Ligjrata 11

POLITIKA FISKALE
N kt kapitull do t njiheni me: Konceptin e politikes fiskale Qllimet dhe llojet e politikes fiskale Buxhetin qeveritar Instrumentet e politiks fiskale Ndrveprimet e politikes monetare dhe fiskale Pasojat/problemet ekonomike t borxhit qeveritar

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

KONCEPTI DHE QLLIMET E POLITIKES FISKALE

Politika fiskale ka t bj me prdorimin e shpenzimeve qeveritare dhe politikn e taksave pr t arritur qllime t caktuara ekonomike dhe sociale
Kto qllime ndahen n tri kategori: QLLIMI ALOKATIV ndikimi i politikave buxhetore t qeveris n alokimin e resurseve t shoqris apo zhvillimin e sektorve t caktuar QLLIMI SHPRNDARS - ndikimi i politikave buxhetore t qeveris n shprndarjen - rishprndarjen e t ardhurave QLLIMI STABILIZUES - ndikimi i qeveris n inflacion, papunsi dhe rritje ekonomike

Politika fiskale ka t bj me politikn e shpenzimeve qeveritare pr blerje mallrash e shrbimesh e pr kryerjen e pagesave t transferueshme nga njra an, dhe me politikn e sigurimit t t ardhurave e para se gjithash t taksave n ann tjetr
MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

BUXHETI QEVERITAR DHE POLITIKA FISKALE

BUXHETI QEVERITAR: T ARDHURAT (A): taksat nga t ardhurat personale dhe t korporatave, doganat, taksat mbi sigurimet pensionale, etj. SHPENZIMET E QEVERIS (G): arsim, mirqenie, siguri, etj. T ardhurat jo gjithmon jan t barabarta me shpenzimet e qeveris prandaj nse: A>G suficit buxhetor A<G deficit buxhetor A=G buxhet t balancuar Deficiti buxhetor mund t mbulohet n dy mnyra: Me shtypjen e parave (por n kt rast vihet n pyetje pavarsimi i Banks Qendrore dhe politikat kundr inflacionit) Hua nga publiku (n kt rast shtrohet pyetja nse qeveria sht kredibile n syt e opinionit publik si dhe problemi i kalimit t borxhit n gjeneratat e ardhshme?)
MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

...BUXHETI QEVERITAR DHE POLITIKA FISKALE

Politikat e shpenzimeve dhe t ardhurave qeveritare varen nga qllimet makroekonomike t vet qeveris Dallojm: Politik fiskale ekspansioniste (zgjeruese): G
(Qeveria ka synim t rris AD ose AS)

Politik fiskale restriktive (kufizuese): G

(Qeveria ka synim t ul AD ose AS)

Politika e t ardhurave (A)

(Qeveria ka synim t ndikoj n politikn e t ardhurave)
MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

LLOJET E POLITIKAVE FISKALE

N prgjithsi dallojm kto lloje t politikave fiskale: Zgjeruese aktive Kufizuese aktive Zgjeruese automatike Kufizuese automatike

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

STABILIZATORT KRYESOR AUTOMATIK

Stabilizatort kryesor automatik: Ndryshimet automatike t t ardhurave nga taksat: taksat progresive (rritet norma e taksave me rritjen e t ardhurave). > P.sh. nse bie prodhimi, ather t ardhurat nga taksat bien duke rritur kshtu relativisht t ardhurat e disponueshme e pr pasoj edhe shpenzimet pr konsum dhe investime. Pagesat pr papunsin dhe pagesat tjera t transferueshme: kur rritet papunsia rriten benefitet pr t papunt. Megjithat, stabilizatort automatik kan dy mangsi: Efektet negative n ofertn agregate: > Taksat progresive mund t dekurajojn iniciativat dhe puntort q t punojn m shum > Po ashtu ndikojn n rritjen e inflacionit, pasi ato e kufizojn prodhimin > Pagesat e larta pr t papunt bjn q t papunt t qndrojn m gjat si t papun Problemi i pengess fiskale > Kur ekonomia rritet, kta stabilizator e pengojn rritjen (ulin multiplikatorin)

