Historiku i auditimit dhe lindja e krkess pr shrbimet e auditimit

Nocioni dhe zhvillimi i auditimit Karakteristikat e auditimit Krkesa pr shrbime t auditimit dhe rndsia e auditimit Objekti i auditimit dhe subjekti i auditimit Provimi i audituesit

Nocioni dhe zhvillimi i auditimit

Fjala revizion i ka rrnjt nga folja revidere do t thot prsri me shikue Fjala revizion mund t definohet si prsri prkatsisht rishikim i mvonshm i procesit afarist dhe gjendjes! N vendet anglisht folse prdort termi auditor "revizor# auditing"revizion# Fjala auditor i ka rrnjt nga folja audire do t thot ai dgjon! K$ term sht karakteristik pr fillimin e zhvillimit t profesionit t audituesit% kur audituesi e ka kr$er auditimin duke dgjuar raportin gojor t det$ruesit t auditimit&t dhnat e K! 'an aprovua pas dgjimit nga publiku% llogarit e K! (e)uar me z! *uditimi nuk sht as gj tjetr vetm se hulumtimi i raporteve financiare% t dhnave mbi afarizmin% librave afariste dhe dokumentacionit tjetr me llim t marrjes s mendimit t besueshm mbi gjendjen ekonomike dhe financiare t klientit! *uditimi sht veprim i vrtetimit dhe vlersimit t raporteve financiare t obligueseve t audituar e t dhnave dhe metodat t cilat i aplikon para se t prezantohen raportet financiare% n baz t cilave e shpreh mendimin profesional dhe t pavarur mbi realitetin dhe objektivitetin e gjendjes financiare% rezultatit afarist dhe rrjedhjes s paras! +llimi i auditimit t raporteve financiare sht t,i mundsoj audituesit ta shpreh mendimin se a jan prgatitur raportet financiare me t gjitha dispozitat e rndsishme! Frazat prdorn zakonisht pr shprehjen e mendimit t audituesit jan- prezantim fer% tregon realitetin dhe objektivitetin etj! .sht zhvilluar n vendet anglishte folse sepse kishin nj zhvillim t lart ekonomik /regjet e para t shnuara t auditimit n 0ritanin e 1adhe datojn n vitin 2234! 2

*uditim n t h$rat dhe shpenzimet e drejtorive t administratort e shtetit!

$tetit dhe sht kr$er nga

Koncepti auditues z$rtarisht para itet n vitin 2567 n nj drek t 8duardit t Par! *uditimi modern ka filluar t zhvillohet n vitin 2939 n :;!0!* <nstituti i kontabilistve publik t autorizuar"*<=P*# "dha raportin e par mbi veprimet e auditimit#! :!P!P t auditimit nga k$ institut jan publikuar n vitin 29>4! jan reviduar dhe plotsuar n vitin 29>9!Kto standarde jan prafrsisht edhe sot!

Ku t gjith administratort e paras publike do t auditohen nga audituesit!

Karakteristikat e auditimit
Pr auditim karakteristik sht *uditimi i mvonshm i raporteve financiare *uditimi kr$het i pavarur dhe nga personat profesional 1e revidim dshirohet t vrtetohet dhe tregohet se ?!F! 'an fer t prezantuara Objektiviteti dhe realiteti i ?!F! Prcaktohet sipas kritereve t definua ra Kriteret pr vlersimin objektiv dhe real t ?!F! duhet t dihen m par *uditimi kr$het sipas :N*&ud% duke respektuar Kodin e 8tiks Profesionale t audituesit 1endimin mbi objektivitetin dhe realitetin e ?!F! e nnshkruan audituesi i autorizuar ?aporti i auditimit me mendimin e shprehur bazohet n t dhnat objektive dhe u drzohet shfr$tzueseve t interesuar ?aporti i audituesit mbi objektivitetin dhe realitetin e ?!F! i ofrohet publikut!

Kriteret pr vlersimin real dhe objektiv t R.F.

Kriteret2# P!P!P t KON/*0<(</8/</ 5# :!K!?!F@:N?F 3# A<:POB</*/ (<C'O?8 ># PO(</<K*/ 8 1<?*/D*?* KON/*0<(8

Krkesa pr shrbime t auditimit dhe rndsia e auditimit

Pse sht i nevojshm auditimiE Prgjigjja sht n marrdhniet e m brendshme ekonomike t subjektit afarist si dhe n mes t kt$re subjekteve afariste dhe t gjith at$re kan interes t caktuar ndaj t$re! Bhvillimi i :ho rive tregtare pr pasoj kishtea# shfa ja e aksionarve F pronari nuk sht i pranishm n sho rin tregtare b# ndarja e funksionit t pronsis nga ai i everisjes i cili ka filluar ta Goj F bj te mena)hert profesional +everisja me pasurin e sho ris% mena)hert kr$ejn pun pr llogari t aksionarve N kto raporte kontabiliteti dhe auditimi kan nj rol jashtzakonisht t rndsishm ?aportet ndrmjet pronarit dhe mena)herit jan t ngarkuara nga niveli i ndr$shm i informimit mbi gjendjen financiare t sho ris tregtare! Nuk prjashtohet mundsia e manipulimit t mena)herit me raportet financiare! Pr ndalimin e kt$re situatave% pronari angazhon auditues t autorizuar Nevoja pr auditin ndiht edhe n raportet ndrmjet institucioneve financiare dhe shfr$tzueseve t kredinave% pundhnsve dhe puntorve etj! Aet$r kr$esore e auditimit sht hulumtimi i ralitetit dhe objektivitetit t raporteve financiare me llim t dhnies s mendimit! Pra%auditimi konsideroht si lidhje e cila krijon besim (idhja ndrmjet raporteve financiare dhe shfr$tzuesit e tij! "5#! finaciare

?aportet&&&&&*uditimi&&&&&:hfr$tzusit e rapoteve finaciare "2#! 2! ;ulumtimi i realitetit dhe objektivitetit t ?!F 5! Aorzimi i mendimit t audituesit mbi ?!F! *uditimi e rrit besushmrin e mjaftueshme t raporteve financiare! <nformacionet t jen neutrale%korrekte pr t gjith shfr$tzuesit pr vendosje dhe t dorzohen n mn$r pofesionale! N praktik shfr$tzues potencial t kt$re informatave jan <nvestitor%t interesuar pr vlersimin e rrezikut%

 *ksionart%ju duhen informacionet pr marrjen e vendimeve pr mbajtjen ose shitjen e aksioneve Arejtoria%informacione pr planifikim Puntort dhe sindikata%informacione pr vlersimin e stabilitetit dhe profitabilitetit t pundhnsit&sigurimi i pags Kreditdhnsit Furnitort 0lersit +everia dhe agjencit e saja dhe Publiku !

Objekti dhe subjekti i auditimit

*uditimi sht proces sistematik i kr$er nga audituesi i pavarur dhe kompetent i cili grumbullon dhe vlerson t dhna t mjaftueshme dhe t rndsishme mbi transaksionet afariste dhe pasojat e t$re n prcaktimin e gjndjs s pasuris%rezultatit afarist dhe rrjdhjs s paras! Objekt i auditimit jan informacionet e dhna mbi transaksionet afariste dhe ngjarjet t cilat thjesht shprehn n mn$r kuantitative! <nformatat kuantitative mund t verifikohn ndrsa ato jokuantitative nuk jan objekt i auditimit!Shembull prshtatshmria e puntorve t punsuar dhe n!jarjve t n!jajshme. "llimi primar i auditimit sht #ormimi i mendimit t audituesit mbi raportin #inanciar. / dhnat mbi shkalln e pajtushmris n mes t deklarats s raportimit financiar dhe :!K! gjinden n dokumentacionin kontabl "n fatura%GeGet%kontratat%fletregjistrimet% urdhresat pr pages%fletpranimet etj#! *uditimi prcakton dhe forcon vlern e informacionit t krijuar n procesin kontabl! 1osnjohja e teoris dhe praktiks kontabl e deskrediton profesionalizmin dhe kompetencat e audituesit! :ubjekt t auditimit mund ta konsiderojm audituesin% prsonin shtron%programon prfundimisht kr$en gjith procedurn e auditimit! >

Auht t ekzistoj nj dallim thelbsor n mes t audituesve t brendshm dhe t jasht! Aallimi ndihmon n pcaktimin dhe trajtimin e hollsish t veprimeve vrtetuese nnshkruajn!

$rovimi i audituesit t autorizuar

Pr thirrje auditues i autrizuar programi i provimit prfshina# Krahasimi i sistemit tatimor b# Praktikat bashkkohore t auditimit c# Praktikat bashkkohore t kontabilitetit dhe d# 1ena)himi financiar

KON%&$'&' & ()*+'+,+'

Konceptet e auditimit
Rndsia ose matrialiteti Rrezi-et me t cilat balla#a-ohet audituesi !jat auditimit t pas-.rave #inanciare a/ Rreziku a#arist b/ Rreziku i auditimit 0rreziku inherent 1vetvedishm/ 0rreziku i kontrollit 0rreziku i pazbuluar H 0az e pik nisjs s auditimit jan2! ?ndsia 5! ?reziku i auditimit dhe 3! / dhnat "provat evinenciale# N baz t ndrimit t audituesit mbi rndsin dhe auditimin e rrezikut definohen llojet dhe vellimi i aktiviteteve t auditimit N baz t prcaktimit t vllimit t aktiviteteve t auditimit%audituesi merr vendim mbi dinamiken kohore rreth mbledhjs t t dhnave! H ?ndsia

:N*354&?ndsia e auditimit i jep audituesit udhzime konkrete mbi rndsin n procesin e auditimit t P!F!

?ndsia
H H H H ?ndsia definohet si mundsi e lshimeve ose gabimeve n informacionet kontabl t cilat mund t ndr$shojn ose t ndikojn n ndrimin e individeve! Pra informacioni sht i rdsishm ather kur tregohet real dhe ka ndikim n vendimet afariste%ku prdoruesit e marrin n baz t raporteve financiare! Konceptin e rndsis audituesi duhet ta sh $rtoj n fazn e planifikimit dhe t prfundimit! /re hapat e vlersimit t rndsis n procesin e auditimit t Pas trave financiare2! ;api i par% vlersimi fillestar i rndsis me t cilin kuptojm prcaktimin e shums maksimale t gabimeve t toleruara nga audituesi n Pas $rat financiare nuk kan ndikim n vendimet e shfr$tzuesve t informacioneve t prmbajtura n Pas $rat financiare! :hembull-744euro pr ndrmarrjet e vogla ka rndsi ndrsa pr :ho rit aksionare nuk ka shum rndsi! *udituesi vendos pr vlersimin fillestar t rndsis t marr si baz pasurin e trsishme% 74!444 euro minimumi i vlersimit fillestar prej 2IJ744 ndrsa maksimumi 3IJ2744%gabimet e treguara n mes t 744&2744 krkon nj gj$kim profesional t audituesit! 5! N hapin e d$t% audituesi e bn klasifikimin e vlersimit fillestar t rndsis n disa zra t Pas $rave financiare mund t jen krkesat nga blersit%rezervat etj! Klersimi fillestar i rndsis s audituesit sht 2!444euro me planifikim n bilancin kontabl%kjo shum shprndahet n t gjitha zrat e materialitetit n Pas $rat financiare%shuma e bilancit L4!444%nse shuma e krkesave nga blersit sht 25!444 lejushmria e gabimeve n kt pozicion prcaktohet n kt mn$r"25!4444-L4!444#!2!444J544%deri n kt shum gabimet n krkesa jan t lejueshme! Prcaktimi i gabimeve n kt pozicion me shum se 544 euro i tregon audituesit se krkesat nga blersit nuk jan treguar n mn$r reale dhe objektive! 3!N hapin e tret% audituesi i krahason t gjitha gabimet e zbuluara me shumn e prcaktuar t gabimeve t lejueshme n secilin pozicion t pas $rave financiare L

N kt hap audituesi i krahason jo vetm gabimet e zbuluara n disa pozicione% me shumat e t$re t prcaktuara me gabimet e lejuara% por edhe shumat e prgjithshme t gabimeve t lejuara me shumat e prcaktuara me vlersimin fillestar t rndsis! Kur t gjitha gabimet e zbuluara jan m t vogla se vlersimet fillestare t rndsis audituesi mund t prmb$ll se P!F! jan treguar n mn$r reale dhe objektive! 8 kundrta% kur gabimet e prgjithshme t zbuluara jan m t mdha se sa shuma e prcaktuar n vlersimin fillestar t rndsis% audituesi nga klienti duhet t krkoje prmirsimin e P!F!

Rreziku i auditimit
H A$ lloj baz t rrezikut me t cilat ballafa ohn audituesit para auditimit t P!F!jana# rreziku i auditimit dhe b# rreziku afarist

?reziku i auditimit rrjedh nga mundsia audituesit mund t japin mendimin n disproporcion me pas $rat financiare t cilat 1mbajn !abime materiale/ ose jan gabime t rdsishme t treguara! H H *udituesi e bn planifikimin dhe kr$erjen e auditimit n at mn$r rrezikut t jet n nivel sa m t ult i pranishm! Pr zvoglimin e rrezikut t auditimit audituesi duhet t zbatoj veprimet e auditimit se si t grumbulloj t dhnat e mjaftueshme dhe t mbaruara t auditimit% ofrojn nj besueshmri pr pas $rat financiare! auditimi i

Rreziku a#arist
H ?reziku afarist sht n relacion me ato situata n t cilat audituesi i sheh si humbje pr shkak t Gshtjeve t pazgjidhura ligjore% mendimit negativ t publikut ose ngjarjeve t tjera t lidhura me Pas $rat financiare t cilat rishikohen! H Pr ndr$shim nga rreziku i afarizmit audituesi mundet rrezikun e auditimit drejtprdrejt ta kontrolloj me veprime t testimit

Rreziku i auditimit
H Pr vlersimin e rrezikut t auditimit zakonisht sh $rtohn kto pjes prbrse t tija# rreziku inherentni"i vetvedishm# b# rreziku i kontrollit dhe c# rreziku i pazbuluar H ?reziku inherentni sht menjanimi i ndonj llogarie ose nj grupi t transaksioneve gabimisht t treguara nn supozimin se nuk ekziston kontrolli i brendsh i prgjithshm!

Rreziku inherent
Rreziku inherent ndjeshmria e nj pohimi t caktuar ndaj !abimeve materiale duke supozuar se kontrollet e brendshme nuk ekzistojn H Faktort t cilt mund t ndikojn t audituesi n vlersimin e rrezikut inherentni jan6 2!1ena)hmenti i klientit

5!Keprimtaria e klientit dhe 3!*farizmi dhe stabiliteti financiar i klientit 2!1otivimi i mena)hmentit t%i bashkangjitet n mashtrimet e Pas $rat financiare! &pasuksesshmria e mena)hmentit t trgoj dhe bart nj ndrim t mir ndaj kontrollit intern dhe procesit t raportimit financiar! &ndr$shimet e shpeshta t mena)hmentit% kshilletarve dhe antarve t kshillit &mashtrimi i cili ka t bj n relacion me kmbimin e letrave me vler! 5!Faktort t cilt n relacion me veprimtarin e klientit m s shpeshti prballen jen-krkesa t reja kontabile%ligjore ose rregullativa t cilat mund t zvoglojn stabilitetin financiar% konkurenca e lart ose ruajtia e tregut%ndrimet e shpeshta t vprimtaris% manifestohn me ndrimet e shpeshta t teknologjis si dhe shpejtsia vjetrsis s prodhimit! 3!N mesin e shum faktorve t cilt prballen me afarizmin dhe stabilitetin financiar t klientit zakonisht janH pamundsia e realizimit t rrjedhjs s paras nga aktiviteti afarist%vlersimi subjektiv i mena)hmentit n lidhje me pasurin%obligimet% t h$rave ose t dalat t cilat kan nj ndikim t fu ishm n pozitn financiare t njsis ekonomike" shembull2vlersimi i pagesave t blersve%koha e njohjs s t h$rave%rndsia e shl$erjs s shpenzimeve#! H H H transaksionet shum t ndrlikuara ve anarisht n fund t vitit! rndsia e llogarive bankare! jo e zakonshme varrsia e madhe nga ngarkesat%kufiri i aftsis pr shl$erjn e obligimeve t arritura etj!

