Dr.

ALBA RAMALLARI
EKONOMIKS PUBLIK

SHKENCA POLITIKE

VITI III

Shqipëria, buxheti dhe tendencat e borxhit dhe defiçitit.

Pavarësisht historikut të përfolur të vendit tonë, ajo që ka rëndësi themelore për ne, është koha
kur është shfaqur borxhi dhe cila ka qenë situata e tij. Për ta paraqitur më mirë zgjedhim raportet
borxh ndaj PBB, me qëllim që baza krahasimore me vendet e tjera të jetë e njëjtë. Sigurisht që në
këtë temë trajtojmë periudha kohore të ngushta. Kjo për arsye të disponimit të të dhënave për
vendin tonë dhe vendet e tjera.
Borxhi publik shqiptar, duke parë historikun nga 2002 në 2012, ka qenë rreth 58% ± 5% në
raport me PBB-në, duke variuar nga 62,84% në 2002, 53,43% në 2007, 63% në 2012, në 2014-
n, jepet në nivelin 71% ndërsa tani në 2015 jepet 71.6% projektuar për të shkuar 70.7%. Ajo që
vihet re është fakti i ndryshimitë të pjesëve borxh i jashtëm dhe i brendshëm, kur për 2015
tentohe të rritet borxhi i jashtëm. Në debatet ekonomike në nivel vendor, rajonal dhe global,
borxhi publik/PPB shihet si një indikator i rëndësishëm i ekonomisë së një vendi për shkak të
ndërlidhjes që ka me faktorë të tjerë ekonomikë. Pikërisht për këtë ndërlidhje dhe për
kompleksitetin që ofron kjo temë, janë të shumta argumentet dhe qëndrimet për nivelin optimal
dhe atë tavan të borxhit publik në raport me PBB-në, pavarësisht se ka edhe vende me nivele të
larta të borxhit, si Japonia 230%, Greqia 170%, Qipro 87%, Gjermania 83%, Kroacia 54%,
Maqedonia 30%, Australia 27%, etj. 1 Por, duke pare shifrat FMN mendon se borxhi publik i
Shqipërisë është i lartë dhe kërkon veprime urgjente për ta sjellë përsëri drejt një niveli të
qëndrueshëm. Theksohet “urgjente” për arsyen se nga 2008 në 2014 ka një rritje me më shumë
se 10%. Në periudhën afatmesme, do të jetë i nevojshëm konsolidimi fiskal për të vënë borxhin
në një trajektore drejt rënies me qëllim zbutjen e rreziqeve dhe bërjen e përballueshmërisë e
qëndrueshmërisë më të lehtë. 2 Përmendet kjo për faktin se në fund të vitit 2013 Borxhi publik i
Shqipërisë është vlerësuar në 70,5 % të PBB-së. Kjo shifër sigurisht që përfshin dhe detyrimet
dhe fatura të prapambetura të papaguara të cilat përbejnë rreth 5% të PBB-së të cilat tregojnë
shmangie të detyrimeve shtetërore.
Një mekanizëm për të siguruar që politikat e borxhit nuk janë shtrembëruar nga ndikimet
politike, janë rregullat fiskale që përfshijnë kufizime në deficitin e buxhetit, borxhit ose
shpenzimeve publike në nivelet e ndryshme të qeverisë, të tilla si ato të përfshira në ligjet fiskale.
Por, rregullat fiskale mund të jetë një mekanizëm efektiv vetëm për kuadrin e përgjithshëm
institucional pasi mbështet besueshmërinë e tyre dhe zbatimin, por qëndron fakti se jo çdo gjë
ndodh siç është parashikuar.
Për sa u takon veprimeve fiskale, jo domosdoshmërisht paraqiten ndryshime të theksuara.
Konkretisht, në vendin tonë nuk ka paraqitje që ndryshon një politikë fiskale për arsye të borxhit.
Ajo që vlen të përmendet, është që u bë kohë që po luftohet rrënjësisht evazioni fiskal. Po

1 Ministria e Financave, Raportime Drejtoria e menaxhimit të Borxhit (2012) dhe FMN (2012)
2 IMF Country Report No. 14/78 ALBANIA 2013 Article IV consultation and request for extended arrangement
tentohet në mënyrë të vazhdueshme që të “edukohen” bizneset dhe individët që të paguajnë
pjesën e detyrimeve të tyre dhe për këtë tentohet që të mos ketë ndryshime në bazën tatimore në
mënyrë të vazhdueshme. E nisim me veprimet fiskale sepse duam të paraqesim lidhjen me
deficitin. Deficit na intreson të analizohet si shkaku kryesor i krijimit të borxhit. Në tabelat më
poshtë po paraqesim nivelin e deficitit që nga viti 2004 dhe instrumentet e financimit të tij.

Tabela 3.5 Deficiti

Emërti
mi 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

DEFIC
ITI -38,083 -28,176 -29,372 -34,119 -60,254 -80,005 -38,033 -46,812 -41,416 -83,490 -88,455
Burimi: Ministria e Financave

Po paraqesim më poshtë instrumentat e financimit të deficitit të krijuar.

