Bazat e Bjeshkatarise Libri

B A Z AT E B J E S H K ATA R I S
Doracak pr bjeshkatar
Titulli i origjinalit
Alan aplar
OSNOVE PLANINARSTVA,
Prirunik za planinare
Hrvatski planinarski savez
Zagreb, 2009.
Botuesi n shqip
Federata Bjeshkatare Alpiniste e Kosovs

Kosovo Mountaineering and Aplinists Federation
Agim Ramadani 59 w 10000 Prishtin w Kosov
arben.lila@fbaku.org w + 377 44 207 215 w www.fbaku.org
Prktheu nga kroatishtja

Nexhat Sh. Dula
Profesionist i promovimit shndetsor dhe mjedisor

Gjakov, e-mail: nexhat_dula@yahoo.com
Lektor
Prof. Besim Kpuska
Prgatitja grafike
Inxh. i dipl. Fetah Krypa & Alan aplar
Fotot:
Besnik Dujaka
Alan aplar
BAZAT E
BJESHKATARIS
Doracak pr bjeshkatar
Gjakov, 2011.
4
Fjala hyrse e autorit

I nderuar mik!
N kt doracak t vogl jan paraqitur njohurit m
elementare t cilat do t duhej tì ket dokush q si bjeshkatar shkon n male dhe natyr. Doracaku do tì shrbej m s teprmi atyre t cilt sapo fillojn t merren
me bjeshkatari, para s gjithash fillestarve t shkolls s
bjeshkataris. Bjeshkatarve tjer ai do tù ndihmoj q t
rinovojn dhe freskojn njohurit e veta bjeshkatare.
N faqet e ardhshme do t gjeni kshilla t shumta
praktike dhe m pak praktike. Edhe pse shum kshilla
jan shkruar n imperativ, gati si urdhra dhe komanda,
mos i merrni rreptsisht, por si propozime dashamirse
dhe udhzime shoqrore.
Duke msuar pr malet dhe bjeshkatarin nga doracaku, nuk duhet harruar se prvoja dhe shkathtsit praktike,
prve direkt prmes ligjeratave n shkollat e bjeshkataris dhe doracakt, fitohet
para s gjithash duke lvizur dhe qndruar npr male, m s miri n shoqri t
bjeshkatarve me prvoj. Atyre q dshirojn q pr bjeshkatarin t msojn m
shum dhe t zgjerojn njohurit e veta jasht ktij doracaku, i preferojm librin
Planinarstvo i alpinizam t Zlatko Smerke, literaturn tjetr bjeshkatare si dhe
faqet e internetit. Dhe, natyrisht, rregullisht duke shkuar n bjeshk.
Disa fjal t prkthyesit t doracakut

T nderuar miq, lexues t ktij doracaku!
Nga prvoja ime modeste disavjeare bjeshkatare, q n fillimet e saj kam kuptuar se bjeshkataria sht nj ndr aktivitetet q krijon knaqsi t panumrta pr ata
q jan dashamirs t saj. Nga literatura bjeshkatare q kam lexuar, sidomos nga ky
doracak, kam kuptur se aktiviteti bjeshkatar sht nj aktivitet kryesisht rekreativ t
cilin nuk e karakterizon gara. Kundrshtari i bjeshkatarit nuk sht njeriu tjetr e as
fitorja e nj njeriu nuk sht humbja e tjetrit. Prandaj, bjeshkataria sht e orientuar
kah prjetimi e jo kah t vrtetuarit t forces dhe shkathtsis vetanake. Qllimi
elementar i bjeshkataris sht knaqsia me `rast faktori shpirtror dhe fizik shklqyeshm plotsojn njri tjetrin. Kjo, pra, e bn bjeshkatarin nj aktivitet t dashur
pr adhurues t saj gjithandej bots.
6
Duke u nisur nga fakti se tek ne n Kosov e edhe n Shqipri, literatura bjeshkatare sht tejet e mangt, ndrkoh q bjeshkataria si aktivitet njihet dhe sht
zhvilluar q nga deceniet e para t shekullit t kaluar, pra, aktiviteti bjeshkatar nuk
ka mungur, por literatura prkatse pr bjeshkatarin ka qen tejet e mangt n kuptimin e njohjes s specifikave t saj, t cilat nuk jan t pakta dhe t cilat jan t
domosdoshme t njihen nga bjeshkatart.
Prandaj, duke u nisur nga t cituarat m lart, e kam par t arsyeshme q me
prkthimin e ktij doracaku t jap nj kontribut sado modest timin n informimin
e bjeshkatarve mbi njohjen e karakteristikave elementare t ktij aktiviteti. E kam
zgjedhur pikrisht kt doracak t autorit kroat me renome europiane, Alan aplar,
i cili prmes shum librave t tij dhe literaturs tjetr t begat, bjeshkataris n
prgjithsi i ka dhuruar shum.
Duke shpresuar se edhe Ju, si un, do t keni knaqsin tì lexoni rreshtat e
mposhtm t ktij doracaku, ju dshiroj lexim t kndshm dhe fat e knaqsi n
shtitjet dhe eksplorimet tuaja t bukurive natyrore jo t pakta q kan viset tona dhe
t tjera n vazhdim.
ka do t msojm?
ka fshehet pas termave autotransfuzioni, markacioni, speleologjia,
aklimatizimi
cilat udi gjithsej i marrin bjeshkatart n strajc
si t lexohet harta gjeografike dhe pastaj t mos humbemi
si t dalim nga problemet kur megjithat humbemi n mal
n ka duhet t mendohet gjat organizimit dhe prgatitjes pr shtitje
pr ka shrbejn ngjitset, karabinert, frendet dhe tetshet
si t jemi t sigurt e t mos kemi sigurimin n agjencit e sigurimit
si t kalohet pa planifikuar nj nat e paharrueshme n mal
ka duhet br nse ndodh fatkeqsia n mal, larg nga telefoni,
ndihma urgjente, familjart dhe t afrmit
ka duhet br atij q e ka thyer kmbn
n ka duhet pasur kujdes gjat blerjes s syzave diellore
si u lajthit autori i ktij doracaku n ishullin e lajthive
ka pyesin n provim pyetsit e shkolls bjeshkatare
frekuentuesit e friksuar
ka duhet br q bjeshkataria vrtet t jet nj knaqsi

...dhe shum imtsi t cilat do t thon jet...
Bjeshkt dhe
bjeshkataria
`sht bjeshkataria?
Bjeshkataria sot ka kuptim t gjer dhe prfshin gati t gjitha veprimtarit direkte
apo indirekte t cilat realizohen duke lvizur dhe qndruar n bjeshk. Kjo nuk sht
nj shtitje e kot npr brigje dhe pushtimi i majave nga t cilat edhe ashtu herdokurdo t
zbresim, por sht mnyr dhe stil i jets, nj sr aktivitetesh t cilat njeriut bashkkohor t
qytetit ia bjn jetn m t knaqshme, m t shndosh e mbi t gjitha m t bukur.
Shkuarja dhe qndrimi n natyr, shoqrimi dhe lvizja n ajrin e pastr t bjeshks
paraqet nj pushim aktiv, i cili bjeshkatarin e mbush me knaqsi, me prjetime t reja.
Edhe pse bjeshkataria t lodh fizikisht, ajo njkohsisht na pasuron dhe freskon me energji
t re emocionale, e cila na nevojitet s teprmi pr t na larguar prkohsisht nga nj prditshmri shpesh monotone, e njtrajtshme dhe stresante.
8
Marrja me bjeshkatari zhvillon shum veti t mira; gjeturin, guximin, shkathtsin dhe zhdrvjelltsin, sakrificn, vendosmrin, prshtatshmrin, qndrueshmrin fizike, shoqrizimin, atdhedashurin dhe sensin pr t kuptuar njerzit dhe
natyrn. Bjeshkataria bazohet n prbashksin, n veprimin neciprok, veprimin pr
t prballuar pengesat apo problemet natyrore dhe personale psikofizike. Prandaj,
bjeshkataria avancon shndetin e njeriut si n kuptimin fizik, ashtu edhe at psikik.
Pse shkojm n mal, ose pse bjeshkojm?

N pyetjen pse shkojm n
bjeshk sht e pamundur t
jepet prgjigje e thjesht, sepse do bjeshkatar ka motivet,
qllimet dhe mnyrn e vet t
t kuptuarit t bjeshkataris.
donjri shtitjet n bjeshk i
prjeton n mnyr t vet, i gzohet dikaje q ndoshta dikujt
nuk i krijon knaqsi. Prandaj,
edhe pr motivet e bjeshkatarve
tjer duhet pasur mirkuptim,
sepse ky sht nj virtyt i mir.
Megjithat, e prbashkt pr t gjith bjeshkatart sht se ata n bjeshk shkojn,
sepse e duan kt.
Malet i japin knaqsi t panumrta t gjithve q kan aftsi q tì shohin dhe
vrejn ato, tì prjetojn dhe tì bartin n vete. N to do t gjej knaqsi nj shtits i zakonshm, ngjitsi, hulumtuesi, njeriu q adhuron pushimin, rekreacionin,
bukurit natyrore, hapsirat e horizontit, ern e luleve dhe malit, si dhe t prjetimeve t reja. Me bjeshkatari merren njerzit e t gjitha moshave dhe profesioneve,
e donjri prej tyre i zgjedh qllimet t cilat i prgjigjen sipas preferencave, aftsive dhe mundsive q kan.
Mund t thuhet se motivet bjeshkatare gjithsesi rrjedhin nga nevojat dhe shtytjet njerzore t cilat nga jeta bashkkohore dukshm jan t shtypura. N rend
t par, kto jan nevoja pr tù njohur me hapsirn n t ciln jetojm, nevojs
pr shoqrim t afrt dhe njohje t njerzve (bile edhe copve) si dhe nevoja
m e madhe pr lumturin dhe knaqsin.
T kuptuarit e gabuar t bjeshkataris

Kur nj njeri mesatar paramendon bjeshkatarin, zakonisht para vetes sheh nj njeri t
mjer dhe t uditshm, i cili i djersitur, i
ngarkuar me strajc n shpin ngjitet n
maja qmoti t pushtuara nga t cilat edhe
ashtu dikur do t zbres; shkon npr vende t paarritshme dhe t rrezikshme larg nga
shtpia, pa ndonj qllim t qart pr t.
Megjithat, bjeshkatari kurrsesi nuk sht nj
njeri mazohist i uditshm, sepse pr at ngjitja nuk
paraqet mundim. Aktiviteti fizik sht m shum
mjet dhe metod e bjeshkataris se sa qllim.
Qllimi elementar dhe prmbajtja e bjeshkataris
sht knaqsia, me `rast faktori shpirtror dhe
fizik plotsojn shklqyeshm njri tjetrin.
Prkundr mundimit fizik q krkon dhe
radhitjes mes veprimtaris sportive, bjeshkataria nuk sht sport.
Lufta garuese, e cila karakterizon do sport, sht e huaj pr kuptimin e shndosh t bjeshkataris, sepse nuk sht luft garuese. Kundrshtari i bjeshkatarit nuk
sht njeriu tjetr, e as fitorja e nj njeriu nuk sht humbja e tjetrit. Prandaj, bjeshkataria sht e orientuar kah prjetimi e jo kah t vrtetuarit t forcs dhe shkathtsis vetanake.
Sporti dhe bjeshkataria si t prbashkt kan vetm at q quajm rekreacion dhe
kulture fizike. Por, pyetje tjetr sht se n far mase sot sporti sht kultur; t kujtojm
vetm boksin dhe prleshjet npr stadiume futbolli etj.
Fatkeqsisht, edhe disa bjeshkatarve, si veori e prbashkt, u sht vlersimi
jo i shndosh i ngadhnjimeve bjeshkatare. T tillt ngarendin pr n Mont Blanc
vetm pr tù lavdruar pas kthimit pr arrtitjet e tyre t mdha, ndrkoh q nuk
din t numrojn as tri majat m t afrta t alpeve. Duke mos i nnvlersuar edhe
arritjet e tyre, duhet theksuar se nuk sht bjeshkatar m i vlefshm ai bjeshkatar i
cili sht ngjitur n maja m t vshtra dhe t larta, por ai i cili e do dhe e nderon
m shum bjeshkn dhe bjeshkatarin.
Tek ne nuk ekziston nj kufi i qart mes shtitjes n mal dhe bjeshkataris, q
shpesh rezulton me identifikimin e shtitsit t zakonshm me bjeshkatarin, me argumentin m t shpesht se edhe t part edhe t dytt lvizin npr natyr, sepse e
dshirojn dfrimin.
Nse bjm dallim mes shtitsit t zakonshm dhe bjeshkatarit, ata edhe pse
njri e tjetri jan t orientuar kah ajri i pastr dhe natyra, ndryshimi qndron tek ajo
se bjeshkatari disponon me njohuri teorike dhe praktike t lvizjes, qndrimit n
10
bjeshk dhe shkuarjeve n natyr i qaset n mnyr t organizuar, t menduar dhe t

planifikuar. Formalisht bjeshkatar sht ai i cili posedon librezn e bjeshkatarit dhe
ka paguar antarsin vjetore, ndrsa n praktik, bjeshkatar sht ai i cili rregullisht
shkon n bjeshk, e ruan dhe mbron at dhe posedon prvoj t caktuar bjeshkatare,
t ciln e ka fituar gjat shtitjeve bjeshkatare.
Si t fillohet me bjeshkatari?
Shumica e njerve t cilt fillojn t merren me bjeshkatari, zakonisht ve e
kan nj prvoj ose pasqyr mbi bjeshkatarin t fituara gjat shtitjeve maleve
t afrta. Kur njeriu fiton dshir q daljeve n natyr tì prkushtohet n mnyr
m t organizuar dhe dshiron t njoftoj njerz, m s miri sht q t kyet
n ndonj shoqri bjeshkatare. Aderimi n shoqri bjeshkatare sht i lir dhe
n shumicn e rasteve antart e rinj jan t mirpritur. Megjithat, nuk sht
e leht pr t gjith q t adaptohen, meqense n shoqri kryesisht ve jan t
formuara grupet shoqrore. Pas pjesmarrjes n disa mbledhje shoqrore e n
disa shtitje, zakonisht dallimi mes antarve t rinj dhe t vjetr humbet.
N fillim nuk sht e domosdoshme q t sigurohet e tr pajisja. Pajisja bjeshkatare sigurohet dhe plotsohet gradualisht, sikurse edhe prvoja bjeshkatare.
Zhvillimi i bjeshkataris
Bjeshkataria dhe alpinizmi n bot
Q nga ekzistenca e njeriut n tok, malet jan t lidhura me jetn e tij, realisht
m shum nga arsyet ekzistenciale, se sa pr aspiratat bjeshkatare. (jeta npr shpella, gjuetia, mbrojtja etj.) Nse prjashtojm hulumtuesit e rrall, fillozoft dhe poett
t cilt n bjeshk kan dal pr tì njohur, pr bjeshkatarin e organizuar mund t
flasim ve nga shekulli i 18 dhe J. J. Rousseau, i njohur sipas ideve t kthimit n
natyr. N male n at koh fillojn t dalin edhe natyralistt, e pas tyre edhe alpinistt e par, qllimi i t cilve ka qen pushtimi i majave t alpeve t papushtuara deri
ather. Maja m e lart e Alpeve, Mont Blanc-u, sht pushtuar n mes t parave,
n vitin 1786. Q n fillim t shekullit 19 t gjitha majat m t larta t Alpeve ve
ishin pushtuar, e kjo epok klasike prfundon kah fundi i Lufts I Botrore, kur
fillojn t organizohen ekspedita npr malet

jashtevropiane. Organizata e par bjeshkatare, Alpine Club n Londr, sht themeluar
n vitin 1857 pas disa akspeditave m pak t
suksesshme. Majn m t lart t bots, Mont
Everest e pushtojn Edmound Hillary dhe
Tensing Norgay Sherpy n vitin 1953. N gjysmn e dyt t shekullit 20 bjeshkataria prhapet dhe masovizohet, zhvillohen fuqishm t
gjitha specialitetet bjeshkatare si dhe pajisjet
teknike, gjithnj e m t shpeshta jan ekspeditat n viset m t paprshtatshme t bots.
Megjithat, ende ekzistojn me mijra maja
malesh n t cilat ende nuk ka shkelur kmba
e njeriut.
11
Kuriozitete nga Everesti

