8.

NTE
TRGONOMETRK FONKSYONLAR

KONULAR
1. TRGONOMETR
2. AI
3. YNL AI
4. YNL YAYLAR
5. BRM EMBER
6. AI L BRMLER
7. DERECE
8. RADYAN
9. GRAD
10. ESAS L
11. TRGONOMETRK FONKSYONLAR
12. BR AININ SNS VE KOSNS
13. BR AININ TANJANTI
14. BR AININ KOTANJANTI
15. BR AININ SEKANTI VE KOSEKANTI
16. ZET
17. DEERLENDRME SORULARI
130
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
8.1 TRGONOMETR
Trigonometri; tri (), gono (kenar) ve metri (lm) kelimelerinin birleimin-
den oluan bir matematik terimidir. Matematiin bir alt bran olan trigonometri,
hesap metotlarnn geometriye basit bir ekilde uygulanmasdr. Bir gende
kenar, de a olan alt temel elemandan (biri kenar olmak kouluyla) belli
iken dier elemanlar hesaplamaya yarayan trigonometrik bantlardan ve gen-
lerin zmnden bahseden bilimdir.
8.1.1 A
Dzlemde, balang noktalar ayn olan iki nn
birleim kmesine a, balang noktasna da ann k-
esi denir.
Ay meydana getiren iki ndan birine balang
kenar, dierine ise bitim kenar denir. Alar adlandr-
lrken, nce balang kenar, sonra bitim kenar yazlr.
8.1.2 Ynl A
Ann kesi etrafnda, balang kenarndan
bitim kenarna iki ekilde gidebilir:
Saat ibresinin dnme ynnn tersi olan,
pozitif yn,
Saat ibresinin dnme ynnn ayn olan,
negatif yndr.
Bir AOB asnn ls m( ) ile gsterilir.
RNEK 1:
8.1.3 Ynl Yaylar
Aadaki O merkezli emberde, ile bu ann i blgesindeki noktalarn
131
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
kmesinin O merkezli emberle kesiimi AB yaydr.
AB yay,
biiminde gsterilir. nn yn olarak AOB
asnn ynn alacaz.
ekildeki AOB asnn yn pozitif olduundan,
AB da pozitif ynldr. A ya yayn balang noktas, B
ye yayn bitim noktas denir.
8.1.4 Birim ember
Trigonometrik emberin yarap 1 birim
olduu iin evresi 2 birimdir.
Trigonometrik emberin denklemi,
x
2
+ y
2
= 1
dir.
8.1.5 A l Birimleri
Bir ann lsnn bykln veya kkln tanmlamak iin, bir
l birimi tanmlamalyz. Ay lmek, ann kollar arasndaki akl belirlemek
demektir.
Genellikle birim kullanlr. Bunlar; derece, radyan ve grad dr.
8.1.5.1 Derece
Bir tam ember yaynn 360 e parasndan birini gren merkez ann ls-
ne 1 derece denir ve 1 ile gsterilir.
1 derece 60 dakikadr. Dakika simgesiyle gsterilir. (1 = 1 dakika)
1 dakika 60 saniyedir. Saniye simgesiyle gsterilir. (1 = 1 saniye)
1 = 60' dr.
1 = 60'' dir.
1 = 3600'' dir.
1 = 60' = 59' 60'' dir.
RNEK 2:
8225 saniyelik a, ka derece, ka dakika ve ka saniyedir?
132
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
ZM:

