4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

4 Trashëgimia e tipareve
1 Lamrku (Jean-Baptiste, Chevalier de Lamarck 1744-1829), ishte një biolog francez i cili
ishte një nga të parët që propozoi mekanizma me anë të të cilave gjallesat mund të
evolonin. Ai sugjeroi që përshtatjet e gjallesave me mjedisin e tyre dhe çdo tipar që ato
zhvillojnë gjatë jetës së tyre, u kalojnë pasardhësve të tyre. Kjo tani njihet si teoria e
tipareve të fituara.
Evolucioni i qafës së gjatë të gjirafave shpesh përdoret për të ilustruar teorinë e Lamarkut.
Teoria sugjeron që gjirafat i shtrinin qafat e tyre për të arritur gjethet në degët e sipërme të
pemëve. Qafa e gjatë ishte një tipar i zhvilluar gjatë jetës së kafshëve dhe do të
trashëgohej te pasardhësit e tyre që do të kishin gjithashtu qafë të gjatë. Gjatë breznive
qafat e kafshëve u rritën dhe u bënë gjithnjë e më të gjata.
a. Përdor njohuritë e tua mbi shumimin në gjitarë për të shpjeguar pse tiparet e
zhvilluara gjatë jetës së një organizmi nuk mund të trashëgohen te pasardhësit e atij
organizmi.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

b. Sugjero se si mund ta ketë shpjeguar Darvini me anë të përzgjedhjes natyrore

evolucionin e qafave të gjata te gjirafat.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [5]

c. Biologët tani nuk mendojnë se qafat e gjata evoluan te gjirafat për t’u dhënë atyre
një përparësi në marrjen e ushqimit nga pemët e larta. Për shembull, gjirafat femra kanë
qafë që është shumë më e shkurtër se qafa e meshkujve. Sugjero tri arsye, përveç arritjes
së ushqimit në majat e pemëve, që qafat e gjata mund të jenë një përshtatje e gjirafave në
mjedisin e tyre.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

1
 4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

2 ADN-ja është materiali gjenetik i qelizave.

a. Thuaj ku gjendet ADN-ja e qelizës te njeriu.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

b. Shpjego pse është e rëndësishme njohja e ADN-së.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

c. Shpjego pse binjakët identikë janë gjithmonë të të njëjtit seks.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

3 Rajoni i Karaibeve përbëhet nga shumë ishuj. Shumë prej ishujve më të mëdhenj kanë
lugina të thella që ndajnë tokën në rajone me kushte mjaft të ndryshme mjedisore. Rajoni i
Karaibeve njihet si një pikë e nxehtë e biodiversitetit, sepse ka shumë lloje që gjenden në
ishuj të ndryshëm.
a. Sugjero pse ka kaq shumë lloje të ndryshme në rajonin e Karaibeve.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

2
 4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

Në krahinën lindore të Kubës, ekziston një lloj kërmilli pemësh që shfaq

ndryshueshmëri shumë të madhe. Guaskat janë me ngjyra shumë të ndryshme dhe
kërmijtë kanë një numër shiritash të zinj që ndryshon në guaskat e tyre.
b. Sugjero përparësitë që u japin këtyre kërmijve të pemëve guaskat me ngjyra të
ndryshme dhe numri i ndryshëm i shiritave në guaskë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

Në vitin 1966 një djalë nga Miami, Florida, u kthye në shtëpi nga një festë dhe bëri
kontrabandë me tre kërmij të rinj gjigantë tokësor afrikanë. Këta kërminj u rritën dhe u
rritën dhe gjyshja e tij i liroi në kopshtin e tyre. Pas shtatë vjetësh, kishte më shumë se
18 000 pasardhës dhe ata ishin përhapur në një zonë të gjerë. U deshën shumë vite
për t’i gjetur dhe për t’i zhdukur ato me një kosto prej 1 milion dollarë..
c. Sugjero pse ishte e rëndësishme që autoritetet në Florida të zhduknin kërmijtë e
tokës afrikane.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Kërmijtë e tokës afrikane u futën në ishujt e Paqësorit gjatë Luftës së Dytë Botërore si
një burim ushqimi për njerëzit.
d. Shpjego pse futja e llojeve të huaja, shpesh për qëllimet të mira, mund të shkojë për
keq.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Disa njerëz i mbajnë pitonët si kafshët shtëpiake. Disa u arratisën apo u liruan në toka
të shkreta (djerrina) në Florida, ku tani paraqesin një kërcënim për shumë lloje në
rajonin Everglades (Florida).