Njfar A.Waugh n vitin
1849 ka propozuar q mali
m i lart q vrehej nga
rrafshina e Indis t quhet
sipas shefit t ndrmarrjes s
tij. Personi n fjal, George
Everest, n at koh as nuk e
kishte par malin, sepse gjindej n Angli.
Shkurtimisht mbi malet

Malet, n kuptimin gjeografik, jan pjes
e ngritur e kores s toks mbi 500 metra. Sipas vjetrsis dhe ndrtimit gjeologjik i ndajm n male t vjetra dhe t reja. T rejat jan
kryesisht t thepisura dhe t larta, ndrsa t
vjetrat m t buta dhe m t ulta. Malet krijohen dhe formsohen nga proceset tektonike
q i ndajm n endogjene ose t brendshme
Anglezi Jonathan Pratt sht

i pari i cili sht kontrabanduar n vet majn e bots
duke i shpenzuar 3.50 dollar
pr nj ushqim n fshatin e
fundit t Himalajeve. Jo pr
her t par sht przier
npr ekspedita ku askush
asknd nuk e ka njohur dhe
duke u br Anglez sht
shrbyer me pajisje dhe
ushqime t huaja. M n fund
policia e Nepalit e kishte
zn dhe przn nga shteti.
12
(aktivitetet seizmike dhe vullkanike)

dhe ekzogjene ose t jashtme (erozionibartja e toks, e shkaktuar nga lvizja e
ujrave, denudacioni-zhveshja e shkmbinjve pr shkak t ndryshimit t temperaturave dhe atmosferilieve ose zgjerimin e rrnjve t bimve, korazionit
(jo korozionit!) - formzimi mekanik i
shkmbinjve etj.).
Vargmalet m t mdha n bot
jan:
Himalajet, me majn m t lart
Detaj nga Dollimitet
n bot Mont Everestin ose Chomolugnon ose Sagarmathan (8872 m) si dhe 13 majat tjera m t larta se 8000 metra (K-2
Lhotse, Cho Oyu etj.), Kordileret (Rockey mountains), Andet, me majn m t lart
Acongaguon, Alpet, Kaukazi, Kilimanxharo etj.
N Evrop dominojn Alpet, majat m t larta t t cilave jan: Mont Blanc
(4810 m), Monte Rosa, Matterborn, Gran Paradiso, Dom, Jungfrau, Grosglocner etj.
Mes vargmaleve evropiane dallohen edhe Pirinejet, Apeninet, Tatra dhe Dinardi.
Majat m t larta sipas kontinenteve

Evrop
Azi
Afrik
Amerik Veriore
Amerik Jugore
Australi dhe Oqeani
Antarktik
Elbrus (Kaukaz)
Mount Everest
Uhuru Peak (Kilimanjaro)
Mt McKinley (Alaska)
Aconkagua (Ande)
Carstenz (Guin.e Re)
Mount Vinson
Majat m t larta t Alpeve

1. Mont Blanc
2. Mont Rosa
3. Dom
4. Lyskamm
5. Veisshorn
6. Matterhorn
4810 m
4638 m
4554 m
4538 m
4512 m
4505 m
4810 m
8850 m
5968 m
6187 m
6960 m
4788 m
5140 m
13
Dukja e bjeshkve nga gjithsia

Maja Chimborazzo (6310 m) n Andet Jugamerikane, jo larg Ekuadorit,
sht pika m e largt nga qendra e toks. Shkak i ksaj sht rrafshsia e
saj n pole, gjegjsisht konveksiteti n Ekuador.
Mali Mons Olympus n Mars, i lart 28000 m, konsiderohet si mali m i
lart n Sistemin diellor. Maja ende nuk sht pushtuar.
Malet n Kosov Shqipri dhe prreth

BJESHKT E NEMUNA - Majet kryesore
Nr.
Emri i Majs
Lartsia
Shteti administrimi
Vendndodhja - potesi
Pozita WGS 84
Lugina e Lumit
Valbona
Bjeshka e Junikut
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e Thethit
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e Thethit
42 26 30 N
19 48 45 E
42 31 58 N
20 08 27 E
42.4087 N
19.9046 E
42.4272 N
19.7260 E
42 25 45 N
19 48 05 E
42 23 50 N
19 52 09 E
42.3853 N
19.9672 E
42 29 20 N
19 54 8 E
42.4726 N
19.7369 E
42.525 N
20.122 E
42.6142 N
20.1017 E
42 23 44 N
19 55 00 E
42 29 3 N
19 54 23 E
42 39 48 N
20 8 4 E
42.4499 N
19.8162 E
42.5748 N
20.1089 E
42 26 25 N
19 50 8 E
Jezerc
2694 m/lmd
Shqipri
Gjeravica
2656 m/lmd
Kosov
Gryka e Hapt
2625 m/lmd
Shqipri
Radohins
2570 m/lmd
Shqipri
Paplluqs
2569 m/lmd
Shqipri
Briaset
2567 m/lmd
Shqipri
Peqs
2561 m/lmd
Shqipri
Kollats
2556 m/lmd
Shqipri
Shnikut
2554 m/lmd
Shqipri
10
Gusan
2539 m/lmd
11
Marijash
2533 m/lmd
Kosov
Shqipri
Kosov
12
Gavnit
2530 m/lmd
Shqipri
13
Rosit
2524 m/lmd
14
Guri i Kuq
2522 m/lmd
Shqipri
Mali i Zi
Kosov
Bjeshka e Prilepit
Lugina e lumit Valbona
Lugina e Lumit
Valbona
Gryka e Rugovs
15
Kokrvhake
2508 m/lmd
Shqipri
Lugina e lumit
Valbona
16
Rops
2501 m/lmd
Kosov
Bjeshka e Belegut
17
Ragamit
2472 m/lmd
Shqipri
18
Maja e Alis
2471 m/lmd
Shqipri
Lugina e lumit
Valbona
Lugina e lumit
Valbona
Bjeshka e Junikut
14
19
2461 m/lmd
Shqipri
Fusha e Runics
2461 m/lmd
Kosov
Bjeshka e Strellcit
21
Maja e Bojs
Kopranik
(Veternik)
Maja Kuq
2438 m/lmd
Shqipri
Boga
22
Krshi i Zi
2426 m/lmd
Mali i Zi
23
Qet Harush
2424 m/lmd
Shqipri
42 25 53 N
19 54 19 E
24
Maja e Boshit
2416 m/lmd
Shqipri
Bogiqe
Lugina e Lumit
Valbona
Lugina e Thethit
25
vrle
2413 m/lmd
Kosov
Bjeshka e Strellcit
42 37 38 N
20 10 57 E
26
Nigavcit
2412 m/lmd
Shqipri
27
Zastan
2408 m/lmd
28
Bogiqaj
2404 m/lmd
29
Shklzen
2407 m/lmd
30
Hajla
2403 m/lmd
31
Maja e That
2400 m/lmd
Mali i Zi
Kosov Shqipri
Shqipri
Kosov
Mali i Zi
Shqipri
32
Rusolia
2381 m/lmd
Kosov
Fusha e Runics
Fusha e Runics Ropojan
Bjeshka e Junikut
Lugina e lumit
Tropojs
Gryka e Rugovs
Lugina e Lumit
Valbona
Bjeshka e Pejs
33
Strellcit
2377 m/lmd
34
Zhleb
2365 m/lmd
35
Logu Prellsh
2306 m/lmd
Kosov
Kosov
Mali i Zi
Kosov
36
Rrasa e Zogut
2305 m/lmd
Kosov
20
Bjeshka e Strellcit
Bjeshka e Rozhajs
Bjeshka e Deanit
Bjeshka e
Junikut- Koshare
42.5517 N
20.0874 E
42.457 N
20.128 E
42 45 25 N
20 08 21 E
42.4211 N
19.7047 E
42 45 01 N
20 14 42 E
42 35 52 N
20 13 45 E
42 46 01 N
20 15 15 E
42 33 42 N
20 09 18 E
42.5022 N
20.1788 E
Shnimet i prpiloi: Skender Sina Inxh. dip. i Gjeodezis, Gjakov
Disa foto t maleve n Kosov dhe prreth

Gjallica
42 37 14 N
20 12 31 E
Jezerci (2694)
15

Gjeravica (2596)
Tomorri

Shkelzeni (2403)
Pashtriku (1986)

Mali i Strellcit
Maja e Korfit (Vertop)

Marjashi
Rrasa e zogut
16
Shtitja bjeshkatare
Planifikimi dhe organizimi i shtitjes
Duke prgatitur shtitjen fillimisht zgjedhim qllimet konkrete dhe marshutn e
rrugs. Qllim mund t jen monumentet natyrore dhe kulturore, p.sh. majat, ujvarat, liqenet, kanionet, grykat, viset interesante dhe rrugt. Me q trasat e planifikuara
shpesh varen nga radhitja ose vendndodhja e shtpive malore, ato nuk do t duhet t
jen qllimi kryesor i shtitjes, sepse ato nuk jan as monumente natyrore as kulturore, por pik s pari pushimore dhe baza e lvizjes s mtutjeshme.
Largsia e turave (turneve) ditore duhet t zgjidhet sipas mundsive t grupit.
Bjeshkatart e rinj mund t ecin 5-6 or, m shum se kaq vetm me kondicion t
mir dhe n grupe m t vogla. Bjeshkatarve m t vjetr kryesisht u prgjigjen
shtitjet 4-5 orshe t ecjes s ngadalt, ndrsa bjeshkatarve-senior 2-3 orshe.
Duke planifikuar shtitjen, lvizjen dhe qndrimin n bjeshk duhet orientuar kah
realizimi i knaqsis dhe relaksimit, e jo n rraskapitjen e pjesmarrsve me presion
pr realizimin e planit t gjer, sepse me sforcim nuk mund t rritet, por vetm t
zvoglohet knaqsia, e cila sht edhe qllimi kryesor i shtitjes. Nse sht e mundur, n plan duhet ln nj koh rezerv dhe duhet menduar pr variant alternativ n
raste t rrethanave t pavolitshme.
Nse planifikohet bujtina n shtpin bjeshkatare ose ndonj objekt tjetr, duhet
komunikuar me koh me telefon (ose e-mail) pr mundsin e vendosjes n to.
Brenda planit t shtitjes vend t rndsishm z edhe udhtimi deri n vendnisje dhe anasjelltas, sepse marshuta (shtegu) npr t ciln do t ecet varet shum
nga mundsit e komunikacionit. Me tren shrbehemi pr afrim maleve t cilat jan
n afrsi t hekurudhs. N disa vende pr bjeshkatart ka edhe zbritje n mimin e
udhtimit. Autobust e angazhuar mundsojn lvizshmrin e mir, por krkojn
edhe menaxhim t mir t p.sh. 50 personave. Automobilat jan shum praktik pr
grupe t vogla dhe prdoren pr aksione q krkojn shum pajisje dhe shtitje t tipit t mbyllur (grupe t sajuara sipas marrveshjes pr aksion). Kto shtitje jan m
praktike pr organizim dhe pr arritjen e qllimeve, ndrsa shtitjet e tipit t hapur
(n baz t shpalljes n t ciln mund t kyet do bjeshkatar) jan m t vshtira
Para nisjes n shtitje informohu pr vendin ku je duke shkuar, lexo ka
shkruan n literaturn me t ciln disponon, pyet ata t cilt e njohin at vend.
Detajisht prpuno planin e shtitjes; gjatsin e ecjes, numrin dhe radhitjen e
vendpushimeve gjat rrugs. Mbaj mend detajet kryesore t planit.
17
pr udhheqje, por m t mira pr afirmimin e bjeshkataris dhe kyjen e antarve

t rinj.
Para nisjes organizatori i shtitjes duhet tì informoj mbi qllimet, vendpushimet, gjatsin e ecjes, vshtirsit etj. Informimi i mir nuk sht nj reklamim i kot
dhe premtim i maleve dhe kodrave, por ajo q trheq vmendjen n vshtirsit e
mundshme, pajisjen e domosdoshme dhe veorit tjera t rndsishme. Lajmrimi i
t interesuarve mund t bhet gojarisht n mbledhje n zyrat e shoqris bjeshkatare,
me telefon, e-mail, parolla, prmes radios, TV, shtypit etj.
Prgatitjet pr shtitje
Strajcn dhe ushqimin prgatite nj dit para shtitjes. Gjrat prgatiti vet, sepse kshtu do t dish se ku
e ka ndodhet dhe ka prgjithsisht ke, sepse pesha e
strajcs do t jet minimale. Antart e familjes informoj
se ku do t shkosh dhe sa planifikon t qndrosh atje.
Mundohu tì msosh q t mos brengosen shum pr ty,
gjegjsisht tì bindsh ata se do t dish t gjindesh n rast
vshtirsie dhe se ke shok t cilt n kso raste do t
din dhe duan t ndihmojn.
Nga shtpia nisu me koh pasi q ke kontrolluar edhe
nj her se ke ushqim, pije dhe para (voglsira q jan m
t rndsishmet). Mos u vono n pikat e nisjes dhe vendet
e takimit, sepse kshtu vetes dhe t tjerve u shkurton
kohn t ciln do ta kalonit duke u knaqur n bukurit
e bjeshks, i bn telashe udhheqsit dhe probleme vetvetes.
Autobusi ose kombibusi nuk duhet t rrin ndezur pr
ty me minuta t tra dhe, n fund, edhe mund t ngelsh
me strajc n shpin i zhgnjyer. Nj shoqri gazmore q
kishte llogaritur n pesmbdhjetminutshin akademik,
njher kishte ngelur e mashtruar keq.
Me koh vendos
se a do t shkosh
n ndonj shtitje.
Objektivisht dhe realisht vlerso prgatitjen tnde, kondicionin dhe pajisjen.
Nse je i smur mos shko n
shtitje. Llogarit q
tr rrugn duhet
ta kalosh me forcat
tuaja. Nuk mund t
ndalesh n gjysm t
rrugs dhe t thuash
Nuk mundem m.
Ja rima: Duhet t
mundesh or shok,
ose n shtitje mos u
nis dot
18
Shtitjet disaditore dhe fjetja

