GEM MAKNELER DERS NOTLARI

GEM MAKNALARI :
ALIMA

LKELER

BAKIMINDAN;

1-Dtan yanmal makineler(Buhar makineleri) :

- Pistonlu buhar makineleri
- Buhar trbinleri
2-ten yanmal makineler: - Dizel makineleri
-Karbratrl makineler
- Gaz trbinleri
GREVLER

BAKIMINDAN;

1-Ana makineler
2-Gemi yardmc makineleri
-Ana makine yardmclar;Yakt,yalama ya,deniz suyu sirklasyon pompalar vb.
-Gverte yardmclar;Vinler,kreynler,rgatlar,tov makineleri,dmen makineleri vb.
-Grev makineleri;Hidrofor,sintine,balast,yangn,WC pompalar buzluk ve klima
sistemleri vb.
Ticaret gemilerinde genellikle ar devirli,diesel makineler kullanlr. Diesel
makineler en ekonomik gemi makinesi tipidir.Seyir yarap veya erim menzili en yksek
gemi makinesidir.
DZEL MAKNELER:
l nokta:Pistonun silindir iinde kabildii;en yksek noktaya st l nokta,
En alt noktaya da alt l nokta denir
Strok veya kurs:Pistonun alt ve st l noktalar arasnda kat ettii mesafeye
denir. Bu iki nokta arasnda kalan hacme de kurs hacmi veya piston deplasman
denir
l hacim:Piston st l noktada iken kaver ile piston arasnda kalan bolua denir

Etki(tesir):Pistonun sadece st ksmnda yanma oluyorsa tek etkili makine

Hem alt hem de st ksmnda yanma oluyorsa ift etkili makine denir.

DRT ZAMANLI DZEL MAKNELER;

-Pistonun drt strokunda veya hareketinde

-Krank aftn iki tam dn veya 720 derece hareketinde
bir i evrimi oluturan makinelerdir.
Bir evrimde srasyla emme,sktrma,yanma veya genileme ve egzost
stroklar(zaman) ad verilir.
Egzost zamannn sonunda emme ve egzost valflerinin her ikisinin de ak kald
arala; valf overlebi,sbab akmas veya sbab bindirmesi ad verilir.
Bylelikle silindirlerde;
-Daha fazla temiz hava
-yi bir egzost temizlii
-Daha iyi bir soutma salanm olur.
4 ZAMANLI MAKNELERN ALIMA PRENSB

o Piston Nden ANya ilerlerken bir vakum oluturur. Hava silindire girer. Piston
AN y biraz geince emme valf kapatlr. Bu zamana Emme stroku ad verilir.
Emme strokunda silindire giren havann basnc 1 bardan azdr.
o Pistonun N ya ynelmesinden sonra emme valf kapatlr. Sktrma stroku
balam olur. Bu strokta ,40 bar ve 450-650 dereceye ulalr. Piston N ya
gelmeden enjektrlerden yakt pskrtlr ve Yanma ve Genileme stroku
balam olur.
o Yanma ve Genileme strokunda silindir iinde 40-80 bar ve 1400-1900 dereceye
ulalr. Piston hzla AN ya doru ilerler. Buna i stroku da denir.
Yanma ve Genileme stroku sonunda basn 2-3 bara der,piston AN ya gelmeden
nce egzost valf alr. Buna serbest egzost denir. Pistonun N ya
ynelmesinden sonra ; silindir iinde kalan gazlar piston tarafndan
darya atlr. Buna da cebri egzost denir.
K ZAMANLI DZEL MAKNELER
-Pistonun iki strokunda veya hareketinde
-Krank aftn bir tam dn veya 360 derece hareketinde
bir i evrimi oluturan makinelerdir.
Piston en altta iken sprme havas portundan (pencere) ieriye sprme havas
dolar ayn anda da egzost portundan darya egzost k olur.Buna sprme ad
verilir.Piston yukarya karken her iki portu da kapatr.Ardndan da sktrma
ilemi yaplr.
Piston st l noktaya gelmeden az nce enjektrden yakt pskrtlr. Piston alt
l noktaya yneldiinde yanma sonucunda; i stroku meydana gelir. Piston alt l
noktaya gelmeden az nce,egzost sonra da sprme havas portu alr.
ki zamanl bir dizelde sprme havas basnc 1,15-1,55 bar deerindedir(Sper
arjsz bir makinede ).
o

K VE DRT ZAMANLI MAKNELER ARASINDAK FARKLAR

o Drt zamanl makinelerde bir iin oluumu iin 4 strok veya 720 krankaft dnme
as, iki zamanl makinelerde ise2 strok ve 360 dereceye ihtiya vardr.
o Drt zamanl makinelerde sprme piston tarafndan, iki zamanl makinelerde ise
sprme havas pompas tarafndan yaplr.
o ki zamanl makinelerde, layner zerinde port(pencereler) vardr. Silindire havann
girii ve ters akml diesellerde de egzostun k portlardan olur.
o ki zamanl makinelerde sperarj yapmak daha zordur.
o Drt zamanl makineler; yksek devirli ve dk gl makinelerde
ki zamanl makineler; dk devirli ve yksekgl makinelerde tercih edilirler.
o ki zamanl makineler genellikle;zgl yakt sarfiyat,zgl makine arl ve zgl
makine hacmi asndan daha avantajldr.
K ZAMANLI DZEL MAKNELERDE SPRME TRLER
1-DN VEYA TERS AKIMLI SPRME
2-DORU AKIMLI SPRME

1-DN VEYA TERS AKIMLI SPRME:Emme ve egzost portlar layner zerindedir.

