YEN TRK EDEBYATI

Hazrlayan: Serdar AYGN

Kavram, simlendirme, Snrlar
Yeni Trk Edebiyat kavram, teorik olarak Trk yazn tarihinin Tanzimat Fermannn ilanndan
gnmze kadar gelen srecinde yazlan edebi eserleri kapsar. Farkl aratrmaclar bu sreci eitli
ynlerinden ele alp kavram farkl adlandrm olsalar da (Araylar Devri Trk Edebiyat, Avrupai Trk
Edebiyat, Son Asr Trk Edebiyat) tasnifin akademik olarak kabul gren ismi Yeni Trk Edebiyatdr.
Alan Okullar
Osmanl, deien dnyaya uymann yolunun pozitif bilimlerden getiini anladnda mevcut eitim
kurumlarnn yetersizliinin de farkna varr. Bu farkndalk, pozitif bilimlerle ilgili okullarn almasyla
kendini gsterdi. Mhendishne-i Bahr-i Hmyun (1773), Mhendishne-i Berr-i Hmyun (1793),
Tophne-i Amire Cerrahhne-i Mamre (1826), Mekteb-i Ulm- Harbiye (1834), Mzka-i Hmyun
(1834) Mekteb-i Marif-i Adliye (1838), Rtiyeler (1839), Mekteb-i Ulm-i Edebiyye (1839) gibi okullar
hep bu arayn sonulardr.
Encmen-i Dani
Avrupa'dakilere benzer bir limler Akademisi olarak dnlen Encmen-i Dni, 1845 ylnda teklif
edilmi, 1851 ylnda kurulabilmiti. Tekilt yapsn ve statsn Meclis-i Maarif-i Umumiye adna, bu
meclisin yelerinden Ahmet Cevdet Paa'nn hazrlad Encmen'in kuruluu Sultan Abdlmecid'in 15
Nisan 1851 tarihli iradesiyle kesinleti ve al bugn Caalolu Anadolu Lisesi olarak kullanlan
Darlmaarif'te yapld. Asl amac, yaknda alacak olan Darlfnun iin ders kitaplar hazrlamakt.
yeleri arasnda, devrin ilim ve fikir adamlarnn yan sra devlet adamlar da yer alyordu. Osmanl tarihi ve
kltr zerine almalaryla tannan Hammer, Bienchi ve Redhouse (mehur Redhouse Szlnn
yazar) gibi yabanclar da haric zlard. Kurucusu Mustafa Reit Paadr. Fransz limler Akademisini
rnek alarak kurulan bu kurulun baard en nemli i, Ahmet Cevdet Paaya yazdrlm Tarih-i Cevdet
adl eserdir. Mustafa Reit Paa, Ahmet Vefik Paa, Ahmet Cevdet Paa, Ali Paa ve Fuat Paa gibi
Tanzimat Dneminin en nemli devlet ve kltr adamlarn barndran bu kurum, Tanzimat zihniyetinin
belirleyici kurumlarndan olmutur.
eviriler
nsanlk tarihinin ve ortak akln birbirine eklemlendii tercme kavram edebiyatmza Tercme Odas ile
girmitir. Bb- li, d ilikilerinde, gayrimslimlerden, bilhassa Fenerli aristokrat Rum ailelerden yabanc
dil bilenlerden yararlanyordu. Ancak Fransz Devrimiyle birlikte dnyada gelien ulusuluk akmlar
Rumlar arasnda yayldka ve 1821-1825 arasndaki Mora syanlarna baz Bb- li mensubu memurlarn
ad kartka tercme iinin Trklere yaptrlmasna karar veriliyor, 1821de Tercme Odas adyla bir
kurum alyordu. Tanzimat aydnlar iin bir okul ilevi gren ve onlar Batl eserlerle ilk kez karlatran
bu oda, Tanzimatn oluumunda ve geliiminde byk rol oynamtr.
Yeni Trk edebiyat sanatlarnn Bat edebiyatlarn tanmas ncelikle Fransz edebiyat erevesinde sz
konusudur. Trk edebiyatna 19. yzyln ortalarndan itibaren evrilmeye balanan Fransz edebiyat
rnleri deiimin asl etkenidir. Bu alandaki ilk rnek inasinin Tercme-i Manzume (1859) adyla
yaymlad kitabndaki Racine, Lamartin, Gilbert, Fnelon, Lafontaine gibi klasik ve romantiklere ait
iirlerin evirisidir. Franszca asllaryla birlikte baslan bu iirlerin retici bir amac bulunmaktadr.
inasinin bu evirilerini Ethem Pertev Paann evirileri ve zellikle Trk edebiyatna yepyeni bir biimi
getirdii iin nemli bulunan Tfl- Nam (Victor Hugo, 1870) evirisi izler. Bu iirde klasik komann iki
ktas birletirilmi ve iir apraz kafiyeli sekizer msra olarak dzenlenmitir. Bu biim yaps daha sonra
Recaizde Ekremin baz iirlerinde, Abdlhak Hmitin Makberinde uygulayaca ottova rimann ilk

rneidir. Ayn tarihlerde Sadullah Paa, Lamartinden Gl (Le Lac) iirini evirmitir. Daha sonra bata
Recaizde olmak zere airler kendilerine uygun bulduklar iirleri evirmeye devam ettiler.
Batdan yaplan ilk roman tercmesi Fnelonun Tlmaque (Telemak) romandr (1862). lk olarak Yusuf
Kamil Paa tarafndan evrilen bu romann alt ay sonra ikinci basks yapld gibi, roman daha sonra
Ahmet Vefik Paa tarafndan da evrilmitir. Telemakn yaymland yl Ruzname-i Ceride-i Havadis
gazetesinde Mnif Paa tarafndan Hikye-i Madurn adyla evrilen Victor Hugonun Les Misrables
roman tefrika edilmeye balanmtr. Ksaltlarak yaplan bu evirinin dili olduka sadedir. Eserin Sefiller
adyla emsettin Saminin balayp, Hasan Bedrettinin tamamlad tam evirisi II. Merutiyetten sonra
baslmtr. lk roman evirilerinden bir bakas Ahmet Ltfi Efendinin Arapadan Hikye-i Robenson
adyla yapt Daniel Defoenun Robenson Cruzoe evirisidir (1864). Bu eser de emsettin Sami tarafndan
ikinci defa tercme edilmitir (1884). Recaizde Ekremin Chateaubrianddan evirdii Atala (tefrika
1869, kitap 1872) Trk yazarlarn en ok etkileyen romantik eserlerin banda gelmektedir (1878). Yine
dnemin yazarlarnda etkisi grlen bir baka roman Aleksandre Dumas Prein Monte Cristosudur. Eser
ilk olarak Teodor Kasap tarafndan tercme edilmitir (1871). Ziya Paa, Jean Jack Rousseaunun eitime
ynelik dncelerini aktard Emile (1870) eserini tercme etmitir. Ahmet Mithat Efendi, A. Dumas
Filsin Kamelyal Kadn ve A. Dumas Perenin Antonin eserlerini evirmitir. Ahmet Vefik Paa
Voltaireden Hikye-i Feylesofiye-i Mikromegas evirmitir.
lk felsefi eviri Mnif Paann Voltaire, Fenlon ve Fontenelleden seilmi diyaloglar evirdii
Muhaverat- Hikemiyyedir (1859). Bu dnemde yaplan az saydaki eviriden bei Voltaireden yapld
gibi nl filozofla ilgili de kitap yazlmtr. Ahmet Mithatn Volter Yirmi Yanda (1884) roman ve
Volter (1887) adl biyografisi ve Beir Fuatn Volter (1887)i bu dnre yazarlarn gsterdii ilgiyi ortaya
koymaktadr.
Beir Fuadn Victor Hugo adl eserini yazmasndan sonra ortaya hayaliyyn-hakikiyyn yani realizmromantizm tartmas kar.
Klasikler Tartmas: Ahmet Mithat, krm- Aklam yazsnda (1897) bizde klasik kabul edilecek eser
olmadn, bu yzden de Romeo ve Juliet, Faust gibi eserler ortaya koyamayacamz iddia eder. Bunun
zerine Cenap ahabettin, Ahmet Cevdet gibi baz yazarlar Ahmet Mithata kar karlar. Tartma,
sonunda Bat klasiklerini evirmenin yararl olup olmad konusunda toplanr. Bu tartmalarda Ahmet
Mithat, Trk dili ve edebiyatnn klsik oluturacak duruma gelemedii, bu dzeye gelinceye kadar Bat
klsiklerinin evrilmesi ve rnek alnmasnn gerekli ve yararl olduu dncesini savunur. Kar cepheyi
oluturanlarn banda yer alan Cenap ehabettin ise Trk edebiyatnn klsiklere ihtiyac olmadn ve
klsiklerin rnek alnmasnn edebiyatmza bir yarar olmayacan ileri srer.
Bu iki grn yannda ve karsnda olanlar tartmaya katlrlar. Tartma Sait Beyin katlmasna kadar
edebiyatmz iin yararl olabilecek bir dzeyde srer. Sait Bey iin iine girince tartma polemik halini alr.
nk Sait Beyin amac tartmak deil, Ahmet Mithat'la uramaktr. Zaman zaman Ahmet Mithat'la alay
eder, zaman zaman da hakaretlerde bulunur. Ahmet Mithat da bunlarn altnda kalmaz. O da "Sait Beyefendi
Hazretlerine Cevap" balkl dizi yazsn yaymlar.
Gazeteler
Osmanl snrlar ierisinde yaymlanan ilk gazete Vekyi-i Msriyyedir fakat bu gazete Arapa olduu
iin Trk edebiyatnn ilk gazetesi kabul edilmez. 2. Mahmut dneminde modern gelimelerin bir arac
olarak ilk Trke gazete Takvim-i Vekayi kar (1831). Genellikle resmi haberleri yaymlayan gazetede
Sultann ziyaretleri, nian trenleri, Asakir-i Mansure-i Muhammediyedeki ilerlemeler, i isyanlar ve
Avrupadaki bilimsel gelimeler haber olarak sunulur.
Gazete serveninin ikinci aya, ngiliz William Churchill tarafndan hkmet destekli karlan Ceride-i
Havadis gazetesidir (1840). Bu gazetede Trk basn tarihi iin baz ilkler de grlmtr:
lk defa muhabir gnderme

lk ek neri (Ruzname-i Ceride-i Havadis)

Rum Tiyatrosu piyeslerinin Trke metinleri
lm ilanlar
Kitap eklinde tefrika
Okuyucu mektuplar yaymlama
lk defa sava muhabiri gnderme

1860ta inasi ve Agah Efendinin birlikte kard Tercman- Ahval gazetesi Tanzimat edebiyatnn
balangc ve ilk zel Trk gazetesidir.
Bu gazete ile birlikte inasi devletle halk arasndaki bilgi uurumunu kapatmay amalyordu. Onun,
gazetenin ilk saysnda yaymlad Mukaddime de Trk edebiyat tarihinin ilk makalesi kabul edilir.
Mademki bir sosyal toplulukta yaayan halk, bunca kanuni vazifelerle ykmldr, elbette szl ve yazl
olarak kendi vatannn menfaatine dair fikir ileri srmeyi kazanlm haklarndan sayar. Eer u iddiaya
salam bir delil aranacak olsa bilim kuvvetiyle zihni alm olan medeni milletlerin sadece politika
gazetelerini gstermek yeterlidir.
inasi, air Evlenmesi piyesini bu gazetede tefrika etmitir.
Haberleri trlerine gre tasnif ederek veren ilk gazetedir.
Basn tarihinde gazeteler arasndaki rekabet ilk defa bu gazeteyle ortaya km; Ceride-i Havadis,
bu gazeteyle rekabet edebilmek adna Ruzname-i Ceride-i Havadis ekini karmtr.
Tasvir-i Efkr da (1862) inasinin kard ikinci zel gazetedir. Aydn-halk bulumasn sade bir Trke
etrafnda toplayan inasi bu gazete ile birlikte Trk sanat ve dnce yaamnn gelimesine olduka nemli
katklar salamtr. Bu gazete ile sayfa dzeni bugnk eklini almaya balamtr.
Tanzimat dneminde grlen ilk basn tartmas da Tasvir-i Efkr ve Ceride-i Efkr arasnda olmutur
(mesele-i mebhset anha).
Namk Kemal 200. saydan itibaren bu gazetede yazmaya balar. Avrupaya giden inasi, buy gazeteyi
Namk Kemale devreder.
Bu dnemde karlan baz gazeteler unlardr:

Ali Suavi - Muhbir

Namk Kemal ve Ziya Paa - Hrriyet
Namk Kemal, Reat Nuri, Ebuzziya Mahir - Vatan yahut Silistrenin tefrika edildii bret
Ahmet Mithat - Devir, Tercman- Hakikat
Basireti Ali Efendi - Basiret
Teodor Kasap - Diyojen (ilk mizah gazetesi)
Mnif Paa - Mecmua-i Fnun (ilk Trke bilim dergisi)
Kalemler

Devlet dairesi kavramnn tam olarak yerlemedii Osmanl brokrasisinde bu vazifeyi Kalemler gryordu.
Sbyan mektebinden sonra ra (stajyer) olarak alnan genler bu kalemlerde yetitiriliyorlard. Tophane
Mirlii Kalemi, Bb- li Tercme Kalemi (Tercme Odas), Mabeyn Kalemi gibi kalemler bunlardan
bazlaryd.
Tanzimat edebiyatnn birok ynden kurucusu kabul edilen inasi, bu kalemlerden Tophane Mirlii
Kalemine 13-14 yalarnda ra olarak verilmi, ilk Franszca ve Farsa derslerini burada almtr.
Konaklar

Ahmet Hamdinin Reid Paa Dairesi olarak tarif ettii konaklar da bu dnem aydnlar iin bir mektep
vazifesi grmtr. Ali, Fuat, Ahmet Vefik, Mithat, Mahmut Nedim ve Ziya Paalar, inasi ve Namk
Kemal gibi Tanzimatn nde gelen kadrolar hep bu konaklarda yetimitir.
Encmen-i uara
Belli bir gayesi ve beyannmesi olmadan resm veya yar resm bir statye sahip bulunmakszn yaklak 6-7
aylk bir sre ile bir araya gelerek edebiyat toplantlar, sohbetleri gerekletiren bir topluluun addr.
airler topluluu / meclisi anlamna gelen Encmen-i uar, edebiyat tarihimize nemli yenilikler getiren ve
hizmetleri olan bir oluum deildir. Kendisi de bir air olan Hersekli Arif Hikmetin (1840-1903) evinde bir
araya gelen topluluk, eitli vesilelerle daha nce de tanan, ou ayn devlet dairelerinde beraber alan
insanlardan meydana gelmitir. Encmen-i uar, ortak bir estetik ve edeb zevki paylaan, hemen hemen
ayn kltr ve anlayta, ayn dnya grne sahip bir meknda toplanarak iir ve edebiyat sohbeti yapan
bir dost meclisi hviyetini tar.
Encmen-i uar toplantlarna devam eden belli bal isimler unlardr: Osman ems, Mehmed Lebib,
Recaizde Mehmed Cell, Memduh Faik, Ziya Bey (Paa), Namk Kemal...
iirde ekil Deiimleri
ekil bakmndan divan iirine bal olan Tanzimat sanatlar, genel olarak Fransz iiriyle tantklarnda
yeni ekillere cesaret etmeye baladlar. iirdeki en nemli deiikliklerden biri para gzelliinden btn
gzelliine gei oldu. Tanzimat sonras ekil deiiklerinin ncs inasi olmutur. O, Lamartineden
evirdii Meditations iirinde Batdan ald baz ekilleri divan biimlerine uyarlamaya almt.
inasi, yazd kasidelerde de nesib ve girizgh blmlerini kaldrm, mazmunlar kullanmam, dorudan
konuya gemitir. Bunlar da kendi dnemi iin byk yenilikler kabul edilir.
inasi, kasidelerinde ve Mnacaatnda akl, kanun, adalet, hak, medeniyet gibi kavramlar da iire
sokarak bir zihniyet dnmnn nn amtr.
eviriler blmnde deindiimiz Tfl- Naim de ekil olarak Trk edebiyatnda ilktir. Bu ekil (ottovarima) daha sonra A. Hamid Tarhan tarafndan ok kullanlmtr. Makber de bu nazm biimiyle
yazlmtr.

TANZMAT EDEBYATI
Tanzimat edebiyat teorik olarak inasinin Agh Efendi ile birlikte 1860da kard Tercman- Ahval
gazetesiyle balatlr.

brahim inasi (1826-1871)

inasi yeni Trk edebiyatnn nc ismidir. Onun hemen her eser Trk edebiyat iin yol gsterici bir nitelik
tar. Giritii cesur denemelerle gelecek kuaklara rehber olan inasi, iir, gazete ve makale trnde eserler
vermitir.
iirleri: inasi, 1859da Tercme-i Manzumeyi karr. Bu kitap, Racine, Fenelon, Lafontaine,
Lamartine,den evirdii iirleri ierir. inasinin Lafontaineden evirdii iirler ok sevilmi, daha sonra
sk sk yeniden evrilmitir. Hikyat bal altnda toplad bu Lafontaine evirileri Karaku Yavrusu
ile Karga, Tenash, Eek ile Tilki, Ar ile Sivrisinektir.
kt bir ban iinden yola bir yal himar
Nakl iin beldeye yklenmi idi ru-yi-nigar
Derken a karnna bri tilki grnce geldi

Byle bir taze zm hasreti barn deldi

teki ifteyi att bu yanatka biraz
Sonra lakin aradan kalkt btn naz u niyaz
(Eek ile Tilki hikyesinden)

inasi bir dier iir kitab, 1862de yaymlad Mntehabat- Earmdr. Bu kitaptaki mnacaat iiri
onun gelenekten kopuunu gsteren nemli bir eserdir. Namk Kemalin bu iirden ok etkilendiini hemen
hemen tm aratrmaclar belirtmitir. inasi, bu iirinde klasik slam epistemolojisinin tersine tanry aklyla
kavramak isteyen, bu ynyle rasyonaliteye ve pozitivizme yaklaan bir tavr sergilemektedir.
Vahdet-i zatna aklmca ehadet lazm
Can gnlmle mnacat ibadet lazm
Nee-i evk ile ytna tapmak dilerim
Anla var Hlik'ma gayr ne yapmak dilerim
Ey inasi iimi havf- ilahi dalar
Suretim geri gler kalb gzm kan alar

Bu dizeler, o zamana kadar akn/gksel bir dnya gryle ekillenen mnacat formunu bambaka bir
dzleme, pozitivist ve hatta yer yer ampirik bir alma eker.
inasinin Reit Paa iin yazd kasideler de ekil bakmndan birok yenilik ierir. inasi bu kasidede
nesib ve girizgah kaldrp dorudan konuya gemitir. Bu da ekil bakmndan ilk kabul edilir.
inasi, Reit Paaya ilk kasidesini 1849da, ikinci kasidesini 1856da yazmtr. kinci kasidesinde makta
beyti, nesib blm ve tebib yoktur. Ayrca bu kasidede mesnevi kafiye emasn kullanmtr. Reit
Paaya yazlan bu kasidede:
Bir tknamedir insana senin kanunun
Bildirir haddini Sultan'a senin kanunun

dizeleri ile Tanzimat Fermanna gnderme yapar. Reit Paa, akln iradesi ile cehaleti ortadan kaldracak;
insanlar arasndaki mnasebeti kanunla salayacaktr.
Acep midir medeniyet resul dense sana.
Vcud-u mucizin eyler taassubu tahzir

inasi, bu kasidelerde akl, medeniyet, reis-i cumhur gibi ifadeler kullanarak temalarn dnmnde
nemli bir yol katetmitir.
inasi, ilk ataszleri derlemesi saylan Durub-u Emsal-i Osmande ataszlerinin bazlarn manzum olarak
yeniden yazmtr.
inasi, Nefinin yazd bir kasideye de nazire yazmtr.
Tiyatro: lk telif oyun kabul edilen air Evlenmesi Tercman- Ahvalde tefrika edilmi, ayn yl kitap
olarak da baslmtr. Bu eser, ky seyirlik oyunlar ile Bat tarz tiyatronun bir sentezi olarak dnlebilir.
ki perde olarak tasarland halde oyunun ikinci perdesinden vazgeilmitir. Oyunun konusu grc usul
evlenmedir. Konu ve mekn bakmndan ortaoyunundaki fasllara benzer. Oyun, onlar gibi mahallede geer
ve kahramanlarnn ou mahalle halkdr.
Mesele-i mebhset-anha: Ruzname-i Ceride-i Havadis yazar Mehmet Sait Bey (Sait Paa) ve Tasvir-i
Efkar yazar inasi arasnda, baz Arapa terkiplerin (mebhusu anh, dr u diraz) nasl yazlaca konusunda
kan tartmadr. Trk edebiyatnda, iki ke yazar arasnda kan ilk kalem mnakaasdr.

Fatin Tezkiresi: Fatin Efendinin yazd bu tezkireyi modernize etmek isteyen inasi, tezkireyi yeniden
tamamlamaya girimi fakat tamamlayamamtr. inasinin Fatin Tezkiresi ile ilgili grleri, yenilik
hareketlerinde nemli grler olarak yorumlanmtr.

Namk Kemal (1840-1888) : nceleri Encmen-i uara toplantlarna katlan, Leskofal Galipten
etkilenen Namk Kemal, inasiyle tantktan sonra sanatnda deiiklie gider. Trk edebiyatnn bir ok
ilkine imza atan Namk Kemal; inasinin at yolda Bat edebiyatnn yerlemesi iin youn aba harcar.
iir: Yetimesinde ve zevkinde divan iirinin byk etkisi olmasna ramen, Namk Kemal kendini
bulduktan sonra divan iirine mutlak cephe alr. Tasvir-i Efkarda 1866da yaymlad Lisan- Osmaninin
Edebiyat Hakknda Baz Mlahazat amildir makalesi, Trk edebiyatndaki ilk eletirel makale kabul
edilir. Bu makalede Namk Kemal Dil, edebiyatn temelidir. Edebiyat da milletin ruhudur. diyerek diledebiyat ilikisi hakkndaki fikirlerini ortaya koymutur.
Celal Mukaddimesinde ise (1881) dilini olduka sertletirerek divan iirine yklenir. Onun
mukaddimesindeki divan karikatr bir klasik haline gelmitir. O, iirdeki hayaller ve imajlarn akla ve
tabiata uymasn ister.
Divanlarmzdan biri mtala olunurken insan, muhtevi olduu haylt zihninde tecessm ettirse, etrfn maden
elli, deniz gnll, ayan Zhal'in tepesine basm, hanerini Mirrih'in gsne saplam memduhlar; felei tersine
evirmi de kadeh diye nne koymu, cehennemi alevlendirmi de da diye gsne yaptrm, bardka ar- l
sarslr, aladka dnya kan tufanlarna gark olur klar; boyu serviden uzun, beli kldan ince, az zerreden ufak,
kl kal, karg kirpikli, geyik gzl, ylan sal ma'ukalarla mlml greceinden kendini devler, gulyabanler
leminde zanneder.

Ondaki deime, inasinin mnacatn okuduu zaman balar. Namk Kemal hayattayken iirlerini
bastramam, iirleri daha sonra yaymlanmtr. iirlerinin el yazs nshalarndan biri, airin olu Ali
Ekrem Bolayr tarafndan M. Kemale hediye edilmitir.
Hrriyet Kasidesi: Namk Kemalin btn eserleri ve fikirleri iin bir anahtar ilevi gren bu iir; Namk
Kemalin heyecanl, pervasz ve gr sesinin bir yanks gibidir.
Grp ahkm- asr mnharif sdk u selmetten
ekildik izzet ikbal ile bb- hkmetten
(an yneticilerini doruluk ve gvenlikten uzaklam grnce
erefle ve mutlulukla hkmet kapsndan ayrldk.)

Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten

Mrvvet-mend olan mazluma el ekmez inetten
(Kendini insan bilenler, halka hizmetten usanmaz;
mert olanlar, ezilenlere yardmdan el ekmez.)

Vaveyla: Her biri on bir msradan oluan blmleri nefha adn tayan bu iirde Kemal, vatan bir yas ile
selamlamaktadr.
Git vatan! Kbede siyaha brn
Bir kolun Ravza-i Nebi'ye uzat
Birini Kerbelada Mehede at
Kinatta o heyetinle grn!

Namk Kemal, Rouget de Lisle tarafndan yazlan vatan ve hrriyet arks La Marseillaisein bir bendini
de Trkeye evirmitir. Marn tamamn Suphipaazade Mehmet Ayetullah Bey evirmitir.

Namk Kemal, Abdlhak Hamitin Selim-i Evvel-i Ziyaret iirine bir nazire de yazmtr. 93 Harbini takip
eden yllarda, Vatan Mersiyesi, Bir Muhacir Kznn stimdat, Hilal-i Osman gibi iirlerini de vatan iin
yazd birer mersiye mahiyetinde dnmek yanl olmaz.
Cezmi romannda Adil Girayn hayatn anlatan manzumesindeki
Yksel ki yerin bu yer deildir
Dnyaya gelmek hner deildir

beyiti olduka bilinir.

Sonu olarak: Namk Kemal yenileme dnemi Trk iirine vatan, millet, hak, hrriyet, istiklal, eitlik
gibi kavramlar sokan, heyecanl, pervasz bir airdir. mparatorluun iinde bulunduu artlar, toprak
kayplar, savalar, onu kurtulu areleri aramaya itmi; bir yanyla iirini sosyal ve siyasal konulara aarken
dier yanyla kahramanca (epik) bir destan airi olmutur.

Roman: Namk Kemal roman trnde iki eser yazmtr: ntibah (1876) ve Cezmi (1883). O, Celal
Mukaddimesinde roman hakkndaki grlerini dile getirirken bizdeki hikyecilii kocakar masalna
benzetir:
Halbuki, bizim hikyeler tlsm ile define bulmak, bir yerde denize batp mellifin (yazarn) hokkasndan kmak, h
ile yanmak, klng (ta kazmas) ile da yarmak btn btn tabiat ve hakikatin haricinde birer mevzua mstenid
(dayandrlm) () olduu iin roman deil, kocakar masal nevindendir. Hsn Ak ve Leyl ile Mecnun
kabilinden olan manzumeler de gerek mevzularna, gerek suret-i tahrirlerine nazaran (yazl tarzlarna gre) birer
tasavvuf rislesidir.

Daha sonra da romandan ne anladn yazar:

Romandan maksat, gzern etmemise bile gzern imkn dhilinde olan bir vak'ay, ahlak ve dt ve hissiyat ve
ihtimalta mteallik her trl tafsilatile beraber tasvir etmektir.

Roman anlayndaki tarif realizm olsa da romanlar romantik anlayta yazlmtr.

ntibah: Namk Kemalin bu roman, Fransz romantik romanlarn, 17.yy. realist halk hikyelerini andrr.
Namk Kemal bu eserinin nsznde:
Hikaye yazmakta bir vazife daha vardr; o da muhatab slah etmek veya elendirmek iin mnasebetli mnasebetsiz
akla ne gelirse sylemek tarz- kudema-pesendanesini terk ile tabiat- beeriyenin tahliline almaktr.

diyerek insan psikolojisinin tahliline alacan syler.

Szn ettii bu psikolojik zmlemelere yer vermesi, realist tasvir ve mekan uygulamas ve Bat roman
tekniiyle yazlmas bakmndan ilk edebi roman kabul edilen eser, konusu bakmndan da sosyal roman
kabul edilir.
Eserin asl ad Son Pimanlktr. Fakat sansr sebebiyle ismi ntibah olarak deitirilmitir. Namk
Kemalin bu eserini Hanerli Hanm hikyesine benzeten aratrmaclar vardr. Eserin bandaki amlca
tasvir, bir kaside nesibini andrr. Bu da Namk Kemalin klasik iirin etkisinden kurtulmadn gsterir.
ntibahn konusu, Araba Sevdas ve Garam gibi amlcada geer.
Cezmi: Trk edebiyatnn ilk tarihi roman olarak kabul edilen Cezmi, yarm kalm bir romandr. Namk
Kemalin mektuplarndan anlald kadaryla, Kemal eseri yaymlarken de zorluklar yaamtr. slam
ittihad fikrinin, vatan sevgisinin ilendii bu roman, konusunu 2. Selim devrinde balayp yarm yzyl
devam eden Osmanl - ran Savalarndan alr.

Roman, idealize edilen Cezmi karakterinin Trk-ran Savanda gsterdii kahramanlklar ve yine ayn
savata tanp dost olduu Adil Giray esaretten kurtarma abalar zerine kurulmutur. Cezmi; tek bana
hareket eden, ne zaman ne yapaca belli olmayan, emirlere kar gelmekten ekinmeyen, sporcu ve sava
bir gentir. Namk Kemal, slam birliini salayacak kahraman olarak idealize ettii Cezmiye byle stn
zellikler ykleyerek romantik edebiyatnn tipik karakterini yanstr.
Tiyatro: Namk Kemal, alt oyun yazmtr: Vatan yahut Silistre, Glnihal, Akif Bey, Kara Bela, Zavall
ocuk, Celaleddin Harzemah
Tiyatro sahnesini fikirlerin savunulduu bir krs olarak gren Kemalin tiyatroyla ilgili kimi fikirleri
yledir:
Bir milletin gzel syleyi kudreti, edebiyatnda; edebiyatn da en canl ifadesi, tiyatrosunda belli olur.
Dier edebi trlere nisbetle tiyatro, resme nisbetle canl varlk gibidir.
Tiyatro elencelidir. Fakat elencelerin en faydalsdr
Tiyatro, meram anlatmada hem gze hem kulaa hitap ettii iin tesirini iki vasta ile birden gsterir.
Tiyatro, fikrin hayalatna vicdan, vicdann ulviyetine can, cann hissiyatna lisan verir.
Tiyatro aka benzer. nsan hazin hazin alatr. Fakat verdii iddetli tesirlerde bir baka lezzet bulunur.
Bat memleketlerinde tiyatro edebiyat trlerinin hepsinden stn saylr.
Avrupada en byk ediplerin en gzel eserleri tiyatrolardr.

Zavall ocuk dndaki btn oyunlar tarihle ilgilidir. Bunun ilk sebebi romantizm akm, ikinci sebebi
ise tarih rgnn efsanelerden tiyatroya aktard kltrel birikimdir. Halka tarih bilincini verme ve
yaatma artk yeni trlerin grevi kabul edilmitir.
Vatan yahut Silistre: (1873) Vatanperver kiilerin ele alnd ve vatan sevgisi alamak amal cmlelerle
dolu bir eserdir. Cepheye giden sevgilisinin ardndan, cephede onunla beraber bulunmak iin erkek klna
giren bir kadn karakterin bulunduu eserde cann hie sayarak vatan uruna gsterilen kahramanlk
idealize edilir. Romantik anlayn tm ayrt edici zellikleri bu eserde grlebilir.
Bu eserin uyandrd heyecan ve Gedikpaa Tiyatrosundan kan halkn galeyan Namk Kemalin
Magosaya srlmesine neden olur. Eser 4 perdedir. Sahnelenen ilk tiyatro eseridir.
Akif Bey: (1874) Namk Kemal, bu eserini ikinin ktlklerini gstermek iin yazdn syler. Piyes be
perdedir. Konusu yledir: Yurdu uruna hibir fedakrlktan ekinmeyen deniz subay Akif Bey, oynak bir
yosma olan Dilruba ile evlenmitir. Yce amalar urunda doa gleriyle de savamay insanlnn gerei
sayan Akif Bey, Krm Savandaki Sinop basknnda (1853) gemisini yitirir. Bu haberleri bahane eden
Dilruba ve Ktip Esat, Akif Beyin lmne ilgilileri inandrarak evlenme yolunu bulurlar. Sava dn
durumu renen Akif Bey, eini boamakla yetinemez, rakibiyle vurumak zorunda kalr. ki erkein lm
zerine ie karan Akif Beyin babas Sleyman Kaptan Dilrubay ldrr.
Glnihal: (1875) Asl ad Rz- Dil olan oyunun ad sansr nedeniyle deitirilmitir. 5 perdelik piyeste
klelik, paaya bakaldran Muhtar Beyin ahsnda da halkn iradesi gibi konular ilenmitir. zeti yledir:
ok zalim bir kii olan Kaplan Paa, Rumelide bir sancak beyidir. Zulmle halkn nefretini toplamtr
amcaolu Muhtar Bey ise halkn ok sevdii iyi ve cesur bir gentir. Muhtar Beyin sevdii smet adl
akraba kzn Kaplan Paa da sevmektedir. Bu yzden aralar alr. Kaplan, Muhtarn saraya gelip smetle
grmesini bahane ederek onu zindana attrr. Dads Glnihal, srf Muhtar kurtarmak iin smeti
Kaplanla nianlamaya raz eder. Fakat Muhtar, smetin onunla gerekten evleneceini sanarak kser ve
zindandan kmak istemez. Bu sefer Glnihal, tfekiba Zlfikar Aaya kendisiyle evleneceini
vadederek Muhtar hapisten kurtarr nk Zlfikar, zaten kardeini ldrm olan Kaplan Paaya
dmandr. Muhtar, Sofya valisine gidip Kaplann lgnca zulmlerini anlatr. Validen Kaplann idam
emrini alp gelir. Yerine de kendi geecektir. Muhtar, adamlaryla saray bast srada, Kaplan Paa,
Glnihal ve ismeti sktrarak nikhlarnn kylmasn istemektedir. kisi de buna raz olmaynca Kaplan,
Glnihali hanerler. Bunu gren Zlfikar Aa Kaplan ldrr. Muhtar, adaletli bir sancak beyi olur ve
kendisine bal olduuna inand smetle evlenir.

Zavall ocuk: (1873) Trk edebiyatnda verem (ince hastalk) konusunun ilendii ilk eser olarak kabul
edilir. Bu eserle birlikte bir moda balam, Tanzimat roman karakterlerinin ba lm sebebi verem
olmutur. Kendisinden yaa byk biriyle evlendirilen efikann sevdii kiiye kavuamamasnn acsyla
verem olmas eserin atsn oluturur.
Celaleddin Harzemah: (1885) Kemalin slam birliini salayacak ideal karakteri yaratmaya alt, 15
perdelik olduka uzun bir eserdir. Mool istilasna kar C. Harzemahn giritii byk mcadelenin
anlatld eserde; ak, cinayet, entrika, suikast gibi eitli temalar kaynar. Harezm hkmdar Celalettin
Harzemah (Harizmah), lkesini igal eden Moollara kar giritii savata yenilir. Hindistan'a kaarken,
kendisini izleyen Mool askerlerinin ellerine dmemeleri iin, karsyla kzn Sind nehrine atar. Bir sre
sonra bir ordu toplayarak Tebriz'e kadar ilerler. Burada kaleyi savunan kadn komutan Mihrican'a k olur,
onunla evlenir. Bu arada Eyyubi ve Seluklu ordularnn saldrsna urayarak geri ekilir. Moollarn
yapt kuatmada dervi klna girerek Mihrican'n gizlendii daa kaarsa da, bir komutannn ihanetine
urayp ldrlr. Mihrican da kendi kalbine saplad hanerle yaamna son verir.
Kara Bela: N. Kemalin son oyunudur. Bir Hint hkmdarnn kznn harem aas tarafndan tecavze
uramas anlatlr. Kemalin en zayf eseri olarak kabul edilir. Eserdeki ama sarayn iyznn halka
gsterilmesidir.
Felaket (Hasan Nefi) : N. Kemal, Magosada iken Hasan Nefi adl bir hayran kendisine Felaket adl bir
tiyatro eseri gndermitir. Namk Kemal bu oyunu tashih etmi, yer yer blmlere mdahale etmi ve
oyunun sahnelenmesine yardmc olmutur.

Ziya Paa (1829-1880) : Eskiye bal yetien, Encmen-i uara toplantlarna katlan Ziya Paa, on alt
yandan itibaren balad devlet memurluunda farkl kademelerde grevlerde bulunmutur.
Bir taraf kuvvetle eskiye bal, bir taraf ise eskiyi reddeden Ziya Paa, gnlyle akl arasndaki tezad
derinden yaayan sanatlardandr. Eserlerinde, huzursuz tereddtler iinde, toplumun aksayan yanlarna
fkeli bir aydnn lklar vardr.
iir:
Ear- Ziya: Ziya Paann hayat boyunca yazd btn iirleri lmnden sonra damad Hamdi Paa
tarafndan bir divan tertibi iinde bir araya getirilmitir. Mnacaat, naat, gazel, kaside, trk, terkib-i bent ve
terci-i bentlerden oluan bu kitapta btnyle eski iirin havas hkimdir. Bu eser, daha sonra Sleyman
Nazif tarafndan dzeltilmi ve Klliyat- Ziya Paa adyla yeniden baslmtr.
Bu kitabn iinde bulunan mehur terkib ve terci-i bentler mstakil bir kitap olarak yaymlanmtr. Bu
kitapta bulunan, Ziya Paann Reit Paaya yazd mersiyede geen
Hlasa akl ile olmutu mstear- dvel
dizesi Reit Paa ve akl kavramn zdeletirmesi bakmndan Ziya Paay inasiye yaklatrr.
Ziya Paa, eserdeki kasidelerinden birinde, mr boyunca siyasi rakibi olmu ve nefret ettii Ali Paa iin:
Bir hasm- b mrvvete d etti ki beni
Kalb-i haini bilmez idi rahm efkati
der.
Ziya Paann Cenevrede yazd, Dou-Bat dnyasn karlatrd grdm redifli gazeli olduka
tannmtr:

Diyar- kfr gezdim beldeler kaneler grdm

Dolatm mlk-i slam btn viraneler grdm
Bulundum ben dahi dar--ifa-y Bab- li'de
Felatun'u beenmez anda ok divaneler grdm

Ziya Paann iirlerinde zamanla zdeyi (vecize ) halini alacak olan hikmetli szler syleyiiyle de bilinir:
yinesi itir kiinin lafa baklmaz
ahsn grnr rtbe-i akl eserinde"
Nush ile uslanmayan etmeli tekdir
Tekdir ile uslanmayann hakk ktektir
Allaha sn ahs- halmin gazabndan
Zira yumuak huylu atn iftesi pektir.
Bed-asla necbet mi verir hi niforma
Zer-dz palan vursan eek yine eektir

Onun Terkib-i Bent ve Terci-i Bent eserleri bata Badatl Ruhi olmak zere gelenee sk skya
baldr:
Bir katre ien eme-i pr-hn- fendan,
Ban alamaz bir dah brn- beldan.
(Yokluk kanyla dolu emeden bir damla ien,
Bir daha bel yamurundan kurtulamaz)

sde olam dersen eer gelme cihne,

Meydne den kurtulamaz seng-i kazdan.
(Eer mutlu olaym dersen dnyaya gelme,
[nk] Dnyaya gelen lm tandan kurtulamaz.)

Zafername: Ziya Paann siyasi rakibi li Paann Girite zerklik vermesi zerine yazd hicivdir. Eser,
zmit Mutasarrf Fzl Paann azndan yazlm bir kasidedir. Sadrazam li Paann Girite zerlik
vererek ii oldubittiye getirmesinin ve stanbula muzaffer bir komutan edasyla dnmesinin anlatld eser
1870te Cenevrede tamamlanmtr. Ahmet Hamdi bu eser iin Zafernamede dmann ykmak iin her
frsattan faydalanan, dpedz acmasz bir Ziya Paa vardr. der. Ebuzziya Tevfikin bu eser iin syledikleri de
ilgintir: Mbalaa edilmeksizin denebilir ki, o tarihte Osmanl lkesinde tek bir kii gsterilemez ki okuma yazma
bilsin de- bu eserin bir nshasn edinmi olmasn.
Giriti ald geri savlet-i seyf kalemi
Halkna gelmi iken diye-i istiklal
(Klcnn ve kaleminin saldrsyla Giriti adeta yeniden fethetti. Geri, ada halkna bir zgrlk davas gtme gelmiti ama o bunu
umursamad)

Devleti eyledi bir yle beladan zd

Yoksa pek mkl olurdu u zamanda ahvl
(Bylelikle, devleti byk bir beladan kurtard, Yoksa u zamanda durum ok kt olacakt)

Bu ne gayret, ne hamiyyet, ne ecattir bu

Hi grlm m tevrih-i selefte emsl
(Hey Allahm, bu ne alkanlk, iseverlik ve yurtseverlik, bu ne cesaret! Eski tarihlere yle bir bakn, hi bylesinin ei benzeri var mdr?)

Vermedi ablukada n- donanmaya halel

ngiliz devletinde olsa sezdr amiral
(Kuatma konusunda donanmamzn anna en kk bir sz bile getirmedi. Eh, artk ngiliz devletine amiral olsa da yerindedir)

Harabat: byk ciltten meydana gelen hacimli bir divan iiri antolojisidir. Birinci cildin banda 795
beyitlik manzum bir mukaddime bulunur. Trke, Arapa, Farsa, aatayca kasideler; Trke ve Farsa
mesnevilerden oluan eser ilk modern antoloji kabul edilmektedir.
Dier Trler
Rya: Divan edebiyatnn habnameleri esas alnarak yazlan eser yine dorudan Sadrazam li Paay hedef
almaktadr. Eserde, memleketin iinde bulunduu skntl durumun sorumlusu olarak grlen li Paann
azli istenir. Eser, karlkl konuma (mlakat) biiminde yazld iin bu trn edebiyatmzdaki ilk rnei
kabul edilir.
Arz- Hal: Grevinden niin uzaklatrldn, Avrupaya niin katn Anlatt bu eserin Abdlazize
sunulduu rivayet edilir.
Endls Tarihi: Ethem Pertev Paann Viadorttan evirmeye balad bu eseri Ziya Paa tamamlamtr.
Riyann Encam: Ziya Paann Molireden evirdii be perdelik komedidir.
Defter-i mal: Rousseaudan evirdii Emile adl eserin nszdr. Ziya Paa kendi hayatn anlatr.
Harabat - Tahrib-i Harabat Tartmas: Namk Kemalle birlikte kard Hrriyette 1868de yazd
iir ve na makalesinde halk iirinin bizim asl iirimiz olduunu savunan Ziya Paa, 1874te ise Harabat
antolojisinin zsznde bunun tam tersini iddia ederek asl iirimizin divan iiri olduunu syler. Bunun
zerine eski arkada Namk Kemal, nl eletirisi Tahrib-i Harabat nazm-nesir kark olarak yazar.
Namk Kemal, hrsn alamayarak daha sonra da Takipi yazacaktr.
Namk Kemal, yeni edebiyatn nclerinden sayd Ziya Paann amalarna ihanet ettiine inanmaktadr.
Kemal Eer Harabatn nszn hi yazmam olsayd kendisine asla kzmazdm. Diyerek aslnda antolojiye
deil nszdeki fikirlere hcum ettiini syler.

Ahmet Midhat Efendi (1844 - 1912) : Bir esnaf ocuu olup babasn erken yata kaybeden A.
Midhat, zor artlar altnda yaayp kendini gelitiren bir yazardr. Trk edebiyatnn hace-i evveli ve yaz
makinesi olan Midhat zellikle roman trnn Tanzimatta akla gelen ilk ismidir.
Roman: A. Midhat, romanlarnda dnemin neredeyse btn problemlerini ele almtr. Batllama, grc
usul evlilik, kz ocuklarnn okutulmas, eitim sorunu, mirasyedilik, kadnn haklar, mrebbiyenin aile
iine girii, salk, eitim O, dnemin temel problemlerini edebiyat araclyla masaya yatrmaktan
yanadr. Baz aratrmaclara gre bugne kalan ve kalmayan 300den fazla eseri vardr.
Ky romannn (Bahtiyarlk) ve tarihi romann (Yenieriler) ilk denemelerini yapan A. Midhat, hace-i evvel
(ilk retmen) sfatyla nitelenir.
Ahmet Midhat, romann sadece hikye olmadnn, bu hikyenin zel bir kurgudan geerek romana
dntnn farknda olduunu syler. Anlatm teknii ve kurguya verdii nemi gsteren pek ok
cmlesi vardr. Misalen Emaneti Stkda olaylar romanclk sanat nokta-i nazarnda srasna koyarak
anlatmann, yani kurgunun kitabn lezzetini nasl etkilediine dikkat eker; Sleyman Muslide hayali
okuruna, Ben hikyenin byklne, kklne asla ehemmiyet vermem, suret-i tertib ve tasvirine bakarm.
dedirtir.
Onun romandan anlad udur: Seyahat-i Fikriyye yaptrmak; stanbul'da kelerde bucaklarda dolatrmak;
alaturka lemlerde gezdirmek; beeriyyenin hibir yerde ve hibir zaman yakasn kurtaramad felaketleri gsterip

rikkat-i kalbiyyeyi davet etmek; yine beeriyyenin hibir zaman ve hibir yerde kendisini kurtaramad trl trl
gariplikleri gsterip kahkahalarla gldrmek

Bir ksm rf, bir ksm macera roman olarak nitelenebilecek eserleri romantik, realist hatta natralist
akmlardan etkilenmitir. O, aslnda meddah ve halk hikyecilii geleneine baldr. Bu yzden
hikyelerini anlatrken mutlaka ahslarn iinde kendi de bulunur ya da kendini hissettirir.
A. Midhat, romanda olay akn keserek okura ansiklopedik, kurgusal ve yer yer tarihsel bilgiler vermesiyle
de bilinir. Matematik, fen, yeni icatlar hep onun ilgi alanndadr. Szgelimi Taafff romannda Sz sz
ayor ey kari! diyerek araya girmi ve yaklak on sayfa bilgi vermitir.
A. Midhatn romanlar trlerine gre yle snflandrlabilir:
a) Aile Romanlar: Bu tip romanlarda aile yaamnn nasl olmas gerektiini, ideal e-ocuk yaantsn,
Batllamann etkilerini vermeye alr: engi, Firkat, Felatun Bey ve Rakm Efendi, Felsefe-i Zenan,
Esaret Esaret (1870) roman Trk edebiyatnda klelik konusunu ileyen ilk roman kabul edilir.
Felatun Bey ve Rakm Efendi, A. Midhatn alamet-i farikas olduundan, bu roman biraz incelemeliyiz.
Yanl Batllama sorununun ironik bir dille verildii bu roman, A. Midhat denince akla gelen ilk romandr.
Bu romanda Ahmet Midhat, iki ahsn olaylar karsndaki tepkisiyle toplum iin gerekli ve zararl olan
ortaya koymaya alr. Zaten eserin kurgusunu da bu iki karakteri karlatrmak amac belirler. Felatun ile
Rakm karakterlerini benzer olaylar ve durumlar iine sokan yazar, aralarndaki fark bu ekilde grmemizi
bekler. Felatun baba paras yiyen, eksik bir eitimle sada solda gezen ve elence peinde koan bir tiptir.
Bunun yannda Rakm ise belli alanlarda bilgi sahibi, birka dil bilen, ciddi ve akll bir karakter olarak
karmza kar. Daha romann balarnda bu iki karakterin ztl gze arpmaktadr zaten. Bunun yannda
Ahmet Mithat alafrangalkla para sorunu arasnda da ciddi bir ba kurmutur. yle ki yazarn amac biraz
da, batl olmaya alan Felatunun komik durumunu gz nne sermenin yannda iki karakterin parasal
konularda nasl tutum sergilediklerini gstermektir. Berna Morana gre: Ahmet Mithatn ortaya koyduu
temel kartlk Felatun Bey ile Rakm Efendinin tembellik ve israf ile alkanlk ve tutumluluk arasndadr. Yazarn
gznde batllamann beraberinde getirdii tketim ekonomisine kendini kaptranlara en iyi rnek, Batl olmay ok
k giyinmek, Beyolunda elenmek ve gsteri yapmak olarak anlayan zppe tipi olduu iin, romanda msrif adam,
ayn zamanda alafranga zppeyi temsil eden Felatun olur. Ahmet Mithat Batllamay yanl anlayan Felatun Beyin
karsnda doru anlayan Rakm Efendiyi koyarak, kendisi iin az da olsa ideal sayabileceimiz bir Osmanl Efendisi
izer. Romanda Felatundan ok stnde durulan Rakm Efendi, para ilerinde dikkatli, alarak baar kazanan,
fakirden durumunu dzeltebilen adamdr. Rakmn biraz da Ahmet Mithatn kendisi olduunu unutmamak gerekir.

b) Tarihi Romanlar: Yenieriler, Hseyin Fellah*, Dnyaya kinci Geli, Gnll

c) Macera Romanlar: Hasan Mellah, Hseyin Fellah, Ahmet Metin ve irzad
d) Natralist-Gzlemci Roman: Mahedat, Taafff
Burada Mahedat n biraz zerinde durmamz gerekiyor. Ahmet Midhat'n anlatm teknii ve kurgu
asndan en dikkat ekici almas Mahedat (1891) romandr. Bilindii gibi bu roman o dnemde
Bat'da bile rnei grlmeyen stkurmaca (metafiction) tekniiyle yazlmtr. Ancak Midhat'n
romandaki yenilik iddias bu deil, kendisinin de bir roman kiisi gibi olaylarn iine karmasdr. Bunun
Avrupaca bile denenmemi bir yntem olduunu gururla aklar nsznde. Ahmet Midhat Hindistan
niyetine Amerikay kefeden Columbus gibi, romann iine giriyorum diye farknda olmadan
stkurmacann ilk rneini vermitir. (Berna Moran, Yavuz Demir, Jale Parla)
e) Fen ve Gezi Romanlar: Acayip-i Alem, Ahmet Metin ve irzad
f) Polisiye Romanlar: Esrar- Cinayet (Trk edebiyatnn ilk polisiye roman), Cinli Han, Haydut
Montari

Bu tasnifin dnda Ahmet Midhatn Volter Yirmi Yanda (biyografik), Bahtiyarlk (ky), Henz On Yedi
Yanda (realist) roman denemeleri de vardr.
Hikye: Kssadan Hisse (1870) Ahmet Midhatn Aisopos ve Fenelondan alnm fkralar ve baz
hikyelerini nerettii eserdir.
Letaif-i Rivayat: A. Midhatn 1870-1895 yllar arasnda, yirmi be cilt olarak yaymlad; bir ksm
uyarlama, bir ksm telif olmak zere otuz hikye ve romandan oluan, ilk cildi Trk edebiyatnn ilk hikye
kitab saylan eseridir.
Midhat bu klliyatnda meddah tarz anlatclk ile Bat tekniini sentezlemeye almtr. O meddahlar gibi
okuyucunun dikkatinin eksilmemesine nem verir. Tm kurgusunu hikyeden bir hisse karlmas zerine
atar. Kitaptaki baz hikye ve romanlarn adlar yledir: Diplomal Kz, Esaret, Ana Kz, Obur, Para,
Emaneti Stk, ntikam, Cankurtaranlar, Bir Tvbekr
Tiyatro: A. Mdihatn tiyatro anlay da Namk Kemal gibidir. O da oyun vastasyla elendirirken
eitmek amac gder. A. Midhat, ahlaka uygun, ahlak slah edici, vatan ve millet sevgisini alayc bir
tiyatroyu ister.
Eyvah: ok kadnla evlilii ve batl inanlar eletiren bir oyundur. Ahmet Hamdi eseri vodvile benzetir.
Akba: Kk yataki kzlarn evlendirilmesinin sakncalarn anlatr.
Ahz- Sar: A. Midhat bu eseri Fransz htilali ncesi Avrupay tahayylle yazdn syler.
Bir Facia yahut Siyavu: ehnameden alnn vey evlada k olma konusu ilenir.
erkes zdenler: Son ve en nemli oyunudur. Hem oynanmak hem de roman gibi okunmak iin
yazdn syler. Savata baylan bir delikanlnn korkakl zerine kyde bir ark kmas nedeniyle
intihar etmesini anlatr.
Dier Trler:
ss-i nklap: 2. Abdlhamid padiah olunca, kendi vaziyetini salamlatrmak iin Ahmet Midhata bir
tarih smarlad. Bu suretle yazlm olan ss-i nkilp, iki cilt halinde Tanzimattan balayarak 2.
Abdlhamidin ilk padiahl ylna kadar olan ileri yazd bir tarih kitabdr. Ahmet Midhat bu eseri
nedeniyle ok eletirilmitir.
Avrupada Bir Cevelan: arkiyyat Kongresi iin Norvee giden A. Midhatn gezi yazsdr.
Menfa: Menfa'da doumundan itibaren balayarak Rodos'a srgne gnderilmesine kadar geen hayatn
anlatmtr. Ancak Ahmet Mithat Efendi'nin Menfa'daki asl niyeti hayatn anlatmaktan ok, kendisine
yaplm byk bir hakszlk olarak alglad, srgn olarak Rodos'a gnderilmesine neden olan olaylar ve
sebeplerini incelemek, tartmakt.
evirileri: Alexandre Dumas Fils, Kamelyal Kadn, Bir Kadnn Hikyesi, Antonin
Oktave Feuillet, Bir Fakir Delikanlnn Hikyesi
Charles Merouvel, Gabriyelin Gnah,
Emile Richebourg, Peeli Kadn
Georges Pradel, Ll-i Asfer
Emile Gaboriau, Orsival Cinayeti
Ksenophon, Husrevname
Paul de Kock, Kamere k
Beydaba, Hulasa-i Humyunnme

emsettin Sami (1850-1904) : ok ynl bir Tanzimat aydn olan emsettin Sami, dil almalar ve
ilk Trk roman kabul edilen Taauk- Talat ve Fitnatla bilinir. Galatasarayn kurucusu Ali Sami Yenin
babas olan emsettin Sami, modern Arnavut milliyetiliinin de teorisyeni ve babas kabul edilir.
Arnavutluk Neydi, Nedir, Ne Olacak isimli, modern Arnavut milliyetiliinin manifestosu saylan eser de
emsettin Samiye atfedilir (Trk tarihiler bu tezi kabul etmez). Kendisinin Arnavutlukun bakenti
Tiranda bir heykeli bulunmaktadr.
Taauk- Talat ve Fitnat: Trk edebiyatnn ilk telif roman saylan bu eser 1872de, Hadika gazetesinde

tefrika edilmeye baland, 1873te tefrika nihayetlendi. Eser, ayr balklar tayan otuz alt blmden oluur.
Her blm bana da o blmn konusu veya olaylar ile alkal (Feth-i Kelm, Hasbhal, Keyfiyet-i zdiva,
Sliha Hanmn Hikyesi, vb.) epigraflar konmutur.
Eserin amac: an grmeden kz alma ve giyimde rtnme gibi gelenek ve alkanlklarn ac
sonularn gz nne sererek fikirleri uyarmaktr.
Bu romanda genlerin birbirleriyle istemeden evlendirilmelerinin douraca kt sonular zerinde
durulur. Roman olay asndan pek inandrc olmasa da eski Trk edebiyatndaki mesnevi ve halk
hikyelerinden farkl olarak Bat edebiyatndaki gereklik intiban uyandrmaa alm olmas bakmndan
nemlidir. Daha genlik yllarnda kaleme ald bu eserinde emseddin Saminin slbu basittir. Konuma
dilinin kelime kadrosu iinde kalmtr. Onun bu tutumu Divan edebiyatnn ssl ifade tarzna kar
gelitirmek istedii bilinli bir kar koyma olarak da yorumlanabilir.
Yazar, eserin ana fikrini yle ortaya koyar: Koca karsyla, kar kocasyla mr geirecekler, ev idare edecekler,
evlatlar olacak, bytecekler, terbiye verecekler. Birbirleriyle sevimedike, imtiza etmedike nasl olur? Bu, bir
gn deil, iki gn deil, bir mrdr. Bir evde ki koca ile kar arasnda muhabbet yok, o eve Allah imdat eyleye!

Tiyatro:
Besa Yahut Ahde Vefa: Yemin etmenin, and imenin Arnavuta karl olan bes, sze balln
kantlanmaya alld bir oyundur. emsettin Sami, verilen szn, koullar ne olursa olsun
deimeyeceine inanan Mslman Arnavutlarn geleneksel deerlerinin sorgulamasn yaparken mill bir
piyes yazdn dnmektedir. Eserde vatanna dnerken yolda bir kylnn elinden cann kurtaran Vahide
Hanma, kocasn ldrp kzn alan kiiden intikam alacana sz veren (besa) Fettah Aann, ldrecei
kiinin kendi olu olduunu rendikten sonra, sznden dnmemek iin onu ldrmesi konu edilmitir. Bu
tiyatro eserinde emseddin Sami Yanyann dalk blgelerinde gelenek ve greneklerine bal insanlarn
verilen sze ne kadar sadk kaldklarn anlatmaktadr. Kendisi de Yanyal olan yazar kitabnn n sznde
ahit olduu vatan sevgisi, fedakrlk, ahde vefa, hayat hafife alma gibi mill duygular anlatmak iin bu
eseri kaleme aldn sylemektedir.
Gave: Konusu Firdevsnin, Fars edebiyatnn mill destan olan ehnmesinden deitirilerek alnmtr.
rann mitolojik hkmdarlarndan Cemidin tahtna oturarak halk zulmle yneten Dahhak, Arabistan
llerinden gelerek peine takt obanlarla birlikte tahtndan indiren Gvenin, Cemidin torunu Feridunu
tahta karmas konu edilmitir.
Seydi Yahya: Tiyatromuzda koronun kullanld ilk eser olarak kabul edilen piyes, Konusunu Endls
tarihinden alr. Alexandre Dumas Perein Comte de Monte Cristosunun eserde etkileri olduu grlr.
Szlk ve Ansiklopedi almalar:
Kamus- Trk: Kamus- Trk: lk basks 1901 tarihinde kdam gazetesi tarafndan
yaplan Trke szlktr. Kams- Trk, adnda "Trk" kelimesi geen ilk Trkeden Trkeye szlktr.
emseddin Sami, bu szlkte Osmanlca'da kullanlan, ancak konuulan Trkeye girmeyen Arapa ve
Farsa szckleri ayklad, Trke kkenli szcklere arlk verdi. emseddin Sami'nin Arapa, Farsa,
Rumca, talyanca, ngilizce, Yunanca, Macarca ve Slav dillerinden geen alnt kelimelerin etimolojileri
zerinde yapt aklamalar bugnk etimolojik szlklerde yer alan bilgilere denk durumdadr.

Kamus- Fransevi: 1885te yaymlanan Franszca-Trke szlktr. emsettin Sami, Franszca kelimelere
karlk verirken o gnk Trkeyi en iyi ekilde deerlendirmeye alm, yabanc kelimeleri olduu gibi
almamak iin zel bir gayret sarf etmi, karlklar ok uzun kasa da Trke kelimeleri zellikle semitir.
Kamus- lam: Kamusl-Alam, stanbulda yaymlanan tarih ve corafya ansiklopedisidir. Alt cilt olarak
Mihran Efendi tarafndan yaymlanan ansiklopedi 4.830 sayfadan oluuyordu ve alfabetik sraya gre
dzenlenmiti. Kamusl lamda, ele alnan yerlerin ekonomik ve toplumsal durumlar da yanstlarak hem
Osmanl, hem de dnya corafyasna ilikin geni bilgiler verilir. Pek ok lke, halk ve devletin tarihi
yannda nl kiiler ile yaptlar hakknda da gvenilir bilgiler ieren ansiklopedi, bugn birok adan
eskimi olmakla birlikte zellikle Dou dnyas hakknda hl nemli bir bavuru kayna durumundadr.
evirileri: htiyar Onba (1873). Domanoir ve Denneryden

Galatee (1873). Florianden evirdii bu eserin asl mitolojiye ait manzum bir piyestir.
eytann Yadigrlar (1878). Frederic Soulieden evrilen bir macera romandr.
Ahmet Vefik Paa (1823-1891) : Trklk akmnn nclerinden olan A. Vefik, birok kritik grevde
bulunmu, sadrazamla kadar ykselmi nemli bir devlet adamdr. Tam bir tiyatro a olan Ahmet Vefik
Paann Bursada halka zorla bilet aldrttna dair tevatrler bulunmaktadr. Reit Paa yanls olduu iin
Ali ve Fuat Paalar tarafndan sevilmeyen Ahmet Vefik Paa, bu sebeple birok kez grevlerinden
azledilmitir. ok renkli bir kiilie de sahip olduu bilinen Ahmet Vefik Paann kiiliinden baz rnekler
vermek isterim:

Tiyatro: Moliere adapte evirileri konusunda tam bir derya olan Ahmet Vefik Paann on alt eviri adapte
eseri vardr.
Zor Nikah, Zoraki Tabip, Yorgaki Dandiniyi uyarlayan Vefik Paa, Tabib-i Ak, Azarya, Merak, Prpr
Kibar ve Dekbazlk da daha sonra nesir olarak uyarlamtr. Vefik Paa, u eserleri de manzum olarak

Trkeye nakletmitir: Savruk, Kocalar Mektebi, Kadnlar Mektebi, Tartf, Ak- Musavver, Okumu
Kadnlar, nfial-i Ak, Don Civani.
Bilimsel Eserleri:

2. Dnem Sanatlar
Recaizade Mahmut Ekrem (1847 - 1914) : stanbulun soylu bir ailesinden gelen R. Ekrem, Trk
iirinde yeniliin ncs olarak kabul edilir. Onun ncl yazd iirlerde deil, iir hakkndaki
fikirleriyle genlerin nn amas eklinde kendini gsterir. iir, yk, piyes, roman, eletiri gibi birok
trde kalem oynatmasnn yan sra Trk edebiyatnn ilk nazariyats (kuramcs) olarak da bilinir. Ekrem;
Talim-i Edebiyat hazrlarken birok Batl kaynaktan yararlanm; bu kaynaklardan edindii bilgileri Trk
iirini teorize etmeye almtr.
iir: Recaizade; Talim-i Edebiyat, Takdir-i Elhan, Pejmrde ve Takrizatta iirle ilgili grlerini aklar.
Bu grler ileride Servet-i Fnun iirinin yol gstericisi olacaktr. Onun iir anlay gzellike dayanr:
Her gzel ey iirdir: Ormanlarda kularn hazin hazin t, derelerde sularn latf latf alay hatta dalarda
kavallarn garip garip aksedii iir olduu gibi

Onun iir anlaynda divan iirinin etkisi olduu gibi Fransz romantizminin de etkisi byktr. Recaizade:
Her mevzn ve mukaff lakrd iir olmak lzm gelmez, her iir mevzn ve mukaff bulunmak iktiz etmedii gibi.

Diyerek mensur iirin de nn amtr.

Ona gre anlam ve ifadenin ak olmas gerekmez. Bu gr, ok tartlacak airene dil ve anlam
kapallnn da nn aacaktr. Recaizadenin Bu da Bir ir- i Muhzin-i Dier adl iiri, hem iir
grnn hem de varla baknn anahtar gibidir:
Ey taleb-kr- enfes-i er
Eyle dikkatle fevk u zre nazar
irdir hep o grdn sr
irdir hep o duyduun sesler
Ruh-perver.. latf... hzn-ver
Yerde bir kz.. semda bir ahter
Her biri bir beda-i dier!

O, slubu sade, mzeyyen ve li olarak e ayrr. Recaizadenin Reit Paa iin yazd kasidede geen
Risto ve Felatun sana nisbetle kalr kem
Dizesiyle inasinin anlayna yaklar.
Kenan Akyz gre, daha ok Alfret de Musset ve Lamartine etkisinde iirler yazan Recaizade M. Ekrem,
kk duygulanmalar da dile getirir. Ayrntda kalan inceliklerin melankolik atmosfer ierisinde
terennmne ynelir. Tabiat manzaralar, aan bir iek, uan kelebek, duvarda yer alan tablo, znt verici
manzara, bir yaknnn kayb duygulanmas iin yeterlidir. Bunun yannda insan hayatnn nemli sorunlar
da onun iirinde ifadesini bulur. ocuklarnn lm, onu lm ve Tanr fikriyle kar karya getirir. Fakat
onun iiri byk metafizik rperilere ve lirizme almadan kalr.
Recaizade iirlerini Name-i Seher, Yadigar- ebab, Zemzeme, Pejmrde ve Nefrinde toplamtr.
Tefekkr, Pejmrde ve Nijad Ekremde nesirleri ve manzumeleri vardr. iire eski tarzla balayan
Recaizadenin iirindeki son aamalardan olan ve len olu iin yazd Ah Nijad! iiri acl bir babann
feryaddr ve olduka bilinir:
Ah Nijad!
Dada krda rasgetirsem bir dere
Gzyalarm aktarak alarm.
Yollardaki ufak ufak izlere
Senin sanp bakar bakar alarm.
Gne gler, kular uar havada,
Uyanrlar nazl nazl iekler..
Yalnz msn o karanlk yuvada?
Yok mu seni bir kayrr, bir bekler?
Can isterken hasret odiyle yansn,
Varlk beni alil alil sryor.
Bu kaygya yrek nasl dayansn?
Bedenciin topraklarda ryor!
Bu ayrlk bana yaman geldi pek,
Ruhum hasta, krk kolum kanadm.
Ya gel bana, ya oraya beni ek,
Gzm nuru oulcuum, Nijad'm!

Ekremin mehur szlerinden slub-u beyan aynyla insandr. Sz Fransz yazar Buffona aittir.
Recaizadenin Zemzeme 1de yaymlanan ve Blbl redifli iiri ok sevilmi ve sk sk tanzir edilmitir:

Garipser iiten dasitann ey blbl

Garibdir o kadar hal ann ey blbl
Safa-y tab' ile bir ak- tabiatsn
Ki taze taze emendir mekann ey blbl
emende hande-i gl m eden seni nalan
Nindr yle demadem figann ey blbl
Seninle hem-dem olursa beca deil mi ki dil
Esiridir yine bir dil-sitann ey blbl

Abdlhak Hamitin pastoral iirlerinden etkilenen Recaizade, oban ve Tasvir adnda, Sahraya
benzeyen iirler yazmtr.
Servet-i Fnuncularn moda haline getirdikleri tablo alt iirin ilk rneklerini Recaizade vermitir.
Araba Sevdas: Trk edebiyatnn ilk realist roman kabul edilen Araba Sevdas, Servet-i Fnunda tefrika
edilmi, bir yl sonra kitap olarak baslmtr (1896).
Berna Morana ve baz dier aratrmaclara gre bu eser bilin ak tekniinin kullanld ilk eserdir. Bu
teknikte kahraman, i konumadan farkl olarak, kesik cmlelerle, mantksal bir ba olmadan dzensiz bir
ekilde iinde bulunduu durumu ifade etmeye alr. Bilin akmnda yalnz dnceler deil duyumlar,
imgeler de yer alabilir ve tam bir bilin akm teknii ile okura bir sahne gibi sunulan, bilincin en karanlk,
bilincin altna en yakn kesimidir. Recaizde Mahmut Ekrem, kahramanna bir rakip yaratmak yerine,
kahraman Bihruz Beyin gerek dnyas ile hayal dnyas arasnda bir kartlk oluturmutur. Romann
zellikle u blm i monolog ve bilin ak tekniini gstermesi bakmndan nemlidir:
Niin gelmedi ki, niin, nedeni ne? (Ah! Parol tutmazlar ki... Trk kadnlar ne denli edke olsalar yine bouna. Hi
olmazsa bir haber gndermeli deil miydi? 'u nedenle gelemedim, pardon, bugn ok beklemi olmalsnz.' Evet ok
bekledim. On bir buua deyin orada plante oldum. 'Balamanz dilerim. Falanca gn, falanca yerde bulualm.
Bu kez de ben sizi bekleyeyim de deelim.'Diye bir haber gndermek pek naturel birey. Ah! Bu hanmlarda polites
yok, polites. Benim ne suum var. Ben bir betiz yapmadm. Mektubu verdiim zaman epresmanla kabul etti. Hatta
memnunlukla glyordu. Yalnz dansz mdr, engi midir nedir, dargn dargn bir ey syledi neydi, anlayamadm
ya sonra abuk abuk kamalarna ne anlam vermeli?

Alafranga zppelik edebiyatmzda Felatun Bey ve Rakm Efendi ile balam, Araba Sevdas ile Tipik
rneini bulmu, Hseyin Rahminin hret Beyi ve mer Seyfettinin Efruz Beyi ile devam etmitir.
Modann bir tutku haline gelii, mirasyedi zppelik, Trke-Franszca karmas amorf bir dil bu romann
anahtarn oluturur.
Bihruz Bey Trk romannn ilk dandysi kabul edilir. Dandy terimi 19.yy.da Pariste ortaya kan zengin,
babo, zerafet dkn ve budala kiileri nitelemek iin kullanlan Franszca tabirdir. Fakat Recaizde
Ekrem'i ilgilendiren Bihrz'un yalnzca giyimi kuam, Franszca paralayarak konumas gibi zppe tipinin
ortak zellikleri deil, onun kendine zg kafa yaps, zihniyeti, i yaantsdr. Bu i dnyay, kh anlatc
olarak araya girip i zmleme yntemiyle okura aktarr, kh aradan ekilerek Bihrz'un kafasnn iini
okurun dorudan doruya gzlemlemesi iin i konumadan bilin akmna doru aamalaan yollara
bavurur.
Sonu itibaryla Araba Sevdas, gerek realist unsurlar, gerek bilin ak ve i monolog gibi Avrupann bile
yllarca sonra uygulayaca teknikleri ile Trk edebiyatnn dnemsel bazda en nemli romanlarndan
biridir.
Hikye:

Muhsin Bey: Sevgili hasta olup ldkten sonra neredeyse kendini zorla verem etmek isteyen bir airin
hikyesidir.
emsa: Kimsesiz, drt yanda bir ocuun yazarn evine gelii, yazarn ocua emsa ismini vermesi ve
ocuun ilerleyen gnlerde ateli hastala yakalanarak lmesi anlatlr. Gerek bir olaya dayand iin bir
hikyeden ok bir hatra zellii gsterir.
Saime: Tefrika edilirken yarm kalmtr.
Tiyatro:
Afife Anjelik: Afife Anjelik, Recaizadenin ilk oyunudur. Eserin kayna Denevieve de Barabant
efsanesidir. Bu oyunu nemli klan nokta Tanzimat Fermannn baz maddelerine oyunda gnderme
yaplmasdr. Can gvenlii, kanun stnl, yarglamadan cezalandrma, gibi.
Atala yahut Amerikan Vahileri: Ekremin Chateubriandtan evirdii romann sahneye uyarlanm
halidir. Ekrem romanda epey deiiklik yapmtr. Kabileler, yerliler, misyonerler gibi o dnem iin
yadrgatc baz kavramlar ierir.
Vuslat: Recaizadenin Zavall ocuk etkisiyle yazd oyundur. Genlerin sevdikleriyle evlendirilmelerinin
onlarn ferdi hrriyetlerinin ilk aamas olduunu iddia eder.
Zemzeme-Demdeme Tartmas: Recaizadenin Zemzeme 3n nsznde yazd Avrupai serbest iir
fikirlerine kar Muallim Nacinin Tasvir-i Efkrda verdii cevaplarla ortaya kan tartmadr. leride
Servet-i Fnunun yolunu aacak, kutuplamalara neden olacak bir kalem msabakasdr. Ekremin
Zemzemelerine (ezgili, nameli ses) Demdeme (hiddet, azarlama) ile cevap veren Muallim Naci, kar
eletirilerinde dozu karnca kaynpederi Ahmet Mithat tarafndan Tercman- Hakikat gazetesinden
kovulur. Aslnda kendisi de yeni tarzda iirler yazan ve bir sentezci olan Muallim Naciyi hararetlendiren
evresindeki gen airler olmutur. Muallim Naci, eletirilerini Saadet gazetesinde srdrr; ancak devlet
memuru olan Recaizadenin ricas zerine hkmet bu tartmaya son verir.

Abdlhak Hamid Tarhan (1852-1937) : Bir ulema ailesinden gelen Abdlhak Hamid, bir hekim
olan Abdlhak Mollann torunu, tarihi Hayrullah Efendinin oludur. Hamidin annesi Kafkasyadan
karlarak bir konaa satlan Mnteh Hanmdr. O, Trk iirinde Recaizadenin kuramsallatrdn
pratie dken airdir. Bu ynyle nemlidir.
Hamidin biyografisi ve eserleri arasnda yakn bir iliki vardr. Szgelimi, ilk ei Fatma Hanmn
lmnden sonra metafizik sorular artar. ngiltereye gidiiyle birlikte medeniyet ve zgrlk kavramlar
zerine dnr. Tekrar k olduunda llerini iinde tayan adam (Kolcu) olarak Fatma Hanmn
hayalinden kurtulamaz. Pariste sefahat lemlerine dalan air Divaneliklerimde bunlar anlatr.
Ahmet Hamdi, Abdlhak Hamid iin Abdlhak Hamid hakknda akla gelen ilk dnce onun sanatkrlar ve
bilhassa airler arasnda pek az tesadf edilecek talihli bir adam olmasdr. () yal, rtbe, mansp, sefirlik, ayan
azal vesaire Acemceyi renmesi lazm geldii zaman babas rana sefir oldu. Franszcay Pariste, ngilizceyi
Londrada ilerletti. diyerek onun aslnda iir iin uygun ortam her zaman ba ucunda bulduuna iaret eder.

iir:
Abdlhak Hamid, iirlerini u adlar altnda yaymlamtr: Sahra, Makber, l, Bunlar Odur,
Divaneliklerim yahut Belde, Hacle, Kahpe yahut Bir Sefilenin Hasbihali, Bldan Bir Ses, Validem, lham-
Vatan ve Garam.
Abdlhak Hamid, Trk iirinde hem ierik hem de ekil bakmndan byk yenilikler yapmtr. Tanzimat
iirinin Batllama hamlesinin en byk ihtilalcisi odur. Fakat bu ihtilal, sistemli, rgtl bir yenileme
deil; Kaplann ifadesiyle ine ne bulduysa doldurduu bir torba gibi karmakarktr. O, Trk iirinde

dnenden ok yapan adamdr. Tm bu yaptklaryla Servet-i Fnuncular tarafndan stat kabul

edilmitir.
Hamid; ruh, kader, lm, Allah, yokluk, varlk, hilik gibi soyut kavramlar iire sokarak felsefe ve iiri
birletirme yolunda admlar atmtr.
A. Hamid, iir hakkndaki grlerini Makber Mukaddimesinde ve Bir airin Hezeyan adl iirinde aklar.
Makber Mukaddimesinde:
En gzel, en byk, en doru iir, bir hakikat-i mdhienin tazyk altnda hibir ey sylememektir. Makber ise,
hitabet ediyor. nsan, baz kerre, hatrna gelen bir hayali tanyamaz, o kadar gzeldir. Zihninde uan bir fikre
yetiemez, o kadar yksektir. Kalbinde doan bir hissi bulamaz, o kadar derindir. Bu acz ile bir feryat koparr yahut
pek karanlk bir ey syler yahut hibir ey syleyemez de, kalemini ayann altna alp ezer. Bu iirdir.

diyerek iirde yce duyguyu aradn ifade eder. Onun Bir airin Hezeyan iirindeki u ifadeleriyle:
Bence hep irdir bu mecereler,
u bayrlar, harabeler, dereler

Recaizadenin u dizeleri:
irdir hep o grdn sr
irdir hep o duyduun sesler

aralarndaki etkileimi gstermesi bakmndan dikkate deer.

A. Hamid, hibir kurala, kuruma, kiiye kendini bal grmez. Bu bamszlk anlay diline de sirayet
ettii iin savruk, kaytsz bir dili vardr ve bu onun iirinin gelecek kuaklara kalmasn engelleyecek en
nemli kusurdur.
A. Hamid, kafiyenin iirde bir pranga olduuna, sz kstladna inanr: Fikrin serhaddi memat olduu gibi,
iirin elfaza intikalde hududu kafiye oluyor.
A. Hamid, dilinin savrukluu ve iirinin kavramsal adan bo olduu gerekesiyle ok eletirilir. Hamid, bu
eletirilere Nkfi iiriyle cevap verir:
Nasl erheyleyim ben derdimi, icd nkfi,
Dua nks, tazarru b-eser, feryd nkfi!
Melekler, burclar ger klsalar imdd, nkfi,
Gamm levh-i semya eylesem ind, nkfi!

A. Hamid, ayn iirde Muallim Naci taraftarlarnn Makberi eletirmesine de yle cevap verir:
Acep hn- dil-i mecrhumu sen mey mi zannettin?
Sad-y makberi bir nara-i heyhey mi zannettin?
Veyahut kendini lemde sen, bir ey mi zannettin?
Bugn ben yazdm, elbette yazar ahfd, nkfi

iirdeki Yenilikleri, lkleri ve iirindeki Baz nemli Noktalar:

A. Hamidin Trk iirinde yapt ilk yenilik Duhter-i Hindu adl oyunda yer alan Tanaggum
manzumesidir. Bu iir, divan edebiyat manzumlarn paralad, bir kadnn azndan sylenen ilk iirdir.
Divan edebiyatndaki kadnn yalnzca zdrap veren olarak netlemi konumu bu iirde zdrap eken
olarak deitirilmitir.

Bu iir yalnzca imgeleri ve mazmun sistemi asndan yeni deildir. Ayn zamanda abba/baab/cbbc
eklindeki rk uyan Trk edebiyatndaki ilk uygulandr.
Ne ho eyler muhabbeti ta'rf
u garib blbl iynnda
Ben de gy idim zamannda
iynmd bir nihf-i zarf
Gezdiim demde gl-sitanlarda
Beni ydndr eyleyen taltf
Duyarm nefhan haff haff
Rzigr estii zamanlarda
Aksinin mihridir tenevvr eder
b- emimde, ka'r- canmda
Dalara aks eden figanmda
-Seni sevdim- sz tekerrr eder

A. Hamidin Bir Sefilenin Hasbihali adndaki uzun manzum-mensur kark diyalou, baz aratrmaclara
gre onu ilk Trk feministi yapar.
Ne idim ben, ne tabii bir kz
Belki sahrada rebii bir kz
En byk zevkim, midim, neem
Krda seyran idi, her gn, her dem

Hamidin Pariste yazd Nesteren oyunu kendisinin mukaffa ve mhecca dedii tarz ile, yani duraksz
kafiye ile yazlmtr. Bu eser Trk edebiyatnn hece lsyle yazlan ilk oyunudur.
Hamidin ehirli (beled) ve kyl (bedev) ayrmn yapt, kr hayatyla ehir hayatn kyaslad,
romantiklerin -zellikle Rousseaunun- etkisinde kalarak yazd Sahrada bulunan Ho-niinan iiri,
Trk edebiyatnn ilk pastoral iiri kabul edilir. Bu iir ayn zamanda ottova-rimann Hamid tarafndan
yeniden yorumlanan kafiye ekliyle yazlmtr. Yani iir; ierik (muhteva) ve biim (ekil) bakmndan
yenidir.
Bedeviler skn u rahatte,
Srd daima gamenle saf.
Beledi muttasl esir-i cef,
ntia aleminde zulmette!
Biri endieden aman bulamaz;
Biri endieye zaman bulamaz
A. Hamid, Makber, l ve Hacle iirlerinde metafizik konular; Klbe-i tiyak (Zevk Kulbesi) ve Krsi-i
stirak (Boulma Krss) iirlerinde ise tabiat karsndaki cokunluunu dile getirir.
Hamidin Paris gnlerini anlatt Belde yahut Divaneliklerim iirini Ahmet Hamdi elenceye dkn bir
hariciye memurunun hatra defteri olarak niteler.
Makberde, Beyrutta len kars Fatma Hanmn lm dzleminde kafasndaki birok soruya cevap
arayan Hamid, lm metafizik bir rperiin tezahr olarak grr. Bu bakmdan Makber bir mersiye
deil, lm ve yokluk konularnn ele alnd felsefi bir iirdir (Akta).
Eyvah! Ne yer, ne yr kald,
Gnlm dolu ah-u zr kald.
imdi buradayd, gitti elden,

Gitti ebede gelip ezelden.

Ben gittim, o haksar kald,
Bir kede tarumar kald,
Baki o enis-i dilden, eyvah,
Beyrut'ta bir mezar kald

Hamidin Londra gnlerinde yazd Hyde Parktan Geerken isimli iirindeki

Acep hrriyeti ey ku, bu milletten mi rendin?
dizesinde ngiltereyi hrriyetin bakenti olarak gren Namk Kemal etkisinden bahsetmek mmkndr.
Bu da genel kannn aksine Hamidin toplum sorunlarna -az da olsa- temas ettiine iaret eder. Fakat, bu
Hamidi toplumcu bir air yapmaz. O, hibir modann dnda kalmayan bir janr adamdr (Akyz,
Enginn, Kolcu).
Hamide ilk defa air-i azam diyen Sleyman Naziftir (Enginn). Bir dier gre gre bu isim ona Faik
Ali tarafndan verilir (Kolcu). Hangi gr doru olursa olsun Sleyman Nazifin A. Hamid hayranl
lszdr. O kadar ki Hamide yazd mektuplar abd-i Abdlhak Hamid olarak imzalar (Kerman, Esen,
Parla).
Hamid, hayatnn son yllarna kadar iir yazar fakat deien zevk ve artlar (Milli Edebiyat) onun iirine
kar ilgiyi olduka azaltmtr. O, yeni iir anlayndan holanmadn u szlerle belirtir: Milli diye zurnay edebiyat m dinleyelim? (Baki Asiltrk)
Putlar Ykyoruz Polemii: Nzm Hikmet'in "mzasz" imzasyla, "Putlar Ykyoruz" bal altnda,
"Resimli Ay"n Haziran ile Temmuz 1929 saylarnda, nce "dhi-i zam" denilen Abdlhak Hmit'i,
arkasndan "milli air" denilen Mehmet Emin'i (Yurdakul) incelemeye almas byk bir kalem savana
neden oldu.
Basnda byk yanklar uyandran bu yazlarn balama nedeni, "Resimli Ay"da Geceleyin Sokaklar adl
roman eletirilirken, "Mahmut Yesari'yi biz baka lisanlara korkmadan tercme edebiliriz, onun yazs bundan
hibir ey kaybetmez. Halbuki, Dahi-i zam (?!) Abdlhak Hmit Bey de dhil olmak zere, ka yazcmz byle bir
imtihandan geebilir? (...) Dhi-i zamn en kuvvetli yazsn baka bir dile evirin, bakn nasl srtr. Baka bir dile
deil, hatta bugn konutuumuz Trkeye tercme edin, bakn dhinin dehas nasl sabun kp gibi
dalveriyor" denmesi zerine, "Cumhuriyet" gazetesinde bu yazarlar savunan bir kar yaz yaymlanm

olmasyd.
"Putlar Ykyoruz, No. 1, Abdlhak Hmit"te yazn alannda kimlere "dhi" denilebilecei zetleniyor, u
yargya varlyordu : "Hmit Bey devri iin yeni, kuvvetli bir Osmanl airidir, ite o kadar." Yaznn son tmcesi
ise yleydi: "Hakiki dehay bulmak iin sahte dehalar, kafalarmza zorla dikilen putlar ykalm..."
"Putlar Ykyoruz, No. 2, Mehmet Emin Beyefendi"de ise yazn alannda kimlere "milli air"
denilebilecei zetleniyor, u yargya varlyordu: Mehmet Emin Beyin airlii bile bir gz aldanmasyken, milli
airlik sfat bilgisizliin aldanmasndan baka bir ey deildir.
Hamdullah Suphi Bey (Tanrver) bu yazlara "kdam" gazetesinde svg dolu bir yazyla karlk verdi:
"Abdlhak Hmit bir dhidir. Bunlar putlar deil, milli ediplerimizi, dhilerimizi ykmak istiyorlar. Bu
edebiyat tartmas deil, komnizm propagandasdr."
(...)
Karmzdakiler kimlerdir? Bolevik kapsnn mseccel kpekleri! Putlar kranlar bunlardr.

(Bu ksm hazrlarken u kayna kullandm: Karaca, Emin, Trk Basnnda Kalem Kavgalar, Bizim
Kitaplar Yaynevi, stanbul, 2008. Bu tartma, ayn kitap kullanlarak urada da yazlm fakat internet sitesi
-maalesef- kaynak belirtmemi: www.nazimhikmetran.biz
Kopyalarken internet sitesini kullanp doruluunu kitaptan teyit ettim.)
Tiyatro: (Bu ksm hazrlanrken Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde zlem Tarcan tarafndan
hazrlanan Abdlhak Hamid: ahsiyet-slup-Eser yksek lisans tezinden de faydalanlmtr.
Abdlhak Hamid eitli konularda tiyatrolar da yazmtr. Genel olarak sahne tekniinden uzak olan bu
oyunlarda Hamid aruzu ya da heceyi kullanm, mensur yazd oyunlarda dahi araya manzum paralar
koymutur. Hamidin tiyatrolar bir dnem Fransada moda haline gelen oynanmak iin deil okunma iin
anlayyla yazlmtr.
Hmid, tiyatro eserlerini manzum, mensur ve bazen de kark olarak yazar. Bu durum da romantik
tiyatronun gereidir. lk eserlerini (Mcer-y Ak, Sabr u Sebat, li Kz, Duhter-i Hind, Tark, bni Musa)
nesirle yazm olan Hmid, Duhter-i Hinddan tibaren araya iirler katar ve bu iir denemeleri ile yeninin
kapsn aar. Tark ve bni Musada da manzum ksmlar vardr. Hatta Tark taki
Her yer karanlk pr nr o mevki
diye balayan iir bestelenmi ve tek bana anlmaya balamtr. Hmid Duhter-i Hinddan sonra,
Nesteren, Nazife, Tezer, Eberi yazmtr. Nesterende yeni bir nazm ls denemitir. lhan, Turhan,
Liberte, Abdullah Sagir, Sardanapal, Yabanc Dostlar, Hakan manzumdur. Londrada yazd Zeynep ve
Finten nesir ve nazm karktr.
Hmid in eserleri, birka blme ayrlarak incelenebilir:
1- Konusunu gnlk hayattan alan eserleri: Sabr Sebat, li Kz, Liberte*
2- Alegorik eseri: Liberte
3- Yabanc lkeleri konu alan oyunlar (Bunlar da esas kaynaklar tarih olduu iin, kendi aralarnda
gruplanr.)
a. Uzak tarih ( Eski tarih) : Eber, Sardanapal
b. slm tarihi: Nazife, Tezer, Tark, bn-i Musa
c. Trk tarihi: lhan, Turhan
Tark: Abdlhak Hmid in Trkiye dnda hret kazanan ilk eseridir. Konusu Endlsn Mslmanlar
tarafndan fethedilmesidir. zellikle slam dnyasnda byk ilgi uyandrmtr. Arada bir aruzla ve duraksz
hece ile sylenmi manzum paralar da olan bu piyes tiyatro teknii gzetilmeksizin yazlmtr. Bu eserin
bir sahnesinde Shakespeare in Romeo ve Julietinin etkisi vardr. Julieti sevmedii bir insanla evlenmekten
kurtarmak iin rahip Laurence ona uyutucu bir ila verir. Gzel kz ld diye mezara gmerler. Rahip, gece
olunca kz mezardan karacak ve Romeo ya kavuturacakt. Ancak Romeo kz gerekten ld
zannederek, kzn mezarnn banda intihar eder. Az sonra uyanan Juliet, sevdii erkei lm grnce,
Romeonun hanerini kalbine saplar. Operada temsil edilirken, mezarlkta sahnelenen bu blmde her yer
karanlk braklm ve yalnz Julietin mezar bir meale ile aydnlatlmtr. Hmide
Her yer karanlk pr nr o mevki
msrasn yazdran olay budur. Hmid, bu etkiyle, Tark oyununda da bir mezarlk sahnesi canlandrmtr:
Henz 18 yandaki gzel bir spanyol kznn k olduu Arap mcahidi. Bir savata vurulur ve bir slam
mezarlna gmlr. Hain bir spanyol papaz ise kza ya kendisine ya ada elindeki hanere teslim olmasn
teklif eder. Kz, papazn elindeki haneri kaparak Mslman mezarlna koar ve sevdii kahramann
mezar banda;

Her yer karanlk pr-nur o mevki

Marip mi yoksa makber mi y Rb!
Y Hbgh- dilber mi y Rb?
Rya deil bu, ayniyle vki
Bir glen olmu imdi harbe
Ebr-i seher mi dm trbe!
msralaryla balayan mersiyeyi syler ve elindeki kk hanerle intihar eder.
Finten: Hmid, Finteni eserlerinin en edebi klkls diye bulur ve onu dierlerinden daha stn tutar.
Konusunu tarihten deil, Hmidin ngilterede bulunduu yllardaki Londra hayatndan almtr. Genellikle
Londrann yksek muhiti iinde gese de halk evrelerine, veremliler hastanesi gibi yerlere de k
tutmutur. Fatma Hanm veremden kaybeden air, bu eserinde veremden intikam alma psikolojisi
iindedir. Ona gre Allahn yaratt Fatma Hanm veremden lmtr. Verdii devalarn bu hastala
hibir aresi olamamtr. Fintende Hmidin bir veremliler hastanesinden alarak, nce mezara
gmdrd, sonra bir lord la evlendirdii Blanche, o devirde hibir aresi olmayan verem bile
ldremez. Bylece Hmid veremden intikam alr.
Eber: Corneillein Horace tragedyasndan izler tar. Batan sona bir ak, kahramanlk, vatan ve eref
yolunda lm hie sayan bir fazilet dramdr. Eserin ikinci ad olan Zafer veya Hi Hmidin kanl fakat
idealsiz zaferler karsndaki felsefesini belirtmektedir.
Duhter-i Hindu: Srcey, putperest bir Hintli kzdr. Tomson da Hristiyan bir smrge subaydr. Din iki
gencin birlemelerine engel olur. Kocas len Srcey, Brahmanln buyruuna gre onun lsyle beraber
yaklacaktr.
Liberte: Alegorik bir eserdir. Hmid onda, birinci Merutiyetin ertesini ve Mithat Paann Avrupaya
srlmesinin i yzn anlatr. Eserde Liberal, gnorance, Trahison gibi adlar tayan kiiler yer alr. Bunlar
o devrin devlet adamlardr. Ksacas eserde Birinci Merutiyetin baltalanmas ve Mithat Paann srlmesi
ele alnmtr. Liberte biraz da Corneillein Sinnasna benzer. kisinde de devrin hkmdarlar, hrriyet
uruna savalar verir. Eser ierisinde olmas muhtemel gizli isimler Abdlaziz, 5. Murad, Mtercim Rt
Paa ve 2. Abdlhamiddir. Nation (millet) ve Despote 2. Abdlhamid; Liberte (hrriyet) ve Liberal ise
Mithat Paadr.
Nesteren: Konusunu Corneillein Le Cidinden aldn bizzat Hamidin syledii oyunudur.
li Kz: A. Hamid, Namk Kemalin Zavall ocuk eserini rnek almtr. Fakat bu eserin sonunda
kahraman (Sabiha) lmez, veremden kurtulur.
Sabr Sebat: Parisin sosyete hayatndan izler tayan oyundur. Birbirine sadk kalarak kavuan iki k
masalnn stanbul konaklarna uyarlanm halidir.

Muallim Naci (1849-1893) : Genellikle eski edebiyatn ylmaz savunucusu olarak bilinen fakat aslnda
bir sentezci olan Muallim Naci, Sait Paann zel kalemi olarak birok ehri dolamtr. Asl ad mer olan
sanat, Giritli Aziz Efendinin Muhayyelat- Aziz Efendi eserindeki Kssa- Naci Billh ve ahide adl
yksnn kahramann mahlas olarak semitir. M. Naci; Yahya, Ahmed Mesud, Mesud- Harabti gibi
takma adlar kullanmtr. Muallim Naci, Ahmet Midhat Efendinin damaddr. A. Midhat tarafndan
Tercman- Hakikatten uzaklatrldnda kzgnln:
Dvay ird eden ehs ren-zendir btn
Dost zannettiklerin lemde dmendir bugn

beytiyle dile getirmitir.

iir: Muallim Naci iirlerini Atepare, Fruzan, Snble, erare ve Yadigr- Nacide toplamtr. Arap ve
Fars edebiyatnn yannda Fransz, Alman ve ngiliz edebiyatndan da (Shakespeare, Hugo, Schiller,
Lamartine) eviriler yapan Naci, bu evirilerin birounu Tercman- Hakikatte yaymlamtr.

Nacinin air kimliinin yannda bir de dilci kimlii vardr. O ana dil konusunda ne kadar hassas olduunu:
Yegne sevgilimizdir lisn-i Osmn
Lisn muhabbeti her kavm in cibilldir
Medr- terbiyet in taallmdr
Taallmn da medr lisn- milldir

diyerek belirtir. Naci, bu anlayla Istlahat- Edebiyye ve Lugat- Naciyi yazar.

Nacinin eski tarz iirlerine ak, arap, hayata bo vermilik gibi rindne syleyiler hkimdir.
Gnlme skyi mimr eyledim meyhnede
Allah Allah Kbe imr eyledim meyhnede

Naci, daha sonra Kuzu, Dicle, Kebter gibi iirlerinde yeni temalar ve biimler dener:
Kuzu
Bilsem u kuzu neden gam alm?
Her nlesi kalbe dazendir.
Feryat ederek koar nedendir?
Stsz m refiksiz mi kalm?

Dicle
Feyezann tezayd ettike
Tuna cu eyliyor hayalimde
Tunalatn gzmde gittike

Nacinin dnemini hicvettii bir iirinde geen:

Toplanp ehl-i heva her biri bir saz alar
elebi, byle olur bizde konser dediin

beyti olduka mehurdur.

Muallim Nacinin mdadl Midadda yaymlanan Kyl Kzlarnn arks iiri baz kaynaklarda Trk
edebiyatnda ky anlatan ilk iir olarak anlr.
Muallim Nacinin Varna Rtiyesinde ikinci retmenken yaymlad Terkib-i Bent-i Muallim Naci adl
bir kk eseri vardr. Bu kk eser Badatl Ruhi ve Ziya Paa rneiyle meydana gelmitir.
merin ocukluu: M. Nacinin sekiz yana kadarki hayatn anlatt eseridir. Snble kitabnn ikinci
blmdr.

Samipaazade Sezai (1859-1936) : Sezainin edebiyatmz iin nemi, realist izgiler tayan ve kimi
aratrmaclara gre (Kolcu, Parlatr, Gariper) bir kle olan annesinin hikyesinden esinlenerek yazd
Sergzet isimli roman ve edebiyatmzda Batl anlamda ilk hikye kitab kabul edilen Kk eyler
eseridir.
Sergzet: Trk romannda klelik (esaret) denince akla gelen ilk roman olan Sergzet, bu konuyu ileyen
ilk roman deildir. Bu roman ilk olmad halde bu kadar mehur klan unsur, Sezai Beyin kahraman
olarak kk bir kz ocuunu semi olmasdr. lk rneini Ahmet Midhat Efendinin verdii [Esaret,
(1870)] esaret konusunu Sezai ilerletmi, daha realist bir ereveye sokmutur.
Sergzet, vapurdan inen esirler dolaysyla cariyeler hakknda bir konuma ile balar. Bu konuma daha ilk
anda esircilerin kimliini ifa eder, merhametsizliklerini gsterir. S. Sezai bu romanda klelik/cariyelik
sorununa ciddi eletiriler yapar.

Sergzeti dier esaret romanlarndan ayran etken, romann kronolojik ve realist bir zaman dzenlemesi
iinde kurgulanmasdr. Bu romanda dier Tanzimat romanlar gibi mekn sadece dekoratif bir unsur olarak
deil, kahramanlarn i dnyasyla paralel bir yanstmac olarak da vardr.
Kk eyler: Ksa yklerden oluan bu eser, sradan insanlarn yaama biimlerini ele alr. Ayrntda,
sradan olan yakalamak konusunda baar gsteren Sezai, bu anlayn eserin nsznde Dnyada bir zerre
yoktur ki gzel yazlmak kaydyla bir mevzu- mhim addedilmesin. diyerek dile getirir. Gerekten de nemsiz
grlen, zerinde pek durulmayan konular ilemitir bu eserinde. Bu Byk Adam Kimdir, Hi, ki Yz Elli
Kurua Bir Asr, Dn, Kediler, Pandomima eserdeki yklerden bazlardr.
Rumuzul Edeb: Bedia Hanm, O Byk Siyah Gzler ve Yarn isimli hikyeler ile Sezainin seyahat
hatralarndan oluan eseridir.
clal: S. Sezainin Milli Mcadele izlenimleri ve Remzi Bey adl bir hikayeyi ieren, yarm kalm bir
eserdir.

Nabizade Nazm (1864-1893) : Anne ve babasn erken yata kaybettikten sonra mutsuz bir ocukluk
geirmi, askeri okullarda okumu, kurmay yzba olarak Harp Akademisini bitirmi, gen yata kemik
vereminden lmtr. Zavall Kz, Bir Hatra, Hl Gzel, Hasba, Bahtiyar mdrlar adl hikyelerini
mstakil kitapklar halinde nereden yazarn nn salayan eseri ise baz aratrmaclara gre Trk
edebiyatnn ilk ky roman kabul edilen Karabibik ve ilk psikolojik roman denemesi saylan Zehra
eserleridir.
Karabibik: Beir Fuad ve Menemenlizde Tahir arasndaki Hayaliyyun-Hakikiyyun tartmas atmosferinde,
hakikiyyun (realizm/natralizm) akmna rnek olmas iin yazlm bir eserdir. Eserin nsznde Nazm:
Hakikiyyun mesleinde yazlm roman mtalaa etmemiseniz buyurun, ben yazdm.

diyerek bu durumu aklar. Gzleme dayanmas ve gerekilii bakmndan Ahmet Midhat yk ve

romanlarndan ayrlan bu eser, romandan ok bir uzun hikye biimindedir.
Romann konusu Antalya ili Demre ilesinin Beymelek kynde geer. Roman kahraman Karabibik,
askerlik grevi yerine verilen paray demek iin babasndan kalan on iki dnmlk tarlann drt dnmn
komusuna satmtr; kalan sekiz dnmlk ksm Yosturolu na kaptrmamak iin direnmektedir. Elinde
kalan bu tarlay srmek iin her yl Koca mam'n kzlerini kiralamaktadr. Kz Huri'yi Koca mam'n
kaynosu Sar smail'e vererek kzleri bedava kullanmay kurar. Sar smail'in baka bir kzla evleneceini
renince, Temre kyndeki Rum bakkal Yani'den faizle bor alarak bir ift kz satn alr. Tarlasn srer.
Yosturolu Karabibik'in kz Huri'yi yeeni Hseyin'e ister. Karabibik mutludur. Bir sre sonra hastalanr,
ancak kznn mrvvetini grd iin huzurludur.
Zehra: Kskanlk temal sade bir romandr. lk realist roman denemesi olarak kabul edilir. Romanda
kiilerin eitimlerine ve sosyal konumlarna gre konuturulmalar natralizmin bir gstergesi olarak kabul
edilir.
iir: Hatra- ebab, Heves Ettim
Hayaliyyun-Hakikiyyun Tartmas: Beir Fuad yazd Victor Hugo eseri nedeniyle hayatnn son alt
ayn mthi bir polemiklerle geirmesine neden olan tartmadr.. Victor Hugo biyografisiyle ilgili
Menemenlizade Tahirin yazd tenkitle balayan bu mnakaa edebiyat, fen, romantizm-realizm, iirhakikat mnakaas halini alr. Araya bilir bilmez birok ahsiyet karr. Recaizadeden Ahmet Midhata,
Nabizade Nazmdan Namk Kemale dnemin btn kalem erbaplar mnakaaya katlr. Beir Fuadn
intiharyla da mnakaa kapanr.

Ara Nesil

Ara Nesil kavram Mehmet Kaplann bir tasnif denemesi olup metodolojik adan tm aratrmaclarn
kabul ettii bir terim deildir. Tanzimat 2. Dnem sanatlar ile Servet-i Fnun sanatlar arasndaki eitli
air ve yazarlar kapsayan bu dnemde sanatlar herhangi bir topluluk oluturmam, herhangi bir edebi
dergi etrafndan toplanmamlardr. Bu neslin Trk edebiyat iin yegne nemi, Tanzimat ve Servet-i
Fnun sanatlar arasnda bir kpr vazifesi grm olmalardr. Musavver, Mirat, Hazine-i Fnun,
Mrvvet gibi dergi ve gazetelerde iirleri yaymlanan Ara Nesil sanatlar, tablo alt iir modasn takip
etmilerdir. Bu yazarlardan bazlar unlardr: Abdlhalim Memduh, Mehmet Celal, Makbule Leman Hanm,
Menemenlizde Tahir, Ferruh Hamit. Fazl Necip ve Mstecbizade smet.
Bu sanatlar ferdi temalar bireysel duyarllkla ilemi, bol bol tablo alt iir yazm olmakla birlikte sanat
bakmndan pek gl deillerdir. Tanzimat ve Servet-i Fnun arasnda yeniliki bir kpr olmak dnda
edebiyat tarihi asndan vasat sanatlar olarak nitelendirilebilirler.
Tablo Alt iir: 1884'te, Mir'at-i Alem dergisinin 4. saysnda Recaizade Ekrem'in "Kelebek" balkl bir
iiri kt. Bir sonraki sayda ise Hseyin Haim'in "Kocaklar ve Kedi" balkl bir iiri yaymland. ki iirin
de yanlarnda birer resim vard.
Bu ilk rneklerle balayan "tablo alt iirleri" modas yirmi be yl kadar srd. Recaizade Ekrem, Muallim
Naci, Namk Kemal, Tevfik Fikret, Ahmed Rasim ve Ali Ekrem gibi nemli airlerin elinden kan bu
iirler, Servet-i Fnun, Mulamat, Maarif ve Musavver Malumat gibi, dnemin nemli dergilerinde
yaymlanyordu. Devrin gazete ve dergilerinin yeni tantklar fotoraf basma tekniine bir cazibe katmak
iin tablo alt iir modasn destekledikleri dnlr.

2. Abdlhamid Dnemi Trk Edebiyat

1. Servet-i Fnun Edebiyat
Servet-i Fnun edebiyat, Tanzimatla balayan eski-yeni tartmasnn mutlak bir ekilde yeninin zaferiyle
sonuland, krk yllk yenileme deneyiminin somut olarak karln bulduu dnemdir.
Yaklak krk yllk Batllama srecinin birbiriyle elien dncelerinin besledii Servet-i Fnun kadrosu,
kkl ve sistematik bir dnsel altyapyla deil, Batl dnceye deer veren bireysel edimlerle ortaya
kan bir edebi toplanma hareketidir. Bu hareketin niteliklerini iyice anlayabilmek, edebi macerann arka
plannda neler yattn ve bu arka plan kltrnn kadroyu nasl ekillendirdiini grebilmek iin dnemin
sosyal ve siyasal yapsna bakmak gerekir.
Dnemin Sosyal ve Siyasal Yaps: 31 Austos 1876da Jn Trklere, zellikle Mithat Paaya, bir anayasa
yrrle koyacana ve merutiyeti ilan edeceine sz veren 2. Abdlhamid tahta kt. Clusundan
yaklak sekiz ay sonra Osmanl tarihinin en trajik malubiyetlerinden biri olan 1877-78 Osmanl-Rus sava
(93 Harbi) patlak verdi. Bu savataki malubiyet Osmanl toplumunun bilinaltna yle derin izlerle
kaznmtr ki halk gayr resmi bir milat olarak kabul ettii bu olay merkeze alarak 93 Harbinden nce ve
93ten sonra gibi tarihler belirtir olmutur. (Ortayl, nalck, Lewis)
Sava sonras on binlerce Trk sava blgesinden kaarak stanbula g etmi, ierideki aznlklar ayrlk
faaliyetlerini hzlandrm, Osmanl i ilerine daha fazla mdahil olan Rusyann basklar ve kkrtmas
sonucu huzursuzluklar artm, meclisteki ayrlk vekiller seslerini iyice ykseltmilerdir. Bunun zerine
Abdlhamid, 13 ubat 1878de Meclisi kapatm, anayasay askya almtr.
Meclisin kapatlmasndan on yl sonra, 1888de kurulan ve eitli adlar aldktan sonra ttihat ve Terakkide
karar klan gizli bir siyasi dernek, on yl nce engellenen merutiyet rejimini yeniden geri getirmek amacyla
almalara balamtr. Balarda Tbbiyeli birka renci ve Harbiyeli birka subaydan ibaret olan dernek
zamanla olduka genilemi, kalabalklam ve Abdlhamid kart hareketlerin topland bir odak haline

gelmitir. 2. Abdlhamid Dneminden ve bu dnem edebiyatndan sz edebilmek iin, daha sonra lke
siyasetinin ba aktr konumuna gelen ttihat ve Terakki rgtn de anlamamz gerekir.
ttihat ve Terakkinin organizasyonlar ve baz ehirlerdeki ttihat ve Terakki gdml ayaklanmalar
sonucunda Abdlhamid 23 Temmuz 1908de, otuz yl nce yrrlkten kaldrd Anayasay tekrar
yrrle koyar ve 2. Merutiyet denilen dnem balar.
2. Merutiyetin ilan sorunlar azaltmak yerine daha da arttracaktr. Ynetimin kendilerine
yaknlamasndan g alan Avusturya-Macaristan mparatorluu, Bosna-Herseki igal eder. ttihat ve
Terakkinin ar milliyeti ve baskc rejimi sonrasnda Bulgaristan bamszln ilan eder. Ermeni
isyanlar artar; Arnavutlar, Balkanlarda anariye neden olur. Tm bu olaylar zerine; Meveret, Mizan,
Osmanl gibi ttihat ve Terakki gazetelerinin de yardmyla 31 Mart Vakas denilen ayaklanma meydana
gelir. Bu ayaklanmay Selanikten gelen ve kurmay bakanln M. Kemalin yapt Hareket Ordusu
bastrr. ttihat ve Terakki ayaklanmay bastrdktan sonra ynetime el koyar, 2. Abdlhamidi tahttan indirip
Selanike srgne gnderir. Bylece 2. Abdlhamidin sert, bask dolu ve byk trajedilere sahne olan 33
yllk saltanat sona erer.
Servet-i Fnun edebiyat bu alkantl, karamsar ortamn ekillendirdii bir edebi oluumdur ve tm edebi
oluumlar gibi dneminin ruhunu yanstr. Devrin hasta ruhu, Servet-i Fnun sanatlarnn krgn, karamsar,
yer yer nihilist edebiyatn besleyen en nemli kaynaktr. Bunun dnda, Meclis-i Mebusann kapatlmas,
youn bir bask ve sansr dnemine girilmesi, dergilerin siyasetten baka her ey mottosuyla kmas
Servet-i Fnun sanatlarnn bireysellie ynelmelerindeki temel sebeplerdir.
Tanzimat sanatlarnn Batyla dolayl temas onlar yar-Batl bir konumda tutarken Batl okullarda
yetien, arkalarna Tanzimatn zgrlk ve yeniliki dncelerini alan Servet-i Fnuncular Bat
edebiyatn tam anlamyla benimsemilerdir. Kafiyenin gz iin deil kulak iin olduu anlay tam olarak
yerletiinden iirde biimsel gzellik n plana km fakat bu d gzellik iteki irkinlikle
birletiinde ortaya kan oksimoron, Servet-i Fnun edebiyatnn temel nitelii haline gelmitir.
Tanzimat Dneminde daha ok gazete stunlarnda grlen tartmalar bu dnemde dergilerin oalmas ve
siyasi tartmann yaplmamas nedeniyle dergilere kaym, siyasetten baka her ey zerine fikir
yrtlebilen dergiler edebi tartma ve gruplamalarn odak noktas haline gelmitir. Mirsad, Malumat,
Mektep, Hazine-i Fnun gibi dergilerde dank ekillerde Avrupa edebiyat savunan genlerin
Recaizadenin abalar ve tarihsel koullarn oluturduu eitli nedenlerle tek bir dergide (Servet-i Fnun)
toplanmas bu hareketin balangc olmutur.
(2. Abdlhamid Dnemi iin yararlanlan kaynaklar:
Feroz Ahmad, ttihat ve Terakki, Sander Yaynlar, stanbul, 2005.
Sina Akin, Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, mge Kitapevi, Ankara, 2006.
lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, Tima Yaynclk, stanbul, 2008.
Bernard Lewis, The Emergence of Modern Turkey, Stanford Press, 1996.)

Servet-i Fnun Dergisinde Toplanma ve Servet-i Fnun Edebiyatnn Balangc:

Yenilik yanls genlerin Servet-i Fnun dergisinde toplanmalar eitli srelerin sonunda olsa da baz
anahtar noktalar bu toplanmay anlaml klmaktadr.
Abes-Muktebes Tartmas: Recaizade ile Muallim Naci arasnda daha nceden de var olan tartma
nedeniyle Nacinin ve Recaizadenin yannda tartmaya taraf olan genler vard. Nacinin etrafnda oluan,
Ukaz- Osmani adl gruba kar Recaizade anlayn savunan Ukaz- uhban adndaki grup eitli dergilerde
birbirlerine laf atyorlard. Hatta nceleri Muallim Naci halkasnda yer alan Cenap ahabettin ve Tevfik
Fikret gibi sanatlar bu tartmalardan sonra taraf deitirip Recaizade halkasna gemilerdir.
1896da Musavver Malumat dergisinde Hasan Asaf adl bir gencin yaymlad Burhan- Kudret adl bir iir,
edebiyatmzda adeta bir Gavrilo Princip etkisi yaratt.

Zerre-i nurunda iken muktebes

Mihr mehe bakmak abes

Eski iir anlayndaki sanatlar kafiye oluturacak szcklerin yazllarnn ayn harfle kurulmas
gerektiine inanyor, Hasan Asafn kafiyeyi bilmediini ve sanatn gz iin olduunu sylyordu. Hasan
Asaf ise, Recaizade Mahmut Ekrem'i rnek vererek "iirin gz iin deil, kulak iin olduu" fikriyle
seimini savundu.
Bu tartma sonunda yeniliki grup Recaizadenin inisiyatifiyle Servet-i Fnun etrafnda toplanr. Edebiyat-
Cedidenin oluumunda bu tartma sonras iyice belirginleen gruplamann da etkisi vardr.
Servet-i Fnun Edebiyatnn Balangc: Servet, stanbulda 1890da itibaren kan gazetelerden biridir.
Gazetenin bir de Servet-i Fnun adnda bilim-teknik eki vardr. Derginin idarecisi, Recaizadenin Mekteb-i
Mlkiyeden rencisi Ahmet hsan Tokgzdr. Yeni edebiyat taraftarlarn bir dergi etrafnda toplayarak
eski edebiyat taraftarlarna kar tek bir cephe oluturmak isteyen Recaizade, Ahmet hsana bu isteini
syler. Ahmet hsan, eski hocasnn isteini kabul edince Recaizade, Galatasaraydan rencisi Tevfik
Fikreti derginin bana getirir (7 ubat 1896, 256. say). Bu olay Servet-i Fnun edebiyatnn balangc
kabul edilir.
Bu dergiye Fikretin idaresinden sonra Cenap ahabettin, Hseyin Siret, Hseyin Suad, Ali Ekrem,
Sleyman Nazif, Faik Ali, Celal Sahir gibi airler; Halit Ziya Mehmet Rauf, Hseyin Cahit, Ahmet Hikmet
Safveti Ziya gibi romanc ve hikyeciler; Ahmet uayp gibi tenkitiler de katld.
Servet-i Fnuna Yneltilen Eletiriler: Servet-i Fnuna eitli dergilerde (Edep, rtika, Hazine-i Fnun,
Musavver Malumat), belli balklarda eletiriler yneltilmitir. Mehmet Celal, Ahmet Rasim, Samih Rfat,
Halide Edip gibi eitli sanatlarn ynelttii eletiriler u balklarda toplanabilir:
1.
2.
3.
4.

Fransz edebiyatna ar hayranlk, tamamen Fransz taklidi bir edebiyat meydana getirme.
Memleketin yaayyla ilgisiz bir salon edebiyat oluturma
Tamamyla yapay, zorlama ve hatta uydurma bir dil kullanma
Kapallk, anlalmazlk

Dekadanlar Tartmas: Dekadan (decadance) Fransada 19. yzyl sonlarnda iirde allm slubun
dna kan, yeni ve anlalmaz imgelere yer veren, daha sonra sembolizm akmnn iinde yer alacak baz
airler iin kullanlmtr. Tanzimattan sonra birok bakmdan Fransz edebiyatn ve oradaki tartmalar
izleyen bizim edebiyatmzda da Ahmet Midhat Efendi, bir yazsnda Servet-i Fnuncular sulamak iin bu
kelimeyi kullanr. Bu da tartmann balamasna sebep olmutur.
Ahmet Midhat Efendinin 1897de Sabah gazetesinde yaymlad Dekadanlar balkl yazyla balayan
tartma daha sonra farkl yazarlarn katlmyla bymtr. Herkesin bir otorite olarak kabul ettii Ahmet
Midhatn sz konusu yazy yaymlamasyla bir bakma Servet-i Fnun kartlar Ahmet Midhattan g
alm ve itiraz veya saldrlarn younlatrmlardr. Bu tartmann bir tarafnda Tevfik Fikret, Cenap
ahabettin, Halit Ziya, Hseyin Cahit gibi Servet-i Fnuncular, dier tarafnda ise Ahmet Rasim, Halil Edip,
bnrrfat Samih, Mehmet Celal gibi yazarlar vardr. Ahmet Midhat yazsn yaymladktan sonra adeta
kenara ekilmi ve tartmay seyretmeye balamtr. Bir iki yazsnda birka kk deinme dnda bu
tartmaya ok fazla katlmamtr. Ama sonra, 1898 yl sonunda Tarik gazetesinde kan Teslim-i
Hakikat yazsyla tartmay bir bakma bitiren yine o olmutur.
Servet-i Fnun Oluumunun Dalmas: 1896'da yolan kan Servet-i Fnn sanatlar birka yl sonra
kendi aralarnda baz anlamazlklar yaamaya baladlar. Baz eksiklikleri, yanllklar dile getirdiler.
eriden gelmeye balayan bu eletirilere nceleri tahamml gsterildiyse de Ali Ekrem'in "iirimiz" adl
eletirisi, ok sert ve fazla kiisel bulunduundan, dergide, Aralk 1900'de baz deiikliklerle basld. Bu
yazsndan dolay, arkadalarndan sert tepkiler alan Ali Ekrem, dergiden ayrld. Onu Ahmed Reid,
Smpaazde Sez ve Menemenlizde Thir takip etti. Bylece topluluk byk bir yara alm oldu.

1901 ylnn balarnda ynetimle ilgili bir konu yznden Ahmet hsan ile Tevfik Fikret'in arasnda
anlamazlklar kt. Tevfik Fikret'in dergiden ayrlmas zerine Servet-i Fnn ciddi bir bulanmn iine
dt. Tevfik Fikret'in yerine yaz ilerini stlenen Hseyin Cahit, durumu bir sre idare etti. Ancak Hseyin
Cahit Yaln'n Fransz htilalini konu alan Edebiyat ve Hukuk adl evirisinin 16 Ekim 1901'de Servet-i
Fnn'da yaymlanmas zerine, dergi II. Abdlhamid tarafndan kapatld ve sorumlular mahkemeye
verildi. Mahkeme tarafndan susuz bulunan Servet-i Fnn, kapatlmasndan bir ay sonra, 5 Aralk 1901'de
tekrar yaymlanmaya baland. Ancak Hseyin Cahit yaz ileri mdrlnden ayrld. Bu tarih Servet-i
Fnunun bitii olarak kabul edilir.
Servet-i Fnun Edebiyat Genel zellikleri: ada Fransz edebiyat rnek tutulmu, hikye ve romanda
realizm ve naturalizm, iirde parnasizm ve sembolizm akmlarnn etkisi altnda kalmtr; Parnasyenlerin
etkisiyle, "sanat sanat iindir" gr benimsenmitir. (Fikret, "toplum iin sanat" anlayyla de eserler
vermitir).
Kendilerine zg bir iir dili yaratmak isteyen Servet-i Fnuncular, mzikalite bakmndan ahenkli
grdkleri kelimeleri szlklerden bulup kartmlar; divan edebiyatlarnn dahi kullanmad, bilinmedik
Arapa/Farsa szckleri iirlerinde kullanmlardr (ibtika, takattur, puide, tiraje).
Allmadk badatrmalara ynelen Servet-i Fnuncular, [st- semen-fm (yasemin renkli saatler), lerzii brid (souk titreme)] yeni imgelem sistemleriyle kendilerinden sonra gelecek kuaklarn imge ve hayal
balamnda ok daha cesur denemelere girimelerinin nn atlar.
Romanda, olayn akna kendini brakan fatalist bireyler yerine kendi seimleriyle bir senteze varan ve
olaylarn akn belirleyen karakterler ilk kez bu dnemde kullanlmtr. Bu nedenle Trk edebiyatnda
bireyin kendini ve i dnyasn sorgulad psikolojik roman tr de bu dnemde edebiyatmza girmitir.
Devlet ve siyaset konularna dokunmak, vatan, hrriyet, istikIl, inklp gibi, szck ve kavramlar
kullanmak yasak olduu iin, aka toplumsal yazlar yazmak olana pek bulunamad srekli
tekrarlanagelir. Fakat bu durum Servet-i Fnunun genel iednk, pesimist edebiyat anlaynn tek bana
msebbibi deildir, etkenlerden sadece biridir.
Servet-i Fnun romanlarnda sosyal evre aile ortam ile snrlandrlr. Bu nedenle olaylar genellikle aile
iinde, akrabalar arasnda geer. Toplumsal yaamn aileyi darya kapayan tutucu boyutu, aileye dardan
bir k girmesi konusunda -tm Batllamaya ramen- taassubunu srdrr.
Servet-i Fnun iirinde nlem ve inlemeler (ey, of, ah) sklkla, gerekli-gereksiz yerlerde kullanlr. Krlgan,
duyarl ve iednk yaplarn belirtmek iin kullandklar bu ifadeler yer yer iirin akn bozacak dzeye
gelir.
Divan edebiyat nazm biimleri bsbtn braklp Fransz iirinde grlen nazm biimleri benimsenmi;
ya sone, terza-rima gibi Bat edebiyatnn klasik biimleriyle ya da bsbtn serbest biimlerle ve serbest
mstezatlarla yazlmtr. Vezin zoruyla, szcklerin doal sylenilerinin bozulmamasna gayret edilmitir;
konu ile vezin arasnda bir ahenk ilgisi aranmtr.
Anlam itibaryla yedi-sekiz cmlede tamamlanan uzun dizeler kullanlm (anjambman), bazen de ayn
dizede balayp biten iki iir cmlecii kullanlmtr.
Servet-i Fnun romannda karakter yaratma arketipinde genellikle Oedipal unsurlar kullanlr: Baba-kz,
ana-oul arketip modellemesi, Freudun Oedipus Kompleksi diye adlandrd kz ve erkek ocuklarn farkl
cinsten ebeveynlerle elemesi patolojisine uyar. Dolaysyla Servet-i Fnun dnemine Freudyen bir analiz
mmkndr.
Romanlarn dili de iirdeki gibi ar, adal ve ssldr. Virgllerle birbirine balanan uzun cmleler,
Arapa-Farsa terkipler, sanatl ve yalnla aykr syleyiler romanlarda grlr. Geri, Halit Ziya

Uaklgil, Cumhuriyetten sonra romanlarnn dilini sadeletirmitir fakat Servet-i Fnuncularn hepsi bunu
yapmamtr.
Recaizadenin aheng-i taklidi dedii, kak olarak birbirine yakn szcklerin aliterasyon ve asonans
salayacak ekilde kullanlmas anlay (k,t,d,b,p,,c) Servet-i Fnun iirinde de sk sk uygulanmtr.
Romanda Flaubert, Zola, Stendhal, Goncourt Kardeler gibi realist ve natralistler rnek alnmtr.
Hemen hemen tm romanlarda ak, ktmserlik, yasak ak, lm gibi temalar ilenir.
Servet-i Fnun edebiyat bir gereklerden ka edebiyatdr. Servet-i Fnuncular yaadklar lkeyi,
toplumu, sosyal evreyi beenmezler. Bu onlarn edebiyatlarna ka, hayale snma, varolusal kayglar
ekme gibi ontolojik srelerde yansmtr. Bu sreleri Yeni Zelandaya kamak istemeleri ve Manisada
bir kye yerleme hayalleri kurmalar destekler.
Servet-i Fnun iirinde manzum mensura yaklatrlmtr. Anlatmc (narrative) iir anlay bu dnemde
ortaya kmaya balamtr. Bu anlay, iirle dzyaz arasndaki snr mulklatrarak metnin iir estetiini
kaybetmeden hikye dzlemine almasn ngrr.