Tabela 3.6 Instrumentet e financimit të deficitit për vitin 2014 deri në fund të shtatorit.
2014 deri
Periudha 30-09-14
Financimi i deficitit 32952.71
Nga i cili (milion Lek)
Instrumenta afatshkurtra 7310.07
Bono thesari lekë 8550.93
Bono thesari euro -1240.86
Instr. Afatgjatë 25642.65
Obligacione të qeverisë 2-vjeçare -508.45
Obligacione të qeverisë 3-vjeçare -377
Obligacione të qeverisë 5-vjeçare 924.7
Obligacione të qeverisë 7-vjeçare 10562.4
Obligacione të qeverisë 10-
vjeçare 9710.2
Obligacione të qeverisë 2-vjeçare
euro 5330.8
PBB 1418
Financimi i deficitit/PBB 2.32%
Instr. afatshkurtra/PBB 0.52%
Instr. afatgjata/PBB 1.81%
Burimi: Ministria e Financave
Gjithsesi, mendohet se në pjesën më të madhe deficitet krijohen për arsye se duhet shpenzuar për
mirëqenien, për luftimin e varfërisë shoqërore, dhe kjo ka sjellë zvogëlimin e burimeve në
dispozicion.
Kjo tregon për përfitimet e mundshme nga nismat aktuale për lehtësimin e deficiteve dhe, më
pas, borxheve, me qëllim që të ndihmojnë individët me të ardhura të ulëta për të arritur në
zhvillimin e mijëvjeçarit, edhe pse në studimet empirike të shqyrtuara nuk gjenden dëshmi të
forta se operacionet e fundit për lehtësimin e borxheve kanë pasur sukses në rritjen e
shpenzimeve sociale. Në ditët e sotme pothuajse të gjitha vendet përballen me deficite publike pa
marrë parasysh se si e kanë ekonominë e tyre. Ky fakt tregon se dukuria deficit është normale,
madje është e vështirë për të vendosur nëse përcaktimet për borxhin mbi krijimin dhe masën e tij
janë të sakta në rastet kur nuk është shqyrtuar edhe deficiti.
Deficiti është i qëllimshëm dhe i papranueshëm, nëse arsyeja është financimi i shpenzimeve të
paarsyeshme apo blerja e gjërave që shpejt humbasin vlerën e tyre dhe nuk gjenerojnë të ardhura
afatgjata. Borxhi që shfaqet me anë të akumulimit të deficiteve të tilla është një borxh i keq dhe
karakteristikë e borxhit të keq janë normat e larta të interesit.
Kemi paraqitur borxhin të krijuar nga deficitet qeveritare, me një shëmbull të thjeshtë analitik
është vërtetuar se elementi bazë në krijimin e borxhit është deficiti buxhetor. Jo vetëm kaq, por
krijimi i tij sjell edhe ndryshime të mjaft sjelljeve të tjera në një ekonomi. Shpeshherë
përmendim si ndikuese edhe vetë strukturën e borxhit. Strukturën e borxhit e përmendim edhe
kur sqarojmë ristrukturimin e tij.

Manovrimet e financimit të borxhit publik

Deri më tani pasqyruam arsyet e krijimit të borxhit dhe në të njëjtën kohë paraqitëm edhe dy
mundësitë për ekzistencën e tij, si borxh i brendshëm dhe borxh i jashtëm. Një element i
rëndësishëm është edhe financimi i borxhit. Për këtë na nevojiten që të marrim në studim dhe të
analizojmë mundësi të ndryshme, manovrime të të gjitha llojeve me qëllim financimin e borxhit
dhe ndarjen e barrës mes brezave.
Shpesh herë përflitet që ekzistenca e borxhit të jashtëm mund të jetë favorizues, po, por, për
vende të zhvilluara që kanë kapacitete paguese dhe kanë një valutë të fortë. Për vende si vendi
ynë prezenca e një borxhi në valutë të huaj ka kosto shtesë ndryshimin në kursin e këmbimit. Kjo
e drejton ekonominë drejt huasë brenda vendit, por , jo gjithmonë gjen zgjidhje. E nisëm me
fjalën manovrim, për arsye se do përmendim situatat që ky borxh na shkakton dhe cilat janë
mënyrat më të mira për ta zgjidhur apo financuar atë. Të gjithë i kthejmë sytë nga shteti kur vjen
puna për të gjetur donatorë, investitorë, fonde për financim dhe më pas është vetë ai që duhet të
përzgjedhë si është më e mira për vendin dhe shoqërinë. Përgjatë kësaj pjese trajtohen tri
elemente, që mund të jenë si zgjidhje apo si financim për borxhin.
I pari është privatizimi i pronave apo aktiviteteve shtetërore. Së dyti, janë marrja e një borxhi të
brendshëm apo të jashtëm dhe humbjet prej ndryshimit valutor. Së treti përmendim ndryshimet
në politikat fiskale apo monetare. Element që duhet përmendur kur flitet për të ardhura që vijnë
nga jashtë, është edhe pjesa e granteve të ndryshme, të cilat paraqiten investuese dhe arrijnë të
ulin nivelin e borxhit. Për më tepër vazhdojmë me analizimin e tyre në mënyrë të njëpasnjëshme.
Në vitet e para të transicionit në Shqipëri, besueshmëria që kishte vendi nuk ishte në një nivel të
lartë, qëndrueshmëria ekonomike po ashtu. Çdo gjë ndryshonte në kohën më të shkurtër dhe, siç
mund të ishte sjellja në momentin e parë, nuk mund të vazhdonte të qëndronte njësoj për një
kohë të gjatë, pasi do të krijohej një situatë që do të sillte një reagim totalisht në kah të kundërt.
Ndër vite ekonomia shqiptare ka pësuar rritje pozitive, e megjithatë borxhi publik mbetet ende i
lartë. Edhe sipas tregueve të Ministrisë së Financave dhe konkretisht në raportimin në
Komisionin e Ekonomisë (2014, Shtator), është paraqitur se situata aktuale e vendit nuk është ajo
e dëshiruara. Paraqitet një nivel borxhi 71% e PBB-së. Pavarësisht situatës, pjesë e rëndësishme
për ne është ajo çka parashikohet dhe planifikohet për t’u bërë më pas. Planifikohet ulje e
deficitit buxhetor në 4% të PBB-së, nga 6.6% që ishte planifikuar në 2014. Përgjithësisht do
tentohet që financimi të bëhet me huamarrje të brendshme rreth 2.9% e PBB-së. Kështu do të
kemi një ulje të borxhit në nivelin 70.6%. Do të përmirësohet struktura e borxhit dhe do të kemi
edhe rritje të qëndrueshmërisë, duke siguruar mundësinë e huamarrjes së re nëpërmjet
instrumenteve afatgjata dhe ripërtëritjen e instrumenteve ekzistuese.
Me mbështetjen e FMN-së është e nevojshme të përgatitet një program reformash. Mendojmë se
do të ishte më mirë nëse do të marrim borxh, por vetëm të mos paguajmë nivele të larta të
taksave, sepse na prekin ne në mënyrë direkte, ndërsa borxhi do të ndahet mes nesh dhe brezit të
ardhshëm. Në momentin kur rëndohet më shumë brezi i ardhshëm ne nuk jemi dakord, ndaj të
vendosurit se si do të paguhet më pas ky borxh i madh përbën çështje të rëndësishme, për të cilin
duhet marrë një vendim.
Shpeshherë mund të paraqitet si zgjidhje që ta tejçojmë te sektori privat, pasi supozohet se
sektori privat arrin të punojë më mirë dhe me rezultate më evidente, ose ndoshta duhet të
ndryshonte menjëherë diçka në buxhet me qëllim përballimin. Elemente të tilla duan kohë të
përshtaten dhe mbase për situata të vështira ekonomike mungesa në likuiditete, shfaq mundësinë
e marrjes së borxhit për të financuar projektet dhe mungesat e realizuara, por niveli i borxhit po
vjen në rritje. Në tabelën më poshtë po paraqesim stokun e borxhit dhe borxhin për frymë.
Stoku i borxhit dhe borxhi për frymë Stoku i 2010 2011 2012 2013 2014
715,517,000,00 772,744,000,00 828,276,000,00 911,546,000,00 1,032,043,000,00
borxhit 0 0 0 0 0
Popullsia 2,870,420 2,842,925 2,815,749 2,787,615 2,787,615
Borxhi
për
frymë 249,273 271,813 294,158 326,999 370,224
% e
rritjes së
stokut të
borxhit 8.00% 7.19% 10.05% 13.22%
% e
rritjes së
popullsis
ë -0.96% -0.96% -1.00% 0.00%
% e
rritjes së
borxhit
për
frymë 9.04% 8.22% 11.16% 13.22%

