Seminarski rad iz predmeta MIKROEKONOMIJA

Tema:

NESAVRENA KONKURENCIJA

MENTOR: Doc.dr Sanel Jakupovi

STUDENT:

Banja Luka, 2013.godina 1.UVOD

Trite i svojina predstavljaju dvije osnovne institucije privrednog sistema.Svojina odreuje ko e biti uesnik na tritu i kako e se ponaati u trinoj razmjeni,dok trite predstavlja ureeni i ustaljeni postupak odvijanja razmjene.ta ureenost trita znai da postoje odreena definisana pravila ponaanja kojih treba da se pridravaku uesnici u razmjeni.Na osnovu ovoga svaki uesnik u razmjeni moe da predvia reakcije drugih uesnika na aktivnosti koje on preduzima,kao i mogue sankciju u sluaju ake se jedan od uesnika u razmjeni ne pridrava ustaljenih pravila ponaanja. Na osnovu ovoga moe se rei da trite predstavlja ureeni i ustaljeni mehanizam razmjene roba. Trite predstavlja mjesto gdje se ponuda i potranja robe i usluga susreu i kao stalan i organizovan oblik dovode u meusobni kontakt, kao skup kupaca i prodavaca. Trite je istovremeno i mehanizam kojim se kroz regulaciju odnosa prodavaca i kupaca, kroz stvarna ili potencijalna meusobna djelovanja, odreuju cijene pojedinanih proizvoda ili skupa proizvoda. Kao polaznu osnovu za razgovor o konkurenciji koristiemo podjelu trinih struktura po kojoj postoje dva osnovna tipa: savrena, tj. potpuna konkrencija i nesavrena, tj, nepotpuna konkurencija. Savrena konkurencija je takvo trino stanje u kojem postoji veliki broj prodavaca i kupaca na tritu istog, homogenizovanog proizvoda i kada svi proizvodi imaju cijenu i razmjenjuju se na tritu, a uesnici na tritu nemaju nikakvog uticaja na cijenu po kojoj kupuju ili prodaju, tj. cijena je objektivno data veliina. Promjena cijene je posljedica aktivnosti svih prodavaca i kupaca, a nikako posljedica njihovog pojedinanog djelovanja. Dakle, na savrenim konkurentskim tritima pojedinani proizvoai su ustvari preduzimai cijena, tzv. price-takers. Iz navedenog proizilazi da je savreno konkurentsko trite takvo trite na kome sva preduzea proizvode identine proizvode, a svako preduzee je tako malo da njegov izbor nivoa proizvodnje ne utie ni na cijelu industriju niti na cijene. U praksi se rijetko susreu ovakvi primjeri, npr. u proizvodnji penice, kukuruza, nafte, pa se moe rei da u veini sluajeva prevladava nesavrena konkurencija. Nesavrena konkurencija postoji kada kupac ili prodavac mogu uticati na cijenu proizvoda. Stvarno trite nije niti savreno konkurentno niti u potpunosti monopolisano, ve spada negdje u spektar izmeu savrene konkurencije i istog monopola. Konkurentsko trite, kompetitivno trite ili trite potpune konkurencije Pod ovim nazivima trita podrazumijeva se veliki broj kupaca i veliki broj prodavaca homogenih proizvoda u kojem ambijentu, nijedan uesnik (ni na strani ponude, ni na strani tranje) nije u mogunosti da svojim individualnim akcijama (i odlukama) utie na trine trokove, odnosno ne moe da mijenja ni visinu trine cijene, ni ukupnu tranju ili ponudu, niti

