Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy

ANDREA ERKERT
Dzieci potrzebuj ciszy

Zabawy relaksacyjne
na wiosn, lato, jesie i zim
JEDNCSC
KIELCE 1999
Tytu oryginau:
Kinder brauchen Stille

Hntspannungsspiele tur Iriihling, Sommer, Hcrbst und Winter
Copyright -r 1998 by Don Bosco Verlag. Miinchen

Copyright for the Polish edilion by Wydawnictwo Jedno", Kielce 1999
Przekad z jzyka niemieckiego

Ryszard Zajczkowski
Redakcja i korekta ksiki
Ewa Bojara
Redakcja techniczna
Jzef Bkowski
ISBN 83-7224-030-2
Wydawnictwo Jedno"
25-013 Kielce, ul. Jana Pawa II nr 4
tel. (0-41) 368-11-10
www.jednosc.com.pl
e-mail: iedakcjafrtjednosc.com.pl
Drodzy Czytelnicy!
W ostatnich latach zmienia si sytuacja w wyposaeniu przedszkoli i szk. Wielu wychowawcw narzeka na coraz wiksze grupy
i klasy; wzrastajca liczba dzieci powoduje niedostosowania, a nawet patologiczne zachowania. Te pierwsze pojawiaj si bardzo czsto w dziedzinie spoecznej. Nale do nich agresja, nerwowo, trudnoci w kontaktach, brak koncentracji.
Niepodane zjawiska w stosunkach spoecznych ksztatuj si
czsto ju w przedszkolu, ale przewanie dopiero w okresie szkolnym
s dostrzegane przez rodzicw jako trudnoci w osiganiu pozytywnych wynikw w nauce i w innych dziedzinach. Problem ten moe
przejawia si wczenie take w sferze fizycznej, na przykad jako zakatarzenie, zaburzenia w przyjmowaniu pokarmw, zaburzenia mowy
lub snu, albo jako choroby oskrzeli prowadzce do astmy.
W prewencji zdrowotnej wychowawcy potrzebuj szczeglnej pomocy, aby zapobiec niestosownym zachowaniom. Tak pomoc
mog by wiczenia relaksacyjne towarzyszce porom roku, poniewa s w stanie wspomaga dzieci, aby odnalazy waciw rwnowag midzy aktywnoci a cisz/odpreniem. Rwnowaga ta
sprzyja zdecydowanie ksztatowaniu si czowieka o harmonijnej
osobowoci, dla ktrego niezwyka sytuacja lub stres nie s powodem do wychodzenia ze skry" lub utraty panowania nad sob",
lecz ktry potrafi si opanowa, a stawiane przed nim wymagania rozwizywa spokojnie, ufajc we wasne siy. Aby osign tak rwnowag, dzieci potrzebuj specjalnie wydzielonego pomieszczenia,
gdzie bd mogy zaywa ciszy i spokoju. Dziecko musi mie moliwoci wsuchania i zagbienia si w siebie, lepszego poznania siebie i refleksji nad tym co przeyte. Doroli, ktrzy towarzysz dzieciom, powinni zawsze umoliwia im tego rodzaju dowiadczenia.
Jednoczenie w ten sposb przeciwstawiaj si oni szeroko rozpowszechnionej presji sukcesu. Poddawane s jej j u najmodsze
dzieci i nie ogranicza si ona tylko do dobrych ocen w szkole, ale
obejmuje te czas wolny: zajcia plastyczne, muzyczne i sportowe.
Wychowawczynie szukaj czsto wicze relaksacyjnych, ktrych

celem jest uspokojenie rozkrzyczanej grupy dzieci. Jeli wic przeycie ciszy ma wzmocni koncentracj i wytrzymao, to - moim zdaniem - celem kadego relaksu jest, aby dzieci same odkryty swoje
zdolnoci. Wiele z nich moe to zrobi bez adnej pomocy, innym za
przychodzi to z trudem. I wanie im potrzebne jest wsparcie w drodze do samych siebie.
Moim zamiarem jest zachcenie dorosych, aby zyskali wiksz
pewno przy wprowadzaniu wicze relaksacyjnych z dziemi
i w cigu caego roku mogli siga do atwych w realizacji pomysw.
W ksice tej zostay zebrane twrcze wiczenia relaksacyjne obejmujce cay rok. Prowadzc zajcia jako wychowawczyni przedszkolna, mogam wszystkie te wiczenia dokadnie wyprbowa w pracy
z dziemi.
W krtkiej czci teoretycznej przedstawiam w zarysie znaczenie
wiadomego przeycia pr roku przez dzieci. Ponadto wskazuj na
ramowe warunki wicze wyciszajcych i relaksacyjnych oraz ich
rne metody.
Druga, obszerna cz pracy zawiera 100 wicze relaksacyjnych
zwizanych z porami roku. W odniesieniu do kadej z nich przedstawiam te ca jednostk relaksacyjn, ktra zawiera fazy ruchu i wyciszenia. Modele te mog by przejte i jednoczenie suy jako
przykadowe jednostki relaksacyjne.
Wykorzystujc podane propozycje w pracy pedagogicznej nie
mona jednak zapomina o jednym: wiczenia relaksacyjne w cigu caego roku powinny sprawia zadowolenie dzieciom i dorosym.
Andrea Erkert
Podstawy teoretyczne
Cztery pory roku

Wiosna, lato, jesie i zima to cztery etapy przyrodnicze w cigu
roku. Ich nazwy wskazuj na istotne zjawiska w naturze oraz przemienne stawanie si i przemijanie.
Wiosna
Wiosn jestemy wiadkami budzenia si przyrody do ycia. Robi
si coraz cieplej, a dni staj si dusze. Ptaki wdrowne wracaj z
poudnia. Na skraju drg i na ce moemy odkry rnobarwne
bogactwo kwitncych rolin. Dzieci, opatulone jeszcze w ciepe ubrania, mog coraz duej przebywa na powietrzu. Take doroli staj
si aktywniejsi i bardziej przedsibiorczy. Wiele rodzin zabiera si do
wiosennych porzdkw, a podczas weekendu wszyscy wybieraj si
chtnie na spacer lub przejadk rowerow. W lesie lub na ce
mona zauway zwierzta, ktre obudziy si z zimowego snu, i zaobserwowa pracujce mrwki. Ludzie, ktrzy s szczeglnie skonni do depresji, na wiosn odczuwaj znowu rado i odzyskuj pozytywne nastawienie do ycia. Mina j u ciemna, przytaczajca pora
roku i dlatego wielu ludziom jest atwiej rozpromieni si i zrzuci
z serca rne ciary. Na wiosn witujemy rwnie Wielkanoc.
Pisklta, zajce, baranki, kurczaki, kaczki, kwiaty i pisanki s typowymi symbolami zwizanymi z Wielkanoc i wiosn. Zgodnie ze star
tradycj, st wielkanocny jest obficie zastawiony, a doroli ukrywaj wielkanocne jajka i sodycze, z wielk radoci i zapaem wyszukiwane przez dzieci.
Lalo
Latem moemy zaywa kpieli sonecznych i cieszy si z agodnego wiatru. Podczas wakacji mona oddawa si ulubionym zajciom i uprawia sport. Letnie temperatury zachcaj do wyjazdw
7
piknikowych oraz do kpieli w morzu lub na pywalni. Dzieci mog

szale na ce lub godzinami grzeba si w piasku. Podczas spacerw mona odkry i zaobserwowa roliny i zwierzta z najbliszej
okolicy. Dugie, ciepe letnie wieczory pozwalaj spotyka si na
wieym powietrzu. Kusi wtedy szczeglnie atmosfera ulicznych
kawiarni, lodziarni i ogrodowych restauracji otwartych do pna
w nocy. Jest to te okazja by wsplnie z rodzin lub przyjacimi posiedzie we wasnym ogrodzie lub na balkonie i w ten sposb odzyska utracon zim energi.
Podczas letniego urlopu nad morzem moemy zaobserwowa odpywy i przypywy i uwraliwi si tym samym na ruch wody w przyrodzie.
Jesie
Jesie przynosi, przez wielu zupenie niezauwaane, plony i ostatnie pikne soneczne dni, ktre coraz bardziej ustpuj dniom deszczowym, a nawet wichurom.
Wiatr zdmuchuje kolorowe licie z drzew i zachca dzieci do puszczania latawcw. O tej porze roku obchodzimy doynki i dzie w.
Marcina.
Wiele zwierzt przygotowuje si do zimowego snu i gromadzi zimowe zapasy. Wanie jesieni moemy poczyni interesujce obserwacje przyrody. Deszcze, mgy i burze robi na dzieciach szczeglne
wraenie. Skakanie do kau w obuwiu gumowym i w przeciwdeszczowym ubraniu sprawia maluchom wiele radoci. Przypatruj si
one te pilnie ddownicom i innym malutkim stworzeniom. Jednoczenie wiele dzieci z powodu zej pogody duej przebywa w domu
i wtedy wanie odywaj prawie zapomniane zabawy.
Zima
Zim dni s krtkie i j u o pitej po poudniu jest ciemno. Dobrze ogrzany pokj sprzyja teraz przyjemnemu wsplnemu przebywaniu. Otaczajca nas przyroda jest w stanie spoczynku. Wiele
zwierzt zapada w sen zimowy, a gazie drzew bezpodnie wznosz si w niebo.
Dzieci z utsknieniem czekaj na pierwszy nieg, ale do czsto
pada tylko deszcz ze niegiem, co bynajmniej nie zachca do wycho8
dzenia na dwr. Gdy wreszcie spadnie nieg, dzieci chtnie obrzucaj si niekami. Lepi bawana i jed na ywach. Czas w domu
mona wykorzysta na czytanie dzieciom rnych historii lub ogldanie z nimi kolorowo ilustrowanych ksiek. Gorca filianka czekolady i zapalona wieca stwarzaj mi, przyjazn atmosfer.
Dzieci ciesz si z prezentw otrzymywanych na Mikoaja i pod
choink.
W okresie adwentu i Boego Narodzenia w wielu rodzinach piecze si ciasta i przygotowuje prezenty. Niejeden sklep nci nasze podniebienie zapachem witecznych wypiekw. Rwnie wo wiec zapowiada zbliajce si wita.
Wraz z nastaniem Nowego Roku podejmuje si dobre postanowienia.
Uwanie obserwujc i badajc przyrod bardziej wiadomie przeywamy dokonujce si w cigu roku zmiany. Wewntrzn rwnowag moemy osign tylko wtedy, jeli nie damy si ponie naporowi czasu. Czowiek sam jest czci natury i jej corocznego rytmu.
Obserwowane zmiany pr roku oddziauj na wewntrzne samopoczucie wielu ludzi.
Z kad por roku zwizane s te powracajce wci wydarzenia i wita, a sam czowiek rytmizuje" cay rok, odpowiednio do
zmian zachodzcych w przyrodzie. Wiosna, lato, jesie i zima mog
by wskanikiem wewntrznego" rytmu.
Z dziemi przez rok

Modszym dzieciom jest jeszcze trudno zrozumie, jakie znaczenie maj pory roku dla ich ycia. Dzieci nie przeywaj wiadomie
praw natury. Pierwsze podstawowe dowiadczenia czterech pr roku
i zwizanych z nimi zmian w przyrodzie odbieraj wszystkimi zmysami. Obserwuj i odkrywaj z zaciekawieniem, co dzieje na zewntrz i nie potrafi jeszcze, jak doroli, wiadomie umieci si
w okrelonej porze roku. Zjawiska zachodzce w naturze mona
9
uzmysowi dzieciom przez wiczenia relaksacyjne przeprowadzane

w przedszkolu, w domu rodzinnym lub w szkole. wiczenia te mog
pomc dzieciom wiadomie obserwowa zmiany dokonujce si
w przyrodzie. Dzieci przeywaj cztery pory roku w grupie lub w klasie i w trakcie zabawy mog dowiedzie si o prawidowociach wystpujcych w naturze. Uczc znajomoci czterech pr roku przekazuje si jednoczenie wan prawd o yciu: wszystko ma swj
czas
i kady moe by pewien, e po ciemnych dniach" zimy pojawi si
znowu soce i bdzie si mona cieszy z nadejcia lata.
Wiele dzieci ma dzi coraz rzadziej okazj, aby intensywnie przeywa cztery pory roku. Bezporednie dowiadczenie natury jest
czsto utrudnione przez ruch uliczny, zwarte osiedla mieszkaniowe
nie posiadajce w pobliu lasw i k, przez ogldanie telewizji i absorbujce zabawki. Aby dzieci zrozumiay znaczenie wiosny, lata,
jesieni i zimy, musz ich caociowo dowiadczy. Dopiero wtedy, gdy
same poczuj si czci natury i jej corocznych zmian, mog doj
do przekonania, e naley j chroni i pielgnowa. W caociowych
dowiadczeniach nie wystarczy tylko gowa, ale potrzebne jest cae
ciao. Dopiero wskutek bezporednich dowiadcze, przez suchanie,
dotykanie, ogldanie, smakowanie i wchanie, dzieci mog zrozumie odwieczne prawo stawania si i przemijania.
wiczenia relaksacyjne, zamknite w corocznym cyklu, umoliwiaj bezstresowe i caociowe uczenie si. Poniewa wielu dzieciom
uczszczajcym do przedszkoli i szk brak dzi spokoju i opanowania, wychowawczynie s zobowizane, aby stale dba o wprowadzanie momentw ciszy, spokoju i odprenia. Nie powinno to by tylko
w cile okrelonych godzinach, aby nie byo szkodliwe, lecz eby
stanowio naturaln cz dnia w szkole lub w przedszkolu. Rytm
wyznaczony przez pory roku wyjtkowo dobrze nadaje si do podziau
roku w szkole lub w przedszkolu. W ten sposb dzieci, obserwujccaoroczne zmiany w przyrodzie, mog swobodnie i coraz bardziej
wiadomie obserwowa siebie i swoje otoczenie oraz gromadzi siy
do czekajcych je zada. Dziki wiczeniom na wyciszenie, odpowiadajcym rocznemu cyklowi, ich uwaga bdzie odwrcona od sztucznego" zewntrznego wiata ku rzeczywistoci wewntrznej. Dziki
temu wiele dzieci bdzie si mogo lepiej skoncentrowa i cakowicie powici jednej sprawie.
10
Relaks z muzyk
Muzyka moe wspomaga relaks. Nadaj si do tego spokojne
i niezbyt skomplikowane fragmenty instrumentalne. (Wyjtek stanowi specjalne kasety muzyczne z tekstami relaksacyjnymi dla dzieci). Podczas czytania lub opowiadania fantastycznej podry w tle
moe pobrzmiewa muzyka instrumentalna, ktra wypetnia wiadomie robione przerwy w opowiadaniu i wtedy wysuwa si na pierwszy plan. Muzyka nadaje si do odprenia szczeglnie w pozycji lecej. Przed jej suchaniem dzieci otrzymuj jedynie wskazwk, e
maj zamkn oczy i wyobraa sobie co piknego. Fragmenty
muzyczne wybrane do tego rodzaju medytacji nie powinny by zbyt
dugie. Odpowiednie s np. Marzenie Schumanna, Dla Elizy Beethovena lub hiszpaski utwr gitarowy Romanza. Te krtkie fragmenty
nadaj si take dia modszych, nie wywiczonych dzieci, ktre maj
niewielk zdolno uwagi i koncentracji.
Fragmenty muzyczne do zanicia i relaksu, ktre zostay przygotowane specjalnie dla dzieci, s dostpne w sprzeday na kasetach
lub pytach kompaktowych. Warto poleci choby Dziecicy kraj
marze Detleva Jckera, Chod ze mn do rda Wolfganga Poeplau
i Ludgera Edelkttera, Czas snu Edwina Evansa lub Symfoni serca
Karunesha. Takie atwe, pogodne utwory instrumentalne stanowi
take doskona zacht do snu dla maych dzieci. agodna muzyka, wpywajca na dobre samopoczucie oraz odprenie ciaa, ducha,
duszy umoliwia pozbycie si stresu oraz pomaga w zachowaniu rwnowagi i spokoju dzieciom (i dorosym).
Dobra muzyka relaksacyjna cechuje si tym, e jej tempo, ok. 60
uderze na minut, jest dostosowane do pulsu w momencie odpoczynku. Przykadem moe by muzyka medytacyjna Reiki Kamela.
Ten duszy fragment jest przeznaczony przede wszystkim dla dzieci, ktre s ju wprawione w wiczeniach relaksacyjnych.
W przypadku dzieci przedszkolnych naley zwrci uwag, aby
muzyczne odprenie nie trwao duej ni pi - sze minut. Wybr muzyki zaley te w duej mierze od osobistych upodoba. Kto
nie lubi utworw klasycznych, moe korzysta z muzyki medytacyjnej. W kadym razie wybrana muzyka powinna dawa rado i stwarza cich, przyjazn atmosfer.
11
wiczenia relaksacyjne w cigu roku