Tevfik Fikret 1867-1915) : iirin yapsna ve dizeye olaanst hkimiyeti, Trk iirinde yeni olan
biimleri mkemmel ekilde kullanmas, hayat, kiilii ve polemikleri ile yalnzca Servet-i Fnun
edebiyatnn deil, Trk iirinin en byklerinden kabul edilen airlerden biridir.
Galatasaray Lisesi, Robert Kolej, Ticaret Mekteb-i lisi gibi okullarda Franszca, gzel yaz ve Osmanlca
dersi de veren Fikret, yetitirdii renciler zerinde de derin tesirler brakmtr.
Tevfik Fikret, Trk edebiyat tarihinin hakknda en ok biyografi ve monografi yazlan airlerinden biridir.
Onun hakknda eser yazm baz akademisyenler unlardr: Mehmet Kaplan, smail Parlatr, Kenan Akyz,
Hilmi Uan, Kazm Yeti, M. Fatih And, Ahmet Muhip Dranas
Tevfik Fikret, genel grn aksine sanat hayatnn bandan sonuna kadar ylmaz bir Abdlhamid
dman deildir. Onun sanatn, eserlerini, tarihsel sre ve kiiliindeki deimeler ekillendirmitir.
Fikret, Abdlhamid iin vg dolu iirler yazacak, Abdlhamidin doum gn ve clusu iin medhiyeler
kaleme alacak kadar Abdlhamid sevgisiyle doludur sanatnn ilk yllarnda. Bu konuya temas etmesi
bakmndan, Prof. Dr. M. Fatih Andnn Trk Dili dergisinde yaymlanan Saray Karsnda Tevfik Fikret
adl makalesinden birka paray buraya almay uygun grdm:

Yukardaki makalede sz geen iirlerden baz beyitler:

Sitayi:
Ey ehineh-i ulv-nijad l-dil
Ey keremver-i kuds mekrim dil
Beyn- kymeti eltfnn deil kbil

Tebrik-i Veladet-i Pr- meymenet-i Hazret-i Hilafet-penahi ve Arz- kran:

Bugn ol rz- neeverdir ki
Matlac- fitb- devlettir;
Bugn ol yd-i muteberdir ki
Mecmac- behcet sedettir

Tevfik Fikretin sanat hayat genellikle drt ana balk altnda kronolojik incelemeye tabi tutulur:
1)
2)
3)
4)

Servet-i Fnun ncesi (1876-1896)

Servet-i Fnun Dnemi (1896-1901)
II. Merutiyete Kadar (1901-1908)
II. Merutiyet Sonras (1908-1915)

1) Servet-i Fnun ncesi: O dnem iire balayan hemen her gen gibi Fikret de klasik tarzda iirlerle
sanat yaamna balamtr. Fikret, bu dnemde Farsa hocas Muallim Feyzinin ve Muallim Nacinin
etkisindedir. lk iirleri, o sralar edebiyat sayfasn Muallim Nacinin ynettii Tercman- Hakikatte
yaymlanr. Fikret, bu iirlerinde Nazmi mahlasn kullanmtr. Bu dneminde klasik mazmunlar Naci ve
R. Ekrem tarznda yorumlayan Tevfik Fikretin yazd baz iirler unlardr: Lerzi-i Hazan, Leyl-i Veda,
Muallim Naciye Nazire, Canan- Girizana
Merhamet et szi-i vicdnma
Ben sana k deilim, bendeyim
Hak-i der-i pkine efkendeyim
Bak yolun zre u elem-pervere
Merhametin yok mu ya dmlere
Olma girizn gzelim el mn

Fikretin iirlerinin deiim mjdeleri onun Mirsad dergisinde yaymlamaya balad eserleriyledir. Fikret,
bu dergide yazd bir iirle tevhid konulu iir yarmasnda birinci olmutur.
Ey meh-i enver-i sipihr-r
Lema-i rahmet-i Cenb- Hud

Zulmet-i eb dokundu sevdma

Merhamet kl u kalb-i eydma
Sevmiyor zulmeti dil-i zrm
Olsa nrun olur meded-krm
lh! Birsin... krr- vahdniyyetinde:
Fusl encm ezhrdr, khsr- ldir,
hd- vahdetin kim btenh, ztevldir.
Denir mi ztn tevhdden sr hldir?
Bu kesretgh nr u vahdet-i ztnla maldir!
Snihas terne-i vicdnmdr

Bu iirler, klasik kabuln aksine, Fikretin sanatnn balarnda inanl bir Mslman olduunun en ak
delilidir.
Tevfik Fikret, iirdeki biim araylarn Servet-i Fnundaki Musahabe-i Edebiye kesinde yazar:
Her iki veya msrada bir kere, vezinden hari bir iki kelime koymak... Mesela bir kk msra yazmal ki vezni
evvelkilerin veznine uymasn.
Bu denemenin sonucu Ey Kz manzumesidir:
Lakin baklsa en hred-aub ziynetin
Kzlktr, ol hicab ki hsnn safasdr;
Kzlk hayal iinde bir hakikatn
ncilasdr.

Fikretin bu dnem Mirsad ve Malumat*ta kan ve yeniliin habercisi olan baz iirleri unlardr: Bahar,
Ah Bilsen Ne Afet Olmusun, Hayal, Gzelsin
Malumat: 10 ubat 1309/1894-20 Nisan 1311/1895 tarihleri arasnda kan bir edeb dergidir. Derginin
kadrosunda Tevfik Fikret, Cenap ahabettin, Ali Ekrem, Hseyin Sret, smail Safa, Sleyman Nazif,
H.Nzm gibi yenilik yanls airler yer almtr. Malmt, Edebiyt- Ceddenin ekirdek kadrosunun
Servet-i Fnn ncesinde topland dergidir.
*

2) Servet-i Fnun Dnemi: Fikretin Servet-i Fnunun bana getikten sonra yazd iirler bu
dnemde deerlendirilir. Bu iirlerde Fikretin yava yava karamsar, umutsuz bir ruh haline brnd,
gereklerden kamaya, kat gerekleri farkl bir dzlemde yeniden yorumlamaya, lk deerleri
sorgulamaya balad grlr.
Tevfik Fikret de btn Servet-i Fnuncular gibi bedensel bir yalnzla deil ruhsal bir yalnzla der. Bu
yalnzlk, kendini hibir yere ait hissetmeme olgular Fikretin yaama ve insanla olan inanlarn
sarsmaya balar. Yalnzca tek bir nedene indirgenemeyecek bir sreler dizgesi olan bu travmatik durum,
Fikretin bu dnem iirlerinin genel izlei (temas) durumundadr.
Tevfik Fikretin bu dnem yazd Sha ve Pervin iiri; Servet-i Fnuncularn genel tavrn vermesi, hayalhakikat atmasn ilemesi, alegorik bir eser olmas gibi nedenlerden dolay olduka fazla incelenmi,
birok aratrmac tarafndan iirin analizi yaplmtr. iirde Sha hayali, Pervin hakikati temsil eder:

Bulutlu bir sem-y nisan altnda, sakin ve muattar bir am orman... Geni, uzun bir yol ki dne dne, gya araya
araya mi, durgun bir denizin leb-i reyyan- bpynn buluyor... Korunun biraz kuytu, biraz karanlk her noktas ya
bir fikr-i mtecessise melce-i tefekkr, ya iki rh-i mtehassire mev'd-i telki.. Herkes, her taraf, her ey skit... Kadn
erkek bazan iki, birka vcut ar ar yoldan geerek aalkta gaip oluyor... Sha ile Pervin yola en yakn bir
glgelikte, birbirinin g- itiyaknda...
(Bulutlu bir nisan g altnda, sessiz ve ho kokulu bir am orman... Geni ve uzun bir yol ki dne dne, sanki
araya araya mavi, durgun bir denizin suya kanm usuz bucaksz dudaklarn buluyor... Korunun biraz kuytu, biraz
karanlk her noktas ya merakl birinin dncesine snak, ya birbirini zlemi iki ruhun buluma yeri... Herkes, her
taraf, her ey sessiz... Kadn erkek bazan bir iki, birka kii (vcut) ar ar yoldan geerek aalkta kayboluyor...
Sha ile Pervin yola en yakn bir glgelikte, birbirinin zlem dolu kollarnda...)
SH
Samm bir itiraf ile
-Evet, hakkat hulyya hep fed ederim,
Zaman olur ki vcdumdan ayrlr, giderim
Bu hastalk beni bir tfl iken tutup ezdi,
Zaman olur ki fikrim tahamml etmezdi
Fakat ne olsa budur en safl elencem;
Geer btn btn esrr nnde bz gecem
PERVN
-Pek irne hulynz!

Servet-i Fnuncularn stanbuldan kap uzaklara yerleme zlemi, Tevfik Fikretin Yeil Yurt iirinde
iledii bir temadr.
Tevfik Fikretin ktmser ruh halini en iyi anlatan iirlerden biri Gayya- Vcud (Varln Cehennem
Kuyusu) iiridir. Bu iirde Fikret, insan bir bataklkta yaayan, rpnan, rpndka batan bir bcek
eklinde imler. Dnya da iinde solucanlar ve slklerin olduu bir cehennem kuyusudur:
Bz, krlarda gezerken grlr nefretle:
Bir ukur yerde birikmi mtekeddir bir su,
Solucanlarla, slklerle, ylanlarla dolu.

te gayy-y vcud, ite o zulmet, o batak;

Beerin ite pr-mmid heves, mstarak,
Kar- trndan inah ettii girdb- ufl.
(mstarak: batm
inah etmek: yzmek
kar: derinlik
tr: karanlk
uful: gurup)

Fikretin bu dnemde yazd bir dier nemli iir mr-i Muhayyeldir. Bu iirde sadece bir yklen
(istiyorum) vardr. iir batan sona sfat tamlamalar ve szck gruplarndan ibarettir. Bu iir, Fikretin
gereklerden ka ve hayale snma temalarn iledii iirlerinden biridir:
Bir mr-i muhayyel... Hani glbnler iinde
Bir kucazn mr-i bahrs kadar ho;
Bir mr-i muhayyel... Hani gllerde,yeil,bo
Gllerde,o sfiyet-i vecd-ver iinde
Bir dalgacn mr kadar zal mufel
Bir mr-i muhayyel!

Yalnz ikimiz,bir de o:Ma'bde-i i'rim;

Yalnz ikimiz,bir de onun zll- cenh;
Hklere bah eyleyerek hk-i siyh
Dunda beyaz bir bulutun gklere zim.
Her sahn- hakkatten uzak, herkese mechl;
Bir safvet-i masmenin g- terinde,
Bir leyle-i akn mteenn seherinde
Yalnz ikimiz sayd- haylt ile megul.
Savtndaki e'ar- pr-henk ile ml,
i'rimdeki elhan- muhabbetle nagam-saz,
Ah istiyorum, gklere mde-i pervz
Bir lne-i vrede bir mr-i hayl...
Bir mr-i hayl... Hani glbnler iinde
Bir kucazn mr-i bahrs kadar ho;
Bir mr-i hayl... Hani gllerde,yeil,bo
Gllerde,o sfiyet-i vecd-ver iinde
Bir dalgacn mr kadar zal hl
Bir mr-i hayl!

Tevfik Fikret bu dnemde parnasyenlerin, zellikle Francois Coppee*nin, etkisiyle duygu ve ekli
birletirmeye alm; iirde l, kafiyeye nem verdii gibi tasvire de nem vermitir. Resim Yaparken
iiri bu yoldaki almalarndan biridir.
Fram kadid bir aacn hasta bir dal
Destimde mteki heyecanlarla titriyor
Guya iek diye
Bir hak- sebze dkt kanlarla titriyor

Kz kardei iin yazd iirler de bu dnemki iirleri iinde ele alnabilir. Tevfik Fikretin kz kardei Ahmet
Hikmet Mftolunun kardei ile evlenmi, mutlu olamam ve erken yata vefat etmitir. Ailesine ve
kardeine ok bal olan Fikret, Sevgili Hemireme, Hemirem in gibi iirleri kz kardei Sdka Hanm
iin yazmtr. Fikret, kz kardeinin gittii ailede kt muamele grdn ve bu muamele yznden
ldn dnr:
Sen inmedin, seni indirdiler o mezbeleye
Sen lmedin, seni ldrdler zavall kadn

Bu iirler sebebiyle Tevfik Fikret ve Ahmet Hikmetin aras bozulmutur.

Bu dnem iirleri iinde Fikretin gnlk yaamnda karlat insanlara merhamet duygusuyla yazd
sosyal ierikli iirler de vardr. Bu iirlerde Coppee etkisi barizdir. Bu iirlerden bazlar unlardr: Hasta
ocuk, Vagonda, Verin Zavalllara, Sarho, Balklar, Nesrin
Balklar:
-Bugn az yine evlatlarm, diyordu peder,
Bugn az yine; lkin yarn, mid ederim,
Sular biraz daha sakinleir... Ne are, kader!
Hasta ocuk:
-Bugn biraz daha rahatt, ok kr..
- Elbet;
Geer, bu korkulacak ey deil,
- Fakat nevbet
Zavall yavrucan hlini harb ediyor:
Vcudu te iinde, dalp gidiyor.

Bu dnem, olu Haluk iin yazd iirler de Fikretin bilinen iirleri olmutur. Bu iirlerde Tevfk Fikret,
Halukun ahsnda tm genlere seslenmi, onlara vatan, bilim, ilim, uygarlk gibi konularda tler verme

amac gtmtr. Bu iirlerin bazlar: Haluk in, Halukun Sesi, Halukun Bayram, Ferda, Yine Haluk
Tevfik Fikret bu iirleri daha sonra Halukun Defterinde toplamtr.
Halukun Bayram:
Baban diyor ki: "Meserret ocuklarn, yalnz
ocuklarn paydr! Ey gzel ocuk, dinle;
Fakat sevincinle
Neler dndryorsun, bilir misin?...Babasz,
mitsiz, ne kadar yavrucaklarn imdi
Syh- mateme benzer terane- di!
Ferda:
Ferda senin! dedim, beni alkladn; hayr,
Bir ey senin deil, sana ferda vediadr

1897 Yunan Sava dolaysyla vatan temal iirler de yazan Tevfik Fikretin bu temadaki baz iirleri
unlardr: Asker Geerken, Kenan, Hasann Gazas
Hasann Gazas:
Ne sandlar beni bir torba ot kadar cansz m
Kyn ocuklar hep cenge gitsin oynaarak
Kadn mdr ki Hasan evde beklesin yatarak

Tevfik Fikret baz tabiat iirleri de yazmtr. Bunlarn bazlar: Mai Deniz, Bir Sabah di, Aiyane-I Ll,
Yamur, Krizantemdir. Fikretin tabiat konu edinen iirlerinde, daha ok hzn verici mevsim ve
manzaralar seer. Fikret bu tr iirlerini Servet-i Fnunda Hazan Yapraklar ve Evrk- Siyh balklarnda
yaymlamtr.
Daha nce de deindiim gibi, resim altna iir yazma modas Edebiyat- Cedide topluluuyla
yaygnlamtr. Kendisi de bir ressam olan Fikret, o dnemde eitli resimlere uygun birok iir kaleme
almtr. Hayran, Bir Yaz Levhas, Beyaz Yelken bu tr resim alt iirlerdendir.
Aveng-i Tesavir: Fikret; Cenap ahabettin, Fuzuli, Nedim, Recaizade Ekrem, Abdlhak Hamit gibi kendini
etkileyen airlerin iirsel tasvirini yapmtr. iirle resmetme parnasyenlerin almetifarikasdr.
Tevfik Fikret, ilk iir kitab Rubab- ikesteyi bu dnemde yaymlamtr.

3) II. Merutiyete Kadar: Servet-i Fnun danca Tevfik Fikret tam bir inzivar dnemine girer. Bu
inziva dneminde Trk edebiyatnn en mehur iirlerinden olan Sisi yazar. Ahmet Hamdi, Sis iin Bir
manzume deil, geni, korkun, zalim bir bedduadr. der.
Sis, zerinde en fazla zmleme yaplan Trk iirlerinden biridir, bu nedenle artk iir hakknda
sylenecekler -orijinal komparatif yaklamlar ya da yeni kuramsal deerler olmad srece- malumun
ilamndan teye gitmez. Yine de bu byk iirle ilgili birka cmle etmeden, en azndan Tevfik Fikretin
stanbulunu anlatmadan gemem istemem.
Sis, batan sona karamsar, ktmser, lanet okuyan bir iirdir. Tevfik Fikretin bundan nce de karamsar
iirleri vardr. mr-i Muhayyel, ktirb iirleri de olduka karamsar, ktmser iirlerdir. Fikret, bu iirlerinde
kamak, baka lkelere gitmek, hatta lmek ister. ktirb adl iirinde "leyl-i gam nisar" (gam saan gece)
airin hayalini vahete boar. Bu nedenle hasretle seher-i mevte intizr eyler. Bu iirler bir ie kapantr.
Sis iiri ise da dnk, bakasn kovmaya, karmaya alan, bakasna lanet okuyan bir iirdir.
Tevfik Fikretin bu iirindeki atmosferi anlamak, ortaya koymak iin kulland sfatlara bakmak gerekir.
Tevfik Fikretin, iirin banda sisi betimlemek zere kulland sfatlar unlardr: muannid, zulmet, tazyk,
tozlu, derin, muzlim, kanl, khne, fertt (bunak), hyanet, lanet, zll-i siyh, zehirli, iren Sis bu
sfatlarla anlatlmaya allyor: Ufuklar inat bir duman sarmtr; beyaz bir karanlk gittike artmaktadr.
Bir stre-i mzlim (derin, karanlk bir rt), bir zulmet-i beyz (beyaz bir karanlk) kenti sarmtr.

znenin gznde kent bunu hak etmitir. nk bu kent bir sahn- mezalim (zulmler sahas) dir; hilepr (facialarla donanm) dr. Aslnda bu kent arkn ezel hkime-i czibedr (Dounun imrenilen bir
kraliesidir). Ama ahlak olarak kmtr; bu kent khne Bizanstan miras kalan bir fertt-i musahhir
(byleyici bir bunak) dir. Fikret ehre olan fke ve kinini daha da artrr ve ehir iin bin kocadan arda
kalan bve-i bkir (bin kocadan arda kalan dul kz) der. Bu dul kz en kirli kadnlar gibi mnistir. Bu
kirlilik daha balangta onun kanna kartrlmtr: Bir dest-i hynet, ehir kurulurken, zehr-be-i
lneti (lanetin zehirli suyunu) bu ehrin yapsna katmtr. Bu nedenle de bu kentte bir zerre-i safvet
yoktur. Zerrelerinde hep bir levs-i riy, levs-i hased, levs-i teneffuc vardr. Bu ehirde yaayanlar insan
deil, ruhsuz cesetlerdir; grnleri insana benzer. Ama bu insanlarn arasndan pk drahn (parlak ve
temiz) alnlar pek yoktur; temiz alnl insan says ok azdr. Btn felaketler bu uzamda sahnelenmektedir.
zne, iirin bu noktasnda, bunak kirli kadn benzetmelerinden sonra sulamasn u noktaya vardrr ve
ehir iin aka fcire (kahpe) sfatn kullanr; stanbul iin fcire-i dehr (dnyann koca kahpesi) der.
Neden byle bir sulamada bulunduunu aklamaya alr: Bu ehirde bir yanda bir debdebe, bir
tantana varken dier yanda katil kuleler, zindanl saraylar vardr. Bu ehirde gzel bir ey yoktur.
Mimaride grlen stunlar bile sanki birer dv-i mukayyed (balanm birer devdir); stunlar, dahme-i
merss- havtr (anlarn kurun kapl trbesi) ulu mabed bile insan korkutur: Balarndan kurtulsalar
saldracak gibidirler. Surlar glmez, srtr; surlarn sanki dileri dmtr ve srtmaktadr.
Tevfik Fikretin resmettii toplumsal yapda ocaklar gam-ddedir; konutlar sde ve fersde (sessiz ve
khne) dir. Bu grnmyle birer mtem-i ber-p ( ayakta kalm mtem) dirler. Ve bu ocaklar yllardr
ttmeyi unutmulardr. iirdeki zne, bu noktada tevekkl anlayn eletirir. nsanlar her nimete alarak
ulaabilecekken her nimeti, her fazl, her esbb- rehy gkten dilenen zll-i tevekkl insanlar vardr
ve bunlar yanl yapmaktadrlar ve bu insanlar mrydirler. Gzyalar faydasz, gller zehirli;
baklar nefretli dir. Nmus ise cevf-i estre den bir htra (masallarn ortasna den) bir andr.
Kble-i ikble kan yol, reh-i p-bstur, ayak pmekten gemektedir. Silahl bir korku vardr herkeste.
Hak yerini bulmamaktadr ve kanun artk bir masal dr; kiilere sadece nefes alma hakk vermektedir,
zgrlk yoktur. Verilen szler de hi tutulmamaktadr. Her ey bir kizb-i muhakkaktr.
te Sis, bylesine karamsar, bylesine korkun bir atmosferin iirdir. (Geri, Tevfik Fikret bu iirde
sylediklerinden piman olup Rc iirini yazd. Orada 2.Merutiyet ile ttihat ve Terakkiyi kutsad fakat
ok gemeden ttihat ve Terakkinin lkeyi istibdat gnlerini mumla aratan amansz bir tahakkmle
ynetmesi karsnda aknln ve kinini Han- Yamay yazarak gsterdi ve mrnn son yllarnda
insanla ve gelecee dair tm inancn kaybederek herkese ve her eye dman oldu).
Tevfik Fikret, Abdlhamide yaplan bombal suikastn baarszla uramas karsndaki zntsn Bir
Lahza- Taahhur iirinde dile getirir:
Ey darbe-i mbeccele, ey dd-i mntakim,
Kimsin? Nesin? bu salvete sik, sebeb ne? kim?
Arkanda bin nigh- tecesss, ve sen nihn,
Bir dest-i gayb andryorsun, reh-fen

Ey nl avc, dmn bhde kurmadn!

Atdn fakat yazk ki, yazklar ki vuramadn!
(Ey yce patlama, ey c alc duman,
Kimsin? Nesin? Bu saldrya iten ne, sebep ne? Kim?
Arkanda bin merakl bak ve sen yoksun,
Grnmeyen bir eli andryorsun, kurtarc.

Ey anl avc, tuzan bouna kurmadn!

Attn ama yazk ki, yazklar ki vuramadn!

Tevfik Fikretin bu dneminde yazd ve Mehmet kifle tartmalara girmesine sebep olan bir dier
nemli iiri de Tarih-i Kadimdir (leride, tartma bahsinde ele aldm).

4) kinci Merutiyet Sonras: Abdlhamidin devrilmesine olduka sevinen Tevfik Fikret gelecee dair
umut beslemeye balar. Bu umudun verdii heyecanla Hseyin Cahit ile birlikte Tanin gazetesini karr.
Taninde; Siste stanbul iin sylediklerini geri alan Rcu iiri ile ttihat ve Terakkiyi yapt iten dolay
ven Millet arksn yaymlar.
Rc:
Hayr, hayr, sana rci deil bu telnt,
Btn bu levm teellm, bu ibtik-yi hayt
Hayt'i milleti ta'zib eden, muhakkar eden,
amurlyan ne kadar levs varsa hep birden
Kucaklam tam bir muhite aiddi;
O mel'net gecesinden uzaktayz imdi.
(Hayr, hayr, bu lanet etmeler sana deil,
Btn bu knama ve elemleme, bu hayal alamas
milletin hayatna azap veren, hakaret eden,
onu amurlayan ne kadar kir varsa
hep birden kucaklam, tam bir evreye aitti.
imdi o melunluk gecesinden uzaktayz.)
Millet arks:
nsanl pa-mal eden alakl yk, ez;
Billah yaamak yerde srklenmee demez.
Hakszln envan grdk.. Bu mu kanun?
En gaml sefaletlere dtk.. Bu mu devlet?
Devletse de, kanunsa da, artk yeter olsun;
Artk yeter olsun bu deni zulm- cehalet

Fikret daha sonra, ttihat ve Terakkinin uygulamalar karsnda, hrriyet kahraman olarak grd
oluuma cephe alm, ttihat ve Terakkiyi en sert eletirenlerden biri olmutur. Fikretin gl airlii,
yetitirdii rencilerin eitli devlet kademelerinde yksek grevlerde bulunmas ve halk tarafndan tannp
ve sevilen bir air olmasnn onun hayatn kurtard, dier artlarda o dnem ttihat ve Terakkiyi hi
kimsenin bu kadar ar eletiremeyecei sylenir (Ahmed: 2004, Ortayl: 2006, Erdem: 2008).
Trablusgarp Sava nedeniyle Meclisin kapatlmas karsnda Doksan Bee Doru iiri ile iddetli bir tepki
veren Tevfik Fikretin asl byk tepkisi bugn bile herhangi bir vurgun karsnda hemen akla gelen Han-
Yama ile olur:
Doksan Bee Doru:
Bir devr-i eamet, yine inendi yeminler;
inendi, yazk, milletin mmid-i blendi!
Kanun diye topraklara srtnd cebinler;
Kanun diye, kanun diye kanun tepelendi
Han- Yama:
Bu sofrack, efendiler ki iltikaama muntazr
Huzurunuzda titriyor u milletin hayatdr
u milletin ki mustarip, u milletin ki muhtazr
Fakat sakn ekinmeyin, yiyin, yutun hapr hapr...
Yiyin efendiler yiyin, bu han- itiha sizin
Doyunca, tksrnca, atlayncaya kadar yiyin

Tevfik Fikret-Mehmet kif Tartmas: Tevfik Fikret II. Abdlhamitin saltanatnn son yllarna doru
kin ve nefret duygularyla yorulmu iki iir yazar: Sis ve Tarih-i Kadim. Birincisinde Dorudan doruya

II. Abdlhamitin baskc ynetimine ve bu ynetime payitahtlk yapan stanbula kin kusar. Tarih-i Kadim
iirinde ise nefretin yn tarihe, savalara ve inanlara zellikle slamiyete evrilmitir:
Her eref yapma, her saadet p;
Her eyin ibtids, hiri hi.
Din ehid ister, sman kurban,
Her zaman her tarafta kan, kan, kan!..
(Nerde bir eref var, yapma, nerde bir mutluluk var, pi.
Her eyin ba da sonu da hi!
Din ehit ister, gkyz kurban.
Her zaman her tarafta kan kan kan!)

Kahramanlk Esas kan, vahet.

Beldeler ine, ordular mahvet;
Kes, kopar, kr, srkle, ez, yak, yk:
Ne Aman! bil, ne Ah! iit, ne Yazk!
Shib-i kinat Evet gerek,
Shib-i kinat olan cebert (zorba),
O takarrb-iken lik-y smut (o ask yz ki yaklalmaz yanna)
O fakat asl hep bu kavgalarn

Bunun zerine, Bu adam peygamberimize svd, babama svse affederdim, fakat peygamberime svmek
Bunu lrm de hazmetmem. diyen Mehmet kif Sleymaniye Krssnde kitabnda Tevfik Fikrete ve
onun ahsnda baz Servet-i Fnunculara yle seslenir:
debnz hele gayetle baya mahlukaat
Halk irad edecek yle mi bunlar? Heyhat!
Kimi garbn yalnz fuhuna hasb simsar;
Kimi ran mal der, khne alr, hurda satar!
Eski divanlarnz dopdolu olanla arab;
Biradan, fahieden baka nedir ir-i ebab?
Serseri: hibirinin meslei yok, merebi yok;
Feylosof hepsi; fakat pek ounun mektebi yok!
imdi Allaha sver sonra biraz bol para ver:
Hi utanmaz; protestanlara zangoluk eder!

Tevfik Fikret, Mehmet Akifin Sleymaniye Krssnde iiri yaynlandktan yaklak iki yl sonra Tarihi Kadime Zeyl adyla bir iir yazar. Bu iir Mehmet Akifin Zango yaktrmasna bir cevaptr.
Dn-i hak bence bugn dn-i hayt;
Sen ne dersin buna hey Molla Srt?
Tevfik Fikretin 19 Austos 1915te vefat etmesiyle bu tartma sona erer.
Fikretin iirleri u kitaplarda toplanmtr: Rbab- ikeste, Halukun Defteri, Rbabn Cevab,
ermin, Tarih-i Kadim
iirinin Genel zellikleri: Tevfik Fikret, aruzu Trkenin syleni ahengini bozmadan baaryla kullanm,
anlam birden ok beyitte tamamlayarak iire konuma dilini getirmitir. Ayrca iirin konu alann tamamen
geniletmi, bir sz kompozisyonu, salam, ahenkli bir iir dili meydana getirmitir.
Tevfik Fikret'te cmleler, msralara hkimdir. Cmleler, aka gre nerede bitmeleri gerekirse orada biter.
Bylelikle bir cmleden birka msra kurulabildii gibi, cmlelerin sonu da msrann herhangi bir yerine
denk gelebilir. Ayrca eski nazmn "mstezat"n genileten de yine nl airdir. Aruzu imaleden, zihaftan
kurtaran, Trk dilini aruza baaryla uygulayan odur.

Tevfik Fikret, zellikle parnasizmden etkilenmitir. Biime verdii nemle parnasyenlere yaklamasna ramen, z bakmndan romantikleri artrr. Cenap ahabettin'in deyiiyle: "Byk fakat zarif ve para yakmayan parmaklar kalem ile fray brakmaz. O, ayn zamanda iyi bir ressamdr da..."
O, Divan edebiyatyla btn balarn koparm, iirlerinde hem z bakmndan Bat edebiyatnn, zellikle
Fransz edebiyatnn etkisi altnda, gzleme dayanan, kiisel duygular yerine darda grlenleri anlatan,
biim kusursuzluuna nem veren iirler yazmtr.

Cenap ahabettin (1871-1934) : Servet-i Fnun edebiyatnn bir dier nemli airi Cenap
ahabettindir. Nesirleriyle de gezi yazsnn gzel rneklerini veren ahabettin, Askeri Tbbiyeyi
tamamladktan sonra uzmanlamak iin gittii Fransada parnasyen ve sembolistlerle tanm, air
meclislerinde bulunmu, burada sanat ekillenmitir.
Cenap ahabettinin eitli grevlerle yapt seyahatler de Trkeye gezi yazsnn gzel rneklerini
kazandrmtr. Hac Yolunda (1896 Servet-i Fnun tefrika, 1909 kitap), Avrupa Mektuplar (1917de Tasviri Efkrda tefrika, ayn yl kitap), fak- Irak (Tasvir-i Efkrda 1912 tefrika), Suriye Mektuplar (Sabahta
tefrika, kitaplamad) gibi gezi yazs eserleri vardr.
Cenap, iire Muallim Naci etkisiyle balar. Yaymlanan ilk iiri 1885te, mdadl Midadda kar. Ayn yl,
eitli gazetelerde farkl iirleri yaymlanr. Bu tarzdaki iirlerini Tmtta (1887) toplar.
Tamattan:
Dilber yatyor, ne ulviyane!
Salar dank, yanakta tel tel...
Dalgn uyuyor, tebessm etmi;
Kudret, sanrm, tecessm etmi.
Bir el dolak bu giysuvane,
Vicdanm dinlemekte bir el.

Cenapn Glen ve Sebat gibi dergilerde yaymlad iirlerinin yeniliinin ilk iaretleridir. Cenap, bu
dnemde Recaizade ve Abdlhak Hamitin etkisindedir.
Parise gittiinde tp eitimi kadar iir eitimi de alm olan Cenap, Paristeki iir ortamn yle tarif
ediyor: O zaman bir taraftan natralistlerin modas idi, bir taraftan da Verlaine, Mallerme (sembolistler) modas
idi.
Fransada parnasyen ve sembolist akmlarla tanan ahabettin, stanbula dndnde kendine gen
edebiyatlar arasnda hemen bir yer bulmutur. Yeni anlayyla kaleme ald iirleri Malumat, Mektep gibi
dergilerde yaymlar.
Bu dnem, Cenapn yeniliki yan gen airler tarafndan srekli vlmtr. Cenapn bu dnemde
yazd Benim Kalbim, Murg-i Siyah gibi iirleri onun iir anlaynn yansmas gibidir.
Benim Kalbim:
Grdn dilikeste-i takdir,
Bil, senin kalb-i namidindi-.
yle takdir eder ki Rabb- kadr,
Ebed hastadr dil-i air.

airin en ok grlt koparan ve Dekadanlar tartmasnn yaanmasna neden olan iiri Terane-i
Mehtabdr:
Terane-i Mehtab:
evrak zerinde
pervne-yi meh-tb
mestne perende,
evraak ise d-b.

artk uyan ey mh
ey mh- dil-rm,
zr geiyor h!
st- semen-fm!

Cenap ahabettin bu dneminde Tene- Teb, Berg-I Hazan, Leyal- Zahire gibi iirler yaymlamtr.
Elhan- ita, onun en nl iiridir. Cenapn iirlerinde duyuya arlk verilir: Grme, iitme ve dokunma.
O, sonbahar ve k sever. O mevsimde grd manzaralar, duyduu sesleri ve souu resmeder.
Elhn- it
Bir beyaz lerze, bir dumanl uu;
Eini gaib eyleyen bir ku
gibi kar
Geen eyym- nevbahr arar...
Ey kulbn srd-i eyds,
Ey kebterlerin nedeleri,
O bahrn bu ite ferds:
Kaplad bir derin skta yeri

Cenap ou iirinde tabiat bir tablo olarak alr. Terane-i Mehtab, Temaa-y Hazan, Aks-i Mah gibi iirler
hep doa tasvirleriyle ne kar.
ok apkn bir adam olduu bilinen Cenap ahabettin, kendini aka k bir Don Juan olarak grr. Baz
iirlerinde cinsi hazdan ve akn geiciliinden sz etmitir:
Bir kadndan dierine geince
Zannederim ki ak bulmuum
Usanp bseden kadn yerine
Maraz- aka k olmuum

Genel kannn aksine Cenap ahabettin yer yer Abdlhak Hamit edasyla varl ve tanry arayan, felsefi
ierikli iirler de yazmtr. Bu rnekler az olduu, kitaplamad ve eski dergi sayfalarnda kald iin pek
bilinmez:
Dp stnde alamak isterim
Syle ey Tanr, dizlerin nerde
(Mnacaat 1, 14 Eyll 1912, ctihad)
Cenap ahabettin Milli Mcadeleye kar olumsuz bir tavr taknmtr. Bu da onu Milli Edebiyat
anlayyla hareket eden genlerin hedef tahtas yapmtr. Gen Kalemlerin hedef olarak setii airlerin
banda o vardr. Cenap, bundan dolay sk sk kendini savunmak, makale yazmak, cevap vermek
durumunda kalmtr. En ok tartt Gen Kalemler yazarlarndan olan Ali Canip Yntemle dil, edebiyat
ve millilik hakkndaki tartmalarnn ve dier makalelerinin bir ksmn Evrak- Eyyamda (1915)
toplamtr.
Salnda tm iirlerini yaymlamay dnen fakat buna mr yetmeyen airin tm iirleri Mehmet
Kaplan, Abdullah Uman, nci Enginn, Zeynep Kerman gibi aratrmaclardan oluan bir ekip tarafndan
1984te bir araya getirilmitir.
Cenap ahabettin iirinin Genel zellikleri: iirde ahenk unsuruna nem vermitir. Biim gzelliini
nemsemitir.
iirlerindeki balca temalar ak ve tabiattr. Ak iirleri bazen ok romantik bazen de ok maddidir.

Doa ile ilgili iirleri kiinin i dnyas ile d dnyasnn baarl bir kompozisyonudur. Servetifnun
sanatlar arasnda tabiat en ok ileyen airdir.
Tablo iir yazmtr. Ona gre iir, szcklerle yaplm bir resimdir.
iirlerinde ok zengin bir lirizm vardr. ok renkli ve geni bir hayal gcne sahip olan air, sembolleri
ska kullanr.
Serbest mstezat nazm biimini gelitirerek baaryla kullanmtr. iirlerinde sone nazm biimini de
baarl bir ekilde kullanmtr.
Dier Eserleri:
zdeyi: Tiryaki Szleri (Trk edebiyatnda zdeyi trndeki ilk eserlerdendir.)
Gezi Yazs: Hac Yolunda, Avrupa Mektuplar, Suriye Mektuplar, Afak- Irak
Makale-Deneme-Sohbet: Evrak- Eyyam, Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh
Tiyatro: Krebe, Yalan, Kkbeyler
nceleme: Shakespeare, Kad Burhanettin
Tiyatro: Cenap ahabettin tiyatrosu hakknda Trk tiyatro aratrmalarnn duayeni Metin Andn Trk Dili
Tiyatro zel Says, Temmuz 1966) tarihli bir makalesinin baz blmlerini vermeyi uygun grdm.

Not: Baz kaynaklar (Enginn, etin, Kerman, Birinci) Trk edebiyatnda yazlm ilk sonenin Cenap
ahabettin'e Ait "i'r-i N Nvite" (Bitmemi iir) olduunu iddia eder. Baz kaynaklar (Nihad Sami
Banarl) ise Cenap'tan daha nce Sleyman Nesip tarafndan yazlm ve bal da sone olan bir iir
olduunu iddia eder. Bu konuda kaynaklarda mutabk bir ifade bulamadm.
Sleyman Nesipin ilk olduu iddia edilen iirinden bir para:
Yllarca hakikat diye ruh- beeriyet
Bir nur aram kar- semavat u zeminde
Yllarca, asrlarca Fakat nur- hakikat
Kalm yine zr-i tutuk- muhteeminde

i'r-i N Nvite:
lhm eder tabat bir ir-i sf garr,
Bir ir-i ber-gzde her kalb-i gam-sirite;
Tanzm eder o iri gy ki bir ferite,
Tanzm eder de sonra bir kalbe eyler ilk;
Her gn derim: O iri en sonra yazdm ite!
Her gn beni hakkat tekzb eder, dirg!
Hl yazlmamtr, hem de yazlmaz asl
Kalbimde daim alar ol ir-i n-nvite!
te cihanda mutlak her ir-i mkedder
Bir ruhu k edip de ol iri bulmak ister;
Ancak trb olunca kalbi bulur o iri!

(Servet-i Fnun dergisinde birok air ve yazar edebi eserler yaymlamtr. Bu air ve yazarlarn hibiri Fikret ve
ahabettin ayarnda airler olmad gibi ou Tevfik Fikret ve Cenap ahabettini taklit etmitir. Servet-i Fnunda
kan onlarca yazar iinden ne kan ve SYM mfredatnn istedii bazlarn da buraya alyorum.)

Sleyman Nazif (1869-1927) : Servet-i Fnun ncesi iirlerini Gizli Figanlar adyla imzasz olarak
karan airin bu iirlerinde Namk Kemal ve A. Hamid etkileri vardr.
Servet-i Fnunda brahim Cehdi takma adyla iirler yazan Sleyman Nazif, asl nn vatan iirleri ile ve
hazrcevaplyla salamtr. lk iirlerinde ak, zdrap, sevgilisiyle geirdii gnleri anlatan airin bu
iirlerinden bazlar: Suzi-i Telakki, Nazra-y Temayldr.
1908den sonraki iirlerinde vatan temini ileyen Nazif, bu yllarda yazd iirleriyle nlenmitir.
ngilizler tarafndan Maltaya srldkten sonra yazd Dassla onun vatan hasretini dile getirdii, en
bilinen iirlerinden biridir:
Dassla:
Bu eb de ci-i ydnla aladm durdum
Gel ey kerime-i tarih olan gzel yurdum
Ufuklarn nazarmdan nihn olup gideli
Bu hkdn- fennn karard her ekli

iirlerinde Servet-i Fnun slubuyla birlikte Namk Kemalden gelen ateli bir vatan sevgisi de vardr.
Frak- Irakta (1918) (nazm-nesir kark) Irakn vatan topraklarndan kopmasnn acsn dile getirir. Bu
kitapta en bilinen iirlerinden biri vardr:
Dicle ve Ben
Mvi gklerle c-be-c pen
Mtefekkir durulu kubbelerin
Zr-i sakfnda titreyen ervh
Ra'edr- semmudur kederin.
Bir musibettir ehl-i slma,
Bir musibet ki hriku'l-deYayorken de..cn verirken de
Alarm ser-nvit-i Badda.

iir:
Gizli Figanlar (1906),
Frak- Irak (1918),
Batarya ile Ate (1917),
Malta Geceleri (1924)
Makaleleri:
al oban al (1921),
Tarihin Ylan Hikayesi (1922),
ki Dost (1926)
Ali Ekrem Bolayr (1876-1937) : Ali Ekrem, Namk Kemalin oludur. Ali Ekrem Bolayr, Namk
Kemalin olu olmas nedeniyle, daha ocuk yalarda edebiyatla yakndan ilgilenir. lk iir denemelerini
dokuz yanda kaleme alr. airin ilk yazs Da balkl bir mensuredir ve Resimli Gazetede 1891de
yaymlanmtr. Kumru adl ilk iiri ise, 9 Mays 1307/1891 tarihli Mirsad dergisinde kmtr. Bu iirin
ardndan yine Mirsad da Bir Validenin Gne Doarken Sylenii ve Dalara redifli iirleri yaymlanr.
Var, Yd- Cnn, Nigh- Cnn, Gzelsin, Eyliyor, Senin, Ydigr- Muhabbet gibi iirleri
de bu dnemin rnleridir. Ali Ekrem, 1891de Divan iirini iyi bilen, ancak yenilie de ak olan smail
Safann etkisi altndadr. Bu iirlerde Divan iirine zg bir syleyi dikkati eker.

air, Mirsaddan sonra 1894ten itibaren Malmt dergisine geer. Bu dergideki iirleri, daha yeni bir
tarzdadr. Ancak Malmt 24 say sonra kapannca 1896 ylnda Servet-i Fnn dergisinde yazmaya balar.
Ali Ekrem, Servet-i Fnn dergisinde Ayn Nadir (A. Nadir) takma adn kullanmtr. Bu dergide
yaymlad balca iirler, Nvide Unvanl Bir Hikyeden, Sere, Ved, kfe-i Yr, Gl On
Para, Kanaryacm balklarn tar. O, bunlarn dnda Servet-i Fnnda Elvh- Tabattan, Yeni
Beyler ve Kk eyler bal altnda dizi iirler yaymlamtr. air bu iirlerden Elvh- Tabiattan
ve Kk eyler dizisini daha sonra Zll-i lhm adl iir kitabna almtr. Yine Servet-i Fnnda kan
Asker arks ve Vasiyet balkl iirler ise 1897 ylnda patlak veren Osmanl-Yunan Sava zerine
yazlm, mill duygular dile getiren manzumelerdendir.
1908den sonra Edebiyat- Ceddenin bireysel edebiyat anlayn terk etmi, toplumsal ve siyasal sorunlara
ve mill duygulara arlk veren eserler kaleme almtr. Srasyla Krmz Fesler (1908), Kaside-i Askeriye
(1908), Rh- Keml (1908), Ordunun Defteri (1918), Ana Vatan (1921), airin 1908 sonrasnda baslan,
toplumsal dnceleri ve mill duygular ileyen eserleridir.
air, bu dnemde, iirlerini daha sade bir dille yazm ve yer yer heceyi kullanmtr. Bu bakmdan, Ali
Ekrem 1908 sonrasnda Edebiyat- Ceddenin iir anlayndan da giderek uzaklamtr.
Ali Ekrem Bolayr, eser vermeyi Cumhuriyetten sonra da srdrm bir airdir. iir Demeti (1924) ve
Vicdan Alevleri (1925) bu dnemde baslmtr. Bunlardan iir Demeti ocuklar iin yazlm retici
iirleri ierir. Ali Ekremin Vicdan Alevleri adl kitab ise, tpk Ordunun Defteri ve Ana Vatandaki gibi,
orduyu ven, mill duygular ileyen iirlerden olumaktadr.
airin Trk-Yunan Sava srasnda yazd iirlerden bir rnek:
Vasiyet
"Donuka bir fenerin nur saan civarnda adrlarn arasnda, serinde, rahatta nbet deitirilen bir ferahl saatte
Agah bir tepenin kuytu bir kenarnda bulutular iki hemehri kahraman asker: emigezekli Memile blk emini
mer.
Gel arkada- Bakalm gel u mektubu anlat... Babam nasl?
yidir...
ok kr... Nasl Eminem?
Yeminlidir, bana korkma yalan demez ki ninem ark takndmz gn arca hasta idi
Memi, eer ben lrsem sakn acnma! dedi.
Baban selm ediyor. Dal taban selm ediyor"

ocuklar iin yazd iirlerden bir rnek:

"Gz dikmiti Trk iline canavar,
Onda silah varsa bizde iman var;
Trk sngs Hakk nuruyla parldar,
Sakaryada tepeledik Yunan
Helal olsun anl akan Trk kan"

Hseyin Suat Yaln (1867-1942) : Hseyin Suat 1890l yllardan itibaren iirlerini Mektep,
Malmt, Mtala gibi yeniliki airlerin yer ald dergilerde yaymlar. 1896 ylnda Servet-i Fnn
dergisine geerek Edebiyat- Cedde topluluuna katlr. Edebiyat- Ceddenin anlayna uygun iirlerini ilk
kitab olan Lne-i Mell (1910)de toplamtr.
1890l yllardan itibaren iirlerini Mektep, Malmt, Mtala gibi yeniliki airlerin yer ald dergilerde
yaymlar. 1896 ylnda Servet-i Fnn dergisine geerek Edebiyat- Cedde topluluuna katlr. Edebiyat-
Ceddenin anlayna uygun iirlerini ilk kitab olan Lne-i Mell (1910)de toplamtr.
Hseyin Suat da, dneminin pek ok airi gibi, kinci Mertiyetin ilann izleyen yllarda meydana gelen
Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dnya Savalar ve Kurtulu Sava gibi tarihsel ve toplumsal olaylarn

etkisiyle bireyci sanat anlayn brakp, dnemin toplumsal ve tarihsel olaylarn konu edinen eserler
vermeye balar. Ondaki asl deime, 1908den sonra arlkl olarak mizaha ynelmesidir. air, 1908den
sonra yaz ve iirlerini genellikle Gve-i Zlim takma adyla Mehsin, mmet, air Mecmuas, iyn,
Kalem, Servet-i Fnn, Yeni Kalem Dergisi ve Cumhuriyet gazetesinde yaymlam ve iirlerinin bir ksmn
1923te baslan Gve Destannda toplamtr. 1908 sonrasnda kaleme aldklarnda, Edebiyat- Cedide
dnemindeki ar ve ssl dile karlk, daha sade bir dil kulland ve az da olsa hece vezniyle iirler
yazd grlr.
airin iir dnda, bazlar eitli kitap ve antolojilerde, bazlar da dergi sayfalarnda kalm, ehbl yahut
stibddn Sonu, Hlle, Dev-y Ak, Yamalar, Harman Sonu gibi pek ok tiyatro eseri vardr.

Hseyin Sret (1872-1959) : iir denemelerine 17 yanda balar. lk iirlerini 1894ten sonra Mektep
dergisinde yaymlar. Ayn yl, yenilik yanllarnn topland Malmat dergisine de iirler gnderir. Bu
dergide yaymlanan iirlerinden bazlar, Sevgilime, Gazel, Gzelsin balklarn tar.
1896 ylnda Servet-i Fnna geer. Drdne-i Garm yaymlanm ilk iiridir. Sone tarznda yazlan bu
manzumeyi bakalar izler. Balangta iirlerinin altnda Sret imzas varken, daha sonra Hseyin Sret
imzasn kullanr. air, 1900de Adyamana srgne gnderildikten sonra yaymlanan iirlerinde ise, mer
Senih takma adn kullanmtr. Bu yllarda Sret, Servet-i Fnn dnda rtik dergisinde de iirler yaymlar. Ak iirlerinde genellikle Hseyin Cahitin dedii zere, yksek ve dsel aklar dile getirmitir.
Sretin iirlerinde ak yannda tabiat da nemli bir yer tutar.
Esas itibariyle Hseyin Sret, bir hzn ve mell airidir. iirlerinin hemen hepsinde, gzya, ayrlk, zlem
ve hzn vardr. lk ei Berrin Hanmn lm zerine yazd lmnden Sonra adl iiri zamannda ok
beenilmitir
lmnden Sonra
h o gzler ki nighmda bu gn giryeleri
eh-per-imh- girzn srnen bir yoldan
evrilip bende kalan son nazar
Sanki bir kevkeb-i hicrnd uzaklarda bakan
O nazarlar,gece tenvir-i garm etmeyecek.

iire 1890l yllarda balayan, ksa sre sonra Edebiyat- Ceddeye katlan ve ardndan Avrupaya kaan
Sret, Cumhuriyetten sonra da iir yazmay srdrr. Bu dnemde iirlerini Servet-i Fnn ve tihad
dergilerinde yaymlar. Bu dnemde baslan en nemli iir kitaplar Babozumu (1928), Kvlcml Kl
(1937)dr.
stdn iiri (1937), Kargalar (1939), ki Kaside (1942), Bir Mektubun Cevab ve Hseyin Avni Ulaa
(1948) airin dier eserleridir.

Faik Ali (1876-1950) : 1896-1908 yllar arasnda yazd iirleri, Fn Teselliler (1908) ve Temsil
(1913) adl eserlerinde toplayan airin ilk kitab Fni Teselliler, Hasbihl balkl bir n szden sonra
Neid-i Garm, Tabiat, Kinta Kar, Hafy-y Leyl, Dicle, Elhn- Perin ve Elhn-
Fen balklaryla 7 blme ayrlmtr. Eserde toplam 58 iir bulunmaktadr. Bu kitabn Hasbihl
balkl mukaddimesi, iire ilikin ierdii grler ve uslp bakmndan Abdlhak Hmitin Makber
Mukaddimesine benzetilmitir. Fik linin airliinin bu dneminde iledii balca temalar, tabiat, ak ve
kadn, ocukluunu yaad yerlere zlem ve lmdr.
Fik li, baz tabiat temal iirlerinde Hmit kadar olamasa da, tabiattan hareketle metafizik dnyaya
almaya alr. airin Rad u Berk, Rh- Bdr, Kehkena Kar adl iirlerinde bu aba gze
arpar. zellikle Kehkena Kar iirinde bu evrenin dnda baka evrenlerin olup olmadn tpk
Hmit gibi yle sorar:

O tevld ettiin binlerce milyonlarca lemler

Bu hkin ayn, ya bir feyz-i mstesnya mazhar m?
O lemlerde ay bsbtn bir baka yer var m?

kinci Merutiyetin 1908de ilan edilmesiyle, Fik li de ou air gibi, bireyci sanat anlayndan kopar ve
eserlerinde istibdat, hrriyet, vatan sevgisi, sava gibi temalar ilemeye balar. airin bu yolda kaleme
ald eserleri Midhat Paa (1908) ve Elhn- Vatan (1915)dr.
airin bunlarn dnda, Abdlhak Hmit iin yazd ir-i zma Mektup (1923) adl bir manzum eseri,
Payitahtn Kapsnda (1918) ve Nedim ve Lle Devri (1950) adlarnda iki manzum piyesi vardr.

Celal Sahir (1883-1935) : Dili dier Edebiyat- Cedide airlerine gre daha sade olan Sahir, Tevfik
Fikret ve Cenap gibi airlerin glgesinde kalm, Edebiyat- Cedde iinde bu nedenle fazla ne kamamtr. air Edebiyat- Cedde dneminde kaleme ald iirlerini Beyaz Glgeler (1909) adl kitabnda
toplamtr.
air, 1908den sonra Fecr-i t topluluuna katlm, ardndan Mill Edebiyat anlayn benimsemi, Yeni
Lisan hareketini desteklemi, Trk dnceyi savunmu, bu anlay dorultusunda Mehmet Eminin
etkisinde, sade bir dille ve hece vezniyle manzumeler yazmtr. Birinci Dnya Savanm kmas zerine
vatan temini ileyen Gnll Trks, Kafkas Trks, Kyde Kalann Trks gibi iirler kaleme
alm, bunlarda Halk iirinin deyi ve biim zelliklerine yaklamtr.
Eserleri
Beyaz Glgeler (1909), Buhran (1909), Siyah Kitap (1912). airin bunlarn dnda stanbul in Mebus
Namzetlerim, Karde Sesi, Mntehap, ocuk iirleri gibi eserleri bulunmaktadr.

Servet-i Fnun Roman ve Hikyesi

Genel zellikler:
Tanzimat roman ve hikyelerine gre roman ve hikye teknii daha kuvvetlenmi. Bat roman ve hikye
tekniine daha ok yaklama gstermitir.
Tanzimatlar gibi lzumsuz tasvirlere yer verilmemi olay ve kiiler hakknda bilgiler vererek konunun
ak kesilmemitir.
Tanzimatlarn aksine yazar kendi kiiliini gizlemitir. Olaylar yazarn gzyle deil kahramanlarn
gzyle anlatlmtr.
Teknik Batdan alnm vakalar ise kendi hayatmzdan seilmitir. Vakalar seyahat hrriyetinin snrl
olmas yznden daha ok stanbulda geer.
Kahramanlar umumiyetle yksek tabakadan aydn kimselerdir. Kk hikyelerde ise halk arasndan
seilmi kahramanlara yer verilmitir.
Tanzimatlarn aksine halka seslenme yerine sekin tabakaya seslenme gayesi gdlerek ssl ar bir dil
kullanlmtr. Fransz dilinden etkilenmenin bir sonucu olarak Trkenin cmle kurma yollar geniletilmi
cmlelerdeki elerin dizili sras deitirilmitir. Baz cmleler yarda kesilmi asl dnceyi anlatan
kelimeler sona braklm bazen de bir cmlenin arasna ikinci bir cmle sokularak birer izgi ile ayrlmtr.
slup olduka ssldr bilhassa kii ve yer tasvirlerinde bu ssl slup daha da kendini hissettirmitir.
Serveti Fnuncular, Fransa edebiyatnda ok zendikleri yeni akmlarn (Parnaslk, Sembolizm, Realizm)
Sanat iin sanat anlay gden incelii ulamak istemilerdir.

Franszcada grdkleri yeni kavram, hayal bulu ve mecazlar iir ve nesirlerine aktarmak isterken, asla z
trkeden veya halk dilinden karlk aramadlar.
Fars ve Arap kelimelerin, o gne kadar hi duyulmam olanlarn kullandlar. Farsa terkipler zincirleme
isim ve sfat takmlar ile szl yeni bir nesir (ve nazm) slubu kurdular.
Geni halk topluluklar yerine az saydaki aydn topluluuna hitap eden "Salon edebiyat" oluturulmutur.
Roman ve hikyelerde konular stanbul'la snrlandrlm, olaylar kapal meknlarda (kkler, yallar)
gemitir
Servet-i Fnun romanclar, iinde yaadklar evreyi anlatmlardr. Romanlarn ounda Trk toplumunun
ne lde Batllamakta olduunun rnekleri verilmi, Batl yaam tarznn Trk toplumundaki yansmalar
gsterilmitir.
Teknik yn ok salam romanlar yazlm; modern Trk romannn temelleri atlm ve ilk rnekleri (Mai
ve Siyah, Ak- Memnu) verilmitir.
Servet-i Fnn yazarlar, yakndan takip ettikleri Fransz yazarlarn etkisiyle realist/natralist roman
anlayn benimsemilerdir. Realist romanlarda eserin slubu yapmackszdr. Realist romanda gzlem ve
aratrma n planda, his ve hayal unsurlar ise ikinci plandadr. Realist romanlarda gerekler, grlenler ve
incelemelerin ortaya koyduu sonular nemlidir. Yazarlar geree uygun evre betimlemeleri yapmtr.

Halit Ziya Uaklgil (1867-1945) : Trk roman, en yaratc, en kltrl Trk yazarlarndan biri olan
Halit Ziya Uaklgil'le olgunluk dnemine girmitir. Tanpnar, Halit Ziya'nn Trk romannn geliimindeki
yerini ve deerini u szlerle dile getirmektedir:
Bizde asl romanclk Hlid Ziya ile balar. Hlid Ziya Uaklgil 'in eseri, btn Edebiyat- Cedide roman ve
hikyesi gibi, gerek manas Namk Kemal mektebinden ve slbundan ayrlmak olan bu hareketin olgunluk
merhalesini verir. Halid Ziya, yaradltan romanc idi. Vak'a icad, ahs yaratma gibi bu sanatn ilk plandaki
vasflarna sahipti. Onu anlamak iin Trk romann sra ile okumaldr. Kendinden nce derli toplu bir konumann
bile bulunmad denemelerden sonra, birdenbire onun salam yapl romanlarna gelince, onun edebiyatmzda nasl
bir konak olduu grlr.

Halit Ziya Uaklgil, roman hakkndaki dncelerini 1891-92'de yaynlad Hikye balkl kitabnda
ortaya koyar. Kitabna (roman yerine) neden bu ismi verdiini, Osmanl edebiyatnda layk olduu nemli yere
ulaamayan trlerden biri de yabanc bir kelime ile ifade etmektense Osmanl diline duymu olduumuz sayg gerei
"hikye" ismini vereceimiz edebi trdr. eklinde aklar.

Halit Ziya'nn roman trnde sekiz eseri bulunmaktadr. Bu romanlarn drdn zmirde, drdn
stanbulda yazmtr.
Uaklgilin ilk roman Sefiledir. Hazrlk devresini oluturmasna ramen daha bu ilk eserinde yazarn,
kendisinden ncekilerden farkl bir tutum iinde olduu hemen gze arpar. Bu roman ak yznden iffetini
kaybedip fuhua srklenen ve trajik bir ekilde len bir Mslman Trk kz anlatr. Fuhu lemlerinde
yaayan gen Trk kadnlarn anlatmas eserin yasaklanmasnn balca sebeplerinden birisi olmutur; dier
bir sebep de Sefile'nin kahramannn kadn haklar konusundaki cretkr sz ve davrandr.
Yazarn ikinci eseri, l akn konu edildii Nemide de olaylarn anlatmndaki neden-sonu ilikisi ve
gl psikolojik tasvirleriyle hemen gze arpmaktadr. Eser, doum esnasnda annesini kaybeden
Nemidenin romandr. Salkszl annesinden miras kalan Nemide, kk yatan itibaren amcasnn olu
Naile tutkundur. Bu durum Nailin Avrupadaki tahsilini tamamlamasndan sonra, aileler tarafndan
anlalnca iki gen nianlandrlr. Ancak Nailin teyzesinin kz Nahit de Naile ktr. ki gen kz ayn
adama ktr. Onlar ortak paydada buluturan tek etken Naildir
Yazarn Bir lnn Defteri adl roman onun olgunluk dnemine att ilk admdr. Kurgu bakmndan
Nemideye ok benzeyen bu eserde olaylar hatra defterinden takip edilir. Romann realist ynn bu

hatra defteri motifi pekitirmektedir. Karamsar bir havann hkim olduu romanda yine birlikte byyen
akraba ocuklarnn duygusal hayatlar ve psikolojileri konu edinilir.
Ferd ve reksnda da ak, kskanlk ve fedakrlk duygularnn anlatld l ak kalb tekrar
karmza kar. Gerek hayalle savar, para duyguya stn gelmeye gayret eder. Yaam koullar
karsnda parann hkmne boyun eip hayallerine son veren smail Tayfur, bu ynyle Servet-i Fnn
mcadelesini temsil eder. Yazar, sanatsal adan pek ok kusurlarnn bulunabilecei bu romann gerek
hayatla yakndan ilgisi olduunu Krk Ylda yle dile getirmektedir:
Bu eser belki kendisinden nce yazlanlar kadar cazip deildi, fakat yle zannediyorum ki gerek hayata pek yakn
sayfalarla, hele dedemin ve babamn ticarethanesinden, banka leminden kalm izlerle dolu idi.
Romanda aldatlmlk hissiyle beraber hayal krklna urayan kskan ein, intikam duygularyla neler
yapabileceini btn plaklyla gzler nne seren yazar, ayn motifi Ak- Memnuda daha olgun
dzeyde tekrar ele alacaktr.
Buraya kadar sz edilen romanlar, yazarn Edebiyat- Cedide'nin kuruluundan nce, zmir'de yazd,
genlik ve hazrlk dnemine aittir. Mai ve Siyah, Ak- Memnu ve Krk Hayatlar Edebiyat- Cedde
dneminde; Nesl-i Ahir ise Merutiyet devrinde yaynlanmtr ve bunlar ncekilere gre daha gl
eserlerdir.
Mai ve Siyah duygusal bir gen airin hayal ve hayal krklklar zerine kurulmu romandr. Tanpnar bu
roman iin Grnte bir kiinin olsa da hakikatte bir neslin romandr. der. Ahmet Cemil yazd yeni
tarz iirleriyle r aacak, tannacak, zengin olup st snftan Lamia ile evlenerek adeta kaderini yeniden
izecektir. Fakat aydnlk mai bir gecede kurduu bu hayalleri gerekletirme ansn asla yakalayamaz.
Dndklerinin hibirisini gerekletiremeyen, stelik ok sevdii insanlar da birer birer kaybeden Ahmet
Cemil, areyi yldzsz siyah bir gecede stanbul'dan uzaklamakta bulur.
Roman kahraman Ahmet Cemil, psikolojik bakmdan ok duyarl ve hatta duygucudur. Bu ynyle ve iir
hakkndaki yeni grleriyle btn Servet-i Fnun airlerinin temsilciliini stlenmektedir. Yazar Krk
Ylda bu romanndan sz ederken Ahmet Cemil'in ahsnda aslnda btn bir istibdat dneminin bunalml
genliini anlatmak istediini, ancak sansr yznden genliin sadece sanat ve ak hlyalarn
yanstabildiim aklamaktadr. Romannda Ahmet Cemil'in kiilii ve evresinde gelien olaylarn
anlatmndaki derinlik ve btnlk, ayn zamanda romann gereki ynn oluturur. Ayrca Ahmet Cemil
psikolojisinin zerinde Gustave Flaubert realizminin (Emma Bovary) etkisi aka grlmektedir.
Yazarn olaylarn anlatmn dorudan stlenmeyip Ahmet Cemil'in gzyle vermesi, zaman ve mekn
unsurlarn Ahmet Cemil'in bak tarzna gre ekillendirmesi de Trk romanna kazandrd
yeniliklerdendir.
Ahmet Cemil, Servet-i Fnn topluluundan her aydna biraz benzemektedir. Mzie ve sanata olan
dknl, hayata bak as, onun topluluk yelerine benzeyen yndr. Yalnz ve mutsuz olan Ahmet
Cemil, edebiyatta ne yapmak istediini tam manasyla bilmez. Ahmet Cemil edeb manadaki kafa
karkln anlatrken de farkl bir anlalmazln kapsn aralar:
-Ah! Neler hissediyorum da tahlil edemiyorum. Bir ey yazmak, o duygularn iinden bir ey karmak istiyorum ama
bir kere ne yazmak istediimi tayin edebilsem!

Ahmet Cemilin dnem genleri zerindeki etkisi yledir: Mai ve Siyahtaki Ahmet Cemil tipi stanbul
edipleri arasnda moda olur; koltuuna bir iki Franszca mecmua, kitap sktran, salarn uzatan Babli
caddesinde bir aa bir yukar, ktphane; ktphane, matbaa matbaa dolar. Adeta airlik iin bir
kyafet, bir ekil tespit edilmi olur. Mevcut dnemdeki genlerde roman kahraman uzun sar sal
gencin hayal ve hsranlar bir sar hastalk gibi kendini gstermeye balar. (Akta, Ercilasun)
Ak- Memnu kendisinden yaa ok byk, iki ocuklu, varlkl bir adamla evlilik yapan Bihter'in
romandr. Kocas Adnan Bey'in olduka iyi bir insan olmasna ramen arad mutluluu bulamayan Bihter,
Adnan Bey'in Avrupa'dan yeni gelen yeeni Behll'e kar ilgi duyar ve Bihter ile Behll arasnda bir iliki

balar. Bir mddet sonra Adnan Bey, kz Nihal'i Behll'le evlendirmeye karar verir. Behll'n de bu evlilii
istiyor olmas Bihter'i ileden karr. Terk edilmilik ve hayal krkl ierisinde Bihter, ailenin bir arada
bulunduu srada her eyi anlatp intihar eder.
Halit Ziya en baarl kadn karakterini bu romannda yaratmtr. Kukusuz Emma Bovary'nin arlkl etkisi
bu kahraman zerinde de grlmekle birlikte yazar Trk toplumunun pek alk olmad hrsl, mcadeleci,
intikamc ayn zamanda hassas, duygusal alk eken ve hayatn gerekleri ile duygulan arasnda skm
modern kadn trajedisini romana ustalkla yerletirmitir. Yazar, okurun, Bihter'in toplumca ho
karlanamayacak davranlarna kar bir tutum gelitirmesine msaade etmeyip aksine Bihter psikolojisini
anlamaya ve zmlemeye gtrr. Bu ynyle Namk Kemal'in Mahpeyker tiplemesinden olduka
uzaklalm olduu, kadnn birey olma yolunda ne kt grlmektedir.
Mai ve Siyah ile Ak- Memnu, Trk edebiyatna Ouz Atayn armaan edecei tutunamayan (loser)
kahramann da bir nevi arketipini oluturur. Trk edebiyatnda Halit Ziya ile balayan hayatn gerekleri
karsnda hayale snan (Ouz Atayda bu hayal yerini oyuna brakr) kahraman tipi Ahmet Hamdi
ile devam etmi, Ouz Atay ile stereotipini bulmutur.
Ouz Atay, Gnlknde aslnda Ahmet Cemil ve Bihterin birer tutunamayan olduunu dile getirir:
Halit Ziya insana ve onun ruhsal durumlarna eilmek bakmndan bana benziyor. Ayrca Krk Hayatlar ve hatta
Mai ve Siyahtaki tutunamayan tiplerle bir duygu benzerlii de sylenebilir. Ahmet Cemil byk hlyalarnn
yansra kk hesaplarn da etkisiyle snp gidiyor. Halit Ziyada bana yakn gelen bir yn de, kahramanlarnn
srekli olarak kendileriyle hesaplamalar. Evet zayf iradeleri sonucu bu hesaplamadan yenik kyorlar ama, onlar
iin tesadflerin oyunca denilemez, bilinsizce kaderlerine kaplp gitmezler bu insanlar. Olaylarn ak iinde ve
sonunda iinde bulunduklar durumlar kendilerine aklayarak sulu olduklarn ve sonutan sorumlu olduklarn
hissederler.

Krk Hayatlar romannn kahraman mer Behi isimli Avrupa'da renim grm, evli, iki ocuklu bir
doktordur. mer Behi, sradan bir hayat yaarken, bir gn "Veli Bey'in kzlar" diye tannan ve geimlerini
kendilerine baladklar erkeklerden salayan iki kz kardele tanr. Sradan hayat birden deiir. Ailesini
ihmal eder. Kk kznn lmyle ancak kendi gereklerini hatrlayan mer Behi byk bir znt ve
pimanlk ierisinde evine tekrar dner. Romanda bu merkezden baka, Refet Hanm ve Ferruh Bey ilikisi,
Talat Bey'in kars ve annesi arasna skp kalm hayat, Mrvvet Hanm'n zalim kocasndan boanma
mcadelesi, Tayyar Efendi'nin ve Andelip Bac'nn hayatlar, kocas Mehmet Ali'den srekli dayak yiyen
hizmeti Suzidil'in skntlarnn yan sra daha pek ok insann hayat hikyesine rastlanmaktadr. Romanda
konak hayatnn kstlayc belirgin izgilerinden klarak yoksul ve orta halli insanlarn yaadklar
evrelere ve onlarn hayatlarna doru bir alm grlmektedir. Bylece modern romann tanmnda yer alan
olaylar zinciri kavram bu romanda tam anlamyla yerini bulmutur.
Nesl-i Ahir stibdat yllan siyasi ve sosyal olaylar ierisindeki Merutiyeti genliin karlat sorunlar
Sleyman Nzhet ve evresi araclyla yanstan bir romandr. Merutiyet'ten sonra Sabah gazetesinde
tefrika edilmeye balanabilmitir. Ak- Memn'daki kendi yalnzlklarna ekilmi baba-kz motifi bu
romanda da grlmektedir. Sleyman Nzhet tek kz Azra ile Bykada'ya sradan bir hayat yaarken k
olduu ve evlenmek istedii Server, Gyas isminde bir jurnalci evlendirilir. Bu arada kz Azra da Paris'te
mzik eitimi yapm rfan'a ktr. rfan, yurda dndnde ihtillcilere katlr. Bir suikast giriiminin
sonunda yakalanarak sorguya ekilme korkusuyla intihar eder.
Roman, mit ve hayallerin, hayal krklklar ve hzne dnmesi gibi duygusal ynleriyle Ak- Memnu
Mai ve Siyah romanlarndan farkl deildir. evre ve insanlarn genilii ile de Krk Hayatlar andnr.
Romann belirgin zenginlii dnemin siyasi ve sosyal ynne bir pencere alm olmasdr. Bununla birlikte
dnemin aksiyon gcn oluturan ihtilalci ruh, yazarn pesimist yorumunun hazrlad sondan kurtulamaz.
Halit Ziya romanlarnda geriye dn metodunu kullanarak realist romancln rneini vermitir. Olay
merkezli romandan kii merkezli romana geen Halit Ziyann romanlarndaki nemli unsurlardan biri de
ayrntl mekn tasvirleridir.

Yanstc Bilin de Halit Ziyann kulland yntemlerden biridir. Bu yntemde yazar kiiliini geriye atarak
kahramannn bilincinden geenleri okuyucuya sunar.
Halit Ziyann romanlarnda genetiin nemi de natralist yazarlarn bir zelliidir.
Halit Ziya'nm romanlarnda konular genellikle ak temelinden hareketle l ilikiler ve bunlarn ortaya
koyduu kmazlar ile hazr bulunan hayatn kimi ynlerini deitirmeye ynelik kurulan hayaller ve bu
yolda verilen mcadeleler olutururken, psikolojik zmlemelerin genel olarak romanlara hkim olduu
grlmektedir. Yazar son romanlarnda sosyal konulara yer vermekle birlikte, bunlar genel erevede
olduka zayf kalmaktadr. Halit Ziya'y ncekilerden ayran, romanda mkemmellie giden yolda, konu
seiminden ziyade gerek karakter oluturmakta gerekse dil ve teknikteki ileyi titizliidir. ncelikle roman
kiileri ele alndnda kimi romantik ynlerinin bulunmasyla birlikte, modern hayatn iinden, eitimli,
kimi zaman hrsl, kimi zaman isyankr, akta toplum kabullerini krabilen, kskanan, mit eden, bunalma
giren realist karakterler olarak karmza kar. Zeynep Kerman; Ahmet Mithat ve Hseyin Rahmi ile Halit
Ziya'y, eserlerindeki kiilerle ilgili olarak u ekilde karlatrmaktadr:
Halit Ziya Uaklgil'in romanlarndaki ahslar genellikle bat medeniyetlerini benimsemi, ilerine sindirmi
kiilerdir. Bunlar, daha nceki daha nceki Trk romanclarnn, bilhassa Ahmet Mithat Efendi 'nin eserlerindeki
alafranga tiplerden ayran balca zellik, gln olmamalar ve toplumun genel havasna yabanc kalmaylardr.
Halit Ziya onlar tasvir ederken, Ahmet Mithat Efendi veya Hseyin Rahmi Grpnar gibi okuyucuyu gldrme amac
gtmez. Batdan gelen unsurlar, bu insanlarn gnlk hayatna girmi, sindirilmi, tabi ve normal hale gelmiti.

Bir adan bakldnda, Halit Ziya btn romanlarnda krk hayatlar anlatr: Nemde ve babas evket
Bey (Nemde), Vecdi (Bir lnn Defteri), smail Tayfur Saniha, Hacer ve Hasan Tahsin Efendi (Ferdi ve
reks), Ahmet Cemil, Raci ve onun kars ile ocuu, kbal, Tevfik Efendi (Ma ve Siyah), Adnan Bey,
Nihal, Bihter (Ak- Memnu), Ferid, Veli Bey'in kars ile kzlar, ekre Hanm, Kamer, Suzidil, Mizan
(Krk Hayatlar), hsan, babas ve annesi (Nesl-i Ahir). Tm bu kahramanlar hayatla yzleememi,
yzletikleri noktada yarm kalm, topluma ve kendilerine yabanc, tutunamayan, krk kahramanlardr.
Yazar kendisini bu tr romanlara gtren sanat anlayn Krk Ylda yle izah eder: Sanat hayatnda
insann ikenceye ok benzeyen safhalardan getiine ve pek az elde edilen muvaffakiyet tadna karlk ne kadar
bezginliklere ve krklklara vardn o hayatn iinde bulunanlar pek iyi bilirler.

Halit Ziyann romanlarnda dil ve slubundan da bahsetmek gerekir. Kenan Akyze gre Halit Ziyann
dili demek, Servet-i Fnun nesrinin dili demektir. Bu nesrin yabanc kelime ve tamlamalarla ykl tam bir
Osmanlca olduu muhakkaktr. slubu ise, Trk romannda ilk defa Namk Kemal ile balayan
sanatkrane slubun en koyusudur.
Halit Ziyann kk roman diye nitelendirdii hikyelerden Bir Muhtrann Son Yapraklarnda Necip
adl karakterin hikyede sklkla hi, boluk, vh kelimelerini kullanmas onu Tevfik Fikretin nanmak
htiyac iirindeki
Btn boluk: Zemin bo, asuman bo, kalb vicdan bo
dizelerine balar.
Halit Ziya romanlarnda kulland teknikleri hikyelerinde de kullanr. Bu tekniklerin banda kurguyu
hatra defterleri vastasyla aktarmak gelir. Bu yntem, anlatcnn aradan ekilmesini ve okuyucunun
katarsisi daha youn duyumsamasn salar.
Uaklgil, hikyelerinde orta ve alt tabakann yaantsn daha fazla ilemitir. Hikyelerinin ounluu
yazarn ahit olduu olaylarn ya da tand kiilerin hikyesidir.

Bu hikyelerde Halit Ziya iyi tand ev ilerini ve aile yaantsn anlatmtr. Bu tarzdaki birok
hikyesinde kadn, evin tm ykn srtlayan ve ezilen kii konumundadr. Buna karlk evin hkimi olup
da erkeini ezen kadnlarn olduu hikyeleri vardr. (Bu muydu?, Aka Dair)
Halit Ziyann ak hikyelerinde genellikle hayal krklklar, kt sonlar, ayrlklar ilenir. Bu da Servet-i
Fnunun karakteristik yapsna uygundur. (Ele Gemi, Solgun Demet, Bir ir-i Hayal)
Hayat- ikeste, Ac Sadaka gibi hikyelerde istismar edilen gen kzlarn durumu ortaya konur. Ac
Sadakada iek hastalndan dolay kr olan Zehrann hikyesi romantik unsurlar tar.
Bir Yazn Tarihi de hatra defteri kurgusuyla yazlm bir hikyedir. Defterin sahibi hsan, iznini geirmek
zere bir akrabasnn yalsna gider. Orada kendisinden baka, akrabalarndan be kz daha vardr. hsan
defterine bu kzlarla ilgili izlenimlerini yazar. Ancak bu kzlarn iinde ksz ve veremli olan Melihaya ilgi
duyar. Meliha ise ona olan ilgisini ancak lrken ortaya koyar.
zetlemek gerekirse, saylar iki yze yaklaan hikyelerinde Halit Ziya daha ok ehir hayatna, mahalle
ilerine ve fakir semtlere ynelmi, bu evrelerin dikkati ekip tannm tipleri zerinde durmutur. Halit
Ziyann hikyelerindeki kiilerin ounluu hayaller kuran fakat hayallerini gerekletirmek iin ktklar
hayat mcadelesinde hemen krlan kiiliklerdir.
Mensur iir: Mensur iirin isim babas ve bu trn Trk edebiyatndaki ilk temsilcisi Halit Ziya
Uaklgil'dir. Tercman- Hakikat gazetesinde yaymlanan "Akmn Mezar" adl yazs ilk mensur iirdir.
1891'de "Mensur iirler" ve "Mezardan Sesler" balyla mensur iirlerini yaymlamtr.
Mensur iir Fransz edebiyatndaki prose potique (airane nesir) ilham alnarak oluturulmu bir edebi
trdr. Divan edebiyatndaki ssl nesirden fark bu trde reticilikten ok duygularn, hayallerin ve
manzaralarn tasvirinin yaplyor olmasdr.
Eserleri:
ROMAN:
Nemide (1889)
Bir lnn Defteri (1890)
Ferdi ve rekas (1894-1985)
Mai ve Siyah (1895-1988)
Ak- Memnu (1925-1987)
Krk Hayatlar(1924-1989)
Sefile (1886)
YK:
Bir zdivacn Tarih-i Muakas (1889) Bir Muhtrann Son Yapraklar (1889)
Kk Fkralar (3 Cilt) (1896)
Bir Yazn Tarihi (1898-1988)
Solgun Demet (1901)
Sepette Bulunmu (1920)
Bir Hikye-i Sevda (1922-1987)
Hepsinden Ac (1934-1984)
Onu Beklerken (1935-1940)
Aka Dair (1935-1986)
htiyar Dost (1939)
Kadn Penesi (1039-1987)
zmir Hikyeleri (1950)

ANILAR:
Krk Yl (1936-1969) Bir Ac Hikaye (1942)
Saray ve tesi (1942-1981)
DENEME:
Fransz Edebiyatnn Numune ve Tarihi (1885)
Hikaye ve Temaa (1889)
Yunan Edebiyat (1912)
Latin Edebiyat (1912)
Alman Tarihi Edebiyat (1912)
Fransz Tarihi Edebiyat (1912)
Sanata Dair (1938-1955)
OYUN:
Kbus (1959)

Mehmet Rauf (1875-1931) : Servet-i Fnun romannn Halit Ziyadan sonraki en mehur romancs
Mehmet Rauftur. Aslnda, Mehmet Raufa bu n salayan tm romanlar deil, Trk edebiyatnn ilk
psikolojik roman kabul edilen Eyll romandr. Cevdet Kudret, Rauf iin Eyll yazmam olsayd
edebiyat tarihlerinde birka satrla geitirilecek bir yazar olurdu. demitir.
Asl meslei deniz subayl olmasna ramen, ocukluunda izledii tiyatro oyunlar ve okuduu Franszca
eviri romanlarn etkisi ile edebiyata ynelen Mehmet Raufa edebiyat konusunda rehberlik eden en nemli
isim Halit Ziya olur. Mehmet Rauf Dm adl bir hikyesini fikrini almak zere Halid Ziyaya
gnderir. Halid Ziya bu hikyeyi beenerek Mehmet adl gazetesinde yaymlar. Daha sonra Mehmet Rauf
ve Halid Ziya arasnda mektuplamalarla gelen bir dostluk oluur. Mehmet Rauf, Halit Ziya sayesinde
Servet-i Fnun dergisi etrafnda oluan Servet-i Fnun edebiyat topluluuna katlr ve Ferd-y Garm
adl roman dergide tefrika edilir. Tevfik Fikretin kendisinden bir roman yazmasn istemesi zerine Eyll
romann yazmaya balar.
Mehmet Raufun ilk roman Ferd-y Garam iki gencin klarnn ifadesidir. Bu romann zellii,
birbirleriyle gremeyen klar iin Mehmet Raufun hasta olma motifini icat etmi olmasdr. Mehmet
Raufun daha sonra Eyll romannda da kullanaca bu motif sayesinde klar birbirleriyle grme
imkn bulabileceklerdir.
Mehmet Rauf'un romanlarnn birou ile baz uzun hikyelerinde ise ak mptelas kiilerin kadn
dknlkleri, hayatlarnn ideal kadnlarn bulamam olan kiilerin bu kadnlar ararken yaadklar ak
maceralar anlatlmaktadr. Mualla Akalpn ifadesiyle: Mehmet Rauf gerek bir ak muharriridir. Sanki ak iin
domu gibidir. Belki bunda gerek hayatta ruhunun arzulad saadeti hibir zaman bulamam olmasnn da rol
vardr. defa evlenii de bu saadet araynn bir ifdesi olmak gerekir. Kim bilir, daha ka defa k olmutur.
Daha doru bir tahminle, Mehmet Rauf'un daimi bir ak iinde yaadn sylemek yerinde olur.

Halit Ziya onun iin: Mehmet Rauf iin kayda lzum grdm: Mehmet Rauf byk ve kk hikyelerinin hemen
hepsinde kendi ahsiyetinden syrlamamtr, daha ok, syrlmaya lzum grmemitir. kinci derecede ehemmiyetli
ahslar, hikyelerinin asl kahramanlar etrafnda dolaan, sahneyi ve vakay dolduracak holanacak unsurlar ve
ekillerden baka bir ey deildi. der.

Mehmet Raufun on roman vardr: Eyll, Bir Zambakn Hikyesi, Bir Akn Tarihi, Gen Kz Kalbi,
Meneke, Karanfil ve Yasemen, Brtlen, Kan Damlas, Define, Son Yldz, Halas, Kbus, Harabeler.
Eyll: Eyll, edebiyatmzda ilk psikolojik roman olarak kabul edilen ve youn ruh tahlilleri ve doa
betimlemelerine yer veren, Mehmet Raufun en baarl romandr. Fethi Naci, Eyll romanndaki Necibin

duygular ve hayat ile Mehmet Raufun duygular ve hayat arasnda byk benzerlikler olduunu ifade
ederken Mehmet Rauf kendisi ile yaplan bir mlakatta, Eyll yazarken Halit Ziyann bana gelen bir
olaydan esinlendiini vurgular.
Olaylarn ounlukla stanbulda getii roman, Mehmet Raufun eserlerinde en sk kulland ak temas
zerine kuruludur. Be yllk evli bir ift olan Sreyya ve Suad, yaz iin Boazdaki bir yalya tanrken
Sreyyann halasnn olu Necib onlara yardmc olur. Necibin, yalya yapt sk ziyaretlerde Suada
duyduu saygnn aslnda ak olduunu fark etmesi ve bir sre sonra bu akn Suadda da karlk
bulmasyla iki k dnlmez bir yolda ilerlemeye balarlar, ta ki konakta kan bir yangnda birlikte lene
kadar.
kran Kurdakul, Eylldeki Suad karakteri ile Batl roman karakterleri arasnda yle bir ilgi kurar: Kocas
Sreyya ile Necibin yarattklar ortamda kendini arayan Suad duyarl, istekleri karsnda sabr, korkular, alglarn
engelleme abas, mzikseverlii ile Fransz romanlarndan kp gelmi izlenimini brakr. Biraz Madame de Renal
(Krmz ile Karann bakiilerinden), biraz Henriettedir sanki (Balzacn Vadideki Zambak bakiilerin-den).

Gen Kz Kalbi, Batl tarzda yetitirilmi Pervinin hikyesidir.

Bir Akn Tarihi, Macit ile Gzin isimli iki gencin samimi aklarnn pimanla dnmesini hikye eder.
Menekede evli ve ocuk sahibi Hseyin Blentin apknlklar ve ak maceralar anlatlr. Hseyin Blent
tannm bir airdir.
Halas, Mehmet Raufun Milli Mcadele etkisiyle yazd bir romandr. Eserlerinde hi ilemedii vatan
sevgisi temasn bu romannda ilemitir.
Garam- ebab: Tabiatn geni bir yer tuttuu eserde mekn da kydr. Romann anlatcs ve bakahraman
Memduh Beydir. Mekn ve ahs kadrosu olduka dardr. Roman Memduh Beyin stanbul ve zmit
arasndaki bir sahil kyne gelmesiyle balar ve kyden ayrlmasyla biter.
Mehmet Raufun askerlik mesleinden uzaklamasna, hatta hapis cezasna arptrlmasna neden olan
roman Bir Zamban Hikyesi Merutiyetin ilk yllarnda 1910 senesinde yaymlanmtr.
Mehmet Rauf kendi hayatndan izler tayan hikyelerinde de Eylln gcne ulaamaz. Ak ve kadn
ilikilerinin eitli ynlerden ele alnd bu hikyelerin yannda Kk Remzi adnda ocuk sevgisiyle
ilgili de bir hikyesi vardr.
Karanfil ve Yasemen: Mehmet Raufun gen, kltrl bir erkein ak maceralarn ve cinsel arzularn
anlatt bu roman 1924 ylnda yaynlamtr. Romanda, stanbulun zengin insanlar anlatlr
Yazarn Son Emel, Hanmlar Arasnda, Pervaneler Gibi, Akane, Ak Kadn, Kadn sterse, lk Temas
lk Zevk gibi hikyeleri vardr.
Roman: Eyll, Ferda-y Garam, Gen Kz Kalbi, Karanfil ve Yasemin, Define, Brtlen, Halas, Kan
Damlas, Son Yldz
yk: Kadn sterse, kane, Bir Akn Tarihi, Son Emel, htizar, Pervaneler Gibi
Mensur iir: Siyah nciler
Tiyatro: Sansar, Pene, Cidal

Hseyin Cahit Yaln (1875-1957) : Servet-i Fnun edebiyatnn yk, roman, deneme, sohbet ve
eletiri yazarlarndan Hseyin Cahit yaln, daha ok gazetecilii ve eski edebiyat taraftarlarna kar yeni
edebiyat anlayn savunan yazlaryla tannmtr.

yk ve romanlarn gzleme dayanan, gereki, airane ve ssl bir slupla yazmtr. Servet-i Funun
dergisi daldktan sonra 1908 ylnda kadar sessiz kalm, 1908 den sonraki yazlarnda Servet-i Funun
dnemindeki dil ve sanat anlayn terk ederek sade yaln ve anlalr bir dile ynelmi, 1908 den sonra
politikaya atld iin romanc ve hikyecilikten ziyade gazeteci yazar hviyeti kazanmtr.
Hseyin Cahit sanat hayat boyunca birbirinden tamamen farkl anlaylarda iki roman yazmtr: Nadide ve
Hayal inde
lk roman Nadide tamamen Ahmet Midhat etkisinde ve romantik anlayla yazlmtr. Yazar bu eseri iin
slup ve tarzm Ahmet Midhat'n bir taklidinden ibaretti. der. Bu romanda Nadide adnda, emellerini
gerekletirmek iin annesini ve kocasn bile ldrebilecek kadar cani bir kadn anlatlr.
Hseyin Cahit, Nadideden sekiz yl sonra yazd Hayal inde romannda tamamen farkl bir anlayla
kar okuyucusunun karsna. Ahmet Midhat etkisinden tamamen syrlm, romantik tarzdan realist
anlaya dnmtr. Teknik bakmdan ilk romanndan ok ndedir.
Bu romanda, bir Rum kzna k olan Nzhet adl kahramann deiim sreci ilenir. Romann
bakahraman Nezih, yazarn kendisine ve nesline benzemesi ynyle dikkat eker. Okul yllarnda ok
sayda Franszca eser okuduu iin arkadalaryla girdii kadn ve ak ile ilgili tartmalarda farklln
hissettirir.
ROMAN:
Nadide (1891)
Hayal inde (1901)
YK:
Hayat- Muhayyel (1899)
Niin Aldatrlarm? (1922)
Hayat- Hakikiye Sahneleri (1909)
DER:
Kavgalarm (1910)
Edebi Hatralar (1935)
Siyasal Anlar (1975)
Talat Paa (1943)
Trke Sarf ve Nahiv (1908)
Benim Grmle Olaylar (4 cilt, 1945-47)
Seme Makaleler (1951)
Servet-i Fnunda Tiyatro: Servet-i Fnn edebiyat edeb trler iinde en az tiyatro ile ilgilenmitir.
Dnemin siyasal basklar, sansr ve dier artlar yznden dnemin yazarlar tiyatrodan uzak durmu, bu
yzden de Servet-i Fnn Dneminde tiyatro snk bir edebiyat tr olarak kalmtr. Servet- i Fununcular
1908'den sonra tiyatroyla ilgilenmeye frsat ve ortam bulabilmi olsalar da zaten Servet-i Fnn Dnemi
oktan kapanmtr. Hseyin Suat Yaln, Halit Ziya Uaklgil, Mehmet Rauf, Cenap ehabettin, Faik Ali
Ozansoy ve Alik Ekrem Bolayr bir zamanlar Servet-i Funun topluluunun yeleri olarak 1908 ylndan sonra
eitli tiyatro eserleri vermeye balamtr.
1908de,yeniden balayan sahne almalar ve bunlara gsterilen ilgi neticesinde ilgi, Servet-i Fnuncular
da tiyatro denemeleri yapmaya balamt. Bylece 1908 ylndan sonra Hseyin Suat Yaln, Mehmet
Rauf, Cenap ehabettin, Halit Ziya Uaklgil, Faik Ali Ozansoy, Ali Ekrem Bolayr ve Safveti Ziya gibi
sanatlar tiyatro trnde denemelere yapmaya baladrlar. Ancak Servet-i Fnuncularn bu piyesleri dier
trlere gre olduka zayf kalm, denemelerinde konuma diline yaklamak iin aba gstermi olmalarna
ramen belli konularn dna kamayp teknik ynden de ok baarl saylabilecek eserler
retememilerdir.

Servet-i Fnuncular arasnda tiyatro ile en ok ilgilenen Hseyin Suattr. Hseyin Suat telif ve adaptasyon
olarak, says yirmiye yaklaan piyesler yazmtr. ledii temalar bakmndan Servet-i Fnunun dier
tiyatro yazarlarndan izinden yrmtr. Fakat Hseyin Suat, ,dil ve slup bakmndan alacak bir
ekilde, Servet-i Fnunun ssl ve adal dil ve ifade zelliklerinden kurtularak canl ve samimi bir
konuma dili ile piyesler yazmay baarmtr. Hseyin Suat, "ehbal Yahut stibdadn Son Perdesi" (1908),
"Deva-y Ak" (1910) gibi eserleri dnemin en gl piyesleri olmulardr.
Nitekim Cenap ve M. Rauf'un yazd piyes denemeleri Hseyin Suat'n eserlerindeki dil kadar baarl ve
sade olamayacak bu sanatlar dier nesir eserlerinde srdrdkleri dil anlaylarnda olduu gibi
piyeslerinde de kullanmay srdrmlerdir. M. Rauf'un Pene (1909), Cidal (1911), Diken (1917) adl
eserleri yazd piyeslerden bazlardr.
Byk bir romanc olmasna ramen piyes trnde de bir ka deneme eser veren Halit Ziya, bu trde roman
ve yklerindeki baary gsteremez. Kbus (1918) adl dram ve Franszcadan adapte ettii iki tiyatro
Fruzan ve Fare adl eserleri dil ve teknik olarak zayftr.

Ahmet uayp (1876-1910) : Ahmet uayb Servet-i Fnn yazarlarndandr. Edebiyat- Cedide
topluluunun fikr alandaki en gl temsilcisi kabul edilir. 1899'dan itibaren bata 19. yzyl Fransz realist
ve naturalist yazarlar olmak zere, Bat dnce ve edebiyat dnyasnn tannm ahsiyetlerinin bazlarnn
hayat ve eserlerini tantan yazlaryla dikkati ekmitir.
Ahmet uayb edeb eserlerin ilm metotlarla ve salam bir kltre dayanarak ele alnabileceine inanr ve bu
konuda sosyoloji ve psikolojiden faydalanlmas gerektiini belirtir. Batl tenkit anlayn Trkiye'ye
getirmeye almtr. Edebiyat- Cedide air ve yazarlarnn ie dnk ve hiss sanat anlaylarn
gereklikten uzaklama olarak grmtr.
Hayat ve Kitaplar bal altnada nce Servet-i Fnnda yaymlayp daha sonra kitap haline getirdii
maakale serisinde Hippolyte Taine, Gustave Flaubert. Gabriel Monod. Ernest Lavisse, Niebuhr, Ranke ve
Mommsen gibi Batl yazar, fikir adam ve tarihiler zerinde durur. eitli ilm ve edeb meselelerin tarih
bir olaya dayanlarak akland bu makalelerde, Batl edeb akmlarn da o devir in iyice anlalm ve
aklanm olduu kabul edilmektedir.
Eserleri: Esmar- Matbuat, Hayat ve Kitaplar, Ulum-i ktisadiye ve timaiye; Hukuk- Umumiye-i Dvel,
Hukuk- dare.

2. ABDLHAMD DNEM BAIMSIZ SANATILARI

Hseyin Rahmi Grpnar (1864-1944) : Servet-i Fnun romannn gzde olduu dnemde Ahmet
Midhatn popler roman anlayn devam ettiren sanatlarn en nemlisi Hseyin Rahmidir. Hseyin
Rahminin romanlar Tercman- Hakikat, kdam, Son Posta, Vakit, Milliyet, Cumhuriyet gibi gazetelerde
tefrika edildikten sonra kitap olarak yaymlanmtr. k (1888) roman vesilesiyle Ahmet Midhatla
tanan Hseyin Rahmi, ustasnn gazetesinde (Tercman- Hakikat) yaz hayatna balamtr.
Hseyin Rahmi, Trk edebiyatnda natralizmin ilk byk temsilcisi olarak kabul edilir. Eserlerindeki
kahramanlar sosyal evrelerinin ve rsiyetlerinin (kaltm, genetik) ortak rn olarak ele alan yazar, hem
iyiyi hem de kty tm ynleriyle vermek istemesi bakmndan da natralizm anlayn yanstr. Hseyin
Rahmiyi bu zellikleri tam bir natralist gibi grmemizi salarken natralistlerde hi bulunmayan bir
zellik onu natralistlerden ayrr: Sosyal eletiri. Natralistler eserlerinde insann genetik ve sosyal
evre rn olduunu ispatlamaya alan deneysel roman yazarken sosyal eletiriye hi girmezler.
Hlbuki Hseyin Rahminin eserlerinde sosyal tenkit olduka anlaml bir yer kaplamaktadr. Bu yn,
yukarda belirttiim gibi, Hseyin Rahmiyi natralistlerden ayrr.
Onun natralizmini ve roman felsefesini Orhan Okay yle aklar: Hseyin Rahmi Grpnarn, dizgesel
olmayan ve Darvinizm, Marksizm, Eksperimantalizm, Naturalizm gibi dnce ve yazn akmlarnn birbirinden kopuk

gelerini semeci (eklektik) bir tutumla birletirmi dnya gr giderek karamsar bir havaya brnmektedir.
Kahramanlarnn hemen hepsi, inansz, karc, her trl ktl yapabilen insanlar haline gelir. Szcn tam
anlamyla nihilistleirler.

Bu tespitten unu anlayabiliriz: Hseyin Rahmi, modernlemeyi pozitivist, sosyalist bir dzlemde ele alm;
dnemin tm modern mefhumlarndan kendince bir sentez oluturarak rasyonel olmayan kavramlar
reddetmi, bu reddedile iinde olduu toplumun aksayan ynleri onu karamsarla srklemitir.
Grpnar, Servet-i Fnuncularla ada olduu halde onlardan uzakta durmu, kendi yolunda ilerlemitir.
Onlara neden katlmadn, onlardan neden uzak kaldn Kenan Hulusinin kendisiyle yapt syleide
yle ifade eder:
Edebiyat- Cedide dedikleri o edebiyat hakknda o zamanlar hibir ey dnmyordum. Onlara katlmam iin
teklifte bile bulundular. () Eer onlara katlsaydm, onlarn havasna uymak gerekecekti. Halbuki ben serbest
kalmak istiyordum. Ayrca onlar da beenmi deildim. () Fakat slpuluu hi sevmem. yi ey deil.

O, Ahmet Midhatn at halk iin edebiyat rnn kat bir savunucusudur. ahabettin Sleyman ile
girdikleri bir tartmada:
Halk iin edebiyat olamazm Ne samalk! Halk cahillik iinde boulsun, koca bir ulus karanla mahkm olsun,
biz kardan seyredelim, yle mi?
diyerek halk aydnlatma amacyla yazdn tm aklyla ifade eder. Bu ynyle ustas Ahmet
Midhatn anlaynn tam bir devam olduunu da aklam olur.
Hseyin Rahminin eserlerinde Recaizade ve Ahmet Midhatta belirginleene alaturka-alafranga hayat ve
ona bal tipler, dou-bat meselesi, modalar, para ve sefaletin insana yaptrdklar, batl inanlar, savan
ortaya kard vurguncular ve apknlk gibi ok eitli izleklere rastlamak mmkndr.
Yazarn eserlerinin dili de nemlidir. Ahmet Hamdi Tanpnar onun iin sokan dilini edebiyatmza
tayan adam ifadesini kullanr. Bu tanm, Hseyin Rahminin gelin-kaynana kavgalar, klhanbeyi
naralar, stanbulun kenar mahallerinin dili gibi gnlk hayatn iinden sahneleri tm canllyla ve gerek
diliyle yansttn anlatmak iin yaplmtr.
Grpnar, roman ve yklerinde kahraman olarak genellikle anormal tipleri seer. Bu anormallikler ise
genellikle miza, ahlak ve kltr ynndendir. Onun kahramanlarnda aptallk, ecinsellik, ar ihtiras,
servet dknl, cahillik, batl inanlara sahip olma, zppelik gibi kavramlar vurgulanr. O, yaratt bu
karakterlerle yazd dnemin sosyal evresini ve evresindeki bu tipleri kyasya eletirir.
Yazarn temalarnn banda yanl batllama gelir. O da Ahmet Midhat gibi, Batllamay yanl
anlayan ve yerel unsurlara sadk kahramanlar karlatrarak (Felatun Bey ve Rakm Efendi gibi) bir
sonuca varr. Yazarn vard sonu rasyonel bir yaam biiminin benimsenmesidir.
Grpnar, aka ve evlilie olumsuz yaklar. Hibir yazarda bu kadar ok zina olayna rastlanmaz.
Eserlerinde kadnlar da erkekler de olduka sadakatsiz kiilerdir. Grpnar, akn insanlara verdii zarardan
bahseder. Romanlarnda, evlilik d ilikilerin serbest olmas gerektiini savunur.
Kadn erkek ilikileri bakmndan, Grpnarn yklerinde de durum romanlarndan farkl deildir.
Kadnlar da, erkekler de birbirlerini aldatmaktadrlar. Yazar aka ve evlilie olumsuz bakmaktadr. Herkesin
herkesi aldatt, kimsenin kimseye gvenmedii ilikiler, byk mutsuzluklara gebedir. stelik elerini
aldatanlar arasnda, yaptnn meruiyetini savunan, geleneksel namus anlayn ok sert ekilde eletiren
kadnlara ya da elerini kendisini aldatt sevgilisine terk etmeyi uygun bulan erkeklere rastlanmaktadr.
Gnl Ticareti, Uurumun Kenarnda, ocuumun Babas, Hangisi Daha Zevkli? gibi
ykler, toplumun namus anlayn sorgulayan, toplumun kadnlara hakszlk ettiini savunan, onlara kar
ikiyzl bir tavr sergilendiini iddia eden grlerle, elerini aldatan kiilerle doludur. Ancak Kanl

Eldiven gibi, l Diri Getirir ya da ki Lousa gibi, temiz, masum, mutlu ilikilerin anlatld
ykler de bulunmaktadr.
Grpnarn yklerinde de, din adamlarnn genellikle olumsuz bir ekilde izildii, zellikle halkn batl
inanlarnn eletirildii grlmektedir. Cahil mahalle kadnlarnn, byye, fre inanmalar, ya da baz
geleneksel uygulamalar abartmalar mizahi bir dille anlatlmakta ve eletirilmektedir. Kadnlar Vaizi,
Baltayla Douran Byle Dourur, Tosun gibi yklerde, halkn batl inanlara ya da cahil din
adamlarna olan ilgisi eletirilmektedir.
Hseyin Rahminin en nemli eseri Mrebbiyedir. Bu romanda ele ald tipler yazarn romanclnn
anahtar gibidir. Eser, Dehri Efendinin konana mrebbiye olarak alnan Anjel adl ok gzel fakat
ahlaksz kadnn konan btn erkeklerini batan karmasn anlatr. Anjel, Dehri Efendinin byk olu
emiyi, Dehri Efendinin on sekiz yirmi ya k olan Amca Beyi, Dehri Efendinin kz Melahatn
kocas Sadriyi paralarndan yararlanmak iin batan karr ve bu n yal iinde byk bir ustalkla
idare eder. Sonunda, kskanl fena halde ayaklanan emi bir gece mrebbiyenin odasna hcum eder ve
ldrmek iin arad rakibini bulmak iin at bir dolapta babasyla kar karya gelir.
psevdi de yazarn bilinen eserlerinden biridir. Eser, Meftun Bey adl bir servet avcsnn, paras iin
grgsz ve banaz bir kzla evlenmesini konu alr.
Kuyruklu Yldz Altnda Bir zdiva dnemin sosyal yaantsn vermesi asndan ilgi ekicidir.
Romanda 1910 ylnn stanbul'unda Halley Kuyruklu Yldz'nn 5 Mays 1910 tarihinde dnyaya arpaca
sylentisi zerine, bu durumla elenmek zere konferanslar yapan rfan Galip ile mektuplat esrarengiz
bir bayann evlilie doru giden serveni anlatlmaktadr. O tarihte Halley Kuyrukluyldz gerekten de
Dnyann yaknndan geerek tm dnyada heyecan yaratmtr.
Hseyin Rahmi Metres romannda ahlaksz Fransz metresin adn Parnas koyarak Servet-i
Fnuncularla sembolik bir ekilde elenmitir.
Cad, Gulyabani ve Tesadf, batl inanlar eletirdii romanlarndan bazlardr.
Mezarndan Kalkan ehitte ttihatlara ve Enver Paaya fkesini dile getirir.
Mutelleka, edebiyatmzda mektup tarznda ilk roman kabul edilir.
Eserleri:
Roman: k, psevdi, Mrebbiye, ffet, Metres, Tesadf, Nimetinas, Gulyabani, Cad, Kuyruklu Yldz
Altnda Bir zdiva, Utanmaz Adam, Deli Filozof, Sevda Peinde, Hakka Sndk, Kesik Ba, Kaynanam
Nasl Kudurdu, Ben Deli Miyim?, Efsuncu Baba, nsanlar Maymun muydu?
yk: Kadnlar Vaizi, Katil Buse, Gnl Ticareti, Melek Sanmtm eytan, ki Hdn Seyahati, Eti
Senin Kemii Benim, Tnelden lk k, Meyhanede Hanmlar, Namusla Alk Meselesi
Tiyatro: Kadn Erkekleince, Hazan Blbl, Glbahar Hanm, Tokuan Kafalar

Ahmet Rasim (1865-1932) : 2. Merutiyetten sonra Hseyin Rahmi Grpnar ile birlikte Boboaz
isimli bir mizah dergisi kard. Ceride-i Havadis, Tasvir-i Efkar, Yenign, Akam, Vakit, Cumhuriyet gibi
gazetelerle birok dergide ok sayda makale, fkra, gezi mektubu, an trlerinde yazlar yaymlayan Ahmet
Rasim cep romanlar genel bal altnda romanlar da yazmtr.
1884te Franszcadan tercme edip ve kendi gr ve dncelerini de ekleyerek Bedayi-i Kefiyat ve
htirat- Beerriyeden Fonograf... Sady Tahrir ve ade Eden Alet isimli kitap ile fonograf Trklere
tantm ve birka yl sonra da fonograf stanbulda alnp satlan bir mal haline gelmitir. Bu, onun ilk
kitapdr ve Tercman- Hakikatte yaymlanr.

Ahmet Rasimin cep romanlar serisi sanat asndan bir deer tamamakla birlikte dil asndan
nemlidir. Konumalarda doal ve renkli bir Trke kullanan yazar, bu anlayyla nesir dilinin
sadelemesine byk katklar salamtr. Romanlarnda genellikle Namk Kemal ekoln devam ettiren
Rasim, tecrbesiz erkekler ve onlar batan karan kadnlar gibi beylik temalar ele alr.
Ahmet Rasime sanat olarak asl deerini kazandran ise denemeleri, fkralar, musahabeleri ve
hatralardr. Hseyin Rahminin romanlarnda grlen ehir, artk btn ynleriyle Ahmet Rasimin
denemeleri ve sohbetlerindedir. Servet-i Fnun, Resimli Gazete, Berk, Gne, Hazine-i Fnun, kdam,
Malumat gibi birok gazete ve dergide kan bu yazlar onu Trk nesrinin orijinal yazarlarndan biri yapar.
Yazar, deneme ve sohbetlerinde ehir hayat, insanlar, alkanlklar, gnlk haberler, yaz mevsimi, gezinti
ve elence yerleri, Kn karl gnlerin oyunlar ile meyhane, ayhane gibi meknlarn zellikleri, Ramazana
ilikin yaam sahneleri, Beyolunda alafranga, Direklerarasnda Trk sahne sanatlaryla ilgili gsteri,
oyun, oyuncular anlatma ve tantma, Kurban ve Ramazan Bayramlar grenekleri gibi ok eitli ve canl
sahneler bulmak, dnemin stanbulunu tm ynleriyle tanmak mmkndr. Bu yn, onu Trk
edebiyatnn nemli bir fkra ve deneme yazar yapar.
Ahmet Rasimin eserlerinin en nemli zellii dildir. Bu yazlarda konuma dilinin tm canlln bulmak
mmkndr. Dilin asl kaynann sokak olduunu fark eden Ahmet Rasim, kulland dil ve slup ile
seneler sonra ortaya kacak Milli Edebiyatn dilini hazrlayan kalemlerdendir. Dili; akc, doal, zarif ve
mizahidir. Trkenin nesir slubu olarak yaad sknty Ahmet Rasim ile atn sylemek abart
olmayacaktr (Ercilasun).
Ayn zamanda ehlikeyf bir mziksever olan Ahmet Rasimin eitli besteleri de vardr.
Evde mangalba lemi henz ksmet olmad. Ben souu grr grmez kmrcye yanaarak bir miktar kmr
almtm. Fakat o kadar piman oldum ki bir daha prova etmeden kmr almamaya yemin ettim. Efendim! Mangala
yanamak mmkn deil. Sanki kendisine doru bir adamn geldiini hissediyormu gibi bir atrtdr gidiyor. t!
at! Pat! Derken ufak bir kvlcm gzmn kenarcna kadar sokuluyor. Haniya airin; Ki bir ackl ackl aman
sedas gelir dizesi yok mu? O adamlarn feryatl soyundan. El gzde, gz de kan ya iinde. Ben byle snmak
grmemitim. (ehir Mektuplar)

Eserleri:
Roman-yk:
lk Sevgili (1891)
Afife (1894)
Gzel Eleni (1893)
Meyl-i Dil (1897)
Bir Sefilenin Evrak- Metrukesi (1893)
Sevda-y Sermedi (1897)
Gam- Hicran (1898)
lfet (1900)
Hamamc lfet (1922)
ki Gnahkar (1922)
An-Fkra-Biyografi-Mektup:
Ekl-i Zaman (fkra, 1918)
Glp Aladklarm (an, 1926)
Muharrir, air, Edip (Biyografiler 1924)
Cidd- Mizah (Biyografiler, 1920)
ehir Mektuplar (4 cilt, 1910-1911)
Falaka (An, 1927)
Fuh-i Atik (An, 1922)
Gecelerim (An, 1896)

Ramazan Sohbetleri (An, 1913)

mr-i Edebi (4 cilt An, 1897-1900)
Romanya Mektuplar (An-gezi, 1916)
lk Byk Muharrirlerden inasi (Biyografi, 1927)
Tarih:
Kk Tarih-i slam (1890)
Kk Tarih-i Osmani (1891)
Resimli ve Harital Osmanl Tarihi (4 cilt, 1910-1912)
ki Hatra ahsiyet (1916)
stibdattan Hakimiyet-i Milliyeye (2 cilt, 1926)

Rza Tevfik Blkba (1869-1949) : Modern mistik akmn etkisindeki Rza Tevfik, zellikle tekke
iirini taklit ederek yazd hece vezinli iirlerle byk etki uyandrr. eitli devlet grevlerinde bulunan
Rza Tevfik, Sevr Antlamasn imzalayan heyette bulunmas ve profesr olarak grev yapt stanbul
niversitesinde Milli Mcadele aleyhine konumalar yapmas nedeniyle stiklal Sava sonras memleketten
srlenler listesine girmi, Trkiyeden ayrlmak zorunda kalmtr.
k tarz ve Bektai iiri geleneinden ustaca yararlanarak zamanla bu tarzn nemli rneklerini ortaya
koyan Rza Tevfikin gnmzde unutulmu airlerden olmasnn en temel sebebi, Milli Mcadele kart
tavrdr (Uman).
Mehmet Emin Yurdakulun hece veznine dudak bkenler, Rza Tevfikin kvrak ve ahenkli iirleriyle
heceye balanmlardr. Onun iirdeki baarsn salayan en nemli nokta, duygu ve ifadelerindeki
samimiyettir. slubundaki sadelik, konuma dilini iire tamas da iirini deerli klan dier unsurlardr.
Onun, Tevfik Fikretin lmnden sonra aziz dostuna yazd Tevfikin Necip Ruhuna iiri ok
beenilmitir:
Dediler ki ssz kalan trbende
Vahi gller am; grmeye geldim
O cennet bann hakine ben de
Hasretle yzm srmeye geldim...
Dediler ki sana emel balayan
Kabrinde diz kp bir dem alayan
Bermurad olurmu! Ben de bir zaman
Alayp murada ermee geldim!

Daha sonra Ahmet Kaya tarafndan bestelenecek ve ok sevilecek, istiare sanatnn retildii hemen her
yerde bir dizesi rnek olarak verilecek olan Uun Kular Uun iiri de Rza Tevfike aittir:
Uun kular uun doduum yere;
imdi dalarnda mor snbl vardr.
Ormanlar koynunda bir serin dere,
Dikenler iinde sar gl vardr.
O ay ar akar, yorgun mu bilmem?
Mehtab hasta m, solgun mu bilmem?
Yasl gelin gibi mahzun mu bilmem?
Yce da banda siyah tl vardr.

Baz aratrmaclar onun eserleriyle Milli Edebiyat akmn fikr planda hazrlayanlardan olduunu syler.
Rza Tevfikin Divan adl uzun iirindeki u dizeler, onun vatan sevgisi hakknda fikir verici niteliktedir:
Dmann sitemi yrekler ezer,

nsan bu kahr ile canndan bezer;

Glende yabanc kpekler gezer,
Erler meydannda insan kalmam.

Hey Rza, ne acep sevdaya dtn?

Asl fasl yok bir da'vaya dtn!
Vatan urunda bin belaya dtn
Her yer mezar olmu, vatan kalmam!

Rza Tevfik iirlerini Serab- mrm kitabnda bir araya getirmitir.

2. Merutiyet Dnemi Trk Edebiyat

2. Merutiyet Dnemi, teorik olarak 1908de ilan edilen 2. Merutiyet ve saltanatn kaldrlma tarihi olan 2
Kasm 1922yi kapsayan dneme verilen addr. Geri, 2. Merutiyetin hangi yl veya yllarda
sonlandrlaca meselesi, ilanndaki netlikten olduka uzaktr. Zira bu dnem, edebiyat ve siyaset tarihileri
tarafndan farkl zamanlarda ilenmitir. Genel olarak siyaset tarihileri bu dnemi 1908-1918
(Tunaya:2009), edebiyat tarihileri ise 1908-1923 (etili vd.: 2007) yllar arasnda ele alr.
Tm edebi hareketler gibi 2. Merutiyet Dnemi edebi hareketleri de iinde bulunduklar sosyokltrel ve
siyasi balamdan kopamayacaklar iin dnemin edeb hareketlerine gemeden evvel genel siyasi ve sosyal
durumdan bahsetmek zorunludur.

2. Merutiyetin lan
2. Abdlhamid ynetimine ilk rgtl muhalefet ou renci ve subay olan aydnlardan geldi. 1889 da gizli
bir cemiyet kuran muhalifler ksa zamanda byk bir muhalif toplad. Tarihimizde Gen Tkler olarak
bilinen muhalifler, Yeni Osmanllarn Hriyet, Merutiyet ve Osmanllk fikirlerini paylayor, Kann-u
Esasinin tekrar yle konmasn istiyorlard. smi daha sonra ttihat ve Terakkiye evrilen cemiyet,
yurtii ve yurtdnda rgtlenerek etkili bir muhalefet yapt. Ayaklanmaya kadar varan bu bask sonunda
Sultan II. Abdlhamit, 24 Temmuz 1908de merutiyeti tekrar ilan etti.

Siyasal Gelimeler
Merutiyetin yeniden yrrle girmesinin ardndan Avusturya/Macaristan, 1878de Berlin Konferansnda
geici olarak kendisine braklm olan Bosna-Hersek vilyetini topraklarna kattn duyurdu (5 Ekim
1908). Ayn gn Bulgaristan bamszln iln etti. Osmanl Devleti bu gelimeler karsnda, Avusturyay
protesto etmek iin bu lkeden gelen mallara kar boykot iln etmekten teye gidebilecek bir eylemde
bulunamad.
te yandan merutiyetin ilnndan doan serbestlik ortam iinde yzlerce gazete karlmaya baland.
1908 ylnn yaz aylarnda yaplan seimlerde ttihat ve Terakki Cemiyeti parlamentoda ounluu salam
grnyordu fakat seilen mebuslarn cemiyetle balar olduka zayft. ttihat ve Terakki Cemiyetinin bu
zayfl, 17 Aralk 1908de Meclis-i Mebusann almasyla daha net biimde ortaya kt.Sadrazam Kmil
Paa ile ttihat ve Terakki Cemiyeti arasnda cereyan eden iktidar mcadelesi balangta basn araclyla
srdrld ve ksa bir sre sonra tam bir siyasal bunalma dnt. Padiah, hkmetle Cemiyet arasndaki
bu ekimede tarafsz grnmeye zen gsteriyordu. II. Merutiyet dneminin ilk nemli siyasal buhran
31 Mart Vakasdr.
Olayn patlak vermesine yol aan gelimelerin balangcn, Kmil Paa kabinesinin, mecliste yaplan bir
oylama sonucunda drlmesi tekil eder. Cemiyete yakn olan Hilmi Paann Sadrazamlnda kurulan
yeni kabine 17 ubat1909da programn okuyarak Meclisten gvenoyu ald ve greve balad.
Hilmi Paa kabinesi, greve balad andan itibaren, Dervi Vahdetinin sahibi olduu Volkan gazetesi
bata olmak zere ttihat ve Terakki kartlarnn iddetli muhalefeti ile kar karya kalmtr.

Alayl subaylardan 1400 kadarnn ordudan tasfiye edilmeleri giriimi, bunlarn mektepli subaylara kar
harekete gemesine yol at. Cemiyetin asl dayana durumundaki cihet-i askeriyede ilk atlak da bu
vesileyle kendini gstermeye balad. Mektepli subaylarn ttihat ve Terakki Cemiyeti ile zdeletirilmesi,
alayllarn ayn zamanda cemiyete de dman olmalarna sebep tekil ediyordu. 6 Nisanda ttihat ve Terakki
Cemiyeti kart olan Serbesti Gazetesinin bayazar olan Hasan Fehminin ldrlmesi ve buna bal
olarak ortaya kan gelimeler sonucunda 13 Nisan 1909 gn Avc Taburlar, niversite (Darlfnn)
rencilerinin de katlmasyla merutiyete kar bir ayaklanma balatt. Hkmet istifa etti, kabine deiti,
mektepli subaylar ve ttihat ve Terakki Cemiyetinin nde gelen isimleri ya sakland ya da stanbul dna
kamak zorunda kald. Ayaklanmay destekledii dnlen 2. Abdlhamid tahttan indirildi ve yerine V.
Mehmet Reat tahta geirildi.