moe da utie na broj uesnika na tritu odreenog proizvoda. Proizilazi, da u takvim okolnostima, za trine subjekte trini faktori su eksterne i nezavisne veliine. Trite potpune konkurencije predstavlja postojanje tri uslova: atomiziranost fluidnost pokretljivost Automiziranost izraava uslov veoma dispergovane ponude i tranje, tj. veliki broj relativno malih prodavaca i kupaca odreenih dobara tako da njihove odluke nemaju osjetnog uticaja na ukupnu ponudu i ukupnu tranju, pa prema tome ni cijenu. Fluidnost oznaava nekoliko karakteristika: izraava se uslov vrlo dobre obavjetenosti, slobodu stupanja u meusobne odnose, i slobodu odreivanja svojih kupovnih i prodajnih cijena. Fluidnost oznaava i prozranost trita u smislu da se subjekti sastaju na jednom mjestu i kompetentno diskutuju o ponuenim i traenim koliinama. Pokretljivost , kao obiljeje kompetitivnog trita oznaava slobodu kupaca i prodavaca, da se u svakom trenutku mogu povui sa trita, ako im cijena ne odgovara. Razlikujemo etiri vrste potpune konkurencije: 1. DUOPOL 2. OLIGOPOL 3. MONOPOL i 4. MONOPOLISTIKA KONKURENCIJA

2.DUOPOLSKO TRITE
2.1.Pojam,izvori i karakteristike duopola Duopol (engl.duopoly,njem.Dyopol)predstavlja takav oblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu odreenog dobra ili usluge kontroliu samo dva preduzea.Karakteristika ovog sluaja jeste da svaka aktivnost jednog ponuaa utie na aktivnost onog drugog I trai od njega protumjeru.To dovodi do slinog ili istog ponaanja oba ponuaa.Zato su duopol naziva jo i djelimini ili parcijani monopol.

3.OLIGOPOLSKO TRITE
3.1. Pojam, izvori i karakteristike oligopola

Savrena konkurencija i isti monopol su dva ekstremna trina stanja. Potpuna ili savrena konkurencija je vie hipotetino stanje nego stvarnost. Monopol (jedan prodava ili kupac) takoer je rijedak sluaj. U veini privrednih grana na tritu raznih zemalja dominira nekoliko preduzea, odnosno oligopolija. Rije oligopol potie od grke rijei oligoi, to znai malo, i polist, to znai prodava. Oligopol je oblik trine strukture u kojoj dominira mali broj prodavaa homogenog ili diferenciranog proizvoda. Ako je proizvod homogen, imamo isti oligopol. Ako je proizvod diferenciran, rije je o diferenciranom oligopolu. Oligopol je najrasprostranjeniji oblik trine strukture u preraivakoj industriji. isti oligopol sa homogenim proizvodom javlja se esto u proizvodnji elika i aluminija. Automobil, cigarete, sapuni i praci za pranje su primjer oligopola sa diferenciranim proizvodom. Oligopolska preduzea nastaju sa vie osnova. Glavni faktori, koji odreuju oligopolsku strukturu na tritu su tehnoloki i trokovini uslovi privrednog sektora. Sektori, kao to su rafinerije nafte, proizvodnja automobila, izrada aviona su kapitalno intenzivni i imaju visoke fiksne trokove u proizvodnji. Princip minimalnih prosjenih trokova mogue je postii samo uz uslov velikog obima poslovanja. Visoki trokovi kapitala su ujedno znaajna barijera za ulazak novih preduzea u privredni sektor. Oligopol je est u preraivakim djelatnostima zbog ekonomije razmjera i prepreka ulasku, jer, na primjer, jedna optimalna rafinerija nafte stoji oko milijardu dolara. Da bi bio rentabilan proizvoa automobila, treba proizvesti 300.000 automobila godinje. Oligopol je tipian i za bazine grane industrije zbog visokih investicija i postizanja optimuma pri visokom obimu proizvodnje. Oligopol moe nastati i zbog trokova prevoza. To je primjer sa ugljem, cementom i ciglom. Iako u nekoj travi postoji vei broj ugljenih kopova, cementara i ciglana, zbog prevoznih trokova one djeluju na lokalnim tritima i na taj nain imaju oligopolsku poziciju. U vezi sa definicijom oligopola postavlja se pitanje, ta znai malo prodavaa ili grupa prodavaa. Koji je to broj prodavaa zbog kojeg trite gubi karakter savrene konkurencije? Na osnovu ega razgraniiti oligopol od velikog broja prodavaa sa diferenciranim proizvodom? Treba istai da je ovo razgraniavanje prilino teko, jer pored broja trinu strukturu determiniraju i drugi faktori. Stepen snage malog broja velikih preduzea u privrednom sektoru izraava se koncentracijskim odnosom. Taj odnos izraava postotak ukupne prodaje najveih preduzea u nekom privrednom sektoru. Ako grupa od etiri preduzea ima koncentracijski odnos 100, tada se sigurno radi o oligopolu. Isto tako, uee od 50% i 60% ukupne prodaje, odnosno proizvodnje u privrednom sektoru upuuje na zakljuak o oligopolu. Meutim, koncentracijski odnosi moraju se interpretirati oprezno, jer mogu precijeniti trinu mo najveih preduzea u nekoj djelatnosit. Na primjer, ako je uvoz slobodan, tada koncentracijski omjer ne moe biti indikator za zakljuivanje o oligopolskoj poziciji, iako se moe raditi samo o dva preduzea. Koncentracijski omjer ili odnos za pojedine proizode, izraunat za cijelu zemlju, moe biti vrlo nizak i upuivati na potpunu konkurenciju, ali ako se radi o proizvodima lokalnog trita, to moe biti oligopol.

