Fakultet tehnikih nauka

Seminarski rad iz predmeta

analiza u upravljanje
distributivnih mrea
Tema: Elementi za kompenzaciju reaktivne snage i
regulaciju napona
Gordana Simi EE34/2011

Novi Sad, 2015

Sadraj
1.Uvod ........................................................................................................................................................... 2
2. Kompenzacija reaktivne energije i snage .................................................................................................. 3
2.1

Najznaajniji potroai reaktivne energije u mrei ...................................................................... 3

3.Regulacija napona ...................................................................................................................................... 5

4. Elementi za kompenzaciju reaktivnih snaga i za regulaciju napona.......................................................... 6
4.1

Sinhroni kompenzator ................................................................................................................... 8

4.2

Kondenzatori ................................................................................................................................. 9

4.3

Statiki kompenzacioni sistemi ................................................................................................... 10

1.Uvod
Poveanje potronje elektrine energije te manjak kapaciteta za njenu proizvodnju, uzrok
su poveanim naporima usmijerenim ka efikasnijem iskorienju svih dijelova EES. Jedna od
najefikasnijih mjera za postizanje tog cilja je kompenzacija reaktivne snage, odnosno eliminacija
nepotrebnog prenosa reaktivne snage kroz sistem. Dakle, redukcija potronje i bolje
iskorienje energije i kvalitet elektrine energije (koji sa sobom nosi i produenje veka
trajanja opreme i poboljanje rada samih ureaja) su primarni ciljevi.
Zahtjevi potroaca za kvalitetnim naponskim prilikama kao i zahtjevi operatora za:
minimalnim gubicima aktivne (reaktivne) snage, rastereenjem prenosnih kapaciteta, itd.
rezultovali su kreiranjem veoma sloenih procedura za upravljanje naponsko-reaktivnim
prilikama.
Transformatori i baterije kondenzatora predstavljaju osnovne resurse za regulaciju
napona i reaktivnih snaga elektroenergetskih mrea. Pri tom, u radijalnim srednjenaponskim
mreama transformatori sutinski utiu na naponske prilike. Iako je uticaj kondenzatorskih
baterija dominantan na raspodelu tokova (bilans) reaktivnih snaga, njihov uticaj na naponske
prilike se ne moe zanemariti. Dakle, izbor optimalnih napona (optimalnih pozicija regulacionih
sklopki regulacionih transformatora) i tokova reaktivnih snaga ( angaovanje kondenzatorskih
baterija) predstavlja sloenu upravljacku funkciju - Regulacija naponsko-reaktivnih prilika
(Volt/Var Control).
Regulacija bilansa reaktivnih snaga u radijalnim SN DM zasniva se na ispunjenju jednog,
odnosno kombinaciji vie kriterijuma: minimalna suma gubitaka aktivne (i/ili reaktivne) snage na
vodovima i transformatorima ; minimalna aktivne snage (energije) preuzete iz napojnog
transformatora u SN DM; i maksimalnom prihodu (maksimalnoj razlici naplaene osnovne cijene
energije).
U ovom radu navedeni su glavni ciljevi kompenzacije reaktivne energije i regulacije
napona. Bie takoe objanjene osnovne karakteristike regulacionih resursa.