Burimi:Ministria e Financave, buletinet vjetore, raportimi për borxhin; INSTAT për numrin e
popullsisë (për vitin 2014 e njëjta popullsi si në 2013)

Me anë të kësaj tabele ne vërtetojmë rritjen e nivelit të borxhit dhe normalisht dhe rritje e barrës
së brezave për tu paguar. Për nga përbërja, për vitin 2014 deri në shtator, 46.1 % i takon borxh në
formën e instrumenteve 3, 6, 9 dhe 12-mujore. 50.59% është borxh në instrumente afatgjata.
Diferenca prej 3.8% u takon garancive që ka dhënë shteti. Fakti që, pjesa më e madhe janë në
instrumenta afatgjatë, lehtëson pak vendin momentalisht, sepse transferon shlyerjen.

Të ardhurat nga privatizimi

Në vite me radhë u ndoq strategjia që mjaft financime në vendin tonë të bëheshin nëpërmjet
privatizimeve; Kjo me mendimin se ekonomia private do të çonte më shpejt në nivelin njësoj si
vendet e tjera të Europës Perëndimore. Privatizimet jo gjithmonë, për të mos thënë asnjëherë,
nuk janë bërë në vlerën reale të ndërtesave apo aktiviteteve që janë privatizuar. Privatizimet
nisën rreth vitit 1992. Në vitet e para të ardhurat ishin shumë të vogla. Privatizimi nisi të
lulëzonte në vitet 2000-2010. Në 2000 të ardhurat prej 8.9 miliardë lekësh financuan 22% të
deficitit. Në 2001 u rritën me 43% dhe financuan 30% të deficitit. Vitet në vazhdim filloi të ulet
norma, derisa në 2004 filloi sërish rritja si rrjedhojë e privatizimit të Bankës së Kursimeve dhe
në 2007 u privatizua pjesërisht Albtelekom. Në vitet 2009 dhe 2010 privatizimet që u diskutuan
më shumë se nuk u bënë në vlerën reale të tyre ishin Albpetroli dhe Hotel Dajti. Bazuar në
tabelën fiskale të vitit 2011, parashikoheshin edhe privatizimet e 1280 objekteve shtetërore dhe
gjithashtu privatizimi i aksioneve të mbetura shtetit nga Albtelekom, AMC dhe ish-OSSH-ja dhe
vlera që llogaritej se do të përfitohej ishte 300 milion lekë. 3 Por privatizimi nuk do të vazhdonte
të ishte gjatë zgjidhje për borxhin. Vjen një moment dhe nuk mund të shesim më prona
shtetërore. Në mjaft vende privatizimi ka qenë zgjidhje, në mjaft të tjera jo. Nuk duhet harruar se
në mjaft aktivitete, në momentin kur kryhet privatizimi i aktiviteteve, shteti humbet mundësitë e
përfitimeve të të ardhurave. Vendi ynë, përveç privatizimeve, ka vepruar edhe në një mënyrë
tjetër, atë të koncesioneve. Dhe ky mund të themi se është instrumenti tjetër që e zëvendëson
privatizimin.
Të ardhurat nga privatizimi
30000
25000
20000
15000
Tr nga privatizimi
10000 (mil leke)
5000
0

Grafiku3.3.1
Burimi: Ministria e Financave

Borxhi i jashtëm, krijimi dhe financimi

E shikojmë si çështje me vete për dy arsye: Së pari aty ku gjejmë më shumë mbështetje dhe së
dyti cila është valuta që na duket më e mirë se kemi më pak humbje.
Për sa u takon kreditorëve më të fuqishëm, përmendim Bankën Botërore dhe FMN-në, që
vazhdojnë ta mbështesin Shqipërinë edhe në ditët e sotme. Gjithsesi, sipas raporteve të Ministrisë
së Financave, në listën e kredive të shtetit ka edhe plot emra të tjerë të huaj, qofshin banka ose
organizata, të cilat kanë dhënë kontributin e tyre në financimet e mundshme të investimeve dhe
borxheve të mëparshme.
Vihet re se një pjesë e konsiderueshme e borxhit të jashtëm kanë si vend origjinë vendin e
kreditorit dhe se afatet e maturimit shtrihen deri në vitet 2042 e 2045 dhe kanë të bëjnë me
projekte të mbështetura nga Banka Botërore me qëllim uljen e varfërisë. Vlen të përmendet këtu
se kreditë e marra për këto arsye janë kreditë me afate shlyerjeje më të mëdha dhe të dhëna edhe
me mundësi uljeje të një pjese të vlerës. Sidoqoftë, përsëri borxh janë, por në këtë rast mund të
themi borxh për mirë dhe jo borxh nga një situatë e keqe.
Po paraqesim një grafik, i cili na tregon borxhin sipas valutave.

