Elektrik Devreleri 2 - Mersin Üniversitesi - 3 Fazlı Devreler

FAZLI DEVRELER
.e
e
m
de
r
sn
o
tla
ri.
co
9.1 VEKTRLERN FT HARFLERLE GSTERLMES

9.2 K FAZLI AKIM
9.3 FAZLI SSTEM
9.4 G LMEK
9.5 FAZLI SSTEMDE G KATSAYISININ DZELTLMES
9.6 KARIIK RNEK PROBLEMLER
BLM9
168
ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak
9. OK FAZLI AKIMLAR
ri.
co
Alternatif akm reten jeneratrlere Alternatr denir. Eer bir alternatr yalnz
bir sins dalgas eklinde emk retirse, 1 fazl alternatr denir. imdiye kadar
incelediimiz elektrik devrelerindeki kaynaklar hep 1 fazl kaynaklard. Eer bir
alternatr 90 derece faz farkl iki sinsoidal emk retiyorsa buna iki fazl
alternatr denir. Eer bir alternatr aralarnda 120er derece faz fark bulunan
sinsoidal emk retiyorsa, byle bir kaynaa da fazl alternatr denir.
VEKTRLERN FT HARFLERLE GSTERLMES
m
de
r
9.1
sn
o
tla
Enerjinin iletimi ve retimi bakmndan ok fazl sistemin bir fazl sistem

stnlkleri :
a-) Ayn boyuttaki iki veya fazl alternatr bir fazldan daha fazla g
verir.
b-) ok fazl alternatrde kilowattsaat bana enerjinin maliyeti bir
fazldan daha dktr.
c-) ok fazl enerji iletim hatlar bir fazl hatlardan daha ucuzdur.
rnein fazl enerji iletim hattnn bakr arl edeer 1 fazl hattn
kadardr.
Birden fazla gerilim ve akm kayna veya 2 ve 3 fazl gerilim kaynaklarn

ihtiva eden akm ve gerilim vektrleri iin sistemli bir gsterme ekli kabul
edilirse problemlerin zmnde hata yapma ihtimali azalr.
.e
e
ekil 9.1 (a) daki E vektrn ele alalm. Bu vektrn balangc O ve u

ksmda Adr vektrn yn Odan Aya dorudur. Bu vektr ift harfle (EOA)
eklinde gsterebiliriz. (OA) harfleri bize vektrn ynn de gstermi olur. E
vektrnn tersi olan (180 derece faz farkl) E vektr ift harflerle (EAO)
eklinde gsterilir. Bir vektrn alt yanndaki harflerinin yeri deiirse vektr
180qderece dndrlm olur.
EAO = -EOA
169

A
IAo
IBo
ri.
co
IoF
O
IoD
-E
EOA
tla
EAO
IoC
(a)
(b)
sn
o
ekil 9.1. Vektrlerin ift harfle gsterilii
m
de
r
ekil 9.1 (b)deki O dm noktasna gelen ve giden akmlarn ynleri

iaretlenmi ve vektryel olarak gsterilmilerdir. Dm noktasna gelen
akmlarn vektryel toplam, ayrlan akmlarn vektryel toplamna eittir.
IAO + IBO = IOC + IOD + IOF
Eitliin bir tarafn dier tarafa tayalm,

IOA+ IOB+ IOC+ IOD+ IOF = 0
.e
e
Dikkat edilirse, akm vektrleri eitliin bir tarafna veya teki tarafna
aktarldnda balang veya son harflerin yer deitirdii grlr.
ekil 9.2deki seri RLC devresinde AD ularndaki gerilim, her elemann
ularndaki gerilimlerin vektryel toplamna eittir.
UAD= UAB + UBC + UCD
170
A
UAB
UAD
UBC
UCD
ri.
co
Dikkat edilirse bileke vektrn ilk harfi birinci

vektrn ilk harfi, bileke vektrn ikinci harfide
nc vektrn ikinci harfi olduu grlr. Toplanan
vektrlerden birinci (UAB) vektrnn ikinci harfi (B),
ikinci (UBC) vektrn birinci harfi (B) ve ikinci harf C,
nc UC vektrnn ilk harfi de Cdir
sn
o
9.2 K FAZLI AKIM
tla
ekil 9.2 Seri RLC devre
m
de
r
NS kutuplar arasnda dndrlen bir bobinde sinsoidal bir emk indklenir.

ekil 9.3te grld gibi statora bir bobin yerletirilir ve ortadaki NS kutbu
dndrlrse , kutuplarn manyetik aks tarafndan kesilen bobinde sinsoidal
bir emk indklenir. Pratikte kullanlan alternatif akm jeneratrlerinin byk
gl ve yksek gerilimli olanlar hep bu tipte yaplrla yani bobinler sabit
tutularak kutuplar dndrlr.
Bobin
.e
e
ekil 9.4 (a) da grld gibi NS kutuplar

arasn birbirine dik iki bobin yerletirilir,
bobinlerin ular mildeki 4 bilezie
balanrsa, kutuplar dndrldnde A
bobininde ve B bobininde indklenen
sinsoidal emklar arasnda da 90qar
derece faz fark olur.
ekil 9.3
ekil 9.4 (b) de grld gibi , A ve B bobinleri birbirine dik olarak statora
yerletirilir, ortadaki NS kutuplar dndrlrse, A ve B Bobinlerinin ularndan
90 derece faz farkl sinsoidal iki emk alnr.
171
Bobin
ri.
co
(a)
(b)
tla
ekil 9.4 ki fazl alternatif emknn elde edilmesi.
EA
EB
m
de
r
ea
eb
sn
o
A ve B bobinlerinde indklenen emklarn deiim erisi ekil 9.5te grlyor.

Bobinlerin sarm saylar birbirine eit olursa, emklarn da genlikleri dolaysyla
etkin deerleri birbirinin ayn olur. ekil 9.5te A bobininin emks Bden 90q
derece ilerdedir.
.e
e
90o
180o
360o
ekil 9.5 Sinsoidal A ve B emklar
ekil 9.4deki jeneratrlere iki fazl alternatrler ve elde edilen emklere de iki
fazl alternatif akm denir. Emk larn herhangi bir andaki deerleri
ea = Em . Sinwt
eb = Em . Sin (wt 90q)
ki fazl jeneratrdeki A ve B bobinlerinde indklenen emklarn etkin

deerlerinin 120 Volt ve bobinlerin ularna balanan omik direnlerin 12er
ohm olduunu kabul edelim. ekil 9.6 (a) da grld gibi fazlardan 10
amper akm ekilir.
172

A
EaA
12 :
10 A
IA=10A
a
b
EbB=120/-90o
RB
12 :
IB
ri.
co
10 A
RA
12 :
EoA
12 :
EaA=120/0o
EbB
(b)
tla
(a)
ekil 9.6 ki fazl sistem
EoA=120/0o
m
de
r
EAo=120/-180o
sn
o
Her iki fazn yan yana olan dn iletkenleri yerine A B ular birletirilerek tek
bir hat ekilirse, ekil 9.6 (b) elde edilir. EaA gerilimi ile IaA akm, EbB gerilimi
ile IbB akm ayn fazdadr. nk, omik direnle Cos M = 1 olan ykler baldr
u halde, IaA akm ile IbB akm arasndaki faz fark 90q derecedir. Mterek
olan dn iletkenine (Ntr hatt) denir. Ntr hattndan geen akm, 90qderece
faz farkl IaA ve IbB akmlarnn vektryel toplamlarna eittir. ki d hat
arasndaki potansiyel fark da vektryel ilemle bulunabilir.
o
IoA=10/0o
EoA
AB
EoB=120/-90o
AB
IoB
In= 2 .I
EoB
.e
e
90o
(a)
(b)
ekil 9.7 ki fazl sistemde gerilim ve akm vektr diyagramlar.
ki fazl sistemde iki d hatlar arasndaki gerilim ekil 9.7 (a) daki vektr
diyagramndan bulunur.
EoA = EoB = Ef olduundan, EAB = EAO + EOB,
EAB =
EAB =
.Ef
. 120 = 170 Volt .
ekil 9.7 (b)deki vektr diyagramndan ntrden geen akm hesaplayalm.

173

2
.I
In =
I A2 I B 2
102 102
.10 = 14,14 A.
In =
ri.
co
u halde iki fazl bir sistemde iki d hat arasndaki potansiyel fark faz
emklarnn 2 katna, ntr akm da faz akmnn 2 katna eittir.
ki fazl sistemde g bir faz gcnn iki katna eittir.
P = 2 . E . I . cos M
I = Faz akm,
cosM = ykn g katsays
tla
E = faz gerilimi,
9.3 FAZLI SSTEM
sn
o
1. FAZLI EMKN ELDE EDL
m
de
r
NS kutuplar arasna ekil 9.8 (a) da grld gibi tane bobin 120er
derece faz farkl olarak yerletirilerek dndrlrse, aralarnda 120 er derece
faz fark olan tane sinsoidal emk elde edilir. Her bobinin ular mildeki alt
bilezie balanrsa, bileziklere srtnen fralarla bobinlerde indklenen emk
lar darya alnarak ykler balanabilir. ekil 9.8 (b) de A, B ve C bobinlerinde
indklenen 120er derece faz farkl emklarn deiim erileri grlyor.
EA
EB
EC
.e
e
60o
90o
120o
180o
270o
360o
(a)
(b)
ekil 9.8 fazl emkin elde edilii ve emklerin deiim erisi
A, B ve C bobinlerinin sarm saylar bir birine eit olursa indklenen emk

lerin maksimum deerleri, dolaysyla etkin deerleri de bir birine eit olur. Bu
120 er derece faz farkl ve maksimum deeri ayn olan eri aadaki
gibi ifade edilir.
174
e A = Em . Sin t
e B = Em . Sin (t 120o)
e C = Em . Sin (t 240o)
ri.
co
ekil 9.8 incelendiinde, A bobininde indklenen emk (+Em) deerini aldktan