2. Kompenzacija reaktivne energije i snage

Kompenzacija reaktivne energije i snage predstavlja niz aktivnosti koje se sprovode
putem upravljanja proizvodnjom i potronjom reaktivnih snaga, kako bi se realizovale bolje
tehnike i ekonomske karakteristike eksploatacije mree. Pri tome se ciljevi kompenzacije u
prenosnoj, distributivnoj i industrijskoj mrei meusobno rrazlikuju.
Ciljevi kompenzacije prenosnih mrea su sljedei:
1. Eksploatacija mree sa to ujednaenijim naponskim profilom, sa kojim e e
izbjei nepotrebni tokovi reaktivnih snaga.
2. to manja isporuka reaktivne snage distributivnoj mrei.
3. Odravanje odreenog nivoa rezervi u reaktivnim kapacitetima izvora, koji se
koriste pri nastanku poremeaja u sistemu.
Imajui u vidu injenicu da je kompenzaciju ekonomino vriti dominantno u blizini same
reaktivne potronje (problem regulisanja reaktivnih snaga i naponskih prilika je generalno
lokalnog karaktera), to su se istraivanja i realizacija kompenzacije reaktivne snage posljednjih
godina, koncentrisala na kompenzaciju u elektrodistributivnim mreama.
Kompenzacija reaktivne snage u distributivnim mreama vodi viestrukim pozitivnim
tehnikim i ekonomskim efektima, od kojih su glavni pobrojani u narednom pregledu:
1. Mogunost prenosa vee aktivne snage za isti kapacitet energetskih
transformatora, kablovskih i nadzemnih vodova distributivne mree;
2. Oslobaanje proizvodnih (generatorskih) i prenosnih kapaciteta (vodova i
transformatora) za dodatnu proizvodnju i prenos aktivne snage;
3. Sniavanje gubitaka aktivne energije u ukupnom putu od izvora napajanja do
mjesta njene potronje;
4. Snienje godinje vrne aktivne snage;
5. Smanjenje induktivne komponente struje u mrei i smanjenje gubitaka reaktivne
snage;
6. Snienje padova napona i poboljanje naponskih stanja u reimu maksimalnih
optereenja;
7. Smanjenje plaanja za prekomjerno preuzetu reaktivnu energiju na mjesenom
nivo u koje elektrodistributivno preduzee vri prema prenosnom sistemu.

2.1

Najznaajniji potroai reaktivne energije u mrei

Pojam reaktivne snage je tijesno vezan za samu prirodu pojava pri naizmjeninom
prenosu elektrine energije. Induktivni i kapacitivni elementi u EES troe, odnosno generiu
3

reaktivnu snagu, ba kao to aktivna otpornost troi aktivnu snagu. Dok je fenomen vezan sa
aktivnom snagom lako mjerljiv i fiziki blizak (aktivna elektrina energija se direktno
ekvivalentira sa toplotnom energijom kroz pojavu poznatu kao Joule-ov efekat), dotle su
fenomeni reaktivne snage vezani za energiju elektrinog i magnetnog polja i u tom smislu neto
apstraktniji.
Kod elektroenergetskih sistema reaktivna snaga u sistemu je uglavnom induktivna, jer su
imperdanse prenosne i distributivne mree uglavnom induktivne, to proizvodi najgore mogue
uslove za pad napona. Nasuprot tome kapacitivnost podie nivo napona u elektroenergetskom
sistemu.
Zbog ovih razloga (gubici u prenosu i pad napona), nastoji se smanjiti iznos induktivne
komponente koliko je mogue.
Veza izmeu pojedinih snaga moe se prikazati kao na slici 2.1.1 i naziva se trougao
snage. Iz ovog trougla lako se nalazoi veza izmeu prividne, aktivne i reaktivne snage.
Ugao izmeu prividne snage (S) i aktivne snage (P) je fazni pomjeraj () izmeu struje I
napona, dok se odnos izmeu aktivne i prividne snage zove faktor snage

= cos

Faktor snage blizak jedinici znai da je reaktivna snaga u odnosu na aktivnu mala, a ako
je blizak nuli, onda je aktivna snaga mala u odnosu na reaktivnu snagu.

U
I

= cos

= sin
Slika 2.1.1 Dijagram snaga kod jednofaznog potroaa

S obzirom na fazni pomjeraj izmeu napona i struje, mogua su etiri karakteristina

sluaja, i to :
1. Ako se radi o isto aktivnom potroau , naizmjenina struja je u fazi sa naponom.