Budui da na oligopolistikom tritu samo mali broj preduzea prodaje homogen ili diferenciran poroizvod, djelovanje svakog od njih utie na ostala preduzea u grani. Bitnu oznaku oligopola ini meusobna zavisnost i njihov pojedinani uticaj na koliinu i cjenu proizvoda. Za razliku od savrenog konkurenta, iji je uticaj na cijenu zanemariv, oligopol znaajno utie na formiranje trine cijene. Ali, preduzee u oligopolistikoj trinoj strukturi nije samo u djelatnosti kao monopol koji istovremeno vodi i politiku cijena i politiku obima proizvodnje. Zato, kod oligopola, koji prodaju identian proizvod, samostalna politika nije mogua. Ta samostalnost je donekle mogua kod oligopola sa diferencijacijom proizvoda. Budui da cjenovna konkurencija vodi razornim ratovima cijena, oligopolisti, suparnitvo i konkurenciju radije premijetaju u domen diferencijacije proizvda, reklame, dizajna i pruanja brze i efikasne usluge. To je necjenovna konkurencija. Ali i ovdje akcija jednog brzo se uzvraa reakcijom drugog. Sa obzirom da oligopolist zna da e njegove aktivnosti uticati na druge oligopoliste u grani, svako preduzee mora uzeti u obzir moguu reakciju konkurenata kad odluuje o cijenama, stepenu diferencijacije, obimu reklame i sl. Budui da konkurenti mogu reagirati na mnogo razliitih naina, ne postoji jedinstven, nego vie modela oligopola, koji se temelje na reakciji konkurenata na akcije drugih. Zbog toga, donoenje odluka kod oligopola je mnogo sloenije nego u ostalim oblicima trine strukture. Zavisno od toga da li se oligopolisti sporazumijevaju ili ne imamo nesporazumni i sporazumni oligopol. Sporazumni oligopol Neizvijesnost meuzavisnosti oligopoli izbjegavaju sporazumima. Postoje dva glavna oblika sporazuma: kartel i cjenovno predvoenje (liderstvo u odreivanju cijena). 3.2.Kartel Oligopoli se mogu sporazumijevati, bilo javno, tajno ili preutno, odnosno implicitno. U mnogim dravama sporazumijevanje o cijenam a i podjeli trita je zabranjeno, ali isto tako u nekim dravama ti su sporazumi legalni. Pored toga, postoje i meunarodni karteli, koji odreuju jedinstvene cijene, dijele trite i sporazumijevaju se o kvotama proizvodnje. Da bi izbjegli razorno suparnitvo ratom cijena oligopoli se tajno, ili gdje to zakoni ne zabranjuju, i javno sporazumijevaju o cijenama, kvotama proizvodnje, podjeli trita i podjeli profita. Takva organizacija oligopolistikih preduzea zove se kartel. Postoje dvije vrste kartela: centralizirani kartel i kartel za podjelu trita. Centralizirani kartel se temelji na formalnom sporazumu oligopolista nekog homogenog proizvoda kojim se odreuje cijena, kvote proizvodnje njegovih lanova i udjeli u profitu. Kartel za podjelu trita daje svakom lanu iskljuivo pravo da djeluje na odreenom regionalnom tritu. Na primjer, ova ili ona drava, Europa, Amerika, Azija i slino. U centraliziranom kartelu krivulja potranje i krivulja graninog prihoda su kao kod monopola. Da bi dobio zajedniki granini troak, kartel sabira, vodoravno, granine trokove svojih lanova. Tamo gdje takav granini troak sijee krivu graninog prihoda kartela odreuje se