120 sonra B bobininde indklenen emk (+Em) deerini alr. B den 120
sonra C bobininde indklenen emk (+Em) deerine ular. C bobinindeki emk
A bobinindeki emk dan 240 geri veya 120 ileridedir. C bobinindeki emk A
bobinindeki emk dan 240 geri vaya 120 ileridedir.
2. Yldz (Y) Bal sistem
sn
o
tla
ekil 9.9 (a) da A , B ve C bobinlerinin durumu indklenen emklerin vektr yel

gsterilileri izilmitir. Bobinlerin son ular (a,b ve c) birletirilirse, ekil 12.9
(b)de Y bal sistem ve vektr diyagram elde edilir.
m
de
r
ekil 9.9 (b)de grld gibi, 120 derece faz farkl bobinin son
ular birletirilerek elde edilen noktaya (o) denir ve A, B ve C ularndan ve
odan birer hat karrsak, ABC faz hatlarn ve sfr hattn ilave eden bir
sistem elde ederiz. Buna yldz sistem denir. Faz hatlar ile ntr arasndaki
gerilimler birbirine eit ve 120er derece faz farkldrlar. Herhangi bir faz hatt
ile ntr arasndaki gerilime <<Faz Gerilimi>> denir.
C
EcC
c
b
EcC
EaA
EaA
.e
e
EbB
EoC
120o
EoA
EbB
(b)
(a)
EoB
ekil 9.9 fazl emklarn yldz balanmas ve vektr diyagram

a. Fazlar Aras Gerilim (Hat Gerilimi) :
A,B ve C fazlar arasndaki gerilimlerin vektr diyagramlarn izmeye ve

fazlar aras gerilimin mutlak deerini faz gerilimi ile ifade etmeye alalm.
175
ekil 9.9 (b)deki devrede AB faz hatlar arasndaki EAB gerilimi, EOA ve EOB
faz gerilimlerinin vektrel toplamna eittir.
EAB = EAO + EOB
ri.
co
ekil 9.10da EAB vektr EAO = -EOA vektr ile EOB vektrnn bilekesi
alnarak izilmitir. BC faz hatlar arasndaki EBC gerilimi EBC = EBO + EOC dir.
CA faz hatlar arasndaki gerilim de
E
oC
Bo
EAo=-EoA
120o
oA
sn
o
tla
BC
60o
30o
120o
30o
oB
ECo=-EoC
CA
m
de
r
AB
ekil 9.10 Yldz sistemde faz ve fazlar aras emklar vektr diyagram
ECA = ECO + EOA vektrel toplamna eittir. ekil 9.10da EBC ve ECA fazlar
aras gerilimlerin izilileri grlyor. Vektr diyagram incelendiinde EAB,
EBC ve ECA fazlar aras gerilimlerinin de (hat gerilimlerinin) arasnda 120er
derecelik faz fark olduu grlyor.
.e
e
EAB vektrnn genlii (mutlak deeri) vektr diyagramndan hesaplanabilir.

EAB = 2(EOB)cos30o = 2.(EOB)
/2 =
Faz gerilimleri birbirine eit olduu iin fazlar aras gerilimlerde birbirine
eittir. EAB = EBC = ECA = E. Fazlar aras gerilim faz geriliminin 3 katna
eittir.
E=
.Ef
. (EOB)
176
b. Yanl yldz balama
sn
o
tla
ri.
co
fazl emknn indklendii A,B ve C faz bobinlerini yldz balarken son

ularn (a,b,c) bir kpr ile birletirmemiz gereklidir. Yldz kprsn
yaparken fazlardan her hangi birinin ularn kartrmamz neticesinde son
ucu diye balang ucunu dier fazlarn son ular ile birletirebiliriz. ekil
9.11 (a)da grld gibi nc fazn ularn kartrarak balang ucu
Cyi dier birinci ve ikinci fazlarn son ular ile birletirelim.Birinci faz emky X
ekseni zerinde EOA vektr ile, ikinci faz emks birinci faz vektrnde 120
derece geride EOB vektr ile gsterilir.nc fazn emks birinciden 120
derece ileride veya ikinci fazdan 120 derece geridedir. nc fazn ularn
ters balamakla bu fazn emks 180 derece dndrlm olur.
ekil9.9(b)deki nc faz emksn gsteren EOC vektr 180 derece
dndrlnce ekil9.11(b)deki vektr diyagramndaki gibi ECc vektr ile
gsterilir. ekil 9.9(b) ve ekil 9.11(b) vektr diyagramlar karlatrldnda,
tek fark EOC vektrnn ters olarak izilmesidir.
fazl bir alternatr yldz balandktan sonra fazlar aras emklerini bir
voltmetre ile lerek yldz balanmann doru veya yanl olduu hemen
bulunabilir
EAB =
m
de
r
Doru yldz balamada fazlar aras emkda faz emklarnn 3 katna eittir.
ekil 9.11 (b)deki vektr diyagramnda grld gibi yanl yldz
balamada fazlar aras emklardan biri faz emksnn 3 katna eit olduu
halde dier fazlar ars emklar faz emklarna eittir.
3
.Ef
EAC = Ef
EBC = Ef
.e
e
u halde fazlar ars emklar faz emksnn 3 katna eit ise alternatr
(alternatif akm jeneratr) doru yldz baldr. Fazlar aras emklardan ikisi
faz emksna eit ise alternatr yanl yldz baldr.
EoA
o
120
30o
A
0
EcC
EoB
(a)
(b)
ekil 9.11 yanl yldz bal sistem
177

c. Yldz Sistemde Akmlar
ri.
co
A,B ve C faz emklarn ekil 9.12 (a)da grld gibi eit omik diren
balayalm. Fazlarn dn iletkenleri yerine direnlerin ucunu ve fazlarn
a,b ve c sonularn birletirerek tek bir iletken ekelim. Bu iletkene Ntr hatt
denir. ekil 9.12(b)deki yldz sistem elde edilir. Burada kaynak ve yk yldz
balanm, 0 noktalar da bir hatla birletirilmitir.
tla
R1 = R2 = R3 olduundan her fazdan ekilen IOA, IOB ve IOC akmlar birbirine

eittir.Yk omik olduu iin her faz akm kendi faznn emksyla ayn
fazdadr. Faz emklar 120er derece farkl olduklarna gre, faz akmlar
arasnda da 120er derece faz fark vardr. ekil 9.13de faz emklarnn ve
faz akmlarnn vektr diyagram grlyor.
sn
o
ekil12.12 (b)de grld gibi yldz sistemde faz akm hat akmna
eittir.Faz akmlar bir birine eit olduu iin hat akmlar da bir birine eittir.
m
de
r
| IOA | = | IOB | =| IOC | = If

| IAA| = | IBB| = | ICC| = I
Ihat = Ifaz
IC C
I O O
E cC
E aA
.e
e
E bB
IA A
R3
A
R1
0'
R2
IB B
(b)
ekil 9.12 Yldz Sistem ve yldz dengeli ykn balan.
eit direnli ykn yldz balanmas ile meydana gelen fazl yke <<
fazl dengeli yk>> denir. Yldz sistemde hat akmlar faz akmlarna
eittir.
Kaynan sfr noktas (0) ile ykn sfr noktas (0) n birletiren iletkene
Ntr Hatt demitik. Bu hattan geen Ioo ntr akmn (0) veya (0) dm
noktalarna Kiriofun akm kanununu uygulayarak bulabiliriz.
178
IOA + IOB + IOC = IOO

IAO + IBO + ICO = IOO
Bir birine eit 120o faz farkl akm vektrnn bilekesi sfrdr.
ri.
co
u halde dengeli ykl yldz sistemde ntrden geen akm sfrdr.

EoC
IoC
Io C
120o
120o
EoA
IoA
tla
120o 0
Io A
120o
IoB
sn
o
I r = -I o C
EoB
Io B
a) Faz EMKlar ve faz akmlar vektr diyagram b) Akmlarn vektrel toplam
m
de
r
ekil 9.13
fazl Y bal bir kaynaa, faz empedanslar bir birine eit fazl yldz bir
yk balayalm, ekil 9.14 (a).
ICC=IC
IAA=IA
EbB
ZA
a) Empedansl dengeli yk
E oA
IBB=IB
0
M
0'
ZB
.e
e
EaA
ZC
In=IOO
EcC
E oC
ekil 9.14
E oB
b) Vektr diyagram
Her fazdan ykn ektii faz akmlar faz emklerinden empedansn as

kadar geri kalr. ekil 9.14 (b) de faz emklerinin ve faz akmlarnn vektr
diyagram grlyor. IA, ZA empedansndan geen akm; IB, ZB den geen
akm ve IC de ZC den geen akmdr. Ntrden geen akm 120o farkl IA, IB ve
IC akmlarnn vektr yel toplamna eittir.
179

EOA
ZA
IB
EOB
ZB
IC
EOC
ZC
IA
ri.
co
In = IA + IB + IC
rnek 9.1
ekil 9.14 (a) da ki devrede ykn empedanslar ZA = ZB = ZC = 30:30 q dir.

fazl Y bal alternatrn faz emklar EOA 120V0 q , EOB 120V 120 q ,
zm 9.1
E OA
ZA
1200 q
3030 q
IB
IC
b)
4 30 A
EOB
ZB
120 120 q
30 30 q
m
de
r
a) I A
sn
o
tla
EOC 120V120 q dir.