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

INSTRUMENTET E POLITIKS FISKALE AKTIVE

Tradicionalisht deri 50-60 vjet m par, financat publike jan mbshtetur ne tre parime baz t prcaktuara q n kohn e Adam Smithit: Projektet investive publike: p.sh. rindrtimi i rrugve, elektrifikimi, ujsjellsi, etj. Projektet publike t punsimit: punsimi n projekte afatshkurtra (p.sh. pyllzimi, etj.) Ndryshimi i normave t taksave Shnim: Kto instrumente kan ndikim n buxhetin qeveritar duke shkaktuar suficit apo deficit
7

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

POILITIKA FISKALE: DISA PARIME

Financat publike jan zgjerim i financave t familjes. Nse familja shpenzon m shum se t ardhurat e saj ather do t ket varfri dhe falimentim. E njjta vlen edhe pr buxhetin/qeverin Buxheti duhet t jet i balancuar Borxhi qeveritar sht nj barr pr brezat e ardhshm Shnim: Kto parime nuk zbatohen gjithher Financat moderne dallojn deficitin strukturor dhe at ciklik DEFICITI AKTUAL = DEFICITIN STRUKTUROR + DEFICITIN CIKLIK
Sqarime: Deficiti aktual prfaqson deficitin faktik n nj periudh t dhn Deficiti strukturor pjesa e deficitit q vjen si rezultat i politiks fiskale aktive (p.sh. ndryshimi i norms s taksave, shpenzimet pr arsim, mbrojtje, etj.) Deficiti ciklik pjesa e deficitit q prcaktohet n mnyr automatike nga gjendja e ciklit t biznesit

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

...POILITIKA FISKALE: DISA PARIME

Pr t sqaruar konceptet e msiprme sht e nevojshme t dim se: Buxheti aktual: shpenzimet, t ardhurat dhe deficiti faktik Buxheti strukturor: shpenzimet, t ardhurat dhe deficiti nse ekonomia funksionon n kushtet e prodhimit potencial Buxheti ciklik: shpenzimet, t ardhurat dhe deficiti nse ekonomia funksionon nn ose mbi nivelin e prodhimit potencial
Shnim: BUXHETI AKTUAL = BUXHETIN STRUKTUROR + BUXHETIN CIKLIK

MAKROEKONOMIA

Dr. Avdullah Hoti

NDRVEPRIMET E POLITIKS MONETARE DHE FISKALE

Politika monetare (PM) dhe politika fiskale (PF) ndihmojn q t nxjerrin ekonomin nga recesioni T dyja kto politika jan t drejtuara kah menaxhimi i krkess agregate (p.sh. pr t mbajtur inflacionin nn kontroll) Nevojitet nj koordinim n mes t PF dhe PM P.sh. nse shteti dshiron t rris krkesn agregate ather rrit shpenzimet qeveritare Ose: pr t mbajtur prodhimin n nivelin e dhn ather me an t instrumenteve t politiks monetare i rrit normat e interesit Problemi: identifikimi i cikleve t biznesit dhe ndryshimi nga nj politik n tjetrn PM dhe PF duhet t kombinohen (koordinohen) pr t eliminuar fenomenin e ngushtimit t shpenzimeve private (crowding-out) kur rriten shpenzimet qeveritare

MAKROEKONOMIA

10

Dr. Avdullah Hoti

...NDRVEPRIMET E POLITIKS MONETARE DHE FISKALE

SI MANIFESTOHET CROWDING OUT? Supozojm q qeveria rrit shpenzimet e saja pr mallra dhe shrbime Rritet GDP m shum se sa vlera e shpenzimeve pr shkak t multiplikatorit Kjo ndikon n tregun monetar duke rritur krkesn pr para Pr shkak se oferta sht e dhn (fikse), rritet norma e interesit Rritja e norms s interesit dekurajon shpenzimet q jan t lidhura q jan t ndjeshme ndaj norms s interesit Si rezultat do t ulej efekti i politiks fiskale Shnim: Crowding-out lidhet me deficitin strukturor, sepse kur ekonomia sht n recesion ather nuk ekziston crowding-out
MAKROEKONOMIA