3 Burimi: Albania, Ministria e Financave, hartimi i tabelës për buxhetin e konsoliduar.

Grafiku 3.4.1 Borxhi sipas valutave

acu
AED
USD EUR
SDR
1.5E+10 JPY
SAR
KWD KWD
1E+10 JPY
EUR SAR
5E+09
AED SDR
0 acu USD
1.00

Burimi: Ministria e Financave

Borxhi në total, i shprehur në euro, kap një nivel prej 2’074’905.87 mijë eurosh në 2010-n dhe
në 2014-n 323.5 milionë euro4, ose arrijmë të përcaktojmë borxhin total duke bërë mbledhjen e
borxhit të brendshëm dhe atij të jashtëm të konvertuar në valutën vendase lek me kurse këmbimi
mesatar dhe borxhi na rezulton 1,032,043,000,000 lekë.
Ne përmendim shifrën totale, por borxhi në euro përbën një pjesë të konsiderueshme të borxhit
total. Vihet re se një pjesë e borxhit është në jen, SDR5 dhe në valutën e Kuvajtit. Ka edhe
kreditorë siç janë institucionet financiare, kreditorët privatë dhe një pjesë e mirë vjen nga Banka
Botërore, Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) dhe FMN-ja.
Një pjesë e këtij borxhi shkon për ndihmesë për deficitin e shtetit kjo të paktën deri në 2009,
sepse në 2010 deri në shtator nuk është shfrytëzuar pjesë e borxhit të jashtëm për të financuar
deficitin buxhetor. Ndërsa një pjesë tjetër, edhe si pasojë e akumulimit, është shfrytëzuar për
energji. Por sërish mbetet si arsye kryesore e krijimit të borxhit financimi i deficiteve dhe jo
vetëm kjo, por edhe tentativat e njëpasnjëshme për të bërë ndërtime me qëllim të afrojmë
zhvillimin apo të shpejtojnë atë.
Pjesën më të madhe të borxhit të jashtëm e përbëjnë financimet e shpenzimeve për transport,
infrastrukturë, të cilat sigurisht që kanë lidhje me financimet më të reja dhe më të fundit që ka
bërë qeveria me qëllim zhvillimin më të shpejtë të vendit.

4 Këto shifra arrihen kur të gjitha borxhet nga të gjithë kreditorët, në të gjitha valutat i kthejmë në euro në 2014.
5 SDR është aseti i rezervave ndërkombëtare.
Eurobondi

Emetimi i Eurobondit të parë i certifikon vendit përfundimisht “ftesën“ e tregjeve të kapitalit për
Shqipërinë dhe i hapi asaj dritën jeshile për të dalë në treg në çdo moment, duke e çmuar riskun e
kreditit (të aftësisë dhe karakterit ripagues) të vendit tonë si të pranueshëm e rrjedhimisht
investimin në letrat me vlerë të Shqipërisë si atraktiv. Përveç përfitimeve, emetimi i Eurobondit
ka krijuar tashmë një mënyrë të re të huamarrjes sonë publike, duke sjellë kështu një fleksibilitet
të shtuar të saj dhe diversifikuar më tej burimet e financimit të buxhetit të shtetit. E vetmja gjë
negative nga emetimi i Eurobondit do të ishte marrja e një borxhi të ri për vendin, nëse do të
ishte kështu. Por në rastin konkret, duke qenë se të gjitha të ardhurat nga ky instrument shkojnë
për të zëvendësuar një borxh ekzistues, për të mos e paraqitur si problem, themi se nuk është
totalisht borxh i ri.
Megjithatë, mendojmë se emetimi i Eurobondit përbën në themel edhe një vlerësim real të
kredibilitetit të ekonomisë së vendit, pavarësisht problemeve që ajo mund të ketë. Ekonomia e
Shqipërisë kaloi çaste negative dhe recesion gjatë krizës financiare globale, fakt i cili është
njohur e gjithashtu shpërblyer nga tregjet e kapitalit. Edhe nga agjensitë më prestigjoze u
pasqyrua për Shqipërinë tri ditë para emetimit të Eurobondit se, “ekonomia shqiptare është
shumë më e fortë sesa të tjerët e vlerësojnë“ dhe ky emetim është një vërtetim i plotë.