a) Hat akmlarn, b) Ntrden geen akmn hesaplaynz. c) Faz
emklerini ve hat akmlarn gsteren vektr diyagramn iziniz.
ln
I A I B IC
EOC
ZC
120 120 $
30 30 $
4 A 150 q
4 A90 $
4 30 q 4 150 $ 4 90 q
.e
e
ln ( 3 ,46 j 2 ) ( 3,46 j 2 ) ( 0 j 4 ) 0 j0
ln 0 A
c) Vektr diyagram, ekil 9.14 deki diyagram benzeridir. Yalnz, = 30o

alnacaktr.
ekil 9.15 (a) daki fazl alternatrn faz bobinlerinin ular ekil 9.15 (b)
deki gibi balandnda gen ( ) balant elde edilir. gen bal bir
alternatrn emk lerinin vektr diyagram ekil 9.15 (c) de grlyor
3. gen ( ) Bal Sistem
180

C
EcC
EaA
A
ECB EAC
c
EbB
EbB
EBA
120o
EaA A
120o
b) gen balant
c)Vektr diyagram
tla
a)
ri.
co
120o
b C
EcC
ekil 9.15 gen bal sistem
sn
o
fazl alternatr gen balandktan sonra A, B ve C faz hatlar arasndaki

emk lerin faz emk lerine eit olduu diyagramndan grlyor.
fazlar aras emk ler faz emklerine
m
de
r
u halde, gen bal bir jeneratrde

eittir.
E = Efaz
EbB
EcC
c
(a) Doru gen balant
A
E cC
bB
EaA
EaA
.e
e
fazl bir jeneratrn gen balanmasnda herhangi bir yanll nlemek

iin, fazlar arasndaki balantdan ikisi yaplr. nc balant yaplmadan
nce ekil 9.16 (a) da grld gibi ak iki uca bir volt metre balayarak
ular arasndaki gerilim llr. Ular arasndaki gerilim sfr ise balant
dorudur. Ak olan bu iki u bir birine balanarak gen balant tamamlanr.
Eer volt metreden bir faz geriliminin iki kat okunursa balant ekil 9.16 (b)
deki gibi yanltr. Bu iki u balanrsa alternatrn sarglar arasnda ar bir
akm dolar.
181
EaA
EaA
b
EbB
C
ri.
co
2Ef
EbB
EcC
EcC
tla
(b) Yanl gen balant
sn
o
ekil 9.16 gen sistem

a.gen Sistemde Akmlar
m
de
r
fazl bir jeneratrn A,B ve C fazlarnn ularna deerleri bir birine eit
tane omik diren balayalm ekil 12. 17 (a) da grlen fazl devre elde
edilir. R1=R2=R3 faz emk leride bir birinin eit olduu iin her fazdan ayn
deerde akmlar ekilir. A fazndan ekilen IaA akm faz emk i EaA ile ayn
fazdadr. IbB faz akm faz emki EbB ile, IcC nc faz akm da EcC faz emki
ile ayn fazdadr.
.e
e
ekil 9.17 (a) daki devrede yan yana ekilen ift iletkenleri birletirerek tek hat
ektiimizde ekil 9.17 (b) deki devre elde edilir. Burada jeneratr gen R1 R2
ve R3 yk direnleri de gen balanm olur. bal alternatrden kan
hat (A, B ve C hatlar ) bal R1 R2 ve R3 direnlerine baldr.
IcC
EaA
E cC
IaA
IcC I
aA
IaA
IaA
E bB
R1
A
b'
IbB
IcC
182
R2
I3
I1
a'
C
I2
c'
R3

IC C
E BC
I aA
I cC I
aA
R2
E AB
IB B
I3
I1
ekil 9.17 gen sistem
I2
R3
R1
I A A
ri.
co
E CA
tla
ekil 9.17 (b) deki () gen sistemde AA iletkeninden IAA akm, (a)
devresindeki iki iletkenden geen akmlarn vektr yel farkna eit olduu
grlr.
IAA + IbB = IaA
sn
o
IAA = IaA-IbB
IAA
akmn ekil 9.17 (b) devresindeki A dm noktasna kirofun akm
kanununu uygulayarak da bulabiliriz.
IAA = IaA IbB
m
de
r
BB hattndan geen IBB akm ile CC hattndan geen IcC akm da ayn
ekilde bulunabilir.
B noktasna uygulanan Kirof kanunundan,
IBB = IbB IcC
C noktasna uygulanan kirof kanunundan,
.e
e
ICC = IcC IaA

Alternatr yke balayan hattan geen IBB IAA ve ICC akmlarna ksaca
HAT AKIMI denir. Alternatrn faz sarglarndan geen akmlara da FAZ
AKIMI denir. ekil 9.17 (a) dan (b) ye geildiinde faz emkleri ile fazlar aras
emkler arasnda u ilikiler yazlabilir ;
EaA = ECA,
EbB = EAB,
Faz emkleri ile ayn fazda olan faz akmlarnn vektr diyagramn izdikten
sonra, vektryel ilemlerini yaparak, hat akmlarnn da vektr diyagramn
ekil 9.17 (c) de grld gibi izebiliriz.
EcC = EBC
Faz akmlar bir birine eit ve 120 er derece faz farkl olduu gibi, hat akmlar
da bir birine eit ve 120 er derece faz farkldrlar. IAA hat akmn vektr
diyagramndaki ikiz kenar genden hesaplayalm;
183
-IbB
-IAA
-IaA
12
0o
30 o
12
0o
30 o
IcC
ri.
co
ICC
E cC =E BC
E aA=E CA
-IaA
IbB
tla
-IcC
E bB=E AB
-IBB
I AA'
3 . I aA
2 IaA
3
2
m
de
r
I AA'
2 IaA Cos30$
sn
o
ekil 9.17 ( c ) gen sistemde hat ve faz akmlar vektr diyagram
I aA '
I AA'
I bB
I BB '
I cC
I CC '
If
( faz akm )
( hat akm ) olduundan genel olarak,
3.I f olur.
.e
e
gen sistemde, fazl alternatrn fazlar dengeli ykl ise alternatrden

ekilen hat akm, faz akmnn 3 katna eittir. fazl alternatr iin
sylediimizi fazl yk iinde syleyebiliriz. fazl dengeli bir ykn faz
akm, jeneratrden ektii hat akmnn 1 / 3 ne eittir.
Hat akmlarn veren yukardaki formlleri alt alta yazarak topladmzda sfr
bulunur.
IAA + IBB + ICC = 0
u halde, gen sistemde hat akmnn vektr yel toplam sfrdr.
ekil 9.17 (c) deki vektr diyagramnda , bir birine eit ve 120 er derece faz
farkl hat akm vektrleri grlyor.
gen bal fazl bir alternatre empedanslar bir birine eit gen bir yk
ekil 9.18 (a) da ki gibi balayalm Faz empedanslarnn alar ise,
184
alternatrn her fazndan geen akm, faz geriliminden kadar geri kalr.
Alternatrn faz ve fazlar aras gerilimlerini, faz ve hat akmlarn gsteren
vektr diyagram ekil 9.18 (b) de grlyor.
Z1
Z2
IBC I
AB
EAB
B
IB
Z2
ICA
EBC
IA
ri.
co
IC
ECA
tla
ekil 9.18 (a) Empedansl dengeli gen ykn gen bal alternatrden
beslenii
sn
o
E BC
Icc
IBC
m
de
r
-IAB
-ICA
-IAA
E CA
ICA
IAB
.e
e
-IBC
E AB
-IBB
ekil 9.18 ( b) gen sistemde emkler ve faz ile hat akmlar vektr diyagram
4. Fazl Sistemde G
a. Dengeli ykl Yldz Sistemde G
Bir fazl A.A da g P = U.I . cos vattr. fazl Y bal dengeli bir ykte
harcanan g, bir fazn gcnn 3 katna eittir.
Py = 3 Uf . If . Cos
185
Py =
). I.Cos
ri.
co
Py = 3 (U /
fazl yke sarf edilen gc, hat akm ve fazlar aras gerilimle ifade
edebilmek iin Uf = U / 3 ; If = I deerlerini eitlikteki yerlerine yazalm;
. U .I . Cos
b. Dengeli Ykl gen Sistemde G
tla
Py = Dengeli ykl Y sisteminde g, vat (W)

U = Fazlar aras gerilim, volt (V)
I = Hat akm, amper.
sn
o
Dengeli ykl gen bal bir alternatrden ekilen g veya gen bal
dengeli bir ykte sarf edilen g, bir fazda sarf edilen gcn 3 katna eittir.
P = 3Uf . If . Cos
Uf yi fazlar aras gerilim, If yi de hat akm cinsinden ifade ederek
formlde yerine yazalm;
P = 3 . U . I .Cos
m
de
r
Y ve bal dengeli yklerin ektikleri toplam gleri veren formllerle

karlatrlrsa ayn olduklar grlr. u halde, dengeli yl Y ve
sisteminde g;
(P = 3 . U . I . Cos) forml ile hesaplanr.
5.Faz Sras
.e
e
fazl bir sistemde Y bal bir alternatrn rettii 120 er derece Faz farkl
A, B ve C (R,S,T) faz emklerinin srasn bilmek dengeli ve dengesiz fazl
yklerin faz ve hat akmlarnn hesab ve vektr diyagramnn izimi iin
gereklidir.
ekil 9.19 (a) da fazl Y bal bir alternatrden A,B,C ve O (R,S,T ve O)

hatlarnn k grlyor. ekil 9.19 (b) deki vektr diyagram faz emkleri
arasndaki ilikiyi gsteriyor. A faznn EOA faz emki, B faz EOB emkinden
120 ileride veya EOB, EOA den 120 geridedir. B faznn EOB emki C faznn
EOC emkinden 120 ileridedir. Bu sistemde faz sras A B C dir.
EOC
E120 q , EOB
E0 q , EOA
186
E 120 q
E0 q , EOA
E 120 q
ri.
co
E120 q , EOB
EOC
ekil 9.20 (a) da grld gibi alternatrn A ve C fazlarnn ularn

deitirirsek, (b) deki vektr diyagramnda grld gibi faz sras C B A
(ACB) olur. EOB, EOC den 120 geride, EOA da EOB den 120o geridedir.
ekil 9.21 (b) de grld gibi fazlar aras emkleri gsteren vektr diyagram
incelendiinde faz srasnn A B C olduu grlr. EAB den 120o geride ECA
vektr gelir. E emklerin altndaki birinci harflere baklrsa faz srasnn A B C
olduu anlalr.
E0 q
.E BC
E 120 q ,
E120 q
E oA
sn
o
ECA
tla
E AB
E oB
m
de
r
E oC
ekil 9.19 Yldz bal alternatrn faz sras ABC