11

Dr. Avdullah Hoti

...NDRVEPRIMET E POLITIKS MONETARE DHE FISKALE

Paraqitja e crowding-out prmes modelit AS=AD sipas pikpamjes klasike-monetariste

Shnim:

Kur qeveria rrit shpenzimet qeveritare rritet krkesa pr para kjo rrit normn e interesit zvoglohen investimet private n mas t njjt sa ka qen fillimisht rritja e shpenzimeve qeveritare duke eliminuar efektet e politiks fiskale

MAKROEKONOMIA

12

Dr. Avdullah Hoti

...NDRVEPRIMET E POLITIKS MONETARE DHE FISKALE

POR: kur ekonomia sht n recesion ather PF ka ndikim pozitiv Kur qeveria i rrit shpenzimet ather kjo rrit GDP ekuilibr Kjo sepse ekonomia funksionon nn nivelin potencial (shih pjesn b t figurs 23.2) Me nj kombinim t caktuar t PM dhe PF mund t parandalohet rritja e norms s interesit dhe kshtu t parandalohet dukuria e crowding-out
Fig. 23.2. Nxitja e investimeve nga shpenzimet qeveritare (a) & (b)

MAKROEKONOMIA

13

Dr. Avdullah Hoti

PASOJAT EKONOMIKE T BORXHIT QEVERITAR

Huat e akumuluara nga qeveria pr t mbuluar deficitin buxhetor prbjn borxhin qeveritar ose publik Kur qeveria ballafaqohet me deficit buxhetor ather duhet t marr hua borxhi qeveritar ose publik (obligacionet, etj.) Shtimi n borxhin qeveritar do vit = deficiti qeveritar Megjithse deficiti n vete nuk paraqet dukuri negative, si i till ai rrit barrn e qeveris dhe sht ngarkes pr ekonomin dhe popullsin e vendit

MAKROEKONOMIA

14

Dr. Avdullah Hoti

PROBLEMET E BORXHIT QEVERITAR

Rritja e borxhit prcillet me disa probleme: Nevoja pr ta shlyer borxhin e jashtm Humbja e efiiencs pr shkak t rritjes s taksave pr t paguar borxhin dhe interesin Qeveria duhet t rris taksat pr t paguar borxhin Rritja e taksave dekurojan njerzit pr t punuar Zhvendosja e kapitalit, ku njerzit mbajn aktive n obligacione (borxh publik) n vend t aktiveve tjera Njerzit mbajn: letra me vler t qeveris (bono thesari, obligacione), dhe aktive tjera Nse rriten obligacionet nga njerzit, ather zvoglohen aktivet tjera
MAKROEKONOMIA

15

Dr. Avdullah Hoti

...PROBLEMET E BORXHIT QEVERITAR

Duhet t theksohet se: Borxhi i brendshm nuk paraqet ndonj problem pasi n kt rast i kemi borxh vetes Borxhi i jashtm paraqet ngarkes pr popullsin e vendit borxhli Shnim: Nj ndr kushtet e vna nga BE ndaj vendeve t reja antare: Deficiti buxhetor vjetor jo m i lart se 3% e GDP-s Borxhi qeveritar nuk duhet t jet m shum se 60% e GDP-s
MAKROEKONOMIA

16

Dr. Avdullah Hoti

Detyr
Analizoni shpenzimet dhe t hyrat e qeveris gjat periudhs 2001-2008: Identifikoni vitet kur ka pasur deficit dhe kur suficit buxhetor Cilt jan zrat kryesor t shpenzimeve qeveritare? Cilt jan burimet kryesore t t hyrave qeveritare?

MAKROEKONOMIA

17

Dr. Avdullah Hoti