjia e
manifakturimit t Killat N sht shum interesante.

1.3 Llojet e plhurave

Sipas mnyrs s prodhimit tekstilet ndahen :
- T tezgjahuara
- T trikotuara
- Teknike

*-Procesi i kthimit t fijes n plhur n makinat e tezgjahimit njihet me emrin Endje
*-Plhura e formuar nga fijet e boshtit t bazs dhe indit sipas nj rregulli t caktuar (thurje) n
makinat e tezgjahimit quhet Plhur e tezgjahuar
*-Plhura e formuar nga ndrthurja e laqeve dhe sytheve quhet trikotazh



Plhurat e endura (t tezgjahuara) Plhurat e thurura (trikotazhet)

Fig1.5 Pamje strukturore e plhurs s Fig1.6 Pamje strukturore e plhurs s
endur thurur
Tekstilet pr shtpi:
Tekstilet dhe prbrjet e prdorura n mobilim, pajisje dhe produktet e brendshme t shtpive,
tapete, mbulesa dyshemeje. N varesi nga mjedisi dhe vendi, duhet t bhet zgjedhja e fibrs
dhe plhurs.
Tekstilet n mjeksi:
Zbatimet jan n shndetsi, higjien dhe shrbime shptimi. Prdoren zakonisht si fije pr
qepje dhe fasha. Vetit e krkuara jan rezistenca ndaj bio-degradimit, ndaj krpudhave, dhe
mikrobeve dhe prshtatshmria me trupin e njeriut. Bio tekstilet sht nj term i prdorur n
zbatimet e tekstileve pr mjekesi, keto jan elemente tekstili t prdorur n ambjente specifike
biologjike. Kjo performanc varet nga ndrveprimi me qelizat dhe lngjet biologjike pr sa i
prket bio-stabilitetit dhe biokompatibilitetit.
Tekstilet teknike
Tekstilet teknike jan materiale tekstile dhe produkte t prodhuara kryesisht pr performancn e
tyre dhe veorit funksionale se sa pr qllime estetike dhe dekorative. Veorit estetike nuk jan
shum t rndsishme pr tekstilet teknike.
Bazuar n prdorimet prfundimtare, zgjedhja e fibrave pr metoden e prpunimit sht kyi i
zhvillimit t produkteve t rinj n fushn e tekstileve. Ritmi i rritjes s tekstileve teknike n rang
mbarbotror sht 4% pr vit ndrsa rritja e tekstileve pr shtpi dhe veshje sht vetm 1% n
vit.
Rripa transportjeresh:
Per aplikimet industriale dhe n tekstilet teknike t transmetimit t energjis prdorim t gjer
kan rripat transportues. Karkasa sht nj plhur brenda rripit, e cila sht prgjegjese pr
fortsin dhe vetit n trheqje t rripit. Kjo karkas prbehet nga shtresa pelhure t
tezgjahuar t lidhura me njra-tjetrn. Vendoset nj shtrese ngjitsi midis shtresave pr lidhje.
Fortsi e lart, ruajtje forme, rezistenc n grryerje dhe rezistenc e mir ndaj rrezeve t
diellit jan vetit e krkuara pr karkasn dhe shtresn lidhese.


Gjeo tekstilet:
Materialet e tezjahuara ose jo t prdorura n industrin e ndrtimit pr mbshtetje,
qndrueshmri, ndarje dhe drenazh n nivel posht toks prfshihen n kt kategori. Fushat
e aplikimit prfshijn inxhinierin e ndrtimit, ndrtim rrugsh, inxhinieri molesh, ndrtim
vendesh pr hedhjen e mbeturinave, sisteme drenazhimi etj. Fortsi, zgjatueshmri,
kohzgjatje, thithje e ulet e lagshtis, rezistenc n shpim, trashsi, veti t mira hidraulike,
dhe veti transmetuese t mira, rezistenc ndaj nxehjes biologjike dhe rezistenc ndaj
kimikateve jan veti esenciale pr gjeo tekstilet.
Veshjet mbrojtese:
Mbrojtja ndaj nxehtsis, flaks, ujit dhe ambjenteve t rrezikshme prftohen nga prdorimi i
prshtashm i tekstileve teknike me fibra t performancs s lart. Bazuar n prdorimin ndaj
nxehtsis, rezistenca kimike, kohzgjatja, thithja e lagshtis, komforti, rezisteca n prerje
dhe rezistenca n prplasje jan vetit kryesore t krkuara.
Mobiltech:
Fusha e prdorimit t Mobiltech sht e gjer. Fushat e zbatimit prfshijn veshje
automobilash, ndrtim anijesh, hapsire ajrore, automjetet hekurudhore, motocikleta, airbag,
goma. do makin duhet t prdori rreth 17kg material tekstili. Vetit esenciale jan thithje e
mir e tingullit, rezistenc ndaj UV, ruajtje fortsie, kohzgjatje, ruajtje formash, eficienc n
filtrim, rezistenc n grryerje dhe rezistenc n erozion.
Industria e ushqimit:
Fermert veshin rroba mbrojtse kur bjn sprkatjen e prodhimeve t tyre me pesticide.
Tekstilet jan prdorur pr t mbuluar bimt dhe pemt pr mbrojtje nga moti dhe insektet.
Materiale ndrtimi:
Tekstilet jan prdorur n shtpit tona pr ta izoluar at nga t nxehtit dhe t ftoht. Mobiljet, n
t cilat ne ulemi dhe flem, jan t prbr nga lloje t ndryshme t produkteve t tekstilit.
Tekstilet jan prdorur n material pr mbulim, mbulesa, mbulesa muri,grila, kanalet e ajrit dhe
ekranet e dritareve.
Materiale tekstile pr tapete :
Tapetin e nj vendi nga nj tjetr e bjn specifik dizenjoja, modeli, por edhe materiali.
Prodhimet persiane kan filluar t furnizojn Europn aty nga shekulli i 18-t dhe prej
ather, prodhuesit m t mdhenj t tapeteve e kan pasur t pamundur tju shptojn
ndikimeve t modeleve t mbrekullueshm persiane. Tapetet dhe qilimat persian shquhen pr
estetikn e tyre, vlerat funksionale dhe veanrisht pr motivet e mrekullueshme. Format
gjeometrike, t cilat marrin variacione t ndryshme shpesh krijojn simbole dhe ikona t
shenjta q prfaqsojn fise t ndryshme. Megjithat lulet, kafsht, dhe elemente t tjer t
natyrs pasqyrojn fondin e tapeteve Persiane, ku n qndr shpesh her qndron nj


medalion. Materialet q prdoren pr thurjen e tyre, gjithashtu i bjn shum t veant dhe
origjinal kta tapete. Cilsia shum e mir e leshit shpesh ndrthuret me mndafshin, jo
vetm pr ta br m kompakte copn, por edhe pr t dhn mundsi dizenjuesit pr krijimin
e imazheve sa me te gjalla.

Tekstilet rezistente ndaj ujit
Keto lloj tekstilesh jane perpunuar per tu bere rezistente ndaj pershkueshmerise se ujit dhe
djerses. Termi rezistente ndaj ujit I referohet struktures se hollesishme dhe kushteve specifike
te metodes analitike ne laborator. Zakonisht jane copa natyrale ose sintetike te petezuara ose te
mbluara me material rezistent nadj ujit si kaucuk, polivinil, klor, poliuretan, silikon, polimer
fluoriti dhe dyll. Si shembuj mund te permendim xhaketat mushama, kostumet e saunave, varkat,
topat e futbollit, syzet etj
Tekstilet kunder ujit, I rezistojne ujit qe kalon mbi ta, por lejojne avujt e ujit te kalojne. Aftesia
per te bllokuar shiun ose boren ndersa lejon avujt e djerses te dalin jashte (ajrosja), i ben keto
copa shume te perdorshme ne rrobat kunder shiut, ne rrobat e sporteve qe kane lidhje me ujin, ne
tenda dhe perdorime te tjera. Protokolli standart i testimit shpjegon performancen e ketyre
copave. Rezistenca ndja ujit matet nga sasia e ujit ne milimetra qe mund te qendroje mbi cope
perpara se te depertoje brenda saj. Masa e perhapjes se avujve te lagesht matet nga masa e avujve
te ujit qe kalojne ne te, avujt e ujit ne gram per meter katror te copes per nje perudhe prej 24
oresh (g/m/d), e shkurtuar ne g. Vitet e fundit disa nga fabrikat e prodhimit te mallrave
sportive, kane filluar te vendosin kete ne etiketat e produkteve te tyre. Copat e serive mesatare
kane nje vlere rezistence ndaj ujit prej prej 5,000 mm dhe 5,000 g ajrosje. Copat me te mira e
kane kte vlere 20,000 mm dhe 20,000 g. Nje percaktim specifik i tekstileve kunder ujit eshte qe
copa duhet te perballoje presionin e me shume se 1,000 mililitra uje pa pikuar. Testet e shiut ne
dhome kane treguar se disa copa me rezistence me pak se 1,000 mililitra uje, e mbajne ujin
jashte per nje kohe te mjaftueshme, per qellime praktike. Veshjet e bra nga kto copa, te
testuara ne dhomen e shiut, ne Universitetin Leeds, nuk treguan shenja rrjedhje te ujit edhe pas 4
oresh shi t fuqishem, te stimuluar (5 here sa shiu i fuqishem britanik). Gjithsesi disa nga keto
veshje qe kalonin 20.000mm kane pikuar nepermjet zinxhirave, kapucave dhe rrudhave. Persioni
mund te mos jete nje matese e mire per veshjet kunder shiut, pasi forca e renies se shiut ne cope
varet gjithashtu edhe nga shpejtesia levizjes se copes, gjithsesi presioni eshte mates i mire per tu
ulur ne vende te lagura apo situata te tilla te ngjashme. Si perfundim aftesia e ajrosjes se copave
rezistente ndaj ujit varet nga kushtet e motit, vecanerisht temperatura dhe lageshtia.

Struktura e copave qe mbajne ujin larg nga trupi, mund te perdoren per ta mbajtur perdoruesin te
thate, me shume se membrana, stoferat per pallto, apo petezimi i copave. Kjo do te thote se
djersitja mund te largohet nga trupi ne menyre me efektive kur cops bie ne kontakt me ujin e
rrjedhshem apo avujt e ujit. Keto jane tekstile te drejtuara si Nikax Analogy apo FurTech, te
cilat kane gjithashtu aftesine e ajrosjes ne kuptimin tradicional. Copat mund te behen rezistente
ndaj ujit edhe me sperkates (kjo mund te ndikoje ne cilesine e copes). Veshjet qe kombionojne
cilesine e rezistences ndaj ujit me izolimin termik, si ato te prodhuara nga Nikax
Analogy apo FurTech, I rezistojne te fohtit ( nxehtesia transmetohet nepermjet disa shtresave te
holla izotermike shume afer njera tjetres dhe pengohet nga nje hapesire e vogel ajrosese. Kur
eshte ftohte, avujt e thate kondensohen ne siperfaqe te ftohta, duke bere qe copa po pikon. Edhe
rrobat rezistente ndaj ujit edhe tendat ose cadrat perdorin te njejtin lloj tekstili keshtu qe me e


mira eshte qe te prezantohen te dyja se bashku. Problem kryesor i rezistences ndaj ujit eshte se
gjate djersitjes dhe ajrosjes ne nxjerrim shume avuj uji. Nese nje tekstil eshte totalisht e
padepertueshme nga uji, dhe jashte xhaketes apo tendes eshte ftohte atehere avujt e ujit do te
kondensoheshin brenda copes. Gjate nje dite aktive mund te djersish pothuajse aq sa ne kete rast.

1.3.1 Karakteristikat e plhurave t prdorura n shndetsi.
Karakteristikat e fashos.
Ne shndetsi prdoren plhura me karakteristika te ndryshme ku do pelhure ka nje perdorim te
veante. Keto pelhura perdoren si fasho,garze,doreza qe perdoren per vizite mjeksore apo te cilat
perdoren ne salla operacioni perparese etj.
Sipermaresit kane shpikur nje tip fashoje e cila eshte e papershkueshme nga uji,me elasticitet te
larte si dhe lejon ajrin te depertoje deri ne plage.
Ne pergjithesi spitalet dhe klinikat perdorin fasho me karakteristika te tilla, por ky produkt mund
te perdoret lehtesisht edhe ne per shtepi.
Keto fasho, duke i studiuar nga menyra e ndertimit te tyre,jane te perbera nga nje shtrese e holle
dhe transparente e ndertuar nga poliuretani apo nga lende te tjera te ngjashme me te.
Studiues tjeter i cili u mor me nje studim te tille arriti te krijonte nje fasho ku ne brendesi te saj
ndodhej nje shtrese e holle e futur brenda nje pelhure elastike e krijuar nga materiale kompozite.
Pelhura eshte shume cilesore dhe e mbron membranen e cila eshte shume e holle dhe shume ajer
kaluese se fashot tradicionale.
Per me teper kjo lloj fashoje eshte shume elastike nese vendoset ne pjeset e kthyera, si eshte
brryli, pa shkeputur mberthesat e saj.

Fig1.7 Fasho tradicionale

Pelhura te holla te krijuara nga fusha e inxhinierise.
Pelhura Transkit.
Transkit quhet pelhura bio-inxhinierike e cila sherben per zevendesimin e pjesshem ose te plote
te plages se shkaktuar nga djegia,pra eshte nje pelhure qe zevendeson lekuren.


Pelhura Transkit eshte e ndertuar nga nje shtrese polimere si dhe nga qeliza keratine te rritura
artificialisht ne kushte shume sterile.
Kjo shtrese siguron nje shtrese te holle lekure,transparente,e cila aplikohet mbi vendin e djegur.
Me qene se kjo pelhure eshte transparente ben te mundur vezhgimin ne menyre te vazhdueshme
te plages.
Pelhura Transkit permban proteina e cila ndihmon ne sherimin e vendit te demtuar gjithashtu
nepermjet saj kalon nje sasi e vogel ajri dhe lageshtire qe ndikojne pozitivisht mbi plage. Kjo
pelhure mund te kete efekt per nje kohe te gjate ne rast se ajo do te ruhet ne gjendje te ngrire ne
temperaturen -70C deri -20C dhe shkrin menjehere para perdorimit.

Pelhura OrCel.
Kjo pelhure nuk ben zevendesimin e lekures sepse nuk permban qeliza, melankocite, makrofage,
limfocite etc.

Pelhura Apligraf
Kjo eshte nje forme e njejte me lekuren e vertete.
Pelhura eshte krijuar nga ndarja e qelizave (keratinocite dhe fibroplaste) te nje pjese te trupit.
Pelhura Apligraf eshte aplikuar shume tek pacientet duke ndihmuar plaget e tyre te sherohen
shpejt si dhe te behet me pak e dhimbshme.

Dorezat mbrojtese
Elemente te tjera kryesore te perdorura ne shendetesi jane dorezat. Keto jane te ndertuara nga
nje material prej gome elastike. Ne brendesi te tyre ndodhet nje shtrese e holle pudre e cila
lehteson veshjen e tyre ne duar. Dorezat perdoren gjate operacioneve apo vizitave te ndryshme
mjeksore,ato jane vetem per nje perdorim dhe duhet te jene sterile. Psh.ne rast se mjeku ka kryer
nje vizite me nje pale doreza ai duhet t`i hedhe ato dhe per te bere nje vizite tjeter duhet te hape
nje pako te re dorezash te cilat jane sterile.

Fig1.8 Doreza mbrojtse


Maske fytyre
Edhe kjo eshte nje element mbrojtes. Maskat sherbejne qe mjeket te mos thithin mikrobe ne
rruge ajrore si dhe te mbrohen nga pacientet e semure. Maska eshte e ndertuar nga pelhura qe
permbajne elemente mbrojtes ndaj baktereve dhe nje material plastik e cila nuk lejon depertimin
e mikrobeve ne mushkrite e mjekeve.

Mbulesat e kepuceve
Keto sherbejne per te mos ndotur dyshemete e ambjenteve sterile ne spitale.Mbulesat e kepuceve
jane prej plasmasi dhe ne brendesi te tyre eshte nje shtrese e perbere nga elemente qe pengojne
rritjen e mikrobeve.Keto perdoren shume nga kirurget ne sallat e operacionit.

Fig1.9 Mbulesa kpucsh

Pelhurat qe aplikohen gjate operacioneve
Keto pelhura jane shume sterile dhe perdoren vetem gjate nje operacioni.Pelhurat kane aftesi
shume te mire te thithin lageshtiren dhe gjakun,jane shume rezistente dhe nepermjet tyre behet e
mundur edhe kalimi i ajrit ne plage.



Fig1.10 Plhurat q aplikohen n operacione

1.4 Filli, funksionet, karakteristikat dhe przgjedhja e tij

Prve plhurs, por jo m pak i rndsishm se ajo, filli sht ndoshta komponenti m thmelo i
qepjes, t cilin shpesh e shohim pa i dhn shum rndsi przgjedhjes s tij. Nevojiten disa
njohuri baz pr fillin n mnyr q t bj zgjedhjen e duhur t tij.
Natyrisht zgjedhja e perit qeps krkon m tepr sesa prshtatjen me ngjyrn e plhurs.
Qepjet formohen nga fije q duhet t jen n prputhje me llojet e thurjes, materialin dhe
plhurat mbi t cilat do punohet. Fijet qepse duhet t jen t fort, t buta, uniformed he t
prafrta me plhurn ku do aplikohet qepja. Kosto e fijeve qepse edhe pse z nj pjes t vogl
t kostos s materialeve, ka efekt mbi produktin dhe knaqjen e krkesave t konsumatorve.
Fijet qepse prbjn nj faktor t rndsishm n cilsi dhe punn e qepjes, n qndrueshmrin
e veshjes dhe knaqjen e konsumatorit. Nuk ka fije t prkryer pr aplikime t ndryshme,
megjithat ekziston nj fije e prkryer pr aplikime t veanta. (American & Efrid).



Kapitulli II

Strategjia e zgjedhjes s plhurs

2.1 Prcaktimi i vetive t materialeve

do material mund t prfytyrohet si nj sistem atributesh, q jan vetit e tij. Nuk sht vetem
materiali n vetvete synimi i projektuesit pr prodhimin e nj tekstili me destinacion t
prcaktuar, por kombinimi specifik i atributeve t tij, i quajtur ndryshe profili i vetive. Kshtu
nse do ti referohemi plhurave q prdoren prshembull n veshje aktive sportive ( futboll,
volejboll, basketboll,) nj informacion m i detajuar mbi atributet kryesor t tyre (profili i
vetive) jepet m posht:
1. Nxehtsi optimale dhe rregullim i lagshtis
2. Ajrosje e mir dhe deprtueshmri e avujve
3. Absorbim i shpejt i lagshtis dhe kapacitet transportues
4. Munges lagshtie
5. Tharje e shpejt pr t parandaluar ftohjen
6. Absorbim i pakt i ujit t shtresave t veshjes pran lkurs
7. Dimensionalisht t qndrueshme edhe kur jan te laguar
8. Rezistente
9. Lehtsi n prdorim
10. Pesh e leht
11. T buta dhe t kndshm n prekje.