E oC
.e
e
0
B
O
E oA
ekil 9.20 fazl sistemde faz sras CBA
187
E oB
A (R)
B (S)
C (T)
EAB
ri.
co
ECA
EBC
tla
ekil 9.21 Faz sras ABC
sn
o
6. Dengeli Fazl Ykler
m
de
r
fazl bir A.A ebekesine balanan dengeli yldz ve gen yklerden geen
faz ve hat akmlarnn bulunmasn, akm ve gerilim vektr diyagramlarnn
izilmesini ve ebekeden ekilen gcn hesaplanmasn rnek problemler
zerek aklamaya alalm
rnek9.2
Faz gerilimi 120V olan fazl Y bal bir alternatre balanan dengeli 3 fazl
yk 40 kW ekiliyor. Ykn g katsays 0,855 geridir. Hat ve faz akmlarn
hesaplaynz.
zm9.2
3 Uf
3.120
.e
e
3UCosM
If
208V
40.1000
130 A
3 .208.0 ,855
130 A
rnek 9.3
ekil 9.22 deki dengeli 3 fazl ykn 3 fazl ebekeden ektii hat akmn ve
ykn fazlarndan geen akmlar hesaplaynz. Gerilim ve akmlar vektr
diyagramn iziniz.
188

UCA
Ic
IC
-I
B
45o
ri.
co
15o
-I
A
IA
IA
A
I AB
U A B =110 /-120 o
IC A
IB
15o
5: /45 o
IB
5: /45 o
IB
U B C =110/0 o
IA
IBC
IC
UAB
a)
sn
o
-I
C
5: /45 o
tla
U CA =110/120 o
UBC
15o
45o
45o
(b) Vektr diyagram
m
de
r
ekil 9.22 3 fazl dengeli yk ve vektr diyagram

zm 9.3
.e
e
gen ykn her fazndan geen akmlar bulalm .

U AB 110 120 q
22 A 165q 21,2 j 5,7
I AB
Z
545 q
U BC 1100 q
I BC
22 A 45 q 15,55 j15,55
q
Z
545
U CA 110120 q
I CA
22 A75 q 5,7 j 21,2
q
Z
545
IA
I AB I CA
22 165q 2275 q
IB
I BC I AB
22 45 q 22 165q
IC
I CA I BC
2275 q 22 45 q
Ykn kesine kirofun akm kanunu uygulayalm ,
189
38,1 135 q
38,1 15 q
38,1105 q
rnek 9.4
rnek problem 9.3 kompleks saylar kullanmadan znz.
ri.
co
zm 9.4
tla
gen bal ykn her fazna uygulanan gerilim ebekenin fazlar aras
gerilimine eittir.
U 110
Faz akm, I f
22 A
Z
5
Ykn her fazndan 22A getiinde ebekeden ekilen hat akmlar bir birine
eit ve faz akmnn 3 kat olacaktr.
sn
o
U 22. 3 38,1A
Faz empedanslarnn as 45 olduuna gre faz akmlar gerilimden 45 geri
kalr. 120 faz farkl hat gerilimlerinden 45 er derece geri kalan faz akmlar
arasnda da 120 er derece faz fark olur. Gerilimler ve faz akmlar vektr yel
olarak gsterildikten sonra izim yolu ile de IA, IB ve IC hat akmlar ekil 9.22
(b) de grld gibi izilebilir.
m
de
r
rnek 9.5: ekil 9.23 (a) daki dengeli yldz ykn, (a) ebekeden ektii
akmlar ve ntr akmn (b) ekilen gc bulunuz. (c) vektr diyagramn
iziniz.
IA
UoC
IC
IA
UOA=120 /0o
.e
e
IA
30o
20 : /-30o
UOC=120 /120o
UOB=120 /-120o
IB
IB
20 : /-30o
20 : /-30o
30o
IC
IB
IC
UoB
ekil 9.23 Dengeli yldz yk ve vektr diyagram
190
30o
UoA
zm 9.5
tla
b) P = 3 . Uf . If . Cos = 3.120.6.Cos 30o = 1870 vat
ri.
co
(a) IA faz akm ( hat akm) UOA faz geriliminden (30) ileride olur. nk,
empedansn as (-30) olduuna gre bu empedans seri R C den meydana
gelmitir. Ykn dier faz empedanslar da ayn olduu iin teki faz akmlar
da faz gerilimlerinden 30ar derece ileride olurlar.
120
I A I B IC
6A
20
Ntrden geen akm I0, 120 faz farkl IA, IB ve IC akmlarnn vektr yel
toplamna eittir. Bu toplamda sfrdr. I0 = 0
sn
o
c)Vektr diyagramnn izimi: UOA vektr referans ekseninde alnr. UOB

120 geride, UOC de120 ileride vektrlerle gsterilir. 6A lik faz akmlar da faz
gerilimlerinden 30 ileride alnr.
rnek 9.6 : ekil 9.22 (a) da ki dengeli gen ykn ebekeden ektii hat
akmn gen yk edeer yldz yke evirerek bulunuz.
m
de
r
zm 9.6 : Dengeli gen ykn faz empedans Z' 5:45 q olduuna

Z' 5
gre, edeer yldz ykn faz empedanslar Zy
45 q olur. ekil 9.24
3
3
(a) da edeer yldz ykn ebekeye balan grlyor.
ekil 9.24 (a) da ki Y ykn her fazna uygulanan gerilim fazlar aras gerilimin
(1/ 3 ) ne eit olduuna gre bir fazn edeer devresini ekil 9.24 (b) de ki
gibi izebiliriz. Bu edeer devreden hat akm kolayca bulunur.
.e
e
IA
I
Z1
5/3 : /45o
UAB=110 /-120o
Uf=110/ 3
Z2
5/3 : /45o
IB
Z3
Z1
UCA=110 /-120o
5/3 : /45o
5/3 : /45o
UBC=110 /0o
IC
(a)
(b) Yldz ykn bir faznn edeer devresi

ekil 9.24 Edeer yldz yk
191

Uf
Z
ri.
co
3
38,1 45 q A
5
45 q
3
Her fazn 38,1A lik hat akmlar, faz gerilimlerinden 45 geri kalr.
I
110
7 . Dengesiz Fazl Ykler
tla
fazl A.A ebekesine balanan dengesiz yldz ve gen yklerden geen

faz ve hat akmlarnn ve ykn ektii gcn hesaplanmas, vektr
diyagramnn izilmesi gibi konular rnek problemler zerek aklayalm.
rnek 9.7
zm 9.7
sn
o
fazl gen bal bir stcnn omik direnleri R1 = 20, R2 = 40 ve R3 =

25 dur. Fazlar aras 400V olan fazl ebekeye balanan ykn ektii hat
akmn ve ykn fazlarndan geen akmlar hesaplaynz.
m
de
r
ekil 9.25 (a) da ykn ebekeye balan grlyor. R1 direncinden geen

I1 akm URS fazlar aras gerilimi ile ayn fazdadr.
400
I1
20 A
20
R2 direncinden geen I2 akm UST fazlar aras gerilimi ile ayn fazdadr.
400
10 A
40
R3 direncinden geen I3 akm da UTR fazlar aras gerilimi ile ayn fazdadr.
.e
e
I2
400
25
16 A
I3
192

U TR
60
I2
I3= 1 6 A
B
400V
I1 = 2 0 A
0
60
IS
I2
IT
60
60
IR
60
U RS
I2= 1 0 A
-I3
U AB
tla
R2=40:
IS
I3
5:
=2
R3
I1
400V
R=
1 20
:
60
-I1
ri.
co
IR
IT
(a)
(b) Vektr diyagram
sn
o
ekil 9.25 Dengesiz gen yk
m
de
r
URS gerilimini referans ekseninde alarak , UST ve UTR gerilim vektrlerini

izdikten sonra gerilimlerle ayn fazda olan faz akmlarnn da vektrlerini
izdiimizde ekil 9.25 (b) de grlen vektr diyagram elde edilir.
A,B ve C dm noktalarna Kirofun akm kanununu uygulayarak hat
akmlarn bulalm:
A dm noktas : IR = I1 I3
B dm noktas : IS = I2 I1
C dm noktas : IT = I3 I2
( vektrel )
( vektrel )
( vektrel )
.e
e
IR = I1 + (-I3) yazlabilir. I1 vektr ile (-I3) vektrnn toplam IR akmn verir.