. Rreziku i kontrollit
H ?reziku i kontrollit sht rreziku me vprimet e kontrollit intern nuk do t tejkalohen ose zbulohen n kohn e duhur gabimet e rndsishme t treguara n saldon e nj llogarie ose t nj grupi t transaksioneve! H *udituesi duke i shfr$tzuar njohurit mbi afarizmin e klientit e prcakton rastin gjegjsisht kushtet H H ofrojn hapsir pr fillimin e mashtrimit ose konstaton se mashtrimi ka ndodhur! ?reziku i kontrollit sht rreziku i para itjs s nj gabimi material n nj pohim relevant i cili nuk do t parandalohet ose zbulohet me koh nga kont!bred! Faktort e rrezikut t mashtrimit mund t klasifikohn n9

a#rreziku i cili lidhet pr nj nnshtrim t pasuris t nj prvetsimi kundr ligjor b#rreziku i mashtrimit i lidhur me kontrollin Nj prvetsim kunder ligjor i pasuris sht vjedhja e saj e sidomos& paraja &shndrrimi i leht i pasuris n para"nafat% diamanti%Gipat e kompjuterve etj#! ?reziku i mashtrimit & & & & & lidhet me kontrollin pr tejkalimin dhe zbulimin kudr ligjor t prvetsimit t pasuris zakonisht jan1unges prkatse e mbik $rjes nga ana e mena)hmentit 1unges e veprimeve seleksionuese pr vendet e puns n t cilat prsoneli i punsuar ka asje n pasurin i nnshtrohet prvetsimit kundr ligjor! 8videncimi i udhhe ur n mn$r t pa prshtatshme pr pasurin i nnshtrohet prvetsimit anti ligjor% 1unges prkatse e sistemit autorizues dhe lejimit t transaksioneve"para furnizimit# dhe :igurimi i dobt fizik i paras%letrave me vler%rezervave dhe pasuris afatgjate!

Rreziku i moszbulimit
H *udituesi me veprimet e tija nuk mund t,i zbuloj gabimet ekzistojn n saldot e caktuara t llogarive ose n nj grup t transaksioneve! Rreziku i moszbulimit rreziku - audituesit do t deshtojn n zbulimin e !abimeve materiale t cilat ekzistojn n pohimet relevante H ?eziku i moszbulimit mbshtett n& ?rezikun e shr$tzimit t mostrs% ka t bj me at gjendje kur audituesi nuk i hulumton t gjith zrat e Pas $rave financiare ose t gjitha llojet e ngjarjeve afariste! & ?reziku i mosshfr$tzimit t mostrave mund t para itet kur audituesi2! Nuk i aplikon me prgjegjsi vprimet e auditimit 5! Nuk arrin t,i zbuloj parregullsit&gabimet mashtrimet para aplikimit me prgjegjsi t veprimeve t auditimit ose 3! Cabimisht e komenton rezultatin e auditi! H Keprimet e auditimit me prgjegjsi t cilat audituesi i aplikon m llim t zbulimit t parregullsive n Pas$rat financiate mund t jen& Kr$erja e befasishme e auditimit&testeve t paparalajmruara 24

& & & &

<nsistimi n numrimin e rezervave n fud t vitit Ndr$shimi i veprimeve t audituesit gjat vitit vijues%kontaktimi me blers%furnitoret kr$esor ose mbshtetje e konfirmuar me shkrim Krtetimi i besushmris s evidencs kompjutorike Krkesat plotsuese t t dhnave t auditituar nga burimet e jashtme t njsis ekonomike!

S'(N*(R*&' & ()*+'+,+'

Standardet e auditimit Standardet n $r!jithsi t $ranuara t (uditimit

0 Standardet e pr!jithshme t auditimit 0 Standardet e ushtrimit0kr.erjes s auditimit 0 Standardet e raportimit t auditimit Standardet Ndrkombtare t (uditimit 0 $r!je!jsia 0 $lani#ikimi $rocedurat e auditivit :tandardet e auditimit shenojn rregullat themelore t cilat aplikohen me rastin e auditimit t P!F! :tandardet e auditimit sigurojn profesionalizm dhe pavarsi audituesit Kto prmbajn udhezime praktike pr zhvillimin e vet vprimeve t auditimit dhe shprehjn"dhnien# e mendimit H H H :tandardet nuk kan fu in e ligjit%por rregullisht aplikohn dhe mundsojn zhvillimin e profesionit t auditimit N standardet e auditimit jan t prmbajtura t gjitha prvojat ekzistuese t cilat kan t bjn me fush vprimin e auditimit! :!N!* m t njohura jan ato amerikane%t njohura me emrin :!P!P!*! 22

N vazhdim do t shohim prmbajtjen e :!PP!* dhe :!N!*

2! :!n P!P t *uditimit klasifikohen n kto tri grupe&standardet e prgjithshme%t cilat i dedikohen plotsisht audituesit n relacion me-profesionalizmin%pavarsin dhe nj det$rim i vmendshm i audituesit

Standardet e pr!jithshme t auditimit

H H H *uditimi duhet t kr$het nga prsona kan prgaditje profesinale dhe prvoj n auditim! *udituesi n t gjitha Gshtjet shd$rton duhet t jet i pavarur n dhnien e mendimit! Cjat auditimit dhe prgaditjs s raportit t auditimit duhet t tregohet nj kujdes i veGant profesional! H H H 1 i rndsishmi nga tri :!P!*! sht pavarsia% Kodi i etiks profesionale t ekspertve kontabel t autorizuar i ndalon ata t shprehin mendimin mbi P!F!nse ata nuk jan t pavarur% Pavarsia nnkupton audituesi mos t ket asnj interes financiar ose material n njsin pr P!F! + shpreh mendimin

Standardet e ushtrimit t auditimit

standardet e ushtrimit"kr$erjs# s auditimit% radhiten n kto tri pjes t rndsishme-planifikimi i rregullt i punve t auditimit%vlersimi i sistemit t kontrollit intern%grummbullimi dhe besushmria e t dhnave materiale &standardet e raportimit-n raportin e auditorit duhet t shenohet s P!F jan ndrtuar n pajtushmri me :!P!P!te K!

Standardet e raportimit t auditimit

se duhet t ceket n raport t audituesit se n kt periudh dhe n periudhn e kaluar jan aplikuar me konseguenc Parimet e kontabilitetit%informacionet e prezentuara n P!F!konsiderohn t kuptueshme dhe t prgjithshme dhe raporti i auditorit duhet t prmbaj opinionin mbi P!F! dhe ars$et e bazuara n fakte!

25

:tandardet ne pergjithesi te pranuara te auditimit 2! :tandardet e pergjithshme 5! :tandardet e kr$erjes se auditimit 3! :tandardet e raportimit

2! Standardet e pr!jithshme Profesionalizmi i audituesit Pavaresia e audituesit Kujdesi i duhur profesional 3. Standardet e kr.erjes se auditimit Panifikimi i auditimit Kontrolli intern Crubmullimi i te dhenave 4. Standardet e raportimit ;armonizimi me PPPK *plikimi me konsekuence PPPK <nformacioni perkates Ahenia e mendimit Ahe ne fund per te tri standardet e siper prmendura vlenDdhezimet per aplikimin e standardeve te audimit " interpretimi i standardeve#

Sandaredet ndrkombtare t auditimit

H :andardet ndrkombtare t auditimit t cilat jan aktuale t cilat shnohen numrikisht nga 244&999 dhe prndahen n kto grupe& Prgjegjsia"544&599# & & & & Planifikimi"344&399# Kontrolli intern">44&>99# / dhnat e auditimit"744&799# :hfr$tzimi i puns s t tjerve"L44&L99# 23

& &

Prfundimi i auditimit dhe raporti"M44&M99# Fush vprimi i vecant"644&699

$r!je!jsia
H N kuadr t ktij grupi audituesit kan n dispozicion kto :!N!*:N*!544& llimi dhe parimet e prgjithshme t auditimit t P!F! :N*!524&Kushtet e marrjs se dt$rimeve t auditimit :N*!554&Kontrolli i kualitetit nga auditimi mbi bsushmerin e informacionit financiar :N*!534&Aokumantacioni i audituar :N*!5>4&Prgjegjsia e audituesit n auditimin e P!F!i ka sh $rtuar mashtrimet :N*!374&:h $rtimi i ligjeve dhe rregullativave n auditimin e P!F! :N*!5L4&Komunikimi mbi shtjet e auditimit me ata t cilet jan t ngarkuar me everisje!

$lani#ikimi
H N grupin e planifikimit audituesit kan n dispozicion kto :N*:N*!344&Planifikimi i auditimit t P!F! :N*!327&Kuptushmria e subjekteve afariste dhe mjedisi i t$re n vlersimin e rrezikut tregohet gabimisht :N*!354&?ndesia e auditimit dhe :N*!334!Kprimet e auditimit si reagim n vlersimin e rrezikut!

$rocedurat e auditivit
H H H H H H 1undsojn mbledhjn e t dhnave t mjaftueshme gjat procesit t auditimit! 1bshtetn n gj$kimin profesional t audituesit%i cili zbatohet sipas rrethanave! 'an rrjedhoj e zbatimit t standardeve t auditimit! :hrbejn pr t provuar saktsin e regjistrimeve dhe t pas $rave financiare! *udituesit nuk i rish $rtojn t gjitha ngjarjet ekonomike t kr$era n njsi% pr shkak t kostos s lart t nj kontrolli t till! Procedurat e auditimit zbatojn teknika t caktuara i prshtaten Gdo zri n P!F! dhe nat$rs s njsis auditohet! 2>

0shembull%zri klient i bilancit%sh $rtohet duke u nisur nga shitja%nga origjina e t$re &kjo procedur e verifikimit t zrit klient shrben edhe pr verifikin e zrit / ardhurat nga shitja bruto! H $rocedurat e auditimit pr#shijn2 2#! rishikimi i veprimeve operative% prgaditja dhe drgimi i faturave%metoda e llogaritjes s amortizimit t mjeteve kr$esore% metoda e llogaritjs s kostos s inventarit etj! 5#!inspektimi dhe llo!aritja%sh $rtimi kompetent nga audituesi t aktiveve dhe t burimeve% 3#!si!urimi i provs evidenciale%cdo ngjarje ekonomike duhet t mbshtetet n nj dokument% vrteton se veprimi sht kr$er si pas ligjit dhe sht i sakt! *okumentat - shrbejn si mjete prove evidebciale jan a# Aokumentat mbshtetin det$rimet dhe shpenzimet-krkesat e blerjve% autorizimet e blerjve%faturat e furnitorve%flet h$rjet% b# Aokumentet mbshtetin ngjarjet n aktivet dhe t ardhurat-raporti i llogaris rrjedhse%dftesat pr arktim%autorizimet e shitjes%faturat e shitjeve%flet daljet% faturat e taksave%kontratat etj! dokumentet e pagesave"mandat pagesat cecet %urdhr )hirimet#%kopjet e dokumenteve t hipoteks%kontratat etj! c#Aokumentet mbshtesin veprimtarit dhe marrveshjet e realizuara-kontrata e ortakris%statuti i korporats% proces& verbalet e mbledhjve t drejtuesve dhe aksionarve%ligjet dhe vendimet n fu i% marrveshjet e huadhnies%huamarrjs% shpalljet e dividentve etj! d#Aokumentet mbshtesin ngjarjet e brendhshme-t pajtimit n pun%urdhrat e prodhimit%e llogaritjes s kostos sipas produkteve ose sipas vendit t ndodhjes " endrave t prgjegjsis# etj! >#!si!urimi i provs s saktsis pr regjistrimet e kr$era%provat gjenden me zgjedhje dhe me testim! 7#!konstatimi i prputhjeve%n kt proces krahasohen regjistrimet e korporats auditohet me t dhnat sigurohen nga burimet e pavarura!:hembull%konstatohet prputhja e teprics s llogaris rrjedhs n bank me soldon e librit t madh t korporats ose totali i faturave t derguara klientve duhet t prputhet me levizjet debitore t llogaris klient!

27

*&SH,+' ($O '& *H&N(' & ()*+'+,+'

(uditimi i t dhnave si koncept
/ dhnat ose faktet evidenciale t auditimit Aeklarata e mena)hmentit +llimet e auditimit Keprimet e auditimit (lojet dhe karakteristikat e t dhnave t audituara Aokumenti i puns&fleta e puns

*shmit1t dhnat/ e auditimit

H H Parimi i dokumentaritetit sht njri ndr parimet m t vjetra t auditimit!N baz t ktij parimi audituesi duhet t mbledh&grumbulloj dokumenta t mjaftueshme prkatse! Provat e auditimit&materiale jan informacione t cilat audituesi i grumbullon dhe i shfr$tzon para se t hulumtohet pajtushmria e informacionit n raportin financiar

*shmit e auditimit
H H H :N* 744 Ashmit e auditimit jan nj korniz baz pr t kuptuar dhe shfr$tzuar t dhnat e auditimit N dshmit e auditimit mbshtett opinioni prfundimtar i audituesit mbi P!F! / dhnat e para t auditimit jan informacionet n kornizn e evidencimit kontabel n baz t cilave ndrtohen P!F!

' dhnat e auditimit

H ?aporti financiar i njsis ekonomike prmban deklaraten e mena)hmentit mbi pozicionet e caktuara t raportimit financiar"pas $rave financiare#! 2L

Para se t fillohet me grumbullin e dshmive t auditimit rregullisht para iten d$ probleme-

a# sa t dhna materiale duhet t,i grumbulloj audituesi dhe b# cili kualitet duhet t jet i faktve materiale t%i kna nvojat pr dhnjen e mendimit t audituesit!

*eklarata e mena5hmentit
*eklarata e mena5hmentit ka t bj me raportin se& ekzistojn ose vazhdojn s ekzistuarit zrat e mjeteve%det$rimeve dhe kapitalit & plotsisht & t drejtat dhe det$rimet & vlersimi dhe rradhitja dhe & t njoftuarit

"llimet e auditimit
H H H +llimet e auditimit Grtifikohen nga deklarate e mena)hmentit dhe sht n relacion me deklaraten e mena)hmentit! *udituesi cakton cilat llime t auditimit duhet aplikuar pr seciln deklarat t mena)hmentit! +llimet e auditimit zakonisht jan&ekzistenca &vlershmria &plotnia"trsia# &cutoff "pkufizimi kohor# &pronsia &saktsia mekanike &vlersimi &klasifikimi dhe &informimi 6lershmria e auditimit mbshtet deklaratn e mena)hmentit pr ekzistencn e evidencs ose me pozicionet e pasuris%obligimeve n pajtushmri me vlern i prgjigjet duke i futur t h$rat dhe t dalat n periudhn i prgjigjet! 2M

Nga k$ llim krkohet se t gjitha ngjarjet ekonomike n seciln llogari jan t ndershme dhe duhet t para iten n zrat e P!F! Pr audituesin sht me rndsi t dij se sa pozicione n P!F! jan mbivlersuar!*udituesi me vprimet e testimit konfirmon vlershmrin e krkesave ndaj blersve mund t jen t mbivlersuara! 'rsia e llimit t auditimit n raport me deklaratn e mena)hmentit ka t bj se t gjitha ngjarjet ekonomike jan evidencuar n librat afariste! Pr testimin e llimit t auditimit t trsis pr krkesat ndaj blersve audituesi krahason (ibrin ndihms me (ibrin kr$esor nse shumat nuk prputhen ather ekzistojn krkesa t blersve t pa evidencuara! %uto##1prku#izimi kohor/ si llim i auditimit n raport me deklaratn e mena)hmentit mbi trsin merr n p$tje se a jan ngjarjet afariste t evidencuara n kuadr t periudhs prkatse! *udituesi dshiron t dij se n vitin vijues a jan t evidencuara t gjitha t h$rat n raport me shitjen%sh $rton flet&drgesat faturat n fund t vitit vijues dhe n fillim t vitit afarist dhe t krijoj nj besushmri se nuk sht bart n vitin tjetr! $ronsia ka t bj me p$tjen mbi t drejtat dhe obligimet e njsis ekonomike se a sht pronar i pasuris s treguar ose a jan obligimet e treguara me t vrtet borgje t saja!Shembull audituesi p$t mena)hmentin se a ka ndonj krkes sht shitur dhe sht evidencuar dhe jan treguar n P!F!krkon nga mena)hmenti t korigjohen! Saktsia mekanike prkrah deklaratn e mena)hmentit shpien n vlersim dhe radhitje!K$ llim i auditimit verifikon se ngjarejet afariste dhe shumat n librat afariste a jan evidencuar saktsisht! 6lersimi si llim i auditimit shpien n vlersimin dhe radhitjen dhe merret me shtjen se pozicionet e treguara n P!F!jan reale! Shembull krkesat nga blersit a jan t evidencuar si pas vlers neto reale! Klasi#ikimi sht llim i auditimit i cili sht n raport me deklaratn e mena)hmentit mbi publikimin!Para auditimit t krkesave audituesi i verifikon se a jan krkesat nga t punsuarit ose nga partnert tjer ndaras t klasifikuar nga krkesat e blersve! $ublikimi1shpallja/ sht llim i auditimit i cili n marrdhnie t drejt me deklaratn e mena)hmentit mbi shpalljen merrt me shtjet se a jan t gjitha informacionet e shpallura n P!F!Shembull nse krkesat

26

"t gjitha ose nj pjes# hipotekohen si garanci pr ndonj obligim%ather informacionet e njjta duhet t publikohen n shpalosje n krahasim me P!F!