Sprme havas nce yukar sonra da aaya hareket ederek egzosttu temizler ve dolgu
havasn temin eder.
A) Basit portlu sprme:
o Egzost portu emme portunun zerinde ve karlkldr.Havann by-pass
yani ksa devre yapma durumu vardr. piston yukar karken nce
emme portunu kapatr. Bu srada egzost portundan bir miktar arj
havas kaar.
B) ek valfl sprme:( Geri dndrmez valfl sprme)
o Emme ve egzost portu ayn seviyede veya emme portu daha
yksektedir. Emme portuna konan ek valf hem arj havas hem de
egzosttun hava manifolduna kamasn engeller.
o Ar devirli ve yksek gl dizellerde tercih edilir. yi bir yanma ve
fren ortalama basnc elde edilebilir.
C) Port ve sbabl sprme:
o Hava ve egzost portlar karlkldr ki sra hava portu vardr. Alt
hava portu egzost ile ayn sradadr.st hava portu ise bir valf ile
denetlenir ve otomatik olarak denetlenir.
o Piston yukar strokunda,egzost ve alt hava portunu kapatr.st
porttan hava girii devam eder. Valf kapandktan sonra sktrma
ilemi devam eder.
o Orta ve yksek gl makinelerde tercih edilmektedir.
D) lmek sprme(M A N tr sprme):
o Hava ve egzost portlar dey olarak ayn izgide
sralanmlardr.Altta hava stte ise egzost portu vardr.
o Egzost portuna osileytin valf veya dner slayt valf konmutur.
Bylece pistonun yukar strokunda; hava portu kapand an osileytin
valf tarafndan egzost portu kapanr ve dolgu kayb engellenir.
o lmek sprme ok yksek gl ve kroshetli makinelerde, ift etkili
dizellerde tercih edilir.
2- DORU AKIMLI SPRME

o Hava portundan silindirlere verilen hava yn deitirmeksizin st ksmdaki

egzost valfinden , egzosttu dar atar.
o Doru akml sprme, ters akml sprme ile karlatrldnda daha
verimlidir ve tercih edilir.ki tr doru akml sprme vardr.

A) Tek pistonlu doru akml sprme:

o Silindir kaverine 1-4 adet egzost valf konmutur. yi bir sprme ve
hava arj salanr.
B) ift pistonlu doru akml sprme:(Kart pistonlu sprme)

Karlkl iki pistondan alttaki egzost stteki ise hava portunu kontrol
eder. yi bir sprme ve hava arj salanr. Ancak iki krank aft ve
birtakm zorluklar sebebi ile daha az tercih edilirler.

YAKIT PSKRTME SSTEMLER

Yakt Sisteminin Tanm ve Sistemdeki Ana Paralar:

Dizel motorlarnda motora gerekli yakt depolayan, temizleyen ve yeterli
miktarda silindire pskrten sisteme, YAKIT SSTEM denir.
Bugn deiik yapda yakt sistemleri varsa da, sistemi oluturan ana paralar
hepsinde ayndr. Bu paralar :
a) Yakt deposu
b) Besleme pompas
c) Filtre
d) Yakt pompas
e) Yksek basn borular
f) Enjektrler
g) Geri dn ve sznt borulardr.
Daha ok tat dizellerinde kullanlan tipik bir yakt sisteminin paralan
ekilde grlmektedir. Sistemin almasn ekilden takip ederek ksaca grelim.
Besleme pompasnn depodan emdii yakt, yaklak olarak 0,5 -1,5 kg/cmbasnla filtreye gnderilir. Burada szlen ve iindeki pisliklerden temizlenen
yakt, yakt pompasna gelir. Yakt pompas, basncn ykselttii (80-400 kg/cmye) ve miktarn lt yakt yksek basn borular ile enjektrlere gnderir.
Enjektrler de bu basnl yakt yanma odasna pskrtrler. Enjektrlerden
szan ve pompann gereksinmesinden fazla olan bir ksm yakt, geri dn ve
sznt borular ile depoya geri gnderilir.

ekil Yakt pskrtme devresi

o Haval pskrtme: Yaktn silindire basnl hava ile pskrtld sistemdir.