Dier akmlar iinde ayn ilemler yaplr. ekil 9.25 (b) deki vektr
diyagramnda bu vektr yel toplamlar gsterilmitir.
IR akmn, odf dik genine Pisagor teoremini uygulayarak bulabiliriz.
I1 I 3 . cos 60$ ) 2 ( I 3 .sin 60$ ) 2
(20 16.0,5) 2 (16.0,866) 2
282 13,852
31,3 A
IR akmnn Ix ve Iy bileenlerini, I1 ve (-I3) vektrlerinin x ve y eksenindeki

bileenlerinden
bularak
IR
akmn
IR
Ix I y
2
forml
hesaplayabiliriz.
IS
( I 2 I1. cos 60$ ) 2 ( I1.sin 60$ ) 2
193
(10 20.0,5) 2 (20.0,866) 2
ile
de

IS
202 (17,32) 2
IT
( I 3 I 2 . cos 60$ ) 2 ( I 2 .sin 60$ ) 2
IT
212 8,662
(16 10.0,5) 2 (10.0,866) 2
ri.
co
22,7 A
26,5 A
rnek 9.8
tla
ekil 9.26 (a) da grld gibi yldz bal dengesiz bir yk, fazlar aras
gerilimi 380V olan fazl drt hatl bir ebekeye balanmtr. a) Her fazdan
geen akm b) ntr hattndan geen akm c) Ykn ektii toplam gc
bulunuz.
zm 9.8
sn
o
a) R1 direncinden geen IA akm UOA faz gerilimi ile ayn fazdadr.

220
IA
22 A
10
R2 direncinden geen IB faz akm UOB faz gerilimi ile ayn fazdadr.
220
22
m
de
r
IB
10 A
R3 direncinden geen IC faz akm UOC faz gerilimi ile ayn fazdadr.
IC
220
12,5
17,6 A
.e
e
UOA, UOB ve UOC faz gerilimlerini 120er derecede faz farkl vektrle
gsterildikten sonra, IA, IB ve IC akmlarn da vektr yel olarak izdiimizde
ekil 9.26 (b) de ki vektr diyagram elde edilir.
b) Ntr hattndan geen akm IA, IB ve IC akmlarnn vektr yel toplamna

eittir. Faz akmlarnn x ve y eksenlerindeki bileenlerine ayralm. ekil 9.26
(b)Ntr akmnn x eksenindeki bileeni Ixn = IA (IB + IC) Cos 60
194

A
IC
IA
R1=10 :
UOA=220 /0o
IN
30o
ri.
co
IA
UOC
60
In
38,8o
IA
120o
0
UOB=220 /-120o
IB
IB
R3=12,5 :
R2=22 :
IB
B
IC
IC
UOB
tla
UOC=220 /120o
UOA
sn
o
ekil 9.26 Dengesiz yldz yk ve vektr diyagram

Ixn = 22-10.0,5 17,6.0,5 = 8,2
Ntr akmnn y eksenindeki bileeni

Iyn = Ic Sin 60o IB Sin 60o = 17,6.0,866-10.0,866 = 6,59
IN
( 8 ,2 ) 2 ( 6 ,59 ) 2
10 ,5 A
m
de
r
b. ebekeden ekilen toplam g, her fazn ektii glerin toplamna eittir.

P = P1 + P2 + P3
P = 220.22 + 220.10 + 220.17,6 = 10912vat
9.4 G LMEK
.e
e
Herhangi bir ykn ebekeden ektii g vat metre ile llr. Bir fazl bir
ykn ektii gc lmek iin vat metrenin akm bobini devreye seri, vat
metrenin gerilim bobini de devreye paralel olarak ekil 9.27 de grld gibi
balanr. Vat metrenin akm bobininden ykn ektii akm getii, gerilim
bobinine de ykn ularndaki gerilim uyguland iin l aletinin ibresi vat
olarak ykn ektii gc gsterir.
195
ZA
ri.
co
ZB
ZC
Z1
ekil9.28a)Yldz ykn faz

glerinin llmesi
sn
o
ekil9.27Vatmetre ile g
lmek
tla
fazl yldz bal bir ykn fazl A.A ebekesinden ektii toplam gc
lmek iin ykn her fazna ekil 9.28 (a) da grld gibi birer vatmetre
balanr.
m
de
r
fazl gen bal bir ykn ebekeden ektii toplam gc lmek iin de
ykn her fazna ekil 9.28 (b) de grld gibi birer vat metre balanr.
Yldz veya gen bal yk dengeli ise, vat metrelerin gsterdii faz gleri bir
birine eit olur. ebekeden ekilen toplam g vat metrelerden birinin
gsterdii deerin (bir fazn gc) katna eit olur. Ykler dengesiz ise,
ebekeden ekilen toplam g vat metrelerin gsterdii deerlerin toplamna
eittir.
.e
e
Dengeli ykn ektii toplam g : P = 3.P1

Dengesiz ykn ektii toplam g : P = P1 + P2 + P3
196
FAZLI
ri.
co
Z2
W
B
Z1
YK
U
B
Suni Ntr
Z3
W
C
(a) gen ykn faz glerinin

llmesi
sn
o
(b) fazl ykn ektii gcn

vat metre ile llmesi
tla
ekil 9.28 fazl ykn gcn lmek
m
de
r
Yldz ykn sfr noktas klemens tablosuna (u balant noktasna), gen

ykn de faz ular ayr ayr klemens tablosuna karlmam ise, her fazn
gcn lecek ekilde vat metreleri ekil 9.28 de grld gibi
balayamayz.
.e
e
Bu durumda yldz ve gen yklerin ebekeden ektii gc lmek iin

tane vat metre ekil 9.28 (c) deki gibi balanr. Burada tane e vat metrenin
gerilim bobinlerinin birer ular fazlara gerilim bobinlerinin dier ular da bir
birine balanmtr. Bylece meydana getirilen suni ntr noktas ile her vat
metrenin gerilim bobinine ( U/ 3 ) gerilimi uygulanm olur. Vat metre bir tane
ise , eit direnci y balayp ABC fazlar uygulandnda yldz noktas suni
ntr olur. Vatmetre ile her fazn gc llebilir.
Yk dengeli olursa, vatmetrelerin akm bobinlerinden geen hat akmlar ayn

olaca iin vatmetrelerin gsterdii deerler de bir birine eit olur.
Vatmetrelerden birinin gsterdii deerin kat ebekeden ekilen toplam
gc verir. Yk dengesiz olursa, vatmetrelerin akm bobinlerinden geen
akmlar farkl olaca iin vatmetrelerin gsterecekleri deerlerde farkl olur.
Vatmetrelerden okunan deerlerin toplam ebekeden ekilen toplam gc
verir.
P = P1 + P2 + P3
197

a) ki Vat metre Metodu ( Aron Balants )
ri.
co
fazl dengeli ve dengesiz yklerin ebekeden ektii glerin llmesinde

en ok kullanlan iki vatmetre metodudur. Bu metodun dier metotlara
stnlkleri unlardr:
a) Yldz ve gen yklere ayn balant uygulanr.
b) Dengeli ve dengesiz yklerin ektikleri gleri deil iki vatmetre
ile lmemizi salar.
c) Dengeli yklerin g katsaylar vatmetrelerin gsterdii deerlerden
bulunabilir.
tla
1. Dengeli Yldz Yk
.e
e
m
de
r
sn
o
Dengeli yldz ebekeden ektii gc lmek iin iki vatmetre ekil 9.29 (a)
da grld gibi balanr. Birinci vatmetrenin akm bobininden geen akm IA
gerilim bobinine uygulanan gerilim de UAB dir. kinci vatmetrenin akm
bobininden geen akm IC, gerilim bobinine de UCB fazlar aras gerilimi
uygulanmtr. Vatmetrelerin gsterdii deerleri bulmak iin akmlar ve
gerilimleri gsteren vektr diyagramn izmeye alalm. Dengeli yldz ykn
geri g katsayl olduunu kabul edelim. Yk dengeli olduu iin UAO, UBO,
UCO faz gerilimleri bir birine eit ( U/ 3 ) ve 120 er derece faz farkldr. 120
faz fakl vektrle faz gerilimleri izildikten sonra her faz akm faz
geriliminden kadar geride olarak alnr. Birinci vat metreye uygulanan UAB
gerilimi UAO ve UOB faz gerilimlerinin vektr yel toplam alnarak izilir. kinci
vat metreye uygulanan UCB gerilimi de, UCO ile UOB faz gerilimlerinin vektr yel
toplam alnarak izildiinde ekil 9.29 ( b ) deki vektr diyagram elde edilir.
U AB
IC
IA
30 o
IB
ZB
30 o
U AO
ZC
P2
-U BO
U CO
ZA
P1
U CB
IC
IB
IA
(a) ki vat metrenin balan (Aron Balants)
(b) Vektr diyagram
ekil 9.29 Dengeli yldz ykn iki vat metre ile gcnn llmesi
198
ri.
co
Vektr diyagram incelendiinde, UAB fazlar aras gerilimi ile UAO faz gerilimi,
UCB fazlar aras gerilimi ile UCO faz gerilimi arasnda 30ar derecelik faz fark
olduu grlr. Birinci vat metreye uygulanan UAB gerilimi ile IA akm
arasndaki faz fark (30+), ikinci vat metreye uygulanan UCB gerilimi ile IC
akm arasndaki faz fark da (30-) dir.
P1 = UAB . IA . Cos(30+)
kinci vat metrenin gsterdii deer;
P2 = UCB . IC . Cos(30-)
tla
G formlndeki UAB ve UCB mutlak deeri yerine U ve IA ile IC mutlak

deerleri yerinede I yazalm.
sn
o
Birinci vat metrenin gsterdii deer;

