POLITIKA FISKALE

Politika fiskale ka tw bwjw me pwrdorimin e shpenzimeve qeveritare dhe politikwn e

taksave pwr tw arritur qwllimet tw caktuara ekonomike dhe sociale.Kwto qwllime
ndahen nw tre kategori :alokative, shpwrndarwse dhe stabilizuese .Qellimi

alokativ ka tw bwjw mw ndikimin e politikave buxhetore tw qeverisw nw

alokimin e resurseve te shoqwrisw.Qveria ofron tw mira publike, rregullon
ekstenalitetet dhe mund tw ndikojw nw shpenzimet private nwpwrmjet
inkurajimeve qw pwrmban sistemi toksor.Qwllimet shpwrndarwse kanw tw
bwjnw me ndikimin e politikave buxhetore nw shpwrndarjen e tw ardhurave
tw shoqwrisw. Politikat qeveritare kanw ndikime tw ndryshme mbi grupe tw
ndrteyshme tw popullsisw. Qwllime stabilizuese kanw te bwjnw mw
ndikimin e qeverisw mbi inflacioniin, papunwsinw dhe rritjen ekonomike.Nw
fund tw fundit politika fiskale ka tw bwjw me politikwn e shpenzimeve
qeveritare pwr blerje mallrash e shwebimesh e pwr kryerjen e pagesave tw
transferueshme nga njera anw, dhe me politikwn e sigurimit tw tw ardhurave
e para sw gjithash tw taksave nga ana tjetwr.

1.Buxheti qeveritar dhe politika fiskale

Shpenzimet dhe tw ardhurat e parashikuara nga qeveria pwr njw periudhw
njwvcare, paqyrohen nw buxhetin qeveritar.
Pra buxheti wshtw I pwrbwrw nga pjesw jo domosdoshmwrisht tw barabarta:
shpenzimet dhe te ardhurat. Ai shwrben pwr tw regjistruar dhde kontrolluar
si kryerjen e shpenzimeve ashtu edhe realizimin e tw ardhurave tw
planifikuara.Nw buxhetin qeveritar si shpenzimet ashtu edhe tw ardhurat
paraqiten tw detajuara, pwrkatesisht sipas drejtimeve tw ktyerjes sw
shpenzimeve
ardhurave

(arwsim,

(taksa

mbi

mirwqenie,mbrojtje,etj.)
tw

ardhurat

dhe

individuale,

burrimeve

taksa

mbi

tw

tw

sigurimet

sociale,taksa mbi tw ardhurat korporatave, etj.)

Buxheti qeveritar mund tw jwtw me tepricw positive (suficitar),me tepricw
negative (deficitar)ose I balancuar.Ne qoftw se tw ardhurat I tejkalojnw
shpenzimet , buxheti wshtw sufitcitar, kur shpenzimet tejkalojnw tw
ardhurat wshtw deficitar dhe kur tw ardhurat janw tw barabarta me
shpenzimet kemi buxhet tw balancuar.
Pwr tw mbuluar deficitin e buxhetit, nw

raste kur buxheti wshtw

deficitar,qeveria mund tw ndjekw dy rrugw:

a)tw shtypw (emetojw) para,
b)tw marrw hua nga publiku (ose nga vendi tw tjera).
Janw pikwrisht huatw e akumiluara tw qeverisw qw pwrbojn borxhin qeverita
ndaj piblikut domethwnw ndaj individve, bankave,firmave, tw huajve,etj.
Nw pwrputhje me synimet makroekonomike, qeveria ndryshon programet e
saj mbi shpenzimet apo tw ardhurat. Nw qoftw se qeveria ka si synim tw

rrisw kwrkeswn ose ofertwn aggregate, ajo do tw ndiqte njw politikw fiskale
zgjeruese (ekspansioniste). Nw tw kundwrtwn,nw qoftw se synimin wshtw te
ulw kwrkeswn pse ofertwn aggregate kemi tw bwjmw me politikw fiskave
kufizuese.
Ajo politikw fiskave qw realizohet nwpwrmjet