2. Ako se radi o isto induktivnom potroau, naizmjenina struja kasni za naponom

za etvrtinu periode (90 )
3. Ako se radi o isto kapacitivnom potroau, naizmjenina struja prednjai naponu
za etvrtinu periode (90 ).
4. Ako se radi o potroau koji sadri kombinaciju omskih, induktivnih i
kapacitivnih otpornosti, fazni pomjeraj izmeu napona i struje je izmeu 0 i 90.
Na bazi prethodnog moe se rei da se u elektroenergetskim sistemima tazlikuju tri glavne
grupe elemenata:
1. Elementi koji iz sistema uzimaju samo aktivnu snagu
2. Elementi koji iz sistema uzimaju reaktivnu snagu
3. Elementi koji u sistem vraaju reaktivnu snagu
U prvu grupu elemenata spadaju: termiki ureaji bez samoinduktivnosti, inkadescentne
sijalice i optimalno pobueni sinhroni motori.
U drugu grupu spadaju: asinhroni motori, prigunice, transformatori i prenosni vodovi
optereeni snagama veim od prirodne snage prenosa.
U treu grupu spadaju: nadpobueni sinhroni motori i vodovi visokih napona optereeni
snagama manjim od prirodne snage prenosa.
Elementi EES sadre reaktivne parametre, induktivnosti i kapacitivnosti, pa prenos
elektrine energije naizmeninom strujom podrazumijeva postojanje elektrinog i
magnetnog polja, odnosno reaktivne fenomene. Pojednostavljeno se moe rezonovati, da je
prenos aktivnih snaga po dalekovodu u osnovi odreen faznom razlikom fazora napona na
predajnomi prijemnom kraju, a da je prenos reaktivnih snaga uslovljen razlikom modula
napona. Prema tome, moe se govoriti o dvije gotovo raspregnute (dekuplovane) regulacione
konture u EES, P- (aktivna snaga-uglovi) regulaciona kontura i Q-U (reaktivna snaga-naponi)
regulaciona kontura, jer pojave u jednoj, relativno slabo utiu na pojave u drugoj kontruri.
U skladu sa prethodnim upravljanje naponskim prilikama u EESu, odnosno kontrola napona u
doputenim granicama, ostvaruje se u najveoj mjeri preko regulacije proizvodnje i potronje
reaktivne snage.

3.Regulacija napona
Meu fizikim veliinama koje odreuju kvalitet elektrine energije (napon i uestanost),
napon se javlja kao fizika veliina ije odstupanje od optimalnih vrijednosti dovodi do izrazitih
ekonomskih posljedica. Negativan efekat ima odstupanje napona od optimalne vrijednosti u oba
smjera. Na odstupanje napona su osjetljivi ureaji automatike i zatite, motori, sistemi
5

osvjetljenja, digitalni raunari i drugi potroai. Posljedice odstupanja od optimalnih naponskih

nivoa su nii kvalitet finalnih proizvoda koji izlaze sa tehnolokih linija, poveana specifina
potronja elektrine energije i poveani gubici elektrine energije.
Prekomjerna odstupanja napona mogu da izazovu:
1. pregrijavanje statora i rotora asihronih motora,smanjenje polaznih i radnihmomenata motora i
ispade motora;
2. skraivanje vijeka trajanja inkadescentnih svjetiljki;
3. poveanje struje praznog hoda transformatora;
4. poveanje gubitaka aktivne energije u motorima, vodovima i transformatorima;
5. poveanje potronje reaktivne snage pretvarakih ureaja;
6. produavanje trajanja nekih tehnolokih procesa.
Regulacija napona se u poecima razvoja prenosnih i distributivnih sistema po pravilu
vrila samo na generatoru, regulisanjem pobude, ali je slabost ovog koncepta brzo uoena jer on
zahtijeva prenos reaktivne snage kroz mreu koji za posljedicu ima:
-

poveane padove napona

poveane gubitke aktivnih snaga i
poveane dimenzije (kapacitete) elemenata sistema.

Regulacionom transformatoru se moe mijenjati prenosni odnos, pod optereenjem

ili bez optereenja, i tako uticati na naponske prilike u mrei. S obzirom na znaaj i snagu
regulacionih transformatora u sistemu, oni predstavljaju, iza sihronih generatora, drugi po
vanosti reaktivni regulacioni resurs.
Tijesna veza kvaliteta napona i reaktivnih prilika u mrei uslovila je da se kao znaajan
regulacioni resurs za kontrolu kvaliteta napona koriste ureaji za kompenzaciju reaktivne
snage. Baterije paralelnih i rednih kondenzatora verifikovane su kao najefikasnije i
najekonominije sredststvo za kompenzaciju reaktivne snage u distributivnim mreama, ukoliko
se izuzmu specifine lokacije u kojima se zahtjeva dinamika kompenzacija brzih i velikih
varijacija reaktivne snage. Tada je prioritet na strani kompenzacionih ureaja tipa tiristorski
kontrolisanih reaktora (TCR) i tiristorski kontrolisanih kapaciteta (TCC).