8225 = 2 1025 dir.
olduuna gre, 1025''= 17' 5'' dir. Buna gre, 8225'' = 2 17' 5'' dir.
8.1.5.2 Radyan
Yarap uzunluuna eit uzunluktaki bir yay gren merkez ann lsne
1 radyan denir ve 1 rad ile gsterilir.
Birim emberin evresi 360 veya 2 radyan olduu iin,
360 = 2 rad dr.
180 = rad dr.
8.1.5.3 Grad
Bir tam ember yaynn 400 de 1 ini gren merkez ann lsne 1 grad denir.
ve ile gsterilir.
Birim emberin evresi 360 veya 2 radyan veya 400 grad olduu iin,
360 = 2 radyan = 400 grad veya
180 = radyan = 200 grad dr.
Derece D ile, radyan R ile, grad G ile gsterilirse aadaki kural verebiliriz.
= = bantsn elde ederiz.
RNEK 3:
radyan grad trnden yazalm.
ZM:
= = G = 10 grad dr.
133
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
RNEK 4:
ls 225 olan bir ann grad trnden ls aadakilerden hangisidir?
A) 210 B) 220 C) 225 D) 240 E) 250
ZM:
ls 225 olan bir ann grad trnden ls G olsun.
= = G = G = 250 bulunur.
Cevap E
8.1.6 Esas l
k Z ve [0, 360) olmak zere, birim ember zerinde as ile + k . 360
as ayn noktaya karlk gelmektedir.
asna + k . 360 asnn esas ls; k saysna da devir says
denir.
RNEK 5:
420 nin esas ls ka derecedir?
ZM:
420 = 60 + 1.360
Devir says: k = 1 dir.
Esas l: = 60 dir.
Ann birimi ne olursa olsun, esas l daima pozitif ynl adr.
Derece cinsinden bir ann 360 ye blmnden kalan, derece cinsinden esas
ldr.
Grad cinsinden bir ann 400 e blmnden kalan, grad cinsinden esas l-
dr.
Radyan cinsinden bir ann iinden 2 nin tam katlarnn atlmasyla kalan,
radyan cinsinden esas ldr.
134
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
RNEK 6:
1760 nin esas ls ka derecedir?
ZM:
1760 = 320 + 4 . 360
Esas l: = 320 dir.
RNEK 7:
ls radyan olan ann esas lsn bulalm.
ZM:
0 rad rad < 2 rad ve k Z olmak zere, ls k . 2 + radyan olan ann esas
ls radyandr.
= + + + 3.2
Olduuna gre, verilen ann esas ls radyandr.
Yukarda yaplan ilemi ksaca aadaki gibi de yapabiliriz:
Verilen saynn payndaki say deeri olan 22 yi paydann 2 kat olan 6 ile bl-
dmzde elde edilen kalan ile arplarak paya; paydaya da verilen saynn pay-
das yazlr.
22 nin 6 ile blmnden kalan 4 olduuna gre, verilen ann esas ls
radyandr.
RNEK 8:
ls 2500G olan ann esas ls ka graddr?
A) 300 B) 200 C) 100 D) 50 E) 10
ZM:
2500 = 100 + 6 . 400 olduuna gre, ls 2500G olan ann esas
ls 100G dr.
Cevap C
135
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
Derece cinsinden verilen negatif ynl alarn esas ls bulunurken, veri-
len a pozitif ynl a gibi dnlerek esas l bulunur. Bulunan deer 360 tan
karlr.
Radyan cinsinden verilen negatif ynl alarn esas ls bulunurken, veri-
len a pozitif ynl a gibi dnlerek esas l bulunur. Bulunan deer 2 den
karlr.
Grad cinsinden verilen negatif ynl alarn esas ls bulunurken, verilen
a pozitif ynl a gibi dnlerek esas l bulunur. Bulunan deer 400 den
karlr.
RNEK 8:
1500 nin esas ls ka derecedir?
A) 60 B) 120 C) 180 D) 300 E) 320
ZM:
1500 = 300 5 .360
Devir says: k = 5 tir.
Esas ls: x = 300 dir.
Cevap D
RNEK 9:
ls 2650G olan ann esas ls ka graddr?
A)150 B) 160 C) 180 D) 200 E) 220
ZM:
olduuna gre, ls 2650G olan ann esas ls 150G dr.
Cevap A
8.2 TRGONOMETRK FONKSYONLAR
8.2.1 Bir Ann Sins ve Kosins
Birim ember zerinde,
AOP asn gz nne alalm. P noktasnn apsisine ann kosins, ordinat-
na da ann sins denir.
136
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
= cos ve