6eprimet e auditimit
H H H H & & & & & & & & Prmes vprimeve t auditimit realizohen llimet e auditimit!/rsia e veprimeve t auditimit para et programin e audituesit! 1e aplikimin e programit% audituesi arrin deri t t dhnat mbi besushmrin e P!F! <nformacionet n evidencn kontabl n librat afariste t klientve dhe ato t tjera jan t dhna t rndsishme t cilat i grumbullon audituesi! Aeri t t dhnat n form t informacioneve kontabl dhe informacioneve tjera audituesi arrin duke i shfr$tzuar kto veprime t auditimit;ulumtimi i evidencs kotabl ose dokumentacionit ;ulumtimi i pasuris Kzhgimi&hetimi Konfirmimi <nformimi (logaritja pas veprimeve"rishtaz#llogaritje Prap"prseri# ekzekutimi dhe Keprimet analitike

7lojet dhe karakteristikat e t dhnave t auditimit

H H / dhnat nuk jan vetm nga evidenca kontabile e klientit por edhe nga burimet tjera! Klasifikohen kto lloje t dokumentacionit t t dhnave te audituara-

&t dhnat e krijuara dhe t rujtura nga prsonat e tret"t konfirmuara prs!tret# &t dhnat e audituara t cilat kr$hen nga prsonat e tret"ruhen nga njsia#&faturat h$rse t dhat e audituara i krijon dhe i ruan njsia ekonomike"librat afariste# H *udituesi me rastin e grumbullimit t t dhnave t audituara i sh $rton kto d$ karakteristikaa#t dhnat e "prsosura# mbaruara dhe 29

b#t dhnat e mjaftueshme

' dhnat e prsosura

H & & & & Para vlersimit t pajtushmris s t dhnave audituesi zakonisht sh $rton kta faktorpavarsia dhe klasifikimi i burimit t dhnave rezultatet e kontrollit intern dhe angazhimi prsonal dhe kompetencat e audituesit 0esushmria e t dhnave t auditimit mund t verifikohet n prgjithsi prmes-

& kur mirren nga burimet e pavarura jasht njsis ekomomike & kur i mbledh vet audituesi pa u mbshtetur n kontrollin e brendshm & kur ekzistojn n form elektronike ose t dokumentacionit & kur t dhnat merrn nga dokumentacioni burimor%se sa nga ai i prshkruar ose fotoko

' dhnat e mja#tueshme

H H *udituesi para formsimit t mendimit mbi ndtimin e pas $rave financiare%m shum bazohet n t dhenat e s$gjeruara se sa t besuashme! 8kzistojn d$ kushte pr kr$erjen e ktij veprimihulumtimin e mostrave t ngjarjeve afariste! 5# audituesi me veprimet e tij shpesh mbshtetet n t dhna t cilat nuk jan plotsisht t besueshme! Shembull%audituesi mundet fizikisht t vtetoj rezervat%por kto t dhna nuk do t zgjidhin problemin e vjetrsis s t$re! N sasin e t dhnave t mjaftueshme t auditimit ndikon rreziku i gabimeve t treguara si dhe kualitetit i kt$re t dhnave t audituara" mats t sasis s t dhnave#"mats t kualitetit t dhnave# 2# *uditimi t kr$het n koh dhe me shpenzime racionale dhe mbshtetet vetm n

Flett e puns s audituesit

54

Aokumenti i puns prmban shnimet mbi planifikimin dhe kr$erjen e auditimit mbi llojn dhe madhsin e veprimeve t kr$era t auditimit%mbi rezultatet t tilla t veprimeve si dhe mbi prfundimet e marra n baz t dhnave t audituara!

1e dokumentin e puns konstatojm t dhnat materiale t cilat me rasti e publikimit t raportit t auditimit audituesi i ka prgaditur prsonalisht ose t grummbulluara nga t tjert!

*okumenti i puns
H Aokumumenti i puns s audituesit&ndihmon n planifikimin dhe kr$erjen e auditimit &ndihmon n mbik $erjen dhe rishi imin e auditimit dhe & t dhnat e shnuara t auditimit t dalura nga punt e kr$era t cilat shrbejn si baz n dhnien e mendimit t audituesit! H N formn dhe prmbajtjen e dokumentit t puns ndr t tjerat ndikojna#lloj i obligimeve t marra b#lloj dhe ndrlikushmria e afarizmit t klientit c#gjendja e sistemit kontabl t klientit dhe d# gjendja e kontrollit intern t klientit H Aokumenti i puns prmban&programin e auditimit &procesin mbi p$tjet e diskutuara &prmbledhia e p$tjeve t rndsishme &konfirmimi &deklarata e drejtoris&mena)hmentit udhzuesit kontrollues dhe &korespodenca n lidhje me fushat e rndsishme!

H $rocesi i auditimit t pas-urave #inanciare

H Aeri te ndrtimi i raportit te auditimit% audituesi n mn$r t pashangshme duhet t kaloj npr kto faza t aktivitetit t auditimit&punt parapergaditore t auditimit &planifikimi i auditimit &sh $rtimi i sistemit t kontrollit intern dhe kr$erja e testeve t kontrollit 52

&kr$erja e t dhnave t testuara &prfundimi i auditimit dhe &formimi dhe dhnia e raportit t auditimit!

*&'8R(' 'H&,&7OR& '& ()*+'+,+'

()*+'+,+0 KON'RO77+N9)
*uditimi i brendshm dhe det$rat e tij :tandarted e auditimit t brendshm ?aporti i audituesit t brendshm Kontrollingu Ngjajshmrit dhe dallimet n mes t auditimit t brendsh dhe kontrollingut *uditimi shtetror 1etodologjia e brjes s auditimit shtetror Opinioni i audituesit

*et.rat themelore t auditimit t brendshm

Aet$rat baz t auditimit t brendshm jan& & & ;ulumtimi dhe vlersimi mbi rregullsin e sistemit t kontrollit t brendshm prcaktimi i pajtushmris t planeve t miratuara% politikave dhe veprimeve prcaktushmria e besushmris s informacionit t cilin mena)hmenti e prdor pr marrjen e vendimeve afariste

(uditimi i brendshm
Propozon masa pr ngritjen e sistemit t Kontrollit t brendshm *udituesi i brendshm sht i punsuari n njsin ekonomike%nga ai pritet t jet i pavarur n fr$men e parimit t pavarsis n kr$erjen e det$rave t prmendura m par! *uditimi i brendshm sht i orjentuar n afarizmin e prgjithshm t njsis ekonomike dhe hulumtimin e funksioneve afariste! 55

+llimi i *uditimit t brendshm sht t,u ndihmoj mena)herve para s t marrin vendime afariste! *uditimi i brendshm i shrben vetm mena)hmentit dhe prdoruesve t brendshm t tjer intern Kur auditimi i brendshm sht i besueshm n punn e tij%*uditimi i jashtm shpesh mbshtett n veprimet e kr$era nga ai H 8 prbashkt pr *uditimit t brendshm dhe *uditimi i jashtm sht se si njri dhe tjetri mbshtetn n t njjtn baz t t dhnave dhe aplikojn metoda dhe teknika t njjta n kr$erjen e aktiviteteve t auditimit! H *dituesit e brendshm e bejn auditimin n baz t standardeve t aprovuara nga <nstituti Ndrkometar i *uditimit <ntern <<*

Standardet e auditimit t brendshm

H <nstituti i *!0!"<<*# botoi :tandardet e Praktiks Profesionale t *uditimit t 0rendshm% prezentojn kriteret n baz t s cilave duhet t vlersohet dhe t matet funksionimi i departamentit t auditimit t brendshm e t cilat jana# standardet atribut b# standardet e rezultatit "prformancs# c# standardet e zbatimit

Standarted atribut
H H Kto standarte trajtojn karakteristikat e audituesve t brendshm " llimet% pavarsia% objektiviteti# dhe organizatave kr$ejn veprimtarin e auditit t brendshm! :eria 2444 e standarteve i prket standarteve atribut!

Standarted e pr#ormancs
H Kto standarte prshkruajn nat$ren e veprimtarive t auditit t brendshm dhe ofrojn matjen e cilsis "kriteret e cilsis# nprmjet t cilave vlersohet rezultati i kt$re shrbimeve t auditit t brendshm"planifikim%komunikim dhe miratim%politikat dhe procedurat% administrimi i rrezikut dhe kontrolli#! H :eria 5444 i prket standarteve t prformancs! 53

Standardet e zbatimit
H Kto standarte prfa sojn prdorime specifike t standarteve atribut dhe t prformancs n lloje t veGanta t shrbimeve ose t industris "shembull% kontrolli i vetvlersimit%auditimi i i zbatimit t kudrit ligjor e rregullativ dhe auditimi i mashtrimit#!

(uditimi i brendshm
H & & & & N baz t standarteve t auditimit veprimet gjithprfshirse t auditimit t brendshm ndahen n kto faza t aktiviteteve t auditimitPlanifikimi ;ulumtimi i informacioneve dhe vlersimi i t dhnave prmes grumbullimit dhe testimit Prgaditja dhe komunikimi i rezultateve hulumtuese dhe Prcjellja e rezultatit t puns s auditimit t brendshm

Planifikimi prcakton kto plane t auditimit t brendshma#Planin strategjik"pgaditjen%planf!aktivite!# b#Plani vjetor dhe c#Planin e veprimit t auditimit n auditimin e brendshm!"Plani i detajuar# H Pas sh $rtimit t informacionit prmes testimit dhe grumbullimit t t dhnave t tanishme audituesi prgadit raportin pr mena)hmentin e njsis ekonomike! Raporti i auditorit t brendshm duhet t prmbaje2

5>

Raporti i audituesit t brendshm

& & & & H & & & & & Pjesa h$rse prmban informacione t prgjithshme t njsis ekonomike% aktivitetet dhe organizimi i njsis e cila hulumtohet Pjesa n t ciln pas $rohet kuptimi& llimi i raportit%n kt pjes gjrsisht prpunohet fusha ose aktiviteti i hulumtimit t auditituesit t brendshm Pjesa n t ciln sjell mendimin mbi rekomandimet pr mena)hmentin "mendimi mund t jet i pakushtzuar%i kushtzuar%me rezerve dhe prjashtues#dhe Pjesa konfirmon mendimin e theksuar dhe rekomandimet e evidencuara! ?aporti i audituesit t brendshm prpi et tpropozoj dhe t n)is ndr$shimet% siguroj mir&kuptimin n kontrollin e brendshm% siguroj veprimet n pajtushmri me rekomandimet e audituesit t brendshm% ballafa imi i mena)hmentit me problemet dokumentimi i rezultateve t puns t audituesit% 57

& & & &

t siguroj besushmri mena)hmentit n shi imin e aktiviteteve t audituesit t brendshm% t,i tregoj mena)hmentit se si problemet mund t zgjidhen dhe t siguroj informacione pr nevojat e vendosjs afariste! ?aporti i *!0!zakonisht u dorzohet prsonave inicojn veprime konkrete e ata jan-mena)hert e lart t cilt e sh $rtojn raportin e auditimit me mena)heret e ndr$shem%komitetin e auditimit%audituesit e jashtm etj!

&

N praktik ofrohen shembuj mbi gjendjen e organizimit t *!0! e mund t jet-

& Pjes e sistemit t shrbimit kontab&finan

Or!anizimi i auditimit t brendshm

& & & & & njsi e pavarur organizative% trup kr$esor i mena)hmentit dhe i organit mbik $rs% trup kshillues i organit mbik $rs% pjesrisht i decantralizuar *!0 dhe Plotsisht i decentralizuar *!0

8kipet e *!0 formohen varsisht nga punt e llojt t njejt duhen t realizohen

Kontrollin!u
H Kontrollingu sht pjes e mbik $rjs interne t sho ris tregtare pr mes t cilit sigurohet-krahasimi i rezultateve t pr ditshme me planifikimin%mbik $rjen%dhe informimin si dhe t ndikuarit n sjelljn e t punsuarve! H & & & & Kontrollingu sot prjetohet gjithnj e me shum si funksion i sistemit t brendshm t mena)hmentit i cili fonksionon si:istem vlerash :istem kontrolli :istem informimi dhe :istem everisje t potencialit njerzor!

Kontrollingu vepron si njsi e veGant organizative ose n kudr t ndonj sistemi t njsis ekonomike! Prsoni udhhe kontrollingun konsideroht i barabart m drejtort ekzekutiv%pas drejtorit mena)hues! 5L

Prsoni i kr$en punt e kontrollingut nuk pritet nga ai t,i njoh vetm kontabilitetin%financat%auditimin%tatimet %t kuptoj everisjn%organizimin%planifikimin dhe t ngjajshme por nga ai krkohet t njoh teknologjin e prodhimit asortimanin mjedisin%t din t komunikoj%t,i shpreh art idet e tij dhe t,i motivoj t tjert!

N!jajshmrit dhe dallimet n mes t (.: Kontrollin!ut

H H H *uditimi i brendshm dhe Kontrollingu organizohen n sho rit e madh dhe t mesme! 'an n funksion t realizim t llimit t sho ris% Krkojn pofesionalizm t lart% shkathtsi%zotsi dhe komunikim

*allimet
2! *uditimi hulumton ngjarjet afariste t ndodhura me llim t shprehjs s mendimit%ndrsa kontrollingu sht i orjentuar nga e ardhmia dhe n mn$r aktive t kontriboj n realizimin e llimit t kompanis! 5! *!0 ka karakter korigjues ndrsa Kontrollingu sht pr Gdo dit prezent n afarizem dhe ka karakter preventive 3!+llimi *!0 sht harmonizimi me normat rregullat ligjet%standardet dhe procedurat% ndrsa llimi i Kontrollingu sht kordinimi dhe integrimi i funksioneve t mena)hmentit! >!*!0 funksionon me standardet e miratuara%Kontrollingu nuk bazohet n standarde%por hulumton harmonizimin e t$re me afarizmin dhe madhsit e realizuara! 7!*!0 informon koh pas kohe%ndrsa Kontrollingu informon pr cdo dit%jav dhe n fund t vitit! N fund *!0 dhe Kontrollingu e plotsojn njri tjetrin%kontrollingu i shrf$tzon t dhnat dhe informacionet t vrtetuara nga *!0 ndrsa *!0 e hulumton at sht e rndsishme dhe kalon prmes kontrollingut t dhnat%puna%politikat etj!