2. Merutiyet Dnemi Fikir Akmlar

Batclk
Batclar, bat medeniyetini bir btn olarak grmekte ve medeni olabilmek iin btn budeerlerin
benimsenmesi gerektiini savunmaktadrlar. tihad, leri gibi gazete ve mecmualar etrafnda
toplanmlardr. Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Klzade Hakk tannm temsilcileri olarak kabul edilebilir.
Bu hareketin nclerinden Abdullah Cevdetin kard tihad Mecmuasndayaynlanan ve Klzade
Hakknn kaleme ald Pek Uyank Bir Uyku balkl iki yazdab atclarn btn hedefleri zetlenmitir.
Fes kmilen defedilip yeni bir serpu kabul olunacaktr. Mevcut kuma fabrikalar geniletilecek ve yenileri
de alacaktr. Yerli mallarnn kullanlmas tevik edilecektir. Kadnlar diledikleri tarzda giyinecekler,
yalnz israf etmeyeceklerdir. Polisler ve softalarla, arabac makulesi kimseler kadnlarn giyimlerine asla
mdahale etmeyeceklerdir. eyhlislm Efendiler de araflara dair beyannameler yazmayacak ve imza
etmeyeceklerdir. Polisler, kadnlarn iine ancak mnasebetsiz ve genel ahlka dair meselelerde mdahale
edebilecekler ve bu vazifelerini de byk bir nezketle yerine getireceklerdir. Kadnlar vatann en byk
velinimeti saylarak kendilerine erkekler tarafndan hrmet ve riayet gsterilecektir.
Trklk
Ali Suavi, Mahmut Celaleddin Paa ve Gaspral smail Beyi ncleri arasnda sayabileceimiz Trkler
dncelerini daha ok dil, kltr ve ekonomi meseleleri zerinde younlatrmlardr. Trklerin
programlarn da Milli Tetebbular, Halka Doru ve Trk Yurdu mecmualarndan ve hayli geni yaynlardan
derlemek mmkndr. Bu program u ekilde zetlenebilir:
Byk Trk Birlii: Dilleri, rklar, adetleri hatta ounun dinleri bir olan btn Trklerin birlemesi.
Osmanl Devleti bu camia iinde merkez bir yer igal edecektir. Gaspral smail Bey bunu Dilde, fikirde,
ide birlik iaryla ifade etmektedir.
Trk Tarihi ve Kltr: Trk tarihi Osmanl Devletinin kuruluu ile balamaz. Ondan evvel de byk bir
Trk mazisi ve medeniyeti vardr. Trk milletinin Osmanllardan evvel balayan tarihini, ahlk ve adetlerini,
lisan ve edebiyatlarn, iktisadi durumlarn aratrmak arttr.
Trk Dili: Trk dili, Arap ve Acem dillerinin tesirinden kurtarlacaktr. stanbul Trkesi ortak yaz ve
konuma dili haline getirilmelidir. simler konulurken Trke adlarn yaygnlatrlmasna nem
verilmelidir. Ziya Gkalp bunu Trklemek, slamlamak, Muasrlamak eklinde formle etmitir.
Mill ktisat: Yoksulluktan ve yabanc basksndan kurtulmann yolu, mill istihsali (retimi) artrmann
arelerini bulmak ve Trk iktisad hayatn yabanc maliyecilerin penesinden kurtarmaktr.
Mill Edebiyat: Halk dilinin ve folklornn aratrlmas, mill vezin olan hece vezninin kullanlmas ve
halka inilmesi.
slmclk

slamclk hareketinin iki temel izgisini olan ihyaclk ve selefiyecilik oluturur. Bunlardan hyaclk dinin
asr- saadette, peygamberimizin hayatta olduu dnemdeki haliyle yaanmas gerektiini savunmaktadr.
Buna karlk Selefiyecilik ise dinin kurallar deimemekle beraber yeni itihatlarn yaplabilecei ve
Mslman hayatnn yeni artlara gre tanzim edilebilecei grn benimsemektedir. Bu iki ana gruba
mensup olan aydnlar Srat- Mstakim, Sebilrreat gibi dergiler etrafnda toplanmlardr. Bunlarn
dnce ve tekliflerini de aadaki ekilde zetleyebiliriz:
Byk slm Birlii: Din, cemiyetin temel direidir ve dinle millet birdir. slm dinine mensup insanlar,
Hilfet etrafnda dil fark gzetmeksizin bir tek millet olutururlar.
slm Terakkiye Mni Deildir: slm dini insanln n plana kard btn deerlere, demokrasi,
hrriyet, eitlik, kardelik vb. sahiptir. Mslmanlarn gemite kurduu yksek medeniyet bunun
gstergesidir. Dolaysyla, gelimeye mani olan din veya dini deerler deil, fakat dinin deerlerine gre
hareket etmeyen Mslmanlardr.
adalama: Batnn ilim ve tekniini, sanayisini almaya mecburuz. Fakat, Avrupallarn btn adetlerini,
ahlkn ve hayat tarzn kabul edemeyiz.
Kadn Haklar: eriat, yani dinin koyduu kurallar, kadnn kendisine mahrem olmayan erkeklerden
kamasn emreder. Tesettr arttr. Fakat bu, kadna hibir meru hakkn kaybettirmez. Kadn da maln
erkek gibi istedii ekilde kullanabilir.
Taaddd-i Zevcat: Birka kadnla evlenmek tabii zaruretlerdendir. slmdan evvel ok evlilie bir snr
konulmamt, slm dini ok evlilii drt ile snrlandrmtr.
slamclar, batclarn ileri srd eylerden sadece bat ilim, teknik ve sanayinin alnmasna taraftardrlar.
Meslek-i timai Cereyan
Prens Sabahattinin esas temsilcisi olduu bu grup dem-i merkeziyeti (yerinden ynetimci) ve
teebbs- ahsi (bireysel giriim) taraftar bir program ortaya koymutur. Ahrar Frkas ad altnda
rgtlenmi ve daha sonra Hrriyet ve tilafa katlmtr.

2. Merutiyet Dneminde Ortaya kan Edebi Topluluklar

Siyas ve sosyal bakmdan bylesine skntl bir dnemin yaand lkede, ayn sanclar edebiyat
camiasnda da kendini gstermekteydi. 1901de dalan Edebiyat- Cedide topluluunun yayn organ olan
Servet-i Fnn dergisi artk edeb yayn yapmyordu. Bu yldan 1908e kadarki dnemde topluluun
yazarlarnn yazlar dergide yaynlanmam, dergi adeta bir magazin dergisi halini almt (Akyz).
Sanat sanat iin anlayn benimseyen topluluk, istibdat dneminin de etkisiyle halktan iyice uzaklamt.
Toplumsal konulara hemen hi deinmeyen, deinse de zaten sansrle engellenen edeb faaliyetler,
Merutiyetin ilan ile kendisine yeni bir yn vermeye alyordu. Banarl, bu faaliyetlerin ilkinin Fecr-i ti
toplants olduunu belirtirken Fecr-i tinin bir edeb topluluk veya ekol olmadn yle syler: Bu
hareket hemen hemen devrin gen edipleri tarafndan yaplan birka hevesli toplantdan ibaret kalmt. O kadar ki,
eer Fecr-i ti teekklne katlan bu genler, git gide Trkiyenin edeb hayatnda hakiki birer deer payesine
erimemi olsaydlar, edebiyat tarihimiz belki de bu toplantlardan bahsetmek iin fazla ekici bir sebep
bulamayacakt.

1911 ylnda kmaya balayan Gen Kalemler, Milli Edebiyat szn ilk kez ortaya atarak yeni bir
oluumun sinyallerini verir. Fecr-i tiden sonra 2. Merutiyetin ikinci edebi topluluu olarak kabul edilen
bu topluluk nceleri Fecr-i ti ve Servet-i Fnn ediplerinden ciddi tepkiler alr. Milli Edebiyatlarn Yeni
Lisan nerisi daha sonra bu toplulua katlacak olan F. Kprl, R. Halid, Y. Kadri gibi isimlerin de iinde
bulunduu birok edip tarafndan iddetli eletirilere maruz kalr. Sanat kavramnn uluslar aras olduunu
kabul edenlerin sanat eserlerini milli kimlie brndrme abalarna kar karak, bu durumun elikili
ve anlamsz olduu dncesinde idiler.

Milli Edebiyat sanatlar; Sleyman Nazif, Cenap ahabettin gibi etkili isimlerin ciddi muhalefetine ramen
konuma dilinde, en azndan ona yakn bir dilde, edebi eser vermeyi baarmlar ve zaman iinde kendilerini
ve anlaylarn edebiyat camiasna ve topluma kabul ettirmilerdir.
Bu dnemde Nayiler ad altnda ortaya karlmak istenen hareket de vardr. Halit Fahri, Selahattin Enis,
Hakk Tahsin, Orhan Seyfi, Yakup Salih, Hasan Sait gibi genlerin destekledikleri bu hareket ulusal
edebiyatn olumasn ulusal gemie balanta grr. Bu grn temelinde, Trk edebiyatnn ilk
dnemlerine inerek, 13. yzyln byk mutasavvflarndan Mevlana Celalettin Rumi ile Yunus Emre'nin
iirlerindeki iten syleyii, cokulu, gizemli havay iirlerinde yaatmak yatar. ahabettin Sleyman'n,
Sefahat- iir ve Fikir dergisinde "Nayiler-Yeni Bir Genlik Karsnda" balkl makalesiyle tantt bu
topluluk, dncelerini ortaya koyacak yaptlar veremeden dalmtr.
Bu dnemde bir baka eilim, Trk edebiyatn temelinden batllatrmak amacyla Eski Yunan edebiyatn
rnek almaktr. Yahya Kemal'le Yakup Kadri benimsedikleri bu eilime Eski Akdeniz uygarlyla ilgili
olduu iin Havza Edebiyat ya da Nev-Yunanilik adn vermilerdir. Bu eilimin rnekleri de Yahya
Kemal'in "Sicilya Kzlar" ve "Biblos Kadnlar" adl iirleri ile Yakup Kadri'nin "Siyah Sal Yabanc ile
Berrak Gzl Gen Kzn Szleri" balkl yazs ile snrl kalmtr. Nayilik gib Nev Yunanilik de dnemini
etkileyen bir gelime gstermemitir. iirimizde tek temsilcisi Salih Zeki Aktay olarak grlr.

Fecr-i ti Topluluu
Trk edebiyatnn bir bildiriyle ortaya kan ilk edebi topluluu olan Fecr-i ti, iddial bildirisinin aksine
edebiyatmza yeni bir soluk getiremeden ksa srede dalr.
Servet-i Fnunun dalmasndan sonra kendilerine yeni bir edebi ortam arayan edebiyat merakls baz
genler, eitli dergilerde dank vaziyette kan yazlarn bir mecrada toplamak istiyorlard.
Bu ilk toplantnn nasl olduunu ve topluluun nasl kurulduunu, bu toplulukla ilgili geni almalar
bulunan Yar. Do. Dr. Cafer enin 06.03.2009da, Turkish Studies dergisinde kan Fecr-i ti Encmeni
Edebiyat makalesinden aldm u ksmn gayet iyi anlattn dnyorum:
1908de stanbul Hukuk Mektebinin bahesindeki am alt sohbetlerinde toplanan genler garp
ediplerinin ve Servet-i Fnuncularn eserlerini okur, Cenap ahabettinin Sembolizm gibi cereyanlar
hakkndaki yazlarna ilgi duyar, hisse hitap eden elemli, hznl iirleri ok sever, ou sanat iin
sanat, srf sanat nazariyelerini kendilerine muvafk bulur, ecnebi airlerden A. de Musset, Albert Samain,
Henry de Regnieryi tercih eder.
am alt toplantlarnn yapld tarihlerde edebiyatn hakik mns deimeye iirde dern mn ve
henk, msralarda belirmee balamtr. Gen edipler, bu tarz iirlerini dnemin sreli yaynlarnda
neretmeye balar.
am alt edebiyat toplantlar hakknda devrin siyasi ynetimine bilgi gtrenler ise Hukuk Mektebine
devam eden paa ve saray mensuplarnn ailelerine ait genlerdir. Bu nedenle edebi sohbet iin am altnda
bir araya gelenler srlmek, nefyolmak, a kalmak ve ldrlmek istemediklerinden dikkatli davranrlar.
II. Merutiyet dneminde Fecri t Encmenni kuracak edipleri Galatasaray, Selnik ve Mercandan
gelenler oluturacaktr. Selnikten gelenler arasnda brahim Necmi, Mehmet Behet, Ali Canip, Sleyman
evket mevcuttur. Mehmet Behet ve Tahsin Nahit on drt yanda iken ok gzel iirler yazar.
Selnikteki bu genler idadde okuduklar srada, orada A. Meth namnda biri ocuk Bahesi diye bir
gazete karr. Bu gazetede Mehmet Emin, Rza Tevfik yazlar, mer Naci, Enis Avn, (Aka Gndz),
Kzm Naci, Enis kil Koyuncu, Rasim Hamet ise iirler yaymlar. Emin Blent, Tahsin Nahit, Hamdullah
Suphi, Mfid Ratib gibi genler Galatasaraydan gelen gruba dhil olurken brahim Allattin ve arkadalar
Mercandan gelmilerdir.

 eitli meknlarda buluan gen edipleri bir edeb encmen etrafnda biraraya getirme dncesini ilk
kez ahabeddin Sleyman dillendirir. ahabeddin Sleyman gibi dnemin sreli yaynlarnda yazlar ve
iirler yaymlayan ediplere dikkatlerini ynelten bir dier isim Servet-i Fnun sahibi Ahmet hsandr; nk
Edebiyat- Cedideden sonra Ahmet hsan Bey gene onlar andracak bir edeb zmre aramaktadr. Bu
nedenle o, Fecr-i Atiyi kuracak edipleri Servet-i Fnuna davet eder. Bu davet de kabul grr. ehabettin
Sleyman da encmene resmiyet kazandrmak ister gibi hem Servet-i Fnn sayfalarnda hem de dnemin
dier mecmualarnda iir ve yazlarn nereden kalburst grnen ne kadar air ve yazar varsa, kap kap
dolap onlar bulur ve sahibini tand Hill matbaasnn bir odasnda toplar. te bir edeb mahfil
oluturma ve ona bir ad bulma bu toplantda kararlatrlr. Bu oday onlara salayan Ahmet Samimin days
Asm Beydir. Gen ediplerin Servet-i Fnna gemelerine araclk eden de odur; nk Asm Bey, Serveti Fnun sahibi Ahmet hsann dostu ve ortadr. Ediplerin Hill Matbaasndaki ilk toplantsnda
ahabettin Sleymann en yakn arkada olduu iin Yakup Kadri ve Refik Halit Mfit Ratip, Tahsin
Nahit, Emin Blent, Cemil Sleyman, Ali Sha Fazl Ahmet ve Faik Ali (i.b) gibi isimler mevcuttur. Faik Ali
kurulacak Fecr-i Ati Encmeninin geici bakan ve isim babasdr; nk onun bakanl altnda geen
bir takm grmelerden ve ileri srlen tekliflerden sonra Fecr-i t adn encmene Faik Ali verir. Ayrca
encmen, edebiyat alannda r amak iddiasnda olduklar bu r belirtecek bir dviz, bir forml
bulmak zorunda olduunu dnr. Bunu ahabettin Sleyman bulur: Sanat ahsi ve muhteremdir. ( k.b.
ab)
Kurulacak encmenin ad Fecr-i t olarak kararlatrldktan sonra Fecr-i t Encmeninin henz yayn
organ bulunmadndan Servet-i Fnnun 25 Mart 1909 tarihli 930 saysnn Tevcihat ve Havadis
Ksmnda (ab) Fecr-i t Encmennin kurulduu u haberle okuyuculara duyurulur:
ubbn- hazradan bir ksm mnevver gen stad Fik l Beyin riyaset-i edebiyyesinde Fecr-i t namyle bir
encmen-i iir tefekkr tesis etmitir. t iin mitlerle mlml olan edebiyatmzn seyr-i batsine ihtiya ve
istidad- vatanla mtenasip bir cereyan- feyz ve tekml vermek zere teekkl
eden bu heyetin dstur-i esasi-i meslei udur:
Sanat ahs ve muhteremdir.
Ruhlar iir ve bedayie kar bir ihtizaz- samimi-i meftniyetle lerzan ve mehun olan bu gayur gener, yaknda
meslek ve ml-i sanatperestanelerinin mkesi olmak zere Fecr-i t namyle bir risle-i mevkute neredecektir (i.b)

Fecr-i t Encmeninin kurulduu bu toplantya katlan gen ediplerden Refik Halid encmene, Fecr-i
tden nce Sn-yi Emel adnn teklif edildiini belirtir. Refik Halid bu ad yazl sevimsiz, telffuzu
g, mns kark bulur. Bu kany encmenin dier yeleri de paylatndan kurulacak encmene Snyi Emel ad verilmez. Refik Hlite gre Sn-y Emel ismini teklif edenler arasnda Ahmet Haimin
bulunmas ihtimali kuvvetlidir. Refik Halid, ilk toplantda; Tahsin Nahid, Hamdullah Subhi, Mfid Ratib,
Emin Blend, Ahmet Haim, ahabeddin Sleyman, Ahmet Samim, Cell Shir, Yakup Kadri, Ali Sh,
Cemil Sleyman, Mehmed Behet, Kprlzde Mehmet Fuat bulunduunu belirtir. (ab)
Fecr-i t Encmeni, Servet-i Fnnda toplanr, konuur, yazlarn okur. Bu dergide artk parayla yaz
yazmaya balalayan Fecr-i Aticiler her yazdan iki mecidiye cret alrlar. Dnem dnldnde bu
hatr saylr bir crettir. Bundan daha nemlisi artk Servet-i Fnn, encmene aittir. Bu mecmuada Fecr-i
Aticilerden baka kimse yaz neredemez; nk mecmuann sahibi Ahmet hsan Beyle bu ekilde
kararlatrlmtr. Bylelikle encmen kendilerini artk Edebiyat- Ceddecilerin varisi kabul etmi olur.
Fecr-i Ati Encmeni ilk olarak Tahsin Nahidin Ruh-i Bkayd, Cemil Sleymann Timsl-i Ak,
Kprlzde Mehmed Fuadn Hayat- Fikriyye eserlerini yaymlanr. Bunlar encmenin bekledii vgy
alamaz; nk muhaliflere gre Fecr-i tnin beyannamedeki iddialar ne kadar byk ise bu kitaplar o
kadar kktr.
Makalede de belirtildii gibi, amalar byk edebiyatlar kk olan bu topluluk ksa srede dalm,
bildiriye imza atanlarn iindeki gl edebiyatlar ise sanat hayatlarna ya bamsz ya da Milli Edebiyat
akm iinde devam etmilerdir. Topluluun iir anlayndan hi kopmayan ve topluluk daldktan sonra da
onlarla anlan yegne sanat Ahmet Haimdir.

Fecr-i ti topluluu, gerek sanat zevkleri birbirinden farkl yazarlarn yekpare, homojen bir btnlk
oluturamamas gerekse Trklk akmnn glenmeye balad dnemde edebiyata balayarak bu eski
dili savunmaya devam etmeleri ve iddetli tepkiler almalarndan nedeniyle, yl iinde dalmtr. Her ne
kadar ortak bir sanat anlay ortaya koyamasalar da bildirilerine istinaden amaladklar sanat anlay
yle zetlenebilir:
Sanat ahsi ve muhteremdir. (temel motto)
Edebiyatn nemi ve ciddiyeti halka anlatlmaldr. lkenin sanata ve ilmi almalara ihtiyac vardr
Sanat ve edebiyat bo vakitlerin verdii sknty gidermek iin bir vasta deildir. O, duygularn eitimine
yardm ederek milletin gelimesini salar.
Onlara gre Edebiyat- Cedidenin, Namk Kemalden itibaren savunduu edebiyat anlay, halka mal
edilmemitir. Onlar bunu gerekletireceklerdir.
Edebiyat- Cedideciler Merutiyetten sonra sanat ve edebiyatla ilgilenmemilerdir. Onlardan kalan boluu
dolduracaklardr.
Fecr-i Ati topluluu dilin ve edebiyatn gelimesine hizmet etmek zere kurulmutur.
Topluluk, Batl lkelerin edebiyatlarn Douya, Dounun edebiyatn da Batya tantacaktr.
Ktphaneler aacaklar, bat edebiyatna ait nemli eserleri tercme edecekler, edebiyata hizmet iin
konferanslar, dzenleyip yarmalar aacaklardr.
Edebiyat ve sanat ileriye gtrmek iin her eyi yapacaklardr.
Beyannameden bir ksm:
imdiye kadar memleketimizde edebiyat kelimesinin kazand nemi ve ciddiyeti anlayan ve bu nemi halka
anlatan -tereddt etmeden syleyebiliriz ki- pek az kimse gelmitir. Edebiyat tarihimizi incelersek en parlak devirlerde
bile edebiyatn en geni manasyla anlalp anlatlmadn grrz. Onun iin bizde sanat ve edebiyat daima, bo
vakitlerin gzel bir arkada olmaktan pek fazla bir nem kazanmam ve bunlarn, duyularn eitilmesine hizmet
ederek bir milletin ilerlemesine nclk ettii takdir edilememitir. Gemi devirlerden ayrlp asrmza gelince yava
yava bu anlayn deimeye uradn grrz. Namk Kemal ve adalar bir ok mnasebetlerle bu konudaki
fikirlerini sylemilerdir. Kemal Beyin ''Edebiyatsz millet dilsiz insan kabilindendir. sz mehurdur. Fakat
kamuoyunun, anlamamaktan ve anlamak iin hibir yol gsterici bulamamaktan hsl olan ilgisizliine, byle bir
hamlenin deva olmas elbette mmkn deildir.

Ahmet Haim (1885-1933) : Trk iirinin en nemli airlerinden biri olan Ahmet Haim, ayn zamanda
Fecr-i Ati anlayn devam ettiren tek sanat olmutur. Ahmet Haimin iiri zerine olduka kabark bir
literatr vardr. Ben, buraya baz nemli aratrmaclarn Ahmet Haim ve onun iiriyle ilgili tespitlerinden
bazlarn alacam.
Ahmet Haimin Poetikas adnda bir kitab olan Oktay Yivli: "Ahmet Haim 'in ii re yaklam, hem klasik
edebiyat, hem de milli edebiyat akmna ayak uyduran airlerinkinden farkldr. Saf iir (poesie pure) noktasnda
Yahya Kemal'le buluurken, birok konuda ondan uzaklar... Yahya Kemal, plastik gzelliin parltsna kaplarak
yzeysel yapyla urarken Haim, derin yapnn magmasna inmitir. diyerek Ahmet Haim ve Yahya Kemal

arasndaki yaklam farkna dikkat eker.

Ahmet Kabakl Ahmet Haim (bilhassa Piyale dneminde) sembolist bir atmosfere girmi empresyon metodunu
izleyerek orijinallie ykselmi bir airdir der. Suut Kemal Yetkin Bizde sembolizmi anlayan, daha dorusu duyan
ve onu hlya dolu mizacna meczederek ahsi bir kla sokan phesiz ki, Ahmet Haim 'dir. diyerek Ahmet

Hain'i sembolist bir air olarak gsterirken; Gven Turan, btn bu saptamalarn aksine

Haim iin yaktrlan yaftalardan biri de onun sembolist olduudur. Geri modernizm d emberinde sembolizmi
de iine alan ok geni bir alandr ama modernizm Haim 'i tam olarak tanmlamamaktadr . yargsyla Ahmet
Haim'in sembolist olmadn iddia eder.
Nurullah Ata ise Ahmet Haimin sesler duyan bir adam deil, seslerde bile renkler gren bir adam
olduunu syleyerek onun pitoresk iirine dikkat eker.
iiri hakknda bunun gibi pek ok aratrma bulunabilecek Ahmet Haimin gerek sembolistlii gerek
modernistlii ve gerekse bunlarn kapsad metafor ve imge dzlemi epey tartlmtr. Burada
tartmalarn hepsini almak notlarn kapsamn aaca iin biz Haimin iirlerine geiyoruz.
Mecmua-i Edebiyede, 7 Mart 1901de kan Hayal-i Akm onun ilk iiridir ve gelecein byk airi
hakknda ipular verir niteliktedir.
Dest-i b-rahm- levh lubunla,
Krdn, sonra attn, ey mh!
O, benim akmn hlidir, h

Sembolistlerin hayal, ahenk ve mpheme olan dknlklerini benimseyen Haim, iirin anlalr olmaktan
ok grnr olmas gerektiini savunur. O, ilk hretini kk yata kaybettii annesinin hatrasn
canlandrd ir-i Kamer balkl seriyle yakalamtr. ocukluu Dicle kylarnn romantik atmosferi
iinde, kat mizal bir babann sertlii ve hasta bir annenin efkati arasnda geen, kk yata annesini
kaybedip yatl olarak stanbula gelen Haimin iirlerindeki ie kapan ve topyann temelleri bu
ocukluk yllarnda atlmtr.
Bir hasta kadn, Diclenin stnde her akam
Bir hasta ocuk gezdirerek, llere gl-fm
Sisler uzanrken, o senin doman bekler. (O)
Annemle karanlk geceler baz kardk;
Bolukta denizler gibi yokluk ve karanlk
Sessiz uzatr t ebediyetlere kollar (Sensiz)

Bu serideki soluk benizli, hasta ve hassas anne phesiz Haimin ocukken kaybettii annesidir. Bu
iirlerdeki ayrntl gece tasvirlerinde, manzara detaylarnda Haimin renk ve resim unsurlarn ustaklkla
kulland grlr. Birbirlerine sevgi ile bal anne ve ocuk, adeta iirdeki tablo ile btnleirler.
Bu seride Ahmet Haim, hassas, soluk benizli annesi ve doa ile bir koutluk kurar. Annesinin hastal
doaya sirayet etmi gibidir:
Akam Sar bir hasta sem Bir gam- mechl
Sisler gibi tutmu yine sahilleri eyll,
Bir hzn-i mzehheb gibi durgun yine Dicle,
Sessizlii olmu yine rylara hacle. (Nehir zerinde)

Ahmet Haim Gl Saatleri ile de byk bir baarya ular. Fecr-i Ati mensubu olarak yazd bu
iirlerde, Fecr-i Aticilerin ortaya attklar fakat ulaamadklar o saf iire Ahmet Haim ulamtr. iirin
asl zellii duyulmaktr. iir, szden ziyade mzie yakndr. diyen Ahmet Haim, bu kitabndaki iirlerle
bu anlayn uygulama safhasna sokmutur. Haimin bu kitabndaki baz iirler Trk edebiyatnn en
bilinen iirlerindendir ve hemen hemen her Trk iiri antolojisinde yerini alr.
Szgelimi Haim, O Beldede yabancs olduumuz yeni ve zgn bir beldenin tasvirini yapar. Bunu
yaparken hemen her iirinde grlen topyasndan izler verir:

Denizlerden
Esen bu ince hav salarnla elensin.
Bilsen
Mell-i hasret gurbetle ufk-i ma bakan
Bu gzlerinle, bu hznnle sen ne dilbersin!
Ne sen,
Ne ben,
Ne de hsnnde toplanan bu mes,
Ne de lm-i fikre bir mers
Olan bu mi deniz,
Melli anlamayan nesle in deiliz.
Sana yalnz bir ince tze kadn
Bana yalnzca eski bir budala
Diyen bugnk beer,
Bu sefl itih, bu kirli nazar,
Bulamaz sende, bende bir ma'n,
Ne bu akamda bir gam-i nermn
Ne de durgun denizde bir muber
Lerze- istitr istin (O Belde)

Haim, srekli arad o beldeyi, o hayal iklimindeki topyay bu kitabnda da arar. Gidenlerin oraya
ulap ulamadklarn sorar:
Onlar
Hangi bir belde-i hayle gider,
Byle sessiz ve kimsesiz imdi? (Yollar)

Baz aratrmaclar, Ahmet Haimin bu ve buna benzer baz aray iirlerinde Baudelairein Seyahate
Davet iirinin etkisini olduunu iddia ederler:
Kardeim, yavrum,
Sana benzeyen bir yer
Dnyorum;
Gidip orda beraber
Yaamann, sevmenin,
Sevmenin ve lmenin
O yerde bir gn,
Saadetini dn.
Orda ne varsa ss, skun ve ehvet,
ntizam ve gzellikten ibaret.

Burada, Ahmet Haimle ilgili nemli incelemeler yapan Hisarclar grubu airlerinden Oyhan Hasan
Bldrkinin birka tespitini paylamak istiyorum:
Haimin iinde bulunduu aalk duygusu ve ruhsal eilimlerinin, onda realite nefretini dourduunu ve
gereklerden kama temini etkilediini biliyoruz. Kendini sevmeyen bir insan ya hayata katlanamayarak intihar
edecek veya kendine zg fildii kulesine ekilecek, hayalleriyle ba baa yaamaya koyulacaktr. Kendi varln
sevmeyen Haim iin ba, byk bir problemdir. O, bandan kurtulmak iin, biraz olsun rahatlayabilmek amacyla,
an ve hretini bu yolda fedaya hazrdr. Burada Haimin isyann gryoruz. Kendi irkinlik gdsn anlatan
air, habersiz olarak gvdesine konmu bandan ikyetidir. Gvdesi stnde duran ba, onun iin bir eytan ya da
gulyabanidir.
Dii, trnaklar gemi tenime
Gvdem stnde duran ifrtin;
Bir kk lhza-i rma fed
Btn lyin nm sytin!..
Akam ve onun ilham ettii hayaller, Haimin ruh zelliklerine, psikolojik yapsna dayanr. Ak, onun iirlerinde
daha ok hayal halinde gzkr. Gcenik, alayan bir sema, sar iekler, alayan gkyz ve teye beriye dalm

damlacklar iirletiren Haim, tabiat iirine sokar. Fakat Haimde tabiat, reel (gerek) tabiat deildir. O, tabiat
iirine koyarken, onu irreel tarafndan yakalar ve kendine gre, daha ok hayal rn olan bir dzene sokar.
Durmadan gzya dken krgn semann kederli sarlnda gelien, inleyen bir sonbahar kasrgas etrafa gam
datr. Romantiklerin etkisinde kalan air, onlar gibi sar renge ve gama tutkundur.

Haim iir ne kadar imponderablee (llemez) yakn olursa o kadar iir oluyor. anlayna sahiptir.
Onun iirinde kapal sembollerden ok, doadan ald izlenimleri yanstan pitoresk bir iir anlay
vardr. Bu da onu sembolistten ok empresyonist yapar (Akyz).
Ahmet Haim asl aheserlerine Piyalede ulamtr. Bu kitabndaki Merdiven, Bir Gnn Sonunda
Arzu, afak, Hazanda Blbl ve Havuz gibi iirleri Trk edebiyatnn en bilinen iirlerinden
olmutur.
airin mehur iiri Bir Gnn Sonunda Arzunun Dergh Yaynlarndaki 1926 basmnn son bendi
yledir:
Akam, yine akam, yine akam,
Bir srma kemerdirsuya baksam
stmde sema kavs- mutalsam!
Akam, yine akam; yine akam,
Gllerde bu dem bir kam olsam

Fakat Haim, daha sonraki Piyale basksnda (1928) altn izdiim dizeyi kartm; iir, bugn bilinen
mehur haliyle yaymlanmtr:
Yorgun gzmn halkalarnda
Gller gibi fecr oldu nmyn,
Gller gibi... sonsuz iri gller,
Gller ki kamtan daha nln,
Gn dodu yazk arkalarnda!
Altn kulelerden yine kular
Tekrrn mrn eder i'ln,
Kular mdr onlar ki her akam
Alemlerimizden sefer eyler?..
Akam, yine akam, yine akam,
Bir srma kemerdir suya baksam,
Akam, yine akam, yine akam,
Gllerde bu dem bir kam olsam!

Ahmet Haimin Piyale kitab, iindeki iirlerle olduu kadar, Gl Saatlerinin uyandrd tepkiler
karsnda Haimin kendini ve iirini savunduu ve nsz olarak kitabn bana ald iir Hakknda Baz
Mlahazalar balkl yazsdr. Bu yazda Haim iirle ilgili dncelerini aklar:
Okurun bu kitapta okuyaca Bir Gnn Sonunda Arzu adl manzume ilk yaymland zaman, anlam kimilerince
gereinden ok kapal saylm ve bununla ilgili olarak iirde "anlam" ve "aklk" zerine hayli eyler sylenmi ve
yazlmt.
... Her eyden nce unu itiraf edelim ki iirde anlamdan ne kastedildiini bilmiyoruz. "Dnce"dedikleri baya
grler yn m, yk m, mazmun mu ve "aklk" bunlarn sradan kavraya gre anlalmas m demektir? iir
iin bunlar gerekli sayanlar, iiri tarih, felsefe, sylev, gzel ve etkileyici konuma (belagat) gibi bir sr "sz"
sanatlar ile kartranlar ve onu gerek yz ve belirtileriyle seip tanmayanlardr. iirin bu biimde anlalmas
resim, mzik ve heykelcilik gibi sanatlarn kendilerine zg fra, boya, nota ve kalem gibi, kullanlmas g bir
beceriye bal aralara sahip olmalarna karlk, iirin bu gibi zel aralardan yoksun olmasndan ve anlatmn
konuulan dilden dn almak zorunda kalmasndandr. Bundan dolaydr ki parmaklarnn tutmasn bilmedii
fraya ve gzlerinin okumasn bilmedii notaya kar ekingen ve saygl olan yetersiz kimseler, kendi kullandklar

szcklerden olumu gibi grdkleri iiri sradan "dil" durumunda sayarak, srf bu gr asndan bakarak bakaca
hazrlkl olmaya hi gerek grmeksizin, onu kstaha bir laubalilikle yarglamak hakkn kendilerinde bulurlar.
... Oysa air ne bir gerek habercisi, ne bir gzel ve etkileyici konuan insan, ne de yasa koyucudur. airin dili,
"dzyaz" (nesir) gibi anlalmak iin deil, fakat duyulmak zere var olmu, mzik ile sz arasnda, szden ok
mzie yakn ortalama bir dildir.
Anlam aratrmak iin iiri demek, akmas yaz gecelerinin yldzlarn rperten zavall bir kuu, eti iin
ldrmekten farkl olmasa gerek. Et zerresi, susturulan o byleyici sesin yerini doldurabilir mi?

Ahmet Haim bu aklamalaryla iiri dzyazdan kesin bir biimde ayrr. iirde mana deil duyu
aranmas gerektiini ve iir dilinin nesir diline benzememesi gerektiini ifade eder. Ona gre iir
okuyucusunun zek ve ruhuna hitap eder. Bu da gerek airin kolay anlalmamas gerektiine kar.
Mehmet Fuada gre Ahmet Haimin iirlerinde Japon iirinin (haiku) etkileri de vardr. Haimin bir ara
Japon iirine ilgi duyduu da bilinmektedir.
Haim, kyl vezni olarak niteledii heceyi hibir iirinde kullanmamtr.
iirlerinin tersine Ahmet Haimin dzyazlar ak, anlalr ve gzlem rndr. Yer yer nkteli bir dili
vardr. Ahmet Haim, 1921'de nesir yazmaya da balamtr. lk nesirlerini toplad Bize Gre ile Trk
Edebiyatnn en orijinal slupusu olarak kabul edilmitir. Derli toplu, bir konu etrafnda ekillenen
yazlarnda zarif, ince, sanatl, ilenmi, nkteli, iirsel bir dil dikkati eker.
LEYLEK
Senelerden beri leylek grmyordum. Hatt bu kanatl yaz seyyahlarnn son senelerde stanbul'a az rabetleri
herkesin dikkatini ekmiti. Sonradan rendik ki Msrllar, bilmem ne sebepten dolay bu sayg deer kular
arsenikli yemlerle ldryorlarm.
Geen gn sokakta, glgeleri mor ve keskin yapan bir Afrika gnei aydnlnda yrrken, birden damlar tarafndan
gelen bir leylek gagas takrtsyla durdum. Senelerden beri hasret kald dost sese kavuan kulam, deta mes'ut
azlarn geni tebessmyle gerilmiti.
Leylek, yaz mevsiminin kuu deil, bizzat yazdr. Krmz gagasnn takrts, ses haline gelmi bir scak temmuzdur.
Bir baca stnden ufka izilen bir leylek ekli, muhayyileye neler hatrlatmaz: Mavilii ii bayltan sonsuz, derin
gkyz... Yeil bir vadide gizlenmi minareli, kk, beyaz bir ehir... Yarasalarn uutuu, kavak aalarnn hafif
hafif salland yeil bir akam... Scak bir Asya gecesi: Damlarn yan duvarlarna dayanarak, gizli gizli konuan ve
doacak bakr bir ay bekleyen siyah zlfl, krmz dudakl, altn ve mercan gerdanlkl kadnlar... Alak bir gece
semasna serpilmi byk yldzlar... Btn bu yldzlarn iinde bir leylein dnen gagas...
Muhakkak, leylek, ressam ve iri birtakm kark ve mevzun hayllere davet etmek zere yaratlm bir kutur, ite
onun iindir ki maddeye tapan Msr kyls, kendisine yaramayacak kadar gzel olan bu hayvan ldrmek
cesaretini kendinde buluyor. (Bize Gre)

Eserleri:
iir:
Gl Saatleri (1921)
Piyale (1926)
Fkra ve Sohbet:
Bize Gre (1926)
Gurabahane-i Laklakan (1928)
Gezi:
Frankfurt Seyahatnamesi (1933)

Emin Blent Serdarolu (1886-1942) : Sadece bireysel iirler yazmayp gr sesli milli iirler de
yazan Emin Blent, Fecr-i Atiden baka herhangi bir toplulua katlmamtr. Trablusgarp ve Balkan
Savalarnda yazd Kin, Hisarlara Kar, Htif Diyor ki gibi iirleriyle bilinen Emin Blent, Victor
Hugonun Mavi Gzl Yunan ocuu adl eserine kar yazd Kin adl iiri ile o dnemde ok geni

yanklar uyandrmtr. Tanpnar, Emin Blent iin Edebiyatmzdan bir kuyrukluyldz gibi geti. der.
airin iirleri lmnden sonra Emin Blentin iirleri adyla derlenmitir.
Mavi Gzl Yunan ocuu*
Trkler burada idi, harabe ve matemle
imdi kmrleen resifleriyle Sakz ve zm Adas
Bir zamanlar glgeli iekleri ile Sakz

imdi l hep buralar

Bir Yunan genci, bir mavi gzl ocuk
Ban utanla edi

Eer yeniden glmseyeceksen ocuk

Sana ormanlarn tatl arksn ve neeyle alan fltler
Sana iekler, meyveler, kular vereyim
Hayr dedi ocuk
Bana biraz barut ve birka at ver!
Kin
Gster sema-y maribe yksel de alnn,
Dk kalb-i saf- millete feyz-i beyann!
Al bayranla k, yr saken zafer nma,
Bir gn ehit olunca sen, olsun kefen sana!
Ey makber-i muazzam- ecdad titreten,
Dman sadas, sus, yine ykselme glgeden!
Kafir! Hilal-i rayet-i slam'a hrmet et,
Toplar boar hitabn dalarda akbet!
Dalar lisana gelse de anlatsa hepsini,
Binlerce can dirilse de nakletse gemiini!
Garbn cebin-i zalimi affetmedim seni,
Trk'm ve dmanm sana kalsam da bir kii!.
Ben urezar- kalbimi kinimle sslerim,
Kalbimde bir silah ile ferday beklerim.
Kabrinde msterih uyu ey namdar atam!
Evladnn bugnk ad sade intikam!
* Tm aramalarma ramen Mavi Gzl Yunan ocuu iirini Trke herhangi bir kaynakta ya da internet zerinde
bulamadm. Sanrm ieriindeki Trk kart gelerden dolay iiri bulmak ok zor. iiri ngilizce bulup Trkeye evirdim.
iirin asl Franszca, bulduum dil ngilizce, evirdiim dil Trke. Dolaysyla bu multieviri faaliyeti srasnda iir, anlam ve
dizgesinden muhakkak bir eyler yitirmitir.

Tahsin Nahit (1887-1919) : Ben, Rh- Madur, iirlerim in, Serab- Mstakbel, Yaz Gecesi gibi
manzumeleriyle tannan air, Adalar, Kamer ve Zhre airi olarak hret kazanmtr. iirlerinde Ahmet
Haim'in etkisi grlr. Genelde kadn ve ak temalarn ileyen Nahit iin melal airi denilebilir
(Enginn). Kimi iirlerinde de yaamdan kesitleri ve ocukluk masumiyetini ele almtr. Aruzla yazd
iirlerinde serbest mstezad kullanmtr. Bu iirlerinde temaya paralel olarak birden fazla aruz kalb
kullanmtr. iirlerini Ruh- Bikayd adl kitapta toplamtr.
h ben, ben, ne hastaym bilsen:

Kalbimin zdrb- mll,

Rhumun ihtiss- mehl
Ne kadar baka herkesinkinden
Sen ki feyf-y bnasbimde,
Bir kk nr- rahm efkatsin,
Dinle, rhumdan akseden bu tann
Hasta bir telde hasta bir name. (Hasta Bir Name)

iir: Rh- Bkayd

Oyun: Hicranlar, Firar, Jn Trk, Akmz, Sanatkrlar, Ksem Sultan, Ben Baka, Osman- Sani, Talk,
Bir Mcadele-i Hissiye, Krk Mahfaza.
Adapte: Rakibe, Bir iek Bir Bcek, Akortac, Bursal Hle

Fecr-i Ati Roman

Fecr-i ticiler arasnda her ne kadar edebiyat tarihine ml olmu nemli romanclar yoksa da birkan bu
notlara almak faydal olacaktr.

Cemil Sleyman (1886-1940) : Cemil Sleymann eserlerinde Halit Ziyann ak etkisi

grlmektedir. Psikolojik tahlillerde Mehmet Raufun izleri hissedilmekle beraber ona asl tesir eden Halit
Ziyadr. Ak- Memnuyu sekiz defa okumaktan kendimi alamadm demesi de bu kany glendirmektedir.
Balangta hikyelerinde ak ve kadn anlatan Cemil Sleymann hikyelerindeki kahramanlarnn
zelliklerini vermesinde mesleinin ak izleri grlmektedir. ou hikyelerinde kahramanlar hasta ve
veremli kadnlar, harp yllarnn zdrabn eken insanlardr.
Fecr-i Ati Ktphanesi serisinin ilk kitab yazarn "Timsal-i Ak" adl eseridir.
30 yanda dul bir kadnn kendisinden olduka kk bir delikanlya akn anlatan "O Siyah Gzler" yazara
dneminde n kazandrmtr.
Yakup Kadri, Cemil Sleyman iin "Halit Ziya'nn eserlerini bire bir kopya ediyor." der.
Roman:
Kadn Ruhu
nhizam
Siyah Gzler
Hikye:
Timsal-i Ak

zzet Melih (1887-1966) : zzet Melihin Trke ve Franszca iirleri dergilerde yaynlanmtr.
1908'den sonra roman ve tiyatro eserleri yazmtr. Leyla isimli Franszca tiyatro eseri, Beyolu
tiyatrolarnda oynanmtr. Sermed ve Tezad isimli hikye ve romanlar vardr. Nihat Sami Banarl, onun
yaz hayatn yle yorumlar: lk zamanlarda kuvvetli ve mit verici olmasna ramen, o da arkadalar gibi
edebiyat sahasndan abuk ayrlmtr.

2. Merutiyet Dnemi Tiyatrosu

Bu ksm hazrlanrken Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yeni Trk Edebiyat Ana Bilim
Dalnda 2010 ylnda Semra Demir tarafndan yaplan 2. Merutiyet Dnemi Trk Tiyatrosu adl yksek
lisans almasndan dorudan faydalanlmtr.
1.1.Merutiyetin lannn Trk Tiyatrosuna Yansmas
Merutiyetin ikinci kez ilannn ardndan ilk iki gn byk bir suskunluk ve tedirginlik sz konusudur.
Gazetelerde kan haberler, ilanlar bir ihtiyat ve korku ile karlanmtr nce. Fakat ikinci gnn sonunda
bu korkunun yersiz olduu anlalm ve aylar sren kutlamalar yaplmtr.
Tiyatro alannda da kendini gsteren zgrlk adeta mantar gibi treyen tiyatro ve kumpanyalara sahne
olmutur. O zamana kadar evrelerince yadrganan aktr olma heveslisi birok gen yava yava cesaret
kazanm ve oyunlar karmaya balamtr. Merutiyetin nc gn Sahne-i Heves adyla bir
tiyatro, Sanayi-i Nefise adyla bir kumpanya kurulur. Bunlarn ardndan Dart-Temsil-i Osmani adyla
kurulan bir heyet Ramses isimli bir piyesi sahneler. Bu ard ardna kan tiyatrolar ve tiyatro eserleri
eitimsiz ama hevesli gen neslin amatr ruhla yapt klardan ibaret kalr ve neredeyse tamamna yakn
ksa srede snp gider.
Tiyatro denilince akla gelen ikinci nemli unsur, seyirci yani halk iin de syleyeceklerimiz bunlara yakn
ifadeler olacak. lann ardndan baskdan kurtulup kendini ar bir zgrlk ortamnda bulan halk da bu tr
sosyal olaylara youn ilgi gstermeye balar. 23 Temmuz 1908den hemen sonra sahnelenen Tanzimat
dnemi hrriyeti yazarlarnn (Namk Keml, emsettin Sami, Ebuzziya Tevfik) tiyatrolar (Vatan -yahutSilistre, Glnihal, kif Bey, Bes, Ecel-i Kaza, vb.) seyirciden byk ilgi grd. O dnem, insanlarda
zaten youn olan hrriyet cokusunu daha da artran bu oyunlar amatr tiyatro heveslilerini daha da
cesaretlendirmi ve etraflarna birka kii toplayarak tiyatro kurmalarna, bulduklar yerde oyun
sahnelemelerine sebep olmutur. Osmanl Komedi Kumpanyas, Vatan Tiyatrosu Kumpanyas, Milli
Osmanl Dram Tiyatrosu, Heveskern Cemiyeti, Osmanl htilal Kumpanyas, Millet Tiyatrosu, Yeni
Osmanl Tiyatrosu, Tasfiye-i Ahlak Kumpanyas, Jn Trk Tiyatro Heyeti, Trk Sahnesi bu ekilde
kurulan ve byk ounluu bir-iki oyundan sonra dalan kumpanyalardan bazlardr.
1.2. Milli Tiyatro Oluturma abalar
Amatrce yaplan almalar, bir btnln olmayndan kaynaklanan danklk zaman zaman bir milli
tiyatro kurma dncesinin de olumasna zemin hazrlamtr. rnein smail etilinin bahsettii,
1909da Recaizade Mahmut Ekremin bakanlnda; Ahmet Hikmet, Cenap ehabeddin, Hseyin Cahit,
Hseyin Rahmi, zzet Melih, Ali Kemal ve Mehmet Raufla oluturulan bir edebi heyet bu amala kurulur.
Fakat 31 Mart Vakas zerine fazla bir varlk gsteremeden dalr.
Dnemin ilk ciddi ve uzun mrl topluluu Burhaneddin Tepsi Kumpanyasdr. Konuyla ilgili bir
tekzip yazsn Burhaneddin Beyin[2] kaleminden Alemdar Yaln vesilesiyle aynen aktaralm: 1908
senesi merutiyetinin ikinci aynda Paristen Muallimim Silvenin konservatuardaki devam ettiim
snfmdan kp stanbula geldim. stanbul ehremaneti bana Tepebandaki Elyevmi ehir Tiyatrosu idare
mdriyeti tarafndan igal olunan odalar vard. Benim ricam zerine mze mdr Hamdi, Recaizade
Ekrem, Tevfik Fikret Hseyin Cahit, Mehmet Rauf, Ahmet Hikmet vesair baz tiyatro muhipleri tarafndan
bir heyet-i edebiye tekil olundu ve derhal kumpanyann tesisiyle ie baladm. Bunlarn hepsi benim
namma ve benim iin yapld. Ahalimiz tarafndan byk tezahratla karlandm. Bundan sonra Muvahhit,
Erturul Muhsin ve . Galip kumpanyama geldiler. Kendilerinin de itiraf ettikleri vechile aile ocuklarndan
mrekkep ilk tiyatro kumpanyasn yaparak memleketimizde en byk inklab yaptm ve yine bundan (19)
sene mukaddemde (1922) yine ilk Trk hanmlarn sahneye ben kardm. Dnemin nemli
edebiyatlarnn teviki ve destei ile kurulan heyet Trk tiyatrosu asndan ele alnabilecek nemli bir
teebbstr.

Dnemin bir baka ciddi teebbs iin etili 1914te kurulup faaliyete balayan ve sonralar ad stanbul
ehir Tiyatrolar olarak geen Drlbedyi-i Osmanyi adres gstermektedir: stanbul belediye
bakanlarndan Operatr Cemil Paann giriimleri ile tannm Fransz aktr ve Odeon Tiyatrosu mdr
Pierre Antoine stanbula davet edilir. Bir okul olarak dnlen Drlbedyi-i Osman tiyatro
faaliyetlerinin yannda oyuncu da yetitirecektir. Sava artlar sebebiyle ancak 1915te Hseyin Suadn
rk Temel isimli adapte eseriyle perdelerini aabilen kurum, Trk sanatkrlarn tiyatro trnde eser
yazmaya tevik etmesi bakmndan da nemlidir. Nitekim 1915ten itibaren yazarlarn tiyatro trne
yneldikleri grlr. 14 Temmuz 1914te alnacak talebeleri tespit etmek zere bir imtihan alm,
ardndan dersleri verecek hocalar da tayin edilmitir. Dnemin tannm aktrleri Drlbedyi-i Osman
Tiyatro Mektebine hoca tayin edilmitir. Mnakyan Efendi, Ahmet Fehim Efendi, Rza Tevfik, Halit Fahri,
Yahya Kemal bu isimler arasndadr. Drlbedyi-i Osmannin almalar Osmanl Devletinin Dnya
Savana Almanya yannda katlmasyla yarm kalmtr. Fransa ile savaa girmemiz sebebiyle Antoine
mukavelenin bitmesini beklemeden memleketine dnmtr.
Bu dnemde genellikle siyasi ve itimai konulara temas etmeyen adapte yahut baka Fransz Bulvar
Tiyatrosu komedileri de sahnelenmitir. Drlbedyi dnda Muhsin Erturul tarafndan kurulan Edebi
Tiyatro Heyeti Kuzey Avrupada gelien teknikle piyesler sahnelemitir.
Devletin de bir ynetim teknii olarak tiyatrodan istifade etme dncesini Alemdar Yaln 29 Ocak 1917
tarihli bir gazete haberinden[3] aktarmaktadr: Memnuniyetle istihbar olunduuna gre baz zevat ve
makam- aliyyece, millet-i muhteremin Ordu-yu Hmayn hissiyat cengaveranesi ilamaksadyla suret-i
mahsusada askeri piyesler tertip ve tahrir ettirilmeye balanlmtr. Sahnenin hissiyat zerine tesir-i
mahsusu bugn aikar bir hakikat oluundan teebs-i vakay memnuniyetle karlyoruz. lk eser Irak
Cephe-i Harbinin mefahirini tezekkren yazlm Sancak Altnda unvanl piyes olup kariben kefe-i luzum-
askeriyesiyle mkemmelen ve muntazaman mevki-i muhtelifede vaz sahne edilecektir.
II. Merutiyet sonrasnda kendinden nceki dneme gre daha canl bir tiyatro olduunu ve btn
olumsuzluklara ramen bu dnem tiyatrosunun Cumhuriyet Dnemi Trk tiyatrosunun zeminini
oluturduunu ifade eden smail etili, tiyatronun bu kadar heyecan ve teebbse ramen istenilen, hak
ettii kalite ve seviyeye ulaamamasn baz nemli engellere balamaktadr: Sz konusu teebbs ve
heyecana ramen II. Merutiyet sonras Trk tiyatrosunun varln srdrp geliebilmesine imkn
vermeyen birtakm engeller mevcuttur. Bunlar:
- Pe pee gelen savalarn (Trablusgarp, Balkan, Birinci Dnya, stikll) tiyatro sanat yapabilme
imknlarn ortadan kaldrmas;
- Yetimi profesyonel oyuncu yokluu veya yetersizlii;
- Mslman-Trk kadnnn sahneye kmamas/kamamas;
-Profesyonel oyuncu yetitirecek eitim kurumlarnn olmamas;
-Seyircinin tiyatro kltrnden bir hayli uzak olmas;
-Tiyatro binalarnn yetersizlii;
-Devlet, belediyeler ve dier kurumlarn tiyatroya yeterince madd ve manev destek vermemesi/verememesi;
-Kaliteli telif, tercme veya adapte eserlerin azl;
-Baz kesimlerin tiyatroya kar olumsuz tavr taknmas;
- Tiyatro faaliyetlerinin byk lde stanbulla snrl kalmas.
Belirtilen sebepler dnemin tiyatrosunun profesyonel bir kimlik iinde kurumlamasna, sreklilik iinde
geliip zenginlemesine, eitli kusur, eksiklik ve yetersizliklerden arnarak mkemmellemesine imkn
vermemitir. Dolaysyla 1908-1923 dnemi Trk tiyatrosu, profesyonellikten bir hayli uzak ve daha ok
amatr; bina, oyun ve oyuncu bakmndan yetersiz; ayrca dnemin siyasi ve fikri akmlarnn tesiri
altndadr.
1.3. II. Merutiyet Dneminde Konularna Gre Tiyatro Eserleri
Bu dnem tiyatrosundan bahsederken kalitesini, kalcln, seviyesini, sahne vs. mkemmelliini bir
kenara brakarak syleyebildiimiz tek kesin yarg; bu dnemde ok fazla tiyatro eseri verildiidir. Bu
okluk elbette ki, ister istemez, konu bakmndan da eitlilii mecburi klmaktadr. lk balarda youn
olarak grdmz Abdlhamid aleyhtarl, yeni rejim taraftarl hrriyet sarholuu iinde bir sre
varln ve etkisini korumutur. Fakat sonralar hrriyet ve zgrlk kavramlarnn iinin boalmas hatta

daha doru bir ifadeyle zaten ii bo olan bu kavramlarn doldurulamamas, ttihat ve Terakkinin
beklenenin aksine baskc bir rejime ynelmesi bu duygularn neredeyse yok olmasna sebep olmutur. Yok
olmasa da aksileri ile yer deitiren bu duygular tiyatro eserlerinin konularna da etki etmitir. Daha
sonralar tiyatroda hayal krkl olarak ifade edilen bu duygulardan halk uzaklam ve toplumsal
konulara meyletmitir. Srecin de etkisiyle sava, ideolojik fikirler, aile-birey gibi yaklamlar tiyatro
eserlerinin konular olmutur. imdi bu konular ve bu konularda yazlan eserleri ok ayrntl olamasa da
vermeye alalm:
1.3.1. Abdlhamid ve Ynetimini Tenkit
II. Merutiyetin ilan Trk toplumu iin birok anlamda dnm noktasdr. Her eyden nce 33 yl biriken,
biriktike katlaan Abdlhamid ve istibdat kininin alenen ifade edilebildii bir dnemin balangcdr. Bu
ifade kendini kimi zaman bir iirde, kimi zaman bir romanda ve elbette kimi zaman da bir tiyatro sahnesinde
bulmutur. lk dnemde en ok rabet gren tiyatro eserleri, bu yzden, bu kinin anlatld eserler olmutur.
Bu ksmda zikredebileceimiz ilk eser Ahmet Bahrinin Gasp ve Nedamet ve Yine hanet (1910) isimli
eseri olacaktr. 35 paradan oluan eserin Milli Ktphanede bulunan nshasnda 23 paradan sonras
yoktur.
Yine bu konuyla alakal bir baka piyes de Mithat Cemalin Kemal (1912) isimli eseridir. Sultan
Abdlhamid Hann clus merasimi ile balayan eserde tarihi bir vaka olan devlet ricalinden iki karakterin
mcadelesinde Mahmut Paann stn gelii anlatlmaktadr.
stibdat ynetiminin ortaya kmasyla alakal piyeslerden bir tanesi de Mithat Paa-yahut-Hkm-i
damdr. Yldz mahkemeleriyle alakal olan piyes Abdlhamidin clusu ve ilk padiahlk devrelerini
anlatmaktadr.
Bizzat padiahn ahsiyetini eletiren bir piyes olan Yldz Facialar (1911) Morlzade Vassaf Kadriye
ait bir eserdir. Her perdesi ayr bir konuya temas eden eserde tasvirler dikkat ekmektedir.
Sz konusu olan Abdlhamid ve eski ynetim olunca 31 Mart Vakas da elbette eserlerin konular
arasndadr. Bununla ilgili nemli bir eser Dr. Kamil Beyin Dzgn Yz-yahut-Hrriyet Ordusudur
(1912). Piyeste padiahn ahsyla ilgili ithamlar propaganda amal olup tamamyla hayal rndr.
Burada zikredeceimiz bir baka eser Fehime Nzhetin hafiyelii eletirmek maksadyla yazd Bir
Zalimin Encamdr (1908).
Bir baka nemli konu olan rvetle ilgili ise en dikkat eken eser Tahsin Nahidin Jn Trk (1909)
isimli eseridir. Piyes Mnakyan tarafndan repertuarna alnarak gsterilmitir. Ayrca; Moralzde Vassaf
Kadrinin Sultan Murad (1912), Mukaddeme-i nklap;Dr. Kamil Beyin Canl Cenaze (1909),
Bklmez Kol-yahut-10 Temmuz (1909);Ahmet Cevatn Yldzn Sonu (1909); Yusuf Niyazinin
Hafiye Melanetleri (1912), Mlevves-yahut-Bir Casusun Akbeti (1912); Fehime Nzhetin Adalet
Yerini Buldu; Halil Rdnn 10 Temmuz (1908); Enis Avninin Ak ve stibdat (1910);Hseyin
Nazminin Gen Zabit-yahut-stibdat Zulmleri; ehbenderzde Ahmet Hilminin Bir Fedakrn
lm (1910) isimli eserleri de Abdlhamid ve ynetiminin eletirilmesi erevesinde yazlm balca
eserlerdir.
1.3.2 Yeni Rejim Taraftarl ve Hayal Krkl
Bu dnem sahnelenen tiyatro eserlerinin konularn oluturan Abdlhamid ve istibdat aleyhtarl ayn
zamanda ve doal olarak yeni rejim taraftarln da beraberinde getirmitir. Baskdan kurtulan insanlar
hrriyeti cokuyla yaamaya balam, bu coku tiyatro eserlerine de yansmtr. Yukarda ad geen
eserlerin birou ayn zamanda hrriyet yanls olan eserlerdir.
Fakat bu coku bir sre sonra snm, insanlar bekledikleri ve hayal ettikleri o byk deiimi grememi,
byk mitlerle iktidara gelen ttihat ve Terakki beklenenin aksine bir baar salayamam, rvet, iktidar
mcadelesi ve bunlarn getirdii olumsuz sonular neticesinde baskc bir anlay ortaya kmtr. Byle

olunca eserler, bu yanl ynetimi ve baarszlklarn sergileyen oyunlarla durumu sahneye yanstmaya
baladlar.
Bu konuyu ele alan eserlerden ilk olarak bahsedeceimiz Safvet Nezihinin zah ve stizah isimli
piyesidir. Hiciv mahiyeti tayan eser, yeni rejim iindeki meclis faaliyetlerini ele alm ve bu sebeple
devrinde byk eletirilere maruz kalmtr.
ttihat ve Terakki Cemiyeti iinde yaananlarn da eserlere konu olduu dnemde bu mahiyette ele
alnabilecek nemli bir eser de Devr-i Sabkta Vkela isimli piyestir. ttihat ve Terakki Cemiyetinin
gizli kabul merasimine yer veren piyes, cemiyete girenlerin sonradan verdikleri bilgiye de aynen
uymaktadr. Hadise, gzleri balanan bir zabitin Kuran- Kerim ve silah zerine yemin etmesidir. Hseyin
Cahit Beyin de bu yemin merasimini benzer bir ekilde anlattn syleyen Alemdar Yaln konuyla ilgili
u ifadelere yer verir: O zaman Nur- Osmaniyede eref sokanda olan Tasvir-i Efkr gazetesinin
idarehanesinde cereyan eden hadise, Hseyin Cahit Beyin gzleri balanarak bir baka odaya alnp bir
iskemleye oturtulduunu, sonra gzleri alnca karsnda ba krmz bir rtyle kapal olan ahsn
cemiyetin hususi armas nnde bulunduunu, tabanca ve Kuran zerine yemin ettiini anlatmaktadr.
u eserleri de yine bu konu iinde ele almak doru olacaktr: Safvet NezihiGaribeler (1909), hsan
Adl Hile-i Mahmut evket-yahut-Hrriyet Kurbanlar (1919), Bulgurluzde Rza Bey Caniler
Saltanat (1919), Aka Gndz Ak ve stibdat.
1.3.3. Aile ve Toplum Hayatnda Yaanan Olumsuzluklar
II. Merutiyetle devlet yapsnda ve ynetiminde gerekleen ciddi deiim, kendini aile ve toplum
yaants iinde de gsterir. Merutiyetin ilanndan nce balayan Avrupal gibi yaama merak, merutiyetin
ilanyla birlikte daha da hzl bir gelime gsterir. Buradaki gelime ifadesini, yazk ki, olumlu bir
anlamda kullanamyoruz. Zira, bundan nce Tanzimat devrinde balayan yanl Batllama, takliti yaam,
grdn hatta duyduunu olduu gibi alma eklindeki bilinsiz hareketler sadece takliti bir Avrupa
yaanty yaygnlatrmaya yaramtr. Bu da, doal olarak, insanmzn aile ve toplum yaantsnda ciddi
anlamda yozlamaya sebep olmutur. Artk elencelere Mslman erkekler de katlmaya, Avrupa mefruat
kullanlmaya, elence meknlar Beyolu snrlarn ap neredeyse tm stanbula yaylmaya balamt.
Elbette ki tm toplumu saran bu hastalk, tiyatro eserlerinin de konusu olmutur. Kimi tiyatro eserlerinde
Avrupa mefruat ve eyalarn tasvirleri nemli yer tutar. Bu konuda Alemdar Yalnn u ifadeleri durumu
aklar niteliktedir: Mefruatn ve davranlarn asrilemesi ve aile hayatnda umumilemesini bilhassa
Servet-i Fnn edebiyatlarnn piyeslerinde grmekteyiz. Mehmet Rauf ve Raif Necdetin birlikte
yazdklar Trajede tablo ve sahne tasvirlerinin hemen tamamnda Avrupa mefruat kullanlr.
Ak Dersi isimli piyeste de bir alafranga kadn yatak odas anlatlr. Balca dikkat ekici eyalar
unlardr: Bir Vens heykeli, siyah mobilyadan bir kadn alma masas, ezlong. Mehmet Raufun
Pene isimli piyesinde de tablolar bu ekilde en ince teferruatna kadar tasvir edilir. (Yaln, 2002: 246)
Toplum yozlamasn konu eden baz tiyatro eserleri de unlardr: Hseyin SuadKirli amarlar
(1910), ehabeddin Sleyman Frtna (1910), Safveti ZiyaHaralambos Cankiyadis (1912), Afife
Kemal rad- ebab, Mehmet RaufSansar (1920) ve Pene (1909), Reat Nuri Gntekin Haner
(1921), Hseyin Rahmi Hazan Blbl, Sermet Muhtar Alus Ev lac (1919), Ahmet Reat Beyin
Hakk Var (1919).
Bu dnem tiyatro yazarlarnn en ok eser verdikleri konulardan bir tanesi de sosyal hayatn bir baka yn
olan ailedir. Merutiyetin ilan ile balayan heyecann yava yava snmesinin ardndan artk edebi
anlamda hayata yaklald, eserlerde aile, kadn, evlilik gibi konularda yapc yaklamlarn ortaya kt
grlr.[5]Eserlerde younlukla ak, aile zoruyla evlilik, imknsz ak, grc usul evlilik, dm
kadnlarn sebep olduklar ykmlar, yasak akla gelen ihanet, ok kadnla evlilik gibi konular bu erevede
ele alnanlarn balcalardr.

Yusuf Ziyann Hafiye Melanetleri, Ali Haydar Emirin Nereye, Tahsin Nahit veNevvare Ruhsarn
birlikte yazdklar Jn Trk, Aka Gndzn Muhterem Katil,Ahmet Hikmetin Kadn Oyuncak
Deildir, Abdlhalim Hadinin efka, Tahsin Nahit ve ehabeddin Sleymann birlikte yazd Ben
Baka isimli eserleri ak, kadn ve evlilik geninde cereyan eden konular ele alan eserlerin balcalardr.
(Yaln, 2002: 248-253)
1.3.4. Siyas Anlamda ne kan Fikir ve deolojiler
1908-1923 yllar, yzyllar boyu varln srdren ve uzun bir dnem dnyaya hakim olan bir devletin
etkinliini kaybetme, ezilme ve nihayet yok olma srecinin adeta son perdesidir. Bu yllar, byk k
iinde, bata siyasiler ve aydnlar olmak zere, toplumun her kesiminin kurtarmak ve kurtulmak adna
rpnnn ve bu rpnlarn sona gtrnn en ac ekliyle yaand yllardr. te bu aresizlik iinde
kurtulu midiyle ortaya birok fikir ve ideoloji atlmtr. Kimi kurtuluu Osmanl ats altnda bir
olmada, kimi Trklk kimliinde, kimi slam sanca altnda toplanmada grmtr. Ortaya atlan bu
ok eitli fikirlerden bir ksm devlet politikas olarak benimsenmek istenmi, bir ksm ortaya atanlar
dnda kimseden yank bulmamtr.
te bu ortamda fikir reten aydnlardan byk bir ksm sanatyd ve fikirlerini sanat eserleriyle halka
ulatrmay hedeflediler. Tiyatro da o dnemde bu amala kullanlan bir edebi tr olarak karmza
kmaktadr. Hatta tiyatro dier trlere gre daha ksa srede daha ok kitleye ulat iin bu anlamda daha
fazla rabet grd diyebiliriz. Genel olarak Trklk, slamclk, Osmanlclk, Feminizm ve Halklk
balklar altnda toplayabileceimiz bu fikir ve ideolojiler erevesinde yazlan tiyatro eserlerini, hi
olmazsa isimlerini zikrederek vermeye alalm.
1.3.4.1. Trklk ile lgili Tiyatro Eserleri
Bu konuyla ilgili ilk syleyeceimiz piyes Aka Gndze ait olan Yarm Trkler (1919)dir. Siyasi
Trklk hareketinin nde gelen isimlerinden olan Aka Gndz romanlarnda olduu gibi tiyatrolarnda da
Trklk fikrini savunan bir isimdir. Sz konusu eser de kozmopolitizm ve Trklk anlaynn
mcadelesini ileyen nemli bir eserdir.
Yine Mehmet Srrnn Trk Kan (1913) da Trklk ve zellikle de Turanclk fikrinin savunulduu
bir piyestir. Eser, okullarda ahlak dersinde anlatlan, milletlerin ve insanlarn kardeliine inanmayan
Orhann meseleye Trklk asndan bakn ve tek kurtuluu Turanda grdn anlatmaktadr.
Ayrca; Aka Gndzn Muhterem Katil (1914), Bitlisli Rza Suatn zmirin gali (1922), Celal
Esatn Bay Turgan (1914), Musahipzde Celaln Trk Kz (1909) isimli piyeslerinde de Trklk
fikri ilenmektedir.
1.3.4.2. slamclk ile lgili Tiyatro Eserleri
Bu ideolojiyi ileyen ilk eser, Birinci Dnya Savann ilk yllarnda Muhiddin Babann kaleme ald
Halife Ordusu Msr ve Kafkasta (1915) isimli piyestir. Kafkas Cephesinde halkn, halifenin emrine
uyarak, Osmanl ordusuyla savaa katlmasnn ilendii eserde slamclk fikri savunulmaktadr. smini
slamclk fikrinden alan Yavuz Sultan Selim ve ttihad- slam Siyaseti isimli piyes ise Alemdar
Yalna gre ismiyle konusu birbirine pek de yakn olmayan bir piyestir. Piyesin ismi ile mevzuu arasnda
yakn bir mnasebet yoktur. nk Yavuz Sultan Selim Hann ittihad- slam siyasetinin can alc noktas
olan Msr Seferine hi temas edilmemektedir.

1.3.4.3. Osmanlclk ile lgili Tiyatro Eserleri

Osmanclk fikrini savunan eserler arsnda ncelikle Silah Tahsinin Girid (1910) isimli eseri
saylabilir. Eser Girid adasnn Osmanl-Yunanllar tarafndan igalini ve oradaki Mslman halkn grd
zulm ve basky anlatmaktadr.
Yine Yusuf Ziya Suatn zmirin gali isimli eseri bu erevede kaleme alnm eserler arasnda
saylmaktadr. Piyes, artlarn deimesi neticesinde Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti adn alan Cemiyet-i
Mukaddesenin Trklk fikri ile Hrriyet ve tilaf Frkasnn Osmanclk fikri arasndaki atmay ele
almaktadr.
1.3.4.4. Feminizm ile lgili Tiyatro Eserleri
Bu konuda ele alnan eserleri Alemdar Yaln balkta toplar: Kadn haklarn mdafaa eden veya
kadnlara cemiyette daha fazla yer verilmesi lazm geldiini ileri sren fikir hareketinin piyeslere aksini
noktada toplamak mmkndr:
1. a.
Kadnn erkekler gibi devrin siyasi hareketlerine katlmasn mdafaa eden piyesler.
2. b.
Kadnlarn cemiyet iinde evlilik ve boanma dahil olmak zere erkeklere eit olmas lazm
geldiini ileri sren fikirleri ileyen piyesler. Bu tarz piyesler kadn-erkek mnasebetlerini de birok
noktadan tenkit etmektedir.
3. Trk kadnlar ile yabanc kadnlar karlatran piyesler.
Bu tr piyeslerden ilki Rza Suatn zmire Doru isimli eseridir. Eserde ttihat ve Terakki Cemiyeti
mensuplarnn yeni bir cemiyet kurmak iin yaptklar toplantlarda verilen konumalarla kadna cemiyet
iinde erkeklerle eit grev verilmesi fikri ilenir.
Mevcut siyasi rejime kar kadnlarn daha aktif olmasn savunan bir baka piyes iseTahsin Nahitin Jn
Trk isimli eseridir. Eser kadn-erkek mnasebetlerine deinerek kadnlarn da en az erkekler kadar rejim
aleyhine almalar gerektiini iler.
Kadnlarn grc usul ile evlendirilmelerini, bir mal gibi alnp satlmalarn tenkit eden bir eser ise Cenap
ehabeddinin Krebe isimli piyesidir. Eser aile geimsizlik ve huzursuzluklarna kadn-erkek
eitsizliinin sebep olduu konusunu iler.
Kadn konusunu bambaka bir adan ileyen nemli bir eser de Afife Kemalin rad- ebab isimli
piyesidir. Eserde Avrupal olabilmek adna evlilikten uzak duran, sanatln evlilikle son bulacan
dnen gen kzlar eletirilir. Yazar, kadnlarn hayat iinde daha aktif olmalarndan yana tavr koyar ancak
bir kadnn ilahi bir kanun olan annelik vasfn da tamas gerektii fikrini savunur.
Kadn haklarn savunan bir baka eser, Selanikli Abdi Tevfik Beyin Bir Kelime Mthi Bir Felaket
isimli eseridir. Eser, ei yabanc bir kadnla mnasebet yaayan bir kadnn dt g durumlar
anlatrken, kadnn evlilik ilikilerinde erkek karsnda kanuni hak ve korumasnn olmayn eletirir.
Ayrca; zzet Melihin Leyla, Mfit Ratibin Zencir (1920), H. Ziya Uaklgilin Kabus (1918) isimli
piyesleri de bu erevede ele alnabilecek eserler arasndadr.
1.3.4.5. Halklk ile lgili Tiyatro Eserleri
Dnemin Osmanl aydnlarnn ne srd bir baka fikir ise halka gitme fikridir. Bu, ya halktan harisi
bir terbiye almak iin ya da halka medeniyet gtrmek iin yaplmaldr. Bu konuda en nemli
eserler Tunal Hilmi Beyin Memi avu serisidir. Mebuslar Meclisinde Bir Kyl (1910), Memi
avu Sayvanda (1922), Kyl Memi avu Ankarada Halk Dersleri Krssnde (1923) isimli
eserler bu seri iinde ky, kyl ve onun sorunlar zerinde durur.

1.3.5. II. Merutiyet Sonras Yaanan Savalarn Perdeye Yansmas

II. Merutiyet sonrasnda pe pee yaanan savalar 20. yy. Trk tarihinin nemli bir ksmn
oluturmaktadr. Trablusgarp, Balkan, Birinci Dnya ve stikll savalar milletin her ferdini olduu gibi
tiyatro sanatlarn da etkilemitir. Yaanan savalar, savalarn getirdii ac ve zorluklar, Trk askerinin
gsterdii kahramanlklar, kaybedilen topraklar tiyatro eserlerinin nemli bir ksmnn konusunu
oluturmutur.
Abdurrahman Alinin Devlet-i liye-talyan Muharebesi-yahut-General Konovann Nedameti
(1922), Mehmet Raif Beyin Osmanl-talya Trablusgarp Muharebesi-yahut-Osmanl Muzafferiyeti
(1912) isimli eserleri Trablusgarp savan; Sleyman Srrnn Gayz (1912), Melikzde Fuatn Edirne
Mdafaas-yahut-kr Paa (1913) isimli eserleri Balkan savalarn; Bulgurluzde Rzann Caniler
Saltanat (1914), Muhiddin Babann Halife Ordusu Msr ve Kafkasta,Muhiddin Mekkinin Vatan
Daha Gzel, Abdlhalim Hadinin efka, Aka Gndzn Muhterem Katil, Mithat Cemal Kuntayn
Yirmisekiz Kanunuevvel (1918), Faik Ali Ozansoyun Payitahtn Kapsnda, brahim Aleaddinin
Sulh ve Harp, Feyzullah Sacidin Yaradl Cilvesi isimli eserleri de Birinci Dnya savan konu alan
piyeslerdir.
1.4. Edebi Akmlara Gre II. Merutiyet Trk Tiyatrosu
II. Merutiyet Trk tiyatrosunu, yazarlarn bal olduklar edebi akmlara gre tasnif etmek mmkn olsa da
bu ok salkl bir tasnif olmayacaktr. Zira bu dnemdeki tiyatro mektepleri anlay bakmndan
birbirlerinden ok farkl olmadklar gibi hemen hepsi eserlerini ayn dnemde vermilerdir.Biz burada
dnemin edebi akmlar iinde tiyatroyla az veya ok herhangi bir sebeple temasta olan yazarlarn isimlerini
vermekle yetineceiz.
Servet-i Fnn Tiyatrosu: Cenap ehabeddin, Halit Ziya Uaklgil, Hseyin Suat, Mehmet Rauf, Ali
Ekrem, Safveti Ziya.
Fecr-i ti Tiyatrosu: Tahsin Nahit, Mfit Ratip, ehabeddin Sleyman, zzet Melih.
Milli Edebiyat Tiyatrosu: Yusuf Ziya, Halit Fahri, Aka Gndz, Reat Nuri, Halide Edip, Yakup Kadri.

MLL EDEBYAT
Genel olarak dnldnde bir milletin, kavmin edebi birikimlerinin tamamn kapsayc nitelikte bir
terim olan milli edebiyat, Trk edebiyat tarihiliinde daha zel bir alann ad olarak karmza kar. Gerek
ieri, gerek kapsam, gerekse balang ve biti tarihleri arasnda yer yer gnmze kadar sren tartmalar
barndran bu tasnif, merkezi snav sistemlerinin kabulyle 1911-1922 arasn kapsayan dnemdir.
Her ne kadar merkezi snav sistemi kurumu tasnif ve snrlar byle izmi olsa da bir edebiyat retmeninin
milli edebiyat kavram zerindeki tasnif ve tarif tartmalarn bilmesi gerekmektedir. Ben, notlarn hacmini
de gz nne alarak buraya tartmalarn temel izgilerini koymann uygun olacan dndm.
Kavram, Adlandrma, Snrlar
Trk kltr tarihinde Mill Edebiyat ibaresini ilk defa Aralk 1910'da, t-i Edebmiz balyla Gen
Kalemler dergisinde Ali Canip Yntem kullanmtr (Parlatr, etin).
Bizim bir edebiyyt- milliyyemiz yoktur; bu bir ihtiyatr ki mazhar olmazsak ok yazk olur. (ab)

Kavramn ilk kullanld metin belli olsa da "milli edebiyat"n ne zaman balayp ne zaman bittii konusu,
Trk edebiyat tarihinin hl tartlan konularndan biridir. imdi bu tarihlendirmelerden bazlarna bakalm.
Balang in nerilen Tarihler:
Tanzimat ncesi:
Fuat Kprl, 1921 ylnda makale olarak yazp 1928 ylnda genileterek kitaba dntrd "Mill
Edebiyat Cereyannn lk Mbeirleri" adl eserinde, 16. yzyl airlerinden Tatavlal Mahrem ve Edirneli
Nazmnin aruzla fakat daha ok Trke kelimeleri tercih ederek Trk zevkine uygun bir dille yazd
iirleri bu dnemin balangc olarak alr.
Banarl, 18. yzylda, k tarz syleyile, ehirlerde gelien halk dilinin ve divan tarz syleyiin
birlemesinden doan ve en nemli temsilcisine Nedim ile kavuan mahallleme cereyan, Mill
Edebiyatn ilk izlerinin grld bir sre olarak dnr.
Tanzimat sonras:
Agh Srr Levent, Milli Edebiyatn, ok genel anlamda, etkisini daha ok Tanzimat dnemi sonrasnda
gsteren Trkenin sadelemesi hadisesiyle balatlabileceini ifade eder.
Abdlkadir Hayber ve Hseyin zbay, Mill Edebiyatn Muallim Ncinin 1891 ylnda yazd Gazi
Erturul Bey adl iiriyle balatlabileceini sylerler. Bu iirin aada alntlanan blmnde Muallim
Nci'nin, Trk kavramn, Mehmet Eminden nce ve mill bilinci ne karan bir tarzda kullandn ifade
ederler:
Zikre yndr Frtn her yeri
Ben ki bir Trkm unutmam Caberi
Trk olan nimetins olmak gerek
Var yeri gitsem mezr- Trke dek

Abdullah Tansel ve Kazm Yeti, Milli Edebiyat Mehmet Eminin 1897 ylnda nce Selanikte yaymlayp
bundan iki yl sonra Trke iirler balyla kitaplatrd iirlerle balatrlar. Onlara gre edebiyat
balatan dize; Anadoludan Bir Ses Yahud Cenge Giderken adl iirin Ben bir Trkm, dinim cinsim
uludur dizesidir.
Orhan Okay, kk 1908 ylna kadar inmekle beraber Mill Edebiyat, 1911 ylnda, Ali Canip-mer
Seyfettin-Ziya Gkalpin, Selanikte birlikte kardklar Gen Kalemler dergisiyle balatr.
Biti in nerilen Tarihler:
Kemal Yavuz, Kazm Yeti, Necati Birinci: 1919 ylnda ortaya kan Mill Mcadele Dnemi Edebiyatna
kadar.
Ali Turala gre Mill Edebiyat akm 1908-1922 yllar arasnda devam eden bir edeb tavrdr.
Kolcu, Tuncer ve Okay'a gre 1923, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatnn balang tarihine kadar.
etili'ye gre 1940, Garip Hareketinin ortaya kna kadar.
Kavram Hakknda Baz Tartmalar:
Kavramlar genellikle soyut ve genel bir anlam tadklarndan ve "milli" kelimesi temelde bir toplumun
btnne ait olma anlam ierdiinden, Mill Edebiyat Kavramna; hangi konuda, hangi zamanda, nerede
ve kimler tarafndan yazlan eserlerin girdii konusu da kavramn ortaya k tarihinde ve gnmzde baz
tartmalar beraberinde getirmitir.

Bu tartmalarn temel k noktas, Milli Edebiyat kavram ortaya atldnda sorulan "...Mesel; Ziya
Gkalp, Mehmet Emin, mer Seyfettin milli iken; Ahmet Haim, Hseyin Rahmi, Ahmet Rasim vs. gayr-
milli midir?" sorusudur.
Tartmayla ilgili dikkat ekici bir bilgiyi Mebbet Bir Tartma: Edebiyatta Millilik, Kagar Dergisi, Say:
16, Temmuz 2000, s. 25-37den sizler iin alntlyorum:
1937de, Aksz gazetesinin am olduu ankete, deiik grteki yazarlarn (ki bunlar toplam 28
kiidir, balcalar: Hseyin Cahit, Fuat Kprl, Yakup Kadri, Peyami Safa, Mehmet Emin, Necip Fazl,
Orhan Seyfi vb.) verdikleri cevaplar hlasa etmek istiyorum. Bu anketin daha sonra kitap hlinde nerinde
(Cokun, 1938: 144), bugn hemen hepsi hayattan ekilmi 28 air, romanc ve yazarn ismi var. Bu
yazarlardan aa yukar drtte birinin fikri u merkezdedir:
Mill olan ve olmayan edebiyat vardr. Mill meseleleri konu alan, 1908den beri yaadmz inklplar,
savalar, onlarn cemiyet zerindeki tesirlerini aratran edebiyat milldir. Divan edebiyat, Tanzimat
edebiyat, hele Servet-i Fnn Edebiyat hi mill deildir.
Ankete cevap verenlerin drtte nn fikirlerini de ana hatlaryla yle hlasa edebiliriz: Bir edeb eser,
hangi milletin dilinde meydana gelmise, o milletin edebiyat erevesi iine girer. Yani bir dilde yazlm
olan ve yksek bir deer tayan her eser, konusu ne olursa olsun milldir. Bu bakmdan ayn dilde meydana
gelmi eserleri mill olan ve olmayan diye ikiye ayrmak mmkn deildir.
Yukardaki alntda da grld gibi edebiyatta millilik, gerek tasnif gerek tarif gerekse ierik olarak,
ortaya atld gnden bu yana snr izgileri kesin olarak izilememi bir kavramdr. Biz, imdilik, merkezi
snav sisteminin kabul ettii tarihleri kabul ederek 1911-1922 arasn kapsayan Milli Edebiyat Dnemini
inceleyeceiz.
Genel Hatlaryla Trk Milliyetiliinin Douu:
Trklk hareketinin, 2. Merutiyet dnemi ncesinde, hazrlk olarak adlandrlabilecek nemli bir
mayalanma sreci vardr. Ancak, 2. Merutiyet Dnemi, hem yava yava Trke bilincinin uyanmas hem
de ele alnan konularn gittike halka ve halkn sorunlarna ynelmesi bakmndan bu dnce akmnn daha
bilinli bir ekilde ortaya kt bir zaman dilimi olarak dikkati eker.
Bu dneme kadar ortaya kan dnce hareketleri iinde en planl ve sistemlisi olan Trklk, 2.
Merutiyet Dnemi'nde kendini bata edebiyat ve kltr olmak zere toplumun her kesimine kabul ettirir.
Plan ve sistem derken kastettiim; bir dnce hareketinin nce belli bir ihtiya sonucunda ortaya kmas;
ortaya ktktan sonra toplumun her kesimine rahatlkla ulaabilmesi iin arac faktr olarak
dnlebilecek, dernek, dergi ve nc/kurucu ahsiyet gibi tayc ve aydnlatc unsurlar bnyesinde
barndrmasdr.
Trklk, bu zaman diliminde, yaygnln ylesine artrr ki; bata edebiyat olmak zere hem siyaseti
hem de devlet politikalarn belirleyen ana dnce damar hline gelir. Tabii bunun salanmasnda
aadaki dergi ve derneklerin de pay byktr:
Trk Dernekler: Trk Dernei (1908), Trk Yurdu (1911), Trk Oca (1912), Trk Bilgi
Dernei (1914), Trk Gc, Halka Doru Cemiyeti (1917)
Trklk Dncesini ne Alan Dergiler: Gen Kalemler (1911), Trk Yurdu (1911), Byk
Emel (1912), Halka Doru (1913), Bilgi Mecmuas (1913), Trk Duygusu (1913), Yeni Hayat (1913),
Trk Sz (1914), Yeni Turan (1913), Mill Tetebbular (1915), Yeni Mecmua (1917), Byk Mecmua
(1919), Kk Mecmua (1922)

Osmanlnn tm Osmanl uluslarn ieren milliyetiliini bu kapsamn dnda tutarsak modern Trk
milliyetilii Ziya Gkalp ile balar. Ziya Gkalpin Turan ideolojisi Trk milliyetiliinin hareket
noktalarndan biri olmutur. Onun 1911de yaymlanan Turan iiri de bu ideolojinin edebi alana yansm
eklidir:
Vatan ne Trkiyedir Trklere ne de Trkistan
Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan
Ziya Gkalpn Trkln Esaslar adl eseri, modern Trkiye Cumhuriyetinin dayand temel
prensiplerin neredeyse tamamnn kaynak kitabdr.
Milli Edebiyat ncesi Trklk Hareketleri ve Baz Yayn Organlar:
Aralk 1908de kurulan Trk Dernei, Trk milliyetilii dncesinin ilk derneidir. Necip Asm Bey
(Yazksz), Ahmet Mithat Efendi, Ahmet Hikmet Bey (Mftolu), Rza Tevfik Bey (Blkba), Bursal
Mehmet Tahir Bey, Veled elebi (zbudak), Yusuf Akuraolu, Fuat Raif Bey ve Emrullah Efendi'nin
kurduu dernein amac Trk diye anlan btn kavimlerin mzisi, hli ve eserlerini renmek ve
retmektir. Dernein yeleri arasnda daha sonra Yeni Lisan hareketinin de ncs olacak baz isimler
vardr: smail Gaspral, Hseyinzade Ali Bey, Mehmed Emin Bey (Yurdakul), Kprlzde Mehmed
Fud Bey, Ispartal Hakk Bey, Hseyin Cahit Bey (Yaln), Hlit Ziya Bey (Uaklgil).
ocuk Bahesi: Edebiyat- Cedide'nin yayn organ olan Servet-i Fnun dergisi kapatlnca, stanbul'daki
baskdan bunalan genlik, Selanik'te ocuk Bahesi dergisini karr (1905). Dergide Mehmet Emin
Yurdakul'un ar dille ve hece lsyle yazlm iirleri grlr. Ayn dergide Tevfik Fikret ve Rza
Tevfik'in yazlarna da yer verilir.
Trk Yurdu: Bu dergi, Yusuf Akura, Ahmet Hikmet (Mftolu) ve Ahmet Aaolu'nun kurduu Trk
Yurdu derneinin yayn organdr. 1911'de karlan dergi, Trklk dncesini savunur; 1. Dnya
Savana kadar yaymn srdrr.
Halka Doru ve Trk Sz: Halka Doru (1913) ve Trk Sz (1914) dergileri Trk Yurdu dergisine
dayal olarak haftalk kar. Dergileri Celal Sahir (Erozan) yrtr. Trk Sz dergisinin bayazarln
mer Seyfettin yapar. Geni bir yazar kadrosu olan bu dergiler, 2. Dnya Savann srd yllarda
kapanr.
Yeni Mecmua: 1917'de ttihat ve Terakki Frkasnca karlan bu dergiyi Ziya Gkalp ynetir. Yahya
Kemal, Yakup Kadri, Refik Halit gibi sanatlar da bu dergide yazarlar. Yeni Mecmua, yaymn 1923'e
kadar srdrr.
Dergh: 1921'de Mustafa Nihat (zn) tarafndan karlan dergide Yahya Kemal, Ahmet Haim, Yakup
Kadri, Falih Rfk'nn yazlar yaymlanr. Yahya Kemal'in bayazar olduu bu dergide Kurtulu Sava'nn
savunmas yaplarak Anadolu insannn sorunlarna k tutulur. Ahmet Kutsi (Tecer), Nurullah Ata, Ahmet
Hamdi (Tanpnar), Abdlhak inasi (Hisar) dergide yazan genlerdir. Bunlar ilerideki yllarda n
kazanacaklardr.
Mehmet Emin Yurdakul ve Onun Trke iirlerinin Etkisi: Mehmet Emin Yurdakulu mstakil bir
balk altnda, Milli Edebiyat ve Yeni Lisan hareketi ncesinde ele almamn sebebi, onun Trke
iirlerinin Yeni Lisan hareketinden yaklak on be yl nce, milli bir iir olarak ortaya kmas ve bu
iirlerin Milli Edebiyat sanatlar zerinde olduka etkili olmasdr.
Mehmet Emin Yurdakul'un (1869-1944) ilk kitab Fazilet ve Asaletten sonra, Rsumat Evrak
Mdrlnde grevli olduu sralarda, 1898de yaymlad Trke iirler adl eserindeki Anadolu'dan
Bir Ses yahut Cenge Giderken iiri Milli Edebiyatn mjdecisi ve en nemli dsturlarndan biri olmutur:

Ben bir Trk'm dinim, cinsim uludur

Sinem, zm ate ile doludur
nsan olan vatannn kuludur
Trk evld evde durmaz, giderim.
Bu topraklar ecddmn oca
Evim kym hep bu yurdun buca
te vatan! te Tanr kuca!
Ata yurdun evlt bulmaz, giderim.
Yaradann kitabn kaldrtmam
Osmancn bayran aldrtmam
Dmanm vatanma saldrtmam
Tanr evi viran olmaz giderim.
Tanrm hid duracam szmde
Milletimin sevgileri zmde
Vatanmdan baka ey yok gzmde
Yr yatan dman almaz, giderim.
Ak gmlekle gzyam silerim
Kara tala bam bilerim
Vatanmn ycelikler dilerim
Bu dnyada kimse kalmaz, giderim.

Bu dizeleri Yurdakula milli air unvann kazandrmtr. iirindeki destans sylem ve Trkl ycelten
ifadelerle onun ok geni bir corafyada tannmasna vesile olmutur. Bu kitapta Yunan Snrn
Geerken, Ah Analk yahut Zeynepin Duas, ehit yahut Osmann Yrei yilik ve Gzellik
Karsnda isimli iirler vardr. Drt formdan oluan Trke iirlerin d kapa Ressam Zonaro
tarafndan sslenmitir.
En gzel yz bize irkin; biz severiz Trk yz
En iyi z bize fen; biz isteriz Trk z.
Milletimiz alklarz; anldka Trk sz.
Biz Trkleriz; biz, bu kanla, biz bu adla yaarz! (Yunan Snrn Geerken)

u insanlar acmak ne bilmeyecek iseler,

Yetmlerin gzyalarn silmeyecek iseler,
Kes neslimi, bu topraa bizden evlat getirme! (Zeynepin Duas)

Mehmet Eminin sanatna, fikir hayatna ve ahsiyetine etki eden en nemli faktr belki de eyh Cemaleddin
Afganidir. Mehmet Emin, Rsumat Evrak Mdrlnde grev yaparken, Afganinin sohbetlerine katlr.
Bu toplantlarda Mslmanlarn milli uurunu glendirmeleri gerektii anlatlr. Mehmet Emin, eyhi
kendine bir yol gsterici, bir klavuz bilir (Banarl). Mehmet Emin, Trke iirlerdeki iirlerinden
Kurn- Kerimi eyhten ald ilhamlarla yazar. Mehmet Emin, daha nce yaymlanm Cenge
Giderken iirini stad Cemleddine okuyunca, eyh mridini: te asl sizin edebiyatnz budur! diye ok
alklam ve onu bu yolda yazmaya tevik etmitir (Tevetolu).
Bu kitap'tr: her insana iin dn reten
Gkte, tende, canda bir Yaratan sezdiren
Bu Kitap'tr: Her Kiiye benlik veren, yol aan.
nsanln sergisine armaanlar astran
Bu eradr: Obalara, konaklara nur saan (Kuran Kerim)

Tevfik Fikret, Mehmet Eminin bu tarz iirlerini beeniyle karlar ve 7 Nisan 1901 ve 21 Ocak 1903
tarihlerinde yazd mektuplarda Yurdakul'u takdir eder: Servet-i Fnnun bu haftaki says (Kesildi mi
Ellerin?) balkl pek beenilen yeni bir iirle sslenmi olarak kt. Bu nefis iir iin sevgili ellerinden tekrar tekrar
perim. iiriniz bu eserde bence gaye-i hayl olan bir tesir mertebesine km. Yaymlanmas Servet-i Fnndan

ekilmi olduum bir zamana rastlamasayd, gazete adna da teekkrlerimi arz ederdim imdi yalnz edebiyat
nmna bu cidden nefis eserlerin birbiri ardndan devmn eylerim.

Ahmet Hikmet Mftolu da Mehmet Emine yazd bir mektupta Trk Saznn tellerini rkmzn
damarlarndan m setiniz? Her msras onlar kklerinden titretiyor. diyerek iirlere vgsn dile getirir.
Trklk fikrinin nemli isimlerinden smail Gaspral, Mehmet Emine yazd mektupta sr- edebiyye
ve i'riyye arasna byle meslekli bir eser aralatrmak Trk lemine byk bir hizmettir ki denmen tebrik ediyorum.
Trk lemine dediim mbala zannolunmasn; mbalay ne severini ve ne ederim; dorusudur, nk iirlerinizi
Edirne, Bursa, Konya, Ankara, Erzurum Trkleri anlayp, lezzetlenip okuyacaklar gibi, Tiflis, Tebriz, irvan,
Horasan, Trkistan, Kgar, Det-i Kpak, Sibirya, Kazan ve Krm Trkleri de okuyacaktr ki, bu erefe Fuzul ve
Nb nail olamadlar. diyerek byk beenisini aire sunar.

Mehmet Emin Yurdakul, iirlerinde Trk milletinin szcs gibi davranr. Onun iir hayatna balad
Trke iirler adl kitabnn ilk iiri Biz Nasl iir steriz?dir. Biz Nasl iir steriz? zamana kadarki
iir anlayna bir tepkinin iiridir. Bu, Mehmet Eminin iir anlayn ortaya koyan en nemli iirlerden
biridir.
Biz o iiri isteriz ki ifte giden babalar,
Ekin bien gen kzlarla, odun kesen analar,
Yank sesin dinlerlerken gzyalarn silsinler.

Mehmet Emin, hece iirinin 7,8,11 ve 14l kalplarn pek tercih etmemi, iirde yeni kalplar kullanarak
heceye farkl bir ahenk katmak istemitir. Ayn zamanda o, birok hece kalbn ayn manzumede kullan,
vezinleri krmasyla aruz airlerinin serbest mstezat tarznda yaptklar btn yenilikleri hece veznine
tam, bylece Servet-i Fnun yeniliini hece vezninde denemek istemitir. iirleri sanat bakmndan gl
deildir; fakat ierik olarak Trkl, Trke iir sylemeyi nerdii iin nemlidir.
airin Brak Beni Haykraym iirinde dile getirdii dnceler gnmzde dahi tartlan airin
grevini haykrr:
Brak beni haykraym, susarsam sen mtem et;
Unutma ki irleri haykrmayan bir millet,
Sevenleri toprak olmu ksz ocuk gibidir

Sonu olarak Mehmet Emin Yurdakul, 1898de yaymlanan Trke iirler adl eseriyle Trk edebiyatnda
kendine Milli Edebiyat mjdeleyen bir yer edinir. Kalemini halkn yararna kullanan air, sade dille ve
hece lsyle yazd iirlerinde daima milli uur izlekli bir yol izer. iirleri, Ziya Gkalp, smail
Gaspral, Ahmet Hikmet, mer Seyfettin gibi Trkln ve Milli Edebiyat akmnn nemli ideolog ve
sanatlar tarafndan takdir edilir, ve geni bir corafyada yank bulur.
Eserleri: Trke iirler (1898) Trk Saz (1914) Ey Trk Uyan (1914) Tan Sesleri (1915) Ordunun Destan
(1915) Dicle nnde (1916) Hastabakc Hanmlar (1917) Turana Doru (1918) Zafer Yolunda (1918)
syan ve Dua (1919) Aydn Kzlar (1919) Danteye (1920) Mustafa Kemal (1928) Ankara (1939)
Mehmet Necip Bey ve Hizmet Gazetesi: zmirde yaymlanan Hizmet gazetesi yazarlarndan Mehmet
Necip Bey (Trk), dilde sadelemeyle ilgili yazlarn Trke-Dilimiz balyla on dokuz yazlk bir
seri halinde yaymlar. Bu yazlarda dnemin edebiyat dilini eletiren Mehmet Necip, halkn konutuu
Trkede, yerel azlarda her trl kelimenin var olduunu, Anadolu ve Rumeli halknn konuma
dillerindeki her trl kelimenin alnarak gerekirse ilim-bilim dili olarak da kullanlabileceini syler.
Daha sonra Ahenk ve zmir gazetelerinde de bu yazlarna devam eden Mehmet Necip Beyin yazlar Milli
Edebiyat ya da Yeni Lisan hareketinden on yl kadar nce sadeleme fikrinin tartlmas iin zemin
hazrlar bir nitelik tar. 1903ten itibaren zmirde bulunan mer Seyfettinin bu yazlardan etkilendii ve
Yeni Lisan anlayn bu yazlar erevesinde ekillendirdii (Enginn) anlalmaktadr.

Aruzun Son Savunucular: air ve air Nedim Dergileri Arasnda Aruz-Hece Tartmas: Bu
tartma iin Pamukkale niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Aratrma Grevlisi Ouzhan
Karaburgunun air ve air Nedim Mecmualar Arasnda Bir Hece-Aruz Tartmas makalesini
tartmann zn vermesi bakmndan ksa ve faydal buldum. Makalenin bir ksmn buraya alyorum:
Tanzimattan beri sregelen hece-aruz tartmalarnn bir halkasn da Mtareke ve Mill Mcadele
yllarnda cereyan eden hece-aruz mnkaas oluturur. Bu dnemdeki hece-aruz tartmalar epeyce
iddetli raddelere varm hece-aruz kutuplamas olumu, hatta srf bu amaca ynelik dergiler
karlmtr. ir ve ir Nedim bu tr mecmualardandr. Bu iki mecmua birer yl arayla yayn hayatna
atlrlar. Yusuf Ziyann kard ir1, 12 Knun- evvel 1918 ylnda yaynlanmaya balar ve yayn
hayatn 20 Mart 1919 ylnda 15. saysyla noktalar. ir Nedim ise Halit Fahri Ozansoy tarafndan 16
Knun- sni 1335/ 29 Ocak 1919 ylnda yaynlanmaya balar ve 18 say ktktan sonra yayn hayatn 5
Haziran 1335 ylnda tamamlar. Grlecei zere bu iki mecmua da daha sonra isimleri hecenin be airi
arasnda yer alan kiiler tarafndan karlr.
ir ve ir Nedim mecmualar arasnda cereyan eden mnkaann seyri yledir: Tartma balangta
ir mecmuasnn dnda cereyan eder. Fakat asl tartmaya sebep olan mer Seyfettin yalnz kalnca,
onunla ayn kanaati paylaan Yusuf Ziya da tartmaya katlr ve dolaysyla tartmay ir mecmuas
sayfalarna tar. Tartma mer Seyfettinin Tercman- Hakikat gazetesinde kaleme ald "Yalpa
Vuranlar" yazsyla balar.
mer Seyfettin, bu yazlarndan birincisinde edeb cereyanlar, itima cereyanlarn bir neticesi olarak
grr ve bu cereyanlar e ayrr: Edebiyat- Atika, Edebiyat- Cedide ve Mill Edebiyat. Mrteciler
Edebiyat- Atikac, muhafazakrlar Edebiyat- Cedideci, milliyetperverler de Mill Edebiyatdrlar.
mer Seyfettin bu itima ve edeb cereyanlar kendince tasnif eder ve izahatta bulunur. Bu birinci yazda
tartmaya mahal verecek herhangi bir satama mevcut deildir. Asl ikinci yazda mer Seyfettin heceden
aruza dnenlere -tabiatyla Halit Fahriye- yklenir ve onlar eletirir.
mer Seyfettinin bu yazsndan sonra Halit Fahri, ir Nedim mecmuasnda iire Karmayn isimli
bir yaz kaleme alr ve mer Seyfettine cevaben Mnekkitler pdr mer Seyfettin Beye ithafyla bir
yaz kaleme alr. Halit Fahrinin iire Karmayn isimli yazsna mer Seyfettin iir,Baka... yazsyla
karlk verir. mer Seyfettinin bir yazs ile balayan tartma Halit Fahri, Yusuf Ziya ve Reit Sreyynn
katlmasyla geniler ve iki mecmuann -ir ve ir Nedim- sayfalarna srar. Tartma yer yer ar
isnatlarn ve sulamalarn yapld, istihzann keskin ekillerinin sergilendii bir noktaya gelir. Btn bu
olanlara bakld zaman, tartmann bir sonuca vard sylenemez.
Milli Edebiyatn Doum Yeri: Gen Kalemler ve Yeni Lisan:
Yeni Lisan hareketi, 1911 ylnda Selnikte kmaya balayan Gen Kalemler dergisi etrafnda toplanan
mer Seyfettin, Ali Canip, Ziya Gkalp, Kzm Nami gibi yeni dil grn benimsemi olan gen
kalemlerin Ziya Gkalpn destei ve ynlendirmesiyle balatt bir harekettir. Bu genler yazlarn eski
dile bir tepki olmak zere Yeni Lisan bal altnda yazdklar iin Yeni Lisanclar diye n yaparlar.
Hareketin fikri ncln Ziya Gkalp, edebi ncln ise mer Seyfettin yapmtr. Yeni Lisan
hareketi bir dil akm gibi grnse de temelinde milli bir edebiyat meydana getirerek mill kltre dayal
yeni bir hayat arama dncesi yatar. Bu bakmdan mer Seyfettin, Gen Kalemlerin birok saysnda yer
alan Yeni Lisan balkl yazlarnda bu hareketin dayand fikir temelini ayrntl biimde ele alarak mill
bir edebiyata temel olacak mill bir yaz dilinin kuruluunda byk rol oynamtr.
Burada Hilmi Ziya lkenin Trkiyede ada Dnce Tarihi kitabndan bir alnt yapyorum:
Gen Kalemler, mevcut ynetimin siyasi destei ile politikalarna uygun bir izgide yayn hayatn
srdrrken ttihad ve Terakki Merkez-i Umumisinde 12 Mart 1327 (1911) tarihli mektubuyla Ali Canib,
Gen Kalemler Sermuharrirliine getirilir. Bu esnada Gen Kalemler kk boy olarak yaynlanrken, Ali
Canible mer Seyfeddin derginin boyutunu byterek karmay hedefler. Bu almalarnda onlar Ziy
Gkalp da desteklerken derginin yayn poetikas da belirlenir.

Gerek teorileriyle gerekse ediplere telkinleriyle Milli Edebiyat akmn ynlendiren Ziy Gkalp, Selnike
Diyarbakrdan gelir. Onun Selnike gidii ttihad Terakk Frkas kongresi dolaysyla olur. Frkann nde
gelen isimlerinden olan Talat Bey, dou illerini temsil amacyla bir kiinin umum merkezde bulunmasn
faydal grr. te seilen bu isim Ziy Gkalptir. Kendisine, genleri cemiyetin idealine balamak grevi
verilmitir. te bu grevle Selnike gelen Ziy Gkalp, daha sonralar yanna mer Seyfeddin, Ali Canib,
Enis Behi, Orhan Seyfi, Hlid Fahri gibi Milli Edebiyat hareketinin itici gcn meydana getirecek
genleri de toplayacak, ilkelerini, merkezin ilk toplantsndan sonra kendisi tespit edecektir.
Yine ayn balam ele alan, smail etilinin 100. Ylnda Yeni Lisan Milli Edebiyat Sempozyumunda
sunulan mer Seyfettin rneinde Milli Edebiyat bildirisinden bir alntyla konuyu pekitirmek
istiyorum:
Bilindii gibi Yeni Lisan ve/veya Mill Edebiyat hareketi, -nceki hazrlk almalarn dikkate almazsakilk anda mer Seyfettin (1884-1920), Ziya Gkalp (1876-1924) ve Ali Canip (1887-1967)ten oluan
ekirdek grubun sistemli ve bilinli bir eylemi olarak 11 Nisan 1911de balamtr. mer Seyfettin, 30
Ocak 1910da Ali Canipe yazd mektubuyla ilk adm atar ve hareketin ncs olur. Onun arkadayla
birlikte gerekletirmek istedii eylem; apak edebiyat ve lisanda bir ihtill yapmaktr.
Sevgili Canip Bey,
Cevabnz almadan ite ben size yazyorum. Size bir teklifim var. Kanaatlerinize pek yakn olduu iin
hemen kabul edeceksiniz sanyorum. Baknz ne? Biraz izah edeyim: Edebiyattan nefret ettiimi ve bu
nefretimin iren, tiksindirici bir nefret olduunu yazmtm. Bu nefretim edebiyata olmaktan ziyade
lisanadr. Bizim lisanmz -her zaman dndmz gibi- berbad, perian, fenne, manta muhalif bir
lisandr. Garp edebiyatn biraz tanyan, mmkn deil bu nefretten kurtulamaz.
Bu lisan zaman ve vkifne bir say tasfiye eder. () Sayimin esasn tekil edecek noktalar pek basit:
Arapa, Farsa terkiplerin hi lzumu yoktur. Bunlar ancak ss iindir. Kimin gsterecek, tehir edecek
fikri yoksa onlar ok kullanr. Eer terkipler terk olunursa tasfiyede byk bir adm atlm olmaz m?
Bunu yalnzca baaramam. Geliniz Canib Bey, edebiyatta, lisanda bir ihtill vcuda getirelim. Ah byk
fikir, say, sebat ister
Gen Kalemler, daha nceleri Hsn ve iir adyla kan, Hsn ve Hamit isimli iki gencin sahibi
olduklar bir sanat dergisidir. Dergi, bir sre sonra adn Ali Canipin nerisiyle Gen Kalemler olarak
deitirir.
Yukardaki makalede bahsedildii gibi, Ziya Gkalpn etrafnda toplad genlere benimsettii fikirlerin de
etkisiyle, Gen Kalemler dergisinin 11 Nisan 1911 tarihli, ikinci cildinin birinci saysnda, imza yerine ?
olan bir makale yaymlanr: Yeni Lisan. Bu tarih Milli Edebiyatn balang tarihi olarak kabul edilir.
Ali Canip Yntem, daha sonra anlarnda Aslnda makaleyi mer Seyfettin yazmt fakat imza
koymamtk. stiyorduk ki davamz bir ahsn eseri olarak grnmesin. Yaznn sonunda bir soru iareti
vard ve bu da mer Seyfettinin fikriydi. diyerek Yeni Lisan makalesini yazan kiinin mer Seyfettin
olduunu syler. Bu yazlar, 5. saydan itibaren Gen Kalemler Tahrir Heyeti ad altnda Ziya Gkalp, Ali
Canip Yntem ve mer Seyfettin tarafndan yazlmaya devam eder.
Yeni Lisan balkl ilk yazda, bir milletin bilimde, fende ykselmesinin ancak milli bir dil ile mmkn
olabilecei dile getiriliyor ve eski dil hasta olarak nitelendiriliyordu:
Eski lisan nedir? Asl konuulmayan, Latince, branice gibi yalnz kendisi ile megul olanlarn zevk ve
idrakine taalluk eden bir ey
...Milli bir edebiyat meydana getirmek iin nce arka doru, sonra da Garba doru gidenler, dildeki
sadelii ldrm ve yaz dili ile konuma dili arasndaki farklar azaltmak yerine arttrmlardr Eski dili
yaatan bugnklerdir (Fecr-i Atciler). Onlarn dnkleri taklit etmekten vazgetikleri dakika bir fecr
olacak, onlarn sayesinde yeni bir lisanla terennm olunan mill bir edebiyat doacaktr.

...Mill edebiyat vcuda getirmek iin evvela mill bir lisan ister. Eski lisan hastadr. Hastalklar, iindeki
lzumsuz ve yabanc kurallardr. Evet, bugnk dilimizde Arapa ve Farsa kurallarla yaplan okluk
ekilleri, isim ve sfat tamlamalar ile, birleik sfatlar yaadka bu dil mill bir dil saylamaz. O dili kimse
anlamaz. ounluk o dile yabanc kalr.
Yeni Lisanclarn dili bu hastalktan kurtarmann yollarn gsterirken ileri srdkleri belli bal prensipleri
unlard:
Yaz dilini konuma diline yaklatrmak, mmkn olduu kadar stanbul halknn konutuu gibi yazmak.
Kadnlarn bir dilin en iyi koruyucular olduu fikrinden hareketle zellikle eski stanbul hanmlarnn
yumuak ve zarif Trkesini yaz dili iin esas almak.
Dilimizde Arapa, Farsa gramer kurallarn kullanmamak ve bunlarla yaplan isim ve sfat tamlamalarn darb- mesel (atasz), sevk-i tabi (igd) gibi baz kalplam yaplar dnda- atmak.
Dnyann en mkemmel, en basit, en sade ve tabii bir grameri olduu btn dil limlerince iddia ve beyan
olunan Trke gramerimizi tanmak, onun zerine bozucu bir leke gibi den yabanc kurallar atmak.
Dilimizde Arapa, Farsa kelimelerle kurulacak isim ve sfat tamlamalarn mutlaka Trke kurallara gre
yapmak. O zaman gereksiz birok Arapa ve Farsa kelimelerin kendiliinden savuup gittikleri grlecektir.
Dilimizde kullanlan btn Arapa, Farsa kelimeleri atmak gerekmediinden, ilm terimlerde bir yandan
Trke tamlamalarla yaplm terimlere yer verilirken, bir yandan da Arapa ve Farsa kklerden yaplm
terimlerin kullanlmasna devam etmek.
okluk ekli iin yalnz -lar / -ler okluk ekini kullanmak. htimalt, mektib, memurn, hastegn yazacak
yerde ihtimaller, mektepler, memurlar, hastalar yazmak. Burada da kinat, inaat, ahlk, Mslman gibi
kalplam ekilleri mstesna tutmak.
Konuma diline gemi ve tamamen Trkelemi olan ama, yed, ey, keke, lkin, n, hemen, henz,
yni gibi edatlar dndaki btn Arapa, Farsa edatlar atmak. Eya, ez (-den/-dan), min- (-den/-dan,
dolay), an- (den/dan) ender (iinde), ya (ey), bery (iin), b (-sz/-siz), n- (olumsuzluk eki), ter(mukayese edat) -e (kltme eki), end (birka), zih; al (zere, ile) f (iinde, de), kin, -kr, -s (gibi)
yabanc ek ve edatlar asla kullanmamak.
Makara (bekere), ereve (rbe), merdiven (nerdbn), meneke (benefe) kalabalk gibi Trkelemi
Arapa, Farsa kelimeleri Trkede sylendikleri ekliyle yazmak. teki Arapa, Farsa kelimelerin yazmn ise zamana brakmak.
teki Trk lehelerinden kelime almamak.
Bu prensiplerden hareket ederek mill bir dil ve mill bir edebiyat meydana getirmek.
Yeni Lisan Hareketine Yneltilen Eletiriler: Yeni Lisanclarn edeb dil anlaylarna ve ileri srdkleri
grlere Servet- Fnn ve Fecr-i t mensuplar byk bir tepki gstermilerdir. ncelikle Fuat Kprl,
Yakup Kadri ve Sleyman Nazif, Yeni Lisan davasna itiraz etmilerdir. Daha sonra Cenap ehabettin de
Yeni Lisan hareketini eletirenler arasnda yer almtr. Bu harekete kar kanlarn tenkitleri genel olarak
u noktalarda toplanmaktadr:
Dilimizdeki tamlamalarn zellikle vasf- terkiblerin kaldrlmas Osmanl dilini tehdit eden en byk
tehlikelerden biridir. nk Osmanl dilini en gzel dillerden biri hline getiren vasf- terkiblerdir. Yeni Lisan akmn byk bir mefkre-i milliyye olarak domu saymak, dili siyaset icab irkinletirmektir. in
Trkistannda anlalsn diye dilimizi cascavlak brakmak da bu hesaba dhildir. Bu bakmdan dilde
yerlemi terkiplerin atlmas doru deildir.

Yeni Lisann dilde yapmak istedii yenilii kavrayamayanlar, onlar Tasfiyecilerin yapmak istedikleri ile
kartrarak, aataycay getirmekle ve eski Trk lehelerine ynelmekle sulamlardr.
Dildeki Arapa ve Farsa tamlama ekillerini atarak yeni bir lisan ve mill bir edebiyat vcuda getirdikleri
zannna denler, aldatc bir uyku sarholuunun zevkine kaplm olanlardr. Ona imdiden bir yn
vermeye kalkmak, ne olursa olsun 600 yllk bir sosyal varla birka kiinin keyfine bal olarak nitelik
deitirtmek olur ki, bu da tam bir hayalperestliktir.
Yeni Lisan, umumun isteine tercman olan bir hareket deil, be-on gencin icadna dayanan bir
heveskrlktr.
Yeni Lisan bir sanat dili olamaz.
Dilde srekli bir ikilik vardr. Avam diliyle havas dili bir olamaz; nk avam havastan anlamaz.
Yeni Lisanclar evrenin inceliklerine de nfuz edememilerdir.
Yeni Lisan hareketine yneltilen tenkitleri, bir yandan mer Seyfettin, bir yandan Ziya Gkalp, Ali Canip,
Kzm Nami, gibi gen kalemler karlayarak, yaptklar aklamalarla konuyu aydnla kavuturmaya
almtlar. Esasen Yeni Lisan hareketi ok ksa zamanda, geni bir kitlenin ilgisini ekerek byk bir
kabul grd. Hatta nceleri harekete kar olanlarn banda bulunan Fuat Kprl ve Yakup Kadri bile daha
sonra Trke davasn benimsediler. Ayrca Fecr-i t topluluu mensuplar da sonradan Milli Edebiyat
akm ierisinde yer aldlar. Fakat Servet-i Fnuncular dil konusunda daima muhalif kaldlar.
Yeni dil ve mill edebiyat gr 1917de Ziya Gkalpn Yeni Mecmuay yaymlamasyla iyice
kuvvetlendi. Trk Yurdu ve Yeni Mecmua etrafnda mill ekil ve vezinle, sade bir dille ve mill ruha bal
olarak yazan yeni bir edebiyat nesli meydana geldi. mer Seyfettin, Refik Halid, Falih Rfk, Reat Nuri,
Yakup Kadri, Halide Edip nesir yazlaryla; Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Orta, Halid Fahri Ozansoy,
Enis Behi Koryrek, Faruk Nafiz amlbel gibi airler de iirleriyle yeni bir edebiyatn domasnda nemli
rol oynadlar.
Milli Edebiyatn nemi ve Ksa Bir Sonu: kinci Merutiyetin ilan pek ok deiimi de beraberinde
getirmitir. Bu serbestlik ortamnda dilde de Yeni Lisan ad verilen planl ve programl bir hareket ortaya
kmtr. mer Seyfettin tarafndan ortaya atlan, Ali Canip ve Ziya Gkalpn da benimseyerek
savunduklar Yeni Lisan hareketinin temelinde edebiyatta ve kltrde milli benlie dn tezi
yatmaktadr. Mill bir dil oluturmadan, mill bir edebiyat yaratmann mmkn olamayacan dnen Yeni
Lisanclar, mill bir edebiyat iin mill bir dil gereklidir gryle dilde yabaclamaya iddetle kar
kmlardr. Yeni Lisanclarn bu hareketi, modern Trk edebiyatnn douundan nceki son doum
sancsdr. Denilebilir ki Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Milli Edebiyat'n att temeller zerinde
domutur. Hatta bu temellendirme o kadar kuvvetlidir ki baz aratrmaclar 1940'a kadar olan Trk
edebiyatn Milli Edebiyat'n devam sayarlar.

Ziya Gkalp (1876-1924) : Milli Edebiyatn fikir babas ve modern Trk milliyetiliinin kurucusu
Ziya Gkalptir. Baz kaynaklar kendisi iin modern anlamda ilk Trk sosyolou ifadesini de kullanr.
Onun Emile Durkheimden etkilenerek oluturduu toplum merkezli, milliyeti ve merkeziyeti bir
dnce anlay vardr. Sanat kiiliinden ok dnce adam kiiliiyle tannan Gkalp, fikirlerini estetik
dzleme aktarmak iin sanat yolunu da semi, iirler yazmtr. Gerek manada bir air olmayan Ziya
Gkalpn iirleri sanat ynnden deil muhteva ynnden nemlidir.
Eserlerine gemeden nce onun fikirleriyle ilgili birka aklama yapmak yerinde olacaktr.
Gkalp, Osmanl Devleti'nin paralanma srecinde yeni bir ulusal kimlik arayna girer. Dncesinin
temelinde, Trk toplumunun kendine zg ahlaki ve kltrel deerleriyle, Bat'dan ald baz deerleri
kaynatrarak bir senteze ulama abas yatmaktadr.