ukupna proizvodnja i cijena proizvoda. Da bi minimizirao trokove proizvodnje, kartel diferencirano rasporeuje proizvodnju na svoje lanove, na osnovi njihove efikasnosti. Loa strana kartelskih sporazuma, sa stanovita opteg interesa, je oigledna, jer kartel ostvaruje, ili tei da ostvari manjom koliinom, a visokom cijenom, monopolske profite. Zato, je u veini drava sporazumjevanje o cijenama zabranjeno. Meutim, i u samom modelu postoje elementi slabosti, tako da se ti sporazumi naruavaju. lanovi kartela su skloni izvrdavanju sporazuma, prodajui vie od svoje kvote. Pored toga, visoki profiti privlae i druga preduzea u grupaciju kojoj pripada kartel. Ovi faktori su doveli OPEC blizu raspada nakon 1985 godine. 3.3.Liderstvo u odreivanju cijena Liderstvo u odreivanju cijena ili cjenovno predvoenje je jedan od naina ponaanja oligopolista, kojim se izbjegava rat cijenam a i tajno sporazumijevanje. Rat cijenama vodi do smanjenja profita svakog oligopoliste, a tajni sporazumi su pod udarom dravne kontrole. Liderstvo je, u stvari, jedan nain preutnog sporazumijevanja, gdje svi oligopolisti odreuju cijenu koju je odredilo vodee preduzee sa ulogom lidera. Preduzee cjenovni predvodnik zapoinje sa promjenom cijene, a potom ga ubrzo slijede sva ostala preduzea u privrednom sektoru. Cjenovni predvodnik, ili lider, je obino najvee dominantno preduzee u odreenoj proizvodnji. To moe biti i preduzee sa najniim jedininim trokovima proizvodnje. Preduzee lider se priznaje kao tuma ili barometar promjena u uslovima potranje i trokova koji opravdavaju promjenu cijena u oligopolskoj grupaciji. U ovom modelu, peduzee lider odreuje cijene koje maksimiziraju njegove profite, s tim da omoguava svim ostalim preduzeima, koja ga slijede, da prodaju koliko ele po toj cijeni, a potom, lider preduzee podmiruje preostalu potranju. Zato preduzea sljedbenici se ponaaju kao savreni konkurenti, koji se prilagoavaju datoj cijeni. Razlika je u tome to tu cijenu nije odredilo trite potpune konkurencije, nego vodei oligopolist. A on je podeava tako da maksimizira svoje profite. 3.4.Necjenovna konkurencija U modelima oligopola koji su dosada obraeni uzimana je cijena i koliina kao strategijsko orue konkurenata. Meutim, praksa je pokazala da rat cijenama dovodi do gubitka oligopoliste koji se odlui na tu strategiju. Isto tako, tajno sporazum kao suprotna cjenovna strategija dolazi u sukob sa antimonopolskim zakonima drave. Zato, oligopolisti nisu uvijek skloni samo cjenovnoj strategiji. Umjesto toga vie tendiraju konkurenciji kvalitetom, odnosno diferencijacijom proizvoda, reklamom, uslugom i drugim oblicima necjenovne konkurencije. Na taj nain akcije i reakcije oligopolista se prenose na izdatke i prihode od diferencijacije, reklame i usluga. Meutim, vrijeme rangiranja je mnogo due nego na promjene cjelina, zbog potrebnog vremena za diferenciranje proizvoda, reklamnu kampanju i novi program usluga. To omoguava oligopolisti da izbjegne razorni rat cijenama, ali da istovremeno na kratki rok ostvari neke dobitke necjenovnom konkurencijom.

