Working Paper

2013ko urtarrilaren 31

FRANKISMOAREN HIZKUNTZA POLITIKA

EUSKARAREKIKO ETA BALORE
DEMOKRATIKOEN GALERA (II)

POLÍTICA LINGÜÍSTICA DEL FRANQUISMO CON EL

LANGUAGE POLICY OF FRANQUISM WITH
EUSKERA Y PÉRDIDA DE VALORES DEMOCRÁTICOS
EUSKERA AND LOST OF DEMOCRATIC VALUES (II)
(II)

Eñaut Apaolaza Amenabar

As a Working Paper, it does not reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities.
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a
conflict of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making
their investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON
TEL: 943250104 VITORIA-GASTEIZ 639641457
LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu
facebook.com/EKAICenter scribd.com/EKAICenter
 FRANKISMOAREN HIZKUNTZA POLITIKA
EUSKARAREKIKO ETA BALORE
DEMOKRATIKOEN GALERA (II)

1. Frankismoan zehar euskarak bizi izan
zuen egoera eta euskal hiztunen eskubideak
elkartzea printzipioz ez dirudi oso lotura garbia
denik. Ez dugu esan nahi euskal hiztunek
indibidualki eta hiztun talde modura eskubide
batzuk ez zituztenik, izan ere horren gaineko uste
partzial bat sumatzen baitzen euskal gizartean,
baina hizkuntzarekiko –euskararekiko-
eskubideak formulatu artean oraindik hamarkada
dezente pasa beharko ziren.
2. Hizkuntza eskubideen formulazioa XX
mendearen amaierakoa da, eta ordurako Frankok
dagoeneko 20 urte baino gehiago zeramatzan
lurperatuta. Baina formulazioa berantiarra
izateak ez du esan nahi erabili ezin denik, eta
eskubide horren beharrik ez zenik.
3. Frankismoan hizkuntzari buruz hitz
egiterakoan eskubideez hitz egitea baino
egokiagoa da obligazioez eta debekuez hitz
egitea. Obligazioak aipatzerakoan, gaztelania
ezagutu eta erabiltzeko obligazioa ezarri zen,
gaur egun oraindik indarrean dago gainera
Konstituzioan hala jasotzen baita. Obligazio hau
frankismoaren hastapenetan gainera herritarren
bizitzaren ia esparru guztietara zabaltzen zen,
etxe barnekoa soilik utziz obligazio honetatik
kanpo.
4. Debekuak berriz euskararen erabilerari
zegozkienak ziren, eta aurreraxeago aipatuko
ditugu zeintzuk izan ziren debeku lerroak.
5. Hizkuntza eskubideak, esan bezala
beranduagokoak izanagatik ere formulazio
juridiko modura, erreferentzia bat ematen dute,
eta harrigarria da nola frankismoak bere obligazio
eta debekuen ifrentzu eginaz, alegia
alderantzizko dedukzio bidez, zein ederki
erakusten duen gerora hizkuntza minorizatuetako
hiztunen hizkuntza eskubide izango direnak
definitzen. Hau da, frankismoaren obligazio eta
debekuak alderantziz irakurrita ia hizkuntza
eskubideen formulazio batera irits gaitezke.
6. Alderaketak merezi du, eta horretarako
ikus dezagun hasiera batean zein den eskubide
honen formulazioa, zein gizarte arlori
erreparatzen dion, eta horrek zein funtzio
betetzen duen hizkuntzaren iraupen eta
geroratzean. Horretarako Bartzelonako Hizkuntza
Eskubideen Deklarazio Unibertsalari erreparatuko
diogu. Testu honen xehetasunetan sartu gabe,
bere bost printzipio nagusiak aipatuko ditugu:
a. Hizkuntza komunitateek eta herriek
eskubidea dute euren hizkuntzaren
biziraupena bermatzeko eta hizkuntza
horrexen garapen osoa ziurtatuko duten
politikak ezartzeko
b. Herritarren eskubideen berdintasuna
bermatzeko, beharrezkoa da hizkuntza
komunitateen arteko eskubide
berdintasuna bermatzea
c. Herri batek eskubidea du bere hizkuntza
gutxituaren errekuperazioa ziurtatzeko
d. Herriek eskubidea dute euren berezko
hizkuntza lehentasunezkoa izateko euren
lurraldean
e. Edozein hizkuntza politikak pertsona
guztien eskubideak bermatu behar ditu
7. Eskubideak berriz honakoak dira:

As a Working Paper, it does not reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities.
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a
conflict of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making
their investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON
TEL: 943250104 VITORIA-GASTEIZ 639641457
LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu
facebook.com/EKAICenter scribd.com/EKAICenter
 FRANKISMOAREN HIZKUNTZA POLITIKA
EUSKARAREKIKO ETA BALORE
DEMOKRATIKOEN GALERA (II)