Po kshtu nse do t marrim n konsiderat veshjet q prdoren n sporte t tilla si : iklizm,
not, etj, plhura q mund t prdoret duhet t ket kto atribute:
1. Deprtueshmri e ajrit
2. Absorbim i shpejt i lagshtis dhe tharje e shpejt
3. Mbrojtje ndaj rrezeve UV
4. Elasticitet i lart dhe ruajtje e trajts
5. Pesh e leht
6. Rezistente ndaj ujit me klor
7. Rezistente ndaj rrs
8. Rezistenc ndaj abrozionit dhe efektit Piling
9. Etj
Nuk sht e mundur t arrihen t gjitha kto veti n nj struktur t nj fibre t vetme ose
przierjeve t saj. Struktura dy-shtresore ka nj shtres shum afr lkurs q gzon kapilaritet
psh fibra sintetike ose poliester dhe shtresa e jashtme zakonisht pambuk ose viskoz q absorbon
dhe avullon. Poliesteri zakonisht sht ideal pr largimin e lagshtis nga lkura. Jo t gjitha
fibrat e vetme ose przierjet fibrore t ndryshme japin veshje sportive ideale. Duhet t zgjidhet
tipi i prshtatshm i fibrave. Przierja e fibrave nuk jep t njjtin efekt si plhura me shum
shtresa. Sjellja ndaj lagshtis e plhurs (kapilariteti) varet vetm nga vetit ndaj lagshtis s
fibrave baz. Pikrisht n kt faz duhen konsideruar t gjitha materialet.



2.1.1 Materialet dhe vetit e tyre

a) Poliesteri
Poliesteri sht i njohur pr stabilitetin dimensional dhe ofron rezistenc t lart ndaj
papastrtive, alkaleve, shkatrrimit, mykut dhe tretsave t zakonshm organik. Duke qn se
sht rezistent dhe tashm edhe me pesh t leht, poliesteri ka elasticitet dhe nj ndjesi komforti
dhe butsie (lmueshmrie) ose e but n prekje. T gjitha kto jan cilsi t rndsishme pr
konsumatorinpr nj gam t gjer veshjesh t jashtme dhe aplikacione shplodhjeje. Po kshtu
rezistenca ndaj nxehtsis dhe stabiliteti termik jan tipare t poliesterit.
Kjo sht fibra q prdoret m shum n plhurat baz pr veshje aktive sportive, pr shkak t
shkalls s ult t thithjes s lagshtis, vetive t lehtsis n prdorim dhe kostos s ult. Kshtu
poliesteri sht hidrofobik dhe nuk e absorbon lagshtin. Megjithat m s shumti poliesteri i
prdorur si shtres baz n veshje trajtohet kimikisht, kshtu q i rritet kapilariteti. Kjo mund t
realizohet n dy mnyra:
- Duke trajtuar poliesterin me nj prmbarues hidrofilik (nj shtres)
- Duke ndryshuar strukturn kimike t siprfaqes s tij pr t prmirsuar lagien e tij nga
lagshtia. Ndyshimi i strukturs kimike te poliesteri prfshin futjen e grupeve t reja
hidroksile n molekulat q ndodhen n siprfaqe t filamentit. Rezultati q merret sht
prishje e strukturs ujore, q shkakton lagien. Kombinimi i vetive t kundrta; shtresave
hidrofobike me siprfaqe hidrofilike krijon nj plhur n t ciln fibrat detyrojn
lagshtin t migroj prgjat plhurs n siprfaqen e jashtme t filamentit, ndrkoh q
shtresa hidrofobike nuk absorbon lagshti.
Disavantazhi i vetm i modifikimit molekular ose kimik sht kosto m e lart pr
manifakturuesin e plhurs. Megjithat, efekti n plhur sht i prhershm. Pr tu
klasifikuar si i qndrueshm, plhura duhet t ket aftsin ti rezistoj s paku 50
larjeve t zakonshme (shtpiake).

b) Polipropileni
Polipropileni nuk ka veti t mira kapilare. Megjithat avullimi i lagshtis mund t realizohet
prmes plhurs polipropilene nga nxehtsia trupore. Polipropileni ka avantazhin e sigurimit t
veimit kur sht i lagur, por mund t shkrij n nxehtsi mesatare n makinat tharse shtpiake.
Gjithashtu, polipropileni sht m tepr oleofilik (absorbimi i vajit) se sa poliesteri. Pr pasoj ai
ka nj tendenc t madhe t trheq dhe t mbaj vajrat madje dhe erzat. Polipropileni sht
pohuar t jet nj zbatues i mir n menaxhimin e lagshtis n prputhje me natyrn e tij
hidrofobike dhe ka karakteristika t mira termike, duke siguruar pr personin q e mban veshur
ngrohtsi n dimr dhe freski n mot t ngroht.

c) Najloni
Karakteristikat e fibrs s najlonit jan: pesh e leht, fortsi t lart dhe butsi me
qndrueshmri t mir. Ai konsiderohet si nj zgjedhje e mir kur kombinohet me shtresa
poliuretani. Najloni ka nj rifitim m t madh t lagshtis se sa poliesteri ndaj ka sjellje m t
mir kapilariteti. Prdoret gjersisht n veshjet e ngushta t jashtme, t cilat mund t ruajn
nxehtsin pr shkak t deprtueshmris s ult t ajrit. Gjithashtu ai prdoret shum edhe n
plhurat e trikotuara me deprtueshmri ajri, ku prshtatet mir. Megjithat ai sht m i
shtrenjt se poliesteri prandaj prdoret vetm n ndarjet e mimeve t garave t notit dhe


iklizmit. Gjithashtu pr shkak t rimarrjes s lart t lagshtis ai thahet m ngadal sesa
plhurat ekuivalente t prbra nga poliesteri.

d) Mndafshi
Pr shkak t strukturs s tij t zbrazur, mndafshi ka deprtueshmri t lart t ajrit. Ai sht i
fort dhe ka veti natyrore t veprimit kapilar. Megjithat ai thahet ngadal dhe krkon kujdes n
pastrim.

e) Leshi
Jo t gjitha kualitetet e fibrave t leshta jan t prshtatshme pr plhurn baz. S pari duke
qn ngjitur me lkurn ai mund t shkaktoj kruarje. Kruarja zakonisht n veshjet prej leshi vjen
si pasoj e kilikosjes nga fundet e fibrave. Pr pasoj fibrat e shkurtra mund t shkaktojn m
shum kruarje se fibrat e gjata, pasi aty mund t ket m shum funde fibrash q prekin lkurn.
S dyti, fibra duhet t jet shum e holl. Kjo krijon mundsin e prodhimit t fibrave me
densitet t lart, q rrit fortsin dhe rezistencn ndaj abrazionit, prve rritjes s qarkullimit t
ajrit. S fundmi, fibrat e holla absorbojn m pak uj pr njsi t siprfaqes, kshtu q ato jan
m shum elastike se sa fibrat e trasha. Po kshtu efienca e veprimit kapilar sht m e madhe
n nj plhur me fibra t holla, sepse m shum fibra mund t paketohen n nj hapsir t dhn
n krahasim me t njjtin vllim t fibrave t trasha.
Leshi ka veti t mira natyrore t kapilaritetit dhe mund t siguroj veimin edhe kur sht i
njom. Megjithat ai thahet ngadal. Veshja e t brendshmeve prej leshi merinos do t mbaj
trupin t that pr nj periudh t gjat ushtrimore. Fibrat e leshta kan mikropore (karakteristik
jo e leshit t merinos) q lejojn absorbimin e avujve t ujit mbi 1/3 e peshs s fibrs. Pr pasoj
nevojitet m shum koh q veshjet prej leshi t arrijn lagshtin relative t krkuar pr
realizimin e kondensimit (fibrat sintetike absorbojn m pak se 5% t peshs s tyre avuj uji para
se t ndjejn lagshti.
Nj plhur prej leshi (n trajtn e nj T-shirt me mng t gjata) ka treguar se thith m shum
djers se nj plhur poliesteri. Sasia e lagshtirs e desorbuar nga plhura ishte n menyr t
kuptueshme m e lart se sa ajo nga plhura prej poliesteri dhe temperatura trupore binte (ulej)
m shpejt dhe rikuperohej m ngadal pas kontaktit me plhurn prej leshi n krahasim me
pelhurn poliester.

f) Pambuku

Veshjet prej pambuku sigurojn nj kombinim t mir t butsis dhe komfortit. Megjithat
pambuku nuk rekomandohet t perdoret si plhur baz n veshje pr shkak t tendencs s tij
pr t thithur dhe pr t mbajtur lagshtin. Kur sht e lagur, veshja prej pambuku t ngjitet n
trup, duke shkaktuar diskomfort. Duke veshur xhinse n ski, jo vetem q do t rndojn skiatorin
por gjithashtu do t shkaktojn ftohje nse xhinsi laget.
Ngadalsia n tharje dhe ftohtsia kur jan t lagura si karakteristika t pambukut, e bjn at t
paprshtatshmn kushte n t cilat ka nivel t lart t lagshtis gjat djersitjes ose edhe gjat
rreshjeve dhe kur temperatura e ambjentit sht e ult.

g) Mndafshi artificial
Mndafshi artificial nuk preferohet ngjitur me lkurn(duke qn se mban lagshtin 13 %
rifitim lagshtie). Shtresa e jashtme mund t jet mndafsh artificial, e cila absorbon 2-3 her m


shum lagshti se pambuku. Kapilariteti arrihet nga inkoorporimi i disa prmbaruesve
hidrofobik.

2.2 Mnyra e przgjedhjes s plhurave

Objekt i proesit t przgjedhjes s materialeve sht materiali me profilin e tij t vetive; por kjo
przgjedhje do t kuptohet si bashkveprim i ngusht midis trajts prfundimtare t komponentit,
proesit me t cilin realizohet ai dhe funksionit q duhet t kryej ai.
N rastin e materialeve tekstile (plhurs), przgjedhja mund t bhet n mnyr subjektive( me
an t prekjes), dhe objektive (me an t testimeve laboratorike).
Shqyrtimet e hollsishme dhe analizat e materialeve q prbjn veshjen jan shum t
rndsishme sepse ato japin informacionin e duhur pr pritshmrin e rezultateve prpara fillimit
t proesit t prodhimit t veshjes. Nevoja pr prcaktimin objektiv t cilsis s pamjes s
jashtme t veshjes rritet duke iu referuar krkesave ditore.
Aplikimi i njohurive sht shum i rndsishm n praktiken industriale dhe n zhvillimin e
industris s veshjeve.
Cilsia e tekstileve p.sh. cilsia e materialeve prbrse t nj veshjeje mund t prcaktohet n
kt rrug fare mir, megjithse nj prcaktim kaq subjektiv i cilsis sht pothuajse gjithmon
kompleks dhe i pasigurt. Pavarsisht nga kjo cilsia e materialeve tekstile duhet t harmonizohet
me cilsin e veshjes s prfunduar si dhe me krkesat e proesit t prodhimit t veshjes. Prandaj
planifikimi inxhinierik i materialeve tekstile ashtu si edhe cilsia e lart e veshjeve e bazuar n
shqyrtimin e plhurave sht br nj domosdoshmri e pashmangshme.
Pr m tepr, planifikimi inxhinierik i veshjeve me cilsi t lart synohet pr t plotsuar
krkesat e individve dhe pr t prmbushur standartet e larta t komoditetit t veshjes.
Mnyra tjetr pr przgjedhjen e materialeve tekstile dhe prcaktimin e cilsis s plhurs sht
edhe ajo e bazuar n eksperimente dhe teste laboratorike pr t provuar dhe testuar materialin
tekstil baz.

2.2.1 Roli i vetive mekanike t tekstileve n kohn e prdorimit

Gjat prdorimit, tekstilet jan nn veprimin e forcave t shumta dhe t deformimeve. Ato
trhiqen n nj drejtim (rripat ndihms, transportiert) ose n shum drejtime (tekstilet pr
tapiceri gjat kohs s veshjes s mobilerive) mund t fiksohen npr an dhe mandej i
nnshtrohen veprimit t presionit pingul me siprfaqen (parashutat, velat, adrat); i nnshtrohen
prkuljes gjat fryrjes lokale t menjhershme (elemente t veshmbathjes: doreza, orape) bien
n veprimin e forcave n shum drejtime (doreza, filtruese, tuba t zjarrfikksave); konfeksionet e
trikotazhet e brndshme i nnshtrohen ngjeshjes gjat siprfaqes qndrore etj.

N t gjitha rastet krkohet q tekstilet t ken nj aftsi prthyese t mir gj q lidhet me
ngurtsin n prkulje, tregues ky q duhet t ket nj vler deri diku t kufizuar.

N t gjitha rastet e msiprme, gjat prdorimit tekstilet i nnshtrohen cikleve t puns q
luhaten nga disa her deri n mijra her dhe n do cikl tekstilet deformohen, por e rndsishme
sht q t kthehen n formn e tyre. Duhet t parashikohet tensioni i cili vepron mbi materialin
tekstil t mos kaloj kufijt e elasticitetit t prgjithshem.


Fibrat pr rrjedhoj dhe filli, n rastin m ideal e kan elasticitetin n masn 1 % t zgjatjes
relative dhe n raste t veanta te fibrat sintetike shum t trhequra ky tregues arrin n vlern 2
%.

Te tekstilet e prmendura m lart, deformimet n shum raste kan vler m t madhe, kshtu q
kthimi i tyre n formn e par shoqrohet me ndryshime t strukturs.
Pr t gjetur lidhjen ndrmjet strukturs s tekstilit dhe vetive mekanike t fibrave, fillit e vet
tekstilit jan kryer mjaft studime.

2.3 Modelet mekanike te tekstileve
Struktura e ndrlikuar e tekstilit sjell mjaft vshtirsi n vlersimin e vetive t tyre mekanike.
sht menduar q t prpunohen modele t ngjashme me modelet mekanike t tilla q t
lehtesojn studimin dhe njkohsisht t sigurojn saktsine e vlersimit.
Duke qn se tekstilet jan ndrtuar nga kryqzimi i dy sisteme fijesh t vendosura pingul ndaj
njra tjetrs sht menduar q ato mund t trajtohen si pllaka t holla ortotropike qe i
karakterizon ngurtsia e madhe n trheqie n drejtim t do sistemi. Por me qn se n vendet e
kryqzimit t fijeve shfaqet nje far dobsie, modeli i msiprm, n studimet e mtejshme u
zvndsua me rrjet ku shufrat lidhen ndrmjet tyre n vendin e kryqzimit me an t bryleve.
Modelet e msiperme u propozuan dhe u shfrytzuan nga eissenbergu [28] . Gjat prcaktimit
t vetive mekanike t tekstileve e n vecanti n prcaktimin e forms s deformimeve gjat
veprimit t tensioneve t vogla , u verejt q edhe tensionet e vogla shkaktojn ndryshimin e
forms s fillit. Lidhur me kt u propozua q modeli i rrjets t modifikohet me ndryshime t
gjatsis s elementve formues.
Propozimet e msiprme i prkasin ndryshimeve q ndodhin n fill gjat trheqies s tij, d.m.th.
zvoglimi i seksionit t trthort, ndryshimi i forms s tij dhe s fundi rritja e gjatsis s fillit si
rrjedhoj e veprimit t forcave. Faktor tjetr q duhet t merret parasysh gjat studimit t vetive
mekanike t tekstilit sht ngurtsia n prkulje e fillit dhe frkimi midis fijeve. N studimet e
mtejshme jan marr n konsiderat disa thjeshtzime.

Vetite mekanike te tekstileve gjate terheqjes ne dy drejtime

Dukuria e trheqies n dy drejtime e tekstileve (gjat bazs e indit) haset m shpesh gjat
prdorimit si dhe sht rasti m i thjesht prej t cilit mund t trajtohen nj sr variantesh t
tjera t trheqies. Pr kt ky rast do t shqyrtohet n radh t par.
Meqnse thurja garnitur sht m e prhapur - fillimisht pr kt struktur do t prcaktohet
lidhja me vetit e fibrave , fillit dhe me vetit mekanike t tekstilit.
Si n temat e msiprme, madhsit q i prgjigjen bazs do t shnohen me indeksin 0 ndrsa
ato t indit me indeksin . Pr gjendjen fillestare t dhnat do t shnohen me 0 Zero), ndrsa
per gjendjen prfundimtare (t trhequr) do te shnohet indeksi 1. Njsia baz e vetis q do t
analizohet, prben nje raport, pra drejtkndshi, brinja e t cilit sht e barabart me dyfishin e
diapazonit t bazs do t jet 2 P
oi
, ndrsa brinja e dyt do t jet dyfishi i diapazonit t indit 2P
i

[ i - sht vendosur n vend t zeros (0) ose njshit (1)].
Hyrja e llogaritur sipas formuls s Hoffmanit sht shum e afrt me matjet e kryera
drejtprdrejt, dhe modeli i forms s boshtit t fillit i propozuar prej tij do te prdoret pr
llogaritjet e mtejshme.


Bazuar n formulen e Hoffmanit mund te prcaktohet shuma e amplitudave n gjendjen
prfundimtare t tekstilit kur njihet diapazoni i fillit dhe hyrja e tij.

2 2
64 . 4
oo wo oo
h P l + = (2.1)
prej nga

2 2
465 . 0
wo oo oo
P l h = (2.2)

N mnyr analoge mund t prftohet h
o
.
Varsia ndrmjet dy amplitudave rrjedh nga kushtet e ekuilibrit reciprok t trysnis n vndet e
kryqzimit.