Celem wicze relaksacyjnych jest przeycie ciszy i wewntrznego ukojenia, nie za uczenie bezruchu. Jeli wiczenia te przez kilka
tygodni regularnie przeprowadza si w grupie dzieci, mona stwierdzi, e bawi si one intensywniej i z wiksz wytrwaoci. Dzieci
mog uczy si lepszej koncentracji i relaksacji. Poprawie ulegaj ich
wzajemne stosunki, a u poszczeglnych dzieci zostaje wzmocniona
wiara w siebie i wyostrzone spojrzenie na to, co istotne.
Z wiczeniami relaksacyjnymi, zorientowanymi na tematy dotyczce pr roku, mona poczy elementarne obserwacje dotyczce
przyrody i najbliszego otoczenia. wiczenia relaksacyjne, w ktrych
dokonuje si refleksji, czym obdarowaa nas natura, pomagaj
dzieciom obchodzi si z ni uwanie i delikatnie. Zebrane owoce natury mog by przechowywane w miejscu medytacji i zachca dzieci. Szczeglnie piknym zwyczajem s stoy pr roku", ktre
mona spotka w wielu niemieckich przedszkolach. W tym celu w wybranym miejscu stawia si stt przykryty mikkim materiaem, na
przykad aksamitem lub jedwabiem. Przy wyborze materiau trzeba
te zwrci uwag, aby jego kolor by odpowiedni do pory roku. Na
stole tym mona pooy zebrane w danej porze roku dary natury. St
ubogacaj dodatkowo wazony z kwiatami i gazkami. Przez cay rok,
jako dekoracji, mona uywa te korzeni drzew i kamieni. Dekorujc i stale uzupeniajc st pr roku" oraz kadc na nim interesujce znaleziska dzieci, uwraliwia si je i uczy (w sposb zabawowy)
wiadomego rozpoznawania natury w zmieniajcych si porach roku.
W kadym wiczeniu relaksacyjnym, niezalenie od tego czy jest
to wiczenie wyciszajce, czy fantazyjna podr, omawia si oraz intensyfikuje bogate dziecice przeycia. Odprenie fizyczne i wyostrzenie jednego lub kilku organw zmysw id zawsze w parze.
W przypadku bardzo wielu wicze relaksacyjnych rozwija si ponadto motoryka oraz fantazja i kreatywno. We wszystkich wiczeniach
nastpuje odprenie mini i wyczenie mylenia. Dziecko moe
w ten sposb uczy si mentalnego pokonywania stresw. Czsto
mona przez to pozytywnie wpyn na lekkie zaburzenia snu, mowy,
apetytu i choroby skry, ktre powstaj z powodu nerwicy. Fizyczne
i duchowe wiczenia relaksacyjne, dostosowane do sytuacji i wieku,
12
mog prowadzi u dzieci do wyranego zmniejszenia niedostosowanych zachowa i przyczynia si do ich cakowitego zaniku. Dzieci
staj si mniej agresywne i lkliwe. wiczenia wyciszajce i relaksacyjne mog wpyn na popraw ich zdrowia i by prawdziw
pomoc yciow. Nie stanowi one jednak adnego panaceum! Jeli dzieci choruj duchowo i/lub fizycznie, naley koniecznie zasign porady i pomocy fachowcw, takich jak psychologowie, pediatrzy itp., i przeprowadzi powan rozmow z rodzicami.
13
Postawa siedzca i leca

W postawie lecej dzieci mog si najtatwiej uczy cakowitego
odprenia i rozlunienia mini. wiczymy leenie na plecach.
W tym celu lekko zgite rce le obok ciata, a nogi s troch rozstawione. Spadajce na bok koce stp sygnalizuj wyranie odprenie. Takiej postawy dzieci ucz si najlepiej w formie zabawy, choby przez nastpujce wiczenia na wyciszenie.
Liciowe dziecko
Materia: licie lub papier Uczestnicy: 2-3 osoby Wiek: od 4 lat
Jedno dziecko ley na dywanie. Drugie przyklka obok niego i przykrywa go wybranym materiaem. Lece dziecko nie powinno si porusza, ale skoncentrowa uwag na oddychaniu i wasnym ciele. Wreszcie trzecia osoba z grupy odkrywa przykryte dziecko.
Kolczasta pika podczas podry odkrywczej

Materia: kolczasta pika (gumowa pitka z czopami) lub pika tenisowa
Uczestnicy: 2 osoby Wiek: od 4 lat
Dziecko lece na plecach w postawie relaksacyjnej, kolczast pik

lub pik do masau jest masowane przez drugie, siedzce obok niego
w kucki. Pik toczy si po caym ciele. Lece dziecko powinno w mylach ledzie jej drog. Aby ruch by pynny, kolczasta pika powinna
zawsze pozostawa w kontakcie z ciaem.
14
Rysowanie konturu ciaa

Materia: pisak i duy arkusz papieru Uczestnicy: 2 osoby
Wiek: od 5 lat
Jedno dziecko ley w postawie relaksacyjnej na duym arkuszu papieru. Inne odrysowuje pisakiem zarys jego ciaa. Lece dziecko powinno zamkn oczy i w mylach ledzi drog pisaka. W trakcie wiczenia naley raczej zachowa cisz. Wreszcie lece dziecko moe
otworzy oczy, powoli wsta bokiem (w sposb spiralny) i obejrze swoj
podobizn.
Podczas tych trzech wicze wyciszajcych na spostrzeganie ciaa
dzieci mog przey przyjemne odprenie wszystkich jego czci.
Rzadziej spotyka si dzieci, ktre wol lee raczej na boku lub na brzuchu, ni na plecach. Kady z tych przypadkw mona zaakceptowa. Nie
naley si upiera, aby podczas wicze wyciszajcych wszystkie dzieci zamykay oczy i cigay buty. Kto tego nie lubi, moe postpi inaczej.
Podczas siedzenia istniej dwie moliwe postawy relaksacyjne. Dla
modszych dzieci lepsza jest postawa krlewska. Tuw i gowa s wtedy wyprostowane, rce le na udach i nie dotykaj si. Stopy stoj
mocno na ziemi. Aby uatwi dziecku wiczenie postawy krlewskiej,
mona mu budowa mosty mylowe: Wyobra sobie, jeste krlow
(krlem), ktra powinna prosto i dumnie siedzie na swym tronie, aby
przyjmowa goci".
W przypadku postawy swobodnej, w tradycji treningw autogennych
zwanej postaw dorokarza, dziecko siedzi na przedniej poowie krzesa. Nogi s troch zgite, a uda lekko rozwarte. Przedramiona i donie
nie stykaj si i le spokojnie na udach. Tuw jest lekko pochylony do
przodu, a gowa zwisa swobodnie. Obie postawy nadaj si do wicze
na wyciszenie w rodzinie lub w krgu z ca grup.
Do wicze relaksacyjnych w postawie lecej bd stojcej -dzieci
powinny przynie ze sob przykrycie i, jeli to moliwe, poduszk.
Poczucie odprenia moe by znacznie lepsze z poduszk pod gow
lub poladkami.
15
Jak prowadzi wiczenia relaksacyjne?
W przypadku przeprowadzania wicze wyciszajcych i relaksacyjnych due znaczenie maja. zewntrzne warunki ramowe. Chocia
w przedszkolach i w szkoach nigdy nie jest cakiem cicho, haas i zewntrzne odgosy powinny by stopniowo wyciszane. wiczenia relaksacyjne naley wic przeprowadza w moliwie spokojnym otoczeniu.
Nie musi by jednak cakowicie cicho. Dzieci, ktre ju od duszego
czasu praktykuj wiczenia relaksacyjne, nie daj si zbyt szybko zaniepokoi. Rwnie w momentach wymagajcych koncentracji w przedszkolu lub w szkole, moe doj do zakce z zewntrz, dlatego lepiej
jest nie przygotowywa adnego klinicznie czystego, wyizolowanego
pomieszczenia, ktre nie ma nic wsplnego z realnymi warunkami.
Wychowawczyni powinna umie wczy do relaksu czynniki zakcajce, na przykad w ten sposb: Wszystkie dzieci s bardzo cicho i sysz, e przejeda samochd. Ale jest on daleko i nam nie przeszkadza. Jestemy zupenie spokojni i odpreni". Czynnikw zakcajcych
i zwizanego z nimi zamieszania mona te unikn przez ograniczon liczb uczestnikw. Dowiadczenia wykazuj wyranie, e najlepsze
moliwoci wyciszenia s w grupie liczcej od 8 do 12 dzieci, ktrych
wiek i sytuacja s podobne. W grupach przedszkolnych i w klasach szkolnych jest przewanie wicej dzieci. Jeli podzia grupy jest niemoliwy,
naley wyprbowa, co z dziemi mona rzeczywicie zrobi. Jeli rodzice w domu chc wykonywa z dziemi wiczenia relaksacyjne, naley wybra cichy pokj, w ktrym nie dzwoni telefon, nie trzaskaj drzwi
i nie sycha szumw ulicznych. Wwczas odpron postaw udaje si
najlepiej przyj w wygodnym fotelu lub na krzele.
Wane jest, aby pomieszczenie, w ktrym odbywaj si wiczenia
relaksacyjne, nie byo zbyt jasne lub ciemne. Powinno ono stwarza mi
atmosfer i by stonowane.
Ubir moe by dowolny. Dzieci powinny po prostu nosi wygodne
ubrania i stara si zdejmowa obuwie. Po zakoczeniu kadego wiczenia relaksacyjnego moe znowu pojawi si napicie. Aby tego unikn, dzieci zaciskaj pici i podnosz wysoko rce. Przecigajc si
16
odzyskuj wieo i rzeko. Jeli wiczenia relaksacyjne uprawia si

przed snem, to oczywicie nie naley oczekiwa odprenia.
W ksice tej dla uatwienia uywa si pojcia wychowawczyni",

ktre obejmuje rwnie mczyzn, wszystkich uczcych w szkoach
podstawowych i specjalnych, oraz rodzicw. Osoby te czy to, e w istotnym stopniu mog wspiera dziecko w jego rozwoju i wszystkie trudz
si przy jego wychowaniu.
17
Wiosna
Na wiosn przeywamy budzenie si przyrody. Pierwsze ciepe promienie soca pieszcz nam dusz, ducha i ciao. Spacerujc lub bawic si na wieym powietrzu moemy zauway ptaki wdrowne,
ktre wracaj z ciepych krajw. Dni staj si coraz dusze, a gdy moemy wdycha zapach pierwszych kwiatw, to znaczy, e zblia si
Wielkanoc. Bdziemy malowa pisanki, piec ciasta wielkanocne.
wiat wok nas jest radosny, ywy i kolorowy. My sami czujemy si
coraz swobodniejsi, poniewa min czas, w ktrym z powodu zimna i ciemnoci najlepiej byo pozostawa w domu.
W proponowanych wiczeniach to aktywne poczucie ycia moe
zosta wszystkimi zmysami wiadomie przeyte i wzmocnione.
Dziecko uczy si postrzega swoje zmysy i ciao oraz staje si wraliwsze na zmiany w przyrodzie.
20
Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie
Odczuwanie pira na skrze

Materia: piro Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 3 lat
Jedno dziecko ley na plecach w postawie zrelaksowanej, z zamknitymi oczami. Inne przyklka przy nim i pirem dotyka jego ciaa. Piro
wdruje bardzo powoli wzdu ciaa. Lece dziecko powinno w mylach
ledzi drog pira. Potem role si zmieniaj. Na koniec w grupie mona
dzieli si dowiadczeniami.
Wchanie zapachw wiosny

Materia: mae naczynia gliniane i kawaki ptna, gumki domowego uytku,
rne materiay pochodzce z przyrody, np. gazki wierkowe, gazki
jaowca, bratki Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
Gdy kade dziecko rozpozna i nazwie wszystkie przedmioty' pochodzce z przyrody, zajmuje postaw krlewsk i zamyka oczy. Wychowawczyni ukada zebrane materiay w naczyniach glinianych i zamyka je, przy
czym na kadej pokrywce kadzie kawaek materiau, ktry przyczepia
gumk. Dzieci maj teraz wcha naczynia i dobrze zapamita ich
zapach. Gdy zostan powchane wszystkie naczynia (4-6 sztuk), uczestnicy otwieraj oczy i we waciwej kolejnoci prbuj wyliczy zapachy.
21
Ptaszku, pinij!
Materia: - Uczestnicy: przynajmniej 5 osb Wiek: od 3 lat
Dzieci siedz w krgu na krzesach w postawie krlewskiej. Jedno

dziecko kadzie gow na kolanach wychowawczyni i zamyka oczy. Ta
z kolei mruga na inne dziecko, ktre bardzo cicho wstaje i obok pierwszego dziecka mwi zmienionym gosem: pip, pip, pip, kim jestem?"
Potem znowu cicho siada na swoim miejscu. Zgadujce dziecko powinno si teraz odwrci i sprbowa poda imi ptaszka". Jeli mu si to
uda, role si zmieniaj;].
Zwierzcy telefon
Materia: - Uczestnicy: przynajmniej 4 osoby Wiek: od 3 lat
Dzieci siedz na krzesach jedno za drugim lub w krgu. Wybrane

dziecko wymyla zwierz i pasujcy do niego glos, ktry nastpnie bardzo cicho szepcze do ucha ssiadowi, len przekazuje go nastpnej
osobie itd. Trwa to tak dugo, a gos zwierzcia dotrze do ostatniego
dziecka. Powinno ono powiedzie innym, jakiego zwierzcia jest to glos.
Odpowied musi by potwierdzona lub poprawiona przez pierwsze
dziecko.
Kolorowy ptak rajski

i
Materia: kolorw papier, noyczki Uczestnicy: przynajmniej 4

osoby Wiek: od 3 lat
Dzieci w postawie stojcej tworz krg. Jednemu z nich przypina si

kilkanacie papierowych paskw o dugoci ok. 30 cm. Nastpnemu
22
dziecku zawizuje si oczy. Potem jest ono kilkakrotnie obracane,

a wreszcie prowadzone do pozostaych dzieci, zby na lepo" wybrao
kolorowego ptaka rajskiego.
Zaczarowany ptak
Materia: czarodziejska rdka" Uczestnicy: przynajmniej 6 osb
Wiek: od 4 lat
Wychowawczyni staje przed gromad dzieci i przez czarodziejskie

zaklcie zamienia wszystkie w pice ptaki. Potem odczarowuje jedno
dziecko i prosi je, eby zapamitao miejsca zajmowane aktualnie przez
innych. Dziecko wychodzi za drzwi, a wychowawczyni czarodziejsk
rdk" dotyka innego dziecka. Przez dotknicie staje si ono zaczarowanym ptakiem i zmienia swe miejsce. Dziecko stojce za drzwiami
wraca teraz do wszystkich i powinno powiedzie, ktry ptak zmieni
miejsce.
Wyszukiwanie jajek wielkanocnych

Materia: jajko wielkanocne, pika, kula itp. Uczestnicy: 1 osoba lub
wicej Wiek: od 4 lat
Dziecko siedzi w postawie krlewskiej i ma zamknite oczy. Teraz

daje mu si po kolei do rki rne okrge i owalne przedmioty. Midzy
nimi znajduje si jajko wielkanocne, ktre powinno zosta wymacane.
Jeli dziecko uwaa, e rozpoznao jajko wielkanocne, wtedy mwi: Wesoych wit!".
23
Wydmuchiwanie i pchanie podmuchem jajek

wielkanocnych
Materia: jajko wielkanocne dla kadego dziecka Uczestnicy:
przynajmniej 2 osoby Wiek: otl 4 lat
Kade dziecko wydmuchuje jajko wielkanocne. Potem wszystkie

dzieci siadaj obok siebie na pododze. Jedno po drugim prbuj teraz,
przez dmuchnicie, potoczy jak najdalej swoje jajko. Przed dmuchniciem trzeba najpierw zrobi gboko wydech a potem wdech. Podczas
wiczenia nie naley rozmawia. Zwycizc jest to dziecko, ktrego jajko
potoczy si najdalej.
Zodziejski ptak
Materia: rne przedmioty, takie jak, szklane kulki, guziki, kamienie,
resztki materiau itp. Uczestnicy: przynajmniej 6 osb Wiek: od
4 lat
Jedno dziecko z zamknitymi oczami siedzi w postawie krlewskiej

na krzele, w rodku krgu. Ma obok siebie rnorodne przedmioty.
Inne dzieci s zodziejskimi ptakami i na zmian prbuj zabra jaki
przedmiot. Jeli dziecko usyszy zodziejskiego ptaka, powinno z zamknitymi oczami wskaza kierunek, z ktrego si skrada. Jeli zodziejski ptak zdobdzie jaki przedmiot, wwczas role si zmieniaj.
24
Lis
Materia: pitka Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 4 lat
Materia: pika Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 4 lat