(bujtina) n bjeshk
Shtitjet disaditore jan me krkesa m t
mdha si fizike, organizative, ashtu edhe financiare, prandaj prgatitjes s tyre duhet qasur m seriozisht dhe n mnyr m gjithprfshirse. Ato
prpos ecjes disaditore, prfshijn edhe fjetjen n
bjeshk pr ka krkohet edhe prgatitja dhe pajisja e vaant.
M s shpeshti gjat shtitjeve disaditore fjetja
bhet kryesisht n shtpit malore, por edhe n stane, strehimore etj. N kto kushte duhet gjendur
dosido q asnjri t mos ngel jasht pr fjetje
natn. Pajisja pr fjetje (thast bjeshkatar ose
ndonj shtroj etj.) duhet t sigurohen nga t gjith
bjeshkatart.
Ke n mendje se nett n bjeshk jan rregullisht shum t ftohta n do stin t vitit dhe pr
fjetje vishu mir. Nse ke thesin e fjetjes merre me
vete n do shtitje disaditore, e nse nuk e ke krkoja dikujt, nse jo merre me vete s paku nj batanije.
N rastet kur do t ecet edhe t nesrmen duhet fjetur m hert edhe pse atmosfera e kndshme, knga etj. kt ndonjher e pengojn. Duhet fjetur 7-8 or pr t
qen i pushuar dhe i lodhur pr ecje. Nuk duhet harruar edhe n mbajtjen e higjiens
personale. Tendat (shatoret) duhet ditur ku dhe si t vendosen. P.sh. ato nuk duhet
ngrehur n gropa, nn ndonj lis t vetmuar, n vend t lagsht dhe me er, m s
miri sht t vendosen n terren pak t pjerrt m t lart. Lexoj edhe udhzimet e
vendosjes s tends.
N rastet kur shtitja pa planifikuar bhet shumditshe, gjegjsisht kur pr
shkak t rrethanave duhet t kalojm natn nn qiellin e hapur, vers mund t strehohemi mes blloqeve gursh t shkmbinjve ose t bjm nj strehim t improvizuar
me deg dhe barishte pr t mbrojtur temperaturn e trupit. Duhet ngrn mir e
pastaj t flihet, sepse energjia m s paku shpenzohet n gjum. N kushtet e dimrit
njeriu nuk duhet tì nnshtrohet gjumit n ambientin e jashtm, sepse trupi do tì
ftohej dhe mrdhihej (vdekja e bardh)!
Duhet theksuar se n Kosov dhe Shqipri, fatkeqsisht numri i shtpive malore
sht tejet i vogl, pr t mos thn simbolik. Prandaj edhe bujtinat e bjeshkatarve
n mal jan t rralla.
19
Lvizja dhe qndrimi n mal

Ecja dhe dinamika e ecjes
Q n fillim t prpjetzes s par, do bjeshkatar i paprvoj bn gabimin e
njjt. Duke u ndjer i pushuar dhe plot energji do t niset me tempo t shpejt dhe
pr nj koh t shkurtr do t ndalet i mbushur frym dhe i lodhur.
Mundimet bjeshkatare jan burim i mosmarrveshjeve m t mdha pr bjeshkatarin tek jobjeshkatart. Por, kur t msosh t rregullosh tempon e ecjes, s
shpejti do t kalosh me qeshje n fytyr t mjert t cilt do tì takosh rrugs.
N
fillim
ec
ngadal
Djersitja shrben pr termoregulacion q t lirohemi nga temperatura e teprt.

Prandaj, djersitja sht e dobishme prve kur ajo rrjedh n pikza, sepse n
kt mnyr humben kriprat dhe lngjet nga organizmi. Kripa dhe lngjet
duhet t kompensohen me koh q mos t vij deri tek rregullimi i termoregulacionit, kur motori do t tejnxehet dhe ti do t jesh i djersitur dhe s
teprmi i rraskapitur.
Q t mund t prballohet ecja e gjat dhe prpjektet tjera bjeshkatare, bjeshkatari duhet t jet n kondicion fizik sa m t mir. Nse n prpjetze
mbushesh frym para se kmbt n mnyr konstante fillojn t t dhembin,
duhet t punosh n fitimin e kondicionit dhe t humbsh pak kilogram nga
pesha dhe deri ather t mos shkosh n shtitje t gjata bjeshkatare. Nse
kmbt t dhmbin para mushkrive, kjo do t thot se je n kondicion t
mir. N t dyja rastet duhet q me koh t zvoglohet tempoja e ecjes dhe
nuk do t ket kurrfar dhmbjesh dhe mundimesh.
Nj bjeshkatar mesatar pa kondicion t posam fizik, n bjeshk t ulta,
ku ka mjaft oksigjen, pr nj or mund t pushtoj ndryshimin e lartsis
prej 350 m, ndrsa n zbritje mes 500 dhe 700 m varsisht nga terreni dhe
20
pjerrtsia. Ecja horizontale mesatare sht 4-5 km/

or. Tempoja e ecjes nuk duhet tì prshtatet ktyre
normave, por duhet prshtatur sipas mundsis
s frymmarrjes me hund.
Tempoja e ecjes zakonisht i prshtatet (jo gjithmon n praktik) antarve m t ngadalshm t
ekipit, prndryshe kta t fundit nuk mund t prcjellin grupin me motor raketor. Prandaj m t ngadalshmit vendosen n
krye t kolons.
Nse je i ngadalshm, mos lejo q m i forti dhe i shpejti ta diktoj tempon e
vet! Nse mendon se je duke ecur shpejt dhe nuk mundesh m, ngadalso ose
pusho. Nse mendon se je duke ecur tepr ngadal dhe se do t mundesh m
shpejt, mos shpejto, kurseje energjin!
N krye t grupeve m t mdha gjithnj duhet t lihet ndonj bjeshkatar me

prvoj. Udhheqsi i rrugs kujdeset pr markacionin dhe tempon e ecjes,
ndrsa bjeshkatari i fundit (i ashtuquajturi fshesa) kujdeset pr t prapambeturit. Grupet e mdha, pr shkak
t ndryshimit n kondicion dhe stilit
t ecjes, sht mir t ndahen n disa
grupe m t vogla, n marrveshje me
udhheqsin e rrugs, por kjo duhet
br me koh para se kolona t zgjatet. Antart e do grupi duhet t qndrojn s bashku..
Mos lejoni q tju trheqin
bukurit natyrore!
21
Ecja npr shtigje malore

Vshtroje shtegun para dhe prfundi vetes q t mos biesh n ndonj grop,
rshqassh n gur, apo t zsh n ndonj deg. Shamangiu ecjes npr
shtresa t fletve t rna, sepse nuk dihet ka ka prfundi tyre. Dshiron t
shohsh dika, ndalu, shiko, fotografo, por mos iu shmang shtegut dhe grupit.
Npr shtigje t ngushta dhe t siguruara, do hap duhet t jet stabil dhe i kujdesshm. Nuk duhet prkulur me strajc, sepse mund t prmbysesh. Npr
t gjitha shtigjet e sidomos npr pjerrsi mbaje distancn e mjaftueshme q
t mos vij deri tek domino - efekti.
N bjeshk t larta, n maja shkohet natn, para agimit, kur dheu
sht ende i ngrir dhe rreziku
nga orteqet dhe rrshqitjet sht
m i vogl. N male t ulta, ku
nuk ekziston ky rrezik, shmangiu
ecjes natn.
Shmangiu ecjes npr rrug automobilistike dhe t asfaltuara,
sepse lodhin m shum dhe dmtohen kmbt (pa amortizim) dhe
rreziku nga makinat e tymi i tyre.
Nse sht e domosdoshme ec ans s majt t rrugs kundruall lvizjes s
makinave. Pr grupe t mdha vlen rregulla e kundrt: t ecet ans s djatht
n kolon.
Ecja e gjat me kpuc t reja ose me pak orap (m s paku 2 pal!) n kmb mund t shkaktohen lndime dhe, n kto raste, para se t paraqitet flluska,
duhet ngjitur flasterin dhe sipas nevojs t vishen edhe nj pal orap.
22
Gjat ecjes ndihmojn shum shkopinjt, sepse pr do hap shkarkojn 5-6

kg, d.m.th. pr nj dit rreth 6-8 ton.
Duart nuk duhet futur npr xhepa, sepse n rast t rrzimit ato duhet t jen
t lira pr t amortizuar rnien dhe pr tù pritur eventualisht nga ndonje koleg
bjeshkatar. (mendo se mbi kraht tu nuk ke kungull).
Nse kpuct (gojzericat) t lshojn ujin, n kmb prmbi orap mbshtill
nj qese plastike q kmbt t mbesin t terura. N strajc merr orap rezerv. Disa bjeshkatar kpuct i sprkasin me sprej pr impregnimin e lkurs,
q ajo tì ruaj vetit e veta. Duhet ditur q kpuct lshojn s pari tek qepjet
e tyre e jo npr lkur.
Frenimi gjat zbritjes paraqet nj mundim t posam pr kmb dhe leht
mund t vij deri te lndimi. Prandaj thuhet se zbritja sht m e vshtir se
ngjitja. Jo vetm q thuhet kshtu, por vrtet sht kshtu! Ndrkaq, pas ngjitjes s gjat dhe t mundimshme jemi t lodhur e t relaksuar dhe zbritja na
vjen si e vshtir. Harrojm se me arritje n maj t malit kemi br gjysmn e
rrugs. Prqendrohu dhe ki kujdes se si po ec n zbritje. Ki n mendje se gjat
zbritjes m t ngarkuarit jan gjunjt dhe krcat n to (dmtimi i prhershm
i tyre quhet artroz, dhe kjo do t thot fundi i karriers bjeshkatare) dhe muskujt (ngret). Sidomos shmangiu vrapimit gjat zbritjes.
Pushimi
Tek ngjitja, prafrsisht do or, duhet br pushim t shkurtr (m s shumti
disa minuta q t mos ftohesh). Pushimin e par shfrytzo pr t rilidhur kpuct ose
pr t rregulluar strajcn. Pushimi m i gjat nevojitet pas 2-3 orsh. Pushimi m i
gjat duhet planifikuar pr zhegun e pasdites. Me t mbrritur n vendpushim ndrro
rrobat e djersitura dhe, nse sht ftoht, menjher vishe edhe jaknn. Edhepse
t duket se t plqen, shmangiu rrezitjes ose shtrirjes n diell, sepse kjo shkakton
lodhje e prgjumje dhe knaqsin e shndrron n mundim. Edhe un e kam psuar
njher. Nse i ekspozohemi diellit nj koh t gjat, duhet mbrojtur kokn, pjesn
e prapme t qafs dhe kraht.
N astet kur ndiejm lodhje dhe dobsi, pr kndellje shfrytzojm autotransfuzionin. Kjo sht nj pozit e trupit t shtrir kur koka sht pak e ngritur, por
m posht se kmbt dhe gjaku shkon kah zemra dhe organet tjera vitale. Kjo form
e pushimit ndihmon riprtritjen e energjis s shpenzuar, sidomos tek ecja e gjat.
23
Koha dhe parashikimi i (jo) kohs

Prve gatishmris s pjesmarrsve dhe prgatitjes s mir, suksesi i
shtitjes varet edhe nga kushtet e motit
q, fatkeqsisht, nuk mund t porositen,
por s paku mund t parashikohen. Duke
u prgatitur pr nisje n shtitje, duhet
kushtuar kujdes njohjeve t motit a ka
pasur reshje shiu ditve t mparshme,
gjendjen e rrugve etj. (rrshqitjet, balta
npr shtigje, kalueshmria e shtigjeve
Ret mbi maje t bjeshks Rritja e kumulusit
malore), gjegjsisht sa ka bor etj. Kjo gjat dits - paralajmrim pr shi
ndihmon q planifikimi i bjeshkimit tì
adaptohet kushteve. Prandaj, nj nat
prpara duhet prcjell prognozn meteorologjike n radio ose TV. Posarisht sht
e dobishme q t njihen ret t cilat mbajn shi. Nse gjendeni n mal kur ka mot t
keq me vettim, shmangiu majave dhe lisave t vetmuar pr shkak t rrezikut nga
rrufeja. N do shtitje prcill ndodhit n qiell!
Meqense moti n bjeshk mund t ndrroj me shpejtsi fantastike, (p.sh. rrebeshet e pasditeve verore, formimi i shpejt i reve dhe mjegulls) sht e pamundur
t jepet prognoza e sakt dhe e sigurt. Pa marre parasysh prognozn, merr me vete
ombrelln ose mantelin plastik.
Nse t z koha e keqe n mal me vettim, shmangiu majave malore t theksuara, shkmbinjve t thepisur dhe lisave t vetmuar. N kto vende mundsit pr
goditjen e rrufes jan m t mdha. Gjithashtu, shmangiu shtigjeve t rrshqitshme
me tatpjeta t mdha, e nse je i detyruar t csh npr to, lviz me kujdes! N
rast t kohs s keqe, m mir trhiqu nga caku dhe zgjidh rrugn m t thjesht,
sepse duke sforcuar nuk mund t realizohet knaqsia q edhe sht qllimi kryesor
i shtitjes.
Treguesit e kohs
KOHA E MIR:
ret e larta me kontura t parregullta t qeta ose q vijn nga lindja; mjegulla
dhe ret t cilat zbresin
qielli i kaltr, i kthjellt, i leht dhe i kurremt, ngjyrash t elta
nj er e leht mngjesi nga majat n rafshe
pamja e paqart, horizonti i largt, konturat e turbullta (vers)
24
KOHA JO E MIR:
grumbull resh formash t parregullta ose re n forma delesh
er jokonstante, er e leht nate nga posht lart
fryerje e errave perndimore, jugore dhe jugperndimore
sasi i madhe e lagshtis, zabullim (zagushi)
lvizja e shpejt e reve nga lindja kah perndimi
ankesat e bjeshkatarve m t vjetr n reum
Koha mund t parashikohet edhe prmes barometrit. Rnia e shtypjes s ajrit
sht shenj e kohs s keqe, ndrsa rritja ose shtypja stabile shenj e kohs s mir.
Rrugt malore dhe markimi

Nse dshirojm t zhvillojm bjeshkatari t sigurt, n bjeshk duhet lvizur
ekskluzivisht npr shtigje malore, sepse ato shrbejn q npr to sa m t sigurt
dhe me m pak vshtirsi vihet deri tek caku dhe prapa. Pr t ecur npr shtigje
jomalore munden vetm ata q i njohin mir ato. Rrugt malore i ndajm n tri
kategori: 1.e leht, ajo n t ciln nuk duhet t ndihmohemi me duar, 2. mesatarisht
e rnd, n vende t vshtira duhet t ndihmohemi me duar dhe 3. e rnd, ajo n t
ciln prdorja e duarve sht e domosdoshme. Ato rrug, t cilat n vende kritike i
kan t vendosura sajlat e metalta dhe thumbat pr t ecur m leht, i quajm edhe
rrug t siguruara. Npr rrug t tilla duhet t shkojm vetm nse jemi t prgatitur
pr t lvizur npr to.
Markacioni (markimi) bjeshkatar dhe udhtreguesit