P1 = U . I . Cos(30+)
P2 = U . I .Cos(30-)
Vat metrelerin gsterdii deerleri toplayalm.
m
de
r
P1 + P2 = U . I . ( Cos (30+) + Cos (30-) )

ki a toplamnn ve farknn kosins,
Cos ( ) = Cos . Cos Sin . Sin
Forml ile hesaplanr. G ifadesindeki kosinsleri bu formle gre aalm.
P1 + P2 = UI. ( Cos30o. Cos Sin30o. Sin + Cos30o Cos +
o
Sin30 .Sin)
P1 + P2 = U.I . 2 Cos 30o . Cos
2 Cos30o = 2.
.e
e
Bulunur.
P1 + P1 =
32
3 yerine alnrsa
3 .U.I.Cos
Bulunur. Bu forml dengeli fazl sistemde toplam gc veren formldr. u

halde, iki vat metrenin gsterdii deerlerin toplam bize, fazl dengeli
ykn ebekeden ektii gc verir.
2. Dengeli gen Yk
ekil 9.30 (a) da dengeli gen yke iki wattmetrenin balan grlyor.
ekil9.29 (a)daki yldz yke wattmetrelerin balan ile karlatrldnda
wattmetre balanlarnda bir fark olmad grlr. Birinci wattmetrenin
gerilim bobinine Uab gerilimi uygulanm ve akm bobininden Ia hat akm
199
gemektedir. kinci wattmetrenin akm bobininden Ic hat akm gemekte ve

gerilim bobinine de Ucb gerilimi uygulanmtr.
ri.
co
Vektr diyagramnn iziminde u yol takip edilir
sn
o
tla
Uab fazlar aras gerilimi referans ekseni (x ekseni) zerinde alnr. Uabden
120 derece geride Ubc ve Uabden 120 derece ileride Uca vektrleri izilir.
Dengeli gen ykn g katsays cosM geri olarak kabul edelim. Bu
durumda ykn I1, I2 ve I3 faz akmlar faz gerilimlerinden M as kadar geri
kalrlar. Uabden M kadar geride I1 akm vektr, Ubcden M kadar geride (I2)
vektr, Ucadan M kadar geride I3 vektr izilir. A ve C dm noktalarna
kirsdchoffun akm kanununu uygulayarak Ia ve Ic hat akmlar bulunabilir.Ia
akm , I1 ve (-I3) vektrlerini toplayarak; Ic akm da I3 ve (-I2) vektrlerini
toplayarak bulabiliriz. Ucb gerilim vektr Ubcnin tersi olarak alndnda ekil
9.30 (b)deki vektr diyagram elde edilir.Vektr diyagram incelendiinde I1 ile
Ia arasndaki a 30 derece, Ia ile Uab arasndaki ann da (30 +M) olduu
grlr. Ic ile (-I2) arasndaki a 30 derece, Ucb gerilimi ile Ic arasndaki a
da (30 M) derecedir. Yk dengeli olduu iin Ia, Ib ve Ic hat akmlar birbirine
eit ve 120er derece faz farkldrlar.
U CA
IA
Z3
I1
Z1
m
de
r
P1
A
I3
-I 2
-I 1
I3
I2
IB
30+M
Z2
U CB
IC
U AB
I1
IB
P2
.e
e
IC
-I C
IA
ekil 9.30
Birinci wattmetreden okunan g, P1 = U.I.cos(30+M)

kinci wattmetreden okunan g P2 = U.I.cos(30 M)
Bu iki g toplanr ve gerekli trigonometrik ilemler yaplrsa forml elde edilir.
P1 + P2 =
U.I.cosM
I2
200

3.Dengesiz Yldz ve gen Ykler :
ki vat metrenin gsterdii deerlerin cebirsel toplamn dengesiz yldz ve

gen yklerin ebekeden ektii toplam gce eit olduunu ispatlayalm.
ri.
co
ekil 9.29 (a)daki yldz ykn dengesiz olduunu kabul edelim. Herhangi bir
anda ykn ebekeden ektii g, fazlarn ani glerinin toplamna eittir
P = UAO.IA + UBO.IB + UCO.IC
sn
o
IA + IB +IC = 0
IB = -(IA + IC )
tla
Kirschoffun akm kanununa gre herhangi bir anda O noktasna gelen

akmlarn geometrik toplam 0dr.
Akmlar g ifadesindeki yerine yazalm.
m
de
r
P = UAO . IA UBO . (IA+IC) + UCO . IC

P = (UAO UBO ) . IA + (UCO UBO) . IC
bulunur. Elde edilen g ifadesinde birinci terimi birinci vat metrenin, ikinci
terimi de ikinci vat metrenin gsterdii deerlerdir .
(UAO UBO). IA = P1
(UCO UBO). IC = P2
.e
e
u halde, ebekeden ekilen gcn ani deeri vat metrelerin gsterdikleri ani
glerin toplamna eittir.
ekil 2.30(a)daki gen ykn dengesiz olduunu kabul edelim. Ykn

ebekeden ekecei herhangi bir andaki g, her fazn ektii ani glerin
toplamna eittir.
P = UAB . I1 + UBC. I2 + UCA . I3
Kirschoffun gerilim kanununa gre kapal gen bir devrede gerilim

dmlerinin geometrik toplam 0dr.
UAB +UBC + UCA = 0
201
Gerilim denklemindeki eitlikten UCA y bulup g eitliinde yerine yazalm.
UBC = -UCB ifadesini yerine koyalm

P = (I1 I3).UAB + (I3- I2) . UCB
bulunur.
ri.
co
UCA = - (UAB + UBC)

P = UAB . I1 + UBC . I2 - (UAB + UBC).I3
P = (I1 I3 ) . UAB + (I2 I3). UBC
tla
fadenin birinci terimi birinci vat metrenin, ikinci terimi de ikinci vat metrenin
gsterdii deerlerdir.
sn
o
u halde, herhangi bir dengeli veya dengesiz ykn ebekeden ektii toplam
g, iki vat metrenin gsterdii deerlerin cebirsel toplamna eittir.
m
de
r
fazl drt hatl ebekelerde iki vat metre ile dengesiz yklerin gleri
llemez. Vat metrelerin bal olmad faza, yeni ykler ilave edildiinde
birinci ve ikinci vat metrelerden geen akmlar ve vat metrelerin gerilim
bobinlerine uygulanan ebeke gerilimi sabit kald iin, vat metrelerin
gsterecekleri deerler deimez. Dolayas ile, fazn birine yeni ykler ilave
edildii halde, vat metrelerin gsterdii toplam g sabit kalmtr.
4. G Katsaysn Vatmetrelere Etkisi
Dengeli fazl yklerde iki vat metre ile yaplan Aron balantsnda ( ekil
9.29 (a) ve ekil 9.30 (a) ) vat metrelerin gsterdii deerlere veren formlleri
yeniden yazalm.
P2 = U . I Cos (30-)
.e
e
P1 = U.I.Cos(30+)
P1 = P2 = U.I.Cos30o
bulunur.
P1 = P2 = ( 3 /2) U.I
Vat metrelerin her biri toplam gcn yarsn gsterir.
eitli g katsaylar olan yklerde vat metrelerin gsterecei deerleri

inceleyelim.
a) Cos = 1 olan yk : G katsays bir olan dengeli bir ykte
birinci ve ikinci vatmetrelerin gsterdii deerler bir birine eittir.
202
b) Cos = 0,866 ileri ve geri olan yk : G katsays 0,866 ileri

olunca 30o olur. G formllere = 30o yazalm.
ri.
co
P1 = U .I Cos(30+ 30 ) = U.I Cos60 = U.I / 2

P2 = U.I Cos(30 30 ) = U.I Cos 0 = U.I
bulunur.
Birinci vat metre toplam gcn (1/3) n, ikinci vat metre ise toplam gcn (
2/3) n gsterir.
tla
G katsays 0,866 geri olursa, = -30 olur. Birinci vat metreden P1 = U.I
Cos0= U.I deeri, ikinci vat metreden de P2 = U.I Cos60 = ( 1 / 2 )U.I deeri
okunur.
sn
o
c) Cos = 0,5 geri olan yk : Cos =0,5 , = 60 olur. Vat

metrelerin gsterdikleri deerler.
P1 = U.I Cos (30 60 ) = U.I Cos (-30 ) = ( 3 /2) U.I
P2 = U.I Cos(30 +60) = U.I Cos 90 = 0
bulunur.
kinci vatmetre 0 deerini gsterirken birinci vat metre ykn ektii toplam
gc gsterir
m
de
r
d) Cos < 0,5 olan yk : Ykn g katsays 0,5 den kk

olursa, as 60 den byk olaca iin g ifadesindeki Cos
(30 + ) deeri 90 den byk olur
90 den byk alarn kosins negatif olduu iin vatmetrelerden birinin
gsterdii deer negatiftir. Bu, vat metrelerden birinin ters sapmas demektir.
Birinci veya ikinci vat metrelerden hangisinin ters sapaca g katsaysnn
ileri veya geri (yani asnn + veya - ) oluuna gre deiir.
.e
e
Ykn ektii toplam gc bulmak iin ters sapan vat metrenin gerilim
bobininin ular deitirilir. Ve vat metrenin gsterdii deer okunur. Dier vat
metrenin gsterdii deerden ters sapan vat metreden okunan deer
karlarak toplam g bulunur.
5. ki Vatmetre le G Katsaysn lmek
Dengeli fazl yklerde vat metrelerin gsterdii P1 ve P2 deerlerinden

yklerin katsaylar bulunabilir. Vat metrelerin gsterdii deerler,
P1 = U.I.Cos (30 + )
P2 = U.I.Cos (30q ) bu iki deerin fark ;
,
P2 P1 = U.I. Cos ( 30 ) U.I Cos (30 + )
203
Gerekli trigonometrik ilemlerle sadeletirelim .
Sin 30o = 1/2 deerini yerine yazalm.
ri.
co
P2 P1 = U . I ( Cos30o . Cos + Sin30 . Sin Cos30o . Cos

+ Sin30o. Sin)
P2 P1 = U . I .2Sin30o . Sin
P1 + P2 =
. U . I . Cos
tla
P2 P1 = U.I . Sin bulunur. Vat metrelerin gsterdii deerlerin

toplamn daha nce bulmutuk.
Vat metrelerden okunan deerlerin farkn toplamna blelim.
m
de
r
sn
o
SinM
3.CoM
1
.tgM
3
P P
tgM
3. 2 1
P2 P1
tg hesaplandktan sonra trigonometrik cetvellerden ve Cos bulunur.
P2 P1
P2 P1
P2 P1
P2 P1
rnek 9.9
.e
e
gen yk 200V fazl bir ebekeye balanmtr. Ykn birinci faznda