Gnmzde kullanlmamaktadr.
o Sabit basnl pskrtme: Basnl yakt srekli devrededir. Enjektrler mekanik
olarak alp kapatlr. Gnmzde kullanlmamaktadr.

o Hidrolik pskrtme: Yakt pompas tarafndan gnderilen yakt,hidrolik basncn

deiimime bal olarak enjektrler tarafndan pskrtlmektedir. Gemilerde bu
sistem tercih edilmektedir.

ekil Enjektr sistemi

ekil Pskrtme odas

Yakt k rekoru
Makaral itecek
Emniyet haznesi
El pompas
Yakt giri rekoru
Giri supab
Durultma kab
szgeci
Piston
Piston yay
irtibat ubuu
k supab

Sekil: Besleme pompas paralar

Besleme pompalarnda hangi tarafn giri, hangi tarafn k olduunu anlamak
iin baz iaretler vardr. Bunlar:
1 in (giri), out (k) yazlan.
2 Gvde zerindeki ok iareti.
3 El pompasnn olduu taraf giritir.
4 Giri tarafnda tek, k tarafnda ise iki delik vardr.

1 itecek emniyet sekmam

2 itecek makaras
3 itecek
4 itecek ynlendirme pimi
5 k supab
6 k supab yay
7 k supab kapa
8 El pompas
9 Giri supab yay
10 Giri supab
11 Karmazlk pullar
12 Giri rekor
13 Szge
14 Piston kapa
15 Piston
16 irtibat ubuu
17 Piston yay
18 Gvde
19 Karmazlk pullar
20 k rekoru
21 Conta
22 itecek yay
23 itecek ynlendirme pimi
24 itecek makara pimi

AIRI DOLDURMA VEYA SPER ARJ

o 2 ve 4 zamanl makinelere uygulanabilir. Silindirlere verilenden daha fazla

verilmesine sper arj ad verilir. Bylece; daha fazla yakt yaklr ve daha fazla g
elde edilir.
o ki tr sper arj vardr.
1. Mekanik sper arj: makine krank aftndan alnan g ile hava bloverinin
altrlmasdr.
2.
Trbo arj: Makine egzostundan yararlanlarak
hava bloverinin
altrlmasdr.

DRT ZAMANLI DZELLERDE SPER ARJ

Makine egzostundan kan gazlar bir trbini ve trbine bal bir hava bloverinin
altrlmasn salar. Blover bir filtre aracl ile emdii havay interkulere
gnderir.
o nterkuler havay soutarak; daha fazla miktarda havann silindirlere gitmesini
salar (25-50 derece). Bylece makine gc de artrlm olur.
o Drt zamanl ve ar doldurmal bir dizelde sper arj basnlar yledir;
1.20-1.55 bar . ki zamanl ve sper arjsz bir dizelde de bu deer ayndr. Yani;
Drt zamanl makinelerde sper arj uygulamas iki zamanllara gre daha kolaydr.
o

K ZAMANLI DZELLERDE SPER ARJ

o ki zamanl diesellerde sprme havas basnc 1.15-1.55 bardr. ki zamanl diesele

o
o

sper arj uygulandnda sprme havas basnc 2.5 bar ve stdr

ki zamanl diesellerde 2.5-6 bar basnc salamak iin sprme pompas ve
sperarja birlikte ihtiya vardr.
Gnmzde tm gemi dizelleri sper arjl yaplmaktadr.

SPERARJIN FAYDALARI
zgl makine arl azalr.
o Makinenin lleri ve hacmi klr.
o Genel verim artar.
o zgl endike ve zgl fren yakt sarfiyat azalr.
o Mekanik verim artar.
o Sbab akmas uzadndan silindirde kalan egzost miktar azalr.
o Sper arj nedeniyle trblans artar ve iyi bir karm-yanma salanr.
o

BUHAR TRBNLER:
Buhar Genilemesine Gre:
1. Aksiyon trbinleri
2. Reaksiyon trbinleri

1. Aksiyon trbinleri :
o Buharn basnc nozullara drlr. Bylece hz oalr.(1000 m/s) .
o Hareketli kanatlara arpan buhar kuvvet uygular. ( aksiyon kuvveti veya
impuls)
o Kanatlar; diski oda rotor aft dndrr. Rotor aft rotor aft
yataklar tutar. Rotorun etraf bir muhafaza ile ; trbin keysi ile buhar
szdrmayacak ekilde kapatlmtr.

Aksiyon trbinleri 4e ayrlr.(3000-6000 rpm)

1. Basit impals trbinleri (De Laval);

-

Bir yada birka nozul ile evresinde hareketli kanat bulunan bir rotordan
oluur.
Kondersersiz altklarndan buhar harcam yksektir. 50 BG ve alt
kompresr, jeneratr, fan vb. yrd. Mk. Kullanlr.

