Campus Heverlee

Hertogstraat 168
3001 Heverlee
Tel. 016 375600
www.khleuven.be


LESONTWERP
ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING

Naam: Martijn De Vlaemynck

Vakkencombinatie: aardrijkskunde - Biologie

Stagebegeleider DLO:


School: humaniora voorzienigheid Diest
Onderwijsvorm: TSO
Richting: Techniek wetenschappen
Klas: 3G
Lokaal: A301
Aantal leerlingen: 14
Les gegeven door: Martijn De Vlaemynck
Vak: aardrijkskunde
Onderwerp: landbouw in Sub-Sahara Afrika
Vakmentor: J. Kenens
Datum/Data: 22/04/2014; 29/04/2014
Lesuur/-uren: 5
e
lesuur

BEGINSITUATIE

Situering in de lessenreeks
Vorige les hebben ze de herkomst van verschillende landbouwproducten leren kennen. ze hebben ook gezien
dat het eten niet overal gelijk verdeeld is.
Binnen het thema van verschillen tussen agrarische regios, bespreekt men als eerste de landbouw in Sub-
Sahara-Afrika.
De volgende regios zijn nog rijstteelt in Moesson-Azi en de commercile graanteelt in Noord-Amerika.
De ecologische problemen van Sub-Sahara Afrika worden vooral in het 4
e
jaar besproken.

Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is)
Gegevens in een atlas en verschillende thematische kaarten lezen.
Verschillende klimaat- en vegetatievormen onderscheiden adhv fotos en klimatogrammen.
Grafieken ontleden en er de juiste informatie uit afleiden.
Op de wereldkaart de grote relifgebieden en rivieren, grote klimaat- en vegetatiezones van de wereld
herkennen en benoemen.
Informatie halen uit satelietbeelden en landschapsfotos.
De verschillende landbouwtypes adhv landschapselementen (akkerbouw, veeteelt, gemengde landbouw,
tuinbouw) omschrijven en herkennen op landschapsfotos.
Kennen de verschillende landbouwtypes : akkerbouw, veeteelt, gemengde landbouw, tuinbouw,enz

Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit
Ze kennen de fair-trade producten of hebben toch zeker al gehoord van de oxfam-winkels.
In de actualiteit rond de klimaatsverandering, wordt vaak aangehaald dat de mensen in Sub-Sahara Afrika
het nog moeilijker gaan krijgen om aan landbouw te doen.
Er worden vele acties ondernomen om de 3
e
wereldlanden op economisch vlak te steunen. Sub-Sahara Afrika
wordt gerekend bij deze groep. (organisaties: Broederlijk delen, vredeseilanden, oxfam, sos-
kinderdorpen,...)
Tv-programmas in dit gebied kunnen de leerlingen een beeld gegeven hebben: Vlaanderen Vakantieland, Dr.
Livingstone, National Geografic documentaires, Discovery Channel documentaires.

Leerniveau van de klasgroep, klassfeer,
Er wordt een thema besproken dat het tegenovergestelde weergeeft dan wat zij in hun dagelijks leven gewoon
zijn. De welvaart, massaconsumptie wordt omgezet naar zelfvoorzienende landbouw en armoede.
Leerlingen uit het 3
e
middelbaar kunnen zonder uitleg kaarten opzoeken in de atlas.
Vorige stageperiode heb ik ook les moeten geven aan deze klas. De les is toen niet helemaal goed gelopen. Ze
zullen mij waarschijnlijk uittesten als ik het wel kan.
DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes en werkvormen komen in je les aan bod? Waarom kies
je voor deze aanpak?


EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden)
Context 6: socio-economische samenleving
8 Geven kenmerken, mogelijke oorzaken en gevolgen van armoede aan

Context 5: Politiek-juridische samenleving
12 Tonen het belang aan van internationale organisaties en instellingen.

Vakgebonden eindtermen
3 Aan de hand van voorbeelden horizontale en verticale ruimtelijke relaties herkennen.
4
De eigenheid van regio's beschrijven aan de hand van natuurlijke en menselijke kenmerken.
6
Aan de hand van regionale voorbeelden redenen opnoemen die de lokalisatie, de spreiding en de eventuele
wijzigingen verklaren van:
- landbouwactiviteiten;
- industrile activiteiten;
- tertiaire activiteiten.
12
Verbanden leggen tussen levenswijze, cultuur en leefmilieu.