Politikat makroekonomike në financimin e borxhit

Realisht, çdo lloj reagimi na tregon se të vepruarit vetëm me një politikë makroekonomike nuk
është rruga më e mirë dhe më e saktë në financimin e borxhit. Edhe sikur të veprohej vetëm me
politikë monetare, duke pasur mundësinë e emetimit të bonove për financim, një gjë e tillë do të
ndryshonte paranë në qarkullim, vlerën e saj, gjë që do të shkaktonte ndryshimet në normat e
interesit, madje edhe inflacion. Ndryshimi në vlerën e parasë do shkaktonte dhe ndryshime në
kurset e këmbimit të valutës vendase. Për vendet që kanë borxh të lartë të shprehur në valutë të
huaj zhvlerësimi i valutës vendase mund të sjellë edhe rritje të shpenzimeve për të paguar
borxhin.
Një mënyrë tjetër mund të ishte me politika fiskale duke rritur bazën e taksimit, por në një vend
si yni, ku evazioni fiskal ekziston prej vitesh, financimi bëhet i vështirë. Pavarësisht kufizimeve
që na vendos Traktati i Mastrihtit mbi kufirin maksimal të borxhit, mbetem në idenë se mënyra
më e mirë për ta financuar atë është bashkëveprimi i të dyja politikave në vend dhe, përveç
këtyre, edhe marrja e borxhit të jashtëm. Këtu pranojmë edhe Lojën Ponzi, duke pasur parasysh
se, në situata të caktuara, për të mos rënduar shoqërinë, marrim borxh jashtë vendit për të
financuar borxhin e parë.
Në rastin e vendeve të Amerikës Latine, këtu përmendim Kilin dhe Perunë, ato paraqitën si
zgjidhje zbatimin e rregullave të politikës fiskale. Ndryshe prej tyre, qeveria e Hong Kong-ut
veproi duke i dhënë rol kryesor politikës monetare dhe asaj valutore e pastaj nisi vlerësimi për
politikën fiskale. Në Arabinë Saudite është ndryshe, atje veprohet nëpërmjet një strategjie “Al
Hamidy”, e cila paraqet një mënyrë tjetër për pagesat e borxhit. Arabia paguan borxhin vetëm
atëherë kur çmimi i vajit ose naftës është në rritje dhe kryen shpenzime kur çmimi i tyre është në
rënie.
Në rastin e Çekisë, Turqisë dhe Brazilit veprohet për zgjidhjen e borxhit me politikë fiskale në
kah të kundërt, vetëm që të ulin ndikimin e politikës monetare dhe sidomos në qarkullimin e
kapitalit. Prej këtu del se veprimet fiskale do të zëvendësohen me politikë monetare vetëm për të
shmangur rritjen e mëtejshme të inflacionit. Një politikë fiskale, sado të mira të sjellë, nuk arrin
dot të mbajë nën kontroll inflacionin, pasi shkakton edhe rritje të normës së tij. Në mjaft raste,
kur vetë politika monetare nuk ia del dot me instrumentet e BQ, ia tejkalon emetimin qeverisë.
Ndaj, zgjidhja më e mirë në këto situata mbetet kombinimi i të dy politikave dhe në bazë të
situatës ekonomike e financiare të vendit të vendoset se cila do të veprojë e para dhe cila do ta
ndjekë pas, me qëllim që të japin rezultatin e dëshiruar nga vendasit, ne, si pjesë e shoqërisë.

Loja Ponzi në ekonomi si zgjidhje për borxhin

Është etiketuar lojë, për arsyen se mënyrat e zbatimit të saj janë të atilla që mendjes njerëzore i
duken sa të rrezikshme, po aq dhe të pamundura - pjesa e financimit të një borxhi duke marrë
borxh. Shkaku tjetër i trajtimit të kësaj Loje në temë është edhe për faktin se në vendin tonë e
kemi bërë këtë lloj veprimi. Në thelb të saj, strategjia Ponzi ka për bazë faktin e financimit të
mbetjeve apo borxhit me investitorë të rinj apo duke marrë borxh të ri.
Një lojë Ponzi i lejon qeveritë që të financojnë shpenzimet nëpërmjet borxhit dhe jo nëpërmjet
rritjes së taksave. Sipas Ponzit, kjo është mënyra më e mirë për të rritur mirëqenien. Nëse
shpenzimet qeveritare janë produktive, atëherë ato mund të rrisin normën e rritjes dhe kështu
realizojnë lojën. Objektivi ynë është të ndërtojmë një lojë Ponzi për të financuar shpenzimet
publike. Siç shpjegohet vetëm është e nevojshme për të vënë në një model OLG, ku rritja është
endogjene dhe ka ardhur si rrjedhojë e mendimit që e mësuam duke e bërë dhe jo si produkt të
shpenzimeve publike të realizuara. Pavarësisht mendimit të shumë ekonomistëve për strategjinë
e lojës Ponzi, ai ka për qëllim kryesor të rrisë mirëqenien e të gjithë brezave, por në të njëjtën
kohë të përkeqësojë mirëqenien e të gjithë brezave. Një element i rëndësishëm i Lojës Ponzi
është edhe eficenca dinamike në të cilën Ponzi ngre dy hipoteza bazë. E para ka lidhje me nivelin
e borxhit, ndërsa e dyta vendos kushtet e lojës.
Gjithsesi një qeveri mund të luajë një lojë Ponzi nëse:
nëse:
i) Borxhi nuk është shumë i madh
ii) Paga është mjaftueshëm e madhe
iii) Norma e kohës së preferuar nuk është shumë e madhe
iv) Shpenzimet qeveritare nuk janë shumë të mëdha
v) Niveli i produktivitetit nuk është shumë i madh
vi) Produktiviteti i shpenzimeve qeveritare nuk është shumë i madh.