Trklemek, slamlamak, Muasrlamak diye zetledii bu yaklamn kltrel esi Trklk,

ahlaki esi de slamclktr. O, uluslararas kltrn yapc gesinin ulusal kltrler olduunu savunur.
Saray edebiyatnn karsna, halk edebiyatn koyan Gkalp, Bat'nn pozitif bilim anlayn benimsemitir.
Dini, toplumsal birliin salanmasnda yardmc bir e olarak deerlendirir. Toplumsal modeli, Emile
Durkheim'in teorik temellerini kurduu "dayanmaclk" temelinde ekillenir.
Bireyi temel alan liberalizm ile atmac toplumu temel alan Marksizm'e kar mesleki rgtleri temel
toplum birimi olarak kabul eden solidarizmde karar klan Gkalp, toplumsal ve siyasi grlerini anlatt
saysz makale yazmtr. Milliyetilik dncesini sistemletiren ve Milli edebiyatn kurulmasnda,
gelimesinde nemli rol oynayan Gkalp, birka anlamda Trk milliyetiliinin babasdr.
Ziya Gkalp, edebiyat dncelerini kitlelere ulatrmak iin bir ara olarak grr. Dili sadeletirme iini
milli bir mesele hline getiren ve onu zmlenmesi gereken bir kltr davas olarak gren Gkalp, dil
hakkndaki gr ve dncelerini eitli yazlarnda ele almtr. 1917de yaymlanan Trklemek,
slamlamak, Muasrlamak adl eserinin Lisan blmnde, dilimizi milliyetilik ve asrclk bakmndan deerlendirmitir. Burada Gkalp dilin Batdan geen anlam, kavram bakmndan adalatrlmas,
terim bakmndan slamlatrlmas, imla ve gramer kurallar bakmndan da Trkeletirilmesi
grndedir. Ayrca Trkeyi de btn Trkler iin ortak ve umumi bir edebiyat ve ilim dili olarak
dnmektedir:
Lisanmz mna itibariyle muasrlatrmak, stlh cihetiyle islmlatrmak lzm olduu gibi sarf, nahiv, iml
hususlarnda Trkeletirmek de lbddr.
Gkalp ilk iirlerini aruz vezniyle yazm olsa da milli veznin hece olduu inancndadr. Hatta onun
Turanclk fikrini de ortaya koyduu, ideolojisini estetik llerde yanstan nemli iirlerinden Turan
iiri de aruz vezniyle yazlmtr:
Damarlarmda yaar an- ihtiamiyle
Ouz Han, ite budur gnlm eden mlhem:
Vatan ne Trkiyedir Trklere, ne Trkistan
Vatan, byk ve mebbet bir lkedir: Turan

Bu iirin kaynann Hseyinzade Ali Beyin Turan adl iiri olduu bilinmektedir:
Sizlersiniz ey kavm-i Macar bizlere ihvan
Ecdadmzn mtereken menei Turan
Birdir yolumuz ermek iin nur ile hakka
Mmkn m ayrsn bizi ncil ile Kur'an

Ziya Gkalp fikirlerini Yeni Hayat olarak ortaya koyduu bir dnsel projede sistemletirmitir. Bu,
yeni hayat ve yeni deerler milliyeti, ada ve slami referanslar iinde barndran bir sentezdir:
Her mefkrenin hakikate, hakikatlere istind lzmu bizi, 'yeni hayat'n iktisadiyat ile olan mnasebetlerini tedkike
sevk etmiti. tima uvviyyetteki muhtelif tezahrlerin yanl esaslara istind etmesine mni olmak iin bu, elzemdir.
nk idrakmz 'realite objective'den ayracak olursak yanl esaslarn hatal rehberliinden kurtulamaz ve tabidir
ki, mcadele sahasnda beyhde yere bocalayp kalrz... Yeni hayat bize, rkmza parlak bir istikbal vaad ediyor. bu
istikbale, bu gnn hakikati nazarndan dr tutmamak artyla sarfedeceimiz sa'ylar sayesinde nail olabileceiz.

Onun Yeni Hayat adyla kard iir kitab da aslnda bu fikirlerin manzum olarak yanstlmasndan
baka bir ey deildir.
Elimde tfek, gnlmde man,
Dileim iki: Din ile vatan
Ocam ordu, bym sultan
Sultana imdad eyle ya Rabb!

mrn mzdad eyle ya Rabb!

Gkalp, milli bir edebiyatn ve milli bir kimliin destanlardan ve halk hikyelerinden doacana inanr.
Bunun iin Trk masal ve efsanelerini yeniden yorumlayarak yazar. Bunun ilk rnei de airin eitli destan
ve efsaneleri yeniden yorumlad Altn Ik kitabdr. Bu kitaptaki baz iirlerde ocuklara ve genlere
Turancln esaslar sembolik olarak anlatlr. Bu iirler Gen Kalemlerde u takdimle sunulur: Aada
Trk ananelerini havi satrlarn bugn Asyann nihayetsiz llerinde dolaan tahrir heyetimizden Ziya Bey
kaleme almtr.
Trk yurdu uykuda ey dman sakn!
Uyuyan lkeye yaplmaz akn.
Tan yeri aard, yiitler kalkn.
Bakn yurd ne halde, vatan nerede?
Gideyim araym: yatan nerede?
Herkesin gznde vatan z yurdu,
itlerin yas, derenin kurdu,
Yad iller, Turan'da hanlklar kurdu,
Turan'dan yadlar koan nerede?
Gideyim araym: ogan nerede? (Altn Destan)
Durma, Yunan, durma, kibrini artr!
Trklkn bana hakret yadr!
Uyuyan bir kavme bu zillet azdr,
Vur, eski klesi, utandr onu!
Brakma, uyusun, uyandr onu! (Durma Vur!)

Ziya Gkalp, daha sonraki yllarda Kavm iirinin de gsterdii gibi milliyetilik fikrini Turanclktan
Trkiye milliyetiliine evirmitir. Bu aamada Gkalp; byk ve muhayyel, snrlar mphem bir Turan
fikri yerine, Trkiyede, snrlar izilmi bu corafyada milli bir benlik ina edilmesi gerektiini savunur.
Trk'm adm Trkn'dr,
Muallimim Kur'ndr;
Dmanlarm ok deil,
ngiliz'le Yunandr.

Bilindii gibi Kzlelma fatihlerin fethettikleri yerler iin syledikleri fakay hi ulalamayan topik bir
diyardr. Gkalp, bu Kzlelma iirinde bu topik alemi Yeni Adem ve Havvalarn yetiecei bir Trk
beldesi olarak niteler.
Kzlelma yok mu? phesiz vardr;
Fakat onun semti baka diyardr
Zemini mefkre, semas hayl
Bir gn gerek, fakat imdilik masal.. .

Maksad gitmektir birlie doru,

Mill dnceye dirlie doru.
Bilir bir gn mill irfan doacak,
Yeni Orhun, yeni Turfan doacak.
tma bir yurt, kavm bir tarih
Edecek Trkl taklitten tenzih.

Gkalp, 1916da yaymlad Lisan balkl iiri ile de dil konusundaki dncelerini daha derli toplu ve
sistemli bir ekilde yeniden ortaya koymutur:
Gzel dil Trke bize,
Baka dil gece bize;

stanbul konumas
En saf, en ince bize.

Eserleri:
Kzl Elma (1914)
Trklemek, slamlamak, Muasrlamak (1918)
Yeni Hayat (1918)
Altn Ik (1923)
Trk Tresi (1923)
Doru Yol (1923)
Trkln Esaslar (1923)
Trk Medeniyet Tarihi (1926, lmnden sonra)

mer Seyfettin (1884-1920) : Trk hikyesinin en byk isimlerinden biri olan mer Seyfettin, gerek
Yeni Lisan hareketinin edebi nclyle gerek yazd hikyelerle Trk edebiyat tarihi iin nemli bir
yere sahiptir. Onun sanat iin asl nemli ve belirleyici olan tre, hikyeye gemeden evvel air mer
Seyfettin hakknda da birka bilgi verelim.
mer Seyfettin iir yazmaya 14 yanda iken balamtr. Onun tespit edilebilen ilk iiri 1898 tarihli Lane-i
Garamdr. Yeni Lisan hareketinden ok nce yazd bu iirde ak bir ekilde Servet-i Fnun edebiyat
etkisi grlr Aruz vezniyle ve Tevfik Fikret etkisiyle yazd bu iirlerden ou ele gememi olmasna
ramen ilk iiri bulunmutur:
Kk fakat tasavvurumca dil-rb, ltif idi
O iyn- ak kim nememdi bir zaman!
-Uar dern- safvetinde renk renk handeler,
Aar zemn-i behetinde en gzde zehrelerMunikn- hsn aka hacle-gh olan bu yer
Denilse pek bec idi bahardan bir iyn

Yukardaki iirde de grld zere, mer Seyfettin, Yeni Lisan ve/veya Mill Edebiyat hareketi ncesi
dnemde kaleme ald iirlerinde, Yeni Lisan makalesiyle birlikte iddetle eletirip kar kaca bir dil
kullanmtr. Yani konuma dilinde olmayan Arapa ve Farsa (basit, birleik; tekil, oul; isim, sfat, edat)
kelimeler ve bu iki dilin kaidelerine gre yaplm tamlamalarla ykl bir dille yazmtr iirlerini.
mer Seyfettinin 1908 sonras iirlerinde ise henz ortaya atmad Yeni Lisan anlaynn etkileri vardr.
iirlerinde hem dil hem de ierik bakmndan byk bir deiim grlr. iirlerinde toplumla ilgili konular
yer almaya balar, iirlerinin dili sadeleir, iirlerde Arapa-Farsa terkiplerden uzak durulur.
Korularda blbllerin ryas,
Almayan gller ile sslenir;
Odasnda yalnz kalan u esir,
u gen kzn nedir acab hlyas?
Mavi ipek divanna uzanm,
Yuvasnda hasta yatan ku gibi
Sessiz, sakin, hkryor... Sebebi
Sylenilmez, ne ackl saklay... (Nianl)
Yalnzsn yiidim! Yolda kalrsn,
Maksatlarn lr, onulmaz yasn,
Yol gsteren lazm, ne katlsn!"
Dedim. Dman varsa dedi, atlsn,
Yolumun urad Kur'n'a doru...(Nereye?)

sanatnn 1911den sonra yazd eserler ise tamamen Milli Edebiyat anlayna uygun, Trkl ne
alan iirlerdir. mer Seyfettin de bu dneminde Ziya Gkalp gibi manzum destan denemeleri yapmtr.

Biz Trkler coarz

Tufan gibi her yana.
Arslan gibi koarz
Bir gn btn Tran'a. (Yenign)
Arap, Acem afyoncusu Trk ilinde pek oktu;
Trklk Yoktu! Tarih denen hailenin iinde
Snyordu bir milletin on binyllk varl,
niyordu an stne kan renginde bir perde.
Kalmamt hibir Trkn milletine yarl
O vakit sen, ilk nce sen bu uykudan uyandn,
Feryatlarn en duymayan kulaklarda nlad.
Kyametler kopsa artk unutulmaz hi adn,
Trk tarihi altn harflerle baa yazd bu ad (Mehmet Emin)

mer Seyfettinin bu dneminde halk edebiyat nazm biimlerinden olan koma eklinde yazd ve yine
Trklk ideolojisini yanstt baz iirleri de vardr:
Ey Trk Genci! A gzn azck
Etrafna bir dikkat et, grdn
Hayal deil, hakikattir, pek ak,
Pusu kurmu herkes sana bak bu gn!..
Medeniyyet ate, demir eliyle
Kan tartan, yuva ykan seliyle
lerliyor elektrik piliyle,
Yaplr m uurumda hi dn!

mer Seyfettinin henz hikyenin kapsn almadan nce eser verdii bir baka tr mensur iirdir. Ad
ve formunu byk lde Halit Ziya Uaklgilin kaleminde bulduktan sonra Edebiyat- Cedde dneminde
adeta moda hlini alan mensur iir, gen sanatkr mer Seyfettinin de ilgisini eker ve toplam 25 mensur
iir kaleme alr. Bunlarn ilk ikisi Mecmua-i Edebyede 1902de yaymlanan izgili Kt (20 Mart 1902)
ve Neide-i Garm (2 Ekim 1902)dr.
Hikaye: mer Seyfettin Trk hikyesi asndan bir kilometre tadr. Trk hikyesinin en bilinen
yazarlarndan biri olan mer Seyfettin, edebiyatmzda Maupassant tarz yknn temsilcisidir.
Seyfettinin hikyeleri tezlidir. Tezli eser; bir kavram, olguyu ya da ideolojiyi savunmak zere yazlm
eser demektir. O, hikyelerinde Trk milliyetiliini savunur fakat bunu dorudan doruya yapmaz.
Fikirlerini estetik dzeyde vererek bir nevi okurunu sanat yoluyla eitir. Edebi eser ile ideoloji sentezini
baar ile yerine getiren mer Seyfettinin bireysel zlmeyi engellemek ynnde kaleme ald ykleri,
bireyin ze dn olanaklarnn birey ve toplum merkezli anlatmlar halindedir.
mer Seyfettin, 11 Nisan 1911 tarihli Gen Kalemler dergisinde yaymlanan Yeni Lisan makalesinden
balayarak tm yklerinin arka planna milli bilin kavramn yerletirir. Yeni Lisan makalesindeki
uyannz szc, bu balamda ok nemli ve dikkate deerdir. Uyanmak-uyumak ikilemindeki bireylere
dnk olan bu uyar kipinin emir nitelikli olmas, zorunluluu ve kanlmazl imler. O dnemde
intibah szcnn kullanm yaygnken onun Trke uyanmak fiilini tercihi, benimsedii ve
benimsetmeye alt deerler dizgesine dnk mesajlar ierir. Denilebilir ki mer Seyfettin hemen
hemen tm yklerinde bir milli benlik algs yaratmaya, milleti gemii ve bugn arasnda yzlemeye
arr. Onun hikyelerindeki mevcut olanla olmas gereken arasndaki byk uurum hep bu dnsel
geri plannn tezahrdr.

mer Seyfettinde dil, sosyal hayatn dinamiklerini hayata geirmek iin bir vasta ve ayn zamanda millet
olmay salayacak btnletirici bir badr. Dili kullanarak ulamak istedii ama, eserlerinde de grlen
sosyo-kltrel adan bir dil planlamas yapmaktr.
mer Seyfettin her ne kadar byk bir hikyeci olsa da, Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpnar onun
hikyeciliini kmser. Ahmet Hamdi, mer Seyfettin hikyelerini hamasi ve gereksiz bulmaktadr.
Sanatnn 1908de yazd ilk yklerinden olan At onun hikyelerindeki temel unsurlar gsterir:
Yirminci yzylda yaama bilinci ve gereklik, mazi ve kahramanlk hasreti, duru bir Trke ve buruk bir
mizah (Enginn, Akyz, Elgen).
mer Seyfettin hikyelerini konu ve izlek bakmndan birka alt balkta incelemek mmkndr.
1. Konusunu Tarihten Alan Hikyeler: mer Seyfettin bu hikyelerinde bir zamanlar tm dnyaya hakim
olan Trk devletinin bu gce nasl eritiini kendi ideolojisince aklar ve imdinin neden dnden daha
kt olduunu, milletin dt durumun nedenlerini sorgular.
mer Seyfettin, Trk tarihini, kltrn ve medeniyetini imdide yenilemeyi hedefler. Bu hedefin
deimez kaynaklar, millet, lk, vatan, tarih, dil; tayclar ise, younlam deerlerin kiilemi hali
olan tiplerdir. Kolektif ruhun bireyleri olan mer Seyfettin tipleri, gemii anlamlandrma, imdideki
varl kutsama ve gelecee ynelme gcne sahiptirler. Yazarn tezinin net bir ekilde aktarld Ban
Vermeyen ehit, Pembe ncili Kaftan, Teselli, Ktk, Vire, Topuz, Primo Trk ocuu, Hrriyete Layk
Bir Kahraman, Byc, Teke Tek, lk Den Ak, Ferman, Uzun mr, Koleksiyon gibi birok ykde
tarihselliini kavrayan bireylerin serveni kurgulanr. yk kiileri, zgrlk, farkndalk, seim ve
sorumluluk badamnda kahramanla ykselen, vatan ve millet sevgisi ile yeniden doan dini, milli, tarihi
ve etik kayglara sahip aydnlanm bireylerdir. Onlar, znel deerler ve evrensel mesajlar ile insann
yaamdaki anlam aray ile benliini btnleyip kendini gerekletirme macerasnda yeniden doarlar. Bu
yklerdeki karakterler araclyla imdi, gemiin an snaklarndan ve tarihin kutlu sayfalarndan
beslenen bir bak asyla anlamlandrlr. Birey olmann, milli deerlere sahip olma ve birey iin varoluun
teminat olan bu deerlere ballk ile tanmlanr. Bu milli bilin, kolektif uur ve mitletirilmi tarihi
kahramanlar temal birka yksnden rnek vermek yerinde olacaktr.
Bu balamdaki nemli hikyelerinden biri olan, Peevi Tarihinden alarak kurgulad Ban Vermeyen
ehit, yukarda belirtildii gibi gemie bilinli ve aydnlk bir yneliin yksdr. Trk-slam ruhunun
kiilemi temsilcileri Kuru Kad, Deli Hsrev, Deli Mehmetin yksnn anlatld eser, biim ve ierik
bakmndan destan niteliklere sahiptir. Eserde anlatc ve kiileri, mill duyu adna eylemlerde bulunan,
konuan kimliklerdir.
Milli deerlere bal ve bir mite dntrlm tiplerinden birinin yks olan Pembe ncili Kaftanda da
hayatn kaba realitesine kar iinde var olan yksek insani z srekli koruyan ve gelitiren Muhsin
elebinin yks anlatlr. Muhsin elebi, ben bilincini biz bilincine dntren olmas gerek sesine
duyarl bir lkc tiptir.
Ferman yksnn bakiisi Tosun Paa da lkc bir tip olarak kendi varlndan kolektifin devam iin
vazgeer. Toplumsal bilincin aydnlanm tipi olan kahraman, kendisine hazrlanan bir tuzak sonucu verilen
lm emrinden ve lm emrinin uygulanmasndan korkmaz. nk onun iin nemli olan padiahn
ahsnda devletin varlnn sarslmamasdr; kendi cannn bu noktada nemi yoktur.
2. Konusunu Balkanlar ve anakkale Savandan Alan ykler: Bu tip hikyelerinde mer Seyfettin
genellikle ya kendi bandan geenleri ya da arkadalarnn bandan geenleri anlatr. Bilindii gibi o,
askerlik mesleine devam ettii srada, 2. Merutiyetin ilanyla birlikte Selanikteki 3. Ordunun merkezine
nakledilir. Burada Balkanlardaki durumu, komitaclarn ayrlk almalarn gren Seyfettin, birka kez
de ayrlklarla atmaya girer. Bu tarz yklerini kurgularken bu anlarndan da yararlanmtr. Hrriyet
Bayraklar, Beyaz Lale, Bomba, Nakarat, Tuhaf Bir Zulm, anakkaleden Sonra, Aleko: Bir ocuk bu
kmedeki hikyelerindendir.

mer Seyfettin, Osmanllk ideolojisinin Trke Trkln unutturan bir ideoloji olduu kanaatindedir.
Aznlklar Merutiyet sonrasnda Osmanllk perdesi altnda kendi mefkreleri (ideoloji) iin alrken, bu
akm Trkleri uzun sre megul etmi ve geri brakmtr. Balkan Sava, Tanzimattan beri savunulan bu
ideolojinin iflas olmutur. Balkanlarla ilgili hikyelerinde bu grlerini de yanstc bilin yoluyla ifade
eder.
mer Seyfettin bu balktaki hikyelerinde Osmanl Devletinin Balkanlarda zayflamasndan sonra bu
topraklarda yasayan Trklerin srekli huzursuz edildiklerini, Balkan kavimlerinin bu corafyay Trk
nfusundan arndrmay hedeflediklerini ifade eder. Bu hikyelerinden biri olan Beyaz Lalede, 1. Balkan
Savandan sonra Serezde yaayan Trklere uygulanan ikence ve katliamlar ayrntl olarak ilemekte,
Bulgar yneticilere ar eletiriler yneltmektedir. Binba Radko Balkaneski savatan hemen sonra Serezi
yamalamaya, ehirde ikamet eden Trkleri de katletmeye karar verir. ncelikli hedefi gen kzlar olan
Radko; Cumadan, Obsenovadan getirttii kzlar tabur askerlerine sunar. Askerler de kzlara tecavz edip
onlar snglerler.
Ayn tema etrafndaki bir dier hikyesi Tuhaf Bir Zulmde Trkleri Bulgaristandan uzaklatrmak iin
onlarn din hassasiyetlerinden yararlanlacann farknda olan diplomat Kepazef, Deliormana kaymakam
olarak atandktan sonra ierisinde bir tane dahi Bulgar yasamayan yerleim merkezlerine Makedonyadan
getirdii muhacirleri yerletirip evcil domuzlarna Trklerin kullandklar sokaklar ve emeleri kirlettirir,
tarlalarn eeletir. Bu uygulamadan rahatsz olan Trkler stanbula gmeye balar.
3. Konusunu ocukluk ve Genlik Yllarndan Ald Hikyeler: Bu kmedeki hikyelerinde mer
Seyfettin ocukluunu, ilk genliini anlatr. Her ne kadar dorudan kendi hikyeleri olmasa da
hikyelerdeki konular ve hikyelerin getii yerler yazarn biyografisiyle rtmektedir. Bu alt balktaki
hikyelerinde mer Seyfettin ocuk eitimi, ocuklarn yaramazlklar, mektep hayat gibi eitli konular
arpc bir ekilde ele alr. Bugn okul kitaplarnda bulunan mer Seyfettin hikyelerinin ou bu tarz
hikyelerdir. Kaa, Falaka, lk Namaz, And, Gizli Mabet bu trdeki baz yklerindendir.
4. Gnlk Hayattaki Olaylar ve Kiileri Ele Ald Hikayeler: Bu tarz hikyelerinde mer Seyfettin
genellikle khnemi adetleri, batl inanlar, zararl hale gelmi rfleri anlatr. Bu tarz hikyelerinde yazar
kimi zaman dorudan doruya Trklk ideolojisini de iler. Bunun dnda, insanlarn menfaat
dknlkleri, katlklar ve yozlamlklar da bu tarz hikyelerinde ska iledii konulardr. Efruz
Bey*, Kurbaa Duas, Perili Kk, Bahar ve Kelebekler, Yksek keler, Niin Zengin Olmam, Primo
Trk ocuu, Bahar ve Kelebekler, Ashab- Kehfimiz, Keramet, Trbe
* Efruz Bey, her ne kadar yazarn yarm kalan bir romannn adysa da mstakil bir yknn kahraman
deil, yazarn baz kavram ve kiileri eletirmek iin yaratt, dnemin birok kiisinden izler tayan bir
leitmotif* modeldir. Yani, Ayegl Serisi, Cin Ali Serisi gibi, yazarn Efruz Bey ve onun maceralarn
anlatt birok yks vardr (Hrriyete Layk Bir Kahraman, Tam Bir Gr, Asilzadeler, Ak Hava
Mektebi, nat).
* Letimotif: Aslnda bir mzik terimi olan leitmotif, edebiyatta yapt boyunca yinelenen dnce, duygu,
durum ya da bir kiiyi ayrt etmeye yarayan motif, tema olarak kullanlr. Yaplan tekrarlarla romanda kiiler
ve nesneleri karakterize etmek amalanr. Leitmotif model de birka romanda tekrarlanan, yazarn
tipletirdii bir kahramann maceralardr.
Bu tarzdaki yklerinden biri olan Ashab- Kehf yks dorudan Trklk ideolojisini alayan
eserlerdendir. Eserde, Osmanlclktan milliyetilie gei serveni ve bu geiin birey ve millet
yaamndaki yansmalar iaret edilir. Kuran- Kerim (Kehf suresi) dahil olmak zere evrensel ve trajik bir
imge olarak varlk bulan Yedi Uyurlar, mmet zihniyetinden mill kimlie gei servenine dnk
mesajlara sahiptir. Maaralarnda yzyl+dokuz sresince uyuyan bu kiiler ile Trk milletinin asrlar
alan uyku hali arasnda balant kuran yazar, bu tehlikeli fark edemeyii ve sonularn u ekilde ifade eder:

Gayet muktedir Avrupal bir muharrir diyor ki:

-Trkler ok licenaptr. Kendi milliyetlerini, tarihlerini, ananelerini asla yadetmezler. Onlar imdi yalnz, rahata
yaamak istiyorlar. Eer Trkiyedeki Hristiyanlar fazla mutaassp milliyetperverlik gstermeyip onlar
uyandrmasalar, Merutiyet sayesinde yarm asr iinde bir Trk kalmayacak.

Yine bu kmedeki yklerden olan Bahar ve Kelebeklerde mer Seyfettin, yana ramen bilinci yerinde,
gngrm bir kadn tipini kendisine szc seerek yeni deerlerin eletirisini yapar ve eskiye olan zlemini
dile getirir. Ayn at altnda yaayan gen kuak ile yal kuan birbirine yabanclamas, onlarn
konumas ile verilir. Yeni deerleri on yedi yanda batl deerlerle yetimi bir gen kz, eskiyi ise doksan
yedi yandaki nine temsil etmektedir.
5. ttihat ve Terakki Ynetimi Ele Ald Hikyeler:
mer Seyfettin, 1914 ylnda yazd yazlarda -Balkan Savann tecrbelerine dayanarak- ttihat ve
Terakkinin Trk kimliini n plana karmaya gayret eder. Onu Trkl toplayacak tek ve vazgeilmez
bir g olarak grr. Bu yazlar toplumda ttihat ve Terakkiye ynelen tenkitleri gslemek ve Osmanllk
ideolojisinden Trkle geii salamak amacyla yazlmtr.
Seyfettin, daha sonralar ttihat ve Terakki'nin keyfi uygulamalar ve yanl politikalar nedeniyle onlarla
arasna mesafe koyar ve yklerinde ttihat ve Terakki eletirileri yapmaya balar.
Bu trdeki hikyelerinden biri olan Gayet Byk Bir Adamda Merutiyetin ilan zerine zmirde
yaananlara yer verir. Hikyede geen Hrriyetten dzenin deil, baboluk ve dzensizliin anlald
ortadadr. Kahramann arkadalar kutlama iin yetmi drt birahane gezmiler, doksan iki ie bira imiler ve
daha yz kzartacak birok eyler yapmlardr. Dier nmayiiler iin de hrriyet ayn mny ifade etmektedir: Hrriyet bu... Gndz uyku, gece keyif... ifadeleriyle Merutiyetin ve hrriyetin yanl anlaldn ifade

ederek eletiri yolunu seer.

mer Seyfettin Hrriyet Gecesi hikyede de Merutiyetin ilannn dourduu heyecana ve ilk gnlerde
sergilenen kontrolsz tavrlara yer verir. Yazar, toplumlar ayakta tutan kuvvetin fikir olduunu,
hareketten nce fikrin gelmesi ve hareketi fikrin ynlendirmesi gerektiini burada da vurgular. Bu hikye,
"kontrolsz hrriyet olmaz" ana temas zerinden ekillenir.
Yazar, Mart 1919 tarihli Niin Zengin Olmam? adl hikyesinde, harp ilannn, ttihatlarn lkeyi
savaa sokmasnn dourduu sonular, toplumda ve vicdanlarda yapt tahribat anlatr.
mer Seyfettin'in ayn konuyu iledii bir dier hikyesi ise Memlekete Mektup tur. Bu hikayede geen Bu
asrn milliyet hakikatini en anlamayan, en milliyet hissinden mahrum iki cahil ahsiyeti, Enverle Cemali Trk
sanyor. Mant kararm Enverin Anadoludan gasbederek bol bol Arap illerine sat milyarlarn dehetini biz
Malatyada bilmiyorduk... ifadeleri olduka arpcdr.

Tm bu bilgilerin nda ksa bir sonu yazmak gerekirse, ksa mrnde yazd birok hikye ile mer
Seyfettin, hem Trklk akmnn edebi nderi hem de Trk hikyeciliinde olay yksnn en nemli
temsilcilerinden biri olmutur. Hikyeleri tezlidir ve youn Trk/milliyeti unsurlar ierir. zellikle
ocukluunu ve ilk genliini anlatt hikyeler bugn ilkretimde sk sk okutulmaktadr.

Ali Canip Yntem (1887-1967) : Ali Canip; air ve yazarlndan ziyade edebiyat tarihi
aratrmacsdr. Genlik yllarnda, Selanikte, 1910 ile 1912 yllar arasnda yaymlanan Gen Kalemler
dergisinin mer Seyfettinle birlikte nemli yazarlar arasnda yer almtr. Hayatnn sonraki dnemlerinde
retmenlik yapmay tercih eden Ali Canip ayn zamanda Milli Edebiyatn da kurucular arasnda yer
almtr.
Yntem'in nemli yan airlii deil, Gen Kalemler devresinden balayp mrnn sonuna kadar
srdrd Milli Edebiyat ve Yeni Lisan sevdasdr. Yeni Lisan hareketini sonuna kadar savunmutur. Bu
yzden dnemin nemli edebiyatlarndan olan Cenap ahabettin'le ciddi bir tartmaya girimitir.

Bunu Mill Edebiyat ve Cenap Bey'le Mnakaalarm adyla 1918'de yaymlar. Bunun yannda bilimsel
alanda yapt almalar, edebiyat retmenlii, Trk dilinin sadelemesi iin giritii ve ounda da hakl
kt polemikler de nemlidir. Ali Canip Yntem; mer Seyfettin ve Ziya Gkalp'la birlikte Mill Edebiyat
ve Yeni Lisan hareketinin teorisyeninden biridir.
Eserleri:
iir: Getiim Yol
Dz yaz: Mill Edebiyat ve Cenap Bey'le Mnakaalarm
Epope
Trk Edebiyat Antolojisi
mer Seyfettin-Hayat ve Eserleri,
Edeb Nevilerle Mesleklere Dair Malumat
Not: Buraya kadar ele alnan yazarlar Milli Edebiyat dneminin temel yazarlardr. Buradan sonra ele alnacak
yazarlar Cumhuriyet Dneminde de eser vermelerine ramen genel tasnifte Milli Edebiyat snrlar ierisinde ele
alnrlar.

Be Hececiler (Hecenin Be airi)

Edebiyat tarihindeki nemleri Milli Edebiyat anlaynn, hecenin Trk iirine girmesini salamak olan Be
Hececilerin iinde iyi air olarak nitelendirilebilecek tek isim Faruk Nafiz amlbeldir. Bunun dndaki
hececi airler, daha ok dergicilikleri, edebiyat tarihi aratrmalar, mizah yazlar ile bilinirler.
Be Hececiler, hecenin kesin zaferiyle sonulanan aruz-hece tartmas sonras Trk edebiyat iin
rnekleri halk edebiyatyla snrl olan hece vezinli iirler yazarak bu veznin yerlemesini saladlar. Bu
airler, Anadolu Romantizmi de denilen, basmakalp, edal, romantik bir sylemle Anadoluyu, Anadolu
insann, Trk efsanelerini, ky yaamn ele aldlar. Bu tutumlar daha sonra Yedi Mealeciler tarafndan
kuru ve zevksiz Aye Fatma terennm olarak nitelendirilecek olan Be Hcecilerin genel zelliklerinden
bazlarn yle sralayabiliriz:
iirde sade ve zentisiz olmay, ssten uzak durmay benimsemilerdir.
Dzyazdaki sz dizimini iire uygulamlardr.
Dize kmelerinde drtlk esasna bal kalmam, yeni biimler denemilerdir.
lk dnemlerinde aruzu veznini kullanmlardr; Milli edebiyat akmnn etkisiyle hece lsne
gemilerdir.
iirde memleket sevgisi, yurt gzellikleri, vatan sevgisi, kahramanlk gibi konular ilenmitir.
iire Milli Mcadele yllarnda balamlar; Cumhuriyet dneminde de devam etmilerdir. Bu nedenden
dolay bu airleri Cumhuriyet edebiyatna da katabiliriz.
Halk iirinden etkilenmekle birlikte araylarn srdrmler; hece lsyle serbest mstezat yazmay
denemilerdir.
Gereki olmak istemelerine karn hemen hepsi romantizme srklenmilerdir.

Faruk Nafiz amlbel (1898-1973) : Be Hececiler iinde sanat bakmndan en gl olan air Faruk
Nafizdir. Tm Be Hececiler gibi ilk iirlerinde aruzu kullanan air, Dinle Neyden eseriyle birlikte
heceye geer. lk iir kitab olan arkn Sultanlarnda Servet-i Fnun ve Ahmet Haim etkisi grlr:

Btn eyaya hazan indi. Sular dermansz.

imdi bir glgeyi bekler, gezerim ben yalnz...
Solgun arzn deliyor kalbini matemli bir ok,
Gk bulutland... Bo evler zira yok, ses yok.
Mavi bir sis iziyor baheler stnde sabah,
Geziyor glgeli sahilde hazin bir seyyah. (arkn Sultanlar)

Dinle Neyden kitabyla birlikte daha sade bir syleyile hece lsne ynelir:
Gizli bu akn zevki matemde
inden alarsn gldn demde.
Bana yadigarn kald alemde
Krlm bir ney ki son yoldamdr!

Faruk Nafiz, Trk ve milliyeti yazarlarn topland Yeni Mecmuada yaymlad iirlerle byk beeni
toplar. Bunlarn iinde Milli Mcadele ile gelen umudu anlatt At iiri mehur olmutur.
Bin gemle balanan yaz at aha kalkyor
Gittike ykselen ba Allah'a kalkyor
Son maceray dinlememi varsa anlatn;
Ram etmek isteyenler o marur, asil atn
Beyhudedir, her uzvuna bir halka bulsa da;
Botur, kpkl azna gemler vurulsa da

Faruk Nafizdeki asl Anadoluculuk retmen olarak Anadolunun eitli illerine gitmesiyle balar. Bu
dneminde yazd iirler kendi gzlemleri sonucu oluturduu, romantizmden az da olsa syrld tasvirci
iirlerdir. O, bu dnemde Trk edebiyatnn en bilinen iirlerinden birini, Han Duvarlarn yazmtr:
Yaz atlar kinedi, mein krba aklad,
Bir dakika araba yerinde duraklad.
Neden sonra sarsld altmda demir yaylar,
Gzlerimin nnden geti kervansaraylar...
Gidiyordum, gurbeti gnlmle duya duya,
Ulukla yolundan Orta Anadolu'ya.
...
Garibim namma Kerem diyorlar
Asl'm el alm haram diyorlar
Hastaym derdime verem diyorlar
Maral eyholu Satlm'm ben

Faruk Nafizin yine bu dneminde yazd Sanat iiri neredeyse Milli Edebiyatn ve daha sonra Milli
Edebiyatn devam niteliindeki Memleketi Edebiyat/Anadolu Romantizminin manifestosu
niteliindedir:
Baka sanat bilmeyiz karmzda dururken
Yazlmam bir destan gibi Anadolumuz
Arkada, biz bu yolda trkler tuttururken
Sana uurlar olsun... ayrlyor yolumuz

aire gre, stanbul aydnlar ve sanat iin sanat diyenler dz caddelerde, ilk a tapnaklarnda, opera
ve bale salonlarnda, klasik mzik konserlerinde ve mzelerde heykellerden zevk almaktadrlar. Kendileri
ise, Anadolunun doasndan, sls yazl ve inili mimari eserlerimizden, halk oyunlarmzdan, yaral
halkmzn derdine derman olabilmekten, Anadolu insannn yiitliini konu edinen trklerinden ve
efsanelerden zevk alrlar. Bu da tipik bir Anadolu romantizmi rneidir.
Faruk Nafiz amlbel ayn zamanda Deli Ozan ve amdeviren gibi mstear isimlerle mizah yazlar ve
iirleri de yazd.

Tiyatro:

Akn: Cumhuriyetin ilk on ylnda ne srlen milli tarih teziyle ilgilidir. Atatrk Ankarada yeni kurulan
sahnelerde Trk tarihi konulu oyunlar oynanmasn destekler. Faruk Nafiz amlbel de zyurt ve Akn
manzum piyeslerini yazar. Akn piyesi 4 Ocak 1932'de Ankara Halkevi'nde, Atatrk'n huzurunda temsil
edildi. Ayn yl stanbul'da Dar'l-Bedayi tarafndan da oynand. 1973 ylnda Cumhuriyetin ellinci yl
kutlamalar iinde Devlet Tiyatrosu'nca yeniden sahneye kondu.
Aknda slam ncesi dnemde Orta-Asyadaki idenizin kurumas olay anlatlr. Hece lsyle iir-piyes
biiminde yazlm bir destandr.
zyurtta ise babalarnn yerine geen Doubeyi Bumin, Batbeyi Boyan ve Gnbabuu Demirin
kendilerine beylik veren stemi Hann direktifleri dorultusunda, gittikleri yerlerde ehir kurma ve oralara
medeniyet gtrme azim ve gayretleri anlatlr.
Kahraman: Oyunda tarihsel arka plan Kurtulu Sava ve Kongreler dnemidir. Sava Anadoluda etkisini
gstermektedir. Anadolunun cra kylerinde savan yaratt gerilimin yan sra yerel sorunlar, bireysel
elikiler de sz konusudur. Sevdii kz uruna askerden kaan Hseyin bata kzn babas olmak zerine bu
tavr nedeniyle tm ky halk tarafndan eletirilir. Eserde Srekli olarak nc tekil ahs zamiri ya da bir
takm yce sfatlarla Mustafa Kemal'den bahsedilir.
Canavar: Ahmet, Ali Babann kz Zeyneple sevimektedir. Zengin, eraf oullarndan mer de kz
sevmektedir ve kz karr. Gtrdkleri yerde bulup kurtard Zeyneple dnmekte olan Ahmetin
arkasna mer ve adamlar derler. Yakalanacan ve sevgilisinin elinden alnacan gren Ahmet,
Zeynepi ldrr ve almak iin daa kar.
Roman:
Yldz Yamuru: Mutluluu bulamam bir erkek kahramann ele alnd bu romanda Faruk Nafizin
ukufe Nihale akn anlatt dnlr.

Orhan Seyfi Orhon (1890-1972): Aruzla yazd ilk iir kitab Frtna ve Karan sonra heceye
ynelmitir.
Frtna ve Kar
Frtna: Kudurmusan denizden intikam al!
Ufuklardan zalm al!
Aalar yk, bulutlar k k et!
Btn dnyy istersen helk et,
Fakat yalnz
Benim sessiz ve ssz
u hcremden ekil, hlym bozma

Orhan Seyfinin en ok bilinen iiri hece lsyle, Ouz Kaan Destanndan ilham alarak yazd Peri
Kz ile oban Hikyesi iiridir. Bu iirinde klasik bir motif olan hakan tarafndan snanp prensesi alma
ilenir:
ok eski zamanda,
- Ouz Han Hkmdarm. itmitim Turan'da
Bir peri kz varm.
Bu nazl peri kz,
Bu gzellik yldz,
Her gnlde bir sz
Brakarak yaarm.

Orhan Seyfi'nin iirinde halk trklerinden, manilerden gelen unsurlar da vardr :

Bamn tac gzel,
Halime ac gzel!

msralar, Misket Trksnn nakarat drtlklerinden birisi olan,

A benim hac yrim
Bamn tac yrim
Eller bana acmaz
Sen bari ac yrim.

manisine dayanmaktadr. iir yedi heceli msralarla yazldndan zaman zaman manilerin syleyi
zelliklerine yaklar :
Sevda o bir peridir.
Karar etmez yerinde
Gnl ki serseridir.
Dolar izlerinde.

air ayrca Yusuf Ziya ile birlikte Akbaba dergisini kurmu ve Fiske takma adyla mizahi yazlar ve
iirler yazmtr.
Eserleri:
iir
Frtna Ve Kar (1919)
Peri Kz le oban Hikayesi (1919)
Gnlden Sesler (1922)
O Beyaz Bir Kutu (1941)
Kervan (1964)
Roman
ocuk Adam (1941)
Mizah-Hiciv Hikayeleri
Asri Kerem (Destan,1942)
Makaleleri
Dn Bugn Yarn (1943)
Fiskeler
Fkralar
Kulaktan Kulaa (1943)

Enis Behi Koryrek (1891-1949) : Adn Balkan Sava yllarnda duyurmaya balam, ortama
uygun olarak ulusal konulu iirler yazmtr. Bu iirlerinde aruz lsn kullanan Enis Behi, Ziya
Gkalp'le tantktan sonra ksa srede hece lsne gemitir. Bundan sonra Enis Behi'i Milli
Edebiyatlar arasnda grrz. Hece lsn kullanmada deiiklikler yapan air nce halk airlerinin ve
Milli Edebiyat airlerinin ok kulland onbirli lnn duraklarn deitirmitir. 6+5 olarak kullanlan
duraklar 7+4 biimine soktuu gibi, ayn iirde deiik hece ls kullanmay da denemitir. Deiik
temal iirleri arasnda kendine en ok n kazandranlar, ulusal temal olanlardr. anakkale ehitliinde,
Venedikli Korsan Kz, Gemiciler gibi iirleri en ok bilinenlerdir. 1927'ye dein yazd iirlerinden bir
blmn Miras adl kitabnda bir araya toplamtr. Miras'n ikinci basks, daha sonraki iirleri de
eklenerek, Miras ve Gnein lm (1951) adyla yaplmtr. 1927-1946 arasnda bir durgunluk
dnemine giren airin yeniden iir yazmaya baladnda iir izgisini deitirdii grlr. Bu deimede bir

Mevlevi by olan ediki Sleyman elebi'nin ruhundan ald esinlerin byk etkisi olmutur. Dini ve
tasavvufi bir ierik kazanan dnemine giren airin yeniden iir yazmaya baladnda iir izgisini
deitirdii grlr. Bu deimede bir Mevlevi by olan ediki Sleyman elebi'nin ruhundan ald
esinlerin byk etkisi olmutur. Dini ve tasavvufi bir ierik kazanan iirlerinde dil arlam, aruz lsne
dnlmtr. Bu iirlerini de Varidat- Sleyman ediki-Sleyman elebi Ruhundan lhamlar
(1949,1951) adyla yaymlanmtr.
Biz dalgalar, frtnalar kahraman yiitleriz.
Ufuklardan ufuklara haber sorar, gezeriz.
Gnelerde uyuklayan yamalar,
Kalbi durgun tarlalar braktk.
Glge veren aalar
Sevmiyoruz biz artk.
Sevgilimiz,
Ey deniz! (Gemiciler)
Ey imdi kynden pek ok uzakta,
Ey imdi bir yn kara toprakta
Uyanmaz uykuya dalan yiitler!
ehdlik nn alan yiitler! (anakkale ehitliine)

Yusuf Ziya Orta (1895-1967) : ilk iirlerini aruzla yazm Ziya Gkalp'i tandktan sonra brakm ve
hece ile yazmtr. Bir yarmada birincilik kazanan ilk iiri Kehkean'dan sonra Trk Yurdu, Servet-i
Fnun ve Byk Mecmua gibi dergilerde yaymlad iirleriyle tannmtr. iirlerinde ak, doa sevgisini
ulusal elerle vermeye alr. Dili, ly baaryla kullansa da, iirin o kendine zg gzelliini bir trl
yakalayamaz. Bu yzden iirden ok gazetecilik, yergi, glmece ve nkte onun daha baarl olduu
alanlardr. Mizah konulu iir ve yazlarn imdik imzasyla yaynlamtr. Sanatnn, hece ile yazlm ilk
baarl piyesi kabul edilen Binnaz adl eseri daha sonraki yllarda sinemaya
aktarlmtr. Akbaba dergisinde akc bir dille, rahat okunur bir tarzda yazd fkralarnda siyasal mizahn
zgn rneklerini vermitir. iir ve glmece yazlarnn yan sra roman, yk ve oyunlar da vardr.
Bir daha o frsat geer mi ele?
Dn grdm, bugn de gresim geldi!
Gl o kadar hotu ki hele,
Lebinden koncalar dresim geldi!
Hem kk, hem gzel, hem de utangat,
Gzleri gzmden daima kat,
Salar ne gzel, ne ipek sat,
pp okayarak resim geldi! (Koma)

Roman: Krk Dkkn, eker Osman, G, Katl Ev. iir: Akndan Akna, klar Yolu, Cenk
Ufuklar, Yanarda, Bir Selvi Glgesi, Ku Cvltlar (ocuk iirleri), Bir Rzgr Esti Oyun: Krdm,
Latife, Nikhta Keramet, Binnaz Mizah-fkra: en Kitap, Beik, Ocak, Sar izmeli Mehmed Aa, Gn
Domadan Gezi-an-biyografi: smet nn. Gezi: Gz Ucuyla Avrupa. An: Portreler, Bizim Yoku.

Halit Fahri Ozansoy (1891-1971) : 1918 de Ziya Gkalpin tesirinde heceye ynelmi kimi zaman
hece kimi zamanda aruz ile iirler yazmay srdrmtr. 1919 ylnda tekrar aruza dnm fakat 1920 den
sonraki iirlerini zaman zaman aruz ls ile yazm olsa da hece ile yazmaya balam. Aruza Veda
iiriyle bu kalb brakarak iirlerini Yeni Mecmua da yaynlamaya balayarak "Hecenin Be airi"
arasnda yer almtr. Nedim adnda 18 say sren haftalk bir dergi karm, Reat Nuri Gntekin, Faruk
Nafiz amlbel, Selahattin Enis gibi air ve yazarlarn ilk yazlar bu dergide yaymlanmtr. Sonraki
iirleri en ok Hayat, Ayda Bir, Serveti Fnun, Uyan (derginin yaz ileri mdrln de yapmtr.),
naralt, Varlk, Hisar dergilerinde yaymlanmtr.

iirlerinde maziye ballk ve genlik hatralar, ak, lm, hzn, melankoli konularn ileyen bir airdir.
Ferdi konular ileyen Halit Fahri, tedirgin ve karamsar ruh halinin airi olarak tannacak kadar bedbin bir
airdir. Ak iirlerinde ayrlk hznn dile getiren iirler yazm, lm temasn sk sk ele almtr. lm
konusu tiyatro eseri olan Baykuta da ilenmitir. iirlerinde egzotik sahnelere, masal lemlerine de yer
verdii grlmektedir. Eini kaybettikten sonraki iirlerinde karamsarlk ve hzn gitgide younlar.
Halit Fahrinin zellikle ilk piyeslerinde, kiisel duygular, milli ve yerli hayatn gzleme dayanan canl
izlenenlerinin yannda. Ilml bir egzotizmin kokusu da sezilir.
Biz imdi baka bir ahenge balyz:
Ak sazyla geldi erenler bu meclise,
Yalnz bugn senin gibi lgn sadalyz,
Zira bu saz da paralanr glmek istese... (Aruza Veda)

iir: Rya (1912)

Cenk Duygular (1917)
Efsaneler (1919)
Zakkum (1920)
Bulutlara Yakn (1920)
Glistanlar ve Harabeler (1922)
Paravan (1929)
Balkonda Saatler (1931)
Sulara Dalan Gzler (1936)
Hep Onun in (1962)
Sonsuz Gecelerin tesinde (1964)
Roman: Sulara Giden Kpr (1939)
Aklar Yolunun Yolcular (1939)
Oyun: Bayku (1916)
lk air (1923)
Snen Kandiller (1928)
10 Yln Destan (1921)
Nedim (1936)
Hayalet (1936)
Bir Dolaptr Dnyor (1958)
ki Yanda (1970)
An: Edebiyatlar Geiyor (1939, Edebiyatlar evremde adyla geniletilmi bask, 1970)
Darlbedayi Devrinin Eski Gnleri (1964)
Eski stanbul Ramazanlar (1968)

Milli Edebiyat Dnemi Bamsz Sanatlar

Mehmet kif Ersoy (1873-1936) : Trk iirinde realizm akmnn kesin bir temsilcisi olan ve
iirlerinde yaamdan sahneleri capcanl bir ekilde aktaran Mehmet kif, stiklal Mar airi olarak hakl
bir ne sahiptir. Geri, stiklal Mar milli marmz olmas sebebiyle ne kadar biliniyorsa, Akifin dier
iirleri de o kadar az bilinir.
Mehmet kif, Fatih semti gibi ounlukla muhafazakr ve fakir insanlarn yaad bir evrede byr.
Gerek pekli Hoca olarak anlan Fatih Medresesi mderrislerinden olan babas Mehmet Tahir Efendiden
ald dini eitim gerekse aile evresinde birebir yaad ya da gzlemledii olaylar, Akifi "gereki" bir
air olarak yetitirir. Mehmet Akifin zengin bir hayat tecrbesine sahip olmas, halk yakndan tanmas,
din bir eitim almas, kendi milletini medeni bir dzeyde grmek istemesi, onun iirinin konusunu ve
slubunu belirler.

Ahmet Hamdi Tanpnar Nerede bir edebiyatn baladn grsek, orada sokan yaz masasyla
birletiini grrz. Malherbe soka dinledi; Dickens soka edebiyata soktu. ...Pukinde de sokan
anahtar vard. diyerek halkn yaamnn edebiyattaki nemine dikkat ekerken Akifi anlatyor gibidir.
Binaenalyh, daha sonra Mehmet Akif zerine kapsaml bir alma yapan Rza Bac da yle diyecektir:
Servet-i Fnn, romanda bile sokaa alamaz. Oysa ayn dnemde eser vermeye balayan Mehmet Akif,
Trk iirinde sokan anahtarn bulan, sokan dilini yakalayan air olur.
Akif, Dou edebiyat kadar Bat edebiyatn da iyi bilir. Arapa, Farsa kadar Franszcaya da hkimdir.
Akifin sosyal meselelerin maduru zavall ve aresiz kimseleri konu edindii iirleri, toplumun eitli
sahnelerine tutulan aynalar gibidir ve bir ynyle air bu iirlerde ehrin romann yazar. airin
zihninde toplumsal sorunlar karsnda aciz kalan ocuklar, kadnlar ve yallar vardr. Onun bu konulara
yneliinde kk yalardan itibaren okuduu Zola, Daudet, Lamartine, Hugo gibi isimlerin tasvir ettikleri
yoksulluk sahnelerinin de etkisi vardr. Bat edebiyatndan, zellikle Daudetten ve onun Jack adl
eserinden etkilenir. M. Cemale gre Bu kitap Akifin hayatna kart. Sokan kimsesiz ocuklar arasna
bu yaznn iki ocuu (Jack ve Madou) da katld. Akif, Safahatna da giren bu romandaki zenci ocuk
Madouyu kk bir dostu, evlad gibi sever.
Akifin sanatnda asl yapmak istedii ey, iir araclyla toplumdaki aksaklklar, olumsuzluklar
sergileyerek halk bunlardan nefret ettirip uzaklatrmaktr. Gerei btn plakl ve irkinlii ile ortaya
koyan Akif, bu ynyle realizmin snrlarn aarak bir anlamda natralizme ulam olur.
Akifin ideali, Namk Kemal gibi topluma yeni bir ekil vermek deil, onu sarsp kendine getirerek
asrlarca inand, yaad asli hviyetine yeniden kavumasn salamaktr. Bu ideali gerekletirmek
yolunda ise en etkili vasta edebiyattr. Edebiyat ss, erez olarak grenlere itiraz eden M. Akif, bu
szn karn tok, srt pek milletler iin belki doru olabileceini syler. Ancak bizim gibi a ve plak
milletler iin elbise ya da gda vazifesini grmeyen edebiyatn bize bir ey sylemeyeceini belirtir. Akif,
Biz edebiyatta ahlk, itima bir faide bekleriz. () tima dertlerimizi dkmek, yaralarmz ap
gstermekten ekinmeyiz. () Bizim iin halka syliyecek eserler lazm. der.
Akif, bu anlayn
Hayr, hayal ile yoktur benim alveriim...
nan ki her ne demisem, grp de sylemiim.
udur cihanda benim en beendiim meslek;
Szm odun gibi olsun hakikat olsun tek!

dizeleriyle ortaya koyar.

Mehmet Akifin yedi kitaptan meydana gelen ve tm iirlerini kapsayan Safahatnn bana koyduu u
ksm onun sanat anlayn aklar niteliktedir:
Bana sor sevgili kri, sana ben syleyeyim,
Ne hviyette u karnda duran erm:
Bir yn sz ki sammiyyeti ancak hneri;
Ne tasannu bilirim, nk, ne sanatkrm.
ir iin gzya derler; onu bilmem, yalnz,
Aczimin giryesidir bence btn srm!
Alarm, altmam; hissederim, syleyemem;
Dili yok kalbimin, ondan ne kadar bzrm!
Oku, yet sana bir hisli yrek lzmsa;
Oku, zr onu yazdm, iki sz yazdmsa.
Hakszlk, zgrln kstlanmas, sknt, zulm karsnda suskun kalamayan air, bu nedenle eserlerinde de
kendinden ok bakalarnn dertlerini dile getirir. u msralar airin tavrnn ok net bir ifadesidir:

Kanayan bir yara grdm m yanar t cierim,

Onu dindirmek iin kam yerim, ifte yerim!
Adam aldrma da ge git, diyemem aldrrm.
inerim, inenirim, hakk tutar kaldrrm!
Zalimin hasmym amma severim mazlumu...
rticn u sizin lehede ma'ns bu mu?

Mehmet Akif, yukarda da belirttiim gibi iirlerini Safahat ad altnda yedi kitapta toplamtr. Bu
kitaplarn ilki de Safahat baln tar. Bu kitapta Akif, slamc yaklamn yava yava ortaya koyar.
Bu iirlerinden Fatih Camii ocukluundan, Hasta, Kfe, Seyfi Baba, Meyhane ise bundan sonra
sanat hayatnn belirleyicisi olan sosyal gereklikten izler tar.
Akif, bu kitabndaki iirlerinde meyhane ve kahvehaneleri hem lkenin hem de insanln mahvolduu
yerler sayar. Daha sonra Sleymaniye Krssnde de ska bahsedecei tembellik, miskinlik, kadercilik
gibi kavramlar kn sebebi olarak grr.
Mahalle kahvesi! Osmanllar bilir ne demek
Tasavvur etme sakn "Grmedim nedir " diyecek.
Dilenci ekline girmi bu "sinsi cnler
Bu, gndzn bile yol vermeyen, harmler
Admda bir, dikilir, azminin, gelir, nne...
Zavall yolcunun artk kyar btn gnne!(Mahalle Kahvesi)
Hadi aktamyaym... Kim getirir ekmeimi
Oturup kr gibi, nmerde el amak iyi mi
Kim kazanmazsa bu dnyda bir ekmek paras:
Dostunun yz karas; dmannn maskaras! (Seyfi Baba)
Gtr stanbula bir yerde brak ki: Gureba,
-Kimsenin onlara aldrmad bir sradaUzanp lmeye bir ilte bulurlar orada! (Hasta)

Safahatn ikinci kitab Sleymaniye Krssndedir. Akif, bu kitabndan itibaren modernist slam
anlayn savunur. Ona gre Mslman toplumlarn geri kalmalarnn sebebi cahillik, banazlk, Kuran
anlamadan okumaktr. Kitabn kurmaca vaizi Abdrreit brahim Efendi, slam dnyasnn tenkidini yapar.
Geleneklerin, batln, yanl inanlarn nelere ml olduunu hatrlatr. Tembelliin, oturduu yerde
bekleyerek bir Mehdi, bir kurtarc beklemenin slamla uyumadn sk sk hatrlatr. Batdam moda gibi
geii eylerin deil, ilim, fen, teknik gibi topluma faydal unsurlarn alnmasn ister.
Akif, bu kitabndan brahim Efendinin azndan Mslmanlarn cahilliine de sk sk eletiriler getirir.
Dinleyin her birinin rhunu: Mutlak gelecek,
"Byle grdk dedemizden!" sesi titrek, titrek!
"Byle grdk dedemizden!" sz dnen merdd;
Acab sha-i tatbki neden n-mahdd
nk biz bilmiyoruz dni. Evet, bilseydik,
re yok gsteremezdik bu kadar sersemlik.
"Byle grdk dedemizden!" diye izmihlli
Boylayan bir sr milletlerin olsun hli,
bret olmaz bize, her gn okuruz ezber de!
Yoksa, bir maksad aranmaz m bu yetlerde
Lfz muhkem yalnz, anlalan, Kurnn:
nk kaydnda deil, hibirimiz mannn:
Ya aar Nazm- Cellin, bakarz yaprana;
Yhud fler geeriz bir lnn toprana.

nc kitap olan Hakkn Seslerinde sekiz ayet ve bir hadis manzum ekilde aklanr. Mehmet Akif,
daha sonra bu ayet ve hadislerin ieriine uygun iirler yazar.
Akif, bu eserinde sosyal eletirinin dozunu iyice arttrmtr. Yer yer la varan bir sesle Allaha seslenen
air, bir k yolu aramaktadr. Balkan Savalarnn, milliyetilik akmlarnn lkeyi paraladna inanan
Akif, areyi yine ittihad- slamda bulur.
Bak nasl doranyor? Kalk, baba, kabrinden kalk!
Diriler komad imdadna, sen bari yeti
Arnavutluk yanyor Hem bu sefer pek mthi!
Tek kvlcm kabarp yle cehennem kustu:
Ki hemen kol kol olup sard btn bir yurdu.
( Beyinsiz Kafann Derdine Milyon Halk)
slm' elinden tutacak, kaldracak yok...
N-hak yere feryd ediyor: cize hak yok!
Yetmez mi musb olduumuz bunca devhi?
Azm kurusun... Yok musun ey adl-i lh!
(Ya Rab Bu Uursuz Gecenin Yok mu Sabah)

Safahatn drdnc kitab Fatih Krssndedir. Bu kitapta Galatadan Fatihe yryen iki arkadan
yer yer birbirlerini ineleyici, sosyal meselelerle ilgili tespitler ieren sohbetleri kurgusal olarak verilir. Akif,
genel temasna uygun olarak almay tavsiye eder; almayan Mslmann her eye mstehak olacan
syler. Ona gre ilim, Batnn yere ge hkim olmasn salayan yegne kuvvettir. Eer Dou acele
etmezse yaknda mevkii dilencilik olacaktr.
Odun " dedin de tuhaftr, ne geldi aklma, bak:
Zavall memleketin yoktu baka mahsl;
Odundu, nerde bulunsan, met- mebzl;
- Adam yetitiremezmi, demek ki, topramz!..
- Ltfe ber-taraf amma, adam deil yalnz,
Odun da isteriz artk yaknda Avrupadan!

Mehmet Akif duraan, fatalist bir kader anlayna sahip deildir. Ona gre atll, bovermilii, tembellii
ve bamza gelenleri kadere balamak yanltr. Kader, insann iradesini kstlamaz, almayann kaderi de
sonu da bellidir.
al dedike erat, almadn, durdun,
Onun hesbna birok hurfe uydurdun!
Sonunda bir de "tevekkl" sokuturup araya,
Zavall dini evirdin onunla maskaraya!
Brak almay, emret oturduun yerden,
Yorulma, yle ya, Mevl ecr-i hsn iken!
Yazp sabahleyin evden karken ilerini,
Birer birer oku tekmil edince defterini;
Btn o ileri Rabbim grr. Vazfesidir...
Kadermi! yle mi H, bu sz deil doru:
Beln istedin, Allah da verdi... Dorusu bu!
Taleb naslsa, tab, netce yle kar,
Meiyyetin sana zulmetmek ihtimli mi var

Hatralar beinci kitaptr. Bu kitapta Mehmet Akif Almanyada grdklerini anlatarak iki medeniyeti
karlatrr. Akif, aslnda bir Mslmanda bulunmas gereken tm meziyetlerin orada olduunu grr
(temizlik, dzen, birbirinin hakkna riayet). Bu durumu yine Mslmann cahilliine balayan air,
Dounun uykuda olduunu anlatr ac ac.

Grl grl akyor emeler, temiz mi temiz;

Souk da isteseniz var, scak da isteseniz.
Gcr gcr tyor ortalk titizlikten,
Sanrsnz ki zemninde olmam gezinen. (Berlin Hatralar)
O halde bizdekiler sadra hi deil fi.
Fnn-i msbeteden istifdemiz menfi;
Ne kald! Bir edebiyytmz m? V-esef!
Brak ki ettii yoktur bir ihtiyca vef;
Ya rh-i milleti efsunluyor, uyuturuyor;
Ya snelerdeki hislerle arpp duruyor! (Berlin Hatralar)

Asmn Nesli Safahatn altnc kitabdr ve Mehmet Akifin ideal Mslman prototipini oluturduu
eserdir. Bu tip Asmdr. Uzun bir manzum hikye eklinde olna kitapta Akif, eitimin, Osmanlnn,
toplumsal dzenin youn eletirilerini yapar. Eserde Hocazade, Kse mam, Kse mamn olu Asm, ve
Hocazadenin olu Emin adndaki kurmaca karakterlerin diyaloglar vardr.
Bu kitapta Asm sembol bir gen olarak idealize edilir. Hem slama bal hem de Bat medeniyetinin temel
ta ilime merakl olan Asmn ve arkadalarnn Avrupann ilim ve tekniini almak zere yol kmalaryla
kitap tamamlanr.
Aslnda bu kitapta Hocazadenin okuduu bir iir olan anakkale iiri, anakkale Destan adnda
mstakil bir kimlik kazanarak ayr bir iir olarak dnlmtr. Hlbuki iiri Hocazade kurgu iinde okur.
Yirminci asr, fenlere zihniyyetler
Verebilmekle tebellr ve tefhrler eder.
Vaka halet-i ruhiyyesi var akvamn;
Bu prensiple, fakat ma eri pek i zamn,
Belki ferdiyyeti sarsar biraz aksl-ameli...

Dnk ilmin bile bgnesiyiz, chiliyiz.

te fkdn bu ihml edilen marifetin
Nesli bir acze dnm ki, bugn, memleketin,
Bir yn kuvveti var, hem ne tab de, henz,
Biz o kuvvetlere eller gibi hkim deiliz!
Yarnn ilmi nedir, halbuki Gyet mdhi:
"Maddenin kudret-i zerriyyesi" urat i.
O yaman kudrete hkim olabilsem diyerek
Sarf edip durmada birok kafa binlerce emek.
Onu bir buldu mu, artk bu zemin: Baka zemin.
nk bir damla kmrden edecekler temin,
yle milyonla deil, n-mtenh kudret!..

Safahatn son blm Glgelerdir. Mehmet Akifin srgn ve inziva yllarnda, Msrda yazd bu
iirler sosyal meselelerden uzaklam, psikolojik ynden olduka zayflam ve byk hayal krklklarna
uram airin lirizme doru kayd yllarn rnleridir. Bu kitapta Akifin nadir lirik iirlerinden olan
Blbl iiri ok bilinir.
-Ein var, iynn var, bahrn var, ki beklerdin;
Kymetler koparmak neydi, ey blbl, nedir derdin
O zmrd tahta kondun, bir semv saltanat kurdun;
Cihnn yurdu hep inense, inenmez senin yurdun.

Her ne kadar kendi mitsizlie kaplsa da kendi gibi mitsizlik iinde unlar yazan Sleyman Nazife:
Gurbetgeh-i nisyna srlmekte diyrm
Yoktur demek artk ne diyrm, ne mezarm!
Yksn dilerim arn mmetlerin h,
Sen Adni bize duzeh-i yes ettin lhi!

yle diyerek midi elden brakmamas tavsiyesini verir:

Azmin, emelin heykel-i z-ruhu iken, dn
Bilmem ki, bugn yese nasl oldu da dtn?
oktan beridir bekledi... Bekler diye millet,
Asra m srsn bu sefalet, bu mezellet?
slm ilinin sde esret mi nasibi?
Sen yoksa unuttun mu o mz-yi mehbi?
Etrfa bakp sarslacak yerde mdin,
Vicdnn, mnn bir dinlemeliydin. (Sleyman Nazife)

Yahya Keml Beyatl (1884-1958) : Cumhuriyet Dnemi airlerinden de saylabilecek olan Beyatl,
klasik tasnifte Milli Edebiyat Dnemi bamsz sanatlarndandr. Trk iirini, zellikle kendinden sonra
gelen kukaklar derinden etkileyen bir air olan Beyatl, Trk iiri iin nemli kilometre talarndan biridir.
skpte (Makedonya) doan ve skpn Osmanlnn elinden kmasndan sonra vatan hasretini
eserlerinde mr boyu devam ettiren Beyatl, ilkrenimini skp, Selanik ve stanbulda yaptktan sonra
Fransaya giderek Pariste Siyasi Bilimler Serbest Okulunda eitimini tamamlar. iiri ve kltrel altyaps
iin bir dnm noktas olna bu okulda hayat boyunca savunaca kollektif tarih bilincini o dnemin nl
entelekteli Albert Sorelden alr. Beyatl burada Camille Jullian adl bir Fransz tarihinin Fransz
topra bin ylda Fransz milletini yaratt. tezini de benimser. Yahya Kemal bu durumu yle izah eder:
Bir gn Camille Juliann bir cmlesini okudum. Bu cmle benim, milliyetimizin ve vatanmzn teekklne
dair dank dncelerimi birdenbire yeni bir istikamete sevk etti. Camile Juliann cmlesi uydu: Fransz
milletini, bin ylda Fransann topra yaratt. Bu cmle kafama birdenbire yeni bir ufuk amt. Artk
milliyetimize dair fikirlerim bu cmlenin ilham ettii noktada birleiyordu.
Beyatlya gre gnlk yaam ierisinde herkesin kulland kelimelerle iir sylenmelidir. Divan airlerinin
ve divan iirinin en nemli skntlarndan biri ite bu noktadr. O, halkn kulland bu dilden kopuk bir iiri,
halkn takip etmesi ve anlamasnn gln dile getirmitir.
Yahya Kemlin, iirde oluturmak istedii en nemli unsur z iiridir. Bu dorultuda Verlaine,
Baudelaire, Mallerme gibi z iir taraftarlarnn tesirinde kalmtr. airin amac, z iirden hareketle,
iirimizdeki iire ait olmayan unsurlar temizleyerek; iiri asl unsuru olan ritme kavuturmaktr. aire gre
iir nesirden ok farkl bir yapya sahiptir. Bu yap ierisinde iirin kendine has bir ritmi olduunu belirten
air; iiri insanmzn i ahenginin yansmas olarak vermeye alr. Yahya Kemal, Ok iiri hari btn
iirlerini arz vezniyle yazmtr. Hece ve arz vezninin birbirlerine kar ne fazlalklarnn ne de
eksikliklerinin olduunu belirtir. air, vezinleri ahenk iin bir alet olarak grr ve nemli olan bu aletleri iyi
kullanmak ve onlardan iyi ses karmak olduunu vurgular. Divan iirini adala btnletiren
uyarlayan air olarak da bilinen Yahya Keml, divan iirinin mazmunlarn kullanmasa da gemi gnleri
anlatt iirlerinde divan airlerine yakn bir syleyie ynelir.
Beyatlnn iirinde tarih, vatan, millet, doduu topraklara zlem gibi temler ok geni yer tutar.
Yukarda da belirttiim gibi, doduu topraklarn daha sonra vatandan ayrlm olmas ondan hi
kapanmayan bir yaraya, bir tarvmaya sebep olmutur. nl Ak Deniz iirinde, doduu yerle ilgili
ifadeleri ilgintir:
Balkan ehirlerinde geerken ocukluum;
Her lhza bir alev gibi hasretti duyduum.
Kalbimde vard "Byron"u bedbaht eden mell
Gezdim o yata dalar, hulym iinde ll...
Aldm Rakofa krlarnn hr havsn,
Duydum, aknc cedlerimin ihtirsn

O, ocukluunun getii bu topraklarn vatandan ayrlmasndan duyduu acy da yle ifade eder:
Vaktiyle z vatanda bizimken, bugn niin
skp bizim deil? Bunu duydum, iin iin.
Kalbimde bir hayli kalp kaybolan ehir!
Ayrlmann brakt hicran derindedir! (Kaybolan ehir)

Belki de bu zlem duygusundan olacak, Yahya Kemlin iirlerine kaynaklk eden en nemli unsurlarn biri
vatan gelir. Yahya Kemlde vatan, insann toprak ile zlemesi neticesinde oluan, kendine has dokusuyla
bir btndr. Yahya Kemlin vatan anlaynda, 1071 ylnda yaplan Malazgirt Meydan Muharebesi
sonucu alan topraklar vatan tekil eder. Toprak parasnn vatan olarak kabul edilmesinde dil ok
nemlidir.
Yahya Keml'de lm sevimsiz klan da vatandan ayrl gereidir. Bu yzden o, Eyll Sonu iirinde
lmek kaderde var, bize rknt vermiyor;
Lakin vatandan ayrln strab zor.

diye haykrr ve ldkten sonra hayalinde eski haliyle vatann kalmas ister:
lm yabanc bir lemde geceyse bile,
Tahayylmde vatan kalsn eski haliyle.

Ondaki vatan sevgisi millet olgusuyla da btnlk gsterir. Aknclar ve Moha Trks adl
iirlerde milleti iin savaan askerlerin saflar arasna girerek bu askerlerin ruhlaryla konuur. Aknclar
adl iirde yer alan:
Bir gn yine doludizgin atlarmzla
Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla
Cennette bu gn glleri am grrz de
Hala o kzl hatra gitmez gzmzde

dizeleriyle vatann ve milletin gelecei iin savaan Trk askerinin ehit oluu ve yedi kat ara k
vurgulanr. Cennetin o esiz gzellikleri ierisinde, sava esnasndaki kzlln unutulmadn dile
getirirken askerin ruhunu konuturmutur. Moha Trks adl iirde air milleti uruna ehir olmu
askeri konuturmakla birlikte ehit olan askeri cennette cedleri ile birletirerek kollektif ruhu vermek
istemitir:
Dnyaya veda ettik, atldk dolu dizgin;
En son koumuzdur bu! Asrlarca bilinsin!
Bir bir alrken ge, son def'a yartk;
Allaha giden yolda meleklerle kartk.
Getik hepimiz drtnala, cennet kapsndan;
Grdk ebed cedleri, bir anda yakndan!

Yahya Kemale gre stanbul vatann zetidir. Vatan vatan yapan yapan kolektif ruh en iyi bu ekilde
grnr. Bylece stanbul, sadece bir siyas bakent olmaktan kar, milli ruhun en iyi yorulduu ve
aksettirildii bir mekn olur. Yahya Kemal bu merkezde Trk zevkinin younlatn; Trk iradesinin
kristalize olduunu, Trk dili ve yaaynn inceldiini, ksacas Trkln kendine has aristokrasiyi
yarattn dnr. Denilebilir ki Nedim dnda hibir air onun kadar ok stanbul iiri yazmamtr. O,
stanbul iin unlar syler: Bir iklimin manzaras, mimarisi ve halk arasnda halis ve tam bir henk varsa,
orada, gzlere bir vatan tablosu grnr. klimden anlyan gerek ve hassas bir sanatkr, stanbulun eski
semtlerinden herhangi birini, mesel Koca Mustfapaa semtini, yahut Eyb, yahut skdar, yahut da
Boaziinin henz mill hviyetini muhafaza eden herhangi bir kyn seyredince kati bir hkm vererek,
der ki: Bu halk bu iklimde ezelden beri skindir ve bu iklime bu mimariden ve bu halktan baka unsurlar
yaramaz.
Onun stanbulla ilgili iirlerinden bazlar unlardr: stanbulun Fethini Gren skdar, Hayal
ehir, Ziyaret, Atik- Valdeden nen Sokakta, skdarn Dost Iklar, Bir Tepeden, Bir
Baka Tepeden
Sana dn bir tepeden baktm aziz stanbul!
Grmedim gezmediim, sevmediim hibir yer.
mrm olduka, gnl tahtma keyfince kurul!
Sade bir semtini sevmek bile bir mre deer.

Nice revnakl ehirler grlr dnyada,

Lakin efsunlu gzellikleri sensin yaratan.
Yaamtr derim, en ho ve uzun r'yada
Sende ok yl yaayan, sende len, sende yatan. (Bir Baka Tepeden)

Yahya Kemlin, Tevfik Fikretin Sisine bir telmih olarak yazd Siste Syleni iiri de stanbul
sevgisini anlatan iirlerindendir:
Birden kapand birbiri ardnca perdeler...
Kandilli, Gksu, Kanlca, stinye nerdeler?
Som zmrt ortasnda, muzaffer, akp giden
Firuze nehri nerde? Bugn sakldr, neden?
Benzetmek olmasn sana dnyda bir yeri;
Eyll sonunda byledir svire glleri.
Bir devri lnetiyle boan airin Sis'i.
Vicdan ve rh elemlerinin en zehirlisi.
Hulyma bir eza gibi aksetti bir daha;
-rtn! Mebbeden uyu! Ey ehr! -O beddua...
Hayr bu hl uzun sremez, sen yakndasn;
Hl dalmayan bu sisin arkasndasn.

Beyatlnn iirlerindeki hkim motiflerden biri de dindir. Onun iirinde camiler btnletirici bir zellik
sergilemektedir. air caminin btnletirici bu zelliini Sleymaniyede Bayram Sabah adl iirde u
ekilde dile getirir:
Dili bir, gnl bir, imn bir insan yn
Gryor varlnn bir yere toplandn;
Byk Allah anarken bir azdan herkes
Nice bin dalgal tekbr oluyor tek bir ses.

Yahya Kemlin iirlerine kaynaklk eden dier unsurlar yallk ve lmdr. nsann yann ilerlemesi,
hissedilen yorgunluk ve kendini gsteren yalnzlk hayatn solgun yzn ortaya karr. Onun Sessiz
Gemi, Sonbahar, Eyll Sonu, Yol Dncesi gibi iirlerde, lm dncesine kendini hazrladn
grlr. Rindlerin lm adl iirde ise air, lm gzelletirir ve hasretle beklenen bir durum haline
getirir:
lm sde bahar lkesidir bir rinde;
Gnl her yerde buhurdan gibi yllarca tter.
Ve serin serviler altnda kalan kabrinde
Her seher bir gl aar, her gece birbir blbl ter (Rindlerin lm)
Gnler ksald... Kanlca'nn ihtiyarlar
Bir bir hatrlamakta geen sonbaharlar.
Yalnz bu semti sevmek iin mrmz ksa...
Yazlar yavaa bitmese, gnler ksalmasa... (Eyll Sonu)

Elbette ki sz konusu lm dncesi olunca Trk edebiyatnn en bilinen lm iiri olan Sessiz
Gemiden bahsetmemek olmaz.
Artk demir almak gn gelmise zamandan,
Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan.
Hi yolcusu yokmu gibi sessizce alr yol;
Sallanmaz o kalkta ne mendil ne de bir kol.
Rhtmda kalanlar bu seyahatten elemli,
Gnlerce siyah ufka bakar gzleri nemli.

Biare gnller! Ne giden son gemidir bu!

Hicranl hayatn ne de son matemidir bu!
Dnyada sevilmi ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dnmeyecekler.
Birok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birok seneler geti; dnen yok seferinden.

Bu efsanev iirde Yahya Kemal sonsuzluu anlatabilmek iin sonsuzluu artran szckler semitir.
iirin balndan itibaren sonsuzluu artran szckler kullanlmtr. Deniz usuz bucaksz
grntsyle sonsuzluu artrr. iirde geen gemi, demir almak, liman, rhtm, siyah ufuk szck ve
szck bekleri denizle ilgilidir. Gemi szlk anlamyla dnldnde denizde yolcu tayan ve demir
aldnda siren sesleri duyulan bir aratr. iirdeki gemi sessiz olmasyla, zamandan demir almasyla,
yolcularnn bu dnyadan br dnyaya gitmesiyle sonsuzlua gitmeyi artrr. Dnyada ki mrn
tamamlayan ruh mehule doru gitmektedir. O bilinmezlik yola kan geminin (insann) limana
varmasyla renilecektir. Fakat varlan noktada olanlar hayatta kalanlara anlatma imkn olmayacaktr.
iirin balndaki sessiz ibaresi bu olanlar anlatamay sessizliidir.
Ksaca toparlamak gerekirse Yahya Kemal, kendinden sonra gelen kuaklar ok youn bir ekilde
etkilemi, aruzu Trkeye baaryla uygulam, Trkenin bir iir dili olmasnn nn am nemli bir
airdir. Bugn birok iiri bestelenen Yahya Kemal, 20. yy.n yetitirdii son byk Trk airidir.
Eserleri lmnden sonra derlenen Yahya Kemalin asl ad Ahmet Aghtr.
Eserleri
iir:
Kendi Gk Kubbemiz (1961)
Eski iirin Rzgryla (1962)
Rubailer ve Hayyam Rubailerini Trke Syleyi (1963)
Bitmemi iirler (1976)
Dzyaz:
Aziz stanbul (1964)
Eil Dalar (1966)
Siyasi Hikayeler (1968)
Siyasi ve Edebi Portreler (1968)
Edebiyata Dair (1971)
ocukluum Genliim Siyasi ve Edebi Hatralarm (1973)
Tarih Musahabeleri (1975)
Mektuplar-Makaleler (1977)

Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat

Bilindii gibi Cumhuriyet Dnemi, Trk edebiyatnn kapsam olarak en geni blmn tekil eder.
Yzlerce yazar ve binlerce eserden teekkl eden bu tarihi dnemi tm yazar ve airleri tek tek ele alarak
incelemek bu notlarn hacmi ve dnemin genilii gz nne alndnda -maalesef- imkanszdr. Bu
sebeple, notlarn Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat ksmna gemeden nce bu ksmn hazrlanmas
esnasndaki metodolojiden ksaca bahsetmek isterim.
Ele alnan air ve yazarlarn bazlar zerinde daha fazla durulacak, bazlar daha ksa anlatlacak, bu
dnemde yazm baz air ve yazarlar ise notlarda yer almayacaktr. Bu odaklanma kesinlikle kiisel
tercihlerle yaplmayacaktr. Akademik olarak en geerli veritabanlarnda YOKSIS, ULAKBM, EKUAL,
vs.) yaplan tarama neticesinde haklarnda daha fazla tez, makale olanlar ve dizin terimlerinde daha ok

bahsi geenler daha ayrntl, dier yazar ve airler daha ksaca anlatlacaktr. Bilimsel alma ynteminin
gerektirdii de budur.
Cumhuriyet Dnemi Trk debiyatn, ana yaznsal trler ekseninde, iir ve hikye/roman olarak iki ana
balk altnda inceleyeceiz. Trk edebiyatnn bir dier ana kolllar olan tiyatro ve deneme
balklarnda ise zaman ve kapsam darlndan tr yalnzca dneme damgasn vurmu baz sanatlar
balamnda (Haldun Taner, Orhan Asena, Cemil Meri, Nurullah Ata vs.) gz atabileceiz. Tiyatro, -her ne
kadar edeb bir metne dayansa da- bir sahne sanat olduu iin bir edebiyatnn temel yazar ve metinleri
bilmesinin yeterli olaca kansndaym. Yine de notlara birka tezden yararlanarak kaynak eklemeyi
umuyorum.
Cumhuriyet Dnemi iir ve hikye/roman tasnifinde merkezi snav sisteminin mfredat izelgesini
takip edeceiz. Benim tasnif metodum farkl olsa da snav hazrlayan kurum SYM olduu iin, bu
notlarda Cumhuriyet edebiyat onlarn istedii gibi, milli edebiyat zevk ve anlayn srdrenler, saf
iirciler, toplumcu gereki/sosyalist iir ve roman vs. eklinde tasnif edilecektir.
Yazarlarn incelenmesi srasnda Trk edebiyatndaki asl nemli yerini airliiyle alm fakat roman da
yazan sanatlar (Attila lhan, Oktay Rfat, Necip Fazl, vs.) iir balnda ele alnacak, romanlar ksa bir
deerlendirmeye tabi tutulacaktr. Bilmukabil, asl kimlii hikyeci/romanc olup da iir yazanlar
(Sabahattin Ali, Sait Faik, Ahmet Hamdi) hikye/roman balnda ele alnarak iirlerine yzeysel temas
edilecektir. Klasik yntembilim de bu tarz bir kalifikasyonu zorunlu klar.
Prensip olarak metodoloji aklandna gre dneme geebiliriz.
Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyatn Oluturan Ana Kaynaklara Bir Bak:
Trk siyasi tarihininTanzimatla balayan dnm srecinin son ve halen iinde bulunduumuz halkas
Cumhuriyet Dnemidir. Btn bir deerler sisteminin, ynelimlerin, dnya gr ve ideolojik zeminin
yeniden yaplandrld; devletin tm kurum, kurulu ve aydnlaryla topyekn bir yenilenme hamlesine
girdii bu dnem, Trk edebiyat tarihi asndan da en verimli ve en tartmal dnem olmutur. Siyasi
balangc net, edeb balangc -milli edebiyat notlarnda ele aldm gibi- baz tartmalara gebe olsa da bu
dnemi milli edebiyattan kesin snrlarla ayrmak zordur.Milli Edebiyat Dnemi sanatlarnn nemli bir
blm, edebiyat yaamlarn Cumhuriyet Dneminde de srdrmtr. Cumhuriyet Dnemi, millileme
akmnn devam olarak balam, daha sonra apayr bir yataa doru yn almtr. nceki edebiyat
dnemlerinden biim, dil ve dnce bakmndan baz zellikler devralan Cumhuriyet Dnemi edebiyatnn
oluumunda, Cumhuriyet'in ilanndan sonra gerekletirilen siyasi, toplumsal ve kltrel deimelerin
byk etkisi vardr. Bu edebiyatn oluumunda zellikte Atatrk lke ve nklplarnn yazarlarca
benimsenmesi ve halka benimsetilmesi almalar ok nemli rol oynamtr. Memleket Edebiyat,
Anadolu Romantizmi, Anadoluculuk gibi terimlerin menei aydnlarn halka devrimleri ve ilkeleri
benimsetme abalardr.
Cumhuriyet Dnemi, ayn zamanda yeni devletin Osmanl bakiyesi kurumlardan hzla uzaklamasnn
styapsal dzlemde gerekletii zaman dilimidir. Saltanatn kaldrlmasyla (1922) halifeliin
kaldrlmasn (1924), eriyye mahkemelerinin ve medreselerin kapatlmas ve eyhlislamln
lavedilmesi (1924) takip eder. Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas, apka kanununun ve miladi
takvimin kabulnden (1925) sonra Latin alfabesi ve rakamlarn kabul (1928) ile birlikte slamiyetin
devletin dini olduu yargs da anayasadan karlr. Hafta sonu tatilinin cuma gnnden pazara alnmasyla
(1935) birlikte, devletin dini karakteri, yerini tamamyla laik bir yapya terk etmi olur. Tmne yakn
Cumhuriyetin ilk on ylnda gerekleen bu reformlarn; slamn Trk toplumu zerindeki etkisinin
zayflatlmasna ynelik olduu sylenebilir (Mardin, andr).
Kukusuz styapsal olarak gerekleen bu yasal dzenlemelerin, toplumdaki emilimini kolaylatrmak
amacyla, kltrel etkinliklerle de desteklendiini sylemek gerekir. Dnemin gazete ve dergilerinin,
gazetelerde tefrika edilen popler romanlarn da desteiyle ekillendirdii kamuoyunun, devlet eliyle deiik
gerekelerde dzenlenen ve ykselen bir eilim olmas salanan, kabul gnleri, ay partileri,

gardenpartiler ve asl nemlisi olarak Cumhuriyet Balolar tr etkinliklerin, sadece dini kurumlarn
gndelik hayatta boalan yerini doldurmaya dnk faaliyetler deil, ayn zamanda muasr medeniyet
hedefine kilitlenen Cumhuriyetin medeni dnyaya dnk ekillenen yznn nemli kltrel gstergeleri
olarak nitelenebilir. Trkiyenin devlet eliyle modernize edilme projesinde edebiyatn da kaytsz
kalmadn, erken Cumhuriyet kanonunda ncelikli yeri olan, Halide Edip, Yakup Kadri, Memduh
evket Esendal, vb. gibi birok yazarn, ayn zamanda nemli birer politik ve/veya brokratik figr
olmasndan da karmak mmkndr. Trkiyede eletiri kurumunun da dnemin politik atmosferi iinde
ekillenmesi, bu trn edebi eserlere deer bimede sosyal ve politik hayata grelik esasn ncelemesinden
anlalabilir. Flaubertin, mimesis ilkesinden yola karak roman iin yapt ve yaklak 200 yldan beri
geerlilii olan sokakta gezdirilen ayna eretilemesinin, erken Cumhuriyetin oluum srecinde ve
sonrasnda yazlan Trk romanlar iin de geerli olduu ifade edilebilir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda yazlan romanlarn byk bir blmnde, verilen mesajn, siyasi iktidarn
sylemleriyle ou zaman uyum iinde olduu grlr. Bu balamda, sz konusu romanlar milli kimliin
inas yolunda nemli bir rol stlenmitir. Seluk kla, Trkiyede 1923-1950 yllar arasnda devletin
eitli kademelerindeki yneticilerin, sadece sosyal ve siyasal alanlara deil, ayn zamanda sanat alanlarna
da mdahale ettiini ve bu mdahalelerin, Trkiye'de bir edebiyat kanonunun olumasna yol atn
dnmektedir.
Normalde devlet denetiminin dnda olmakla birlikte, devletin mdahalesiyle onun deerlerini aktaran,
iktidarn pekitiren bylelikle de dzenin korunmasna araclk eden kltrel kurumlar, Lois Althusserin
ifadesiyle devletin ideolojik aygtlar haline gelirler. Yeni bir toplum ve insan modeli tesis etmeye alan
Cumhuriyet dnemi iktidar, edebiyat bir anlamda byle bir aygt olarak deerlendirmi ve edebiyat, bu
dnemde adeta bir kurum olarak varlk gstermitir. Cumhuriyetin ilk yllarndaki birok romanc, hem
romanlaryla Cumhuriyet ideolojilerini desteklemi, hem de edebiyatn nasl olmas gerektii konusunda
dnerek Trk Edebiyatnn baz dnemlerini eitli alardan eletirmilerdir. Cumhuriyet erken yllarnda
edebiyatn, millete hizmet etmesi gerektii eklinde bir anlay hkimdir.
Cumhuriyet Dnemi Trk iiri ise gl kaynaktan beslenir: Tarihsel ve kltrel tabandan gelen divan ve
halk iiri ile Tanzimattan bu yana Trk edebiyatn besleyen Bat iiri. Bu beslenmeyi ve kayna daha
sonra airleri ele alrken de belirteceim.
Bu dnemde alan Halkevleri ve Ky Enstitleri gibi oluumlar daha Toplumcu Gerekilik ya da
Sosyal Gerekilik adyla anlacak edeb ekollerin doum yerleri olarak dnlebilir. Zira buralardan
kan hemen hemen tm yazarlar toplumcu gereki anlayla eserlerini yazmlardr.
Bu bilgiler nda Cumhuriyet Dnemi edebiyatn maddeler halinde genellemek gerekirse:
Yaz diliyle konuma dili arasndaki fark ortadan kalkm, dildeki sadeleme almalar srmtr.
Edebiyatmz bu dnemde toplumcu bir karakter kazanm, gereki bir anlay hedeflenmitir.
Aruz lsnn yerini hece ls alm, iirlerde de gnlk konuma dili kullanlmtr. iirin biimce
daha da serbestlemesi salanmtr.
iir, roman, hikye, tiyatro ve retici metin trlerinde nemli gelimeler olmutur.
Cumhuriyetin kuruluuyla 1940 (kinci Dnya Sava) yllar arasnda eser veren air ve yazarlar genellikle
daha nceki Milli Edebiyat akmnn etkisinde tam anlamyla yerli ve halka doru veya Batnn,
zellikle Fransz edebiyatnn etkisinde kiisel yollarnda yrmlerdir.
Cumhuriyet edebiyatnn temelinde Kurtulu Sava ve Atatrk devrimleri vardr. iirler, romanlar,
hikyeler bu iki konu ile dorudan ya da dolayl olarak balantldr. Milli duygu ve heyecan gelitirmeye
ynelik bu abalar Milli edebiyatn bir devam niteliindedir.

Milli edebiyatla balayan halka inme, Anadoluyu tanma abas bu dnemin edebiyatnda ana ilkelerden
olmu, Trk halknn her kesimi edebiyata girmitir. Artk edebiyat stanbulun snrlarn tamamen amtr.
Yeni kurulan devlet ile yaplan baz devrimleri halka tantmak ve benimsetmek grevi Cumhuriyet dnemi
sanatlarna dmt. Sanat, siyaset ile halk arasnda bir kpr olmu, devrimleri yorumlam, aklam
ve savunmutur.
Yeni dil ve eski dil tartmalar Cumhuriyet ile noktalanm, siyasi g, olay tekeline alm ve Trk Dil
Kurumunu kurarak dilde geri dnlmez bir yenilemeye yoluna gidilmitir. Ancak bazen ok arya
gidilerek halkn anlayamad kelimeler dile konularak Trke yabanc bir dil haline gelmitir.
Cumhuriyetten nce sadece sempati duyulan Trk Halk sanatlar ve folkloru n plana alnm, ncekilerin
kmsedii Karacaolann, Yunusun tarz rnek alnmtr. Artk harf benzerlii de kurulan Bat
edebiyat daha yakndan takip edilmitir. Trk edebiyat, Bat edebiyatnn yeniliklerini, akmlarn
uygulamaya balamtr.

Cumhuriyet Dnemi Trk iiri

a) Memleket Edebiyat (Milli Edebiyat Anlayn Devam Ettirenler, Anadolu Romantizmi,
Anadolucular, Kemalist Halklar) : Bu balktaki airler kendilerine kaynak olarak Anadoluyu, Anadolu
insann, halk edebiyatn, milli edebiyat ve Be Hececileri rnek edinmilerdir. Anadolu Romantizmi de
denilen bu dnemde airler dil bakmndan sade ve slup bakmndan yalndrlar. Dillerinin kuruluu
nedeniyle iirlerindeki cokun sylem bir sre sonra yerini tekdze bir romantizme brakr. Amalar
Anadolu insan ve Anadolu toprana ynelerek yeni bir edebiyat kurmak olan bu airler hece ls
kullanrlar.
Ahmet Kutsi Tecer (1901-1967) : Tek kitab olan iirler 1932de yaymlanmtr. Btnyle Trk
folkloruna ynelen air ayn zamanda bir folklor aratrmacs olup Ak Veyseli kltr dnyasna
katmasyla da bilinir. Didaktik iirlerin yannda lirik iirler de yazan air hece lsnde yeni araylara da
girmitir. Tecerin en bilinen iirleri Nerdesin? ve Orda Bir Ky Vardr. Ahmet Kutsi Tecer Halk
airlerini Koruma Derneinin de kurucusudur. airin Koyiit Krolu, Keba, Satlk Ev, Bir Pazar
Gn adl tiyatro oyunlar da vardr.
Geceleyin bir ses bler uykumu
im rpermeyle dolar nerdesin?
Aryorum yllar varki onu,
Aym beni aran bu sesin.
Orda bir ky var, uzakta,
O ky bizim kymzdr.
Gezmesek de, tozmasak da
O ky bizim kymzdr.
Orda bir ev var, uzakta,
O ev bizim evimizdir.
Yatmasak da, kalkmasak da
O ev bizim evimizdir.

Arif Nihat Asya (1904-1975) : Edebiyatmzda bayrak airi olarak bilinen Arif Nihat Asya, ilk iirlerini
Kastamonudaki Aksz gazetesinde yaymlamtr. Asya, tarihsel duyarll, vatan ve bayrak sevgisiyle
bilinen bir airdir. Halk ve divan iiri biimlerinin yannda modern iir biimlerini de kullanmtr. En ok da
rubai yazmtr. iirlerinde genellikle; kahramanlk, tarih duygusu, din, ak, tabiat ve memleket gzellikleri
gibi temalar dile getirmitir. Arif Nihat Asyann Bayrak iiri milli eitim mfredatnn vazgeilmez
eserlerindendir. Heykeltra (1924) Yastmn Ryas (1930) Ayetler (1936) Bir Bayrak Rzgar Bekliyor
(1946) Rubaiyyat- Arif (1956) Enikli Kap (1964) Kubbe-i Hadr (1956) Kkler ve Dallar (1964)
Emzikler (1964) Dualar ve Aminler (1967) Aynalarda Kalan (1969) Kanatlar ve Gagalar (1946)

Orhan aik Gkyay (1902-1994) : air ve aratrmac kimliiyle de tannan Orhan aik daha ok destans
iirleriyle tannr. Orhan air Gkyay eski edebiyat ok iyi bilmektedir. Eski edebiyat aratrmaclarnn
yapt yanllar tenkit eden Destursuz Baa Girenler adl bir kitab vardr. airin Bu Vatan Kimin
iiri nldr.
Bu vatan, topran kara barnda
Sradalar gibi duranlarndr;
Bir tarih boyunca, onun urunda
Kendini tarihe verenlerindir...
Tutuup: kl olan ocaklarndan,
ahlanp: kpren rmaklarndan,
Hudutlarda gaza bayraklarndan,
Alnna klar vuranlarndr... (Bu Vatan Kimin)

iir:
Birka iir-Poems (1976)
Dier:
Dede Korkut (1938)
Bugnk Dille Dede Korkut Masallar (1939)
Dedem Korkudun Kitab (1973)
Katip elebi Hayat, ahsiyeti,
Eserleri (1957)
Katip elebiden Semeler (1938)
Kemalettin Kamu (1901-19498) : Gurbet airi olarak bilinen Kamunun iirlerinde vatan sevgisi, siperde
ve daima gurbette olan Mehmetik, zlem ve gurbet ana temalardr. iire aruzla balayp sonra heceye
dnen air en ok 11li hece kalbn kullanr. Yer yer pastoral iirler de yazm olan Kamunun en bilinen
iirleri Gurbet ve Bingl obanlardr.
Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski yeni
Kuzular bize syler yllarn getiini
Arzu, balarmzdan yldzlar gibi yksek
nmzde bir sr, yanmzda bir kpek
Dolatrp dururuz ayn dasslay
Her adm uyandrr ac bir hatray! (Bingl obanlar)

mer Bedrettin Uakl (1904-1946) : Anadolu insan ve corafyasna ynelen airlerden mer Bedrettin,
Yahya Kemal ve Ahmet Haim tesirindedir. Memleketin iinden kk insanlarn yaaylaryla ilgili iirler
yazan air, idari grevleri dolaysyla gittii Anadolunun corafyasn iirlerinde yanstmaya almtr.
Grdklerinden ilham alarak Anadolu peyzajn veren airin Yayla Duman, Deniz Sarholar ve
Sarkz Mermerleri adl iir kitaplar bulunmaktadr.
allar ve basmalarla btn heybeler doldu;
Pazardan dnyorlar kyller akam oldu!
Toz, kahkaha yan yana yrdkleri yerde!..
Her koyunda ehirden bir gzel hediye var;
Eeklere kurulmu gne yan kzlar,
Mermerden bacaklar ipten zengilerde (Pazar Dn)

Bedri Rahmi Eybolu (1913-1975) : Ayn zamanda D Grubu ressamlarndan da olan Bedri Rahminin
iirlerinde ressam kiiliinden gelen renk duygusu nemli bir figr olarak yer alr. Folklor geleri ve modern
sanat kaynatrarak yeni bir iir dzeni kurmay isteyen air, Anadolu insannn gnlk hayatna ait baz
sahneleri canl renklerle tasvir eder. Onun iiri bir yanyla sosyal ieriklidir. Bu ynyle yoksul Anadolu
insannn hayatn iirine sokar. Onun halk edebiyatnn masal, iir, deyi gibi trlerine kar duyduu

hayranlk, iirlerine yansmtr. Bundan dolay iirleri, resimleriyle byk bir benzerlik gsterir. Bedri
Rahmi, hibir iir eitimi olmayan kylnn yakt trkleri tm airleri kskandracak kadar gzel bulur:
airim
Zifiri karanlkta gelse iirinin has
Ayak seslerinden tanrm
Ne zaman bir ky trks duysam
airliimden utanrm.

Ah bu trkler
Trklerimiz
Ana st gibi candan
Ana st gibi temiz
Trklerde tter da da, yayla yayla
Kymz, kylmz, memleketimiz. (Trkler Dolusu)

iir:
Karadut 1948,Tuz 1952, Birden 1953, Drd Birden 1956,
Karadut, (1969), Dol Karabakr Dol (btn iirleri 1974)
Gezi:
Canm Anadolu (1953) Tezek (1975) Delifiek (1975)
Behet Kemal alar (1908-1969) : Cumhuriyetin dayand temelleri iir formunda idealize etmek isteyen
bir air olan Behet Kemal, Atatrke olan balln anlatt, yer yer abartl vg iirleriyle bilinir. Onda
kahramanlk klt youn ekilde hissedilir. iir anlamnda baarl olmayan sanatnn bugne kalan tek
eseri Faruk Nafiz ile birlikte yazdklar Onuncu Yl Mardr.
iir:
Erciyes'ten Kopan ,
Burada Bir Kalp arpyor,
Benden eri.
Oyunlar:
oban (1933),
Atilla (1935),
Deniz Abdal.
Zeki mer Defne (1903-1992) : Uzun yllar edebiyat retmenlii yapan Zeki mer, gnlk, sradan
olaylar halk edebiyat biimleriyle veren bir airdir. Kendi i dnyasn da iirlerine yanstan air milli
eitim mfredatnn ok sevdii Ilgaz iirinin de airidir. airin Denizden alnm lke, Sessiz
Nehir ve Kardelenler adl kitaplar vardr.
Cahit Klebi (1917-1997) : Cahit Klebi, ilk iir denemelerini Sivas Erkek Lisesindeki rencilik yllarnda
kaleme alm ve Gurbet Acs isimli iirinin okul dergisi Toplantda yaymlanmasyla (Nisan l933)
edebiyat dnyasna admn atmtr.
Cahit Klebi, daha ok somutun dnyasn ifade gayreti iinde olan bir airdir. Bir baka ifadeyle o, ifade
dnyasn grnen zerine kurar. Grnmeyen, soyut dnya onu pek fazla ilgilendirmez. Klebi, belli
bir evre veya tabiat iinde, gnlk hayatn eitli grnmleri, mitleri, krllar, sevinleri ve
hznlerinin iiri peindedir. nsan, toplumu ve tabiat tarih bir derinlik ve felsef bir boyutta yakalama
endiesinden uzaktr.
Byk lde memleket konusu bal altnda toplanabilecek olan iirleri onun memleketi duyduu derin
sevgi ve ballktan g almaktadr. Yer yer romantik, yer yer de realist bir bak as; scak ve samim
slbuyla memleket corafyas, insan ve tabiatndan manzaralar sunan Klebi, iimizden bir ses olur. Bu

adan Cahit Klebi, Cumhuriyet sonras Trk iirinin ana konularndan biri durumundaki memleket
edebiyat hareketinin nemli airlerinden biri olur ve bu eilimin gzel rneklerini verir.
Sivas yollarnda geceleri
Katar katar kanlar gider
Tekerleri meeden.
Az dil vermeyen kyller
Odun mu, tuz mu, hasta m gtrrler?
Ar ar kanlar gider
Sivas yollarnda geceleri. (Sivas Yollarnda)
amlbel'den Tokat'a doru
Tozlu yollarn akt rmak!
Ben seni oktan unuttum;
Sen de unuttun mu, dn geri bak. (Tokata Doru)

Yalnzca memleket edebiyat anlaynda iir yazmayan, yer yer bireysel temalara da yer veren air,
bireysel temal iirlerinde de memleket edebiyat izgisiyle birleen sentezci bir anlaya sahiptir. Onun bu
tarzdaki iirlerinin -belki de tm iirlerinin- en bilinenlerinden biri Hikyedir:
Senin dudaklarn pembe
Ellerin beyaz,
Al tut ellerimi bebek
Tut biraz!
...
Sen Trkiye gibi aydnlk ve gzelsin!
Benim doduum kyler de gzeldi,
Sen de anlat doduun yerleri,
Anlat biraz!

b) Toplumcu Gerekiler (Sosyal Gerekiler, Sosyalist airler, Marksist airler, Nazm Hikmet
Ekol) : Bu airlere gemeden nce toplumcu gerekilik hakknda biraz bilgi vermek gerekir.
Toplumcu gerekilik, Marksist ideolojinin sanatya ve doal olarak da onun yaratsna yansmasdr.
Toplumcu gerekilik, sanaty toplumsal bir varlk olarak grr. Sanatnn fiziksel ve dnsel her trl
geliimi tarihsel bir sre iinde gelimitir. Bu nedenle sanat toplumsal bir varlk, onun sanatsal rn de
toplumsal yaratdr. Bu sanat akmnn znde Sanat toplum iindir anlay vardr. Her sanat, bilincini ve
yaratsn ekillendiren ana kar toplumsal bir sorumlulua sahiptir. Bu sorumluluk sanaty toplumsal
olaylara ve ana kar aktif klar. Sanat toplumsal eitsizlikleri ve smry grerek, kendi bilincinde
estetize eder. Ve sanatsal bir yarat biiminde topluma sunar. Toplumcu gerekilik sanat ve onun eserini
tarihsel bir srecin rn olarak grr.
Toplumcu gereki iir, serbest nazm zellikleri tar ve ideolojik ierikli bir iirdir.
Bu tarzdaki iirler, o gne kadar grlmemi, denenmemi bir grsellik, karmak biimli teknikler
barndrr.
Bu iirin politik bir ierik tamas iirin etkileme ve belirleme gcn ykseltmitir.
iirdeki paralel, simetrik aklar ve krlmalar Rus air Mayakovski'den gelen yansmalardr. Materyalist ve
Marksist bir dnya gr zerinde temellendirilmitir. Toplumcu gereki edebiyat, halklk, kyclk
kavramlar ile hmanist bir dnce etrafnda ekillenen bir edebiyattr.
Toplumcu gereki anlayn ekseninde "insan, toplum ve retim ilikileri" vardr. Toplum iin sanat
anlay vardr. Sanatkr toplumun ruh mhendisidir.

Toplumcu gereki edebiyat eitsel bir ilevle ykldr. Sosyalist bireyselliin gelitirilmesi bu edebiyatn
ana amacdr.
Sanat her trl dinsel ve tresel balardan kurtulmaldr.
Toplumcu gereki edebiyat, programa dayal ve tezi olan bir edebiyattr. Toplumcu gereki edebiyata
iyimser bir bak as egemendir.
Toplumcu gereki edebiyatta insan belirleyen en temel ge kollektivizmdir.
Bu bilgilerden sonra, Trk edebiyat incelemelerinde toplumcu iirin de iki aamada incelendiini
belirtmeliyim: 1. Nazm Hikmet evresinde Gelien Toplumcu iir
2. kinci Yeni Sonras Toplumcu iir
imdi, birinci aamay ele alacaz. kinci Yeniden sonra da dierini.

Nazm Hikmet Ran (1902-1963) : ly, uya kullanmayan ilk air oluu, sosyalizmin
Trkiyedeki ilk temsilcisi unvan, toplumcu gereki tavr, siyasi grleri, hapislikleri, eleri, romantik
komnist yaktrmasyla Trk airleri iinde hakknda en ok tartma dnen airlerden biri kukusuz
Nazm Hikmettir. Biz, bu notlarda hakkndaki mitlerden ve siyasi kiiliinden sz etmeyecek olsak da
iirini -notlarn kapsamn gz ard etmeden- inceleyeceiz.
lk iiri Feryad- Vatan kk yalarda yazan airin ilk dnem iirlerinde melankolik bir hava hkimdir.
Osmanl Devleti'nin ald ar yenilgiler, memleketteki genel buhran havasnn buna yol at bir gerektir.
airin Bahriye Mektebindeki edebiyat retmeni Yahya Kemal, ona yol gstermeye alm hatta kimi
iirlerinin dzeltilip yaymlanmasnda yardmc olmutur. Yaymlanan ilk iiri Hala Servilerde Alyorlar
M? olan airin Bir Dakika isimli iiri de Alemdar dergisinin yarmasnda birincilik kazanmtr.
Hala servilerde alyorlar m ?
Bir inilti duydum serviliklerde
Dedim: burada da alayan var m ?
Yoksa tek basna bun kuytu yerde,
Eski bir sevgiliyi anan rzgar m ?
Gzlere inerken siyah rtler,
Umardm ki artk lenler gler,
Yoksa hayatnda sevmi ller,
Hala servilerde alyorlar m? (Hala Servilerde Alyorlar m?)
Gklerden bir yldzn glgesi dm suya
Dalm suyun koynunda bir gecelik uykuya
Bazan uzunlayor, bazan da kvranyor
Durgun suyun altnda bir mum gibi yanyor (Bir Dakika)

Nazm Hikmet sosyalist fikirlerle de ilk kez Anadoluda tanr. Anadolu'ya getikten, bir yandan savan bir
yandan da halkn sorunlaryla, o gne kadar yeterince farkna varamad gereklerle karlatktan sonra,
hece ve aruz vezni ile yetinemeyeceini, yeni bir iire, baka bir iire gitmesi gerektiini anlamtr. O, bu
durumu yle ifade eder: Anadolu'ya getim. Millet sska, Nuhtan kalma silah, al ve bitiyle
savayordu Yunan ordularna kar. Milleti ve savan kefettim. atm, korktum, sevdim ve btn bunlar
yazmak gerektiini sezdim. iirle yeni eylerin, imdiye kadar sylenmemi eylerin ifade edilmesi
gerektiini sezdim. Bu ite nce beni yeni ze gre yeni bir ekil bulmak meselesi ilgilendirdi. e kafiyeden
baladm. Kafiyeleri msralarn sonunda deil de bir sonda bir bata denedim.
Ankarada ve daha sonra retmenlik yapmak zere gnderildii Boluda yapt gzlemlerin ve buralarda
tant sosyalist/Spartakistlerin* etkisiyle sosyalist fikirlere olan ilgisi daha da artar. Bu ksa deneyimin
ardndan, devrimi bizzat grmek amacyla Sovyet Rusyaya gitmeye karar verir. Burada geirdii iki yl
boyunca komnizm fikirlerini tam olarak oturtur. Bu andan sonra artk bir komnist airdir.

1902de dodum
doduum ehre dnmedim bir daha
geriye dnmeyi sevmem
yamda Halepte paa torunluu ettim
on dokuzumda Moskovada komnist niversite rencilii
krk dokuzumda yine Moskovada Tseka-Parti konukluu
ve on drdmden beri airlik ederim

1924 Aralnda tekrar Trkiyeye dner. Bir yandan TKPnin merkez yayn organ Orak-eki gazetesine
ve Aydnlk dergisine yazlar, iirler yazarken dier yandan da partinin rgtlenme almalarna katlr. Polis
takipleri, tutuklamalar ve mahkemelerle geen 5 yl ierisinde bir kez daha yurt dna kar. Vezinsiz ve
basamaklardan oluan iir biimini ilk defa bu yllarda denemeye balar. Bu iirlerin biiminde ftrizm ve
konstrktivizm akmlarnn etkisi vardr.
lk kitab Gnei enlerin Trks 1926da baslr:
lenler
dverek ldler;
gnee gmldler.
Vaktimiz yok onlarn matemini tutmaya!
Akn var
gnee akn!
Gnei zaptedeceiz
gnein zapt yakn!

Hafz- Kapital olarak bilinen Nazm Hikmet teknoloji ve makine hayrandr. Onun teknoloji
hayranlnn arka plnnda, Rus ftrizmi ve konstrktivizmi de etkilidir. Ftristler, gelecei ina edecek
olan unsurlar elik, demir, bakr gibi madenler ve bunlardan yaplan makineler olaca iin iirlerinde
adeta bu madenleri kutsarlar. () Konsrktivizmde makineye, demir, cam, elik gibi madenlere taparcasna
ballk; kalknm, mreffeh insanlarn yaayaca mutlu bir lkeye ve mutlu bir dnyaya bunlarn
ilenmesiyle/endstriyle ulalabileceine olan yksek inantan kaynaklanr. (Seluk kla). Nazmn bu
anlayn tamamen yanstt iiri Makinalamaktr:
trrrrum,
trrrrum,
trrrrum!
trak tiki tak!
Makinalamak
istiyorum!
Beynimden etimden iskeletimden
geliyor bu!
Her dinamoyu
altma almak iin
ldryorum!
Tkrkl dilim bakr telleri yalyor,
damarlarmda kovalyor
oto-direzinler lokomotifleri!
trrrrum,
trrrrum,
trrrrum!

trak tiki tak

Makinalamak
istiyorum!

Nazm Hikmet, Batum'da bir gazetede Mayakovski'nin bir iirini grm ve Rusa bilmedii iin ieriini
anlayamad bu iirin biimine arplmtr. Daha sonra neredeyse Nazmn almetifarikas olan bu
akkan-simetrik dize krlmalarna nasl baladn air yle anlatyor: Batum'dan Moskova'ya gelite
alk mntkasndan getik. Grdklerim zerimde ok tesir etti. Fakat byle bir aln dahi inklab
ykamayacan haykrmak istedim. Moskova'da hece vezniyle ve bu veznin eitli hece kombinezonlaryla
ala dair bir iir yazmak istedim, olmad. O zaman Batum'daki iirin ekli geldi gzmn nne. Bunun
ok iyi tandm Fransz serbest vezni olamayacana kanaat getirdim, bunun yepyeni bir ey olduuna ve
airin byle dalgalar halinde dndne hkmettim ve 'Alarn Gzbebekleri'ni yazdm
Deil birka
deil be on
otuz milyon
a
bizim!
Onlar
bizim!
Biz
onlarn!
Dalgalar
denizin!
Deniz
dalgalarn!

iirlerini toplumcu gereki (sosyalist realizm) bir poetikaya yaslayan Nazm Hikmet, sanatn ideolojik
temele bal bir amac olduuna inanr. deolojik temel ise Marksist bak asdr. Dolaysyla onun
gelecek tasavvurunun zne de bu bak as oluturur. iir de birok kurumsal yap ve rgt gibi rejimin
deitirilmesinde rol almaldr. nsann daha iyi bir dnyada yaamas iin, sanatnn da sorumluluu vardr.
Hatta bir aydn olarak sanat btn deiim isteklerine ve smrge dzenlerinin yklmasna nc olmaldr.
Nazmn iirlerinde belirgin olarak grlen zelliklerden biri, her durumda, her meknda ve her artta
gelecee dair umudunu ve inancn asla kaybetmeyen bir sylemin olmasdr. Bu sylemin nemli
kavramlarndan biri zgrlktr. Onun gznde btn insanlar zgr olmaldr; zgrlk insan olmann
en gerekli artlarndadr. O, her durumda gelecee olan inancn yle yanstr:
Gzel gnler greceiz ocuklar,
gneli gnler
greceiz...
Motorlar maviliklere sreceiz ocuklar,
kl maviliklere
sreceiz...
Atk myd hele bir
son vitesi,
adedi devir.
Motorun sesi.
Uuuuuuuy! ocuklar kim bilir

ne harikldedir
160 kilometre giderken pmesi... (Nikbinlik)

Nazm, diyalektik materyalizme inand iin gemii, imdiyi ve gelecei btnlk iinde alglar.
Eserlerinde iyi-kt, ezen-ezilen, yneten-ynetilen, kr-kent atmas zerinde duran air, kltrel ve
siyas gelenekten uzaklam; insann makineye hkim olmasn, onunla btnlemesini istemitir. retilen
her eyin, eit paylalmas taraftardr. Diyalektik materyalizme yaslanan Nazm Hikmet, snfsz bir toplum
iin mcadele etmi, baz iirlerinde bunu sosyal bir atma ve gelecek umudu olarak ilemi, baz
iirlerinde daha topik bir dnyann tasavvurunu kurmutur. Trkiye artlarnda topraksz kyly ve
sendikal haklar olmayan ii snfn mcadeleye arr ve onlarn rgtlenmesini ister; kendisi de hayat
ve iirleriyle onlar iin mcadele eder.
Parann egemenliinden holanmayan Nazm Hikmet, komnizmin bu aksaklklara son vereceine, her
eyin eit paylalacana inanr. Sanatn bir sermaye deeri olmas kapitalizmin rndr. Kapitalizm btn
mallar fetiletirdii gibi sanat da bir feti haline getirmitir.
Biz bugnn kahraman,
yarnn
mnadisiyiz.
Bu durmadan akan,
ykp yapan
akn
izgilenmi sesiyiz.
Biz,
admlarn tarihin akna uyduran,
temelleri ken emperyalizmi vuran,
yarn kuran
larz (Duvar)

Materyalist bir dnya grne sahip olan Nazm Hikmet; Mehmet Akife gndermede bulunarak
kurtuluun Hakktan deil insandan olduunu syler:
Bizim stikll Mar'nda aksyan bir taraf var,
bilmem ki, nasl anlatsam, Akif, inanm adam,
fakat onun, ben, inandklarnn hepsine inanmyorum.
Mesel, bakn Gelecektir sana vadettii gnler Hakkn
Hayr, gelecek gnler iin gkten yet inmedi bize.
Onu biz, kendimiz vadettik kendimize.
Bir ark istiyorum zaferden sonrasna dair.
Kim bilir belki yarn... (Kurtulu Sava Destan)

Ahmet Hamdi Tanpnar, Nazmn iir anlayyla ilgili unlar syler: stiklal Sava yllarnda yazd bir
ka manzume ile dikkati eken bu air, biraz sonra gittii ve 1926 ylna kadar kald Rusyadan yeni bir
iir anlayyla dnd. Bu anlay, bir taraftan iir sanatnn tabiatnda mevcut olan ekle ait btn kaide ve
artlar reddediyor, dier taraftan istenen tesiri elde etmek iin her trl dil oyununu kabul ediyordu.
Ahmet Haimin Nazm Hikmet iiri hakknda syledii birka cmleyi de ok ilgin bir tespit olduu iin
buraya almay uygun grdm: Bu vezin duyduumuz vezinlerden deil, bu ark duyduumuz arklardan
deil, bu lisan iirin bizde bugne kadar kulland lisanlara benzemiyor. eskiden iir tek bir ddkle
sylenirdi. Nazm Hikmet Bey tek bir let yerine koca bir orkestra vcuda getirmi. Fakat bu zengin orkestra
nedense hep ayn mar alyor.
Ceyhun Atuf Kansu (1919-1978) : nceleri halk iirinden etkilenen air, 1940l yllarda toplumcu
gereki iire katlarak serbest iirler yazmaya balamtr. Kansu, iirlerini Anadolu milliyetiliinden
sosyal gereklie doru deien bir izgiye oturtmutur. Anadolu insannn dnyasna ynelik sosyalist bir
sorgulama biimi olan airin iirleri dnda makale, hikye, deneme trlerinde de yazan sanat, Dnyann
Btn iekleri, Kzamuk Ad adl iirleriyle sevilmitir.
iir: Babozumu Sofras, Bamszlk Gl, Sakarya Meydan Sava, Yank Hava

Ercment Behzat Lav (1903-1984) : Dadaizm, ftrizm, kbizm ve srrealizm akmlar etkilerini iirine
yanstm, Cumhuriyet dnemi Trk iirinde serbest lnn ilk uygulayclarndan bir airdir. Toplumsal
konular ve lke meselelerini irdeleyen iirler yazd. Her Trl dogmann karsna diyalektik materyalizm
anlayn koyan air Marksist bir dzlemde toplumcu iirler yazd. iiri biimsel adan radikal ve deiken
olan Lav, ayn zamanda bir aktr olup eitli Trk filmlerinde oynamtr.
iir: S.O.S (1931, 1965), Kaos (1934, 1965), Al Kilidim Al (1940, 1965), Mau Mau (1962, 1970);
Anadolu (1964). Oyun: Karagz Stepte (1940), Altn Gazap (1971)
Enver Gke (1920-1981) : Enver Gke, rencilik yllarnda, Nurullah Ata, Ahmed Hamdi
Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer'in de katlmlar olan, dnemin nl Halkevleri yayn, lk dergisinde grev
ald; ilk iirleri (At, Bir Alp Satc Gnl - 1943) ve yazs (it Ky - 1943) da burada yaymland. Ant
dergisinde yaymlanan Kyllerime iiri byk yank uyandrd. Ant, Yamur ve Toprak dergilerinin
yaymnda alt. Daha sonra da iirleri, 1940'l yllarda, Ant, Sz, Gn, Yamur ve Toprak, Meydan,
1960'l yllarda Trk Solu, Ant, nihayet 1970'lerde, Dorultu, Yansma, Yarna Doru, Toplumcu
Gerekilie ar, Halkevi, Yapt, Yaba, Yeni Admlar, Trkiye Yazlar, Sanat Emei gibi dergilerde
yaymland.
iirinde idolojiyi estetiin nne koyan air iirde praksisi (toplumsal eylem) savunur. Nazm Hikmetten
etkilenen airde Nazmdaki poetic g ve ideolojiyi iire yedirme yetenei yoktur. Tek iir kitab Dost
Dost lle Kavgadr (1973).
Anamz birdir, ayn memeden emmiiz dostlar.
Kan kardeiz, sizlere kanm kaynyor.
Sizlerle beraber herk ettik topra,
Beraber yattk hapiste, beraber teskere aldk
Ve maniler yaktk hasret iin;
Glemediysek de bo verdik beraber... (Kyllerime)

kran Kurdakul (1927-2004) : iirde ilk denemelerini Tomurcuk (1943) ve Zevklerin ve Hlyalarn
iirleri (1944) adl kitaplarda toplamtr. 1943-1953 yllar arasnda eitli dergilerde yaymlanm
iirlerinden sonra toplumcu-devrimci sanata ynelmitir. Kurdakul'un iirleri eletirmenler tarafndan
genellikle duyarl ve kitleler nnde yksek sesle okunmaya elverili toplumcu gereki iirler olarak
tanmlanmaktadr. irlerinde cezaevinin ve Nazm Hikmetin etkisini bulmak mmkndr. Kurdakul,
iirlerinde zgrlk temasn fazlaca vurgulamtr. Bunun yan sra sevgi, dostluk tabiat onun iirlerinde
ska rastlanlan elerdir. Kurdakul, air ve ykc kimliiyle deil inceleme ve aratrmalaryla
tannmaktadr.
Da yollar gibiyizdir, uzaa deriz
Ararsan iirin gurbetinde ara bizi.
Belki rzgrmz ses verir bir dizeden,
Belki bir imgeye vurur dlerimiz. (Ararsan)

iir: Tomurcuk (1943), Zevklerin ve Hlyalarn iirleri (1944), Giderayak (1956), Nice Kayglardan Sonra
(1963), zmirin inde Amerikan Neferi (1965), Halk Ordular (1969), Aclar Dnemi (1977), Bir Yrekten
Bir Yaamdan (1982), kselerin Yresinde (1984), lmszlerle (1985), htiyar Yzyla (1997)
yk: Tann Biri (1970), Beyaz Yakallar (1972), Onlarn ocuklar (1975)
nceleme-Aratrma: Sosyalist Adan Trk- Yarglanyor (1966), airler ve Yazarlar Szl (1971),
ada Trk Edebiyat Merutiyet Dnemi (1976), Namk Kemal (1977), ada Trk Edebiyat
Cumhuriyet Dnemi (1987), airce Dnmek (1990)
Mehmet Baaran (1926) : iir ve yazlarnda kyclk konusunu ileyen Mehmet Baaran iirlerinde ve
yazlarnda siyaseti kimliini ve dncelerini hi brakmaz. Bu ynyle iiri bir propaganda iiridir. Ezilen

kyl ve iirlerinde fakirliin geri kalmln ve aresizliin nedenlerini sorgulayan airin bu temalar
"Ahlat Aac" ve "Nisan Haritas"ndan sonra iir kitaplarna yansr. nceleri kyllk, modernleme,
Atatrklk gibi bir izgi takip eden Baaran snf ayrmcl, ezilenler, ezilen yoksullar, sosyal
adaletsizlik vb konulu iirler, hikyeler ve romanlar yazmtr.
iir: Ahlat Aac (1953) , Karlama (1958), Nisan Haritas (1960), Kocakent (1963), Ptrakl Memleket
(1969), Gk Ekin (1975), Mee Seli (1982), Gnler Tuz Rengi (1986), Sis Dann Banda Borana Bak
Borana (1990), Koca Bir Troya Dnya (1997), Pir Sultan lr lr Dirilir (2002)
yk: A Harman (1962), Zeytin lkesi (1964), Srgnler (1970)
Roman: Elif Diye Bir Trk (1976), Mehmetik Mehmet (1978)

Saf (z) iir Anlayn Srdrenler

Sz konusu airlere gemeden nce saf iir nedir, genel ereveleriyle bakalm.
Trk edebiyatnda Saf iir (z iir) eilimi Ahmet Haimin iir Hakknda Baz Mlahazalar adl
makalesiyle (Trk edebiyatnda ilk poetika rnei kabul edilir.) balar.
Sanatn bir form sorunu olduuna inanan bu airler iin nemli olan iyi ve gzel iir yazmaktr. Bu anlayla
kendilerine zg zel bir imge dzeni olutururlar. zgn ve yaratc olan bu imgeler, dilin mantna uygun
ve dilin anlam alann geniletip dile yeni olanaklar sunacak bir yapya sahiptir. Dilde saflama dncesi,
kendini rahat iir yazma eklinde baat e olarak gsterir. iirsel sylemin zirvesine ulamak dncesiyle
dilin ycelii paralellik gsterir.
iirde her trl ideolojik sapmann dnda kalarak sadece okuyucuda estetik haz uyandran iir yazma
eilimi, bu airleri -Yedi Mealeciler hari- her trl topluluk eiliminin dnda kalp mstakil ahsiyetler
olarak iir yazmaya yneltmitir.
iiri soylu bir sanat olarak kabul eden bu airlerde dsel (hayali) ve bireysel yn ar basar. sel ve bireyci
bir yaklamla evrensel insan tecrbesini dile getirirler.
Saf iir anlaynda estetik tavr n plandadr. Bu anlaytaki airler didaktik bilgiden uzak durup; bir ey
retmeyi deil, musikiyle ya da musikinin artrd, uyandrd imgelerle insann estetik duyarlln
doyurmay ama edinirler. Ksacas bu airler iirde anlama fazla nem vermezler. Anlalmak iin deil;
duyulmak, hissedilmek iin iir yazarlar.
iirde biim endiesi duyan bu airlerde dize ve dil ba tacdr. Disiplinli alarak mkemmele varan halis
iir yazma endiesi kendini hissettirir.
Gizemsellik, simgecilik, bireysellik, ruh, lm, masal, rya, mit temalarnn younca ilendii bu iirler zek
ve bilincin disipliniyle btnletirilerek yazlmtr.