Shenjat Kuq bardh t quajtura markacione (marka) npr lisa,
shkmbinj, mure, rrethoja dhe hunj prbri shtigjeve malore, dshmojn
se ajo shpie diku (nuk dshmojn vendarritjen kah dshirojm t arrijm kt e dshmojn udhtreguesit, por vetm nse jan t kthyera drejt. N siprfaqe m t mdha markimet e
kan shenjn e rrethit: o, ndrsa n lisa t holl tri
vija horizontale =. Udhkryqet shenjzohen me
X prfundi markacionit, rreth 30 metra para vet
udhkryqit, ndrsa me shigjeta dhe vija t lakuara tregohen kthesat. Markacioni i shtigjeve malore sht nj pun e prgjegjshme. Sidomos duhet
pasur kujdes tek udhkryqet. Duhet mbajtur mend
shtigjet e kaluara pr shkak t nevojs q t kthehesh rrugs s njjt. Kaltr - bardh markacionet
tregojn qasjen objekteve speleologjike. Markimet
25
sipas rregullit vendosen ashtu q duke qndruar n kmb afr njrs t shihet tjetra.
Mbi mirmbajtjen e marka-cioneve dhe rrugve kujdesen shoqrit bjeshkatare,
zakonisht ato q kan shtpit malore n bjeshk.
Fatkeqsisht, markacionet me vite zbehen dhe udhtreguesit dmtohen nga ndikimi i kohs dhe fatkeqsisht nga keqbrsit dhe prersit e drunjve. Markimi i shtigjeve sht pun me prgjegjsi.
Gjat lvizjes npr kthesa shiko prapa pr t mbajtur mend shtegun dhe kujdesu
pr shokt tjer a jan duke ardhur shtegut q duhet lvizur. Natyrisht, n ato vende
duhet pasur kujdes q edhe vet t zgjedhsh rrugn e duhur pr t vazhduar ecjen.
Nse fillimi i rrugs pas kryqzimit nuk sht i shnuar qart, shikoje hartn dhe
kontrollo shtegun prreth.
Kur je n grup kur nuk ka udhrrfyes, ke kujdes se a sht grupi duke shkuar
rrugs s duhur. Mund t ndodh q t arrish atje ku askush nuk di se si sht arritur, (e sht arritur atje ku nuk keni pasur qllim), sepse dokush ka menduar se t
tjert e din rrugn. N rast se e ke humbur markacionin, trhiqju vmendjen edhe t
tjerve dhe t gjith s bashku krkoni shenjn e fundit t markimit. Ather do t t
ndihmoj harta dhe njohja e bazave t orientimit.
Orientimi
(ose N dreq, qenkemi humbur!)
Orientimi sht gjeturia n terren. Shkathtsia e shfrytzimit

t orientimit na mundson nj lvizje relativisht t sigurt npr
treva apo vise t panjohura malore.
Q t mund t lvizim, m par duhet q n
hart t shnojm ant e horizontit: N=nord (veriu), W=West (perndimi), S=South (jugu) dhe
E=East (lindja).
Hartat e ndryshme ndihmojn orientimin
n bjeshk. Kur t kthehesh kah veriu, jugu
do t jet pas teje, perndimi majtas dhe lindja
djathtas. Hartn duhet orientuar ashtu q veriu n
hart t prputhet me veriun n terren. Nse n hart
t ciln e ke drejtuar kah veriu e sheh se rruga jote
shkon djathtas, edhe ti shko djathtas.
Harta gjeografike sht paraqitje grafike e nj terreni t caktuar. Cdo hart ka t
shenjzuar n vete prmasat e largsive dhe lehtson lvizjen. M s shpeshti prdoren hartat me prmasa P=50000, P=25000 etj. Prmasa P=50000 do t thot se nj
centimetr n hart prfshin 50000 centimetra, dmth, 500 metra n terren.
Roli tjetr i hartave jan izohipsat. Kto jan vijat t cilat lidhin pikat e njjta
t lartsis mbidetare (n mal nuk mund tì vresh, por vetm n hart). Aty ku
26
izohipsat jan m t shpeshta, tatpjeta sht m e madhe, ndrsa ku jan t hapura,

m e but.
Hartat shkmbore shrbejn pr pasqyrimin e prgjithshm t shtrirjes s shkmbinjve t theksuar dhe radhitjen e objekteve. Dikush ndoshta edhe mund t lvdohet
se e ka at, specialen, hartn precize t prmasave t vogla.
Ekzistojn disa mnyra pr prcaktimin e anve t horizontit n terren, mes t
cilave busolla sht gjithsesi m e mira dhe m e preferueshmja. Busolla sht nj
mjet efikas elementar i orientimit. Gjilpra orientuese magnetike e busolls gjithnj
tregon drejtimin e veriut. Orientimi prmes diellit sht i mundur vetm nse ka
diell e bazohet n faktin se ai n mngjes sht n lindje, n drek n jug, ndrsa n
mbrmje n perndim. N orientim prmes ors s dors dhe diellit drejtimi veri jug
caktohet duke e gjetur simetralen e kndit mes vijs 12-6 dhe akrepit t vogl t ors
t drejtuar kah dielli. Kujdes! Gjat llogaritjes verore t kohs, dielli sht n jug kur
ora tregon orn 13! Gjat orientimit natn me rndsi sht t gjindet ylli polar, m
s lehti prmes arushave qiellore (T Madhes dhe t Vogls) etj.
Azimuti sht kndi i cili drejtimin e objektit t shikuar e mbyll me drejtimin
e veriut. Mat nga veriu n drejtim t lvizjes s akrepave t ors. P.sh. azimuti i
perndimit sht 270o. Azimuti m s lehti caktohet pmes busolls, e cila gjithashtu
ka ndarjen prej 360 o. Azimuti na shrben q deri tek caku t arrijm rrugs m t
shkurtr, ose caktimin e pozits n t ciln gjindemi. Sot ekzistojn mjete t sofistikuara pr orientim, si sht GPS-i etj.

Harta orientuese
Busolla

Izohipsat
27
Gjeturia gjat vshtirsis

Rndsin e orientimit do ta kuptosh kur pr her t par do t humbesh
n bjeshk. Sigurisht do t ndjesh edhe frik, por mos bj panik! Prqendrohu
n gjendjen (lexo m..in) n t cilin gjindesh. Mundohu t kujtohesh ku ke par
markacionin e fundit, kthehu deri tek ai vend dhe me kujdes krko vazhdimin
e rrugs. Vshtirsit zgjidhi gradualisht, ashtu si paraqiten; n fillim shko deri
tek caqet e afrta, e atje mendo pr hapat tjer. Nse afrohet terri, apo prishet
koha, orientohu kah vendbanimi m i afrt edhe pse kjo nuk ishte ne plan. Nse
me ty ndodhet udhheqsi i rrugs apo ndihmsi i tij, shko pas tij dhe dgjoje
edhe nse ndoshta nuk ka t drejt. Mund tìa trheqsh vrejtjen nse e sheh
se po gabon n orientim ose n vlersim t lokacionit, por mos e kritiko pr at
ka mendon pr t. Shkurt, ec, dgjo dhe merr pjes konstruktive n zgjidhjen e
problemit. Mos harro: N rast t humbjes apo bredhjes, m e rendsishme sht
q grupi t mos ndahet n dy apo m tepr pjes. Kto rekomandime vlejn gati
pr t gjitha rastet e problemeve n bjeshk.
Udhheqsit (prijsit) malor

Q do shtitje t mos shndrrohet n ushtrim orientues, ekzistojn shtigjet e
markuara dhe udhrrfyesit malor. Udhrrfyes malor quajm librezn me prshkrim t maleve dhe rrugve, por n kuptimin tjetr t ksaj fjale quajm edhe
personin prijs i cili udhheq shtitjen. Prijsi i rrugs duhet ta njoh mir rrugn
kah i drgon njerzit ose s paku t jet i shkatht pr gjeturi n terren, t ket aftsi
t udhheq dhe t organizoj grupin.
Detyra kryesore e prijsit duhet t jet q t mos e humb asnj pjesmarrs t
shtitjes, por edhe do pjesmarrs sht i detyruar q t mos e humb udhheqsin
nga pamja. Prijsi i rrugs sht moralisht dhe penalisht prgjegjs pr grupin t cilin
e udhheq n mal. Megjithat, n shtitje donjri shkon me prgjegjsi dhe veprime
personale. N do rast rreziku, udhheqsi i rrugs duhet t organizoj shptimin dhe
t ket kujdes t mos vij deri te paniku dhe me sjelljet e veta duhet t jet shembull
pr t tjert.
Raporti mes udhheqsit dhe pjestarve t grupit

Udhheqsi i rrugs ka t drejt t plot t udhheqjes s gupit, do pjestar i
grupit duhet ta dgjoj udhheqsin. Nse ndonjri prej pjestarve t grupit nuk
sillet konform rregullave t bjeshkataris, bn probleme, nuk sht i pajisur si duhet,
nuk mund ta kaloj tr shtegun etj. udhheqsi ka t drejt ta largj at nga shtitja,
28
por n vend t prshtatshm ku nuk do tì rrezikohet jeta. do bjeshkatar duhet q pa

hezituar ta dgjoj udhheqsin, bile edhe n raste kur e di se sht duke gabuar. Me
vet ardhjen n shtitje do antar i grupit automatikisht detyrohet q tì nnshtrohet
disiplins s grupit dhe dgjimin e udhheqsit.
Udhheqsit malor me udhheqje dhe organizim t shtitjes merren n mnyr
voluntere dhe vullnetarisht (por jo me vetdshir), prandaj nuk ke t drejt ta kundrshtosh dhe marrsh npr goj. Pa udhheqs apo prijs rruge, bjeshkimi do t
humbte kuptimin, sepse do t ishte nj bredhje e paorganizuar npr brigje. Nse e
vren se udhheqja e rrugs nga ndonj prijs nuk t prgjigjet, evito shtitjet me t,
si dhe shtitjet e individve q i organizojn ato me interes personal e jo t bjeshkataris. Por, mos harro: Shtitja sht leht t kritikohet, por vshtr t organizohet,
prandaj pr nj shtitje t mir duhet falnderuar edhe udhheqsin apo prijsin. Pr
t ky do t jet shprblimi m i dashur se sa t gjitha prjetimet tjera dhe pamjet e
prjetuara.
Ushqimi i bjeshkatarve
Ngjitja apo lvizja npr brigje krkon
mund dhe prpjekje t madhe fizike pr
t cilin na nevojiten (mes 4000 dhe 5500
cal. n dit). Energjin organizmit ton ia
japin karbohidratet t cilat vijn n form sheqeri. Prandaj, sht e nevojshme
q n xhep t bluzs apo strajcs t kemi
okollat, rrush t terur, tableta glukoze,
por edhe nj aj i sheqerosur mir, me
t cilat mund t kthesh shpejt energjin.
Yndyrnat gjithashtu japin energji, jan
burim i mir i nxehtsis, kan vler t madhe energjetike, q sht e dobishme sidomos dimrit. Dimrit organizmi shpenzon m shum energji, prandaj
ushqimi duht t jet m kalorik, por jo i rnd pr tretje. Ushqimi yndyror
duhet ngrn para shtitjes, sepse m gjat dhe m vshtir tretet. Pak para
shtitjes mos ha shum.
Albuminet nuk krijojn energji, por jan t nevojshme pr riprtritjen e indeve, sidomos muskujve. Gjinden n vez, qumsht dhe mish.
Mineralet dhe vitaminat jan, gjithashtu, t rndsishme, sidomos vitamina B,
C, E. Kto gjenden m s shumti n pem, perime dhe qumsht.
29
Mnyja pr tura disaditore

Prvoja na tregon se me vete m me dshir marrim ushqim t that i cili nuk
prishet leht. N shtitje disaditore m s miri sht t marrim buk ose peksimet,
keksa, kollae t thata, pashteta, djath, pekmez, konserva peshku ose mishi, dika
nga mblsirat, sepse n mish nuk ka sheqer. Tek zgjedhja e konzervave, prparsi
duhet dhn atyre me mekanizmin els. Sasia e ushqimit duhet t jet pak m e
teprt se e zakonshmja, sepse malit nuk i dihet.
N shtitje merr dika nga ushqimi i kriposur, sepse me kt do t kompensosh kriprat e humbura me djersitje. P.sh. nj sup e nxeht e kriposur do t
ishte e mirseardhur sidomos n kushtet e mundshme (kur jemi n shtpizn
malore).
Lngjet jan t domosdoshme pr jetn, sidomos pr aktivitetet fizike. Gjat
vers nevojat jan m t mdha deri n 5 litra pr nj dit. Prandaj kujdesu q
me vete gjithmon t kesh sasi t mjaftueshme lngjesh. Ky kujdes duhet t
jet m i theksuar kur ecet npr vise pa uj. Por, edhe n vise ku ka uj burimi duhet t jemi t kujdesshm pr shkak t kualitetit t tyre dhe ta vlojm
ose kur dyshojm n kualitetin e ujit, ta dezinfektojm me preparate klori
(p.sh. tableta pantocid).
Pajisja bjeshkatare
Pajisjen bjeshkatare duhet prshtatur bjeshks,
kushteve t motit dhe zgjatjes s rrugtimit. Pr
shtitjet njditore n rrethin e afrt do t mjaftonte
strajca e vogl me rroba rezerv, ushqim dhe pije,
ndrsa shtitjet m t gjata, n vende m t largta,
krkojn q t pajisemi m mir, ndrsa bjeshkt m
t larta dhe kushtet dimrore imponojn nevojn pr
m tepr pajisje.
Veshmbathja n ty
KPUCT BJESHKATARE (gojzericat) jan pajisja e par bjeshkatare q
duhet siguruar ai q mendon t merret m seriozisht me bjeshkatari. Patikat
(teniset) dhe kpuct e zakonshme jan t paprshtatshme pr bjeshkatari.
Gjat blerjes s gojzericave duhet zgjedhur nj apo dy numra m t mdha
nga madhsia e zakonshme dhe t mund t vishen me dy pal orap. N t
kundrtn , problemet me flluskat dhe lndimet jan t pashmangshme. N
munges t gojzericave mund t blehen edhe kpuc tjera me gryka t gjata
q t mbulojn kyin e kmbs.
30
ORAPT - vishen nj pal orap pambuku dhe

nj pal t leshta mbi to, mund t jen t gjata
edhe deri n gjunj. Dy apo tri pal orap vishen jo vetm pr tù mbrojtur nga t ftohtit, por
mbrojn edhe nga flluskat n kmb t cilat mund
t krijohen nga ecja e gjat.
PANTALLONAT vishen sipas stins, kryesisht
nga materiali i fort, me shtres dhe qepje t dyfisht, q shkojn pak prfundi gjunjve q t mos
ket nevoj t pastrohen nga balta do here q vishen. N treg tani mund t
gjinden pantallona nga materiali i cili djersit pak, por q ngroh mir.
FANELLA, KANATIERA (MAJICA) me mng t shkurtra q teret shpejt.
KMISHA nga flaneli, bluz pambuku me krah t shkurtr q teret shpejt.
M i prshtatshm pr bjeshkatari sht materiali i cili thith djersn dhe teret
shpejt.
BREKT DHE NNKMISHA jo nga sintetika
BLUZA E SIPRME, JAKNA, pr mbrojtje nga era dhe t ftohtt. Duke e
prgatitur strajcn llogarit n temperaturat m t ulta n mal se sa n rafsh.
Gjithashtu duhet ditur se nxehtsia trupore m mir ruhet me disa shtresa
veshjesh m t holla se sa me m t pakta t trasha. Kohve t fundit mund t
blehen jakne t cilat i mundsojn trupit q t marr fym, ndrsa nga jasht
nuk lshojn ujin.
Prbrja e strajcs
STRAJCA - shrben pr bartjen e gjrave n shpin. Me rndsi sht q t
mbshtetet mir pr shpin, mir sht t ket disa xhepa. Madhsia e strajcs
duhet tì prgjigjet karakterit dhe gjatsis s shtitjes. Pr shtitjet njditore
mjafton strajca e madhsis 15-30 litrash, ndrsa pr ato disaditore 30-50
litrash. N shtitjet disaditore sht mir t merren t dy strajcat, e vogla
dhe e madhja; e vogla shrben pr shtitjet ditore, ndrsa e madhja ngelet n
31
shtpin malore me gjrat tjera. Gjrat n strajc