Jedno dziecko gra rol lisa, ktry zwinity ley z zamknitymi oczami pord siedzcych wok na krzesach. Wychowawczyni daje cicho
jednemu z dzieci pik, ktra wyobraa zdobycz. Zdobycz powinna by
jednym uderzeniem przetoczona obok lisa. Powinien on j wskaza,
dopiero gdy dotrze do innego dziecka. Oczy podczas zabawy naley
zamkn. Jeli lis rozpozna waciwe miejsce, wwczas role si zmieniaj.
Skok kicajcego zajca

Jedno dziecko siedzi po krlewsku lub luno na krzele i ma zamknite oczy. Inne dziecko jest kicajcym zajcem, ktry kica obok siedzcego dziecka. Dziecko z zamknitymi oczami powinno usysze
i policzy skoki. Jeli policzy prawidowo, wwczas role si zmieniaj.
Suchanie zajczych skokw

Dzieci stoj w krgu i maj zamknite oczy. Jedno dziecko stoi

w rodku i wydaje rne odgosy, takie jak klaskanie, prztykanie palcami, tupanie itp. W pewnym momencie jakie dziecko, w miejscu na ktrym stoi, wykonuje podskok, a wszystkie inne musz go na lepo" powtrzy. Ktre z dzieci wykonao skok zajca i w por go powtrzyo?
25
Rozpoznawanie zwierzt
j Materia: karteczki z, nazwami zwierzt, bbenek Uczestnicy:
przynajmniej 8 osb ' Wiek: od 5 lat
Kade dziecko otrzymuje karteczk z obrazem zwierzcia. Za kadym razem dwie karteczki s takie same. Dzieci ze swymi obrazkami
poruszaj si w pomieszczeniu w rytmie bbenka. Zawsze gdy spotyka
si dwjka dzieci, mog one wymieni si karteczkami. Gdy bbnienie
ustanie, wszyscy musz pokaza swoje karteczki i zastanowi si, jaki
ruch mgby pasowa do tego zwierzcia. Kady pokazuje ruch swojego" zwierzcia i szuka partnera, ktry porusza si w podobny sposb.
Podczas wiczenia nie powinno si rozmawia.
Naladowanie ptaka-mamy
Dwoje dzieci stoi w odlegoci ok. 30 cm od siebie. Jedno gra rol

ptaka-mamy, ktra ptakowi-dziecku pokazuje rne ruchy, jak np. chodzenie w kucki lub robienie si duym. Ptak-dziecko powinien wiernie
naladowa ruchy. Dzieci nie powinny opuszcza swych miejsc. Podczas wiczenia nic naley rozmawia.
Szukanie soca
Materia: kadorazowo karteczki ze socem, deszczem i chmurami
Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 5 lat
Dzieciom pokazuje si trzy rne kartki, jedn ze socem, jedn

z deszczem i jedn z chmurami. Potem zostaj one zakryte i pooone
26
obok siebie. Wychowawczyni na oczach dzieci, przez ok. 30 sekund,

szybko zmienia miejsca kartek. Potem mruga do jednego z dzieci, ktre powinno wskaza kartk ze socem. Jeli zostanie ona znaleziona,
wwczas rozpoczyna si nastpna runda zabawy.
Buty, buty - nic, tylko buty!

Materia: samodzielnie wykonana lornetka, skadajca si z dwch
papierowych rolek, pustego pudeka po zapakach i sznurka Uczestnicy:
przynajmniej 4 osoby Wiek: od 3 lat
Majsterkowanie: do wiczenia na wyciszenie potrzebna jest lornetka z papierowych rolek. Midzy dwiema rolkami po papierze toaletowym przykleja si puste pudeko po zapakach. Aby lornetk" mona byo zawiesi, do rolek przymocowuje si sznurek.
Zabawa: kacie z dzieci siedzcych na krzesach w krgu zdejmuje buta i kadzie go na rodku. Jedno dziecko, stojc z lornetk, obserwuje i opisuje wybrany but. Wszystko przebiega wedug starej zabawy
Widz to, czego ty nie widzisz". Gdy ktre z dzieci uwaa, e opisywany but naley do niego, podnosi rk.
Podkradanie marchwi
Materia: marchew Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby Wiek: od 5 lat
Jedno dziecko gra rol zajca, ktry pi zwinity na pododze. Obok

zajca ley marchew. Inne dzieci siedz w krgu na krzesach i te s
zajcami, majcymi wielk ochot na marchew. Wychowawczyni mruga na jedno z dzieci, ktre bezszelestnie powinno przynie marchew.
Jeli zajc usysz}- kroki, wwczas wskazuje w odpowiednim kierunku.
Gdy kierunek zostanie waciwie wskazany, niedoszy zodziej siada. Jeli
faz uda mu si ukra marchew, wwczas role si zmieniaj.
27
Wiosenny acuch melodyczny

Wszystkie dzieci poruszaj si swobodnie w pomieszczeniu. Jedno

nuci cicho jak melodi i dotyka innego dziecka, ktre t melodi kontynuuje. Kto otrzyma" melodi, ten zatrzymuje si w czasie jej nucenia. To wszystko trwa tak dugo, a wszystkie dzieci bd nuci melodie. W kocu zatrzymuje si pocztkowe dziecko" i wyciga rce na
boki. Bardzo wolno wznosi je ponad gow, a grupa nuci coraz ciszej.
Melodia milknie, gdy donie dziecka si zetkn.
Tekst medytacyjny
Materia: Wiersz Ju jest Kduarda Morikcgo, ewentualnie koce i poduszki
Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 7 lat
Dzieci mog zaj dowolne postawy relaksacyjne. Zamykaj oczy,

a wychowawczyni wolno i cichym gosem czyta wiersz Eduarda Morikego Ju jest (1832).
Ju jest
Wiosna sw bkitnej wstg
zniu ze powietrzu rozpucia.
Sodkie, znane aromaty
te caym kraju rozniecia.
Fiolki si rozmarzyy
na jej przyjcie podnieciy.
- Suchaj, w dali ciche tony!
Wiosno, przysza7C nasze strony!
Piknie ci witamy!
28
Dzieci powinny pozwoli, aby wiersz przez chwil dziaa na ich

wyobrani. Powstan dziki temu wewntrzne obrazy i kade dziecko
bdzie mogo wyobrazi sobie wiosn. Potem dzieci otwieraj oczy
i przecigaj si. Kto chce, moe swoj" wiosn namalowa.
Kwiatek
Materia: rne kwiaty kowe, np. jaskier, stokrotka, pierwiosnek
Podczas wiosennego spaceru mona wsplnie z dziemi zrywa rne kwiaty kowe.
Gdy dzieci dokadnie rozpoznay zebrane kwiatki, zajmuj postaw
krlewsk i zamykaj oczy. Potem jedno po drugim obwchuje i dotyka
po omacku kwiatka. Gdy okrelona ich liczba zostanie powchana i dotknita, dzieci otwieraj oczy i mwi, o jakie kwiaty chodzio.
Kropelkowy masa
Materia: koc i poduszka dla kadej pary dzieci Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 7 lal
Dzieci cz si w pary, bior koc i poduszk. Jedno kadzie si w odpronej postawie na kocu, a drugie siada obok. Siedzce dziecko wyobraa sobie, e jego palce s kroplami deszczu, ktre masuj ciao
lecego partnera. Dziecko, ktre ley ma zamknite oczy i prbuje
w mylach ledzi drog kropli deszczu. Mog one by bardzo rnie
postrzegane. Moe delikatnie sipi lub mocno pada. Niekiedy powoli wychodzi wiosenne soce i wtedy masujce dziecko kadzie donie
na ciele partnera. Po ok. 10 sekundach dziecko jest ostronie budzone", role si zmieniaj. Xa koniec w grupie nastpuje wymiana dowiadcze.
29
Opisywanie wiosny
Materia: - Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
Dziecko siedzi w postawie krlewskiej lub swobodnej i ma zamknite
oczy. Wychowawczyni wypowiada wolno rne sowa lub zdania, jak np.
,,Kwiaty kwitn", Soce wieci", Trawa jest mikka" itd. Te zdania
lub sowa powinny zawsze odnosi si do wiosny.
Dziecko sucha ich i prbuje powoli uoy w myli obraz wiosny. Po
ok. 1-2 minutach otwiera oczy i mwi o swoim obrazie wiosny, ktry
potem moe narysowa.
Skradajcy si kot
Wszystkie dzieci, z wyjtkiem jednego, stoj plecami do rodka krgu i wyobraaj sobie, e s ptakami. Jedno dziecko gra rol skradajcego si kota i stoi w rodku ptasiego" krgu. Z tego miejsca prbuje
podkra si z tylu do jakiego ptaka. Jeli ptak zauway kota, wwczas
podnosi rk. Jeli za kotu uda si zapa ptaka, to ten zostaje skradajcym si kotem".
Suchanie piewu ptakw

Materia: najwaniejsze odgosy dnia codziennego i glosy ptakw nagrane
na kasecie, odtwarzacz Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od
7 lat
Dzieci siedz w krgu na krzesach i maj zamknite oczy. Wychowawczyni odtwarza kaset z rnymi odgosami, takimi jak lanie si
30
wody z kranu, praca silnika, kroki itp. Wrd nich jest tez piew ptakw. Dzieci powinny si dobrze przysuchiwa i policzy, ile razy jest
odtwarzany piew ptakw.
Odgosy mona samodzielnie nagra w domu. Kasety z glosami ptakw mona kupi w sklepie. Rwnie dobrze mona tez wzi Het i wygra na nim ptasie gosy.
Wchanie zapachw kwiatowych

Materia: chusteczki higieniczne lub serwetki, nitki, noyczki, olejki
eteryczne z zapachem fiokw, pelargonii, ry itp., papier do malowania
i flamastry Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 7 lat
Chusteczki wie si w rodku jak kwiatki i wyskubuje grne warstwy papieru. Kady kwiatek skrapia si 2-3 kroplami olejku zapachowego. Dziecko siedzi w postawie krlewskiej z zamknitymi oczami.
Powinno powcha kady kwiatek i dobrze zapamita jego zapach. Po
34 prbach wchania moe sprbowa ono namalowa kwiaty wedug
swego wyobraenia.
31
Jednostka relaksacyjna
Gdyby ptaszek by wikszy"
Materia: obrcz gimnastyczna dla kadego dziecka Uczestnicy:
przynajmniej 8 osb Wiek: od 5 lat
Wprowadzenie
Przykadowe moliwoci uycia obrczy gimnastycznych:
koowanie obrczy przed sob, za sob i z boku,
otaczanie si koujc obrcz,
trzymanie obrczy poziomo przed ciaem i przekraczanie jej nogami,
balansowanie na obrczy,
wskakiwanie do obrczy i wyskakiwanie z niej,
hula-hoop,
obracanie obrczy rk,
trzymanie obrczy ponad gow i chodzenie na czubkach palcw po
sali,
wykorzystywanie obrczy jako lustra, koszyka, korony, kierownicy,
torebki itp.
Cel: Wzmacnia si w ten sposb aktywno, fantazj, kreatywno,

motoryk oraz sil woli. W swobodnej zabawie dzieci ucz si wszystkimi zmysami poznawa materia, z ktrego jest wykonana obrcz. Wychowawczyni sama moe wiczy z obrcz i zachca do naladowania. Warto rwnie wykorzysta pomysy poszczeglnych dzieci i przekaza je caej grupie.
Krca obrcz - wiczenie na wyciszenie

Dzieci siedz w krgu ze swoimi obrczami i maj zamknite oczy.
Jedno dziecko stoi w rodku i stawia obrcz, obracaj i pozwala si jej
32
toczy. Inne dzieci powinny dopiero wtedy podnie rk, gdy uwaaj,
e obrcz ley cicho na ziemi. Potem obrcz jest jeszcze raz obracana.
Teraz dzieci mog obserwowa to, co przedtem tylko syszay.
Cel: Ksztacony jest zmys suchu i zdolno koncentracji. Szczeglnie wraliwe dzieci odczuwaj, jak odgos obracanej obrczy staje si
goniejszy i szybszy.
Zabawy ruchowe
Fruwamy, fruwamy...
Wszystkie dzieci bawi si w ptaki. Obrcze to gniazda ptakw rozlokowane w rzdzie. Dzieci powinny mc przebiega midzy
nimi
i wymyla rne sposoby fruwania nad gniazdami, np.:
bieg przodem i tyem obok gniazd,
bieganie zygzakiem wok wszystkich gniazd,
skakanie z jednego gniazda do drugiego,
skakanie przez gniazdo,
balansowanie na kadym gniedzie itd.
Cel: Pobudzanie fantazji dzieci. Uczenie zrnicowanych ruchw
przez zastosowanie w pomieszczeniu rnych przeszkd. Wzmacnianie motoryki.
Uwaga, nie dotyka!

Dzieci id dwjkami. Jedno trzyma obrcz poziomo, a drugie wchodzi w ni z gry. Dziecko w obrczy porusza si teraz idc do przodu,
w bok lub w ty, zginajc si i przecigajc. Dziecko, ktre trzyma obrcz powinno naladowa ruchy partnera, ktre powinny by tak dobrze
pomylane i wykonywane, aby nie dotyka obrcz poruszajcego si
dziecka.
33
Cel: wiczenie reakcji i fizycznej zrcznoci. Pogbianie spostrzegawczoci i wraliwoci zmysowej.
Ratuj si, kto moe!

Obrcze s uoone w jedno due gniazdo. Jedno dziecko gra rol
kota, ktry wskakuje na drzewo (st, krzeso i in.), przysiada i chce
zapa zdobycz. Inne dziecko jest ptakiem-mam, ktra prowadzi
wszystkie pisklta-dzieci. Ptasia rodzina wsplnie wyfruwa, zbiera ziarna, bije skrzydami ltd. Dopiero wtedy, gdy rozlegnie si wczeniej
umwiony sygna, wszystkie ptaki musz szybko wrci do gniazda. Kot
przygotowuje si teraz do skoku i prbuje zapa jednego z ptakw. Jeli
wszystkie ptaki znajd si na czas w gniedzie, kot prbuje szczcia
ponownie. Jeli jaki ptak zostanie zapany, role si zmieniaj.
Cel: Zmniejszanie niechci i agresji. Dzieci poznaj instynktownie
takie odczucia jak: ciepo gniazda, atak, lk i ucieczka, ale te i pomieszczenie dajce schronienie.
Faza ciszy
Wychowawczyni opowiada powizan z zabaw histori.
Gdy kot znikn, ptaki-dzieci frun wraz z ptakicm-mam do domu.
Unosz si nad lasami i kami, nad domami i drogami. Z wysokoci
mog odkry mae wiato, w ktrego pobliu znajduje si mikkie
gniazdo. Obok drzew i krzeww ptasia rodzina leci do wygodnego, bezpiecznego gniazda. Wreszcie gdy przybyli, kady ptak wyszukuje
w gniedzie przyjemne miejsce. Wszystkie ptaki s bardzo zmczone
dug podr i kad si".
Cel: Dzieci powoli si uspokajaj i w ten sposb tworzy si przejcie do opowieci relaksacyjnej Moesz fruwa jak ptak".
34
Moesz fruwa jak ptak (opowie relaksacyjna)