Yedi Mealeciler
Bu ksm hazrlanrken yararlanlan kaynak: Hseyin Tuncer, Yedi Mealeciler, Akademi Kitapevi, zmir,
1994.
1928 ylnda Sabri Esat Siyavugil, Ziya Osman Saba, Yaar Nabi Nayr, Vasfi Mahir Kocatrk,
Cevdet Kudret Solak, Kenan Hulusi Koray ve Muammer Ltfi Bahinin iirlerini Yedi Meale adn
verdikleri bir kitapta toplamalaryla meydana getirdikleri topluluktur. Yedi Mealeciler topluluu,
Cumhuriyet dnemi Trk iirinin ilk edebi topluluudur ve Cumhuriyet dneminde bir beyanname ile ortaya
kan ilk topluluktur. 1928-1933 yllar arasnda faaliyet gstermilerdir.

Yedi Mealeciler topluluundaki sanatlarn bir araya gelip, ortak bir kitap yaynlamalarn Cevdet Kudret
yle anlatmtr: Gnn birinde, kim nerdi hatrlamyorum, o gne dek yazdklarmzdan semeleri bir
araya getirip ortaklaa bir kitap karmay dndk. Yaar Nabinin evinde o i iin zel toplantlar yapp
el birliiyle iirleri ve yazlar setik. Kitaba bir isim bulmak gerekiyordu. Yedi kiiydik. lk akla gelen,
Fransz edebiyatndaki Pleiade Topluluu oldu. O adn Trkedeki karl Sreyya uygun deildi; hem
yabanc kkenli idi hem ilk azdan kii ad hatra getiriyordu, hem de yldz kmesi olarak yaygnl yoktu;
onun Trkesi lker de yaygn deildi. Yedi Yldz, Yediveren Gl, Yedi Kollu amdan gibi isimler de
dnld. Sonunda Yedi Meale ismi zerinde birleildi.
Vasfi Mahir Kocatrk, Yedi Mealenin edebi bir okul olmadn, bu genlerin sadece arkadalk bayla
bir araya geldiklerini, Yedi Meale kitabnn nsznde yer alan szlerin bu genlerin ortak dncelerini
yanstmadn iddia etmitir. Bu konuda yazar unlar sylemitir: Yedi Mealeye pek ok kii bir edebi
okul gzyle baktklar iin onda birtakm vasflar aradlar ve trl kusurlar buldular. Hlbuki Yedi Meale
airlerinde mterek gibi grnen ve kendilerinden evvelki nesilden ayrlan baz kk yeni duyular vard.
Fakat bunun yepyeni bir edebiyat telakkisi ile de hibir alakas olamazd. Esasen Yedi Meale muayyen bir
edebiyat okulunun beyannamesi deil, muhtelif seciyeleri ve telakkileri olan yedi gencin bir araya toplanm
eserleri idi. Bu genlerin aralarnda bir tek ba vardr: Arkadalk. Yedi Meale btn hretini ve sksesini
bu arkadalarn kolektif tesirine borludur. Kitabn banda kendilerini takdim eden yaz da onlarn umumi
ve ortak dncelerinin ifadesi deildir.
Ziya Osman, kendisinin de dhil olduu Yedi Meale topluluunun nasl bir araya geldiini Cevdet
Kudretin szlerini destekleyecek nitelikte olan u szleriyle belirtmitir: 1928 senesinde Galatasaraydan
arkadam Yaar Nabi ve dier arkadalarla birlikte Yedi Meale kuruldu Kitabn ad zerinde epeyce
mnakaalar olmutu. Cevdet Kudret Yedi Kollu amdan adn teklif etmiti. O zamanlar Reit Sreyya da
bizimle ilgileniyordu. O Yedi Gnei teklif etti. Hatrmda yanl kalmadysa Yedi Meale adn Sabri Esat
ileri srd ve bu isim kabul edildi
Yedi Mealeciler sanat hakkndaki dncelerini Yedi Meale isimli kitaplarnn nsznde aklamlardr.
nszlerinde u dnceler yer almaktadr:
Kitapta yer alan edebi yazlarn sahipleri yalnz sanat akyla faaliyetlerini srdrmlerdir.
Bu eser; Edebiyatmz ld, lyor. diyenlere memleketimizdeki son edebi cereyanlarn halini gstermek
iin yaynlanmtr.
Kitap, edebiyatn ba belas taklitten kendilerini kurtaran genlerin yazlarn ihtiva etmektedir.
Edebiyat- Cedide duyarll ve Anadolu romantizmini konu alan pek ok eserdeki yapmack tavr karsna,
Yedi Meale adl kitaptaki yazlar, yazarlarnn duygularn ifade etme iddiasyla ortaya kmtr.
Duygular anlatmada yeni ekil araylarna yer verildii ifade edilmektedir.
Konular geniletmeye altklar ileri srlmektedir.
1945 Canllk, samimiyet ve daima yenilii kstas olarak aldklarn belirtirler. (Topluluun slogan)
Bu fikirler, yeni olma iddia ve niyetini ifade etme dnda yeni bir edebi grupta aranmas gereken hibir
husus hakknda bilgi sahibi olunmasna imkn vermez; ama bu genlerin saf iir zevk ve anlayna bal
olduklarn ifade etmilerdir. Yedi Meale topluluunun Trk edebiyatna getirmek istedikleri yenilikleri,
sanat anlaylar ve amalarn Hseyin Tuncer yle belirtmitir: Sanat tutkunu bu yedi sanat, sanat ve
edebiyatta taklitten uzaklamak, konuyu geniletmek, canl, samimi ve yeni olmak, realizmi amak amacna
hizmet etmek isterler. iirin hececi airlerin elinde tkandna inanrlar ve Trk iirinin ufkunu geniletmeyi
amalarlar. Srekli yenilik peinde olan bu airler, yeni mecaz ve syleyilerle karmza karlar.
iirlerinde ak, sevgi, yaama sevinci ve ocukluk gnlerine zlem gibi konular ilerler. Edebiyat hayatna
bal, yeni fikirlere aktrlar. lkenin iinde bulunduu artlar ierisinde, eski edebiyatla uramann
doruluuna inanmazlar. Memleketi edebiyata kar sanat n sraya karrlar.
Mehmet Fuat, serbest nazm akmnn, Yedi Mealecileri iirden uzaklatrdn sylemitir. Topluluktaki
sanatlardan yalnzca Ziya Osman Saba iir yazma konusunda diretmitir. ocuklua duyulan zlem,
hatralara dknlk, ev-aile sevgisi, yoksul yaamlara kar utan ve acma, Allaha kulluk, kadere boyun
eme, ufak mutluluklarla yetinme, lm yaknl, te dnya zlemi gibi konular ele alan air, iiri sonuna
dek srdrmtr.

Bu konularla ilgili iirlerinden iki rnek unlardr:

Ahret
Bir garip dnyada ben yadrgadm yerimi.
Yllardan sonra bir gn grp ektiklerimi,
Tanrm bir meleine emredecek:Yetiir!

(Geen Zaman)
ocuk Glleri
ocuk glleri lk gller, tatl, gevrek
Dile gelir gibiyken etrafta btn eya,
Duvarlarda resimler, saksda aan iek

Glmek, glen anneye, eve dnen babaya;

Yaamak, daha tatl, daha gzelken dnya.

Yedi Mealeciler, yeni mecazlarn, yeni syleyilerin peine dp, d leme birer ressam gzyle
bakmlardr. Kendi duygularn, kendi sezilerini imaj ve semboller yardmyla dikkatlere sunmaya
almlardr.
Yedi Mealecilerin d dnyaya bir ressam gzyle baktklarn gsteren bir iir rnei:
Yar Uyku
Anca bir nilfer gibi gz bebeklerin
Yar uykunun mavi suyuna eteklerin
Kokulu bir kor gibi serpecek mor salkmlar
Bir yelken gibi serin, gverte kadar scak,
Bir damla st halinde dklp uzayacak
Ikl gemilerin yanat rhtmlar
Ikl gemilerle dolu bir liman, beyaz
Bir arkiyle iine serecek serin bir yaz,
Da banda bir gle den bir bulut gibi..
(Sabri Esat, Odalar ve Sofalar)

Sabri Esat, Mustafa Baydarn kendisiye yapt grmede verdii cevapta Yedi Mealecilerin amalarn
ve gerekletirdikleri hizmetleri u ekilde aklamtr:
Edebiyata bir yenilik hamlesi yapmak () Bu teekkle mensup genler, bilhassa iirde srp giden
kliecilii krarak gerek i, gerek d lemi daha baka trl grp duyurmaya gayret etmilerdi.
Sabri Esat, ifadede klasik olduklarn, vezin ve kafiyeden aylmadklarn, iirimizde pek ilenmemi nazm
ekillerini daha bol kullandklarn belirtmitir. Fransz iiri ile bizim iirler arsnda metot, tertip, zek,
mevzuu, hassasiyet, yarat kudreti itibariyle pek fark yok. Eer Mealenin iirde at r takip
edilecek ve daha yeniletirilecek olursa, Trk edebiyat garp edebiyatna garp tekniine, garp kltrne o
kadar fazla yaklaacak izgidedir. demitir.
rnein; Ziya Osmann Sebil ve Gvercinler adl iir kitab sone nazm ekli ile yazlmtr:
zlen bir demetten indiler birer birer,
Brak, yorgun balar bu talarda uyusun.
Tutumu ruhlarna bir damla gzya sun.
Bir sebile dkld bembeyaz, gvercinler

imdi bombo sebilden selviler bir ey sorar,

Hatrlatr uzayan dem ekileri, rzgar.
Mermer basamaklarda uuur beyaz tyler.
Rya inde Rya iiri, l ve kafiye ile yazlm iirlerine rnek gsterilebilir:

Kzl bir kanat gibi/vuruyor akam cama;

Kim isterdi anszn/geceye girmek ama,
Gndzler daha ksa/mrmzden diyorum
Nasl da biliyorum/lm dnmeden!
Bakn ite faniyim/en iyi gnmde ben!
Glerken bile mutlak/lme gidiyorum.

Bu iir 7+7=14l hece lsnde yazlmtr. iirin kafiye rgs aab ve ccb eklindedir. Yedi
Mealecilerin sanat anlaylar hakknda yaplan yorumlardan biri de udur: Yedi Mealeciler, edebiyat
dnyasna ok byk iddiayla girer. Kendilerinden ncekilere benzemek gibi bir niyetleri yoktur. iir
sanatna mmkn olduu kadar kendi duygulanmlarn sokmamaya alrlar. iirle ilgili yaynladklar
grlerinde birok ortak nokta bulunmasna ramen pratikte bu byle olmaz. Topluluun yeleri
mizalarna ve etkilendikleri kaynaklara uygun olarak birbirlerinden farkl zelliklere sahip yaynlar yapar.
Onlar bir arada tutan en byk ba arkadalk duygusudur. En byk kazanmlar edebiyat alannda
isimlerini duyurmak olur.
Ahmet Haime gre: Yedi Meale airleri nazmn mihaniki itibariyle hi yeni bir ey vcuda getirmi
deillerdir.
Ziya Osmann iirlerinde, insan sevgisiyle dolu bir kalbin terennm, renk armonisindeki beyazlk, dilinin
temizlii, insan sevgisi grlebilir. Sabri Esat, renkli ve zgn imge dnyas ile dikkatleri zerine ekmitir.
Kenan Hulusi, bir hikayecidir. Cevdet Kudret, topluluun saf iire en yakn ismidir. Yaar Nabi, air ve
yaync ynyle beeni kazanm olup, Vasfi Mahir, edebiyat aratrmacs kimliiyle isim yapmtr.
Muammer Ltfinin iirleri eitli dergilerde dank bir biimde yaynlanmtr.
Yedi Mealecilerin edebiyatta yapmak istedikleri ileri ve abalarn erif Akta yle ifade etmitir: Bu
genlerin birlikte gerekletirdikleri i, 1920li yllarn sonu 1930lu yllarn balarnda saf iir hareketini
glendirmek ve Trkenin imknlaryla saf iir syleme arzusunu gen nesil seviyesinde yaygnlatrmaktr.
Zira bu genler, saf iire has zevk ve anlaya gereklie masal dnyasnn gzelliini kazandrma baars
gsteren msralar kaleme almlardr. Fransz iirini tanyan bu genlerin eserleriyle ortaya koyduklar bir
baka husus da, Trk iir zevkinin artk Baudelaire has duyarll anlayabilecek zenginlie kavutuunu
ortaya koymasdr. Ayrca batdan gelen saf iir zevkiyle yerlilii birletirme gayretlerini de unutmamak
gerekir.
Yedi Meale topluluu yelerinden olan Sabri Esat, ilgi eken eya ve tasvirlerinden sonra zellikle
evirileri ve edebiyat yakndan takip eden denemeleriyle edebiyatla ban koparmamtr. Psikoloji
profesr olarak da ilmi almalarn srdrmtr. iirlerini Odalar ve Sofalar adl kitapta toplamtr.
Yaar Nabi, iirlerini Kahramanlar ve Onar Msra isimli kitaplarda bir araya getirmitir. Dier
edebiyat trlerinde de eser veren yazar, 1933 ylnda karmaya balad Varlk dergisini hayat boyunca
srdrmtr. Bu dergi de Trk edebiyatnn geliimine katkda bulunmu, yeni yeteneklerin ortaya
kmasn salamtr. Ayrca Varlk yaynlarndan kan eserlerle de bir edebiyat ktphanesi
oluturmutur.
Muammer Ltfinin, topluluun dalmasndan sonra edebiyatla bir balants kalmamtr. Vasfi Mahir,
iirlerini Tun Sesleri, Gemi Geceler, Bizim Trkler, Ergenekon isimli kitaplarda
toplamtr. Daha sonra edebiyat tarihi ve incelemeleri zerine almalarn srdrmtr.
Cevdet Kudret, Birinci Perde adl kitapta iirlerini toplamtr. Roman ve tiyatro trlerinde eser veren
yazar, okul kitaplar ve edebiyat tarihi ile ilgili eserler kaleme almtr.
Ziya Osman, topluluun iire en sadk edebi ahsiyeti olmutur. Sebil ve Gvercinler, Geen Zaman,
Nefes Almak adl kitaplarda iirlerini toplayan Ziya Osman Saba hikyeler de yazmtr. air, yalnzlk
duygusunu ve hatralar iirlerinde baaryla ilemitir. Heceyi, duraklarnda deiiklik yapmadan

kullanmtr. Serbest iir rnekleri de veren air, tm insanlarn mutlu olduu ve herkesin hogr iinde
yaad bir dnya hasretiyle yaamtr.
Topluluk, kendilerinden nceki edebi hareketleri soluk ve hareketsiz olarak nitelendirmitir; fakat bir nceki
nesli ama becerisini gsterememilerdir. Be Hececilere tepki olarak ortaya kan Yedi Mealecilerin
sanat yetenekleri, bilgi birikimleri yeni bir devir balatacak tarzda olmamtr. Bu nedenle Milli
Edebiyatlar ve Be Hececileri geme becerisini gsterememilerdir. Onlar besleyecek gl bir dnce
birikiminin ve ortak bir politikalarnn olmamas, sadece edebiyatseverliin yenilik arzusuyla bir araya
getirdii bu topluluun ksa srede dalmasna sebep olmutur.
Yedi Meale dergisi kapannca topluluk da dalm, etkili ve srekli olamamtr; ama yine de saf iir
hareketinin edebiyatmzda yaylmasna zemin hazrlam, toplulua zg duyarlln genler arasnda
kendine yer bulmasna ve yerli zevk kazanmasna hizmet etmilerdir.
(Buradan sonra ele alnacak airler Yedi Meale dndaki mstakil z iircilerdir.)
Cahit Stk Taranc (1910-1956) : Cumhuriyet dneminin etkili airlerinden olan Cahit Stk Taranc
(1910-1956) iir yazmaya lise yllarnda balar. lk iirleri Muhit ve Servet-i Fnun dergilerinde (1930)
kan Cahit Stk, salnda iirlerini mrmde Skt (1933), Otuz Be Ya (1946) ve Dten
Gzel (1952) isimleriyle kitaplatrr. Cahit Stknn iirleri, ykleri, mektuplar ve dier dzyazlar
lmnden sonra Sonras (1957), Btn iirleri (1983), Ziyaya Mektuplar (1957), Gn
Eksilmesin Penceremden (2006) adlaryla bir arada yaymlanr. Ramazan Korkmaz, Cahit Stknn
tkenmez bir iir sevdas tadn ve iire ballnn kskan bir sevgili gibi mr boyu srdn
belirttii yazsnda airin; salam bir dil anlay bulunduunu, sanatta tabiilii dstur edindiini, suni
imgelere ve arpc olmak uruna dili anlalmaz klmaya itibar etmediini, tek gayesinin orijinal olan
yakalamak olduunu syler.
Otuz Be Ya airi; yaad hayatn geicilii karsnda, srekli kendisini dnce kapsamnda bulur.
Geen an, yaananlar, tabiat, uan ku, ocuklar, kaybolan genlik ve kinat dzeninin o ak
unsuruna endekslenmi olduu gerei, kendisini en fazla megul eden devinimlerdir. nk btn bunlar
lm ile sona ermektedir. lmn btn idealizmi, gzellikleri tek raporla halledecek kadar kaba ve
acmasz olduu gerei, airin asla kabullenemedii bir neticedir. O, hayat; btn mihneti ve
gzellikleriyle kabul etmi, yaad her ana bir anlam yklemeyi hedeflemitir. Neticede hayat da anlarn
teekklnden ibarettir. Dten Gzelin airi hayat bu paradokslarla benimsemi; d, gerek, ac,
mutluluk ve lm dzeneindeki yaam, kendi ruh dnyasndaki mcadelesi ve bu mcadelenin d
dnyaya aksediindeki tepkileriyle" gstermeye almtr.
Ne doan gne hkmm geer,
Ne halden anlayan bulunur;
Ah aklmdan lmm geer;
Sonra bu ku, bu bahe, bu nur.
Ve gnl Tanrsna der ki:
- Pervam yok verdiin elemden;
Her mihnet kabulm, yeter ki
Gn eksilmesin penceremden! (Gn Eksilmesin Penceremden)

Cahit Stk dili mkemmel bir ekilde kullanma endiesi tar. dinamik Kaleme ald mektuplarn
atmosferini bile sanki mensur bir iir havas ile doldurmaktadr. Can yolda sanat arkada Ziya Osman
Sabaya yazd mektupta dile getirdii gibi iir bizi tmarhanelik etmeli sz, iire ne kadar bal
olduunu gsterir.
Cahit Stk Taranc, iirlerinin formu konusunda da zgn fikirlerle hareket eder. Yani baz iirlerin aruzla,
bazlarnn hece ve serbest tarzda yazlabileceini; hep ayn kalpla iir yazanlarn ses monotonluunu

kramamalarnn sebebinin, bu banazlktan ileri geldiine iaret ederek, bunu; iirin kendi bnyesine ve
airin tercih seeneine ve maharetine braklmas gerektiini belirtir. zellikle geleneksel, bilinen
vezinlerden farkl ritm ve sesler retmeye alan Tarancnn, aire; her iirin mtk olduu vezni
kefeden adamdr tanmn getirmesi, kendisinin bu zelliinden kaynaklanr.
Sanat iin sanat ilkesine bal kalan air ak ve sade bir slup ile mecazl ama kolay anlalr anlamlar
kullanmtr. iirlerinde anlalmazla decek kadar kapal sembollere kar olmu mecazlarnda ve
sembollerinde kolay anlalr olmaya zen gstermitir. Allmam badatrmalar kullanmay sevmeyen
air, anlalmas g armlara ve hayal oyunlarna bavurmam ama anlalmas kolay imajlar ve
sembolleri de yer verebilmitir.
iirlerinde en ok yaama sevinci ve lm temalarna yer vermi, hep lmn stne gitmitir. Ayrca yitik
aklar, mutlu sevdalar, yalnzlk, yaad bohem hayatn burukluklar, ocukluk zlemi de iirlerine konu
olmutur.
airin yaama olan ba onu lm konusunda bir ters psikolojiye sokmu, Freudyen bir zmlemeyle
sylersek yaam drtsn tatmin edebilemek iin lm kullanmtr.
lmek varsa gnn birinde gayri
Gz nuru, el emei, aln teri
Yaadm iyi kt gnleri
Deimem hibir cennet masalna. (nsanolu)
Kabrime iek getirenlere glerim;
Gafil kiilermi u insanlar vesselm;
Bilmezler ki, bu kabirle yoktur alkam;
Ben o ieklerdeyim, ben o ieklerim. (Bir lnn Azndan)
ldk, lmden bir eyler umarak.
Bir byk bolukta bozuldu by.
Nasl hatrlamazsn o trky,
Gk paras, dal demeti, ku ty,
Altmz bir eydi yaamak (lmden Sonra)

Taranc, baz ynleriyle egzistansiyalist bir grnm yanstr. Egzistansiyalizm (varoluuluk), insann
anlamn yitirmeye balamas ve toplumla balarnn koptuu bir varla dnmesiyle ilgilidir.
Varoluuluk, ksa ifadeyle, var olma problemi zerinde durur. nsan, zn eliyle oluturmak/yaratmak
zorundadr. Bu anlay nsann bunalt ynn ele alr. nsan hayatnn snrl oluu, yok olma/lm
tedirginliini srekli hissetmesi, istei dnda bu dnyaya gnderilii/atl ve korumasz kal bunaltnn
asl sebepleridir. Terk edili kesin bir sonu ifade eder. Bir ucu lm olan dnyada aresiz kalan insanolu,
kendi varlnn zn yine kendisi kuracaktr. Cahit Stk'y varoluulardan ayran temel nokta ise onun
"yaam sevgisi"dir. Varoluular yaam bir "yk, zorunluluk, insann eylemleriyle oluturduu evren"
olarak grr. Cahit Stk ise lm akla amak ister. Sevgilisine "mezarda bile" ilan ettii ak bunun
gstergesidir.
Gnlerden sonra bir gn,
ayet sesimi farkedemezsen,
Rzgrlarn, nehirlerin, kularn sesinden,
Bil ki lmm.
Fakat yine zlme, msterih ol;
Kabirde bceklere ezberletirim gzelliini,
Ve neden sonra
Tekrar duyduun gn sesimi gkkubbede,
Hatrla ki maher gndr
Ortala dmm seni aryorum. (Desem ki)

Cahit Stk, memleket sevgisini dile getiren, bu topraklar bar ve kardelik iinde grmek istediini ifade
eden iirler de yazmtr. Mehmetik, stiklal Marn Dinlerken ve Memleket sterim bunlardan
bazlardr.
Memleket isterim
Gk mavi, dal yeil, tarla sar olsun;
Kularn ieklerin diyar olsun.
Memleket isterim
Ne bata dert, ne gnlde hasret olsun;
Karde kavgasna bir nihayet olsun. (Memleket sterim)

Ahmet Hamdi Tanpnarn romanlarnda ortaya koyduu eya ve onun insandaki tesirini Cahit Stk kimi
iirlerinde ortaya koymutur. Tanpnar romanlarnda zaman ve hatralar, eyalar zerinde donuk birer siluet
halini alrlar. Eya, insann bilinaltnda kodlanm bir hzn nesnesi olarak yerini alr. Tarancda da eya
tpk air gibi gariptir ve insann kiiliiyle btnleir.
Ben lrsem lrm bir ey deil;
Ne olursa garip eyama olur.
Bir hayr sahibi kar m dersin,
Mektuplarm iade edecek?
Ya kitaplarm, ya iir defterim?
Yanarm bakkal eline derse.
Kim bilir bu dekte kimler yatar,
Hangi ryalar rter bu yorgan;
El srtnda byle zarif duramaz,
Ismarlamadr elbisem, pardesm;
Her ayaa gre deil kunduram;
Bu kravat ben baladka gzeldir;
Bu apkay kimse byle giyemez. (Tereke)

Cahit Stk Taranc, gerek lm temal iirleri, gerek ince duyarll gerekse 1946 CHP iir Yarmasnda
birinci olan ve Trk edebiyatnn belki de en bilinen iiri olan Otuz Be Ya ile Cumhuriyet dnemini
etkileyen nemli bir airdir.
Ahmet Muhip Dranas (1901-1980) : (Bu ksm hazrlanrken Mehmet Erdoann Dergah Dergisi,
Austos 1997de yaymlanan Bir Mistik Eda airi Olarak Ahmet Muhip Dranas yazsndan
faydalanlmtr.)
Halk iiri, Fransz iiri ve divan iirinden aldklarn sentezleyerek kendine zg bir syleme ulaan Ahmet
Muhip Dranas, ge Cumhuriyet dnemi airlerini besleyen nemli airlerden biridir. Ortaokuldayken Faruk
Nafiz amlbel, lisedeyken Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olan Dranas, Tanpnarn kendisine verdii
ve mutlaka okumasn istedii Baudelairein Ktlk iekleri adl kitabndan ok etkilenmitir. Dranasn
dnce dnyasnda Ahmet Hamdi Tanpnarn byk etkisi olduunu air O benim iin byk bir adamd.
Tabiatn bana verdiinden biraz daha fazlasn vermitir." diyerek ifade eder.
Dranasn iirlerinde modernizmle birlikte yok olmaya yz tutan dostluk, ak, insan sevgisi, merhamet,
komuluk gibi temalar nemli bir yer tutar.
Dranasn iirlerinde hep yalnzlk ve hzn hkimdir. Doa sevgisi iirlerinin tamamna yaknnda
grlmektedir. Onun mzik ve resme olan sevgisi de dizelerine yansr. Dizelerindeki resmin etkisi adeta
izlenimci bir ressamn bak biiminde, mziin etkisi ise uyak, l, tekrarlar; aliterasyon ve asonansla
ortaya koyduu ritm ve armonide kendini gsterir.
Yel yapraklarm savurur,
Drt yanm yamurla rtl;
Gz vaktim gerek ya, ne yamur!

Kafamda hep bir uykusuzluk

Ve masamda bir dler gl,
Gecenin iinde, soyunuk. (Yamur Gl ve Eller)
Uuyor, duran bir ann havasnda
Iktan kular bir akam seherinin;
Gndzn geceyle buluan noktasnda
Yaklayor musikisi eteklerinin (Selam)

Ahmet Muhip Dranas iirlerini hece lsyle ve uyakl olarak yazmtr. stisnalar olsa da ounlukla
11'li hece lsn kullanr. Kelime seiminde titizlik gsterir ve msrada ahengi nemser. Bu yzden
heceyi genellikle duraksz kullanr. ekil dkn olmad iin de zaman zaman ly aksatt olur. Onda
asl olan kelimelerin gzellii ve sesin doal ahengidir.
Ahmet Muhip Dranas, Ece Ayhan, Edip Cansever ve Cemal Sreya gibi yeni iirin nclerine ilgiyle
yaklaabilen bir airdir. Yeni iirin zevkine ve anlamna varmaya alr. Trk iirinin byk bir dneme
girdiinin farkndadr. Ama iirin bir devamllk olduuna, kklerini gemiinden kesemeyeceine,
dolaysyla da daima bir gelime gstereceine inanr. Modern Trk iiri artk farkl bir kanala ynelmitir.
Bunu yadrgamaz. Kald ki kendini ve Ahmet Haim'i divan iiriyle yeni iir arasnda bir kpr gibi grr.
Orhan Veli ve arkadalarnn ada olmasna ramen, iirde sreklilii bozmalar ve gemiiyle arasnda
bir kesintiye yol amalar sebebiyle onlarn iirine mesafeli durur. Bence sanatta yenilik, kendi kendini
inkr eden, bir takm deimelerle yaplan bir ey deildir. Bir sanatn yenilii, bulunan bir kk tohumun
yeertilebilmesi, bytlebilmesi ve bir aa haline getirilebilmesi iin sanatnn gsterdii abada gizlidir.
Orhan Veli ve arkadalarnn iiri ortaya kt zaman, bu dorudan doruya bir sanat iddiasyla deil, bir
yenilik iddiasyla ve tartmalaryla birlikte ortaya gelmiti. diyerek mesafeli duruuna aklk getirir.
"Olvido" Ahmet Muhip Dranas'n sekin iirlerinden biridir. Bir ak iiridir. Yalnzlamann, sylenmemi
olann gzelliidir. Bir ka olarak grlebilir ama bir snma, bir umuttur ayn zamanda:
Sylenmemi akn gzelliiyledir
Katlarda yarm braklm iir;
nsan, yamur kokan bir sabaha kar
Hatrlar bir gn bir cam atn,
Duran bir bulutu, bir ku utuunu,
kp peynir ekmek yedii bir ta...
Btn bunlar akn gzelliiyledir.

Trkiye'de iirin "elsefi dncenin desteinden yoksun olduunu syleyen Hilmi Yavuz, Yahya Kemal
ve Ahmet Hamdi Tanpnar istisnalarna dikkat ekip Dranas'n Kpk iirini Bergson dncesindeki
Dure kavramyla okumaya alr. Ziya Somer evirisinden yararlanarak Bergson'daki Dure'nin temel
ayrdedici zelliini gemii, imdi iinde uzatan bir bellein kesiksiz yaam eklinde ele alr.
Kpk iiri bir szcn, Bergson'un Dure'sinin bir metne dnmesidir. Dolaysyla, Dure, bu iirin
hermeneutik anlamn kavrayabilmek iin bir (felsef) matris oluturur. der.
Dranas'n iiri bu tr okumalara tbi tutulduunda Bergson dncesinin sezgi, zaman, deime ve gelime
kavramlar ile bu kavramlardaki dorudanln, paralanmam btnselliin onun iirine alttan alta nasl
yansdn, eyay ve tabiat bu gzle nasl algladn grmek mmkn.
Oyun bitti ve her ey yerini buldu.
Akamla ebed kzlar anne oldu.
Aynalara bakma, aynalar fenalk;
Denizi, sonsuz olan dn artk.
Bir gn beni hatrlayabilirsin ancak,
Gzelsem soyabilirsin rlplak;
Oradaym hep ben, orada, derinde,
Gemilerin ihtiyar kpklerinde. (Kpk)

Dranas'n halk edebiyatndan yararlanmakla birlikte folklora mesafeli durmas, ada Fransz iiri ve
Baudelaire'in etkisinde gzkmesi, slm tasavvuf dncesiyle Bergson dncesini zaman zaman
harmanlamaya almas, onun, iirde ada bir btnlk araynn tezahrdr. Paralanmam
btnsellik, gemiten kopmadan gelimek, sreklilik ve bir eit senteze ulaabilme abas. Gemile
gelecein, douyla batnn, insanla evrenin btnletirilmesi. Dranas'n iiri temelde byle bir damardan
akmaktadr. Onu nemli ve anlaml klan da budur.
iir: iirler (1974)
Krk Saz (Bugnk dille Tevfik Fikretin iirleri) 1975
iirler (yaam yksn de ieren bir incelemeyle birlikte 1982)
Oyun: Glgeler (1947)
kmaz (O Byle stemezdinin ilk yazm)
O Byle stemezdi (1948)
Oyunlar (Glgeler ve kmaz birarada) (1977)
Behet Necatigil (1916-1979) : Bu ksm hazrlanrken Zeliha Gnein Ankara niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisinde, Nisan 2004te yaymlanan Behet Necatigil iirinde Temalar makalesinden dorudan
faydalanlmtr.
Behet Necatigil, halk kltrnden gelen unsurlar Bat iiri ile birletirmi, Trkenin tevriye ve cinas
imknlarndan sonuna kadar yararlanmtr. Onun iirlerinde kendi evresinin ok basit grnen insanlar
vardr ve bu iirler airin ekingen mizacnn da gstergesidir. Necatigil, ok sevdii "ev ileri"ni de
iirlerinde yanstr. Ona "evler airi" de denir (bu ksmdan sonras makaleden).
Necatigil'in iirlerinde hangi temalarn ele alndna gemeden nce temalarn ok eitli olduunu
belirtmek gerekir. iirlerin okluuyla orantl olarak tema says da olduka kabarktr. nsanla ilgili hemen
her durum iin Necatigil'in bir iiri bulunabilir. lk bakta, Necatigil'in ele ald temalarn bireysel
olduunu grr okur. Hemen aklamak gerekir ki Necatigil'deki bireysellik, bu kavramn bilinen
anlamndan ok farkldr. Hep nde bir birey grnse de airin srekli olarak benzer durumda olan
toplumdaki teki kiileri de hatrlattn gryoruz. Kimi zaman bir bireyden yola karak baka bireyler
iin genellemeler yapar. Dolaysyla topluma yneliklik sz konusudur. Ksacas, Necatigil'in iirlerinde
bireysellik ile toplumsallk bir arada grnr. Bu nedenle, her ne kadar iirlerinde bireye ok yer vermise
de Necatigil'in salt bireyci bir ozan olduu sylenemez.
airin, yaamak stnde ok dndn gryoruz. Ancak, ona gre yaam glklerle, skntlarla
doludur. Bu yzden de iirlerinde en ok stnde durduu konu yaamn glkleri''dir. lk kitab Kapal
ar'mn ilk iirindeki "yaamak azaptr ok zaman" dizesindeki yarg Necatigil'in iirinde bandan sonuna
dek varln koruyan kaln bir izgidir. Bir iirinde yaam kumara benzetir:
Hayat kumara benzer
Nerde bende o talih
Hi el tutamyorum.

Bu talihsizlikler yetmiyormu gibi bir de engeller kar insann nne durmadan:

Hangi bir, hangi iki
Duvarlar, duvarlar
Boy boy hisarlar gibi.
Birinciyi anca
br daha yksek
kinciyi anca
br daha yksek.

Yaamann biimi, durumu stne yazlm iirler oktur Necatigil'de. Basklardan geerek, kaarak,
utanlar katarak yaamaktan sz eder sk sk:

Nasl geldi bugne aar gvde

Basklardan geerek.

lm de airin stnde ok durduu temalardan biridir. Yaamn glklerinden usanan Necatigil,

neredeyse kurtulu sayar lm, zlemle arar. Dahas, lmeyi bir anlamda zgrlk olarak grr:
lm bir yksek dadr
Yksek dalarda evre yok
mrm dolup lnce
Yaadmdan da hr
Geleceim ben size

nsana e dost yetmez olmusa; duygularn, dncelerini bir kiiyle bile paylaamyorsa tek sz etmeye
demez. nsan, bu yaamda hep katlanmak ve glmsemekle ykmldr. Zaten ayrlmak, kopmak da ok
kolaydr: "ekilen bir teyel /Olur gider olmad." Yani lm, bu iretilikte kolayca bulunacak bir ka yolu
olabilir. Balk konmam iirlerinden birinde yaknlarna seslenip, kendi lmnden sz eder, olaca haber
verir:
Ben gidince bir renk uar
Albmlerinizden
' Kendince bir ses erir havada.

Necatigil'in belirgin zelliklerinden biri de iirlerinde mutsuzluun, hznn egemen olmasdr. Fakat ondaki
mutsuzluk, szcn ilk artrd anlamdan, bilinen anlamndan farkldr. Byk bir mutsuzluk deil,
ama ince ve derin bir duygudur. Yitirilen gzellikler, yaanamayan ya da aklanamayan sevgiler,
karlalan vurdumduymazlklar; incelikten, saygdan yoksun durumlar, umutlarn tkenii, d
krklklar... Olduka derin bir duygu dnyas olan airimiz, bunlarn hepsini grr. Bu nedenle de mutlu
olamaz. Fakat mutsuzluunu, zntsn yksek sesle sylemez. Hep inceden inceye, hep derinden
hissettirir. O yzden okuyan birden sarsmaz. Ama duygularna seslenerek, iten ve derinden etkiler.
Okuyan sessizce, yreinde ince bir hznle katlr aire.
Necatigil'in dnyasnda ev'in nemli bir yeri vardr. Bu nedenle de evle ilgili iirlerinin says hayli
kabarktr. Dahas, "Evler" adn vermitir kitaplarndan birine. Necatigil, evlerle ilgili iirlerinde ounlukla
insann, evine bal olarak yaad ekonomik glkler, kayglar, zntlerden sz eder. ikinci kitab olan
evre'deki iiri "Evler", airin bu konuya olan ilgisini en iyi gsteren rneklerden:
Vurulmu vurgunlarn ycelttii evlerde
Kalbi kara insanlar oturdu.
Gndelik korkularn kerttii evlerde
O fkara insanlar oturdu.
Evlerde nice nice cinayetler ilendi,
Ruhu bile duymad insanlarn.
Drt duvar arasnda aile srlar.
Drt duvar arasnda dnyann kahrlar.
Bunca ocuk, bunca erkek, bunca kadn
Gzyalaryla beslendi.

Gelelim sevgi konusuna. ok ilgintir Necatigil'in bu temay ele al biimi. Onun iirlerinde sevgi hep g
ulalandr. ou kez korunamayan, elden gittikte sonra deeri anlalan, pimanlklarla anlan, aranan bir
duygudur. En kts de sevginin ertelenmesidir. "Sevgilerde", bu duyguyu anlatan gzel bir iir. Hem
Necatig'in ekingen, tutuk dnyasn, hem de gnmzn sevgiyi yaayamayan ya da yarm yamalak
yaayan mutsuz insann ok iyi bir biimde veriyor.
Sevgileri yarnlara braktnz
ekingen, tutuk, saygl.
Btn yaknlarnz

Sizi yanl tand.

Bitmeyen iler yznden
(Siz byle olsun istemezdiniz)
Bir bak bile yeterken anlatmaya her eyi
Kalbinizi dolduran duygular
Kalbinizde kald.

iir: Kapal ar (1945), evre (1951), Evler (1953), Eski Toprak (1956), Arada (1958), Dar a (1960),
Yaz Dnemi (1963), Divance (1965), ki Bana Yrmek (1968), En/Cam (1970), Zebra (1973), Kareler
Aklar (1975), Sevgilerde (Seme iirler, 1976), Beyler (1978), Syleriz (1980)
Dzyaz: Bile/Yazd (1979), Edebiyatmzda simler Szl (1960), Edebiyatmzda Eserler Szl (1971)
Radyo Oyunlar: Yldzlara Bakmak (iki oyun, 1965), Gece Aevi (be oyun, 1967), Turunlar (alt
oyun, 1970), Pencere (drt oyun, 1975)
Necip Fazl Ksakrek (1905-1983) : Trk iirinin yetitirdii en byk airlerden olan Necip Fazl,
iirimizde slam mistisizminin en byk temsilcisidir. O da Nazm Hikmet gibi bir ideolojinin, dnya
grnn bayrak airi olmu, air kimliiyle birlikte ideolojik kimliiyle n plana kartlmtr.
Necip Fazl iire kk bir hadiseyle balar. O, kendisini iir yazmaya ynelten bu kk hadiseyi iir
kitabnn takdiminde u ekilde anlatr:
airliim on iki yamda balad. Bahanesi tuhaftr. Annem hastanedeydi. Ziyaretine gitmitim. Beyaz yatak
rtsnde, siyah kapl, kk ve eski bir defter Bitiikte yatan veremli gen kzn iirleri varm defterde.
Haberi veren annem, bir an gzlerimin iini tarayp: Senin dedi; air olman ne kadar isterdim! Annemin
dilei bana, iimde besleyip de on iki yama kadar farknda olmadm bir ey gibi grnd. Varlk
hikmetimin ta kendisi Gzlerim, hastane odasnn penceresinde, savrulan kar ve uluyan rzgara kar,
iimden kararm verdim: air olacam! ve oldum.
Necip Fazl henz on sekiz yanda dneminin nde gelen airleri tarafndan gen air olarak kabul grr.
Yirmi yanda yazd Kaldrmlar iiri ile hretini perinleyen ve mrnn sonuna kadar iir
yazmaya devam eden air sadece iir yazmakla kalmaz, iiri zerine dnerek onu sistematik bir hale
getirmeye alr. Yazd Poetika ile kendi iiri zerinde dnr. Necip Fazl, airliinin yannda
gazetecilik, tiyatro ve hikaye yazarl gibi geni bir ilgi yelpazesine sahiptir.
lk dnem iirlerinde lm, yalnzlk ve gece motifleri Necip Fazln en ok iledii konulardr. zellikle
onun kendi benini oluturmadaki lm fikri -alglan ekli deise de- en nemli konuma sahiptir. O,
kendisini zihnen ve ruhen tatmin edecek bir ey aramaktadr. Bu felsefi dncelerini iir ile birletirir.
Bir zlmez bilmece;
Hep say, harf ve hece
Pee stnde pee
Byle ayn noktann
stnde saatlerce,
Benliime eilsem,
Sabah, akam ve gece (Ne leri Ne Geri)

Birinci dnemindeki simgelerinin anlam alan kaotiktir. Ksacas karl yoktur. Tedirginlik, hzn,
eyadan ykselen trajik boluk, mehulden gelen soyut karakterli lm dncesi, insan ve kaderi bu
dnem ait simgelerinin arka plan kltrn oluturur.
Hep bu ayak sesleri, hep bu ayak sesleri;
Dolayor darda, gn batndan beri.
Bu sesler dokunuyor en aryan yerime,
Bir eski ban gibi iliyor ierime.

()
Gittike uzaklaan bu sesi duya duya,
Yavaa dalacam, o kalklmaz uykuya

Ayak sesleri, mehulden gelen kurtarc zne dncesiyle birleerek, sessizliin simgesel diline dnr.
airin amac; kaosun dourduu trajik boluu doldurmaktr. Ayak sesleri, airi hayata balayan isli aln
yazsdr.
Necip Fazl, paradokslar iinde klavuzsuz gidip-gelirken Abdlhakim Avrasi ile tanr. Bu tanmadan
sonra byk bir deiim yaar. ok ani gelien sre ierisinde o zamana kadar sahip olduunu dnd
her ey, farkl renklere brnr. Akln hkmnden kurtulur. Madde plannda ve akln ekseninde zmeye
alt varlk bilmecesi, ruh eksenli bir zme dnecektir. O bu deiimi yle ifade eder:
Benim 1934 sonras sanat ve fikir hayatm, bata iir olmak zere, orkestrann her aletinden ruhuluu ilan
eden ve btn beeri bilmecelerin zmn bu noktada bulan bir inklp ifadesidir.
eyhiyle tanmasn ise u ekilde anlatr:
Bana, yakan gzlerle, bir kerecik baktnz;
Ruhuma, byk temel ivisini aktnz!

Necip Fazl ikinci dneminde merdiven gibi dikey dzlemde boyutlanarak, metafizik leme ynelir. Bu
dneminde iiri, yeni bir gayeyi stlenmitir: Allah aramak. Sonsuzluk Kervannda belirttii gibi; airin
biricik niyeti lmezi bulmaktr. Bu kervann kendisini, kaostan kozmosa gtreceine inanr. Kervanla
birlikte sonlunun ufkunu aarak sonsuzda erimek ve mutlak (salt) benle btnlemek ister.
Kesilmi bir kam, ormanlklardan,
nsanRzgrlara bal bir ddk.
ndik de dnyaya karanlklardan,
Sra sra mezar, baka ne grdk ?
lmemek, ilk ve son, byk kelime;
arpldk, lmemek iin lme!
Ver Allahm, byk srr elime;
Gemez n, solmaz renk, kopmaz btnlk. (lmemek)

Necip Fazl, buhranl dnemini atlattktan sonra, bu dnemleri blmler halinde ile iirinde ilemitir.
ile iirini yorumlarken, onun bu dnemde yaadklar btn olarak grlecektir. Kenan Akyz, ile
iirinin Necip Fazln yeni anlayn ortaya koymas adna baarl bulur. Bunu uzun bir nefis
mcadelesinden sonra belli bir noktaya varma olarak grr; ancak bu anlaynn tam bir uur hali olmasa da
daha nceden balam olduunu syler. bu anlay grnen alemin ardndaki grnmeyen alemin varln
sezinlemektir. O, ile iiri ile birlikte dinamik, yeni bir ruh hali kazanmtr. Ayn zamanda ileyi,
onun, hamle psikolojisine girmeye balam olduunu anlatmas bakmndan dikkate deer bulur,
Gaiblerden bir ses geldi: Bu adam,
Gezdirsin boluu ense kknde!
Ve utu tepemden birdenbire dam;
Gk devrildi, knde stne knde...
...
Syleyin, syleyin, ben miyim yoksa,
Arz boynuzunda tayan kz?
Bel mmrnn setii arsa;
Hayattan muhcir; eydan ksz?
...
Diz k ey zorlu nefs, nmde diz k!
Heybem hayat dolu, deste ve yumak.
Sen, btn dallarn birletii kk;
Biricik meselem, Sonsuz'a varmak...

Necip Fazl, iirlerinde hayatn ileyii karsnda insann trajik kmazn ortaya koyar. Hayatla
insann karlamas, insann kendini hayat karsnda sonsuzlama arzusuyla byk bir atmaya
dnr. aire gre hayat, insana emanet edilmi kutsal bir sretir. nsana emanet olarak verilen bu kutsal
sre, onu kendi kaderiyle ba baa brakr. Tek bana kendi roln oynayan insan, her ne kadar hayat
dizginlemeye alsa da bunu baaramaz. Bunun nedeni, hayatn insana istenmeden verilmesi ve istenmeden
alnmasdr. Nitekim aire gre hayat, insan kanlmaz olana tayan tek gerektir. nsan hayatta iken
lme her zaman ok yakndr. Hayatta kalma ve hayata tutunma abas aire gre insann yaamla kavga
etmesine neden olur. Kavgann iddeti, insann kimsesiz, aresiz ve acizliini gsterir. Bu yzden air,
hayata hep bakaldrr. Bu bakaldr ve kamazlar hayat karsnda hissedilen acizliin trajikliidir. Necip
Fazl, Hayat adl iirinde
Ne ac, kaybetmek iin sahiplik!
lmly sevmek, ne korkulu i!..
Hayat m, pf desen kopacak iplik,
kmaz sokaklarda varlmaz gidi.

diyerek hayatn insan ile mnasebetini ortaya koyar. nsan iin hayat, gzelliklerle dolu olabilecei gibi
korku, ac ve skntlarla da dolu olabilir.
Necip Fazl, hayatn trajikliini baz iirlerinde ironik bir ekilde dile getirir. Ona gre insann
deien hayat dzeni iinde kendi yerini belirleyememesi, insann kendisi ve hayat/kaderle alay etmesine
neden olur. air, bu aresizlii hayata/kadere bakaldrarak trajikomik bir ekilde ifade eder. Necip Fazl
Hayat Mayat adl iirinde;
Hayat, mayat diyorlar;
Benim gzm mayatta.
Hayatn eksii var;
Hayat eksik hayatta.

diyerek hayatn ileyi biimi ve gerekliliklerini kendi hayat felsefesine gre aklar ve hayattan hibir
beklentisi olmad iin de bu hilie, bolua sava aar.
Necip Fazl, iirlerinde lm izleini ok sk kullanan bir airdir. lm, onun iin hayatn karsnda
ekilmi karanlk bir settir. lmn karanlk oluu, Necip Fazl iin byk bir trajedidir.
Kpek korkusiyle korktum lmden,
lmeden lmeyi anlayamadm.
Ne gneler doup batt zerimden;
Bir gn bir gne balayamadm.

Ksakrek, iirlerinde anlalmayan ayak sesleri, periler, cinler, hayaletler, kbuslar, siyah kediler, geceleri
insann etrafnda fldr fldr dnen kambur cceler gibi rpertici motiflerle, birtakm gerekst varlklara
yer vermitir. Necip Fazl, yaad skntlarn; korkusunu, esrarn ve derinliini anlatmak iin bu ruh halini
yanstacak kelimeleri semitir.
Kar beni ahenk, al beni birlik;
Artk barnamam glge varlkta.
Ver cceye, onun olsun airlik,
imdi gzm, byk sanatkarlkta

Hep ben, ayna ve hayal; hep ben, pervane ve mum;

l ve Mnker-Nekir; ba dnmesi, uurum
Necip Fazl, toplumun farknda olmadan yaad kkszlk hastaln aileyi ele alarak iler. Aileyi nesil
halinde ele alr. Arasnda yirmi ya da daha az olan ya farkna ramen nesillerin geirdii-kendisine gre
menfi-byk deiimi her ynyle ele alr. Hali tasvir etmekle yetinmez. Olmas gerekeni de inan
ekseninde belli bir sistem haline getirir.Necip Fazl, toplumdaki bu bunalmn sorumlusu olarak kendisini
grr. Yaad buhranlardan sonra gerei grmtr. Bilgisine sahip olduu bu gerei, hayal dnyasnda
pusulasz yol alan insanlara da gstermek ister. Gnlk hayatn geici heveslerinde kaybolan, niin var

olduundan habersiz yaayan, varaca iskeleyi bilmeyen ynlar uyandrmay kendisine vazife olarak
kabul eder.
Ben artk ne airim, ne fkra muharriri!
Sadece, beyni zonk zonk szlayanlardan biri!

Evet, kafam atlyor, gya ulvi hastalk;

Bendedir, duymad dertlerle kalabalk.

Toplumun sosyal eletirisini, her noktaya tayan Necip Fazl, "insanlarn girdaba tutulmu, srklenir hali"
karsnda kendini ortaya atmtr. Toplumun temelindeki atrtlar iirinde ritmik hale getirmitir. Alevler
iindeki aile, sarholuun yaygnlamas, mahremiyetin ifa edilmesi, karaborsaya taklm ruh ve benzeri
bozukluklar karsnda toplumun halini anlatmaktadr. Gidiatn uuruma giden kvrmlar karsnda
toplumu uyarmaktadr.
Durun kalabalklar, bu cadde kmaz sokak!
Haykrsam, kollarm makas gibi aarak:

Allahn on pulunu bekleye dursun on kul;

Bir kiiye tam dokuz, dokuz kiiye bir pul.

Siyaset kavas, ilim kle, sanat ihtila;

Serbest, verem ve stma; mahpus, gmrkte ila.

Sonu olarak, Necip Fazl, modern dnyaya alternatif olacak imann emrinde olan akl merkezli bir dnya
kurmaya almtr. Bu dnyann temelini de yaad toplumda atmtr. O, notlarmzn kapsamn olduka
aacak felsefi sorgulamalar ve airlii dndaki siyasi/ideolojik kimliiyle, zt kutbundaki Nazm Hikmet
gibi Trk edebiyatn derinden etkileyen nemli airlerden biridir.
iir: rmcek A (1925) , Kaldrmlar (1928), Ben ve tesi (1932), Sonsuzluk Kervan (1955), ile (1962), iirlerim
(1969)
yk ve Roman: Ruh Burkuntularndan Hikayeler (1965), Aynadaki Yalan (1980), Kafa Kad (1984)
Oyunlar: Tohum (1935), Bir Adam Yaratmak (1938), Knye (1940), Para (1942), Nam Dier Parmaksz Salih
(1949) , Reis Bey (1964), Abdlhamit Han (1969)
Makale-Fkra-An: Birka Hikye Birka Tahlil (1933), Namk Kemal (1940), ereve (1940), Son Devrin Din
Mazlumlar (1969), Hitabe (1975), htilal (1975), Ylanl Kuyudan (1970), Hac (1973), Babali (1975), man ve slam
Atlas (1981

Asaf Halet elebi (1907-1958) : Trk iirinin en orijinal airlerinden kabul edilen Asaf Halet elebi,
dneminde pek anlalamam, yer yer alaylara maruz kalm, deeri sonradan anlalm airlerdendir.
Divan edebiyat, Garip akm, Budizm ve Mevlevilii sentezleyerek zat ahsna mnhasr iirler yazan
Asaf Halet elebi, iirin esrarl i lemlerden kacana inanmtr. Bu esrarl i alemlerden bahsederken
beslendii kaynaklar, vard sentez ve o gne kadar Trk iirinde grlmemi Budist-Hint gelerine yer
vermesi onun iirinin yadrganmasna yol amtr.
Mustafa Miyasolu, Asaf Haletin iirlerini dnemde ele alr: saf Hlet elebinin iirinde birbirinden
farkl dnemin varl gzle grlr niteliktedir. lk dnemi, eski kltrmze bal olarak divan iiri
anlayyla yazd gazellerdeki iir anlay. kinci dnemi, Garip iirinin yaygn olduu dnemlerdeki
iirlerinin mizah gazetelerine bile konu olan garip tutumu. nc ve ok belirgin dnem, slm tasavvuf
kltrnden yararlanan nevi ahsna mnhasr bir iir anlay ve rnleri.
elebi, Miyasolunun da belirttii gibi ilk dneminde aruzla divan tarznda gazelle yazacak kadar divan
iirine hkimdir:
ip iip yine mest-i arb- nb olalm

Dp de yerlere lde-i trb olalm

Cihanda olmad bir lhza gnlmz bd
Bu b- khne harb olmadan harb olalm (Gazel)

saf Hlet de, yeni kabul edilen ilk iiri Cneydi, 18 Kasm 1938de S.E.S. dergisinin 1. saysnda
yaymlatr:
bakanlar bana
gvdemi grrler
ben baka yerdeyim
gmenler beni
gvdemi gmerler
ben baka yerdeyim
a cbbeni cneyd
ne gryorsun
grnmeyeni
cneyd nerede
cneyd ne oldu
sana bana olan
ona da oldu
kendi cbbesi altnda
cneyd yok oldu

Bu iiriyle birlikte Asaf Halet saf Hletin yazdklar; acayip ve anlamsz olarak nitelendirilmi; hatta
dnemin nemli eletirmenlerinden Nurullah Ata tarafndan eski zevkin devam olarak tanmlanmtr.
elebi, d gerekilikten uzakta, gnlk yaamda her an karlalabilecek olaylar aktarma amac olmadan,
somut iirden soyuta ynelir. O, bir arayla beraber daha mutlu olacan sand dnyalarn hayallerini
kurar. Biem duruu, ada Garipilerde grlmeyen soyut iiri ne derece iselletirdiini kantlar. Gnlk
yaam, kk insanlarn sorunlarn kapal bir yoruma girmeden veren Garipilerin aksine, gerek
dnyadaki izlenimlerden damtlm soyut iiri ve grnrdeki simgelerin ardndaki anlam, ancak birtakm
mistik ve alegorik tavrla anlalabilecek dizeler halinde Trk edebiyatna kazandrr. Bylece o, somut olay
ve olgular, iirin douundaki ilk aamada bir hammadde olarak kullanr. Anlalrln, akln greli
olduunu dnp iirlerini kimse iin deil, kendi i dnyasn incelemek, iindeki maaradakilere ayna
tutmak amacyla yazdn" syler.
saf Hletin, Orhan Veli ve yeni iiri savunan dier sanatlarla tek ortak noktas, klasiklemi ekil,
vezin ve kafiye ile birlikte mecaz, istiare ve tebih gibi edeb sanatlarn iirden mmkn olduunca
karlmas dncesidir. iirde artc olann yakalanmasna ynelen Garip iiriyle baz ynlerden kesien
saf Hlet iirinin, Osmanl-Trk iir kltr, Dou ve Uzakdou kltr, tasavvuf, kutsal kitaplar,
masallar, tekerlemeler, ocukluk hatralar, mitoloji ve tarih gibi unsurlar iinde barndrmas onu
Garipilerden ve dier tm Trk airlerinden ayrrr.
niyagrdh
koskoca bir aa gryorum
ufack bir tohumda
o ne aa ne tohum

om mani padme hum (3 kere)

sidharta buddha
ben bir meyvaym
aacm lem
ne aa
ne meyva
ben bir denizde eriyorum
om mani padme hum (3 kere) (Sidharta)

Asaf Hlet elebinin iirindeki mistisizm farkl blmde ele alnabilir. Bunlar, Mevln ve Mevlevlik
dir tasavvuf anlay, Vahdetl-Vcd anlay, Uzak Dou medeniyetleri ve dinlerine dayal mistik
anlaytr. Tasavvufu iirinin eksenine oturtan saf Hlet, Budizme dair eleri bile tasavvuf imgelere
dntrr:
renkler gneten ktlar
renkler gnee girdiler
renkler gnesiz ldler
ne renk gerek bana
ne renksizlik

byk ke vur
btn sesler bir seste bouldu
mansr
mansuur

Asaf Hlet elebi, He iirinde Allah simgeleyen harfinden yola karak beeri aktan ilh aka
kavumay iirletirir. iir, hem ses hem de eylem itibariyle Ferhad hikyesiyle kesien bir nitelik gsterir:
vurma kazmay
ferhaaat
he'nin iki gz iki eme
aaahhh
dan iinde ne var ki
gm gm ter
ya senin iinde ne var
ferhat
ejderha bakl he'nin
iki gz iki eme
ve ayaklar altnda yamyass
kasrnda irin de byle alyor
ferhaaat

Toparlamak gerekirse, Trk iirinde ne kendisinden once ne de kendisinden sonra Hint ve Budist kltryle,
modern anlamda tasavvufla, yer yer Ortadou ve Arap Yarmadasndan kssalarla onun kadar ilgilenen
hibir air yoktur. Asaf Halet, Trk edebiyatnn en ilgin airlerinden biridir. Baz aratrmaclar
tarafndan Asaf Hlet elebinin iirleri, kinci Yeninin ncs olarak kabul edilmitir (zel,
Karaaliolu).
ibrhm
iimdeki putlar devir
elindeki baltayla
krlan putlarn yerine
yenilerini koyan kim

gne buzdan evimi ykt

koca buzlar dt
putlarn boyunlar krld
ibrhm
gnei evime sokan kim
asma bahelerinde dolaan gzelleri
buhtunnasr put yapt
ben ki zamansz baheleri kucakladm
gzeller bende kald
ibrhm
gnlm put sanp da kran kim (brhm)

iir: He (1942) Lmelif (1945) Om Mani Padme Hum (1953, lmnden sonra 1983)
zdemir Asaf (1923-1990) : iirlerinde farkl bir biim anlay oluturan zdemir Asaf zgn bir air
olmaya almtr. Etkileyici bir dille yazd iirlerinde ikinci kii sorununu ele alm ikinci kiiye
balln eitli ynlerden incelemitir. Ksa iirleri ile dikkat eken air zellikle son dnem iirlerinde
dize saysn azaltmtr.
Dn sabaha kars kendimle konutum
Ben hep kendime kan bir yokutum
Yokuun basnda bir dman vard
Onu vurmaya gittim kendimle vurutum (Do)

iirleri genel olarak drtlk ve ikiliklerden oluur. Youn ve ksa bir syleyi zellii vardr. Bu tarz
iirlerinde talama, alay, ironi i ie bulunmaktadr. iirlerinde anlamsz, yer yer ironik syleyiler tayan
allmadk badatrmalara kurulmu syleyileri ile tartmalar kmasna yol at.
ndim yrin bahesine
Parsellenmi (Bahe)

Ayrlk, sevgi ve lm temalar ile hayatnn son dnemlerindeki iirlerinde kama arzusu, umutsuzluk,
tedirginlik youn olarak iledii temalar oldu. Ferdiyeti konularda yazan bir air olan zdemir Asaf,
iirlerinin bir blmnde toplumla, yaad atmalar ve kendisiyle hesaplamasnn verdii buruk fkeyi
dile getiren iirler de yazd. Bu yaklamla yeni talama biimleri reterek hiciv iirinin elerini ustaca
kulland. nsan ilikilerinin toplumsal ve bireysel dzlemlerdeki elikilerini "sen-ben" ikileminde yanstt.
Ak, varlnda, yokluunda belli olur.
Egemenlik, varlnda, yokluunda belli olur.
Bir zgrlk var, sularca, havalarca olaan
Varlnda deil, yokluunda belli olur. (Epigram)
Seni yaayacam, anlatlmaz,
Yaayacam gzlerimde;
Gzlerimde saklayacam. (Seni Saklayacam)

iirlerinde ok sk kulland sevgi, ayrlk, lm temalar, son iirlerinde yerlerini ka, umutsuzluk ve
tedirginlie brakt. iirlerinde arpc szler ile arpc anlamlar retmek amacnda olan air bu amacna
ksa iircikler iinde ulamaya abalamtr. Bu iirlerinde de toplumla ayran, atan, uyumsuz ve farkl
dnen bir airin bak as grlmektedir.
rk deyorum, rk deil deyorlar
Uzak deyorum, uzak deil deyorlar
Elimle bir bir gsteriyorum,
Evet bakyorlar, hayr deyorlar. (Eni)

Asl ad Halil zdemir Arun olan airin bestelenen Lavinia iiri senelerce dillerde dolamtr.

Sana gitme demeyeceim.

yorsun ceketimi al.
Gnn en gzel saatleri bunlar.
Yanmda kal.
Sana gitme demeyeceim.
Gene de sen bilirsin.
Yalanlar istiyorsan yalanlar syleyeyim,
ncinirsin.
Sana gitme demeyeceim.
Ama gitme Lavinia.
Adn gizleyeceim,
Sen de bilme Lavinia

Trk iirinde Garip Hareketi

Modern Trk iirinin neredeyse hi tartmasz en byk krlmas olarak kabul edilen zelde Garip
hareketini, genelde ise Garip dnemi Trk edebiyatnn sosyo-kltrel evresini anlamak, gnmz Trk
iirini ve modern Trk romann da anlamak asndan olduka nemli olduu iin Garip zerinde biraz
ayrntl duracaz. Bu blm hazrlarken temel bavuru kaynaklar haricinde spesifik kaynaklardan da
faydalandm. Sizlerin de bu blm yalnzca Garip balamnda deil, modern Trk edebiyatnn
kaynaklar, modern Trk romannn douu, 2. Dnya Savann Trk romanna etkileri ardanlamnda
okumanz ve almanz neririm.
Bu blm hazrlanrken kullanlan kaynaklar:
Hakan Sazyek, Cumhuriyet Dnemi Trk iirinde Garip Hareketi, Trkiye Bankas Kltr Yay.,
Ankara, 2004.
Tark zcan, air ve Szn Maheri Oktay Rifat, Aka Yay., Ankara, 2005.
Asm Bezirci, Orhan Veli: Yaam-Kiilii-Sanat, Evrensel Basm Yayn, stanbul, 2003.
Cemal Sreya, Toplu Yazlar 1-apkam Dolu iekle ve iir zerine Yazlar, YKY, stanbul, 2006.
Ahmet Oktay, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat 1923-1950, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1993
erif Mardin, Trk Modernlemesi-Makaleler 4, letiim Yaynlar, stanbul, 2005.
(Yksek lisans tezi iin kullanlan Trke-ngilizce kaynaklar)
Konunun hemen banda vereceim Garip dneminin siyasi tarihi iin ise: Murat Belge, Trkiyede Gnlk
Hayat, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, C.3, letiim Yaynlar, y.y.yoka baklabilir.
Garip:
nderliini Orhan Veli Kank (1914-1950), Oktay Rifat Horozcu (1914-1988) ve Melih Cevdet
Andayn (1915-2002) yapt Garip akm, 20.yzylda Trk toplumunda yaanan ok nemli ve ok etkili
siyasal, sosyal ve kltrel olaylarn meydana geldii srete ortaya km ve Trk iirine getirdii yenilik
ve deiikliklerle etkisini gnmze kadar srdrebilmi bir edebiyat dnemidir. Garip akmnn ve
iirlerinin ortaya kma srecinin doru olarak anlalabilmesi iin, 20.yzyl balarndan itibaren ok canl
ve hareketli bir sre yaayan Trk tarihinin sosyal ve zellikle de siyasi durumu hakknda hatrlatc
mahiyette ksa bir bilgi vermek isterim.

Garip Akmnn Ortaya kt Dneme Ksa Bir Bak:

Atatrkn 1938de lm zerine hemen bir gn sonra smet nnye geer. nn, Atatrkten sonra
gelen cumhurbakan olduu iin, onun dzeyini yakalamak, en azndan onun glgesinde kalmamak
zorundadr. Bunun iin de nn, nceki dnemden farkl olarak ynetimi otoriter bir yapya
brndrmtr. Ynetimin otoriter bir yapya brnmesinin nedeni elbetteki yalnzca bu deildir: Atatrk
dneminde balayan devrimlerin yerlemesini salamak ve devrim kartlarna kar yaplan mcadelede
gl ve hazrlkl olmak kaygs ile kinci Dnya Savann uzun yllar srmesi, dier nedenler olarak
saylabilir.
1938-1945 yllar, Trk siyasi hayatnda Milli ef Dnemi olarak gemektedir. Bu yllar ayn zamanda
I2.Dnya Savann balamak zere olduu ve yaand yllardr. 2.Dnya Savann balamasyla birlikte
geilen sava ekonomisi savan sonuna kadar devam etmi ve lke savaa girmedii halde btn
olumsuzluklarn yaamtr. Gen ve alabilir nfusun ounluu askere alnm ve retim byk
miktarda dmtr. Dzenli bir ithalat program uygulanmamas hammadde sknts ekilmesine, vergi
gelirlerinin azalmasna neden olmutur. Sanayi ve madencilik alannda zaten var olan geri teknoloji ve
beraberinde gelen yetersiz retim, geri kalm tarmsal retim, bte aklar ve tketici konumunda bulunan
askerler, lkeyi byk bir bunalma srklemitir. Hayat pahall halk sefalete srklemi ve hkmet
bazen sert tedbirlere bavurmak zorunda kalmtr. Ekmek alabilmek iin evindeki eyalar satan memurlar
veya halkn dier kesimleri, bakmszlk ve iyi beslenememekten kaynaklanan salgn hastalk ve lmlerle
de karlamlardr. Btn bu olumsuzluklar sonucu hkmete kar memnuniyetsizlik ve tepkiler artmtr.
Sava yllarnda uygulanan Varlk Vergisi, Yol Vergisi, Polis Vazife ve Salhiyet Kanunu veya basna,
dini messeselere kar uygulanan basklar, halkn iktidara kar olan gven ve sevgisini iyice zayflatmtr.
CHP ile Demokrat Parti arasnda geen ve gnmzde dahi hala sonular tartlan ok partili sisteme
geiin gstergesi olan 1946 seimlerinden sonra lkede yaanan olaylar halkn yan sra btn aydnlar ve
sanatlar da yakndan etkilemitir. Yeni seim sonrasnda iktidar partisinde deiiklik olmaz; CHP yine
iktidardadr; ancak seimler sonrasnda nceki hkmetten farkl bir ynetim devri balar. Milli Eitim
Bakan Hasan Ali Ycelin grevden alnmas ve yerine Reat emsettin Sirerin atanmas aydn kesimi
derinden etkiler. Aydnlarn byk ksm grevlerinden istifa ederken kalanlar pasif grevlere kaydrlr. Bu
durum birazdan anlatlacak Yaprak dergisinin olumasna zemin hazrlayan nemli bir faktrdr.
Velhasl Garip; kinci Dnya Sava, siyasal rejimin kayganl, ok partili demokrasiye gei sanclar
gibi temel nitelikte zemin kaymalar ve ok iddetli bir sosyo-politik dnemde doan bir harekettir. leride
de bir ksmn greceimiz gibi, bu hareketin bakaldr niteliini dnemin etin siyasi ve sosyal koullara
balayan aratrmaclarn says azmsanamayacak kadar fazladr.
Garip Dnemi ncesi Garipiler, Trk iirinin Durumu ve Garipi Hazrlayan Etkenler:
Her yeni edebiyat eskiyi ykmak zere doar. Daha metaforik bir anlatmla ifade edersem "her oul (yeni
edebiyat) babasn ldrerek (eski edebiyat) erki eline alp ontolojik varln garanti altna altna almaya
alr. Tm dnya edebiyatlarnda grlen bu Freudyen nevroz, belki de hibir edebiyatta Trk edebiyat
kadar youn ve iddetli yaanmamtr.
Sz konusu Oedipal-nevrotik inkar, Trk edebiyatnda ekilde meydana gelir:
Birincisi, zgn bir biim gelitirirken eskinin olumlu ynlerinden bir seme de yapan uzlamac ve
eklektik tutum: Yahya Kemal, Behet Necatigil, vs.
kincisi, eskiden btncl kopuu kapsayan, zgn bir k gstermekle birlikte bu kopuu bir atmaya
dntrmeden, dolaysyla ykc bir zemine oturmadan uygulayan kart tutum: Ahmet Haim, Tevfik
Fikret vs.
ncs ise yine edebi eser dzleminde grlen btncl kopuu manifest bir arla vardrarak
atmay aa karan ykc tutum: geni anlamyla Garip, dar anlamyla kinci Yeni

Buradan hareketle bu dnemler arasndaki tartmalar bir yandan edebiyatmzn deierek gelimesini
salarken dier yandan yeni deerlerin ortaya kmasna sebep olmutur. zellikle Cumhuriyet dneminde
grlen tartmalar ki balcalar aruz-hece, eski hececiler-yeni hececiler ve tasfiye hareketi|- Trk
edebiyat iin nemli noktalardan birini oluturmaktadr. Eski hececilerle yeni hececiler arasnda yaanan
tartma ayn zamanda ksa bir sre sonra Trk iirinde grlecek yeni dnemin de hazrlaycs
durumundadr.
Edebiyat dnyasn bir sre megul eden bu tartma Be Hececilerin etkinliklerinin azalmasna, lsz iir
yazan Nazm Hikmet, lhami Bekir Tez, Ercmend Behzat Lavn da kendilerini ilk kez tekilerden baka
bir yerde deerlendirmelerine frsat verdii iin nemlidir. Bu, Cumhuriyet dnemi iirinin dnm
noktasdr. nk bundan yaklak drt yl sonra Garip iiriyle ortaya atlacak grlerin ipular bu
tartmada ortaya kar.
Cemal Sreyaya gre 1. Yeni, Garip Akm gibi isimlerle anlan yeni iirin nderleri Orhan Veli, Melih
Cevdet ve Oktay Rifat, her biri yirminci yzyl balarnda doan bu airin ilk rneklerini vermeye
baladklar yllarda Divan iirindeki parlak geni zaman bitmi, Tanzimattan Yahya Kemale kadar
uzayan gemi zaman bitmi, kinci Dnya Sava sonunun ktmserliini yanstan bir imdiki zaman
balamtr.
mer Faruk Huyugzel ise Garip ncesi Trk iirinin durumuyla ilgili olarak u grleri ortaya
koymaktadr: 1938de Atatrkn lm ve smet nnnn cumhurbakan seilmesinden sonraki
yllarda Trk edebiyatndaki destani ve devrimci hava cokusunu kaybeder ve memleket iirinin hz kesilir.
Bu ilk dnemdeki Osmanl, slam tarihi ve din karsndaki olumsuz tutumun dourduu boluk duygusu ve
yaklaan byk savan gen airlerin ruhunda uyandrd karamsarlk da iir ve edebiyatn deimesinde
nemli bir etkendir.
lkokulun son snfnda tanan Orhan Veli ve Oktay Rifatn arkadalklar lise birinci snfta ayn edebi
zevke sahip dostlua dnr. Bir yl sonra da aralarna Melih Cevdet katlr. Ankara Erkek Lisesinin yayn
organ olan Sesimiz dergisinin farkl saylarnda ilk eserlerini yaymlama imkn bulurlar. Bu derginin
farkl saylarnda iirleri yaymlanan l, daha sonraki yllarda iirlerinin ayn derginin ayn saysnda hatta
ayn sayfasnda yaymlanmasna zen gstereceklerdir.
Lise renimi srasndaki birliktelik Orhan Velinin niversite okumak iin stanbula gidiiyle bir sre iin
bozulur. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne kayt yaptran Orhan Veli nc snfta
okulu brakarak Ankaraya dner ve PTT Umum Mdrl Telgraf leri Reislii Milletleraras Nizamlar
Brosunda memurlua balar. Onun dn, ayn zamanda arkadan iire dnn de birlikte getirir.
1936 ylnn son aylarnda nce Melih Cevdetin daha sonra srasyla Orhan Veli ve Oktay Rifatn iirleri,
Yaar Nabi Nayrn sahibi olduu Varlk dergisinde yaymlanr. Bu dergide yaymlanan iirler, ilk
rneklerine Austos 1937de rastlanacak olan Garip dneminin aksine vezinli ve kafiyelidir. Genel bir
deerlendirmeyle bu iirlerde Ahmet Hamdi Tanpnar, Necip Fazl Ksakrek ve Ahmet Muhip Dranas
etkisinden sz etmek mmkndr.

(Oktay Rifat - Mermer Merdivenler

(Orhan Veli)
lk dnem iirleriyle ilgili olarak Orhan Veli, Baudelaireden sonraki nesilleri, zellikle de modern airlerin
kitaplarn okuduklarn sylerken, srrealistleri de okuduklarn ve herkesin acayiplik telakki ettii iirleri
o dnemde yazdklarn ilave eder.
15 Eyll 1937de Varlk dergisinde Orhan Veli ve Oktay Rifat ortak imzasyla yaymlanan Aa iirinde
gerekst bir olay anlatlr:
Aaca bir ta attm
Dmedi tam.
Dmedi tam.
Tam aa yedi.
Tam aa yedi.
Tam isterim.

Varlk dergisinin Ekim 1937 saysnda da Orhan Veli ve Oktay Rifatn ortaklaa kaleme aldklar
Srrealist Oyunlardan Diyalog yaymlanr. Bu rnek Cemal Sreyaya gre Garipilerin klarnda
gerekstc biraz da Dadac esinlerle ykl olduklarnn bir gstergesidir.
zellikle Andre Gide, Dnya Nimetlerindeki duyularla yaama ve zevkilii telkin eden grleriyle
devrin airleri ve gen kuaklar zerinde etkili olmutur.
Kendilerinin gerekstc airler olarak nitelendirilmeleri konusunda Orhan Veli, birka defa srrealist
airlerden bahsetmekle onlardan biri olunamayacan ifade ederek Surrealiste olmamz iin bizim de onlar
gibi yazmamz lazmdr. Hlbuki bizim iirlerimiz modern Avrupa airlerinden hibirine benzemez. der.
Srrealistlerden etkilenme konusunda Oktay Rifat bir baka yerde ise Gndelik hayatta bir olaanstlk
bulunduunu ilkin onlar bize aka gsterdiler. Bizim ilk iirlerimiz (Orhan Velinin, Melih Cevdetin ve
benim) biraz da bu anlayn etkisindedir.
Garip hareketinin ilk yllarnda Andre Gidein ad geen eserinin gen airler zerindeki etkisini ise
Tanpnar yle aklamaktadr: yerli kltr balar zayflam, deerler karsnda az ok pheci,
itima meyyidelerin basksndan u veya bu sebeple az ok kurtulmu genlie bilhassa bu eserin, Dnya
Nimetlerinin (Andre Gide), d dnyann ve kendi ferd hayatlarnn kapsn at, yaama kelimesinin
onlar iin manasn deitirdii ve yanl bir tefsirle biraz da kendi hayatlarna ve ilk gze arpan realiteye
hapsettii muhakkaktr.
Garip lsnden Orhan Velinin ilk yeni iirlerinde grlen bir baka etki ise Japon haykaylardr (haiku).
Nurullah Atan Biraz Fransz srrealistlerinin yazlarn, biraz da Japon haykaylarn hatrlatan kk
paralar olarak nitelendirdii bu ilk iirler iin Mehmet Fuat, Japon haykaylarndaki ekil zelliklerine
uymadan Orhan Velinin kendine gre yazdn ifade eder ve Gemlie Doru iirini buna rnek olarak
gsterir. Orhan Veli Varlk dergisi iin haykaylar evirmi ve Garipin ilk basksnda yer alan stanbul
in Hay-Kaylar kaleme almtr.
2.Dnya Sava yllarnda yaanan skntlar, olumsuzluklar, evresine byk bir duyarllkla bakan, o gne
kadar grlmeyeni gren bu airi de ok yakndan etkilemitir. iirlerinin oluumunda, ortaya kmasnda
ve ok etkili olmasnda bu savan etkileri yadsnamaz bir gerektir. Sezai Karako, 2.Dnya Sava ve
Garip arasndaki balantya yle dikkat eker: Sonra sava geldi att nsanolu, dnya tarihinde ei
grlmemi bu allak bullak olua maruz kald. Bunun iirimizdeki sonucu, Orhan Veli ve arkadalarnn

ekoldr. Mutlak deerlerini inkr ve reddeden, var olua aln asndan bakan, kat realizm ekol.
Sava boyunca ve sonra da savan kalntlar ortadan kalkncaya kadar bu ekol, tam hkmran oldu.
Bu nesle dahil sanatlarn eserlerini de etkileyen zelliklerinden bir dieri ise Tanzimattan beri
sanatlarmzn eski inanlaryla Batdan gelen yeni dnceler arasnda skp kalmalar sonucunda
grdmz buhran ve dualizmin inanszlk halini alm olmasdr. Ercilasun, Orhan Veli neslinin
eserlerini verdii dnemle ilgili olarak CHP brokrasisinin ve tek parti zihniyetinin yaratt hrriyetsizlik
havasnn tesirinden de bahsedilebileceini ifade etmektedir. II.Dnya Sava yllarnda, savaa katlmad
halde btn olumsuzluklarn yaayan Trk toplumunun en az zararla bu olumsuzluklar atlatmas iin
iktidar tarafndan baz uygulamalar yaplm; ancak bu, ksa srede zgrlklerin kstland bir ortamn
domasna sebep olmutur. Bu dnemde toplumcu dergiler kapatlm ve airler ya hapse atlm, ya srgne
gnderilmi, ya kovuturmaya uram ya da bask altna alnmlardr.
Yaadklar dnem gz nne alndnda batllama, halka ynelme ve bilimsel dnceyi klavuz
edinmenin Garip hareketinin estetik ve epistemolojik alt yapsnn temellerini oluturduu bir gerektir.
Ayn zamanda bu srete tam anlamyla bir gemie kar olumsuz bak sz konusudur. Ancak burada
gemile kastedilen sadece divan edebiyat deil, Garip hareketine kadar Trk iir tarihinde yer alm btn
iir hareketleri ve dnemleridir. Haime kardrlar, hececilere kardrlar, toplumcu gereki Nazm
Hikmete kardrlar. Orhan Veli iir Trkiyede dou halindedir. () Bugne kadar hibir ekilde iir
yoktu. diyecek kadar kendinden emin ve nceki dnemi bir anda silecek kadar eskiye kar olumsuzdur.
Garipin Ortaya k, Garip Manifestosu ve Garipin Temel lkeleri: Orhan Veli, kendisinin ve
arkadalar Oktay Rifat ve Melih Cevdetin yeni iir anlayna gre yazdklar iirlerden bir kitap hazrlama
dncesindedir ve 1941 ylnn Mays aynda bu dncesini gerekletirir. Kitabn ad, arkada Cahit
Yaman tavsiyesiyle Garip olur. Bu isim, iir anlaylar ve iirleri garipsenen bu l iin ok uygun
der. Kitapta Melih Cevdetin on alt, Oktay Rifatn yirmi bir ve Orhan Velinin yirmi drt iiriyle Orhan
Veli ve Oktay Rifatn ortaklaa kaleme aldklar iki iir yer almaktadr. nsz yerinde ise Orhan Velinin
iir hakkndaki dncelerini aklad ve daha nce farkl yerlerde yaymlanm
makalelerinden bir seme yer almaktadr.
airaneyi reddeden air, dnyaya ya kk ocuk duyarl, safl; ya da yetikin fakat ancak kendi
rahatna dkn, sradan, bn bir kimsenin basit tedirginlikleri iinde bakyor, artmacalar yazyorlard.
Garip lsnden Orhan Veli eskiyi niin ykmak gerektiini yle aklar:
Yapy temelinden deitirmek lazmdr. Biz, senelerden beri zevkimize, seviyemize, irademize hkmetmi;
onlar tayin etmi, onlara ekil vermi olan edebiyatlarn skc, bunaltc tesirinden kurtulabilmek iin o
edebiyatlarn bize retmi olduu her eyi atmak mecburiyetindeyiz. O ruhu atmak, o seviyeyi kaybetmek, o
zevki unutmak mecburiyetindeyiz. Sade gzel telakkimiz deil, btn telakkilerimiz deimeli. Yeni unsurlar,
yeni malzemeler, yeni syleyi tarzlar bulmalyz.
Orhan Veli ve arkadalar iin eski iire ait tm geleneklerin yklmas gereklidir. Bu iire ait en nemli
zelliklerden biri ise vezin ve kafiyedir. Orhan Veli nszde bu konu zerinde detayl bir ekilde durur.
aire gre kafiye nce ikinci satrn hatrlanmas iin kullanlm, sonra gzellik unsuru olarak buna vezin
eklenmitir. Bu durumu iptida insan iin nemli gren Orhan Veliye gre artk insan o zamandan beri pek
ok gelimeler kaydetmitir ve eski insan byk bir hayrete dren veya heyecanlar uyandran vezin ve
kafiyenin gelimi insan iin bir nemi kalmamtr. henk konusuna da deinen aire gre o, vezin ve
kafiyenin dnda, onlara ramen mevcut bir eydir ve hengin sadece vezin ve kafiyeyle salanacana
inanmak safdilliliktir. air, kafiyeyle iir dili arasndaki balantya da dikkat eker ve kafiye yznden
iir dilinin kendine has yaps diye dar bir grn ortaya ktn ifade ederek bu gr savunan
kiilerin baz iirleri konuma diline benzemi diyerek reddettiklerini belirtir.
Vezin ve kafiye yannda Garip airlerinin iirden atmaya altklar eskiye ait zelliklerden bir dieri ise
edeb sanatlardr. Her eyi grd gibi anlatmak gayesinde olan Garipiler iin edeb sanatlardan biri olan
tebih, eyay olduundan baka trl grmek zorudur ve eyay baka trl grmek zorudur asl garip olan.

Ancak bunu yapan airin garip deil degrdn herkesin kulland kelimelerle anlatan adam bugnn
mnevverinin garip kabul etmesi daha mantkszdr.
Orhan Velinin zerinde durduu konulardan biri de, genel olarak iirin hizmet ettii toplum kesimlerinin
deiiklik arz etmesidir. iiri byk lde burjuvazinin mal olarak gren aire gre, yksek sanayi
devrinin balamasndan nce de dinin ve feodal zmrenin klesi durumunda olan iirin karakteristik zellii
mreffeh snflarn zevkine hitap etmi olmaktan baka bir ey deildir. Mreffeh snfla, yaamak iin
almak zorunda olmayan kiileri iaret eden Orhan Veli, artk iirin onlara deil, dnyada ok daha byk
bir grubu oluturan, yaamak iin durmadan didimek zorunda olan snfa hizmet edeceini ifade eder. Bu
snfn ihtiyalarnn dile getirilmesi ise eski edebiyat vastalaryla mmkn
olamayaca iin deimek kanlmazdr.
nszde dikkati eken bir baka dnce ise, Garip lsnn zellikle de Orhan Velinin ortadan
kaldrmaya alt airanelik zerinedir. Eskiye ait olan her eyi ykmak gerektiine inanan air iin her
eyden evvel airanenin aleyhinde bulunmak gereklidir. iiri eski iirin airane modalarndan kurtararak
tabiletirmek ve basitletirmek, bunun iin de bilinaltna almak ve ondaki safl, ocuksuluu, tabiilii
yakalamak gerekir.
Garipin Dal: iirlerini hep bir arada yaymlamaya zen gsteren Garipiler 1945-1949 yllar
arasnda eserlerini yazma ve yaymlama konusunda farkl davranrlar. Orhan Veli 1945te nce
Vazgeemediim adl iir kitabn daha sonra da Garipin ikinci basksn yaymlar. Bu baskda sadece
kendi iirleri yer alr ve daha nceki baskda yer alan dncelere yaplan baz eklemelerle kaleme alnan
Garip in balkl nsz dikkati eker. Burada Orhan Veli, beraber yola ktklar Oktay Rifat ve Melih
Cevdete olan krgnln sitemli bir dille ifade eder.
Oktay Rifat da ayn yl ilk olarak, Garip ncesi iirlerinden de rnekler ald Yaayp lmek Ak ve
vrelik stne iirleri, daha sonra da Trk halk iirinin biim ve syleyi zelliklerini tayan yedi
iirden oluan Gzellemeyi yaymlar.
lnn birlikte kurduklar Yaprak dergisinin 15 Haziran 1950de kapanmasndan ksa bir sre sonra
Orhan Veli bir kaza sonunda hayatn kaybeder. Onun lmnn ardndan Oktay Rifat ve Melih Cevdet
genel izgilerini bir sre daha devam ettirdikten sonra 1952den itibaren kendi iir izgilerini oluturarak bu
yolda hareket etmilerdir. Bylece, arkadan 1937 yaznda balattklar Garip hareketi, Trk iirinin gidi
ynn deitiren, ona yeni imknlar kazandran on yllk verimin ardndan, balca savunucusunu
yitirdii 1950 ylnn sonlarnda gndemden ekilmeye balar.
Garip Yneltilen Eletiriler: Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdetten oluan Garip ls, ilk
iirlerini yaymlamaya baladklar andan itibaren Trk iirinde yeni bir dnemin habercisi olduklarn ilan
etmilerdi. Bir anlamda eski iirin tamamen yklmasn hedefleyen bu rnekler olumlu ve olumsuz pek ok
eletiri almakta gecikmedi.
Edebiyat sayfalarnda ilk grld andan itibaren en ok tepkiyi eken iir hi kukusuz Kitabe-i Seng-i
Mezardr. Bu iir iin Nurettin Artam, Orhan Seyfi Orhon aleyhte, Nurullah Ata ve evket Rado iin lehte
grler ne srerler ve 1939 ylnda bir tartmaya dnr. Bu iirle ilgili en sert eletiriyi Yusuf Ziya
Orta yapar ve bu iire kar Akbaba dergisinde genlii kkrtc bir yaz kaleme alr: Vezin gitti, kafiye
gitti, mana gitti Trk iirinin berceste msra diye (Yazk Oldu Sleyman Efendiye!) rezaletini
alkladlar Gslerinde cehennemler yanan sanat ccelerinin knalar yakp, ziller takp kr kr
oynadklarn grdk! Sanatn darlacezesiyle tmarhanesi el ele verdi, birka mecmuann sahifesinde
saltanat kurdular! () Ey Trk genlii !.. Sizi bu hayaszln suratna tkrmeye davet ediyorum!
Ancak Yusuf Ziya Ortan bu kkrtc yazs zellikle genler zerinde aksi bir tesir yapar ve Orhan Veli
ksa zamanda mehur olur.
Garip kitab yaymlandnda, zellikle nszde yer alan grler hem sa hem sol ideolojiye dhil kiiler
tarafndan byk tepkiyle karlanmtr. zellikle geleneki ve milliyeti evreler tarafndan bu tepkinin

dozu daha fazladr. Toplumcu eilimli kiilerse geri planda bu iirin halka almas abasn desteklerken
bunu ak ak yapmaktan ekinmilerdir.
Dnemin iirini deerlendiren Tanpnar bugnk vaziyetin iirsiz iir, edebiyatsz edebiyat, muskisiz
mzik yapma yolunda olduundan ikyetidir. Henry Miller, Virginia Woolf, Faulkner, Aldoux Huxley,
Kafka gibi sanatlaryla Avrupa kltrnn kendini muhafaza etmesine karlk bizim edebiyatmzda iin
aka tarafnda olan Orhan Veli vardr. Orhan Veli nesline ait iirin eksikliklerinden biri sanatn filozofisinin
yaplamaydr. Bunun sebebi de bizde felsefi buhran olmaydr.
Asm Bezirci'ye gre Garipiler yaadklar toplumu sevmiyorlar, fakat ne onu deitirmenin yolunu
biliyorlar, ne de aryorlardr.
Garip hareketinin iiri btn sz sanatlarndan kurtararak l, kafiye ve dier nazm ekillerini bir tarafa
brakarak serbest anlayla eser vermelerini poplizm olarak nitelendiren ztrk Emirolu bu poplzmin
sebebi olarak da kinci Dnya Sava ve sonrasnda oluan buhran ortamn gstermektedir. Sava
sonrasnda her eyden bkm, zavall, bitkin bir insan tipi sz konusudur ve bu yeni insan tipi de kendini
Kitabe-i Seng-i Mezar gibi iirlerde gsterecektir.
Garip hareketinin topluma ynelmesiyle ilgili olarak belki de en dikkat ekici ifadelerden biri Cemal
Sreyaya aittir. Yazara gre Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet sokaktaki adamn iirine ynelerek
iiri insan iine karmlar, iire kasket giydirmiler, iire elma yemeyi retmilerdir. Ksaca ifade etmek
gerekirse iir, halkn mal, halktan biri olmutur. Halkn mal olmas ise iirin gnlk tartmalar arasna
girmesini de beraberinde getirmitir ve Bir sre toplumda iir, herkesin konutuu ortak bir konu olur.
Garipte Humour ve roni: Dilimizde mizah szc ile karlanan humour, ngilizcede, gldr,
espri, aka, miza, huy, ruh hali, keyif, nee, salg gibi anlamlar tar. Szcn ihtiva ettii bu anlamlar,
aslnda mizahn oluumu ile ilgili olarak ortaya atlan teorilerin de zeti gibidir.
Franszcadan gelme (Fr. ironie) bir szck olan ironi, Osmanlcada istihza szcyle karlanrd. Gncel
Trke szlkte Sylenen szn tersini kastederek kiiyle veya olayla alay etme anlamyla karlanan
szck, yanl bir ifadelendirmeyle glmece ile edeer kabul edilmektedir. Bir baka szlkte,
Dndn alay maksadyla ve alay olduunu belli edecek ekilde, tersine bir ifade ile anlatma eklinde
tanmlanan kelime, hem bir ifade zgrl getirir hem de bir tavr, eletiriyi ve saldry sergiler.
Garip iiri ironi ve humouru sk sk kullanr. Onlar, gerek dnem artlarn, gerek beenmedikleri, ykmaya
altklar airleri eletirmek iin mizah gesinden yararlanmay hi ihmal etmezler. Garip airlerini ele
alrken kendi balklarnda da ksaca deineceim bu konuyu bir rnekle toplarlamak istiyorum.
Garip akmnn iir anlayn ve humouru kullan biimini, ilk olarak Gllerde bu dem bir kam
olsam! dizesinin ve z iirin byk airi Ahmet Hime; Orhan Velinin,Rak iesinde balk olsam
msrayla verdii karlkta bulmak mmkndr. Bu saldrda/humourda, btn bir iir geleneimize
ynelen byk reaksiyonu da grmek mmkndr. Bylece air, gelenei alaya alarak bir humour
gerekletirmi; garip ve yeni bir iiri ifa etmitir.
Tm bu bilgiler nda Garip akmnn genel zelliklerini -her ne kadar bu tarz genellemelere kar
olsam ve maddeler halinde renmenin ideolojik/ezberci zihniyetin rn olduuna inansam da- baz
maddeler halinde yazalm.
Genel zellikleri: iirde her trl kurala ve belirli kalplara kar kmlardr.
iirde l, kafiye ve drtle kar kmlardr.
iirde airanelii, mecazl syleyi ve sanatlar kabul etmediler.
Ssl, sanatl dile kar kp sade bir dil kullandlar.

ledikleri konular gnlk hayattan sradan insanlarn problemleri, yaama sevinci ve hayattaki baz
garipliklerdir.
Halk deyilerinden yararlanmlar, toplumsal yergiye yer vermilerdir.
iirde anlalmazlk dlanm ve anlam, iirin en nemli nitelii olarak ne karlmtr. iir, bir btn
hususiyeti edasnda olan bir sz sanatdr ve her eyden nce manadan ibarettir.
lk alarda kinci dizenin daha kolay hatrlanmas iin bir ara olarak kullanldna inandklar l ve
uya iirden dlam. Hece ls de aruz ls de gereksizdir. felsefesini ilke edinmilerdir. Serbest
iir benimsenmitir.
iirde tarihinin a gzn doyurmu olan edebi sanatlara artk gerek olmadn savunmulardr. Onlara
gre her trl sz ve anlatm sanat braklmaldr.
iir halka seslenmelidir anlayyla soka ve gnlk yaamdaki her eyi iire aktardlar.
Srrealizm ve dadaizmden etkilenen sanatlar bilinalt, dler ve ocukluk heyecanlar gibi konular sk
kullanmlardr. Kuralszl kural edinmilerdir.
iirin mzik, resim gibi sanatlarla olan ilikisine son vermilerdir.
roni ve mizah Garipilerin ayrc zelliklerindendir.
Ksmen siyaset d kalmlardr.
Orhan Veli Kank (1914-1950) : iiriyle, yaptklaryla ve Trk iirinde gerekletirdii byk devrimle
adndan ska sz ettiren, Trk edebiyatnn en mehur airlerinden biri Orhan Velidir. Onun Rak
iesinde balk olsam! dizesi, Trk iirinin en devrimci dizesi olarak kabul grr.
Orhan Veli, iire 1936da Varlk dergisinde yaymlanan iirleriyle balamtr. Bu iirleri ll, uyakl, yer
yer sz sanatlaryla ssl, ksacas Velinin daha sonra kar olaca hemen her unsuru iinde barndran
iirlerdir. O, bu tarz iirlerinde dnceden ok duygulara hitap eder; hzn, yalnzlk duygusu, ocukluk
gnlerine zlem, i sknts gibi bireysel konular genellikle drtlk birimiyle ve hece lsyle yazar:
Bir sahile varacak gnlerimiz
Gnler ki nmtenahi strap.
Kalmayacak bugnk hasta, harap
Yzlerde bahtn karanlnda bir iz. (Uzun Bir Istrabn Sonu)
Artk kla dolu billur bir kadeh gibi,
En gzel eytann elinde tuttuu gurup;
Akamlar azmda harklade bir urup
Ve bamda geceler yeil bir deniz gibi. (Eldorado)

Orhan Veli, Garip Hareketinden once, Oktay Rifat ve Melih Cevdetle birlikte iir zerine dnen,
tartan, fikirler yrten Orhan Veli, Garip kitabn karmadan once iirinde yeni biimler kullanmaya
balam; izlek ve konularn da deitirmeye balamtr. kinci dnemi olarak kabul edilebilecek bu
dnemdeki iirlerinde Orhan Veli, Garip nsznde ortaya ataca dnceleri uygulamtr. Bu
iirlerinde Orhan Veli ly, uya terk etmi, ssten ve zeka oyunlarndan uzaklam, iirde resme ve
mzii yer vermekten kanm, sz sanatlaryla arasna mesafe koymutur.
Bu dnemdeki iirleri genellikle Varlk, Genlik, nklp Genlik ve nsan dergilerinde yaymlanmtr.
Sradan, basit insann gnlk yaaylar, ekmeinin peinde koan adamn dertleri, kpr stnde balk
tutan insanlar, gndelik eya ve nesneler, daha nce iire girmesi pek mmkn olmayan avam, bu iirlerin
ana konusudur. Bu iirlerde yer yer ince bir mizah, humour ve ironik bir sylem de grmek mmkndr.

Montr Sabri ile

Daima geceleyin
Ve daima sokakta
Ve daima sarho konuuyoruz.
O her seferinde
Eve ge kaldm diyor
Ve her seferinde
Kolunda iki okka ekmek (Montr Sabri)
Ne kadar gzel ey
Yolun stndeki bina
Ykld zaman
Bilinmeyen ufku grmek
Kaldrmn kenarna dizilip
Bacas olan silindirin
Yryn seyreden
ocuklara imreniyorum (Asfalt zerine iirler)
Btn gzel kadnlar zannettiler ki;
Ak stne yazdm her iir
Kendileri iin yazlmtr.
Bense daima zntsn ektim.
Onlar i olsun diye yazdm
Bilmenin... ( Olsun Diye)

Orhan Veli; Melih Cevdet ve Oktay Rifat ile kardklar Garip kitabndaki iirlerinde ise airaneyi
tamamen terk eden, aylak bir aznln deil de genel olarak halkn zevkine hitap eden iirler yazar. Garip
ncesi yazd iirlerin aksine bu iirlerinde yer yer kafiyeye bavursa da genel olarak vezinsiz ve kafiyesiz
yazar. Bu iirlerinde de ana temas kk eylerdir. Bu iirler yer yer dz yazya kayar ve anlatmc
(narrative) iir zelliklerini tar. Orhan Veli, Sait Faikin hikyelerinde ele ald kk adam iirlerinde
ele alr. Bu dnemdeki iirlerinden Kitabe-i Seng-i Mezar Trk edebiyatnn zerinde en ok tartma
dnen iirlerinden biri olmutur.
Hibir eyden ekmedi dnyada
Nasrdan ektii kadar;
Hatta irkin yaratldndan bile
O kadar mteessir deildi;
Kunduras vurmad zamanlarda
Anmazd ama Allahn adn,
Gnahkar da saylmazd.
Yazk oldu Sleyman Efendi'ye (Kitabe-i Seng-i Mezar)
Sanma ki derdim gneten tr;
Ne kar bahar geldiyse?
Bademler iek atysa?
Ucunda lm yok ya.
Ho, olsa da korkacak mym zaten
Gnele gelecek lmden?
Ben ki her nisan bir ya daha gen,
Her bahar biraz daha m;
Korkar mym?
Ah, dostum, derdim baka... (Derdim Baka)
Harbe giden sar sal ocuk!
Gene byle gzel dn;

Dudaklarnda deniz kokusu,

Kirpiklerinde tuz;
Harbe giden sar sal ocuk! (Harbe Giden)

Orhan Veli, ikinci iir kitab olan Vazgeemediimde hem Garip anlayn devam ettiren hem de yer
yer bu anlayn dna kt iirler yazmtr. Bu kitabyla birlikte Orhan Velide nkte, alay ve
aartmacalar azalr. Bu kitabnda airin iiri koyu bir gerekilie yaslanr, halk iiri ve kltrnden
faydalanma yoluna gider.
stanbul'da, Boazii'nde,
Bir fakir Orhan Veli'yim;
Veli'nin oluyum,
Trifsiz kederler iinde.
Urumelihisar'na oturmuum;
Oturmu da bir trk tutturmutum:
stanbulun mermer talar;
Bama da konuyor, konuyor aman, mart kular;
Gzlerimden boanr hicran yalar;
Edal'm,
Senin yznden bu hlim. (stanbul Trks)

Destan Gibi, Orhan Velinin Garip anlayndan biraz daha uzaklatn gsteren kitabdr. Yol
Trkleri adnda tek ve uzun bir iirden meydana gelen bu kitap, halk iirinin syleyi ve edasn gnn
kalplarna gre yeniden yorumlama denemesi olarak da yorumlanabilir. Orhan Veli, Garip dneminde
yazd iirleri artk beenmez olmutur. Nitekim Orhan Veli, Sait Faikin kendisiyle yapt bir mlakatta
Sait Faikin, imdi o iirleri (Garip Dnemi) beenir misiniz? sorusuna: imdi onlar beenmiyorum.
ekil bakmndan zayf buluyorum. iirin bir de ustalk denen eye dayandn o zaman bilmiyormuuz
demek. Bugn bu iirlerden ayrldk. Halk iirinden istifade ediyoruz. Ama bir hamle yapabilmek iin,
eskicilikten silkinebilmek iin o iirleri yazmak lazmd. cevabn vermitir.
Hereke'den ktm yola,
Selm verdim saa sola,
Haydi, benim bu dnyaya garip gelmi airim,
Yolun ak ola!
zmit sokaklar yaprak iindeydi;
Bamda, unutamadm ehrin havas;
Dilimde hep oralarn arklar,
Ellerim ceplerimde,
Bir aa bir yukar.
Sonbahar;
zmit sokaklar yaprak iindeydi. (Yol Trkleri)

Drdnc iir kitab Yenisiyi 1947 yaymlayan Orhan Velinin bu kitabnda on alt iir yer almaktadr.
Daha nce, birou Varlk ve Aile dergilerinde kan bu iirler; Garipe bal olduu iirler, duygusal iirler
ve toplumcu iirler olmak zere kategoriye ayrlabilir. Destan Gibi kitabnn hemen ardndan baslan
Yenisi o kitaba benzememektedir. Sanatnn bu kitabnda halk ezgilerini, halk folklorunu kullanmay
brakt grlmektedir. Bu tutuma sahip olmasnn nedenleri arasnda Garip akmnda byk desteklerini
ald Nurullah Ata ve Nahit Srr rik gibi edebiyatlarn, Destan Gibi kitabnda halk iirlerinden
esinlendii iirlerini eletirmeleri byk rol oynamaktadr. Yenisi ise, daha nceki yaptlarna balanmakta,
onlarn baz izgilerini ileri gtrmektedir. Folklor yerine, toplumcu iir anlayna gei yapld gze
arpmaktadr.
Alnmdaki bak yaras
Senin yznden;

Tabakam senin yadigrn;

"ki elin kanda olsa gel" diyor
Telgrafn;
Nasl unuturum seni ben,
Vesikal yrim? (Tahattur)
Uyandm baktm ki bir sabah,
Gne vurmu iime;
Kulara, yapraklara dnmm,
Pr pr eder durur, bahar rzgrnda.
Kulara, yapraklara dnmm;
Cmle zm isyanda;
Kulara, yapraklara dnmm;
Kulara,
Yapraklara. (Prprl iir)
Ne atom bombas
Ne Londra Konferans
Bir elinde cmbz,
Bir elinde ayna;
Umurunda m dnya! (Cmbzl iir)

Orhan Velinin; Aile, Varlk, Yaprak ve Meydan dergilerinde kan iirlerinden meydana gelen son kitab
Kar, lmnden bir yl nce yaymlanmtr. Yenisi kitabndaki iirler iin yaplan gruplandrmalar bu
kitab iin de geerlidir: Duygudan ziyade akla nem veren Garip tarz iirler, duygu ve doa iirleri ve
toplumsal iirler.
stanbul'u dinliyorum, gzlerim kapal;
Serin serin Kapalar
Cvl cvl Mahmutpaa
Gvercin dolu avlular
eki sesleri geliyor doklardan
Gzelim bahar rzgarnda ter kokular;
stanbul'u dinliyorum, gzlerim kapal. (stanbulu Dinliyorum)
Bedava yayoruz bedava
Hava bedava, bulut bedava;
Dere tepe bedava;
Yamur amur bedava;
Otomobillerin d,
Sinemalarn kaps,
Camekanlar bedava;
Peynir ekmek deil ama
Ac su bedava;
Kelle fiyatna hrriyet,
Esirlik bedava;
Bedava yayoruz, bedava. (Bedava Yayoruz)
Neler yapmadk su vatan iin!
Kimimiz ldk;
Kimimiz nutuk syledik. (Vatan in)

Orhan Veli ve Ahmet Haim: Orhan Veli eski iire kar at savata eskinin stereotipi olarak Ahmet
Haimi grm ve ironik anlatmlarla, tehzillerle Ahmet Haime srekli taklmtr. bu iirlerden birkan
burada belirtmek istiyorum.

Ahmet Haimin Bir Gnn Sonunda Arzu iirinde geen Gllerde bu dem bir kam olsam dizesini
Orhan Veli tehzil ederek, Eskiler Alyorum iirinde Bir de rak iesinde balk olsam eklinde
yeniden sylemitir.
Yine Ahmet Haimin Havz iirinde geen Canan ki gndzleri gelmez / Akam grnr havz
zerinde dizesini Orhan Veli Canan ki Degstasyon'a gelmez / Balkpazar'na hi gelmez eklinde
ironik bir biimde tehzil etmitir.
Ahmet Haimin Karanfil iirindeki baz msralar ise
Yarin dudandan getirilmi
Bir katre alevdir bu karanfil
Ruhum acsndan bunu bildi.
Dtke vurulmu gibi yer yer
Kzgn kokusundan kelebekler
Gnlm ona pervane kesildi.

Orhan Veli de Karanfil iirinde eletirel/toplumcu bir anlayla yeniden yorumlayarak

Hakknz var, gzel deildir ihtimal,
Mbala sanat kadar,
Varova'da lmesi on bin kiinin,
Ve benzememesi
Bir motrl ktann bir karanfile,
'Yrin dudandan getirilmi'

Ahmet Haime aka gnderme yapar.

Bata da sylediim gibi, Orhan Veli, tm bu tehzil ve mizahi yorumlamalarnda dorudan Ahmet HaimI
deil, onun nezdinde eski edebiyat eletirir.
Orhan Veli ayrca Moliere, Rimbaud, Musset, Gogol, La Fontaine, Jean-Paul Sartre gibi dnyaca nl
yazarlarn eserlerinden eviriler yapmtr. ocuk hikayeleri yazan La Fontaine ile Nasrettin Hoca
yklerini manzum olarak yeniden yazmtr.
iir:
Garip (1941, Resimli Ay Matbaas)
Vazgeemediim (1945, Marmara Yaynevi)
Destan Gibi (1946, lmez Eserler Yayn)
Yenisi (1947, nklp Yaynevi)
Kar (1949, Gney Matbaaclk ve Gazetecilik)
Btn iirleri (1951, Varlk Yaynlar)
Hikye/iir
Nasreddin Hoca Hikyeleri (1949, Doan Karde Yaynlar)
Yazlar
Nesir Yazlar: Edebiyat Dnyamz 8(1975, Bilgi Yaynlar. Hazrlayan: Asm Bezirci)
Btn Yazlar (1982, Can Yaynlar)
Melih Cevdet Anday (1915-2002) : (Bu ksm hazrlanrken Yaln Armaann Trk iirinde
Modernizm kitabndan faydalanlmtr.)
Garip akm airlerinden olan Melih Cevdet, iir yaam boyunca belirli bir kalba sokulamayacak lde
farkl anlaylarn iine girmitir.

Melih Cevdet Anday iire lise sralarnda balad. Gazi Lisesi'nden arkadalar Orhan Veli ve Oktay Rifat'la
birlikte ilk iir denemelerini bu yllarda yapt. Daha sonralar "Garip" hareketi evresinde oluacak
beraberliklerinin temeli bylece atlm oldu. Daha lise rencisiyken Sesimiz adl duvar gazetesinde
edebiyata ilgileri iyice belirmiti. Anday'n ilk iiri 1936 ylnda Varlk'ta yaymlanan "Ukte" oldu. Ayn
dergide bir iki yl yer alan ve dnemin egemen iir tutumuna yknen iirlerinden sonra, 1938'den
balayarak l ve uyak kurallarna boyun emeyen iirlerini yaymlamaya balad. Varlk dergisinde
birlikte yaptklar bir kla, Orhan Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet Trk iirine yeni bir anlay
getirdiler. Kentte yaayan kk insanlarn sorunlarn lirizme, ahenge, sese srt eviren bir sadelik iinde
ele alyor, iire girmez denilen konulara, szcklere zellikle arlk veriyorlard. Yaptklar denemeler
edebiyat evrelerinde byk ilgiyle karland.
Bir gn a dner yaprak,
zmler kzarr ktkte,
Elbette diner bu saanak,
Kaybolur iimdeki ukde.
Sandalm brakmyor su,
Silinip dnp baktm iz,
oktandr kaybettiim arzu,
Bouna rpndm deniz. (Ukte)

Anday, 1947-1949 dneminde yaymladklar Yaprak dergisindeki iirlerinden oluan Telgrafhane adl
kitabnda toplumsal sorunlara bal konular ilemeye daha da arlk verir. Bu iirlerde dil alabildiine
yalnlam, byk kent insannn gnlk konumalarndaki kimi deyimlerden bol bol yararlanlmtr. l,
uyak, Garip iirinde dlanan sz sanatlar da yeniden iir kurmakta yararlanlan eler arasna girmitir.
Bu dnemin en baarl iirlerinden biri olan Tohumda l ile uyaa byk nem verilir. Ayrca, btn
iir yar gizli bir simgeyi yklenir.
Drtnala haberci ilkyazdan
Aadan inceden beyazdan
Duman tten scak tohum
Dolan kara topra dolan
Ula yeryzne ak tohum (Tohum)

1956 ylnda yaymlanan Yanyanadaki iirlerin de bu dorultuda ilerledii grlr. iire geleneksel
biimler arlkla girmi, iir dokusuna uyaklar egemen olmutur. Alay, ince yergi, lirizm, coku yan
yanadr. Kullanlan szcklerde de bir deime gze arpar. nceki dnemin aa, deniz, bitki vb.
somutluklarnn yan sra, a, dnya, yeryz, doa gibi soyut kavramlar kullanlmaya balanmtr. air
artk belirli dnceler zerine aratrma yaparken, biimin kusursuzluuna iyiden iyiye zen
gstermektedir. Sregiden bu deiim zerine dnrken, Garip anlaynn 1950-1955 dneminde,
zellikle iire yeni balayanlar arasnda olaanst yaygn bir etkisi olduunu, bir zamanlarn yeniliinin
artk iyice eskitildiini de gznnde tutmak gerekir. Gerekten de dnemin dergi sayfalar bu iirin kt
kopyalaryla dolmu, iir giderek yalnzca kk olaylarn basit bir dille aktarld, btn gc az saydaki
dizelerin iine sktrlm kk bir buluta olan bir tr haline gelmiti. Btnyle birbirine benzeyen bu
iirlerin altnda imza olmasa, kimin yazdn karmak nerdeyse olanakszd.
Bu grl grl otlarn yanbanda
Aacn glgesine dedi deecek
Tam eftalinin kokusu balarken
pmiye kl kadar bitiik
Akarsuyun burnunun dibinde
Bu zulm, bu hakszlk, bu ikence (Yanyana)

Melih Cevdet Anday, son kitabnn zerinden uzunca bir zaman getikten sonra, 1963'de Kollar Bal
Odysseusu yaymladnda edebiyat evrelerinde belirgin bir aknlk grlr. Daha ncenin ak,
anlamn kolay ileten, iirinin yerini, konusunu mitolojiden alan, kapal bir iir almtr. nsanolunun doa
karsnda geliimini, "Neredeyiz? Nereden geliyoruz? Btn myz, para myz?" gibi zamana bal

olmayan sorularla irdeleyen zamansz bir iir. Kollar Bal Odysseus ve ardndan gelen Gebe
Denizin stnde ile Teknenin lm bir arada dnldnde, Anday'n toplumsal sorunlar aktarma
ve uyarma gibi daha nce iirinde yer alan kimi grevleri dzyazya aktarp, salt dnsel bir iire ulamak
istedii grlr. Gerekten de, 1960 sonrasnda hem Trkiye genelinde, hem Trk iir ortamnda ok ey
deimi, daha nceleri iirin szclk etmeye abalad kimi konular baka uzmanlk dallar tarafndan
gndeme getirilip tartlmaya balanmtr. Anday'n kendisi de deneme ve makaleleriyle bu tartmalara
katlabilmekte, grlerini bildirebilmektedir. te yandan iirinin bnyesine uymayan konular, insanlararas
durumlar 1965'ten sonra yaymlanmaya baland romanlarnda ele alabilmekte, oyunlarnda ada
insann yerleik deerlerle ve dzenle atmasn irdeyebilmektedir. Bylelikle iir artk kimi grleri
aktarmak ve yaymak yerine; yaam, doa, dnya, tarihsellik gibi felsefenin yzyllar boyu urat
konularda younlamak olanan yakalamtr. Felsefeye bile nclk edebilecek, biim ynnden
kusursuz, anlam ynnden okuduka derinleen bir iire ulalmtr.
Kara gemi Okeanos rmann
Akntsndan kurtulup tanrsal
Denizde Ayaye adasna varnca
Onu kumsala ektik ve uykuya
Dalarak tanrsal afa bekledik.
Sabah sisi iinde doan
Gl parmakl afak
Elpenor' un yzst yatan lsn
Bulmutu ilk nce kyda. (Kollar Bal Odysseus)

iir: Garip, (O.Veli ve O.Rfat'la birlikte),1941; Rahat Kaan Aa, 1946; Telgrafhane, 1952; Yanyana,
1956; Kollar Bal Odysseus, 1963; Gebe Denizin stnde, 1970; Teknenin lm, 1975; Szckler,
1978; lmszlk Ardnda Glgam, 1981.
Roman: Aylaklar, 1965; Gizli Emir, 1970; sa'nn Gncesi, 1974; Raziye, 1975.

Oyun: erdekiler, 1965; Mikado'nun pleri, 1967; Drt Oyun, 1972.