Necjenovna konkurencija na oligopolistikim tritima analizira se pomou teorije igara. U tom pristupu, oligopolist pretpostavlja da njegovi suparnici uvijek biraju najbolju strategiju, a zatim razvija najbolju vlastitu kontrastrategiju. Teorija igara obuhvata sve strategije i cjenovne i necjenovne konkurencije, tako da se pomou ove metode mogu analizirati svi oblici oligopolske konkurencije, odnosno svi oblici ponaanja u oligopolskoj strukturi. Zbog znaaja, kojeg teorija igara ima u analizi oligopola, u narednom dijelu taj model se posebno obrauje.

4.MONOPOLSKO TRITE
Monopol je osnovni oblik nepotpune konkurencije. To je trina struktura u kojoj cijelu jednu granu industrije predstavlja samo jedan proizvoa koji proizvodi proizvod za koji ne postoje bliski substituti, i ne postoji mogunost da se pojavi druga firma koja bi proizvodila isti proizvod. Naziv potie od grkih rijei mono jedan i polist prodavac. Navedeni rigorozni uslovi egzisencije istog monopola ine ga veoma rijetkim u realnom ivotu. Na primjer, lokalni snabdjeva prirodnim gasom nije ist monopolista, budui da druge firme mogu ponuditi bliske substitute kao to su npr. ugalj ili lo-ulje. Lokalne telefonske kompanije i potanska sluba su dobri primjeri onih grana industrije koje najvie ispunjavaju uslove istog monopola. U njima ne postoji efektivna konkurencija, a ukoliko i postoji, vrlo je skromna. Ali, veina firmi se suoava sa konkurencijom proisteklom iz proizvodnih substituta. Na primjer, ukoliko i postoji samo jedna eleznika kompanija u gradu, ona ulazi u konkurentsku bitku sa autobuskim prevoznicima, kamionskim prevoznicima i avionskim kompanijama. U praksi je veoma rijetko nai ist monopol i zbog toga to se pri njegovoj pojavi pojavljuje drava sa svojim intervencionistikim mjerama radi spreavanja monopolizacije.

4.1. Nastanak monopola * Postoji pet faktora gdje kombinacija bilo kojih od njih omoguava firmi da postane monopol: 1) Ekskluzivna kontrola vanih sirovina ukoliko neko dobro moe biti proizvedeno jedino korienjem rijetkih inputa, kompanija koja ostvari kontrolu nad izvorima tih inputa moe sebi obezbjediti monopolsku poziciju. Takvu monopolsku poziciju ostvarila je firma de Beers Diamond Mines zbog ekskluzivne kontrole nad najveim dijelom svjetske zalihe sirovih dijamanata. Meutim, ovaj faktor nije garancija za permanentnu monopolsku mo. Rae posjedovanje pravih dijamanata je uglavnom bazirano na injenici da su dijamanti koji su izvaeni iz rudnika istorijski nadmoniji nad sintetikim, ali sa pretpostavkom da sintetiki dijamanti eventualno postanu kompletno neprepoznatljivi u poreenju sa pravim, onda jednostavno vie nee postojati