2. Hz basamakl aksiyon trbini ( curtis) :

-

Birka nozul 2-5 aras hareketli kanatlar aras, hareketsiz kanat bulunan
rotordan oluur.
Jeneratr, yrd. mk ve kombine trbinlerde kullanlr. Tornistan trbini
olarakta yaygn olarak kullanlmaktadr.
Kondenser siz olarakta kullanlabilmektedirler.
3. Basn basamakl aksiyon trbini (rateau)
De Laval ve Curtisda vakum elde etmek zordur.
Rateau; birden fazla De Laval trbinin bir afta balanmas ile oluur.
Trbin kondanser basncna eit bir deerde kondansere verilir.
Ana makine ve jeneratr olarak kullanlrlar. Ekonomik bir buhar-yakt
sarfiyat vardr.
4. Hz ve basamakl aksiyon trbini (curtis- rateau)
Rateau; aksiyon trbinleri iinde en ekonomik trbindir. Ancak ok sayda De
Laval kademesine ihtiya vardr. buhar da boyutun ve maliyetin fazlaca
artmasna sebep olur.
Birka Curtis ve bunlar izleyen Rateau kademesi Curtis- Rateau trbinini
oluturur. Bylece derli toplu, daha ucuz, az yer kaplayan trbin elde edilir.
Ana makine yksek basn nitesi, jeneratr ve tornistan trbini olarak
kullanlrlar.

2.Reaksiyon trbinleri : (1500- 3000 rpm)

Nozul yoktur. Buhar ii nozula benzer hareketsiz kanatlar yapar. Hz artm da
aksiyondaki kadar olmaz.
Hareketsiz kanatlarn n-arka yzleri arasnda nemli bir basn fark vardr. bu
durum itme kuvveti srast meydana getirir.
Srast hareketli ve hareketsiz kanatlar arasndaki klerensi azaltr. Buna kar demi
pistonu kullanlr.

10

Gemilerde genellikle aksiyon trbinleri ana makinelerin alak basn nitesini

oluturur.
3.Karmak (kombine) trbinler:
Ticaret gemilerinde genelde aksiyon-aksiyon veya aksiyon-reaksiyon trbinleri
kullanlr.
Buhar nce Curtis-Rateau trbininde kondenser basnc seviyesine iner.
Eer sadece Curtis-Rateau olsa idi basn ok uzunca bir merhalede kondanser
basncna decekti.
Buhar trbinler daha derli toplu az yer kaplayan hafif trbinlerdir.
BUHAR TRBNLERNN KISIMLARI
Trbin keysi: Trbini buhar szdrmayacak ekilde rten muhafazadr.
Rotor : zerinde kanatlar tayan byk disk veya tekerlek.
Rotor aft yataklar: ki yatakla tanr. Rotordan gelen dnme enerjisini pervaneye veya
anzmana iletir. Rotor aft yatak scaklklar yledir.
Srast yataklar :
o Trbindeki eksenel ykleri karlar.
o Trbinde buhar giri tarafna konur.
o Genellikle tek kolarl srast yataklar kullanlr.
o Srast yataklar 38-49 derece arasnda bir iletim scaklnda tutulur.
arf-boaz glendleri: yksek basn ksmndan darya buhar alak basn ksmndan da
ieriye hava giriine engel olur. Gemilerde bazen labirent ve genellikle karbon glendler
kullanlr.
Glend siili sistemleri:
havann trbine girmesine engel olur. Trbinin souk iken
stlmasn salar. Bu ilem boaz glendlerinin dk basnl sitimin verilmesiyle salanr.
Nozullar:
o
o
o

Sadece aksiyon trbinlerinde vardr.

Buharn s veya potansiyel enerjisini kinetik enerjiye evirir.
Buhar hzla hareketli kanatlara ynlendirir.

Dami pistonu:
o
o

Sadece reaksiyon trbinlerinde vardr.

Reaksiyon trbinlerinde kanatlar arasndaki buhar giri ve k
asndaki fark nedeniyle bir itme veya srast oluur. Dami pistonu bu
srast karlamak amacyla konulmutur.

11

ekil Trbin kanatlarnn gsterimi

Buhar Trbinlerinin Faydalar
Buhar Trbinleri yksek devirlidir ve daha az yer kaplar.
Buhar trbinlerin zgl makine arl daha azdr.
Buhar trbinleri daha fazla personel ile iletilir.
Buhar trbinleri sessiz ve vibrasyonsuz alr.
Diesel makinelerin seyir yarap(erim menzili) daha byktr.
Diesel makinelerin zgl yakt sarfiyat daha dktr.
Diesel makineler en fazla 85.000 BG ye kadar yaplabilirler. Buhar trbinleri ise
850.000 BG ye kadar yaplabilirler.
Youturma ii hacim ve yatrm olarak buhar trbinleri iin dez avantajdr.
Buhar trbinleri ayr bir tornistan trbinine ihtiya gsterir.
Buhar trbinleri dreyn, ama ve kapamalarda ihtimam gerektirir.
YALAMA YAI DONANIMLARI
1. Gravite ile yalama
2. Cebri yalama
Gravite ile yalama :
o Buhar trbinleri en ok tercih edilen yalama trdr.
o Gvenlidir. Elektrik kesildiinde trbinin yasz kalma tehlikesi yoktur.
o Ya samp tanktan bir pompa ile alnr. Streynerden geilir. Daha sonra
kulerden geen ya gravite tankna verilir. Ya buradan makinelere verilir.
Basnl yalama (Cebri)
o Bu sistemde gravite tank yoktur
o Ya kulerden sonra direk makineye verilir.
o Sistemde elektrik kesintisinde trbin ve anzmann yasz kalma tehlikesi
vardr.