Oktay Rifat Horozcu (1914-1988) : 1941 ylnda Orhan Veli, ve Melih Cevdet Anday, ile birlikte Garip
adl iir kitabn yaymlayarak Garip iir akmnn nclerinden olan air, iirlerinde kentli insanlarn gnlk
yaamlarna artc, alayc bir syleyile yaklamt. Garip akm, Trk iirinin ierik ve biimde artk
giderek kalplamaya balayan deerlerine kar kkl bir tavr gelitirirken, iirde yalnl, gcn
bululardan ve esprilerden alan bir sylemi savundu. Birinci Yeni olarak da tanmlanan bu iir, dnemin
edebiyat dnyasnda ksa zamanda beenilerek birok yanda buldu.
Param olsa satar mydm
Kahve rengi elbisemi
Damal gmlei giyerdim
Alaca mendili takardm
Ku dilinden geerdim
Param olsa satar mydm
Kahve rengi elbisemi (Ku Dili)
Nedir bu benim ilem
Hesap bilmem
Muhasebede memurum
En sevdiim yemek imam bayld
Dokunur
Bir kz tanrm illi
Ben onu severim
O beni sevmez (Tecelli)

Oktay Rifat, gerek ustaln, varlan yetkinlikle yetinmeyen bir tutumda sakl olduuna inanan bir air oldu.
Fransada kald yllarda edindii iirde yenileme dncesini O. Veli ile hayata geirdi. Buna ramen her
bir iir kitabnda bir baka aray iinde olduu da grlmtr. Bu bakmdan 1957 den sonraki iirlerinde .
2. Yeni, 1965 yllarndan sonra da toplumcu iire yneldii sylenebilir.
airin edebiyat anlay ayr dnemde deerlendirtmektedir. 1950 ye kadar ki iirlerinde Garipi, 1960
yllarda II. Yeni, 1970 yllarda ise toplumcu, emekilerin hakkn savunan yeni bir rejim ve sistem
araynda olan bir air ve yazar profili izer. Oktay Rifat iin bu dilin en afacan airi, en evik airi diyen
Cemal Sreyann yaklam, Onun iir servenine k tutmas bakmndan nemlidir. Oktay Rifatn
iirsel konjonktr byk ini klar gsteriyor. Her deii bir ncekinin baz ynlerden tam tersiymi
izlenimini uyandryor okurda. Yalnz bunlarn kimlik deitirmeyle hibir ilgisi yok. Bata yadrgansa da,
birbirinin tersi olarak belirmi dnemler ve bu dnemlerin rnleri birbirine balanyor, eklem yerleri o
ters k noktalar olmak zere.
Harcn ekiyorlard yapnn,
kara bir don, belden yukars plak.
Yldzlarn ekiyorlard evin omuzlarnda,
pencereden grnecek dallarn, komunun yarsn,
aalarn arasnda kaybolan yolunu,
durulacak yerlerini ekiyorlard, btn o noktalar (Har eken iler)

Srekli bir aray iinde olan air, iirlerinde, gncellikten tarihsel olana hatta mitolojiye kadar kayan
sapmalar gzkmektedir. Son dnemlerdeki iirlerinde toplumsal ve bireysel deerleri sorgulamaya halk
iiri ve geleneksel unsurlardan da faydaland gibi gerekstc elere varncaya kadar birbirinden ok
farkl malzemeler, anlaylar ve konular kullanmtr.
Oktay Rifatn iirden anladn u ekilde ifade eder. iir olmasayd yaama dediimiz oluun
arklarndan biri eksilirdi. Belki kyamet kopmazd, ama insanlar seviemez, pemez, beenemez,
yarnlarn yeni dzenine iirli dnyann hzyla ulaamazd. der.
Oktay Rifatn airlik zerine yaklam da ilgin bir alakgnlll yanstr: Dnyada iki tr air vardr:
kt airler ve ok kt airler. yi air zaten olunmaz, bir iki tane gelimitir topu topu: Homeros,
Shakespeare... Kt air olmaya almak gerek. Olabildiince... ok ktlerin, bayalarn arasna
dmemek.
Oktay Rifat, Garip izgisinde balayan airlik anlayn, toplumcu gereki iire ve kinci Yeni
dorultusuna kaydrmtr. Peremli Sokak adl eseri ile Garip iirinden ayrlp 2. Yeniye dhil olmaya
baladn belli etmi, k Merdiveni adl eseriyle 2. Yeni airlerinden saylmtr.
Bulutlarn knnda
Mis kokulu gvercinleri gkyznn
ldrtrlar insan gzl kedileri
Ay doar kuyulara yalnayak
Telgrafn tellerinde gemi leleri (Peremli Sokak)
Gneimi arlar yedi gecesiz kaldm
Drt ke talarn stnde
Denizin arsnda yeil zeytin
Balklar geti ddk ala ala
Yaamaya baladm kald yerden
Yosunlu kaplarn ardnda gizli
kiz martlar bulmak iin

Peremli Sokak, eseriyle anlamca kapal bir iire ynelmitir. Garip akmna dhilken kentte yaayan sradan
insanlarn gnlk yaamlarn lirizmi gz ard ederek anlatan air Peremli Sokak adl kitabyla anlamla
anlamszlk arasnda gidip gelen, imgeci bir iire ynelmiti. nsan-doa- ve toplumla ilgili konular kimi
zaman gerekstc hayallerle, kimi zaman da klasik iir geleneine gndermeler yaparak ele almaya

balamt. Fakat daha sonra ve nc dnem iirlerinde sosyal sorunlar, ii ve emekilerin haklar gibi
konulara ynelmitir.
iir: Garip 1941 (Orhan Veli Kank ve Melih Cevdet Anday'la), Yaayp lmek, Ak ve Avarelik stne
iirler 1945, Gzelleme 1945, Aa Yukar 1952, Karga ile Tilki 1954, Peremli Sokak 1956, Ak
Merdiveni 1958, Elleri Var zgrln 1966, iirler 1969, Yeni iirler 1973, obanl iirler 1976, Bir
Cigara imi 1979, Elifli 1980, Denize Doru Konuma 1982, Dilsiz ve plak 1984, Koca Bir Yaz 1987
Roman: Bir Kadnn Penceresinden 1976, Danaburnu 1980, Bay Lear 1982
Oyun: Birtakm nsanlar 1961, Kadnlar Arasnda 1966, Yamur Sknts, Toplu Oyunlar 1988

Garip Dnda Yeniliini Srdren iir

Fazl Hsn Dalarca (1914-2008) : Trk edebiyatnn en retken airlerinden biri olan Fazl Hsn, kendi
iir izgisini yakalayan ve bunu srekli yenileyen zgn bir airdir. Yze yakn iir kitab yaymlayan airin
iirinde ok eitli temalar, ok farkl konular grlr.
Fazl Hsn, 1933de Yavalayan mr adl iiri stanbul dergisinde yaymlannca yazn alanna adm
atmtr. lk kitabnda yer alan iirlerdeki zgn benzetme ve metaforlar, zgn ve youn iir dnyasyla ilgi
eken Dalarca'nn bu ilk iirlerinde simgeci ve sezgici elerle Necip Fazl mistisizminden etkilenmeler
grlr. Dalarca'daki gizemci eler, Necip Fazl'dakinden farkl olarak, bir yntemin ya da dnya
grnn deil, duyarllklarn, airin ruhsal durum ve psikolojisinin sonucudur.
Hasretim, ierimde bana bir kefen tar,
Sarar bir bahar gibi seni ipek kumalar.
Benim admlarma topraklar yalnlar;
Erir bir mavilikte senin yolunda talar.
Ne ruhun beni grr, ne sevgim dner geri,
Beyaz glgeler saklar gzlerimden her yeri.
Diner akam olunca gnn btn sesleri;
Ve benim ierimde eski bir ark balar. (Yavalayan mr)

Bu anlamda, Dalarca'nn bu dnemi sezgicilik kavramyla tanmlamaya almak daha doru olur.
lk rneklerini Havaya izilen Dnyada veren bu zgn iir dnyas, ocuk ve Allahta byk bir
younluktadr.
Dudaklarn habersiz syledii arklar;
Vcudun aalardan nce duyduu bahar.
iziyorum havaya dnyam bir iekle
Ve hayran bakyorum bu rya gibi ekle. (Havaya izilen Dnya)

Dalarcann en nemli iir kitab ocuk ve Allahtr. ocuk ve Allah kitabnda, varln gizlerinin
aratrl, ocukluk dnyas, insan yaamnn nice ince ayrntlar, genellikle klasik kta biimlerinde ve
uyakl iirlerle, imgelerle, kiisel yaamn en uzak anlarndan, armlarndan kaynaklanan bir lirizmle,
gzlem ve anlatm gcyle yanstlmtr. Bu zellikleriyle, ocuk ve Allah, yaynlanndan bu yana,
etkileri kuaktan kuaa sren bir iir dnyasnn kitab olarak iirimizin nemli yaptlarndan biri olmutur.
ocuklar korkun Allah'm,
Elleri,yzleri,salar.
Uyurlar btn gece
Yok sana ihtiyalar.

ocuklar korkun Allah'm,

Bebek yaparlar halar.
Aina deiller hatramza
Severken ayn aalar. (ocuklar Korkun)
Anneciim, byyorum ben imdi,
Byyor gllerde kam.
Fakat denekten atm nerde
Kardeim su versin ona, susam (Ar Hasta)

Dalarca, yer yer kyl konuma dilini aratrarak ve onu kendi iir potasnda yourarak, kyl yaamnn
atmosferini, bir destan btnl iinde, doasyla, insanlarnn dnce ve anlatm biimleriyle, bu
yaamn kra ve tekdze rengiyle yanstmtr.
Dalarca; iirlerinde bilinaltnn ve sezgilerin derinliklerinden, kiinin ve toplumun en gncel sorunlarna
kadar, insan, evren, zaman, doa, varlk, yokluk, tarih ve toplum konularnda geni bir ierik zenginliine
sahiptir. Trk iirinin en retken airlerinden olan Fazl Hsn ehitler Destan ve akrn Destan
gibi yapay destanlar da kaleme almtr.
Durduk, sng takm kfir ayakta,
Bizde sng yok.
Bir hayret kzll akard stmzden
Dehetten daha ok. ( ehitler Destan)
iir: Havaya izilen Dnya (1935), ocuk ve Allah (1940), Daha (1943), akrn Destan (1945), Ta Devri

(1945), ehitler Destan (1949), Toprak Ana (1950), A Yaz (1951) stiklal Sava- Samsundan
Ankaraya (1951), stiklal Sava- nnler (1951), Sivasl Karnca (1951), stanbul-Fetih Destan (1953),
Antkabir (1953), Asu (1955), Delice Bcek (1957), Bat Acs (1958), Mevlanada Olmak (Gezi) (1958),
Hoolar (1960), zgrlk Alan (1960), Cezayir Trks (Franszca, ngilizce ve Arapa evirileriyle
birlikte, 1961), Aylam (1962), Trk Olmak (1963), Yedi Memetler (1964), anakkale Destan (1965),
Dardan Gazel (1965), Kazmalama (1965), Yerya (1965), Vietnam, Savamz (1966), Kubilay Destan
(1968), Haydi (1968), 19 Mays Destan (1969), Vietnam Kr, (destan-oyun) (1970), Hiroima (1970),
Malazgirt Ululamas (1971), Knal Kuzu Ad (1972), Gazi Mustafa Kemal Atatrk (1973), Horoz (1977),
Hollandal Drtlkler (1977), ukurova Koaklamas (1979), Ntron Bombas (1981), Yunus, Emrede
Olmak (1981), plak (1981), lk Yaptla 50 Yl Sonrakiler (1985), Uzaklarda Giyinmek (1990), Dildeki
Bilgisayar (1992)
Attila lhan (1925-2005) : Modern Trk iirinin nemli isimlerinden olan Attila lhan iirlerinde toplumcu
gereki geler, lirizm, divan ve halk iirinden faydalanma gibi eitli unsurlar sentezleyerek zgn bir iir
anlayna varan airlerdendir. Ayn zamanda Mavi dergisi etrafnda toplanan yazarlarn da ncs olup
Trk iirinde Mavi Hareketi olarak bilinen eiimi balatan air Attila lhandr.
Atilla lhan her eyden nce ak ve yalnzlk airidir. lk genlik yllarndaki aklar bir hayli platonik olsa
da, aklar, hayalleri ve yaadklar ile dnyevi ak yanstan bir air olmutur. Ayrln sevdaya dhil
olduunu savunan bir ak ve yalnzlk airidir. Onun iirlerindeki ak ve yalnzlk divan airlerinin
kurguladklar soyut, gerek olmayan kurgulardan ibret tasavvurlar deildir. O kendi aklarn, zlemlerini
gerek hayatta duyduu, kurduu hayalleri veya ellerinden tutup gezdii kadnlar ve aklar anlatmtr.
Atilla lhann iirlerindeki yalnzlk kalabalklar iinde yaanan bir yalnzlktr. Kalabalk kentlerde
kalabalk arasnda kendi bana kal, araylar, dleri, paralanlar soyuttan karp somut hallere
aktaran baarl bir somutlamac olmutur. Attila lhan, bireyin kendi benine dnme abasn, iinde
yaad mekndan, olaylardan, zamandan ka ile birlikte ele alr.
Attila lhan ilk kitab olan Duvardan itibaren iir hayatnda srekli ak yazm bir airdir.O nun ak
iirleri zellikle gnmzde genler ve metropolitan hayat benimsemi insanlar tarafndan ok
sevilir.Bunun nedeni, onun iirlerinde ak esi uygar insann yaad hayatn iinde soyut olarak deil
daha gereki verilmektedir.. Atilla lhan'n iirlerinde kulland en nemli elerden biri de yaratt

sarho ve umutsuz adam karakterini en iyi biimde besleyen "iki esi"dir. ki, imek ve sarholuk bazen
ac ve umutsuzlukla birletiinde, iirin temasn ve ruhunu gzler nne sererek ak en iyi anlatma
biimine dnr. Fakat birok insan bata okurlar ve eletirmenler olmak zere Attila ilhan'n iirlerindeki
ikiye dknlk teminden ve ikiyle ilgili kurduu benzetmelerden yararlanarak onun gerek hayatta ikiye
ne kadar bal hatta alkolik olduu tezini savunur. Fakat o, bunun ne kadar yanl bir dnce olduunu
aklar ve tam tersine Trk iirinin en kuru ozanlarndan biri olduunu, Paris'te bile Fransz hayatnn
ayrlmaz bir paras olan ikinin, o hayata uymak abalarnn olaan bir sonucu olarak hayatna girdiini
syler.
Ka iki daha ne ar bir i
Alkol rgatl bardakta ruj izi
Gzlerinin mavisi aknda erimi
Ttn sarsna dnyor benzi
ehvetin drts
Sevi
Sevi
Sevi (Sarho Bir Kadn Balad)
ki isem azmda cam krklar
Denize girsem sra sra boulmular
Ninmeyi kurduum gemiler batyor
nnden getiklerim beni grmyorlar (Ge Kalm l)

Attila lhan sanatnn ilk dnemlerinde Nazm Hikmet izgisinde toplumcu-gereki eserler vermitir. Bu
dneminde savalar, zgrlk sorunlar, smr dzeni, Marksizm gibi izlekleri ele almtr.
ben bir duvarm hi gne grmedim
sen hi gne grmemi bir baka duvar
yzmz benek benek tahta kurusundan
ve sinemiz batan baa ak stnde karalar
- kelepeden kahroldu kahroldu bileklerim
- syrlp ktm artk lm korkusundan
- dilim dilim srtmdaki yaralar
ben demirbam sr siniriyle dayak yedim
biz de duvarz dinliyen duyan dnen duvarlar
bizim kucamz terkedilmi bir yatak gibi kirli souk
ve bizim kucamzda kasrgal insanlar (Duvar)

Attila lhann yukarya aldm Duvar iiri toplumcu-gerekiliin karakteristik zelliklerini iinde
barndrr. Bu iirde insani anlamda byk bir deersizlemeyi ele alan Attila lhan, kinci Dnya Sava
srasnda idam mangalarna tanklk etmi iki duvar kiiletirerek savaa, insanlarn duyarszlna, kan ve
kuruna lanet eder.
Attila lhan, sosyalist/toplumcu-gereki iir hareketinin iinde yer ald dnemde Nazm Hikmet
taklitiliinin dna kabilmi ender airlerden biridir.
Boynuna o yeil fular sarma ocuk
Gece trenlerine binme, kaybolursun
Sokaklarda mzka alma ocuk
Vurulursun (Mzka)

Attila lhan iirinin ikinci dneminde daha ok bireysel temalar ele alm, modern dnyann tehdidi altnda
yalnz kalan ve varl tehdit altnda olan insann trajik yalnzln anlatmtr. Attila lhan, bireyin kendi
benine dnme abasn, iinde yaad mekandan, olaylardan, zamandan ka ile birlikte ele alr.
Toplumsal olumsuzluklar karsnda birey, kendi benini bir snak olarak alglar. Zira savalar, buhranlar,
teknolojik gelimeler, deien dnyann getirdii ve gtrd deerler, insann d dnyadan kendine
dnn zorunlu klan bir hl alr. Kendini aray, kovalay ve kendine ka, bireysel bir bolua dnr.

bir kubbe boluunda yanklanr ayak seslerim

soluk solua kaan benim
belki kovalayan benim (lenme)

Attila lhan, divan iirinin estetiinde ska beslenen, divan iirini ok iyi bilen bir airdir. Gemiin iirsel
deneyimleri ile moderni senteze ulatran lhan, kendine zg bir syleyi yakalayarak Yahya Kemalin
saf iirde yaptn toplumcu iirde yapmtr. air, divan edebiyat biiminin zerine kendi imge yapsyla
yeni bir iir kurmay dener. Aruzun iine yerletirilen o grkemli sesi yakalamaya altn belirtir. Attila
lhan, divan edebiyatndan ritmi ve sesi alrken ierikte alnacak pek bir ey bulamamtr. Bunun nedeni
divan edebiyatnn soyut ve kavramlar zerine kurulmu olmas ve Tanzimat Dnemi'ne kadar belirgin bir
sosyallik olmamasdr. Ona gre divan edebiyat Nedim ile son bulmutur.
olmuyor neyleyim
olmuyor velinimetim efendim
olmuyor yirminci asrda
tarz- kadim zre gazeller sylemek
beikta'a yakn hanesi yerle yeksan oldu nedim'in
baki o enis-i dilden
bir yahya kemal kald hal-i hazrda
ayptr efendim i bade gzel sev demek
var ise akl-u uurun
ayptr bu zamanda yar deyip yar iitmek
kvlcmlar kaymal
insanlarm dedike air kaleminden
zaten mrmz rzgarl sular gibi dalgal
kimseler balamaz medar-i maiet derdinden
kim okur kim dinler siham-i kazay?
yalnz alp verilir bir selam kalmtr
nabi efendi'den (Tarz- Kadim)

Attil lhan eserlerinde Nevin Yldz, Ali Kaptanolu, Beterolu, Abbas Yolcu, mer Haybol, Tila Han
imzalarn da kullanm yaad yllarda iirleri ile daha ok gndem olmutur. Buna ramen Abbas Yolcu
eserinde olduu gibi gezi yazs, deneme, eletiri ve inceleme trlerinde de eserler vermitir.
iir: Duvar (1948), Sisler Bulvar (1954), Yamur Kaa (1955), Ben Sana Mecburum (1960), Bela iei
(1962), Yasak Sevimek (1968), Tutkunun Gnl (1973), Byle Bir Sevmek (1977), Elde Var Hzn
(1982), Korkunun Krall (1987), Ayrlk Sevdaya Dahil (1993)
Roman: Sokaktaki Adam (1953) Zenciler Birbirine Benzemez (1957) Kurtlar Sofras (1963) Ban Ucu
(1973), Srtlan Pay (1974), Yaraya Tuz Basmak (1978), Dersaadet'te Sabah Ezanlar, Karanlkta Biz
(1988), Allah'n Sngleri: Reis Paa (2002),Gazi Paa (2006, Fena Halde Leman (1980, Haco Hanm Vay
(1984) O Sarn Kurt (2007)
Gezi-Deneme-Eletiri: Abbas Yolcu (1957), Hangi Sol (1971), Gerekilik Sava (1980), Hangi Atatrk
(1981), Bat'nn Deli Gmlei (1982), kinci Yeni Sava (1983), Sam Solum Sobe (1985), Yanl Kadnlar
Yanl Erkekler (1985), Ulusal Kltr Sava (1986)
Hilmi Yavuz (1936) : Hilmi Yavuz iire Dnm dergisinde henz lise yllarndayken balamtr. lk
kitab 1969 ylnda yaymlanan Bak Kuudur. Bu ilk kitabndan sonra airin yaymlanan iir kitaplar
unlardr: Bedreddin zerin iirler (1975), Dou iirleri (1978), Yaz iirleri(1981), Gizemli iirler (1984),
Zaman iirleri (1987), Sylen iirleri (1989), Ayna iirleri (1992), l iirleri (1996), Akam iirleri
(1998), Yolculuk iirleri (2001), Huruf iirler (2004). airin toplu iirleri iki cilt hlinde Gln Ustas
Yoktur (Toplu iirler 1) ve Erguvan Szler (Toplu iirler 2) adlaryla baslmtr. airin toplu iirleri son
olarak Bysn Yaz! adyla 2006 ylnda yaymlanmtr.

Hilmi Yavuz, lisedeki edebiyat retmeni Behet Necatigilden ok etkilenmitir. iirlerinde Necatigil gibi
gelenekten faydalanan, Bat, divan ve halk iirinden ald unsurlar kendi iirinde harmanlayan bir air olan
Yavuz, akademisyen kimliiyle de bilinir.
Hilmi Yavuzun iirlerinde gemie zlem, anne sevgisi, metinleraras gndermeler, mevsimler, tematik
unsurlar bata gelir. Divan iirini, Bat iirini ve modern iiri ok iyi bilen air olan Yavuz iir zerine de
birok inceleme-deneme kaleme almtr.
Hilmi Yavuz'un hayatn besleyen nemli damar vardr: Tasavvufla alkasn belirleyen annesi, klsik
iirle alkasn belirleyen babas ve hayatn biimlendiren Batl ve laik okullar. Hilmi Yavuz'un annesi
Vecide Hanm ehl-i tariktir. Daha da nemlisi, Vecide Hanm ehl-i tarik olduu iin Kadiri zikirleri de Hilmi
Yavuz'un dnyasna yabanc deildir. Kklerine bal Siirtli bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmi,
tasavvuftan, kelamdan, mm- fi'den, Gazli'den, Er'den sz edilen bir Trk ailesinin atmosferinde
yaamtr.
Hilmi diyor ki annem
iek ilemeli bir lambayd
Karartma gecelerinde
Sen de denizleri anlyor muydun
Yataa girmeden? (Hilminin ocukluu)

Hilmi Yavuzun btn iir kitaplar belli bir temay kendine merkez alr. Ayna, l, akam, gizem, zaman
bunlardan bazlar. Yavuz, bu temalarn geleneimizle uzak ya da yakn armlar olan metaforlar
olmasna nem verir. Ona gore ...mesela l deyince, geni bir armsal alann karsnda buluyoruz
kendimizi. Bk Efendi, Fuzul gibi airler bu alanda beliriveriyor. Akam bizi Ahmet Haime, Yahya
Kemale, Fuzulye gtryor. Gizem deyince ise akla esrarengizlik ve eyh Galib geliyor.
kalp kalesi! ben sana
srgn, sen bana hzn
dayanr m hsn ak bu
krgndr yollar dndke (Kalp Kalesi)
eyll! daha ocukluumdan
beri size bakardm ben
bir yazn azalmakta olan
szcklerinden nasl da
anszn sklrdnz
bahelerle ve kl
dolard iim... eyll! (Eyll)

kinci Yeni
kinci Yeninin Ortaya k: Toplumcu/Gereki iirin belirli bir ideolojiye hizmet etmesi ve ortaya
knda byk yanklar uyandran Garip (1. Yeni) iirinin etkisini yitirmeye balamasyla; iirde yeni bir
soluk arayan, birbirlerinden habersiz olarak mnferit dergilerde, o dnem iin dil-anlam balamnda
allmn dnda iirlerle boy gstermeye balayan belli bal airler, kinci Yeni iirinin temelini
oluturmaktaydlar.
kinci Yeni iirinin ortaya kt dnemlerde edebiyat ortamnn zellikle de iirin hangi durumda olduunu
Mehmet Doan yle betimler: 1954-55 yllar sanat dergileri aratrc bir gzle tarandnda iirin
belirli bir ekilde zayflad grlecektir. Orhan Velinin daha 1949da gen airlerin ilgisini ektii tehlike
elle tutulur bir geree dnm; iir deyince yalnz kk olaylarn, yalnz alelade bir dille anlatlmas
akla gelir olmu, basitlik, aleladelik iirin ls olmutur. Dergi sayfalarn Garip akmnn sradan
kopyalar doldurmutur. Cokusuz, cansz, renksiz, btn gc be dize iine sktrd bir espride olan
fkrams iirler... Korkun ekilde birbirlerine benzerler hepsi de. air kiilikleri nerdeyse silinmitir.

kinci Yeninin nc airlerinden Cemal Sreya, yeni iir hareketinin edebiyat ii gelimeler sonucunda
ortaya ktn ifade eder. zellikle 1953-1957 yllar arasnda birtakm gen airler, nce birbirlerinden
bamsz olarak, sonralar da dergi sayfalarnda karlkl etkileerek bir akm balatmlardr. Ona gre, o
yllarda fazla aklc olan Trk iirine hikye esinin dlanmasyla irrasyonel bir hava getirilmi ve
bylece baka bir dzende iir yazmaya balanmtr: Ses soyutlamalarna gidildi ve bir i ses aranmaya
baland Trk iirinde. Aslnda iirin alan genilemeliydi, yeni alanlar bulunmalyd iire ve iir, her eyi
syleyebilme, ifade edebilme sanat olmalyd. kinci Yeninin sanrm balangtaki zlemi, daha dorusu
olmas gereken zlemi bu noktayd.
kinci Yeni iirinin plan ve program yaplmadan, aslnda bir tr rastlant sonucu ortaya km olduu, yine
Cemal Sreyann 2.Yeni bir akm olarak domad. Bir program, ortak bir bildirisi olmad. airlerin ou
birbirlerini tanmyordu bile. Yazmyorlard da. szlerinden de anlalmaktadr.
Ece Ayhan ise kinci Yeni iir akmnn ortaya kn yle tarif etmektedir: kinci Yeni (ben, Sk
iir diyorum imdi buna; o baka, ya da Sivil iir) 1950lerden sonra, Trkede, taradan gelmi ve ok
gen parasz yatllarn oluturduklar hi beklenmedik, garip bir biimde zgn, ada, acl ve nemli
bir iir ve bir dnce sramasdr; yani 13/15 bir akm. ok zgl bir anlamda belki de bir Mlkiye
hareketi, hi deilse ilgin bir iir olay.
Bu konuda kinci Yeni Poetikas kitabnda Alaattin Karaca u tespiti yapar: kinci Yeni; Fecr-i ti, Yedi
Mealeciler, Garipiler ya da Hisarclar gibi, ortak bir bildirgesi olan veya belli bir dergide toplanan
airlerce, nceden anlaarak kurulmu bir topluluk ya da hareket deildir. lhan Berk, Edip Cansever,
Cemal Sreya, Turgut Uyar, Sezai Karako ve Ece Ayhan gibi ncler, birbirlerinden habersizce, 1950li
yllarn ilk yarsndan itibaren, Yenilik, Yeditepe, iir Sanat, stanbul, A ve Pazar Postas gibi dergilerde,
dil, biim, ierik ve sylem bakmndan var olan iirden tmyle baka iirler yaymlamaya balarlar.
(k.b)
1950li yllarda ortaya kan ve etkisini gnmzde de srdren kinci Yeninin bir akm ya da kuak
hareketi olmad, bnyesinde birbirlerinden ok farkl anlaylar barndrd kabul edilen bir gerektir.
Buna ramen, kinci Yenide birtakm ortak zelliklerin mevcut olduu grlr. Bunlar arasnda kinci Yeni
iirinin soyut ya da kapal olmas, zde ve biimde deformasyona dayanmas, bireycilik, biimcilik, usdna
kma, bilindnn olanaklarndan yararlanma ya da duygusal anlamn tercih edilmesi, gelenee, zellikle
Garip akmnn yalnlna kar klmas gibi birok zellik saylabilir. Ece Ayhan, lhan Berk, Edip
Cansever, Sezai Karako, Cemal Sreya, lk Tamer ve Turgut Uyar gibi, adlar kinci Yeni ile
birlikte anlan airlerin baz yaptlarnda bu zelliklerin bir ksmnn az ya da ok bulunduu grlmektedir.
Ancak airler, tek bana ele alndklarnda, hem iirleriyle hem de dzyazlarnda ifade ettikleri
dnceleriyle, bu zelliklerin karsnda da konumlandrlabilirler. nk ortada birlikte hareket
edeceklerine dair bir manifesto yoktur.
Yukardaki isimlerin eitli dergilerde kan iirlerinin zellikle 1956dan sonra haftalk Pazar Postasnda
toparlanp yaynlanmaya balamasyla, Muzaffer Erdost tarafndan kinci Yeni olarak isimlendirilen iir
hareketi geni bir kesim tarafndan ciddiye alnp tartlan, beenilen, benimsenen ya da dlanan, eletirilen
bir iir oluumu haline gelmitir. Bile isteye bir araya gelmi, Ben kinci Yeniyim diye ortaya km
kimse olmasa da bu hareketin iindeki isimler ortak gr ve grnmleri olan, ortak veya benzer ifade
tarzlarna ve sluplara sahip, ortak bir estetik zevki paylaan ve yanstan airlerdir. Bu hareketin iindeki
nemli isimlerden lhan Berk bu gerei u szleriyle ortaya koyar: Yazlagelen iire bir kar kt
benimkisi. Benim iin bunun gerekesi Birinci Yeninin artk ilevini bitirdii, Nazmla gelen iirin de
mrn tamamlad dncesidir, diyebilirim. Benim rneim Saint Antoinenin Gvercinleri oldu. Benim
tohumum o. 1956larda Cemal Sreya, Uyar, Cansever, Karako da kendi rneklerini koydu. Herkes kendi
rneini habersiz koydu.
Bu konuyla ilgili noktay Cemal Sreya u ifadeleriyle koymutur denebilir: Biz hepimiz baka bir iir, o
srada mevcut olan iire gre birdenbire baka bir iir yaptmz iin bir akm altnda birletirildik.
Birtakm gen adamlar, baka bir iir yazyorlard. iirleri ayr ayryd, elbet benzer yanlar da olacakt;
nk gentiler; birbirlerini etkiliyorlard, ama yalnzca o bakalk onlar bir arada grmeye yneltti

herkesi. Bu yle bir noktaya geldi ki, artk yazlarda herkesin tek tek adndan ok kinci Yeni diye bir ad
geiyor... Kimdir bu kinci Yeni, ka kiidir belli deil. Hi deilse Garip dendiinde kiinin ad
geer, bellidir. Sartren bir sz var, Ben varoluu deildim. diyor, ama alnma vurdular, vurdular,
sonunda o yaftay kabul ettim. Oysa neysem yine oyum. Biz de yle.
iirde bu bakalama dier bir deyile o dneme kadar gelen iir anlayndan kopma abas, bu iir
akmnn kinci Yeni olarak adlandrlmasnda da etken rol oynamtr. Trk iir tarihinde birok deiim ve
yenileme hareketi grlmesine ramen bu iir akmnn neden kinci Yeni olarak adlandrldn Asm
Bezirci kinci Yeni bir ynyle Garip akmna (Birinci Yeniye) tepki olarak doduu ve sk sk
tekrarland iin bu ad yerleir. szleriyle cevaplamaya almtr.
kinci Yeni adnn ortaya atlmas, taraftar bulmas, yerlemesi ve gelimesinin Sartre, Camus, Kafka gibi
Bat Avrupa yazarlarnn savunduu varoluuluk dncesinin, Fransz gerekstclerinin; T.S. Eliot,
Dylan Thomas ve E. E. Cummings gibi gizemci ya da biimci airlerin Trkiyede iyice tannmasyla
paralellik tad bilinmektedir. yi derecede Franszca ya da Bat dillerinden birini bilen kinci Yeni
airlerinin kaynaklarndan biri de phesiz Bat iiridir. Yani kinci Yeninin ortaya kmasnda, Bat iirinin
ve o gnk dnya iirinin etkisi byktr.
kinci Yeni'nin etkilendii akmlardan srrealizm, dadaizm ve letrizmin dnyadaki yansmalar yeni iir
anlaylarnn ortaya kmasna neden olmutur. O zamana kadar dnyada kabul gren iirdeki aklk, kolay
anlalrlk ve akla uygunluk prensiplerinin karsna kapallk, kolay anlalmayan ve akld gibi zt
unsurlar kmtr. kinci Yeniciler, bu son prensibi benimsemilerdir. Bu grubun nclerinden olan lhan
Berk, kinci Yeniin Garip akmnn iir ilkelerini daraltmlna ve toplumcu iirin tkanmlna kar
ktn; kinci Yeninin bu tek dzeliin ve tkankln nn amak, akln, dilin, bilincin, alkanlklarn
stne yrmek amacyla ortaya ktn ve btn bunlarn iir adna yapldn syler.
kinci Yeni iiri, ortak bir grle Trk iirinde modernizm adna atlm en nemli admdr. Hasan Blent
Kahramann da belirttii gibi, modernizm daha ok yerleik iki temel olgunun, tarihselcilik ve
gelenekselciliin krlmas ve almasyla ilgilenmi, bu dorultuda byk alanda, grsel, sessel ve szel
alanlarda i atlmlarn balatarak bu srete kendinden nceki poetik arklara kar k gerekli klmtr.
kinci Yeni iirinin Genel zellikleri, Dil ve Anlam Balamnda kinci Yeni:
Genel zellikler:
kinci Yeni iirinin ortaya knn temelinde her ne kadar Birinci Yeniye kar bir tepki bulunsa da; Orhan
Veli ve arkadalarnn Trk iirine getirdii halis iiri yakalama abasn tamamlama hatta daha da ileriye
gtrme gayesi de bulunduunu lhan Berkin Orhan Veli bu konuda ilk kaba ayklamay yapt. Katksz
iiri vermeden de gt. kinci Yeninin ilk sorunu burada ite: Halis iir. szlerinden anlayabiliriz. Cemal
Sreyann da lhan Berk ile ayn fikirde olduunu u szleri ortaya koymaktadr: Orhan Veli kua
Trkenin en grnr olanaklarn denemiti, yeni iir dilin daha derin, daha gizli olanaklarn bulup ortaya
karma yolunda Yazlanlar ise daha ok yeni iirin imdiye kadar ortaya km niteliklerini tespit
etmekten ileri gemiyor. Gemiyor ama geecek. Yaplmad ama yaplacak elbet.
Ayrntlarn genel ereve iinde aklayacam kinci Yeni iirinin genel zelliklerini Asm Bezirci
Birinci Yeniye Kar ve Birinci Yeniye Yakn olmak zere u ekilde tasnif etmektedir:
Birinci Yeni'ye Kar:
- mgeye kaplar yeninden ve sonuna kadar amak.
- Edebi sanatlara zgrlk tanmak.
- Basitlik, aleldelik ve sadelikten ayrlmak.
- Konuma diline, ortak dile srt evirmek.

- Halkn yaamndan ve kltrnden uzaklamak, folkloru iire dman bellemek.

- ehirli kk adama, tip izmeye bo vermek.
- Nkte, artma ve tekerlemeden kamak.
- iiri ustan ve anlamdan kaydrmak.
- Duyguya ve arma yaslanmak.
- Konuyu, hikyeyi, olay atmak.
- Yoksul ounlua deil, aydn aznla seslenmek.
Birinci Yeni'ye Yakn:
- Garip akm gibi kinci Yeni de Trk iir geleneiyle ban koparr. Garipiler vezniyle, kafiyesiyle,
kitaplardan renilmi eitli sanatlaryla btn bir gelenee sava amlardr. Geri, kinci Yeniciler
byle bir savaa kalkmazlar, ama gelenekle bir iliki de kurmazlar.
- Garip akm gibi kinci Yeni de Gerekstclkten az buuk etkilenir (ayrca, kinci Yeni Dadaclktan da
ufak baz etkiler alr).
- Garip akm gibi kinci Yeni de dizeci (msrac) iire kar kar.
- Garip akm gibi kinci Yeni de gzlerini okluk Batya evirir; modern airlere (zellikle de
Gerekstclere) ilgi gsterir.
- Garip akm gibi kinci Yeni de ideolojik balanma ya yanamaz. Ulus sorunlar ve yurt gerekleriyle
ilgilenmez. Salt iire, ar iire varmaya alr. Bu yzden de Nzm Hikmetin balatt ve br
lkclerin srdrd Toplumsal/Toplumcu Gereki akma uzak durur.
Anlam Sorunu: kinci Yeni'nin isim babas Muzaffer lhan Erdost: Bu iirin amac bir ey sylemek
deil, iirin kendisini kurmaktr. (...) Bugnk iir akm kurmaya balad iir diliyle, ykden, romandan,
denemeden giderek ayrlacak. iir dorudan doruya kelimelerle yaplan, kurulan bir nitelik kazanacak,
drtn bir kolu olacak. Salt geometrik biimlerle, renklerle kurulmu bir desen, bir nak gibi. diyerek
kinci Yeninin sylemekten ok kurmaya ynelik bir iir olduunu ifade eder.
Bu akmn nc airlerinden lhan Berk: kinci Yeni anlatlmayan bir iirden yanadr. (...) Dnceyi
silmek, anlam elinden geldiince yok etmek ister. (...) kinci Yeninin anlamdan anlad: bir anlamszlk
anlamdr. Bunu bilinli bilinsizlik diye de tanmlayabiliriz. (...) kinci Yeni anlamdan ok grntye
baldr. (...) Bir eyi tanmlamak, belirtmek, adlandrmak, Mallarmnin de dedii gibi iirden beklenen
kvancn drtte n atmak demektir. nk anlam kadar iire dman bir ilke yoktur. diyerek
iirlerindeki anlam sorununa kendince bir aklama getirir.
kinci Yeni iirinin kklerini yer yer Ahmet Haimde aramak da gerekir. Nitekim, lhan Berkin
Ortaokulda, kendime en yakn air olarak Ahmet Haimi bulmutum. Ahmet Haimin dilinin
anlalmasndaki gle karn bana yakn gelmitir o iir. Bu yaknl, yaamn renince daha da fark
ettim. Ahmet Haim son derece iine kapank, en kk eyden nem kapan, korkun duyarl bir air olarak
var o zamanki kafamda. iirlerinde bunu fark ettim ve bu zellik beni ilk anda Ahmet Haime yaklatran
e oldu. Bu bakmdan ite, ilk borcumun Ahmet Haime olduunu anlyorum. cmleleri rol model
balamnda, yi bir iir anlamla yola kmaya her zaman engeldir. Her eyden nce iirden dzyazdan
anladmz anlamda bir anlam beklemek, ona yle yaklamak iirin doasna aykrdr. yi bir iir bir ey
anlatmak yle dursun, ona uzaktan yakndan yanamaz, arkasn dner. Anlatlmaz olandr onun abas,
savam. cmleleri ise poetik balamda Ahmet Haimi iaret etmektedir.

Yukardaki cmlelerden de anlalaca gibi lhan Berk, iiri dier sanatlardan da ayrarak onun anlatlan bir
sanat olmadn, bilakis, sezilen, duyulan bir sanat olduunu vurgular. iiri bir sz sanat olmasna karn,
szn en ok stnn izildii, anlatnn sfra indirildii ve daha ok anlatlmazln ele alnd bir sanat
olarak niteler. Bu tarif ve aklamalar Ahmet Haimin iir ile nesir arasndaki ayrmna ve hatta Ahmet
Haimin iir anlayna edeer zellikler tar. Ahmet Haim de iir ile nesri birbirinden ayrdktan sonra
iirin bir anlatma, bildirme deil, duyurma ve sezdirme sanat olduunu sylemitir.
kinci Yeninin nemli airlerinden Turgut Uyarn Haim, iirde anlamn; sanyorum kelime ilikilerinden,
grnt tazelii ve kiiliinden, bylece salam kurulmu bir biimden ortada kalan 'hava' olduunu
biliyordu. cmleleri de Ahmet Haimin kinci Yeni zerindeki etkisini gstermesi bakmndan nemlidir.
lhan Berkin iirde anlamla ilgili u szleri de neredeyse kinci Yeninin iirde anlam anlaynn bir
zeti olmas bakmndan nemlidir: iire yaklammzda anlam her ey deildir. iirin nice ilkesi gibi ne
eksik ne fazla onlardan biridir. Bir iire: Ne anlatyor? diye bir soruyla yaklaamayz. Esinleme,
alama(telkin), sezgi, duygu yoluyla da eilebiliriz. Anlam bir ayra iine alp yeniden bakabiliriz. Hem bu
anlamn yeni boyutlar zerinde durma olana yatar; okuyan da iiri tketmemeye, harcatmamaya iter;
onu yaratnn iine sokar, iirin okuyandan da bir bekledii olduunu anlatr. Ksaca, anlam her anlamda
bir ar yapmak. iirin anlamn ( deimli ki bir anlam aranyor) ak havaya kartmaya armak, her
okunuunda da yorumun dnsel, imgesel katlarn slenmesini salamak Kafkann, Joyceun yaptlar
''tkenmez'' diye yorumlanagelmitir. Bunun nedeni de ak bir anlamlar olmamasdr elbet. Aslnda anlam
doas gerei syleyeceini syleyip hemen kapanmak ister. Belirsizlikten korkar. Yitip gideceini sanr.
Belirsizlik, anlam yoksunluu deildir. Tam tersine 'okanlamllktr', snrszlktr. iir orada boy gstermek
ister. Orda kendine gelir. Bu yzden yerlerinden oynarlar szckler. imdiye deinki snr bekiliini
unuturlar. Yarat alanndadrlar. Bir balarnadrlar. Bunun iin de btn alanlar altst etmek, orada
tebdil gezmek, zgr olmak isterler. Tek anlamdan sklrlar. Onun tesine kmak isterler.
kinci Yeninin bir baka airi Ece Ayhan ise anlamla ilgili unlar syler: Tutumuma, ne yapmak
istediime gelince: kinci Cepheyi amak, us dnda da bir anlam olduunu savunmak, iir kurallar
konusunda anarist davranmak, anlamszln anlamna doru gitmek
Semiyotik adan ele alndnda anlam-dil arasndaki iliki kinci Yenide de vardr. imdi, bu balamda,
yer yer iir rnekleriyle kinci Yenide dil konusunu ele alacaz.
Dil Sorunu: iir dilinde szdiziminin bozulmas her dnemde grlen bir zelliktir. Ancak, kinci Yeni
iirindeki deitirmeler, kendilerinden nceki iirde olduu gibi kelimelerin seslerinden yararlanmak iin
vezin ya da kafiye gerei deil; iirde kendine ama bir dilbilgisi oluturma gayretlerinin bir sonucu olarak
ortaya kmtr. Dil, Garipte olduu gibi bir anlatm arac olarak grlmemi; kendisi iirin bir konusu
haline gelmitir. Kastl szdizimi deformasyonlar, anlam rtmenin, gizlemenin bir arac olarak da
kullanlmtr. kinci Yeni sanatlarnn iir geldi kelimeye dayand, iir kelimelerle kurulur ya da iir
salt kelimeciliktir szleri, bu iir hareketiyle dadaizm, srrealizm ya da letrizm arasnda benzerlikler
kurulmasna yol amtr. Bu szlerle ifade edilmek istenen temel dnce, iirin bir eyler anlatmak iin
deil; kendisini kurmak iin yazlddr. Garipiler iir dilini, her trl sanattan arndrarak, tpk nesirdeki
gibi, tek anlama dayal olarak kullanyorlard. Byle bir dil kullanm, kelimelerin anlam (gsterilen) yann
ne kararak gsteren tarafn (kinci Yenicilere gre kelimeyi) gz ard ediyordu.
kinci Yeni airleri, daha ilk iirlerinden itibaren ilkeleri zamanla belirginleip bir akma dnecek olan
yeni bir iir dilinin rneklerini vermilerdir. zlmesi g imgelerin kurulmas, neredeyse ansiklopedik
bilgi isteyen zel bir sz varlna yer verilmesi ve szdizimi deformasyonlarna gidilmesi bu iir dilinin en
belirgin zelliklerini oluturmaktadr.
kinci Yeni, anlam mmkn olduu kadar rtmeye, gizlemeye, hatta iir sanatnda o kadar da nemli
olmadn ileri srerek rastlantya brakmaya alt. Ece Ayhann yerleik szdizimi ile yazlamayacak
her eyi yeni szdiziminden yararlanarak dile getirmek dncesi, kinci Yeninin zor anlalr iir dilinin
hareket noktasn da ortaya koymaktadr.

Ah karpuzun iindeki kesmece delikanlm stanbul

(Ah stanbul! Kesmece karpuzun iindeki delikanlm) (Ece Ayhan-Usta i)
Konuuluyordu mahallelerde i ve d
( ve d mahallelerde konuuluyordu) (Ece Ayhan-Baksz Bir Kedi Kara)

kinci Yeni iirindeki szdizimi deformasyonlarn, anlam kapal ya da anlalmaz klma dncesinin bir
paras olarak grmek; kelime oyunculuu olarak deerlendirmek ya da kendine ama bir dilbilgisi sapmas
durumuna indirgemek doru bir yaklam olmayacaktr. iirimizin kinci Yeniden sonraki geliimi
dnldnde, bu araylar, yeni bir iir diline/syleyie bir adm olarak deerlendirilmelidir. Zira,
Garipilerin gndelik hayat iinde anlatt sokaktaki adam ya da Toplumcu Gerekilerin snf mcadelesi
iinde ideolojik bir varlk olarak grd insan, artk kentli birey olarak btn i dnyasyla iirin konusu
haline gelmitir. Bylesine kompleks bir konu, yeni bir biimi ve iir dilini de beraberinde getirmitir.
kinci Yeniciler iire soktuklar kelimelerin yaplarn ve anlamlarn deitirmiler ve bu kelimelere kendi
dnyalarnn soyut bir karakteri olarak bakmlardr. Bilinen kelimelerin yerlemi biimleri dnda
kullanlmas kinci Yenide yaygn bir tutumdur. Bu akmda kelime ve kelime gruplar anlam rten,
zorlatran ve akl d anlatma yardmc birer unsur olarak grev almtr.
Ben seni karm, belki o balkonlar
(lhan Berk-Atm stedim)
Bahemizde btn mrdmleri
Anlatlmazlkta olan bir eyi

(Edip Cansever-Cad Aac)

Kelimeleri ve kelime gruplarn anlamszln anahtar olarak kullanan baka kinci Yeniciler de vardr:
O karanlklarda kalm yaamak yerlerini bulurum
kartr gsteririm
(Turgut Uyar-Byk Saat)
bym. Bir firavunla yatar kalkardm
sabahlara kar ki
(Ece Ayhan-Firavun)

Bu ters evirmeler Ece Ayhan kadar olmasa da Cemal Sreyada rnein Bir yanda Sirkeci'nin tren dolu
kadnlar dizesinde kadn dolu trenleri olacak yerde tren dolu kadnlar biiminde, Sezai Karako'ta
lm bana gnde iki kere gz ka eder dizesinde ka gz etmek deyimi gz ka etmek biiminde
kullanlmtr.
kinci Yenicilerin dndaki iir akmlar dilde yaygn olan Yal adam, Kt insan, Yank ekmek gibi
allm kelime gruplarn veya Ahmet okula gitti gibi cmleleri kullanmaktadrlar. Oysa bu tip bir
anlay okuyucu tarafndan kolaylkla anlalacak ve zihinde zlecektir. kinci Yeniciler ise bu geleneksel
dil anlayn reddederek dilde pek rastlanmayan yal sevin, tren dolu kadnlar gibi daha nce
grlmeyen kelime gruplarn ve ay Trke rak kmtr kapal gibi cmleleri kullanmay tercih
etmilerdir. Onlara gre allmam kelime gruplarn iirde kullanmak geni bir dnme, soyut olarak
nesneleri kavrama gc vermektedir. Bylelikle iir, okuyucuya duygu ve dnce zenginlii yaatmakta ve
gl bir anlatma erimektedir. rneklerde grlen ters evirmeler, aslnda allm iir dilini bozma,
anlama biimini deitirme; bir anlamda dilsel otoriteye kar kma amacna yneliktir; hatta bu yolla
okurun bilincinde anlk ok etkisi yaratld, okurun artld da sylenebilir. Bylece ou kinci Yeni
airi, sz konusu dil sapmalaryla, iirin allmn dnda bir dille yazlabileceini kantlama abasndadr.
Ece Ayhan ise, bu konuda dierlerinden daha uca giderek allm alg ortalamasna meydan okumakta,
kklemi alglama biimini sarsarak ykmaya almaktadr.
Bu sarsma amacnda kelimelerin anlam ilikileri, grevleri kastl olarak birbirine kartrlmtr. iirde
anlam kapal tutmak hatta anlamszl oluturmak iin airler bilinli bir ekilde farkl dil anlaylarn

ortaya koyarlar. Hatta bazen bu kelimelerdeki anlamszl harf dzeyine bile indirmilerdir. air
bilinaltnda yatan duygularn, dncelerini hatta ryalarn mantksal bir sra izlemeden, anlamsz
semboller halinde sunabilir
denizi grdm br denizlere bakyordu
eee t aa uu sse c nnn eee eee
(lhan Berk-skenderiye'de Bir Homeros Yazs)

Bu yeniden kurulan dille ilgili, Cemal Sreya nl yazs Folklor iire Dmanda unlar syler: Bir
halk deyimi iindeki kelimeler o deyimdeki anlam dizisinde kaynamlardr. O kelimelerden o
deyimlerdekinden ayr ilemler, ayr gler aramayn artk. nk donmulardr. Tek ynldrler. lemleri,
gleri, bir bakma uyandracaklar armlar bellidir. (...) Halk deyimlerinde yerlemi, birbirine
balanm kelimeler arasnda yeni bir yk, yeni bir bant kurmak sz konusu olamaz. Nasl olsun ki, bu
kelimeler zaten kprdamaz bir ekilde birbirlerine balanmlar, alacaklar ykleri zaten nceden
almlardr.
imdi, kinci Yenideki dilsel sapmalara toplu bir rnek vererek bu dil ksmn noktalamak istiyorum.
Dzl Azize Sofya
bir bach konsertosunun dudaklar gibi ilek korkun h
kellesi alnmak zere Mermer Denizinden arlm
Dirim ksa lm uzundur cehennette herhal abiler
Kendini douruyordu bir cinaedi. Dimdoru.
Topaacndan aparthanlarda odas bulunamaz
Ve bir melankolya iei, saksda
Boazlar zerine bir ankabak amlcadan

(Ece Ayhan)
vercinka
Gzleri gz deil gzistan
Geceler yukarda telcek-bulutcak
Ilm gnleri gelirdi taraalar
Uzatrd mevsimlerlerini

(Cemal Sreya)
O zaman btn stanbulistan Vizansiyadan kalan sardayd
Vizansiyann rengi eski bir yapraktr
"Bir kalr yank yalar kokusu ehirlerde
Uzun nehirlere binip uzaklamadka"

(Turgut Uyar)
Senleniyorsun byle bir gecenin iinden bana
Atm istedim evin g gerindi
Yalnzln dkknlarnda hasr koltuklarda oturduk
Bu denizler ne gzel byle deil mi f
Bir fdiniz nasyalarda o ey evlerde

(lhan Berk)
Sizi grmyor muyum dikkat! trenlere ikolata yediriyorum
En akll tarafmdr balkla deniz tutmak
ocuu ocukluyor bir ddn krmzs
Gne bir pazartesi olarak m duruyor burnunuzda
Bu ka kapl konyak

(Edip Cansever)
Sonu olarak, kinci Yeni airleri, kelime ile sz arasndaki geleneksel dengeyi bozmaya almlardr.
Kelimeleri, allmam szdizimi dzenlemeleri iinde kullanarak onlara yeni anlamlar yklemiler ve
bylece szn arm dnyasn geniletmeyi hedeflemilerdir. iirdeki biim araylarn, d-biimden

i-biim arayna yneltmiler ve kelime ile sz arasndaki allagelmi dengenin, kelime lehine
bozulmasn tercih etmilerdir. kinci Yeni iirinin anlam yapsyla ilgili bir deerlendirme yaplrken, bu
harekete katlan sanatlarn bir manifesto ortaklklarnn bulunmad, iirin teorik meseleleri zerine farkl
dnceler tadklar ve bu farkllklar zerine kurulan iirlerin anlam yelpazesinin de, Ece Ayhann
ideolojik bir z tayan Devlet ve Tabiatndan, lhan Berkin anlamszla uzanan Msrkalyoniine
kadar ald gzden uzak tutulmamaldr.
kinci Yeniye Yneltilen Eletiriler: kinci Yeni, gerek dneminde gerek gnmzde hl tartlan bir
akmdr. Tm tartmalar buraya almak imknsz olsa da genel izgileriyle eletirilerin topland odak
noktalar tespit etmek ve eletirmelere bir gz atmak gerekir. Bu genel eletirilerin stereotipi kukusuz
Attila lhandr. Onun kinci Yeniye ynelik sert eletirileri, kinci Yeniye yaplan eletirilerin neredeyse
bir genel ablonudur.
Attila lhan:
kinci Yeniyi gelenei reddetmekle sular: Yeni gelenlerin, ncleri yok saymaya kalkmas, bize yanl
grnyor. Byle bir tutum bizi, eitli safhalardan geip gelien gerei, topyekn yok saymaya gtrmez
mi? ncleri yok sayan kafa iin, Edebiyat- Cedide yahut Divan Edebiyat var mdr? Onlar da haydi haydi
yoktur. Peki, yeniler nereden kyor. Havadan m iniyorlar?
Toplumsal sorunlardan ve meseleden uzak olduklarn dnr: imdiye dein ilerinden birisinin u
veya bu toplumsal konuyu etraflca kucaklayp doru drst ortaya koyan bir eser vermiliini greniniz
oldu mu? iir ve hikyelerinde lkemizin toplumsal gereklerinden ok; evresiyle elimi, entelektel ve
duygulu genlerin birey olarak duygu, d, zlem ve skntlarn anlatyorlar; brakn toplumsal grevini
yerine getiren bir sanat yapmay, ounluk u bildiimiz dpedz tespiti gereklik kadar olsun milli
gereimizin iine yerleemiyorlar.
Sz balayalm: Yenilerin en belli bal sknts buradadr: lkin, toplumsal ve toplumcu bir sanat
ynteminin ne olduunu ve gereklerini doru drst bilmemek! Sonra, milli gerekleri ve hal ekillerini
tanmamak!
Sadece biime nem vermelerini yanl bulur: Sanlyor ki zc sanat yapmak, sanatta biimi harcamaktr:
biime, biim sorunlarna kulak asmamak; sadece sylenene nem vermek, syleyii nenmeli
saymamaktr.
biimi z tayin eder. Bir insan iskeleti ve vcudunun derisi ancak en gzel insan grn, ehresi,
fizyonomisi elde edilmek iin deitirilebilir, dzenlenebilir; yoksa o iskelet ve o vcut stndeki deriden
szgelii bir at gzellii karlamaz. karlmak istenirse cambazlk olur, ikinci yeni olur.
Kurallarnn belli olmamasndan ve hareketin kendi kendine elimesinden yaknr: kinci Yeninin ne
olduunu anlayacak yerde birbirini tutmaz savlar, ipe sapa gelmez iddialar arasnda krdm olup
kalyor.
Onlar Bat taklitilii ile sular: Ressamlarmz aktan aa Batdaki soyut resmi taklit etmeye alrlar.
Oysa airlerimiz nedense lettrismei soyut iirin bu asl ve tutarl gidiini benimsemediler.
Attila lhann eletirilerine Mehmet Fuat yle yorum getirir: Attil lhann tartma anlay, irkef
atacaksn, temizleseler de, izi kalr anlaydr. Kendinden yana olmadna inand bir kimse iin her eyi
syler. Bende beenmedii ise, sanrm, ilkelerini benimsemediim iki akmla (Gariple, kinci Yeniyle)
gelmi olan iyi airleri deerlendirmemdir. Orhan Veli, Oktay Rfat, Turgut Uyar, Cemal Sreya vb. gibi
sanatlara nem vermemem, yalnzca Nzm Hikmetten gelen sanatlar tutmam gerektiine inanr

Mehmet Fuat:
kinci Yeni iirini yenilik olarak deil deneme olarak grr: lhan Berk gibi bunca yenilikten gemi, bunca
yenilik eskitmi bir air bylesine ucuz, kolay bir yenilie nasl iirin kendisini bulmas diye balanabilir,
anlamyorum. Bir deneme iindesiniz, ar gittike karanlklaan bir deneme.
kinci Yeni iiri bulmacaya benzetir ve bu iiri anlyorum diyenleri de bulmacay zm bbrlenen insana
benzetir: nsanolunda bilmece tutkusu diye adlandrabileceimiz bir tutku var. zdkten sonra da,
ben zdm diye bir bbrlenme Yeni iir biraz da bu tutkusuna karlk veriyor okuyucunun. Mehmet
Fuata gre kinci Yeni iiri ayn zamanda kapal bir iirdir. Hatta bu grn de Edip Canseverden yant
gelir: Kapal iir yoktur, olsa olsa iire kapal kiiler vardr.
Gelenee balanmadklar asndan eletiride bulunur: Yeniliin yaratclk yolundaki yapc etkisinden
hibir zaman phe etmedim. Sanat alannda her yenilik bir umuttur. Ama kendisinden ncekilere
ekleniyorsa, onlar geniletiyorsa, ileri doru ekiyorsa, sanat daha bir glendiriyorsa baarya erer.
Yoksa bir yasaa kar bin yasakla gelen yenilikler sanatn gidiini elmelemekten baka bir ie yaramaz.
Asm Bezirci:
Asm Bezirci, kinci Yeniyi imgeleme konusunda eletirir: Genellikle sanat, imgelerle dnme diye
tanmlanr. Gelgelelim, sanatn anlam ve dnceden soyutlanmas, onu ii bo bir imge oyununa
dntrr. kinci Yeninin kimi ellerde vard aykr sonu budur.
kinci Yeninin gelenee srt evirip Batya yneldiini dnr ve bu konuda kinci Yeniyi eletirir:
kinci Yeniye bir kuram uydurmaya urarken Trk iirinin tarihine srtn dner, gzlerini hep Batya
evirir. iirimizi Bat iirinin bir uzants yapmay amalar. O iirden birtakm grler, yntemler
aktarrken onlarn belirli alarda, belirli koullar altnda oluturduklarn unutur, bizim kendi
koullarmza, geleneklerimize uyup uymayacaklarn dnmez
Muzaffer Erdost:
kinci Yeniyi savunmasnn akmn airlerince bile yanl anlaldn iddia eder: Doru anlayanlar,
kendi iirlerini yrttler. nk benim savunduum ey onlarn iirleriydi. Yazlarm, olsa olsa kendi
iirlerini biraz daha iyi tanmalarna, daha dorusu kendi iirleri zerinde biraz daha dnmelerine
yaramtr, o kadar. Yanl anlayanlar ne yapt? Kendi iirlerini braktlar, katksz bir anlamszl
aradlar. Byle yapmakla da iiri deil, anlamszl byttler, nemsediler.
Nurullah Ata:
Cemal Sreya mdr nedir() bir air kardnz bama ifadesini kullanr.
Suut Kemal Yetkin:
kinci Yeni iirine anlamsz diyerek atfta bulunur: Okuduumuz zaman hibir ey anlamadmz ve
kendimizi anlamak iin zorladmz zaman da biraz ba arsna tutulduumuz iirler vardr.
Bu bilgiler nda kinci Yeni iirinin bir genellemesini yaparsak, birka madde halinde yle
toparlayabiliriz:
1. kinci Yeni iiri imgeci, soyutlamay seven, gerekst bir tablo gibi eyalarn arasndaki snr izgilerini
yok eden, batk imge* kullanan, okuyucudan bilgi, aba isteyen bir iirdir. Bu ynyle divan
edebiyatndaki Sebk-i Hindi akmna benzeyen bir iirdir.
* Batk imge, zihinsel tasavvurda net bir grntden ziyade, bir bulanklk meydana getirilmesidir. Bulanklatrlm
grntlerin imalar, daha ok zihinsel imgeleri harekete geirir.

2. kinci Yeni airleri mitolojik imge ve sembolik tipleri de (Medusa, Tragedya, Stephane, Phoneix)
iirlerinde ska kullanrlar.
3. Gnlk konuma dilinin allm sz dizimini bozar; gerek radikal sfat ve isim tamlamalar, gerek
deformasyon, gerek allmam badatrma yoluyla kendilerine zg bir dil sistemi ina etme abalar
vardr.
4. Cemal Sreyann Folklor iire Dman yazsnda syledii gibi, folkloru, folklorik geleri, halk iiri
malzemesini reddederek bu kaynaa kapal bir anlay sergilerler.
5. ehirli, kk insan yerine kentsoylu, bir trajediden frlamasna yabanc, uyumsuz ve yalnz insan
iirlerinin konusu yaparlar. Bu tavr bir varoluuluk tezahrdr.
6. iirde almlama estetiine* son derece nem verirler. Bu ynleriyle iirleri yeni okumalara son derece
aktr ve indirgemeci analizlerle aklanamaz.
*Almlama, yazarn metninde brakt boluklar okuyucunun kendi yaam tecrbesinden ve metinden
yararlanarak doldurmasdr, bu boluklar yorumlamasdr.
7. kinci yeni iirinde resim nemli bir yer tutar. Bu, Ahmet Haim kaynakl pitoresk bir iirden ziyade
srrealistlerin tablolar gibi, betimlemeci bir anlayla belirlenen bir ilikidir.
8. Bilinalt, otomatizm, hzl iir gibi srrealist sanatlarn iir anlaylarndan etkilenmilerdir fakat
tamamen srrealist deillerdir.
9. kinci Yeni iirinde biim, irekten nce gelir. Bu ynleriyle biimin her eyden stn olduu divan
edebiyatna yaklarlar.
Edip Cansever (1926-1986) : Edip Cansever iire kendinden nceki poetikay izleyerek balamtr. lk iki
iir kitab, kindi st (1947) ve Dirlik Dzenlik (1954) airin acemilik dneminde ve kinci Yeni
ncesinde kaleme ald iirlerden olumaktadr. Bunlardan kindi stnde, varlkl, avare bir
delikanlnn, bir kentin caddeleri meyhaneleri, parklarna ilikin gzlemleri ve kk zlemleri geni yer
tutar. kinci iir kitab olan Dirlik Dzenlik ise daha ok Garip iirini andran nitelikteki iirlerden
meydana gelmitir. Bu iirlerde sradan ve halktan kiilerin hayatlarnn yer almas, toplumsal aksaklklara
kar alayc ve yergici bir syleyiin seilmesi ve iirlerin konuma edasyla yazlmas, bu iirleri Garip
iirine yaklatran zellikler arasndadr. airin kendisi Dirlik Dzenlikteki bu iirleri iin, acemilik
yllarnn ilk rnlerini kapsyor. O dnemin iir ortamn aamad gibi, mizacm belirlemekten de uzak
iirler. ifadelerini kullanr. Dirlik Dzenlik iir kitab iindeki Masa Da Masaym Ha ve ekerli
Gerek gibi iirleri her ne kadar kinci Yeni iirinin ipularn verse de genel olarak airin bu ilk iki
kitaptaki iirleri o dnem iinde hkim olan iir anlayndan pek de ayrlmaz.
Beni dinlersen skdara gitme
brahimi grme iir yazma
u herkesin bildii dzlk
Bu deli alacas ayr
Ard kuu trkl sokak
Senin iin deil. (Dipsiz Testi)
Cebinde paras yok ama yoksul deil
leri grleri var okumuluu yok
Can hrriyet ekmi saray kftesi yiyor
Koca bir konan i odasnda
Bin dokuz yz bete stanbul'u dnyor (Saray Kftesi)

Adam yaama sevinci iinde

Masaya anahtarlarn koydu
Bakr kseye iekleri koydu
Stn yumurtasn koydu
Pencereden gelen koydu
Bisiklet sesini krk sesini
Ekmein havann yumuakln koydu
Adam masaya (Masa da Masaym Ha!)

Edip Canseverin Masa Da Masaym Ha ve ekerli Gerek gibi iirinde ipularn verdii yeni iir
anlayn ve oluturmaya abalad airlik mizacn Yerekimli Karanfil (1957) ile yakalamtr. Bu iir
kitabnda yer alan iirlerle, air artk kinci Yeniye de adm atmaktadr. lk iirlerindeki konuma edas, ak
ve anlalr dil yerini deformasyona uram, sz dizimi bozulmu ve anlamca karmak bir iir yapsna
brakmtr. Buna bal olarak, iirlerindeki somut ve ak gereklik ortadan kaldrlarak yerine soyut,
deitirilmi ve hatta arptlm bir gereklik yer almtr. Neticede anlamsal btnlk bozularak, okuyucu
bir tr artmacaya uratlm, tek anlaml ya da tek boyutlu iirden vazgeilerek, iirde armsal/oklu
anlama ncelik verilmitir.
Cansever, bu ikinci kitabyla birlikte bunalm, ka, yabanclama, deer yitimi, yozlama, kalabalklar
iindeki hilik gibi karakteristik kinci Yeni temalarna ynelmitir. Cansever, bu kitabndan itibaren
modern kent yaamnn insanda yaratt bunalm ve i atmalar ele alm, allagelen dil anlay ve
syleyi tarznn dna karak gerekstc iir anlayn tercih etmitir.
Kim biner bu gemiye insandan kylar yaplrken
Yetmez mi dalgas vursundu azck gzlerimize
Gzlerin gzlerime, siz bak ey!
Su sen de olmasan insan ldracak m
Hi yoktan bir yerlere mi gidecek belki
Olsun neresi olursa, git karanlk ama git (Ey!)
Biliyor musun az az yayorsun iimde
Oysaki seninle gzel olmak var
rnein rak iiyoruz, iimize bir karanfil dyor gibi
Bir aa iliyor tkr tkr yanmzda
Midemdi aklmd u kadarck kalyor (Yerekimli Karanfil)

Edip Cansever, T.S. Eliot'tan ok etkilenmi, zellikle Eliotn bir yazsnda kulland nesnel ballak
(objective correlative) onun her zaman ilgi duyduu bir kavram olmutur. Bu ilgisini 1981de bir syleide
u ekilde aklar: teden beri Eliotun nesnel karlk kuramna ok nem verdim. Yani duygularn,
dncelerin, cokularn vb. nesnel bir karl olmas kuramna. Bylece iirsel bir dekor hazrlanmas sz
konusu. iirlerim kk insandan, kk durumsal anlardan ok, insan dramn, yani bir elikiler,
kartlklar btnln iermeye ynelik olduundan, bu dekorun nesneleri de, insanlar da daha bir
hareket halinde grnyorlar sanrm.
Bu noktada nesnel ballaka rnek olarak D. E. S. Maxwell ve L. G. Salingar gibi yazarlarn Eliotn
The Love Song of J. A. Prufrock (Prufrock'n Ak arks) adl iirinden alntladklar u dizeler
gsterilebilir: Gidelim o zaman, sen ve ben, / Akam, bayltlm bir hasta gibi masada / Ge kar serilmi
yatarken; / Gidelim, o yar terk edilmi sokaklardan (eviri bana ait). Buradaki bayltlm hastaya
benzetilen akam imgesinin iirin znesi olan Prufrockun aresizlii ile ilikili olduu sylenebilir.
iirin btnnden kardmz anlam ile uyumlu olan bu yoruma gre, bayltlm hasta gibi yatan
akam, Prufrockun yaam karsnda duyduu aresizliin nesnel balladr. Burada Eliot,
Prufrockun aresizliini dorudan vermemi, ameliyat masasnda yatan hastaya benzettii akam
araclyla bizim de o aresizlii youn bir ekilde hissetmemizi salamtr.
Nesnel ballan benzetmelerle salanmas, Edip Canseverde de sklkla karmza kmaktadr.
Canseverin Amerikan Bilardosuyla Penguen! adl iirinde geen u dizeler, Eliottan verdiim rnee
de ok benzemektedir: Geceler, ite geceler / Gndzler, ite gndzler / Beyaza siyah penguen srleri

gibi. Burada gecenin siyah ile gndzn beyaznn penguen szcnde birletirildiini gryoruz.
Ayn dizeler iirin dekorunu kurmamz salayacak baka bir balanty da ortaya karyor: Amerikan
bilardosu. Cansever, iirin balndan baka, hibir yerde bilardodan sz etmiyor ve ilk okuduumuzda
iirin Amerikan bilardosu ile ilgisini kuramyoruz. Ancak, yukardaki dizelerden sonra iirde gizli bir
Amerikan bilardosu dekoru olduunu anlayabiliyoruz. Geceye ve gndze benzetilen penguen, ayn
zamanda Amerikan bilardosunda sona kalan siyah ve beyaz toplara da iaret etmi oluyor. Amerikan
bilardosunda siyah topun en son drlmesi gerektiine ilikin metin d bir bilgimiz olmasa, iirin
dekorunu tamamlayamayacaktk. Bu dekor sayesinde Elleri el gibi kocaman / Beyazda bir nokta gibi
kocaman / Kocaman boluun kltt her ey gibi / Biriyle kendini artryor durmadan ve Eliniz yok
mu, bastonla i grmeli dizelerini anlamlandrabiliyor, bilardo masas nnde son topa nian alan bir
adamn kararszln gz nne getirebiliyoruz. Cansever kararszlk ya da bunun getirdii tedirginlik
durumunu, bu durumun nesnel ballaklar olarak kulland penguen ve Amerikan bilardosu ile
gerekletirmi oluyor.
Edip Canseverin Umutsuzlar Park ile balayan iir srecinin anlam yapsnda topluma yabanclamas
nedeniyle, bireyin duyduu yalnzlk hissi n plana kmaktadr. Ben/teki kartlnn bir uzants olan
birey/toplum kartlnda zne (birey) toplum iinde kendini yalnz hissetmekte ve bu duygu ou zaman
lme edeer grlmektedir. Ayrca Ben/teki kartlnn yer ald iirlerde teki genellikle benin kendi
varln tanmlamasna yardmc olan e konumundadr. Bu balamda yer alan lm/yaam kartlnn
temelini de yalnzlk duygusu oluturur. Toplum hayat iinde kendini deersiz ve yalnz olarak gren zne
ou zaman yaam sevincini kaybetmekte, neticede de yaam lmle edeer zellikler tamaktadr.
zellikle ehir yaamnn birey zerindeki olumsuz etkileri iirlerde ska yer almaktadr. zellikle
Tragedyalar serisinde bu yabanclam, yalnzlam, kendi benliinin bunaltsndaki insan imaj
varoluuluun belirgin izlerini tar ve Cansever iirinin gstergesi gibidir.
Krkler, dev kaplar, balk solungalar gibi
Emiyor sizi yalnzlk

Bana sorarsanz ters evirin uykular

Aln u adn "ben" koyduunuz geceyi

Hilikle kesilen tahin helvalar gibi

Gnei eriten ocuk balar gibi (Amerikan Bilardosuyla Penguen)

Tragedyalar zelikle Yunan trajedyalarnn biim zelliklerini ieren, anlatmc (narrative) iirin de
kinci Yenice bir yorumudur:
LUSN
syand tanrya bakaldrmak da. yleyse
Ben imdi neye inanacam
Yalnzsam, beni yalnz brakan
Ve yalnz deilsem, kararsz bir yarg olan
Bakalarna m?
Yoksa kendime mi Stepan, ne dersin?
STEPAN
Korkuntur, bana kalrsa admza
Hazrlanm bir oyun var bizim
Hepimizi yalnz braktklar bir oyun
Ve bilirler, insanlar yalnz kaldka
Konutuklar dil de deiir (Tragedyalar)
Durmadan sulusunuz
Durmadan sulusunuz
Durmadan sulusunuz ve artk kendinizi
Gcnz yok demeye.
Giderek siz oluyorsa btn bir kalabalk
Yznz yzlerine benziyorsa, giysiniz giysilerine

Anszn bir hastann kendini iyi sanmas gibi

Gcnz yetse de azck barsanz
Bir yank: durmadan yalnzsnz
Durmadan yalnzsnz. (Tragedyalar)

Edip Cansever iirlerinde ak, erotizm ve alkol de nemli yer tutar.

Sen ne kadar isen de
medin bir gn bile
Ey alkolden lenler, byk ller
Giderim alkollere bir mektup gibi
Alkollerden gelirim bir mektup gibi
Biraz da souk almm, biraz da iki, biraz da bahe
nk azm yle istedi
Dudaklarm yle istedi
Ve gsm ve avcumun ukuru
plaklmla vnrm
Diiliimle vnrm
Biz getirdik demektir anlamay evrene
Sevimek alandr yrein.

Sonu olarak, Cansever hakknda en kapsaml tezlerden birini hazrlam olan Devrim Dirlikyapandan bir
alntyla Cansever konusunu noktalyorum: Cansever, szdiziminde ve zellikle sfat ve isim
tamlamalarnda yapt deiiklerle, iirde dzyaznn olanaklarndan yararlanarak dizeye farkl ilevler
yklemesiyle, diyalog ve i monolog gibi teknikleri kullanarak kendine zg bir ses, imge ve anlam dzenine
ulamasyla yeni bir iir kurmutur. ounlukla yalnz, skntl, yabanclam ve aresiz olan bireyi ne
karmasnn pay byktr. Toplumla ilgiler kurma ve ann airi olma abasna kulland teknikler
de katkda bulunmutur. Bu tekniklerden biri olan nesnel ballak, onun poetikasn belirleyen nemli
kavramlardan biridir. iirde dzyaznn olanaklarndan ve nesnel ballaktan yararlanarak ok sesli bir
iire ulamtr.
iir: kindi st (1947) Dirlik Dzenlik (1954) Yerekimli Karanfil (1957) Umutsuzlar Park (1958) Petrol
(1959) Nerde Antigone (1961) Tragedyalar (1964) arlmayan Yakup (1966) Kirli Austos (1970) Sonras
Kalr (1974) Ben Ruhi Bey Naslm (1976) Sevda ile Sevgi (1977) airin Seyif Defteri (1980) Yeniden (1981)
Bezik Oynayan Kadnlar (1982) lkyaz ikayetileri (1984) Oteller Kenti (1985)
Dzyaz:
Gl Dnyor Avucumda (lmnden sonra 1987)
Cemal Sreya (1931-1990) : Trk iirinin yaramaz ocuku Cemal Sreyann asl ad Cemalettin
Seberdir.
Cemal Sreya ilk iirlerinden itibaren dneme hkim olan iire uzak durmutur. lk iirleri ve acemilik
dnemi iirleri de dhil, airin iirlerinde Garip iirine ya da toplumcu gereki iire aka bir yknme
grlmez. Bu balamda Cemal Sreya, ilk iirinden itibaren kinci Yeni iiri erevesinde anlmaya
balanmtr. Bu durumu airin kendisi iirde bir acemilik dnemim olmad benim. Ge yaymladm
iirlerimi. diyerek ifade eder.
airin, 1954 Hazirannda Yeditepe Dergisinde yaynlanan Gl adl iiri, zgn imge kurgusuyla geni
yank uyandrr ve edebiyat evrelerinde adnn duyulmaya balamasn salar. Daha sonra, 1958de
vercinka adl eserinin yaynlanmas ve ses getirmesi, 2. Yeni hareketini balatan Mlkiyeli ve

Ankaradaki dier airlerle ayn ortamlarda bulunmu olmas, 2. Yeni hareketinin oluturduu dinamizmin
iinde bulunmas ile air olarak isim yapmaya balamt.
Gln tam ortasnda alyorum
Her akam sokak ortasnda ldke
nm arkam bilmiyorum
Azaldn duyup duyup karanlkta
Beni ayakta tutan gzlerinin
...
Gl alyorum yzme sryorum
Her naslsa sokaa dm
Kolumu kanadm kryorum
Bir kan oluyor bir kyamet bir alg
Ve zurnann ucunda yepyeni bir ingene
Bylece bir kere daha boynunlayz sayl yerlerinden
En uzun boynun bu senin dayanmaya ya da umudu kesmemeye
Laleli'den dnyaya doru giden bir tramvaydayz
Birden nasl oluyor sen yreimi elliyorsun
Ama nasl oluyor sen yreimi eller ellemez
Sevimek bir kere daha yrrle giriyor
Btn kara paralarnda
Afrika dahil(vercinka)

Cemal Sreya, ilk iirlerinden itibaren dier kinci Yeni airleri kadar olmasa da dil ve anlam bakmndan
yenilii ile dikkat eker. Bilhassa ironi ile lirizmi ayn iir potasnda eritmesi, allm sz dizimlerinin
dna k, dil ve anlatm bakmndan kapal ve okuyucuyu artan bir yol tutuu, Cemal Sreyann kinci
Yeni iirinin ncleri arasnda anlmasnda etkin rol oynamaktadr.
Ak, Cemal Sreyann iirinin balca temalarndan biridir. nk o, bu temay sadece kiisel bir hissi
ortaya koymak amal deil, sosyal konularn da irdelendii bir zemin olarak ilemitir. Cemal Sreyann
daha ilk iirlerinden itibaren popler olmasnda, iir kitaplarnn dier airlerinkine gre ok bask
yapmasnda bu temann olduka byk bir pay vardr. Onda ak temasna bu kadar okunurluk kazandran,
gnlk hayattan kaynan almas ve cinsellikten soyutlanmadan yaanlmas gelir. O, yaad devrin
zihniyetini, kimliini ak zerinden giderek vermeye alr.
lk iirlerinde ak; umut ve iyimserlikte dolu olarak yaanlan dnyann zorluunu amaya yardmc olan bir
eylem gibidir. nk iki kii olarak yaanlan ak, bireye hem ruhsal, hem de bedensel olarak bir g
vermektedir. Kentte yaanlan korku, yalnzlk ve yoksulluk ancak akla zerinden klabilir bir hale
gelmektedir. Cemal Sreya, bu iirlerde aka yeni bir bak, yeni bir yaanrlk getirir. Akn btn dnyay
kucaklayacak kadar byk bir eylem olduunu, corafyadan tamasyla ve tarihe ynelmesiyle gsterir.
nk ak onda, sadece hiss bir duygu deil, zaman ve mekn ortadan kaldran, her aa her mekna
ulaan, artan, oalan bir dinamik zellii olan birlikteliktir. Onda ak, hi bitmeyen, kadna ve erkee
yaama sevinci veren, hayat yaanlr klan bir olgudur. Ancak zamann deimesi ak da etkilemi ve ak;
bar, umut ve zgrlk gibi sosyal konularla da i ie geerek glenmitir.
Ama ne var eskisi gibi deil
Bir bana deil ak baka sevilerle koullu
Mesel barla arada bir gkyzyle
Her eyin gerei insanlkla beraber
Ak nl gzellik (Kesik)
Yalnz ak vardr ak olann
Ve kaybetmek daha g bulamamaktan (Gebe)
Unutma ki
nsanlarmz gibi akmz da
Kazlarla bulacak kendi gneini (Kirli)

Trk edebiyatnda halk ve divan iirinde yer yer cinsel aka dair gndermeli (erotik) iirlere rastlanlsa da,
bu temada asl younluk kinci Yeni iiriyle grlmektedir. kinci Yeni airleri ierisinde ise, bu temayla
adeta iiri zdeleen air Cemal Sreya olmutur. air ise, cinsel akn Trk iirinde grnmesini Yahya
Kemal ve Ahmet Haimle balatr. Ancak asli bir tema olarak iirde yer edinmesinin kinci Yeni iiriyle
baladn ileri srer: Erotizmin iirimize zengin ve airden aire farkl biimlerde girmesi 1950-1955
yllarndan sonra olmutur. Cinsel gerilime, hatta cinsel birlemeye iyice yaklamaktadr bugnn airi.
'nsan sevdiiyle yatmayacak da kiminle yatacak?'tr.
kinci Yeni iirinde erotizmin iirde cmerte kullanlmas birinci olarak; deien hayat artlaryla birlikte
krsaldan kente doru gn yaratt kentleme ve bu kentlemeyle birey olmaya doru giden kent
insannn yalnz ve yabanclamas sonucunda kadn bedenine snmas; ikinci olarak batdaki gerekstc
air ve ressamlarn eserlerinde erotizmi bol bol kullanmas ve bundan da kinci Yeni airlerinin etkilenmesi;
nc olarak yeni bir gerek peinde koan kinci Yeni airlerinin mevcut ahlk dzenine bir ba kaldr
esi olarak erotizmi kullanmalarna balanabilir. Bu dncelere ek olarak Cemal Sreyann iirinde
erotizm, mizacndan gelen bir utanmann da cesaret olarak kmasnn etkisiyle de ilenmitir. Utanga bir
yapda olan air, gerek ironi ile gerekse de erotizmle bu mizacn kamufle etme yoluna gitmitir: Melisa
Grpnar'n muhteem tespitiyle sylersek: Bir de ona erotizmin airi derler. Erotizm, kentteki ekingen
ocuun karetesinden baka neydi ki onun iin.
Krmz bir kutur soluum
Kumral gklerinde salarnn
Seni kucama alyorum
Tarifsiz uzuyor bacaklarn (Sar)
Seni bir kere psem ikinin hatr kalyordu
ki kere peyim desem n boynu bkk
Yznn bitip vcudunun balad yerde
Memelerin vard memelerin kahramand sonra
Sonras iyilik gzellik. (Ak)
Biz sevitik Svey kanal kapanmt
Ellerimizin balklar btn kanallarda (Svey)

Cemal Sreyann iirlerindeki bir dier nemli tema lmdr. O, lm iirlerinde ilemekten nce lm
gereini bizzat yaknlarn kaybederek yaayan bir airdir. Kardeini drt, annesini yedi, babasn da yirmi
alt yanda kaybetmitir. lmle gelen bu eksilme duygusu, onun ailesine ve dostlarna smsk sarlmasna
sebep olmutur. Ei Zuhal Tekkanata yazd mektupta, ona ve olu Memoya olan dknlnn
sevdiklerini kaybetmekten kaynaklandn yazar: Anam srgnde ld, babam srgnde ld. Memoya
ve sana duyduum sevgide bu lmleri de, bu kkszlkleri de deerlendirmelisin.
Annem ok kkken ld
Beni p, sonra dour beni (BSDB)
lm bir eit sevgiyle uar
lm uar ocuk yzlere
Ben o sokaklardan ne kadar getim (lke)
lm geliyor aklma birden lm
Bir aacn gvdesine sarlyorum. (lm)

Cemal Sreya, iirlerinin ounda serbest nazm biimlerini kullanmtr. Bunlarla birlikte, divan iirinden
gelitirilen nazm biimlerini de kullanan air, halk iirinden alnan nazm biimlerine ise fazla rabet
etmemitir. iirlerin byk bir ksmnda da, farkl nazm biimlerinin bir arada kullanld grlr. air,
hangi nazm biimini kullanm olursa olsun, o nazm biimini klasik yapsyla uygulamaktansa, trl
deiiklikler, yenilikler yapmay tercih etmitir.

Ksaca toparlamak gerekirse Cemal Sreya, gerek ak ve erotizmi Trk iirinde en fazla kullanan airlerden
olmas, gerek kinci Yeninin klasik imge yapsndan farkl imge yapsyla kinci Yeninin ve Trk
edebiyatnn byk airlerinden biridir.
iir: vercinka (1958), Gebe (1965), Beni p Sonra Dour Beni (1973), Sevda Szleri (1984, vercinka,
Gebe, Beni p Sonra Dour Beni, Uurumda Aan-1984- ile birlikte), Gz Bitigi (1988), Scak Nal
(1988), Sevda Szleri (1990, 1995, tm iirleri)
Deneme- Eletiri: apkam Dolu iekle (1976), Gnbirlik (1982), 99 Yz (1992), Uzat Salarn Frigya
(1992), Folklor iire Dman (1992), Aydnlk Yazlar/ Paal (1992), Oluumda Cemal Sreya (1992),
Papirsten Bayazlar (1992), Toplu Yazlar I (2000, apkam Dolu iekle ve iir zerine Yazlar), Toplu
Yazlar II (2005, Gnbirlikler)
Turgut Uyar (1927-1985) : Turgut Uyar, kinci Yeni ierisinde nc airlerden biri kabul edilmekle beraber,

iir maceras daha gerilerden, Garipten balar. Trkiyem ve Arz- Hal kitaplar Garip ve sosyal
gereki anlayla Anadoluyu anlatan bir izgidedir. air bu eserlerinde genel boyutuyla bir tara
panoramas izer. Sonraki yllarda poetik servenini daha zgn/zg bir bakla belirlemeye balamtr.
Ahmet Oktay, Turgut Uyarn bu dnemdeki iirleri iin u tespitte bulunur: Turgut Uyarn ilk kitab Arz-
Hal, 1949 tarihini tayor. ok partili yaama gei yllarnn rndr; ama ne yazk ki bu gei srecine
zg bir duyarl yanstmad gibi imgesel dzeyde de deiik bir yan tamaz. Egemen iir ideolojisinin
iinde retilmi iirlerdir bunlar ve yeni sorunlar anlamaya almaktan ok, oyunu kurallarna gre
oynamay, yani gzel olmay isterler. 1952 tarihli Trkiyem iin de ayn ey sylenebilir.
Garip Anadolumun dalar,
Dalarn efendileri, aalar.
Gzelsiniz, ulusunuz, hosunuz,
Drt mevsim iinde drt mevsim ksnz.
Dalarn beyleri, aalar...
(Garip Anadolumun Dalar)
Seni boydan boya sevmiim,
Ta Kars'a kadar Edirne'den.
Topran, tan, dalarn
Frsat bulduka vmm.
Sen vatanmsn, ekmeimsin
Duyduum, bildiim zafersin yllarca...
Zonguldak'ta 63 numara
Nazl sahiller Akdeniz'de.
Sevdasn cierlerimde para para
Yar kalm dileimsin... (Trkiyem)

Turgut Uyarn kinci Yeni iirine geii Dnyan En Gzel Arabistan (1959) adl iir kitabyla
olmutur. airin bu yaptndaki iirler hem ierik hem de biim bakmndan nceki kitaplarndan
ayrlmaktadr. Bu dorultuda denilebilir ki Turgut Uyarn iirindeki deiikliin en nemli nedenlerinden
biri de yaad toplumsal evrenin deimesidir. Anadoludan, taradan kalp byk ehre gelmesi, airin
hem ruhunda ve yaamnda hem de iirinde byk deiikliklere yol amtr. airin kendisi, yaamndaki ve
iirlerindeki bu deiimi Beni yazdm iiri yazmaya iten neden, evremin deitiini grmemdi.
Birdenbire kentleen dnya, birdenbire karlatm neon lmbalar, byk oteller, birtakm yeni
gelimeleri haber veren durumlar beni artk Orhan Veli iiri yazmakla kurtarmyordu. diyerek ifade eder.
Bu kitapla Turgut Uyarn iirinde her ey deiir. Kelime kadrosu da bu kitapla deimi ve genilemitir.
Sonraki her bir kitabnda deitirip gelitirecei yeni anlatm teknikleri girer iirine: ykleme, dzyazya
yakn iirler oaltmalar, tekrarlamalar gibi.
Dnyann En Gzel Arabistan ile Uyarn iirine giren yeni temalarla da vardr: Arz- Hal ve
Trkiyemde de olan fakat burada farkl bir kaynaktan beslenen yalnzlk duygusu, kentleme, kentlemeyle

gelen deerler farkllamasnn yaratt yabanclama, insan kendi benliinden uzaklatran nesnelerle
ilikinin yaratt kuatlmlk duygusu, bu kuatlml yaratan her eyden kama arzusu, ka arzusunu
gerekletirmede bir nesne olarak kullanlan kadn ve youn cinsellik, lm. Yani, btn duygusal, ruhsal
karmaasyla ve atmalaryla insan girer iirine. Hatta daha genel bir ifadeyle kendi kk trajedisini
yaayan bireyi anlatma istei tm kinci Yeni iirinin genel karakteristii Dnyann En Gzel arabistan ile
Turgut Uyar'n da izlei olur.
Bir korkuyorum yalnz kalmaktan bir korkuyorum
Gndzleri delice alyorum geceleri kadnlarla yatyorum (Kan Uyku)
Hi umrumda deil yoksa yalnzlklar, bozuk paralar, uzun boylu ayklar,
gelip gelip giden sarholuklar, sabahleyin yalnz
yatakta az az mek, hani insann kendi kendini bulamad,
hatrlayamad saatler olur ya, ite onlar. (Kaak Yaama Yergisi)
kimiz birden sevinebiliriz ge bakalm
u kaamak klardan u eker kamlarndan
Bebe dilerinden gnelerden yanab otlarndan
Durmadan harcadm u gzlerimi al kurtar
u aranp duran korkak ellerimi tut
Bu evleri atla bu evleri de bunlar da
Ge bakalm (Ge Bakma Dura)

1960 sonras deien toplumsal-siyasal ortam, Turgut Uyarn iirinin temel belirleyeni olan insana ait
birtakm olgular da deitirir. Uyar, bu durumu 1963te Dnem dergisinde yaymlanan ve tartmalara
neden olan kmazn Gzellii adl yazsnda yle ifade etmektedir: Toplum deiiyor, insan
deiiyor, insann ilikileri ve sorunlar deiiyor. lkemizde en azndan birtakm kavramlarla yeni yeni
karlayoruz. iirin en azndan artk bir avunma, oyalanma deil, belki bir nerme olduu anlalyor.
Turgut Uyar, kinci Yenide ikinci adm, Ttnler Islak (1962) kitabyla atar. Bu kitab ile yeni biimsel
denemelere girimitir. Bir bakma, iirindeki farkllamay daha ileri bir noktaya gtrr. O da, anlamdr.
Dnyann En Gzel Arabistannda, belli belirsiz ve paralanm bir halde olmasna ramen varl inkr
edilemez bir anlam katman var iken, Ttnler Islak kitabnda anlam ya da temalar iyice siliklemi, iyice
zor zlr olmutur. Bu da, genel bir bakla, Ttnler Islaka daha boucu bir hava vermektedir.
Mutsuzluk, kentin yaratt bunalt, tedirginlik, sknt duygusu, ka arzusu ve lm, yineledii temalardr.
Ayrca bu kitapta, yeniden deyimler, deyiler ve trk formuna yakn syleyilerle karlarz.
Terziler geldiler. Krlm byk eylere benzeyen eylerle
daha ok koyu renklere ve daha ok ilikilere
Bir kenti korkutan ve utandran eylerle.
Kumalar bulundu ve uyuyan kediler okand. Sonra
sonsuz algs sevinsizliin. (Terziler Geldiler)
Sularsa akmak birgn birgn birgn
Birgn dalara kmak birer birer dalara kmak birgn
kmak kmak birer birer birgn dalara dalara birgn
Birgn birer dalara
Ah nasl dalara birgn (Kurtarmak Btn Kayglar)

Turgut Uyar, sonraki kitaplar Kayay Delen ncir ve Dn Yok muda da kinci Yeni anlayn devam
ettirmi fakat daha ak imgelerle daha sade bir dil anlay benimsemitir.
kere dokuz eder
bilirsin
birin karesi birdir
kare kk de
bilirsin
"mutlu ak yoktur"

bilirsin
ama baharda ya da darda
sonsuz gn altnda
akn akla arpm
nedendir bilinmez
garip bir biimde
hep sonsuzdur
kare kk de yoktur (Sibernetik)

Turgut Uyar da imge yaps ve temalaryla kinci Yeninin nemli airlerinden biridir.
lhan Berk (1918-2008) : kinci Yeni airleri iinde en yals ve buna bal olarak da iirleri en eskiye
dayanan air lhan Berktir. lhan Berk henz 17 yandayken ilk kitab olan Gnei Yakanlarn Selam
(1935) adl iir kitabn yaymlar. lhan Berkin daha sonra srasyla stanbul (1947), Gnaydn
Yeryz (1952), Trkiye arks (1953) ve Krolu (1955) adl iir kitaplar yaymlanr. airin bu
be kitab daha ok sze dayal, anlamn n plana alnd ve toplumsal meseleler zerine belirli iletiler
tayan, ayrca Aragon, Eluard ve Nazm Hikmet gibi airlerin izlerini de barndran Toplumcu Gereki
poetikann izgisindedir.
Bu ky Kasmlar Ky
Bu bulut Kr Halitin bulutu
Bir ekirge srs gibi
Pein yava yava iner ovaya
Sonra insanlarn stne gidip durur
...
Bu yl harmanlar da da ovada
Kr Halit atm kan
Tabanca belinde dolayor
ky yalnayak ayakta
Bir kendilerine bir Kr Halite bakyor (Kr Halitin Bulutu)

lhan Berk, zelikle sze/anlatmaya dayal iirden duyurmaya dayal iire getii kinci Yeni evresindeki
iirleri iin ve hatta dier kinci Yeni airlerinin iirlerini de buna katarak, bu iirin kksz, geleneksiz
olmadn ileri srer ve kinci Yeni iirinin Aababas olarak da Ahmet Haimi iaret eder. lhan Berkin
kinci Yeni evresine ilk adm Saint Antoinen Gvercinleri adl iiri ile olmutur. 1954 ylnn ubat
aynda Yenilik dergisinde yaymlanan bu iir ile air, o dneme kadar iinde bulunduu poetik ark geride
brakmtr.
lhan Berkin birinci dnem iirleri ile ikinci dnem iirleri arasndaki farklar, olduka belirgin ve keskindir.
Ayn netlik, ikinci dnem ve sonras yazlan iirler arasnda bu kadar kesin izgilerle ortaya kmaz. lhan
Berkin ikinci dnem iirlerinde daha nceleri zerinde durduu kalabalklarn sesi azalm, Marksizmin
sanat prensiplerinin toplumcu koro halinde kan gr sesi kslarak, airin snr ve kural tanmaz iir dili
algs erevesinde sapmalara, zellikle de yazm, anlam, szdizim ve tarihi dnem sapmalarna ciddi lde
bir kayma gstermitir.
Bu noktadan sonra air artk bir ey syleyen, anlam aka belli olan, akla ve dnceye uygun gelen ve
sade bir dille yazlan iiri geride brakmak istemitir. lhan Berk iin iirin ne syledii ne anlatt artk
nemli deildir. iirin tek amac yine iirdir ve buna bal olarak dil de iiri oluturan bir ara deil iirin
iinde olutuu bir ortamdr. airin bu iir anlay dorultusunda ya da dier bir ifadeyle kinci Yeni iiri
evresindeki iir kitaplar ise srasyla; Galile Denizi (1958), ivi Yazs (1960), Ota (1961),
Msrkalyonine'dir (1962).
Bir gn bakacaz stanbul gzel
Ondan sonra her gn stanbul gzel.
Eskiden ok eskiden bu dnya daha bir gzelmi mesela
Bu bulutlar bu gkyz uzannca dokunacamz bir yerdeymi
imdi iirdeymi bunlar
Her ey bu hesap ruhum.

Bu dnya gzel
Glhane aalk
(Saint Antoine Gvercinleri)
Sen gittiin o lkesin varlmyorsun
Vurmu sonrasz nasl en gzel sulara
Gzelliin balklar gibi stanbul'un.
imdi her yerde ne gzeldiniz o kalm
Yankm denizlere br kadnlara
Dnyada sizinle stanbul olmak varm
(Ben Senin Kralln lkene Yetitim)
Soka balkonlar yarm kalm bir iiri teptim
Skldm yemekler yaptm kendime otlar kuruttum
-Taflanm! diyordu bir ses duyuyordum.
Cumhuriyetin ilk gnleri gibiydi yzn.
( Kez Seni Seviyorum Diye Uyandm)
kinci Yeni dneminde lhan Berkin iir evreni stanbul snrlarndan taarak, Cenevize, Kartaca ve Msr

deltalarna ve Ramsese kadar uzanmaktadr. mge ve allmadk badatrmalara dayanan yazm sapmalar,
harflerin birer resim olarak alglanmas, sayfa dzeninde ileri dzeyde grsel ve somut uygulamalarn yer
almas ve dzyaz iirlerin art gstermesi lhan Berk'in karakteristii haline gelmitir.
te A, D, Z, san gecesi,
Ge evim, ey benim eski zaman rmam.
Bir yerdeyim, oran iniyorum.
te ak aynasndasn bunluumun. (Yazt 1)
Denizde boulan o ilk Fenikelilerdendi. (Bir Fenikeli)
Siz ne gzeldiniz benimle bilemezsiniz
A harfinden bir ar gnei yznzde
Hlene uyruklu bir rzgrdnz her iirde
Benimdi, Ronsard'n bir lkesiydi yeriniz.
(Siz Ne Gzeldiniz Benimle)

lhan Berk, eitli evrelere uzanan iir anlay ve kinci Yeninin yetkin rneklerini vermesi, uzun
yaamnda birok iir kitabna imza atmasyla bu kuan nemli airlerinden biri olmutur.
iir: Gnei Yakanlarn Selam (1935), stanbul (1947), Gnaydn Yeryz (1952), Trkiye arks (1953)
Krolu (1955), Galile Denizi (1958), ivi Yazs (1960), Ota (1961), Msrkalyonine (1962), kane
(1968), Tabasks (1975), enlikname (1976), Atlas (1976), Kl (1978), stanbul Kitab (1980), Kitaplar
Kitab (1981), Deniz Eskisi-iirin Gizli Tarihi (1982), Delta ve ocuk (1984), Galata (1985), Gzel Irmak
(1988), Pera (1990), Dn Dalarda Dolatm Evde Yoktum (1993), Avluya Den Glge (1996), eyler
Kitab Ev (1997), ok Yaasn Saylar (1998)
Dzyaz: ifal Otlar Kitab (1982), Bir Uzun Adam (1982), El Yazlarna Vuruyor Gne (1983), nferno
(1994), Kanatl At (1994), Logos (1996), Poetika (1997)
Sezai Karako (1933) : iirlerinde anne, sevgi, ocuk, lm, mitsizim, byk dou ve dirili konular
erevelerindeki temalar ilemi, slamc bir yazardr. Mehmet Akif Ersoy ve Necip Fazl Ksakrekten
sonra slamc Kesimin en nemli ismidir. stelik dier slamc airlerden farkl olarak slami dncelerini
geleneksel iir anlaynda deil, 2. Yeni ve modern iir denilen yeniliki ekil ve iir anlay iinde
vermitir. Geri Sezai Karako, kinci Yeni ile ilikisini yle yorumlar: Benim kinci Yeni ile ilgim, ayn
dnemde iir yazmam ve belki biim bakmndan baz ortak yanlarmn bulunmasndan ibaretti.

Fakat Mehmet Doan Karako kendini kinci Yeniden ne kadar ayrmaya, ayr tutmaya alrsa alsn,
kinci Yeninin nde gelen airleri, eletirmenler onu hep kinci Yeninin iinde bu iirsel sylemi
yaygnlatran, en azndan bu iiri batan beri en iyi anlayan, aklayan airlerden biri olarak grmtr.
diyerek eletirmenlerin onu kinci Yeni'den ayrmadklarn ifade eder.
Dirili dncesi Sezai Karakoun hayatnda nemli yer tutar. Dirili isimli 1960 bir dergi karan air bu
ekoln direidir. Bu ekoln dnce sistemi ise yledir; bu dnce slamdan baka bir ey deildir. air
ve evresindekiler slam aa uydurmaktan ziyade an slama gre yorumlamtr. O dini varln temel
kayna, varolu sebebi, dnya gr ve metafizik bir sistem olarak anlam, benimsemi; bu ekilde
anlalmas iin aba sarf etmitir. Gelitirdii bu dnce akmna Dirili ismi vermitir. Artk bu isim Sezai
Karako ismiyle birlikte anlr olmutur.
Sezai Karakota dirili dncesinin olumasnda slam mtefekkirlerinin ve slami dzlemde eserler veren
airlerin derin tesiri grlr. Sezai Karakoun kltrel birikiminde zellikle Muhyiddin-i Arabi, mam-
Rabbani, Mevlana, Yunus Emre gibi slam kltrnn taycs ve zge yorumlayclar olan ahsiyetlerin
rol byktr.
Sezai Karakoun bir dirili airi, slmn diriliinin airi olduunu aadaki slami referanslarda grmek
mmkndr. Yasin yenilenmeyi ve dirilii getirendir:
Evi, soka, ary onaran Yasin
Paslanan gnei sayan sure
Atalara doru yryen sure
Eve ve ellere can veren sure
Geceye zikzaklar izdiren sure
Gnei batran douran sure
Hamile Meryemi dourtan sure
Evin talna iekler serperek
Yamuru atda dndren sure

Sezai Karako, kutsal kitaplardan, slami kssalardan ve divan edebiyatndan ald temalar modern bir
yorumla yeniden kurmutur.
Yahyann stnde bir haberi sabrszlkla bekleyen gece
Azdan aza Kuds aacak haberi
Romay sarsacak haberi
ocuklarda yanklanacak
sada alanacak haberi
Haberi ite bu haberi duydu
Yahyann dudaklarndan duydu Taha
Ve surlar rzgrla deviren Sleyman
Titredi korkusuz bir karncadan

slam corafyas ve medeniyetinin de airin iirlerinde yer edindii grlmektedir. airin Alnyazs Saati
adl eseri bu balamda zel bir yere sahiptir. Afganistan, Filipinler, Habeistan, Trkistan, Eritre, Filistin,
Kafkaslar, Afrika, Azerbaycan, Pakistan, ran, Irak, Trkiye zetle dnyann drt bir yanndaki
Mslmanlarn o andaki durumu airi zmektedir.
Brak ben alayaym
Esir pazarnda satlan Afganistana
Alktan milyonlar krlan Afrikaya
Filipinlere
Habeistana, Eritreye, Filistine
Esaret prangasyla kvranan
Kafkaslar, Azerbaycan, Trkistana
Btn milletlere lkelere
Irmaklar gibi ben alayaym

Sezai Karako'un Trk iirinin en bilinen eserlerinden biri olan Mona Rosa iiri onun ifadesi Modern Bir
Leyla ile Mecnun denemesidir. Rosa, Latincede gl anlamndadr. Gl, klasik Trk iirinin nemli bir
simgesidir. Monna Rosa adl iirde gln Latincesini rosay kullanmas genel olarak Karako'un ilk
eserlerinde bulunan, birok eletirmenin onu kinci Yeni akmnn iinde deerlendirmesine sebep olan
kapal ve saydam olmayan elerin younluu erevesinde deerlendirilmelidir.
Mona Rosa. Siyah gller, ak gller.
Geyve'nin glleri ve beyaz yatak.
Kanad krk ku merhamet ister.
Ah senin yznden kana batacak.
Mona Rosa. Siyah gller, ak gller.
Ulur aya kar kirli akallar,
rkek rkek bakar tavanlar daa.
Mona Rosa bugn bende bir hal var.
Yamur iri iri der topraa,
Ulur aya kar kirli akallar.

Sezai Karako iirinde anne nemli bir yer tutar. Onun anne-ocuk ilikisine kar zel bir ilgisi vardr.
Anemin bana rettii kelime
Allah, ahdamarndan yakn bana benim
Annem bana gl yle retti
Gl, Onun O, sonsuz iyilik gneinin teriydi
Annem, gizli gizli alard dilinde Yunus
Aalar alard, gk kuyulard gne ve ay mahpus (ocukluumuz)
Anne lnce ocuk
Bahenin en yalnz kesinde
Elinde bir siyah ubuk
Aznda kk bir leke (Anneler ve ocuklar)

Karako iirlerinde lm de nemli bir temadr. Karakoa gre lmn en nemli nitelii, insan gnlk
olandan koparp, ebediliin karsna karan belki de en nemli, en vurucu olay olmasdr.
Gelin gelinlerin gecesini tayalm yatamza
Ki lm insanlar kra kra varmadan yatamza
Bu yatak imdilik kutlu yataktr
lm ki bir a kpektir arar bizi (Kpk)
En gl sofra devrilir bir rzgarla
En mrl iek ger sonbaharla
Ve lm hep asl keskin kl baularnda (Dn)

Leyla ile Mecnun iiri Karakoun modern bir mesnevi denemesi olarak kabul edilir. Tpk Fuzulinin
mesnevisinde olduu gibi burada da Mecnun gerek sevgili olan Allaha kavumay arzular. Yaamak
Tanr iindir, ruh hrdr, gelse de gelmese de Leyla, gitse de gitmese de Mecnun ibareleri hep beeri akn
ilahi ak yannda anlamszln ifade eder.
Her ey havada dner durur
Sonunda Tanr varlnda yok olur
Ruh hrdr vcut esir
Ruh baldr beden zehir
Ruh hrdr Tanr akyla
Bal deil yer ve zaman kaydyla (Leyla ile Mecnun)

Toparlamak gerekirse, Sezai Karako, slami referanslar ieren iirlerinde kutsal kitaplardan modernizme,
anne-ocuk sevgisinden lme, savalardan gndelie kadar ok eitli izlekler ieren geni al iiriyle
iir: Krfez (1959), ahdamar (1962), Hzrla Krk Saat (1967), Sesler (1968), Taha'nn Kitab (1968),
Kyamet As (1968), Gl Mutusu (1969), Zamana Adanm Szler (1970), iirler (1975), Ayinler (1977),
Leyla ile Mecnun (1981), Ate Dans (1987), Alnyazs Saati (1989)
Deneme-nceleme: Yunus Emre (1965), Yazlar (1967), slamn Dirilii (1967), slam Toplumunun,
Ekonomik Strktr (1967), Mehmet Akif (1968), Maara ve Ik (1969), Edebiyat Yazlar 1 (1982),
Edebiyat Yazlar 2 (1986)
Ece Ayhan (1931-2002) : kinci Yeninin en kapal, srrealist teknikleri en korkusuzca uygulayan, dil ve
anlatm asndan en utaki ismi Ece Ayhandr. Ayhann iir dili okuyucusunu artma ve sarsma zerine
kuruludur. mge dntrm ve yadrgatc szck seimleri, deformasyon ve kural d ekleme/tretmeler
bakmndan en utaki kinci Yeni airi Ayhandr.
Ece Ayhann iirini tema bakmndan tasnif etmek olduka gtr. ou bir metnin paralar olarak yazlan
bu iirler, ancak kitaplarn btnl iinde bir anlam kazanmaktadrlar. Buna ramen Ece Ayhann iirleri,
kitaplarndan yola klarak zmlendiinde; tarih, toplumsal deime, ocuk-eitim, karamsarlkmutsuzluk, yalnzlk-korku, hayat kadnlar-cinsellik ve ironi temalar zerinde younlamaktadr.
Rimbaudnun iirlerini hi elinden drmeyen Ece Ayhan, ayrca modern iirin Apollineire, Lautramont
ve Cummings gibi avangard (nc) temsilcilerini de yakndan takip etmitir. iirinin ierik / biim yapsn
ve dilini oluturmaya alrken, onlarn gerei bire bir yanstma yerine blerek, grotesk dzleme tayarak
anlatan estetik ilkelerinden byk lde yararlanmtr.
Ece Ayhann iirinde en geni yer tutan tema, tarihtir. nsan ilikilerinin ancak tarih aratrmalaryla
aklanabileceini dnen sanat, gerek bir airin yarsnn tarihi olmas gerektii dncesinden
hareketle, iirinin odak noktasna tarihi yerletirmitir. Ancak, onun iirinde ilenen tarih sahneleri, millet
hayatnda derin izler brakan olaylardan deil de; ders kitaplarna girecek kadar sonular dourmam
anekdotlardan seilmektedir. Sanat bu tutumunun nedenini, tarihte nemli-nemsiz diye bir ey
olamayaca gerekesine dayandrmaktadr.
Atlaslar getirin! Tarih atlaslarn!
En geni zamanl bir iir yazacaz (Yort Savul)

Devlet-toplum hayatna gndermelerin yapld, devlet-birey ilikilerinin, insanlarla toplumsal dzen

arasndaki atmalarn ne karld bu iirlerde, tarihin politik bir iir anlayyla ele alnmaktadr.
Aslnda kitleler adna yazlan bu iirler, szdizimi deformasyonu ve ok az kii tarafndan zlebilecek
szcklerden oluan sz varl gibi yapsal zellikleriyle, ynlara ulamay hedefleyen toplumcu
gerekilerden ayrlmakta ve elit bir okur kesimine seslenmektedir.
Hafz! Sence ocuklar
ieklerin koynunda uyumalyd deil mi!
Yedi kez grnmeyen denizin zerinde, iki ak deniz evliyas
Tabutta'tan skdar Sultanl'na bir konsol aynas tar. (Zambakl Padiah)
Ha, u bizim air Yahya mym? yerdeki demitir Talt Paa. (Anka)

Onun temalar iinde ocuk ve eitim de yer tutmaktadr. Daha nceki kitaplarnda gndermelerini masals
bir atmosfer iinde yakn ya da uzak gemie yapan air, 1973te yaymlad Devlet ve Tabiat ya da Orta
kiden Ayrlan ocuklar in iirler kitabnda, gndermelerini dorudan o gnn Trkiyesine yapmtr.
Karne zaman ok sk karlatmz evden kaan ya da intihar eden ocuk haberleri, gazete stunlarndan
karak onun iirinin ieriini oluturmulardr. Bu iirlerde, ocuklara yaplan kt muamele ve ezberci

eitim sistemi sosyal bir yara olarak ilenmektedir. Eitim sistemi bir btn olarak ele alnm ve eletiriler,
program ve retmen btnl iinde yaplmtr.
Buraya bakn, burada, bu kara mermerin altnda
Bir teneffs daha yaasayd
Tabiattan tahtaya kalkacak bir ocuk gmldr
Devlet dersinde ldrlmtr
Devletin ve tabiatn ortak ve yanl sorusu uydu:
-Maverannehir nereye dklr?
En arka srada bir parman tek ve doru karl:
-Solgun bir halk ocuklar ayaklanmasnn kalbinedir. (Mehul renci Ant)
Ey orta ikiden lerek ayrlan ocuklar! aslnda balayan
askerler tabiatta hl tramvaydan Sirkeci'de mi inerler?
ssne kalmam bir cenaze trenine gitmek iin. (Orta kiden Ayrlan ocuklar in iirler

Daha nce de belirrtiim gibi kinci Yeni, bilimsel gelimeler ve teknolojik bulular sonucunda arp kalan
ve sosyo-ekonomik ilikiler iinde alt st olan kent insannn iirini getirmitir. Yeni iir, kalabalk kentler
iinde yaayan; ama, hem dier insanlarla hem de kendisiyle yabanclaan bireyin iiridir. Yalnzln
verdii sebepsiz bir koku, bu iirlerin hkim temalar arasndadr:
Yalnzlk dnr bir zenci arkadaa (Yort Savul)
Senin niin dua ettigini
Unuttuun gibi sonradan
Bir peygamber de yalnz kalmaktan korkuyor
l bir iskambil oyununda mesele
Ama simdi
Adam ld. (skambil)

Ece Ayhan, ecinsel bir air olmas nedeniyle iirlerindeki cinsellikte sk sk ecinsellie gnderme
yapmtr:
Bir ncldr, semis yanls Kirmastorya. Krlr dsen
sodomitalar cihannma ve itlembikten.
Denizi geer sevisir. Arastrr parmaklaryla, bulur bir ut yeri.
Ltlar topluluguna katlr. (Knar Hanmn Denizleri)

Ece Ayhan, kendisinden nceki iirin birtakm verileri zerine yeni bir iir kurmaya alan kinci Yeni
iirinin en utaki sanatsdr. Onun iiri; biim, ierik ve dil bakmndan birtakm arlklar tasa da 1960
sonras iirimizi etkilemitir.
Not: Baz kaynaklarda ikinci iinde, baz kaynaklarca bamsz olarak alnan lk Tamer ve Kemal zer adl iki
air daha vardr. lk Tamer, SYM mfredatnca kinci Yenide, kabul edilir, Kemal zer edilmez. Ben, hacim
darl nedeniyle notlara kinci Yeninin ana damar dnda kalan bu iki airi -maalesef- alamayacam. Sizlerin
niversite notlarnz ya da ABT konu anlatml kitaplarnzda bu airlere -en azndan birka eserlerine- bakmanz
neririm.

Mavi Hareketi (Maviciler)

Atilla lhan, 'n 1952-1956 yllarnda kard derginin ad olan "Mavi" nin etrafnda toplanan Orhan Duru,
Ferit Edg gibi sanatlar oluturduu guruptur. Bu sanatlar, Serbest iir ( 1. Yeni, Garip iiri) Akm'na
ve Orhan Veli'ye kar km, airane bir sanat anlaynn temsilcisi olmulardr.

Daha sonra mavi dergisi zdemir Nutku'nun ynetimine geti ve Atilla lhan'n savunduu toplumsal
geekiliin (sosyal realizm ) szcs oldu. Dergi Nisan 1956'da kan 36. saydan sonra (son mavi)
kapatld.
Ahmet Oktay, Ylmaz Gruda, Bekir ifti, lk Arman, Gner Smer ve Ferit Edg gibi gen rencilerin
kard bir dergi olarak yayn hayatn balamt. iirin ve edebiyatn toplumsal sorunlar ele almasn, yeni
bir toplumsal gerekilik balatmak isteyen genler Atilla lhan'dan bu konuda destek ve yardm istediler.
Atilla lhan' yeni bir iir hareketinin kurulmas ynnde tevik etmeleri ve Atilla lhan'n bu dergide yaz ve
iirlerini yaynlamas Mavi iirinin balangc olmutur. Derginin kadrosunda: Attila lhan, zdemir
Nutku, Ylmaz Gruda, Ahmet Oktay, Demirta Ceyhun, Demir zl, Ece Ayhan, Tahsin Ycel gibi
isimler vardr.
Bu topluluun hedefinde Garip Akm ve Orhan Veli vardr. Garipilerin savunduu birok gre kar
karak Garipiler hareketin ve O. Veli'ye kar bir tutum izlediler. zellikle iirin ak olmas gerektii
anlay Maviciler tarafndan tamamen reddedilmiti. Maviciler iirin btnyle ak olamayacan, anlam
kapallnn iiri dzyazdan ayran nemli bir faktr olduu grndedirler. iirin basit olamayacan
zengin benzetmeli, ili, derin olmas gerektiini savunmulardr. airane bir sanat anlayn savunmulardr.
I Yeni irini, kuru, duygusuz, ahenksiz, sradan ve airenelikten uzak olmakla sulayan A. lhan, iirde
airanelie, duyguya, ahenge ve sanatkaranelie deer verilmesi gerektiini savunuyordu.
Atill lhan, Mavi dergisinde "Sosyal Realizmin Mnasebetleri yahut Balang" adl yazsnda Orhan
Veli, Oktay Rifat ve Melih Cevdet'i "bobstiller" diye nitelemitir. Ayn derginin yazarlarndan Ahmet
Oktay "Orhan Veli'nin Yeri" adl yazsnda "Orhan Veli eksik bir nc ve eksik bir airdi." hkmyle,
Garip akmnn sln anlatmt. Daha sonralar Mavi dergisindeki bu yazlardan hareketle bir yeni akm
saylmak istenmise de, bu gr rabet bulmamtr. Onlar Birinci Yeni hareketine kar ktklar iin bir
bakma kinci Yeni 'nin ncleri olarak deerlendirilmilerse de Atill lhan, buna da kar km ve I2.
Yeni"yi "yozlukla" itham etmitir.
Atill lhan, Trk iirinin "Batl ve Trk olabilen bir esthetique ( estetik ) bir bileime varabilme sorunu"
iinde olduunu, ancak nce Garip sonra II. Yeni iiri hareketinin iirimizi "yozlamaya" gtrdn
syler.
Mavi iirinde geleneksel iir zelliklerimize dair unsurlardanda faydalanld, yer yer itme , kafiyeye,iirde
Ahenge nem verildii grlr. Ritim ve duyguya deer veren Mavi iirinde halk iirimizde grlen i
seslerin, ikilemlerin, iirde ahenk'in kelime ve deyi tekrarlarnn kullanld da dikkati eker.
Fakat iirlerinde bu zellikler olan Atilla lhan'n bu tutumlar olduu gibi Mavi iirine mal etmek doru
deildir.
Mavicilerin belirli bir iir stili yaratamadklar, kayda deer bir kendine zg iir tarz veya teorisi
oluturamadklar, Garip iir ve airleri ile II. Yeniler ile polemik yapmaktan teye belirgin bir fark
yaratamadklar sylenebilir.

Hisar Dergisi ve Topluluu

Trk sreli yayn tarihinin uzun mrl dergilerinden biri olan Hisar, "fikir, sanat ve edebiyat dergisi"
ereve balyla, Ankarada yaymlanr. Hisar, 1940l yllarda zellikle Garip anlay yznden Trk
edebiyatnn gelenekle zayflayan ban yeniden glendirmek, yazdklarn sanat ve edebiyatseverlere
ulatrmak, edebiyat ortamna seviye getirmek, kk mazide olan t izgisinde eserler vermek, sosyalist
sanat anlayna kar bir sanat hareketi oluturmak gibi amalarla kar.
Topluluun kurucular ve savunucular Munis Faik Ozansoy, lhan Geer, Mehmet narl, Halil
Soyuer, Bekir Stk Erdoan, Gltekin Smanolu, Mustafa Necati Karaer, Fikret Sezgin, Yahya
Benekay, Hasan zzet Arolat, Osman Fehmi zelik'tir.