baza za preferiranje pravih dijamanata. Kao rezultat, de Beers kontrola nad snabdjevanjem dijamantima iz rudnika e prestati da predstavlja monopolsku mo. 2) Ekonomija razmjere prirodni monopol postoji u nekoj grani ukoliko prednost ekonomike obima omoguava jednoj firmi da proizvodi cjelokupnu proizvodnju u grani po niim prosjenim trokovima nego da vei broj manjih firmi proizvodi manje koliine (esto citiran primjer prirodnog monopola je obezbeivanje lokalne telefonske usluge). 3) Patent obino se odnosi na prave ekskluzivne dobiti od svih razmjena ukljuujui pronalazak na koji se odnosi, koje daje drava na odreeni vremenski period da bi podstakla inventivnost. Sve dok patentno prave postoji, firma ima zatienu poziciju i predstavlja monopol. 4) Mrena ekonomija na strani potranje na mnogim tritima proizvod postaje vredniji kad ga koristi vei broj konzumenata. Najbolji primer za ovo je pobjeda VHS tehnologije nad Beta formatom u kunim video rekorderima. Kada je jednom VHS pridobio veinu konzumenata, usavravanje Bete (i njena superiornost u odnosu na VHS) nije pomoglo da se isti povrati. 5) Vladine licence ili franize na mnogim tritima zakon spreava bilo koga, osim firmi koje imaju dozvolu od vlade, da se bave nekim poslom. Gradske vlasti pregovaraju sa nekoliko kompanija, izaberu jednu, i onda odobravaju ekskluzivnu dozvolu za usluge u odreenoj oblasti. U takvim sluajevima, vladina licenca kao rezultat monopola je u stvari ekonomija razmjere koja se pojavljuje u drugaijoj formi. 4.2.Zloupotreba monopolske pozicije Pod zloupotrebom monopolske pozicije na tristu smatraju se sve radnje usmjerene na naruavanje konkurencije i izazivanje poremeaja na tritu. One omoguavaju materijalne koristi i druge pogodnosti zasnovane na neravnopravnim odnosima u poslovanju, i pomou njih se moe nanijeti teta drugom privrednom subjektu, odnosno potroau. Neke od ovih radnji su: poveanje cijena robe i usluga i trokova trgovine (odnosi se na poveanje cijena iznad prosjenog rasta cijena na domaem tritu, poveanje cijena u odnosu na odgovarajue svjetske cijene itd.); uveanje mare i trokova trgovine pri uvozu robe za koju je smanjena carina, druge uvozne dabine i porez na promet i zloupotreba poreskih olakica za robu domae proizvodnje koja je osloboena poreza na promet, odnosno za koju je isti smanjen; obustava ili ograniavanje proizvodnje, prometa ili tehniko tehnolokog razvoja; primanjivanje nejednakih uslova prilikom zakljuivanja istih poslova sa razliitim privrednim subjektima; uslovljavanje prihvatanja dodatnih obaveza u ugovoru koji se zakljuuje sa drugim privrednim subjektom u vezi sa predmetom ugovora.

Organizacija nadlena za preduzimanje mijera protiv zloupotrebe monopolskog poloaja privrednih subjekata na tritu naziva se Antimonopolska komisija. Ona prati i analizira radnje privrednog subjekta koji ima monopolski poloaj i preduzima mjere protiv zloupotrebe istog. Ukoliko Antimonopolska komisija utvrdi da privredni subjekat zloupotrebljava svoj monopolski poloaj, donosi reenje kojim se tom privrednom subjektu nareuje da preduzme odgovarajue mjere radi otkljanjanja utvrenih nedostataka. Ukoliko ono u odreenom roku to ne uradi, Antimonopolska komisija moe privremeno zabraniti obavljanje prometa odreenom robom.