Pas prodhimit t tekstilit dhe lnies s tij n gjendje t lirshme, n.q.se nuk kalohen kufijt e
dndsis, forca komponente e fillit q sht paralele me siprfaqen qndrore t fillit do t
zhduket ( T=o) dhe mbetet vetm komponentja normale.
Pas transformimeve t thjeshta nga formula (2.30) prftohet formula e mposhtme:

( ) ( )
sin sin
2
sin sin 2
1
= = =
o o
C
N
n
ds
d
(2.3)

ku :
sht rrezja e kurbaturs s boshtit t fillit n at pik, ku tangentja me boshtin e fillit formon
kndin me drejtimin pozitiv t boshtit t abshisave.
Ngurtsia n prkulje e fillit C si dhe kndi
o
q formon boshti me siprfaqen qndrore t
tekstilit n pikn e kryqzimit t ksaj siprfaqeje me boshtin e fillit jan t prcaktuara pr fillin
e dhn dhe strukturn e tekstilit. Nqoft se e prcaktojm rrezen e kurbaturs s boshtit t fillit
me , mund t gjendet forca normale N q vepron mbi sistemin e dyt t fillit n vendin e
kryqzimit. N kt rast madhsia e krkuar, n radh t par sht kurbatura n pikn m t
lart t boshtit t fillit, ku tangentja me kt bosht sht paralel me siprfaqen qndrore t
tekstilit ( = o). si rrjedhoj:

o
o
C
N

sin
2 1
=
=
(2.4)
Nga barazimi ( 2.41) pasi pranohet =o dhe
2
P
x = do t prftohet :
o
N
C P
sin
2
2
= (2.5)
Duke shumzuar dy ant e barazimit (5.4) dhe (.5.5), si dhe pas thjeshtimeve mund t prftohet:

o
P
sin 4
= (2.6)
Prej nga:


o
o
p
c c
N

sin
8
sin 2
2 2
= = (2.7)
Forcat e trysnis s bazs dhe indit barazohen dhe:
0 .
2
0 .
2
sin sin
w o
oo
w
o o
wo
o
P
C
P
C
= (2.8)

Duke pranuar sipas Hoffmanit se forma e boshtit t fillit mund t jet me afrsi sinusoid do t
prftohet:

o
o
o
tg
tg
2
1
sin
+
= (2.9)
Prej nga :

0 .
2
0 .
2
0 .
2
0 .
2
1 1
w o
w o
oo
w
o o
o o
wo
o
tg
tg
P
C
tg
tg
P
C
+
- =
+
- (2.10)
Pr tekstilet paraprakisht mund t pranohet se :
( ) ( )
2
1
0 .
2
2
1
0 .
2
1 1
w o o o
tg tg + ~ +

Duke vendosur tek ekuacioni i fundit n vnd t tg
o
shprehjen e ans s djatht s barazimit
(2.15) do t prftohet:
3 3
oo
wo w
wo
oo o
P
h C
P
h C
= (2.11)
prej nga:
3
0
0
|
|
.
|
\
|
=
oo
wo
o
w
w
o
P
P
C
C
h
h
(2.12)
Nga ana tjetr :
( )
w w o o w o w o
d d b b h h + = + = +
2
1
0 0 0 0
(2.13)

Duke ditur raportin e ngurtsis n prkulje t fillit, diapazonin e bazs e t indit t tekstilit t
gatshm, si dhe trashsin e fillit, mund t llogaritet amplituda e bazs dhe indit. sht nje
llogaritje e vrtetuar nga dy burime.

Kushti i ekuilibrit t trysnive luan rol te rendsishem n analizn e mtejshme t ndryshimeve q
ndodhin n tekstil gjat trheqies. Prandaj ky kusht sht si kriter plotsues pr prcaktimin e
amplituds s boshtit t fillit n studimet e kryera pr vetit mekanike t tekstilit.

Le t shnohet (terheqja) me P
o
forca q vepron n njsine e gjrsis s tekstilit n drejtim t
bazs dhe P
forca n drejtim t indit. N nj fill t bazs vepron forca T

o
=P
oo
P
o
, ndrsa n t
indit T
= P
o
P

*)
.
Kto forca shkaktojn zgjatje t fillit dhe ndryshime t prmasave t trthorta si dhe rritje t
trysnive n vendet e kryqzimit.


Forcat T
o
dhe T
veprojn gjat siprfaqes qndrore t tekstilit. Kto shkaktojn n fill forca

trheqse F t drejtuara gjat boshtit t tyre me madhsi:

1 .
cos
1
o o
o o
T F
= (2.14.a)

1 .
cos
1
w o
w w
T F
= (2.14.b)

si dhe forca normale:

1 . 0 1 .
1 . 0 1 .
w o w w w o w w
o o o o o o o o
tg P P tg T N
tg P P tg T N

- = =
- = =
(2.15.a) dhe (2.15.b)

Ngurtsia n prkulje e fillit ka vler t vogl n krahasim me ngurtsin n trheqje gj q
ndikon n periudhn fillestare t trheqjes s tekstilit. Kur forcat q veprojn n tekstil jan m
t mdha, ather ndikimi i ktyre faktorve mund t mnjanohet.
Nga kushtet e barazimit t forcave normale n vndin e kryqzimit do t prftohet:

1 . 1 . 0 w o w wo o o o o
tg P P tg P P = (2.16)
*)Fillimi i vlers s diapazonit t fijeve t dy sistemeve merret sipas prvojes dhe i prgjigjet
forcave vepruese n mostr pr matjet e para.
Nn veprimin e forcs F, filli zgjatet duke arritur madhsin ( ) c + = 1
1 o
l l .
Njkohsisht ndryshon edhe trashsia n b
1
.
N.q.se shnohet me e njsia e zgjatjes s tekstilit do t kemi:

wo
w
o
P
P
e
1
1 = + (2.17.a)

oo
o
w
P
P
e
1
1 = + (2.17.b)
Duke prdorur formuln e Hoffmanit mund t llogaritet gjatsia e fillit t ndrthurur n tekstilin
e deformuar. Pr bazn prdoret formula:

( ) ( )
o o o wo o o w o
l h P e h P l c + = + + = + = 1 64 . 4 1 64 . 4
0
2
1
2 2 2
1
2
1 1
(2.18)

prej nga :

( ) ( )
wo o o oo o
P e l h
2 2 2
1
1 1 465 . 0 + + = c (2.19)

N mnyr t ngjashme llogaritet amplituda e boshtit t indit n tekstilin e deformuar.
Sipas kushteve t ekuilibrimit t trysnive n vendin e kryqzimit



P
h
tg
o
H
= do t prftohet (pas trheqjes) :

1
1
1
1
o
w
w wo
w
o
o oo
P
h
P P
P
h
P P = (2.20.a)
Prej nga

( ) ( )
1
2
1
2
1 1
w w o wo o o w oo
h P e P h P e P + = + (2.20.b)

Ekuacioni (2.19) pr t dy sistemet e fijeve dhe (2.20 b) prbjn bazn e llogaritjeve t trysnive
relative q deformojn tekstilin gjat trheqjes n dy drejtime. Duhet kujtuar se gjat gjith
procesit ka rndsi barazimi (2.13) q bn fjal pr lidhjen e shums s amplitudave dhe
trashsis s fillit

1 1 1 1 w o w o
b b h h + = + (2.21)

Pr llogaritjet e krkuara, sht e domozdoshme njohja e trashsis s fillit n funksion t
forcave vepruese gjat boshtit t fillit dhe n drejtim pingul me t n vendin e kryqzimit t
fijeve t dy sistemeve. Kjo shtje sht shqyrtuar n paragrafin (2.12)
Duke vendosur tek barazimi (2.20.b) n vend t h
o1
dhe h
1
shprehjen prkatse (2.19) prftohet
pas transformimeve barazimi i mposhtem:

( )
( )
( )
( )
1
1
1
1
1
1
2
0
0
0
2
0
0
0

(
+
+
=
(
(
+
+
w o
w w
w w
o w
o o
o o
e p
l
P p
e p
l
P p
c c
(2.22)

N kt barazim madhsit e supozuara jan: P
o0
, P
0
, l
o0
, l
0
- q i prgjigjen ndrtimit t
tekstilit. Gjat trheqjes do t ndryshojn n : P
o
, P
,
o
,
, l
o
, l
.
Duhet kujtuar se forcat p
o0
P
o
dhe p
0
P
jan t lidhura me njsit e zgjatjes s fillit kshtu q

gjasht vlera t ndryshueshme reduktohen n katr. Pr kto katr vlera t ndryshueshme
momentalisht disponohen dy ekuacione; (2.21) dhe (2.22).Per zgjidhjen e ktyre ekuacioneve
duhen supozuar vlerat e forcave vepruese n drejtim t dy sistemeve t fillit ( P
o ,
P
)

, ose
njsin e zgjatjes pr t dy drejtimet ( l
o
, l
) , dhe s fundi mund t pranohen njsit e zgjatjes s

fillit (
o
,
) .
Kaabata, Nia, dhe Kaa-i [11] pr nj zgjidhje m t lehtsuar propozuan llogaritjen e forcs
normale N
o
dhe N
sipas formulave t transformuara (2.15a dhe 2.15b) n t cilat n vnd t

p
o0
P
o
dhe p
0
P
u vendos
1 .
cos
o o o
F dhe
1 .
cos
w o w
F Prftohet n kt
mnyr:
( )
( )
14 . 1
1
1
467 . 0
1
1
1
sin
2
0
0
2
1
1
1
1
1 .
2
1 .
1 .
+
+
=
(
H
+
H
=
+
= =
o w
o o
o
w
o
w
o
o
o o
o o
o o o o o
e P
l
F
P
h
P
h
F
tg
tg
F F N
c



1 .
sin
o o
o
o
N
F
= (5.23.a)
si dhe
( )
( )
14 . 1
1
1
467 . 0
1
2
0

(
+
+
=
w o
w wo
w w
e p
l
F N
c
ku :
1 .
sin
w o
w
w
N
F
= (2.23.b)

n rast se merret parasysh barazimi (2.19)

Forcat q veprojn n baz dhe n ind jan funksione t zgjatjes s fillit, ndrsa forcat normale
jan funksione t dy ndryshimeve: zgjatjes s fillit () dhe zgjatjes s tekstilit (e) n drejtim t
sistemit t dhn. N.q.se njihet njra nga kto zgjatje ather forca normale do t jet n funksion
t tjetrs.
Njsia e zgjatjes s tekstilit n t dy drejtimet kur njihet njsia e zgjatjes s fillit jepet n
ekuacionin (5.21) N kt mnyre jepet nj zgjidhje prfundimtare e gjendjes s tensionit dhe
deformimeve t tekstilit n t dy drejtimet. Nj ndr zgjidhjet e para t ktij problemi sht
dhn n rastin e analizs s qndrueshmrise n fryrje t tekstilit [30] Duke supozuar se fryrja e
mostrs merr formn e kupols s sfers zgjatjet n piken m t lart duhet t jen pothuajse t
barabarta: e
o
e
. Llogarirtjet jan kryer n mnyr t till q t arrihet njsia e zgjatjes s

supozuar pr nj sistem filli kur trheqja e mostrs sht e barabart. Kriter shtes ka qn edhe
shuma e amplitudave t boshtit t fillit pr t dy sistemet dhe shuma e rrezeve t seksionit t
trthort t fijeve n kohn e plasaritjes s tekstilit , bazuar n postulatin e Barelit:

( )
kr w kr o w o
d d h h
. .
2
1
+ = + (2.24)

f
kr
Tt
d
H
=
1000
4
(2.25)

ku : Tt masa lineare e fillit

f
- dndsia e fibrave

N prputhje me vrejtjet e shtruara ne paragrafin 2.12, n vendet kritike t diametrit t fillit,
mund t pranohet nj diametr fillestar i reduktuar me koeficentin e ngushtimit . Shuma e
amplitudave pr rastin e nj zgjatjeje relative t fardoshme do t jet:

( ) ( ) | |
w w o o w o
d d h h c c + = +
2
1

(2.26)



Prcaktimi i qndrueshmris n frkim t tekstileve

Qndrueshmria n frkim e tekstileve varet nga:
a. lloji i fibrave nga i cili sht i prbr;
b. struktura e fillit prbrs;
c. struktura e tekstilit thurja, dendsia e fibrave, masa;
d. proeset e prmbarim ngjyrimit .
Sa m i ult t jet koeficienti i frkimit t fibrave, aq m e lart sht qndrueshmria n frkim
e tekstileve, pr shembull, n tekstilet e leshta ku prqindja e yndyrs s fibrs ndikon n
koeficientin e frkimit , ulet qndrueshmria n frkim me uljen e sasis s yndyrs.
Struktura e tekstilit, sidomos lloji i thurjes dhe dendsia e fijeve n njsi t gjatsis, ndikojn
drejtprdrejt n qndrueshmrin n frkim. Pr shembull, thurja saten sht shum m e
qndrueshme n frkim se thurja garnitur. Ndrsa dendsia e fijeve ndikon deri n nj shkall t
caktuar n menyr pozitive, kur dendsia sht shum e madhe, ky tregues ndikon n mnyr
negative.
Po kshtu, tekstilet t cilat nuk kan kaluar n proeset prmbaruese, kan nj qndrueshmri n
frkim m t ult. Nprmjet proeseve prmbaruese mund t ulim koeficientin e frkimit
siprfaqsor dhe kshtu t prmirsojm vetit n frkim t plhurave.

Vlersimi i qndrueshmris n frkim bhet me kto mnyra :
Me matjen e numrit t rrotullimeve t pajisjes testuese n frkim Martindale deri n
grisjen e tekstilit .
Vlersimin e qndrueshmris n trheqje t tekstilit pas nj numri t caktuar
rrotullimesh t pajisjes testuese n frkim.
Vlersimin e rnies s mass s tekstilit ose t formimit t pushit pas nj numri t caktuar
rrotullimesh t pajisjes testuese n frkim.

Qndrueshmria n grisje

Nj tekstil i cili griset pa vshtirsi,konsiderohet nj product me cilsi m t ult prvec
rasteve kur grisja sht vler thelbsore,pr shembull,fashat dhe shiritat
adeziv.Qndrueshmria e tekstileve n grisje sht studiuar nga laborator t ndryshm
she jan arritur disa prfundime t prgjithshme:
a.Fijet kputen ve e ve ose n grupe t vogla gjat grisjes,prandaj qndrueshmria e nj
fijeje prbrse ka rndsi t madhe.
b.Kur e lejojn karakteristikat e tekstilit, fijet grupohen pran njra-tjetrs nn veprimin e
forcs grisse. Kshtu, n vend t kputjes s njpasnjshme t fijeve, veprimi bhet m
shum nj test qndrueshmrie i tufs s fijeve. Ky grupim fijesh sht m i leht nse
fijet jan t lmuara dhe mund t rrshqasin ndaj njra-tjetrs.


c. I lidhur ngusht me pikn b, sht ndikimi i thurjes. Kshtu , nj struktur sarzh 2/2
lejon m shum grupimin e fijeve se nj struktur garnitur. Struktura sarzh shfaq nj
qndrueshmri m t mir n grisje se struktura garnitur.
d. Tekstilet komplekse nuk lejojn zhvendosjen e fijeve dhe kontributi i grupimit t fijeve
reduktohen ndjeshm.
e. Prmbarimi special i tekstileve, si fiksimi n t that, trajtimi pr qndrueshmrin e
rrudhave, mund t ulin qndrueshmrin n grisje, por ndonjher prmbarimi i tekstilit,
mund t jap efekte t kundrta.

Kawabat i [11] dhe autor t tjer zgjidhn problemin e tensioneve dhe deformimeve n dy
drejtimet e tekstilit n mnyr t afrt. Ndryshimi qndron vetm n llogaritjen e varsise
ndrmjet forcs dhe deformimit q i nnshtrohen tekstilet e sheshta n dy drejtimet gjat gjith
ecuris s trheqjes.
Ndryshimet n studimet e mtejshme kan qn n thjeshtimin e problemit, duke e trajtuar fillin
si segmente shufrash t drejta (t pajisur me bryla n vndin e kryqzimit).
Vlerat e njsis s zgjatjes s tekstilit n t dy drejtimet ( l
o
, l
) , autort e lartprmendur i
llogarisin n baz t supozimeve q nuk prputhen. Pasi prcaktohet njsia e zgjatjes s fillit,
gjendet tensioni q vepron mbi t, mandej me afrsi prcaktohet vlera e forms normale q
vepron n thurje si dhe ngjeshja e fillit. Kjo gj lejon prcaktimin e trashsis s fillit dhe
shumn e amplitudave t tekstilit t tensionuar.
Bazuar n lidhjen q ekziston ndrmjet amplituds dhe forcave t tensionit (me ndrmjetsin e
zgjatjes s fillit n tekstil) llogaritet sipas ketyre autorve vlera e forcs normale dhe kryhet
diagrami pr bazn. N kt diagram jepet lidhja ndrmjet amplituds h
o
dhe forcs normale N
o

pr vler t supozuar 1+l
o
P
o
.
Kshtu ndrtohet diagrami pr vlern e indit (1+l
) duke marr si ndryshore t pavarur (b

o
+ b

h
o
) dhe si ndryshore tvarur forcn normale N
. Pika e prerjes s kurbave q prfaqsojn

vlern e forcs normale N
o
dhe N
sht zgjidhja e krkuar.

Vlera e tensionit t llogaritur, duke e supozuar zgjatjen t krahasuar me vlerat eksperimentale
dhan prfundime t knaqshme.
Metodat llogaritse t dhna m lart, shrbejne si baz pr projektimin e tekstileve nga pikpamja
e vetive mekanike, duke prdorur mnyra t ndryshme pune. Ato jan nj ndihm pr
prgjithsimin e prfundimeve t prftuara nga analizat laboratorike q jan kryer n kushte te
caktuara.
Ne shmbullin e fundit deformimet n shum drejtime mund t realizohen nprmjet fryrjes s
tekstilit me lng (duke prdorur membran t padeprtueshme), me sfer ose cilindr (Figura
2.1). Ktu mund t analizohet edhe deformimi i tekstileve t sheshta, duke prdorur trheqien n
dy drejtime.



Figura 2.1 Skema: a) Fryrje me lng b) me sfer c) n cilindr.

Pr t prcaktuar vetit mekanike t tekstilit t trhequr n shum drejtime, m shum prdorim
ka gjetur metoda e fryrjes. Pr interpertimin e rezultateve t matjeve si momenti i plasaritjes s
mostrs dhe shkalla e fryrjes bhet duke kufizuar trysnin q vepron mbi mostr.
Lidhjen e par q prgjithson kt shembull e ka dhn Sommeri [22]. Ai supozoi q gjat
fryrjes me an t lngut, mostra merr formn e kupols sferike dhe tensionet lineare n seksionin
e mostrs gjat diametrit m t madh do t jen:

2
pR
k
p
= (2.27)
Studimet e kryera mbi mostrat e deformuara, treguan [30] se rrezet e kurbaturs nuk kan
madhsi konstante. Vler m e madhe arrihet n piken m t lart t mostrs, ndrsa n vndin
afr shtrngimit t mostrs n aparat rrezja sht m e vogl. Nqoft se hyrja e fillit n t dy
sistemet ndryshon, ather dhe kupola e fryrjes n drejtim t bazs dhe indit ndryshon (figura
2.2)

Figura 2.2 Forma e seksionit t mostrs s fryr n drejtim t bazs () dhe indit (!)

Nj zgjidhje e sakt e ktij problemi sht vshtir t arrihet. Kozbi[15], nprmjet nj materiali
t gjr eksperimental pretendon deri diku pr zgjidhjen e ktij problemi. Pr nj zgjidhje t afrt
t lidhjes q ekziston ndrmjet vetive mekanike t tekstilit gjat fryrjes dhe ndrtimit fizik t fillit
jan marr parasysh kto supozime::
1- Mostra e deformuar ka formn e kupols sferike (postulate i Somerit)
2- Tensioni maksimal dhe deformimi i fillit ndodh n pikn e fryrjes m t lart t mostrs.
3- Raporti ndrmjet prmasave lineare t mostrs pas deformimit dhe para deformimit sht i
barabart me raportin ndrmjet harkut m t madh t kupols pas deformimit dhe harkut para
deformimit.



Gjendja fillestare e tekstilit mund t zvndsohet nga nj rrjet e prbr nga shufra t drejta q
shtrihen n siprfaqen qndrore t tekstilit. Elementi q merret n studim sht nj raport i
thurjes s tekstilit .N rastin e thurjes garnitur elementi prbhet nga dy fije baz dhe dy fije
indi ( fig.2.3.a). Pas fryrjes s mostrs, elementi merr formn si n figurn 2.3.b.