7lojet e auditimit
H / vetmet lloje t auditimit t cilat mund t,i gjejm n teori dhe praktik mund t grupohen sipas2! ;ulumtimit t objektit dhe 5M

5! :ubjekti&organt e kr$en auditimin (lojet e auditimit sipas hulumtimit t objektit janH *ditimi i pas $rave financiare% ka t bj me forcimin se P!F jan ndrtuar me kriteret e prcaktuara!

Sipas objektit
K$ lloje i auditimit aplikohet zakonisht n P!F"bilanci kontabel%pas $ra fitim&hubje pas $ra e rrjedhs s paras%pas $ra mbi ndr$shimin e kapitalit dhe shpalosja e zrave n pas $ra! :i kritere t auditimit merrn Parimet e kontabilitetit%:tandardet ndrkombtare gjegjsisht :tandardet e Kosoves pr raportim financiar%dispozitat ligjore dhe politikat e aprovuara kontabl! H *uditimi i pajtushmris vazhdon t forcoj lartsin e harmonizimit me rregullativat e prcaktuara%politikat%ligjet kontratate ose dispozitat shtetrore dhe me normat e rregulloret e brendshme t njsis ekonomike! H *uditimi i afarizmit ka t bj me hulumtimin e aktiviteteve t prgjithshme ose vetm t nj pjese t aktivitetit njsis ekonomike%me llim t prparimit t afarizmit! /e k$ lloj i auditimit sht llimi t vlersoj afarizmin%t vrtetoj fushat t cilat duhet t rriten dhe t japin propozime t caktuara! K$ auditim shpesh uhet auditim i mena)hmentit

(uditimi sipas or!aneve - e bjn hetimin

H H H *uditimi intern *uditimi shtetror dhe *uditimi i jashtem

*uditimi shtetror&B!*!C'!punt i kr$en jan t prcaktuara me (igjin mbi auditimin shtetror! &0n auditimin e t h$rave%shpenzimeve% P!F% transaksioneve financiara t njsive n sektorin shtetror%t njsive lokale%

(uditimi shtetror
dhe njsit tjera shr$tzojn paran publike *udituesi gjeneral bn hulumtimin e dokumentave t sistemit t kontrollit intern

56

auditimit intern%vprimet kontabile dhe financiare%evidenca tjera tregojn se P!F jan reale dhe t besueshme dhe rezultatet e aktiviteteve financiara a jan n pajtushmri me parimet dhe standardet e kontabilitetit!

,etodolo!jija e brjs s auditimit shtetror

H H *ditimi shtetror bht njher n vit i fondeve t njsive endrore dhe at$re lokale% kompanive publike dhe agjencioneve t ndr$eshme publike! *uditimin e bn audituesi i autorizuar shtetror sipas metodologjis%puns dhe vprimeve t prcaktuara sipas standardeve t organizatave ndrkombtare dhe sipas Kodit te etiks profesionale t audituesit! H *uditimi shtetror&Cj!prgadit planin vjetor t puns i harmonizuar me vitin fiskal t njsive bu)hetore!

59

Kriteret aplikohen para se t zgjidhet njsia pr auditim jan n kuadr t ligjit gjetjeve dhe opinionit nga auditimi i m parshm dhe grumbullimi i t dhnave mbi njsin%nga institicionet tjera dhe mediave publike!

H H

*ditimin e bjn d$ ose m shum auditues varsisht nga madhsia e njsis ekonomike! Pr raportin e prgaditur mbi P!F audituesit japin nj opinion i cili mund t jet-opinion stsndard parezerv%opinion me rezerv% refuzim i opinionit dhe opinion i kundrt!

Opinoni i audituesit
H Opinioni parezerv i audituesit pr P!F ka t bj me para itjen e drejt t sakt dhe t besueshme n t gjitha aspektet materiale%poziten financiare% t rrjedhjs s paras t kompanis pr vitin fiskal n pputhje me PKPP%:KK%:K?F t cilat jan t aplikueshme! H H H Opinion me rezerv mbi p!f sht rrjedhoj e nj shmangie prj parimeve kontabel! ?efuzim opinioni sht kur nuk ka evidenc t mjaftueshme dhe t prshtatshme %audituesi nuk sht i pavarur pr t formuar nj opinion mbi pas $rat financiare! Opinion i kundrt jept kur pas $rat financiare nuk japin pamjen e vrtet dhe t sin ert t kompanis! por pas $rat financiare japin nj pamje t vrtet dhe t sin ert t kompanis!

Kodi i etiks pro#esionale

H & & & & Kodi i etiks profesionale t shtetit bazohet n kto parimeParimi i mbrojtjes s interesit publik Parimi i ndrshmris Parimi i pavarsis dhe objektivitetit dhe Parimi i kompetencs t audituesit shtetror & Parimi i prgjegjsis

KON'RO77+ + 77O9(R+6& $&R ') $(9)(R

Kontroll dhe auditim
Kontrolli i logarive t pagueshme 34

 Kontrolli i rrjedhjs s paras Kontrolli i prkufizimeve kohore

Kontrolli i llo!arive t pa!ushme

Kompania pr Gdo dit krijon det$rime ndaj besorsve e t cilat janAet$rimet pr blerjn e lndve t para%materialit%shrbimeve%mjeteve kr$esore ndaj puntorve dhe organeve shtetrore! Aet$rimet skadojn sipas afatit t kontraktuar! Kontrolli i llogarive t pagueshme ka t bj me verifikimin e kontratave t shit&blerjs n prmbushjen e det$rimeve%n ars$shmrin e reklamacioneve t shka ve t kontesteve dhe Gshtjeve t tjera! Cjat analizs t llogarive t pagushme duhet t kemi paras$sh&prcaktimin e lindjs s det$rimit dhe likuidimi i faturave! &verifikimi nse shumat n 0ilancin kontabl prputhen me librat ndihmse kontabl! &verifikimi se t gjitha det$rimet n ditn e ndrtimit t 0ilancit kontabl jan t kontabilizuara! Programi i kontrollit prfshin&vlersimin e Kontrollit t bredshm mbi llogarit pr t,u paguar! &kontrollin i procedurave t regjistrimit t llogarive pr t,u paguar dhe tepricat e t$re! &ndrtimi i nj pas $re mbi radhn e procedurave nga njsia! &prgaditja e materialit t shkruar mbi likuidimin e det$rimeve t degs s furnizimeve%t marrjs n dorzim etj! Nj p$tsor t hollsishm i cili prmban evidentocjn llogarit pr t,u &verifikim t regjistrimeve n llogarin sintetike

paguar"realizohet prmes librit t pagesave dhe ditarit t arks#! &analiz t hollsishme nga zbritjet monetare%t akorduara nga t trett n favor t njsis! &kontrolli mbi llogarit pr t,u paguar! Kontroll thlbsore2# Prgaditja e nj 0ilaci vrtetues pr llogarit e pagushme 5# Kerifikimi i det$rimeve pr furnitor t przgjedhur% dokumentave justifikuese "mandatet%faturave%urdh&rblerjve%dhe flet&h$rjeve# 32

3# Aakordimi i det$rimeve me pas $rat mujore t furnitorve! ># Kontrolli mbi shumn e tepricave pr t prcaktuar mundsin e arktimit dhe riklasifikimin e shumave t mdha "klient%furnitor#! 7# Krtetimi se a jan regjistruara mallrat e rujtura! L# Kontrolli mbi llogari pr t,u paguer ende t paregjistruara! M# Para itja e sakt e det$rimeve ndaj t tretve n bilancin kontabl! =ikli i blerjs"blerjet dhe pagesat#&prfshin proceset%procedurat% dhe politikat pr <nicimin e blerjes s sto eve%pasurive%etj% dhe shrbimeve Kendosjen urdh&blerjes <nspektimin e mallrave t pranuara dhe prgaditjen e raportit t pranimit ?egjistrimin e det$rimeve ndaj furnitorve autorizimin e pagess dhe kr$rjen e saj ?egjistrimin e pagess n kontabilitet

Kontrolli i rrjedhave t paras

1jetet e njsis gjendn n trajta t ndr$shme " llimi t shndrrohn n para# ;artimi i planit t rrjdhs s paras oft prurje n )hirollogari dhe daljve nga ajo Plani pr t prballuar det$rime skadojn! Plani i shitjs i caktoht det$rimi pr shumn duhet t arktoht nga malli%produktet e gatshme%shrbimet e shituara etj Prmes planit depratamenti i furnizimit din me sa mjete disponon pr t bler lndn e par%material% mall etj! Nga plani departamenti i financav mund t diej sa mjete plotsuese duhet t sigurohn kur prurjet dhe daljet nuk jane t harmonizuara n )hirollogari 1e plan dihn sa mjete t lira ka njsia n nj periudh&mund t investohen Plani i rrjedhjs s paras sht i rndsishm pr tri veprimtarit e kompanis"operative%financuese dhe investuese# 1jete mund t klasifikohn sipas kriterit t likuiditetit-paraja%rradhitja e mtejm bht nga shpejtsia e mjeteve t tjera shndrrohn n para! Aet$rimet klasifikohn sipas afatit t skadimit 35

Kontrolli i ndarjeve kohore

Kontrolli i ndarjeve kohore aktive pr endroht n d$ Ghtje kr$esoreh$rat nuk jane t karakterit duhet t ngarkohn t h$rat e periudhs n vijim b! 8sht br ndarja e drejt e shpenzimeve dhe t h$rave sipas periudhave prkatse "dokumentacioni prkates#! a! 8sht br evidecimi i shpenzimeve nuk kan pasur karakter t shpenzimeve%apo t

Kontrolli i ndarjeve kohore

kontrolli i ndarjeve kohore pasivedispozitave n fu i n periudhat prkatse! b! * sht br rregullimi dhe mb$llja e llogarive t d$ ndarjeve kohore! Nse ka diferenca n mes t$re duhet t konstatohet shkaku i mos dakordimit dhe si t veprohet me kto diferenca a! * sht br evidencimi i shpenzimeve dhe t ardhurave kan ndodhur n baz t

Kontroll dhe (uditim

Kontrolli i mjeteve kr.esore Kontrolli i investimeve t pambaruara Kontrolli i evidencimit prllo!aritjes dhe i pa!ess s pa!ave t puntorve Kontrolli i inventarizimit

Kontrolli i mjeteve kr.esore

1e ligj sht e rregulluar disponimi dhe prdorimi i mjeteve kr$esore! 8videnca e mjeteve kr$esore bhet n kontabilitet n baz t standardeve t kontabilitetit! :asia e vlers s m!k! t para itura vrifikohet duke krahasuar t dhnat nga marrjt e mjeteve kr$esore me t dhnat e inventarizuara! Kontrolli konstaton si sht br kompenzimi i pjess s paamortizuar dhe t sh$era 1jete kr$esore pr njsin ekonomike konsiderohn-toka %p$jet%ndrtesat%pajimet t mbjellurat shumvje are%kopeja kr$esore t drejtat materiale%mjetet tjera kr$esore! 33

1jetet kr$esore n njsin ekonomike formohn-me blerje%punimin&regji t vet%marrja pa kompenzim nga themeluesit dhe organizatat tjera! /jetrsimi i mjeteve kr$esore bhet me-sh$erje%shitje dhe mbartje pa kompenzim njsive tjera! =ka siguron evidenca kontablE

&gjendjen dhe arkullimin e sendeve t m!k! &vendin ku jan vendosur &evidencn e riparimeve t mdha &pr gjendjen e mjeteve jasht prdorimit shl$rjet e bra t mjeteve kr$esore etj! (ibri i evidencs s mjeteve kr$esore prmban kto t dhna- data e marrjs%afati i ndrimit norma e amortizimit%t dhnat pr sigurimin% t dhnat pr shl$rjet%t dhnat pr vlern%t dhnat pr arkullimin dhe t dhnat pr rikonstruimet! :e cili mjet kr$esor ka nj kartele analitike! N raport&kontroll duhet t gjejne vend konstatime t vlefshme pr t ndriGuar gjendjen e mjeteve kr$esore me marrje%tjetrsim apo shl$erje t t$re! 1e raport&kontroll duhet konstatuar&a mbajn mjetet kr$esore emrtimet%numrat e nomenklaturs n form t pllakzave! &ka n punishte evidenc t posa me t mjeteve kr$esore a mbahn shnimet e riparimeve t mdha mjetev kr$esore &a mbaht amortizimi sipas dispozitave ligjore dhe akteve normative t njsis! &a bhet rivalorizimi i mjeteve kr$esore n prputhje me ligjin pr rivalorizim! Propozimet duhet zbatohen sipas mundsis% ndrsa urdhrimet duhet zbatuar!

Kontrolli i investimeve t pambaruara

1e kontroll t investimeve t pambaruara do t saktsohet&a jan br investimet me vendimin e njsis ekonomike! &a jan siguruar burime prkatse t mjeteve pr financimin e investimeve si dhe mn$ra dhe rregullsia e har)himit t t$re! ?aport&kontrolli duhet t konstatojgjendja e objektit apo ndonj llogarie konkrete-t furnitorve% kreditorve% prmbaruesve etj! &situacionet e prkohshme! 3>

&prmbajtja e afateve pr kr$rjene punve t parapara me kontrat dhe dokumentacioni teknik! &pr gabime dhe lshime e bra jepn urdhrime konkrete pr menjanimin e t$re!

Kontrolli i evidencimit prllo!aritjs dhe i pa!ess s pa!ave

Prllogaritja%pagesa dhe evidencimi i pagave t punrtorve sht nj Gshtje shum e ndjeshme se sa Gshtjet lidhur me vlerat materiale! Problemi ndron se sa ka kontribuar puntori n procesin e prodhimit dhe ne veprimtarin afariste! Klersimi pa kriter t objektivizuar do t ket pasoja pr njsin ekonomike!

Kontrolli i pa!ave
Pasojat jan-bie vullneti pr pun%humb motivimi %t mos ket dicplin n pun%cilsia e brjeve bie dhe shtohn firot e brjeve! Pr vlersim t drejt t pags s puntorve duhet t krijohn kritere pr prllogaritjen e pagave sipas kontributit aktual dhe atij e ka dhn n t kaluaren&prvoja e puns Kontrolli i evidencs s kohs s puns% s pari ka t bj me evidencn e ardhjs dhe shkuarjs nga vendi i puns pr secilin puntor veG e veG! prllogaritja e pagave bhet n baz t prcaktimit t vlers s pikve t vendeve t puns dhe t brjeve t puntorve! &prllogaritja dhe vlersimi i pagess bhet duke marr paras$sh kushtet e puns ne vendin konkret%prmbushjen e norms%respektimin e orarit t puns dhe kritere tjera! Pagesat e pagave t puntorve bhet prmes arks dhe )hirollogaris! Kontrolli i evidencs kontabl t pagave%pr Gdo puntor hapet nga nj llogari analitike pr prllogaritje dhe kompenzimin e pags% duhet t jet e dakorduar me kotabilitetin financiar & sintetikn! Bakonisht kontrolli duhet t prfshij evidencimin e kohs s puns dhe prllogaritjen e pagess s pags! ?aport&kontrolli i evidencimit t kohs s puns Aata muaj dhe viti kur sht br kontrolli 37

Kendi ku sht br kontrolli Organizimi i evidencs s kohs s puns%ku duhet t prfshihen-konstatimi i mn$rs s evidencimit t ardhjs n pun%pushimit me pages%pushimit vjetor dhe mn$rn e drgimit t informatave sektorit pr prllogaritjen e pagave!Propozimet pr evidencimin e kohs s puns!