Jest pikny dzie. Niebo jest prawie bezchmurne, a wiecce stonce przyjemnie ci ogrzewa. Gdy patrzysz do gry, moesz co odkry
midzy chmurami. Aby lepiej widzie mruysz oczy. Wtedy rozpoznajesz maego, kolorowego ptaka. Wiesz, e jest to sikorka, ktra cicho
i samotnie fruwa po niebie. Chciaby chtnie unie si wraz z m
i w mylach wyruszasz w podr. Rozkadasz swoje ramiona, stajesz na
wietrze i machasz rkami w gr i w d. Powoli ziemia usuwa ci si spod
ng i wznosisz si wysoko w niebo. Jeste cakiem spokojny. Tu, wysoko jest piknie. Czujesz wiatr wok ciaa. Robisz wdech i wydech, wdech
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.
Patrzysz na ziemi. Pod tob jest ka usiana kwiatami. Kwiaty wygldaj na bardzo mae i maa jest te awka pod jaboni. Na jaboni
moesz zauway domek dla ptakw. Widzisz strumie, ktry pynie
przez k. Woda unosi kawaek kory, ktry wraz z prdem koysze si
w gr i na d. May kot obserwuje uwanie przepywajc kor.
Widzisz to wszystko dokadnie. Spokojnie wykonujesz krgi na niebie.
Robisz wdechy i wydechy, wdechy i wydechy, oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.
Szybujesz wysoko nad grami. Promieniuj one spokojem i bezpieczestwem. Wok wiergotaj mae ptaki. Nie obawiasz si. Obserwujesz dokadnie krajobraz, bo moe zechcesz go namalowa. Potem
wznosisz si wyej, a na szczyty gr. Odpoczywasz na jednym z wierzchokw i odczuwasz w sobie cisz. Czujesz, jak z ciszy wzrasta w tobie nowa sia. Wiesz, e to dobrze. Krysz jeszcze po niebie i odczuwasz w sobie si. Wiesz teraz, e musisz by w ciszy, jeli potrzebujesz siy.
Zaczerpne wic znowu do siy i powoli szybujesz z powrotem
ku ziemi. Z pewnoci wyldowae na twardym gruncie, stajesz na
wietrze i rozkadasz ramiona. Idziesz powoli wzdu k i pl, az znowu doszede do swojego domu. Wchodzisz i otwierasz oczy. Kadziesz
si powoli na boku. Zaciskasz pici, przecigasz si. Teraz jeste znowu wiey i rzeki.
35
Dalsze moliwoci
Oddech pisklcia
Materia: pusta puszka po konserwie, zielone, te, czerwone, biae
i czarne kawatki grubszego papieru, owek, noyczki i klej.
Majsterkowanie: Pust puszk naley oklei zielonym papierem

i pozostawi margines o szerokoci 1,5 cm. Margines jest wielokrotnie
nacinany, zginany do wewntrz i mocno przyklejany. Na biaym papierze rysuje si i wycina odkryt skorupk jajka. Ze skorupki wyglda
piskl wycite z tego papieru, ktre ma czerwony dzib i czarne oczy.
Z tylu jest przyklejona skorupka, tak e moe ono wyglda. Wreszcie
to wszystko zostaje przyklejone w puszce, a gowa pisklcia wystaje zza
jej brzegu.
Zabawa: Dziecko ley wygodnie na plecach. Na jego brzuchu stoi
puszka z pisklciem. Dziecko oddycha spokojnie i regularnie, obserwujc przy tym swoje piskl. Przy kadym oddechu piskl porusza si
regularnie do gry i na dl.
Cel: Modsze dzieci myl, e przy kadym oddechu oddycha rwnie piskl. Dochodzi tu do gosu magiczne mylenie dzieci. Aby
piskl stao mocno na brzuchu, oddech musi by bardzo regularny.
Wymaga to wytrwaoci i koncentracji.
Dotykanie drzewa
Materiay: najrniejsze materiay z przyrody, jak mech, siano, trawa,
krzemyki, piasek itd., oraz klej i rolka tapety.
Majsterkowanie: Materiay z natury musz by czciowo suszone przez dwa - trzy dni. Z rolki tapety wycina si zarys drzewa (mniej
wicej wielkoci dziecka) i tam klejc przyczepia go do ciany. Wresz36
cic przykleja si do niego wszystkie wysuszone materiay pochodzce

z przyrody.
Zabawa: Dziecko stoi z zamknitymi oczami przed wykonanym
drzewem i zawieszonymi na nim materiaami. Bardzo wolno przesuwa
rk po kadym z nich. Powinno dokadnie opisa, jaki materia wyczuwa
pod rk lub jak rni si on od poprzednich. Mile i niemile odczucia
mog by na koniec omwione.
Cel: Dziecko poznaje waciwoci najrniejszych materiaw.
Wspomagana jest w ten sposb jego zdolno tworzenia poj, usprawniany jest zmys dotyku oraz wiczona koncentracja i wytrwao.
37
Lato
Latem opalamy si na socu i zaywamy przyjemnych, chodzcych kpieli w morzu lub w basenie. Wiele radoci sprawiaj najmodszym zabawy w piasku lub w wodzie. Podczas wakacji duo dzieci
jest po raz pierwszy nad morzem, skd przywo one sporo nowych,
wspaniaych wrae. Kto ma szczcie, moe zaobserwowa na play raka lub meduz. Moe te budowa olbrzymie zamki lub stawia
wielkie babki z piasku. Fantazja dzieci nie ma tu granic. Chocia przez
cay rok dostpne s w sklepach ulubione przez nas owoce, to jednak najlepiej smakuj wiee truskawki pochodzce z naszej okolicy. Ich zbir u rolnikw sprawia maym i duym wiele zadowolenia.
Lato wie si te z jeszcze inn przyjemnoci: lodami, ktre s we
wszystkich odmianach. Wieczory przy grillu i spotkania w ogrodzie
sprawiaj, e dla wielu z nas jest to szczeglnie pikna pora roku.
Za pomoc wicze na lato dzieci mog wiele pozna swoimi zmysami, przetworzy przeycia wakacyjne i podzieli si nimi. Mog
przy tym powsta mie wspomnienia na pourlopow codzienno.
40
Kosz owocw
Materia: rne owoce, jak np. ananasy, niciom; truskawki, czerenie,
porzeczki itp. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 3 lat
Dziecko siedzi na krzele w postawie krlewskiej. Wychowawczyni

przygotowaa na miseczkach rne kawaki owocw. Dziecko bierze
yk i prbuje je kolejno z zamknitymi oczami. Za kadym razem
powinno rozpozna owoc i nazwa go.
Wchanie truskawek
Materia: truskawki i rne przedmioty do wchania, takie jak cytryna,
perfumy, ocet itp., na osobnych miseczkach Uczestnicy: 1 osoba lub
Dziecko wcha najpierw miseczk z truskawkami. Potem zamyka

oczy i wcha miseczki z najrniejszymi materiaami. Na ktrej z misek
znajduj si truskawki, ktre naley odszuka. Gdy dziecko uwaa, e
je znalazo, otwiera oczy.
41
Smakowanie truskawek
---------------------------------------------------------------------------------------------Materia: roen szaszykowi dla kadego dziecka, truskawki, rne owoce
pocite na mae kawaki Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 3
lat
Rne kawaki owocw nabija si na roen szaszykw}'. Na kadym

ronie znajduje si zawsze jedna truskawka. Dziecko prbuje z zamknitymi oczami pierwszy kawaek owocu. Jeli uwaa, e jest to
truskawka, otwiera oczy. Dziki temu wiczeniu dzieci nie tylko wysubtelniaj swj zmys smaku, ale mog te po prostu nauczy si dobrze
smakowa.
Szukanie skarbw w piaskowej grze

Materia: dua miska z piaskiem, rne niale przedmioty, takie jak muszle,
kamienie, kulki itd. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 3 lat
W rodku krgu z krzese znajduje si dua miska z piaskow gr.

Obok le rne skarby": muszle, kamienie, kulki itd. Dziecko wychodzi za drzwi, a wychowawczyni zakopuje wszystko w piaskowej grze.
Potem zaprasza dziecko, ktre powinno pogrzeba w piasku, wyczu
przedmiot i nazwa go. Wreszcie wyjmuje ono znaleziony skarb". Jeli zosta on dobrze rozpoznany, moe poszuka jeszcze raz.
42
Mj ulubiony owoc
Materia: rne owoce Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 3 lat
Dziecko siedzi w postawie krlewskiej. Wychowawczyni siada przed

nim z czterema - szecioma rnymi owocami. Spord nich wyszukuje w myli swj ulubiony i opisuje go. Dziecko powinno znale owoc,
o ktrym mowa. Jeli uwaa, e wie, podaje odpowied. Nagrod jest,
oczywicie, kawaek owocu.
Wyszukiwanie mleka bananowego

Materia: mleko bananowe i inne napoje mleczne, jak np. mleko czekoladowe lub malinowe Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 4 lat
Dziecko siada w postawie krlewskiej na krzele i zamyka oczy.

Wychowawczyni podaje mu rne napoje mleczne. Wrd nich znajduje
sie take mleko bananowe, ktre powinno zosta rozpoznane przez
dziecko.
A na koniec moe warto urzdzi wspania fet mleczn?
Jogurt z owocem
Materia: dua yka, naturalny jogurt z dwoma - trzema kawakami
owocw, takimi jak ananasy, kiwi, maliny itd. Uczestnicy: 1 osoba lub
Dziecko siada w postawie krlewskiej na krzele i zamyka oczy.

Wychowawczyni daje mu na yce kawaeczki owocw z naturalnym
jogurtem. Dziecko powinno posmakowa owoce i nazwa je.
43
Ukadanie muszli
Materia: rne muszlo z urlopu Uczestnicy: przynajmniej 1 osoba
Wiek: od 4 l a t
Dziecko siada na poduszce uoonej na ziemi. Wychowawczyni ukada z zebranych muszli dwie (a w przypadku starszych dzieci - do czterech) rne formy geometryczne, jak np. kwadrat, prostokt, trjkt,
okrg itd. Dziecko powinno teraz dokadnie obejrze te formy, zanim
opuci pomieszczenie. Gdy czeka przed drzwiami, jedna z form zostaje troch zmieniona przez wychowawczyni. Dziecko proszone jest
znowu do sali i powinno powiedzie, ktra z form ma inny ksztat.
Nadmuchiwanie balonu
Materia: balon dla kadego dziecka Uczestnicy: przynajmniej
2 osoby Wiek: od 5 lat
Kady ma przed sob balon. Najpierw wszyscy robi gboki wydech

i wdech. Potem bior balony i prbuj nadmucha w nie moliwie jak
najwicej powietrza. Powtarza si to jeszcze 2-3 razy. Wygrywa to dziecko, ktre nadmucha najwikszy balon.
Znajdowanie muszli
Materia: muszle, guziki, kawaki kory, kulki itd. Uczestnicy: 1 osoba
lub wicej Wiek: od 4 lat
Dziecko siedzi si w postawie krlewskiej i ma zamknite oczy.

Wychowawczyni podaje mu rne materiay, ktre powinny zosta pomacane. Zawsze, gdy dziecko uwaa, e chodzi o muszl mwi: zna44
lazem muszl". Gdy kade dziecko pomaca okoo dziesiciu rnych

materiaw, otwiera oczy i oglda je wsplnie z wychowawczyni, by
sprawdzi, ile razy naprawd znajdowao muszl.
Kamienie w szklance wody

Materia: dua miska z wod, mat krzemienie Uczestnicy: 1 osoba
Dziecko siada w postawie krlewskiej z zamknitymi oczami. Przed

nim stoi dua miska z wod. Wychowawczyni wrzuca do niej krzemie.
Gdy zanurzy si on cakowicie i nie sycha ju adnego haasu, wrzuca ewentualnie nastpny. Dziecko powinno dokadnie nasuchiwa. Na
okrelony sygna otwiera oczy i mwi, ile razy usyszao zanurzanie si
krzemienia.
Obserwowanie fal
Materia: jedwabny rcznik (o wielkoci przynajmniej 1 mx 1 m),
dwiczca kula Uczestnicy: przynajmniej 3 osoby Wiek: od 5 lat
Dzieci trzymaj za brzeg rcznika. Na jego rodku ley dwiczca

kulka, ktra powinna by poruszana przez falujce ruchy rcznika. Po
ok. 1-2 minutach dokonuje si dalszych porusze, zmieniajc postaw, np. klczc, siedzc, chodzc wolno dokoa lub toczc kul do okrelonego dziecka.
45
Statki na szerokim morzu

Materia: przeszkody, np. krzesa Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
Wiek: od 5 lat
W pomieszczeniu ustawione s krzesa penice funkcje przeszkd.

Jedno dziecko, majc zamknite oczy, wystpuje jako statek. Inne dziecko jest kapitanem i powinno prowadzi statek bezpiecznie do portu.
Dzieci ustalaj okrelony sygna statku, jak np. prztykanie palcami, i staj
twarzami do siebie w odlegoci ok. 30 cm. Kapitan daje teraz cicho
sygna odpynicia" i statek" odpywa powoli, prbujc wyczu ruchy
kapitana. Trzeba przy tym omija podwodne skay (przeszkody). Na
morzu jest duo statkw, a wic kapitan musi uwaa, eby si z sob
nie zderzyy. Statki, ktre si dotkn, musz zaczyna od pocztku.
Powoli tonie statek

Materia: dua miska z wod, mae pudeko po serze, materiay o rnej
wadze, takie jak pira, wata, korki, krzemienie itd. Uczestnicy: 1 osoba
Dziecko stoi przed du miednic z wod. Po wodzie pynie statek

przewozowy- pudeko po serze. Dziecko powinno teraz pionowo wrzuca do niego materiay. Najpierw naley wybiera tylko takie, ktre nie
pozwol statkowi zbyt szybko zaton. Podczas wiczenia naley, w miar
moliwoci, nic nie mwi, lecz cakowicie skoncentrowa si na zadaniu.
46
Pusta szklanka
Materia: 4-6 jednakowych szklanek wypenionych rn iloci wody,
jedna pusta szklanka, widelec Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek:
od 5 lal
Wszystkie szklanki stoj na stole. Wychowawczyni uderza po kolei

widelcem w rnie wypenione szklanki. Na koniec uderza w pust
szklank. Dziecko powinno dobrze zapamita jej dwik. Potem zajmuje postaw krlewsk lub swobodn i zamyka oczy. Wychowawczyni
znowu uderza szklanki widelcem. Jeli dziecko uwaa, e syszy dwik
pustej szklanki, podnosi rk.
Szukanie skarbu w morzu

Materia: dua miednica z wod i rne przedmioty, takie jak guziki, kulki,
muszle, kamienie itd. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
W duej miednicy z wod znajduje si 68 rnych przedmiotw.

Dziecko z zamknitymi oczami chwyta rk i prbuje wyowi skarb".
Wybrany na lepo przedmiot jest obmacywany. Dziecko opisuje wygld
skarbu" w dotyku i prbuje go nazwa.
Liczenie kropli wody

Materia: kran Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
Dziecko siedzi na krzele w postawie krlewskiej lub dorokarskiej

z zamknitymi oczami. Wychowawczyni odkrca powoli kran, a zaczn
z niego spada krople. Dziecko powinno je liczy w mylach. Po maksymalnie 20 kroplach kran jest zakrcany. Dziecko otwiera oczy i podaje liczb policzonych kropli.
47
Zamek piaskowy z chorgiewk

Materia: duy paski talerz z wilgotnym piaskiem, maa chorgiewka dla
kadej parv dzieci, tpy n dla kadego dziecka Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 6 lat
Na duym paskim talerzu jest usypany, w ksztacie wysokiej gry,

wilgotny piasek. Na szczycie znajduje si chorgiewka. Kade z dzieci (na zmian) odejmuje uwanie noem cz gry, tak aby chorgiewka nie spada. Trzeba si przy tym bardzo skoncentrowa i nie
mona rozmawia. Jeli chorgiewka si wywrci, partnerzy mog
ponowi prb.
Prbowanie warzyw
Materia: rne warzywa letnie pocite na mae kawaki, yka dla kadego
dziecka Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
Dziecko przyjmuje postaw krlewsk i zamyka oczy. Wychowawczyni kadzie na yce do wyprbowania 2-3 mae kawaki warzyw. Dziecko powinno je posmakowa i nazwa. Jeli jeszcze zostanie warzyw, mona z nich wsplnie przygotowa wietn zup i sprbowa, jak smakuj
gotowane warzywa.
Pakowanie walizki
Materia: walizka podrna, liczne przybory urlopowe, takie jak
szczoteczki do zbw, koszulki sportowe, kpielwki, okulary do
nurkowania itp. Uczestnicy: 2 osoby lub wicej Wiek: od 6 lat
Przed dzieckiem ley walizka podrna wypeniona przedmiotami,

ktre mog by potrzebne podczas letniego urlopu. Dziecko oglda
48
wszystko uwanie. Potem siada na krzele w postawie krlewskiej i zamyka uczy. Teraz podaje si mu do pomacania przedmiot z walizki. Jeli
go rozpozna, moe zgadywa dalej. Jeli za odpowie bdnie, na jego
miejsce wchodzi nastpne dziecko z grupy.
Suchanie fal
Materia: bben oceaniczny Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
Wiek: od 7 lat
Dzieci stoj podzielone w sali i maj zamknite oczy. Wychowawczyni

idzie cicho dokoa i zatrzymuje si w dowolnym miejscu, w ktrym gra
na bbnie oceanicznym. Dzieci powinny uwanie sucha i porusza si
posusznie w kierunku dwiku, macajc drog rkami.
Kosz piknikowy (cz 1)

Materia: kosz ze sztucami, talerzami, filiankami, napojami, chlebem,
kiebas, serem itp. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 7 lat
Do kosza piknikowego pakuje si sztuce, talerze, filianki, napoje,

chleb, kiebas, ser. Potem jedno dziecko wychodzi za drzwi. W tym
czasie jeden przedmiot lub produkt spoywczy zostaje zabrany z kosza
i ukryty. Dziecko stojce przed drzwiami wchodzi znowu i prbuje
znale to, czego brakuje. Piknik w ogrodzie przedszkola lub na wieym powietrzu moe sprawi szczeglne zadowolenie.
49
Kosz piknikowy (cz 2)

Materia: papier do malowania i pisaki Uczestnicy: przynajmniej
4 osoby Wiek: od 7 lat
Dzieci siedz na krzesach, w krgu, w postawie krlewskiej. Jedno

z nich wymienia jaki przedmiot, ktry powinien by w koszu piknikowym. Nastpne dziecko podaje kolejny przedmiot. Trwa to a do mniej
wicej smego dziecka (przy bardziej dowiadczonych grupach - take dalej), ktre mwi, co mona zapakowa do kosza. Potem dzieci powinny namalowa wymienione przedmioty i produkty spoywcze. Kto
moe jeszcze wszystko przypomnie?
Pakowanie si przed wyjazdem na urlop

Materia: rne przedmioty na letni urlop, kilka sztuk ubioru na zim,
walizka podrna Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 7 lat
Wsplnie pakujemy walizk, w ktrej znajduj si rne przedmioty. Liczne z nich, takie jak okulary do nurkowania, koa pywackie, rcznik itp. potrzebne w czasie urlopu letniego oraz inne, jak rkawiczki,
szalik, czapka, ktre nie s wtedy potrzebne. Dziecko powinno z zamknitymi oczami dotkn tych przedmiotw. Jeli uwaa, e znalazo
co, co przyda si latem na urlopie, pakuje do walizki podrnej. Na bok
odkada rzeczy potrzebne zim. Gdy pakowanie jest zakoczone, mona otworzy oczy i sprawdzi rezultat.
50
Czy czujesz nadmuchany balon?