Figura 2.3 Skemat: a) elementt e tekstilit n formn fillestare, b) n form t deformuar

Forca q vepron n kt element (pingul me siprfaqen e vet) sht :

w w o o w o
E P E pp p p p S
0 0 1 1
4 2 2 = ~ (2.28)
ku : p- trysnia q vepron mbi mostr
E
o
, E
raporti i elementit gjatsor pas dhe para deformimit t mostrs n drejtim t bazs t
bazs dhe indit , E
o
= 1 + e
o
si dhe E
= 1 + e

Forca S sht e ekuilibruar me forcat T
o
dhe T
t projektura n siprfaqen qndrore dhe q

veprojn te fijet e bazs dhe indit
Shuma e projeksioneve t ktyre forcave n drejtim t forcs S jep:

2
sin 4
2
sin 4
w
w
o
o
T T S
| |
+ = (2.29)

ku :
o
dhe
jan kndet q formohen nga rrezet kufi t hequra n skajet e elementit t

deformuar. Kto lnd jan shum t vogla. Duke zgjidhur funksionin sin/2 do t prftohet :
sin/2 /2 .


Figura 2.4. Forcat q veprojn n fill n nj raport

si dhe
1 1
4 2 2
w o w w o o
P pP T T S = + = | | (2.30)

N.q.se pranohet se rrezet e kurbaturs s mostrs s deformuar e barabart me R
o
(n seksionin
gjat bazs) dhe R
(n seksionin gjat indit), ather :

2P
o1
=
; 2P
1
=
o
R
o

si dhe :

1 1 1 1 1 1
2 2
w w
w
o o
o
w o
w
w o
o
o
P R
T
P R
T
P P
w
T
P P
T P + = + =
| |
(2.31)

N prputhje me supozimet se deformimi i mostrs formon kupoln sferike

R
o
=R
=R ,
P
1
= P
0
E ; P
o1
= P
o0
E
si dhe :

|
|
.
|
\
|
+ =
0 0
1
w
w
o
o
P
T
P
T
RE
P (2.32)



N qoft se do t merret n konsiderat vlera e plot e tensionit si dhe kndi q formon boshti i
fillit n siprfaqen q formon tangente n siprfaqen qndrore t tekstilit si dhe duke ditur q
hyje t ndryshme t fillit shkaktojn tensione t ndryshme, barazimi (2.32) merr formn:
(
(
|
|
.
|
\
| H
+
|
|
.
|
\
|
+
(
(
|
|
.
|
\
| H
+
|
|
.
|
\
|
=

2
1
2
1
2
1
2
1
4
1 1
10
o
w
rw
w
w w w
w
o
ro
o
o o o
P
h
f g Tt P
P
h
f g Tt P
ER
P
c
c
c
c

2.33 Formula pr gjetjen e presionit q vepron mbi mostr.

Ku:

P
o
, P
tensionet kputse t bazs dhe indit t shprehura n N/tex ;

Tt
o
, Tt
masa lineare e bazs dhe indit ;

g
o
, g

- numri i fijeve t bazs dhe indit n 100 mm ;

|
|
.
|
\
|
|
|
.
|
\
|
rw
w
ro
o
f f
c
c
c
c
, , - funksioni q pasqyron raportin e seksionit t bazs e indit dhe zgjatjes
o

dhe
ndaj tensionit kputs t bazs e indit.

Njsia e zgjedhjes s tekstilit duke u bazuar n supozimet e mparshme do t jet:

1 =
r
R
e
o
(2.34)

ku : R sht rrezja e sfers, e kupols q formon mostra:

R=
h
h r
2
2 2
+
;
r rrezja e mostrs s par
o - kndi q formon rrezja e skajshme e kupols me boshtin q kalon n qnder t mostrs.
( ) | |
2 2
2 arcsin h r rh + = o ;
h lartsia e kupols (shigjeta e fryrjes) s mostrs.

Prfundimisht : 1
2
arcsin
2
2 2
2 2
+
+
=
h r
rh
rh
h r
e (2.35)

Llogaritjet e kryera n mbshtetje t formulave t mesiperme. kalojn n prfundimet
eksperimentale gj q krijon mundsin e parashikimit t vetive mekanike n fryrje.
Gjrsisht sht prdorur dhe metoda e dyt e prcaktimit t qndrushmrise n trheqje n
shum drejtime e cila bazohet n shpuarjen e mostrs me an t sfers (fig.2.1b)

N kt metod mostra fiksohet n nj rrotull unazore me diametr 2U. N qendr t mostrs,
pingul me siprfaqen e mostrs vepron nj bosht q mbaron me nj sfer me diametr 2R. Si


rrjedhoj e veprimit t sfers, mostra n pjesn q takon sfern merr formn e kupols, ndrsa
pjesa tjetr formn e nj prizmi te prer.

Kur raporti i rrezes s sfers me rrezen e mostrs sht disi i madh (zakonisht 0.8) dhe fibrat n
kt rast karakterizohen nga deformacion i madh.
Gabimi q mund t ndodh pr shkak te pjess s lirshme t mostres n form prizmi te prer
nuk ndikon n prfundimet e matjeve. Kur vlera e raportit q u prmnd m lart sht m e
vogl, ather gabimi n kt rast arrin vleren 15%, por megjithat edhe n kt rast prfundimet
e matjeve jan t pranueshme.

Formula pr gjetjen e trysnis q vepron mbi mostr sht (2.33). N rastin e fryrjes ose t arjes
s mostrs, veprojn trysni t momentit ose trysni kufi q llogariten po me formuln (2.33) dhe
varen nga tensioni i dy sistemeve t fijeve dhe nga rrezja e kurbaturs. Qndrueshmria n rastin
e fryrjes gjndet me formuln:

K
= PR = 2K (2.36)
Ku : K-simbol q tregon tensionin e propozuar nga Sommeri
Ne rastin e arjes tensioni q vepron n mostr sht:

2
r
F
P
H
= (2.37)
ku : F forca q vepron n mostr
rrezja e kupols
o sin R r = ku : R sht rrezja e sfers dhe kndi q formon rrezja e skajshme n
boshtin e kupols. Nga t dhnat gjeometrike prftohet:

( ) ( )
( )
2 2
2 2 2
sin
U R H
R U R H R H UR
x
+
+ +
= = o (2.38)

ku : U rrezja e mostrs;
H - lartsia e ngritjes n mostr mbi nivelin fillestar.

Pas thjeshtimeve prftohet qndrueshmria e reduktuar pr rastin e arjes s tekstilit me sfer n
kt form:

2 2
x R
F
pR K
p
H
= = (2.39)

shte karakteristike q sikurse treguan studimet raporti K
me K
p
luhatet n kufijt 0.8 0.9
dhe mesatarisht rreth 0.85.
Si n rastin e fryrjes edhe ktu mund t matet zgjatja lineare sipas formuls:

1
1 1
1
arcsin 1
cos
2 2

+ =
+
=
x
x
U
R
x
x
U
R
U
Rtg
U
R
e
o
o
o
(2.40)


ku : x = sin t dhn n shprehjen (2.38).
Prve analizs s trheqies n shum drejtime, sht punuar edhe per krijimin e mjediseve pr
studimin e vetive mekanike t tekstileve t sheshta si dhe pr prcaktimin e tensioneve n dy
drejtime. M shum kan dhn bashkautort Kawabati, Niwa dhe Kawai [11]. N mnyre
analoge me analizat e rekomanduara n pjesn e pare t ktij kapitulli u prgatit mjedisi mats ku
mund te trhiqen mostra drejtkndshe n dy drejtime..
E instaluar krijojn mundsine q matjen e tensionit dhe deformimin n drejtimin e dhn.
Madhsia e deformimeve varet nga detyra e eksperimentuesit dhe sht e pranuar nga drejtimi i
fillit. Mostra mund t trhiqet n nj drejtim, ndrsa n drejtimin tjetr prmasat mund t mbeten
t pandryshueshme ose mund t shkurtohet edhe mostra. Mund t arrihet edhe n deformimet e
barabarta n t dy drejtimet.
Prfundimet e arritura ne kt baz eksperimentale ishin shum te prafrta me studimet
llogaritse duke dshmuar pr vrtetsin e supozimeve.
Metoda e trheqies n dy drejtime nuk sht e prhapur gjrsisht, megjithse prej nj periudhe
kohe jan paraqitur rezultate t arritura n kt fush. Megjithat mungesa e popullaritetit t
ksaj analize sjell vshtirsi n prgatitjen e bazs eksperimentale si dhe mungesn e interesit
nga pala e prdoruesve t tekstileve.

Terheqja ne nje drejtim
Trheqja n nj drejtim sht nj mjet i veant i terheqjes ne dy drejtime, ku forca trheqse
vepron vetm n njren prej sistemeve t fillit, ndrsa forca e brendshme q vepron n sistemin
tjetr ka vlern zero. Nga studimet e kryera n rastin e deformimeve t tekstilit sht arritur n
prfundimin q trheqja n nj drejtim lidhet me ngurtsin n prkulje t tekstilit.
Gjat formimit t tekstilit filli i nnshtrohet trheqjes dhe prkuljes. Sikurse sht thn m lart,
gjat formimit t tekstilit me thurje garnitur, n vndin e kryqzimit lindin
tensione pingule me madhesi (figura 2.7) N = (8c/p
2
)sin
o
; ku : C - sht ngurtsia n prkulje
e fillit.
Tek tekstilet e tjera madhsia e tensionit ndryshon n varsi t lloit t thurjes, dndsis s
fijeve, kryqzimeve n thurje etj.

Nn ndikimin e kohs dhe t faktorve t tjer fizike (temperatura, mjedisi, tensionet e jashtme
n presat dhe k
o
) tensionet q veprojn pingul me fillin zvoglohen, ndrsa pson deformim t
dukshm forma e boshtit t fillit.
Gjat trheqjes vetm t nje sistemi, rritet komponenti paralel me siprfaqen e tekstilit T t
ktyre fijeve. Kjo shkakton zvoglimin e kndit t mnjanimit t ktyre fijeve ndaj siprfaqes
qndrore t tekstilit, duke ulur vlern (nominale) e kurbaturs s boshtit t fillit si dhe zvoglimin
e tensionit q vepron pingul, gj q rrjedh nga prkulja e fillit t sistemit t dhn. Shuma e t dy
komponenteve sht e prbere nga forcat vepruese n drejtim t siperfaqeve qndrore dhe nga
forca pingul me kto siprfaqe, ku kjo e fundit barazpeshohet si rrjedhoj e tensionit pingul q
vepron n sistemin tjetr.
Pr thjeshtim t studimit, trheqja e tekstilit do t bhet n drejtim te bazs, ndrsa indi do t
mbetet i lir. N rastin e trheqjes s indit dhe baza do t mbetet e lir, kuptohet q varsia do t
jet po ajo, vetm se do t ndryshojn inicialet. Pas vrejtjeve t msiprme prftohet nj
barazim i ri pr pikn e takimit t fillit n kryqzimin e thurjes q ka formn :



1 1 . 1 w o o o o
N tg T N = + (2.41)
Ku : N
o1
vlera e re e tensionit mbi fillin e bazs
T
o
- forca q vepron n siprfaqen e bazs pr nj fill

o.o1
- kndi q formon boshti i bazs me siprfaqen qndrore t tekstilit n
vendin e ndrthurjes
N
1
- vlera e re e tensionit mbi fillin e indit

Vlerat e reja t tensionit t fillit do t jen t barabarta me :

( )
1 .
2 2
1
sin
1
8
o o
o w
o
o
e P
C
N
+
= (2.42)

ku : e
o
zgjatja e tekstilit n drejtim t bazs :

( )
1 .
2 2
1
sin
1
8
w o
w o
w
w
e P
C
N
= (2.43)
ku:

e
prcakton kontraksionin e tekstilit n drejtim te indit. Njkohsisht lindin tensione gjat

boshtit t fillit :

( )
2 2
1 .
1
1
8
sin
1
w o
w
w o
w w
e P
C
N F
= =
1 .
1 .
sin
sin
w o
w o
(2.44.a)

( )
1 .
1 .
2 2
1 .
1
sin
sin
1
8
sin
1
w o
w o
o w
o
o o
o o
e P
C
N F
-
+
= = (2.44.b)

Ksaj force i prgjigjen zgjatjet e fillit
dhe
o
.Vlerat numrore t funksionimit trigonometrik
n ekuacionin e msiprm mund t lejojn prcaktimin e lidhjes q ekxiston ndrmjet gjatsis s
fillit dhe hyrjes si m posht :

( )
2
1 .
1 .
2
1 .
1 .
1
1
1
1
sin
(
H
+
+
=
+
=
o
o w
o o
o o
o o
h
e P
tg
tg
(2.45)

( ) ( ) | |
2
1
2
46 . 4 1 1
o o w o o
h e P h + + = +c (2.46)
ku :
o
zgjatja e tekstilit

T njjtat varsi mund te prftohen dhe pr indin. Ve ksaj ekziston edhe nj lidhje:



|
|
.
|
\
|
+
H
= +
fw
w
fo
o
w o
Tt Tt
h h

4
(2.47)
ku : Tt
o
, Tt
- masa lineare e bazs dhe e indit.

fo
,
f
dndsia specifike e bazs dhe e indit.

Pr llogaritjen e treguesve veprohet n kt mnyr: Pr vlera t ndryshueshme t l
, llogaritet
forca F
nga formula (2.44 a ) dhe mandej duke ditur lidhjen ndrmjet zgjatjes dhe forcs
prcaktohet vlera

. Sipas ktyre t dhnave duke transformuar formuln (2.46) llogaritet h

dhe m tej nga formula (2.45) gjendet
1 .
sin
w o
.

Nga ekuacioni (2.46) llogaritet h . Per vlera t ndryshme t njesis s zgjatjes n drejtim te bazs
e
o
, llogaritet njsia e zgjatjes pr fillin e bazs
o
e mandej llogaritet tensioni i fillit n baz F
o
.

Nga ana tjetr pr t njjtat vlera t e
o
, llogaritet
1 .
sin
o o
(2.45) . Duke vendosur kto dy t
dhna n barazimin (2.44 b) mund te shkruhet nj form tjetr:

1 .
1 .
sin
sin
o o
w o
w o
F F
= (2.48)

2.3.1 Vleresimi n prekje i plhurs
Vlersimi subjektiv dhe objektiv n prekjen e plhurs
Prekja e plhurs sht nj term i prgjithshm pr prshkrimin e karakteristikave t tekstilit t
prfituara nprmjet krahasimit n prekje. Atributet e prekjes s plhurs mund t prfitohen
nprmjet vlersimit subjektiv ose matjeve objektive.

Vlersimi subjektiv sht metoda tradicionale pr prshkrimin e prekjes s plhurs i bazuar n
eksperienc dhe ndjeshmrite e ndryshme t qenies njerzore. Pr t fituar informacione rreth
parametrave fizik tekstilet i neshtrohen prekjes, ngjeshjes ose frkimit. N industrin e veshjes
ekspertt profesionist n prekje przgjedhin kualitetet e plhurave. Vlersimi objektiv ka nj
qllim primar t ndryshm. Ky qllim ekziston n faktin e parashikimit te prekjes s plhurs
duke testuar marrdhniet midis reaksioneve t ndjeshmris dhe informacioneve instrumentale.
Metoda m e prdorur sht sistemi i vlersimit Kaabata pr plhurat ose i njohur ndryshe KES-
F. Bazuar n rezultatet e matjeve t KES-F perftohen ekuacionet e regresit pr llogaritjen e
vlerave t para t prekjes dhe vlerave totale t prekjes, t cilat mund t krahasohen me rezultatet
e vlersimit subjektiv.

Megjithat, megjithse nga pikpamja mekanike vlersimet objektive jan m t sakta, kto
metoda nuk kan gjetur nj prdorim t gjer n industrin tekstile dhe at t veshjes. Edhe sot
shum kompani prdorin ende vlersimet subjektive n prcaktimin e vetive t plhurs. Arsyeja


kryesore e ksaj situate sht riprsritje dhe gjatsia n koh e procesit t matjeve si dhe mos
pasja e njohurive pr interpretimin e sakt t rezultateve t testeve.

Faktort t cilt ndikojn n vlersimin subjektiv
N procesin e vlersimit subjektiv t tekstileve, vlersimi me prekje nnkuptohet si nj rezultat i
reagimeve psikologjike nprmjet ndjesis s prekjes. Ka ndryshime n mnyrn se si individt
aktualisht ndjejn tekstilin, kjo sepse njerzit nuk kan t njjtin perceptim ndjesor per te njejten
dukuri. Aspektet e ndjesis mund t rigrupohen n faktor sociologjik dhe n faktor psikologjik.

Punt krkuese t cilat fokusohen n aspektet sociologjike prdorin metoda statistike tradicionale
t aplikuara n eksperimentet e kampionve prfaqsuese. Seksi, mosha, edukimi dhe formimi
kulturor u testuan dhe u studiuan si faktor influencues potencial. Individt femror n prgjithsi
reagojn me shum delikates dhe ndjeshmri n krahasim me individt meshkuj dhe si pasoj
kan nj vlersim m t mpreht pr parametrat specifik. Krahas konsideratave sociologjike ose
psikologjike, faktort psikologjik t vlersimit kan gjithashtu nj ndikim direkt n vlersimin
subjektiv. Hidratimet e ndryshme t lkurs s individve ndikojn n mnyr t ndjeshme n
ndjesin e tekstilit. Nj nivel i lart lagshtie n lkur e bn me ndjeshm sensin e prekjes.

N mnyr q t sigurohet nj seriozitet n vlersimin subjektiv sht e domosdoshme q t
zgjidhet shprehja e sakt pr prshkrimin e parametrave t prekjes s plhurs. Njerzit mund t
prdorin t njjtn fjal dhe t nnkuptojn vlera t ndryshme t prekjes. Pr kt arsye
preferohet q t prdoren teknika krahasuese ift, t ashtuquajturat iftet bipolare t atributeve t
ndjeshmris, si jan i holl/i trash ose i but/i ashpr. Pr t njjtn arsye atributet n prekjen
e plhurs jan t matura n shkall specifike duke mnjanuar dobsit e brendshme t
terminologjis deskriptive.

Vlersimi objektiv i tekstileve me prekje, Kufizimet e vlersimit subjektiv
Megjithse sistemi KES ka shum aplikime n fushn e kontrollit t prodhimit n sektorin e
prmbarim ngjyrimit dhe t konfeksionimit, zhvillimi i tij e ka origjinn n tentativn pr t
vendosur nj metod matse objektive t vlersimit me prekje t tekstileve, q t mund t
zvendsonte vlersimin subjektiv.
Nj numr i madh operacionesh komerciale n fushn tekstile influencohen nga intuita empirike,
e cila nuk mund t jet kursesi unike. Nse vzhgimi vlerson nj cilsi t ciln nuk mund ta
prcaktojm por konsiderohet shum e rndsishme, ai konsiderohet vlersim me prekje.
Vlersime t tilla mund t ndikojn n proesin e prodhimit, n trajtimet prmbaruese dhe n
disa raste n projektimin e produktit dhe n zgjedhjen e lndve t para, pa mundur t
verifikojm efektet e zgjedhjeve n terma sasior.
Nj situat e till nuk sht e knaqshme dhe ka trhequr vmendjen e krkuesve shkencor pr
shum vjet. Sigurisht, studimi shkencor i problemit nuk sht i thjesht pr arsye t ndrveprimit
t vetive objektive t fibrave, fijeve dhe tekstilit me ndjesit subjektive, t ndikuara nga nj sr
faktorsh psikologjik, madje kulturor, t cilt jan individual pr cdo konsumator.
N thelb prekja sht nj dukuri psikologjike q prfshin kapacitetin e gishtave pr t dhn
nj ndjesi t sakt dhe t dallueshme njkohsisht edhe e trurit pr t integruar dhe shprehur


rezultatet n form t nj vlersimi. Skema e paraqitur m posht jep nj trajtim t ktij proesi
nga Kavabata.