duhet t mbshtillen n qese plastike q t mos lagen n rast shiu ose plasja e bocs plastike me uj
etj. Natyrisht, duhet pasur kujdes q strajca t jet
sa m e leht pr bartje.
USHQIMI - i mjaftueshm pr gjatsin e shtitjes
dhe pak rezerv. (shiko ushqimi)
ENA E UJIT T PIJES - boc plastike me uj t
pijes, aj me sheqer ose lngje tjera.
NNKMISH, KMISH DHE ORAP REZERVE, q ndrrohen me rastin e djersitjes, lagies
nga shiu ose nga larja e padshirueshme n ndonj
prrosk.
OMBRELLA (ADRA) OSE PELERINA pr
mbrojtje nga shiu dhe dbora. Ombrella shpesh
sht jopraktike pr bartje dhe n rast ere nuk
mbron shum, ndrsa manteli i shiut mbron nga
shiu, por edhe djersit. Gjat blerjes s ombrells
dhe mantelit duhet pasur kujdes n kualitetin e tyre
q t mos prishen me prdorimin e par.
KULETA ME PARA, LETRNJOFTIMI DHE
LIBREZA E BJESHKATARIT - jan t nevojshme, sidomos kur udhtohet n vende tjera duhet siguruar paraprakisht
monedha e atij shteti. Ndrsa libreza e bjeshkatarit, pos tjerash, mund t shrbej pr bujtinat npr shtpi malore ku pr bjeshkatart zakonisht ka lshime
n mim.
KAPELA - sipas nevojs dimrore pr mbrojtje nga t ftohtt e era dhe ajo
verore pr mbrojtje nga dielli.
BUSOLLA, ORA, HARTA OSE UDHRRFYESI BJESHKATAR.
SHKOPI PR ECJE ( i drunjt ose teleskop) pr tì mbrojtur gjunjt nga
dmtimi
KUTIA ME RRAQE T VOGLA ME VLER JETSORE t cilat vendosen bashk n nj kuti pr tì gjetur m leht kur kemi nevoj pr to: BRISKU, LUGA, PIRUNI, HAPSI PR KONSERVA, LLAMBA BATERIKE,
PIPI, LETRA TOALETI, SPAGA, (LITARI I HOLL)
KOMPLETI I NDIHMS S PAR - me disa gjra elementare pr ndihmn e
par(fash sterile, gaz, leukoplast, dezinficient, tableta kundr dhembjes etj.).
TELEFONI MOBIL - Sot sht pjes e domosdoshme e bjeshkatarit, sepse
n shum raste mund t jet i nevojshm, natyrisht nse ka sinjal edhe n
bjeshkt e larta.
32
SYZAT PR LEXIM T vendosura n kuti t posame t fort. Shrbejn

pr t lexuar hartn etj.
ASTROFOLIA foli mbrojtse pr ruajtjen e ngrohjes trupore n raste t
fatkeqsis dhe qndrimit t gjat n ambient t jashtm.
Do t pendohesh nse nuk e merr me vete edhe: FOTOAPARATIN, DITARIN TND T BJESHKATARIT, LAPSIN, BONBONET, RRUSH T TERUR, GURABIT E MAMAS OSE T GRUAS etj.
Pajisja shtes pr shtitjet disaditore

THESI PR FJETJE - n shtpit malore zakonisht
mund t merret mbulesa.
SHTROJA PR FJETJE OSE ULJE N TOK etj.
PAPUET pr ecje npr shtpin malore - n dhoma t fjetjes nuk duhet hyr me kpuce me balt.
BRUSHA DHE PASTA E DHMBVE m s
shpeshti harrohen!
PAJISJET PR HIGJIEN - sapuni, peshqiri,krehri, pajisjet pr rroj etj.
TUTA (TRENERKA) shrben edhe si pizham edhe pr qndrim n
shtpin malore.
QIRIRI DHE SHKREPSA,
QESET PR MBETURINA DHE PR VESHMBATHJEN E PAPASTR
KREMA MBROJTSE
TABLETAT PR DEZINFEKTIMIN E UJIT (IZOSAN etj.)
TRANSISTORI
Pajisja shtes pr kushtet dimrore dhe lartsit e mdha

KAPELA DIMRORE, SHALLI DHE DORZAT
GAMASHET KMBZAT MBROJTSE) Mbrojn kmbt nga bora, uji
dhe balta. Nse nuk ke gamashe, kmbt nga uji dhe bora mund tì mbrosh
edhe me nj qese plastike, e cila vendoset mes orapve dhe kpucs - kryesorja sht q kmbt t ngelin t terura.
33
Pajisje bjeshkatare
DEREZAT - Dhmbza metalike pr kpuc t cilat lehtsojn ecjen npr akull dhe bor t ngrir. Bretkoczat jan
m t vogla dhe m praktike pr tì bartur n strajc, ndrsa
derezat m t mira pr ecje t gjata.
CEPINI shrben gjat bjeshkataris n lartsi t mdha pr ngjitje n pjerrtsi,
pr t hapur shkallt npr bor dhe akull si dhe pr sigurim ose ndalje tek
rrshqitjet.
SYZAT MBROJTSE NGA DIELLI OSE AKULLI shrbejn pr mbrojtje
nga verbimi diellor. Domosdoshmrisht duhet t ken mbrojtje ultraviolete,
pa t jan t dmshme.
PAJISJA PR MBROJTJE NGA PASOJAT E RRZIMIT; LITARI I
SHKURTR (KURTHI) DHE DY KARABINIER.
Sjellja e bjeshkatarve (etika bjeshkatare)

Mes bjeshkatarve ekzistojn rregulla t caktuara t sjelljes, t bazuara n normat etike shoqrore dhe ndihms reciproke.
Gjat takimit n mal bjeshkatart prshndesin njri tjetrin (t rinjt prshndesin m t vjetrit, meshkujt femrat, ata q ngjiten prshndesin ata q
zbresin,(nj nderim simbolik pr mundin e ngjitjes). Duhet prshndetur edhe
malsort vendas, pylltart dhe t tjert q takojm n mal. Falnderohu pr
ndihmn eventuale dhe mundsisht shprbleje.
Tempon e ecjes prshtatja antarit m t ngadalshm t grupit
Mos e lr vetm n mal antarin e grupit, mos u ndaj nga grupi dhe mos shko
kurr vetm n mal.
Mos u bj mendjemadh pr shkathtsit bjeshkatare q ke p.sh. me vrapim
n maja. Nuk sht bjeshkatar m i mir ai q sht ngjitur n lartsi m
shpejt se t tjert, por ai q prjeton n mnyr m gjithprfshirse vizitn
bjeshkve.
Ofroje ndihmn dhe jepja at donjrit q ka nevoj pr t.
Kur ke t veshur pajisjen bjeshkatare, ke n mendje se me sjelljen tnde mund
34
tì shkaktosh dm t madh organizats bjeshkatare dhe bjeshkatarve, por edhe

atdheut tnd nse je n ndonj shtet t jashtm. Bhu bjeshkatar i shembullt.
Gjat ecjes npr shtigje malore, sipas mundsive tuaja, largo nga rruga gurt
e rn, degt dhe prmirso shenjat udhrrfyese. Ruaj shtigjet, markacionet dhe objektet malore. Bashkangjitu aksioneve pr rregullimin e shtpizave
malore dhe rrethins s tyre, nnshkruaju n librin e shtpizs, datn, emrin e
mbiemrin dhe ndonj fjal miradie ose porosi pozitive.
Mos ndez zjarr n mal, mos i kput lulet, mbeturinat mos i hudh gjithandej
npr mal, por t gjitha merri me vete n rafsh! Nse ke bartur lart gjra t
plota, edhe ambalazhin e zbrazt mund ta bartsh posht.
Mos uluro n mal dhe mos dgjo radion me z tepr t lart.
N maja t maleve dhe shtpi malore ku ekzistojn librat e regjistrimit, regjistrohu n to lexueshm. Shkruaj datn, emrin e mbiemrin, emrin
e plot t shoqris sate bjeshkatare, drejtimin e
ecjes s mtutjeshme (e rndsishme pr shptimtart malor n rast fatkeqsie), ndonj vrejtje t
kndshme ose vjersh, p. sh. shtigjet malore me
udhrrfyesin ton i gjetm pahiri, por kaluam si
sht m s miri. Mos shkruaj fjal fyese ose vrejtje t pakndshme, ndrsa librin ktheje n vendin ku e ke gjetur.
N prgjithsi bhu tolerant ndaj t tjerve. Pr
dik edhe nj shtitje e shkurtr npr mal paraqet
nj prjetim dhe knaqsi bjeshkatare, pr dik tjetr as pushtimi i majave t
larta nuk u duket impresiv, dikush nuk mund t ec sa mundesh ti. Knaqu
me at q ti ke dshir dhe u lejo t tjerve t knaqen me at q dshirojn,
prv kur e teprojn me sjelljet e veta dhe pengojn t tjert.
35
Sjellja n shtpit malore

Prmbaju rregullit shtpiak. N shtpin malore ndjehu si n shtpin tnde,
por edhe sillu si n shtpin tnde.
Me rastin e ardhjes n shtpin malore n t ciln do ta kalosh natn, paraqitju shtpiakut nse sht aty, tregoja librezn e bjeshkatarit. Para ikjes nga
shtpia, prshndetu me shtpiakun, tregoj atij pr shtegun dhe drejtimin e
lvizjes, paguaje qndrimin, ushqimin etj. (zakonisht mimi sht 50 % m i
lir pr antarsin). Me sjelljen tnde lre vendin edhe pr herat tjera.
Kurseje ujin dhe gjrat q do tì shfrytzosh aty.
Pas ors 22 mos pengo bjeshkatart tjer q duan t pushojn pr t nesrmen
dhe kurseji ata nga aftsit tuaja t kngtarit.
Duhani n shtpin malore nuk sht i lejuar. A nuk sht m mir t thithet
ajri i pastr i bjeshks n vend t tymit t duhanit? Mos u lejo edhe t tjerve
t pin duhan n dhomat ku sht i ndaluar duhani. Nse je duhanpirs, respektoje t drejtn e joduhanpirsit pr hapsira t patymosura. Kt mund
ta bsh n kafenen e preferuar t lagjes sate ku mund t gjesh shoqri m t
mir pr biseda. Pr disponim t mir alkooli nuk sht edhe aq i nevojshm
dhe i domosdoshm. Nse bash ke prirje pr shije t vers dhe rakis, konsumoje at n suaza t lejueshme pa i penguar t tjert. Pijanect dmtojn
renomen dhe shmblltyrn e bjeshkatarit.
Mos hyr n dhomat e shtpis malore me kpuc, por merr me vete papuet.
N shtpin malore mund t konsumohet ushqimi personal i sjell me vete,
por sipas mundsive lre dika edhe pr t tjert q do t vijn.
Shtpin malore ose cilindo objekt bjeshkatar lre n gjendje n t ciln e ke
gjetur ose edhe m t mir (pastrtia etj.) n mnyr q edhe vizituesit tjer t
munden t qndrojn kndshm n t.
Mbrojtja e natyrs malore

Vetia themelore e bjeshkatarit do t duhej t ishte dashuria pr natyrn, ndrsa
shoqrimi me natyrn, kuptimi i ksaj vetie i cili sht sendrtuar n lvizje pr
mbrojtjen e natyrs, q me koh ka marr prmasa dukshm m t gjera. N organizatn bjeshkatare kujdes i madh i kushtohet zhvillimit t ndrgjegjes ekologjike
dhe angazhimit pr mbrojtjen e natyrs, sepse bjeshkatart shpesh jan dshmitar t
dmtimit t saj. Po i theksojm disa nga eko-katastrofat m t dukshme:
Prerja e pakontrolluar e pyllit e cila prish balancn natyrore dhe bukurin e
peizazhit dhe vshtirson jetesn e bashksis bimore dhe shtazore duke rregulluar biosfern e tyre.
Helmimi i pyjeve me shirat acidik t cilt jan pasoj e atmosfers s ndotur
36
nga tymtart e fabrikave, amvisrit etj. Sot dihet se kush dhe si e dmton
natyrn, por pr shkaqe ekonomike ndotsit shpeshher i shmangen shtjeve
t mbrojtjes dhe nuk kujdesen pr mnyrn e papranueshme t prodhimtaris
s tyre ndotse.
Vizitort e pandrgjegjshm q hudhin mbeturina npr mal, shkruajn npr
trungjet e drunjve, bjn zhurm t madhe duke i shqetsuar kafsht e egra,
kpusin lule pa kriter sipas principit edhe ashtu nuk jan t askujt e nse e
kpus sht vetm e imja etj.etj. megjithat, edhe lulet e pambrojtura me ligj
nuk duhet kputur.
Mbaje mend! Adhurues i natyrs nuk sht ai i cili mbledh lule, por ai i cili i
l ato t jetojn, kshtu q mund tì knaqet edhe shtitsi tjetr! T kpussh
nj lule do t thot t mbyssh nj lule. Disa lloje t luleve jan t mbrojtura
me ligj. Lulet jan stolia m e mir e malit, apo jo?
Zonat e mbrojtura
Jan territore-zona t natyrs ose objekte natyrale t cilat jan t mbrojtura me ligj. Qndrimi dhe sjellja npr to sht e precizuar qart. Rregullat e
mbrojtjes s ktyre zonave duhet respektuar nga t gjith.
Civilizimi njerzor sht zgjeruar n t gjitha

pjest e toks. Prve shkrettirave dhe poleve t
toks, vetm malet, pr shkak t relievit t tyre
dhe pamundsis s afrimit tek to, kan ngelur t
ruajtura (deri diku), prandaj vendet m t mdha
dhe m t mbrojtura t natyrs kan ngelur pikrisht npr male. Viset e rndsishme dhe ato sadokudo t ruajtura mbrohen n mnyra ndryshme,
si jan: rezervatet rreptsisht t mbrojtura -- n
t cilat nuk sht i lejuar kurrfar intervenimi n
natyr, parqet nacionale qllimi i t cilave sht
mbrojtja e tyre dhe vizitat e kontrolluara, parqet
natyrore territore m t mdha t rndsishme, t cilat pr shkak t ndonj arsyeje
nuk mund t marrin statusin e parkut nacional, prmendoret e natyrs - fenomene t
veanta natyrore etj.
Dhjet porosit (urdhrat) mbrojtse