?aport&kontrolli i prllogaritjes s pagave t puntorve Aata e kontrollit Kendi i kontrollit&sektori i prllogaritjes s pags! Ktu%s pari komentohet rregullorja pr prllogaritjen e pagave%pastaj konstatohet rregullsia e prllogaritjes% prputhja me dispozitat ligjore dhe kontratatn kolektive% etj!

Nse ka shkelje ligjore apo t normave t rregullors s pari duhet t konstatohe% t shnohen n raport dhe pastaj t prmendn me emr dhe mbiemr ndaj t cilve sht br shkelje! Pr kto shkelje duhet lshuar me njher urdhrin pr korigjimin e gabimeve Propozimet t jen sa ma konkrete dhe t kuptushme!

Kontrolli i inventarizimit
Aispozitat ligjore dhe aktet e prgjithshme prcaktojn harmonizimin e gjendjes s aseteve dhe burimeve t t$re t evidencuara n kontabilitet dhe gjendjen faktike t t$re t kostatuar sipas inventarizimit! <nventarizimi bhet-n fund t vitit%hapjs s procedurs s likuidimit%n rastin e bashkimit FveGimit%pranim dorzimit t det$rs s prgjegjsit t vlerave materiale dhe mjeteve n para%dhe nse krkohet me ligj! Kontrolli i inventarizimit duhet t kostatoj&se inventarizimi i br a para et gjendjen me 32!25!5449! &a sht br inventarizimi n fletinventarizim e numrtar% &a sht br krahasimi regjistrimit fizik me gjendjen evidencs kontabl% &fletinventarizimet a jan t nnshkruara nga antart e komisionit% 1endimi mbi elaboratin e inventarizimit nga ana e komisionit&mbi mungesat dhe tepricat% &propozimi pr mn$rn e likuidimit t diferencave! &mendimi pr prodhimin e pezulluar%mbeturinat krkesat e d$shimta%kontestuese%t paarktuashme etj%dhe 3L

&vrejtjet e prgjegjsve t ngarkuar me vlera materiale dhe para! Aet$r e kontrollit sht t konstatoj se elaborati sht sh $rtuar nga organet kompetente t njsis! <nventarizimi bhet me numrim%peshim dhe me matje%por mund t bhet edhe me Gmuarje apo me vlersim! Njsia mund t formoj komision t veGant pr vrifikimin e puns s komisionit pr inventarizim se a sht br invetarizimi sipas dispozita ligjore!

Kontrolli i vlers s lnds s par dhe materialit

Kontroll dhe auditim
Kontrolli i vlers s lds s par dhe materialit Kontrolli i invevtarit t imt dhe aballazhit Kontrolli i !j.smproduktetve dhe i pjesve rezerv Kontrolli i procesit n prodhim Kontrolli i produkteve t !atshme dhe Kontrolli i mallit

Kontrolli i vlers s lnds s par dhe materialit

Kontrolli duhet t saktsoj Para itjen e vlers :asise se materialit n mn$r t rregullt * para itet drejt shmangia nga Gmimi i materialit% lnds s par / bhet ngarkesa e rregullt e prodhimit me lnd t par dhe material har)hues * mbahet evidenc e veGant e materialit dhe lnds s par kur kto e humbin cilsin /ri metodat e evidencimit t materialit dhe lndve t para jan-

2! 8videncimi sipas Gmimit mesatar 5! 8videncimi sipas metods F<FO 3! 8videncimi sipas metods (<FO 3M

1ateriali mund t jept edhe me Gmim t planifikuar sasia e dhn sipas Gmimit planifikues

Koeficienti i dhniesJ&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& sasia e marr sipas Gmimit planifikues 1e kt koeficient shumzohen saldot n llogarin e materialit 1odeli pr prllogaritjen e rezervave minimale apo normativave t rezervave sht"2N:# N?JmOt&&&&&&&&&&&&& 244 N?& normativi i rezervave"rezervat minimale# m& nevojat mesatre ditore t& koha s&shtesa e siguris "2&244 :hembull!Nevoja ditore 344kg%dit t nevojshme 27 dit%shtesa e siguris 24I! Normativi i rezervave do t ishte N?J344O27O2!2 N?J>974kg per 27 dit N?J Pr nevoja vjetore prdoret k$ model;vO/ /d "2N:# 244 ;v&har)himi vjetor /&koha mesatre e nevojshme pr furnizim e shprehur n dite /d&nr! i ditve t puns :& shtesa e siguris 1ateriali kur pranohet n magazin duhet t kontrollohet sasia%cilsia etj!Aepoisti sht prezent n cilsin e llogaridhnsit :cila mosprputhja e sasis dhe cilsis duhet t reklamohet me procesverbal &&&&&&&&&&& O &&&&&&&

36

1e kontroll konstatoht- prshtatshmria e magazinave pr vendosjen e materialit%pr manipulim me material dhe a sht siguruar magazina nga h$rja e prsonave t paautorizuar

:hembull i pranimit t materialit n magazin 2! :asia sasia sipas fletdrgess :he er kristal 1iell 3744kg L744kg sasia e pranuar 3744kg L344kg diferenca & 544kg

5! =ilsia a i prgjigjet cilsis s deklaruar 3! Krejtje%sht konstatuar se sasia e miellit sht m e vogl se ajo e deklaruar Aalja e materialit nga magazina n prodhim duhet t bhet prmes fletdaljs e sho ruar me urdhrdalje! Kontrolli i materialit konstaton a sht prputhur evidenca e magazins me kontabilitetin analitik t materialit! Problemet para itn nse nuk sht caktuar Gmim i materialit ?ivalorizimi i rezervave dhe i pjess s har)huar t materialit! <nde)i i prgjithshm i inflacionit niveli < Gmimeve"n fund t vitit vijuesO 244# <nde)i i Gmimeve te vitit vijuesJ&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& Niveli i Gmimeve "n fillim t vitit n vijim#

Kontrolli i inventarit t imt dhe amballazhit

?regullsia e formimit t Gmimit pr inventarin e imt dhe prodhimit vetjak! ?regullsia e evidencimit t inventarit t imt n rezerv! ?regullsia e evidencs e mbajts s inventarit t imt nga prsonat e prdorin! ?regullsia e shl$rjs s inventarit t imt dhe amballazhit! Ndarja korrekte e inventarit t imt nga mjetet kr$esore! <nventari i imt ka vler t vogl dhe afat t shkrutr t ndrueshmris

39

<nventari i imt ka afat me t gjat t ndrueshmris kur shl$het 74I me rastin e dhnies dhe 74I pasi t bhet i paprdorshm <nventari i imt ka afat t gjat ndrueshmri%shl$rja e tij bhet n t njjtn mn$r si mjetet kr$esore

?aporti i kontrollit t inventarit t imt 2! Furnizimi me inventar t imt! 5! Prllogaritja e shl$erjs dhe rivalorizimi i inventarit t imt! 3! 8videnca e inventarit t imt n prdorim

Kontrolli i !j.smprodukteve dhe i pjesve rezerv

Cjendja n fund t vitit a sht bart n mn$r t drejt n fillim t vitit! Pr ndjekjn e procesit t prodhimit a sht formuar analitika! 1e Gfar Gmimesh ka vendosur njsia t%i mbaj kto rezerva! Klera e gj$smprodukteve n evidencn kontabile a i prgjigjet gjendjs sipas dokumentacionit! =muarja e gj$smproduktve prllogaritet n ditn e inventarizimit dhe n Gdo faz t procesit t prodhimit% konstatohet n baz t dokumentacionit prkats! ?aporti prfshin2! 1arrja dhe magazionimi 5! Drdhrpranimet e gj$smproduktve n magazin! 3! Prllogaritja e rivalorizimit!

Kontrolli i prodhimit n proces

Kontrolli duhet t pr endroht n t gjitha shpenzimet dhe duhet t bhet n aspektin tekniko&teknologjik dhe nga ai ekonomiko&financiar! ?ealizimi i prodhimit sipas normave t planifikuara nga aspekti tekniko&teknologjik ka t bj me&cilsin e brjeve t prodhimit si pas fazave! cilsia e materialit t prdorur! &gadishmria e mjeteve pr prodhim &prodhimtaria e puns&puna e puntorve dhe e mjetet t angazhuara! >4

Kontrolli ekonmomik ka t bj me shpenzimet sipas llojeve dhe vendeve ku kan ndodhur dhe bartsve sipas urdhrpunimeve! Plani i prodhimit shrben si norm dhe kriter pr vlersimin e rregullsis s prodhimit faktik Prllogaritja dhe ndarja e shpenzimeve n prodhimin e mbaruar dhe n at t pambaruar! Pr priudhe mujore%tremujore nevojitet prllogaritja e shpenzimeve pr prodhimin e mbaruar dhe t pambaruar! 1etodat e ndarjs s shpenzimeve n pjes t shpenzimeve n shpenzime t prodhimit t mbaruar dhe t pambaruar jan d$-

metoda e inventarizimit t shpenzimeve t prodhimit%sa shpenzime i takojn prodhimit t mbaruar dhe atij t pambaruar! &metoda kontabile e vlersimit%bhet vlersimi i produkteve t gatshme dhe pjesa tjetr i takon prodhimit t pambaruar! ?aporti prfshin-prllogaritjen sipas batrsve t shpenzimeve dhe evidenca kontabl sht prdituar%a sht dorzuar dokumentacioni me koh pr prllogaritje!

Kontrolli i produkteve t !atshme

* sht reale vlera e para itur e produkteve t gatshme! Produktet e gatshme vendosen n magazin te ruhen nga shprdorimet%dhe mirmbajtja e t$re pr ta rujtur sasin dhe cilsin e duhur! Pr marrjn dhe dhnien e produkteve t gatshme prdoren kto dokumenta a#!fletmarrja i bashkangjiten edhe dokumentat e lshuer nga kontrolli teknik! b#!flet&dhnia dokument i daljs s produkteve t gatshme nga magazina! Produktet e gatshme i nnshtrohen ndikimit t infacionit%prandaj rivalorizim i t$re do ta ruaj substancn e t$re! 1etodat e rivalorizimit jan t njohura% caktohn nga organet shtetrore apo shrbimet profesionale dhe miratohen nga mena)hmenti i njsis ekonomike! ?ivalorizimi prfshin pjesn e shitur dhe t pashitur t produkteve t gatshme! ?aporti i kontrollit prfshin-

>2

2! Flet&marrjet a jan prpiluar drejt dhe me koh%jan dorzuar n magazin%sht br magazionimi sipas krkess pr vendosjen e produkteve konkrete% konstatoht afati i ndrushmris! 5!Aakordimi i evidencs s magazins me evidencn e kontabilitetit material%a prdoren Gmimet e njjta n magazin dhe n kontabilitetin analitik material%dhe dakordimi me kontabilitetin sintetik! 3!Koficenti i rivalorizimit a sht prkats dhe zbatuar me koh%ndarja e pjess s rivalorizimit t produkteve t shitura dhe at$re gjenden n rezerv! N llogarit prkatse t kontabilitetit a mbaht evidenca e sakt e gjendjs dhe ndr$shimeve t mallit! 8videnca e mallit n konsignacion mbahet drejt! 8videnca e mallit mbahet sipas Gmimeve t furnizimit dhe t shitjs! 'an reale vlerat e mallit n fund t vitit!

KON'RO77+ '&KN+K *H& &KONO,+K

KON'RO77 *H& ()*+'+,
Kontrolli teknik dhe ekonomik Plani i kontrollit Kontrolli i arks Kontrolli i )hirollogaris%marrdhnieve bakare ;apat e prgjithshm t puns s kr$er nga audituesit gjat auditimit t llogaris s paras Kontrolli i llogarive t arktueshme

Kontrolli 'eknik
Ka pr det$r t mbik $r zbatimin e normave dhe t kritereve dalin nga kodet tekniko&teknologjike% Bbatimi siguron cilsi t prodhimit dhe har)hime racionale t elememtve t prodhimit% :iguron zhvillimin normal t procesit te prodhimit! Kujdest pr cilsin e blerjs s materialit h$n n procesin e prodhimit%rregullsin e mjeteve kr$esore dhe pajimeve t nevojshme pr prodhim! >5

Procesi i prodhimit kontrollohet duke krahasuar zhvillimin e procesit t prodhimit me dokumentacionin prkats t konstruksionit dhe t teknologjis% si dhe planin operativ t prodhimit%

Kontrolli teknik siguron cilsin e planifikuar t prodhimit%kontrollin e operacioneve sipas normave tekniko&teknologjike%t pjesve t produkteve t gatshme! Kontrolli i materialit duhet t konstatoj se a i prgjigjet materiali cilsis s krkuar pr prodhimin e produkteve t gatshme% Kontrolli teknik ka pr det$r para fillimit t procesit t prodhimit t konstatoj a jan kto mjete e pajime n rregull% duhet t ndjek rregullsin e kt$re gjat gjith pocesit t prodhimit!

KON'RO77+ &KONO,+K
Kr$het prmes librave prkatse t veprimtaris afariste%n veGanti t at$re materiale e financiare! Kontrollohet prdorimi racional i mjeteve% efektshmria e prdorimit t t$re% Kontrolli ekonomik bhet n priudha t ndr$shme kohore dhe mund t jet-prmanente%paraprake%i mvonshme% prjodike%kohpaskohshme etj N kontrollin e brendshm bn pjes kontrolli ekonomik dhe ai kontabl%k$ kontroll mund t zgjrohet edhe me verifikimin e veprimeve afariste se a jan n prputhje me rregulle t caktuara dhe me ligjet n fu i! Kontrolli ekonmomik si segment i mbik $rjes s brendshme mund t,i kr$ej det$rat vetm nse paraprakisht harton planin e puns! Plani i puns nuk duhet t publikoht e veGanarisht koha e kontrollimeve! P!sh!gjendja matrialo&financiare% llogaridhnsit do t prgaditen shmangiet apo shprdorimet eventuale do t,i rregullojn! Plani operativ i kontrollimeve bhet n mbshtetje t planit vjetor%mandej k$ plan zbrtheht edhe n det$ra ditore

$7(N+ + KON'RO77+'
(lojet e kontrollit Kontrolluesi Kontrolli i arks >3 Kendi dhe koha

&dokumentacioni i arks &libri i arks &gjendja n ark ?!gashi &paraja n dor &letrat me vler &bont &organ!zbatimi i k!ditor &maksimumi i arks &baza ligjore e pagesave me para n dor Kontr! i dep!t materia! &pranimi i materialit &kontrolli sasior &kontrolli cilsor &mn$ra regjimi i maga!mate! / gjith!A!1! &niveli i rezervave *!0e iri &minimale &maksimale &firot%prishjet%th$rjet &dokumentacioni i depos &evidenca kontabl Kontrolli i inventarizimit&konstituimi i komisioneve &inventarizimi &konstatimi i munges!tepric! :herb!finc! &kont!gjendjes se rastesishme prej 4L!42 ?!Cashi &likuidimi i diferencave "zbatimi kontabel# >> deri 27!42 deri 54!42! prej 43!42 filluar 43!42 deri 24!42 *rka kr$esore dhe ndihmse

&plotsia%rregullsia e fletinvent Kontr! arkull!pagesave &urdhr&pagesat "rregullsia dhe destimimet # sherb!financ! prej 4L!42

&pagesa"rregullsia dhe destinimi# deri 27!42 &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& Kontrolli i arks ka si -llim2 &prcaktimin e veprimeve prkatse me mjetet n ark

Kontrolli i arks
prcaktimin e shums monetare dhe para itjen e saj n Pas $rat Finaciare! N ark prdoren zakonisht kto dokumenta autorizojn dhe vertitojn kr$erjen e nj shum t caktuar t paras n ark dhe jan& urdhr&arketimi% & urdhr&pagesa dhe & raporti i arks! Raporti ditor pr kontrollin e arks 1e 27 gusht 5449 *rka kr$esore Fillimi i kontrollit n orn 23 1barimi i kontrollit n orn 2> +. 9jendja e konstatuar :aldo e arks me 2> gusht 5449!!!!!!!!!!PPPPPP2!55M +arkullimi Fmarrja"numri i Drdhrarktimit t fundit 3M3#PPPPPPPPPL74!5M3 CjithsejPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP!L72!744 +arkullimi Fdhnia n ditn e kontrollit "numri i urdhrpag!s fundit 53L#PPPPL3M!LM4 :aldo e arks n ditn e kontrollitPPPPP!3!634 'an gjetur para n arkPPPPPPPPPP!!3!634 >7