Monitorimi dhe efektet e borxhit publik

Të monitorosh borxhin publik është një veprimtari e vështirë. Në çështjet e borxhit shpesh
përdoret fjala monitorim dhe jo kontroll, për të pasur parasysh se në rastin e borxhit
instrumentet e monitorimit mund të ndryshojnë në varësi të investigimit. Kur flasim për
instrumente monitoruese, nuk përfshijmë vetëm objektivat e menaxhimit të borxhit, por e
lidhim me ekonominë ndërkombëtare. Kjo ndodh sepse shumë elemente të menaxhimit
derivohen nga matjet e nivelit të borxhit dhe gjithmonë krahasohen mbi bazë të
standardeve europiane. Zhvillimi i borxhit publik dhe i deficitit buxhetor është bërë një
problem i ndërthurur për politikat në shumë vende të industrializuara dhe vende që
tentojnë industrializimin. Debatet mbi politikat e së ardhmes, ecuria e politikës fiskale,
mbajtja nën kontroll e borxhit publik dhe qëndrueshmëria e financave publike janë ndër
çështjet më të diskutuara në ditët e sotme.
Meqenëse qëndrueshmëria e financave publike është diskutuar, përsëri ka plot hapësira
diskutimi mes faktit të qëndrueshmërisë dhe përballueshmërisë së borxhit publik. Nga ana tjetër,
mund të ketë edhe propozime për një sërë metodash për përcaktimin dhe përshkrimin e borxhit
publik, duke shfaqur gjithmonë lidhjet me variablat. Përballueshmëria dhe qëndrueshmëria e
borxhit publik mund të shihen si koncepte afatshkurtra, afatmesme dhe afatgjata duke lënë të
hapur çështjen se si janë krijuar.
Analizat për politikat fiskale të qëndrueshme fillojnë që me autorët klasikë, si Hume6, Smith dhe
Rikardo, të cilët diskutonin borxhin publik nën termat e efekteve të përgjithshme në ekonomi.7
Analiza fillestare u fokusua në krahasimin mes taksave dhe deficitit për financimin e
shpenzimeve publike. Neutraliteti i borxhit publik ( ku deficiti dhe taksat që financojnë buxhetin
barazojnë kapitalin e akumuluar) dhe ndarja e borxhit mes brezave ishin çështjet e para, që u
diskutuan nga Rikardo. Ai tregoi, por nuk e besoi totalisht neutralitetin e borxhit publik, gjë që
më vonë u quajt Teorema e Ekuivalencës Rikardiane, e analizuar më pas edhe nga Barro (1974).
Barro (1979) pasqyroi edhe teorinë e zbutjes së taksave dhe nga sjelljet e teorive neoklasike
tregon një mekanizëm, nga i cili borxhi publik dhe deficiti mund të bëhen krijues të
mirëqenies. Politika e zbutjes së taksave është dominante në termat e mirëqenies, duke
qenë se çrregullimi apo shtrembërimi i saj nga taksat rritet më shumë nëse taksimi është
proporcional. Atëherë, përballë problemeve me politikat, menaxhimi i borxhit do të bëhej
si çështje për diskutim, por jo pa zgjidhje. Prej këtej konkludojmë se, borxhi publik e prek
ekonominë në mënyra të ndryshme. Çështja e borxhit publik mbetet çështje kryesore edhe
në diskutimet për futjen e shoqërisë në vendet e industrializuara, pavarësisht se një masë e
mirë prej tyre kanë nivele borxhi mbi nivelin e kërkuar, por ka edhe vende që e kanë
raportin stabël dhe afër njëri-tjetrit, si për shembull: Franca, Gjermania, Austria, Holanda,
Portugalia dhe madje e kanë nën mesataren e BME-së. Në grafikun e mëposhtme po
paraqesim raportin borxh/PBB për disa shtete.
Grafiku 2.2.1 Raporti Borxh/PBB

6 Hume Public credit (1987) Liberty found Indianapolis IN www.econlib.org /Library/Lfbooks/Hume/

7 Adam Smith The wealth of Nations NY Random House Inc 1937 p.878
 300

250
Shqiperia
200

150 Bosnja dhe

Hercegovina
100 Kroacia
50
Greqia
0
2002200320042005200620072008200920102011
Maqedonia