(ka dokush mundet dhe duhet br)
1. Respektoj rregullat e parqeve nacionale, rezervateve dhe parqeve t

natyrs! Sillu njsoj edhe n territoret e pambrojtura, edhe pse kt
nuk e krkojn ligjet.
2. Mos i shkul dhe mos i dmto bimt, as ato t mbrojtura e as t pambrojtura. Mos kput degt dhe mos dmto koret e trungjeve. Mos
i pengo, mos i friko shtazt dhe i rregullo qetsin me brtim,
zhurm, gjuajtje t gurve ose n mnyra tjera. Respekto qetsin e
natyrs malore.
3. Me mirsi trhiqju vrejtjen shtitsve dhe bjeshkatarve t pandrgjegjshm q t mos e dmtojn ambientin prreth, sidomos t mos
kpusin lulet e sapoelura. Ke parasysh se t tillt ndaj mbrojtsve t natyrs kan nj qndrim refuzues nse atyre u drejtohesh n
mnyr jodashamirse dhe jotolerante.
4. Kyu n aksione t ndryshme ekologjike (nnshkrimi i peticioneve,
akcione t mbledhjes s mbeturinave npr male, apeleve dhe demonstrimeve t qeta, takimeve ekologjike etj.
5. Mbeturinat tuaja merri posht me vete edhe nse ekziston shporta e
mbeturinave lart n mal, sepse zakonisht askush nuk e zbraz at, ose
e zbrazin n pyllin e afrm.
6. Mos ndez zjarr n mal, do zjarr shuaje me kujdes! Zjarret malore
vshtir shuhen pr shkak t terrenit t paprshtatshm.
7. Shmange vozitjen me automobil npr mal, sepse n kt mnyr
e ndot ambientin prreth e vetes ia shkurton knaqsin q sht
qllim i bjeshkataris. Rrugt n mal na shrbejn tì afrohemi vendstartimit t ecjes, e jo t ngjitemi me automobila n maja dhe deri
te shtpit malore.
8. Propago bukurit natyrore dhe mbrojtjen e tyre njerzve prreth
teje; n shkoll, n pun, n tabelat e shpalljeve, me ligjrata etj.
9. N do shtitje bje s paku nj gjest t vogl t mir pr natyrn!
Mblidhe ndonj kuti t hudhur, kanaqe apo shishe nga shtegu!
10. Mbaju forcrisht parimeve personale q pas shkuarjes sate nga mali,
nuk do t ngelen gjurmt nga qndrmi dhe vizita jote aty.
37
38
Rreziqet dhe
ndihma n mal
Rreziqet dhe frika n mal
Sikurse do veprimtari e njeriut
edhe bjeshkataria bart rreziqet e veta.
Rreziqet n mal mund tì ndajm
n objektive dhe subjektive. Derisa
rreziqet objektive NUK varen nga
faktori njeri, ato subjektive ndodhin
pr shkak t vlersimit t padrejt,
pajisjes s parregullt, prgatitjes s
pamjaftuar dhe pakujdesis, prandaj
edhe mund t parandalohen. Nuk
duhet friksuar nga rreziqet, duhet
qen i vetdijshm pr to dhe duhet
ndrmarr masat mbrojtse. Nse
ndien rrezikun, mos shko kah ai. N
mal kurr mos shko vetm, sepse
n rast fatkeqsie nuk ka kush t t
ndihmoj. Bjeshkataria sht aktivitet shoqror e jo individual. Qllimi
kryesor i do shtitjeje le t jet kthimi i lumtur n shtpi.
Frika dhe paniku

Frika sht dukuri normale gjat
ballafaqimit me rreziqet dhe situatat e
vshtira. N astet e friks njeriu vshtir mund t kontrollohet, ndrsa me
akcione t pamenduara mir mund ta
vr n rrezik m t madh veten dhe
t tjert duke shkaktuar edhe fatkeqsi.
Paniku sht form e friks grupore, n
t ciln antart e grupit reciprokisht
prforcojn frikn. Frikn dhe panikun
e parandalojn prgatitja paraprake
psikologjike, vetdisiplina, vlersimi
racional i situatave t ndrlikuara, njohja e mundsive personale. Trimria
shpesh nuk sht munges e friks, por
tejkalim i suksesshm i saj.
Rreziqet objektive
Moti i keq n mal shpesh sht shkak i problemeve n mal qoft nse sht fjala
pr shiun, born, frfllizn, ern e fort, mjegulln etj.) N kto raste duhet gjetur
ndonj strehim t afrt dhe aty t qndrohet derisa moti pak t qetsohet. N kto raste t rrezikut nga rrufeja nuk duhet strehuar tek lisi i vetmuar, npr thepa dhe maja
shkmbinjsh dhe t ngjashme, sepse nuk jan mbrojtje e mir. Me arritjen e fardo
strehimi, njerzit ndihen t shptuar, por harrojn se me rndsi sht q t ruhet
temperatura e trupit q t mos vij deri te mrdhitja ose ngrirja. Ngrirja, bashk me
rrshqitjen, jan shkaku m i shpesht i rrezikimit t jets s bjeshkatarve dhe pikrisht sht shkak i mosdituris dhe pakujdesit. Nxehtsia e trupit ruhet me lvizje
39
dhe me mbshtjellje, ndrsa n rast qndrimi n nj vend duhet mbshtjell me astrofolie ose duhet veshur shtresa tjera rrobash, sepse ajri mes tyre ruan temperaturn.
Prve paprshtatshmrive atmosferike, duhet mbrojtur edhe nga dielli, sidomos
nga nxehtsia dhe sasia e madhe e rrezeve UV. Zverkun, kokn, kraht dhe syt
duhet mbrojtur nga dielli dhe duhet shmangur ngjitjeve t larta gjat nxehtsis s
pasdites.
Gurt ose orteku q bien, shpejt arrijn shpejtsin e madhe dhe marrin forc
t jashtzakonshme , q mund ta mbysin njeriun nse i gjendet n rrug. N rast t
rrokullisjeve mbi ty duhet reaguar shum shpejt; duhet shikuar nga vjen guri dhe
menjher duhet krcyer anash. Gjat ecjes duhet shikuar se ku e vm kmbn duke
u shmangur nga gurt jostabil, t cilt mund t rrokullisen tek ata q jan prfundi
nesh. Shmangiu shkmbinjve t thyeshm dhe shtigjeve t rrezikshme.
Lvizja npr shtigje t shkrifta, npr bor, akull, rrebesh dhe balt krkon
kujdes t shtuar, sepse toka sht jostabile dhe e rrshqitshme, prandaj leht mund
t vij deri te rrzimi dhe rrshqitja n pjerrtsi. do hap duhet t jet stabil dhe i
paramenduar.
N kohn pranverore mund t paraqitet rreziku nga rriqrat, i cili zgjat deri kah
mesi i vjeshts. Pas do shtitjeje duhet br dush dhe gjat ksaj t shikohet prezenca eventuale e rriqrave n trup. N kto raste duhet paraqitur te mjeku pr eleminimin profesional t tyre.
Frika nga sulmi i shtazve sht m e madhe se sa q sht rreziku real. N
viset shkmbore, ku ka gjarprinj, nuk sht keq t kihet kujdes ku e vm kmbn, edhepse nuk sht i njohur ndonj rast q nga prvoja bjeshkatare se dikush
ka vdekur nga kafshimi i gjarprit. sht e pabazuar dhe frika e madhe nga arinjt
dhe ujqit. Edhepse ka pasur raste t takimit me shtazt n bjeshk, nuk sht i njohur
ndonj rast i sulmit t paprovokuar nga ato. Gjat takimit me shtazt duhet prmbajtur dshirn pr t vrapuar dhe duhet larguar me qetsi! Duhet qen relativisht
i zshm, ashtu q shtazt t na vrejn shpejt dhe t largohen; T gjitha shtazt e
shndosha jan t frikshme dhe trhiqen para njeriut, prve nse sulmohen, kur
edhe mund t kthejn sulmin.
Rreziqet subjektive
Rreziqet subjektive shkaktohen nga faktori njeri, vlersimi dhe planifikimi i
gabuar, prgatitja e dobt, parregullsia e pajisjes, m s shpeshti si pasoj e kuptimit
jo t shndosh i t prmuarit t mundsive vetanake. Ato mund t parashikohen
dhe gati n trsi t mnjanohen.
Para nisjes n shtitje n mnyr racionale moje gatishmrin tnde psiko-fizike.
Nse je i smur ose nuk ndjehesh mir, mos shko n mal. T gjitha veprimet potencialisht t rrezikshme (kyjen e karabinerit, formimin e nyjes s litarit, etj.) i ushtro
mir n nj vend t parrezikshm. Veprimet bj me kujdes dhe duke i vrtetuar.
40
Shkak i shpesht i rrezikut, i cili mund t parandalohet me planifikim t mir,

sht qndrimi i paparashikueshm n mal para territ. Terri sht posarisht i paprshtatshm gjat dimrit, kur ditt jan m t shkurtra dhe m t ftohta. Gjithmon
duhet pasur kujdes q deri ne vendet e banuara t arrihet gjat dits. Relativisht
shpesh ngjan q n mal t humbim rrugn ose markacionin. Bredhja parandalohet
me udhheqjen e mir t grupit, njohjen e rrugs ose shfrytzimin me dituri t orientimit. Gjat ecjes npr bjeshk, gjithnj duhet prcjell n hart vendin se ku gjendemi.
Mos fuqizo!
Nse kushtet atmosferike q n nisje jan dukshm t pavolitshme, m s
miri sht t heqim dor nga caku. sht tejet e paarsyeshme q t fuqizohet ecja
npr koh t keqe sipas principit edhe ashtu jemi t lagur. Kt gabim e bjn
edhe disa udhheqs duke e shtyr grupin deri te caku pr t cilin kan paguar
. Nj udhheqs i till duhet dgjuar dhe ndjekur, por n mnyr t qet, jo duke
ia zn n goj familjart e tij t afrt e t largt, duhet ta bindim q grupi ka
vendosur t trhiqet nga caku pr tù mbrojtur nga rreziqet.
Dhnia e ndihms t t rrezikuarve aksidentuarve

Fatkeqsia
Kur rreziku realizohet, ather kjo sht fatkeqsia. Pr fat fatkeqsit ndodhin rrall, por kur ndodhin duhet t dish t gjendesh n mnyrn m t mir t
mundshme pr tì ndihmuar vetes dhe t tjerve. Nse ka t lnduar, je i detyruar q
pa hezitim dhe n baz t njohurive dhe mundsive tuaja tu japsh ndihmn tnde.
N astet e para pas fatkeqsis duhet prballuar frikn, t ngelesh i qet dhe
s pari t mbrohesh nga fatkeqsia m e madhe. Menjher pas ksaj t ndihmosh
t aksidentuarit duke i shikuar e, pastaj, n rast nevoje, tù japsh ndihmn e par.
Ndihmn jepe shpejt por jo shkel e shko! N rastet kur vet nuk mund t ofrojm
ndihmn dhe shptimin, duhet thirrur shrbimin malor t shptimit. Trupin e t aksidentuarit duhet mbrojtur nga t ftohtt dhe lagshtia me astrofolie, gazeta, ose rroba
n mnyr q t mos i ftohet trupi.
41
Ndihma e par
Para se ta thrrasim shrbimin e shptimit, t aksidentuarit duhet tì japim
ndihmn e par me mundsit q kemi. S pari shiko plagt, nse sht n vetdije,
pyete se ka ndien. Edhe nse afr vetes nuk kemi mjetet e ndihms s par, nuk
duhet shmangur nga ndihma t aksidentuarit, por ajo duhet dhn sipas mundsive
q kemi.
Nse i aksidentuari sht me vetdije, duhet dhn lngje t mblsuara. Alkool
NUK duhet dhn, edhepse ai gjoja ngroh. N t vrtet, alkooli vetm zgjeron
ent e gjakut dhe ftoh trupin. Kur njeriu sht vrtet keq, nuk duhet ta dremitim apo
shtangim m tepr, sepse ather (logjikisht) do t ndihet edhe m keq!
GJENDJA PA VETDIJE t aksidentuarin duhet ta shtrojm anash, q t
mos mbytet me pshtymn e vet, gjuhn apo gjakun e koaguluar. Nuk duhet
dhn kurrfar lngjesh, sepse refleksi i glltitjes sht i kyqur.
SHOKU Nuk duhet pritur dhe kokn e tij duhet lshuar m posht, ndrsa
kmbt dhe duart duhet ngritur lart. Nse kthen (vjell) ose sht pa vetdije,
vendose n bark dhe kokn ktheje anash posht. Shenjat e shokut jan zbehja,
pulsi i shpejtuar, frymmarrja siprfaqsore, shqetsimi, pavetdija.
THYERJA E ESHTRAVE DHE PLKIMET Ashti i thyer duhet imobilizuar, q t pamundsohet lvizja (edhe gjat imobilizimit), duke i forcuar
dy kyet e afrta. Si mjet pr imobilizim mund t shrbej nj deg, shkopi
i bjeshkatarit apo skiatorit etj. Tek plkimi apo nxjerrja nga kyi, gjithashtu
duhet imobilizuar kmbn.

GJAKDERDHJA - Para s gjithash duhet t ndalet. Nse gjaku rrjedh n
vrushkull, duhet shtypur me gisht mbi plag derisa gjakderdhja t ndalet. Tek
gjakderdhja m e madhe duhet br nj jastk t vogl nga gaza dhe ky t vendoset mbi gazat e vendosura mbi plag dhe duke e lidhur. T lnduarit duhet
dhn lngje t mblsuara. Plaga nuk guxon t shprlahet me lngje apo t
preket me gishta, por duhet pastruar dhe mbuluar me gaz sterile dhe t lidhet
me fash.
SMUNDJA E LARTSIS Paraqitet n malet e larta pr shkak t mungess s sasis s oksigjenit dhe shtypjes s ult t ajrit. Pasqyrohet me dobsi,
kokdhmbje, marramendje, halucinacione. Menjher duhet ndalur ngjitjen
dhe duhet ngrn dika q jep energji, e pastaj duhet kthyer n lartsin ku
nuk paraqiten shenja t tilla. Ndjeshmria n kt smundje tejkalohet me
aklimatizim gradual npr lartsi t mesme.
PIKA NGA DIELLI (rnia e diellit n kok) Manifestohet me kokdhmbje, marramendje, gjat ecjes s gjat n diell sidomos kur nuk prdoret kapela gjegjse. N kt rast personin duhet vendosur n hije, ndrsa n kok
vendosen peca (shami) t ftohta ose rroba t lagura n uj
42
GODITJA NGA NXEHTSIA personin duhet vendosur n hije, ndrsa n

kok vendosen peca (shami) t ftohta. Deri te goditja nga nxehtsia vjen kur
alon sistemi i termoregulacionit prmes djersitjes. Posarisht sht e rrezikshme tì ekspozohemi ngjitjeve t mdha gjat vaps s madhe, sepse ather
nxehtsia trupore nuk mund t dal jasht organizmit. N mnyr preventive
duhet shmangur ecjes sidomos gjat orve t pasdites, mes ors 12-14.
VERBIMI DIELLOR sht pasoj e sasis s madhe t drits (direkte ose
t reflektuar nga bora ose gurt) e cila hyn n sy. Syt duhet mbrojtur me syza
speciale me mbrojtse ultraviolete, sepse syzat e zakonshme t errta hapin
bebzat e syrit n vend q tì tkurrin. Nse paraqitet verbimi, duhet shmangur
dritn dhe duhet vn n sy peceta t ftohta. Ky lloj verbimi mund t paraqitet
edhe dimrit.
VERBIMI NGA BORA shkaktohet nga ngacmimi mekanik i syrit me kristalet e bors. Mund t dmtoj syrin seriozisht. Recepti syzat mbrojtse.
Tek t gjitha problemet shndetsore sa m par krkoje ndihmn e mjekut.
Shrbimi malor i shptimit (SHMSH)