Materia: balon i koc dla kadej pary dzieci Uczestnicy:
Dzieci dobieraj si parami. Jedno dziecko kadzie si w pozycji

relaksowej na kocu. Drugie podkada mu pod lew nog lekko nadmuchany balon. Po dziesiciu sekundach balon wdruje" pod lewe udo
itd. Trwa to tak dugo, a balon dotrze pod gow. Lece dziecko prbuje w myli ledzi drog balonu. Potem role si zmieniaj.
51
Bajkowa podr statkiem"
Materia: balon dla kadego dziecka, wielki balon (o rednicy ok. 1 m),
pompka do pompowania balonu, spadochron z nylonu z ptl hamulcow,
czarodziejska rdka" Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci Wiek:
od 6 lat
Wprowadzenie
Moliwoci zastosowania balonu, np.:
nadmuchiwanie i wypuszczanie powietrza z balonu poczone z obserwacj tego,
nadmuchiwanie balonu i piszczenie nim,
nadmuchiwanie balonu, zawizywanie go i wypuszczanie,
podrzucanie balonu w pionie i apanie go,
obracania i chwytanie balonu w momencie podrzucania go oburcz
do gry,
pezanie i prowadzenie balonu gow,
prowadzenie balonu midzy nogami, w rozkroku,
pocieranie balonu o gow i wytwarzanie elektrycznych wosw",
trcanie balonu poszczeglnymi czciami ciaa, takimi jak gowa,
nos, okie, palce, uda.
Cel: W fazie eksperymentalnej dzieci ucz si rnych moliwoci
zabawy balonem i rozwijaj sw fantazj. W rny sposb mona wykorzystywa ich pomysy. Aktywizuje si przy tym i usprawnia zdolnoci
ruchowe.
52
Balon wyrusza w podr - wiczenie

wyciszajce
Dzieci siedz w krgu na pododze i maj zamknite oczy. Wychowawczyni podaje balon jednemu z dzieci, ktre, nic nie mwic, powinno si z nim zapozna wszystkimi zmysami, a potem przekaza go
ssiadowi. Trwa to tak dugo, a wszystkie dzieci zetkn si z balonem.
Na koniec wychowawczyni prosi o otwarcie oczu i sprawozdanie z podry balonem.
Cel: Dzieci mog uywa rnych zmysw. Czekajc na balon ucz
si cierpliwoci i koncentracji.
Zabawy ruchowe
Wytwarzanie fal
Dzieci siedz przed chust do falowania i trzymaj rce za plecami.
Nastpnie, gdy jest ju bardzo cicho, wychowawczymi prosi, aby dotkn
spadochronu za szlufki. Dzieci powinny wyszukiwa rne moliwoci
ruchu ze spadochronem, np.:
poruszanie chusty na d i do gry,
wywoywanie maych i duych fal,
napinanie chusty i chodzenie w krgu,
ktre z dzieci kadzie si w/pod chust, a grupa wywouje fale.
Cel: Zabawa ze spadochronem stwarza moliwo przeycia wsplnoty przez dzieci. Rozwijana i wzmacniana jest te motoryka.
53
Budzimy kapitana
Wychowawczyni za pomoc czarodziejskiej rdki" zamienia balon}' w marynarzy, a chust do falowania - w statek. Potem pyta kogo
jeszcze brakuje wrd zaogi. Odpowied brzmi: Kapitana". Wychowawczyni prosi dzieci, aby byy bardzo cicho i obudziy kapitana. Jest
on wielkim balonem ukrytym pod chust w najdalszym kocu sali.
Wychowawczyni powoli podnosi chust i wyprowadza kapitana. Aby
wszystkie dzieci mogy go pozdrowi, cigaj obuwie i siadaj w krgu. Mog porusza kapitana tylko nogami wzdu i wszerz, wewntrz
krgu.
Cel: Ogromny balon pod chust stanowi dla dzieci moment zaskoczenia i kulminacyjny punkt jednostki relaksacyjnej. Zabawa nogami
powoduje ponadto bardzo wesoe przeycia ruchowe. wiczy si reakcje i sprawno fizyczn.
Budzimy marynarzy
Wszystkie dzieci budz swoich marynarzy (balony) i przyprowadzaj
ich na rodek statku (spadochron). Gdy wszyscy marynarze s ju na
pokadzie, kadziony jest te kapitan". Dzieci powinny tak porusza
statkiem, aby, w miar moliwoci, aden marynarz nie wypad za burt. Marynarze, ktrzy musieli opuci statek z powodu wzburzonego
morza, zostaj wyeliminowani. Gdy ju ich nie ma na pokadzie, dzieci
powinny wnie ich ponownie na statek i powtrzy rejs".
Cel: Zmienne wprowadzanie faz spokoju i ruchu dynamizuje zajcia.
Przez fantazyjnie zaaranowan sytuacj zabawy pojawia si oraz
intensyfikuje zdolno identyfikacji. Przebieg wicze ruchowych musi
by w grupie dostosowany, zrnicowany i uaktywniony. Wrd dzieci
wzmacnia si poczucie wsplnoty.
54
Faza ciszy
Wychowawczyni opowiada nastpujc krtk histori, zachcajc
do uczestnictwa w niej.
Po dugiej podry marynarze z kapitanem przybywaj powoli do
celu. Statek zawija do portu i zaoga po cichu go opuszcza. Marynarze
i kapitan s zmczeni dug podr i postanawiaj odpocz. Przynosz koce i poduszki. Kady szuka przytulnego miejsca, aby si pooy".
Gdy statek", marynarze" i kapitan" zostan odoeni na bok, dzieci
powinny przynie swoje koce i poduszki, aby odpocz. Kto chce, moe
zdj buty i zamkn oczy.
Cel: Jest to przejcie do relaksacyjnej opowieci Wsid do aglwki". W tym miejscu powinien by jednak wprowadzony relaks muzyczny, np. szum morza.
Wsid do aglwki (Opowie relaksacyjna)

Pewnego sonecznego popoudnia wybrae si na spacer do portu.
Soce wieci i przyjemnie ogrzewa twoje ciao. Na bkitnym niebie
moesz zauway krce wkoo mewy. Idc dalej dostrzegasz statki przy
nabrzeu. Obok wielkich i piknych statkw zauwaasz te ma, niepozorna aglwk. Zawsze chciae mie tak na wasno. Wiesz, e
w twojej fantazji wszystko jest moliwe. Postanawiasz wic w mylach
wsi do aglwki i powoli opuci port.
Morze jest cakiem spokojne. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Ciepy wiatr muska przyjemnie tw skr. Moesz wcha bryz morsk, ktra pieci
twj nos.
Moesz teraz zauway kilka delfinw, ktre bawi si w wodzie.
Nieco dalej, widzisz ma wysp. Chciaby j chtnie odwiedzi. Skrcasz w jej kierunku. Gdy twoja aglwka dobia do brzegu, wysiadasz
powoli. Czujesz ciepy, mikki piach pod stopami. Idziesz kawaek
wzdu play, a znajdujesz pikne i ocienione miejsce. Chciaby tam
55
odpocz. Kadziesz si powoli na piasku i zamykasz oczy. Jest tu bardzo cicho i cisza jest rwnie w tobie. Robisz wdech i wydech,
wdech
i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie.
Gdy zaczerpne do sil, chcesz pocglowa do domu. Wstajesz
powoli. Idc do aglwki, moesz znowu poczu ciepy, mikki piach
pod stopami. Wsiadasz do aglwki i pyniesz powoli do portu. Po przybyciu do nabrzea, wracasz wypoczty do domu. Wiesz teraz, e jeli
chcesz wybra si w podr i zaczerpn nowych sil, musisz tylko uruchomi fantazj i wsi do swojej aglwki.
Wracasz powoli z podry i otwierasz oczy. Wstajesz powoli. Zaciskasz pici, rozcigasz si. Jeste teraz wiey i rzeki!
Moliwoci kontynuacji
Oceniajc sytuacj, wychowawczyni powinna rozstrzygn, czy jednostka relaksacyjna Bajkowa podr statkiem" moe by kontynuowana. Jeli tak, to mona tego dokona za pomoc samodzielnie wykonanych papierowych okrtw.
Statek na morzu
Materia: samodzielnie wykonany statek z kolorowego, tczowego lub
dajcego si skada papieru Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek:
od 4 lat
Dzieci dobieraj si parami. Jedno kadzie si na plecach (leca

pozycja relaksacyjna) i zamyka oczy. Drugie, wykonanym przez siebie
papierowym statkiem opywa ciao lecego. Papierowy statek powinien
by zawsze w kontakcie z ciaem. Lece dziecko ma w mylach dokadnie ledzi podr statku. Gdy oplynic on cale ciao, role si zmieniaj.
Potem w grupie dokonuje si wymiany dowiadcze.
56
Cel: wiczenie to intensyfikuje postrzeganie ciaa. Ponadto, jako

partnerskie, tworzy podstaw zaufania oraz wzmacnia koncentracj
i wytrwao.
Marzenia na ptnie aglowym

Materia: aglowe lub lniane ptno, fragment odprajcej muzyki lub
brzmicy instrument, jak np. metalofon, kuranty, trjkt Uczestnicy:
Jedno dziecko ley w ptnie aglowym i wystpuje w roli picego

kapitana. Czwrka pozostaych dzieci jest marynarzami, ktrzy obiema rkami trzymaj mocno rogi ptna. Marynarze chodz wok po
cichu, na palcach. picy kapitan jest obracany w kierunku ruchu wskazwek zegara i nie powinien by budzony. Aby grupa nie dokonywaa
zbyt szybkich i gwatownych ruchw, celem relaksu naley wcza krtkie fragmenty muzyczne lub uywa brzmicych instrumentw. Po
dwch lub trzech minutach dokonuje si zamiana rl. Gdy wszystkie
dzieci zakocz sw kolejk, dziel si w grupie zebranymi dowiadczeniami.
Cel: Zabawa ta czy przeycie ruchu i muzyki. Uwraliwia te
zmysy, pobudza i rozwija motoryk oraz koordynacj.
57
Jesie
Jesie przynosi nam ostatnie soneczne dni, ale te deszcze, burze i mgy. wiey wiatr jesienny pozwala puszcza latawce, a pod
nogami wspaniale szeleszcz licie. Dzieci z zapaem zbieraj kasztany i odzie, ktre posu do zabawy i majsterkowania. Wiewirki, jee i borsuki gromadz teraz zimowe zapasy, a na polach i w sadach rolnicy zbieraj zboe, warzywa, jabka, gruszki i winogrona.
Wielu ludzi wituje doynki, ktre ostatnio zyskay na wanoci,
poniewa nie zawsze wszyscy mog by bezporednimi wiadkami
wzrostu i zbiorw.
wiczenia na jesie powinny przyczyni si do tego, aby w sposb bardziej intensywny i bogaty przeywa zmiany w przyrodzie.
W tym krgu tematycznym mieszcz si rne wiczenia, ktre dotycz przede wszystkim oddychania. Dzieci najlepiej podczas zabawy ucz si, jak w okrelonych (trudnych) sytuacjach skoncentrowa
uwag na oddychaniu i umie si odpry.
60
Liciowy czowiek
Materia: licie z drzew liciastych Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
Wiek: od 3 lat
Dzieci cz si w pary. Jedno w pozycji lecej zajmuje postaw

relaksacyjn i, w miar moliwoci, zamyka oczy. Drugie kadzie uwanie licie na ciao lecego dziecka. To ostatnie powinno potem powoli
wsta i obejrze to, co zostao wykonane. Pniej role si zmieniaj.
Gruszka czy jabko?

Materia: jabko lub gruszka Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek:
od 3 lat
Dziecko siada w postawie krlewskiej na krzele. Wsplnie z wychowawczyni obserwuje jabko i gruszk oraz zapamituje ksztaty obu
owocw. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni podaje mu jabko lub
gruszk. Dziecko dotyka owocu i z zamknitymi oczami prbuje go
rozpozna. Potem otwiera oczy i sprawdza, czy miao racje.
61
Wiatrak
Dzieci stoj w krgu i graj role wiatrakw. W rodku znajduje si

dziecko wiatru". Wydajc polecenia, okrela ono sil obracajcych si
wiatrakw. Jeli wiatrowe dziecko" trzyma rce w grze, wszystkie dzieci obracaj ramionami, jeli ma rce w pozycji poziomej -wwczas dzieci wykonuj rkami jedynie ruchy okrne, jeli wreszcie jego rce znajduj si przy ciele -wiatraki zatrzymuj si. Po czterech - piciu kolejkach wybiera si nowe wiatrowe dziecko".
Szukanie kasztanw w liciach

Materia: dua miska z limi, kasztanami i rnymi materiaami, takimi
jak kamienie, korki, drewienka itd. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 3 lat
W duej misce znajduj si rne materiay i kasztany. Wszystko

zostaje przykryte spor iloci lici. Dziecko powinno z zamknitymi
oczami wyszuka w misce trzy - cztery kasztany.
Dotykanie kasztanw stopami

Materia: kasztan, rne materiay, takie jak kamie, li, troch mchu itd.
Zby wykona to wiczenie, dziecko musi zdj buty. Pod stopy kadzie si mu rne materiay. Powinno je teraz pomaca stopami i znale kasztan.
62
Gdzie jest jabko?