2.3.2 Prcaktimi objektiv i cilsis s jashtme t veshjes

N rimodelimin e tekstileve t sheshta, plhurat duke qen struktura jo homogjene, sht e
vshtir t parashikohet sjellja e tyre gjat procesit t prodhimit t veshjes. sht e pamundur t
flassh pr plhurn pa vetit e prshtatshme ri modeluese, t nevojshme pr ecurin e pa
shqetsuar t procesit t prodhimit t veshjes (prerja, bashkimi, qepja, hekurosja), pr sigurimin e
prdorimit sa m t mir t vetive t veshjes s prfunduar (komforti dhe prkujdesja) dhe pr
pamjen e jashtme estetike t prshtatshme, pa pasur njohurit e sakta rreth strukturs dhe vetive
mekanike t plhurs.

Studimet e lidhjes midis parametrave t vetive mekanike t plhurave dhe deformimeve t
shkaktuara si pasoj e ngarkimeve mekanike kan vazhduar pr dekada me radh. Prpjekje t
mdha krkuese i jan kushtuar krijimit t nj lidhje midis vetive mekanike t plhurave dhe
procesit prodhues t veshjes, me qllim identifikimin e prcaktimit objektiv t vetive mekanike
t parametrave t plhurs[4, 5]. Shqyrtimet e hershme t hollsishme t nj lidhjeje t till uan
n skicimin e nj modeli pr prcaktimin e plhurave gjat prekjes s tyre me dor - T.H.V
(Total Hand Value). Dhe studimet e mvonshme uan n skicimin e nj modeli pr parashikimin
e pamjes s jashtme t kostumeve TAV (Total Appearance Value)[6, 7]. Pr ket qllim u
caktua kufiri p.sh. vlera kritike e parametrave individual pr vetit mekanike, me qllim
parashikimin e problemeve potenciale gjat procesit t prodhimit dhe shenjen e informacioneve
pr zgjidhjen e tyre[5, 7-10].

Shqyrtimet e hollsishme mbi cilsin e pamjes s jashtme t veshjes dhe pr elementet e tyre u
kryen n laboratorin e inxhinieris s veshjeve pran fakultetit t inxhinieris mekanike t
Universitetit t Mariborit n Slloveni[11]. Ktu u prcaktua gjithashtu edhe kriteri pr
prcaktimin e cilsis s pamjes s jashtme t veshjes si edhe t elementeve t saj[3, 12, 13].
Studimi i sjelljes mekanike t plhurave n zona me ngarkesa t ult, p.sh. i parametrave t
vetive fiziko-mekanike t plhurs ashtu si edhe i ndikimit n shkalln e cilsis s elementve t
veant t pamjes s jashtme t veshjes, krkon zhvillimin e nj sistemi pr parashikimin e
cilsis s pamjes s jashtme t veshjes[14, 15]. Ideja pr zhvillimin e nj sistemi pr
parashikimin e cilsis s pamjes s jashtme t veshjes u prezantua nga J.Gerak n vitin
2001[11]. U prfituan faktort pr cilsin e pamjes s jashtme t veshjes si dhe u sugjerua rruga
pr skicimin e sistemit t parashikimit t cilsis s pamjes s jashtme t veshjes[3].

2.4 Rndsia e vetive fiziko-mekanike t nj siprfaqeje tekstili pr procesin e stabilizimit t
veshjes
Produktet e industris s veshjeve zakonisht bazohen n tekstile t sheshta t cilat duhet t ken
t njjtat veti prgjat gjith siprfaqes, megjithse vetit e krkuara tregojn vlera t ndryshme
n pjes t ndryshme t veshjes. Vetit e krkuara pr nj siprfaqe tekstili n disa pjes t
caktuara t veshjes mund t arrihen n baz t stabilizimit.


Pr kt qllim mund t prdoren astart e shkrishm (frazelinat) ose jo ose substanca t tjera t
cilat mund t bashkohen n siprfaqe t nj pjese t nj veshje.

Qllimi i stabilizimit sht arritja e aftsis pr t marr form dhe fleksibilitet t prshtatshm,
ashtu si edhe e prmirsimit t pamjes s jashtme, derdhshmris dhe aplikimit t disa vetive t
nj artikulli veshjeje. Zgjedhja e sakt e produktit te astarve (duke mare ne konsiderate llojin e
siprfaqes s tekstilit t shesht, p.sh. vetit fiziko-mekanike t tij, krkesat e mods dhe
teknologjis s bashkimit) sht shum e rndsishme nga pikpamja e cilsis s nj produkti
veshjeje dhe aplikimit t vetive t tij.

Nj artikull veshje sht nj pjes e pashmangshme e trsis s nj individi, duke plotsuar
personalitetin e tij. Prvese t prmbush funksionet e saj t prdorimit dhe t komoditetit veshja
duhet t ket nj pamje trheqse t prshtatshme. Cilsia e pamjes s jashtme t veshjes mund t
vlersohet nga nj vlersim deskriptiv i cili sht tepr vizual dhe subjektiv. Vlersimi subjektiv
i cilsis s pamjes s jashtme t veshjes sht nj detyre shum e rndsishme dhe e vshtir e
cila mund t arrij rezultate t konsiderueshme me ndihmn e eksperiencave t plota. Gjithsesi,
sht akoma nj metod subjektive q sht e vshtir pr tu kuptuar plotsisht n terma
shkencor nga ata t cilt duan t modelojn veshje me cilsi t lart dhe pamje t jashtme t
dshiruar n rrug inxhinierike. Prandaj prcaktimi objektiv i cilsis s pamjes s jashtme t
veshjes sht shum i nevojshm.

Prcaktimi i pamjes s jashtme t veshjes nga pikpamja e gjith materialeve prbrs n t, nga
plhurat baze tek ato t lirit, nga astari dhe materialet e tjera ndihmse sht nj detyr
jashtzakonisht impenjative. Prderisa plhurat kryesore, pavarsisht nga struktura dhe cilsia e
procesit t tyre, kan nj ndikim t pamjen e jashtme t veshjes, sht e nevojshme t kushtohet
vmendje e veant ndaj tyre si elementi baz i ndrtimit t veshjes.

Vetit e parametrave fiziko-mekanik prcaktohen duke prdorur sistemin mats KES-FB
(Kaabata Evaluation System for Fabrics). do parametr luan nj rol t rndsishm n
shqyrtimin e bashkveprimeve pr realizimin e shkalls s cilsis s pamjes s jashtme t
veshjes. Rezultati i fituar tregon nj korrelacion midis parametrave t vetive fiziko-mekanike dhe
shkalls s cilsis s pamjes s jashtme t veshjes. Korrelacioni sht baza e prcaktimit
objektiv t cilsis s pamjes s jashtme t veshjes dhe sht integruar n nj prdorim t leht
nga sisteme rrjetesh botrore pr parashikimin e cilsis s jashtme t veshjes. Ky sistem sht
projektuar duke prdorur sistemin msimor t mekanizmit Orange, i zhvilluar nga Laboratori i
Inteligjencs Artificiale n Fakultetin e Shkencave Informatike dhe Kompjuterike t Universitetit
t Lubjans, Slloveni[1]. -

Stabilizimi i pjesve t veshjes mund t arrihet me an t bashkimit mekanik t astarve jo t
shkrishm me plhurn ose n baz t bashkimit t par. Operacioni teknologjik i bashkimit
sht nxehtsia dhe procesi kimik. Gjat bashkimit t par plhura bashkohet me astarin e
shkrishm me an t nxehtsis dhe presionit. Duke konsideruar faktin q kjo metod prbn
procesin kryesor m t prdorur t stabilizimit t nj veshjeje, ktu duhet t paraqitet edhe
influenca e vetive fiziko-mekanike t veshjes n cilsi t kuadrit t shkrirjes, p.sh. pjest e
veshjes.


Pr sa i prket qllimit t stabilizimit t veshjes, vetit fiziko-mekanike t plhurave dhe astarit
kan funksion t dyfisht n veshjen e prfunduar:

- Ato duhet t sigurojn aftsin e marrjes s forms dhe elasticitetin e prshtatshm t
nj produkti veshjeje t prodhuar ashtu si edhe t prmirsojn pamjen e jashtme,
derdhshmrin dhe aplikimin e vetive t veshjes.
- Ato duhet t mundsojn prputhshmrin midis vetive prmasore t plhurs dhe
astarit gjat procesit t bashkimit ashtu si edhe gjat pastrimit dhe mirmbajtjes s
veshje.

Pr t siguruar vetit e lartprmendura t stabilizimit t pjesve t veshjes, vetit n vijim jan t
rndsishme nga pikpamja e vetive fiziko-mekanike t plhurs dhe astarit: vetit elastike dhe
trheqse, prkulja, grisja dhe vetit siperfaqesore. Vetit elastike dhe trheqse t plhurs, n
njrn ann, influencojn n vetit e stabilizimit t pjesve t veshje dhe n krahun tjetr,
influencojn n prputhshmrin me astarin. Vetia e prkuljes s plhurs dhe astarit siguron
prshtatshmrin e pamjes s jashtme si dhe derdhshmrin e pjesve t stabilizuara t veshjes.
Prve vetive t lartprmendur, gjithashtu edhe shtangsia n grisje sht shum e rndsishme
pr procesin e bashkimit. Pra me fjal t tjera nuk sht e leht t mbash formn e duhur t nj
pjese t veshjes gjat bashkimit n qoft se shtangsia n grisje sht shum e ult.

Duke marr parasysh fakte t caktuara, sht e nevojshme t trajtohet me kujdesie t veant
aftsia e marrjes s forms dhe vetit e nj veshjeje t prodhuar, me vmendje ndaj vetive fiziko-
mekanike t plhurs dhe t ndrtimit t veshjes ashtu si edhe qllimit t procesit t bashkimit.
N baz t njohurive t vetive fiziko-mekanike t pjesve t stabilizuara t veshjes dhe t
ndikimeve t tyre n vetit e krkuara pr kto pjes, mund t przgjidhet astari i prshtatshm si
dhe kushtet e bashkimit.

Shkalla e prputhshmris midis vetive prmasore t plhurs dhe astarit n procesin e
bashkimit, ashtu si edhe gjat mirmbajtjes s veshjes, i referohet pik s pari tkurrjes n
relaksacion dhe ekspansionit higral t plhurs dhe astarit n zonn bashkimit t pjesve t
veshjes. Kjo nnkupton at q palosja e siprfaqes s pjesve t nj veshje t stabilizuar mund t
ndodh ather kur diferenca midis qndrueshmris prmasore t plhurs dhe astarit sht
shum e madhe. Palosja mund t minimizohet n qoft se plhura ka mundsin e adaptimit ndaj
tkurrjes gjat bashkimit.

Zgjedhja e paprshtatshme e astarit t pa shkrishm dhe parametrave t bashkimit do t jap nj
cilsi t paknaqshme t pjesve t stabilizuara t veshjes e cila do t ndikoj n mnyr t
ndjeshme n cilsin e veshjes s prfunduar. Si rrjedhim, menjher mbas procesit t bashkimit,
po ashtu si edhe me pas gjat procesit t larjes dhe tharjes n t that, mund t ndodhin dmtime
t pjesve t veshjes t cilat reflektohen n[1-3]:

- Rrafshimin e plhurs n zonn e bashkimit t pjesve t veshjes;
- Forcimi i plhurs n zonn e bashkimit t pjesve t veshjes;
- Palosja e pjesve t veshjes s bashkuara ose fryrje midis plhurs dhe astarit ose ndarje
t plhurs nga astari;


- Shfaqje e vijave t shkaktuara nga tkurrja e parregullt e plhurs dhe astarit gjat larjes
dhe tharjes n t that;
- Ndryshime prmasore n detalin bashkues.

Pr t shmangur vshtirsit e msiprme, sht e nevojshme q pr plhurat q do vlersohen n
prekje, tu njihen vetit fiziko-mekanike aktuale t tyre, t astarit dhe t detalit bashkues. Vetm
ather ne jemi n gjendje t planifikojm vetit e krkuara pr bashkimin e pjesve t veshjes
dhe t sigurojm pamje t jashtme t prshtatshme dhe nj derdhshmri t veshjes s prfunduar.

Prcaktimi i aftsis pr t marr form (formability)
Parametri B sht n prpjestim t drejt me produktin e modulit t Young t materialit t
kampionit t testimit me momentin e tij t inercis. Pr m tepr, ai mund t prdoret pr
studimin e sjelljes shtypje- prkulje dhe veanrisht pr vlersimin e aftsis pr t marr
form F, me produktin e B dhe zgjatimit relative , i matur nn nj ngarkes t ult :
F = B
F ka prmasa fizike t katrorit t gjatsis, sepse B sht n nj analiz t fundit prodhim i nj
force me gjatsi t caktuar dhe q sht nj numr i marr nga raporti i nj force me gjatsi t
caktuar. Sistemet KES dhe FAST ndryshojn nga ngarkesa referuese :
50 gf/cm n t parin dhe diferenca e vlerave t midis 50 gf/cm dhe 5 gf/cm n t dytin.
Duke supozuar se B n t dyja rastet shprehet n mN mm, llogaritja e F n
do t jet :
,

=
[ ]

=
[ ]
.

2.4.1 Vlersimi objektiv n prekje pr pjest e stabilizuar t nj veshje

Vlersimi me prekje, qe prfaqson perceptimin psikologjik t karakterit t plhurs, si sht
butsia, qartsia, rixhiditeti, etj, sht e matshme dhe mund t prcaktohet n baz t vetive
fiziko-mekanike t plhurs.

Karakteristikat e siprfaqes s tekstilit, t cilat prcaktohen n mnyr vizuale ose me nj
vlersim subjektiv n prekje, jan t rndsishme pr prcaktimin e cilsis s pjesve t
bashkuara t veshjes. Megjithat vlersimi objektiv i cilsis s pjesve t bashkuara t veshjes
nuk sht nj detyr e leht pr tu realizuar me an t prekjes. Vlersimi duhet tu prgjigjet
pyetjeve t mposhtme: sht siprfaqja e tekstilit t shesht e mir pr tu veshur dhe cilat do t
jen vetit e procesit?
Nga kndvshtrimi i konsumatorit, faktori i cilsis s siprfaqes s tekstilit t shesht, n njrin
krah, varet nga moda, nga pamja estetike dhe qndrueshmria mekanike e veshjes, dhe n krahun
tjetr n ndjeshmrin njerzore, p.sh. komfortit t klientit gjat veshjes s produktit.

N t kaluarn jan zhvilluar dy sisteme matjeje pr prcaktimin objektiv n prekje t plhurs.
Objektivi i ktyre dy sistemeve ishte shmangia e matjeve subjektive n prekje t plhurs. Kta
dy sisteme jan KES-FB (Kaabatas Evaluating System for Fabrics)[4] dhe FAST (Fabric


Assurance by Simple Testing)[5]. Sistemi mats KES-FB sht projektuar pr vlersimin
objektiv t plhurave n prekje[4], e cila bazohet n karakterizimin e vetive fiziko-mekanike t
siprfaqes s tekstilit. Kto vlera prdoren pr t dhn vlern totale t plhurs t vlersuar n
prekje n baz t ekuacioneve transformuese t zhvilluara nga Kaabata[4,6].

Kaabata ishte i pari i cili futi konceptin e shprehjeve fillestare t prekjes (Hand Values). Pr
do kategori t plhurs u identifikuan 5 ose 6 veti si jan shtangsia, finiteti dhe plotsia dhe ju
dha titulli i shprehive fillestare t prekjes. N tabeln 1.1. paraqiten termat japoneze pr vlerat e
dors s bashku me kuptimet e tyre n anglisht dhe shqip

Tabela I Vlerat e prekjes (Hand Value) kryesore
Japonisht Anglisht Shqip Prcaktimi
Koshi Stiffness Shtangsia Ndjesi e lidhur me shtangsin n
prkulje. Vetia e tensionimit e
prforcon kt ndjesi. Nj tekstil
kompakt dhe i prodhuar nga fije t
tensionuara dhe elastike e ka kt
veti shum t lart.
Hari Anti-drape
stiffness
Shtangsia kundr
tendosjes
Fjala n fakt nnkupton nderjen
dhe i referohet nj shtangsie q i
kundrvihet tendosjes.
Shinayakasa Flexibility
ith soft
feeling
Fleksibiliteti dhe
butsia
Ndjesia e butsis dhe
fleksibilitetit.
Numeri Smoothness Lmueshmria,
finiteti
Ndjesi e przier e rrshqitjes,
fleksibilitetit, butsis e cila sht
tipike pr kashmirin.
Sofutosa Soft feeling Butsia Ndjesi e przier e vllimit,
fleksibilitetit dhe ngjeshjes.
Fukarami Fullness and
softness
Plotsia Ndjesia e t qenit i vllimshm
dhe i plot. Resilienca pas
shtypjes dhe trashsia e tekstilit s
bashku jan ngushtsisht t
lidhura me kt ndjesi.
Shari Crispness Efekti i thyeshm Ndjesia q vjen nga nj siprfaqe
tekstili, q merret kur jan
prdorur fije t forta dhe me
shum dredhje. Kjo siprfaqe t
jep ndjesi t ftoht.
Kishimi Scrooping Craquant Ndjesia Craquant sht tipike
pr tekstilet e mndafshta.

Shprehit fillestare t prekjes jan renditur n nj shkall prej dhjet piksh ku dhjeta sht vlera
m e lart dhe njshi e m e ulta. Vetit, t cilat jan t lidhura me prekjen fillestare dhe vlerat e


tyre t cilat konsiderohen t knaqshme midis kategorive t plhurave si jan plhurat pr
kostume verore dhe dimrore pr burra si dhe ato pr fustanet e grave.

Tabela II. Ndjesia fillestare e prekjes pr plhurat e kostumeve dimrore pr burra.
tensionuara dhe elastike e ka kt veti
shum t mire.
Numeri Smoothness Lmueshmria,
finiteti
Ndjesi e przier e rrshqitjes,
fleksibilitetit, butsis e cila sht
tipike pr kashmirin.
softness
Plotsia Ndjesia e t qenit i vllimshm dhe i
plot. Resilienca pas shtypjes dhe
trashsia e tekstilit s bashku jan
ngushtsisht t lidhura me kt ndjesi.