veprimit aktiv tw qeverisw

quhet politik fiskale active e cila mund tw jetw zgjeruese ose kufizuese.
Nw tw kundwrtwn,nje veprim automatic apo spontan I sistemit foskal nw
pwrgjigje te ndryshimeve ekonomike dhe qw wshtw rezultat I vendimeve tw
mwparshme tw qeverisw,quhet politikw fiskale automatike.Edhe politika
fiskale automatike mund tw jetw zhjeryese ose kufizuese.
Pra, dallojmw katwr lloje politikash fiskale:
1.Zgjeruese active,
2.Kufizuese active,
3.Zgjeruese automatike,
4.Kufizuese automatike.
Nw tabelwn 23.1 paraqiten katwr lloje e plitikws fiskale dhe tregohet se njw
politikw fiskave zgjeruese active pwrfshin veprime tw paramenduara tw
qeverisw qw rrisin shpenzimet qeveritare, ulin taksa, ose tw dyja sw bashku
(kuadrati 1),kurse njw politikw fiskale kufizuese active ka tw bwjw me
veprime tw qeverisw qw ulin shpenzimet qeveritare, rrisin taksat ose tw dyja
sw bashku (kuadrati 2).
Tabela 23.1 tregon gjithashtu se kompesimi pwr papunwsinw dhe asistenca
sociale janw shwmbuj tw politikave fiskale zgjeruese dhe kufizuese. Pwr
shembull, nw qoftw se ekonomia wshtw nw rwnie , shumw njerwz do tw
mbeten pa punw dhe do tw jenw kwrkues tw ndihmave pwr papunwsinw dhe
asistencw sociale.Kompensimi pwr papunwsin dhe asistenca sociale zbusin

kontratat e ciklit te biznesit duke shmangur rwnien e shpenzimeve tw

konsumit (Pwr rrjedhojn edhe tw kwrkesws aggregate).Pra gjatw njw rwnie
ekonomike,kompesimi pwr papunwsinw dhe asistenca sociale janw masa
fiskale zgjeruese automatike qe zbusin intenisitetin e rwnies.

Tabela.23.1 Llojet e polotikes fiskale

Zgjeruese
Kufizuese

Aktiv

-Rritje e shpenzimeve

-Ulje e

shpenzimeve qeveritare
qeveritar

-Rritje e taksave

-Ulje e taksave
-Ose tw dyja

Automatike

-Ose tw dyja

(2)

(1)

Kompesim pwr papunwsinw

Kompesion

pwr papunwwsinw
Asistencw sociale
sociale

(3)

asistencw

(4)

Stabilizatorwt kryesor automatikw tw ciklit tw biznesit qw veprojnw nw

kuadrin

sistemit

fiscal

ardhurave nga taksat.

janw:

a)Ndryshimet

automatike

tw

tw

b)Pagesa pwr papunwsinw, fondet e bamirwsisw dhe pagesat

e tjera tw transferueshme.
a)Ndryshimet automatike tw tw ardhurave nga taksat Nw vendet
perendimore sot zbatohen nw shkallw tw gjerw taksat progressive mbi tw
ardhursat personale apo tw korporatave.
Karakteristikw e tyre wshtw se me rritjen e tw ardhurave rritet edhe norma e
taksave. Nw kwto kushte sistemi fiskal i pwrgjigjet nw mwnurw automatike
dhe nw drejtimin e duhur cdo ndryshimi tw papritur ne ekonomi.Pwr
shembull, nw qoftw se prodhimi bie, atwhere tw ardhurat nga taksat bien
automatikisht duke rritur relativisht tw ardhurat e disponueshme e pwr
pasojw edhe shpenzimet pwr konsum apo investim.Nw periudha inflacioniste
do tw rriten tw ardhurat nga taksat, do tw ulen tw ardhurat personale duke
ndikuar nw pakwsimin e konsumit e pwr pasojw edhe tw kwrkesws
aggregate si dhe duke ulur spiralen pagw-cmim.
b) Pagesa pwr papunwsin,fondet e bamirwsisw dhe pagesat e tjera
tw transferueshme Nw situate depressive kur dhe papunwsia wshtw e
lartw , pagesat pwr papunwsinw rriten, kurse nw situata inflacioniste ato
ulen.Pra fondet pwr papunwsinw rriten dhe ulen nw drejtim tw kundwrt me
lwvizjen ciklike, duke sjellw efekte stabilizuese. E njwjta gjw mund tw thuhet
edhe pwr programet e ndryshme tw ndihmws ushqimore, tw ndihmws
mjeksore,etj.
Por stabilizatorwt automatikw,me gjithw rolin e tyre tw rwndwsishwm,nuk
janw tw mjaftueshem pwe tw siguruar stabilitet tw plotw. Ata mund tw
reduktojnw twm pjeswrisht luhatjet nw ekonomi, duke zvogwluar efektin e
multiplikatorit,