a. Hizkuntza komunitate bateko kide  Frankismoaren lehen urteetan izendegi

modura errekonozitua izatekoa
b. Hizkuntza hori arlo pribatuan
publikoan erabili ahal izatekoa
c. Kultura gorde eta garatzeko eskubidea
d. Hizkuntza eta kultura irakasteko
eskubidea
e. Hizkuntzak hedabideetan
berdintasunezko presentzia eduki ahal
izateko eskubidea
f. Erakunde ofizialengandik arreta hizkuntza
horretan jasotzeko eskubidea
Eta eskubide hauek guztiak bilduz, hizkuntza
komunitateek eskubidea dute euren hizkuntza
erabat garatu ahal izatekoa eta hurrengo
belaunaldiei transmititzekoa. Hori gauzatzeko
politika garatu eta gestionatzeko eskubidea ere
badute hizkuntza komunitateek.
8. Ondoren hemen azaldutako printzipio eta
eskubideak arlo zehatzetan nola gauzatu behar
diren azaltzen da: administrazio publikoan eta
erakunde ofizialetan, hezkuntzan, izendegian,
hedabideetan eta teknologia berrietan, kulturan,
eta esparru sozio-ekonomikoan.
9. Frankismoak hartutako neurriek berriz
zuzen zuzenean hizkuntza eskubideen arlo
hauexetan ezartzen ditu obligazioak
gaztelaniaren erabilerarekiko eta debekuak
euskararen erabilerarekiko. Besteak beste
honakoak ezartzen dira, oinarri juridikoarekin edo
egitatez tokiko agintariaren erabakiz:
 Bizitza publikotik baztertzen da, eta
erakunde publiko guztiek gaztelania
hutsez jardun beharko dute. Horretarako
gainera Gipuzkoa eta Bizkaian zerbitzu
guztiak zentralizatu egingo dira
Madrilekiko.
guztia gaztelaniartu egin behar izan zen:
pertsonen izenak, enpresa izenak, kale
eta izendegiak, izen komertzialak, ontzien
izenak, eta abar.
 Horretarako erregistro zibileko eta beste
erregistroetako inskripzioetan
debekatzeaz gain, lehendik euskaraz
emandako izenak ere kendu egin behar
izan ziren
 Markak gaztelaniaz eman behar ziren eta
espreski debekatzen zen euskaraz eman
ahal izatea
 Espazio publikoan, nahiz elkarrizketa
pribatua izan, debekatu euskaraz egitea
 Frankismoa iritsi artean euskaraz
funtzionatu ahal izan zuten herri eskolak
eta landa eremuetakoak Foru Aldundiei
kendu, eta Madriden zentralizatu ziren,
eta erabat gaztelaniadun bihurtu,
kanpoko irakasleak eramanaz
horretarako
 Elizaren meza, liturgia, dotrina eta
abarretan gaztelania soilik erabiltzea
ezarri zen, eta ez zen utzi ezta herri eta
auzo euskaldunenetan euskarazko
aipamenik laburrena egiten
10. Argi ikusten da Bartzelonako deklarazioa
aurkia bada euskara bezalako hizkuntzentzat,
bere ifrentzua, argazkiaren negatiboa balitz
bezala ageri dela frankismoak euskararekiko
hartutako neurrietan, ia paraleloak baitira batak
onartzen duena (Bartzelonako deklarazioak) eta
besteak debekatzen duena (frankismoak).
11. Honela, frankismoa jakitun zen
aipatutako neurriek ezartze aparatu indartsu bat
behar zuela, eta errepresioaz gain, akulturazio
mekanismo eraginkorrak ezarri behar zituen

As a Working Paper, it does not reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities.
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a
conflict of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making
their investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON
TEL: 943250104 VITORIA-GASTEIZ 639641457
LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu
facebook.com/EKAICenter scribd.com/EKAICenter
 FRANKISMOAREN HIZKUNTZA POLITIKA
EUSKARAREKIKO ETA BALORE
DEMOKRATIKOEN GALERA (II)

horretarako. Akulturaziorako tresna zentral 12. Bartzelonako deklarazioak ezartzen

modura ezarri zen eskola, gaztelaniaz izango zena
bai, baina gainera edukietan ere akulturazio edo
euskal kultura baztertzeko egundoko pisua izango
zuena. Irakasleen euskararekiko jarrera
oldarkorra, gaztelaniaren gorestea, bertako berri
eta historia ezkutatu garaileena txertatuz eduki
kurrikularretan, euskara bera izango ez balitz
bezala jardutea, erabat zentzuzko dira logika
horretatik begiratuta.
dituen gutxienekoen antipodetan kokatzen da
beraz frankismoaren hizkuntza politika. Balore
demokratikoek ezartzen duten
desberdintasunaren onarpena, eta gutxiengoen
errespetuaren guztiz alderantzizko jarrera,
gutxiengoaren jazarpena bihurtu zen frankismoan
egiturazko biolentzia instituzional neurrigabeko
baten bidez.

As a Working Paper, it does not reflect any institutional position or opinion neither of EKAI Center,
nor of its sponsors or supporting entities.
EKAI Center seeks to do business with companies or governments covered in its reports. Readers should be aware that we may have a
conflict of interest that could affect the objectivity of this report. Investors should consider this report as only a single factor in making
their investment decision.
GARAIA INNOVATION CENTER, GOIRU 1,A2 MONDRAGON
TEL: 943250104 VITORIA-GASTEIZ 639641457
LEKEITIO 675701785 DURANGO 688819520
E-MAIL: info@ekaicenter.eu
facebook.com/EKAICenter scribd.com/EKAICenter