Materia: jabko, rne przedmioty, takie jak klocki, pika, ksika itd.
Uczestnicy: od 4 osb Wiek: od 3 lat
Dzieci siedz na krzesach w krgu. W rodku znajduj si rne

rzeczy i jabko. Jedno z dzieci, zanim opuci pokj, powinno dokadnie
obejrze zgromadzone przedmioty. Potem kade z dzieci ukrywa jeden
z przedmiotw pod swoim swetrem. Dziecko, ktre byo za drzwiami,
wchodzi znowu do pokoju i maca kady sweter. Jeli uwaa, e znalazo
poszukiwane jabko, wyjmuje je spod swetra. Jeli jabko zostao znalezione, role si zmieniaj.
Masowanie stp kasztanem

Materia: kasztan dla kadego dziecka Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 4 lat
Dziecko ciga but i kadzie kasztan pod stop. Druga stopa stoi
mocno na ziemi dla zachowania rwnowagi. Kasztan jest poruszany
powoli nog w jedn i w drug stron. Rwnomierne i powolne ruchy,
obejmujce ca paszczyzn stopy, su jej dobremu wymasowaniu.
Po upywie ok. minuty, odkada si kasztan i porwnuje obie stopy.
Dziecko czuje, e masowana stopa uzyskaa wicej stabilnoci. Potem masuje si kasztanem druga stop i po minucie porwnuje si j
z pierwsz.
63
Gruszki i banany
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Co drugie dziecko jest gruszk, a pozostae bananami. Jedno dziecko stoi w rodku i koatk daje
wskazwki. Jeli uderzy raz, wszystkie gruszki musz klasn. Jeli
uderzy dwa razy, wszystkie banany musz tupn. Jeli dziecko uderzy
koatk kilka razy z rzdu, wszystkie gruszki i banany musz razem
klasn i tupn.
Prbowanie chleba razowego

Materia: rne rodzaje jasnego chleba, takie jak chleb pszenny, ytni,
wiejski, oraz ciemny chleb razowy z wieloma ziarnami Uczestnicy:
1 osoba lub wicej Wiek: od 4 lat
Dziecko siedzi w postawie krlewskiej na krzele. Oglda rne

gatunki jasnego chleba i porwnuje je z ciemnym chlebem razowym.
Nastpnie, z zamknitymi oczami, prbuje po kolei rnych kawakw
chleba. Jeli uwaa, e znalazo kawaek razowca, podnosi rk. Zakoczeniem zabaw}7 moe by smaczne niadanie dla caej grupy.
Wdrwka kasztana
Materia: kasztan Uczestnicy: przynajmniej 8 osb Wiek: od 4 lat
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Jedno dziecko kadzie ostronie na rce kasztan. Z rozoonymi ramionami i na palcach powinno raz
przej wkoo tak, eby kasztan nie upad. Jeli si to uda, dziecko moe
jeszcze raz powtrzy rund.
64
Wycieczka
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Jedno z nich siedzi na rodku

w postawie krlewskiej z zamknitymi oczami. Wychowawczyni mruga
na jedno z dzieci, ktre udaje si na wycieczk". Dziecko to obchodzi
po cichu krg i siada znowu na swoim miejscu. Dziecko w rodku otwiera oczy i powinno wymieni imi tego, kto wybra si na wycieczk".
Dotykanie lici
Materia: podobne materiay, takie jak papier gazetowy, papier do
rysowania, papier fotograficzny, karton, jak te licie i lniana chusta
Pod lnian chust znajduj si podobne materiay, takie jak papier

gazetowy, papier do malowania, papier fotograficzny, karton oraz licie.
Dziecko powinno bardzo uwanie sign pod chust i wyczu znajdujce si tam materiay. Jeli uwaa, e czuje li, podnosi go pod chust. Jeli li rzeczywicie zosta znaleziony, dziecko moe ponowi
prb.
Rozpoznawanie i nazywanie lici

Materia: licie z rnych drzew liciastych Uczestnicy: 1 osoba lub
Przed dzieckiem le licie z rnych drzew liciastych. Troje

czworo dzieci (a w przypadku dzieci starszych - do szeciu osb) odrnia wsplnie l i ci e i nazywa je. Potem dziecko, ktre poznao
65
licie, opuszcza sal. Wychowawczyni usuwa jeden li. Dziecko, ktre

byo za drzwiami, wraca i prbuje odnale brakujcy li.
owienie" lici
Materia: licie z rnych drzew liciastych, dwie somki, jedna obrcz
gimnastyczna Uczestnicy: 2 osoby lub wicej Wiek: od 5 lat
Dwjka dzieci siedzi przed obrcz gimnastyczn. W rodku obrczy le licie. Kade dziecko powinno somk zowi" licie z obrczy. Aby dostarczy odpowiednio duo powietrza, przed kadym zassaniem naley zrobi gboki wydech. W tym wiczeniu potrzebna jest
dua koncentracja. W miar moliwoci nie naley rozmawia.
Wszcy je
Materia: salaterka z 2-3 kroplami wonnego olejku, np. jabkowego
Dziecko wystpuje w roli jea i powinno najpierw opuci pokj.

Wychowawczyni ustawia w pokoju salaterk z wonnym olejkiem. Je
wraca i powinien, kierujc si delikatnym nosem, doczoga si do rda
zapachu, majc przy tym zawizane oczy.
Gdzie jest kasztan?

Materia: kasztan Uczestnicy: przynajmniej 8 osb Wiek: od 5 lat
Wszystkie dzieci siedz na krzesach w krgu, a jedno stoi w rodku. Dzieci w krgu trzymaj rce za plecami i przekazuj sobie kasztan. W pewnym momencie stojce dziecko klaszcze w donie.
Teraz kasztan nie powinien by dalej przekazywany. Dziecko znajdujce si w rodku powinno odgadn, kto trzyma kasztan w rku. Jeli
wskazao waciw osob, zamienia si z ni rol. Jeli nie - dziecko
pozostaje jeszcze jedn rund w rodku.
Midzy cisz i burz

Materia: - Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 6 lat
Przed rozpoczciem zabawy omawia si z dziemi rne nasilenia

wiatru, z ktrymi czy si odmienne znaki akustyczne.
Mona poczyni nastpujce ustalenia:
wiatr = prztykanie palcami,
cisza = zaoenie rk za plecami,
burza = klaskanie i tupanie.
Teraz dzieci powinny si zastanowi, jakie oddychanie dopasowa
do poszczeglnego nasilenia wiatru. W zwizku z tym mona z dzieckiem rozwija nastpujce techniki oddychania:
wiatr = wydycha, gboko zaczerpn powietrza i powoli je wypuci,
cisza = spokojnie wdycha i wydycha powietrze,
burza = wydycha, gboko zaczerpn powietrza i mocno je wypuci.
Gdy oddychanie zostanie omwione, wychowawczyni robi umwione znaki, np. prztyka palcami, a dzieci odpowiadaj odpowiednim wiatrem".
67
Wacik pozostaje w krgu

Materia: wacik i obrcz gimnastyczna dla kadej pary Uczestnicy:
Kada para dzieci siedzi na pododze, twarzami do siebie. Midzy

nimi znajduje si obrcz gimnastyczna z wacikiem. Zadanie polega na
tym, aby porusza wacik przez dmuchanie, ale nie wydmucha go poza
obrcz. Podmuch nie moe by wic zbyt staby, ani zbyt mocny. Przed
jego wykonaniem dzieci powinny najpierw zrobi gboki wydech,
a potem gboki wdech. W czasie dmuchania nie naley opuszcza miejsca.
Dmuchanie na wiec
Materia: wieca, zapalniczka dla kadej pary Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 6 lat
Uwaga: to wiczenie moe by wykonane tylko z tymi dziemi, ktre zostay ju pouczone, aby bardzo ostronie obchodzi si z ogniem!
Kada para dzieci siada na stole twarzami do siebie. W rodku stou
stoi zapalona wieca. Jedno z dzieci robi gboki wydech, a potem wdech.
Podczas dmuchania dziecko prbuje umieci pomie wiecy w pooeniu ukonym, a wic poruszy go w kierunku swego partnera. wieca
nie moe zgasn. Potem to samo prbuje wykona drugie dziecko.
68
Gaszenie wiecznika
Materia: 5-6 wiec, zapalniczka dla kadej pary Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 6 lat
Uwaga: to wiczenie moe by wykonywane tylko z tymi dziemi,

ktre zostay pouczone, aby bardzo ostronie obchodzi si z ogniem!
Na stole stoi obok siebie 5-6 zapalonych wiec. Dwoje dzieci siedzi
naprzeciw siebie, a jedno z nich jednym podmuchem usiuje zgasi
moliwie jak najwicej wiec. Przed kad prb robi si gboki wydech i wdech. Potem nastpuje zmiana osoby i ponowne zapalenie zgaszonych wiec. Zwycia to dziecko, ktre jednym podmuchem zgasi
najwicej wiec.
Wdrujca od
Materia: od Uczestnicy: przynajmniej 12 dzieci Wiek: od 7 lat
Dzieci siedz na krzesach w krgu w postawie krlewskiej. Jedno

z nich stoi w rodku i ma w doni niewidoczn dla innych od. Dzieci ukadaj donie na ksztat miseczek. Dziecko z odzia obchodzi
siedzcych w krgu i ostronie dotyka ich rk. W pewnym momencie
przekazuje od innemu dziecku. Gdy obeszo wszystkich siedzcych,
wraca na swoje miejsce. Inna osoba z grupy powinna zgadn, komu
od zostaa przekazana. Oczywicie, moe si te zdarzy, e jest ona
jeszcze w posiadaniu pierwszego dziecka.
69
Kasztanowo-perowy naszyjnik
Materia: sznurek, kasztany lub drewniane peretki, wierto do
przewiercania kasztanw Uczestnicy: od 1 osobv Wiek: od 6 lat
Niewielkim wiertem naley wykona otwory w kasztanach. Potem

kasztany i drewniane pereki s dowolnie nawlekane na sznurek. Tak
powstaje kasztanowo-perowy naszyjnik, ktry naley zawiza. Potem
jedno z dzieci siada na krzele w postawie krlewskiej i zamyka oczy.
Powinno ono policzy, ile kasztanw zawiera naszyjnik.
Wraliwy budowniczy
Materia: rne materiay z przyrody Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby
Wiek: od 7 lat
Dzieci dobieraj si parami. Jedno z nich zamyka oczy i ze zgromadzonych materiaw ma zbudowa wysok wie. Dopiero gdy wiea si
zawali, szczcia prbuje drugie dziecko. Aby uatwi prac budowniczego, jego partner moe mu dawa pomocne wskazwki, np. Uwaga,
przesu kamie troch na lewo".
Kolce zapachowego jea

Materia: cytryna, godziki, dugopis, wykaaczka Uczestnicy: 1 osoba
Cala cytryna zostaje naszpikowana godzikami na ksztat jea, przy

czym pyszczek i spd pozostaj nietknite. Oczy jea mog by zaznaczone dugopisem. Nogi mona zrobi z wykaaczek.
70
Dziecko siedzi na krzele w postawie krlewskiej z zamknitymi

oczami. Obwchuje zapachowego jea i kocami palcw prbuje wyczu liczb godzikw. Ile kolcw ma zapachw}'jez?
Sortowanie dyni
Materia: ronej wielkoci dynie Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 7 lat
Dziecko ma posortowa wedug wielkoci 4-6 dy i ustawi je obok

siebie. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni zmienia ich kolejno.
Dziecko na lepo" prbuje teraz od nowa je posortowa, wedug poprzedniego ustawienia.
71
Jesienny wiatr"
Materia: szyfonowa chusta gimnastyczna dla kadego dziecka (chusty
takie mona kupi przewanie w czterech podstawowych kolorach, a ich
wielko wynosi 62 cm x 62 cm) albo chusty do rytmiki bd onglerki
Uczestnicy: przynajmniej 6 osb Wiek: od 5 lat
Wprowadzenie
Moliwoci zastosowania chusty szyfonowej, np.:

okrne poruszanie chusty rk przed sob,
krenie caym ramieniem z chust,
obracanie si dokoa,
koysanie rk do przodu i do tylu,
zamaszyste poruszanie chusty rk do gry i na d,
trzymanie chusty i chodzenie po sali,
przeskakiwanie nad chust lec na ziemi,
formowanie chusty rkami na ksztat piki i otwieranie jej powoli jak
kwiatek,
trzymanie chusty przed twarz i dmuchanie na ni,
trzymanie chusty przed nosem i wyczuwanie oddechu.
Cel: W swobodnej zabawie szyfonowymi chustami dzieci poznaj

materia i jego waciwoci. Podczas wsplnego eksperymentowania
mog by rozwijane, naladowane lub uzupeniane rne pomysy.
Wzmacniana jest przy tym wyobrania, motoryka i dokadne caociowe postrzeganie.
Po zakoczeniu fazy eksperymentalnej w grupie powinna odby si
wymiana dowiadcze. Wychowawczyni rozmawia ze wszystkimi dziemi o waciwociach szyfonowych chust i waciwym obchodzeniu si
z mmi. Dzieci mog te zaprezentowa samodzielnie wymylone ruchy z chusta.
72
Soce - wiczenie na wyciszenie

Dzieci siedz w krgu ze swoimi szyfonowymi chustami i ukadaj
je wsplnie na ksztat soca. Dziecko, ktre rozpoczyna, idzie bardzo
cicho ze swoj chust do rodka krgu. Tam kadzie j ostronie na ziemi
jako promie soca. Wraca potem na swoje miejsce i mruga na inne
dziecko, ktre kadzie sw chust w taki sam sposb. Zabawa trwa tak
dugo, a wszystkie dzieci poo chusty, tworzc ksztat soca.
Cel: Uczenie wytrwaoci i koncentracji, ksztatowanie wraliwoci
estetycznej i poczucia wsplnoty.
Zabawa w si wiatru z uyciem szyfonowych

chust - zabawa ruchowa
Wiosn, latem, jesieni i zim,
czwrka wiatrowych dzieci dziaa.
Suchaj cicho i odpowiedz:
jak prdko wiatru
z nieba nam zesaa?
Zanim zaczniesz, zrb wydech silny
i powietrze wypu w sposb nieomylny!
Zrb potem wdech bardzo mocny,
aby chopiec wiatrowy sta ci si pomocny.
Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:
Phh - phh, phh - phh..."
(przenca i poiutrzenie!)
Pierwsze dziecko wiatrowe tak dmucha:
Wiosn, latem, jesieni i zim,
czwrka wiatrowych dzieci dziaa.
Suchaj cicho i odpowiedz:
73
jak prdko wiatru

z nieba nam zesaa?
Zanim zaczniesz, zrb wydech silny...
Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:
(pizejzea i poztirzeniel)
Drugie wiatrowe dziecko dmucha mocniej:
Wiosn, latem, jesieni i zim....
Zanim zaczniesz zrb wydech silny.
Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej:
(prsenca ipoiclrzeniel)
Trzecie wiatrowe dziecko dmucha najmocniej:
Wiosn, latem, jesieni i zim...
Czwarte wiatrowe dziecko wypoczywa pilnie
i wraca z brami do domu usilnie
Najsabszy wiatr ukada dzieci do spania
i wieczorn nuci piosneczk wrd ziewania.
Cel: Podczas zabaw}' w wiatr dzieci na przemian przeywaj fazy
ciszy i ruchu. Konkretnymi dowiadczeniami dla nich s jzykowe, rytmiczne i dwikowe elementy zabawy. Wersety, ktre si stale powtarzaj i rnicuj, stwarzaj dla dzieci zoon, lecz plastyczn sytuacj.
W ten sposb mona te poprawia w grupie zdolno wyrazu, mow
i motoryk.
74
Faza ciszy
Po zakoczeniu ostatniego wersetu dzieci powinny przynie koc
i poduszk, aby si wygodnie pooy. Zamykaj oczy, a wychowawczyni nuci wieczorn piosenk Ojca Wiatru". Moe to by po prostu znana dziecica piosenka.
Cel: Faza ciszy wprowadza do relaksacyjnej opowieci Pozwl
wznie si twojemu latawcowi". W tym miejscu mona te umieci
relaks muzyczny z wiatrowymi szumami.
Pozwl wznie si twojemu latawcowi