Burimi Debt agency Austria

Për vendin tonë, sipas burimeve, paraqitet se borxhi i vlerësuar në raport me PBB-në për
vitin 2012 llogaritet si 62.5% dhe për vitin 2013 70.5%. Kjo do të thotë që vendi ynë
përjeton një borxh mbi normën e përcaktuar nga BE prej 60% që në 2012 dhe jo se u
shtua si rrjedhojë e ndryshimit të politikave shtetërore. Faktet bëjnë të mundur që
mendimi dhe vlerësimi ekonomik të jetë i saktë. Duhet përmendur që ndoshta mund të
ketë ndikuar edhe koha zgjedhore, por në të njëjtën kohë edhe fillimi i shlyerjes së
detyrimeve të papaguara ndaj subjekteve private.
Menaxhimi i borxhit dhe politikat makroekonomike
Mbi debatin e nisur për menaxhimin e borxhit publik Tobin (1963) sugjeron që ta përdorim
menaxhimin e borxhit publik si një element për stabilitetin makroekonomik. Në pikat kritike të
ciklit ekonomik qeveria duhet të emetojë instrumente borxhi me maturim afatgjatë. . Ky diskutim
mbi menaxhimin e borxhit publik u zhvillua edhe nga ekonomistë të tjerë duke paraqitur zbutjen
e normës së taksave (Barro 1979). Teoria e zbutjes së taksave në menaxhimin e borxhit publik ka
ndikim në kostot e mirëqenies, si dhe në ndryshimin e normave të taksave. Zvogëlimi i taksave
apo zbutja e sistemit të taksimit bie në kontradiktë me Teoremën e Ekuivalencës Rikardiane mbi
neutralitetin e borxhit dhe teorisë që asetet qeveritare dhe borxhet janë gjithmonë të balancuara.
Prej këtej lind edhe diskutimi nëse është ose jo i domosdoshëm borxhi.
Sipas pikëpamjes konvencionale, një shkurtim i borxhit, i financuar nga tatimet dhe taksat, ka një
efekt pozitiv mbi prodhimin në afat të shkurtër dhe, në këtë mënyrë, mund të përdoret për të
shpejtuar rimëkëmbjen nga një recesion. Ky efekt pozitiv kërkon dy kushte:
 E para është se ekuivalenca nuk qëndron, dhe kështu shkurtimi i borxhit të financuar nga
tatimet dhe taksat çon në një rritje në kërkesën agregate përmes një konsumi më të lartë për
familjet.
 E dyta është se ekonomia karakterizohet nga një lëvizje e ngadaltë për sa u takon
çmimeve dhe pagave dhe prandaj një rritje në kërkesën e përgjithshme, paraqet një rritje të
menjëhershme në çmime dhe në paga.
Pavarësisht dikutimeve mbi ekuivalencën, teoria e zbutjes së taksave do ndryshojë të ardhurat e
individëve dhe kështu ata do të bëjnë rialokim të burimeve të tyre duke ndryshuar edhe kërkesën
për bono. Në të njëjtën kohë bonot janë instrument i borxhit dhe si të tilla mund të ndihmojnë në
zhvillimin pozitiv të tregjeve financiare. Kështu shprehen në sugjerimet e tyre edhe Dornbuch &
Dragi (1990), madje Gale (1990) paraqet se mund të ndikojnë edhe në rritjen e avantazheve
krahasuese në lidhje me sektorin publik. Ekonomistë të tjerë kanë paraqitur në studimet e tyre
rolin e strukturës dhe maturimit të borxhit publik si një siguri në lidhje me riskun
makroekonomik. Duke pasur parasysh sigurinë që ofron një bono thesari, pranohet nga të gjithë
brezat dhe kur tregjet financiare janë të kompletuara, rrit mirëqenien (Barbie, Hagedorn dhe
Kaul, 2000). Pavarësisht paraqitjes që bëhet për bonot e thesarit, në normat e interesit të tyre ka
ndikim jo vetëm borxhi publik, por edhe deficiti gjithashtu.
Në Traktatin e Mastrihtit, përcaktohet se nëse deficiti8 kalon 3%, bëhet i kushtueshëm, për arsye
të vështirësive që sjell dhe nevojës për financim me instrumenta të ndryshëm. Në këtë rast,
menaxhimi i borxhit publik shihet si një instrument për të ulur normën deficit/PBB. Ne mund ta
kërkojmë financimin e deficitit dhe qëndrueshmërinë e borxhit edhe nëpërmjet emetimit të
bonove të indeksuara9. Këtu përmendim Italinë, ku niveli i borxhit të ri u krijua i gjithi në bono
të indeksuara. Kjo propozohet edhe nga Missale (2000) dhe Missale e Bacchiocchi (2005), të
cilët kërkojnë që të sqarohet totalisht potenciali i bonove të indeksuara. Indeksimi i çmimit të
bonove heq frikën nga inflacioni, sepse fikson vlerën reale të bonove. E njëjta gjë bëhet edhe me
bonot në valutë të huaj, sepse, në rast të luhatshmërive të kurseve të këmbimit, një nënçmim i
valutës së huaj ndryshon vlerën reale të bonos duke rritur edhe nivelin e çmimeve në vend.
Ky indeksim i shprehur si indeksi i sigurisë lejon qeverinë të korrelojë koston e borxhit me ciklin
e biznesit në mënyrë pozitive.
Gjithsesi ekonomistë të tjerë e gjejnë zgjidhjen nëpërmjet bonove me afat maturimi afatgjatë, por
pjesa më e madhe e tyre reflekton se një ndërvartësi mes politikave do të ishte edhe ëm efektive,
por sigurisht duke pasur parasysh edhe faktin se Banka Qëndore është e pavarur (Falceti,
Milonas 1999, Favero & Missale&Piga 2000, Uhlig 1997, Park 1999, etj).
Kur lëshojnë borxhe afatgjata qeveritë e kanë për stimuj të fryjnë ekonominë, në mënyrë që të
zvogëlojnë koston reale për këtë lloj borxhi. Nëse agjentët racionalë perceptojnë stimujt, qeveria
mund ta ketë të vështirë për të vendosur shuma të mëdha të borxhit nominal ose ka për ta bërë
atë me kosto të larta. Ky rast tipik i mungesës së përmbajtjes së politikave të qeverisë është i
lidhur ngushtë me besueshmërinë dhe prej këtej ka sinjalizuar probleme. Në një ekonomi në të
cilën hasen probleme besueshmërie dhe stabiliteti, atëherë është mirë që borxhi të jetë i krijuar
ose në bono të indeksuara, ose borxh në valutë të huaj ndoshta mund të jetë më e përshtatshme.
Borxhi i shprehur në valutë të huaj është një instrument, që i lejon qeverisë të mbrohet nga
goditjet reale ekonomike, duke mos pasur më problemin e qëndrueshmërisë kohore shkaktuar
nga borxhi nominal. Nëse inflacioni i vendit dhe i vendit të huaj janë të lidhura në mënyrë
pozitive, si borxhi nominal, edhe borxhi në valutën e huaj janë zëvendësues të njëri-tjetrit në
portofolin e borxhit. Megjithatë, që borxhi në monedhë të huaj të jetë i preferuar mbi borxhin
nominal në monedhën vendëse, duhet të jepen disa kushte, si për shembull; që inflacioni i
brendshëm duhet të jetë relativisht i pasigurt, ose që të ketë besueshmëri të ulët, ose, PBB e
vendit duhet të jetë e lidhur ngushtë me ekonominë globale, pra të jetë e ekspozuar ndaj cikleve
botërore ekonomike dhe tregu monetar i brendshëm duhet të jetë më i paqëndrueshëm se ai i

8 Normë e vendosur për vendet që duan të bëhen pjesë e BE-së, Traktati Mastrichitit..
9 Një instrument me normë fikse e cila varion sipas inflacionit, domethënë mund të paguhet një kupon fiks plus një kupon shtesë