por

mundur

te

evitojnw

twewsisht

efekt.Gjithashtu,stabilizatorwt automatikw janw nga dy mangwsi:

1.Efektet e negative nw ofertwn agregate
2.Problemi I pengesws fiskale

kwto

Ti anakizojmw mw hollwsisht kwto mangwsi:

Sw pari:Efektet negative nw afertwn agregate.Normat e larta tw taksave
mund tw frenojnw ofertwn agregate dhe tw dekurajojnw iniciativwn.Njw rritje
nw normwn marxhinale tw taksws mbi tw ardhurat wshtw njwjtw me njw
rritje nw koston marxhinale tw punws.Nw maswn qw taksat progressive mbi
tw ardhurat frenojnw rritjen e prodhimit, ndikojn nw rritjen e normws sw
inflacionit. Pwr cdo rritje tw dhwnw nw kwrkeswn agregate, sa mw e vogwl
tw jetw rritja nw ofertwn agregate aq mw e madhe mund tw jet norma e
inflacionit.
Gjithashtu, pagesa e larta pwr papunwsinw mund tw rrisin padueshmwrinw e
papunwsis, sepse mund tw nxisin njerwzit qw twp resin pwr punwn w
pwrshtatshmw nw vende qw tw pranojnw punwn e parw qw u ofrohet.Ka
efekt nw rritjen e papunwsisw dhe mund tw ndikojw nw zvogwlimin e efektit
pwrfitues pwr tw punwsuarit nga stabilizuesi automatik.Megjithat,nw maswn
qw kjo papunwsi wshtw mw shumw vunetare se sa jovunetare mund tw
thuhet se ploblemi papunwsi wshtw mw I qetw.
Sw dyti:Problemi I pagesws foskale. Stabilizuesit automatikw ndihmojnw pwr zbutjen
e ulje-negatve tw tw ardhurave kombwtare.Por supozojmw se spontalisht ekonomia
ndodhet nw njw depression tw thellw dhe me papunwsi tw lartw

.Nw kwto kushte, nw qoftw se ekonomia fillon tw rigjallwrohet,stabilizesit

automatik do tw veprojnw si njw pengesw pwr zgjerim.Gjithashtu ata veprojn
si njw pengesw nw politikwn e kujdesshmetw qeverisw: sa mw tw fuqishme
tw jenw stabilizuesit automatic aq mw I madh do tw jwt ndryshimi I dhwnw
nw tw ardhurat kombwtare.
Pra, pwr tw realizuar objektivat e politikes fiskale, qeverija e ka tw nevojshme
tw ndwrhyjw drejtpwrdrejt me instrumanta tw kwsaj politike.Instrumentat
kryesore (stabilizatorwt aktiv ) tw politikws fiskale active janw:
a)Projektet e investimeve publike,

b)Projektet publike tw papunwsimit,

c)Nndryshimi I normave tw taksave.
a)Projektet e investimeve publike,tw tilla si projektet e eliktrifikimit, tw
furnizimit me ujw etj. Sidoqoftw, sot projekte tw tilla relativisht afatgjata, pra
qw kanw nevojw pwr njw kohw relativisht tw gjatw qw tw vihet nw
jetw,pwrdoren rrallw,Efektet e tyre kundwrciklike mund tw jenw negative,
pra atom und tw fillojnw kur faza pwrkatwse e ciklit tw biznesit tw ketw
kaluar.
b)Projektet publike tw punwsimit.Ndryshe nga projektet publike tw
investimeve qw kwrkojnw shumw kapitale dhe kohw tw gjatw pwr tu
realizuar, projektet publike tw punwsimit synojnw zwnien me punw tw
punwtorwve nw periudha deri nw njw vit.
Kwto projekte pwrfaqwsojnw njw mjet stabilizimi qw wshtw pwrdorur mw
shpesh kohwt e fundit. Edhe ndaj kwtij mjeti ka mjaft kritika qw lidhen me
ineficiencen e tyre dhe me faktin qw ato nuk ofrojnw punwzwnie serioze tw
tw papuneve.
c)Ndryshimi I normave tw taksave.Ndryshimi I normave tw taksave nw
drejtmin e duhur mund tw pwrdoret pwr tw simuluar apo frenuar zhvillimin e
ekonomisw. Sidoqoftw, mendohet se ky mjet mund tw pwrdoret me sukses
vetwm nw qoftw