Hisarclar gelenekidir, gelenee baldr. Yenilie, Batya kar deillerdir ama Trk iir geleneinin
yklmasna kardrlar. l, uyak ve gelenekten gelen nazm biimlerini kullanrlar. Sanatn ideolojinin
emrine girmesine kar olduklar iin Marksizm ve komnizme de kar kmlardr.
Milli deerlerin yaatlmasn arzu ederler, ar ve tutucu deillerdir. Trk kltrne, diline, iirine,
edebiyatna emei gemi deerlerin yaatlmasn isterler. Hem Nazm Hikmetin balatt toplumcu
gereklie, hem Orhan Velinin Garip hareketine, hem de kinci Yeni iirine kardrlar.
Radyo Hisar Saati programnda sanat grlerini aklamlardr. Hisar dergisinin 113. ve 114. (Mart
1967) saylarnda bu grler yaymlanmtr:
a. Sanatnn Dili Yaayan Dil Olmaldr. Aksi takdirde, ister eski, ister yeni olsun l kelimelerden doan
her eser yeni nesilleri birbirinden ayrr.
b. Sanat Bamsz Olmaldr. Zira onun eseri siyasi sistemlerin de, ekonomik doktrinlerin de propaganda
arac deildir.
c. Sanat Milli Olmaldr. nk kendi milletinden kopmu bir sanatn milletler aras bir deer kazanmas
beklenemez.
d. Sanatta Yenilik Esastr. Ne var ki bu yenilik eskinin ret ve inkr eklinde yorumlanmamaldr.
lhan Geer (1917 2004)
Daha ok duyguya yaslanan iirler yazmtr. iirleri dnda eletirileri de vardr. Uzun yllar Hisar
dergisinin yaz ileri mdrln yapmtr.
iir: Byyen Eller, Belki, Yeil a, Hzzam Beste
Munis Faik Ozansoy (1911 1975)
Hisar dergisi evresine girerek burada bayazlar yazmtr. Bir duygu airi olarak, Yahya Kemal Beyatl ve
Ahmet Hamdi Tanpnardaki iir zevkini yakalamaya almtr.
iir: Byk Mabedin Eiinde, Hayal Ettiim Gibi, Yakar, Bir Daha, Zaman Saati, Yaknma, Kaybolan
Dnya, Dndn Gibi
Yavuz Blent Bakiler (1936 )
Geleneksel iirimizin z ve ekil zelliklerini kendi iir potasnda eriterek kiiliine kavumutur.
iirlerinde, Anadoluya, Anadolu insanna eilmi, onlarn sorunlarn yapc bir tavrla dile getirmitir. Milli
ve manevi deerlere bal kalmtr.
iir: Yalnzlk, Duvak, Seninle, Harman
Gezi Yazs: skpten Kosovaya, Trkistan Trkistan
Mehmet narl (1925 1999)
Lise rencisi hem aruz hem de hece vezniyle iirler yazmtr. Sade, yaayan Trke ile kiisel ve milli
meseleleri anlatr.
iir: Gne Rengi Kadehlerle, Gerek Hayali At, Bir Yeni Dnya Kurmuum
Deneme ve makaleleri: Halkmz ve Sanatmz, Sylemek Yarar, Sanat Dostlarm
Gltekin Samanolu (1927 )
Hisarn kurucular arasndadr. Hatralar ve birtakm yaantnn ilham ettii kapal duygular anlatt
iirlerinde saadeti arar.

iir: Alacakaranlk, Uzun Vuran Glge

Mustafa Necati Karaer (1929 1995)
Hisarn kurucular arasndadr. Halk edebiyatna ilgi duymutur. Gelenekten de geni lde faydalanan
sanat dile hkimdir. Kerem ile Asly yeniden yazmtr.
iir: Sevmek Varken, Gvercin Uurtmak, Kular ve nsanlar, Ses Mimarlarndan
Bekir Stk Erdoan (1926 )
Aruz ve hece lsn kullanm, Divan ve halk iirinden yararlanmtr. Rubai trndeki iirleri Hisar
dergisinde kmtr.
1965te Deniz Harp Okulu Mar, 1973te 50. Yl Mar, 1981de 100. Yl Mar, 1998de 75. Yl Mar ile
birincilik dlleri kazand.
iir: Bir Yamur Balad, Yalan Dnya, Dostlar Bana
Cokun Ertepnar (1914 2006)
Bir ocuk kadar masum duygularn, retmenlik izlenimlerini tertemiz bir Trke ile iirlerine yanstmtr.
iirlerinde memleket sevgisi, bar, kardelik, dostluk gibi konular ilemitir.
iir: Dnlmez Zaman in, Tek Adam, Kaderden Yana, Mevsimlerin tesinden, Gzel Dnya, u Dalar
Bizim Dalar, Zaman Bahesinde, Destan Atatrk, Kk Dnyamn inden, Dorukta Rzgr Var,
Sevginin Yedi Rengi
Hisarclardan rnek iirler:
Gzlerimde Ankara ttyor
Masmavi gkleri vurmu ufkuma
Gndz hayalime gece ryama
Ankara'nn eflatun ta
Babamn krlam ba
Ve dost yzl sokaklar giriyor
Gzlerimde Ankara ttyor
(lhan Geer-Gzmde Tten ehir)
Gurbet heybemdir meinden
Dar gelir kmaz bamdan! Ben kaarm; o peimden.
Tutar memleket memleket...
(Bekir Stk Erdoan-Memleket)
Ben Antepliyim, ahinim aam.
Mavzer omuzuma yk.
Ben yumruklarmla dveceim.
Yumruklarm memleket kadar byk.
Hey, hey!
Yine de hey hey!
(Yavuz Blent Bakiler-Antepli ahin)
Gnlmde daima yeni bir yol hazrl,
Her lahza baka beldelerin itiyak var;
Yldzlarn, ayn bile hasret bakt
ller, denizler, engin ufuklar ve yaylalar
(Yollarda-Munis Faik Ozansoy)

kinci Yeni Sonras Trk iiri (!960-1980)

kinci yeni sonras iir 1980e kadar ve 1980den sonra olmak zere iki aamada incelenir. 1980e kadar
Trk iirinde iki ana damar hkimdir: Toplumcu/Marksist iir ve slami Sylemi ne Alan iir.
1960 Darbesi ile birlikte glenen sol, 1960-1980 dneminde Marksist iirin Trk edebiyatnda slami
syleme gre daha ne kmasna zemin hazrlamtr. imdi bu iki dnemi genel hatlaryla inceleyelim.
a) Toplumcu/Marksist iir:
27 Mart 1960taki askeri darbe ile sol ideoloji daha rahat bir hareket imkn bulur ve edebiyatta da hzl bir
propaganda faaliyetine giriir. 1960l yllar, tm dnyada olduu gibi (68 Kua) Trkiyede de zgrlk
hareketlerinin en youn olduu yllardr. Bu dnemde sava kartl, hippilik, zgrlk, renci hareketleri
gibi dnyay ve entelektelleri etkileyen eitli olaylar olmu, Marksizm yeniden g kazanmtr.
Trkiyede ise Nazm Hikmetin eserleri yeniden yaymlanmaya balam, Deniz Gezmi, Mahir ayan
gibi idollemi baz kiilerin de etkisiyle Trkiyede Marksist anlay ve edebiyat yeniden glenmeye
balamtr.
Bu dnemde bireysel mcadeleyi yetersiz bulan kiiler, zm rgtlenmede ve kapitalist dzen karsnda
Marksist bir sylemde bulurlar. Kimi Marksist sanatlar da bu kimliklerini iir araclyla ortaya koyar.
deolojik anlayn hayatn her alanna sindii 1960 sonrasnda sol kimlikli iir de yeniden bir moda haline
gelir. Fakat bu sefer Marksizm yalnzca bir "dava" olarak deil bir "eylem" olarak da vardr. Bu dnemin
birok sanat ayn zamanda TKP, TB, TKKO, DEV-SOL, DEV-GEN gibi rgtlerde aktif yedir
Bu dnemin toplumcu gereki/Marksist airleri genellikle Yeni Gerek, Halkn Dostlar, Militan, And,
Yry, a, Yansma gibi dergilerde iirlerini yaymlarlar.
Bu ikinci Marksist kuak, poetik/estetik anlamda da Nazm Hikmet ekolnden farkl olarak, kinci Yeni'nin
iire getirdii tm almlar kucaklarlar. kinci Yeni kadar olmasa da anlam iirde ikinci plana atp radikal
imgeler kullanmak, yer yer sz dizimini bozmak gibi modernist iir anlayyla Marksizm ideolojisini
bulutururlar. Bu da onlar ilk kuak toplumcular gibi Nazm Hikmet taklidi olmaktan kurtarr, zgn bir
syleyie ulamalarn salar.
Her ne kadar estetik adan ilk kuaktan bir hayli nde olsalar da ikinci kuak Marksist/toplumcu iirde de
ideolojik dnsel ilev poetik kayglardan nce gelir. Bu iirin de belli bal izlekleri vardr: Yerleik
dzene bakaldr, retim ilikileri, makineleen/endstrileen toplumda ii haklar, diyalektik dirili,
kentleme problemleri, snflar aras atma, komnizm/sosyalizmle zm nerileri.
kinci Yeni sonras Marksist iir, 1980 Darbesinin sol dnceye kar sert tavr ve yasaklar nedeniyle 1980
sonras gcn yitirmitir. Geri, 1980 sonras tm ideolojik yaklamlar iirden dlanmtr. 1980 sonras
airler iirde ideolojiyi reddedeceklerdir. Bunu, 1980 Sonras balnda ksaca ele alacaz.
1960 Kua olarak da adlandrlan Ataol Behramolu, smet zel, Nihat Behram, Refik Durba, Sreyya
Berfe gibi airler kinci Yeni sonras Marksist iirin temsilcileridir.
smet zel (1944) : Bir sre Siyasal Bilgiler Fakltesi'nde renim grdkten sonra, Hacettepe niversitesi
Fransz Dili ve Edebiyatndan mezun oldu. 18 yl Devlet Konservatuarnda Franszca okutmanl yapt.
iir hayatna kinci Yeni akmnn iir estetiiyle balam; iirlerindeki imgeleri lirik bir tarzla dile
getirmitir. Ataol Behramolu ile Halkn Dostlar dergisini karr. iirlerini ve yazlarn dnemin nemli
dergileri olan Devinim, Papirs, Yeni Dergi, Dirili, Mavera, Dergahta yaymlar.
1969 ylnda byk yanklar uyandran ikinci kitab Evet syanda toplad iirleriyle 1960 sonras
toplumcu iirimizin nde gelen airlerinden olmutur. 1970e kadar Marksist grle iirlerini
oluturmutur.

Alanlara ok bilenmi yreim alanlara

vurulsun ksleri u gavur sevdamzn
vursun isyann bacs olan kanm karanla
Zlkf de vursun.
Yzne ay krklar arpp uyansn sevdiim. (Evet syan)
Benim rengimle kim yarabilir
sancm kimler altedebilir ben halka baknca?
Ben ki kazdm, kredim, ellerimle boalttm geceyi
yldzlar, hzn ordan frlatp attm,
sonra ordan frtnal bir tzeyle halka baknca
yeniden yaralandm dnya rmaklarndan. (Yaatan)

smet zel, 1970 sonrasnda ise Ament iiriyle slami syleme ynelmi; mistik bir gr
benimsemitir.
anlar sustu ve fakat
binlerce yln yabancs bir ses
dedi minarelere:Tanr uludur Tanr uludur
polistir babam
Cumhuriyetin bir kuludur

Hayat
drt eyle kaimdir, derdi babam
su ve ate ve toprak.
Ve rzgr.
ona kendimi sonradan ben ekledim
piirilmi amurun zifiri korkusunu
ham yrein ptrlerini getim
gvdemi alemlere zerkederek
varoldum kayrasyla Varedenin
eref-i mahlkat
nedir bildim. (Ament)

nsanlarn temel sorunu olan yabanclama, bakaldr, bunalt ve zgrlk gibi sorunlar iirlerinin temasn
oluturmutur. Snrlar ihlal edilen modern insan adna dnyaya bakaldrmtr.
Haytann biriyim ben, bunu bilsin insanlar
ruhumun peindedir zaptiyeler ve maliye
kara ruhlu der bana grevini aksatmayan kim varsa
laboratuvarda alanlara sorarsanz
ruhum sahte
evi Nepal'de kalm
Slovakyal salyangozdur ruhum
snflar dorudan geip
gerekleri gren genlerin gznde (Celladma Glmserken)

iir: Geceleyin Bir Kou, Evet syan, Cinayetler Kitab, Celladma Glmserken, Erbain , Bir Yusuf Masal,
Of Not Being A Jew
Deneme, Sylei, Mektup: Mesele, iir Okuma Klavuzu , Zor Zamanda Konumak, Talar Yemek
Yasak, Bakanlar ve Grenler, Faydasz Yazlar, Surat Asmak Hakkmz, Tehdit Deil Teklif, Waldo Sen
Neden Burada Deilsin?, Cuma Mektuplar, Neyi Kaybettiini Hatrla, Gen Bir airden Gen Bir aire
Mektuplar, Tavann Randevusu, Krk Hadis, Henry Sen Neden Buradasn?, Kaln Trk, enebazlk , airin
Devriye Nbeti (6 kitap)
Ataol Behramolu (1942) : Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Rus Dili ve Edebiyat
blmn bitirdi. . 1975'te kardei Nihat Behramolu'yla birlikte "Militan" dergisini kurdu. Genlik dnemi
iirlerinde Orhan Veli, Attil lhan ve kinci Yeni iirinin ortak zellikleri etkin. Gerek iir kimlii 1965-

1971 arasnda Papirs, iir Sanat, Yeni Gerek, Yeni Dergi ve Halkn Dostlar'nda kan iirleriyle olutu.
Bu iirlerde toplumcu, etkin bir edebiyat anlaynn rnekleri yer ald.
niversite yllarnda Ataol Grus takma adyla mahalli gazete ve dergilerde yaymlanan iirleriyle
tannmtr. mgeci iir anlayndan toplumcu iire geerek siyasal dnceleri de iirlerinde eritmitir.
Halkn Dostlar dergisini smet zelle karmtr. Rus edebiyatndan birok eseri Trkeye evirmi; Asya,
Afrika Yazarlar Birlii Lotus dln almtr.
Usanp sevimekten bir ermeni general
Atvermi kendini senmiel kulesinden
Bir ocuk ki perken uzanr annesinden
O ocuu boynundan asvermeli derhal
nk smyor ocuk koskocaman adama
nk tuhaftr biraz, ocuk olmak eskiden
Sahi, civcivler vard-bazen anlatr annem
Ne gzel bkermiim boyunlarn ama (Bir Ermeni General)

iir: Bir Ermeni General, Bir Gn Mutlaka, Yolculuk zlem Cesaret ve Kavga iirleri, Ne Yamur Ne
iirler, Kuatmada, Mustafa Suphi Destan Drtlkler, yi Bir Yurtta Aranyor, Eski Nisan Trkiye
zgn Yurdum, Gzel Yurdum, Kzma Mektuplar, Bebeklerin Ulusu Yok, Sevgilimsin, Yaadklarmdan
rendiim Bir ey Var, Beyaz pek Gibi Yad Kar, Ak ki Kiiliktir, Ak, Gizlice Sevgilim, Bu Ak Burada
Biter, ki At, Okyanusla lk Karlama, Hayata Uzun Veda
Deneme Dzyaz: Yaayan Bir iir, iirin Dili-Anadili, Mekanik Gzyalar, Nazma Bir Gz elengi,
Karde Trkleri
SREYYA BERFE(1943): Asl ad Hikmet Sreyya Kanpaktr. nceleri kinci Yeni akm iinde yer
aldysa da, sonradan halk iirinin yolundan giden baka araylara yneldi. 1960 kua airleri arasnda
sayld. ocuk kitaplar da yazan Berfe, aralarnda 1966'da ald ve tannmasn salayan Trkiye Milli
Talebe Federasyonu Kltr Yarmas iir Dal Birincilik dl'nn (Kasaba iiri ile) de bulunduu eitli
dller ald. Ayrca metin yazarl yapmaktadr.
iir: Gn Ola , Savrulan, Hayat ile iir, Ufkun Dnda, iir almalar, Ruhumun, Kalfa, Nbiga, Seni
Seviyorum, Foklar Syledi Ben Yazdm, krk
ocuk Kitaplar: lkokullar in Matematik, ocuka, Eksik Alfabe
te yaral insanlarn fotoraflar
te yangndan karlan ocuk cesetleri
Bu, savam bir atlnn sakat kalan aya
Bu kesik kol, nemsiz bir i kazas
Kime bakyorsun
te bacandan alnan para kemik
te bombardmandan sonraki yarallar
Bu, snr geemeyenin ald yara
Bu yarm adam, kk bir ikence hatas (Nereye Bakyorsun)

Refik Durba (1944) : lk iiri zmir'de Ege Ekspres gazetisinin sanat sayfalarnda yaynland. Devinim,
Gsteri, Sanat Olay, Soyut, Papirs gibi dergilerdeki iirleriyle dikkat ekti. Arkadalaryla birlikte 19621964 arasnda "Evrim" dergisini, 1967'de de Alan 67 dergisini yaynlad. 1971'de ilk iirlerini Ku
Tufan adl iir kitabnda toplad. kinci Yeni esintisi ile balad iir yaam, zamanla toplumcu ynelim
kazand. Kendine zg dili ve benzetmeleriyle, batan beri tavrn ve varln keskinletiren, anlam kadar
biime de nem veren iirler yazd. arlarn, ii kzlarn, pazar yerlerinin, ay evlerinin dnyasn
yanstan air olarak tannd. iirinde gnlk konuma dili iine ustaca serpitirilmi eski szckler de
kulland.

iir: Ku Tufan (1971), Hcremde Ay, rak Aranyor, aylar irketten, Nereye Uar Gkyz, Siyah
Bir Acda, Bir Umuttan Bir Sevinten, Mehul Bir Ak, Adresi Uurum, Geti mi Geen Gnler, Menzil,
Kimse Hatrlamyor Nereye Uar Gkyz, ki Sevda Arasnda Kara Sevda, Tilki Tilki Saat Ka, Dler
airi, stanbul Hatras
ocuk Kitab: Yedi klim, Drt Bucak, Krmz Kanatl Kartal, Denizler Sincab
simit satarm susaml
buyur tanesi lira
bana kalan ter yorgunluk
anlamazm ne itir bu (aylar irketten)
Elim sanata der usta
Dilim kfre, yreim acya
lm hep bana
Bana m der usta?
Sevda ne yana der usta
Hicran ne yana
Yalnzlk hep bana
Bana m der usta? (rak Aranyor)

Can Ycel (1926-1999): iirlerinde argo ve mstehcen szlere ok sk yer veren, bu nedenle zaman zaman
dikkatleri zerine ekip kouturmaya urayan Ycel, ilk iirlerini 1950 ylnda `Yazma` adl kitapta
toplamtr. Can Ycel, talama ve toplumsal duyarlln ar bast iirlerinde, yaln dili ve bulular ile
dikkati ekti. Can Ycel'in ilham kaynaklar ve iirlerinin konular; doa, insanlar, olaylar, kavramlar,
heyecanlar, duyumlar ve duygulardr. iirlerinin ounda sevdii insanlar vardr. Can Ycel ayrca Lorca,
Shakespeare, Brecht gibi nl yazarlarn oyunlarndan eviriler yapt. Shakespeare evirileri (Hamlet,
Frtna, Bir Yaz Gecesi Ryas) aslna tam olarak bal kalmasa da son derece baarldr. Shakespeare'in
nl 'to be or not to be' szn Bir ihtimal daha var, o da lmek mi dersin eklinde Trkeletirmitir.
1959'da ilk basks yaymlanan Her Boydan adl kitabnda dnya airlerinin iirlerini serbest ama ok
baarl bir biimde Trkeye evirmitir.
iir: Yazma (1950), Her Boydan (1959, eviri iirler), Sevgi Duvar (1973)Bir Siyasinin iirleri (1974),
lm ve Olum (1976), iir Alay (1981, ilk drt iir kitab), Renghenk (1982), Gkyoku (1984), Canfeda
(1985), ok Bi ocuk (1988), Ksa Devre (1990), Kuzgunun Yavrusu (1990), Gle Gle-Seslerin Sessizlii
(1993), Gezintiler (1994), Maaile (1995), Seke Seke (1997), Alavara (1999), Meknm Data Olsun (1999)
Dzyaz: Dznden, Ve Candan Yazlar
baka trl bir ey benim istediim
ne aaca benzer, ne de buluta
buras gibi deil gideceim memleket
denizi ayr deniz,
havas ayr hava..
bir baka yolculuk dalndan dmek yere
yaadndan uzun (Baka Trl Bir ey)
En uzun kouysa elbet Trkiyede de Devrim,
O, onun en gzel yz metresini kotu
En sekmez lverin namlusundan frlayarak...
En hzlsyd hepimizin,
En nce gsledi ipi...
Acyorsam sana anam avradm olsun,
Ama ak olsun sana ocuk, ak olsun! (Mare Nostrum)

Nihat Behram (1946): 1975'te aabeyi Ataol Behramolu ile birlikte Militan dergisini ve 1979'da Ylmaz
Gney ile birlikte Halkn Dostlar dergisini kard. 1972'de kard ilk iir kitab olan Hayatmz stne
iirler kitab yasakland ve yazdklarndan tr 12 Mart Dnemi'nde iki yl askeri cezaevinde tutuklu
olarak yatt.
ehirler, kasabalar, snf atmas, mcadele, hapishane gnleri, 68 Kua, Deniz Gezmi, sol rgtler ve
sosyalizm iirlerinin temel konular arasndadr. iirlerinde propaganda iir ierii hkimdir.
iir: Hayatmz stne iirler, Frtnayla Borayla Denenmi Arkadalklar, Dve Dve Yrnecek,
Hayat Tututuran Aclar, Irmak Boylarnda Tura Seslerinde, Savrulmu Bir mrn Gnlerinde, Ay I
Yana Yana, Yine de Glmseyerek, Cenk eitlemeleri, Kundak, llerimiz, Ayaklanma ars, Ya
Osmanlya Dn Ya Sosyalist Cumhuriyet Mitingi (2009)
Roman: Gurbet (1987), Lanetli mrn Krlanglar (1991), Kz Ali (1998)
ocuk kitab: Kuyruu Zilli Tilki (1979), Gs Knal Sere (1980)
An: Daraacnda Fidan (1976), Ser Verip Sr Vermeyen Bir Yiit (1977)
geen yaz-hatrlarsnilk meyvasn veren bir fidandan
ham zerdaliler toplayp
uzun yollar boyunca
esaret ve zafer stne
marlar sylemitik
yaadn gnlerin hesabn soranlara
bildiin marlar sylemeyi unutma (Hapishanedeki Arkadama)

Ahmed Arif (1927-1991) : Asl ad Ahmet naldr. iirleri Beraber, nklp Genlik, Meydan,
Militan, Kaynak, Seilmi Hikyeler, Soyut, Yeni a, Yeni Ufuklar, Yeryz dergilerinde
yaymlanmtr. Toplumcu Gereki iirin usta airlerinden olan Ahmet Arif, lirik ve epik konulu ada
iirler yazmtr.
Geleneksel iirimizin zelliklerinden de yararlanan serbest iirleri ile tannan airin iirlerinde Nabi, Pir
Sultan, Krolu, eyh Bedrettin gibi isimlerin izlerini de bulmak mmkndr.
Ahmed Arif, Dou Anadolu insann yoksulluunu, Diyarbakr ocukluk gnlerinden gelen anlk anlarn
iirlerinde malzeme olarak ilemi, yoksulluu ve yoksullarn bebeklerini scak ve sevgi dolu bir duyarllkla
ele almtr. iirinin malzemesini bu lirizmin iinde insan, ocuk, memleket zlemi, temalar iinde
yourarak ilemitir. Hem iirleri hem de gazete ve dergilerde yaymlad dzyazlaryla da, 1950 kua
olarak anlan air; yazar ve romanclar zellikle slubu ile etkilemi bir airdir.
iirlerinde ezilen insanlarn dertlerini dile getirmi, hakszlk adaletsizlik, eitsizlik gibi temalar zerinde
durmutur. Ezilenlerin kardelii, hapishane ve hapishanedeki gnler iirlerinde rastlanlan dier nemli
temalardr. iirlerinin topland tek kitab Hasretinden Prangalar Eskittim 1968'de yaynlanm sol
evreler tarafndan ok sevilmi 18 bask yapmtr.
iirlerinin pek ou bestelenmi, Ahmet Kaya, Grup Baran, Zlf Livaneli, Fikret Kzlok, Edip Akbayram ,
Alaaddin Us , Cem Karaca, Moollar ve Grup Kzlrmak tarafndan ark haline getirilmitir.
Haberin var m ta duvar?
Demir kap, kr pencere,
Yastm, ranzam, zincirim,
Urunda lmlere gidip geldiim
Zulamdaki mahzun resim.
Grmecim yeil soan gndermi

Karanfil kokuyor cigaram

Dalarna bahar gelmi memleketimin (Haberin Var m)
Seni anlatabilmek seni.
yi ocuklara, kahramanlara.
Seni anlatabilmek seni,
Namussuza, halden bilmeze,
Kahpe yalana. (Hasretinden Prangalar Eskittim)

Kemal zer (1935-2009): stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde Trk Dili ve Edebiyat okudu.
Yazlar, henz renciyken yaymlanmaya balad. niversiteden arkadalaryla birlikte, 1956-1960 yllar
arasnda a dergisini kard. iir Sanat dergisini 1966-1968 yllar arasnda yaynlad. 1972den itibaren
yaymlanmaya balanan Yeni a Dergisinin kurucular arasnda bulundu. lk dnemlerinde kinci Yeni
Hareketi iinde yer ald. Daha sonra toplumcu gerekiler arsnda yer ald.
Dnyaya yeni bir bak ve ona bal olarak yeni bir sanat anlayyla yazd iirler eitli yanklara neden
oldu. Eletirmenlere gre, bu dnemde, gndemdeki toplumsal ve siyasal olaylarn yan sra sz konusu
olaylar karsnda insanlarn duygu, dnce ve tepkilerine tanklk etti. Toplumcu gereki eilimi 19701980 yllar arasnda yaymlanan 4 eserine hakim oldu. Bu kitaplar izleyen iirlerinde yeni boyut ve ilgi
alanlarna alm arzusu gzlendi. 1983te yaymlanan Araya Giren Grntlerde 12 Eyll dnemine
ilikin tankln sergiledi.
iir: Gl Yordam, l Bir Yaz, Tutsak Kan, Kavgann Yrei, Yaadmz Gnlerin iirleri, Sen de
Katlmalsn Yaam Savunmaya, Geceye Kar Sylenmitir, Kimlikleriniz Ltfen, Araya Giren Grntler,
Snrlamyor Beni Sevda, nsan Yznn Tarihinden Bir Cmle, Bir Ad Gurbet, Onlarn Sesleriyle Bir Kez
Daha, Sevdal Buluma, ada ve Boyun Emeyen, XX. Yzyldan Duvar Kabartmalar 1-2 (2000)
yk: Baba ile Kz (1999)
Deneme: Umut Edebiyat Yedi Canldr, Ac len, Gn Olur Sze Yazlr, Yaadmz Gnlerin Yazlar
Benim Ellerimi Al, Benim Gzlerimi Kullan , Bendeki Grntler, iiri Sorgulayan Yazlar
Alklar, yryoruz, alklarla yryoruz
suskunlua yenilmemi ellerin lyla
her avuta bir kanat, konup kalkan bir kanat
- zlmesi bir dmn, boanmas bir zincirin yryoruz sokaklar arparak sokaklara
arparak, nlatarak alanlarn kentlerin (Alklarla Yryoruz)
Yrdn vakit seninle birlikte yrsn diye kentlerdeki darack sokaklar,
geni alanlarna ksn diye alnterinin,
yrdn vakit deisin diye dnya
ve yaam mutlu bir trk olsun diye
dalarda tek tek yaklan bu ateler. (Bildiri)

Arif Damar (1925-2010) : iir yazmaya orta birinci snf rencisi iken balad. Bir mddet Arif Barikat
takma ismiyle toplumsal gereki anlayta iirler yazd. 1958 ylnda stanbul Bulutu adl kitabyla
Yeditepe iir Armaan'n Cemal Sreyya ile birlikte ald. Sonralar kinci Yeni airlerinin yannda, imgeye
arlk veren bir air olarak grnd. 1985 ylnda Melih Cevdet Anday ile ortak imza att Yamurlu
Sokak adl roman yaymlad.
iir: Gnden Gne, stanbul Bulutu (1958), Kedi Akl (1959), Saat Sekizi Ge Vurdu (1962), Seslerin Ayak
Sesleri (1975), Alc Kuu Kardeliin (1976), lm Yok ki (1980), Ay Ayakta Deildi (1984), Ac
Ertelenirken (1985), Yoksulduk Dnyay Sevdik (1988), Eski Yamurlar Dinliyordum (1995)

ok mu yaamtm az m lmek hakkm myd yl varken akamlara

Bu kedi nerden kt demeyin kap aralkt ben braktm da
Okayacak bir ey ister ellerimiz kendi scaklnda
Ypranyordu kt kadnlarda akm pis karanlklarda (Kedi Akl)
Alamay bilmiyor Vietnam
iir ne ki
Gzya
ocuklar domadan ldrlyor
Git Vietnam'da ana ol (Vietnam)

b) slam Ynelim/Mslman Duyarl Olan airler:

Cumhuriyet dneminin ilk yllarndaki anti-slami uygulamalar nedeniyle sesi kslan ve Necip Fazl/Sezai
Karako izgisinde ilerleyen slami ynelim, toplumun 1960 sonras eski deerleri yeniden sorgulama
ortamnda g kazanr. Toplumcu gerekileri de ilgilendiren modernizm, kentleme, eitsizlik,
yabanclama gibi kavramlar bu eilimdeki airlerin de sorunudur fakat bu airler kurtuluu Marksizmde
deil slamda ararlar.
Manevi bir ierii yeni bir sylemle birletirmeyi amalayan slami ynelimin beslendii en nemli airler
Necip Fazl ve Sezai Karakotur. Marksist airlerin Nazm Hikmete atfettikleri deerlerin neredeyse
tamam slami eilimli airler tarafndan bu iki sanatya atfedilmitir.
slami sylem airlerinin eserleri militarist/eylemci bir kimlikte deildir. Onlar daha ok itenci/eylemci bir
anlayla iirler kaleme alrlar. Marksist airlerdeki diyalektik materyalizm anlay nesneyi, somutu ne
alr ve iirini bu k noktasndan hareketle kurar. Bu sebepten tr Marksist iir yer yer alanlara,
meydanlara alma, militarist bir syleme bavurma, metafizii reddetme eilimindedir. Fakat slami algs
daha ar basan airler gerek Necip Fazl mistisizminden gerekse slam kltrnden hareketle iirlerini isel
(yer yer gizemci) bir anlayla, somut kadar soyuta yaslayarak kurarlar.
Bu dnem slami dnem airlerini Marksist airler gibi belirli dergiler etrafnda kmelemek pek mmkn
deildir. Bu airler belirli dergiler etrafnda kmelenmektense bireysel anlaylarn bamsz olarak
srdrmeyi tercih etmilerdir. Yine de Dirili, Byk Dou, Dergh, Mavera gibi dergileri slami
ynelimin nemli dergileri saymak mmkndr.
slami ynelimli airler de tpk Marksist airler gibi kinci Yeninin dile ve anlama getirdii byk
almdan etkilenmiler, iirlerinde yer yer kinci Yeniye yakn batk imgeleri tercih etmilerdir. Bu anlay
da iirlerini tekdzelikten kurtarm, zgn imgelerle farkl iirler olumasna zemin hazrlamtr.
Cahit Zarifolu 1940-1987) : kinci Yeni tarzndaki iirleriyle tannmaya balayan Zarifolu, slami
kaynaklara ynelmesiyle onlardan ayrlan bir duru sergiler. Erdem Beyazt, Akif nan ve Rasim
zdenrenden oluan bir arkada evresi iinde edebiyatla ilgilenir. Bu arkadalaryla birlikte Mavera
dergisini karr.
Zarifolu, kendisine zg iiriyle tannd. Tandklarnn deerlendirmelerine gre ie kapank, dalgn, zeki
ve olduka inat birisidir. Zarifolunun iiri dtan ok ie dnk bir anlatma ynelmi, daha ziyade
ferdiyeti bir air zellii gstermitir. Buna ramen iirlerinde bariz bir toplumsal duyarlk vardr.
Toplumsal konular dahi kendi i dnyasndaki yansmalarla dile getirmitir. rpertileriyle, hayretle
balayan iiri metafizik rpertiyle bilgelie ular. Hikye, roman ve gnlk trnde yazd kitaplarnda da
iirsel bir zellik bulunur. ocuklar iin yazd kitaplarda fantezi ile olaanst gerekler dnyas ile
hayaller dnyas i ielik gsterir.
Zarifolu'nun iirleri, kapal bir anlatma sahip ama her dize zerinde zenle durulmu bir titizlik yanstr.
Dizlerdeki mesajn kapal sembollerle ifade dilmesi bakmndan Behet Necatiilin iirlerini andran bir
niteliktedir. iirlerin de Fazl hsn Dalarca, Cemal Sreya'ya, Ece Ayhan ve Sezai Karako'a yakn, daha
ziyade 2. Yeni iirine yatkn zellikler gstermektedir.

iirlerinin Alman air Rilke'nin iirlerine de benzetilmesi zerine Rilke'yi okuma ihtiyac hissettiini ifade
eden air kendine zg slubu ve scak sevecen iir dili ile dikkat eker. Toplumsal konulara duyarl slamc
kesimlerin hissiyatn duyumsatan ve aktaran savalar, yoksulluk ve zulm iindeki Mslmanlar iin
tad aclar tema olarak ileyen Afganistan iin yazd ok sayda iir olduu iin bir vakitler
Afganistan airi olarak ad kan bir airdir.
Yasin okunan tts tten arlardan
Geerdi babam
Banda yamur halkalar
Anam yeil hrkalar grrd dnde
Daha ilk gzelliinde
Alnn iki dan arasna germi
Bir devin gsne benzer
Gsnden dualar geermi (aret ocuklar)
Akn bin gzl devasa bir ba imi
Vur herbirini uykulardan sohbetin
Dinlen ey Zarif bilatedbir ok szn atn
Bu krk aklla ne crettir yaptn (Menziller)

iir: aret ocuklar, Yedi Gzel Adam, Menziller, Korku ve Yakar

Hikaye:ns
ocuk Hikayeleri: Sereku, Katraslan, Aakakanlar, Yrekdede ile Padiah, Kk ehzade, Motorlu
Ku, Kularn Dili
ocuk iirleri: Glck, Aaokul (ocuklara Afganistan iirleri)
Roman: Sava Ritimleri, Ana
Gnlk: Yaamak
Erdem Beyazt (1939-2008) : iirlerinde mcadeleci ve destans bir sluba sahip bir air olan airin
iirlerindeki slm dnceler btn iirlerine yaylmtr. iirleri A (K. Mara), k (Ankara), Yeni
stikll, Byk Dou, Dirili, Edebiyat, Mavera ve Yedi klim dergilerinde yaynlanmtr.
Maveraclar denilen iir topluluunun ve Mavera dergisinin kurucu airlerindendir. Akabe yaynlarnn da
kurucularndan olan air serbest l ile slami dnceleri nde tutan, bir airdir. iirlerinde geleneksel iire
yakn ama daha ziyade serbest l ile yazan bir airdir. Duru sade anlalr bir iir dili kurmutur. Sosyal
fayday nde gtren air, iiri slami dnceleri ve duygular ifade eden bir ara olarak dnmtr.
Benimsenmi deerler dnyasndan uzaklaan, uzaklatka yalnzlaan insanlarn slami duyarlln
anlatr. iiri dnceleri iin bir iletim vastas olarak grm, iir yazmaktaki esas gayesi fikirlerini ve dini
duygularn okurlara ifade etmek olarak dnmtr.
iir: Sebep Ey, Risaleler
Ey bir emre hazrlanan simsiyah gecede
Karanl emip emip de gebe kalan
Ey her depremden sonra biraz daha dorulan
Herkesin
Veba girmi bir ehrin hem halk
Hem seyircisi olduu bir gnde
Ey dt yerden kalkmaya hazrlanan lke.

Her damlas bir zafer mjdecisi

Bir posta eri gibi
Yamur yzmze deince
kacaz yola.
kacaz yola
Hesap gn gelince
Yamur yzmze deince
Gne bir mzrak boyu ykselince. (Dirili Risalesi)

Ebubekir Erolu (1950): lk iiri Yeni Adm dergisinde kt, Dirili dergisinde yaymlad iirlerle (196979) adn duyurdu. iir ve yazlar ounlukla Dirili, Edebiyat, Yneliler, Gergedan, Kitap-lk dergilerinde
yaymland. lk kitab, Kuluk Saatleri 1974 ylnda kt. Yneliler dergisinin kurucularndan biri
olarak ynetimini stlendi. Zaman gazetesindeki Ak Sayfalar adl stununda (1986-2001) dzenli
olarak haftalk denemeler yazd. Ayrca Yeni Devir (1978-80) ve Yeni afak (1996) gazetelerinde de her
hafta yazlar yaymlad.
Skmlk, rahatszlk, kyameti bekleyi, slami deerlere yneli gibi kavramlar iirinin temel izleidir.
bir dervi byle bakar dnyaya
zenginlik bir izgi ve oyuncak btn dekorlar
aya yerde bak yaknnda
iindeki kuyunun dibini grr
klsz admsz dayanr uzaklara
avucuna san dnyaysa
bu nedir ki (Teyidler)

iir: Kuluk Saatleri (1974), Kayplarn arks (1984), Yirmidrt iir (1991), ahitsiz Vakitler (1998)
Deneme-nceleme: Sezai Karako'un iiri (1981), Yenileme Bilinci (1988), Sevap Defteri (1992), Modern
Trk iiri'nin doas (1993), ahit ve Deiken (1994), Mulak lekli Harita (1997), Kelimeler nladka
(1997)
Nurullah Gen (1960) : Bir iktisat profesr olan Nurullah Gen gelenei slami almlarla yeniden
yorumlayan bir airdir. iirlerinde hzn, yalnzlk, hasret, lm, yoksunluk, ak gibi temalar iler. Divan
iiri estetiiyle yer yer hece ls yer yer serbest tarzda yazd iirlerle tannr.
Halen akademisyenlik yapan ve Babakan Recep Tayyip Erdoana yaknlyla bilinen air 2103
ylnda SPKye atanmtr. Babakan Recep Tayyip Erdoan, Bu ark Burada Bitmez adndaki iir
albmnde Nurullah Genin Beni Yakna adl iirini de seslendirmitir.
O esrarl yangna bu can nasl dayand?
Sahile vurdu kalbim, su yand, kum da yand.
Bir mum gibi eriyip akt uykusuzluum,
lme bakaldran dertli uykum da yand. (Beni Yakna)

Abdurrahim Karako (1932-2012) : k tarz iir tekniini benimseyen air hece lsyle mahall sz
daarc ve az zelliklerini kullanr. iirlerinde ak ve vatan sevgisinin yan sra toplumsal bozukluklar
da ele alr. Mizah ykl yergi, talama iirleri, siyasal ve toplumsal bozukluklar eletirdii iirleri
dolaysyla hakknda otuza yakn dava almtr. iirleri Fedai, Devlet, Tre, Bizim Ocak dergileriyle;
kendisinin kard Yeni Ufuk ile Yeni Dnce, Yeni Hafta ve Yeni Akit gazetelerinden yaymlanan air
Gndz ve Yeni Akit gazetelerinde ke yazarl yapmtr.
Bestelenen ve olduka mehur olan Mihriban isimli bir iiri de vardr.
iir: Hasan'a Mektuplar (1965)), El Kulakta (1969), Vur Emri (1973), Kan Yazs (1978) , Sular
Islatamadm (1983), Beinci Mevsim (1985) Dosta Doru, Akl Karaya Vurdu (1994) ,Yasakl Ryalar
(2000), Gkekimi (2000), Gerdanlk-I (2000), Gerdanlk-II (2002), Gerdanlk-III (2005)

Rvet vermek rvet almak nasl ey

Hazineden para almak nasl ey
Terlemeden zengin olmak nasl ey
Biz ne bilek beyim bykler bilir (Bykler Bilir)
Biri diskotekte ier kvrr
Birisi kulpte konken evirir
Yapmasn bilmez ykar devirir
Ana Avrupal, kz Avrupal. (Benzettiler)

1980 Sonras Trk iiri

Trk edebiyatnn son otuz yln kapsayan bu dnemin, kronolojik ve metodolojik anlamda henz zerinde
kesin sz syleme imkn yoktur. ou gen yata olan ve halen sanat hayatlarna devam eden airlerce belli
bir poetika etrafnda ekillenmemi bu dnemi genel hatlaryla ele alacaz.
1980 sonrasnda Trk iiri 12 Eyll askeri mdahalesinden sonra gemiteki ideolojik ve siyasi havasndan
uzaklam, yeni araylar iine girmitir. Bu dnemde ortak bir iir hareketi olumamtr. Bir grup airin
Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra aklk politikas soncu yeni btnc adn verdikleri bir
yaplanma olumusa da, iirde bir deiiklik yaratmamtr. Dnemdeki bask yazn zerinde olduu gibi
iir zerinde de etkisini gstermi; bireyin kendini yalnz ve yabanclam hissetmesi iire de yansmtr.
1980 sonras iirin ilk kaynaklar, iek, Poetika, iir At, Fanatik, Yazko ve daha sonra da Sombahar
dergileri etrafnda ekillenmitir.
Dnemin siyasi koullaryla kendi iine kapanan airler, iirin kendi i meselelerine ynelmi; kendinden
nceki iirleri zmsemi, deerlendirmi ve kavramtr.
Bu dnemde airler, iirin bir ara deil ama olduunu ve iirin asl konusunun insan olduunu dile
getirmilerdir. 2. Yeninin imge anlayna tekrar dnlm; iir, dil zerine kurulmu ve eviriler bu
dnemin ana kaynaklarndan birini oluturmutur.
iir zgr ve bamsz olmaldr. iir bir parti veya rgtn dnceleri dorultusunda yazlmamaldr.
iirin toplumcusu bireycisi olmaz, iir iirdir. anlayyla iirler yazlmsa da airler idealist ise bireyci,
materyalist ise toplumcudur gr hakimdir. Ancak 1980 sonras bireycilik n plana km, air basklar
sonucunda ie dnk bir iir anlayyla yazmtr.
Dnem airlerinin ortak zellikleri unlardr: Politikleen ve sloganlaan ve gndem d kalan iiri yeniden
gndeme getirmeye almak, iirle ilgili snflamalardan kanmak, iiri bir ara olarak deil bir ama
olarak grmek, iir gemiimize sahip kmak (kinci Yeni de, 40 kua da, Garip de, Divan iiri de, Halk
iiri de bizimdir).
1980li yllarda iirde belirgin bir younluk olmad iin airlerin iir anlaylar da birbirleriyle uyum
gstermemitir. airler, imgeci, mitolojik, gelenekselci, toplumcu, yeni garipi vb. olarak deerlendirilebilir.
Genel olarak birka maddede deerlendirmek gerekirse:
zgn imgelere bavurulmutur.
Sanatlarda anlalma kaygs yoktur.
Kapal anlatm benimsenmitir.
iir, dz yazya yaklatrlmaya allmtr.
Byk harf ve noktalama, genelde kullanlmamtr.

Lale Mldr (1956) : lk iirleri 1980de Yaz ve Yeni nsan dergilerinde kt. Gsteri, Defter, iir At,
Oluum, Mor Kpk, Yneliler, Sombahar dergilerinde birok iir ve yazs yaynland. iirlerinden
bazlar bestelendi ve filmlerde kullanld.
Trk iirinin lirizm birikimleriyle ilintisiz, imge ya da grnt dzeyinden ok beslendii farkl
kltrlerdeki kavramlar ve kaynaklar zerine kurulu bir iiri vardr. 1998'de yazd Divan lgat-itTrk isimli kitab Fransz bir Trkolog tarafndan Franszca'ya evrilmitir.
iir: Uzak Frtna (1988), Voycr II (Ahmet Gntanla birlikte, 1990), Seriler Kitab, Kuzey Defterleri,
Buhurumeryem , Divan Lgat-it-Trk (1998), Saatler/Geyikler, Ultrazon'da Ultrason (2006), Gne
Tutulmas 1999 (2008 ), Medine Ve Kavun Likr (Seyhan zdamar'la birlikte, 2009), Siyah Sistanbul,
Anemon (Toplu iirler)
Deneme: Anne Ben barbarmym?, Haller Leyla
Roman: Bizansiyya
Dn gece sen uyurken
smini fsldadm
Ve hayvanlarn korkun
yklerini anlattm
Dn gece sen uyurken
ieklere su verdim
Ve insanlarn korkun
yklerini anlattm onlara
Dn gece sen uyurken
Yreim bir yldz gibi baland sana
te bu yzden, srf bu yzden
Yeni bir isim verdim sana
Destina
Sen yle umarsz uyusan da bir kede
te bu yzden, srf bu yzden ite
Yaamdan ok lme yakn olduun iin
Seni bu denli yktklar iin
Yaammn gizini vereceim sana (Destina)

Haydar Erglen (1956): 1980 sonras Trk iirinin nemli isimlerindendir. lk iiri 1972'de Eskiehir'de
Deneme dergisinde "Umur Elkan", ilk yazs da ayn yl Yeni Ortam gazetesinde "Mehmet Can" adyla
yaymland. stanbul'da iek (1983) ile iir At (1986) dergilerini yayma hazrlayanlar arasnda yer
ald. nsan-dnya ilikisini, insann var oluunu, lm-yaam karmaasn sade, lirik bir tarzla sorgulam;
iirlerinin ana temasn lm, yalnzlk, yabanclama oluturmutur. Her iirini bir imge etrafnda
kurgulamas iirlerinin en nemli zellii olmutur.
iir: Karln Bulamam Sorular, Sokak Prensesi , Srat iirleri, Eskiden Terzi , Kabareden Emekli Bir
Kzkarde, Krk iir ve Bir, Karton Valiz, Hafza, lm Bir Skandal, Toplu iirleri: Nar (1.cilt, 2000),
Toplu iirleri: Hafz ve Semender (2. cilt, 2002), Keder Gibi dn , zgn Kediler Gazeli, Yamur cemi,
Eski Yaz, Zarf, Ak iirleri Antolojisi
Deneme: vey Sokak, Dzyaz: 100 Yaz, Azck Cihangir, Haziran-Tekrar (Ak Mektup)
yi deiliz gzlk bak durmadan
krmaya alyorlar bizi hi iyi
deiliz iki gzm, bende can, sende cam
brakmadlar, daha krlacak ne varsa bizde,

gzl olmayanlar ok mu acmasz oluyor

ne, ekip alyorlar seni gzmden, yle
ok eziliyoruz ki gzlk, sen bensiz krk,
ben sensiz karanlk, nerde insanlk (Gzlkl iir)

Ahmet Telli (1946) : eitli il ve ilelerde Trke-Edebiyat retmenlii yapt. 1981'de skynetimce
tutuklanarak grevine son verildi. Kitaplk, yaynclk yapt, eitli yaynevlerinde ynetici ve editr olarak
bulundu. 1993'te mahkeme kararyla retmenlie dnd ve emekli oldu. lk iiri 1961'de yaymland.
1972'de yaymlanan ilk yazsna Varlk Dergisi Eletiri dl ikincilii verildi. 1980'de Hznn syan
Olur kitabna mer Faruk Toprak iir dl (Metin Altok'la birlikte ); Sakl Kalan adl kitabna da
1982 Yazko iir zendirme dl verildi. zellikle 1972'den sonra, birok edebiyat dergisinde yazlar,
iirleri yaymland. Trkiye Yazlar dergisi Mart 1983, say: 72 ) iiriyle ilgili bir zel say yaymlad.
smet zel'den szck seimi ve ses tonu bakmndan etkilendi. Romantik ve bakaldrc iiriyle bir yandan
da Attil lhan'a yakn durduu sylenebilir.
iir: Yangn Yllar (1979), Hznn syan Olur (1979), Dven Anlatsn (1980), Sakl Kalan (1981), Su
rd (1982) Belki Yine Gelirim (1984), ocuksun Sen (1994), Kalbim Unut Bu iiri (1994), Barbar ile
ehla (2003), Nida (2009)
Dnyann dna atlm bir admdn sen
mrmzse karlksz sorulard hepsi bu
u samanyolu hani avularndan dklen
Kum taneleri var ya onlardan birindeyim
Yeni bir yolculua kyorum kar yayor
Bir ak tipiye tutuluyor daha ilk dnemete
ocuksun sen sesindeki tipiye tutulduum (ocuksun Sen)

Hseyin Atlansoy (1962): iirlerini Dirili, Yneliler, Yedi klim, Brde, Kaytlar, pek Dili, Dergh,
Kagar ve Hece dergilerinde yaymlad. Batda Kar Var ilk iiridir. 1980 Kuann nemli airlerindendir.
2. Yeni iirinden etkilenmi, imge ve armlara yer vermitir.
Anlamyoruz sizi; sizin futbol sahas danslarnz
karlamaya yetmiyor bir gen kz
ve o gen kzn kulakmemelerinden
akan saf st tazeliinde phtlam kpelerini
ana karnnda cennetini yaam bir delinin
gsne bir zafer madalyas gibi ilitirilmesine yetmiyor
(Balkon kmaznda Efendilik Tarihi)

iir: ntihar lac, Balkon kmaznda Efendilik Tarihi, ehir Konumalar, lk Szler, Kaak Yolcu,
Karlama Treni, Gldeste, Su Burcu.
Enis Batur (1952): air, deneme yazar, yaync.iir kltr bakmndan donanml bir airdir. Sadece iir
yazmakla kalmayan ayn zamanda iir zerine yazlar da yaymlayan bir entelekteldir.
Cehennem kimdir demitiniz?
Keder kularn ben de grdm
Fltn ucundan bir oraya bir buraya
Evet, biliyorum, herey benim dgcm
eyi, nasl sylenebilir, bu kelimeler
Byledir ite: Tam tutacakken... (Bekleyi)

iir: Nil, kandil, Sarn, Periey, Darb ve Mesel, Dou-Bat Divan, Kanat Hareketleri, Yazlar ve Turalar,
Eros ve Hgades..
Deneme: Ayna, iir ve deoloji
(Bu ksmdan sonras Baki Asiltrkn 1980 Sonras Trk iiri adl kitabndan alnmtr.)
1980 Kuann Poetik Ynelimleri:
1.mgeci iir: (Ahmet Haim, kinci Yeni izinde)
Turul Tanyol: Elinden Tutun Gn, Austos Dehlizleri, Sudaki Anka, Oda Mzii, hanet Perisinin Souk
Saray, By Bitti.
Metin Celal: Adm lm, Kendi Kendini Tatmin, Konformist,
Mehmet Mfit: stanbulun Ar Sultanlar
Akif Kurtulu: Yalan iirler, Herkes Gitmi,
Seyhan Erzelik: Yeis ile Tabanca, Hayat Kumpanyas, Gl ve Telve,
Enver Ercan: Sryor Zaman, Getii Her eyi pyor Zaman
Oktay Taftal: Sularn Durulduu Yerde Yalnz Askerler, Sivil Ak Yoktur
Ahmet Gntan: Kpkl Bir Kan Bir Duman, Romeo ve Romeo,
Sina Akyol: Su Tadnda,
Sami Baydar: Dnya bana Aynsn Anlatacak, iek Dnyalar
Adnan Azar: Unutmak Sular, Paralanm Zamanlar, Rzgar istasyonu
Nilgn Marmara: Daktiloya ekilmi iirler, Sylvia Plath'n airliinin ntihar Balamnda Analizi,
Krmz Kahverengi Defter
Turgay Kantrk: lk Gibi Son,
Engin Turgut: Kkrtc Erguvan, Bayan Elma,
2. Anlatmc iir: Ba sonu belli bir hikayesi olan, sunuluunda olay rgsne, neden-sonu ilikisine, olay
kahramanlarnn veya olayn getii yerin tasvirine de yer veren iirdir. (A.A.Poe: Annabel Lee)
avkar Altnel: Kralie Viktoryann D, Gece Geilen iirler,
Roni Margulies: Her Rind Bilir, Gn Ortasnda, Marur Olma Padiahm, Bilirim Niye Yank ter ney,
Elsa, TK1980
Turgay Fieki: Kukuluyum Yaadmdan, Yitik Bahar, Dipsevgi, sevgi balar
3. Folklorik veya Mitolojik iir: Bu anlay, ncln Yaar Mira ve Adnan zerin yapt Yeni
Trk hareketiyle grnrlk kazanmtr.(Halk iiri, destanlar, mitolojik metinlere yaslanarak; Yahya
kemal, Behet Necatigil, Hilmi Yavuz izinde.)

Yaar Mira: Trabzonlu Delikanl, Trabzondan ktm Yola,

Adnan zer: Ateli Kaval, Rzgar Durdurma takvimi, ngran lm,
Hseyin Ferhad: Deniz obanlar, Ve Yrdk Gecenin Ateleri inden, Syle Glgen de Gitsin, Hayal
lkesinin Kefi
Murathan Mungan: Osmanlya Dair Hikayat, Kum Saati, Sahtiyan, Yaz Sinemalar, Eski 45likler,
Mrldandklarm , Yaz Geer Oda, Poster ve eylerin Kaderin , Omayra, Metal, Oyunlar ntiharlar arklar,
Mrekkep Bal, Bakalarnn Gecesi
4.Mistik-Metafiziki iir: (Dergiler: Dergah, Yneliler, Kakns) (eyh galip, Cahit Zarifolu, smet zel,
Sezai Karako, Ebubekir Erolu izinde..)
hsan Deniz: Maara Klleri, Yalnz Sana Sylenen, Admlarmn Gizli Soka, Hurufi Melal,
Glseli nal: Sulara Gml ar, Lale Sesiydiler ve Yoktular, Letoon, Dans Natura,
Ali Gnvar: arpk Hznler Kantat, Anthropomorphus, Eyzen
Necat avu: keifler, lmden nceki Szler, Yolcunun Gzleri Parlyor,
Mehmet Ocaktan: Rzgarla Yasl, Krk Bir Rya Denizi, Ak Melei
Arif Dlger: iir Nbetleri, Gemi Zaman Dleri,
Osman Konuk: Seni Yalnz Ben Anlarm,
5. Gelenekselci iir:
Osman Hakan A. : G ve lm arklar,Gl Odas,
Vural Bahadr Bayrl: Melek Geti, er Cisimler,
Sefa kaplan: Srgn Sevdalar, nsan Bir Yalnzlktr, Seferberlik iirleri
6.Toplumcu Gereki iir ve Yenibtn:
Ahmet Erhan: Yaamn ufuk izgisi, Atei almay Deneyenler iin, lm Nedeni Bilinmiyor, ada
Yenilgiler Ansiklopedisi
Salih Bolat: Yaanan, Snr ve Sonsuz, Uzak ve Eski, Alm kanat
kr Erba: Btn Mevsimler Gz, Dicle st, Ay Bulank, Kl uzun Srer, Derin Kesik
Metin Cengiz: Bir Tufan Sonras, Zehirinde Aan iek, arklar Kitab
Hseyin Haydar: Sudan Gvde, Kara arklar,
Orhan Alkaya: paralanm Divan, Yenilgiler Tarihi Cilt I, A! Etika, Tuz Gnleri
Ali Cengizkan: ocuk mrmz, baml iirler, Srek Avnda Dnya, airin nergisi,
Nevzat elik: afak Trks, Mebbet Trks, Suda seken hayat, Sevgili Yolda Kurbaalar,

Ali Asker Barut: Karanfil Krklar, Sarho Bcek arklar,

Ylmaz Odaba: Yurtsuz iirler, Ayn Gn Ezgisi, Feride, Her mr Kendi Genliinden Vurulur
8. Yeni Garipi iir: Garipin espriye, ironiye, sokak diline dayal kolay syleyii benimseyen tutumu,
iirin gnlk konuma biimiyle yazlabileceini dndren karakteri bu anlay benimseyen airlere yol
gsterici olmutur. 1950lerdem sonra Can Ycel, Metin elolu, Salah Birsel Gibi airlerin yan sra
1980lerde Sunay Akn, Ouzhan Akay, Akgn Akova, Metin stnda gibi isimler yer yer Garip etkisi
tayan bir iirin peinde olmulardr.
Sunay Akn: Geyikli Park, orap Ka, Bir ift Ayakkab,
Ouzhan Akay: CinAyetler, O Uzak Ay, Antik Aclar...
Akgn Akova: Pepetye, baba bana barma
Metin stnda: Esasen mizahdr, iire mizah arkasndan bakar.

Cumhuriyet Dnemi Trk Hikye ve Roman

Cumhuriyet Dnemi Trk romann ana hatlar ile ele alacamz bu blmde de iirde olduu gibi
SYMnin belirledii ana balklar zerinden gideceiz. Snflandrmamza ve yazarlar gemeden nce ksa
bir genel zellikler tablosu vermek istiyorum.
Cumhuriyetin ilk yllarnda roman ve hikye, ulus olma sreci yaayan toplum iin her alanda
deiim/dnmn empoze edildii bir iletiim arac olarak kullanlmtr. Bu nedenle erken dnem
Cumhuriyet Trk roman ve hikyesi genellikle Cumhuriyet ideolojisi erevesinde ekillenir. lk
romanlarmz Birinci Dnya Sava, Milli Mcadele, parti kavgalar, Kurtulu Savandan sonra stanbul ve
Anadolunun durumu, aznlklar, hainler, gericiler, devrimciler, Atatrkler ve kartlar gibi devletin temel
niteliklerini esas alan konular zerinden ekillenmitir. Bu bilgiler nda Cumhuriyet Dnemi Trk hikye
ve romannn konularn maddeler halinde sralayalm.
Anadolu ve Anadolu Halk: Ankara ve sava blgeleri, buralarda yaayan halk, kyller, kyllere
inklplarn anlatlmas, Milli Mcadele sonras Anadolunun durumu gibi konular ilk dnem Trk
romannn ortak zellikleridir.
Maziyle Hesaplama: Osmanl ve ondan kalan tm kurumlar, eski anlaylar, eski deerlerin sorgulanmas
ve yer yer ktlenmesi de ilk dnem eserlerinde olduka sk grlr.
Ak: zellikle sava sonras stanbulda yaanan ahlaksal yozlama etrafnda ekillenen ak romanlarnda
dou-bat tiplemesi nemli yer tutar.
Dou-Bat atmas: Bu tema zellikle 1940 sonras romanmzn temel izlei durumundadr. Batl tm
deerleri bir anda kucaklayan aydnn urad ok ve bu ok dalgasnn onda yaratt etki ile bu tarz
sorgulamalara giriilir.
2. Dnya Sava ve Etkileri: 1945 sonras romanmzn bir dier nemli konusu da 2. Dnya Savadr.
Savan insanmza etkileri, dnemin siyasi koullar, sava srasnda karaborsaclk yapp zengin olan
vurguncular, halkn fakirlii ve savan aydnlar zerindeki etkileri.
Demokratikleme Sreci ve htilaller: Trk romannda 1960 Darbesi, 1971 Muhtras ve 1980 Darbesi sk
ilenen konulardandr. Aydnlar, renciler, darbeden etkilenenler, hapisler, ikenceler, antidemokratik
uygulamalar, siyasi grler, sol ve sa fraksiyonlar bu romanlarda ilenen unsurlardr.

Toplumcu Gerekilik: Tpk iirdeki gibi Marksist bir sylem zerinden ideolojik/estetik bir tavr iine
giren bu romanclar ky, topra, snflar aras atmay, darbeleri, derebeylerini sk sk konu ederler.
Cinsellik: Cumhuriyet Dnemi Trk romannda cinselliin her tr tabu olmaktan km, roman ve
hikyelerde cinsel unsurlara -yer yer toplumsal normlar gzetilmeden- yer verilmitir.
1. Milli Edebiyat Zevk ve Anlayn Srdren Yazarlar (ann Tan Olanlar, ncler, Memleket
Edebiyatlar)
Halide Edip Advar (1884-1964) : lk dnem romanlarnda bireysel temalar ele alan Halide Edip, roman
ve ykclnn yan sra Kurtulu Savandaki rolyle de nemli bir figr olmutur.
Advar'n Seviye Talip (1910), Handan (1912) ve Son Eseri (1913) gibi ilk romanlar ak ykleri
anlatan yaptlardr. Yazar kahramanlarn yakp ykan bir sevgiyi dile getirmek istedii iin kiilerin i
dnyasna ynelir ve bu sevginin zamanla bir tutkuya dnmesini sergiler. Bu yaptlarn nemli zelliini,
birbirine benzeyen ve ondan nceki Trk romanlarnda bulunmayan kadn kahramanlarda aramak doru
olur.
Yazarn asl amac kadn kahramanlarn kiiliklerini erkeklerin gzyle deerlendirmek olduu iin,
romanlarnn anlatcs olarak bu kadnlara k erkekleri seer ve frtnal bir ak yksn onlarn an
defterlerinden ya da mektuplarndan anlatr. Erkek (bazen kadn da) evli olduu iin, kanlmas olanaksz
bir i atma, romanlarn moral sorununu oluturur ve roman ya kadnn ya da erkein lmyle biter.
Advar'n, biraz kendi olduunu iddia edilen bu kadn kahramanlar, yazarn o dnemde ideal sayd Trk
kadnn temsil ederler. Seviye Talipler, Handanlar, Kmuranlar her eyden nce gl kiilii olan,
haklarn savunan, Bat terbiyesi alm, ama Batllamay giyim kuamda aramayan, resim ya da mzik gibi
bir sanat alannda yetenek sahibi, yabanc dil bilir, kltrl ve ekici kadnlardr.
Advar 1910 yllarnda Ziya Gkalp, Yusuf Akura ve Ahmet Aaolu ile birlikte Trk Oca'nda
almaya baladktan sonra yazd Yeni Turan adl romannda (1912) yurt sorunlarna eilir. 2.
Merutiyet dneminde geen bu topik romanda, Yeni Turan adl idealist bir partinin program ve
almalarn anlatrken yeni bir Trkiye'nin hangi salam temellere oturtulmas gerektii hakknda o
zamanki grlerini aklamak frsatn bulur.
Ateten Gmlek (1922) ve Vurun Kahpeye (1923) romanlarnda Kurtulu Sava srasnda Anadolu'da
tank olduu olaylar, direnileri, kahramanlklar, ihanetleri anlatrken kendi gzlemlerinden yararland
iin daha gerekidir. Bununla birlikte, bir ak sorununun ald bu yaptlarda da yceltilmi kadn
kahraman yerini korur. Ancak imdi, yine olaan d bu kadn, ncekiler gibi bireysel sorunlarla sarslan
kltrl bir sanat olarak deil, milli dava peinde erdemlerini kantlayan ya da Anadolu'da dmana kar
savaan bir yurtsever olarak kar karmza.
Advar'n ilk yaptlarnda Trk okuruna sunduu bir yenilik yaratt bu kadn imgesidir. Bu imge toplumda
birbirine kart olarak alglanan deerleri uzlatrd iin nemliydi. Osmanl -slam geleneklerine gre ev
kadn olarak yetitirilmi basit ve cahil kadn, o dnemin aydn kesiminin gznde geri kalm bir
uygarln simgesi gibiydi. te yandan Batllam asr kadn da kklerinden kopmu, deerlerini
arm, namus anlay kuku uyandran bir kadnd. Advar'n kahramanlar ite bu elikiyi kendilerinde
uzlatrmakla bir zleme cevap veriyorlard. nk bunlar hem Batllam hem de milli deerlerine bal
kalm, hem serbest hem de namus konusunda ok titiz, ahlak salam kadnlard. Gerektiinde bir erkek
gibi spor yapan, ata binen bu kadnlar stelik diiliklerini de korumay baarmlardr.
Advar'n en nl roman Sinekli Bakkalda (1936) ileri bir adm attn, yeni bir aamaya vardn
grrz. lk romanlarnn olay rgs bir iki kii arasndaki bireysel ilikilere bal olarak geliirken, 2.
Abdlhamid dnemindeki Trk toplumunun panoramik bir tablosunu sergileyen Sinekli Bakkaln olay
rgs siyasal, dsel, toplumsal sorunlarla rlm olarak geliir. Romann okuru en ok eken yn de
fakir kenar mahallesi, zengin konaklar ve saray evresiyle 2. Abdlhamid zamannn stanbulu
anlatmasdr. Ne var ki yazarn amac bir dnemin Trk toplumunu yanstmak deildir yalnzca. Bu felsefi

romanda evrelerin bir ilevi de belli deerlerin temsilcisi olmaktr. Sinekli Bakkal Mahallesi, gelenekleri ve
insancl deerleri srdren halk kesimini; Gen Trklerden Hilmi ve arkadalar devrimci aydnlar; saray
evresi ise, yozlam ynetici kesimi temsil eder. Roman iki ksma ayrlmtr. Birinci ksmn ana temas
Abdlhamidin istibdat idaresi karsnda iddete bavurarak devrim yapmann geerlilii sorunudur. Geri
Advar itenlikle ezilen halktan yanadr, ama gelenekilii ve savunduu mistik dnya gr iddete
bavurarak devrim yapmay onaylamasna izin vermez. Romanda II. Merutiyet'in ilan asrlarn kurduu
messeselerin kklerini sken, itima ve siyas nizam ve intizam altst eden bir devrim olarak nitelenir.
Doru tutum Mevlev tarikatndan Vehbi Dede'nin yapt gibi "herhangi bir hayat frtnasn sknetle
seyretmek"tir. Yazar devrimden deil evrimden yanadr. Romann ikinci ksmnda yozlam saray evresi
sergilenirken ana tema olarak Rabia ile Peregrini ilikisi geliir ve evlilikle son bulur. Bu evliliin simgesel
anlam Bat ile Dou'nun bileimi olarak yorumlanmtr. Ama Peregrini'nin yle basit ve insan ananeler
dedii geleneklere bal Sinekli Bakkal mahallesindeki cemaat yaamna hayran olmas, Mslmanlk
kabul ederek Rabia ile evlenmesi ve mahalleye yerlemesi, daha ok Dou deerlerinin stnlne iaret
saylmaktadr. Ne var ki yazar, Rabia ile Peregrini'nin seviip evlenmelerine inandrc bir hava
verememitir. Fark edilir ki, olaylar yazarn kafasndaki bir gr dile getirmek iin tertiplenmekte ve
Doulu kadn ile Batl erkek yazarn tezi gerei sevitirilip evlendirilmektedirler. Birinci ksmda olay
rgsnn doal geliimi, farkl dnya grlerine sahip kiiler arasndaki atmadan doan gerilim ve
dramatik sahneler, ikinci ksmda yerlerini, zorlama izlenimi veren bir ilikiye ve saray evresinin
tantlmasna braknca romann sanatsal dzeyi der.
1943'te CHP dl'n alan Sinekli Bakkal Trkiye'de en ok bask yapan roman olmutur. Sinekli
Bakkal izleyen romanlarn ise yazarn nne katkda bulunacak nitelikte olduklar sylenemez.
Vurun Kahpeye yazarn en ok eletirilen romanlarndan biridir. dealist retmen Aliyenin kasabann
halk tarafndan, imam ve yardaksnn kkrtmasyla lin edilmesi abartl bulunmutur.
Milli Mcadeleden sonra Kalp Arsn yazn Halide Edip yeniden gnl hikyelerine dner. Yal bir
askerle evlenen Zeynonun kalp arlarnn anlatld bu eseri onun devam niteliindeki Zeynonun
Olu takip eder.
Halide Edipin hikye ve romanlarnda Trk kadnna -zellikle Milli Mcadelede- byk deerler
ykledii grlr. Bu kadnlar kimi zaman gl ynleriyle ne karlar. Kendilerini ve ailelerini korumak
iin mcadele verirler. Bunun yan sra savata tecavze uram, perian olmu, akln yitirmi kadnlar da
vardr. Sonuta gl de olsalar aresiz de olsalar hepsi dmann vahi saldrlarna maruz kalm Trk
kadnlardr. Halide Edipin Efenin Hikyesi, Zeynebim Zeynebim, Eminenin ehadeti, Fadime Nine
ile Kerem Dede, Azizin Kars ve Vurma Fatma hikyelerinde Yunanllarn yapt zulmler
ayrntlaryla ilenir.
Halide Edip, lk polisiye romanlarmzdan biri olma zelliini tayan Yolpalas Cinayetinde ise fakir ve
zengin kesim arasndaki uurumu, fakir kesimin acizliini anlatr. Sonsuz Panayr ve Tatarck isimli
romanlaryla ise eski-yeni, aydn-halk, gelenek-modernite kavramlar zerinden sosyal hicvi de kullanarak
kendinden sonraki yllarda teekkl edecek olan toplumcu gereki romanclara da bir yol izmi olur.
Roman: Heyula (1908), Raikin Annesi (1909), Seviye Talip (1910), Handan (1912), Yeni Turan (1912),
Son Eseri (1913), Mevud Hkm (1918), Ateten Gmlek (1923), Vurun Kahpeye (1923), Kalp Ars
(1924), Zeynonun Olu (1928), Sinekli Bakkal (1936), Yolpalas Cinayeti (1937), Tatarck (1939), Sonsuz,
Panayr (1946), Dner Ayna (1954), Akile Hanm Soka (1958), Kerim Ustann Olu (1958), Sevda Soka
Komedyas (1959), aresaz (1961), Hayat Paralar (1963)
yk: zmirden Bursaya (Yakup Kadri, Falih Rfk ve Mehmet Asm Us ile birlikte, 1922), Harap
Mabetler (1911), Daa kan Kurt (1922)
Oyun: Kenan obanlar (1916), Maske ve Ruh (1945)
An: Trkn Atele mtihan (1962), Mor Salkml Ev (1963)

Yakup Kadri Karaosmanolu 1889-1974) : lk roman Kiralk Konaktan son roman Hep O arkya
kadar hemen her eserinde Trk toplumunun geirdii deiimi, krlma noktalarn ele alan Yakup Kadri
nceleri Fecr-i ti yesidir.
Yakup Kadrinin btn romanlarnda bizzat yazar ve dnya grn temsil eden bir baskn kahraman
vardr. Kiralk Konaktaki Hakk Celis, Nur Babada Macit, Hkm Gecesinde Ahmet Kerim,
Sodom ve Gomorede Necdet, Yabanda Ahmet Celal, Ankarada Neet Sabit, Bir Srgnde
Doktor Hikmet, Panoramada Cahit Halit ile Ahmet Nazmi ve Fuat hep yazarn ahsiyeti ve dnya gr
ile rten niteliklerle donatlmlardr.
Yazarn ilk roman olmasna ramen daha sonra edebiyatmzda ok ilenecek bir konu olan kuak
atmasn Dou-Bat dzleminde ele alarak bu alandaki en baarl rneklerden olan Kiralk Konak
nemli bir eserdir.
Romanda, bir konakta kz, damad ve torunlaryla bir konakta yaayan Naim Efendinin hayatlarndaki
deiim aktarlmaktadr. kuan bir arada yaad konakta yaama bakta ve onu deerlendirmede
gr ayrlklar bulunmaktadr. Damad ve torunlarnn yaam tarzndan, Naim Efendi honut deildir.
Batl yaam biimini benimsemeye alan Seniha, Faik adnda bir genle uzun sren bir birliktelik yaar.
Ancak bu iliki, evlilikle sonulanmaz, Seniha baka erkeklerle grmeye devam eder. Senihaya byk bir
akla bal olan Hakk Celis ise akna karlk bulamaynca savaa katlr ve ehit olur. Yaanan olaylar
sonucunda Naim Efendinin kz, damad, torunlar konaktan ayrlr ve konak kiraya verilir.
Tanzimatla girilen yeni medeniyet dairesinde, kimliini/kendiliini muhafaza edemeyerek ar batllaan
ve ne olduunun bilincine varamayarak srekli ruh bunalmlar geiren insanlar vardr. Kiralk Konakta
Naim Efendi ve Servet Beyden sonra, nc nesil olarak karmza kan bu insanlarn en nemli
temsilcisi Senihadr. Yakup Kadri, eserinde bu kahramanna bilinli olarak yer verirken mevcut olan
atmay bir kat daha arttrmak istemi ve devrin dier romanclar tarafndan da ska kullanlan alafranga
tipi dikkatlere sunmutur. Nitekim Seniha, Merutiyet dnemi sosyal hayat dnldnde, kendi dnda
bir fenomene karlk gelen, yani roman dnyasnn dnda kalan, d dnyada mevcut bir kavram ya da bir
insan trn temsil eden bir tip olarak karmza kar.
Romanda yanl Batllaan tip olan Servet Bey krk be yanda bir zppe olarak deerlendirilmektedir.
Zppeliinin gstergelerinden biri alafranga hayat tarzna uyum salamaya almas, byle bir hayatn
unsurlarn yanl yorumlamasdr. Batl bir hayat uruna evin mobilyalarn Avrupadan gelenlerle
deitirmesi romanda eletirilmektedir. O ve onun gibiler; gelenek d yaay, dn ve giyini
tarzlaryla, kendilerinden sonra gelen neslin kltrel bellekten uzak yetimelerine neden olmulardr.
Osmanlnn gei dneminin arada kalm bu kiileri Batya sarlabilmek uruna, hamurlarn oluturan
kltre srtn dnm ve kendilerinden sonraki neslin rmlklerine ortam hazrlamlardr. Yazara gre
yeni giyim tarznn ortaya kard slup bozukluu tamamen kuru ve ii bo bir yenileme hareketinin
rn olmakla beraber tatsz ve soysuz bir merakn halk tesiri altna almasyla ilikilidir.
Yazar Hkm Gecesi ve Sodom ve Gomorede dikkatini mtareke dnemi stanbuluna evirir.
Osmanl Devletinin bakenti artk Tanrnn lanetine uram ve Yakup Kadri, Kuranda yok edilen iki
ehir olarak geen Sodome ve Gomorreyi bu lanetin sembol olarak alr.
Hkm Gecesinde ttihat ve Terakki Partisinin siyasi atmalar ele alnr. Roman, rakip partilere
mensup gazetecilere dzenlenen suikastler, entrikalar, tek parti olmaya alma abalar iinde geen bir ak
ilikisi etrafnda dner.
Sodom ve Gomorede ise Batllamay Avrupa hayranl olarak alglayan kibar stanbul kadnlar, yurdu
igal iin gelmi ngiliz subay Captain Jackson Reade kendilerini beendirmek iin birbirleriyle yarrlar.
Roman kahramanlarndan Necdet ve Leylann etrafnda gelien olaylar ekseninde yozlamay anlatr.
Yakup Kadri'nin, Anadolu'ya alnn rn Yabandr. Olaylarnn, Eskiehir, Ktahya, Simav
dolaylarnda getii romanda Milli Mcadele yllarnn Anadolusu verilirken, kyn ve kylnn durumu

yanstlr. Birinci Dnya Savann bitimiyle birlikte Sakarya Savann bitimine kadar geen srede bir
Anadolu kynde, kylleri, Anadolunun durumunu, kyllerin Mill Mcadeleye kar tavrlar anlatlr.
Romann n plannda sava gazisi bir yedek subay olan Ahmet Celal vardr. Yazar, Ahmet Celalin bak
asyla, halk-aydn atmasn ele alr.
Yakup Kadri'nin romanlarnda genellikle toplumun geirdii tarihsel evreleri buluruz. En son yaymlanan
roman olmakla birlikte Hep O ark Abdlmecit, Abdlaziz, V. Murat dnemleriyle Abdlhamit
dneminin yirmi yln verir. Nur Baba ise tekkelerin yozlamasn yanstr.
Bir Srgnn bakiisi Doktor Hikmet, Abdlhamit istibdadndan kurtulmak ve hayran olduu Jn
Trklerin arasna katlabilmek iin, zmirden Parise kamtr. Gzden dm bir Paa olu olan Hikmet,
babasna ait hatalarn bedelini demek zere gnderildii zorunlu memuriyet hayatna alamaz ve Parise
kaar. Hayalindeki Batya kavumak uruna geride brakt hibir eyi dnmeden lkesini terk eden ve
bunu yaparken de herhangi bir huzursuzluk hissetmeyen, aksine memnun olan Hikmet iin zerindeki
giysiler bile ona fazladr. Modernliin yalnzca d grnten ibaret olduunu zanneden Hikmet, Kiralk
Konaktaki Seniha tipinin mektepli hli olarak karmza kar.
Gei dnemlerinin kiiler zerindeki etkilerini dile getiren Yakup Kadri, Ankara ve Panorama 1-2
romanlarnda; mparatorluktan Cumhuriyete gei srecinde halkn yaad zorlu ve zorunlu dnmleri
dile getirir. Devrimlerin alglanmas ve hayata geirilmesi hususunda halkn bilinsizliini irdeleyen yazar,
Cumhuriyetten sonra da yine seksen sekiz yl ncesinde olduu gibi toplumun yenilemeyi sadece kltrn
yok edilmesi olarak grdn vurgular.
Sakarya Sava ncesi yllardan balayarak, Cumhuriyetin ilanndan 20 yl sonrasna kadar geen sreci ele
alan Ankara romannn bakiisi Selma Hanmn etrafnda ekillenen olaylarda, kiilerin geirdii
deiim ve dnmleri grrz. Romann ilk blmnde, Mill Mcadele yllarnn ortaya kard idealist
tiplerden olan Murat Bey, 1922li yllarda milletvekili olarak romanda karmza kar ve ateli bir
vatanperverdir. Fakat romann ikinci blmnn kronolojik zaman oluturan Cumhuriyet sonras yllarda,
Murat Bey, Selma Hanmn ikinci kocas Hakk Beyle beraber ecnebilerle komisyon iine girip mill
gayeleri bir kenara brakp, maddi refah iin sadece kendine alan biri hline dnmtr.
Panoramada Yakup Kadri, bata Tahnczade Hac Emin Efendi tipiyle, okura devrimin nasl, olmas
gerektiinin aksine bir tutumla alglandn gsterir. Fes takmann yasaklanmasndan sonra, tepkisini
gstermek iin dar hi kmayan Emin Efendi ise, dier romanlardaki kiilerin aksine kltrlenmeyi
beceremeyen ve zorunlu deiim srecini kabullenmeyerek banazlaan bir tipin temsilcisidir.
lk hikyelerinde bireysel mutsuzluu, karamsarl ilerken byk lde Fransz yazar Guy de
Maupassantdan etkilenen, sava gibi toplumsal felaketlerin karsnda ruhsal bakmdan km ya da
saplantl aklar ve tutkular nedeniyle kendini toplumun dna itmi bireylerin acl yaamn konu edinen
Yakup Kadri, Maupassantn mutsuz kahramanlarnn bizim toplumumuzda da yaamakta olduunu
savunur. Bu anlay deimese bile yllar sonra yazaca ve Milli Mcadele insanlarn konu edinen
hikayelerinde koyu karamsarlktan bir lde uzaklaacak ve daha umutlu tipler izecektir.
Yakup Kadri, Kadro dergisinin de kurucusudur. Bu dergi gemile ilgili her eyi silerek toplumu
deitirmeyi amalayan bir anlay sergiler.
Roman: Kiralk Konak (1922), Nur Baba (1922), Hkm Gecesi (1927), Sodom ve Gomore (1928) Yaban
(1932), Ankara (1934), Bir Srgn (1937), Panorama, Hep O ark (1956)
yk: Bir Serencam (1914), Rahmet (1923), Milli Sava Hikyeleri (1947)
Mensur iir: Erenlerin Bandan (1922), Okun Ucundan (1940)
Oyun: Nirvana (1909)

An: Zoraki Diplomat (1955), Anamn Kitab (1957), Vatan Yolunda (1958), Politikada 45 Yl (1968),
Genlik ve Edebiyat Hatralar (1969)
Reat Nuri Gntekin (1889-1956) : Reat Nuri'nin eserleri 20. yzyln ilk yansnda deien toplum
koullarnn ortaya kard yeni tip cumhuriyet insan modelini izmektedir. alkuu, Dudaktan Kalbe,
Akam Gnei gibi romanlarnda kiilerin duygusal dnyalar ile lkenin sosyal gerekleri ada
maceralar iinde ortaya konulmutur. lke gereklerinden soyutlanmadan verilir.
Yazarn, yk, roman ve oyunlarndaki kahramanlar tek ynl olmakla birlikte doal evreleri ile birlikte
verilmi yerli tiplemelerdir. Onun romanlarnda ak ve sosyal konular i ie ilenmitir. Anadolu halkn ve
sorunlarn ak konusu ierisinde sklmadan ve baaryla aktarmtr. Anadolu insann iyi tanyan yazar,
Anadoluyu ve insanlarn baaryla yanstmtr. Baz eserlerinde gen cumhuriyetin toplumsal ideallerini
ilemi, eserlerini konuma dilinin canll ve tabilii ile yazmtr. Romanlarndaki karakterler erkek ve
kadn kahramanlar asndan olduka idealize edilmi kiilerdir. lk romanlarnda ar duygusalla yer
vermi, duygu smrs yapmakla sulanmtr.
Fakat son dnemlerde yazd romanlarnda Yeil Gece, Miskinler Tekkesi, Yaprak Dkm, Kan
Davasnda yazar anlatmna egemen olan gereksiz duygusallktan kurtulmutur. Yeil Gece kyl
kkenli bir retmenin tutucu glerle sava zerinde kurulmutur. Bu adan alkuunun erkek
kahramanl kopyas gibidir. Yaprak Dkm adl eserde e eski grenek ve ahlak anlayna bal kalan
kk bir brokrat ailesinin kltrel deiimlere ayak uyduramayarak burjuva ahlak ve yaam biiminin
etkisine kaplan ocuklarn dten kurtarmay baaramayp yklmas anlatlr. Miskinler Tekkesinde
dilencilik ve Anadolu halknn yzyllar boyunca srp giden kan davas sorunlar ilenmitir.
Reat Nuri'nin romanlarnda retmen, memur, subay, ii. Kyl, kentli, asker, esnaf, yal gen, kadn
erkek lkemizin insanlar bulunduklar evre ve tarih koullar iinde aktarlr.
Yeil Gece ideolojik bir romandr. ddialara gore Atatrkn Bana yobazl eletiren bir roman yaz!
direktifi zerine yazlmtr. ahin adndaki retmen bir karakterin softa zihniyetlerle mcadelesinin
anlatld eser fazla ideolojik ve yanl bulunarak eletirilmitir.
Kzlck Dallar esirlik kurumunun ve evlatlk sorununun ele alnd bir eserdir. Deirmen ise Sava
yllarnda deprem felaketi yaam bir Anadolu kasabasnn kapal hayatndan sahneler ierir.
Reat Nurinin romanlarnda tarih, Abdlhamit dneminden gnmze kadar uzanr; corafya ise, bu tarihe
bal olarak, bugnk Trkiye snrlarn da aar. Baz romanclar belirli blgeleri yazmlardr:Yaar Kemal
ve Orhan Kemal ukurovay, Samim Kocagz Egeyi. Bu romanclar oralarda domular, oralar
yazmlardr. Reat Nuri ise, rastlantlarla deil, mesleinin de (Milli Eitim mfettilii yapmtr)
salad olanaklarla nerdeyse btn Trkiyeyi dolam ve btn Trkiyeyi yazmtr (Reat Nuri,
romanlarnda yalnzca Karadeniz yresinden sz etmez; lmnden sonra yaymlanan Son Snakta
Karadeniz yresine de uramtr).
Tiyatroculuu: (Bu ksmda Erol ankayann Reat Nuri ve Tiyatro makalesinden faydalanlmtr.)
Reat Nuri 1909dan itibaren tiyatro ile ilgilenir. Sadece metin zerinde durmaz, sahne faaliyetleri ve
oyunculuk konusunda da yazar. Tiyatroyu ciddiye ald, bu yazlardan grlmektedir. Sanatta gereklik
konusu ile sanat- ahlk, sanat- ilim ilikisini iledii yazlarnda sanat leminin tartmaktan hi
vazgemedii bu konular iler, rnekler verir.
O, Boileaunun hakikat bazen hakikate gayr-i mabih grnr tarifini beenir. Tiyatrodaki hakikati bulup
kartmak okuyucuya veya seyirciye dmektedir. Tiyatro sanattan baka bir ahlk kaidesini ner ile
kendini mkellef grmemelidir grn benimsemektedir. nk gzellik kendi bana bir deerdir. Fakat
ahlka dorudan doruya yahut dolaysyla hizmet etmesine bir mni yoktur der ve Tanzimat yazarlarnn
srarla savunduklar tiyatronun yararnn pek de doru olmadn, ahlk dzeltmek iin tiyatrodan mucize
beklemenin boluunu belirtir. Bu tr eletirilerin II. Merutiyet sonras canlanan tiyatroyu her ama iin

kullanma furyasnn bir tepkisi olarak grmek ne kadar mmknse yazarn tiyatro anlaynn tezli eserden
yana olmad eklinde yorumlamak da mmkndr. Reat Nuri tiyatrodan hoa gitmesini bekler. Bu da
iki ekilde olur. Ya insanln ebed konularn iler ya da dnemin heyecann besler. kinciye rnek olarak
anakkale Sava srasnda bir subayn bir casusu ldrmesinin halkn ne kadar houna gittiini, eseri
sevdirdiini anlattktan sonra bu eser imdi sahneye konsa o vakitki heyecan ve hararet ile karlanmaz.
nk Uurum zamann ruhuyla olan alkalardan bir ksmn kaybetmitir der. Bu bir gerei ok arpc
olarak ifade eden makale anakkale Savandan sadece yl sonra yazlmtr ve sava havas hl devam
etmektedir.
Reat Nuri dile getirdii genel grlerinin hepsini elbet uygulamamtr. O da dnemin ihtiyalarna cevap
veren eserler yazd gibi sosyal eletiriyi de komedi tarznda vermitir. Reat Nurinin komedileri fars
deildir. En komik sahnelerinde bile buruk bir ac vardr. lim ve tiyatro arasnda kurduu ilikinin rneini
bsenin Hortlaklarnda bulan yazar, bunu bir gye olarak grmediini, eseri etkili klan bsenin dehas
olduunu belirtir. Dnya tiyatrosu ve Trk tiyatrosundaki meseleler zerinde geni olarak duran yazar
stanbuldaki sahne hayatndan yazlan eserlerden de sz eder.
Dnemin en nemli konularndan biri adaptasyondur. Reat Nuri de baz uyarlamalar yapm, adaptasyon
konusunda hayli yazmtr. El malyla tufeyli bir surette efendilik etmek bir dereceye kadar mmkndr
diyen, hazr kalplarla milli edebiyatn gelimesinin beklenemeyeceini sylemekle beraber Reat Nuri
uyarlamann imknsz olduunu syleyenlere de katlmaz. Nitekim bnrrefik Ahmet Nuri bunu
baarmtr. Baz edebiyatlar da dorudan doruya eviriyi istemektedirler. Reat Nuri ise buna kardr.
Reat Nurinin Babr ahn Seccadesi adl oyununda (1325) hilekr antikac Hac Murat, eyalar ucuza
alp pahalya satmaktadr. Eyalarn ucuz alp pahal satt Nabi Efendi bir gn Hac Murata bir kee
paras emanet eder. Nabi gittikten sonra gelen Sabir Paa o kee parasn almak iin srar edince Hac
Murat dayanamayarak verir ve keeyi Nabiden 300 liraya satn alrsa da Sabir Paa keeyi almaktan
vazgeer. Aslnda bu, Hac Murattan intikam almak iin hazrlanan bir oyundur. Sonunda kee bir eski eser
uzman Almana 320 liraya gider. Eserde Batllarn Trkiyedeki eserleri toplamalarndan ve bu ilerle
uraanlarn sahtekrlklarndan sz edilir. Antikaclk konusunun tiyatroya ilk yansmalarndandr.
Reat Nuri, romanlarnda olduu gibi oyunlarnda da sosyal eletiriye ok fazla yer verir ve eletiriyi sadece
gln olarak deil o noktalar zerinde okuyucusunu dndrerek yapmay uygun bulur. Hanerde (1920)
ocuu olmayan Selahattinin babas Sar Hatipolu Hac Ali, aile geleneini devam ettirmek iin mutlaka
bir torun sahibi olmak istemektedir. Selahattinin kars Hikmet, iradesiz kocasndan ve zerindeki baskdan
bkmtr. Hac Alinin kardeinin olunun srarlarna dayanamayarak onunla ilikiye girer ve bir ocuu
olur. Durumu renen Selahattinin, karsn boamasna Hac Ali izin vermez. ocua Muzaffer ad
verilerek aile yadigr haner taklr. Sava balamak zeredir, kurduklar fabrikann hisseleri ucuzlamtr.
Onlar ancak Hikmetin days kurtarabilecektir.
Reat Nuri, para konularnda ahlkszln tek kiiye ait olmadn, karlar ortak olunca adeta ortak bir
tasviple en azndan ses karmayarak Balkesir Muhasebecisi bunlarn banda gelir- ahlkszlklarn devam
ettiini sonraki oyunlarnda da dile getirecektir.
Roman: Gizli El (1922), alkuu (1922), Damga (1924), Dudaktan Kalbe (1925), Akam Gnei (1926),
Bir Kadn Dman (1927), Yeil Gece (1928),Acmak (1928), Yaprak Dkm (1930), Kzlck Dallar
(1932), Gkyz (1935), Eski Hastalk (1938), Ate Gecesi (1942), Deirmen (1944), Miskinler Tekkesi
(1946), Harabelerin iei (1953), Kavak Yelleri (1950), Son Snak (1961),Kan Davas (1955)
Hikye: Tanr Misafiri (1927), Snm Yldzlar (1927), Leyla ile Mecnun (1928), Olaan ler (1930)
Oyun: Balkesir Muhasebecisi (1953), Tanrda Ziyafeti (1955), Haner (1920), Eski Rya (1922), midin
Gnei (1924), Gazeteci Dman, emsiye Hrsz, htiyar Serseri (1925, oyun), stikll (1933), Hlleci
(1933)

Refik Halit Karay (1888-1965) : Refik Halit edebiyata Fecr-i Ati topluluu iinde ve Servet-i Funun
izgisinde balamtr. Buna ramen Fecr-i Atinin sanat ve dil anlayn benimsememi bir yazardr. Milli
Mcadele yllarnda Damat Ferit Hkmeti saflarnda kalm ttihatlar ile ters dt iin srgn
yaamtr. Daha sonra Milli Mcadele kart tutumu nedeniyle "150'likler"den olmutur.
Refik Halit, kvrak dili, keskin zeks, Trkeyi kullanma becerisi ile yergi ve mizah trndeki yazlar ile
de n yapmtr. Hikye ve romanlarnda, Mapaussant tarz yk tekniini benimsemitir. Yazd
yklerini Maupassant tarz ve realizmi ile Anadolunun sefletini , geriliini, asillii ve yceliini de
anlatmtr.
Cuhuriyet Dnemi'nin nemli hikyecilerinden olan Refik Halit'in Trk edebiyatnda dil ve slup konusunda
bir r at neredeyse yazar hakknda gr bildiren tm edebiyat aratrmaclar tarafndan kabul
edilmektedir. Ksa cmleleri, konuma dilini tm canllyla eserlerine yanstmas, dil teknii bakmndan
olduka gl olmas Refik Halit'in dil konusundaki nemli zellikleridir.
Yazarn Memleket Hikyeleri, Anadolu'nun eitli yerlerinde geen on sekiz; Gurbet Hikyeleri ise
biri Sibirya'da olmak zere, geri kalan Ortadou'nun farkl blgelerinde geen on yedi hikyeden
olumaktadr.
Yaz hayatnn ilk yllarnda yerli tipler ve mahalli konular hikyeletiren Refik Halid, eserlerinde cinsellik,
namus, geim derdi, i hayat, ktmserlik ve bezginlik konularn ele almay tercih eden bir yazar olarak
karmza kar. Kahramanlar genellikle, orta snf insanlar ve memurlardr. Memurlar, komik ynleri,
sebebi izah edilmeyen kaytszlk ve uyuukluk zellikleri ile ele alnmlardr.
Hikyeler uzun ve dikkatli gzlemlerle yazlm sradan orta tabaka insanlarnn hayatn aktaracak
tiplemelerden seilmitir. Bu yazlarda, insanlar harekete sevk eden cinsel hisler ve maddi menfaat
endiesidir. Peyzaj, dekor ve portreler genellikle olayn akn, kiinin ruhsal yapsn ortaya koyacak tarzda
kaleme almtr. Genellikle hikyelerde anlatlan olaylar, zc bir akbetle son bulur. Kadnlar, orta snf
halk tarafndan cinsel arzular ve cazibeleriyle tannr.
Refik Halid' in hikyelerindeki gen kzlar ve kadnlar; eitli cinsel duygularnn tesiri altndadr. Bu
kadnlar, kasabadaki memurlarn ve erafn zevkine hizmet etmeketdirler. Bu motifler sonraki yllarda
birok yazar tarafndan sk sk kullanlmtr. Refik Halitin erkek tiplemeleri memurlar, aalar din adamlar,
ticaretle uraanlar, bir harbin hatrasn tayanlar evrelerindeki halktan baz ynleri ile ok farkl
karakteristik zelliklere sahip olan erkek tiplemeleridir.
Refik Halit Karayn hikyelerinde Anadolunun bir kasabasnda yaayan elenceye dkn memur tiplerine
olduka sk rastlanr. Yatk Eminede gen temen, Emineye ilgi duyar fakat bunu aa karamaz. eftali
Bahelerinde ise kasabaya yeni gelen yaz ileri mdr Ah Bey, zamanla dier memurlar gibi gnn
gn etmeye balar, artk ilk gnlerdeki baka bir memur olma, Avrupal hkmet adam olma hayalinden
vazgeer.
Refik Halit Karay, kimi hikyelerini tamamen batl inanlara ayrr. Yatr isimli hikye batl inanlarn ele
alnd hikyelerden biridir. Hikyede, kyllerin ok deer verdikleri yatra kimse yaklaamamaktadr.
Kyller, mescidin minberini yakmakla bu ormann aacn baltalamay bir tutmaktadr.
Srgn sonras dnemde daha ok romanla uraan Refik Halit, eserlerindeki gl gzlemleriyle dikkat
eker. Olaylar ve kahramanlar en ince ayrntlarna kadar grmeyi baaran sanat, bu zelliiyle
eserlerinde youn bir gereklik duygusu uyandrr. Eserlerindeki bir dier nemli zellik ise tr ne olursa
olsun mizaha ve tenkide ynelmesidir. Bunu zellikle hikye ve romanlarnda karakterler zerinden yapar.
Sanat, nemli romanlarndan olan stanbulun Yz adl eserinde Merutiyetle zenginleen
insanlar; etede Trk etecilerin Franszlarla olan mcadelesini; bir inceleme roman zellii de tayan
Yezidin Kz adl eserinde Gneydou Anadoluda yaayan Yezidilerin hayatlarn; Srgnde Yzba
Hilmi Efendiye atlan bir iftira yznden onun Beyruta srgn ediliini ve burada yaad skntlar;

Bugnn Saraylsnda stanbulda kendi halinde bir aileye katlan sonradan grme bir akraba kzn
ailenin deerlerini alt st etmesini anlatr.
Yazar mizah yazlarn Kirpi takma adyla kaleme almtr.
Asl konuan Hasan'd, alt aydan beri susan Hasan... Durmadan, dinlenmeden, nefes almadan, yanaklar
sevincinden pembe pembe, dudaklar taze, gevrek, billur sesiyle biteviye konuuyordu. Aklna ne gelirse sylyordu.
Eskici hem alyor, hem de, ara sra "Ha! Ya? yle mi?" gibi dinlediini bildiren szlerle onu syletiyordu; artk
eriemeyecei yurdunun bir deresini, bir rzgarn, bir trksn dinliyormu gibi hem zevkli, hem yasl dinliyordu;
gemi gnleri, kaybettii yerleri dnerek benlii sarsla sarsla dinliyordu.
Daha ok dinlemek iin de elini ar tutuyordu.
Fakat, nihayet btn ayakkablar tamir edilmi, i bitmiti. Demirini topraktan ekti, kselesini drd, ivi kutusunu
kapad, iri anan sarmalad. Bunlar hep aheste aheste yapt.
Hasan, yrei burkularak sordu:
-Gidiyor musun?
-Gidiyorum ya, iimi tkettim.
O zaman grd ki, kk ocuk memleketlisi minimini yavru alyor... Sessizce, titreye titreye alyor. Yanaklarndan
gzyalar birbiri arkasna, temiz vagon pencerelerindeki yamur damlalar darnn rengini geilen manzaralar
iine alarak nasl acele acele, sarsla arpa dklrse yle, barnn sarsntlaryle yerlerinden oynayarak,
vuruarak ilerinde gneli mavi gk, prl prl akyor.
-Alama be! Alama be!
Eskici baka sz bulamamt. Bunu iiten ocuk hkra hkra katla katla alamaktadr; bir daha Trke
konuacak adam bulamayacana alamaktadr.
-Alama diyorum sana! Alama.
Bunlar derken onun da kat, nasrlam yrei yumuam, imiti. nne gemeye alt amma yapamad, kendini
tutamad; gzlerinin dolduunu ve sakallarndan kayan yalarn, Arabistan scayle yanan kzgn gsne bir pnar
sznts kadar serin, rpertici, dkldn duydu. (Eskici)

Roman: Yezidin Kz, Srgn, Nilgn, ete, Anahtar, Bugnn Sarayls, stanbulun Yz, Sonuncu
Kadeh, Yer Altnda Dnya Var, Dii rmcek, ki Bin Yln Sevgilisi, ki Cisimli Kadn, Karl Dadaki Ate,
Kadnlar Tekkesi
yk: Gurbet Hikyeleri, Memleket Hikyeleri
Oyun: Deli
Hiciv: Kirpinin Dedikleri, Guguklu Saat, Sakn nanma-Kanma-Aldanma
An-Deneme-Fkra: Bir Avu Sama, Agop Paann Hatrat, Tandklarm, Ay Peinde

Erken Cumhuriyet Dnemi (1920-1960) Dier Sanatlar

Memduh evket Esendal (1883-1952) : Trk ykclnde ehov Tarz da denen durum
ykclnn ilk byk temsilcisi Memduh evket Esendaldr. O, durum yksnn gelimesine nayak
olmu, bu trn edebiyatmzda yaylp sevilmesini salamtr. Bu ynyle Sait Faiki de etkilemitir.
Esendal'n yaynlanan ilk hikyesi, 17 Aralk 1908 Tanin gazetesinde kan Veysel avu
isimli hikyedir. 1912 r Gazetesi'nde pe pee 7 hikyesi yaynlanr. Ayn zamanda CHP milletvekili de
olan Esendal, siyaseti kimlii ile sanat kimliini ayrmak iin Mustafa Memduh, Mustafa Yalnkat,
M. Oulcuk, stemenolu gibi takma adlar kullanmtr.
Esendal, yklerinde insanlara olan sevgisinin scakln yanstr. yklerinde, ok yakndan
tand dalgac, yiyici, smrc, zavall kk memurlar, devlet grevlilerini anlatr. Bunlarn yannda,
varlkl veya yoksul ama dnceleri, yaadklar ve lekleri ile kk insanlarn i yaamlarna, ruh
dokularna ince bir anlay ve sezile girmeyi baarr. Realist, sade bir anlatm ve bak asyla yazlar
yazar.

Esendal yklerinin en belirgin zellii, izdii btn tiplerin ruhsal durumlarna nfuz eden derin bir
gzlem gcnn eserleri olmalardr. yklerindeki olaylar gemi zamanda gese bile onlar imdi
oluyormu gibi anlatr. Gemile imdi arasnda okuyucuyu yormaz.
Esendaln yk ve romanlarnda ele ald konular, kiiler eitlilik gsterir. Sradan insanlarn gndelik
yaamlar zerinde durur. Ev ii yaam, aile ilikileri, kahve mahalle ortam ile kyllk gibi temalar iler.
Olaylar ve kiileri nyargsz, sevecen ve gereki bir yaklamla ele alan Esendal, dilde yalnl, duruluu
benimseterek konuma dilini esas alan bir yaz dilinin ncln stlenmitir.
Esendaln eserlerinde ideolojik unsurlar bulunmaz. O, hikyelerinde sradan insann en basit hallerini,
davranlarn yanstr. Ancak Esendal bu hikyelerinde insan ilikilerinin ne kadar etrefilli olduunu,
insann iinde bulunduu topluma uyum salamasnn ne derece zor olduunu anlatmaktan da geri durmaz.
Yer yer cehaleti, toplumsal ahlakszl da eletirir fakat bunu yaparken daima iyimserdir.
Szgelimi, Hamit in Bir yaz, Feminist gibi hikyesinde memurlarn, gazetecilerin ve hatta bilim
adamlarnn bazen ne kadar cahil olabileceklerini gzler nne sermeye alr. Bunu da kendine has, scak
ve samimi slubundan amadan yapar.
Vilayet memurlar yemee kyorlar. statistik mdr Salim Bey, merdivenlerden inerken ayr ayr kalemlerden
km birka gen n sra iniyor, konuup gryorlard. lerinden biri, birazck durup elini gsne vurarak,
arkadalarna meydan okur gibi:
Ben feministim, feminist... dedi.
Sonra arkalarndan gelen Salim Beyi grp seslerini kestiler, yol verdiler.
Salim Bey geti gitti, ama bu feminist sz aklna takld. oka kullanlan bir sz. Manas ne olsa gerek?
kadnc demek mi? Yemekten sonra dairede alrken yine aklna geldi. bir bilenden sormal diye dnd.

Baz eyler byledir. Tilkinin kuyruu gibi, kapann bir biimsiz yerine skt m, kmaz. Salim Bey, bu rahatszlkla,
bu feminist'i o kadar sordu ki, sonunda ad Feminist kald. Dahas, ona bu adn nereden kaldn bilmeyenler, onu bu
meslek sahiplerinden biri sandlar; kadnlar msamerelerinde konferans vermee aryorlar, yeni kan gazeteler
kadn sahifeleri iin ondan yaz istiyorlar.

Hayat Ne Tatl hikyesinde isiz gsz kahraman Hafzn hayatn ycelterek aylakla vgde bulunur,
Otlak ve Ev Ona Yakt gibi hikyelerde davran bozukluklar, dedikoduculuk gibi insani durumlar
anlatan yazar, kimi anlatrsa anlatsn okuyucuya kahramann sevdirmesini bilir.
Memduh evket bir ykc olmakla birlikte en nl eseri bir romandr: Ayal ve Kiraclar. Bu
romanda, Aazade Ayal brahimin evi oda oda kiraya verilmitir. Bu odalarda emeklisi memuru,
ahlakls, ahlaksz, iisi, ksacas deien sosyal artlarn o eve srkledii her kesimden, her anlaytan
insan bulmak mmkndr. Bu ok farkl anlaytaki bambaka insanlar bir arada yaarken olan olaylar
etrafnda kurgulanan eseri alegorik olarak okumak mmkndr. Eserdeki Ayalnn kona Trkiyedir.
Konaktaki insanlar ise neredeyse tm sosyal snflaryla Trk halk. Esendal, konaktaki insanlarn
atmalar zerinden Trkiye gereini vermek istemitir.
Esendal'n edebiyatmza getirdii en nemli yeniliklerden biri, ele ald konular byk bir sadelikle
ilemesidir. Bu konular, yine sradan insanlarn yaamlar etrafnda gezinir. ykcle balad ilk
yllarda, dilde sadelemenin ncs olan mer Seyfettinin izinden giden Esendal, ustalk dnemine
eritiinde, hem mer Seyfettin'den hem de kendi adalarndan daha sade ve dzgn bir dille yazmtr.
slubunda ehov'un etkileri aka grlr. Hatta baz ykleri, ehovdan yaplm uyarlamalardr. Ancak
bu etki, yazm tarz, dildeki sadelik, kiilerin seilii ile snrl kalr. Esendal, ehov'un karamsar bakn
tekrarlamaz.
Roman: Ayal ve Kiraclar (1934-1957) , Vassaf Bey (1983, lmnden sonra), Miras
yk: Hikyeler 1. Kitap (1946, Otlak adyla 1958), Hikyeler 2. Kitap (1946 Mendil Altnda adyla

1958), Temiz Sevgiler (iki cilt, lmnden sonra 1983), Veysel avu (1984, lmnden sonra), Bir Kk
iek (1984, lmnden sonra), htiyar ilingir (1984, lmnden sonra), Anlalmam Bir Nokta, Gzel
Bir lm, Bir Haydut Ku, u Soyad Konusu, Kp Kr Pabu Eskisi, Gemi Gnler, Yol Arkadalar,
Doktor Savdur, Gezide, Bir Kucak iek, Kedi, Aptal Memi, Terbiyesi En G Hayvan, Hatice, in Dibi,
Bozulmu, Hrsz-Polis, Tutkunluk
Cevat akir Kabaaal (Halikarnas Balks 1886-1973) : 1925te Resimli Hafta dergisinde yaymlanan
asker kaaklarnn yargsz idam edilmesine kar kt bir yazsndan dolay nce idama mahkum edilmi,
daha sonra araya giren baz kiiler sayesinde cezas Bodrumda yl srgne evrilmitir. Yazar, hayatnn
kalan ksmn Bodrumda geirmi; hayatna ve eserlerine hep bu corafyann izleri sinmitir.
Halikarnas Balks, tabiat, denizi, da, yldz, aac ve balyla tabiat hikye ve romanlarna aktarm
doa tutkunu bir yazardr. Eserlerinde denizle dalgalarla doa ile savaarak ekmeini karan insanlarn
ykleri vardr. Yazlar kaderleriyle mcadele eden insanlarla, onlar istismar eden emek simsarlarnn ve
frsatlarnn kavgasn ve atmalarn konu edinmitir. Bu hikyelerde mitoloji, deniz ve gndelik hayat
i iedir. Halikarnas balksnn hikye ve romanlarnda olaylar denizin stnde, dibinde veya kysnda
alan insanlarn bandan gemektedir. yklerinde balklardan ve denizden kopmaya alrken byk
ehirlerde yapmayan insanlar dramlar ele alnmtr. Denizden kopanlar ya byk ehirlerde yok olmakta
ya da tekrar aran seslere kulak vererek denize dnmektedirler. Bu romanlardaki olaylarn ou, denizlerin
ortasnda sanki lme deil de denizin kucana braklan gemicilerin felaketleriyle sona ermektedir.
Halikarnas Balksnn hikye ve romanlarndaki balk ve denizcilerin kendileri fakir ama gnlleri
zengindir. Konularn Ege ve Akdenizin ky ve aklarnda yaayan denize tutkun insanlarn hayatlarndan
esinlenerek karmtr. yk ve romanlarnda balklar, dalglar, snger avclarn ve gemileri
anlatmtr.
Tpk Halikarnas Balks gibi bir deniz ykcs olan Sait Faikle Halikarnas Balks arasnda slup ve
bak as bakmndan farklar vardr. Halikarnas Balks, frtnal, tehlikeli bir ak denizin hikyecisidir.
Onun denizle ilikisi hep bir tehlike, bir macera izleinde verilir. Halikarnas Balksnn denize baknda
youn mitolojik birikiminin etkileri de grlr. Sait Faik ise sakin bir i denizin ykcsdr. Onun denize
ve denizcilie bak daha ok bir stanbul akamnda denize alan turist merakyladr. Balklar hakknda
Halikarnas Balks kadar detayl bilgi vermez.
Hikye ve romanlarnda olaylarn akn keserek araya bilgiler sktrmas da, Ahmet Mithat Efendiyi
andran eksikliklerdir. Bunun yan sra pek ok sayda deniz ve denizci terimleriyle ykl bir anlats vardr.
Balklarn adlarn, ekillerini ve eitlerini ve dalglk ve sngercilik tekniklerini ok detayl bilgiler
vererek anlatr. Kylara, denize, balklara, grnen grnmeyen derya sakinlerine ait efsaneler, inanlar,
fkralar nakletmekten ok holanmtr. Trk denizcileri, kaptanlar gemileri ve gemi Trleri hakknda ok
detayl bilgilere sahiptir.
Roman: Aganta Burina Burinata (1946), telerin ocuu (1956), Ulu Reis (1962), Turgut Reis (1966),
Deniz Gurbetileri (1969)
Deneme-nceleme-Mtoloji: Anadolu Efsaneleri (1954), Anadolu Tanrlar (1955), Anadolu'nun Sesi
(1971), Hey Koca Yurt (1972), Dn Yazlar (1981, lmnden sonra)
yk: Ege Kylarndan (1939), Merhaba Akdeniz (1947), Ege'nin Dibi (1952), Yaasn Deniz (1954),
Glen Ada (1957), Ege'den (1972), Genlik Denizlerinde (1973)
An: Mavi Srgn (1961)
ocuk Kitaplar: Denizin ars, Yol Ver Deniz

Ercment Ekram Talu (1886-1956) : Recaizade Ekremin olu olan Ercment Ekrem, daha ok Mehedi
adl bir ranlnn maceralarn anlatt mizahi hikye ve romanlaryla tannmtr. Trk Mizah Edebiyatnn
ilk yazarlarndan biridir. Romanlarnda olduu gibi, yklerinde de toplumsal konulara arlk vermi, eski
stanbul hayatn konu alan romanlar da yazmtr.
Ercment Ekrem roman ve yklerinde aile, aile ileri, toplumun bilgisizlii gibi deiik toplumsal konulara
da deinmitir. Deindii konular mizah erevesinde ele alan yazar, kskanlk, kurnazlk, banazlk gibi
konular da yazm; bu ynyle Hseyin Rahmiyi rnek almtr.
Ercment Ekrem Talu'nun mizahi kiiliinde Evliya elebi'nin slubunu taklit ederek yazmasnn nemli bir
yan vardr. 1920 ylndan sonra Evliya elebi'nin slubunu taklit ederek fkralar yazmaya balayan Talu
daha sonraki yllarda yine Evkliya elebi'nin gznden modern bir seyyahla balamtr. Yaad
dnemin stanbul'unu Evliya- Cedid adyla anlatm, gln konulara deinerek ehrin sosyal ynlerini
mizah yoluyla aktarmtr.
yk: Teravihten Sonra (1923), Sevgiliye Masallar (1925), Kz Ali (1926), Gldren Kitap (1927,
Mehedinin Hikyeleri (1927
Roman: Evliya-y Cedid (Yeni Evliya elebi, 1920), Asriler (1922), Gn Batarken (1922), Kopuk (1922),
Sabir Efendinin Gelini (1922), Kan ve mam (1923), evketmeb (1925), Kundak (1926, Mehedi ile
Devrialem (1927)
Mahmut Yesari (1895-1945) : Birok trde eserler vermi ama zellikle ulluk adl roman sayesinde
romanc olarak daha ok tannmtr. ulluk, Mahmut Yesarinin en nemli eseri kabul edilmektedir.
ulluk, stanbulda, Cibali Ttn Fabrikasnda, daha sonra da Anadoluda bir kyde geen olaylara dayal
olarak fabrika iilerini alma biimlerini fabrikay, iilerin yaam koullarn, insan ve i ilikilerini
gereki izgilerle sergilemitir. Roman bu ynyle Orhan Kemal'den ok daha nce ii sorunlarn dile
getirir ve Sadri Ertemin yazd krklar Durunca adl roman ile birlikte Trk Edebiyatnn ilk sosyal
gereki roman olarak kabul edilir. ulluk ve krklar Durunca adl romanlar edebiyatmzda
toplumsal gerekilik akmn balatan romanlardr.
Yaad yllarda eitli gazetelerde fkralar ve tiyatro eletirileri de yazan Yesari, kendisi de bir verem
hastas olduu iin veremli insanlarn aclarn, sevinlerini duygusal bir gerekilikle yanstmaya
almtr.
Bekir Stk Kunt (1905-1959) : Geree bal olarak gnlk hayatn olaylar arasnda dikkate deer
sahneleri semekte baar gstermitir. Arl kk ykye veren bir Kunt'un ilk ykleri gereki
Anadolu ykleridir. Onlar izleyerek konularn, stanbul yaayndan, gnlk glmece olaylarndan alan
ykler yazmtr.
Memleket Hikyeleri*ne ald 16 yksnde esnaf ve arac tccar arasnda tek balarna kalarak
smrlen yaamlar, kasaba halknn hileci tipleri yklerinde ilenen tipler arasndadr.
yk yazarln, gzlem gcyle gelitiren yazar, 1940'l yllarda uzun ykye gemitir. Bu yklerinde
yaanan olduu gibi vermeye alm, byk kentlerle ilgili konulara ynelmitir. yk yazma yntemi
bakmndan bir yenilik getirmemekle birlikte, ele ald konular, olaylar ve setii kiilerle gereki yk
anlaynn gelimesine hizmet etmitir.
yk: Memleket Hikyeleri, Talkmla Salkm, Yatakl Vagon Yolcusu, Ayr Dnya, Herkes Kendi Hayatn
Yaar, Arzu ile Kamber
*Not: Memleket Hikyeleri adl bir eser de Refik Halit Karay tarafndan yazlmtr. Bu iki eser birbirine
kartrlmamaldr. Refik Halit, eserinde Anadoluyu ve Anadolu insann tm canllyla ele alrken Bekir
Stknn ykleri daha ok kasaba yaam zerinedir. Refik Halitin eseri Bekir Stknn eserinden ok
daha nldr ve teknik olarak daha baarldr.