4. Elementi za kompenzaciju reaktivnih snaga i za regulaciju napona

Ureaji za proizvodnju/potronju reaktivnih snaga su sredstva kojima se
generie odnosno apsorbuje reaktivna snaga. Prema formalnoj konvenciji, prema kojoj se struja
konjuguje kod izraunavanja kompleksne snage, induktivnost se u elektroenergetskim mreama
ponaa kao potroa, a kapacitivnost se ponaa kao izvor reaktivne induktivne snage.

Slika 4.1 Ilustracija kompenzacije reaktivne energije

Na slici 4.1 dat je prikaz toka reaktivne energije u sluaju kada se ne vri kompenzacija
reaktivne energije , odnosno kada se ona vri.
L- predstavlja induktivnu snagu optereenja
R- predstavlja aktivnu snagu optereenja
C- predstavlja kapacitivnost elementa za kompenzaciju
Ako elimo da rasteretimo napojni vod i izvore na poetku voda (transformatore i
generatore) potrebno je u neposrednoj blizini prijemnika ugraditi kompenzatore odnosno izvore
reaktivne struje, koja je potebna prijemnicima (elektromotori,transformatori, prigunice,)

Slika 4.2-Ugradnja kompenzacionog ureaja u neposrednoj blizini prijemnika

Efekat kompenzacije reaktivne energije prikazan je na slici 4.3.

S- prividna snaga prije kompenzacije

- prividna snaga poslije kompenzacije
-reaktivna snaga prije kompenzacije
-reaktivna snaga poslije kompenzacije

Slika 4.3- Efekat kompenzacije reaktivne energije

Ako se doda element za kompenzaciju njegova reaktivna snaga e se ponititi sa

reaktivnom snagom optereenja. Moe se rei da je snaga kompenzacije dovoljno velika ako je
= , pa tada nee biti protoka reaktivne snage ispred elementa za kompenzaciju.
Za kompenzaciju se koriste otoni kondenzatori i prigunice, redni kondenzatori i
prigunice, sinhroni kompenzatori, sinhroni motori i statiki kompenzacioni sistemi.
Otoni (kao i redni) kondenzatori i prigunice spadaju u grupu pasivnih kompenzatora.
Sinhroni kompenzatori i statiki kompenzacioni ureaji , sa gledita regulacije, pripadaju klasi
aktivnih kompenzatora, ija se proizvodnja ili apsorbovana reaktivna snaga automatski
prilagoava zahtjevima regulatora napona i reaktivne snage u takama prikljuka na mreu.

4.1

Sinhroni kompenzator

Sihroni kompenzator je u osnovi sihroni motor koji,koji radi bez mehanikog optereenja,
pri emu, u zavisnosti od pobudne struje, generie ili troi reaktivnu snagu. Ovakav kompenzator
uzima iz mree samo onoliko aktivne snage koliko je potrebno za hlaenje i njegove sopstvene
gubitke.
Ako se zanemare mali aktivni gubici, struja sinhronog kompenzatora je isto reaktivna.
On se stavlja u reim generator ako je mrea induktivno optereena, konvencijom je usvojeno da
je to nadpobueni reim. Naravno, ako je mrea kapacitivno optereena u potpobuenom reimu,
kompenzator radi kao potroa reaktivne snage.

Slika 4.1.1- Sinhroni kompenzator(podpobueno i nadpobueno stanje)

Dakle, sihronim kompenzatorom se u osnovi utie samo na injektiranja reaktivnih snaga u

mrei preko podeavanja pobudne struje i njihova primjena u sistemu je upravo i odreena
izraenim potrebama za regulacijom reaktivnih snaga (naponskih pilika). Poto su kao rotacione
maine ipak prilino skupi (sa aspekta jedinine cijene po kVAr), to njihova ugradnja mora biti
detaljno opravdana tehniko-ekonomskom analizom.