se do tw mund tw arrihej njw ndryshim I shpejt dhe i

pwrkohshwm I taksave,sepse nw tw kundwrt do tw kalonte faza pwrkatwse e

ciklit dhe ndryshimi i taksave nw vend qw tw sillte dobi do tw sillte dwm.
Por , nga njera anw.wshtw vwshtirw tw arrihet njw ndryshim i shpejtw dhe i
pwrkohshwm i taksave. (sepse, pwr shembull, kur njw taksw ulet, politikisht
wshtw e vwshtirw rritja e saj pwrswri).Nga ana tjetwr, njerwzit, duke qenw tw
ndwrgjegjshwm pwr karakterin e pwrkohshwm tw ndryshimit tw taksave,nuk
do tw ndryshojnw nw mwnyrw tw mjaftushme sjelljen e tyre ( maswn e

konsumit),duke kushtwzuar kwshtu efekte tw kufizuara kundwrciklike tw

kwsaj politike fiskale.
Duke

filluar

nga

viti

40

deri

nw

fund

tw

viteve

70,

shumw

makroekonomistw tregonin besim tw madh nw rolin e politikws fiskale nw

stabilizimin e ciklit tw biznesit. Por nw dekadat e fundit ky besim u trondit
dhe shumw economist vlerwsojnw me shumw politikat monetare nw rolin e
tyre

stabilizues.

Sipas

tyre,

politika

fiskale

mund

tw

pwrdoren

nw

depresionet e thella ose nw situatat me inflacion tw lartw, kur efekti i

politikave monetare wshtw I kufizuar.
Zbatimi I njw politike tw caktuara fiskale do tw ketw ndikimin e vet nw
buxhetin e qeverisw,pwrkatwsisht nw zwrat e shpenzimeve apo tw tw
ardhurave dhe pwr rrjedhojw edhe nw gjendjen e buxhetit, si buxhet
suficitar,deficitar apo I balancuar.
Kwtu

shtrohet

drejtpwrdrejt

njw

pyetje:Gjatw

zbatimit

tw

politikave

fiskale,qeveria duhet tw kujdest pwr tw mbajtur buxhetin gjithmonw tw

balancuar apo mund tw lejojnw sufi\ite ose defi\ite pwr njw kohw relativisht
tw gjatw?
Nw vazhdim do tI japim pwrgjigje kwsaj pyetje, por mw parw evidentojmw
dy moment tw rwndwsishme pwr analizwn e mwtejshme:
Sw pari: tradicionalisht, deri 50-60 vjet mw parw, financa publike janw
mbwshtetur nw tri parime bazw pwrcaktuar qw nw kohwn e Adam Smithit,

Financat

publike

janw

thjesht

njw

aplikim

financave

tw

familjes.Nwqoftw se njw familje shpenzon mw shumw se sa ardhurat e

saj mujore, ajo shkon nw falimentim dhe varfwri.E njwjta gjw wshtw e
vwrtetw edhe pwr qeverinw.
Buxheti duhet tw jetw I balancuar \do vit dhe I kufizuar, duke zbatuar
kritere strikte pwr shpenzimet.
Borxhi qeveritar wshtw njw barrw pwr brezat e ardhshwm.