Tabela III. Shprehia fillestare e prekjes pr plhurat e kostumeve verore pr burra.
veti shum t lart.
softness
Plotsia dhe butsia Ndjesia e t qenit i vllimshm
dhe i plot. Resilienca pas shtypjes
dhe trashsia e tekstilit s bashku
jan ngushtsisht t lidhura me
kt ndjesi.
jep ndjesi t ftoht.
Hari Anti-drape
stiffness
Shtangsia kundr
tendosjes



Tabela IV. Ndjesia fillestare e prekjes pr plhurat e fustaneve pr gra
veti shum t lart.
Hari Anti-drape
stiffness
Shtangsia kundr
tendosjes
jep ndjesi t ftoht.
softness
Plotsia Ndjesia e t qenit i vllimshm
dhe i plot. Resilienca pas
shtypjes dhe trashsia e tekstilit s
bashku jan ngushtsisht t
lidhura me kt ndjesi.
Kishimi Scrooping Craquant Ndjesia Craquant sht tipike
pr tekstilet e mndafshta.
Shinayakasa Flexibility ith
soft feeling
Fleksibiliteti dhe
butsia
Ndjesia e butsis dhe
fleksibilitetit.

Faza e dyt e puns s Kawabats prfshiu prodhimin e nj seti instrumentash me t cilt mund
t mateshin vetit e prshtatshme t plhurave dhe m pas t lidheshin kto matje me vlersimet
subjektive t vlersimit me dor. Qllimi ishte q ky sistem t mundsonte do operator t maste
vlerat totale t prekjes (Total Hand Value) pr plhurat.

Sistemi i cili u prodhua dhe u njoh si sistemi mats KES-F sht i prbr nga katr instrumenta
ose aparate t specializuar:

2.5 Vetit elastike t tekstileve

Studimi i vetive elastike t tekstileve prfshi prcaktimin e deformimeve pjesrisht ose trsisht
t kthyeshme, t shkaktuar nga tensione t vogla n trheqje, shtypje, grisje, prkulje dhe shtypje
prkulje.
Metodat e ndryshme t zhvilluara pr matjen e vetive elastike t tekstileve kan pr baz teorike
rezistencn e materialeve. Nj nga aplikimet e ktyre metodave sht vlersimi objektiv i t
ashtuquajturave veti n prekje t tekstileve. Zhvillimet m t rndsishme t ksaj pjese t
metrologjis tekstile, t nisuar nga autor t ndryshm (q n vitin 1930 Pierce), i dedikohen
prof. Kaabata t universitetit t Tokios, i cili krijoi q n fillim t viteve 80 sistemin KES (
Kaabatas Evaluating System- sistemi i vleresimit t Kaabats).


Pas ksaj, me qllim q ti vinte n dispozicion industris tekstile dhe t konfeksioneve nj seri
instrumentesh m t thjeshta dhe m t lehta n prdorim, edhe pse jo krejt t plota. CSIRO
zhvilloi sistemin FAST (Fabric Assurance by Simple Testing). N kt system sht prfshir
edhe metoda e prcaktimit t stabilitetit dimensional t tekstileve.

2.5.1 Stabiliteti dimensional i tekstileve

Prcaktimi i ndryshimit t prmasave t tekstileve pas larjes dhe hekurosjes
Vlersimi i ndryshimit t prmasave t tekstileve pas larjes dhe hekurosjes sht shum i
rndsishm kur ato kan destinacion veshjen. N ndryshimin e prmasave t tekstilit pas larjes
dhe hekurosjes duhen marr n konsiderat kta faktor:
lloji dhe struktura e lnds s par (zakonisht lndt e para hidrofile rritin aftsin e
shkurtimit t tekstilit);
struktura e fillit dredhja, sasia e fijeve t shumfishuara, ekuilibrimi i tensioneve;
struktura e tekstilit ;
proeset e prmbarim-ngjyrimit.
Prdorimi i fibrave artificiale ul n mnyr t ndjeshme ndryshimin e prmasave t tekstilit si
pasoj e larjes dhe hekurosjes.
Kampiont e testimit kan prmasa 500 mm x 500 mm me funde paralele me gjatsin dhe
gjersin e prodhuar. Pr prodhime me gjatsi m pak se 650 mm, gjersia e mostrave mund t
bhet n marrveshje midis palve t interesuara.
Vendoset mostra n tryezn e matjes dhe bhen s paku tri lloje shenjash ne drejtimin gjatsor
dhe gjersor. Sigurohet q distanca midis shenjave t cdo mostre t jet t paktn 350 mm, q
asnj shenj t mos jet m pak se 50 mm nga fundi i mostrs dhe q matja t bhet midis pikave
t vendosura me distanc t rregullt midis tyre. Vendoset mostra n kushtet atmosferike standarte
pr t paktn 4 or derisa t arrihet nj mas kostante. Pasi lahet edhe hekuroset, bhet prsri
matja e distancave t pikave t markuara. Rezultatet shprehen si raport i prmass fillestare me
at pas trajtimit (larje hekurosje etj.) e shprehur n prqindje si m posht :
100
ku:
prmasa origjinale,
prmasa e matur pas trajtimit,

Zakonisht prdoret ( + ) pr t treguar zgjatjen dhe () pr t treguar shkurtimin.
N mnyr t ngjashme bhet markimi dhe testimi n ndryshimin e prmasave pr veshje t
gatshme. N kt rast rndsi kan detaje t veanta t veshjes dhe pjest e qepura.

2.6 Vetit fizike t tekstileve
Prve vetive, si frkimi siprfaqsor, qndrueshmria termike, matjet e tjera fizike mund t
ndahen :
1. raporti me ujin: qndrueshmria n larje dhe prshkueshmria ;
2. prshkueshmria e ajrit
3. studimi i sjelljes ndaj flaks


Raporti me ujin
Lagia
Me kt do t kuptojm dukurin e shprndarjes s pikave t ujit n siprfaqen e tekstilit. N kt
rast mund t flitet edhe pr teste t lagies dhe mekanizmi fizik sht tensioni siprfaqsor i
formuar midis piks s ujit dhe siprfaqes s tekstilit. Kndi i kontaktit sht kndi i formuar
nga tangjentja me siprfaqen e piks s ujit me siprfaqen e tekstilit. Kur ky knd sht i gjer,
pika e ujit ka form pothuaj sferike dhe uji rrshqet mbi siprfaqe. N t kundrt, kur ky knd
sht i ngusht, pika e ujit sht prhapur n tekstil dhe kshtu tekstili sht lagur.

Metoda e thjesht e testimit spray test parashikon prdorimin e aparatit t dhn n figur i
cili prbhet nga nj hink dhe nj sprucator me 19 vrima me diametr 0.9 mm. Kampioni i
testimit vendoset n mnyr t till q t formoj nj knd 45 me horizontalen, n nj distanc
152 mm nga pika e daljes s ujit. Sprucohet dy her n nj sasi 250 ml uj me temperatur 20
5 C dhe kampioni i testimit rrotullohet 180 midis dy sprucimeve. N fund, largojm ujin e
teprt dhe pamja e kampionit t testimit krahasohet me nj seri fotografish standarte n mnyr
q t bjm nj vlersim mbi bazn e nj shkalle nga 0 (kampioni plotsisht i lagur) deri n 100
(asnj gjurm e thithjes s ujit).

Deprtueshmria e ujit
Ky test, i cili kryhet pr t karakterizuar tekstilet impermeabl q jan tekstilet e
paprshkueshme nga uji, mund t ndahen n tre tipa :
a. Trysni hidrostatike konstante : n kt rast kampioni i testimit I nnshtrohet veprimit t
nj shtylle uji me temperatur 20 C pr nj periudh kohe t gjat deri n 24 or. Lartsia
e shtylls s ujit mund t jet e ndryshme dhe m shpesh sht 50cm. Uji hidhet n nj
cilindr n mnyr t kujdesshme n mnyr q t shmanget veprimi i ashpr mbi
tekstilin. Rezultati shprehet duke br t qart nse ka pasur ose jo deprtim t ujit ; ka
pasur deprtim t plot apo vetm pika dhe karakteristikat e ksaj t fundit.
b. Trysnia hidrostatike e kufizuar : n kt rast, trysnia hidrostatike rritet n mnyr t
rregullt me nj shpejtsi 1 cm/s dhe testimi ndalohet me shfaqjen e tri pikave t para n
siprfaqen e jashtme t kampionit t testimit. Rezultati shprehet nprmjet lartsis n
cm t shtylls s ujit n prfundim t testimit.
c. Metoda e shiut : quhet ndryshe edhe metoda Bundesmann simulon nj veprim t
ngjashm me shiun, duke sprkatur kampioninin e testimit dhe njkohsisht duke
shmangur palosjen e tij. Aparati Bundesmann mund t bj katr testime njkohsisht
duke sprucuar uj n sasi 100 5ml pr 100

. Vlersimi i rezultateve mund t jet
cilsor (kalim ose jo i ujit) ose sasior (vllimi i ujit n ml q ka kaluar nn kampionin e
testimit ose prqindja e absorbimit t ujit nga kampioni i testimit).



Deprtueshmria e ajrit
Kjo madhsi prcaktohet si vllim i ajrit, n ml, q kalon n nj sekond npr nj siprfaqe 1

t tekstilit me nj trysni 1 cm shtyll uji. Mund t prcaktohet edhe qndrueshmria ndaj
ajrit, si koha n second e nevojshme pr kalimin e nj ml npr nj siprfaqe t caktuar me nj
trysni t caktuar : qndrueshmria sht e anasjellta e deprtueshmris.
Aparati IRA sht i prbr nga nj pomp thithse, nj manometr dhe disa rotrametra
paralel, t kalibruar me vlera t ndryshme t matshme t rryms s ajrit. Midis rotametrave
zgjidhet ai q u korrespondon m mir kushteve t testimit. Testimi kryhet n nj atmosfer
standarte dhe rezultati shprehet n litra/min ose n ml/s.

Sjellja ndaj flaks
Nj tekstil i cili nuk e prhap flakn, konsiderohet si i qndrueshm ndaj flaks. N rastin e
materialeve q nuk jan t qndrueshme ndaj flaks, duhet t matim qndrueshmrin ndaj
djegies nprmjet kohs s prhapjes s flaks n nj gjatsi t caktuar. Kjo qndrueshmri
varet nga lloji i fibrave prej t cilave sht i prbr materiali dhe masa siprfaqsore n
.
Shpejtsia e prhapjes s flaks n mm/s, n nj kampion testimi vertikal jepet n mnyr t
prafrt nga barazimi :
V =

Ku:
V shpejtsia e prhapjes s flaks mm/s ;
K konstante q varet nga lloji i fibrs, 8000 pr pambukun dhe 2500 pr fibrat e leshta;
m masa pr njsi t siprfaqes
.
Metoda standarte e testimit pr materialet tekstile qndron n ndezjen e nj kampioni testimi t
vendosur n mnyr vertikale, nn veprimin e flaks s gazit propan, zakonisht i drejtuar n nj
knd 45 pr 12 sekonda. Sipas ktij testimi prcaktohen :
koha e pasndezjes, n sekonda, q prfshin intervalin nga ndrprerja e flaks t lshuar
nga aparati deri n shuarjen e flaks s shkaktuar n tekstil;
koha e pasinkandenshencs, n sekonda, q prfshin intervalin nga shfaqja e flaks deri
n zhdukjen e plot t inkandeshencs;
dukurit q mund t shoqrojn djegien, si kokrrizimi i materialit e t tjer.
Me disa modifikime, e njjta metodik prdoret edhe pr materiale t tjera tekstile, si mbulesat
tekstile t dyshemes.

Prcaktimi i qndrueshmris s ngjyrs s tekstileve n larje
Qndrueshmria e ngjyrs s tekstileve n larje sht nj nga treguesit e rndsishm prdorues
t tekstileve, q n t vrtet u takon analizave kimike t tekstileve. Parimisht , testi i
qndrueshmris n larje bhet si m posht: nj mostr tekstili, n kontakt me nj ose dy
plhura shoqruese, przihet mekanikisht nn kushte t specifikuara t temperaturs dhe t kohs
n nj tretsir sapuni, pastaj lahet dhe thahet. Ndryshimi i ngjyrs s mostrs dhe njollosja e
plhurs shoqruese vlersohen me shkallt gri.
Shkalla gri sht shkall standarte me pes grad nga ngjyra e bardh n t zez q n kt test
prdoret pr vlersimin me sy t shkalls s ngjyrosjes s tekstilit.
N prgatitjen e kampionit t testmit duhet t kihet parasysh q nj nga plhurat shoqruese
duhet t jet e prbr nga i njjti lloj fibre, si ai i tekstilit q do t testohet ose, n rastin e


przierjeve, nga ai lloj fibre q mbizotron n mostrn q do t testohet. Copa e dyt do t merret
prej fibrs s treguar n tabel ose sipas llojit t fibrs e cila vjen e dyta pr sa i prket
mbizotrimit n przierje ose sipas specifikimit pr raste t tjera.

Kampioni i testimit i kompozuar n kt mnyr vendoset n nj en me tretsir sapuni, e cila
sht ngrohur m par n temperatur 40 C 2 C, pr t dhn nj raport t banjs 50 :1.
Pas przierjes n temperaturn 40 C 2 C pr 30 min, kampioni i testimit, shplahet dy her
n uj t ftoht dhe lihet n uj t ftoht t rrjedhshm pr 10 min, pastaj shtrydhe. Pas hapjes s
kampionit t kompozuar, vlersohet ndryshimi i ngjyrs s mostrs dhe njollosja e plhurs
shoqruese me ann e shkallve gri.

KAPITULLI III

Analizat laboratorike

3.1 Masa e tekstileve pr njsi t siprfaqes ose njsi t gjatsis



Masa e nj tekstili mund t jepet n dy mnyra : ose si mas e njsis s siprfaqes, ose si
mas e njsis s gjatsis. Mnyra e par sht e vetkuptueshme, por e dyta krkon pak
sqarim, sepse masa e njsis s gjatsis sht e qart se do t ndikohej nga gjersia e tekstilit.
N prshkrimin e plhurave, masa e njsis s gjatsis i referohet mass lineare n drejtimin e
prodhimit t tyre. Kshtu q sht e nevojshme t njihet gjersia standarte s cils i korrespondon
kjo mas pr njsi t gjatsis. Kjo gjersi stadarte ndryshon pr plhura t natyrave t
ndryshme. Pr shembull, pr stofrat e leshta t krehjes s lart, kjo gjersi sht 140mm.

Masa pr njsi t siprfaqes
Metoda e marrjes s ksaj vlere sht e qart q nga emrtimi; duhet t matet masa e nj
siprfaqeje t njohur dhe pastaj t pjestohet masa me siprfaqen. Ky prcaktim nuk sht aq i
thjesht prderisa duhet t marrim n konsiderat marrjen e mostrs, markimin, prerjen,
saktsin e matjes dhe prmbajtjen e lagshtis. Matja e siprfaqes edhe prerja duhet t jen me
nj saktsi 1% dhe pr siprfaqe m t vogla se 100
ose 6.25
(10 in x 10 in ose 2.5 cm x

2.5 cm) rekomandohet nj instrument ose nj form prerse. Peshimi duhet t jet me nj saktsi
1 pjes n 500. Ndikimi i lagshtis mund t merret parasysh, ose me kampion testimi t
kushtzuar n atmosfer standarte, ose duke i shtuar mass s kampionve t testimit t thar n
furr lagshtin legale.
Disa peshore kuadrante kan nj shkall t graduar n
(ose n
. Prdorim nj
form pr prerjen e mostrs dhe kuadrati i marr i plhurs varet n grepin e peshores kuadratike.
Kjo metod sht e vlefshme pr kontrolle t shpejta dhe mund t konsiderohet mjaft e sakt pr
qllime t caktuara.
oz- (ounce) njsi angleze e mass 28.35gram.

Masa e njsis s gjatsis
N prgjithsi, kndvshtrimi sht i njjt me matjen e mass pr njsi t siprfaqes. Gjatsia
minimale e matur sht 0.5m.
Diskutim mbi vlerat
Supozojm se efekti i konstruksionit t anve t tekstilit sht i paprfillshm, masa pr njsi t
siprfaqes mund t kthehet lehtsisht n mas pr njsi t gjatsis dhe anasjelltas. Le t
shnojm me :
M- masn pr metr katror ;
R- masn pr metr linear;
g- gjersin e tekstilit n mm.
Ather :
M =

dhe R =

Dendsia e fijeve pr njsi t gjatsis t plhurave
Nj plhur sht e prbr nga fijet e bazs dhe t indit. N tekstilet e tezgjahuara fijet e bazs
prbjn gjersin e plhurs. Prcaktimi i numrit t fijeve n njsin e gjatsis mund t bhet
n mnyra t ndryshme.:
a. Numrues fijesh, i aplikueshm pr plhurat e prbra nga m shum se 50 fije pr
centimetr.


b. Numrues fijesh me zhvendosje transversale, i aplikueshm pr t gjitha plhurat.
c. Shthurja e plhurave sht e aplikueshme pr t gjitha plhurat. sht metoda q krkon
m shum pun, por ajo ka m pak kufizime aplikimi se t tjerat; n fakt, sht e vetmja
metod vrtet e aplikueshme pr ekzaminimin e disa strukturave komplekse dhe
thurjeve t tjera komplekse.
d. Rrjeta me vija paralele nj metod e shpejt optike.
e. Rrjeta me vija konike q sht nj zhvillim i metods d
Shpesh sht m e leht t numrohen prsritjet e raportit t thurjes n vend t fijeve. Numri i
fijeve n njsi t gjatsis merret duke shumzuar numrin e fijeve n raport me numrin e
prsritjes s raportit t thurjes, duke shtuar nj pjes t prsritjes jot plot t raportit t thurjes
ku fijet jan numruar individualisht.
Pjest e tekstilit n ant e tij duhen shmangur, sepse vendosja e fijeve ktu sht shpesh e
ndryshme nga pjesa kryesore e plhurs.
Kampiont e testimit duhet t kushtzohen pr t paktn 24 or para testimit. Kjo sht krkes e
standartit ndrkombtar, por pr qllime praktike dhe pr marrjen e rezultateve t shpejta ky
kusht shpesh nuk zbatohet.

3.1.1 Karakteristikat strukturore

Teoria elementare e strukturs s tekstileve
Struktura gjeometrike e tekstilit mund t prshkruhet sipas teoris klasike t Pierce.
Praktikisht, pr t prshkruar strukturn e nj tekstili, prvec llojit t thurjes, do t duhej t
prcaktonim 6 karakteristika gjeometrike ( 3 n drejtim t fijeve baz, tre n drejtim t fijeve
ind).
Diametrin e fijeve d n cm (ose hollsin e tyre);
Dendsin e fijeve R, n fije/cm (fig. );
Prqindjen e shkurtimit 1% q prcaktohet si nj diferenc mesatare e gjatsis s fijeve
t drejtuara me distancn midis fundeve t fijeve kur ato jan n tekstil, e shprehur n
prqindje.

Termi i prdorur n gjuhn e gjeometris s tekstileve sht ampltuda e shkurtimit dhe
I referohet mass s fijeve ndaj planit t tekstilit.