12

Trbin ya scaklklar:
1.Trbin altrlrken ya scakl 20C nn altna drlmemelidir.
2.Alak basn trbin yataklarn terk eden yan scakl 49-55 derece arasnda olmaldr.
3.Yksek basn trbin yataklarn terk eden yan scakl 55-60 derece arasnda olmaldr
4.Yataklardan kan yalama ya scakl 72C yi gememesi gerekir.

ekil Dizel motorlarda yalama devresi

13

ekil Krank mili ve ana yataklarn yalanmas

BUHAR TRBNLER LE PSTONLU BUHAR MAKNELERNN KIYASLANMASI

o
o
o
o
o

Buhar trbinleri yksek basn girili ve dk basn da (0.01) egsost olduundan

yksek verimle altrlrlar.
Kzgn buharn bir kilogramndaki ie evirilen s miktar ya doymu buhara gre ok
yksektir. Bu hem verimi arttrr hem de trbin ebatlarnn kk olmasn salar.
Buhar trbinleri verimi %32, pistonlu buhar makinelerinin verimi ise %18
civarndadr.
Trbinler yaps sade, sadece yataklar yalanr. Buhar makineleri ise yaps kompleks
sesli ve hantal alr.
Buhar trbinleri sessiz ve vibrasyonsuz alr.

BUHAR TRBNLER LE
o
o
o
o
o
o
o

DESEL MAKNELERN KIYASLANMASI

Buhar Trbinleri yksek devirlidir ve daha az yer kaplar.

Buhar trbinlerin zgl makine arl daha azdr.
Buhar trbinleri daha fazla personel ile iletilir.
Buhar trbinleri sessiz ve vibrasyonsuz alr.
Diesel makinelerin seyir yarap(erim menzili) daha byktr.
Diesel makinelerin zgl yakt sarfiyat daha dktr.
Diesel makineler en fazla 85.000 BG ye kadar yaplabilirler. Buhar trbinleri ise
850.000 BG ye kadar yaplabilirler.

14

o
o
o

Youturma ii hacim ve yatrm olarak buhar trbinleri iin dez avantajdr.

Buhar trbinleri ayr bir tornistan trbinine ihtiya gsterir.
Buhar trbinleri dreyn, ama ve kapamalarda ihtimam gerektirir.

POMPALARIN KULLANIM YERLER

Plancerli ( pistonlu ) pompalar : Alev borulu kazanlar ve alak basn su borulu kazanlarda
besleme suyu pompas olarak kullanlrlar. Sintine devrelerinde kullanlrlar. Kondanserde
vakumun oluturulmasnda erpamp olarak tercih edilirler.
Santrifj veya merkezka pompalar : Kondanserlerde yangn ve youum pompalarnda
sirklasyon pompalarnda kullanlrlar. Yksek basnl kazanlarda fit suyu pompas olarak
birka kademeli olarak kullanlrlar.
Pervane pompalar: Sv ak eksenel ynde olan pompalardr. Kondanser ve sirkleytin
pompas olarak kullanlr. Santrifj pompas ile ayn yerlerde kullanla bilirler.
Dili pompalar : Her trl svnn transferinde zellikle viskositesi yksek akkanlarn
(ya yakt ) transferinde kullanlr.
Loplu pompalar : Ya ve yakt devrelerinde kullanlr.
Vida pompalar : Svlarn 200 bara kadar basnla baslmasn salarlar. Santrifj ve
pervane pompalarn zelliklerini tek bana salarlar. Sv ierisinde yabanc madde
olmamaldr.
Su emberli pompalar : Vakum pompas olarak kullanlrlar. %99.5 vakum salayabilirler.
Ya ve yakt seperatrleri : ya ve yakttaki su ve tortular ayrr. ki eidi vardr.
Prufikasyon metodu : ya iindeki su ve tortular ayrr.
Klarifikasyon metodu : tortularn ayrtrld seperatrdr.

ekil : Dili tip besleme pompa

ekil: Paletli tip besleme pompas
15

Dizel makinelerde hareketli e hareketsiz paralar

Dizel makinelerinin esasn oluturan hareketli paralar unlardr.
1. krankaft
2. volan
3. krankpiin veya kol yataklar
4. konnektin rod
5. piston rod
6. piston
Dizel makinelerinin esasn oluturan hareketsiz paralar unlardr.
1. bedpleyt
2. krankaft ana yataklar
3. krankkeys
4. silindir bloklar
5. laynerler
6. silindir kaveri