Situering in het leerplan:
VVKSO, leerplan aardrijkskunde 2e graad T-stroom KSO/TSO, Brussel, 2012, D/2012/7841/019.
4.4 Verschillen tussen agrarische regios
2.1 De kenmerken van een traditioneel agrarisch landschap uit Sub-Sahara-Afrika (vroeger zwart Afrika
genoemd) beschrijven aan de hand van natuurlijke en menselijke kenmerken, via beelden, kaarten en
andere informatiebronnen.
Wenken:
Verticale relaties zijn in dit geval de relaties tussen het uitzicht van het agrarisch landschap en het relif, klimaat,
vegetatie, bevolkingsdichtheid, welvaart, scholingsgraad Horizontale relaties zijn bijvoorbeeld de ligging van de akkers
ten opzichte van de woonkernen, de ligging van de afzetmarkt tot de velden
2.2 De verticale en horizontale relaties herkennen in een landbouwlandschap. De landbouwactiviteiten verklaren
vanuit de kenmerken van het natuurlijk milieu en de menselijke omstandigheden (zoals bevolkingsdichtheid,
levenswijze ).
Wenken:
Als beeldmateriaal kan gedacht worden aan Google Earth of Virtual Earth (in combinatie met landschapsfotos)
videofragmenten You Tube de Teleac beeldbank fragmenten uit een realityprogramma.
Het gaat voornamelijk om beeldmateriaal dat volgende aspecten van de landbouw in Sub-Sahara-Afrika (vroeger zwart
Afrika genoemd) illustreert: zelfvoorzienend traditioneel arbeidsintensief (eventueel plantagelandbouw).
Om leerlingen gericht te leren kijken naar beeldmateriaal kunnen waarnemingslijstjes gemaakt worden waarbij ze de
kenmerken van een aantal elementen kunnen aanstippen.
Volgende zaken kunnen hierin opgenomen worden:
- plantengroei;
- grootte van de akkers;
- uitzicht van de akkers;
- landbouwmethodes;
- soorten gewassen.
Voor het leggen van de relatie tussen de traditionele landbouw en het natuurlijk milieu en de menselijke omstandigheden
dient best vertrokken te worden vanuit de overzichtskaarten die in het eerste thema werden aangebracht. Er wordt nu
verder ingezoomd op bepaalde aspecten zoals klimaat, relif, bevolkingsspreiding en ontwikkelingsgraad.
Natuurlijk milieu:
De beelden van de vegetatie worden in verband gebracht met klimatogrammen en kaarten uit de atlas.
Via nieuwe beelden verkennen de leerlingen de natuurlijke plantengroei en het verband met het klimaat in Afrika. Hierbij
kunnen ze fotos situeren op de juiste plaats op de kaart aan de hand van de atlas. Een toepassing van dit idee zou een
virtuele vlucht kunnen zijn via Google Earth of Virtual Earth van Caro naar Kaapstad, waarbij via het fotomateriaal de
kenmerken van de plantengroei (en dus het klimaat) kunnen afgeleid worden.
De leerlingen komen tot het besluit dat:
- de klimaten op de beide halfronden in Afrika gespiegeld liggen t.o.v. de evenaar;
- er geen 4 seizoenen zijn in Afrika (op het uiterste noorden en zuiden na) maar wel seizoenen op basis van neerslag,
dus: droog nat seizoen;
- de mens zich aanpast aan het klimaat bv. landbouwkalender, trek van de nomaden in de loop van een jaar.
Menselijke omstandigheden:
De beelden van de menselijke activiteiten en levensomstandigheden worden in verband gebracht met statistisch materiaal,
grafieken, diagrammen
Belangrijk hierbij is om naast het cijfermateriaal ook de gegevens van Belgi te geven zodat een vergelijking met onze
situatie mogelijk is.

ALGEMEEN LESDOEL
Sub-Sahara situeren in de wereld en de landbouwmogelijkheden van dit gebied verklaren door relif, klimaat en
neerslag te onderzoeken.
SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de paginas in het werk- en/of handboek.)


BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.)