Duhet t jet pjes prbrse e organizatave
bjeshkatare. Detyrat e ktij shrbimi profesional
jan shptimi dhe dhnia e ndihms t aksidentuarve n bjeshk dhe n vende tjera t paprshtatshme.
Kta shptimtar duhet t jen alpinist dhe speleolog t shkatht, duhet t njohin shklqyeshm
ndihmn e par, t jen n kondicion t shklqyeshm, ndrsa punn e vet humane e kryejn vullnetarisht pa pages. Shrbimin malor t shptimit e
thrrasim kur nuk mundemi vet t japim ndihm,
n raste t komplikuara t pamundsis s afrimit
t t lnduarit, transportit n terrene t vshtira, kur
humbet ndonj bjeshkatar dhe duhet gjetur etj.
Sinjalizimi i rrezikut
Shenja pr rrezik (parulla) jepet gjasht her,
ndrsa prgjigjja e thirrjes (parulls) jepet tri her
n minut, do dy minuta. Me marrjen e thirrjes i aksidentuari jep edhe nj thirrje
dhe nuk jep m thirrje duke pritur ndihmn. Shenjat mund t jepen me pip (bilbil)
apo me llamb baterike. Kontakti zanor n mal realizohet me thirrjen heeej-lop.
43
Specialitetet
dhe shkathtsit
bjeshkatare
Alpinizmi, ngjitja n shkmbinj
Alpinizmi sht ngjitje npr shkmbinj q pr
lvizje njeriu detyrohet tì prdor duart. Alpinizmi,
n nj mnyr, sht nj arritje m e lart e bjeshkataris, sepse n vete prmban luftn kundr pengesave natyrore dhe zotrim psikofizik n nj mas
shum m t madhe se sa ecja shtitja bjeshkatare.
Edhe pse njeriut t rndomt alpinizmi i duket i rrezikshm, duhet theksuar se ngjitsit gjinthnj ngjiten
bashk, duke u siguruar mes veti nga rrzimi. Shumica e fatkeqsive vjen pr shkak t parregullsis s
pajisjes ose pakujdesis. Ato shpesh mund t parandalohen ose mund t parandalohen pasojat e padshirueshme t tyre.
Alpinistt pr ngjitje dhe sigurim shfrytzojn pajisjen e posame alpiniste: Helmeta (prkrenarja mbrojtse) sht pjesa e pashmangshme e pajisjes s ngjitsit, e
cila mbron kokn nga gurt e rrokullisur. Litari pr ngjitje ka rolin e sigurimit t
vetes dhe t partnerit. Ai shpton ngjitsin nga pasojat e rrzimit (jo nga rrzimi),
shrben pr avancim n shkmbinjt e vshtir dhe manevrim. Litart duhet t jen
t fort, dinamik (q t mos thejm kurrizin me rastin e rrzimit), t rezistueshm
ndaj nxehtsis dhe t ftohtt. Trashsia sht 10 mm, ndrsa gjatsia 50 m. Kurthi
sht litar i gjatsis 6 m, me prerje 5-6 mm, i cili mund t jet me dobi t madhe
edhe pr nj bjeshkatar t zakonshm, sepse mund t shrbej si shtes ndihmse pr
brezin ngjits, pr sigurim tek bjeshkataria e lartsive, bile edhe pr terje t rrobave.
Brezi pr ngjitje vendoset n kraharor dhe rreth belit, e pastaj prmes karabinerve
prforcohet pr litar. Karabint shrbejn pr tù kyur n litarin ngjits. Pykat ngulen n t arat e shkmbinjve dhe kshtu lidhin litarin pr shkmb. Jan t formave
t ndryshme, varsisht nga dedikimi dhe tipi gjeologjik i shkmbit. ekii shrben
pr nguljen e kujave n t arat e shkmbit. Pr ngjitje shfrytzohen kpuct me
44
gjon gome, (t.a.q. ngjitset), sepse goma ka nj faktor t madh frkues me shkmbin.
Pajisjes ngjitse i takojn edhe disa mjete ndihmse me emra t plqyeshm: frendet,
dardhzat (tetshet) etj.
Kur nj drejtim prngjitet pr her t par, ather flasim pr ngjitjen parsore. Ngjitsit ia japin vlersimin e par t vshtirsis dhe emrin, ndrsa vizatimin e
ngjitjes e vizatojn n skicn e shkmbit.
Meqense shkmbinjt m t arritshm ve jan mposhtur, brenda alpinizmit
kohve t fundit po zhvillohen nnspecialitete alpinstike, si jan ngjitja ne shkmbinjt me akull dhe ngjitje n shkmbinj artificial. Pr dallim nga ngjitja teknike
gjithnj e m tepr po merr hov ngjitja e lir ngjitja pa ndihmesa teknike (vetm
me sigurim). E kundrt me kte do t ishte zbritja e shpejt pa kurrfar ndihmesash,
e mirnjohur n fizik si rnie e lir.
Shkathtsit alpinistike
Njohja e shkathtsive elementare t alpinizmit sht n dobi t do bjeshkatari,
sidomos pr lvizje npr male t thepisura, t larta dhe t rrezikshme, ku pr ngjitje
duhet t shrbehemi edhe me duar, me kmb dhe me hullit e trurit.
N t gjitha vendet ku sht e nevojshme t shrbehemi me duar duhet t kthehemi me fytyr kah shkmbi. Gjithashtu, rreptsisht duhet tì prmbahemi rregulls tri
pikat e forta. N tatpjeta gjithmon duhet t mbahemi n tri ekstremitete, e nse e
lvizim njrn dor ose kmb, kujdesemi duke krkuar vendin ku do t mund t kapemi apo mbshtetemi, duke mbajtur ekuilibrin dhe penguar rrzimin. Gabimet m
t shpeshta t fillestarve jan mbshtetja pr shkmb me gjunj, mbajtja me ngre
dhe luhatje dshpruese n litar.
Ngjitja duke u lidhur dhe sigurimi nuk praktikohen vetm n alipnizm, por n
t gjitha terrenet ku kjo sht e nevojshme pr siguri m t madhe. N lidhje gjithnj
ngjiten s paku dy ngjits, t lidhur ndr veti me litar. Derisa njri avancon, tjetri
qndron n vend stabil dhe siguron veten dhe partnerin. Ngjitsit duhet t njihen
mir mes veti dhe t jen me aftsi t ngjashme ngjitse. N shkathtsit alpinistike
bn pjes edhe lidhja e nyjeve t litarve pr t cilat m e rndsishmja sht t mos
zgjidhen vet. Po i cekim disa: njfishsi dhe dyfishsi udhheqs bulini, prusiku etj.
Speleologjia
(ose Kush e fiku dritn)
Speleologjia ose shpelltaria sht specialitet bjeshkatar i cili hulumton nntokn.

Bashk me vet lshimin n nntok, speleologjia ka detyr edhe hulumtuese n
kuptimin e prshkrimit t shtresave t toks, bots bimore dhe shtazore nn tok,
mbetjet e njeriut t lasht etj. Edhe pse shumica e speleologve me kt aktivitet
merren n mnyr amatore, ata i karakterizon profesionalizmi i lart (t kundrtt e
tyre do t ishin profesionistt joprofesional, t cilt shpesh kemi rastin tì takojm
45
n jet). Pr lvizje nn tok shfrytzojn pajisjen pothuaj t ngjashme me alpinistt,

por megjithat mjaft t ndryshme. Derisa alpinistt litarin e shfrytzojn pr sigurim,
speleologt e shfrytzojn pr ngjitje dhe lshim, prandaj litart e tyre duhet t jen
joelastike. I kan edhe helmetat me ndriuese karbidi (t cilat qndrojn m shum
se baterit), rrobat, pajisjet pr matje topografike e t tjera.
Me termin objekt speleologjik nnkuptojm shpelln, gropat dhe vrimat tjera n
tok. Gropat, zakonisht, jan vertikale, ndrsa shpellat horizontale.
N objektet speleologjike hasim ornamente stalagmite dhe stalaktite. Q t mos
i prziejm, mbaje mend njher e prgjithmon q stalagmitt zvarriten npr tok,
ata me T qndrojn varur.
Bjeshkataria e lartsive
Termi i bjeshkataris s lartsive nnkupton
lvizjen n male t larta mbi 2500 metra. Vizita
ktyre maleve pr shkak t bors s madhe dhe
kushteve t pavolitshme atmosferike sht i mundur vetm n pjesn m t prshtatshme t vitit e
ndonjher as ather.
Me rritjen e lartsis bota shtazore dhe vegjetacioni jan gjithnj e m t rralla, sikurse edhe
ajri. Duhet ditur se mungesa e oksigjenit n lartsit mbi 4000 metra pashmangshm shkatrron
qelizat nervore, qeliza kto t vetmet q nuk regjenerohen n organizmin e njeriut,
q l pasoja t prhershme ( mashtrohesh nse mendon se pas ksaj njerzit nuk nervozohen!). Me aklimatizim gradual npr lartsit e mdha arrihet vetm rezistenca
e pjesrishme n smundjen e lartsis, prndryshe shum e rndsishme pr ngjitjet
triumfale, por shkatrrimi i qelizave nervore nuk mund t ndalet. Mbi t gjitha bjeshkataria e lartsive krkon prvoj t madhe bjeshkatare e cila fitohet me bjeshkatari disavjeare npr malet m t ulta dhe fitimin gradual t prvojs bjeshkatare
t lartsive, m s miri pr ne, n Alpet m t afrta. sht e shkujdesshme dhe e
rrezikshme q t shkohet npr lartsi t mdha pa prvoj t mirfillt bjeshkatare,
sepse do t mund t ngjiteshim n qiell, i cili atje nuk sht larg! Mes tjerash, bjeshkataria e lartsive krkon kondicion t shklqyeshm, prgatitje t plot dhe aftsi
pr shkathtsi t ndryshme n prdorimin e cepinit dhe pajisjet tjera t nevojshme.
Forma m e ekspozuar e bjeshkataris s lartsive dhe bjeshkjataris n prgjithsi sht ekspedicionizmi, i cili n vete prmban t gjitha elementet e specialiteteve bjeshkatare. Ekspeditat, pr ndryshim nga bjeshkataria e lartsive, kan logjistikn vetanake, nuk kalojn natn npr objekte t forta dhe nuk lvizin npr shtigje,
sepse ato nuk gjinden n viset q ata shkojn.
46
Specialitetet tjera bjeshkatare

Dikur specialitet i bjeshkataris n disa vende si Kroacia ka qen skijimi bjeshkatar, por ai tanim gati sht shuar. Skijimi dhe bjeshkataria atje sot sht i lidhur
kryesisht prmes SHMSH-it, i cili dimrit me vigjilenc kujdestaron npr vendet
skiatore dhe ndihmon skiatort e aksidentuar.
Nga orientimi bjeshkatar sht zhvilluar vrapimi orientues. Me ndihmn e hartave speciale M= 10000 dhe busolls garuesit n mal krkojn pikat kontrolluese (PK)
t shenjuara me flamuj kuq-bardh. Ai i cili gjen t gjitha pikat kontrolluese dhe i
pari vjen n cak, shpallet fitues.
Fluturimi me parashut dhe paraglidingu sht relativisht paraqitje e re npr
male dhe qiell mbi to, interesante pr fluturuesit sikurse edhe pr shikuesit nga toka.
Projektimi i veprimit personal

bjeshkatar
Q dashuria jote pr bjeshkt dhe bjeshkatarin me koh t mos zvoglohet,
sht mir q t kultivohen kujtimet bjeshkatare dhe me veprim vetanak tì jepet
kuptim, qoft me marrje me specialitetet
e bjeshkataris ose me udhheqjen e shtitjeve , prmes puns shoqrore etj. Zgjidhe
dhe kushtoju asaj q t intereson, disponon
dhe lumturon. Gzimi nuk do t mungoj.
Puna shoqrore n bjeshkatari

Pr bjeshkatart q duan tì kontribuojn bjeshkataris dhe shoqris s vet,
zgjedhja e aktiviteteve me t cilat mund t merren sht e gjer. Shumica e bjeshkatarve sht e interesuar kryesisht pr bjeshkatari, por jo edhe pr tì dhn
ndonj kontribut bashksis dhe puns bjeshkatare n shoqrin e vet. T tjerve,
ndrkaq, puna shoqrore u krijon knaqsi dhe rast q dashurin e vet pr bjeshkatarin ta ndajn me t tjert. Suksesi n punt e tilla sht stimul i shklqyeshm pr
veprim t mtutjeshm.
Fotografia bjeshkatare
Kujtimet nga shtitja m s miri mund tì marrim prmes fotografis. Pr fotografi t suksesshme nuk sht e nevojshme t kemi foto- aparat t madh, por duhet
njohur n shpirt mundsit dhe mangsit e tij. Mjetet ndihmse fotografike (tele-
47
objektivi, polarizatori, filtrat UV) jan t

dobishme, por jo edhe t domosdoshme.
Q fotografia t jet e mir, ajo duhet
t ket kuptimin dhe iden e vet. Derisa
fotografia dokumentare shnon pjesmarrsit dhe astet nga shtitja, si dhe veorit
e peizazheve, ajo artistike ka pr qllim t
gjej dhe t shpreh bukurit e maleve dhe
t natyrs. Gjat fotografimit duhet pasur
kujdes n zgjedhjen e kuadrit, pozicionin
e diellit, si dhe burimin e drits. (lojn e
drits dhe hijes, kundr drits), planeve,
(sa m shum plane) dinamikn e fotografis.
Filmin fotografik tani e ka zvendsuar fotografia digjitale. Aparatt digjitale bashkkohor mundsojn me qindra
fotografime gjat nj shtitjeje, por pr
fotografi kualitative krkojn rezolucion
m t madh (5 megapixel e m shum).
Pas kopjimit n disk, n emrin e datoteks
sht mir t shnohet data, vendi i fotografimit dhe ndonj emr apo vrejtje. Nse
dshiron q fotot tìa tregosh nj rrethi m t madh njerzish dhe nse ata duan t t
dgjojn, ather leksionin tnd prgatite me kujdes, por duke u bazuar n rregullin:
leksion i mir sht ai i cili shterr temn, por jo edhe dgjuesit.
Vizita transfersaleve bjeshkatare