Dihet se diametri i fijeve nuk sht lehtsisht i matshm n mnyr t drejtprdrejt. N
vend t tij prdorim numrin e hollsis. Duke supozuar se seksioni trthor i fillit sht
rrethor, ne mund t shkruajm (duke iu referuar formuls) :

d =

ku : K-konstante e till q


K =0.1

Pr t qen koherent me njsit e prdorura pe dendsin e fijeve R, diametric shprehet
n cm dhe jo ne mm, kshtu q sht shtuar koeficienti i 0.1.
Pr t llogaritur vleren numerike t K, duhet t njohim densitetin
. Kshtu,
nse se kemi nj numr t caktuar t hollsis fillit q prbn tekstilin, fraksioni q fijet
zn n distancn midis akseve t tyre jepet nga formula:

Raporti
sht n prpjestim t drejt me pjesn e zn nga fijet n nj tekstil, pra shpreh

kompaktsin e nj tekstili dhe emrtohet koeficient i mbulimit:

C =

Ai duhet prcaktuar si n drejtim t bazs, ashtu edhe n drejtim t indit.

N munges t sistemit tjett t fijeve, sht e qart q d = dhe kshtu vlera maksimale e
koeficientit t mbulimit C =
. N praktik, vlera maksimale e koeficientit t mbulimit dhe

si rrjedhim, edhe kompaktsia e tekstilit duhet t marrin parasysh ndrthurjen e t dy sistemeve
t fijeve duke supozuar se mungon rrshqitja e fijeve dhe forma gjeometrike e vendosjes s
fijeve sht ideale (fig. m sipr). Pr shembull, pr nj thurje garnitur, duke supozuar se kemi
prdorur fije me
t njjt n drejtim t bazs dhe indit, sic duket edhe n figur, vlera
maksimale e raportit sht e barabart me , kshtu q koeficienti i mbulimit
maksimal do t jet:

C =

Prve koeficientve t vecant t mbulimit t bazs dhe indit, ne mund t llogaritim edhe
koeficientin e prgjithshm t mbulimit
, i cili sht n prpjestim t drejt me siprfaqen e

mbuluar nga dy sistemet e fijeve.
Duke u bazuar n figur dhe duke mbajtur parasysh formulat mund t shkruajm :

=(

= ( (
)=
= ( (K
+ K
)


Pra :

- K

3.1.2 Aparati mats i trashsis Raynolds dhe Branson

Trashsia e mostrave t plhurs mund t matet me kt tip instrumenti nn nj trysni
5
e sipr. Plhura testohet n nj plan vertikal. Mostra shtypet midis dy pllakave

rrethore me siprfaqe 1
secila; njra prej tyre sht vendosur n nj l lev t montuar n nj

sust t shesht e cila vepron si nj kushinet pa frkim. Leva ka nj pjes t future n t ciln
varet nj pjatz 5 g. Kshtu q do t kemi nj trysni 5
. Trysni t tjera mund t merren

duke shtuar pesha n pjatz.
Instrumenti nivelohet dhe ndizet. Nj llamb indikatore do t ndrioj turbullt. Kur pjatza
balancuese 5 gramshe nuk sht n lev, kontakti pas levs do t prekte vetm vidhn
rregulluese. Vendoset pjatza dhe shpindeli i treguesit t trashsis zhvendoset prpara
nprmjet nj vidhe t gjat derisa llamba indikatore t ndrioj qart.

Treguesi vendoset n zero duke lvizur vidhn e vendosur sipr tij. Me mostrn e plhurs t
vendosur midis dy pllakave kontatori i trashsis do t tregoj trashsin n inch ose ne mm, pr
nj trysni 5
. Pr matjen e trashsis s tekstileve pa thurje, mbulesave tekstile t

dyshemes (tapete, mokete, sixhade) prdoren insrtumente te tjera speciale.
T dhnat e marra nga aparati i matjes s trashsis prdoren pr :
a. kontrollin e materialeve conform specifikimeve;
b. studimin e vetive t tjera t plhurave, si : izolimin termik,
c. studimin e gjeometris s plhurave.

Matja e trashsis s tekstileve
Inxhiniert prdorin kalibrat dhe mikrometrat me vidh pr matjen e trashsis s pjesve t
makinerive, por teknologt e tekstilit e prekin me dor materialin q shtypet pa vshtirsi,
prandaj instrumentet q prdorin ato jan t ndryshme nga ato t inxhinierve t tjer. N thelb,
parimi i matjes s trashsis s plhurs qndron n matjen e sakt t distancs midis dy
pllakavet sheshta paralele kur ato jan t ndara nga plhura dhe ushtrohet dhe mbahet nj tysni e
njohur e vendosur arbitrarisht midis pllakave. sht e prshtatshme t konsiderohet njra nga
pllakat si nj kmb shtypse dhe tjetra si pllak reference. N aplikimin praktik t ktij parimi
duhet t merren n konsiderat disa eshtje :
Forma dhe madhsia e kmbs shtypse. Prdoret zakonisht nj kmb rrethore, nj diametr i
zakonshm sht 10mm ( in.), por ai mund t varioj sipas dshirs. Raporti i diametrit t
kmbs shtypse ndaj trashsis s plhurs nuk duhet t jet m i vogl se 5:1. Standarti
ndrkombtar ISO 5084: 1996 rekomandon siprfaqen e kmbs shtypse (2000 20)
, q
i prshtatet nj diametr i saj prej (50.5 0.2) mm.
Forma dhe madhsia e pllaks s referencs. Kur prdoret nj pllak e referencs rrethore, ajo
duhet t jet t paktn 50 mm (2 in.) m e madhe se diametri i kmbs shtypse. Perve ksaj,
kur mostra sht m e madhe se pllaka e referencs, sht e prshtatshme q ajo t rrethohet me
nj mbshtetse t prshtatshme, pr shembull me nj pllak t shesht.


Trysnia e ushtruar. Trysnit m t paraplqyeshme rekomandohen dhe mund t specifikohen, pr
shembull duhet prdorur nj trynsi prej ( 0.1 0.001) kPa dhe (1 0.01) kPa. Pesha t
prshtatshme mund t shtohen n kmbn shtypse pr t marr kto trysni. N kapitullin 10 t
manualit .I.R.A Kontrolli dhe testimi, prshkruhen dy instrumente special: nj pr matjen e
trashsis s plhurave me trysni shum t vogl (5
), dhe nj q mund t operoj me

nj trysni deri n 50
.
Shpejtsia e kmbs shtypse. Kmba shtypse duhet t ulet mbi kampionin e testimit me
shpejtsi . Saktsia ktu sht e vshtir t arrihet, por zakonisht rekomandohet nj
levizje e ngadalt dhe e kujdesshme.
Koha. Trashsia lexohet n treguesin e instrumentit mats kur ka pushuar cdo lvizje e vogl e
dukshme e treguesit.

Sipas standartit ISO 5084 : 1996 rekomandohet t lexohet treguesi i kontatorit pas nj kohe prej
30 5 sekonda.
Kontatori i trashsis. Nj instrument tip ore vendoset n nj mats t trashsis. Ai duhet
vendosur n mnyr t sakt n nj ram t prshtatshme dhe, pasi vendoset n zer, sht i aft t
mat me nj saktsi 1% pr plhurat me trashsi in, ose m shum dhe deri n 0.00005 in,
pr plhura m t holla. Nj aparat pr matjen e trashsis s tekstileve tregohet n figur.

3.1.3 Matjet me sistemin KES

Sistemi KES, n trsi e vetparashikon matjen e t paktn 17 parametrave, t prcaktuar t
ndar n 6 grupe.
Instrumentet prkatse prbhen nga 4 aparate t zgjedhura.

Matjet n shtypje
N sistemin KES, shtypja ushtrohet pingul me siprfaqen e tekstilit dhe jo n drejtimin e kundrt
t trheqjes. Parimi i testimit jepet n figur. Trashsia referuese T0 e tekstilit matet nn nj
trysni 0.5 gf/
dhe vazhdohet testimi ( me nj shpejtsi 20 m/ s) deri n trysnin maksimale

P1 = 50 gf/
. Trashsia prkatse emrtohetT1.

..
Kshtu shtypshmria do t jepet n prqindje nga shprehja :
C% =
100
M pas llogariten shprehjet e puns s kryer :
OC = P1 (T0- T1)
C =
(pr drejtimin e par)

C =
(pr drejtimin e dyt)

dhe, s fundi, parametrat e tabels
LC = C / OC,
RC = C/ C


3.2 Matjet e vetive t siprfaqes

Vetit siprfaqsore studiohen nga pikpamja fizike (frkimi mesatar MIU dhe humbja e tij
lineare mesatar i tij MMD) dhe ajo gjeometrike (humbja lineare mesatare SMD e trashsis s
tekstilit). Aparati i vlerson madhsit me an t dy sensorve t ndyshm mekanik. Duke
shnuar me koeficientin e frkimit, T trashsin e tekstilit dhe X gjatsin e tekstilit mbi t
cilin sht kryer testimi :
MIU =

MMD =

| |
dX,
SMD =
dX.

Pararametrat strukturor
Karakteristikat e matura nga sistemi KES plotsohen nga dy parametra qe prshkruajn
strukturn e tekstilit: masn e njsis s siprfaqes dhe trashsin e standartizuar T0,e matur gjat
testimit n shtypje.
Matjet n sistemin FAST
Sistemi FAST prvec aparatit pr matjen e stabilitetit dimensional, ka n prbrjen e vet tri
aparate:
1.FAST-1:pr matjet n shtypje;
2.FAST-2:pr matjet n prkulje;
3.FAST-3:pr matjet n tendosje;

Matjet n shtypje
Aparati FAST-1 prcakton nj parameter t quajtur trashsia e shtress siprfaqsore dhe
shnohet ST. Ky parametr supozohet t jet i lidhur me ndjesin n prekje t dhn nga tekstili.
Procedura vazhdon mbi bazn e nj modeli t tekstilit, i cili parashikon nj brtham praktikisht
t pashtypshme,t vendosur midis dy shtresave siprfaqsore t prbra nga fibra t prshkruara
nga fije. Lidhja midis trashsis T dhe trysnis s ushtruar P nuk sht lineare dhe mund t
paraqitet nga formula:
T = k

Kjo lidhje mund t paraqitet grafikisht n formn vijdrejt, duke shkallzuar boshtin e
abshisave me nj shkall funksionale ; duke prcaktuar kshtu nj pik pr P = , ordinata e s
cils do t konsiderohet si trashsia T1 e brthams s pashtypshme. N praktik, trashsia
standarte T0 matet, si prmendet m sipr, nn nj trysni 2 gf /
, T1 prcaktohet nn nj
trysni t madhe (100 gf /
) dhe trashsin e shtress siprfaqsore ST do ta prcaktojm

nprmjet ekuacionit :

ST = T0 T1



Interesi n prcaktimin e ktij parametr sht i lidhur me faktin se ai realizon nj matje objektive
t nj ndjesie pr tekstilin n ngjeshje, q vlersuesit e vlersonin n mnyr subjektive. Duket se
tekstilet, pas trajtimeve prmbaruese, japin vlera shum t ndyshme t ST. Pr m tepr, studimet
eksperimentale kan treguar se rritja e trashsis, q vihet re kur tekstilet i nnshtrohen veprimit
t avullit, jepet n mnyr esenciale nga parametri ST. Matja e trashsis s shtress para edhe
pas nj trajtimi standard me avull prkufizon nj parametr tjetr FS %( finish stability):
FS% =
100
i cili sht nj kriter i rndsishm pr vlersimin e efektit t nj trajtimi industial t stabilizimit
dimensional.

3.2.1 Matjet n tendosje

Aparati FAST-3 prdoret mbi t gjitha pr matjen e tendosshmris relative t tekstileve, nn nj
ngarkes prej 50 gf/ cm. N t tilla kushte korrelacioni me rezultatet e marra nga sistemi KES
sht shum i mir.
Me nj kampion testimi t prer 45 n drejtim t bazs dhe indit sht e mundur t vlersohet n
mnyr t prafrt lidhja midis forcs s trheqjes dhe kndit t rrshqitjes, dhe kshtu dhe
rezistenc G n grisje. Parametri i matur sht zgjatja e pjerrt EB5% ( bias extension ), nn
nj ngarkes 5gf/ cm (afrsisht 4.9 N/m). G mund t llogaritet kshtu nga formula:
G =

=
[ ]

3.3 KES-F 1 Aparati i trheqje-grisjes
Testi i trheqjes i kryer n aparati trheqje-grisje KES-F 1, i paraqitur n figurn 1, mat
parametrat e tensionit/tendosjes n ngarkesat maksimale mbi materialin i cili do t testohet

Figura3.1 Aparati i trheqjes

RT Elasticiteti ne trheqje (%), tregon rregullimin e deformimit nga tendosja ose aftsin e
rregullimit nga trheqja, kur largohet forca e aplikuar. Vlerat e larta tregojn prmirsime t
mdha mbas largimit t forcs trheqse.

EMT Tendosja ose trheqja (%), tendosja gjate aplikimit te forcs maksimale.
100% = elastik 0% = jo elastik



Gjate proves se grisjes, aparati trheqje-grisje KES-F 1, i paraqitur n figurn 2, aplikon forca
paralele t kundrta mbi plhurn deri sa t arrihet kndi i mnjanimit maksimal 8. Mbi mostr
ushtrohet nj ngarkes prej 10 gf/cm.

Figura3.2 Aparati i grisjes

G shtangsia n grisje (gf/cm, grad). Ashprsia n grisje sht lehtsia me t ciln fibrat
rrshqasin kundrejt njra-tjetrs duke rezultuar nga t buta dhe t lakueshme n struktur me
shtangsi dhe rixhiditet. Vlerat e ulta tregojn rezistenc t vogl gjat ecuris s grisjes duke i
korresponduar nj materiali m t but dhe duke pasur nj derdhshmri m t mir.

3.3.1 Matjet n trheqje

Testi n trheqje realizohet n baz t parimit t dhn n figur. Deformimi aplikohet me nj
shpejtsi konstante t zgjatimit, deri n nj ngarkes maksimale t kampionit t testimit
500gf/cm (afrsisht 490cN/cm). Nprmjet diagramit ngarkes zgjatim (t dhn n figur),
merret s pari zgjatimi relative maksimal EM% dhe, m pas, shprehjet pr punn e kryer.

OT =

T =
(pr drejtimin e par)

T =
(pr drejtimin e dyt)

Kshtu do t marrim parametrat
LT = T / OT
RT% = 100 T / TO.

3.3.2 Matjet n grisje

Testimi bhet sipas skems t paraqitur m posht, me nj shpejtsi 0.417 mm .s, derisa kndi i
rrshqitjes t arrij 8 , duke prdorur t njjtin aparat, si n testin n trheqje. Nprmjet
testimit n grisje matet forca F pr njsi t gjatsis s kampionit t testimit, ndrsa nga diagrami
- F prcaktohen dy parametra ;



a. rezistenca ndaj grisjes G, e prcaktuar si pjerrsi mesatare e lkurs dhe e shprehur n
gf/cm;
b. dy vlera t histerezis, t shnuara me 2HG dhe 2HG5, t cilat i korrespondojn gjersis
s zons s histerezis pr vlera t kndit t rrshqitjes, prkatsisht = 0.5 dhe =
5.

3.4 KES-F 2 Aparati i prkuljes

Prkulja e matur nga aparti prkuls KES-F 2 sht nj prcaktim i forcs s nevojshme pr t
prkulur plhurn n nj knd afrsisht 150. Ky aparat paraqitet n figurn 3.

Figura 3.3 Aparati i prkuljes

B rixhiditeti i prkuljes pr njsi gjersi plhure (gf/cm
2
). Vlera t larta t B tregojn shtangsi
t madhe dhe rezistenc gjat perkuljes.

Matjet n prkulje

Aparati FAST-2 prcakton dy parametra :
a. gjatsin e prkuljes c,
b. rezistencn n prkulje B.
Sidomos rezistenca ndaj prkuljes, e prcaktuar nga sistemi FAST, korelon n mnyr t
knaqshme me an t prcaktuar sipas sistemit KES. B shprehet zakonisht n N m (
numerikisht i barabart me mN mm );

3.5 KES-F 3 Aparati i ngjeshjes



Vetit e ngjeshjes s nj zon prej 2cm
2
, prcaktohen me aparatin ngjeshs KES-F 3, i paraqitur
n figurn 4, n prani t forc 0 deri n 50gf/cm
2
(forca 10gf/cm
2
ushtrohet vetm pr materialet
e pa tezgjahuara).

Figura 3.4 Aparati i ngjeshjes

RC Elasticiteti n ngjeshje (%). Rifitimi i trashsis dhe i shtrirjes kur largohet forca. Vlera t
larta t RC tregojn prqindje t larta t rifitimit t forms mbas largimit t ngjeshjes

EMC Ngjeshmria (%). Matjet fillestare t trashsis krahasuar me trashsin e mostrs n
aplikimin e forcs maksimale. Vlera t larta tregojn ngjeshmri t madhe.

Trashsia e matur pr nj zon prej 2cm
2
n nj forc prej 0,5gf/cm
2
dhe e paraqitur n
milimetra.

KES-F 4 Aparati i frkimit t siprfaqes
Vetit e siprfaqes s frkimit (rezistenca) dhe konturit siprfaqsor (ashprsia) u prcaktuan
duke prdorur aparatin mats t siprfaqes KES-F 4, i paraqitur n Figurn 5. N testin standard
mostrs i aplikohet nj ngarkes tensionuese prej 20gf/cm.

Figura 3.5 Aparti i siprfaqes

MIU Koeficienti i frkimit, vlera e t cilit varion nga 0 n 1. Vlera t larta t MIU-t i
korrespondojn nj frkimi ose rezistence t madhe.

SMD ashprsia gjeometrike (mikron). Vlera t larta t SMD-s i korrespondojn siprfaqeve
me ashprsi gjeometrike t madhe.



Duke prdorur kta katr instrumenta t specializuar, mund t prcaktohen 15 veti fizike t
siprfaqes s tekstilit, t cilat paraqiten n tabeln 1.5 dhe q jan t rndsishme pr vlersimin
me dor (me an t prekjes) t plhurave. Masa e njsis s shtress siprfaqsore t plhurs
ktu paraqitet si parametri i gjashtmbdhjet.

Tabela V . Lista e vetive fizike, t rndsishme pr vlersimin me dor t plhurs
Sistemi mats Parametrat
Vetit e tensionit t ult
Simbolet
KES-FB
1
Trheqja

Grisja
P
1
energjia trheqjes
P
2
resilienca
P
3
lineariteti diagramit

P
4
rixhiditeti (forca pr njsi kndi)
P
5
forca e histerezis o=0,5
P
6
forca e histerezis o=5
T
RT
LT

G
2HG
2HG5
KES-FB
2
Prkulja P
7
rixhiditeti (ifti i forcave pr njsi
harku)
P
8
momentit i histerezis
B
2HB

KAPITULLI IV

Metodat e testimit t tekstileve

Diskutojm mbi metodat e matjes, t vleresimit t disa vetive fizike mekanike dhe kimike t
tekstileve (plhura, trikotazhe, tekstile pa thurje dhe sixhade). Studimi dhe vleresimi i vetive t
tekstileve ka rndsi si nga pikpamja teknologjike ashtu edhe nga pikpamjet e vlerave te
prdorimit dhe atyre estetike. Vetit e tekstileve (plhura, trikotazhe etj.) varen nga:
vetit e fibrave dhe t fijeve prej t cilave jan prodhuar ;
nga struktura e vet tekstilit dhe
proceset e prmbarimit ngjyrimit ose fisnikrimit.
N tabel jan dhn disa nga vetit kryesore t tekstileve n varesi t fibrave q i perbjn ato.
Struktura e tekstileve sht element themelor q ndikon n vetite rezistenciale si dhe n
prshkrueshmrin e ajrit dhe t ujit.