10 luk diren, ikinci faznda 8 luk endktans ve nc faznda 7 luk bir
kapasitans vardr. Ykn ektii toplam gc iki vat metre metodu ile lmek
iin gerekli balant yaplmtr. (ekil 9.31) a) Ykn ebekeden ektii faz ve
hat akmlarn, b) A ve C faz hatlarna bal olan vat metrelerin gsterdikleri
deerleri hesaplaynz.
zm 9.9
Her fazdan geen akm ve faz gerilimleri ile faz akmlar arasndaki alar
bulalm.
200
a) I AB
20 A , UAB ile ayn fazda
10
200
I BC
25 A , UBC den 90 geride
8
204

200
7
28,57 ,
UCA dan 90 ileride
I CA
P1
IAB
7:
10:
200/0o
ICA
IBC
IB
B
tla
200/120o
IA
ri.
co
ekil 9.31 (b) deki vektr diyagramnda 120 faz fakl UAB, UBC ve UCA faz
gerilimleri izildikten sonra faz akmlar alarna gre izilmitir.
8:
200/-120o
W
-UBC
m
de
r
UCA
IC
sn
o
P2
C
IB
IBC
ICA
IB
60
30o
30o
30o
-IAB
30o
30o
30o
IAB
UAB
96,6o
.e
e
ICA
83,4o
-IBC
IC
UBC
ekil 9.31 Dengesiz gen yk, akm ve gerilim vektr diyagram
A, B ve C noktalarna Kirofun akm kanununu uygulayarak hat akmlarn

hesaplayalm.
IA = IAB ICA ,
IB = IBC IAB
IC = ICA IBC
Bu vektryel toplamlar vektr diyagram zerinde yapalm.
205

IA
(20 28,5.Cos30$ ) 2 (28,5.Sin30$ ) 2
IB
(20 25.Cos30$ ) 2 (25.Sin30$ ) 2
IC
(28,5.Cos30 25.Cos30$ ) 2 (28,57.Sin30$ 25.Sin30$ ) 2
43,46 A
46,97 A
ri.
co
26,96 A
b) Birinci vat metrenin gsterdii deer,
UAB ile IA arasndaki a, tg 1 = 14,25/43,7 = 0,32 1 = 17,7o

P1 = UAB . IA . Cos 1 = 200. 46,97 . Cos 17,7o = 8949 vatt
U BC
IC
200 120q = 20060q

26 ,9 96 ,6q
arctg
26 ,7
3,
83,4q
sn
o
U CB
tla
kinci vat metrenin gsterdii deer ,
UCB ile IC arasndaki M2=60+96,6=156,6
P2 = 200 x 26,96 .Cos156,6 = 200.26,96 . (-0,918) = - 4949vat
m
de
r
Ykn ektii toplam g , P = 8949 4949 = 4000vat.
gen ykteki elfin ve kondansatrn ektii gler sfrdr. O halde

ebekeden ekilen g 10: luk dirente s eklinde sarf olur.
P = R . IAB2 = 10 .(20)2 = 10.400 = 4000 vat
.e
e
u halde, yukarda vat metrelerin gsterdii deerlerle bulduumuz g

dorudur.
206
9.5 FAZLI SSTEMDE G KATSAYISININ DZELTLMES
I1
R (A )
ri.
co
IC
Y K cos M
GER
S (B )
T (C )
O
M
Im1
I1
Im
tla
IC
IW
CY
(b)
sn
o
(a)
ekil 9.32 G katsaysnn Y bal kondansatrle dzeltilmesi
.e
e
m
de
r
G katsays ok kk olan fazl dengeli bir ykn g katsaysn, ekil

9.32(a) da grld gibi, kondansatr balayarak dzeltmek istiyoruz. Ykn
g katsays Cos geri ve ektii hat akm da I dr. ekil 9.32 (b) deki vektr
diyagramnda grld gibi I akm faz geriliminden kadar geridedir. I akm
gerilimle ayn fazda olan IW (vatl akm veya reel akm ) ve gerilime 90 dik. Im
(mknatslama akm) bileenlerine ayrlr. Sistemin g katsaysn Cos 1 e
ykseltebilmek iin devreye balanan kondansatrn ekecei akm IC = Im
Im1 olmaldr.
Ykn ebekeden ektii,
Grnr g ( zahiri g) ,
S = 3 . U.I . 10-3 kVA
Hakiki g (aktif g) ,
P = 3 . U . I Cos . 10-3kW
Reaktif g ( kr g ) , Q = 3 U . I .Sin . . 10-3 kVAr
Q C (k V A )
P (k W )
0
M
M
Q 1(k V A r)
S 1(k V A )
Q (k V A r)
ekil 9.33 Grnr, aktif ve reaktif gler vektr diyagram
207
ekil 9.33 de gler vektr diyagram izilmitir. Hakiki g referans (x ekseni)

ekseninde, reaktif g y ekseninde alndktan sonra bu iki deerin vektrel
toplam alnarak grnr g bulunur.
tla
ri.
co
Ykn katsays Cos 1 e ykseldiinde ebekeden ektii hakiki g ayn

kalr. ebekeden ekilen reaktif g Q1 deerine der. Devreye balanan
kondansatrlerin verecei Qc reaktif gc, yke lazm olan Q reaktif gcn bir
ksmn karlad iin ebekeden ekilen reaktif gte azalma olur.
Dolaysyla g katsays da byr.
Ykn katsays Cos den Cos 1 e karmak iin gerekli olan Qc
reaktif gc (Q-Q1) dir.
Qc = Q Q1
Qc = 3 . Uf . Ic = 3 .(
Qc =
.U.I
U
3
sn
o
Yldz bal kondansatrn ebekeden ektii hat veya faz akm Ic, fazlar
aras gerilim U olduuna gre kondansatrlerin verdii toplam reaktif gc
bulalm.
) .Ic =
. U . Ic
m
de
r
Yldz bal kondansatr grubunun bir fazndan geen akm,
Ic
U
3.U .
.ZCy
3
.e
e
Qc
Uf
Xc
U
3
1
ZCy
Ic
3
ZCy bulunur.
3
Qc = U2 . . Cy
Yldz bal kondansatr grubunun bir fazndaki kondansatrlerin kapasitesi

yukardaki formlden bulunur.
Cy
Qc
U 2Z
Cy = farad
reaktif)
= asal hz
volt
,
2f
Qc = reaktif g, VAr ( volt amper

;
U = fazlar aras (hat) gerilimi,
Kondansatr grubunun verdii g kvar (kVAr) ile ifade edersek, mirofarad

olarak her fazn kapasitesi,
208

Qc.109
P f forml ile hesaplanr.
U 2Z
Qy
. U .Ic
Hat akm Ic =
. U. C
Qc = 3 . U2 . C
Bir faznn kapasitesi
3
Xc
Ic nin bu deerini (61) de yerine
C'
tla
Ic =
yazalm.
Qc
3U 2Z
sn
o
Qc =
ri.
co
ekil 9.32 de ykn g katsaysn dzeltmede kullanlan kondansatrler

yldz baldrlar. Kondansatrler gen bal olduklarna gre, ekil 9.34 de ki
gibi, kondansatr grubunun bir faznn kapasitesini veren forml kartalm.
VA olarak kondansatr gurubunun gc,
C = farad, Qc = VA (volt amper), U = fazlar aras gerilim, volt =

asal hz, radyan/saniye,
Kapasiteyi mikrofarad ve Qc yi de (kva) olarak ifade edelim.
Qc.109
Pf
3U 2Z
m
de
r
C'
Qc.109
Qc
C
'
forml
P f ile karlatrlrsa, toplam gleri ayn
3U 2Z
U 2Z
olan kondansatrlerin yldzdaki bir faznn kapasitesinin gen balamadaki
faz kapasitesinin 3 kat olduu grlr.
Cy
.e
e
Cy = 3 C
209

I
R
YK cos M
GER
T
O
IC
sn
o
tla
ri.
co
I1
ekil 9.34 gen bal kondansatrlerle g katsaysnn dzeltilmesi
m
de
r
Bir fabrikann ebekeden ektii hakiki g P kilovat ve g katsays Cos

geridir. Fabrikann g katsaysn Cos1 e ykseltmek istiyoruz. Fabrikaya
monte edeceimiz yldz veya gen bal kondansatr gurubunun
kapasitesini hesaplamaya alalm.
ekil 9.33 deki gler vektr diyagramndaki Q, Q1 reaktif glerini P ( kw),
ve 1 bilinenleri yardm ile bulalm.
Q = P . tg , Q1 = P . tg 1 gerekli olan kondansatr gurubunun gc; Qc=Q
- Q1, Qc = P (tg tg1)
.e
e
Yldz bal kondansatr gurubunun bir faznn kapasitesini ( Cy) bulmak iin
Qc yerine yazalm.
P.109
.(tgM tgM1 )
U 2 .Z
Cy = Bir faznn kapasitesi, (mikrofarad)
P = Fabrikann veya her hangi bir ykn hakiki gc, kw (kilovat)
U = fazl ebekenin fazlar aras gerilimi (hat gerilimi), volt
= 2 f , A.A. n asal hz, radyan/saniye
= Fabrikann dk olan g katsaysnn as, derece
1 = Sistemin dzelttii g katsaysnn as, derece
Cy
210
gen bal kondansatr gurubunun bir faznn kapasitesini C bulmak iin