5.MONOPOLISTIKA KONKURENCIJA
Monopolistika konkurencija je takav tip trita na kome veliki broj preduzea meusobno konkurie proizvodei neidentine, ali sline proizvode. Ovakvo trite ima dvije osnovne karakteristike: preduzea konkuriu prodajom diferenciranih proizvoda koji su meusobno zamjenjivi ali nisu savreni supstituti ulazak i izlazak na trite je slobodan, pa je novom preduzeu relativno lako ui na trite sa vlastitim robnim markama, i izai sa trita ako proizvodi postanu neprofitabilni. Zahvaljujui diferencijaciji proizvoda, monopolistiki konkurenti nisu savreni supstituti. Potroai svaku marku doivlajvaju drugaijom od drugih, a razlika je dijelom u sastavu proizvoda, a dijelom u potroaevoj slici tog proizvoda. Monopolistika konkurencija ne postavlja nikakve prepreke onima koji ele ui ili izai sa trita. Novi se konkurenti bez ikakvih ogranienja slobodno javljaju na tritu. Na ovakvim tritima prodaju se sapun, ampon i mnogi drugi proizvodi. Slina je situacija i sa veinom proizvoda maloprodaje, jer se proizvodi prodaju u mnogo razliitih trgovina koje meusobno konkuriu diferencirajui svoje usluge prema lokaciji, raspoloivosti i strunosti osoblja, uslovima kreditiranja itd.

6.EKSTERNALIJE
Eksternalija predstavlja troak ili korist koji snosi jedan subjekt kao rezultat akcije koju je preduzeo drugi subjekt. Eksternalije nastaju kada neki uesnici imaju aktivnost na tritu u cilju maksimiziranja svojih koristi, a te aktivnosti istovremeno prouzrokuju negativne ili pozitivne efekte za druga lica koja ne uestvuju u datoj trinoj aktivnosti. Internalizacija eksternalija je intervencija ili uticaj drave-vlade, da popravi trine neuspehe, tako to e navesti uesnike na tritu da preuzmu trokove negativnih efekata (uvoenje poreza) ili kod pozitivnih eksternalija da subvencijama podstie stvaranje drutvenih koristi. Negativne eksternalije navode trita da proizvode veu koliinu dobara od one koja je drutveno poeljna.

Pozitivne eksternalije navode trita da proizvode manju koliinu nego to je drutveno poeljna. Drava, odnosno Vlada moe da internalizuje eksternalije oporezujui proizvodnju dobara sa negativnim eksternim uticajima (porez za zagaivaa) ili subvencirajui dobra koja imaju pozitivne eksterne uticaje (subvencije obrazovanja). Pozitivnu eksternaliju predstavlja korist koju ima A od akcije koju je preduzeo B. Negativnu eksternaliju predstavlja troak koju ima A od akcije koju je preduzeo B. Primjeri negativnih eksternalija: Zagaivanje vazduha. Zagaivanje vode. Glasna urka u susedstvu. Zaguenje saobraaja. Udisanje duvanskog dima od strane nepuaa. Porast premija osiguranja usljed potronje alkohola i duvana. Primjer pozitivnih eksternalija: Dobro odravana svojina vaih komija to poveava trinu vrednost vae imovine. Prijatan miris parfema koji koristi osoba pored koje sjedite. Poboljanje navika vozaa u smislu smanjenja rizika od nesrea i sudara. Napredak u nauci. Eksternalije su (isto) javno dobro. Jedno dobro je javno ukoliko se ono troi od strane svakog pojedinca (nema ekskluzivnosti), i svako moe da troi itavu ponuenu koeksternalije liinu (odsustvo rivaliteta u potronji). Ronald Kouz (Coase) je uoio da veinu problema nastalih usljed prisustva eksternih efekata treba pripisati neadekvatnoj specifikaciji svojinskih prava i, tome posljedino, odustvu trita na kome bi se putem razmjene internalizovali eksterni trokovi ili eksterne koristi. Navoenje onoga ko proizvodi eksternaliju da snosi sve trokove ili da uiva sve eksterne koristi eksternalije naziva se internalizovanjem eksternalije. Kouzova teorema: Ako su preferencije uesnika kvazilinearne po novcu, tada se proizvodi efikasan nivo dobra koje stvara eksternalije bez obzira na nain na koji su svojinska prava raspodjeljena meu uesnicima.