Transfersala sht rrug bjeshkatare, e cila lidh disa caqe t nj mali apo regjioni. Shumica e transfersaleve ka udhrrfyesin e vet n t cilin jan t shnuara shtigjet dhe caqet t cilat i takojn asaj si dhe ditari, i cili plotsohet me vula t pikave
kontrolluese (PK). Pr ditarin e plotsuar organzatori i transfersales vizitorit i ndan
shenjn apo distinktivin prkats dhe e shnon n librin e saj.
Kuptimi i transfersales sht njohja e vendeve t zgjedhura n ndonj zon malore (jo anashkalimin e ktyre zonave). Bjeshkataria npr transfersale ka qen e popullarizuar decenieve t kaluara, e edhe sot sht mnyra m sistematike e zgjedhjes
s caqeve interesante n malet e zgjedhura.
Transfersalet dallohen pr nga vshtirsia dhe zgjatja. M t shkurtrat mes tyre
mund t vizitohen gjat nj gjysm dite, ndrsa pr m t gjatat nevojitet edhe nj
vit i tr.
48
Literatura bjeshkatare
Literatura bjeshkatare sht deg e posame e artit letrar, e rndsishme edhe
pr llojllojshmrin, pr kualitetin dhe sasin. Ndonse shkrimtart bjeshkatar jan
kryesisht t panjohur n qarqet e shkrimtarve jobjeshkatar, shum tekste t tyre
kan vlera artistike, duke falnderuar begatin e prjetimeve q i ofrojn malet.
M t shpeshtit jan analet, prshkrimet e prjetimeve, kngt, mendimet mbi bjeshkatarin etj. Edhe literatura dokumentare bjeshkatare sht e pasur, e cila shnon
aktivitetet bjeshkatare (p.sh. dekoratat e shoqris) ose shkruan pr viset, peizazhet
bjeshkatare n formn e udhrrfyesit bjeshkatar dhe t monografis.
Revistat bjeshkatare, gjithashtu, jan nj mundsi e mir pr shprehjen dhe prshkrimin e aktiviteteve bjeshkatare, informatave t dobishme pr bjeshkatart.
Mbledhja e simboleve bjeshkatare

Prve simboleve t transfersaleve, editohen edhe simbole apo shenja tjera m
s shpeshti kto jan shenja jubilare apo shenja t shoqrive, shtpive malore apo
maleve. Duke i mbledhur kto shenja, shum shpejt mund te mblidhet nj koleksion
i madh. Shenjat mund t jen nj kujtim i shklqyeshm nga ndonj shtitje interesante, male tjera dhe aste tjera te bukura.
Ditari i bjeshkatarit
Ditari i bjeshkatarit sht nj kujtim i vlefshm pr shtitjet tona dhe dokument
pr veprimin ton bjeshkatar. N t, pas do shtitjeje, duhet shkruar prjetimet tona,
vrejtjet dhe mendimet. Mund t shkruhet ku kemi shkuar, kah kemi ecur, ka kemi
ngrn dhe pir, ku kemi humbur, n k jeni dashuruar, mbi shakat e bra etj. Ditari
mund t ket edhe vlera arti. Ai mund t merret me veti edhe n shtitje dhe n t
mund t shtypen vulat e bjeshkataris (t transfersaleve, majave, shtpive malore
etj.). Mir do t ishte q n ditar t vendoset edhe ndonj fotografi.
Krkimi n internet
Mundsit e internetit n mnyr t konsiderueshme kan kontribuuar n paraqitjen e maleve dhe bjeshkataris n prgjithsi. Duke krkuar npr faqet e internetit
mund t msojm shum informata mbi planifikimin e shtitjeve, t shohim fotografi
t bukura nga malet dhe t shkmbejm informata mbi bjeshkatart tjer. Informatat
qendrore zakonisht merren nga Federata bjeshkatare e nj vendi, por edhe nga shoqerit bjeshkatare t vendeve t ndryshme, adresat e t cilave mund t gjinden gjithandej n internet npr web faqet e tyre. Megjithat, mos harro se malet nuk mund
tì njohim me bjeshkatari virtuale, por vetm me shkuarje n to me kmbt tona.
49
ka duhet t dij bjeshkatari
(Shembuj
pyetjesh nga provimi i shkollave t bjeshkataris)
Bjeshkt dhe bjeshkataria
KA SHT BJESHKATARIA
qllimi dhe kuptimi i bjeshkataris
dallimet dhe ngjashmrit me sportin
dallimet mes shtitjes dhe bjeshkimit
HISTORIA E BJESHKATARIS
Fillimet, zhvillimi dhe sukseset e
bjeshkataris
MBI BJESHKT
Krijimi dhe formsimi i maleve
malet e Kroacis dhe majat
malet dhe majat e Evrops dhe bots
Shtitja bjeshkatare
PLANIFIKIMI DHE ORGANIZIMI I
SHTITJES
planifikimi dhe organizimi shtitjes
organizimi i transportit;mjetet transportuese
si t prgatitemi pr shtitje
SHTITJET DISADITORE DHE
BUJTINA N MAL
organizimi i shtitjes disaditore
shtpit malore dhe bujtina n to
fushimi natn n tenda (kampimi,
fushimi)
bujtina e paplanifikuar nn qiell
natn
LVIZJA DHE QNDRIMI N MAL

dinamika e ecjes gjat ngjitjes
tempoja e ecjes dhe rregullimi i saj
frymmarrja dhe djersitja gjat
ngjitjes
pushimet; t gjata dhe t shkurtra
ecja npr bor dhe terrene t
rrshqitshme
zbritja, ngarkesa n kmb gjat
zbritjes
lvizja n grupe
SHTIGJET MALORE DHE
MARKACIONI
markacionet, udhrrfyesit, kryqzimet, markimi i rrugve malore
rrugt malore dhe transfersalet
ecja npr rrug sfiduese dhe t
siguruara
anashkalimi n vende kritike
ORIENTIMI
hartat, lloji dhe dedikimi i
tyre;prshkrimi i harts
izohipsat, masat, shenjat hartografike
mnyrat e orientimit
orientimi prmes busolls dhe caktimi i azimutit
prcaktimi i veriut n hart
orientimi astronomik
ka duhet br kur t humbesh n
mal
vrapimi orientues
50
UDHHEQSIT MALOR
udhheqsi i rrugs dhe marrdhniet
me t
udhheqja e shtitjes, prgjegjsia e
udhheqsit
KOHA DHE PROGNOZA E KOHS
si t parashikohet koha e mir e si
ajo e keqe
ndodhit n atmosfer, ret dhe
MOTI
rreziku dhe mbrojtja nga moti i lig
USHQIMI I BJESHKATARVE
burimet e energjis n ushqim
sheqernat dhe kripa, kompensimi i
elektroliteve
ushqimi n turat shumditore
dallimet e ushqimit gjat dimrit dhe
vers
pijet ;prdorimi i ujit, pijet izotonike,
dezinfektimi i ujit
PAJISJA BJESHKATARE
rrobat dhe mbathjet
kpuct bjeshkatare dhe orapt
prbrja e strajcs (trasts s malorve)
pajisja pr turat shumditore
pajisja pr kushte dimrore dhe bjeshkatari n lartsi, cepini dhe derezat
SJELLJA E BJESHKATARVE N
SHTITJE
etika bjeshkatare
prshndetja n mal
sjellja ndaj bjeshkatarve tjer
sjellja n shtpit malore
MBROJTJA E NATYRS
BJESHKATARE
ka mundet dhe duhet t bj pr
natyrn do njeri
ka dhe si e rrezikon natyrn malore
llojet e bimve t mbrojtura
krahinat e mbrojturat tek ne, territoret, parqet, parqet natyrore, rezervatet etj.
RREZIQET, FATKEQSIT
DHE NDIHMA N MAL
frika, paniku, mposhtja e
friks,prgatitja psikologjike
rreziqet objektive
rreziqet subjektive
si t shmangim rrezikun (parandalimi)
ka do t bsh n situata t rrezikshme
DHNIA E NDIHMS T
AKSIDENTUARVE
veprimi kur t ndodh fatkeqsia
prmbajtja e kompletit t ndihms s
par
dhnie e lngjeve t aksidentuarit
pavetdija (t fiktit) dhe shoku
mbrojtja nga t ftohtit
thyerja e kocks, plkimi, nxjerrja,
imobilizimi
gjakderdhja nga plaga
smundja e lartsis
pika e diellit
verbimi nga dielli, mbrojtja nga
rrezet UV
verbimi nga bora
SHRBIMI MALOR I SHPTIMIT

qllimet, detyrat, veprimet
lajmrimi i SHMSH
Specialitetet bjeshkatare
ALPINIZMI
alpinizmi, kuptimi i tij
pajisja alipinistike
sigurimi gjat ngjitjes s rrezikshme,
ngjitja me t lidhur
shkathtsit elementare t alpinizmit
t cilat i shfrytzojm edhe n vendet
ku duhet t shrbehemi me duar
rregulla tri pikat e forta
ngjitja n shkmbinjt me akull dhe
ngjitja e lir
SPELEOLOGJIA
detyrat dhe qllimet e speleologjis
objektet speleologjike, shpellat dhe
gropat
pajisja speleologjike
51
BJESHKATARIA E LARTSIVE
MALORE
kuptimi i bjeshkataris s lartsive
malore
krkesat e bjeshkataris s lartsive
oksigjeni n lartsit e mdha
KUPTIMI OSE DOMETHNIA E
VEPRIMIT PERSONAL BJESHKATAR
kualitetet baz t fotografis
fotografia bjeshkatare, artistike,
dokumentare
letrsia dhe revistat bjeshkatare
Knaqsit e bjeshkataris
Bjeshkataria nuk sht nj shtitje e kot npr brigje apo pushtimi i majave
(nga t cilat edhe ashtu shpejt do t zbresim), por sht mnyr dhe stil i jetess,
nj sr aktivitetesh t cilat njeriut bashkkohor t qytetit ia bjn jetn m t
knaqshme, m t shndosh, mbi t gjitha m t bukur. T jesh bjeshkatar do t
thot t vizitosh dhe njohsh bukurit e vendit, t knaqesh n pamjet e shklqyeshme t maleve dhe t fitosh shoqri t re. Shkuarja e qndrimi n natyr dhe
n ajrin e pastr t bjeshks paraqet nj pushim aktiv, i cili prkundr lodhjes
fizike bjeshkatarin e mbush me energji, knaqsi dhe prjetime t reja. A nuk
sht knaqsia ajo q krkojm nga jeta?
Megjithat, gjithnj duhet pasur n mendje se pr prjetime dhe knaqsi
nuk jan t domosdoshme malet e largta dhe t larta , as nj dit e kthjellur
dhe me diell, as bukurit dhe pamjet e rralla, por para s gjithash dashuria pr
bjeshkt dhe bjeshkatarin. Gzimin dhe lumturin duhet gjetur tek vetvetja!
T dshirojm shum fat, lumturi dhe gzim n bjeshkatari!
52
Prmbajtja
Fjala hyrse e autorit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Disa fjal t prkthyesit t doracakut. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Bjeshkt dhe bjeshkataria

`sht bjeshkataria?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Zhvillimi i bjeshkataris. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Shtitja bjeshkatare
Planifikimi dhe organizimi i shtitjes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Shtitjet disaditore dhe fjetja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
(bujtina) n bjeshk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Lvizja dhe qndrimi n mal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Ecja npr shtigje malore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Pushimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Koha dhe parashikimi i (jo) kohs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Rrugt malore dhe markimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Orientimi (ose N dreq, qenkemi humbur!) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Udhheqsit (prijsit) malor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Ushqimi i bjeshkatarve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Pajisja bjeshkatare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Sjellja e bjeshkatarve (etika bjeshkatare). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Sjellja n shtpit malore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Mbrojtja e natyrs malore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Rreziqet dhe ndihma n mal

Rreziqet dhe frika n mal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Dhnia e ndihms t t rrezikuarve -. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
aksidentuarve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Ndihma e par. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
Shrbimi malor i shptimit (SHMSH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Specialitetet dhe shkathtsit bjeshkatare

Alpinizmi, ngjitja n shkmbinj. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Speleologjia (ose Kush e fiku dritn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Bjeshkataria e lartsive. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Specialitetet tjera bjeshkatare. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
ka duhet t dij bjeshkatari (Shembuj pyetjesh
nga provimi i shkollave t bjeshkataris). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Bazat e Bjeshkatarise Libri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bazat e Bjeshkatarise Libri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B A Z AT E B J E S H K ATA R I S

Federata Bjeshkatare Alpiniste e Kosovs

Prktheu nga kroatishtja

Profesionist i promovimit shndetsor dhe mjedisor

Prof. Besim Kpuska

Inxh. i dipl. Fetah Krypa & Alan aplar

Fjala hyrse e autorit

Disa fjal t prkthyesit t doracakut

Pse shkojm n mal, ose pse bjeshkojm?

T kuptuarit e gabuar t bjeshkataris

bjeshk dhe shkuarjeve n natyr i qaset n mnyr t organizuar, t menduar dhe t

fillojn t organizohen ekspedita npr malet

Kuriozitete nga Everesti

Shkurtimisht mbi malet

Anglezi Jonathan Pratt sht

(aktivitetet seizmike dhe vullkanike)

Majat m t larta sipas kontinenteve

Majat m t larta t Alpeve

Dukja e bjeshkve nga gjithsia

Malet n Kosov Shqipri dhe prreth

Shnimet i prpiloi: Skender Sina Inxh. dip. i Gjeodezis, Gjakov

Disa foto t maleve n Kosov dhe prreth

Maja e Korfit (Vertop)

pr udhheqje, por m t mira pr afirmimin e bjeshkataris dhe kyjen e antarve

Shtitjet disaditore dhe fjetja

Lvizja dhe qndrimi n mal

Djersitja shrben pr termoregulacion q t lirohemi nga temperatura e teprt.

pjerrtsia. Ecja horizontale mesatare sht 4-5 km/

N krye t grupeve m t mdha gjithnj duhet t lihet ndonj bjeshkatar me

Ecja npr shtigje malore

Gjat ecjes ndihmojn shum shkopinjt, sepse pr do hap shkarkojn 5-6

Koha dhe parashikimi i (jo) kohs

Rrugt malore dhe markimi

Markacioni (markimi) bjeshkatar dhe udhtreguesit

(ose N dreq, qenkemi humbur!)

Orientimi sht gjeturia n terren. Shkathtsia e shfrytzimit

izohipsat jan m t shpeshta, tatpjeta sht m e madhe, ndrsa ku jan t hapura,

Gjeturia gjat vshtirsis

Udhheqsit (prijsit) malor

Raporti mes udhheqsit dhe pjestarve t grupit

por n vend t prshtatshm ku nuk do t`i rrezikohet jeta. do bjeshkatar duhet q pa

Mnyja pr tura disaditore

ORAPT - vishen nj pal orap pambuku dhe

shtpin malore me gjrat tjera. Gjrat n strajc

SYZAT PR LEXIM T vendosura n kuti t posame t fort. Shrbejn

Pajisja shtes pr shtitjet disaditore

Pajisja shtes pr kushtet dimrore dhe lartsit e mdha

Sjellja e bjeshkatarve (etika bjeshkatare)

t`i shkaktosh dm t madh organizats bjeshkatare dhe bjeshkatarve, por edhe

Sjellja n shtpit malore

Mbrojtja e natyrs malore

Civilizimi njerzor sht zgjeruar n t gjitha

Dhjet porosit (urdhrat) mbrojtse

1. Respektoj rregullat e parqeve nacionale, rezervateve dhe parqeve t

Frika dhe paniku

Shkak i shpesht i rrezikut, i cili mund t parandalohet me planifikim t mir,

Dhnia e ndihms t t rrezikuarve aksidentuarve

GODITJA NGA NXEHTSIA personin duhet vendosur n hije, ndrsa n

Shrbimi malor i shptimit (SHMSH)

(ose Kush e fiku dritn)

Speleologjia ose shpelltaria sht specialitet bjeshkatar i cili hulumton nntokn.

n jet). Pr lvizje nn tok shfrytzojn pajisjen pothuaj t ngjashme me alpinistt,

Specialitetet tjera bjeshkatare

Projektimi i veprimit personal