me shumën e rregulluar sipas një treguesi të inflacionit, të tillë si Indeksi i Çmimeve të Konsumatorit.
huaj. Përveç kësaj, një përqendrim i tepruar i borxhit në monedhë të huaj ndikon në kursin e
këmbimit, që çon në zhvlerësimin dhe kështu rezulton në një kosto më të madhe të borxhit.
Një qeveri mund të lëshojë borxhin e indeksuar me inflacion apo me norma afatshkurtra interesi,
me qëllim eliminimin e stimujve inflacionistë, që kanë të bëjnë me uljen e barrës së borxhit.
Kështu krijon lidhje me politikën antiinflacioniste të qeverisë. Indeksimi i borxhit ndihmon për të
ulur koston veçanërisht në vendet ku variablat e ndryshme makroekonomike janë shumë të
paqëndrueshme, sepse kjo luhatshmëri mund të sjellë që investitorët të paguajnë një prim të
rrezikut për borxhin e paindeksuar. Ajo gjithashtu krijon mbrojtjen e duhur nga goditjet,
veçanërisht kur goditjet shprehin lidhje pozitive mes prodhimit dhe inflacionit. Nëse prodhimi
dhe inflacioni kanë rënie, atëherë të ardhurat, si edhe kostoja e borxhit të indeksuar do të bien.
Në këtë mënyrë qeveria është e mbrojtur, nëse rënia e të ardhurave është proporcionale me atë të
kostos së borxhit (Milonas et.al.2002).
Mund të kërkohej zgjidhja me obligacione të indeksuara, megjithatë, obligacionet e indeksuara
janë instrument më pak elastik, dhe ndaj e bëjnë rregullimin më të vështirë në rast të goditjeve
ekzogjene dhe rrisin rrezikun buxhetor. Duke bërë menaxhimin e borxhit publik nisin konfliktet
e para mes politikës monetare dhe mënyrës së krijimit të borxhit. Në vendin tonë kemi si
objektiv kryesor të politikës monetare arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve.
Borxhi dhe valutat
Folëm deri këtu për mënyrat e trajtimit të politikave monetare dhe fiskale. Kur përmendim
politikën monetare, theksi qëndron te paraja me të cilën është krijuar borxhi dhe me të cilën ai do
të paguhet. Kur përmendim paranë, kemi parasysh valutat. Ne duhet të zgjedhim valutën me të
cilën do të merret borxhi me qëllim që të mos kemi kosto shtesë.
Problemi më i madh në këtë rast është influenca për inflacionin. Çdo veprim mbrojtjeje që do të
bëhet, do të justifikohet sikur po bëhet vetëm për të hedhur në treg letrat me vlerë dhe jo për një
politikë antiinflacioniste. Outputi do të jetë rritja e besueshmërisë që do të sjellë angazhim të
investitorëve vendas dhe interesim të të huajve. Shpeshherë bonot emetohen me qëllim që të
dalin në tregun ndërkombëtar, ku ka norma interesi më të ulëta. Kështu ka vepruar dhe
Gjermania përpara vitesh me Bonon DM. Shpesh autoritetet që menaxhojnë borxhin, mund të
jenë të tilla që të ndryshojnë apo edhe të spekulojnë vetëm e vetëm që në të ardhmen të kenë
kurse këmbimi të favorshme.
Në pjesën më të madhe të rasteve vendet e industrializuara e kanë borxhin e huaj mënyrë të
mbajtjes së stabilitetit makroekonomik.
Gjithashtu, sikurse menaxhimi i borxhit lidhet edhe me ecurinë e zhvillimit të tregut financiar,
shpesh thuhet se operacionet e menaxhimit të borxhit e zbehin punën e tregjeve financiare, por
në të vërtetë kur tregjet e borxhit janë likuide, atëherë ky është elementi më i rëndësishëm për
ecurinë e bonove, si edhe për likuiditetin e gjithë derivativeve të tjera në momentin kur bëhen
pjesë e tregut ndërkombëtar. Rëndësia e tregut të bonove qeveritare vjen nga roli i rëndësishëm
që ka në treg dhe në gjithë sektorin financiar, si benchmark. Përveç rolit benchmark që kanë
bonot qeveritare, ato janë edhe aseti më i rëndësishëm për investitorë privatë dhe publikë. Të
gjitha këto veprime normalisht që janë pjesë e tregut financiar. Me qëllim që këto të kenë
jetëgjatësi dhe besueshmëri, duhet që të shikohet edhe valuta që përdoret më së shumti. Për
shembull, është paraqitur nga Portes, Rey (2002) dhe nga Beckmann, Born, e Kösters (2002), të
cilët theksuan se deri në vitin 2002, Dollari Amerikan (USD) ka qenë valutë e fortë dhe për të
ulur kostot shpesh përdorej edhe si një ndërmjetës në kombinimet valutore mes 2 valutave të
tjera. Në pjesën më të madhe paraqitej si makina drejtuese tregtare. Kjo gjë rrit kërkesën për
asete në USD dhe përmirëson likuiditetin në tregun amerikan. Jo vetëm kjo, por shumë produkte
janë të lidhura me dollarin $, si për shembull vaji, nafta dhe kjo gjë e bën të jetë edhe valuta më
dominante në tregje.

Vendet në zhvillim dhe instrumentet e borxhit

Ajo çka na intereson më së shumti, është të shohim nivelin e borxhit publik në lidhje me PBB-
në. Realisht, kur flasim për borxh publik, duhet të shohim dhe përbërjen e tij dhe të përmenden
se nga janë marrë këto borxhe. Në rastet më të shumta të vendeve, të cilat kanë marrë borxhe që
nga vendet e Amerikës së veriut, Amerikës Latine, Europë e me radhë, kreditorët janë: Fondi
Monetar Ndërkombëtar, Banka Ndëramerikane për Zhvillim, Banka Botërore, kreditorë të tjerë
të ndryshëm të huaj dhe pjesa tjetër i takon që të jetë borxh i marrë brenda vendit nga
institucione financiare jo bankare, banka, individë etj.
Shpesh duket i rëndësishëm edhe ristrukturimi i borxhit. Më së shumti haset në vendet që janë
në zhvillim, sepse këtu ristrukturimet kthehen sikur janë financime dhe tentojnë zhvillimin.
Operacioni i parë ishte në ristrukturimin e borxhit meksikan në 1990, dhe kjo u pasua nga
operacione të ngjashme në 20 vende të tjera në vitet në vijim. Përmendim bonon Brady, bonot
ndërkombëtare, etj të cilave u bëhej emetimi thuhej se, interesi i përftuar do të jetë në këtë vlerë
për një periudhë të caktuar kohore, atëherë mundësitë për shitjen e këtyre bonove do të jenë edhe
më të larta dhe, plus të tjerash, do të themi edhe që veprimtaria që po kryhet është e drejtë dhe e
sqaruar, domethënë me informacion simetrik. Kur nisim të flasim më pas për tregun global të
bonove, është shumë më ndryshe. Atje bonot kanë edhe likuiditet më të lartë. Jo vetëm kaq, por
në 1993-shin është hapur dhe një treg sekondar për bono të tilla. Tregtia e bonove në vitet e para
të tyre ishte shumë e thjeshtë, pasi edhe bonot ishin të reja dhe sapo kish nisur të zhvillohej baza
e investitorëve. Më pas, tregtia arriti nivele të larta gjatë 1997-1998, në kontekstin e një sërë
krizash financiare dhe me kushte të pavendosura në tregjet financiare.