LEERMIDDELEN & MEDIA



Didactisch lesontwerp
Leerdoelen

De lln kunnen..
KRACHTIGE LEEROMGEVING
Lesfasen
& timing
Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud
Instapfase

7


Lkr laat youtube filmpje zien van 11.11.11
waarom was die man een vluchteling?
Wat was zijn beroep?
Is het weer in Belgi hetzelfde als in Senegal?
Bart cannaerts zegt toch dat het hier ook
onvoorspelbaar weer is?
Zoek in jullie atlas eens een kaart van Senegal?
Waar ligt Senegal?
Hoe noemen we de woestijn die daar boven
ligt?
Senegal ligt dus onder de Sahara, die regio noemen
we Sub-Sahara Afrika. Maar welke landbouwtypes
hebben ze daar nu?
Ppt 2










Ppt 3


Lesfase 1:
..

7

We gaan sub-sahara Afrika eens situeren op de kaart
op pagina 108

OLG situering
wat stelt die grote stippellijn, midden op het
kaartje voor?
Hoe ligt Afrika tov de evenaar?
Wat is dan die kleinere stippellijn daaronder?
Hoe noemen we dan de bovenste keerkring?
Welk gebied ligt er onder de Sahara?
Weet er iemand waarvan de naam sub-Sahara
Afrika komt?
Welke taal spreken ze in het gebied boven de
Kreeftskeerkring?
Tot welk wereldblok behoren deze landen?
OLG landbouw
Landbouw noemen we ook wel eens de primaire
sector.
Welke soorten landbouw komt er voor in sub-
Sahara Afrika
Welke landbouw komt het meeste voor rond de
evenaar?
BORD


Ppt 4













Ppt 5

2.1 situering



Zie wb












Nomadische veeteelt, traditionele
akkerbouw en plantagelandbouw


Lesfase 2:
..

15
Hoe komt het nu dat we in Sub-Sahara Afrika vooral
traditionele landbouw en plantagelandbouw
terugvinden?

Klassikaal relif
Op pagina 109 zien jullie een relifkaart van Afrika
Zien jullie veel verschillende kleuren?
Hebben we daar veel bergen?
Hoe noemen we een relif met een uitgestrekte
vlakte?
Er is wel een hoogteverschil, waar is Afrika
gemiddeld het hoogste?
Naar welke windrichting daalt het?
Er zijn wel een aantal hogere gebieden, zoek eens het
atlasgebergte en het Ethiopisch hoogland in jullie atlas.
Wie wilt het eens op bord komen aanduiden?

Het relif van Afrika is vooral een plateau dat hoger is
in het zuiden en afdaalt naar het noorden.

klassikaal neerslag
Op de volgende pagina kunnen jullie een kaartje zien
van de neerslag in Afrika.
Wat valt jullie op aan de kalendertjes?
Welk verschil is er tussen de neerslagperiodes
op de noordelijke helft van Afrika, en op de
zuidelijke helft?
Zenitale regens in het evenaarsgebied
Waar valt er amper regen?
Waar valt er juist heel het jaar door regen?
Lees tekst A. zenitale regens in het evenaars
gebied
Wat zijn zenitale regens?
Waarom noemen ze zenitale regens?

Invloed van het relif
Zenitale regens vallen dus langs de evenaar. Maar
waarom valt daar niet overal evenveel regen?
Waar valt er het meeste regen langs de
evenaar, in het Oosten of in het Westen?
Waarom zou er in het Oosten minder neerslag
vallen?
Welk hoogland is er daar?
Is de temperatuur bij het Ethiopisch hoogland
BORD




Ppt 6














Ppt 7












Ppt 7










2.2 fysische omstandigheden



Oefening 5: relief



Plateau

Zuiden

Noorden







Oefening 6: neerslag























hoger dan in het Westen?
Waarom zou het daar dan minder regenen?
Als gevolg van de hoogte is er minder verwarming, dus
ook minder verdamping en wolkenvorming.

Duowerk temperatuur
Jullie mogen per twee oefening 7 proberen te maken,
normaal gezien hebben jullie alle informatie nodig.
In welke zone ligt het grootste deel van Afrika?
Welke klimaten behoren tot deze zone?




Wat is de koudste maandtemperatuur voor deze
klimaten?
Wat is het grote verschil tussen de klimaten?


Wat betekent dit voor de plantengroei?
Hoe kunnen wij op een vegetatiekaart zien waar
het meeste neerslag valt?