= sin dr.
Verilen ekilde, P noktas ember zerinde ve
emberin yarap 1 birim olduu iin, P nin
apsisi de (ann kosins) ordinat da (ann
sins) 1 den kk ya da 1 den byk olamaz.
Buna gre,
1 cos 1 ve 1
sin 1 olur.
Verilen ekilde,
|OP| = 1,
|OH| = x ve |PH| = y dr.
x = cos ve y = sin
olduuna gre,
cos + sin = 1 dir.
Birim emberde,
Ox eksenine kosins ekseni,
Oy eksenine sins ekseni denir.
Bir x reel saysn cosx e eleyen fonksiyona kosins fonksiyonu denir.
cos: R [1, 1], f(x) = cosx dir.
Bir x reel saysn sinx e eleyen fonksiyona sins fonksiyonu denir.
sin: R [1, 1], f(x) = sinx dir.
Kosins ve sins fonksiyonunun grnt kmesi:
[1, 1] dir. Yani, her a R iin,
1 cosa 1 ve 1 sina 1 dir.
RNEK 10:
f(x) = 2 + 4cosx
olduuna gre, f(x) in alabilecei en byk deer katr?
A)7 B)6 C)5 D)4 E)3
ZM:
f(x) in en byk deerini almas iin cosx in en byk deerini almas gerekir.
cosx in alabilecei en byk deer 1 olduuna gre, f(x) in alabilecei en byk
deer, f(x) = 2 + 4cosx = 2 + 4 .1 = 2 + 4 = 6 olur.
137
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
Cevap B
8.2.2 Bir Ann Tanjant
Birim emberin A noktasndaki teetini
izelim. Bu durumda t bir reel say olmak zere,
T(1, t) noktas teetin zerindedir. T noktasnn ordi-
natna AOT asnn tanjant denir. t = tan dr.
Tanm kmesi R- + k: k Z olan ve

tanm kmesindeki her bir x reel saysn tanx e eleyen fonksiyona tanjant
fonksiyonu denir ve tan ile gsterilir.
tan : R- + k: k Z R, f(x) = tanx dir.

8.2.3 Bir Ann Kotanjant
Birim emberin A noktasndaki teetini izelim.
Bu durumda t bir reel say olmak zere, T(t, 1) noktas
teetin zerindedir. T noktasnn apsisine asnn
kotanjant denir. t = cot dr.
Tanm kmesi R {k : k Z } olan ve tanm
kmesindeki her bir x reel saysn cotanx e eleyen
fonksiyona kotanjant fonksiyonu denir ve cot ile
gsterilir.
cot : R {k : k Z } R, f ( x ) = cotx dir.
0
0
90
0
180
0
270
0
360
0
tan 0 Tanmsz 0 Tanmsz 0
cot Tanmsz 0 Tanmsz 0 Tanmsz
Kural
tanx= , cotx=
8.2.4 Bir Ann Sekant Ve Kosekant
Birim ember zerinde m( ) = olmak zere, T noktasndaki teetin x
138
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
eksenini kestii noktann apsisine, reel (gerel) saysnn sekant denir ve sec ile
gsterilir. sec = a dr.
Birim ember zerinde m( ) = olmak zere, T noktasndaki teetin y ek-
senini kestii noktann ordinatna, reel (gerel) saysnn kosekant denir ve cosec
ile gsterilir.
cosec = b dir.
0 ve 180 iin kosekant tanmszdr.
90 ve 270 iin sekant tanmszdr.
Sekant ve kosekant fonksiyonunun grnt kmesi
R (1, 1) dir.
RNEK 11:
Aadaki eitliklerden hangisini salayan (dorulayan) x deeri bulunamaz?
A) cosx = 0,01 B) sinx = 1 C) cotx = 100
D) tanx = 1000 E) secx = 0,2
ZM:
A) 1 cosx 1 olduu iin cosx = 0,01 olacak ekilde bir x reel deeri bulunur.
B) 1 sinx 1 olduu iin sinx = 1 olacak ekilde bir x reel deeri bulunur.
C) < cotx < + olduu iin cotx = 100 olacak ekilde bir x reel deeri bulunur.
D) < tanx < + olduu iin tanx = 1000 olacak ekilde bir x reel deeri bulunur.
E) secx, R (1,1) aralnda deerler ald iin ve 0,2 bu aralkta olmad iin,
secx = 0,2 olacak ekilde bir x reel deeri bulunamaz.
Cevap E
Kordinat Sisteminde, Birim emberdeki Drt Blgeye Gre
Trigonometrik Fonksiyonlarn aretleri
Birim emberin herhangi bir blgesindeki ann
sinsnn iareti, bulunduu blgedeki bir noktann
ordinat ile ayn iaretlidir.
Birim emberin herhangi bir blgesindeki ann
kosinsnn iareti, bulunduu blgedeki bir noktann
apsisi ile ayn iaretlidir.
Birim emberin herhangi bir blgesindeki ann
tanjantnn veya kotanjantnn iareti, verilen ann si-
ns ile kosinsnn iaretleri oran ile bulunur.
139
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
1.Blge 2.Blge 3.Blge 4.Blge
sin + + - -
cos + - - +
tan + - + -
cot + - + -
Dik gende Bir Dar Ann Trigonometrik Oranlar
0 < < 90
olmak zere, yandaki dik gende verilenlere gre
aadaki kurallar yazabiliriz.
Kurallar:
Sin = =
Cos = =
Tan = =
Cot = =
RNEK 12:
Yandaki ekil zde karelerden olutuuna
gre, tan katr?
A) B) C) D) 2 E)3
140
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
ZM:
as asyla yndetir. Ynde alar
eit olduu iin = dr. Buna gre, karelerin
kenar uzunluklar 1 er birim alnrsa asnn
kar dik kenar 3 birim, komu dik kenar 2 birim
olur. Bu durumda,
Tan = Tan =