(Opowie relaksacyjna)
Jest pikny jesienny dzie. Wieje wiatr, ktry dobija si do twojego
okna. Wygldasz na zewntrz i widzisz jak z drzew spadaj kolorowe
licie. Bierzesz swj latawiec i wychodzisz z nim z domu. Idziesz w pole.
Po drodze syszysz wiatr szumicy w koronach drzew. Wkrtce dochodzisz do wielkiego pustego miejsca. Chcesz, eby tutaj wzleciat twj
latawiec. Przygotowujesz go wic do lotu i biegniesz z nim przed siebie. Powoli rozwijasz sznurek i twj latawiec wznosi si coraz wyej, a
wreszcie szybuje spokojnie i regularnie na niebie. Z dou jest may i kolorowy. Marzc, towarzyszysz mu w locie.
Wspaniale jest lee na latawcu. Czujesz, jak wiatr agodnie owiewa
twoje plecy. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Robisz wdech
i wydech, wdech i wydech. Czujesz si dobrze. WTiatr agodnie koysze
latawiec w rne strony. Z gry widzisz wszystko bardzo mae i oddalone. Dostrzegasz, jak rodzina wiewirek biegnie przez pola do lasu ze
swoimi zimowymi zapasami. Moesz zauway te przelatujce pod
tob jesienne licie, ktre wiatr nawiewa z pobliskiego lasu. Koysz si
one, podobnie jak twj latawiec. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie samodzielnie. Ogldasz wszystko
dokadnie. Moe zechcesz pniej namalowa swe wspomnienia. Stopniowo zblia si czas powrotu na ziemi. Sznurek zwija si wolno, a twj
75
latawiec regularnie i spokojnie opada na pole. Robisz wdech i wydech,

wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. W kocu latawiec lduje agodnie na ziemi. Jeszcze przez chwil leysz na nim
i zaywasz ciszy. Potem wstajesz i wracasz do domu. Wiesz teraz, e jeli
chcesz zazna ciszy, musisz tylko w marzeniach wznie si na swoim
latawcu.
Otwierasz oczy. Powoli wstajesz. Zaciskasz pici i wycigasz si.
Jeste wiey i rzeki.
Dalsze moliwoci
Jeli temat jesie" ma by pogbiony z dziemi, pojawiaj si m.in.
nastpujce moliwoci.
Medytacja przy samodzielnie wykonanym

przeroczu
Materia do wykonania przerocza: Do wykonania medytacyjnego
przerocza jest potrzebny koniecznie projektor, ramki do przeroczy,
rozsuwany ekran na ptnie (lub biaej powierzchni ciany). Ponadto jest
potrzebny te pynny klej, pdzel akwarelowy nr 2, przezroczyste farby do
malowania na szkle (podstawowe kolory, czerwony i ty, aby uzyska barwy
jesieni) Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 5 lat
Wskazwki dotyczce wykonania przerocza: Naley otworzy szklane ramy przerocza i pooy na szko 2-3 krople kleju. Potem akwarelowym pdzlem naoy podobn ilo farby dekoracyjnej
do malowania szka. Wreszcie zamkn przerocze. Farby i klej musz
by uyte w takiej iloci, aby nic nie wypyno poza ramy.
Pod wpywem ciepa wydzielajcego si z projektora, farby nakadaj si na siebie, co wida podczas ogldania przerocza. Naley pamita, eby temperatura wrzenia farb bya nisza ni temperatura wczonego projektora.
76
Medytacja: Samodzielnie wykonane przerocze jest wywietlane na

biaym tle. Sala, w ktrej odbywa si projekcja, jest nieco przyciemniona i rozlega si w niej muzyka medytacyjna. Dzieci mog podda si oddziaywaniu nakadajcych si na siebie kolorw przerocza.
Cel: Ogldanie medytacyjnych przeroczy pobudza wyobrani
dzieci. Jednoczenie pynne kolory oddziauj uspokajajco. Jesieni
barwy odgrywaj wan rol. W medytacyjnym przeroczu pyn z pocztku szybko, a potem coraz wolniej. W kocu powstaje wyschnity,
mocny" obraz medytacyjny, ktry odzwierciedla take jesienne zanicie przyrody. Gdy przerocze medytacyjne przyjmie swj ostateczny
ksztat, dzieci mog na rne sposoby interpretowa przedstawiony
obraz.
Kolorowy bk
Materia: cyrkiel, linijka, noyczki, kredki, biay papier fotograficzny,
owek Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 5 lat
Przygotowania: cyrklem rysuje si na biaym kartonie duy okrg

i dzieli si go na osiem rwnych kawakw ciasta". Dzieci mog je
pomalowa w rnych kolorach jesieni. Potem krg ten wycina si i przekuwa w rodku owkiem. W ten sposb powstaje bk.
Zabawa: Dzieci siedz w krgu z zamknitymi oczami i wyobraaj sobie jesie z jej kolorowymi limi. Po minucie otwieraj oczy i jedno z dzieci obraca bka. Kolory mieszaj si wtedy. Gdy tylko dzieci
mog dostrzec poszczeglne barwy, podnosz rce.
Cel: Wzmacnianie zdolnoci postrzegania kolorw i koncentracji
dzieci.
77
Zima
Zim przeywamy zawsze adwent i Boe Narodzenie. Stare zwyczaje i boonarodzeniowe zapachy budz wspomnienia i obrazy, ktre
w sobie nosimy. Cicha, zimowa przyroda daje nam sposobno, aby
znowu zastanowi si nad tym, co istotne w yciu. Zamyka si przyrodniczy krg wzrostu i umierania. Wypoczywaj roliny i zwierzta,
aby mie nowa sit na wiosn. Ludzie wracaj do swoich ciepych
mieszka. Blask wiec i gorca czekolada stwarzaj szczeglnie mi
atmosfer, w ktrej opowiadanie rnych historii i ogldanie ksiek
z obrazkami daje dzieciom bardzo duo zadowolenia.
Zamieszczone tu wiczenia wpisuj si w zimow i przedwiteczn atmosfer.
wiczenia na wyciszenie mog wyostrzy spojrzenie na istotne
i ciche zjawiska codziennoci.
80
Nasuchiwanie zimnych ogni

Materia: zimne ognie, zapalniczka Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 3 lat
Dzieci siedz na krzesach w krgu w postawie krlewskiej. Wychowawczyni siada w rodku i zapala zimne ognie. Dzieci mog je oglda
lub z zamknitymi oczami nasuchiwa ich syczenia. Gdy zimne ognie
si wypal, mona podzieli si swoimi wraeniami.
Suchanie melodii boonarodzeniowej

Materia: grajcy zegar z melodi boonarodzeniow Uczestnicy:
Dziecko wychodzi za drzwi. Wychowawczyni nakrca zegar wygrywajcy kold i ukrywa go w sali. Dziecko wraca i nasuchuje dwikw
melodii, aby wykry grajcy zegar. W miar moliwoci nie naley rozmawia, poniewa zadanie to wymaga koncentracji i duego zasuchania.
81
Topniejca kostka lodu

i Materia: - Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 3 lat
W przeddzie tego wiczenia wychowawczyni wraz z dziemi przygotowuje w zamraarce kostk lodu, a potem j rozmraa. Dowiadczenie to wpywa nastpnego dnia na wiczenie wyciszajce.
Dziecko wystpuje w roli kostki lodu, ktr soce", czyli wychowawczyni, powoli topi. Soce jest z pocztku bardzo mae, ale z wolna
wschodzi, (idy staje si coraz wiksze, roztapia kostk lodu. Wychowawczymi wyciga si i staje na palcach, a dziecko robi si coraz mniejsze.
Potem mona zamieni si rolami. Oczywicie, w zabawie tej moe
uczestniczy te dwjka dzieci.
Dotykanie balonu z wod

Materia: balon, woda Uczestnicy: przynajmniej 5 osb Wiek:
od 3 lat
Dzieci siedz na krzesach w ciasnym krgu. Wypeniony wod balon wdruje teraz z rki do rki, nie dotykajc palcw. Kade dziecko
podaje go ostronie swemu ssiadowi. Zabawa trwa tak dugo, a balon zakoczy jedn rund. W wiczeniu tym nie naley rozmawia,
poniewa przekazywanie balonu wymaga koncentracji i zrcznoci.
82
Chustka baby-jagi
Materia: chustka na gow i 2-3 rne kapelusze Uczestnicy:
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Jedno z nich zamyka oczy, a troje

ustawia si blisko siebie. Spord tej trjki jedno dziecko ma na gowie
chustk, jako baba-jaga, a dwjka pozostaych - kapelusze. lepe"
dziecko przyprowadza si do dzieci majcych nakrycia gowy, aby przez
dotyk rozpoznao, kto jest bab-jag. Potem role si zmieniaj.
Zimowy sen zwierzt

Materia: ewentualnie koc i poduszka dla kadego z dzieci Uczestnicy:
Wszystkie dzieci odgrywaj role zwierzt (jea, wiewirki, borsuka

itd.), ktre pograj si w zimowym nie. W tym celu kad si na kocach z poduszkami. Kto chce, moe pooy si w postawie relaksacyjnej i zamkn oczy. Dzieci powinny by cicho i nie porusza si. Kto
przerwie milczenie lub wykona jaki ruch, zostaje wyeliminowany i siada
cicho na kocu. Zwycizc jest to dziecko, ktre najduej spao".
Zimowy sen zwierzt jest dla dzieci mentaln pomoc, ktra umoliwia zakosztowanie snu".
83
Kto jest bawanem?

Materia: dua lniana chusta Uczestnicy: przynajmniej 6 osb
Wiek: od 4 lat
Podczas gdy jedno dziecko czeka za drzwiami, inne ukrywa si pod

lnian chust, wyobraajc w ten sposb bawana. Dziecko, ktre stao
za drzwiami, wchodzi teraz do sali i prbuje, przez rozgldanie si
dokoa oraz dotykanie, znale bawana. Jeli go rozpozna, to teraz on
zgaduje, a nastpne dziecko z krgu przejmuje rol bawana.
Szukanie buta Mikoaja

Materia: but Mikoaja i inne dziecice buty (najwyej cztery)
Uczestnicy: przynajmniej 5 osb Wiek: od 4 lat
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Jedno dziecko stoi w rodku

i prosi, aby kady pooy przy nim po jednym bucie. Potem obok butw
kadzie si buta Mikoaja. Dziecko powinno dobrze obejrze buty, a potem zamkn oczy. Jedna osoba z krgu wchodzi do rodka i podaje innym jaki but. Dzieci powinny odgadn, ktry but jest Mikoaja. Jeli
zostanie on znaleziony, t sam prb podejmuje nastpne dziecko.
Mandarynka w bucie Mikoaja

Materia: but Mikoaja, mandarynki, orzechy, jabka, pomaracze
Do buta Mikoaja wkada si mandarynk, orzechy, jabka i pomaracze. Dziecko powinno z zamknitymi oczami wyj zawarto buta
i rozpozna j przez dotyk rk. Jego zadaniem jest znalezienie mandarynki, ktra potem stanowi smaczn nagrod.
84
Z pozostaych dodatkw dzieci mog przygotowa saatk owocow

z cukrem i z cynamonem, ktra jest zimowym smakoykiem.
Kto ma dzwoneczek?
Materia: dzwoneczek Uczestnicy: przynajmniej 6 osb
Wiek: od 4 lat
Dzieci trzymaj rce za plecami i siedz blisko siebie. Jedno z nich

opuszcza pomieszczenie. Podczas gdy czeka za drzwiami, inne dostaje
do rki dzwoneczek. Dziecko stojce na zewntrz wraca teraz do sali,
a to, ktre ma dzwoneczek, krtko dzwoni. Czy pierwsze z dzieci zgadnie, kto dzwoni?
Karma dla ptakw

Materia: zamykana puszka lub szklanka, karma dla ptakw
Puszka lub szklanka zostaje do poowy wypeniona karm dla ptakw i zamknita. Jedno z dzieci gra rol godnego, szukajcego poywienia ptaka. Zamyka oczy, a wychowawczyni lub inny uczestnik zabawy wyszukuje miejsce w sali, z ktrego potrzsa puszk. Dziecko - ptak
powoli odfruwa" i nasuchujc szuka rda poywienia. Aby nie potkno si o jaki przedmiot w pomieszczeniu, wychowawczyni lub inne
dziecko po cichu go asekuruje.
85
Kulig
Materia: przykrycie od pudeka na buty Uczestnicy: przynajmniej
6 osb Wiek: od 5 lat
Dzieci siedz na krzesach w ciasnym krgu i maj zdjte buty.

Wychowawczyni kadzie jednemu z dzieci na stopy przykrycie od pudeka na buty- sanie". Aby ruszyy, musz powdrowa teraz na stopy
ssiada. Dalsze przekazywanie sa" przez cay krg siedzcych dokonuje si tylko za pomoc stp, podczas gdy rce pozostaj przy ciele.
wiczenie to jest znacznie trudniejsze, ni moe si z pocztku wydawa. Dlatego dzieci powinny zachowywa si jak najciszej i cakowicie
skoncentrowa si na podawaniu sa".
Dziadek do orzechw
Materia: dziadek do orzechw, orzechy Uczestnicy: 1 osoba lub
wicej Wiek: o d 5 lat
Dziecko siedzi w postawie krlewskiej lub swobodnej z zamknitymi oczami. Wychowawczyni wywouje orzechami rne odgosy, jak np.
stukanie w st, upadanie na ziemi, pocieranie o blat stou itp. W tym
czasie rozgniata orzech dziadkiem do orzechw. Jeli dziecko rozpozna kiedy ma miejsce ta ostatnia czynno, podnosi rk. Jeli zgado,
moe zje orzech. Gdy wiczenie to jest wykonywane w grupie, to
dziecko, ktre pierwsze rozpoznao moment rozgniatania, zjada orzech.
Potem wszystkie dzieci mog piec ciastka orzechowe, ktre bywaj
wrczane z okazji w. Mikoaja.
86
Nasuchiwanie krokw Mikoaja

Materia: - Uczestnicy: 2 osoby lub wicej Wiek: od 5 lat
Dzieci zastanawiaj si jakie powinny by kroki Mikoaja i wsplnie

je wicz. Potem jedno z nich zamyka oczy, a drugie podskakuje, stuka,
wlecze si dokoa krgu itp. W pewnym momencie wykonuje krok Mikoaja. Gdy tylko partner uzna, e usysza taki krok woa: Mikoaju,
poznaj ci".
wietlne figury
Materia: latarka, ewentualnie papier do malowania i pisanki dla dzieci
Dzieci siedz na krzesach w krgu. Sala jest przyciemniona, a wychowawczyni wiatem latarki na suficie wykonuje proste figury geometryczne. Dzieci powinny oczami lub palcami ledzi wietlny punkt.
Potem kade moe narysowa zaobserwowan figur, ktra pasuje do
zimy lub do Boego Narodzenia. Kto chce, moe na koniec wiczenia
narysowa kilka figur.
Niedwied w jaskini
Materia: pcienny ekran, projektor do przeroczy Uczestnicy:
Sala jest nieco przyciemniona. Jedno dziecko czeka przed drzwiami, a drugie gra rol niedwiedzia i ustawia si za ekranem. wiato
projektora zostaje skierowane na ekran, tak e widoczne s tylko cienie
niedwiedzia". Pojawia si teraz dziecko, ktre stao za drzwiami.
87
Powinno ono zgadn, jaki niedwied porusza si tak ciko i niezgrabnie. Trudno si zwiksza, jeli za ekranem s ukryte dwa niedwiedzie.
Rozpoznajemy cienie przedmiotw

Materia: pcienny ekran, projektor do przeroczy, stoi, rne przedmioty,
takie jak pika, ksika, filianka, obrcz itd. Uczestnicy: dowolna liczba
osb Wiek: od 6 lat
Sala jest nieco przyciemniona. Dzieci siedz przed pciennym ekranem, ktry jest owietlony przez projektor. Za ekranem znajduje si st,
na ktrym ustawiono, jeden za drugim, cztery lub pi rnych przedmiotw, takich jak pika, ksika, filianka, obrcz itp. Dziecko, na podstawie cienia, powinno je rozpozna i zapamita. Potem projektor zostaje wyczony. Dzieci wymieniaj przedmioty, ktre -jak sdz rozpoznay i przypatruj si im jeszcze raz przy normalnym owietleniu.
Zadziwiajce jest, jak przedmioty zmieniaj si w ciemnoci!
Suchanie dwikw
Materia: dzwoneczki na paskach Uczestnicy: dowolna liczba osb
Wiek: od 5 lat
Wychowawczyni lub jedno z dzieci przywizuje sobie do stp dzwoneczki na paskach. Uczestnicy zabawy maj zamknite oczy, muzykant" idzie powoli po sali i co krok dzwoni. Dzieci powinny z zamknitymi oczami ledzi jego drog i palcem wskazujcym pokazywa kierunek, z ktrego rozlega si dwik. W pewnej chwili muzykant" si
zatrzymuje i dzwoneczki milkn. Teraz dzieci otwieraj oczy i patrz,
czy potrafiy poda za nimi.
Zapaczany wzr
Materia: paczka zapaek Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek:
od 6 lat
Wychowawczyni ukada z zapaek prosty wzr. Dziecko przyglda mu

si dokadnie i zapamituje go. Potem zamyka oczy, a wychowawczyni
zabiera jedn zapak. Dziecko powinno teraz wstawi j w odpowiednim miejscu wzoru.
Adwentowy kalendarz
Materia: 23 puste pudeka po zapakach i jedno zawierajce orzech
Dziecko siedzi przed 24 pudekami po zapakach, z ktrych, z zamknitymi oczami, ma uoy kalendarz adwentowy. Pudeko z orzechem
powinno by jednak ustawione jako ostatni kamie budowli. Jeli wszystkie pudeka zostan waciwie uoone, budowniczy moe zje zawarto ostatniego z nich.
Wariant. W kadym pudeku znajduje si maa kulka, a tylko w jednym orzech. Pudeko z orzechem dziecko powinno ustawi na wiey jako
ostatnie! Czy uda si wyszuka to pudeko?
Liczenie orzechw
Materia: pusta puszka, orzechy, dwa drewniane drki Uczestnicy:
Dziecko ma zamknite oczy. Wychowawczyni zderza drewniane

drki. W tym czasie wrzuca orzechy do pustej puszki. Gdy znajdzie
si w niej okoo piciu orzechw, dziecko otwiera oczy i podaje liczb

orzechw, ktre do niej wpady. Nic jest wcale larwo rozrni odgosy
drewnianych drkw i orzechw. Kto dobrze
Jzykowy komputer"
Materia: rodzynki Uczestnicy: 1 osoba lub wicej Wiek: od 7 lat
Jedno dziecko zamyka oczy i wyciga jzyk, a drugie kadzie mu na

nim uwanie, maksymalnie cztery rodzynki. To pierwsze powinno je
policzy jak komputer. Bez wzgldu na to, czy wynik si zgadza, rodzynki
zawsze smakuj. Czy s mistrzowie jzykowego liczenia, ktrzy wyczuj
i policz nawet 10 rodzynkw?
Taniec ze sztucznymi ogniami