3
 4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

e. Diskuto nëse njerëzit duhet të lejohen të mbajnë kafshe ekzotike, të tilla si pitonë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [4]

The Flutura Biston betularia gjendet në të gjithë Evropën. Në vitet 1950 ajo ishte subjekti i një
sërë eksperimentesh nga shkencëtari britanik, Bernard Kettlewell. Rezultatet e tij siguruan
dëshmi për teorinë e evolucionit të Darvinit lidhur me përzgjedhjen natyrore. Kettlewell tregoi
se grabishmëria nga zogjtë ishte mënyra me të cilën përzgjedhja natyrore solli një ndryshim në
popullatat e fluturës pranë zonave industriale në shekullin 19 dhe fillim të shekullit të 20. Para
revolucionit industrial, pothuajse të gjitha fluturat e kishin trupin me ngjyrë të ҫelët dhe me pika;
ndërkohë që mjedisi u bë gjithnjë e më i ndotur, popullata përbëhej pothuajse tërësisht nga një
larmi formash të zeza.
Historia e “fluturës” si dëshmi e përzgjedhjes natyrore ishte subjekt i shumë kritikave në vitet
1990, veçanërisht nga kundërshtarët e evolucionit dhe të përzgjedhjes natyrore. Në përgjigje,
ndërmjet viteve 2001 dhe 2007 profesor Michael Majerus i Universitetit të Kembrixhit përsëriti
dhe zgjeroi eksperimentet e Kettlewellit.
Një nga kritikat ishte se lakuriqët e natës gjithashtu kishin si pre fluturat dhe po ashtu mund të
ishin përgjegjës për ndryshimin në ngjyrën e fluturave . Kjo dukej e pamundur meqenëse
lakuriqët e natës gjuanin gjatë natës dhe përdorin valët e tingullit për të zbuluar prenë e tyre.
Majerus lëshoi fluturat e dy varieteteve në kohën kur lakuriqët po ushqeheshin dhe bëri kërkim
për të parë se cilat flutura ishin ngrënë. Rezultatet e tij jepen në këtë tabelë.*

Vendndodhj Tipi i Numri i Numri i Përqindja e

Eksperiment a dhe viti fluturës lëshua kapur fluturave të
r nga lëshuara që u kap
lakuriqët nga lakuriqët e
natës
1 Kembrixh Forma e 114 51 45
2003 zezë
Forma e 107 54 50
çelët
2 Kembrixh Forma e 104 53 51
2004 zezë
Forma e 117 47 40
çelët
3 New Forest Forma e 100 61 61
2005 zezë
Forma e 95 73 77
çelët
4 Leeds 2005 Forma e 126 43
zezë
Forma e 132 37
çelët

4
 4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

a. Sugjero pse Profesor Majerus e përsëriti eksperimentin për disa vite dhe në tre
vende të ndryshme.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

b. Llogarit përqindjen e fluturave të dy varieteteve që u kapën nga lakuriqët e natës në

eksperimentin në Leeds në vitin 2004.
.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

c. Jep përfundime që mund të nxirren nga të dhënat në tabelë.

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Një tjetër kritikë ndaj veprës origjinale të Kettlewell mbi fluturën ishte se ai i vuri fluturat të
qëndronin në trungjet e pemëve për të parë nëse zogjtë do t’i shihnin dhe do t’i hanin. Fluturat
gjatë ditës qëndrojnë gjithashtu në pjesë të tjera të pemëve, ku ato nuk mund të jenë aq të
dukshme për zogjtë grabitqarë. Profesori Majerus e përsëriti këtë eksperiment, por i vuri
fluturat të qëndronin në pjesë të ndryshme të pemëve në një zonë të pandotur. Rezultatet e
eksperimentit të tij jepen në këtë tabelë.*

Numri në dispozicion Numri i ngrënë Përqindja e ngrënë

Viti Forma e Forma e Forma e Forma e Forma e Forma e
çelë zezë çelë zezë çelë zezë
2002 706 101 162 31 23 31
2003 731 82 204 24 28 29
2004 751 53 128 17 17 32
2005 763 58 166 18 22 31
2006 774 34 145 6 19 18
2007 797 14 158 4 20 29

d. Llogarit përqindjen mesatare të fluturave të ҫelëta dhe përqindjen mesatare të

fluturave të zeza të kapura dhe të ngrëna nga grabitqarët.
.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [2]

e. Përmblidh rezultatet e paraqitura në tabelë.

5
 4 Gjenet dhe gjenetika

BIOLOGJIA 9 Pyetje praktike

Fletë pune

Emri …………………………………………………..………….. Klasa …………………..

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]

Gjatë eksperimenteve të tij, Profesor Majerus vuri re se grabitqarët e fluturës ishin llojet
e zogjve (shpendëve) të mëposhtëm: robin, harabeli mbrojtës, një qukapik më pak i
ndotur etj. Ai filmoi disa nga këta zogj që duke kapur flutura.
f. Shpjego pse këto zogj ishin përgjegjës për një ndryshim në proporcionin e formave
të zeza dhe të çelëta të fluturës gjatë shekullit të 19-të në zonat industriale në Evropë.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [8]

g. Forma e zezë e fluturës tani është shumë e rrallë në pjesën më të madhe të

Britanisë së Madhe. Shpjego pse.
.............................................................................................................................

.............................................................................................................................

............................................................................................................................. [3]