1ungesa&/epricaPPPPPPPPPPPPPPPPPP ++.:arazimi me !jendjen n librin kr.esor :aldo e arks n librin kr$esor 1e 2> gusht 5449PPPPPPPPPPPPPP2!55M :aldo n raportin e arks 1e 2> gusht 5449PPPPPPPPPPPPPP!2!55M <<<!Krejtje NDK K* &&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&& *rktari *! /haci Kontrollori C! Cashi

Kontrolli i 5hirollo!arive
N ekonomit e avancuara t tregut pagesat bhen prmes urdhr)hirimeve nga )hirollogaria e debitorit n )hirollogarin e kreditorit! :hrbimi i arkullimit t pagesave zbaton urdhr)hirimin e klientit t vet&njsis ekon! Kontrolli ka si llim t konstatoj prputhshmrin e soldos se )hirollogaris n bank me saldon e ksaj llogarje n kontabilitetin e njsis! Pagesat a jan br n pajtushmri me ligjet dhe rregullort n fu i dhe me aktet normative t njsis! Aokumentat prdoren n veprimet me bankn jan&Geku sht urdhr me shkrim i drejton banks titullari i njsis s biznesit%prmes t cilit krkon ti paguht shuma prsonit%emri i t cilit sht shnuar n Gek!Qeku prdoret pr t trhe ur mjete monetare nga llogaria rrjedhse dhe pr t shl$er det$rime ndaj kreditorve! Drdhr)hirimi sht dokument autorizues dhe vrtetues prdoret nga prsonat juridik dhe investitort pr t shl$er det$rimet kontraktore! N praktikn bankare k$ likujdim me urdhr)hirim uht transfere kreditor%sepse me t marr urdhrin nga blersi nprmjet urdhr)hirimit%banka kr$en transferimin e parave tek njsia prfituese e shnuar n dokument! ?aport&Kontrolli i Rhirollogaris Kontrolli i ekstraktve t )hirollogaris 1e 2M gusht 5449 sht br kontr!i ekstraktve prej 9>&224 dhe sht konstatuar kjo gjendje8kstrakti nr!9>% >L

data 24 gusht 5449PPPPPPPPPPP5!754!M44 8kstrakti nr!224% data 2L gusht 5449PPPPPPPPPP!!3!5M4!>54 Cjendja n librin kr$esor me%2> gusht 5449 (logaria 5>24 )hirollogariaPPPPPP!!3!4L4!L44 Cjendja sipas )hirollogaris nr% 9M me 2> gusht 5449PPPPPPPP3!4L4!L44 Pagesat e bra jan n prputhje me dispozitat ligjore!Aokumentacioni i bashkangjitur sht korrekt! Kontrollori%N!:hala

Kntrolli i marrdhnieve me banka

:istemi bankar rregullohet varsisht nga sistemi ekon!sho eror%si dhe zhvillimi ekonomik! Kontrollohet dokumentacioni bankar si dhe krahasohet me ligjet n fu i dhe me aktet normative rregullojn kt materie! Kontrollohet mn$ra e grumbullimit t mjeteve t banks%plasmani i t$re!kushtet e plasmanit% normen e kamats etj! Kontrolli duhet t konstatoj se palt a i prmbahen kontrats mbi pagesat%det$rimeve t skaduara dhe derdhjn e ksteve t plasmaneve

Hapat e pr!jithshm t auditimit t llo!aris s paras

*! :hfr$tzimi i informatave t njohjes s klientit dhe mjedisit ku vepron "rrezi et inherente% prfshir rrezi et nga mashtrimet n para# 0! :igurimi i njohjes s kontrollit t brendshm =! Klersimi i rrezi eve t gabimeve materiale dhe dizajnimi i procedurave t mtutjeshme t auditimit!

Hapa t e pr!jithshm t auditimit t llo!aris s paras

Kr$erja e procedurave t mtutjeshme t auditimit&testet e kontrollit"disa shembuj# & testimi i shniveve kontabl dhe barazimi nprmjet ri&ekzekutimit >M

& krahasimi i detajeve t nj mostre t arktimveve n para me ditarin e arktimeve n para%me regjistrimet n llogarit e arktueshme% dhe flet deponimet origjinale! krahasimi i nj mostre t pagesave n para me ditarin e pagesave n para%me regjistrimet n llogarit e pagueshme%me urdhr blerjet%me raportet e pranimit t mallrave%me faturat e furnitorve%dhe me Ge et e paguara! Nse sht e nevojshme%duhet korigjuar rrezikun e gabimeve materiale bazuar n rezultatet e testeve t kontrollit! Kr$erja e procedurave thelbsore pr transaksionet n para dhe saldot e llogarive t parave! & sigurimi i analizs s saldos s parave dhe barazimi i t$re me librin kr$esoer t llogaris & drgimi i formave standade t konfirmimit institucioneve financiare pr t konfirmuar saldot e llogarive t njsis ekonomike prgaditja e barazimeve t llogarive bankare n datn e bilancit t gjendjes dhe barazimi i aktivitetit bankar p ndonj muaj shtes! & sigurimi i raportit bankar i cili duhet t prmbaj transaksione s paku shtat ditve t puns pas dats s bilancit t gjendjes! & numrimi i paras n dor dhe prgaditja e lists prmbledhse! verifikimi i prerjs s arktimeve n para nga klientt dhe pagesave n para! analiza e transfereve bankare pr d$ javt e fundit t vitit dhe auditimi i d$ javve t para t vitit pasues! hulumtimi i ndonj Geku prfa son pages t madhe ose t pazakont ndaj palve t lidura! vlerson shpalosjen e paras!

Kontrolli i llo!arive t arktushme

1e k!llog!arktushme kuptojm jo vetm ato t drejta burojn nga shitja e mallrave ose kr$erja e sherbimeve por edhe nj kategori me e gjr t drejtash%si jan&dakordimi i gjendjes s debitorve &gjendja n lidhje me shitjn%me shrbimet dhe kredit e dhna! &gjendja e borgjeve t k ija dhe t d$shimta! masat e marra pr arktimin e krkesave t pa&arktuara! &a sht br shl$erja e krkesave n prputhshmri me vendimet e organeve t autorizuara t njsis! >6

&dmet mund t jen pr mos realizimin e krkesave me koh! &t bhet saktsimi i gjendjes s para itur t krkesat nga puntort e njsis! njsive bija! &t drejtat ndaj shtetit pr rimbursim t taksash! &t drejtat ndaj sigurimeve! &t drejtat pr parapagim pr mallin e porositur! &kste t pa&arktuara nga kapitali aksionar! &letra me vler t depozituara pr arktim! &interesa pr tu arktuara etj!

Raport ditor pr !jendjen e krkesave n!a blersit

(logaria 0lersit saldo blersit 244 2544 "24# vendi Cjendja 94 Aokumentat e shitjs se mallrave jan(utorizimi i shitjes #letedalja dhe #atura. 34!4L!5449 6L4 MM4 mbrenda 34!4L!5449 L4 M4 42!42 deri 644 M44 Pri! arku! debi kredi

Kontrolli i llo!arive t arktushme

?aport pr kontrollin e br t krkesave nga blersit Kontrolli me 54 korrik 5449 Kendi i kontrollit-departamenti i shitjs Objekt i kontrollit&prputhshmria e kotabilitetit analitik t krkesave t blersve me llogarit sintetike &llogarit e hapura n kotabilitetin analitik t blersve! >9

/ gjeturat dhe vrejtjet e kontrolluesita# 8kziston nj prputhshmri n mes t analitiks dhe sintetiks t krkesave t blersve me 54 korrik 5449 b# 8sht konstatuar se ekzistojn shum llogari t hapura ju ka skaduar afati i arktimit! Cjendje sht krijuar pr mos efikasitetin e njsis pr arktim%reklamimin e blersve pr cilsin e dobt t mallit%dmtimet e drgesave etj! ?ekomandimet a# ?ekomandohn prgjegjsit e departamentit t shitjs t eleminojn kto lshime! b# Auke marr paras$sh gjendjen e krijuar n departamentin e shitjs%propozoj nj riorganizim t ktij departamenti me llim t prmirsimit t arktimit t krkesave t blersve! Kontrollues <!:hala

,:+K;"8R<(
Nocioni i mbik $rjs (lojet e mbik $rjs 1bik $rja e mbrendshme dhe e jashtme Forma e mbik $rjs interne +llimet kr$esore t kontrollit Karakteristikat themelore t profesionit t audituesit Pes parimet e audituesit Prgjegjsia e audituesve

,bik-.rja
1bik $rje do t thot t vzhgosh me kujdes kr$erjn e nj det$re%apo mosshkeljn e ndonj rreguli%udhzimi n prputhje me ligjet n fu i! 1bik $rje n veprimtarin afariste do t thot ndjekjn me vmendje t nj veprimtarie t jet n prputhje me normat e cakruara me rregullore%udhzime apo me ligjet n fu i! 1bike $rja mund t jet-

74

7lojet e mbik-.rjs
& mbik $rje teknike & mbik $rje ekonomike & mbik $rje kontabile dhe & mbik $rje t tjera Njsia ekonomike bn plane afariste ku prcaktohn& objektivat duhet t realizohen & bhn prgaditje pr t angazhuar mjete n para e sende angazhon fu in puntore etj! Pa nj mbik $rje n t gjitha fazat e veprimtaris afariste dhe profesionale n mn$r t pandrprer t rrjedhave ekonomike&financiare njsia nuk do t jet e sigurt n realizimin e planifikimit t saj! 1bik $rja mund t emrtoht si kontroll%inspektim apo revizion&auditim Nocioni mbik $rje sht nj trsi veprimesh dhe mn$ra t veprimit pr t konstatuar nj gjendje n njsin ekonomike! 1bik $rja zbaton metoda t pranuara t hetimit pr t konstatuar shmangiet nga normat dhe kritert e parapara! 1bik $rja mund t klasifikoht n d$ grupe kr$esore-a#mbik $rje interne dhe b#mbik $rje eksterne Karsisht nga koha kur bht mbik $rja mund t klasifikoht n1bik $rje t prhershm 1bik $rje t kohpaskohshme 1bik $rje periodike 1bik $rje paraprake dhe 1bik $rje t mvonshme!

Format e mbik-.rjs interne

Format e mbik-.rjes interne jan2 a# Kontrolli intern b# *uditimi intern dhe c# Kontrollingu 72

Kontrolli intern sht nj grup veprimesh t cilat i prcakton mena)hmenti s bashku me puntoret e t$re t pun plotsohen llimet kan t bjn me&rezultatet afariste &besushmrin e pas $rave financiare dhe &harmonizimi me ligjet dhe dispozitat tjera Kontrolli vepron n mn$r preventive n rrezikun e realizur%nse ai krijoht%ather dikton shmangien%e informon mena)hmentin dhe ndrmerr aktivitete korigjuese!

Kontrolli intern
N literatur ekzistojn kto lloje t kontrollit intern Kontrolli administrative ose ekzekutiv Kontrolli kontabl dhe informative Kontrolli mena)herial& everiss

Kontrolli administrativ orjentoht me s shpeshti n disa funksione t vetme t kompanis e jan- furnizimi %prodhimi %shitja etj! Kontrolli kontabl prfshin nj grup masa%veprime dhe rregullah t cilat drjtprsdrejti sigurojn nj evidenc dhe nj raport t kontabilitetit sht i vrtet i rndsishm dhe gjithprfshirs! Kontrolli mena5herial prfshin nj kompenzim plotsues t besushmris t funksionimit t sistemit t kontrollit kontabl dhe administrativ!

(uditimi intern
?olin kr$esor n kr$erjn e kontrollit mena)herial e ka auditimi intern! *uditimi intern sht aktivitet i pavarur n kompani%i cili e vlerson sistemin e kontrollit t brendshm dhe jep kshilla pr prparimin e tij! 8kzistojne tri nivele hierarkike t *uditimit t brendshm2! (uditimi #inanciar orjentoht n p!f! dhe prfshin hulumtimin e vrtetsis t t dhnave dhe veprimeve financiare!

75

3.(uditimi i a#arizmit prfshin rezultatet operative t afarizmit%t gjitha funksionet e afarizmit%jo vetm raportet financiare%por hulumton edhe t dhna tjera dhe veprime tjera me karakter operativ! 3. (uditimi mena5herial fokusoht n llimet e kompanis n maksimizimin e veprimtaris dhe rezultatet afariste!

Nocioni i kontrollit t brendshm

Kontrolli sht nj trsi masash%rregullash%parimesh dhe veprimsh n baz t t cilave kr$het Gdo konrtoll kontabl&administrativ%me llim t arritjs s konkluzioneve t argumentuara! Kontrolli i njsis ekonomike sht nj trsi veprimsh kontabile dhe tekniko& ekonomike kan si llim zbulimin e parregullsive gjat vepritaris financiare dhe administrativ t njsis! Kontroll do t thot fu i&rregull n prmbushjn-s$nimeve t sistemit%mena)himin real t rrezikut dhe mundsis s bashkpunimit me rrethinn! 1e kontroll kuptojm1bik $rjen e puns t punsuarve Ndjekjn e rregullsis t procesit teknollogjik ?regullsis s funksionimit t mjeteve t puns Krifikimin e zbatimit t dispozitave ligjore Krahasimi i gjendjs faktik m at t planifikuar Nprmjet t kontrollit kontrollohen- mangsit serioze%evitohn shkeljt dhe kufizohn shpenzimet%veprimtaria prodhuese a u prgjigjet standardeve t prodhimit%vlersoht sistemi i aplikuar i kontrollit%kontrollohn programet e puns dhe objektivat e t$re etj!

Nvoja e kontrollit
Pse sht i nvojshm kontrolliE Arejtuesit t marrin vendime% / shmangn anomalit dhe shkeljt e mundshme administrative para s t publikohn / prcaktoht shum mir prgjrgjsia e drejtuesve nga hierarkia m e lart Keprimet administrative dhe regjistrimet kontabile nuk lejohn t kompletohn nga nj nnpuns! 73

"llimet e kontrollit
"llimet kr.esore t kontrollit jan kto2 2!Parandaloj gabimet kontabile%shkeljt etj 5!/ zbuloj dhe korigjoj gabimet dhe shkeljt 3!/ miratoj%analizoj dhe interpretoj sakt dhe besueshm pas $rat financiare >!/ vlersoj% prpiloj dhe t para es shpalosje t ndr$eshme t zrave te P!F! ")hiroja%kostoja%aftsia shl$ese%vlera e aksioneve

Karakteristikat themelore t pro#esionit t audituesit

Njsia ekonomike me ligj sht e det$ruar t mbaj evidencn kontabl t mbshtetur n-dokumentacion t sigurt %azhuritet saktsia e t dhnave etj! A$ kushte patjetr duht t plotsojn ata punojn n kontroll&auditim& t ken duart e pastra dhe & t ken mendjn e kthjellt Aisa autore prcaktojn edhe kritere specifike pr zgjedhjn e kontrollorit% t cilat jan/rupore"i rezistueshm%i ndrueshm# Karaktere"ndjenjn e prgjegjsis sigurin n profesion%ndershmrin%sin eritetin dhe objektivitetin# Kriteret profesionale-kujdesi%mbajtja n mend t numrave dhe t ngjarjeve%t menduarit e logjikshm%zotrim i tekniks s puns dhe aftsia e t shprehurit me goj dhe shkrim $r!je!jsia pr t shrb.er sa m mir publikut2 =do padrejtsi%mangsi ka ndodh n njesi /ransparenca%moskorruptimi dhe drejtsia ndaj t gjithve 1esazhi i tij sht shrbimi n inters t publikut&klienti $n i vetm sht publiku 'hellsia dhe shumanshmria e njohurive Krijimi i besueshmris s publikut

ndr$shimi i ambjentit ekonomik ndr$shon edhe PKPP &gjat ushtrimit t profesionit kusht i domosdoshem sht arritje e suksesit dhe krijimi i besushmris s publikut &nse publiku nuk ka respekt pr mjekun avukati audituesin%ather kufizoht hapsira e veprimit dhe kariera e mtejshme e tij! 7>

$es konceptet0parimet e audituesit

$avarsia ndrshmria dhe objektiviteti 8ksperti kontabl kur ushtron profesionin duht t jet i pavarur nga ata u ofron shrbimin! Kompetenc pro#esionale t respektoj standardet teknike t degs%s$noj rritjn e aftsis profesionale dhe cilsin e shrbimit! $r!je!jsia ndaj klientve t tij i drejt dhe i ndershm pr klientt t shrbej me ndershmri duke treguar korrektsi profesionale! $r!je!jsi ndaj kole!ve t vet%t n)it bashkepunim dhe t ruaj marrdhnie t mira me antart e nj profesioni! $r!je!jsi t tjera dhe praktik profesionale%t ngritt niveli profesional i degs dhe aftsia e tij pr t shrb$er sa m mir publikut!