= sonucu elde edilir.

Cevap C
141
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
ZET
TRGONOMETR
Trigonometri; tri (), gono (kenar) ve metri (lm) kelimelerinin birleimin-
den oluan bir matematik terimidir.
A
Dzlemde, balang noktalar ayn olan iki nn birleim kmesine a denir.
Birim ember
yarap 1 birim olan ember
A l Birimleri
Genellikle birim kullanlr. Bunlar; derece, radyan ve grad dr.
Kordinat Sisteminde, Birim emberdeki Drt Blgeye Gre
Trigonometrik Fonksiyonlarn aretleri
1.Blge 2.Blge 3.Blge 4.Blge
sin + + - -
cos + - - +
tan + - + -
cot + - + -
Dik gende Bir Dar Ann Trigonometrik Oranlar
Sin =
Cos =
Tan =
Cot =
142
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
DEERLENDRME SORULARI
1)- ls radyan olan ann esas ls ka radyandr?
A ) B) C) D) E)
2) A = sin216
B = cos290
C = cot200
olduuna gre, A, B, C nin iaretleri srasyla aadakilerden hangisinde doru
olarak verilmitir?
A) +, +, B)+, , C), ,
D) , , + E) , +, +
3) 3924 lik ann esas ls ka derecedir?
A) 24 B) 32 C) 124 D) 324 E) 342
4) m( ) = 63 45' 25''
m( ) = 36 24' 52'
olduuna gre, m( ) + m( ) toplam aadakilerden hangisidir?E
A) 100 52' 12'' B) 100 29' 17'' C) 100 25' 13''
D) 100 10' 21'' E) 100 10' 17''
5) x = sin85
y = sin170
z = sin190
olduuna gre, aadakilerden hangisi dorudur?
CA) b < c < a B) b < a < c C) c < b < a
D) c < a < b E) a < b < c
143
2. SINIF ELEKTRK TESSATILII
TEMEL MATEMATK VE FZK
6) A cos 40 cos 42 cos 44
B cos 46 cos 48 cos 50
olduuna gre, A + B toplam katr?
A) 0 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
7) +
ifadesinin en sade biimi aadakilerden hangisidir?D
A) cosx B) sinx C) sinx D) cosx E) 1
8)
ifadesinin en sade biimi aadakilerden hangisidir?
A) sinx + cosx B) 2sinx C) sinx cosx
D) 2cosx E) cosx sinx