Qc yerine ifadeyi yazalm.
C'
ri.
co
P.109
.(tgM tgM1 )
3.U 2Z
rnek 9.11
sn
o
tla
1000 kw, Cos = 0,6 geri olan bir fabrika 380/220 volt, 50 Hz li fazl bir
ebekeden besleniyor. Fabrikann g katsaysn Cos 1 = 0,9a kartmak
iin kondansatr kullanmak istiyoruz.
a) Fabrikadaki ebeke giriine
balayacamz kondansatr gurubunun kva olarak gcn, b) Kondansatr
gurubu (Y) bal olduuna gre bir faznn kapasitesini Cy = ?,
c)
Kondansatrler gen balandnda bir fazn kapasitesini C = ?
hesaplaynz.
zm 9.11
m
de
r
a) P = 1000 kw , Cos = 0,6

cetvelinden alarn ve tangentlerini bulalm.
= 53o
0,488
Cos 1 = 0,9 un trigonometri
tg 53o = 1,33
1 = 26o ;
tg 26o =
Qc = P (tg tg1) = 1000 ( 1,33 0,488) = 832 kva

b) Cy
Qc.109
U 2 .Z
842.109
18500 P f
3802. 2 S .50
Qc.109
842.109
6166,6 P f
3.U 2 .Z 3.3802.2.S .50
Cy 18500
C'
6166,6 P f
3
3
.e
e
c) C'
9.6 KARIIK RNEK PROBLEMLER
rnek 9.12
fazl bir alternatrn faz gerilimi 231 V ve faz akm 38 A dir. Hat gerilimi ve
hat akmn alternatr a) gen b) yldz balandna gre hesaplaynz.
211

zm 9.12 :
ri.
co
balant : U = Uf = 231 V
I = 3 . If = 1,73 . 38 = 65,8 A
Y balant : U = 3 . Uf = 1,73 . 231 = 400 V
I = If = 38 A
rnek 9.13
tla
3 fazl bir elektrikli stcnn her faznn direnci 12,5 dur. 380 V luk hat
geriliminde stc a) Yldz b) gen balandna gre faz gerilimini, faz ile hat
akmlarn ve glerini hesaplaynz.
Y balant
Uf
380
I = If = 17,6 A
Py =
220V
If
Uf
R
220
12 ,5
17 ,6 A
.U.I = 1,73 . 380 . 17,6 = 11600 vat
m
de
r
sn
o
zm
balant
Uf = U = 380 V
If
Uf
R
P =
380
12 ,5
30 ,4 A
I=
.If = 1,73 . 30,4 = 52,7 A
. U .I = 1,73 . 80 . 52,7 = 348000 vat
.e
e
rnek 9.14
rnek 9.13 deki fazl stcnn beslenmesinde ekil 9.35 deki gibi hattn biri
kesildii zaman hat akmlar ve gler ne olur?
zm
Y balant
Re = 2 R = 2 . 12,5 = 25
I1
U
Re
380
25
15 ,2 A
P1y = U . I1 = 380 . 15,2 = 5776 vat
212

R
R
U
b) gen balant
ekil 9.35
U
Re
R.( R R )
25.12,5
R R R 12,5 12,5 12,5
380
45,6 A
8,33
8,33:
m
de
r
I1
sn
o
balant :
tla
a) Y balant
Re
ri.
co
P1 = U . I1 = 380.45,6 = 17328 vat

rnek 9.15
223 V 3 fazl bir ebekeden gen bal bir stcnn ektii hat akm 15,4 A
olduuna gre faz direnlerini ve gcn hesaplaynz.
.e
e
zm 9.15
Rf
U
I
3
223
25,1:
15,4
3
P = 3 . U .I = 1,73 . 223 . 15,4 = 5950 vat
rnek 9.16
127/220 V, fazl bir ebekeye gen bal olan bir su stma cihaznn hat
akm 14,7 A dr. a) stcnn faz direncini ve gcn b) hat gerilimi 380 V olan
fazl ebekeye bu stc nasl balanr? Hat akm ne olur? c) (b) deki
213
balant hattnn biri kesilince akm ve g ne olur? d) (c) durumundaki g

normal gcn yzde kadr?
I
3
a) If
14,7
1,73
Uf = U = 220 V
8,48 A
R
U
If
220
8,48
25,9:
5600 W
P=
ri.
co
zm 9.16
3 .U.I = 1,73 . 220 . 14,7 =
U
2R
d)
380
2.25,9
P P1
.100
P
7,33 A
5600
1,73.380
8,48 A
P1 = U.I1 = 380.7,33 = 2790W
5,6 2,79
5,6
50,1
m
de
r
c) I1
P
3 .U
sn
o
tla
b) 380 V luk ebekeye stc yldz balanrsa normal alr. nk faz

gerilimi yine 220 volttur.
rnek 9.17
.e
e
3 fazl bir motorun etiketinden u deerler alnmtr. 12 PS; 30 A; 220 V () :

Cos = 0,89: verim 0,867 a) motor hangi 3 fazl ebekelerde Y ve alr
m? b) motorun ektii grnr gc ve yldz ile gen balamalardaki hat
akmlarn bulunuz. c) kr ve hakiki gleri hesaplaynz.
zm 9.17
a) Y
220
V ;
380
127
V , veya 220 V hatl ebeke
220
12.0,736
S
11450
S=
11,45kvA
IY =
0,867.0,59
3.U
3.380
I =
':
S
31.U
11450
1,73.220
30 A
214
17,4 A
.e
e
m
de
r
sn
o
tla
ri.
co
b) Cos 0,89 : = 27o ; Sin = 0,454

P = S.Cos = 11,45 . 0,89 = 10,2 kw
Q = S . Sin = 11,45 . 0,454 = 5,2 k VAR
215

Elektrik Devreleri 2 - Mersin Üniversitesi - 3 Fazlı Devreler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Elektrik Devreleri 2 - Mersin Üniversitesi - 3 Fazlı Devreler

Uploaded by

Copyright:

FAZLI DEVRELER

9.1 VEKTRLERN FT HARFLERLE GSTERLMES

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

VEKTRLERN FT HARFLERLE GSTERLMES

Enerjinin iletimi ve retimi bakmndan ok fazl sistemin bir fazl sistem

Birden fazla gerilim ve akm kayna veya 2 ve 3 fazl gerilim kaynaklarn

ekil 9.1 (a) daki E vektrn ele alalm. Bu vektrn balangc O ve u

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.1. Vektrlerin ift harfle gsterilii

ekil 9.1 (b)deki O dm noktasna gelen ve giden akmlarn ynleri

Eitliin bir tarafn dier tarafa tayalm,

UAD= UAB + UBC + UCD

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

Dikkat edilirse bileke vektrn ilk harfi birinci

9.2 K FAZLI AKIM

ekil 9.2 Seri RLC devre

NS kutuplar arasnda dndrlen bir bobinde sinsoidal bir emk indklenir.

ekil 9.4 (a) da grld gibi NS kutuplar

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.4 ki fazl alternatif emknn elde edilmesi.

A ve B bobinlerinde indklenen emklarn deiim erisi ekil 9.5te grlyor.

ekil 9.5 Sinsoidal A ve B emklar

eb = Em . Sin (wt 90q)

ki fazl jeneratrdeki A ve B bobinlerinde indklenen emklarn etkin

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.7 ki fazl sistemde gerilim ve akm vektr diyagramlar.

. 120 = 170 Volt .

ekil 9.7 (b)deki vektr diyagramndan ntrden geen akm hesaplayalm.

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

cosM = ykn g katsays

9.3 FAZLI SSTEM

1. FAZLI EMKN ELDE EDL

ekil 9.8 fazl emkin elde edilii ve emklerin deiim erisi

A, B ve C bobinlerinin sarm saylar bir birine eit olursa indklenen emk

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.8 incelendiinde, A bobininde indklenen emk (+Em) deerini aldktan

ekil 9.9 (a) da A , B ve C bobinlerinin durumu indklenen emklerin vektr yel

ekil 9.9 fazl emklarn yldz balanmas ve vektr diyagram

A,B ve C fazlar arasndaki gerilimlerin vektr diyagramlarn izmeye ve

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

EAB vektrnn genlii (mutlak deeri) vektr diyagramndan hesaplanabilir.

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

b. Yanl yldz balama

fazl emknn indklendii A,B ve C faz bobinlerini yldz balarken son

ekil 9.11 yanl yldz bal sistem

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

R1 = R2 = R3 olduundan her fazdan ekilen IOA, IOB ve IOC akmlar birbirine

| IOA | = | IOB | =| IOC | = If

ekil 9.12 Yldz Sistem ve yldz dengeli ykn balan.

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

IOA + IOB + IOC = IOO

u halde dengeli ykl yldz sistemde ntrden geen akm sfrdr.

a) Faz EMKlar ve faz akmlar vektr diyagram b) Akmlarn vektrel toplam

Her fazdan ykn ektii faz akmlar faz emklerinden empedansn as

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.14 (a) da ki devrede ykn empedanslar ZA = ZB = ZC = 30:30 q dir.

EOC 120V120 q dir.

c) Vektr diyagram, ekil 9.14 deki diyagram benzeridir. Yalnz, = 30o

3. gen ( ) Bal Sistem

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

ekil 9.15 gen bal sistem

fazl alternatr gen balandktan sonra A, B ve C faz hatlar arasndaki

u halde, gen bal bir jeneratrde

(a) Doru gen balant

fazl bir jeneratrn gen balanmasnda herhangi bir yanll nlemek

ALTERNATF AKIM DEVRE ANALZ Topak

(b) Yanl gen balant

(20 16.0,5) 2 (16.0,866) 2

( I 2 I1. cos 60$ ) 2 ( I1.sin 60$ ) 2

(10 20.0,5) 2 (20.0,866) 2

( I 3 I 2 . cos 60$ ) 2 ( I 2 .sin 60$ ) 2

(16 10.0,5) 2 (10.0,866) 2