ekil Hareketli ve hareketsiz paralarn gsterimi

16

ekil st karter silindir bloklar

ekil Kem aft ve dilileri

17

ekil Supap itecekleri

ekil Emme ve eksozt supaplar

18

ekil Motorun i grnm

SOUTMA SSTEMla sy giderip, motoru en verimli sya en ksa zamanda
Yakt motorda yandka yakttaki enerjinin 1/3 kuvvete evrilir. 1/3 ise hi
kullanlmadan egsozdan gider ve geri kalan 1/3 ise s enerjisine dnr.
ten yanmal motorlarda herhangi bir tr soutma sistemi mutlaka gereklidir. Hi
bir soutma sistemi bulunmazsa yanan yakttan aa kan sdan paralar erir ve
pistonlar silindirlerin iinde hareket edemeyecek kadar geniler. Su soutmal bir
motorun soutma sistemi: motorun su kanallar, termostat, su pompas, radyatr ve
kapa, elektrikli veya kayl fan, hortumlar, kalorifer radyatr ve genleme
kavanozundan oluur. Yakt yakan motorlar byk miktarda sy aa karrlar;
aa kan s 1500 dereceyi bulabilir. Fakat normal alma ss 600 derece
civarndadr.
Egsoz sistemi snn ounu alr, fakat motorun silindir duvarlar, pistonlar, ve
silindir kapa gibi paralar da byk miktarda sy absorbe eder. Eer motorun bir
ksm ok snrsa ya tabakasnn koruma kabiliyeti kalmaz, yaszlk da motora
byk hasar verebilir. Dier taraftan, eer motor dk hararette alrsa hi
verimli olmaz, ya kirlenir, tortular oluur, yakt sarfiyat artar--egsoz
emisyonlarndan bahsetmiyoruz bile!.. Bundan dolay motor snana kadar soutma
sistemi
devreye
girmeyecek
ekilde
tasarlanmtr.
Soutma sistemleri su ve hava soutmal olmak zere ikiye ayrlr.
Su soutmal motorlarda su veya soutucu sv (antifriz) motor blou ve silindir
kapandaki kanallardan dolar. Antifriz motor paralaryla dolayl biimde temas
eder. Paralarn iinden geerken ortaya kan sy absorbe eder ve radyotrn
iinden geerek antifrizi tekrar soutur. Sonra ayn yolu tekrar dolar. Bu ilem
motor alt mddete devam eder. Soutma sisteminin basnc llerek hafif
kaaklar var m anlalr, Varsa mevcut kaaklar bulunduktan sonra byk bir
probleme sebep olmadan giderilir.

19

ekil Dizel makinelerde kullanlan ak soutma devresi

ekil Dizel makinelerde kullanlan kapal soutma devresi

20

ekil Dizel makinelerde kullanlan buharl soutma devresi

ekil Boru tipli kuler

21

DMEN MAKNES
1El dmeni donanm
2Buharl dmen donanm
3Elektrik dmen donanm
4Hidrolik dmen donanm
5Elektro hidrolik dmen donanm
Dmenler yap itibariyle de e ayrlrlar;
1- Balansl
2- Yar balansl
3- Balanssz
Gemilerde genellikle Elektro hidrolik dmen donanm kullanlr.yksek momentte bir
kumanda salayabilir. Hidrolik ya ile alr
Bir gemide dmenin kumandas kpr stnden Hidrolik ya vastasyla yaplyorsa buna
telemotor dmen sistemi denir.
Telemotorlu bir gemide dmen alabandada takldnda ilk i olarak by-pass valfini aarak
dmenin ortaya gelmesini salayabiliriz.
Bir gemide kpr st ile dmen arasndaki irtibat birbirine bal ubuklar (rotlar)
vastasyla yaplyorsa buna teledinamik sistem denir.

ekil Dmen sevk sistemi

22

PERVANE VE KAMEWA(SU JET) SSTEMLER

Geminin yol almasn salayan pervane sadece ana makine tarafndan tahrik edilir.
Bunun dndaki makineler yardmc makineler snfna girer.3 tip gemi tahrik sistemi vardr.
1- Sabit kanatl pervane
2- Pitch kontroll pervane
3- Kamewa (Su jeti)
Ticaret gemilerinde genellikle sabit kanatl pervane sistemleri kullanlr.
Manevrann fazlaca yapld gemilerde pitch kontroll pervaneler kullanlr. Bu sistemde
pervane kanatlar kendi ekseni etrafnda hareket edebilir. Gemi makinesi stop etmeden
tornistan yapabilir.
Gemi tahrikinin etki tepki prensibi ile yapld sisteme de Kamewa veya su jeti denir.
Burada byke bir pompann denizden ald suyu k taraftan pskrtmesi ile gemi tahriki
oluur. Su istenilen ynde pskrtlebildiinden dmene ihtiya yoktur. Kamewa yksek hzl
ve iyi bir manevra kabiliyeti istenen gemilerde tercih edilir.
Pervane aft gemi dndan A braket ile tutulur. Bu ksma fazlaca yk bindiinden
zaman zaman kontrol edilmelidir. Yine demir pasnn konduu yerde de a braket vardr.
Pervane aftnn; ana makine ile stern tp arasndaki hareketini yapabilmesi iin belirli
aralklarla yataklanmas gerekir ve bu yataa da ara aft yata denir.
PERVANE AFTI VE STERN TP
aft malzemesi krom-nikel alamdan tercih edilir. krom-nikel d etkenlere kar
dayankl ve salam bir eliktir. Ana makine ; Srast yataklar , aft yataklar , stern tp,
pervane aft, pervane eklinde dizayn edilmitir.
Pervane hareketini bir vida eklinde yapar.
Stern tp : Stern tp pervane aftnn gemiden kt noktada szdrmazl temin eder.
Ba taraf k-pik perdesine k taraf da k bodoslamaya tespit edilmitir. ki tr stern
tp vardr.
1. Pelesenkli sistem : Bronz gmlek iine yerletirilmi pelesenk aac
ubuklarndan imal edilir. orta ve kk tip gemilerde kullanlr. Yalama amacyla
deniz suyu kullanlr.
2. Sedervalli sistem : Bronz gmlek iine dklm beyaz metalden imal edilmitir.
Makine dairesi gravite tanklarndaki ya ile yalanr. Cebri olarak da yalama
yaplmaktadr.