$r!je!jsia li!jore e audituesit

*udituesit u nnshtrohn ligjeve t caktuara dhe mbajn prgjegjsi ligjore pr kontrollet dhe raport perpilojn! *udituesi mund t bj shkelje penale ose civile =.Shkeljet penale jan mitmarrjt%pr dhnie raportesh kontrolli nuk i prgjigjet realitetit ose kan depozituar deklarata t rreme n lidhje me tatimin mbi te ardhurat! 3.Shkeljet civile Prgjegjsia ligjore e audituesit mund t jet ndaj klientve ose ndaj t tretve! *udituesi gjat kr$rjs s det$rs mund t ndshkoht pr mos repektimit t marrveshje ose indiferentizm! &nse raporti nuk drzohet me koh &shkelje t kontrats falsifikim kur para et nj shtrembrim t nj fakti t rndsishm ose bn nj veprim pa u theluar nse ai sht i drejt ose jo! <ndiferentizemi ka t bj me mungesn e det$rimit ligjor t kontraktuesit pr t treguar interesim nj njeri i ars$eshm! 77

&nj auditues tregoht indiferent pr t grumbulluar t dhna t bollshme pr t kontrolluar nj pjes t bilancit!

$arimet e kontrollit
Parimet e kontrollit (lojet e kontrolit Komponentet kontrollues n biznes Kontrolli kontabl

$arimet Kontrollit
Parimet e kontrollit jan2!Parimi i ligjshmris mbshtet mbi normat ligjore%ato interne t mbshtetura n ligjet n fu i! 5!Parimi i befasis bhet n mn$r t befasishme%pa paralajmerim! llimi i menjanimit t mjegullimit%fshehjs dhe parregullsive! Bbatohet n ark%mall%material riprodhues produkte t gatshme%n madhsit e normuara dhe t planifikuara! 3!Parimi njkohsis bhet n vende t ngjajshme t puns! & *rka kr$esore me arkat ndihmse%depoja kr$esore me depot ndihmse%prsoni kr$en pun t ndr$shme! >!Parimi i vazhdimsis kontrollon pandrprer nj proces t puns%apo at afarist n njsi & Kontrolli fillon me nj procedur dhe mbaron me t njjtn pandrprer & Auhet t ndrlidhet me kontrollin e mparshm sht br Kontrolli duhet t prfshij t gjitha periudhat Bbatoht pandrprer n rrjedhn e prodhimit"har)himi i materialit%fu is puntore# Nj prson nuk mund t kr$ej njkohsisht d$ funksione ose d$ pun% njra eshte evidentuese dhe tjetra prmbaruese! L!Parimi i konstatimit t prgjegjsis vlen si pr ata e kontrollohn dhe ata kontrollojn M!Parimi i pavarsis t organeve t kontrollit sht delikat pr t zbatuar kontroll objektiv Drdhrin kontrollori e merr nga instanca prkatse%duhet t mbaroj ndikimi i organit urdhr& dhns te kontrollori! 7L

7!Parimi i ndarjs s operativs nga evidenca

 6!Parimi i dokumentacionit me shkrim Keprimet ekonomike t jen t shnuara me shkrim Keprimtaria t jet e organizuar n at mn$r n Gdo koh mund t konstatoht nj gjendje%t ndi et nj proces

7lojet e kontrollit
Kontrolli mund t klasifikoht n kontroll sipas2!(menjve t veprimtaris ekonomike N sektorin teknik prfshin ekonomsin e procesit t prodhimit%sasin e prodhimit% cilsin e t$re%etj N sektorin ekonomiko&financiare%kontrolli prfshin-t h$rat%shpenzimet%fitimi i realizuar%prllogaritja e pagave dhe pagesa e t$re! Kontrolli sipas lmenjve vart nga specifikat e njsis e cila sht objekt i kontrollit! 5!Kontrolli sipas funksioneve afariste Ne kuader te ketij kontrolli bejne pjese-kontrolli furnizimit%prodhimit%shitjes everisjes dhe i udhehe jes! 3!Kontrolli sipas objektit klasifikohet ne d$ grupe-kontroll i drejteperdrejte e ka te beje me kontrollin e ardhjes ne pune%cilesise dhe sasise se produkteve%procesit te prodhimit etj! Kontrolli i trthort bhet prmes dokumentave t ndr$shme ku jan shnuar proceset e veprimtaris ekonomike t njsis ekonomike! Kontrolli do t mbshtett n tregues% informata%n numra shrbejn si baz pr kontrollim etj! >!Kontrolli sipas subjektit klasifikoht n d$ grupe-ne kontrollin prsonal nnkupton kontrollin e nj prsoni nga prsoni tjetr! Kontrolli mekanik parakupt kontrollin prmes instrumentave t ndr$shme! 7!Kontrolli sipas kohs ndahet n kontrollin rrjedhs%t prhershm% priodik dhe at sporadik!

K$ kontroll uht kontroll i cilsis%sepse konstaton cilsin e prodhimit

Kontrolli i brendshm
= sht kontrolli i brendshm 7M

Kontrolli i brendshm prfshin tr veprimtarin e njsis ekonomike *i duhet ta din ku mundet t ndodhin parregullsit%shmangiet nga normat dhe kritert e veprimtaris afariste Nocioni kontroll ka domthnien mbik $rje%verifikim apo saktsim t gjendjes! Ne terminologjin ekonomike me kontroll kuptojm veprimi i hetimit dhe krahasimit t t dhnave%si dhe veprimi i vlersimit t faktve t caktuara!1e kontroll kuptojm konstatimin e faktve dhe krahasimin e t$re!

"llimi i kontrollit t brendshm

Prcaktimi i rendimendit t mena)himit Bbatimi i rregullave dhe procedurave :hfr$tzimi m i mir i fu is puntore dhe elementve pasurore t njsis ekonomike 1brojtjn e pasuris nge vjedhjt%emtimi ose tjetrsimi%si dhe gabimet bhen me dashje ose pa kujdesia 8vitimi i mangsive gjat regjistrimit t ngjarjeve ekonomike n librat kontabl!

Kontrolli i brendshm
K!b!sht trsia e masave% procedurave dhe praktikave zbatohen nga mena)hert e njsis ekonomike me llim t mbrohet pasuriaNga shprdorimi / pengohn pagesa t padrejta / parandaloht marrja e det$rimeve t padrejta

t kontrollohet saktsia dhe besushmria e raporteve financiare%efiGenca dhe efektiviteti i veprimeve operative &t zbatohen politikat dhe planet e hartuara nga drejtuesit e njsis%si dhe ligjet dhe rregulloret n fu i! & 1onitorimi dhe kontrolli i pandrprer i veprimtaris t t gjitha pjesve t njsis! K!0 konsideroht nga biznest si zgjidhje pr shum probleme para iten gjat veprimtaris s t$re! 76

Nr$shimi i shpejt i mjedisit ekonomik dhe konkurencs! Ndr$shimi i krkesave dhe prioritetev t blersve!

K!0 prbhet nga disa elemente-

Komponentet kontrolluese
1jedisi kontrollues n njsin e biznesit =aktimi i objektivave <dentifikimi i ngjarjeve t rrezikshme Klersimi i rrezikut Prgjigjia ndaj rrezikut Keprimtarit kontrolluese <nformimi dhe komunikimi dhe 1onitorimi 1jedisi kontrollues i njsis s biznesit%K0 ku vepron duhet t njohFilozofin e mena)hmentit dhe stilin veprues t drejtuesve% <ntegritetin e punonjsve% Klerat etike dhe aftesit profesionale% Prcaktimin e t drejtave dhe prgjegjsive t punonjsve% Kerifikimin e rregullt t realizimit t puns kr$ejn punonjsit se ajo kr$het n prputhje me politikat e prcaktuara nga drejtuesit e njsis% :iguron rregulla dhe organizim n njsin!

=aktimi i objektiveve s$noht t arrihn& :trategjia si ellim i drejtuesve te larte dhe misioni Objektivi i veprimtaris sht prcaktimi i efiGencs s pr ditshme%prformancn dhe levrdishmrin e biznesit N kndvshtrimin e raportimit% siguron besushmri n raportimin e brenshm dhe t jashtm% Kndvshtrimi i prputhjs%i cili verifikon se n G%shkall prputhn objektivat e biznesit me ligjet dhe rregullat n fu i% <dentifikimi i ngjarjeve t rrezikshme nuk jan nnkontrollin e drejtuesve-fatke sit nat$rore%ngjarjet e papritura nga konkurentt ndr$shimi i kushteve te tregut! 79

 Klersimi i rrezikut%drejtuesit ndrtojn nj plan ku prcaktoht si do t mena)hohet dhe kontrollohn rrezi et e brendshme dhe t jashtme! *nalizon mundsin e ndodhjs reale t rezi eve Prcakton procedura t reja t k!b duhet t vendosen n njsin pr t parandaluar rrezi et! Prgjegjia ndaj rrezikut%drejtuesit prcaktojn dhe vlersojn mundsin e biznesit pr t%iu prgjegjur rrezi eve%ata marrin n konsiderat:hkalln e rrezikut merr prsipr njsia Koston e secils mundsi duke e krahasuar n prfitimet prkatse! zbatuar direktivat e drejtuesve pr mbrojtjn e pasuris

Keprimtarit kontrolluese%prmbledhin metodat dhe procedura zbaton njsia si jan

6eprimet kontrolluese
Keprimtarit kontrolluese jan?ealizimi i objektivave te raportimit financiar Keprimtarite e sh $rtojne performancen ne realizimin e objektivave te raportimit financi! Keprimtari e kontrollojne perpunimin e informacionit% Procedurat e kontrollit kontabel klasifikohen ne tri tipe kr$esore2!Kontrolle paraprake 5!Kontrolle zbuluese 3!Kontrolle korigjuese Bbatimi i rregullt i kt$re procedurave t kontrollit shrben pr t%i siguruar mena)hert se pasuria e njsis sht e mbrojtur% t dhnat e prpunuara n kontabilitet jan t besueshme

+n#ormimi dhe komunikimi

<nformimi dhe komunikimi :istemi i raportimit financiar prfshin procedura dhe libra kontabl prdor njsia pr t regjistruar% prpunuar dhe raportuar ngjarjet ekonomike%

L4

Arejtuesit duhet t%i njoftojn punonjsit pr funksionet dhe prgjegjsit kan n kuader t k!b

,onitorimi
1onitorimi sht proces vlerson&Gmon cilsin e realizimit t kontrollit t brendshm%mena)hert vlersojn modelet e zgjedhura t kontrollit dhe mn$rn e funksionimit t t$re%pr kontrollet nuk fonksionojn fillojn veprime korigjuese! Aisa elemente me rndsi pr k!brendsh Njsia ekonomike ka specifikat e veta-

&lemente t kontrollit t brendshm n njsi

lloj i veprimtaris%madhsia% lokacioni etj! Por kan edhe elemente t prbashkta% a#struktura organizative%n k!b zbatoht nj rregull shum i rdsishm i cili sht%nj prson nuk mund t%i drejtoj t gjtha fazat e veprimtaris afariste%sektort e furnizimit prgaditja e prodhimit%shitjs%kontabilitetit t financs etj!

KON'RO77+ + :R&N*SH&,
Kontrolli i brendshm prfshin& kontrollin e drejtimit & kontrollin administrativ dhe & kontrollin kontabl Kontrolli i drejtimit realizohet prmes veprimeve e kr$ejn mena)hert% & :ecili mena)her kr$en veprimet e tij t kontrollit me s$nim t arrihn objektivat duke prdorur burimet e saj me efiGenc dhe efektivitet! Objektivat e prcaktuara%ndodh prformanca faktike t shmangt nga ajo e planifikuar"veprime korigjuese# &P!:;!miratimi i det$rave t Arejtorit ekonomik i Gdo investimi"244!444 euro#

L2

Kontrolli administrativ verifikon si zbatohn politikat e miratuara nga drejtuesit%ligjet dhe rregullort n fu i dhe pr endroht n kontrollin e prformancs s drejtimit dhe n kontrollin operativ!

KON'RO77+ KON'(:&7
Oganizimi efikas i kontabilitetit do t thot njsia t ketkodin"planin#e llogarive t prshtatshm dhe t mbshtetur n kornizn kontabile% ?regulloren e kontabilitetit % Plani i veprimtaris afariste% :istemi i prllogaritjs s shpenzimeve dhe 1n$rn e numertimit t dokumentacionit

K!0 kontabl shrbenPr ruajtjn e pasuris nga humbjet dhe vjedhjt% Pr t dhn siguri mbi saktsin dhe besushmrin e informacionit kontabl&zbulimi i gabimeve gjat regjistrimit! K!0 kontabl sht i vazhdueshm n Gdo hap t ciklit t prodhimit! hapi i pare%i saktesise dhe vlefshmerise te dokumentave kontabel% &regjistrimi ne ditar% &mbartja e te dhenave te artikujve te ditarit ne llogari te librit te madh&bilanci vertetues% &regjistrimet rregulluese% &regjistrimet e mb$elljes dhe &pergaditja e pas $rave financiare K !kontabl nevojitt pr t verifikuar2!Ngjarjet ekonomike a jan kr$er n mbshtetje t dokumentacionit kontabl t sakt nga pikpamja formale dhe ligjore% 5!'an regjistruar sakt sipas rendit kronologjik n ditar dhe jan bart n librin e madh% 3!Cjendja e rezervave ekonomike a prputht me rezultatet e inventarizimit fizik dhe >!Nse jan ndrtuar real pas $rat financiare! Pr t pasur nj k!b kontabl efikas dhe efektiv njsia duhet t ket2! :kemn e arkullimit t t dhnave dhe 5! ?rugn e ngjarjeve ekonomike t regjistruara "fillon t fatura&pas $rat financiare# L5

 Pr ndrtimin e skems s arkullimit t t dhnave njsia duhet t ket manuelin e politikave dhe procedurave i cili prmbledh Planin e llogarive% Prshkrimin e plot t llojeve t dokumentave baz pr regjistrimin e ngjarjeve ekonomike Procedurat ndjekn pr t prgaditur t dhnat e kt$re dokumentave pr t%i aprovuar Prshkrimin e t drejtave dhe prgjegjsive t secilit punonjs Politikat dhe praktika te drejta pr prsonelin / punsohn punonjs kompetent dhe t ndershm krijon vlera pr njsin"prvetson para&nuk shkon n pushim# Ndarje t art t det$rave Ndarja e det$rave n mes t punonjsve% Pr t realizuar kontroll nprmjet ndarjs s det$rave duhet mena)hert t caktojn tri funksione punonjsve-