Klassikaal vegetatie (ZIE OOK P38)
Op pagina 112 kunnen we een kaartje met de
vegetatie van Afrika zien. Maar er is nog geen legende.
Welke vegetatiezones komen daar voor?
Wat valt jullie op aan de vegetatie?
Vergelijke deze kaart is met de relifkaart, wat
valt jullie op?
Welk gebergte ligt in het Oosten van Afrika?
Waarom komt er in Oost-Afrika, geen tropische
regenwoud voor?



Ppt 7


Ppt 8

















Ppt 9






Oefening 7: temperatuur


Warme zone
Warm altijd nat
Warm met lang nat seizoen
Warm met kort nat seizoen
Warm en altijd droog

Tk > 18C

Het verschil ligt in de hoeveelheid neerslag
en de lengte van de neerslagperiode

Hoe groter de hoeveelheid neerslag, hoe
weeldiger de plantengroei

Oefening 8: vegetatie


Tropische regenwoud, savanne




Oost-Afrika is hoger gelegen en er heersen
daarom lagere temperaturen. Er is ook
gebergtevegetatie, er ligt zelfs sneeuw op
de Kilimanjaro
Lesfase 3:
..


7
We hebben een aantal factoren gezien die de vegetatie
in Sub-Sahara Afrika benvloeden. We kunnen nu
misschien beter begrijpen waarom er vooral
traditionele landbouw plaatsvindt in die regio.

OLG Landbouw in de Savanne
Het klimatogram dat jullie daar kunnen zien is van
Ouagadougou.
Van welk land is dit de hoofdstad?
BORD
Ppt 10






Ppt 11
2.3 traditionele landbouw




Oefening 9: klimaat en vegetatie


Burkina Faso
Waar ligt Burkina Faso op het afrikaanse
continent?
Waar ligt Burkina Faso ten opzichte van de
evenaar en keerkringen?
Welk klimaattype vinden we hier terug?
Als we verder van de evenaar weg gaan, wordt
het regenseizoen dan langer of korter?
Wat gebeurt er dan met het groeiseizoen als we
verder weggaan van de evenaar?
Welke vegetatietypes vinden we terug in Sub-
Sahara-Afrika?
Waarom is landbouw zo moeilijk in Burkina
Faso?
Wat moeten de mensen doen om het hele jaar
door toch voedsel te hebben?




Ppt 11


Ppt 11

Ppt 11



Ten westen van continent, Ten zuiden van
rivier Niger
Ligt mooi in het midden tussen evenaar en
noordelijke keerkring.
Klimaattype: warm met lang nat seizoen
Verder van evenaar = korter regenseizoen



Vegetatietypes: steppe en savanne

De landbouwmogelijkheden worden beperkt
door de hoeveelheid neerslag

Ze moeten voedselreserves aanleggen.
Lesfase 4:
..

10

Het is makkelijker traditionele landbouw te begrijpen
als we een teeltplan maken. Aan de hand van een
teeltplan weet en boer, en andere mensen wanneer er
iets gedaan moet worden op het veld.

OLG leven en werken in Burkina Faso
Een dorp bestaat uit verschillende groepen lemen
hutten met rieten daken. Een beetje zoals de hutten in
planckendael. In elke groep hutten woont een familie.
Vaders, moeders, ongetrouwde dochters en zonen met
hun vrouwen en kinderen. Op de ppt kunnen jullie zien
hoe zo een dorp er ongeveer uit ziet.
Ze oefenen landbouw uit op verschillende plaatsen, zo
hebben ze groentetuinen, maar ook vallei- en
savanne-akkers
Kijk eens op het klimatogram welke maanden
de natte maanden zijn.
Zoek in de tekst eens op wat een landbouwer
doet in de natte maanden.
Wat doet een landbouwer na het regenseizoen?
Wat doet een landbouwer op het einde van de
droge periode?

Welke activiteit doen ze op de eerste foto?
Hoe kan je dat zien?
Wat is het voordeel van brandcultuur?
Hoe bewerken ze de grond op de tweede foto?
Wat zijn de vrouwen op de 3
e
foto aan het
doen?