4.2

Kondenzatori

Za kompenzaciju reaktivne energije na niskom i srednjem naponu, koristi se kao

najracionalnija varijanta kompenzacija kondenzatorima . Kada se kondenzator vee otono u
odnosu na troilo, onda ono uzima potrebnu reaktivnu snagu od njega, a ne od napojnog dijela
mree kako je do tada bilo. Sada iz mree generator mora napajati troilo samo aktivnom
snagom, a reaktivna snaga tee izmeu kondenzatora i troila.
Pri ukljuivanju kondenzatora, pojavljuju se vrlo visoke struje, koje dostiu I po nekoliko
desetina puta veu vrijednost od naznaene struje. Zbog toga se u nekim sluajevima za
ograniavanje vrijednosti struje na red sa kondenzatorima vezuje prigunica.
Tehnika izrade ovih kondenzatora za kompenzaciju je bazirana na namotavanju vie slojeva
izolacije i magnetnih obloga da se dobije kondenzatorska jedinica odreene snage i napona
(kondenzatorska baterija).

Slika 4.2.1- Sprege povezivanja kondenzatorskih baterija

9

Primjenom kondenzatora na niskom naponu kompenzacija se vri:

Fiksnim snagama kondenzatorskih baterija

Ureajima koji omoguavaju automatsko prilagoavanje iznosa kompenzacije

Fiksni kondentatori

Kombinacija jednog ili vie kondenzatora omoguuje fiksni nivo kompenzacije. Ovi
kondenzatori se ugrauju:

na prikljucima ureaja(elektromotori i transformatori),

na sabirnicama gdje se napaja veliki broj elektromotora I za koje bi pojedinana
kompenzacija puno kotala,
u sluajevima kada je nivi optereenja konstantan.

Automatske baterije kondenzatora

Ova vrsta kompenzacije omoguuje njenu kontrolu, odravajui faktor snage u uskim
granicama. Oni se primjenjuju na mjestima gdje postoji varijacija aktivne i/ili reaktivne snage. U
ovom sluaju kondenzatorska baterija je podjeljena u sekcije, pri emu se svaka kontrolie
kontaktorom. Veliina reaktivne snage za koju se iznos kompenzacije moe poveati ili smanjiti
vri se ukljuenjem ili iskljuenjem odgovarajueg kontaktora.

4.3

Statiki kompenzacioni sistemi

Statiki kompenzacioni sistemi se sve vie primjenjuju u savremenoj praksi i to kako u

industrijskim pogonima tako i u mreama visokih napona. Naime, zahvaljujui napretku
energetske elektronike, tiristorski kontrolisane prigunice, tiristorski kontrolisani kondenzatori,
prigunice kontrolisane jednosmjernom strujom prigunice sa samozasienjem
predstavljaju resurse iz kojih se upravljanje reaktivnim potrebama moe vrlo uspjeno
rjeavati. Posebno je naglaena potreba za ovakvim ureajima u mreama sa viim harmonicima i
brzo promjenljivim reimima rada, kada oni, posebno podeeni za takve potrebe, vre i ulogu
filtriranja viih harmonika.

10

LITERATURA:
1. Strahil J. Guavac : OSNOVNI PRINCIPI PROJEKTOVANJA U MREAMA
SREDNJEG I NISKOG NAPONA, Novi Sad, 2014
2. Vladimir Strezoski, Goran venda : KOORDINACIJA OPTIMALNE REGULACIJE
NAPONA I REAKTIVNIH SNAGA DISTRIBUTIVNIH MREA
3. J.Dixon, L.Moran, J.Rodriguez, R.Domke, Reactive Power Compensation Technologies,
State-of-the-Art Review,
http://ieeexplore.ieee.org/xpl/login.jsp?tp=&arnumber=1545768&url=http%3A%2F%2F
ieeexplore.ieee.org%2Fxpls%2Fabs_all.jsp%3Farnumber%3D1545768

11