amur Frn Veya msineratr : Atk Ya ve plerin yakld kazandr. Ekonomi amacyla
su borulu kazan eklinde de yaplr.
Demir rgatlar : Salam,basit, gvenilir ve ters ynde alabilir, mekanik stnl ve
hz kontrol edilebilir olmaldr. Sitimli ve elektrohidrolik tr rgatlar ska tercih
edilmektedir. Demir rgatna binen ykn deiken olmas sebebiyle elektrohidrolik rgatlar
daha fazla tercih edilmektedir.
Evaporoyterler:
Suyun buharlatrlp tekrar youturulmas esasna gre alr.
Buharlatrma iinde makine soutma suyu veya sitim kullanlabilir.

23

Su atmosfer basncnda 100C de kaynar. Basn drlr ve iyi bir vakum salanrsa
kaynama derecesi 32C ye kadar drlebilir.
Hava kompresrleri ve hava tpleri: Gemilerde ana makine ve jeneratrlerin ilk
hareketinde ayrca pnomatik kontrol devreleri iin de basnl hava kullanlr.
Hava kompresrleri pistonlu tipte imal edilirler. retilen hava 30 kg/cm2
basncndadr. Bir hava kompresr, bir hava tpn 1 saatte doldurabilmelidir ve en az 2
veya 3 adet hava kompresr olmaldr.
Gemi iin gerekli basnl hava, hava tplerinden temin edilir. Gemide 2 adet hava
tp, jeneratrler iin de emerjensi bir adet hava tp vardr. Bir hava tp, ana makineye
12 defa ilk hareket verebilmelidir.

YAKITLAR
Yaktlarda genellikle Carbon (C), Hidrojen (H), Kkrt (S); yanc madde olarak
vardr. oksijen(O), Azot(N) ve dier maddeler ile kl brakan inorganik bileenler vardr.
Ham petrolde metan gazndan asfalta kadar yzlerce bileik vardr. kaynama
noktalar 125C ile 600C arasndadr.
Motorlarda kullanlan benzinin buharlama scakl 40C ila 150c arasndadr.
Benzinde vuruntuyu nlemek iin; hidrojeni az ve doymam hidrokarbonlarn yani
naftenlerin fazla olmas tercih edilir.
Benzinde yanma patlama eklinde olur ve bu durum mahsurludur. Vuruntuya kar
mukavemet oktan says ile llr. Benzindeki izo oktann says artrlarak oktan says
da artrlr. Benzinde oktan says 70, normal benzinde 85, sper benzinde 95 ve uak
benzininde ise 100 dr.
Diesel motorlarda ise kullanlan diesel yaktn yanma yeteneinin yksek olmas
istenir. bu da Setan says ile gsterilir. yi bir diesel yaktnda ateleme ile pskrtme
arasndaki zaman farknn az olmas istenir. ar devirli makinelerde setan says az ve
yksek devirli makinelerde setan says yksektir. Setan says arttka yatak ykleri de
artar. Genelde diesel motorlarda kullanlan yaktlarn setan says 70 kadardr.
Kmrn yapay yoldan sktrlp svlatrlmasyla benzin, diesel ya gibi rnler
elde edilebilir.
Viskosite :
bir yan akmaya kar gsterdii mukavemettir ve direncidir. Enger
derecesiyle llr.
Akma snr : bir yan akmaya balad scaklk derecesidir.
Ate alma snr : yan buharlap buhar yaymaya balad ana denir.
Yaktn s deeri : bir Kg sv yaktn tam randmanla yanmasyla elde edilen kilokalori
cinsinden alan deerdir. Gemilerde marine diesel, oil kullanm vardr diesel aile belli oranda
fuel-oil kartrlarak elde edilir.
Viskosimetre : makineye verilen yaktn viskositesini, yakt scaklna kumanda ederek
ayarlayan cihazdr. Gemilerde yakt genellikle hidrolik pskrtme ile yaklr, silindire verilir.
Hava ile pskrtmenin yanma verimi ok iyidir. Fakat maliyeti yksektir.