Financat publike moderne duket sikur nuk u besojnw shumw kwtyre

parimeve, tw paktwn jo plotesisht. Shumew specilalistw tw kwsaj fushe
mbrojn iden se nuk wshtw e domosdoshme qw qeveria tw ndjekw bplitikwn e
balancimit tw buxhetit por mund tw zbatojw edhe njw buxhet defi\itar.
Sw

dyti,

financat

publike

moderne

bwjnw

dallimin

midis

defi\iteve

strukturore she defi\iteve ciklike duke e pwrqwndruar vwmendjen tek

defi\itet strukturore .(Nw tw njwjtwn mwnyrw mund tw dallojm w edhe
sifi\itet strukturore dhe ato ciklike, por realiteti I viteve 80 e 90- tw flet mw
shumw pwr situatat defi\itare ).
Defi\iti strukturor dhe ai ciklik janw pjesw pwrbwrse e dwfi\itit actual,pra:
Defi\iti actual = defi\iti strukturor + defi\iti ciklik
Defi\iti actual pwrfaqson defi\itin faktik nw njw periudhw tw dhwnw .
Defi\iti strukturor

pwrfaqson atw pjesw tw defi\itit faktik qw kushtwzon

nga politika fiskale aktive.

Defi\iti ciklik pwefaqson atw pjesw tw defi\itit aktik qw pwrcaktohet nw
mwnyrw automatike nga gjendja e ciklit tw biznesit.
Pwr tw sqaruar konceptet e mesipwrme wshtw e nevojshme tw dimw se \far
pwrfaqson buxheti aktual, buxheti strukturor dhe buxheti ciklik.
Buxheti aktual pasqyron shpenzimet, tw ardhurat she defi\itin faktik nw
njw periudhw tw dhwnw.
Buxheti strukturor pasqyron shpenzimet, tw ardhurat dhe defi\iti qw do tw
ekzistonte (pr ate supozuara) nw qoftw se ekonomia do tw funksiononte nw
kushtet e prodhimit potencial.
Buxheti ciklik pasqyron efektet e ciklik tw bixnesit nw buxhet, pra
pasqyron ndryshimet nw shpenzimet,tw ardhurat dhe defi\iti si rezultat I

mosfunksionimit te ekonomisw nw kushtet e prodhimit potencial pra si

rezultat I ndodhjes sw saj nw situate depresioni ose burimi ekonomik.Pra:
Buxhei actual =buxheti strukturor + buxheti ciklik
Nw praktikw,dallimi midis buxhetit strukturor dhe atij ciklik bwhet nwpermjet
dallimi tw ndryshimit qw ekziston midis stabilizatorwve qw veprojnw, aktiv
apo automatic. Keshtu , ndwrsa buxheti strukturor dhe stabilizatorwt aktivw
apo automatik. Tw gjitha kwto ndryshime ndikojnw nw buxhetin ciklik duke
rritur defi\itin ciklik.
Zakonisht, politika fiskale aktive e qeverisw ndikon nwpwrmjet efekteve tw
saj nw pwrmasat e prodhimit dhe ne buxhetin ciklik e pwr rrjedhojw edhe nw
defi\itin ciklik.Kwshtu, nw qoftw se qeveria vendos pakwsimin e shpenzimeve
ushtarake me njw shumw tw caktuar , kjo do tw pakwsonte defi\itin
structural me tw njwjtwn shumw.Por duke supozuar kushtet e tjera tw
pandryshuara ky pakwsim i shpenzimeve do tw ndikonte nw uljen e
pwrmasave tw prodhimit pwr ekonominw nw twrwsi,duke ndikuar edhe nw
rritjen e defi\itit ciklik.
Si\ tregojnw statistikat , efekte neto I politikave fiskale active ndryshon nw
tw njwjtin drejtim si defi\itin strukturor ashtu edhe atw aktual.Por pwr tw
shpejtuar ndikimin e politikws fiskale ekonomi, duhet tw mbajmw parasysh
defi\itin strukturor dhe jo atw aktual pasi,ky I fundit ndikohet edhe nga
ndryshimet e paparashikuara ciklike tw ekonomisw.Pwr kwtw arsye, buxheti
strukturor

pwrbwn

njw

nga

instrumentet

kryesorev

tw

analizws

makroekonomike. Ai na lejon tw ve\ojmw efektet e masave politike nga

efektet ciklike te biznesit, duke na dhwnw mundwsinw qw tw parashikojmw
ndikimin e politikave fiskale nw ekonomi.