KON'RO77+ + :R&N*SH&, KON'(:&7

a# *utrozimi i kr$erjs s ngjarjeve "drejtusi i departamentit autorizon shitjn me kredi pr blersit# b# ?egjistrimi i ngjarjeve"ditar%libri i madh b!vrtetues dhe pas $rat financiare# c# 1bajtjn e prgjegjsise materiale pr aktivet"arks%ruajtja e inventarit n magazin# ?regulla t sakta pr ruajtjn fizik t aktivev sht jetike pr k!b! njsia ta ruaj inventarin n magazin ku lejoht t h$ej vetm magazioneri etj! Aokumenta t arta kontabile t kontrolluara nga numri serial%numrat serial evitojne zhdukjn"fshehjn# e dokumenteve! *uditimi i kontrollit t brendshm &si funksionon k!b!administrativ dhe ai kontabl% ju raporton drejtuesve t njsis pr rezltatet e kontrollave kr$ejn! &vlersojn efiGencn dhe efektivitetin e veprimtaris kr$en Gdo departament dhe drejtuesve u jep rekomandime pr prmirsimin e veprimeve% &rish $rtojn rregullisht k!b! t njsis L3

$)N&' $&R9(*+'OR& '& ()*+'+,+' (uditimi i pas-.rave #inanciare

Punt paraprgaditore Planifikimi i auditimit :h $rtimi i sistemit t kontrollit nt brendshm dhe kr$erja e testeve t kontrollit Kr$erja e t dhnave t testuara Prfundimi i auditimit dhe Formimi dhe dhnia e raportit t auditimit

$unt parapr!aditore t auditimit

*udituesi para planifikimit t auditimit dhe fazave t tjera t procesit t auditimit audituesi :h $rton se a duht t pranohet klienti i ri apo t mbahet ai ekzistues Kndosjen e komunikimit me kshillin e audituesve Prgaditjen e letrs pr marrjen e obligimeve t auditimit dhe :h $rtimi dhe vlersimi i pus s audituesit 1e klient t ri%disa hulumtime t caktuara si-

& e nevojshme t grumbullohen informacione t disponueshme financiare &informacione mbi respektin dhe prestigjin e mena)hmentit etj! Komunikimi i audituesit pr kushtet e auditimit pr njsit e vogla%sidomos pr aktivitetet%kohn e kr$erjes s auditimit prgjigjet mena)hmenti%ndrsa pr t mdhat Komiteti i auditimit i cili sht prgjegjs pr publikimin e informacioneve financiare! :N*&524 Kushtet e marrjs s obligimit t auditimit%audituesi pritet me klientin t,i harmonizoj kushtet pr angazhim! &audituesi prgadit nj letr%ia drgon klientit mbi marrjen e obligimit"kontrat# &n letr audituesi vrteton emrin%tregon llimin%pcakton prgjegjsin ndaj klientit dhe e paralajmron mena)hmentim pr obligimet dhe prgjegjsit e tij! *udituesi prfundon definimin e kushteve t auditimit me sh $rtimin dhe vlersimin e puns s audituesit t brendshm!

$lani#ikimi i auditimit t pas-.rave #inanciare

L>

:N*&344 Planifikimi i auditimit t pas $rave financiare%tregon drejtimin pr formimin e strategjis s prgjithshme dhe planin e auditimit! Planifikimi i mir i auditimit mundson -

&audituesi t pr endrohet n fusha t rndsishme t auditimit%t vrtetohen problemet e mundshme dhe puna t prfundoj me koh! P$tjet sh $rtohen para formulimit t strategjis s prgjithshme t auditimit jani kornizs s p!f%krkesa specifike t raportimit pr vprimet e klientit dhe lokacioni i vprimit t klientit 5# prcaktimi i dats pr komunikim prfundimtar t raportimit pr mena)hmentin dhe ata t ngarkuarit pr everisje! 3#:h $rtimi i faktorve t rndsishm t cilt orjentojn punn e ekipit t auditimit&prcaktimi i prgjegjsis t nivelit t rndsis &prkufizimi i fushave t njohura ku mund t jet rreziku m i lart i gabimeve dhe mashtrimeve etj! Plani i auditimit prfshinPrshkrimi i llojeve%kohs n dispozicion dhe madhsis s planifikimit t vprimeve pr se cilin grup t rndsishm t transaksioneve dhe ngjarjeve t llogarive dhe Kprime tjera t auditimit jan t nevojshme t kr$hen n pajtushmri me :tandardet ndrkomtare t auditimit "komunikimi me obliguesit e klientit#! N fazn e planifikimit t auditimit duhet t aplikohn t gjitha vprimet analitike e jan&krahasimi i informacioneve financiare t vitit vijues me ato t vitit paraprak &krahasimi i informacioneve t vitit vijues me rrezultatet e pritura"t prllogaritura%t projektuara dhe t prognozuara# &relacioni n mes t pozicioneve n pas $rat financiare t vitit vijues &krahasimi i informacioneve financiare t klientit me informacionet vprimtaris s degs"vprimtaris s prgjithshme# dhe &raporti n mes t informacioneve financiare dhe jofinanciare! *udituesi i aplikon veprimet analitike pr kto ars$eje n auditimin e pas $rave financiare 1ungesa e burimeve t informacionit mbi afarizmin e klientit dhe vprimtaris s tij 2# Karakteristikat e zotimit prcaktojn fush vprimin e puns s audituesit"shfr$tzimi

L7

 Kprimet aplikohn n vlersimin e rrezikushmris n nj koh t pakufizuar t afarizmit t klientit *to ndihmojn n identifikimin e fushave para esin rrezi e relevante pr auditimin dhe *plikimi i t$re zvoglon madhsin e t dhnave t testuara! N fazn e planifikimit aplikimi i vprimeve analitike t auditimit kan rndsi se alarmjon para se t prcaktohn fushat e mundshme t rrezikut dhe problemet potencile mund t ken ndikim n objektivitetin e pas $rave finc! :hembul"krahasimi i gjendjes s rezervave t vitit vijues me vitin paraprag%zvoglimi i rezultatit financiar%rritja e ngarkess dhe tendeca tjera#!

Sh-urtimi i kontrollit t brendhshm dhe kr.erja e testeve t tij

:N* 327 prmban udhzime pr audituesin pr t kuptuar afari$min dhe mjedisin e saj si dhe vlersimin e rrezikushmris%t rndsis s gabimeve t treguara n p!f :istemi i k!b prfshijn metota dhe veprime t miratura nga mena)hmenti si t plotsohen llimet ?ealizimi i politikave t afarizmit t aprovuara nga mena)hmenti Keprimet preventive dhe korigjuese t zbulimit t mashtrimit dhe gabimeve :igurimi i saktsis%vlefshmris dhe gjithprfshirja e evidencs kotabl dhe / mundsoj n koh prgaditjen e informacioneve financiare Kufizimet pr suksesin e kontrollit t brendshm jan2# :hkelija e sistemit t kontrollit nga ana e mena)hmentit 5# Cabimet e t punsuarve dhe 3# 1arrveshiet e fshehta! 8lementet e sistemit t kontrollit t brendshm jan t lidhura dhe t kushtzuara jan& mjedisi kontrollues & veprimet njsis pr vlersimin e rrezikut & sistemi kontabl & aktivitetet e kontrollit dhe & informimi dhe komunikimi dhe & monitorimi i kontrollit LL

Kr.erja e testeve t kontrollit t brendshm

*udituesi pr klientin e ri mund t vendos prt dhnat e testuara# dhe b# Bgjedhja e strategjis n besushmrin e sistemit t kontrollit t brendshm "mbshtett n t dhnat e testuara nga k!b i njsis#! Formsimin e prshtatshmris s testeve t kontrollit e prcjellin disa probleme2! =aktimi i nat$rs s testeve t kontrollit 5! =aktimi i madhsis s testeve t kontrollit 3! =aktimi i kohs n dispozicion pr testet e kontrollit! Shembul%testi i kontrollit ka t bj me k!b! N ciklin e shitjes!Krahasimi faturave dalse me flet&drgesat dhe me flet&porosit e blersve si pas llojt dhe sasis a# Bgjedhja e strategjis s mosbesimit n sistemin e kontrollit t brendshm "por t%i prdor

' dhnat e testuara

/ dhnat e testuara prfshijn veprimet e auditimit kr$hen me llim pr t grumbulluar t dhna mbi gabimet dhe mashtrimet n shumat e llogarive n zrat e pas $rave financiare! Cjat formimit t t dhnave t testuara duhet t kemi paras$esh(lojn e t dhnave t testuara 1adhsia e t dhnave t testuara dhe <ntervali kohor i t dhnave t testuara!

$r#undimi i auditimit
*udituesi para se t prfundoj raportin e auditimit ai merr n sh $trim edhe Gshtje tjera t cilat kan ndikim n raportet financiare! Keprimet kr$esore n fazn e kr$erjs s auditimit jana# :h $rtimi i obligimeve potenciale financiare LM

b# :h $rtimi i ngjarjeve pas dats s bilancit c# Keprimet prfundimtare pr vlersimin e t dhnave t audituara! d# Obligimet potenciale financiare definohen si gjendje ekzistuese ose grup rrethanash t cilat prmbajn pa artsi"mundsit e hubjs#% do t zgjidhet kur ndonj ngjarje n t ardhmen do t realizohet! e# :hembuj t obligimeve potenciale financiare mund t jen2mosmarrveshiet !h.!hsore tatimire !arancit pr shitjen e prodhimit dhe !arancia pr obli!imet ndaj t tretve. f# *udituesi me rastin e ndrmarrjs s veprimeve mbi prcaktimin e obligimeve potenciale financiar do t shrbehet& hulumtimi i det$rimeve t paregjistruara & rishikimi i procesverbaleve nga mbledhia e kuvendit t aksonarve%bordit t drejtorve & sh $rtimi i kontratave dhe protokoleve nga mbledhjet afariste m prfa suesit e bankave dh bsorsve & sh $rtimi i obligimeve pr tatimin n fitim dhe deklaratat tatimore sigurimi i dokumentacionit ka t bj me garanci nga instuticionet tjera dhe &kr$erja e procedurave pr t identifikuar hubmjet kontigjente! :hembull%egzaminimet e pagesave n para pas dats s bilancit !Kto procedura jan t dizajnuara pr identi#ikimin e det.rimeve - kan ekzistuar n datn e bilancit por nuk jan re!jistruar si det.rim te klienti i audituar N praktik mosmarrveshiet kan t bjn me-shkeljen li!jore dhe dispozitave li!jore sh#r.tzimi i patantve t pa autorizuar dhe veprimet n kundrshtim t kontratave. *udituesi pr shkeljet ligjore do t krkoj nga mena)hmenti avokati i tij t drgoj p$tjet me shkrim n lidhje me kto informacionea# ?egjistrimi e t gjtha padive gj$gjsore ekzistuese

b# ?egjistrimin e akuzave potenciale priten t jen kundr klientit t audituar dhe c# Pershkrimi dhe vlersimi prfundimtar i t gjitha padive gj$gjsore jan duke rrjedhur dhe t at$re do t vijn! 8kzistojn situata t caktuara kompania duhet t pranoj humbjen n baz t t obligimeve afatgjata t kontraktuara edhe pse nuk ka ardhur deri te kmbimi i mallrave! L6

Shembull%nse prodhuesi e ka paguar nj metr shtof me Gmim fiks 24 euro n /etor t vitit vijues% e cia do t porositet ne 1aj t vitit t ardhshm%ku m 32 Ahjetor t vitit vijues Gmimi i tregut pr nj metr ka rn n 9 euro%kompania duhet t pranoj humbjen n baz t kontraktimit afatgjat t obligimeve! Humbjet konti!jente de#inohen si humbje t mundshme t cilat rrjedhin n!a aktivitetet e kaluara dhe t cilat do t z!jidhen si rezultat i ndonj n!jarje n t ardhmen. /ermi humbje kontigjente prfshin dmtimin e aseteve dhe ekzistencn e det$rimeve! 'rajtimi kontabl i humbjeve konti!jente bht nse i plotsojn kto d. kritere2 +n#ormacionet n dispozicion para publikimit t pas-.rave #inanciare o#rojn indikacione se mund t para-iten kto humbje para dats s bilacit dhe 3. Shuma e humbjes konti!jente mund t vlersohet ose t matet n mn.r t ars.eshme. ;umbjet kontigjente nuk i plotsojn kto d$ kritere duhet t shpalose n shnimet shpjeguese t pas $rave financiare kur ekziston ars$ea se humbja sht shkaktuar"ka ndohur#!

Sh-.rtimi i n!jarjeve pas dats s bilancit

Prgjegjsia e audituesit nuk sht vetm hulumtimi i ngjarjeve deri n datn e ndrtimit t pas $rave financiare por edhe t at$re ngjarjeve pas dats s bilancit! *. lloje t n!jarjeve jan t rndsishme para se t lejohen rapotrtet #inanciare dhe dhnies s raportit t auditimi - mena5hmenti duhet t i sh-.rtoj dhe audituesi t i vlersoj2 n!jarjet - kan ekzistuar n ose para dats s bilancit t !jendjes dhe n!jarjet t cilat pr#shijn #aktet - jan para-itur pas dats s bilancit t !jendjes.

Ngjarjet e para ndikojn n vlersimin e elementeve t pas $rave financiare dhe krojn prmirsimin e shumave n pas $rat financiare!Shembull%llogarit e arktueshme t nj klienti m 32 Ahjetor prbnin nj llogari t madhe nga n numr i llogarive tjera t vogela! 1ena)hmenti i kompanis kt llogari e trajtoj si llogari plotsisht t mbledhshme n datn e bilancit% por gjat procesit t auditimit k$ klient i kompanis falimentoj% kt gjendje t prke suar financiare t klientit t kompanis e kishte vrejtur audituesi gjat procesit t

L9

auditimit para dats 32 Ahjetor! N kt rast audituesi i rekomandoj mena)hmentit t rris lejimet pr llogarin e pa mbledhshmve me 32 Ahjetor N rastin e d$t% ngjarjet nuk krkojn korrigjimin e pas $rave financiare% por jan para itur pas dats s bilancit% zakonisht krkojn publikim pr mes shpalosjeve n pas $rat financiare! Shembull% humbja e pasuris ose pjesve t saja si rezultat i fatke sive nat$rore"zjarrit% vrshimeve ose t ngjarjeve t paparashikuara#!Bjarri prfshin nj ndrtes ishte e pa siguruar% vlera e ndrtess nuk do t korrigjohet pasi n datn e bilancit ndrtesa nuk ka en e dmtuar! Kto ngjarje nuk krkojn korrigjim t pas $rave financiare por ato duhet t shpalosn n shnimet shpjeguese t p!f! pr ndr$she p!f! do t jen mashtruese!

6eprimet pr#undimtare t vlersimit t dhnave t audituara

N baz t kr$erjes s veprimeve analitike tregohet nevoja n hulumtimet shtes t ndonj pozicioni n raportet me llim t zvoglimit t rrezikut n dhnien e mendimit gabimisht! Klersimi i aftsis s kompanis se afron n pajtueshmri nn supozimin se afarizmi n koh sht i pakufizuar audituesi vlerson se kompani mund t vazhdoj edhe pr nj koh t ars$eshme"nj vit pas dats s bilancit# Nse vjen n p$etje afarizmi n koh i pakufizuar i kompanis% audituesi duhet t marr kta hapaHapi i par% sh $rton rezultatet e veprimeve t auditimit t cilat jan kr$er dhe gjat auditimit kan paralajmruar se ekziston d$shimi n vazhdimsin e afarizmit deri n nj koh t ars$eshme! S d.ti% nse ekzistojn d$shime t rndsishme% audituesi duhet t grumbulloj informacione mbi planet e mana)hmentit pr tejkalimin e ksaj situate dhe vlersimit real t kr$erjes s kt$re planeve! S treti% audituesi pas vlersimit real t kt$re planeve vjen n prfundim se ekzistojn d$shime t rndsishme n aftsin e kompanis pr vazhdimin normal t afarizmit duhet prap t sh $rtohet n raportin e auditimit!

M4