24

Yakt servis ve setling tanklar: Yakt tanklarndan alnan yakt nce makine dairesindeki
setling tankna gelir. Burada dinlendirilip suyu dreyn edilir ve seperatre gnderilir. Burada
su ve slatan ayrlan yakt servis tankna gnderilerek kullanlr.
Sla(sludge) tank: seperatrlerden gelen yakt atklar ve amuru depolar.
Yakt hesabnn yaplmas: Yaktn gemi tarafndan hacminin bulunmas iskandil(sonding) ve
alle(ulllage) ile yaplr. Bulunan hacmin Metrik Ton ( MT ) olarak hesaplanmas ise;
o Yakt iin verilen gravite(zgl arlk ) 15 derecedeki deerine gredir. Gemideki
yaktn scakl tablodan bulunan katsay(VCF) ile arplp 15 derecedeki hacme
evrilir.
o 15 derecedeki hacim ile gravite(zgl arlk) deeri arplr. Bulunan deer ile
yakttaki boluu ifade eden Faktr(vacua air) katsays arplarak gerek yakt
miktar bulunur.
rnek; 1500 m3 hacminde,gravitesi0,96 gr/cm3 ve 48 C deki yaktn gerek miktar
nedir?
15 C deki hacim;
1500*0.9773=1465.95 m3
(48 C deki VCF=0.9773)
15 C deki arlk
1465.95*0.96=1407.31 MT
Vacua air dzeltmesi ile gerek yakt miktar bulunur,
1407.31*099885=1405.69 MT
gravite- vacua air tablosu
gravite 15C
vacua air faktr
0.8412_0.9034 aras
0.99875
0.9035_0.9756
0.99885
0.99885-1.0604
0.99895
Pis su(sewage) tank: Gemi tuvaletlerinden gelen sular toplar, gerekli artma ilemlerinin
yapld tanktr.

25

AKMLATRLER (AKLER)
arj srasnda elektrik enerjisini kimyasal enerjiye dearj srasnda da kimyasal
enerjiyi elektrik enerjisine dntren cihazlardr.
Aknn doluluunu gsteren cihaza bomemetre denir. Ayrca maal voltmetre ,
avometre ile de aklerin lmleri yaplabilir. Ak voltajnda 1.2v luk bir d varsa ak
boalmtr. rnein 12v luk bir ak 10.8v deer gsteriyorsa boalm demektir. 12v luk
deer aknn dolu olduunu gsterir. Genelde gemilerde iki tr ak kullanlr.
o Alkalin akler
o Kurun plakal (asitli) akler : art anot ve eksi katot plakalar
kurundur. Elektrolit : slfirik asit ve saf su karmdr.
Bir kurun ak tam kapasitede 8 saatte boalr. Akler ksa devre durumunda
hzla boalr. Aklerin donma noktas 21C ile 35C arasndadr.
Akler arj edilirken nt dinamo tercih edilmelidir. Ak arj akm ak
kapasitesinin 1/10 il 1/30u arasnda olmaldr. rnein; 60 AH bir aknn arj akm
60/30=2 amper, hzl arjda da 60/10=6A olmaldr. mecbur kalnmadka hzl arj
yapmamak gerekir.
Yeni bir ak ilk arj 24 saat kadardr.
Aknn balantlar alnrken nce (-) negatif sonra (+) pozitif kablo ba
sklmelidir. Uzun sre dearj olan aknn plakalar slfatlar.

o Aklerin arj ; Aklerin arjnda doru akmdan yararlanlr. Ancak alternatif

akm ile de arj edilebilir. bu durumda alternatif akm bir retresr veya
dorultma yardmyla doru akma evrilebilir. Ak arj edilirken her gz iin ;
o 2V iin 2.4 3.0 V
o 6V iin 7.2 9.0 V
o 12V iin 14.4 18.0 V
o 24 V iin 28.8 36.0 V Deerleri aras arj voltaj gerekir. arj akm ak
kapasitesinin 1/10u kadar olmaldr. bu deer arjda max. deerdedir.
12 V aklerde :
12-1.2=10.8 volt deeri aknn boaldn gsterir. (6v-1.2=4.8v bo)
10.5v deerinin altna izin verilmemelidir. Kullanlmayan ak kendi kendine boalr. Buna self
dearj denir.
o Akler seri balanrsa voltajlar artar, paralel balanrsa voltaj sabit kalr,
buna karn aknn kapasitesi artar.

Problem: 200 Amper-saat kapasitedeki bir ak 5 amperlik bir cihaz ka saat altrr?
Cevap: 200/5 = 40 saat
Problem : 100 Amper saatlik bir ak 5A arj akm ile ka saatte doldurulur?
Cevap: 100/5=20 saat

o Transformatrler: Sabit frekansta voltajn deitirilmesini salar.

o

ki jeneratrn paralele alnmalar iin;

o Voltajlar ayn
o Frekanslar ayn
o Senkronize olmalar yani; ayn anda ayn gerilime sahip olmalar gerekir.
Paralele alnan bir jeneratrde akm deiecektir.

26

o
o
o
o

Gemide emercensi batarya 24v dur.

Seyir fenerleri hem 24v hem de 220v ile alr.( Seyir fenerleri iin en az iki
ayr hat vardr.
Bir gemide en az iki jeneratr olmaldr.
Gemide bulunan emercensi jeneratr ana jeneratr arza yaparsa aydnlatmalarn
ve acil seyir cihazlarnn altrlmasn salar. Genellikle st gvertede bulunur.

27