Ppt 12-15









Ppt16

Ppt 16

Ppt 16
Ppt 16


Ppt 16


Ppt 16
Ppt 16






Oefening 10: teeltkalender









Natte maanden: mei, juni, juli, augustus en
september
Zie teeltkalender wb





Brandcultuur


Hakbouw
Planten

En op de 4
e
foto?
Waarvoor dienen de hutten op foto 5?
Ppt 16
Ppt 16
Oogsten wieden
Opslag
Nieuwe les
Instapfase: Vorige les hebben jullie verschillende factoren gezien
die een invloed kunnen hebben op de soorten
landbouw in Sub-Sahara Afrika.
- Welke soorten landbouw hebben we in SSA?
- Welk typen landbouw komt het meeste voor
rond de evenaar?
- Welke fysische factoren hebben een invloed
op het type landbouw?

Jullie hebben een teelplan of teeltkalender opgesteld
van een boer in Burkina Faso. We gaan deze les kijken
hoe hun landbouw nu in elkaar zit en welke gewassen
er gekweekt worden.

Lesfase 1: Op zon teeltkalender kunnen we natuurlijk zien wat
een boer doet. Maar zonder specifieke details zoals de
soorten planten weten we eigenlijk nog niet veel.

Duowerk
Jullie mogen per twee bladzijde 116 in vullen. Nadien
volgt er een klassikale verbetering (potlood).
Je krijgt daarvoor 10 minuten
*klimaat
- Door wat worden de landbouwmogelijkheden
bepaald,
- Wat betekent dat voor de groeiperiode als we
verder van de evenaar weggaan?
*Bodemgebruik
- Wat heeft men aangelegd in het dorp?
- Wie bewerkt de groentetuinen?
- Welke gewassen worden daarop geteeld?
- Wat heeft men aangelegd buiten het dorp?
- Wie bewerkt die savanne-akkers?
- Welke gewassen worden daarop geteeld?
- Hoe noemen we de akkers aangelegd bij een
rivier?
A. Landbouw in de savanne
- Welke gewassen worden ssdaar geteeld?
- Is de oppervlakte van de akkers groot of
eerder klein?
- Als ze kleine akkers hebben, gaan ze dan een
grote oogst hebben?
- Voor wie zijn de oogsten bestemd?
- Hoe noemen we deze soort landbouw?
*methoden
- Hoe bereiden de boeren hun akkers voor op
het regenseizoen?
- Wat is brandcultuur?
- Wat is het voordeel van deze techniek?
- Wat is dan hakbouw?
- Wat doen de boeren tijdens het
regenseizoen?
- Verbouwen de boeren n gewas?
- Waarom verbouwen ze meerdere gewassen?
- Waarom wisselen de boeren ieder jaar van
gewas?
- Hoe noemen we deze techniek?
- Hoe gaan de boeren in Belgi hun akker
voorbereiden op de teelt?
- Hoe doen ze dat in BF?
De landbouw heeft zich daar niet echt ontwikkeld, wij
noemen dat primitief. Een voorbeeld hiervan is
hakbouw.
- Wie werkt er op het veld?
- Wie werkt er vooral in de groententuinen?
- Wie helpt er?
- Hoe noemen wij een bedrijf waar heel de
familie in werkt?
- Hoe gaat men uitputting tegen?
- Hoe komen er weer mineralen in de grond?
Ze gebruiken bij de traditionele landbouw kleine
akkers waarvan er sommige zelfs braak liggen.
- is er dan een hoge opbrengst of rendement?

Lesfase 2: We hebben net een traditionele landbouw in SSA
onderzocht. Maar er zijn natuurlijk ook andere soorten
landbouw, bijvoorbeeld zwerflandbouw.
Duowerk klimaat en vegetatie
Jullie mogen per twee het klimaat van Kisangani
bepalen aan de hand van het klimatogram op pagina
B. Zwerflandbouw in het evenaarswoud





117.
- In welk land ligt Kisangani?
- Wat is het klimaat van Kisangani?
- Hoeveel natte maanden zijn er?
- Hoe lang duurt het groeiseizoen?
- Hoe lang kan men dan aan landbouw doen?
- Welke vegetatie groeit daar?