Ndrsa proceset e prmbarim ngjyrimit ,prvese prmirsojn pamjen estetike t tekstileve dhe
vlerat e tyre n funksion t destinacionit, mund t ndikojn pozitivisht ose negativisht n vetit e
tjera t tekstileve.
N studimin e cilesis s tekstileve do t merren parasysh keto grupe t paramatrave:
karakteristikat strukturore: prve numrit t hollsis dhe sasis s dredhjeve t fijeve
prbrse, shkurtimi i fijeve baz dhe ind, mbushja, masa pr njsi t siperfaqes. Shum
nga parametrat e prmendur jan bashkuar nga teoria e strukturs s tekstileve,
nprmjet konceptit t rndsishm t koeficentit te mbulimit (cover factor).
Variacioni i karakteristikave strukturore t tekstileve gjat procesit t konfeksionimit
ose t prdorimit t prmbledhur n stabilitetin dimensional.
Sjellja elastike e tekstileve nn veprimin e trheqjeve, shtypjeve, grisjes, perkulje,
shtypje-prkuljes. Kta parametra, matja e t cilve bhet n mnyr t knaqshme me
aparatet m t fundit t hedhur n treg, luajn rol t rndsishm n kontrollin e cilsis
s proceseve t prmbarimit dhe prcaktojn aftsin e tekstilit pr tu konfeksionuar.
Vetit mekanike nn ngarkesa m t mdha shpesh jan t lidhura me parashikimin
e sjelljes s produktit tekstil gjat prdorimit:
qndrueshmria (n trheqje, grisje), n frkim dhe piling. N kt grup hyjn
edhe nj seri testesh t cilat jan specifike pr mbulesat tekstile t dyshemes
(tapete, mokete, sixhade)
Vetit fizike ku hyjn vetit e tekstileve n larje, prshkueshmeria e ajrit dhe e
ujit, qndrueshmria ndaj zjarrit.

Metoda e testimit
Kmba shtypse dhe pllaka e referencs duhet t pastrohen duke trhequr nj letr t pastr midis
tyre. Pas pastrimit, treguesi vendoset n zero dhe shtohen peshat sipas nevojs n kolonn e
kmbs shtypse. Kmba shtypse ulet ngadal n kampionin e testimit dhe shnohet treguesi i
kontatorit pas ( 30 5) sekonda. Nuk krkohet ndonj prgatitje paraprake e kampionve t
testimit prvec se duhen shmangur ant e plhurs dhe rrudhat. Kur sht e mundur, materiali
testohet n atmosfer standarte, pasi sht kushtzuar pr 24 ore. Bhen t paktn 10 matje, ose
n vende t ndryshme t plhurs, ose n kampion t ndryshm testimi. Llogaritet vlera
mesatare dhe raportohet me nj afrsi 0.01 mm N raportin e testimit jepen detajet e trysnis s
ushtruar, madhsis s kmbs shtypse dhe t kohs s matjes.

4.1 Efekti Piling i tekstileve
Piling u sht defekt i siprfaqes s plhurave i karakterizuar nga kokrriza t vogla t fibrave
t zgjatura mbi siprfaqen e plhurs q krijon nj pamje t keqe. Kokrrizat formohen gjat
frkimit dhe larjes s fundeve t fibrave q zgjaten nga siprfaqa e plhurave. Nn ndikimin e
veprimit frkues kto funde fibrore formojn kokrra t vogla sferike t vendorura mbi siprfaqen
e plhurs nga disa fibra. Nse fibra t huaja bhen pjes e kokrrizave, ather ngjyra e
kokrrizave sht e ndryshme nga ajo e plhurs dhe defekti sht m i theksuar.
Pilingu ka shum koh q njihet si defekt, veanrisht n tekstilet e trikotuara t leshta t
prodhuar nga fije t dredhura pak, por futja e fibrave artificiale duket se e ka rnduar problemin.


Kjo sepse kokrrizat e formuara nga fibra t leshta n tekstile jan relativisht t dobta dhe heqja e
tyre bhet shum leht, ndrkoh q fibra, si:terilen, orlon, najlon e t tjer., jan t forta dhe
kokrrizat mbeten n veshje, grumbullohen dhe bhen gjithmon e m t shmtuara.
Meq formimi i kokrrizave bhet gjat migrimit t fibrave nga filli prbrs n tekstilin e
gatshm, reduktimi ose parandalimi i efektit piling mund t jet efektiv duke reduktuar
tendencn migratore. Metoda e prdorur prfshin aplikimin n mnyr t kombinuar t
koeficientve t lart t dredhjes, prpunimit t siprfaqes s plhurs nprmjet krehjes dhe
qethjes dhe trajtimeve speciale kimike.
Pr shembull, pr tekstilet e prodhuara nga fijet filament t najlonit rritja e numrit t filamentit
on n rritjen e shtangsis s tyre dhe e bn m t vshtir ngatrrimin e tyre pr t
formuar kokrriza.
Megjithat nuk duhet t harrohet se aplikimi i masave kundrpiling nuk duhet t oj n
humbjen e cilsive n prekje dhe t cilsive t tjera t tekstileve.

4.1.1 Testi piling

Nj numr metodikash dhe instrumentesh matse jan zhvilluar pr testimin e efektit piling.
Pas frkimit n kushte t kontrolluara, standarte , efekti piling i nj mostre mund t
vlersohet duke numruar kokrrizat e formuara, pamja e kampjonit t testimit mund t
krahasohet me mostra standarte dhe t jepet nj shkallzim.
Vlersimi numerik i efektit piling
Mund t prdoret aparati i frkimit Martindale.
Mostrat normale vendosen n mbajtse t cilat mund t lvizin vertikalisht, por nuk mund t
rrotullohen rreth aksit t tyre. Mostrave u jepet nj lvizje shumdrejtimshe dhe frkohen
me nj tekstil standart. Pas nj numri t caktuar frkimesh mostrat ekzaminohen dhe
numrohet numri i kokrrizave. Kjo mund t prsritet pas do 500 ciklesh deri n 3000 ose
5000 cikle dhe t vlersohet shpejtsia e zhvillimit t kokrrizave.
Kutia pr testimin e efektit piling
Rezultatet e testimit t efektit piling duhet t komentohen n baz t disa parimeve:
a. Prodhimi i kokrrizave t vlersuara n mnyr standarte varet nga personi q prdor
veshjet.
b. Prvoja ka treguar se kur ndodh efekti piling, ai zakonisht sht i kufizuar n pjest
m t ndjeshme t veshjes, pr shembull, n jaka, kapakt e mngve, ant e xhepave,
n prparsen e veshjes. Megjithat, kur efekti piling sht i madh n kushtet e
testimit, edhe pjest e tjera t veshjes mund t preken dhe numri i personave q mund
t prodhojn nj efekt t till t rritet.
c. Nga pikvshtrimi i efektit piling, kmishat, bluzat, t brendshmet, dhe fustanet
konsiderohen kritike. Kto veshje do t lahen m shpesh, ndrkoh q veshjet e
jashtme nuk do t lahen me nj shpeshtsi te till. N grupin e fundit t veshjeve,


pantallonat dhe xhaketat konsiderohen m kritike se kostumet, palltot dhe
xhakaventot.

Kjo metod testimi konsiston si m posht: nj cop tekstili me prmasa 100mm x 100mm qepet
n mnyr q t qndroj e fiksuar kur t vendoset rreth nj tubi gome me gjatsi 150 mm
diametr t jashtm 32 mm dhe trashsi 3 mm. Ant e prera t tekstilit mbulohen me nj shirit
celofani dhe vendosen n nj kuti me prmasa 228 mm x 228 mm x 228 mm t veshur me tap
me trashsi 3 mm. Kutia rrotullohet me 60 rrot/ min pr 5 or.
Pr veshjet q u nnshtrohen larjeve dhe prdorimit te prsritur,sht e rekomandueshme
larja para prgatitjes s tubit t tekstilit.Zakonisht prdoret larja standarte me dor me 0.5%
sapun n 45C pr 15 minuta.Pas testimit,efekti piling vlersohet n mnyr vizuale nprmjet
krahasimit me standarte arbitrare.

Standarti 1 paraqet nj tekstil t testuar q bhet me push por nuk formon kokrriza;standarti 2 nj
tekstil q bhet me push dhe formon pak kokrriza,ndrsa standarti 3 nj tekstil me push dhe me
shum kokrriza.

4.2 Testi shirit
Gjersia e cdo kampioni t testimit duhet t jet 50mm 5mm dhe gjatsia e tij duhet t jet aq
sat siguroj gjatsin pr distancn ndrmjet nofullave prej 200mm.prvec plhurave pr t
cilat dyshohet ose dihet nga prvojat e mparshme q vlerat e zgjatimit relative n forcn
maksimale e marra jan m t mdha se 75%,distance midis nofullave mund t ulet n
100mm.Kampionet e testimit q kan nj gjersi tjetr nga gjersia e interesuara.N kt rast
gjersia e kampionit t testimit duhet t paraqitet n raportin e testimit.
Pr plhurat e endure,cdo kampion I testimit duhet t pritet n gjatsi paralelisht me bazn ose
me indin e plhurs dhe duhet t jet mjaftueshm I gjer q t marr parasysh thekt e
nevojshm.Fijet duhet t hiqen n nj numr prafrsisht t barabart nga secila an gjatsore t
shiritit t prer derisa gjatsia e kampionit t testimit t jet sic sht shpjeguar n 8.2.Gjersia e
buzve duhet t jet e till q gjat testimit asnj fije bazs t mos shkas nga buzt.
Vendosim distancn e nofullave t makins s testit ose zgjatimit relative t trheqjes n
200mm 1mm pr plhurat me zgjatim n forcn maksimale m t vogl se 75%.Vendosim
shpejtsin e zgjatimit ose zgjatimit relative te makins s testit t trheqjes si nj funksion I
zgjatimit relative t forces t plhurs,sikurse sht specifikuar n tabeln 14.4.
..
Kampiont e testimit mund t vendosen me nj tension paraprak ose t lira,d.m.th me nj tension
paraprak t nj force rreth zeros.Kur kampiont e testimit jan vendosur me tension
paraprak,verifikojm q tensioni paraprak nuk shkakton zgjatim m t madh se 2%.Nse nj
kampionbuk mund t paratensionohet pr t marr nj zgjatim relative m t vogl se 2%,nuk
zbatojm tensionin paraprak.Zbatojm tensionin e prshtatshm paraprak t specifikuar m
posht:pr plhurat me mas t njsis s siprfaqes:
a) 200g/
2N


b) 200g/
deri n 500g/
5N
c) 500g/
10N

Kur ngarkesa aplikohet nj shirit t teksilit,shkurtimi n drejtim t trheqjes reduktohet
gradualisht,ndrkoh q shkutimi n fijet n drejtim t kundrt rritet.Ky process njihet me
emrin shkmbim I shkurtimit.Efekti visual I ksaj dukurie sht ngushtimi I kampionit t
testimit.Ngushtimi n gjersi sht m I madh n mes dhe ulet n drejtim t
nofullave.Tensioni n kampiont e testimit sht I madh n rajonin e nofullave dhe kjo
mund t shkaktoj kputjen n nofulla.Nse kputja realizohet afr nofullave,rezultati nuk
meret parasysh.Vlerat m t rndsishme q do t marrim na testi n trheqje jane:
a.Forca n kputje,forca e llogaritur n pikn e kputjes t njkampioni t testimit gjat testit
t trheqjes(pika 3).
b.Forca maksimale e regjistruar kut nj kampion I testimit shkon drejt shkatrrimit,gjat
testit t trheqjes n kushtet e specifikuara(pika 2).
Ekuacioni I prgjithshm q lidh qndrueshmrin e tekstilit me qndrueshmrin e fillit
prbrs,sht pa dyshim I ndrlikuar.Variablat me t cilat do t ballafaqohet teknologu
tekstil jan:

c.Karakteristikat e lnds s pare
d.Struktura e fillit-numri,mosbarazia,koeficienti i dredhjes etj.;
e.Struktura e tekstilit-lloji i thurjes,prqindja e shkurtimit t fijeve,termofiksimi;
f.Lloji i prmbarimit t teksilit.
Nj pike e rndsishme sht efekti I fijeve trthore n qndrueshmrin e tekstileve.Nse
llogartim raportin:qndrueshmria e tekstilit pr fije/qndrueshmri e fijes.rezultati do t jet
m I madh se nj.Kjo tregon se fijet trthore kan rol lidhs dhe ndikojn n rritjen e
qndrueshmris s n drejtimin tjetr.

4.3 Testi grab
Gjersia efektive e kampionve t testimit sht gjersi e nofullave,zakonisht 50mm.sht
vlersuar se zona e tensionimit t tekstilit midis nofullave do t prforcohet pak nga ana
tjetr.sht gjetur q rezultatet e marra nga testi grab jan rreth 10% m t larta se nga testi
shirit.Nj eprsi e testit grab sht thjeshtsia e prgatitjes s kampionve t testimit.Pr tu
siguruar q nofullat kan shtrnguar t njjtat fije,bjm nj vij mbi kampionin e testimit.Testi
grab prdoret n SHBA gjersisht,por pr rezultate t sakta paraplqehet t prdoret testi shirit.

Qndrueshmria n grisje
Nj tekstil I cili griset pa vshtirsi,konsiderohet nj product me cilsi m t ult prvec rasteve
kur grisja sht vler thelbsore,pr shembull,fashat dhe shiritat adeziv.Qndrueshmria e
tekstileve n grisje sht studiuar nga laborator t ndryshm she jan arritur disa prfundime t
prgjithshme:


a.Fijet kputen ve e ve ose n grupe t vogla gjat grisjes,prandaj qndrueshmria e nj fijeje
prbrse ka rndsi t madhe.
b.Kur e lejojn karakteristikat e tekstilit, fijet grupohen pran njra-tjetrs nn veprimin e forcs
grisse. Kshtu, n vend t kputjes s njpasnjshme t fijeve, veprimi bhet m shum nj test
qndrueshmrie i tufs s fijeve. Ky grupim fijesh sht m i leht nse fijet jan t lmuara dhe
mund t rrshqasin ndaj njra-tjetrs.
c. I lidhur ngusht me pikn b, sht ndikimi i thurjes. Kshtu , nj struktur sarzh 2/2 lejon m
shum grupimin e fijeve se nj struktur garnitur. Struktura sarzh shfaq nj qndrueshmri m
t mir n grisje se struktura garnitur.
d. Tekstilet komplekse nuk lejojn zhvendosjen e fijeve dhe kontributi i grupimit t fijeve
reduktohen ndjeshm.
e. Prmbarimi special i tekstileve, si fiksimi n t that, trajtimi pr qndrueshmrin e rrudhave,
mund t ulin qndrueshmrin n grisje, por ndonjher prmbarimi i tekstilit, mund t jap
efekte t kundrta.

Metodat e matjes s qndrueshmris n grisje
N shum standarte t testimit t qndrueshmris n grisje t tekstileve prdoren t njjtat
makina testimi si n testimin e qndrueshmris n trheqje. Ato mund t modifikohen pak, por
ajo q ka rndsi, sht forma e kampionit t testimit, metoda e re e shtrngimit n nofulla dhe
interpretimi i rezultateve t matjes. Shpesh vrehet q grisja ndodh menjher prandaj do t
duhej q shpejtsia e testimit t jet m e madhe se n rastin e testimit t qndrueshmris n
trheqje.
Ktu jepen disa forma kampionsh testimi t prdorura n testin e grisjes.
Kampioni i testimit prgatitet dhe vendoset n nofullat e nj makine testimi si te testi n trheqje
me njrn nga menyrat e treguara ne fig. Kur prdoret nj makin me lev pendul harpioni lihen
joaktiv n mnyre q kur nj fije kputet, leva t kthehet nga nj pozicion i lart dhe t ngrihet
prsri gjat ngarkimit t fijes tjetr. Nprmjet nj pajisjeje vetshkruese do t bhet e mundur
t merren maksimumet n nj diagram.
Prndryshe, vet operatori, n mnyr t kujdesshme, duhet t shnoj maksimumet e arritura.
Forca grisse prcaktohet si mesatare e maksimumeve t regjistruara.

Republika e Shqipërisë 3

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Republika e Shqipërisë 3

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prioritete n zgjedhjen e vetive t plhurave sipas destinacionit

Nertila Zaranjaku Page 1

forca n drejtim t indit. N nj fill t bazs vepron forca T

veprojn gjat siprfaqes qndrore t tekstilit. Kto shkaktojn n fill forca

jan t lidhura me njsit e zgjatjes s fillit kshtu q

) , dhe s fundi mund t pranohen njsit e zgjatjes s

sipas formulave t transformuara (2.15a dhe 2.15b) n t cilat n vnd t

. Llogarirtjet jan kryer n mnyr t till q t arrihet njsia e zgjatjes s

) duke marr si ndryshore t pavarur (b

. Pika e prerjes s kurbave q prfaqsojn

sht zgjidhja e krkuar.

t projektura n siprfaqen qndrore dhe q

jan kndet q formohen nga rrezet kufi t hequra n skajet e elementit t

(n seksionin gjat indit), ather :

tensionet kputse t bazs dhe indit t shprehura n N/tex ;

masa lineare e bazs dhe indit ;

ndaj tensionit kputs t bazs e indit.

prcakton kontraksionin e tekstilit n drejtim te indit. Njkohsisht lindin tensione gjat

- masa lineare e bazs dhe e indit.

prmasa e matur pas trajtimit,

(10 in x 10 in ose 2.5 cm x

sht n prpjestim t drejt me pjesn e zn nga fijet n nj tekstil, pra shpreh

. N praktik, vlera maksimale e koeficientit t mbulimit dhe

, i cili sht n prpjestim t drejt me siprfaqen e

e sipr. Plhura testohet n nj plan vertikal. Mostra shtypet midis dy pllakave

secila; njra prej tyre sht vendosur n nj l lev t montuar n nj

. Trysni t tjera mund t merren

. Pr matjen e trashsis s tekstileve pa thurje, mbulesave tekstile t

), dhe nj q mund t operoj me

dhe vazhdohet testimi ( me nj shpejtsi 20 m/ s) deri n trysnin maksimale

. Trashsia prkatse emrtohetT1.

(pr drejtimin e par)

(pr drejtimin e dyt)

) dhe trashsin e shtress siprfaqsore ST do ta prcaktojm

(pr drejtimin e par)

(pr drejtimin e dyt)

You might also like