10

7.ZAKLJUAK
Trite ine svi odnosi ponude i tranje koji se uspostavljaju radi razmjene roba i usluga u odreeno vrijeme i na odreenom mjestu. Ponuda je koliina odreene robe koja se u odreeno vrijeme, na odreenom mjestu i po odreenoj cijeni nudi kupcima. Tranja je odreena koliina novca kojom se kupuje odreena vrsta robe. Drutveno ekonomski odnosi izmeu kupaca i prodavaca uspostavljaju se na tritu, putem razmjene. Znaaj trita raste sa razvojem robne proizvodnje i danas je ivot nezamisliv bez trita. Razmjena je faza drutvene proizvodnje u kojoj se uspostavljaju odnosi izmeu privrednih subjekata. Roba prelazi iz ruku proizvoaa u ruke potroaa. Pojavni oblici razmjene su naturalna razmjena-trampa i robno-novana razmjena. Monopol je trino stanje u kojem se na strani ponude nalazi samo jedan prodavac koji je u mogunosti da odluujue utie na formiranje cijena, a na strani potranje nalazi se mnotvo kupaca bez mogunosti izbora drugog dobavljaa i uticaja na cijenu. Za monopolistu ne vai marginalno pravilo. Monopolistika pozicija na tritu omoguava mu da maksimizira profit proizvodei onu koliinu proizvoda i usluga za koju su marginalni trokovi jednaki marginalnom prihodu. Oligopol je trite na kojemu nekoliko (mali broj) proizvoaa mausobno konkure proizvodei ista (isti oligopol) ili slina (diferencirani oligopol) dobra. Za monopolistiku konkurenciju karakteristino je da relativno veliki broj proizvoaa, relativno male ekonomske snage, nudi slian ali diferenciran proizvod. Osim toga, karakterie je i velika elastinost tranje koja je vea i izraenija ako je proizvod manje diferenciran. Promjene u cijeni utiu na koliinu prodaje cijele konkurencije, a dugorono gledano, ta ravnotea eliminie mogunost ekstraprofita. Dakle, monopolistika konkurencija predstavlja efektivnu konkurenciju i podrazumjeva borbu izmeu konkurenata na tritu. Konstantan je uzajamni pritisak tako da svi moraju uloiti maksimalne napore kako bi opstali na tritu.

11

SADRAJ

1. UVOD 2. DUOPOLSKO TRITE 2.1. Pojam,izvori i karakteristike duopola 3. OLIGOPOLSKO TRITE 3.1. Pojam,izvori i karakteristike oligopola 3.2. Kartel 3.3. Lidesrtvo u odreivanju cijena 3.4. Necjenovna konkurencija 4. MONOPOL 4.1. Nastanak monopola 4.2. Zloupotreba monopolske pozicije 5. MONOPOLISTIKA KONKURENCIJA 6. EKSTERNALIJE 7. ZAKLJUAK

2 str. 3 str. 3 str. 3 str. 3 str. 5 str. 6 str. 6 str. 7 str. 7 str. 8 str. 9 str. 9 str. 11 str.

LITERATURA 1. Niin, N.: Mikroekonomija, Panevropski univerzitet Apeiron, Banjaluka, 2007. 2. Dr Ivan Stojanovi,Mikroekonomija,Beograd,1997. 3. Ivani, M.: Principi ekonomije, Ekonomski fakultet, Banjaluka, 2002.

12