Materia: dwa sztuczne ognie dla kadej pary Uczestnicy: przynajmniej 10 osb Wiek: od 7 lat
Dzieci ustawiaj si w ten sposb, e powstaje zewntrzny i wewntrzny krg. Kadorazowo dwjka dzieci ustawia si naprzeciw siebie. Kade z dzieci znajdujce si w wewntrznym krgu otrzymuje do
rki zapalony zimny ogie i biegnie z nim dokoa. Dzieci w zewntrznym krgu przygldaj si temu tacowi. Na krtko przed wygaszeniem
zimnych ogni, dzieci z wewntrznego krgu zatrzymuj si znowu przed
swymi partnerami i wasnymi ogniami zapalaj ich ognie. Teraz dzieci
stojce na zewntrz rozpoczynaj podobny taniec.
90
Rozpoznawanie dwiku
Materia: szklanka, widelce, 5-6 rnych przedmiotw, np. miska, garnek,
puszka, trjkt, dwiczcy drek itd. Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 7 lat
Jedno z dzieci uderza ostronie widelcem w szklank i inne przedmioty oraz sucha uwanie dobywajcych si dwikw. Szczegln
uwag powinno zwrci na wysokie tony pustej szklanki. Potem zamyka oczy. Teraz inne dziecko uderza ostronie w rne przedmioty. Gdy
tylko zgadujce dziecko uwaa, e syszy wysoki ton pustej szklanki,
podnosi rk.
Medytacja przy motywie boonarodzeniowym

Materia: przerocze z motywem boonarodzeniowym, np. obraz szopki,
projektor, pcienny ekran Uczestnicy: nieograniczona liczba osb
Wiek: od 6 lat
W ciszy i spokoju dzieci ogldaj boonarodzeniowy obraz. Aby jak

najlepiej zapamita jego tre, dzieci powinny go na zmian intensywnie obserwowa, a potem rozpamitywa z zamknitymi oczami. Te
czynnoci mog by powtarzane kilka razy, zalenie od zdolnoci dzieci do koncentracji, tak aby obraz byt aktywny i ywy w podwiadomoci.
Po zakoczeniu medytacji mona podzieli si w grupie dowiadczeniami. Kto lubi, moe te namalowa i wystawi swj boonarodzeniowy obrazek.
91
Blask wiec i patki niegu"
W okresie adwentu mona z naturalnych materiaw uoy z dziemi mandal. W tym celu, podczas spaceru, mog one zebra odpowiedni
materia lub przynie go z domu. Zamieszczon poniej list materiaw naley wic rozumie tylko jako propozycj.
Materia: koniecznie szyszki jodtowe, gazie, godziki, laski cynamonu,
wysuszone skrki pomaraczowe itd. dla kadego dziecka. W kadym
przypadku potrzebne s: poduszki, mae znicze, miski na materiay, gruba
wieca i zapalniczka Uczestnicy: przynajmniej 8 osb Wiek: od
5 lat
Wprowadzenie
Dzieci siedz na poduszkach w krgu. W rodku stoj miseczki
z najrniejszymi materiaami, wieca i znicze. Kade dziecko bierze
co z miski i wcha t rzecz, dotyka i oglda uwanie.
Moliwoci kontaktu z naturalnymi materiaami, np.:
ogldanie ksztatu i koloru,
macanie stopami,
dotykanie poszczeglnych czci ciaa,
lekkie stukanie w podog,
pezanie i balansowanie z naturalnymi materiaami na plecach.
Dzieci mog sobie pokazywa swoje materiay i wymienia si nimi.
W miar moliwoci powinny przy tym zachowa cakowit cisz lub
tylko szepta. Potem wszystko znowu wraca do miski.
Cel: Dzieci mog poczyni podstawowe obserwacje. Ostrzejsze
i wraliwsze staje si ich spojrzenie na mae i ciche rzeczy w codziennoci. W zabawie ucz si postrzega otoczenie wszystkimi zmysami
i uwanie obchodzi si z przyrod.
92
Ukadanie mandali - wiczenie na wyciszenie

Gdy dzieci poznay ju zoone materiay, siadaj znowu na poduszkach w krgu. Wychowawczyni stawia w rodku grub, palc si wiec. Kade dziecko bierze teraz may znicz i odpala go od pomienia
wiecy. Palce si znicze stawia si w krgu wok wiecy. Potem dzieci
po kolei ukadaj dalszy krg, np. z kamieni. Aby stworzy moliwoci
oddziaywania mandali, nie powinno si raczej rozmawia. Gdy wszystkie materiay zostay zuyte, mona jeszcze przez pewien czas, w ciszy,
oglda boonarodzeniow mandal.
Cel: Ukadanie lub malowanie mandali moe przyczyni si do
wprowadzenia ciszy i likwidacji agresji. W ten sposb wzmacnia si
koncentracj i wytrwao dzieci, ktre uwaaj, e maj mniejszy talent artystyczny. Dostaj one motywacj do przeycia sukcesu.
Taniec medytacyjny
Aby wzi udzia w tacu medytacyjnym, dzieci tworz duy krg
wok mandali i podaj sobie rce. W lekko przyciemnionym pomieszczeniu zapalone wiece wytwarzaj szczeglnie tajemnicz atmosfer.
Wybrana muzyka powinna by spokojna i uspokajajco dziaa na tancerzy. Kroki naley stawia lekko, aby osign medytacyjne oddziaywanie taca.
Kade taczce dziecko zaczyna praw nog, ktr robi krok w bok,
w kierunku krgu. Potem dostawia lew nog i dwukrotnie koysze zczonymi nogami. Taka kolejno krokw jest jeszcze raz powtarzana.
Potem kade dziecko w krgu stawia do przodu praw nog i dostawia
do niej lew. Wszyscy si zatrzymuj i koysz dwukrotnie zczonymi
nogami. Teraz takie same kroki robi si do tyu, tzn. kade dziecko stawia praw nog do tyu i docza lew. Wszyscy si zatrzymuj i dwukrotnie koysz zczonymi nogami. Kolejno krokw moe by powtarzana do momentu zakoczenia muzyki.
Cel: Dzieci lubi porusza si w takt muzyki i chon szczegln
atmosfer, jak stwarza wiato wiec. Mog one te same wymyli
taniec medytacyjny wok mandali.
93
Faza wyciszenia
Gdy taniec medytacyjny zostanie zakoczony, dzieci przynosz koce
z poduszkami, a potem wygodnie si na nich kad. Mandala pozostaje
w rodku pomieszczenia. Dzieci, ktre nie chc zamkn oczu, mog
patrze na wiato wiec.
Cel: Faza wyciszenia pozwala dzieciom skoncentrowa uwag przed
wysuchaniem opowieci relaksacyjnej.
Patki niegu (Opowie relaksacyjna)

Idziesz do lasu na spacer. Jest zima. Drzewa liciaste s ogoocone.
Moesz dostrzec jedynie ziele jode. Idziesz przez chwil, a odczujesz na nosie patki niegu. Spogldasz w niebo i zauwaasz, e ku ziemi szybuj biae patki niegu. Nasuchujesz, o czym opowiadaj. Chc
one ci powiedzie, e pragn pokry ziemi delikatn warstw niegu.
Pod tym nienym przykryciem moe ona odpoczywa w ciszy i obudzi si na wiosn do nowego ycia. Zamykasz oczy i przysuchujesz si
patkom niegu. Cicho, zupenie cicho spadaj one na ziemi. Robisz
wdech i wydech, wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Od czasu do czasu moesz usysze wycie zimnego wiatru. Ale wiesz, e ogrzewa si twj weniany szal i zrobiona na drutach
czapka. Twoje ubranie chroni ci od zimna i opadw. W rkawiczkach
i w butach zimowych jest ci bardzo ciepo. Idziesz wic dalej i przysuchujesz si patkom niegu. Wgbi duszy odczuwasz cisz i czerpiesz
z niej now si. Robisz wdech i wydech. Oddychasz bardzo regularnie
i samodzielnie. Obserwujesz, jak patki niegu pokrywaj powoli drzewa, krzaki i traw. Syszysz, jak opowiadaj o dzieciach na wsiach
i w miastach, ktre ciesz si z biaego przepychu i lepi bawany. Mwi o jeach i wistakach, ktre uoyy si do snu w swoich kryjwkach
przypudrowanych biel mrozu. Opowiadaj te o lisie, ktry z powodu
nagej burzy nienej uciek do jaskini niedwiedzia. Uwanie przysuchujesz si patkom niegu. Kady z nich, ktry spada na ziemi, pozwala ci odczu spokj. Robisz wdech i wydech, wdech i wydech.
Oddychasz bardzo regularnie i samodzielnie. Powoli idziesz dalej. \a
94
kocu lasu moesz rozpozna pobielone niegiem dachy domw.

Wszystko jest spokojne i spokj jest take w tobie. A poniewa jeste
cakiem wyciszony, moesz te odczu w sobie now sil.
Jeste znowu w swoim pokoju, otwierasz oczy. Powoli si podnosisz.
Zaciskasz pici i wycigasz si. Teraz jeste wiey i rzeki!
Dalsze moliwoci
W nastpnych dniach mona pogbi z dziemi jednostk relaksacyjn Cicho prszy nieg". Na pamitk wsplnej podry w marzeniach, kade dziecko moe wykona czarodziejski soik ze niegiem
i zabra go do domu.
Czarodziejski soik ze niegiem

Materia: pusty, wymyty soik po demie z zakrconym denkiem, klej
uniwersalny, noyczki, yka, troch niebieskiego papieru krepowego,
karnawaowe wodoodporne konfetti (w sklepie z materiaami do majsterkowania), rodek do mycia naczy i woda Uczestnicy: 1 osoba lub wicej
Wiek: od 4 lat
Przygotowania: Pusty soik po demie naley po brzegi wypeni

wod i zanurzy w nim 2-3 mae paski papieru krepowego, ktry zabarwia wod na kolor bkitny. Cao naley zamiesza yk i po okoo minucie wyj papier krepowy. Potem dodaje si do wody rodek do
mycia naczy i wodoodporne konfetti. Od wewntrz denka naley nanie troch kleju, aby soik mocno zakrci i zaklei.
Zabawa: Gdy dziecko potrzsa soikiem, moe zaobserwowa jak
confetti opada powoli na d. Dopiero gdy cakowicie opadnie ono na
dno soika i dobrze wida bkit wody, soik znowu si odwraca. Potem
przy uyciu obracanego soika mona robi zgadywanki. Dziecko obraca soik i zamyka oczy. Otwiera je dopiero wtedy, gdy uwaa, e nieg"
ju nie prszy.
Cel: wiczenie to wzmacnia wytrwao i koncentracj dzieci. Obracany soik moe zawsze w domu przywoywa pikne przeycia ze
niegiem.
95
Spis treci
Drodzy Czytelnicy! ........................................................................
PODSTAWY TEORETYCZNE
Cztery pory roku.............................................................................
Z dziemi przez rok .......................................................................
Relaks z muzyk ...........................................................................
wiczenia relaksacyjne w cigu roku ............................................
Postawa siedzca i leca ...............................................................
Jak prowadzi wiczenia relaksacyjne? ......................................
7
9
11
12
14
16
PRAKTYCZNE WICZENIA
Wiosna
Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie..........................................
Jednostka relaksacyjna Gdyby ptaszek byl wikszy" ...............
21
32
Lato
Jednostka relaksacyjna Bajkowa podr statkiem" ....................
41
52
Jesie
Jednostka relaksacyjna Jesienny wiatr" ...................................
61
72
Zima
Jednostka relaksacyjna Blask wiec i patki niegu" ..................
96
81
92

Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Erkert Andrea - Dzieci Potrzebują Ciszy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANDREA ERKERT

Dzieci potrzebuj ciszy

Kinder brauchen Stille

Copyright -r 1998 by Don Bosco Verlag. Miinchen

Przekad z jzyka niemieckiego

Wychowawczynie szukaj czsto wicze relaksacyjnych, ktrych

Cztery pory roku

piknikowych oraz do kpieli w morzu lub na pywalni. Dzieci mog

Z dziemi przez rok

uzmysowi dzieciom przez wiczenia relaksacyjne przeprowadzane

wiczenia relaksacyjne w cigu roku

Postawa siedzca i leca

Kolczasta pika podczas podry odkrywczej

Dziecko lece na plecach w postawie relaksacyjnej, kolczast pik

Rysowanie konturu ciaa

Jak prowadzi wiczenia relaksacyjne?

odzyskuj wieo i rzeko. Jeli wiczenia relaksacyjne uprawia si

W ksice tej dla uatwienia uywa si pojcia wychowawczyni",

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Odczuwanie pira na skrze

Wchanie zapachw wiosny

Dzieci siedz w krgu na krzesach w postawie krlewskiej. Jedno

Dzieci siedz na krzesach jedno za drugim lub w krgu. Wybrane

Kolorowy ptak rajski

Materia: kolorw papier, noyczki Uczestnicy: przynajmniej 4

Dzieci w postawie stojcej tworz krg. Jednemu z nich przypina si

dziecku zawizuje si oczy. Potem jest ono kilkakrotnie obracane,

Wychowawczyni staje przed gromad dzieci i przez czarodziejskie

Wyszukiwanie jajek wielkanocnych

Dziecko siedzi w postawie krlewskiej i ma zamknite oczy. Teraz

Wydmuchiwanie i pchanie podmuchem jajek

Kade dziecko wydmuchuje jajko wielkanocne. Potem wszystkie

Jedno dziecko z zamknitymi oczami siedzi w postawie krlewskiej

Materia: pika Uczestnicy: przynajmniej 2 osoby Wiek: od 4 lat

Skok kicajcego zajca

Suchanie zajczych skokw

Dzieci stoj w krgu i maj zamknite oczy. Jedno dziecko stoi

Dwoje dzieci stoi w odlegoci ok. 30 cm od siebie. Jedno gra rol

Dzieciom pokazuje si trzy rne kartki, jedn ze socem, jedn

obok siebie. Wychowawczyni na oczach dzieci, przez ok. 30 sekund,

Buty, buty - nic, tylko buty!

Jedno dziecko gra rol zajca, ktry pi zwinity na pododze. Obok

Wiosenny acuch melodyczny

Wszystkie dzieci poruszaj si swobodnie w pomieszczeniu. Jedno

Dzieci mog zaj dowolne postawy relaksacyjne. Zamykaj oczy,

Dzieci powinny pozwoli, aby wiersz przez chwil dziaa na ich

Suchanie piewu ptakw

Wchanie zapachw kwiatowych

Cel: Wzmacnia si w ten sposb aktywno, fantazj, kreatywno,

Krca obrcz - wiczenie na wyciszenie

Uwaga, nie dotyka!

Cel: wiczenie reakcji i fizycznej zrcznoci. Pogbianie spostrzegawczoci i wraliwoci zmysowej.

Ratuj si, kto moe!

Moesz fruwa jak ptak (opowie relaksacyjna)

Majsterkowanie: Pust puszk naley oklei zielonym papierem

cic przykleja si do niego wszystkie wysuszone materiay pochodzce

Zabawy na wyciszenie i spostrzeganie

Dziecko siedzi na krzele w postawie krlewskiej. Wychowawczyni

Dziecko wcha najpierw miseczk z truskawkami. Potem zamyka

Rne kawaki owocw nabija si na roen szaszykw}'. Na kadym

Szukanie skarbw w piaskowej grze

W rodku krgu z krzese znajduje si dua miska z piaskow gr.

Dziecko siedzi w postawie krlewskiej. Wychowawczyni siada przed

Wyszukiwanie mleka bananowego