Vertellen slash-and-burn













De laatste jaren neemt de bevolking heel hard toe. Als
gevolg is er dus ook meer voedsel nodig om iedereen
te voeden en geraken de akkers sneller uitgeput. De
spontane plantengroei krijgt ook de kans niet meer om
de bodem te herstellen. De houtindustrie kapt legaal al
dan niet illegaal ook een groot deel van die bossen. Al
de factoren samen zorgen voor een trend van grote
ontbossingen.
Alternatieve hulpmiddelen om de bodem te verrijken
zijn er niet echt. Meststoffen kunnen niet in die buurt
geraken door de slechte wegen en ze zouden toch
weggespoeld worden door de overvloedige regenval.
Die meststoffen zouden dan de rivieren vervuilen, het
zou dus meer kwaad dan goed doen. Andere manieren
worden niet gebruikt omdat de mensen te traditioneel
zijn om nieuwe methoden uit te proberen.









1. Vegetatie wordt gekapt met
machete, voedsel en hout wordt
gebruikt : SLASH
2. Afgekapt materiaal verdroogt
3. Droog materiaal wordt ter plaatse
verbrand = BURN
4. Assen worden met dmv hakbouw als
meststof in de bodem gebruikt.
5. Gewassen worden geplant
6. Als de bodem uitgeput geraakt
worden de akkers verplaatst =
zwerflandbouw
Lesfase 3: Traditionele akkerbouw en plantagelandbouw komt
heel veel voor rond de evenaar. Er is ook nog
nomadische veeteelt, die zitten veel verder van de
evenaar. We gaan nu is kijken waarom ze daar moeten
rondtrekken met hun dieren.
c. Nomadische veeteelt




Doceren nomadische veeteelt
- Welke dieren zien jullie op de foto?
- Wat eten die dieren?
In het regenseizoen kan er voldoende voedsel
gevonden worden in de buurt van het dorp. Ze houden
dus hun dieren in de buurt van het dorp. s Nachts
wordt het vee dan ondergebracht in kralen, omheinde
ruimten.
- Groeien de planten nog in de droge periode?
- Wat zouden de veehouders moeten doen om
hun dieren van voedsel te voorzien?
De mannen gaan dan rondtrekken met hun kudde op
zoek naar verder gelegen vochtige gebieden. Een deel
van de mannen hoedt het vee terwijl de andere helft
op een akker blijft werken. Als het terug regenseizoen
verhuizen ze terug naar hun dorp. Dit noemt men
nomadische veeteelt.


















Zie wb
Lesfase 4: Er zijn niet alleen fysische factoren die de landbouw
bepalen, er zijn ook menselijke factoren.

OLG vergelijking
De bovenste tabel kunnen jullie gebruiken om de
vraagjes eronder op te lossen.

Jullie mogen de eerste tabel eens zelfstandig proberen
in te vullen. Op 3 minuten zou dat moeten lukken.

- Is er een hoge bevolkingsdichtheid?
- Hebben boeren dan veel plaats?
- Wat is het voordeel voor de akkers om zoveel
plaats te hebben?
- Als de bevolking toeneemt, wat is dan het
gevolg voor braakliggende akkers?
- Als er minder akkers kunnen braak liggen,
wat is dan het gevolg voor de bodem?
- Kan een boer bij zelfvoorzienende landbouw
geld verdienen?
- Waarom niet?
- Boeren bij ons werken met minder mensen in
de landbouw, maar ze telen wel voor meer,
hoe komt dat?

- Kunnen de landbouwers in BF deze dingen
permitteren?
Ook kennis is een probleem, in Belgi zijn er
bijvoorbeeld landbouwscholen die richtingen aanbieden
die passen bij de landbouw, in SSA bestaat zoiets niet.
Ze hebben dus minder kennis van zaken.
- Hoe zouden we dat kunnen oplossen?
Lesfase 5 Het is misschien heel veel informatie geweest op een
korte periode. We gaan alles eens rap herhalen op
pagina 121.

OLG synthese



Opmerkingen i.v.m. bijlagen:
Steeds kopie toevoegen van ingevuld werkblad of -boek.
Indien gebruik gemaakt wordt van transparanten of digitale presentatie: handouts toevoegen (verkleind, zwart/wit).
Indien de klasopstelling gewijzigd wordt: plan en/of omschrijving toevoegen.

BORDSCHEMA

1. Situering
2. Fysische omstandigheden
a. Relif
b. Neerslag
c. Temperatuur
d. Vegetatie
3. Traditionele landbouw