Fahri Celalettin Gktulga (1895-1975) : 2. Merutiyetle (1908) balayp tek partili siyasal yaamn sonuna
kadar sren bir gei dneminin ykcsdr.
Gktulga'nn, "geleneksel deerler"le Bat'dan gelen "yeni deerler" arasnda bocalayan Osmanl toplumunun yaad deiimi, kadn-erkek ilikileri erevesinde yanstt ve zellikle "insan psikolojisi" zerine
odakland grlmektedir.
Toplumsal konular olarak en ok zerinde durduu, ahlakn bozulmas, bo inanlar, yoksulluk, Merutiyet
Dnemi'nde halk-devlet ilikileridir.
Dmana pucu Veren Eekler, Kore'deki ocuklarmz, anakkale'deki Kelolan adlarn tayan yks de konularn Kurtulu Sava, Kore Sava ve anakkale Sava'ndaki kahramanlklardan almtr.
Psikolojik konulu yklerinde de insann deiik psikolojik durumlarn yanstr.
yk: Telak- Selase, Kna Gecesi, Elde Bir Mustafendi, Anzavur Kahvesi, Salgn, Rzgr, anakkale'deki
Kelolan
Sait Faik Abasyank (1906-1954) :
Yalnzlk dnyay doldurmu. Sevmek, bir insan sevmekle balar her ey. Burada her ey bir insan
sevmekle bitiyor.
Trk edebiyatnn en byk ykcs dendiinde akla gelen ilk isim, hi tartmasz Sait Faik
Abasyanktr. irkin mi irkin, esmer bir boyac ocuk, yolda ylesine yryen bir avare, bir kk Hit!
sesi, izbede kalm bir kahvehane, tm renkleri, irkinlikleri, gzellikleri, yamuru, amuru ve arklaryla
stanbul, hastalar, isizler, iinden olmular, hamallar, balk teknelerinde sng ucunda yaayanlar, yalnz
kalmlar, insandan saylmayanlar, vcudunu satan kadnlar Onun yklerinde insan, fakat yle dardan
deil, ta iinden, en savunmasz yerinden insan okursunuz. Sait Faik, yklerinde airdir, iir yazmadan iir
yazan belki de tek ykcdr.
Sait Faik, retmenlik, ticaret gibi birok meslein iinde yer alm; ancak hibir ii yazarlk kadar
sevememi, en sonunda yazarlk dnda baka bir i yapmamaya, yazdklaryla geinmeye karar vermitir.
Bu bakmdan onun hayatnda birok yarm kalm, baarszlkla sonulanm i bulunur. Tm bunlara
karn Sait Faikin maddi bir sorunu olmad, ailesinin imknlar sayesinde geinme derdi yaamad da
bilinir. Ho, geinemeyecek dahi olsa Sait Faikin baka bir i yapmas dnlemez bile: Sz vermitim
kendi kendime: Yaz bile yazmayacaktm. Yaz yazmak da, bir hrstan baka ne idi? Burada, namuslu
insanlarn arasnda sakin, lm bekleyecektim; hrs, hiddet neme gerekti? Yapamadm. Kotum ttncye,
kalem, kat aldm. Oturdum. Adann tenha yollarnda gezerken canm sklrsa kk denekler yontmak
iin cebimde tadm akm karttm. Kalemi yonttuktan sonra tuttum ptm. Yazmazsam deli olacaktm.
(Haritada Bir Nokta)
Sait Faik, her eyden nce bir ykcdr. Tm dikkatini hayata ve insanlara verir. evresini en ince
ayrntsna kadar inceler. Bu da akl onu, srekli lirik beni n plana karan airden farkl klar. Yani
iinden geenleri syleyebilmek iin yklerinde biimsel deiikliklere gider. Bu deiikliklerde zellikle
iirden faydalanr. Olay arlkl olan ykde, durumlara nem verir. Hareketler de yerini imgelere brakr.
Okuyucuya gereklik duygusunu hissettirmek amacnda deildir. ykleri ksalr. Anlam, iirde olduu gibi
katmanlar halinde bulunur. Cmleler devrikleir, ahenk kazanr. Ortaya bir kelimesi dahi atlamayacak, iir
gibi birka kez okunma ihtiyac duyulan, anlam katmanlarndan olumu, ahenkli bir yap kar.
Sait Faik, Orhan Veli ve arkadalarnn iirin biimini yeniletirdii yllarda hikyenin giri-gelime-sonu
blmn ve entrik kurgu gibi geleneksel oyunlarn ykarak bir zgr hikye yaratmtr. Bu zgr
hikye zaman zaman denemeye, zaman zaman iire benzeyen; bazen de hibir eye benzetilemeyecek bir
tarzdr. Orhan Veli ve arkadalarnn getirdii yenilik, yllar ncesinden Bat edebiyatna alan iirimizin

gelime izgisi iinde aklanabilir. Oysa Sait Faik sanat hayatnn hibir dneminde sadece Bat
edebiyatnn deil hibir edebi anlayn etkisinde kalmamtr.
Sait Faik, hikyecilie geleneksel hikye biimi olan; olaya, atmaya dayanan, mesaj verme kaygsnn
hkim olduu, idealize edilmi kahramanlara yer veren Maupassant tarz hikyelerle balamtr. Yazarn,
Semaver (1936), Sarn (1939) ve ahmerdan (1940) adl hikye kitaplar bu dnemin, yani yazarn
ilk dneminin eserleri olarak kabul edilir.
Sait Faik hikyeciliinin ikinci dnemi ise ehov tarz (Durum hikyesi) hikyeler kaleme ald 1948
sonrasn kapsamakta ve Lzumsuz Adam (1948) adl hikye kitabyla balar. Bu dnem hikyelerinde
grlen genel zellikler ise: belirgin giri, gelime, sonu ayrmnn olmamas; olay yerine yaamn iinden
bir an, durum ya da kesitin hikyeye konu edilmesi, yaamn iinden herkesin ve her eyin hikyeye konu
olabilmesi, hikyelerinin deneme trne yaklamas ve iirsel slubun daha da belirginlemesidir.
Sait Faik, Semaverdeki hikyelerinde mevcut gelenee dokunmazken Sarnla birlikte yer yer allmn
dna kmaya balar. Bylece Sait Faik yaantsn sanatna yanstma yolunda bir adm atar. Sadece da
deil, insann i duygularna ve hayallerine ulamaya alr. Kahramanlarn kk insanlardan seerken
artk ie ynelir, bilinaltna inmeye alr ve bu insanlara bireyin kk dnyasndaki olaylarn sebeplerini
aa karmak amacyla yaklar. Olaylarn yerini duygular, dnceler ve hayaller alr. Temel felsefesi
insana sevgiyle yaklamak olan Sait Faik insanlarn dnyalarn tanmaya alr ve bunun iin ok gezer.
nsanlar iinde bulunduklar ortamlarda tandktan sonra onlarn i dnyalarn zmeye alr.
Sait Faikin ilk dnem hikyeleri insan sevgisiyle, insanlarn iyilikleriyle doludur; Sait Faik, ilgi duyar
insanlara, sevgi duyar. Bunlar, o hikyelere neredeyse bir lirizm katar. nsanlar sevmek arzusuyla sokaa
kar. Sait Faikin insan sevgisinin, gnlk yaam iinde, somut ayrntlar biiminde en ok ortaya kt
hikyeler, ilk dnem hikyeleridir. O Kitaplar, bir zamanlar bana, insanlar sevmek lazm geldiini,
insanlar sevince tabiatn, tabiat sevince dnyann sevileceini, oradan yaama sevinci duyulacan
retmiler. diyerek insana ve tabiata bakn ortaya koyar.
Sait Faikin kahramanlar ise, tpk kendisi gibi, genellikle hayalleriyle yaamaktan vazgeemedikleri iin,
evrelerine uyum salayamamlardr. Gerekten ka ve evreye ilgisizlik ve uyumsuzluk onun
kahramanlarnn genel eilimidir. Burada saydm birka zellikten de anlalaca gibi aslnda Sait Faikle
kahramanlar arasnda bir ayrm yaplamaz, nk kahramanlar aslnda bizzat kendi i dnyasnn hikye
aynasndan yansmalardr.
Sait Faik, aslnda karsndaki her insann iinde kendini yaamaktadr. Bu yzden anlatt insanlarla ehir
arasndaki ba, Sait Faikle ehir arasndaki badr. ehir de aslnda Sait Faikin ta kendisidir. Onda doa ve
ehir sadece seyredilen varlklar deildir; bir parasdr sanki bunlar Sait Faikin, ondaki deiimle birlikte
ehir ve doa da deiir bu hikyelerinde.
Sait Faikin temel derdi insandr. Onun yklerinde insana snrsz bir sevgiyle yaklalr. Bunu birka
yksnden yola karak somutlamak isterim:
nsanlar sevmek, hayat sevmek ne iyi ey. Ancak insanlar sevebiliriz. (Ormanda Uyku)
nsansz hibir eyin gzellii yok. Her ey onun sayesinde gzel. (Kendi Kendime)
Sait Faik ayn zamanda bir stanbul hikyecisidir. Nasl ki Trk iirinde Nedim ve Yahya Kemal kadar ok
stanbulu anlatan air olmadn sylyoruz, bu genellemeyi yk konusunda hi ekinmeden Sait Faik
iin de yapabiliriz.
Onda stanbul, birok din, rk, millet ve tabakadan insan barndran kozmopolit bir ehirdir. Sait Faikte din,
rk ve millet ayrm yoktur. Hikyelerinde Burgazadadaki Rumlardan ingenelere, kenar mahalle
hrszlarndan pavyondaki zenginlere kadar birok farkl insana yer verir. Ancak o ehrin st tabakasndan
daha ok ehrin btn o kouturmas iinde kaybolan, ou zaman maddi adan gsz insanlar

anlatmtr. Bu insanlar ilk bakta basit, pek de nemli zellikleri olmayan insanlar olarak grlebilirler.
Ancak Sait Faik, insanlar her zaman i dnyalarna gre deerlendirir ve kendi i dnyasnn szgecinden
geirerek bunlar okuyucuya yanstr. Maddi adan zayf olan bu insanlar da ou zaman ok zengin bir i
dnyaya sahiptirler.
K, Hali tarafnda stanbuldakinden daha sert, daha sisli olur. Bozuk kaldrmlarn zerinde buz tutmu
amur paralarn krarak erkenden ie gidenler, mektep hocalar, celepler ve kasaplar fabrikann stnde
bir mddet dinlenirler, kocaman bir duvara srtlarn vererek stne zencefil serpilmi salep ierlerdi.
(Semaver)
stanbul camilerinden bir tanesinin avlusunda idik. Bir le st idi. Frsat bulduka canm skldka,
kafamn iine bir baka benlik sokulduka insanlar sevmek iin; bir uzlet iinden, bir yoksuzluk ve
kimsesizlik iinden; bir varln ve kimsenin karkln daha iyi duyabilmek iin daima melankolik keler
arardm. O zaman kk kumrularn gezindii cami sundurmalarnda dnr; stanbula bu kprlerin ve
sefillerin ve vapurun birbirini dnd, birbirini ard stanbula bakar kalrdm. (Bir Karpuz
Sergisi)
Balklar ve Adalar, zellikle Burgazada da Sait Faik iin kilit kavramlardandr.
nce pencereyi, sonra azm atm; k gecesine sunturlu bir kfr. Kumkapl bir Ermeni balk kfr
salladm. (K Akam, Masa ve Sandalye)
stanbulda barbunya balnn 14 lira olduu vakitlerde, bu balklarn kara okkas 5 kurutur. Mahalleler
misk gibi balk kokar. nsan biraz stanbulu grm olursa, Anadolunun bu buza ve tezek kokan
yerlerinde, bir Kumkap meyhanesinden km gibi mesut, yar sersem dolaabilir. Etrafnda kk Rum
kzlar arar. (Sakarya Balks)
Karmda Yassada ve Sivriada. O kadar yaknlar ki, biraz daha gen olsam, yanmda sevdiim bir
arkadam olsa, Yzerek gidelim mi dese, hi dnmeden suya atlarm. Bir kayann stnde deniz
donuyla oturuyorum. Denize ok yaknm, biraz uzatsam ayaklarm deecek... (Jimnastik)
Gne derimi yakyor. Hava gsm okuyor. Su bacaklarm yalyor. Hayrszadalar, Bozburun,
dadaki duman, yelkenli, ay, kayalar, yeil, ocuk amlar etrafm sarm (Kendi Kendime)
lkbaharda birdenbire Adann tenha bir yolunda karma kverirdi. Gel yahu bize gidelim derdim,
gelmezdi. Adann iinde kaybolurdu. (Orhan in)
Notlarn kapsam, sz konusu Sait Faik olduunda bir nszn giri cmleleri bile olamayacak kadar ksa
olan bu blm bitirmem gerektii konusunda -maalesef- beni zorluyor. yle ksa bir toparlama yapalm:
Trk hikyesinin, hakknda yazan hemen herkes tarafndan kabul grm ekilde en byk ykcs olan
Sait Faik, stanbulun, doann, insann ve ehrin yazardr. Hi dinmek bilmeyen, koulsuz insan sevgisiyle,
adalarn bu aylak ocuu Trk yksne gerek biim gerek izlek asndan ok ey katmtr. Denilebilir ki
Orhan Veli ve arkadalarnn Trk iirinde yaptklar devrimi, Sait Faik Trk hikyesinde yapmtr. Ondaki
takn sevginin, hi zorlanmadan kurgulayabilme gcnn, insana ve stanbula baknn karakteristik
rneklerinden bir paragraf buraya alarak blm bitirmek istiyorum.
Siz bir adam hi grmeden, iki dakika evvel yle bir adamn stanbul ilinde yaadn bile bilmeden,
birdenbire, zanaatndan ve adndan seviverdiniz mi? inizi hi bilmediiniz bir stanbul semtinin akam
kaplarken ve evinin nnde oturup cigara ien, gzkapaklar kirpiksiz ve kpkrmz ihtiyar bir adam
hayranlkla, sevgi ile sayg ile andnz m? Hi iinize ta gibi, ar bir su gibi bir sevgi oturdu mu?
Oturmamsa Allah akna vazgein bu yazm okumaktan. (Gn Ola Harman Ola)
yk: Semaver (1936), Sarn (1939), ahmerdan (1940), Lzumsuz Adam (1948), Mahalle Kahvesi
(1950), Havada Bulut (1951), Kumpanya (1951), Havuz Ba (1952), Son Kular (1952), Alemda'da Var

Bir Ylan (1954), Az ekerli (lmnden sonra, 1954), Tneldeki ocuk (1955), Mahkeme Kaps (Adliye
rportajlar) (1956), Mthi Bir Tren (1981, derleyen Muzaffer Uyguner)
Rportaj-Mlakat: Balknn lm-Yaasn Edebiyat (1977, derleyen Muzaffer Uyguner, Ak Hava
Oteli (1980, Konumalar-mektuplar derleyen Muzaffer Uyguner)
iir: imdi Sevime Vakti (1953)
Roman (Birok kaynakta roman olarak geseler de aslnda uzun hikye formunda eserlerdir) : Medar-
Maiet Motoru (1944, ikinci bask 1952'de "Birtakm nsanlar" adyla), Kayp Aranyor (1953)
Sait Faik ayrca Georges Simenon'dan Yaamak Hrs adnda bir roman evirmitir. Romann u an
basks olmad iin ne kendi ne de evireni pek bilinmez.

Bireyin Dnyasn Esas Alan Yazarlar

SYM -sanki dier yazarlar insann baka tarafyla ilgileniyormu gibi- byle kemeke bir tasnife gitmi.
Bu son derece gereksiz, mulk ve ii bo tasnifi -maalesef- SYM mfredat sizlerden istedii iin ben de
vermek zorundaym. Anladm kadaryla psikolojik romandan bahsediyorlar. O sebepten, bu ksmdaki
yazarlara gemeden nce Roman ve Psikoloji hakknda birka bilgi vermek yerinde olacaktr.
Psikoloji
Psikoloji; canl varlklarn, duyu, dn ve davranlarn inceleyen bir bilim daldr. Bu bilim dal ortaya
ktndan beri, tanm ve konu snr hususunda psikologlarn ve sosyal bilimcilerin farkl grler ne
srdkleri grlr. Bu psikologlardan William James psikolojiyi ruhsal yasam (mental life) inceleyen bir
bilim olarak tanmlamtr. Aslnda psikoloji, psyche-ruh ve logos-bilgi olmak zere iki szckten
meydana gelmi olup, ruh bilgisi anlamna gelmektedir.
Genel tasniflerden yola karak psikoloji tanmlarn u ekilde drde indirgeyebiliriz:
1. Psikoloji, zihinde geen bilin olaylarnn incelenmesidir.
2. Psikoloji, insan ve hayvanlarn davranlarnn bilimsel olarak incelenmesidir.
3. Psikoloji, insan ve evresi arasndaki ilikileri inceleyen bir bilimdir.
4. Psikoloji, kiiler aras ilikileri inceleyen bir bilimdir.
Psikoloji ve Roman likisi, Genel Hatlaryla Psikolojik Roman
Psikolojik roman, Batda bireyselleme kavramna paralel olarak gelimitir. Sosyal yaplarn zld,
cemaatlemeye dayal ynlarn kozmopolitleerek bamsz bireylerden oluan modern ynlara dnd
toplumlarda bireyselleme ve ruhsal durumlarn ne kmas daha sk grlr. Ruhbilimsel romanlarda
arl dramlar, trajediler, romantik aklar, melankoli, izofreni, karamsarlklar, bunalmlar, ie dnk
kiilikler gibi hallerin sergilenmesi ya da sorgulanmas oluturur.
Psikolojik roman trnde, vaka rgsne yahut olaya deil de kahramanlarn psikolojik yaplarna nem
verilir. Psikolojik romanda olaylar, kahramanlarn psikolojilerine balanr veya kahramanlarn psikolojik
yaplarn aydnlatabildii lde eserde yer bulur. Psikolojik romanlarda olaylara sebep olan, hazrlayan ve
olaylarn sonucu olan ruhsal durumlar zerinde younlalr. Psikolojik roman, ileni teknii asndan iki
alt baslk altnda deerlendirilebilir: Bunlardan birincisi, yazarn psikoloji ile ilgili terimleri ve bilgileri
yazd romanda kullanmasyla ortaya kar. Bu tr psikolojik romanlar, psikoloji kitaplarndan ayran tek
fark roman kurgusuna duygusal unsurlarn ve bir olay rgsnn eklenmi olmasdr. kinci grup romanlar
ise kahramanlarn psikolojik yaplarn gzler nne serer trdendir. Birinci gruptaki romana Peyami
Safa'nn Yalnzz adl eseri rnek verilebilir.

nsann belleindeki bu ikilik en az yarm asrdan beri malumdur. Birine sosyal ben, hatta resmi ben,
tekine asl ben, temel ben dendii olmutur. Daha birok benler dnlebilir. Fakat kkleri iki tanedir.
Ancak bunlarn uur mekanizmasndaki yerleri ve fonksiyonlar karanlktr. Bir gayriuur veya onun tam
anlamda olmayarak bir uuralt tasavvur edilir. Bence, bunun belirtilerine gre tabakas vardr. Biri
ruhidir ve hatralar saklar. kincisi vcuda bal, somatiktir, igdleri ve refleksleri tar. ncs
atavik veya genetiktir, atalardan intikal eden, kromozomlarn beden ve ruh zerine gizli tesirlerini tar.
Fakat bu tabakadan hi birine sosyal benimizi yerletiremeyiz. Peyami Safa-Yalnzz
kinci tip psikolojik roman trnde, gerek ile kurgusal dnya i ie girmitir. Bu tip psikolojik romanlarda
bilin akm ve i monolog tekniklerinin sk sk kullanld grlr. Dorudan psikolojik terimlere yer
verilmez. Psikoloji; i monolog, bilin ak, yer yer mantksal badan kopuk cmlelerle verilir. Trk
edebiyatnda bu ikinci tip psikolojik ierikli romann karakteristik rneklerinden birini Ouz Atay vermitir.
Kitaplardan, yaantlarm iin yararlanamadm ve kendimi bir biime sokamadm da yzme
vurabilirsiniz. Ne yapabilirim? Kitap okumakla, manavn beni aldatmasna engel olamyorum bir trl.
Manava inanmadm halde beni aldatyor namussuz. Ya inandm dostlarmn beni aldatmasn nlemek:
bsbtn imknsz bu. Dostlarm alay ediyor benimle. Bu ocuun sonu ne olacak, diyorlar. Hi olmazsa
kitaplardan kitaplar karmalymm.
Bunu da yapamyorum, yazamyorum. Kitaplar, iimde kullanlacak bir mal gibi gremiyorum: kaplyorum
onlara. Belki kitaplar da onlara kar gsterdiim ar ciddiyetimle alay ediyordur. Biliyorum, kitaplar da
beni adamdan saymyorlar. Fahielerin, onlara barlarda para yediren tccarlar kmsemesi gibi hor
gryorlar beni. Btn bunlar dndke daha da tersleiyorum, kendime daha ok zararm dokunuyor;
benimle alay edenlerin gznde daha da klyorum. Duvarlar duvarlar var evremde Halsiz kalncaya
kadar bam vuruyorum onlara. Ouz Atay-Tutunamayanlar
Psikolojik romanda ikinci tasnif ise yledir: Yazarlarn kendi hayatlarnda cereyan eden olaylar romana
aktarmasyla oluan psikolojik roman: Dnya edebiyatnda zellikle Dostoyevskinin ve Virginia Woolfun
romanlar; Trk edebiyatnda ise Mehmet Raufun Eyll ile Peyami Safann Dokuzuncu Hariciye Kouu
adl eserleri bu tr romanlardandr.
Yazarlarn kendi hayatlarn anlatmadklar, tamamen kurgusal nitelikte olduu dnlen psikolojik
romanlar: Kimi Kafka romanlar ile Trk edebiyatnda yer yer Tanpnar romanlar.
imdi bu bilgiler nda, Bireyin Dnyasn Esas Alan yazarlara gemeden SYMnin bu
romanlardan ne anladna madde madde bakalm.
Psikoloji ve psikiyatrideki gelimelerden yararlanlarak insana zg gereklik ifade edilmeye allr.
Olay rgs, insana zg bir gereklii ifade etmek zere dzenlenir.
Bireyin i dnyasn esas alan yazarlar, insan gerekliini farkl ynlerden anlatma gayreti iine girmilerdir.
Olaylardan ve insanlardan hareketle bireyin i dnyas anlatlr.
Dil ve anlatm bakmndan sekinci, mkemmeliyeti bir anlay hkimdir.
Bireyin i dnyasn esas alan yazarlar, zaman, psikolojik sorunlar, hastalk, bireysel bunalm, Dou-Bat
sorunsal, ka, gemi-imdi, birey-toplum, deer yarglar, korku gibi bireysel konular ele alrlar.
Bu anlayla yazan yazarlar, gerein insanlar tarafndan farkl ekillerde alglanaca dncesinden
hareket ederler.
Romanlarn bir ksmnda romann geliim izgisi dtan ie, yani eya ve olaylardan kiilerin i dnyasna
ynelmek biimindedir.

Yazarlar, kiilerindeki deiimi maddi plandan, ereveden, manevi plana doru izerler.
Peyami Safa (1899-1961) : Servet-i Fnun dnemi airlerinden smail Safann oludur. Sivasa srgne
gnderilen babasnn orada lmesi zerine 1901 ylnda iki yanda yetim kalm, bu yzden Yetim-i Safa
adyla anlmtr. Babasz bymenin aclarnn yan sra, sekiz dokuz yalarnda yakaland bir kemik
veremi dolaysyla 17 yana kadar, bu hastaln fiziksel ve ruhsal bunalmlarn yaamtr.
lk uzun hikyesi Genliimizi 1922 ylnda yaymlayan Peyami Safa, para kazanmak amacyla yazd
kitaplarnda, ilk defa aabeyi lhami Safann takma ad olarak kulland, annesi Server Bedia Hanmn
adndan uyarlad Server Bedi takma adn kullanm, bu takma adla yzlerce eser vermitir. Bunlar
arasnda en sevilenler Trkiyeye zg polisiye roman rnei olan Cingz Recai romanlar ile
Cumbadan Rumbaya (1936) adl roman olmutur.
Peyami Safann ilk kitab Bu Kitab Okumayn! adl iki formalk bir hikye kitabdr. Daha sonra 1913
ylnda (yani 14 yandayken) Bir Mekteplinin Hatrat / Karanlklar Kral adl ikinci hikye kitabn
yaymlamtr. Bunlarn dnda stanbul Hikyeleri, Genliimiz, Siyah Beyaz Hikyeler, Ak
Oyunlar, Snglerin Glgesinde, Ate Bcekleri adl hikyeleri de vardr. Peyami Safann yazar olarak
asl tannd tr romandr.
Romanlarnda olaydan ok tahlile nem vermitir. Toplumumuzdaki ahlk kntsn, medeniyetin
yaratt bocalamay, nesiller ve sosyal evreler arasndaki atmay dile getiren Safa, zt kavramlar, duygu
ve dnce tezadn iler. Yazar bilhassa Avrupa karsnda dlen aalk duygusunu milli onurumuz iin
zararl grr. Fertlerin ahsiyet sahibi olduu lde toplumun ykseleceine inanr. Ferdiyeti bir ata,
ahsiyeti bir svariye benzetebiliriz. nsann varlndan bu at, tabiat temsil eder; svari, cemiyeti temsil
eder. diyerek, ahsiyetin ancak milli ortamdan kaca fikrini zetler.
Trk toplumundaki Dou-Bat ekimelerini ve bunlarn zm tarzlarn; 1. ve 2. Dnya Savalarnn
getirdii buhranlar, bu buhranlarda aydnlarn ve maddi olaylarn payn ruh-madde, akl his, inaninanszlk konularn tartr. Romanc, bu meseleler karsnda kesin bir cephe tutmaz. Hepsini baz
tartmalar halinde nmze serer. Peyami Safa dinin ancak laiklikle mmkn olacan syleyerek hem
dindar hem de filozof olunmas gerektiini belirtir.
nan tkankl, geleneksel kimlii kaybetme sonucu oluan elikiler bunlarn bireylerin ruhlarnda ve
hayatlarnda meydana getirdii sarsntlar ve bu atmalar irdeleyen analizler yazarn romanlarndaki
balca irdeleme konulardr. Beir Ayvazolu Peyami Safann szn ettiim bu ruh ve beden hali ile ilgili
olarak yle der: Peyami Safa, yakasn brakmayan bir kendisi ile didindi. Kesin olarak silkip atmas
gerekirken, smsk bal kald bu durumu hem kendi kendisini hem de evresini kemirdi durdu.
Peyami Safa ilk roman Szde Kzlar (1922) yazdktan sonraki aamada bu romanla gelen izgide baz
deiiklikler ortaya kmtr. Dou-Bat atmas romanlardaki temel konulardan biri olma zelliini
kazanmtr. atma, Peyami Safada kart ilikiler evresinde, ahlaksal adan irdelenerek ortaya
konmutur. Batl tipin savunduu balca deerler, yazara gre Bat uygarlna zg deerler: para, maddi
baar ve hazza dayanan bir ahlak anlay; Doulununkiler ise Trk-slam uygarlndan gelen manevi
deerler ve dine dayal bir ahlak anlaydr. lk romanlarndan itibaren bir i atma hlinde karmza
kan, daha ok Dou-Bat deerleri arasnda bocalayan insan ile grlen felsefi anlamdaki huzursuzluk;
Bir Teredddn Romannda (1933) en st dzeyde irdelenmitir. Yalnzz (1951) adl romannda
doruk noktasna ular.
lk roman olan Szde Kzlar, deiik zamanda filme de aktarld. Bu romanda Peyami Safa, mtareke
dneminde stanbula babasn aramak amacyla gelen bir gen kzn bandan geenleri konu edindi.
Yazarn vurgu yapt Mtareke yllar ve yksek zmredeki ahlaki knt oldu.
kinci ve ona n kazandran Dokuzuncu Hariciye Kouu ise, ilk kez bir salk konusunu, bir hastann
psikolojik yapsn, hasta hastane ilikisini, ilk kez ad olmayan bir roman kahramann, sava sonras yllarn

mahrum ve itelenmi genliinin duygularn romana sokar. Bu roman yazarn yaadklarndan

kaynaklanmtr ve Peyami Safa bu roman Nazm Hikmete ithaf etmitir.
Bir Teredddn Roman ile Birinci Dnya Sava yllarnda aydnlardaki inan eksikliine dikkati
eker, ahlaki knty sergiler. Fatih-Harbiyede Dou-Bat uygarln tartr. Kurtulu Sava sonras
Dou uygarlndan Bat uygarlna geiin toplumsal ve kltrel olaylardaki izdmlerini,
kahramanlarn sergiler, bu ikisinden olumlu tip olarak Doudan yana tavr alr.
Matmazel Noraliyann Koltuu, Peyami Safann parapsikolojiyi irdeledii, Trk edebiyatnda pek de
benzeri olmayan bir romandr. Matmazel Noraliyann Koltuu, ilk kez 1949 ylnda yaymlanmtr.
kinci Dnya Savann ardndan yaymlanm olan bu romanda, savan son demleri, romann d siyasal
ve toplumsal atmosferini de oluturmaktadr. Sava psikolojisinin bireysel ve toplumsal dzeyde yaratt
youn gvensizlik duygusu, romandaki karakterlerin ruhsal ve dnsel araylarna evresel bir zemin
oluturmakta; aray iindeki bu bireyler araclyla da romanda dnsel anlamda iki kart u olarak
konumlandrlan ruhu ve maddeci bak as sorgulanmaktadr. Roman boyunca, bakahraman Feritin
gzyle, her biri bir inan dnyasn ve yaama biimini temsil eden roman kiileri ile tanrz. Romanda
Ferit nihilizmi, Saim Marksizmi, Mr. Joe pozitivizmi, Muhtar milliyetilii, Vfi Bey de dini tasvir ve temsil
etmektedir. Yani romandaki karakterlerin hemen hepsi bireysel olarak ya da gruplar hlinde belli bir
fikri/inanc, temay ve toplumsal tabakay simgelemektedir.
Yalnzz, Samim adl karakterin topik dnyas Simeranya ile bilinir. Eserde daysndan hamile
kaldna phelenen bir kzn (Selmin) etrafnda ekillenen olaylar anlatlr.
Peyami Safa; mer Seyfettinle balayan sokaktaki insann anlayaca bir dille edebi eser yazma
dncesine kar km, Lisn iin, fikrin fed edilemeyecei dncesiyle fikrini nasl ve ne ekilde
ifade edebiliyorsa o ekilde yazmtr. Bu bakmdan yazarn dilinde Arapa, Farsa hatta Franszcadan
dilimize girmi ok sayda szckle karlamak mmkndr. Safaya gre yaz dilinin her ubesi bir
uzmanln ifadesidir. Bu anlamda ihtisas derinletike konuma diliyle yaz dili arasndaki farkllk da
artmaktadr.
Peyami Safann kendine zg bir eseri ise Batl kaynaklarn bir zalim olarak tanttklar Hun Hkmdar
Attilay aklamak amacyla yazd Atilla (1931) adl bir de tarihsel romandr.
Roman: Genliimiz (1922), imek (1923), Szde Kzlar (1923), MAHER (1924), Bir Akamd (1924),
Snglerin Glgesinde (1924), Bir Gen Kz Kalbinin Crm (1925), Canan (1925), Dokuzuncu Hariciye
Kouu (1930), Fatih-Harbiye (1931), Attila (1931), Bir Teredddn Roman (1933), Matmazel
Noraliyann Koltuu (1949), Yalnzz (1951), Biz nsanlar (1959).
nceleme - Deneme: Trk nklbna Baklar (1938), Byk Avrupa Anketi (1938), Felsef Buhran (1939),
Millet ve nsan (1943), Mahutlar (1959), Mistisizm (1961), Nasyonalizm(1961), Sosyalizm (1961), DouBat Sentezi (1963), Sanat-Edebiyat-Tenkid (1970), Osmanlca-Trke- Uydurmaca (1970), SosyalizmMarksizim- Komnizm (1971), Din-nklp-rtica (1971), Kadn-Ak-Aile (1973), Yazarlar-SanatlarMehurlar (1976)
Tark Bura (1918-1994) : Edebiyatmzda romanc olarak tannsa da romandan ok hikye yazan Tark
Bura, genel kannn aksine akademik camiada hikyeleriyle ne kar.
Burann tutumunu yk insan iindir ifadesiyle zetlemek mmkndr. Ya da yazarn deyiiyle
Hikye insana dair bir eyler zmektir.
Burann yklerinde insann d dnya ile olan ilikilerinden doan atmalar ve durumlar yerine, i
dnyada olup bitenlerin anlatmna doru bir eilim grlmektedir. Baka bir syleyile yaamann d
grntlerinden ok insann ruh dnyasnn yansmalarna daha fazla yer verilir. Deien yaama artlarnn,
toplum dzeni alt st olmu bir an nesiller arasna koyduu almaz duvarlarn ruhlara ileyen etkileri, bir

ucu toplumda olan kntlerin ailelere doru yaylmalar anlatlr yklerde. Baz yklerde d
olaylarndan yola klp insann i derinliklerine inilir.
Tark Burann asl kiilii toplumda yerlerini bulamam, duyu, dn ve yaamada bir slup
tutturamam yalnz adam anlatrken belirir. Burann birok yksnde hkim tema ak ve
yalnzlktr.
Tark Burann yklerinin ounda genel atmosfere bir hzn egemendir. Hzn, tatl ve dost bir
duygudur onun iin. Bu hissin yer yer kedere ve karamsarla dnt olur. Grnr plandaki
karamsarln gerisinde ise insandan umudunu kesmeyen, ona gven duygusunu ima eden bir iyimserlik
damar vardr. Her eye ramen, insana duyduu gveni kaybedemeyeceini anlatmaya alr.
O, ite hep byle, buraya ve bu hep szlayan zleme mahkm, turuncu renkli iri gzleriyle, bo rhtmda
hzn veren bir sessizlikle akan, kaynaan sis dalgalarna bakar, durur.
Ve ileriden, sislerin ardndan, belki de bir baka denizden, bir vapur sireni, bask ve dost sesiyle, asrlar
boyu aralklarla, fakat asla vazgemeden, onu bir masal yolculuuna arr. Mart gidemez, Mart buradan
ayrlamaz ite!
Todori... ikisini eski bir at hatrlamak ister gibi ien yal adam... ba tezgha dayal kollarnn arasnda
gml duran ve artk imeyen delikanl! Mart buradan ayrlamaz, gidemez... gidemez ite!
Hem... gitse ne olacak sanki? Her yerde birden olamadktan sonra ne olacak sanki? (Mart)
Tarihten ald esinlenmeler ve tarihsel olaylarla birlikte yapt kurgusal olaylarla rl romanlar ile geni
beeni toplayan Burann romanc kiilii de nem kazanmtr. O romanlarnda genel olarak tarihe
ynelir. lk roman Siyah Kehribarda aydn ve sanat insann, yaamda umduunu bulamamak
yznden iine dt kmaz ve bakaldrn verir. Kk Aa, Kk Aa Ankarada
romanlaryla da Kurtulu Sava'n yazan yazarlar arasna katlr. Bu iki roman tamamlayan Firavun
man Sakarya Sava'ndan yararlanan karclarla yiitlik gsterenlerin ele alnd romandr. Genliim
Eyvah ve biin Ryas daha deiik konulu romanlardr. biin Ryasnda nl tiyatro sanats
Nait'in yaamndan bir kesit vardr. Tark Bura, Osmanck roman ile de, Osmanl devletinin kurulu
yllarn anlatmtr. Bura, roman kahramanlarn idealize etmez. Onun romanlarndaki btn tipler
doaldr.
Dnemete Trkiyede ok partili dneme gei yllarn anlatr. Konuya bir Anadolu kasabasndan, o
evredeki halkn ve aydnlarn canl ilikileri ierisinde bakar. Dneme adyla TV'de dizisi yaplmtr.
Osmanck yazarn ifadesiyle cihan devletini kuran irade; uur ve karakterin romandr. Konu,
Osmanck'n (yahut Kara Osman'n) Osman Gazi olarak tarih sahnesine kn ve Osmanl Devleti'nin
kuruluunu anlatmaktadr. Eser TV'de Kurulu adyla dizi olarak da defalarca yaynlanmtr. Kk
Aa Tark Bura'nn en tannm eseridir. Kurtulu Sava'nn, kk bir Anadolu kasabasndan
grndr. Resmi olmayan bir gzle dnem anlatlmtr. Resmi tarih teziyle yer yer atan bu eser tepki
de ekmitir. Yamur Beklerkende Serbest Frka dnemini yine resmi tarih dnda ele alr. Genliim
Eyvah yazarn 80 dnemi anarilerini ele ald romandr.
Yarn Diye Bir ey Yoktur Burann 1948-49, 1950-52, 1954-64 yllar arasndaki hikyelerini iine
alr. Bu hikyelerde Tark Bura, insann deimeyen yanlarn anlatarak insan psikolojisine eilir.
Tark Burada belli ve kalplam bir fikri ispatlama, yorumlama ve propagandasn yapma endiesi
yoktur. O, roman, roman olarak dnr. Ona gre roman, kinat ve insanlar bir mizaca gre yeniden
yaratmaktr. Tark Bura roman ve tiyatro gibi yarna kalc eserlerin mkemmel kltr Trkesi ile
yazlacan syler. Dili ve slubu temiz, canl ve doaldr.

Roman: Siyah Kehribar (1955), Kk Aa (1964), Kk Aa Ankarada (1966), biin Ryas (1970),
Firavun man (1976), Genliim Eyvah (1979), Dnemete (1980), Yalnzlar (1981), Yamur
Beklerken(1981), Osmanck (1983).
Hikye: Olumuz (1949), Yarn Diye Bir ey Yoktur (1952), ki Uyku Arasnda (1954), Hikyeler (1964,
yeni ilavelerle 1969)
Tiyatro: Ayakta Durmak stiyorum, Akmlatrl Radyo, Yzlerce iek Birden At
Gezi Yazlar: Gagaringrad (Moskova Notlar) (1962)
Fkra ve Deneme: Genlik Trks (1964), Dman Kazanmak Sanat (1979), Politika D (1992).
Not: Buraya alamamakla birlikte Tark Bura'nn tiyatro eserleri hakknda da -yzeysel de olsa- bilgi
edinmeniz faydanza olacaktr.
Abdlhak inasi Hisar (1887-1963) : Abdlhak inasi Hisar, eserlerinde bir insani yanlg olarak gemile
zdeletirilen iiriyet, duyarllk, fedakrlk, nezaket, iyilikseverlik, acma, bilgelik, maneviyat, sevgi, i
dnyaya nem verme gibi kimi deerlerin zamanla yitirilip yerlerini iirsizlik, duyarszlk, bilgilik, cahillik,
gvensizlik, kmseme, vefaszlk, kadirbilmezlik, riyakrlk ve maddiyatla brakt algsna yer verir.
lk roman Fahim Bey ve Biz 1942 Cumhuriyet Halk Partisi yarmasnda nclk dln alr. Bu
tarihten sonra daha ok romanc olarak tannacak romanlarnda ocukluk yllarnn getii Rumelihisar,
Bykada, amlca semtlerindeki varlkl insanlarn hayatlarn anlatacaktr.
Fransz edebiyatlarndan etkilenen yazarn kahramanlar dengesiz, iine kapank, baarsz ve hayalleriyle
avunan garip insanlar olarak karmza kar. Olaylardan ok kahramanlarn duygu ve dncelerine ncelik
vermi kendine zg an romanlar yazmtr.
Hisar, yazd eserleri ile Trk edebiyatnn en nemli romanclar arasnda kabul edilmitir. Oysa roman
kabul edilen eserlerini kendisi bir roman olarak kabul etmemektedir. Sermet Sami Uysal ile yapt bir
syleide bu eserlerini roman olarak kabul etmemektedir: Btn yazdklarm hatradr. Hatralarm
yazarken roman aklma gelmiyor. Samim hatralarm, hikye ad ile ifade daha kolay geliyor. Roman,
herkes tarafndan btn nanslar ile anlalsayd belki roman diyebilirdim. Bu ifadesinden anlalaca
gibi yazarn romanlar a kendi hayatndan alnm anlardr.
Osmanl devrinin yaamna zlem duyan, o hayatn izlerini arayan nostaljik romanlar zellii tayan
romanlarndaki kiiler de yallarda konaklarda grd birlikte yaad zleminin duyduu tipler ve
karakterlerdir. Hisarn eserleri an- roman trnde eserlerdir. Ve bu eserlerinde anlatt eyler ocukluk
gnlerinde grd kiiler, olaylar, sosyal hayat ve etrafndaki insanlardan duyduu anlardr. Aslnda
kurmaca-gerek ayrm, Hisarn nem verdii bir konu olmamtr.
stanbulun eski semtlerinde ve Adalarda geirdii ocukluk gnlerinden ald an nitelii tayan
Boazii Mehtaplar, Boazii Yallar ve Gemi Zaman Kkleri adl eserleri geleneksel
slubun zelliklerini tar. Hisarn an yazlarnda divan edebiyatn etkisi de grlmektedir. Hisarn
anlarnda izdii idealletirilmi, kiiletirilmi betimlemeleri modern edebiyata deil divan iiri tasvirlerine
benzemektedir.
Abdlhak inasi Hisar, btn eserlerinde eski ile imdiyi kyaslam, eskiyi derin bir zlem duygusyla yad
etmitir. Abdlhak inasi Hisar iin gemi zaman bir adan gelecee tanmas gereken deerler demektir.
Zaman ilerledike ve anlatclar ile Hisarn bak as deitike yitirilen deerler gze arpmaya balar.
nsani evrensel yanlglar btn olumlanan deerleri gemie hasreder. Estetik deerler yitirilir, hayattan
iiriyet uzaklar. Kirli olarak nitelenen maddiyat, itikatlarn ve dinin yerini alr. Srat, grlt, vakit darl,
gvensizlik, duyarszlk, kmseme, vefaszlk, kadirbilmezlik, ciddiye almazlk, unutmak, bilgilik

taslamak, cahillik, kibir, gsteri merak, yalnzla mahkm olmak, da dnk baklar, riyakrlk ve
ekilcilik yeni hayatn getirileri olur.
Onda gemi zaman insanlar ise yaanan riyakrlklara, irklere, ikinci gizli veya aikr hayatlara ramen
bir maneviyat ve sevgi ikliminde; inan, mit, sevgi, anlay, skt ve gven iinde hayat srmektedirler.
Roman: Fahim Bey ve Biz (1941; 1942 CHP Hikye ve Roman dl ncl), amlcadaki Enitemiz
(1944), Ali Nizami Beyin Alafrangal ve eyhlii (1952)
Deneme-Fkra: Boazii Mehtaplar (1942), Boazii Yallar (1954), Gemi Zaman Kkleri (1956),
Gemi Zaman Fkralar (1958)
Antoloji: Ak mi Her Ne Var Alemde (1955)
Biyografi: stanbul ve Pierre Loti (1958), Yahya Kemale Veda (1959), Ahmet Haim: iiri ve Hayat
(1963)
Ahmet Hamdi Tanpnar (1901-1962) :
Romanc, air, sanat tarihi profesr, Trk edebiyat
profesr, eletirmen, denemeci, ykc Trk edebiyatnn ve Trk dn tarihinin belki de en ok
ynl kiilii olan Ahmet Hamdi, Trk edebiyatnn en byk romanclarndan biri, hatta baz
aratrmaclara gre romanda hl alamam bir tadr.
Ahmet Hamdi Tanpnar, Trkiyenin kkten deiimler ve dnmler geirdii bir dnemde yaamtr ve
bu deiim/dnm zerinde ince ince kafa yormutur. Onun bir gei dnemi dnr olmas eserlerini
de etkilemi ve kendisini yklm bir toplumun iinde bedbaht ve akn hisseden Tanpnar, mizacna uygun
olmayan ideolojilere kaplmayarak, din duygusuna ok yakn ancak sanatla beslenen bir ruh hali iinde
yaam ve bu ruh halini eserlerinin kayna yapmtr.
Kendi iindeki hesaplamalar, sosyal hayatn trajedisiyle birleerek onda kltr trajedisini ortaya karr.
Tanpnar, dneminde, insanmzn/aydnmzn iinde bulunduu buhran en iyi zmlemi olan
yazarlardan birisidir. Hayat, ona gre, atmalarn ve tuhaflklarn merkezi durumundadr. O, eserlerinde,
insan ve insana ait deerleri, toplumun bnyesinde oluturduu artlar iinde ele alr. Trk toplumu,
mazisinden kalan izlerle modern hayatn yeni bir eklini yaratmaya girimitir; fakat gemiten kalan hayat
paralar o kadar ok ve paraldr ki bunlar bir btn olarak kabullenmek zordur: Hibir eyin birbirini
tutmad ve her eyin en artc ekilde birbirine bal olduu bir dnyada, bilmediimiz bir yerde kopan
bir frtnann getirdii enkazdan yaplm bir panayrda imiim gibi yaamaa baladm. Bu frtna nerede
kopmutu? Hangi tuhaf ve ztlklarla dolu bir lemleri yama yemi, yahut nasl karmakark bir armaday
didik didik byle savuturmu ki bize kalan getirip nmze yd eylerin hibirini asl kendi ehrelerinde
tanmamza imkn yoktur. Her ey bir hokkabaz apkasndan kar gibi birbirinin peinden, birbirine takl
geliyordu. Bu yaanrken ok rahat, sonradan zerinde dnlnce bir kbus gibi skc bir eydi.
Ahmet Hamdi Tanpnar, sa da solu da asan eserleriyle, dar ve kat ideolojilerden uzak, tamamen estetik
duruuyla, byk Batl yazarlar apnda, onlarla boy lebilecek seviyede bir yazardr.
Ahmet Hamdi Tanpnar, Trkoloji blmnde okurken hocas olan Yahya Kemalin ok etkisinde kalmtr
ve zerindeki bu etki omur boyu devam etmitir. Tanpnarn sairden devrald en nemli kavram
devamllktr. Batllama hareketiyle gemi kltre srt evrilmesinden ikyetle gemi ve imdiki
zaman, giderek gelecei uzlatrmak anlayyla hareket etmi, eserlerini de bu anlay dorultusunda
vermitir. Tanpnarn misyonu Yahya Kemalden ald cemiyetin iindeki fert dncesini estetik yanyla
islemek, toplumsal koullarn oluturduu cemiyet-fert ztlamas iinde biimlenen kiilie estetik cehresini
vermektir.
Tanpnar, kltreli bireyi retecek kaynak olarak sunmaktadr. Gsterdii romantisist eilimlerle Tanpnar,
bireyi tekil bir gereklik olarak yaratmaya ya da tanmlamaya ynelmekten ok onu bir kltr deikeni
olarak alglamak eilimi gsterir. Tanpnarn yaad zamanda tanklk ettii Fransz varoluuluu ile
Bergson felsefesi arasndaki ok yakn, hatta tamamlayc iliksi bugn aktr. Tanpnar ise daima

varoluuluun ve Bergsonizmin terimleriyle konumutur. Modernitenin tahripkrlyla elde ettii

zgrlkten ok, Tanpnar bellein mevcudiyetiyle zgrlemeye almaktadr. Dnce ve edebiyat
alannda krk yl boyunca yaptlar reten Tanpnar, okurun karsna su temel zellikleriyle kar: Doru
gzlemler yapmak; gl ve zayf yanlaryla kendini ve karssndakileri bilmek; srekli almak ve
renmek; sorumluluklar almak ve tamak; ak konumak; irade ve ngr sahibi olmak.
Tanpnarn en ayrt edici zelliklerinden biri yasad dnemde dnyada olup bitenleri yakndan takip
etmesi ve Bat literatrne hkim olmasdr. Varoluuluk felsefesiyle ilgilenmi ve bu ilgisini eserlerinde de
yanstmtr. Ayn ekilde o dnemde grece yeni bir teori olan psikanalize ilgi duymutur ve bu alann
terminolojisine olduka hkim olduu grlr. Dnya edebiyatn ok iyi bildii edebiyat zerine
yazdklaryla tm edebiyat evrelerince kabul grr. Cemil Meri onun kitapla yasayan, kitap iin yasayan
yani dnce iin yasayan bir adam olduunu ifade eder. Sadece klasikleri deil gncel edebiyat da takip
eder. Orhan Pamukun da belirttii zere Joyceun Ulyssesini Franszca evirisinden okuyup modernist
romandan da haberdar olmu ve Pamukun deyimiyle Bat bunlar yapyor, ben burada neler yapyorum.
dncesini, hner ve acyla birlikte tamtr.
Abdullah Uman Tanpnarn yasad dnemdeki ayrks konumunu su szlerle ifade eder: adalar
arasnda Tanpnar seviyesinde hem Dou hem de Bat kltrne sahip, musikiyi, mimariyi, resim sanatn
bilen, estetik zevki olan, gerek anlamda iiri bilen, felsefe ve psikoloji ile ilgilenen, yani ok geni bir
alanla ilgisi olan baka biri yok. Byle birini birtakm ideolojik kalplara oturtmak mmkn deil.
Cemil Meri onun iin Tanpnar bir teredddn adamdr. der ve devam eder: Tabiatyla kararl,
srarc, ahlaki bir fikr-i takip tavr ve bir doktrin adaml beklenmemelidir kendisinden. O bir tavr adam
deildir. Olamazd da belki; mizacen ve devrin icab olarak olamazd. Kemalist rejimin mazinin iddetle
tasfiyesi giriimine kars itirazlarn ve devrin genel gidiat aleyhindeki kanaatlerini dorudan doruya bir
tavr halinde billurlatrmam, bir sanatya has tonda onlar estetik bir form ierisinde (mesela Huzurda,
mesela Saatleri Ayarlama Enstitsnde) yedirerek sunmay tercih etmitir.
Tanpnarn tereddt eden adam olarak adlandrlmasnn en nemli nedeni, ifade ettii grlerin ve
eserlerinin yasad dnemde ve sonrasnda var olan kategorilerden hibirine tam olarak yerletirilememesi
olmutur. Bu konuyla ilgili kendisi de kendi sorduu Solcu muyum sac mym? sorusuna cevaben: Ben
sadece hakem vaziyetindeyim. Ben sadece eserim, ahsen yapabileceim eyi yapmak istiyorum. Ben maruz
ve mahidim. der.
Sz konusu Tanpnar olduunda kendimi durduramayacam fark ettiim ve notlarn kapsam da ok dar
olduu iin Tanpnarn romanclna gemek istiyorum. Tm romanlarn ele almak yine kasam
dolaysyla pek mmkn olmadndan, onun en nemli iki roman, Huzur ve Saatleri Ayarlama
Enstits zerinde biraz daha detayl duracak; dier romanlarna sadece deineceim.
Bu balamda, Tanpnarn iiri hakknda da mutlaka aratrma yapmanz neririm.
Tanpnar kendi dnemindeki dier romanclardan ayran balca zellik Dou-Bat meselesinde ald
konumdur. Perspektifini destekleyici ya da eletirel olmak yerine anlama zerine kurmutur. Kltr
deiimi ilk kez onun tarafndan herhangi bir taraf ne karlmakszn sorunsallatrlmtr.
Huzur ilk kez 1949da yaymlanmtr. Roman, kendine stanbulu fon alarak Mmtaz ve Nurann askn,
gemi deerlerle Bat kaynakl modern deerler arasndaki etkileim ve atmalar anlatr. Huzur;
Mmtazn bir masal dnyasna benzeyen, gzelliklerle dolu cennet hayat ve ezilmi insanlarla dolu, acl
gerek dnya arasndaki huzursuzluunu, yani bir kk burjuva aydnnn estetizmle bulduu kiisel
mutluluu ile topluma olan sorumluluu arasnda bocalayn anlatr.
Bu romanla Tanpnar, Trk romanna yeni bir uygulama getirmektedir: Anlatc yazar romann kahraman
Mmtazn bilincinden bakarak konuturmaktadr.

Huzura gelinceye kadar Trk roman verili sylemler zerine kurulmutur. Trk roman geleneinde ilk
kez Huzurla birlikte bir sorunsaldan sz edilebilir. Bu Trk aydnnn temel sorunsal Dou-Bat
sorunsaldr. Tanpnarn Huzurla birlikte gndeme getirdii sorunsal Dou ve Bat medeniyetleri
arasnda bir terkip ya da sentezin mmkn olup olmaddr.
Huzur biraz da otobiyografik bir romandr. Bu romanda Ahmet Hamdi Tanpnar iindeki Ahmet Hamdi
ile, hayat boyunca ekitii ve iimde yaayan yarm insan dedii kendi beniyle Mmtaz ve Suad
ekseninde atr. Romanda Tanpnarn kendi farkndalnn iki farkl yansmas olan Mmtaz ve Suad bir
ikilik oluturur. Kendi benleri iindeki atmann sonucu olarak da Suad lmle cezalandrlr. nk
Mmtaz, ondaki pozitif/olumlu yann, Suad ise trajediyi douracak olumsuzluklarn timsali konumunda ve
romanda meydana gelen huzursuzluun tek kaynadr. Suad'n lm/cezas sayesinde Tanpnar, kendi
algsndaki atmadan kaarak yaam/hayat kucaklayacak bir aralk yaratm olacaktr.
Huzur bir stanbul romandr. Romanda stanbul bir fon olarak deil, roman kahramanlarndan biri olarak
vardr. Camileri, klliyeleri, arlar, tepeleri, esnaf, arlar, kayklar, vapurlar, kenar mahalleleri,
sosyetesi ile, her eyi ile stanbul doludur Huzur. Hatta romann bakahraman diyebileceimiz Mmtaza
gre stanbulu tanmadka kendimizi bulamayz.
Huzurda mzik de ok nemli bir yer tutar. Mevlevi nefeslerinden klasik Trk mziine, Dede
Efendiden Itryeve oradan klasik Bat mziine kadar hemen her mzikten bahsedilir, hepsi zerinde
mnakaa edilir, fikir yrtlr.
Huzurla ilgili sylenecek ok ey varsa da sz bizzat romancnn, Ahmet Hamdinin Huzur zerine
cmleleriyle balamak yerinde olur diye dnyorum: Huzurun daha ziyade mnakaa ettii meseleler
vardr. Bunlarn banda insann kinattaki yeri gelir. Bence insan, btn kinattan mesuldr. Fakat heyhat
ki insan bu mesuliyetinin apnda deildir. Kymetleri abuk unutur, unutmasa bile, hayatn kendi vardr ve
en iyi niyetli hareketlerimiz bile ok bedbaht neticeler dourur. Dikkat ederseniz Huzurun btn
kahramanlar istemeden veya isteyerek mteaddi ve zalimdirler. Fakat ayn zamanda kurbandrlar. Hepsi
byledir. Nihayet bir de teden beri peinde olduum kalknma davamz ve kltrmz karsndaki
vaziyetimiz var. Huzur, dediim gibi asl bu meselelerin mnakaasdr.
lk kez 1961de yaymlanan Saatleri Ayarlama Enstits, iki uygarlk arasnda bocalayan
toplumumuzun yanl tutumlarn, davranlarn, samalklarn alaya alan, eletirel bir romandr. Saatleri
Ayarlama Enstitsnde metafizik ve mistik dnceler, toplumsal dzenle ilgili ok daha gncel ve somut
gzlemlere yerlerini brakmtr. Bu deiimde, 1950-1960 dnemi ve bu dnemin ksr siyasal ekimeleri
etkili olmutur.
Saatleri Ayarlama Enstits alegorik okuma olanaklar sunan bir romandr. Enstitnn kendisi
Cumhuriyet dneminde kurulan baz kurumlarn karikatr olarak okunabilir. Romanda ana temalarndan
birisi olan saat ayarlamas, Trk modernlemesiyle birlikte deien zaman algsdr. Tanpnarn bu romanda
Cumhuriyet dnemi kurumlarnn hicvini yapt ancak, dnemin koullar gerei demek istediklerini
ezoterik bir dil kullanarak ifade etmek zorunda kald sylenebilir
Saatleri Ayarlama Enstitsnde modernleme, eski ve yeni toplum, eski ve yeni insan tipi gibi konular,
ideal tipler ya da grnmler sunarak deil, elikileri ve arpklklar n plana kararak, kara mizah
yaparak iler. Modernlemenin ii boaltlm bir kabuktan ibaret alglanmas ve i fikrine dayanmayan bir
kimlik olgusu, bir kabuktan, yani adndan, binalarndan ve personelinden ibaret bir enstityle sembolize
edilmitir.
Romanda anlatc kii Hayri rdaldr. Roman rdaln anlatmas, onun samimi olduu hissini uyandrr.
Zaten roman, nk ben Hayri rdal, her eyden evvel mutlak bir samimilik taraftarym cmlesiyle
balar. O gemiini, ailesini, mahalle erafn, Saatleri Ayarlama Enstitsn samimi bir dille anlatr. Ne
var ki anlattklar akla hayale gelmeyecek sama, abes eylerdir. Ama yaanlan ve anlatlanlar Hayri rdal
iin gayet normaldir.

Saatleri Ayarlama Enstits, drt blmden olumaktadr. Hayri rdal, velinimeti ve Enstitnn kurucusu
Halit Ayarcnn bir trafik kazasnda lmnden hafta sonra hatralarn yazmaya balar. Hayri rdal,
hatralarn yazarak hem ustas, velinimeti Halit Ayarcy anmak; hem de Enstit hakkndaki eletirilere ve
iftiralara bir yant vermek istemektedir. Hayri rdal hatralarnda dorudan Enstitnn macerasna girmez.
Enstitnn maceras romann ancak nc blmnde balar. Son blmde ise Enstitnn dal
anlatlr.
Saatleri Ayarlama Enstitsnde Hayri rdaln yasadklar ve evresindekiler ironik bir dille anlatlr. Bu
romanda Ahmet Hamdi Tanpnarn toplumsal hicvi, romannda iki sembolik kurumla somut bir ifade
olanana kavuur. Bunlardan birincisi Halit Ayarcnn kurduu Saatleri Ayarlama Enstits, ikincisi de Dr.
Ramizin rgtledii Psikanaliz Cemiyetidir. Aslnda Dr. Ramizin azndan yaplan psikanalitik
aklamalar ciddi bir psikanaliz bilgisine dayanmaz ve yazar her eyle olduu gibi, psikanalizle de alay eder.
Fakat rdalin saat saplants Tanpnar'n toplumsal zaman zerinde durmasna ve bir zihniyet eletirisi
yapmasna olanak salar.
Romandaki bir baka zaman algs ise yle konumlanabilir: Trk toplumu ne kadar deimeye ve
dnmeye alsa da "musallat olarak, elimizi kolumuzu balayarak veya bizi byleyerek devam eden
mazi", artk bize kendisinden kurtulma, kendisini inkr etme gc verdii lde deerlidir. Daha da deerli
olan, maziyle olan hesabn tamamen kapanmasdr. Tanpnar, bu meseleyi bakahraman Hayri rdal'n
"mazi" hakkndaki grleriyle yle verir: Ne ondan kurtulabiliyorum, ne de tamamyla onun emrinde
olabiliyorum.
Romanda Halit Ayarcnn da bir dnem yesi olduu spritizma Cemiyeti zamannda ok ye toplayan
ezoterik oluumlara, ruh arma seanslarna bir gnderme, tam da Ahmet Hamdiye gre bir alay etmedir.
Ksacas Saatleri Ayarlama Enstits, modernlemeyi ve modernlii yanl anlayan Trk topluma
yaplm ince bir alay, neredeyse tm kurumlara dokunan ironik bir eletiri, Tanpnarn obsesif bir eilimle
yneldii zamann metaforik dzeyde amland eletirel bir romandr.
Mahur Beste Tanpnar Mahur Beste ile Trk modernlemesinin ilk dneminin romanlarn yazmtr.
Mahur Beste Behet Beyin hikyesi olarak balayp, onun hayatna giren insanlarn hikyeleriyle
geniler. Romann giriinde Behet Beyin tantlmasnn ardndan, baba ve oul ilikisi ve Behet Beyin
Atiye Hanmla evlendirilmesi nedeniyle bahsi geen Atiye Hanmn babas Ata Molla ele alnr. Bunu da
ki Dnr Balkl smail Molla ve Ata Mollann ilikilerinin anlatld blm takip eder. Roman
evlenme, akrabalk veya tandklk gibi ilikiler sonucu birbirine balanan kiilerin hikyesi olarak devam
eder. Mahur Beste, Behet Bey gibi psikolojik bir tipi merkeze almakla beraber, genel olarak, Abdlaziz
devrinden balayarak toplumun Tanzimatla birlikte iine girdii deiimi, dnemden insan portreleri
vermek suretiyle anlatr. Dnemin toplumsal ve kltrel grnmne ayna tutan, saray evresi, medreseliler,
st dzey memurlar, tccarlar, muskiinaslar, deiim dneminden payn alm sradan insanlar gibi, ortak
noktalar Behet Beyin hayatyla bir ekilde ilgili olmak olan bir grup insann hikyesi, tek bir olay
rgsne balanmadan anlatlr ve yine bir sona ulatrlmaz. Yazar, romann son blmn oluturan
Behet Beye yazd mektubunda romann kurgusuna ve sonuna aklk getirir.
Sahnenin Dndakiler ise milli mcadelenin asl sahne olduu yllarda, sahnenin dnda, yani
stanbulda olan bir grup insann hikyesidir.
Sahnenin Dndakilerde de i ie gemi birok hikye vardr: Arka planda mtareke ve Milli Mcadele
yllar anlatlrken, Behet Beyin, Cemal ve Sabihann, hsann, Muhlis Beyin, Kudret Beyin, Nasr
Paann, Sakine Hanmn, Madam Elekciyann, Tevfik Beyin, Sleyman Bey ile Snds Hanmn
hikayeleri, mahalle, sokak, ev, kadn, ak, evlilik, kimlik, toplum gibi konularda dneme ait bir panorama
sunar; insanlarn zihniyet ve duygu dnyalar hakknda fikir verir. Anlatm zaman 1920 yl Eyllnde
balayan drt aylk bir sredir. Buradan alt yl ncesine geri dnlerle zaman geniler. Konu edilen bu
dneme, mahalle hayat ve insan ilikileri erevesinde ayna tutulur. Zaman zaman ileriye dnk atflar da
yaplr.

Tanpnarn Aydaki Kadn romannn kahraman Selim'dir. 1950'li ve sonraki yllarda geen romanda
birok adan yazar temsil ettii belli olan Selim de Tanpnar gibi 1943 ylnda bir dnem iin Meclis'e
girmitir. Bu roman yarm kald iin zerinde pek alma olmamtr. Tanpnar'n el yazmalar ve
gnlklerinde konu yle geer: Sembolik bir roman olacaktr.Romann bir ahidi, birka kahraman
vardr.Romann kadn kahraman Leyla'dr.O mihrak noktasdr.Btn dikkatler, meraklar ona
evrilmitir.Suat (Selim), Refik, Hatice h., Leyla'nn kzkardei Zeynep (son msveddede, Sadiye) onun
klar ve onunla evlenmek isteyenler. Leyla ocuksuz evli bir kadndr. evvela Suat'la (Selim'le) sevimi,
sonra izah edilemeyecek bir hlet-i ruhiye ile Refik'le evlenmitir. Leyla'nn aabeysi (son msveddede,
kardei Nail) sansel, iradesiz, ikiye dkn bir adamdr. hastadr, fakat hi bir ey bilmez. Kadnlarn
rahat brakmad adam. Romanda herkes Leyla'ya ve Suat'a (Selim'e) yklenir. Suat (Selim) devaml tazyik
altndadr.Romancdr. Muhtelif evrelerden arkadalar vardr.
Tanpnarn ykclk anlay da romanclndan farkl deildir. Tematik ve kurgusal anlamda
yklerinde de bireyci bir anlay sergileyen Ahmet Hamdi yklerinde iire biraz daha yaklamtr.
yklerinde ocukluk gnleri de ska geer.
Tanpnar, iirlerinde Ahmet Haimi, Yahya Kemali, Baudelairei, Mallarmeyi, Valeryyi, hikye ve
romanda ise Dostoyevskiyi, Edgar Allen Poeyu, Nervali, Marcel Proustu beenmi ve genellikle bu
sanatlardan etkilenmitir..
Roman: Mahur Beste (tefrika 1944 basm 1975), Huzur (1949), Sahnenin Dndakiler (tefrika 1950basm 1973), Saatleri Ayarlama Enstits (1961), Aydaki Kadn (lmnden sonra 1987)
yk: Abdullah Efendinin Ryalar (1943-1983), Yaz Yamuru (1955-1983) Hikyeler (Kitaplamayan iki
hikyesiyle birlikte tm ykleri, 1983)
Deneme: Be ehir (1946-2001), Edebiyat zerine Makaleler (1969-1977), Yaadm Gibi (1970-1977)
slami Duyarla Sahip Bireyin Dnyasn Esas Alan Yazarlar
Mustafa Kutlu (1947) : slami duyarlla sahip, halen yaayp eser veren sanatlardan olan Mustafa Kutlu
son dnemin nemli hikyecilerindendir. Mustafa Kutlu'nun hikyecilii dnemde incelenir: Birinci
dnem, Kutlu'nun raklk dnemidir. Ortadaki Adam (1970) ve Gnl i (1974) adl eserleri bu
kategoridedir. Bu hikye kitaplar, Kutlu'nun dil ve slup bakmndan tam bir olgunlua henz ulaamad
dnemi ifade etmektedirler. Ancak Kutlu'nun ileriki yllarda yazaca konular ima etmeleri bakmndan da
nemlidirler.
kinci dnem ise Kutlu'nun kendi sesini bulduu dnemdir. Gerek dil, gerekse slup bakmndan belli bir
olgunlua ulaan yazar, bu dnemde, Trk toplumunu birok ynyle eserlerine tamaktadr. Bu sosyal
konular ierisinde, kyden ehre g ve bu gn sebep olduu ruh rme, toplumsal deerlerin
mahiyetini ve yaptrm gcn kaybedii, genliin yaad ideolojik olaylar ve tasavvuf ne kar.
Uzun Hikye ile balatlabilcek nc dnem ise, yazarn kendi ifadesiyle daha elenceli bir slubun
hkim olduu eserleri iermektedir. Ancak buradaki "elence" bir glmece deil, yazarn anlam
katmanlarnn oalmas, ironiye ve modernist gelere yer vermesi olarak dnlmelidir.
ok ynl bir kiilii olan Mustafa Kutlu, hikyecilik anlayn 19. yzyl ncesi hikye anlatma gelenei
zerine kurar, onun kltrel kaynaklarndan ve aktarma biiminden yararlanr. Mustafa Kutlu, gelenek
karsnda yeniden yorumlayc bir tavr iindedir. Kendine has mazmunlar dnyas yaratmas, meddah tipi
anlatcy gereklik algsn sorgulamak zere kullanmas ve Kuran- Kerimden kssalara, Dede Korkuta,
Leyla ve Mecnuna gndermeler yaparak kendi toplumunun yaad sosyal ve kltrel deimelerin ykc
etkileri zerine sylemini oturtmas Mustafa Kutlu yksnn zellikleridir.

Mustafa Kutlu Eserlerinde genel olarak modernizmin, konforun neye mal olduunu, insandan, doal
yaamdan neler gtrdn, modern ve ada insann tabiata, doalla kar acmasz, aldrmasz tavrn
anlatr.
Yazarn Uzun Hikye adl eseri yakn dnemde sinema filmi olarak ekilmi ve televizyonlarda da
gsterilmitir.
Hikye: Ortadaki Adam (1970), Gnl i (1974), Yokua Akan Sular (1979), Yoksulluk imizde (1981), Ya
Tahamml Ya Sefer (1983), Bu Byledir (1987), Sr (1990), Arkakapak Yazlar (1995), Hzn ve Tesadf
(1995), Uzun Hikaye (2000), Beyhude mrm (2001), Mavi Ku (2002), Tufandan nce (2003), Rzgarl
Pazar (2004), Chef (2005), Menekeli Mektup (2006), Kaplar Amak (2007), Huzursuz Bacak (2008),
Tahir Sami Bey'in zel Hayat (2009), Zafer yahut Hi (2010), Hayat Gzeldir (2011), Anadolu Yakas
(2012)
Samiha Ayverdi (1905-1993) : Samiha Ayverdi, 1938'de ilk roman Ak Buduru yaynlad. 1946'dan
itibaren daha ok fikir ve tarih eserlerine arlk verdi.
Yaptlarnda, tarihi youn biimde kullanmtr. nceleme yazlar ve romanlar stanbul zerinedir.
Tasavvuf dncesi ve tarih zellikle romanlarnda canlanm, Kenan Rifai'yi eserleri yoluyla okuyuculara
tantmaya almtr.
Batmayan Gn ve nsan ve eytan adl romanlar gemii araynn rnleridir. Gemie duyduu
zlemi en iyi yanstan roman brahim Efendi Konadr.
Tm eserlerinde sosyal ve dini faydalar nde tutan yazarn romanlarnda bu dncelerini yanstan bir
karaktere sahiptir. Eserlerinde bir aray iinde olan karakterleri beeri aktan ilahi aka doru ynelen bir
gidiat serveni iindedirler. Beeri ak ile megul olan beyinler ilahi gerei hissetmeye balayarak ilahi
aka doru ynelirler. Olaylar tasavvufi bir mecradan balayarak ilahi aka dnm srecine doru giden
kurgulamalar iindedir. Beeri ak ilesinden ilahi ak srecine ulaan kahramanlarn yol gstericileri
eserlerindeki bilge kiilerdir. Asli kahramanlarn aklar ou kez kavuamamak eklinde gerekleir.
Kavusalar dahi bu macera onlar iin imtihan vesilesidir. Yazarn romanlar bu ynleri ile divan
edebiyatnda yazlm olan tasavvufi ekilde mesnevilerin kurgusuna benzemektedir.
Romanlarnda dou ve bat kltrnn harmanland konaklarda yaayan beeri aktan ilahi aka ynelen
insanlarn nostaljileri dile gelmektedir. Medeniyet deiiminin sanclarn eken bu insanlar bilgelerin
yordamyla dtkleri bunalmlardan kurtulup ilahi ak ile kavumalar ele alnmtr. Kendisi de bir stanbul
Hanmefendisi olan Smiha Ayverdi, eserlerinde, stanbulun gndelik hayatnn yan sra, kk yanda
itibaren idrak etmeye balad dnemin siyasi, iktisadi, toplumsal hayatnn ahitliini de yapmtr.
Samiha Ayverdi, eserlerinde genel olarak tasavvufu, eski stanbul'u, sosyal hayattaki deiimleri slami bir
bak asyla inceler.
Roman: Ak Budur ( 1938), Batmayan Gn (1939), Ate Aac (1941), Yaayan l (1942), nsan ve eytan
(1942), Son Menzil (1943), Yolcu Nereye Gidiyorsun (1944), Mesih Paa mam (1948) Efendi Kona
(1964)
Hikye: Mabedde Bir Gece (1940)
Mensur iir: Yusufuk (1946), Hanc (1988), Dile Gelen Ta (1999)
Hatra: brahim Bir Dnyadan Bir Dnyaya (1974), Hatralarla Babaa (1977), Rahmet Kaps (1985),
Hey Gidi Gnler Hey (1988, Kplcedeki Kk (1989)

ukufe Nihal Baar (1896-1973) : iir ve roman trnde eserler veren yazar, Batl, lik, ulusu modele
dayal yeni ulus-devletin yeni kadn olarak birok kadn derneinde aktif grev alm, gazete ve
dergilerde kadn haklaryla ilgili yazlar yazm, hikye ve romanlarnda kadn kahramanlar ne karm ve
iirlerinde kadn sesini duyurmaya almtr. kfe Nihal, toplumsal sorunlara kar duyarsz davranan
ve ssten baka bir ey dnmeyen umursamaz kadna kar alkan ve ezilmi olan Anadolu kadnn
yceltmitir. Aydn tavrna uygun bir biimde ataerkil cinsellik kalplar iinde kadna yaklamtr. Bir
yandan alma ve retim hakkn savunarak kadnn kamusal alana kmasn istemi, dier yandan asl
grevinin annelik, elik ve ev kadnl olduunu savunarak zel alana ekilmesini beklemitir. Bu
kmazda feminist bir bak asna sahip olmayan bu Cumhuriyet kznn geleneksel beniyle modern
beni atmtr. iirlerinde de geleneksel ve modern bu iki kimlik arasnda bocalayan, skan ve
bunalan kadn sesi duyulmaktadr.
ukufe Nihal, edebi kimliinin yan sra birok edebiyaty kendine k ettii sylenen bir yazarmzdr.
Kimisi tevatr derecesinde, kimisinde gereklik pay olan bu sylemlerden bazlar yledir:
Cenap ahabettinin kardei air Osman Fahrinin sevdal olduu ukufe Nihale olan akna karlk
bulamaynca intihar ederek ld anlatlr. ddialara gre ilk einden ayrlan ukufe Nihalin bu zor
gnlerindeki dert orta olan Osman Fahri, yllarca saklad hislerini o gnlerde aa karm ama
karlk bulmaynca bunalma girerek canna kymtr.
Faruk Nafiz amlbelde ukufe Nihale k olan airler arasndadr. Faruk Nafiz ve ukufe Nihal ak
anlald kadar karlkl aklardandr. ukufe Nihalde o sralarda evli bir kadndr. Ama bu aklar
karlksz kalmam birbirlerine iirler yazmlar, bu ak sadece iirlerinde kalmam karlkl olarak
yazlan romanlara da dnmtr. Faruk Nafiz Yldz Yamuru adl romannda, ukufe Nihal ise
Yalnz Dnyorum adl romannda sevdalarn dile getirmilerdir.
Roman: Renksiz Istrap (1928), Yakut Kayalar (1931), l Gnei (1933), Yalnz Dnyorum (1938),
Domani Dalarnn Yolcusu (1946), lde Sabah Oluyor (1951)
yk: Tevekkln Cezas (1928)
Gezi Notlar: Finlandiya (1935)
iirleri: Yldzlar ve Glgeler (1919), Hazan Rzgrlar (1927), Gayya (1930), Yakut Kayalar (1931), Su
(1933), Sla Yollar (1935), Sabah Kular (1943), Yerden Ge (1960), iirler (1975)

Toplumcu Gerekiler, Anadolu-Ky Gereklerine Ynelenler, SosyalistMarksist Romanclar

Toplumcu gerekiliin ne olduunu, Marksizm ve sosyalizmin en temel nitelik ve meselelerini iir
balnda anlatm olsam da toplumcu-gereki roman ncesinde Berna Moran ve smail Tunaldan
konuyu zetleyen birka paragraf alntlayacam.

Mahmut Makal (1930) : Mahmut Makal, Trk edebiyatnda ky romancln balatan yazar olarak kabul
edilir. Bizim Ky adl eseri Ky Edebiyatnn balangc olarak grlm, sonrasnda pek ok yazar bu
trde eserler vermilerdir. Ky Enstits kl yazarlardan olan Makal, eitli kylerde retmenlik de
yaparak buralar gzlemleme ans bulmutur.
Mahmut Makaln eserleri teknik ve kurgusal ynden gszdr. Fethi Naciye ve birok eletirmene gre
bir roman saylamayacak, kydeki hatralarn derlenmesinden oluan bir hatra kitab niteliindeki
romanlar vardr.
Mahmut Makaln en nemli eseri Bizim Kydr. Trk edebiyatnn ilk ky roman olarak kabul edilen
eserin tannml gcnden deil, ilk olmasndan ileri gelir. Bu kitap nedeni ile tutuklanp bir sre
cezaevinde kalan Makal, renmenlikten sonra 1953 ylnda Ankara Gazi Enstits'ne girdi ve o yllarda
Fransada Avrupa Sosyoloji Merkezine aratrma yapmaya gitti. Daha sonra siyasi kimliini 1965
seimlerinde Trkiye i Partisinden stanbul aday olarak gsterdi.
Roman-Hikye: Bizim Ky (1950), Kylmden (1952) Hayal ve Gerek (1957), Memleketin Sahipleri
(1954), Kuru Sevda (1957), 17 Nisan (1959), Kye Gidenler (1959) plik Pazar (1964), Kam Teslimi
(1965), telerin Havas (1965), Yer Altnda Bir Anadolu (1968), Bu Ne Biim lke (1968)
Sadri Ertem (1900-1943) : Adn krklar Durunca adl roman ile duyurmutur. Yazar, bu roman ile o
yllarda nemli olan bir konuya temas ederek sosyal bir sorunu ele alr. Bu romanda Avrupa'dan ucuz
mallarn gelii ve endstride balayan gelime nedeniyle krklarn, dokuma tezghlarnn durmasnn
yaratt isizlik sonucu kyden kente balayan g ele almtr. Bir Varm Bir Yokmu, Dknler, Yol
Arkadalar'nda ise Tanzimat dneminde kendini gsteren, toplumumuzdaki sarsntlarn balangcna inilir.

Sadri Ertem slup kaygs tamayan daha ok konuya nem veren bu bakmdan da gazetecilii
romanclndan ar basan bir yazardr. Sosyalist bir anlaya sahip olan yazar, eitsizlik, adaletsizlik, snf
atmalar, kk reticilerin dramlar, kapitalizmin acmaszl gibi temalar ne karan bir dnce
sistemi ile yazmtr. Konular deerlendirirken de gazetecilikten gelen tutumu ile ematik bilgilerden
yararlanmaya zen gstermektedir.
Konularn toplumsal sorunlardan alan; iilerin yaamlarn, iilerin smrlmesini, kapitalist sistemin
rekabeti dneminin retim ilikilerini, bunun sonucunda kk reticinin zor duruma dmesini anlatr.
Toplumsal sorunlardan kard, gzlemden ok kuramsal bilgilere dayanan ve bir tez evresinde gelien
yaptlaryla sosyalist-gereki Trk edebiyatnn ilk temsilcilerinden saylr.
yk: Silindir apka Giyen Kyl (1933), Bacay ndir Bacay Kaldr (1933), Korku (1934), Bay Virgl
(1935), Bir ehrin Ruhu (1938)
Roman: krklar Durunca (1931), Bir Varm Bir Yokmu (1933), Dknler (1935), Yol Arkadalar
(1945)
An- Gezi: Sovyet Rusya Hatralarm (1932)
Sabahattin Ali (1907-1948) : air, hikyeci ve romanc kimliiyle bilinen Sabahattin Alinin
edebiyatmzdaki asl nemli eserleri toplumcu-gereki bir anlayla kaleme ald hikye ve romanlardr.
Sabahattin Ali yaz dnyasna ilk kez iirleri ile atlmtr. Hece vezniyle yazd ve halk iirinin ak izleri
grlen ilk iirlerini rencilik yllarnda yazm, ilk iirlerini de Balkesirde kan ve Orhan aik Gkyay
tarafndan ynetilen alayan dergisinde yaymlamtr (1926). Servet-i Fnun, Gne, Hayat, Meale gibi
dergilerde de yazan (1926 - 1928) Sabahattin Ali, bu arada yk de yazmaya balam, ilk yks Bir
Orman Hikyesi Resimli Ay'da yaymlanmtr.
Sabahattin Ali halk iirinden esinlenerek yazlm eserlerini Dalar ve Rzgr (1934) adl kitabnda
toplamtr. Ancak, Sabahattin Ali, bu kitabndan sonra iirle ilgilenmemi, yk ve romana ynelmitir. Bu
kitabndaki Leylim Ley, Aldrma Gnl gibi iirleri bestelenmi zellikle sol evrelerin dilinden
drmedii popler arklardan olmulardr.
Gklerde kartal gibiydim
Kanatlarmdan vuruldum
Mor iekli dal gibiydim
Bahar vaktinde krldm
Yar olmad bana devir
Her gnm bir baka zehir
Hapishanelerde demir
Parmaklklara sarldm (Hapishane arks)
Bam da, salarm kardr,
Deli rzgarlarm vardr,
Ovalar bana ok dardr,
Benim meskenim dalardr.
ehirler bana bir tuzak;
nsan sohbetleri yasak;
Uzak olun benden, uzak,
Benim meskenim dalardr. (Dalar)

Hikyelerinde ky ve kasaba gerekliini iledii gibi ak da ileyen Ali, bir gazeteci, retmen veya isiz
olarak kendi de Anadoluda yaadndan, halkn meselelerini dile getirirken gereki gzlemlerinden
yararlanmtr. Sabahattin Ali, hikyelerinde Anadoluda ezilen, smrlen ackl insanlarn dramlarn dile

getirir. Anadolu corafyasndan ald temalar masals/destans bir havada, doal ve temiz bir dille anlatan
Sabahattin Alinin hikyelerinde tabiatn insan ruhuna aksettirdii zelliklere de vurgu yapar.
Krlanglar, Arap Hayri, Pazarc, Kan (1934 - 1936) gibi ykleriyle dikkati eken Sabahattin
Ali, eserlerinde ezilen kyl, ezilen kasaba insan, otorite karsnda aresiz kalan insanlar ele alr. Bir
yandan da aydn ve kentlilerin Anadolu insanna kar takndklar kmseyici tavr eletirir.
Sabahattin Ali, hikyelerinde, kendilerini szle ifade etmekte zorlanan fakat inceliini, soyluluunu
davranlarnda sezdiren insanlarla ilgili davranlar da anlatr. Ses, Hasan Bouldu, Kafa Kad gibi
hikyelerinde bu anlay izlenebilir.
Sabahattin Ali, hikyelerinin yan sra ky ve kasabalarda yaanan dramlar, kyl ve devlet yneticileri
arasndaki atmalar, halk ezen yneticilerin yanl tutumlarn dile getiren romanlar da yazmtr.
Sabahattin Ali, sosyal gerekiler denilen ve ky romanclar olarak da adlandrlan romanclarmzn
temsilcilerinden biridir.
lk basks 1937'de yaplan Kuyucakl Yusuf, Sabahattin Ali'nin en ok okunan roman olmutur.
Sabahattin Alinin roman anlaynn anahtar olan bu eser zerinde biraz ayrntl durmakta fayda var.
Bir kasaba roman olan bu eser, gerekten de yazarn en baarl romandr. Olay rgs ksaca yle
zetlenebilir: Bir kar kocann ldrld Kuyucak Kyne olay soruturmaya giden Kaymakam
Selahattin Bey, lenlerin ksz kalan dokuz yandaki ocuu Yusuf'u, evlatlk olarak alp evine gtrr.
Okula yazdmsa da Yusuf okuma yazmay renince okulu brakr. Yusuf eve alndktan bir yl sonra
kaymakam Edremit'e atanr. Karsnn dzeysiz tutumlar yznden evden uzaklaarak kendini ikiye veren
Kaymakam Selahattin Bey, evinin btn ilerini ve sorumluluunu Yusuf'a verir. On dokuz yana gelen
Yusuf, bir gn kaymakamn kz Muazzez'e sataan, kasaba erafndan Hilmi Beyin olu akir'le kavga eder.
Daha sonra akir, babas araclyla Kaymakam Selahattin Beyi byk borca sokarak Muazzez'le
evlenmeye kalkr. Fakat Yusuf, Muazzez'de gnl olan arkada Ali 'nin yardmyla aileyi bu bortan
kurtarr. Kzn gnl olmamasna karn Ali evlilik hazrlna balar. Bunu renen akir bir dnde Ali'yi
ldrr; ancak rvetle aklanr.
Bu arada birbirlerine sevgilerini aklayan Muazzez'le Yusuf evlenirler. Yusuf tahrirat ktibi olarak
kaymakamlkta ie girer. Kalbinden rahatszlanan Selahattin Bey ok gemeden lr. Yeni gelen Kaymakam
zzet Bey, akir ve Hilmi Beyin isteiyle Yusuf'u svari tahsildar yapar. O ky ky gezerken, bu insanlar
da onun evinde iki alemleri dzenlerler. Muazzez'de hissettii tuhaflklardan kukulananYusuf,
beklenmedik bir gece kp gelir. Grd durum karsnda lgna dnerek, her yana geliigzel ate eder.
En kk bir hareketin bile kalmad karanlk evden karsn alr kar. Fakat Muazzez ar yaraldr, yolda
lr. Yusuf karsn gmer ve atn dalara srer.
Romanda aydn olmas beklenen ve kentteki brokrat kesimin insanlar ya grevini ktye kullanan yeni
Kaymakam zzet Bey, Jandarma Kumandan Kadri Bey gibi ahlak dkn kimselerdir ya da ceza reisi,
mddeiumum (savc) gibi kendi karlar dorultusunda hareket eden, rahatlarnn bozulmasn
istemedikleri iin yasa d tutumlar grmezden gelen okumulardr. Ayrca kasabann en ok i yapan
avukat Hami Bey, davasn kazanmak iin her trl olumsuzluu yapabilecek kiilikte bir insandr.
Kaymakam Selahattin Beyin az saydaki arkadalarndan biri olan Avukat Hulusi Bey namuslu bir insandr,
ancak olaylarn kt gidiini dzeltmek iin yeterli abay gstermez.
Bu eser, Sabahattin Alinin Anadoludaki devlet yozlamasna, devlet-halk-eraf ilikisine, parayla satn
alnan devlet kadrolarna youn bir eletirisidir. Bir yetim olan Yusuf, bir destan kahraman gibi idealize
edilerek okuyucuya sunulur. Hakszln, dzensizliin karsnda sadece yreini ortaya koyan Yusuf, cesur
Anadolu insann temsil ederken kaymakam, savc, avukat gibi kiiler rm devlet otoritesini, kasaba
eraf ise bu otoriteye boyun ediren feodal beyleri simgeler. Bu ynyle eser tam bir toplumcu
gereki/ky edebiyat eseridir.

Yazarn ikinci roman imizdeki eytan, mer ve Macide adndaki genlerin evresinde gelien
olaylara ve onlarn evresindeki kiilere dayanr. Bu kiilerden Bedri gerek bir aydn; Profesr Hikmet Bey,
Nihat, Emin Kamil, smet erif ve Hseyin Bey ise birer yar aydndr.
Sabahattin Ali bu eserinde kinci Dnya Sava ncesi stanbul'da niversite ve sanat yaam evresindeki
yozlamalar, Ahlaki deer atmalarn, aydnlarn ve yar aydnlarn tutumunu eletirir. Eser bu ynyle
Yakup Kadri'nin Sodom ve Gomoresini andrr.
Sabahattin Ali, imdeki eytanda deindii konular milliyeti kesimin, zellikle de Hseyin Nihal
Atszn tepkisini ekmi, Atszn kendisi hakknda yazd hakaret dolu yazlar yznden Sabahattin Ali,
Atsz ile mahkemelik olmutur.
Krk Mantolu Madonna yazarn, gnmzde yeniden popler olmu, temelde bir ak yksnn
erevesinde gelien fakat bir ak roman olmayan eseridir.
Roman, bakiisi Raif'in Trkiye'deki yaam ve mrnn son yllarnn anlatld blmle balar. Daha
sonra an defteri yoluyla, onun gemi yllarda Almanya'da yaad hazin ak yksnn anlatld ikinci
blme geilir. Burada Parise yeni sabun retme yntemlerini renmeye giden Raif ile orada gece
kulbnde alan arkc Maria Puder arasndaki ak ve Raif'in yaam yks anlatlr.
Her ne kadar gnmzde popler olmusa ve anlayan anlamayan herkesin dilinde lirik bir ak roman
niteliinde gezse de bu romanda bir yar-aydn olan Raif Efendinin toplumla uyumazl, bu uyumazln
nedenleri, i atmalar youn olarak verilir. Modernist eserlerin ba izleklerinden olan toplumdan kopup
kendine snan aydn algs, modernizmin edebiyatmza girmesinden epey nce Sabahattin Ali tarafndan
ele alnmtr. Eser, Dostoyevskinin Beyaz Geceler adl uzun hikyesiyle kurgusal benzerlik gsterir
Roman: Kuyucakl Yusuf (1937), imizdeki eytan (1940), Krk Mantolu Madonna (1942).
yk: Deirmen (1935), Kan (1936), Hanende Melek (1937), Ses (1937), Kan - Ses (1943 - ki Kitap
Birlikte), Yeni Dnya (1943), Sra Kk (1947), Kamyon, Btn ykleri (1997)
Derleme: (YKY tarafndan) : Markopaa Yazlar ve tekiler (1998), akc'nn lk kurunu (2002),
Mahkemelerde (2004), Hep Gen Kalacam (2008)
Oyun: Zanaatkarlar (1936)
Orhan Kemal (1914-1970) : Asl ad Mehmet Rait tdr.
mer Seyfettin, Refik Halit Karay, Sadri Ertem, Sabahattin Ali, Sait Faik Abasyank gibi yazarlardan
etkilenen Orhan Kemal, biim olarak mer Seyfettin, konu olarak Sabahattin Ali geleneini roman ve
yklerinde srdrp gelitirir. Eserleri sosyal gereki ve eletirel sosyal gereki nitelikler tar.
Onun eserlerinde snfsal elikilerin ortaya kard kiiler grlr. Onun kahramanlarnn durumunu
toplumsal koullar belirler. Patron, ii, beyaz yakal, memur, snf atlatmak tutkusuna dm kk esnaf,
vurguncular, tarm iileri, hastalar, kadnlar, yallar... Orhan Kemal ok retken bir yazardr (toplamda 216
eser) ve bu retkenlii temel estetik problem olan nitelik/nicelik dengesizliini de dourur. Eserlerine
yaplan eletirilerin ortak noktas kurgudaki kimi aksaklklar ve "roman bir gnle eviren" ar
diyaloglardr.
lk rnleri kendi yaam yksnden izgilere dayanan bir ereve iinde gemektedir. ukurova'da
yaayan tarm ve fabrika iilerinin sorunlarn ilemi, daha sonra stanbul'daki gurbetilerin, kenar mahalle
insanlarnn, iilerin dnyasn yanstmaya alan eserler yazmtr. Kimi eserlerinde hayatnn bir
blmn geirdii cezaevlerinden ald izlenimleri aktarr. Bu insanlarn yaamlarn sorunlarn i
dnyalarn yanstrken kinsiz sevecen umutlu bir yaklam benimsedi. Orhan Kemal yaptlarnda, kendi

yaam deneyimlerinden ve yakn evresinden yararlanarak, ekmek peinde koan kk insanlar anlatt.
yklerinde kiilerinin ruhsal durumlarn, uzun anlatmlar yerine, konumalarla vermeyi tercih etmitir.
Orhan Kemal ayrca kadnlar ve alan ocuklar da yaptlarna konu etmitir. Yaptlarndaki kadnlar
olumlu bir tavrla ele alr. ocuk kahramanlarn ise ocukluklarn yasayamadan almaya balam
olanlardan semeye zen gstermitir.
ukurova'nn toplumsal ve ekonomik yapsn Bereketli Topraklar zerinde (1984) Vukuat Var
(1958) Hanmn iftlii (1961) Eskici ve Oullar (1962) Kanl Topraklar (1963) adl
romanlarnda ele almtr. Byk kent yaamnn tedirginliklerini karmaasn yoksul insanlarn ekmek
kavgasn ise Murtaza (1952) Sulu (1957) Devlet Kuu (1958) Gurbet Kular (1962) Bir Filiz
Vard (1965) Mfettiler Mfettii (1966) Kt (1969) romanlarnda dile getirir. Filme alnan
romanlarnn ounu kendisi senaryolatrmtr.
Vukuat Var (1959), Hanmn iftlii (1961), Kanl Topraklar (1963), Kaak (1970) adl
romanlar konularn ukurova evresinden alan toprak sahipleriyle tarm iilerinin ilikilerini, tarm
kesiminde meydana gelen deimelerin etkilerini, yoksul fabrika iilerinin dnyasn ele alan sosyal, realist,
toplumsal gereki romanlardr. Kyden kente nfus g, gurbeti-iilerin Adana'daki g yaam
Bereketli Topraklar zerinde (1954) romannn eksenini oluturur.
Gurbet Kular (1962) bu konuyu ilemeyi gurbetilerin stanbul'daki yaamndan kesitler vererek
srdrr. Kyllerin, rgatlarn, kk el sanatlaryla uraanlarn, kk memurlarn kaynat bu yaptlar
yannda, kadnlarla gen kzlar ve ocuklarn servenlerini ele alan romanlar da zel bir yer tutar. Kenar
mahallede yaayan, kendi toplumsal konumundan daha geriye itilmi ailedeki kadnlara ilgili El Kz
(1960), sinema ve elence dnyasnda smrlen kadnlarla ilgili Yalanc Dnya (1966), Sokaklardan
Bir Kz (1968) bu erevedeki romanlarndandr. Sulu (1957), Kck (1960), Sokaklarn
ocuu (1963), gibi romanlarnda, stanbul'un yoksul evrelerinde, zlm aile yaamlarnn, eitim
bozukluklarnn sua ittii ocuklar ve onlarn ayakta kalabilme abalar canlandrlr. Mfettiler
Mfettii (1966) ile onu izleyen Kat (1969) taradaki ynetici, memur evresinin talamasdr.
Murtaza adl romannda budala bir vatansever portresi izmitir. nce gece bekisi, sonra fabrika gece
kontrolr olan Murtaza, kraldan ok kralc yaamlarn anlatld bir romandr. Roman 1940larda geer.
Murtaza bir budala olduu kadar imparatorluk geleneinin son temsilcisidir ve devleti kendi benliinde
erittiine inanr. Balkan Savanda ehit den days Kol Aas Hasan gibi kahraman olmak, sonunda onun
gibi ehit dmek istemektedir. Ancak artk Trkiye Cumhuriyetinde bu tr hikyeler komiktir. Bekilik
yapt yllarda mahallenin, fabrikaya getiinde de btn iilerin alaylarna maruz kalan bu vazifeinas
insan, kendi oullar iin de bakalar iin de bir rol model olabilme ansna sahip deildir. Ancak Orhan
Kemalin Murtaza karakteri btn olumsuz ynlerine ramen Trk romann en sevilen kiiliklerinden
biridir. Murtaza, Yaad atmalarn ve ruhsal paralann trajikomik yksdr. Eserde, yaama grev
anlay dorultusunda tek boyutlu bakan bir kk adam olan bakii, evrensel bir kimlik kazanr.
Orhan Kemal, yk ve romanlarnda gnlk yaamn deiik ynlerini iler. Gl gzlem gcyle zgn
ve yaln anlatmyla realist bir yaklamla, hl ok okunan eserler yazmay baaran yazarn eserlerindeki
olaylarn ak ok hzl ve diyaloglaryla bu ak desteklemek iin olduka fazladr. Sanatnn olgun
dneminde daha ok Adana yresindeki toprak ve fabrika iilerinin hayatn konu alan romanlarnda
ukurovann toplumsal ekonomik yapsndaki deiimin yre halk zerindeki etkilerini gereki bir
yaklamla aktarmtr. Orhan Kemal, varlk Dergisinin 1970 yl Austos ay saysndaki yazsnda setii
konularla ilgili olarak unlar anlatmaktadr: Halkla hi ilintisi olmayan konular belki fantezi olarak
ilemiimdir. O halde konularmn kayna ne? Bunu yle mi belirtsem acaba? Sanat olarak, herkes gibi
yaadm, herkes kadar dndm yurdumu ve evreni. Herkes gibi baz genellemeler vardm. Daha dorusu

birtakm "doru"lara demek daha yerindedir.. Bir am oldu. Bu adan evreme baktm, konularm setim.
Evet, evet bu "setim" szc yerinde. Sanat her nne kan konuyu alp ilemez, bir seme yapar. Bu
konuyu neden aldm? Niin ileyeceim? lemekten amacm ne? Daha ak bir deyimle, yurttalarmla,
insanla ne demek istiyorum? Ne demek isteyeceim, diye sorar. Bunu her sefer sormaz phesiz. Onda bu
bir huy haline gelmitir. Konusunu alr, iler. Yani sanat, konusunu ister halktan ister fantezilerden alsn,
insanlara gldrmek ve dndrmek yoluyla bir ey, ya da bir eyler sylemek amacyla hareket eder.
Yukardakiler gz nnde tutulmak artyla diyebilirim ki, konularmn genel kayna insandr.
Sade, yaln ak ve anlalr duru bir Trke kullanan yazarn eserlerinde yabanc asll szcklere hemen hi
rastlanlmaz. Kolay anlalr olmay gerekli gren yazar, gndelik tipleri gndelik ve doal dil
ortamlarndaki halleriyle aktarmaya zen gstermitir. Eserlerinde hareket ve devinime nem verirken
setii insanlarn mahalli azlaryla konumalarna, yresel az ve ive zellikleriyle yanstmaya da dikkat
etmitir. Gerektiinde eserlerindeki tiplemelerin arasnda geen konumalarn yerel az zellikleriyle
yanstr.
lki 1972de verilen (Ylmaz Gney, Boynu Bkk ldler ), her yl yazarn lm yldnmnde verilmek
zere, konulan Orhan Kemal Roman Armaan ailesi tarafndan dzenlenmektedir.
Orhan Kemal Mzesi: Orhan Kemal Mzesi Yazar Orhan Kemal'in ansn yaatmak zere stanbul
Beyolu'nda, katl bir binada kurulmu, cretsiz ziyaret edilebilen bir mzedir. Mzede yazarn ou Ara
Gler tarafndan ekilmi 70 kadar fotoraf, aile fotoraflar, kitaplarnn orijinal ilk basklar, zel
mektuplar, hakknda yazlan tez ve makaleler, kulland daktilo, zel eyalar, ldnde yznden alnan
maske gibi nesneler sergilenir.
yk: Ekmek Kavgas, 1949; Sarholar, 1951; amarcnn kz, 1952; 72.Kou, 1954; Grev, 1954; Arka
Sokak, 1956; Karde Pay, 1957; Babil Kulesi, 1957; Dnyada Harp Vard, 1963; Mahalle Kavgas, 1963;
siz, 1966; nce Ekmek, 1968; Kkler ve Bykler, (.s.) 1971.
Roman: Baba Evi, 1949; Avare Yllar, 1950; Murtaza, 1952; Cemile, 1952; Bereketli Topraklar zerinde,
1954; Sulu, 1957; Devlet kuu, 1958; Vukuat Var, 1958; Gavurun kz, 1959; Kck, 1960; Dnya Evi,
1960; El Kz, 1960; Hanmn iftlii, 1961; Eskici ve Oullar, 1962 ( Eskici Dkkan adyla 1970); Gurbet
Kular, 1962; Sokaklarn ocuu, 1963; Kanl Topraklar, 1963; Bir Filiz Vard, 1965; Mfettiler
Mfettii, 1966; Yalanc Dnya, 1966; Evlerden Biri, 1966; Arkada Islklar, 1968; Sokaklardan Bir Kz,
1968; Kat, 1969; Kt Yol, 1969; Kaak, (.s.) 1970; Tersine Dnya, (.s.) 1986.
Oyun: spinozlar, 1965; 72. Kou, 1967.
An: Nazm Hikmetle buuk Yl, 1965. nceleme: Senaryo Teknii ve Senaryoculuumuzla lgili Notlar,
1963.
Rportaj: stanbuldan izgiler, (.s.) 1971.
Kemal Tahir (1914-1970) : Kemal Tahir, romanc ve hikyeci kimlii kadar TKP yeliiyle, defalarca
hapse girmesiyle ve resmi tarih dnda yazd tarihsel romanlar nedeniyle baz evreler tarafndan
vatan hainliiyle sulanmasyla da bilinir. yle ki yazarn Kurt Kanunu adl eseri dizi film
yapldnda dnemin babakan Blent Ulusu eserin gsterimi yasaklatm ve kitabn yaklmas talimatn
vermitir.
Kemal Tahir, Marx ve Engels'in dou toplumlaryla ilgili grlerini aratrd. Cumhuriyet dnemi resmi
ideolojilerinin dnda kalan mer Ltfi Barkan, Mustafa Akda, Halil nalck, Niyazi Berkes, erif Mardin
gibi bilim adamlarnn eserlerinden vard sonuca gre, Osmanl-Trk toplumu, Marksizmin toplumlarn
sosyo-ekonomik srete birbirini izleyen zorunlu aamalar olarak grd ilkel topluluk/klecilik/feodalite/

kapitalizm srecinde yer almaz. Kendi kltrel ve sosyal yapsndan kaynaklanan ok daha zel bir gelime
sreci, dinamikleri ile yapsal farkllklar vardr. Bu nedenle batllama, gerekli altyaps olmayan bir
topluma, soyut ve biimsel bir styap getirme abasndan baka bir ey deildir. Kkl bir ekonomik ve
toplumsal devrim yaplmadan balatlan tepeden inme uygulamalar taklitiliktir.
Bu ana fikir erevesinde eserlerinde Osmanl toplumunun klecilik ve feodalizmden ok farkl ve insancl
bir temel zerine kurulduunu anlatmay amalar. Bu anlaya gre resmi tarihin hain olarak grd son
Osmanl Meclisi de son Osmanllar da aslnda hain deil, artlarn zorlamasyla dmanla ibirlii
yaparm gibi gzken salam devlet adamlarydlar. Bir Marksist/komnist yazarn Osmanlya kar bu
tavr Marksistler tarafndan, Osmanly aklamaya almas Kemalistler tarafndan ve bir komnist olmas
da saclar tarafndan eletirilmitir.
Gl nsanlarn yaymlad 1955 ylnda ilk ky romanlarndan olan Sardere roman da yaymland.
Sardere (1955) ve onun devam olan Krdumanda (1957) orumun Yamren kynden Kamilin
servenini merkez alarak kylnn sorunlarn, etik deerlerini, kyn ekonomik yapsn, tarih iindeki
balarndan koparmadan sergiledi.
Mtareke dnemi stanbulunu konu alan Esir ehrin nsanlarndan (1956) sonra yaymlanm olan
Krduman, ekyalk olgusuna eildii Rahmet Yollar Kesti (1957), orum blgesi insanlarn
anlatan roman lemesinin ilk iki kitab Yedinar Yaylas (1958) ve Kyn Kamburu (1959) izledi
(lemenin son kitab, 1970'de yaymlanan Byk Mal adl romandr ).
1960tan sonra tm dikkatini Osmanl tarihi ve toplum yapsna ynelterek, devlet, Dou-Bat atmas,
Batllama ve mlkiyet gibi sorunlar derinden kavramaya urat; 1965 ylnda Yorgun Sava adl
roman ortaya kt.
1965 ylnn nisan aynda Bozkrdaki ekirdek roman Cumhuriyet gazetesinde tefrika edildi. Bu eserde
Ky Enstitlerinin tepeden inmeci bir yaklamla kuruluunu eletirmi bu yzden iktidarla ters dmt.
1967de en nemli eserlerinden birisi olan Devlet Ana yaymland. Osmanl Devleti'nin kuruluunu ele
ald bu romdan Kerim devlet kavramn ortaya att; batllamay eletirdi. Yerli bir sosyalizm
oluturmaya almakla sulanarak Marksistlerin tepkisini ekti. Osmanl devletinin kurulu yllarn ve
temellerini ele alan kitaba ve yazarna kar tam anlamyla bir lin kampanyas balatld. Kemal Tahir
Osmanl toplum dzeninin snfsz olduunu iddia etmekle Marksizmden aforoz edilmiti bile. Daha da ileri
gidenler onu devleti ycelttii gerekesi ile milliyetilik ve hatta faizanlk yapmakla sulad.
Ayn roman ve birka yakn tarih roman (Kurt Kanunu, Yol Ayrm) nedeniyle Osmanl mirasn
reddeden Kemalistler, yazar Osmanly vmekle, Mustafa Kemal ve arkadalarn kmsemekle,
devrimleri ktlemekle itham ettiler. Kemal Tahir artk resmi tarih ve ideoloji dna kmt.
1968de Yorgun Sava ile Yunus Nadi Armaann, Devlet Ana ile Trk Dil Kurumu Roman dln
kazand. Kemal Tahir, 1968'de ald davet zerine SSCB'ye gitti.
Roman: Bozkrdaki ekirdek, Devlet Ana, Kurt Kanunu, Byk Mal, Yol Ayrm, Namusular, Karlar
Kouu, Hr ehrin nsanlar, Damaas, Harem'de Drt Kadn, Gl nsanlar, Sardere, Esir ehrin
nsanlar, Krduman, Rahmet Yollar Kesti, Yedinar Yaylas, Kyn kamburu, Kelleci Memet, Yorgun
Sava

Yaar Kemal (1922) : Asl ad Kemal Sadk Gcelidir.

Yaar Kemal, romanlarnda Anadolu'yu zellikle ukurovay anlatr. Anadolu insannn hayatn destans
(epik) bir slupla ele alr. Kyllerin yaantsn, ektikleri skntlar anlatmada baarl olmutur.

Yaar Kemal, edebiyata iir ile balam daha sonra folklor derlemeleri yaparak ukurova ile Toroslardan
derledii atlar ieren ilk kitab olan Atlar, Adana Halkevi tarafndan 1943 ylnda yaynlanmtr.
1944 ylnda ilk hikyesi Pis Hikyeyi yaynlar. Bu yky Kayseri'de askerlik yaparken yazmtr.
Bebek, Dkknc, Memed ile Memed ykleri 1950'lerde yaymlanan eserleri arasndadr.
Hakszla kar daa kan bir gencin yksn anlatt drt ciltlik nce Memed roman ile tannan
Yaar Kemal, kendine zg iirsel bir anlatm ve olduka detayl doa betimlemeleriyle de bilinir. Yaar
Kemalin az sz daarc ok zengindir, deyimlere ve yerel syleyilere sk sk yer verir. Onun
romanlarndaki aza dayal szckler iin Yaar Kemal Szl adnda bir alma vardr.
Tarmda sanayileme ile birlikte kylnn yaad sorunlar, aalarn smrs, ayakta kalmak iin
direnen kyller romanlarnda ele ald balca temalardr. Toroslardan kalkp ukurovaya pamuk
rgatlna gelenlerin dertleri, eltik tarlalaryla zengin olan aalar, hastalktan krlan, len kyller, dzene
ve aalara bakaldran yoksul kyller, ilemeyi sevdii balca konulardr. Edebiyat eletirmeni Fethi Naci,
Yaar Kemalin Romancl adl eserinde Yaar Kemalin Anadolu gerekiliini yle anlatr:
Romanclarmz, Trk kylsn ya idealize etmilerdir, ya kyllerin kimi davranlarn, dncelerini
saklamlar, kentlilere kar kol krlr yen iine havasna girmilerdir; ya da kyllere byk mal diye,
kavat diye bakmlardr. Bir Yaar Kemal vardr romanmzda kylleri olduun gibi gsteren; Yaar
Kemal, yaantsna ve tanklna bal kalm, gereklikten sapmamtr. Bunun iindir ki Trk kylsn
olduu gibi tanmak iin tek kaynak, Yaar Kemalin romanlardr.
Yaar Kemal, 1953-1954 yllarnda Cumhuriyet Gazetesinde tefrika edilen, nce Memedde,
ukurovann yoksul kylleri iin aalara kar kan ve topra iin direnen bir kahraman destanlatrr.
Yaar Kemalin en nemli eseri olduu iin bu eserin zerinde bir para durmak gerekiyor.
Trk anlat geleneinde bir isyan balatarak katil defterine adn yazan, ekyal seip dalara snan
pek ok kahraman vardr. nce Memed romannda da bu gelenee yaplan gndermelerle, pek ok ekya
tipiyle karlarz: Deli Durdu, Kalayc ya da Kara brahim gibi ekyaln yz karalar, aalarla ayn saf
tutarlar. Silahlar kylye evrilir, gleri gsze sker. te yandan Gizik Duran, Koca Ahmet, Krt Reit
gibi kylye arka kanlar vardr ki trkler yaklmtr arkalarndan. Memed, hikyenin balangcnda
trklerdekilerin izinden gitmeyi seer. Ancak sadece iz srmekle yetinmez. Memed'e gre zaman aaln
kaba smr zaman deildir. Memed tm bunlar bilmese de Yaar Kemal bilir: Ekonomik ve toplumsal
ilikiler deimi, marabaln yerini toprak iiliine brakt, tarmsal retimin kapitalistletii bir a
almtr. Yaar Kemal, Memed'i bu yeni mlkiyet ilikileri dntrecek; bilinlendirecek ve onda
devrimci bir kimliin filizlenmesini salayacaktr. Artk adaletsizliin temeli aalkta deil aaln temsil
ettii mlkiyet ilikilerinin, yani dzenin kendisindedir. zlmeyen feodal ilikilerin basksndan bunalan
kyl genci Memed'in isyannda hem bireysel bir meseleyi hem de kylnn genel toplumsal ve ekonomik
skntlarn grmek mmkndr.
Berna Moran, nce Memed'in zmlemesini yaparken Hobsbawn'n yasalara kar sulu olduklar halde
halkn gznde masum hatta kahraman addedilen toplumsal haydutlarla ilgili almasna gndermeler
yaparak Memed'in de dnya soylu ekya gelenein iinde mtalaa edilmesi gerektiini vurgular. Ona
gre nce Memed, eitli lkelerin -Robin Hood, Billy the Kid, Jesse James gibi- efsaneletirilmi
haydutlaryla akraba saylmaldr. Burada ortak olan toplumsal adaletsizliin insan hayatlarna yapt
etkiler, yaratt duygulardr.
Memed'e bir soy kt kartmak gerekirse, en yakn akrabas Kuyucakl Yusuftur. Sabahattin Ali'nin
toplumsal adaletsizlie bir Ege kasabasnda balatt isyan Yaar Kemal ukurova'ya tamtr. nce
Memed'i efsane katna tayan nitelii, soylu ekyalarn evrensel deerleriyle rtmesinden ok, etkisini
yerelliinden ve gncelliinden alan sahiciliidir.
ukurovadaki eltik aalarna kar mcadele eden kylnn yannda yer alan idealist kaymakamn trajik
yksn Tenekede anlatr. Ortadirekte ise Toroslardan ukurovaya rgatlk yapmaya gelen
kyllerin zorlu yolculuklar anlatlmtr. Yer Demir Gk Bakrda hibir umudu, dncesi olmayan
aresiz insanlarn, bir mit yaratarak ona tutunmalarn anlatr. Demirciler ars Cinayeti ve Yusufuk

Yusufta ise ukurovadaki toplumsal yapnn deiimini konu edinir. 20 yl boyunca sadece yaad
topraklar yazan Yaar Kemal, 70li yllardan itibaren deniz insanlarnn yklerine de yer vermeye balar.
Al Gzm Seyreyle Salihte, Karadenizin ufak bir kasabasnda, bir ocuun gznden bakar toplumsal
gelimelere, Deniz Kstde ise bin bir hayallerle Anadoludan stanbula gelenlerin yksn anlatr.
Son yllarda ise Frat Suyu Kan Akyor Baksana, Karncann Su tii ve Tanyeri Horozlar adl
romanlarnda farkl bir tutum izlemektedir.
Yaar Kemal, yllar boyu derledii Anadolunun masal ve efsanelerini i ie geirerek, halk ykleri de
anlatr. Yaar Kemal. Krolu, Karacaolan, Alageyik sylencelerini Anadolu Efsanesinde toplar.
Hak yadigrdr, verilmez. diyerek, gelenekleri iin Mahmut Hana sava aan Ahmet ile Glbaharn
hikyesini ise Ar Da Efsanesinde anlatr. Yrk geleneinin yok oluunu da Binboalar
Efsanesinde gzler nne serer.
Yaar Kemal pek ok yaptnda Anadolu'nun efsane ve masallarndan yararlanmtr. PEN Yazarlar Dernei
yesidir. Nobel Edebiyat dl'ne aday gsterilen ilk Trk yazardr.
Cemil Meri, Yaar Kemal iin unlar syler: Snrl yetenekleriyle bu zeki Anadolu ocuunu, azgn bir
graphoman* yapan mesuliyetsiz tenkitilerle reklm esnafdr. Yaar Kemal, Nobel peinde koacana,
daha ok okusa, daha az yazsa hem kendisine, hem de edebiyatmza hayrl olur.
Grafomani: Grlen ve yaanlan her eyi yazma hastal.
Grafoman (graphoman) : Bu hastala sahip kiiler.
Roman: Teneke (1955-1987), Beyaz Mendil (1955), nce Memed 1 (1955-1989), Namus Dman (1957),
Ala Geyik (1959), lm Tarlas (1966), nce Memed 2 (1969-1988, Ylan ldrseler (1981), nce Memed 3
(1984-1988), nce Memed 4 (1987/1989, Ortadirek (1960-1989), Demirciler ars Cinayeti (1974-1990),
Yumurcuk Kuu (Kimsecik 1, 1980-1988), Kale Kaps (Kimsecik 2, 1985-1987), Yer Demir Gk Bakr
(1963-1990), Anadolu Efsanesi (1967-1987), lmez Otu (1968-1988), Ar Da Efsanesi (1970-1990),
akrcal Efe (1972-1986), Yusufuk Yusuf (1975-1990), Al Gzm Seyreyle Salih (1976-1990), Kular da
Gitti (1978-1990), Deniz Kst (1978-1990), Hykteki Nar Aac (1982-1990), Kann Sesi (1991), Frat
Suyu Kan Akyor Baksana / Bir Ada Hikyesi 1 (1997), Karncann Su tii / Bir Ada Hikayesi 2 (2002),
Tanyeri Horozlar / Bir Ada Hikayesi 3 (2002), plak Deniz plak Ada / Bir Ada Hikayesi 4 (2012), Tek
Kanatl Bir Ku (2013)
yk: Sar Scak (1952-1987)
Rportaj: Yanan Ormanlarda Elli Gn (1955), ukurova Yana Yana (1955), Peri Bacalar (1957-1985),
Bir Bulut Kaynyor (1974-1989), Allahn Askerleri (1978-1987)
Fkra-Deneme: Ta atlasa (1961), Baldaki Tuz (1974), Aacn r (1980)
ocuk Kitab: Filler Sultan ile Krmz Sakall Topal Karnca (1977-1983)
Kemal Bilbaar (1910-1983) : yklerinde Anadolu insannn yaayn, ilikilerini dile getiren Kemal
Bilbaar, tek parti dneminin sorunlarn, Dersim olaylarn, aydn, tccar, aa, kyl arasndaki ilikilerini
de eserlerinde ska iler. Kemal Bilbaar, yaptlarnda yapmak istediklerini yle anlatr: Yaptlarm
genellikle kk kasaba ve kylerde yaayan, ok alan, az mutlu olan insanlarn hayatn yanstmak,
onlarn belli bir bilince varmalar amacyla kaleme aldm. Fikirde toplumcu, sanatta gereki, gre bal
kaldm. Memleketimiz insanlarnn dertlerini, toplum gereklerini ancak bu edebiyat tekniiyle gn na
karmak, onlara zm yolunu gstermek mmkn olacana inandm. Yaptlarmda halk masal ve yk
deyilerine de yer veriyordum. Bununla yaptlarm halkma daha rahat okutacam, sanatmda geleneksel
balanty salayacam kansndaydm.

Yazar, toplumsal gerekiler ekolnn iinde yer alan bir romanc ve hikyecidir. Ky ve ky sorunlarn
irdeleyen roman ve hikyelerinde halka yararl olmak, derdini halka en iyi ekilde aktarmak endielerini gz
nnde bulundurarak yazmtr. retmenlik mesleinden gelen reticilik ynnn anlatmna da
sindirmek zorunda kalan romancnn eserlerinde topluma yararl olmak kurmaca metinler vastasyla
topluma bir eyler retmek ama haline gelir. Tarihi kiilii ile birleen reticilik amac, onu sosyal
tarihin romanlarn ve yklerini dile getirmeye sevk etmitir. Kemal Bilbaar, nceleri Bat Anadolu'daki
kk kent ve kasaba insanlarnn ilikilerini, yaamlarn ele alyordu. Tek parti dneminin sorunlar, eraf,
tccar, memur arasndaki atmalar bu ilk yklerinin ana temasn oluturuyordu.
Kemal Bilbaar'n ilk roman olan Denizin ar, ocukluu yoksulluk iinde gemi olan, ruhsal
sorunlar iinde bocalayan bir kasaba retmeninin kente gelii ve oradaki evreye ayak uyduramayn
anlatr. Bu yapt psikolojik yabanclamann Trk romanndaki ilk rnei saylr.
Ay Tutulduu Gece yazarn ikinci romandr. Romanda 1950'lerde Rumelili gmenlerin yaad bir
Ege kasabasnda kendilerini evre halknn sorunlarn zmeye adayan bir mhendisle retmenin
karlatklar glkler ve bunlar yaratan gler sergilenir.
Cemo, 1967 Trk Dil Kurumu Roman dln kazanan, Kemal Bilbaar'n en baarl grlen yaptdr.
Roman Cumhuriyetin ilk yllarnda, sonradan eyh Said syan ile kanl bir i savan yapld Dou
Anadolu'da Krt kkenli nfusun younlukta olduu bir yrede geer. Dou Anadolu'nun feodal yapsna
k tutmaya alt bu eser Kemal Bilbaar'n en bilinen eseridir. Eserde Deirmenci Cano'nun Kevi'yi
daa kar ve Cemo'nun douunun etrafnda eyh Said syan ve dnemin Dou Anadolu'su mercek
altna alnr.
Cemonun devam olan Memoda Kemal Bilbaar, ayaklanmaya itilen Dersim halknn servenini dile
getirmekte, tm iyi niyetlere, hatta zor kullanmaya ramen, kkl reformlara gidilmedike Ortaa aalk
dzeninin yklmayacan, kylnn, marabann soyulup ezilmeye devam edeceini ortaya koymaya alr.
1970 May Edebiyat dln kazanan Yeil Glge romann Bilbaar yle tanmlar: Cumhuriyet dnemi
toplum yaantmzn Karadeniz blgesinden alnm kesiti. 1945-1946larda Atatrk andan gelmekte olan
gizlenmi, sinmi gericilik hareketinin rgtlenerek iktidar ele geirmek ve sonraki dnemde
gerekletirdikleri btn amalarn rgt ierisine almak eilimini bu romanda vermeye altm.
Bilbaar Baka Olur Aalarn Dn romannda ky ve kasaba yaayn karlatrr, gittike
byyen kasabalarda ortaya kan sorunlar toplumcu bir gerekilikle anlatr. Sava zenginleri, tarm
makineleri, makineler yznden g, kente ayak uyduramayan kyller gibi temalaryla eser toplumcu
gerekiliin tm gstergelerine sahiptir.
Klelik Dnemeci Osmanl mparatorluu ile Rusya Kaynarca antlamasndan sonraki yllarda geer. Bir
yandan aznlklarn bamszlk amacyla ayaklanarak Osmanl mparatorluunu paralanmaya gtrmeleri,
bir yandan da Batl lkelerin bizi iinde bulunduumuz batlama abasndan yararlanarak ekonomik
skntya sokular sergilenir. Filmi de ekilmitir.
gal, barma yllar ile balayan bir ocukluun izlenmesi olarak sregelen Bedota, Cumhuriyet
dneminin ilk kuan saran "grev ak" dile getirilmektedir. Buradaki tipler, o alkantl dnem iinde
her trl karcla ak Osmanl art kiilerdir.
Kemal Bilbaar'n son roman olan Zhre Ninem, 1900'lerin balarnda Rumeli'de yaayan alkntlar
anlatr.
Kemal Bilbaar'n ocuklar iin yazd Yonca Kz, kk bir kzn yaad serveni dile getirir.

yk: Anadolu'dan Hikyeler (1939), Cevizli Bahe (1941, 2.ci bask 1975), Pazarlk (1944), Pembe Kurt
(1953), Kyden Kentten Buutlu Hikyeler (1956, 2ci bask 1961), Irgatlarn fkesi (1971), Kurbaa
iftlii (1976, 2ci bask 2010)
Fakir Baykurt (1929-1999) : Asl ad Tahirdir.
Edebiyata iirle balayan Fakir Baykurt, Ky Enstits kl yazarlarmzdandr.
Ky enstitsnde iken ilk iiri olan Fesleen Kolum adl iiri Eskiehir yaymlanan Trk'e Doru
dergisinde kar. Bu iiri ile edebiyat dnyasna admn atm olur.
Fakir Baykurt, eselerinde ky sorunlarn ve gereklerini gzler nne sermeye alr. Sosyal yaralara
parmak basar. Ona gre yk ve roman yazld dnemin tarihsel, toplumsal renklerini, zelliklerini
iermeli az da olsa belge ilevi yklenmelidir. lk yk kitab illiden balayarak yklerinde kesitleri
deil geni almlar, bir ann olayn deil geni dnemlerin olaylarn iler. Romanlarnda Trkiye'deki
kyl yaamn halk ve devrimci bir bak asyla ele alr. Kylnn bilinci ve bilinaltndaki istekleri,
tepkileri, elikileri yanstan yazar, 1950-1970 dneminde etkili olan Ky Edebiyat Hareketinin
temsilcilerindendir.
Fakir Baykurt, sosyalist izgide ky ve kyl sorunlarn ileyen eserlerinde zaman zaman argo kelimelere
de yer verir. Ezilen kyllerin aalar ve idarecilere kar direnileri, treler, rejim, kapitaslit dzenin
Hakszlklar karsndaki, ezilileri ve bu glere kar direnileri eserlerinin deimeyen temalar olmutur.
yi bir gzlemci olan yazar. Eserlerindeki kahramanlar bu gl gzlemleriyle yaratmtr.
Yaratt karakterleri ele alrken gereki bir yaklamla ele alm, ky aznn zelliklerini diyaloglarnda
kullanmaya gayret etmitir. Uzun yllar Almanyada yaayan air, Kylerden Almanyaya giden insanlarn
oradaki yaamlarna da ahit olma ansn elde etmi onlarn uyum sorunlarna ve zlemlerine ahit
olabilmitir. Bu edinimlerini de roman ve yklerinde kullanan yazar halka mal olmu deyi zelliklerine ve
deyimlere de yer vermitir. Bir dnem g sorunun ele alarak Almanyadaki Anadolu insannn deiim
sreci iinde yeniden biimlenmesinin getirdii skntlar, farkl bir kltre uyum salamak iin gsterilen
abalar aktarmtr.
Ylanlarn c, Irazca adndaki bakahramann ky iindeki feodal hiyerariye bakaldrsn anlatr.
Roman, alegorik okumaya da msaittir. yle ki: Romanda kye ve yar feodal devlet dzenine bakaldran
Irazcann mcadelesi aslnda sosyalizmin mcadelesidir. Eserde Muhtar hkmetin, Deli Haceli hkmetle
ibirlii iine giren aa ve ekyalarn, Irazca ve olu Kara Bayram ise halkn birer alegorisidir. Eserde Trk
kylsnn bir dnem skntsn ektii konular okuyucuya sunulmutur ve aaln itibarn kaybetmesinin
ardndan kylerde yeni bir g unsuru olarak muhtar ortaya karlmtr. Edebiyatmzda ve genel olarak
kltrmzde nemli bir yer tutan iyinin kazanmas fikri bu romanda da ilenmi, ama bu mutlu sonu
romann en baarl kahraman Irazcann akln yitirmesi glgelemitir.
Irazca'nn Dirlii ve Kara Ahmet Destan; Ylanlarn cnn devam niteliinde eserlerdir. Bu iki
kitap, Ylanlarn c ile birlikte leme olarak dnlebilir.
Kaplumbaalar ise kyl ve brokrasi arasndaki bitmeyen ekilmenin romandr. Kyller, retmen
Rza'nn tevikiyle bo bir araziyi yeillendirirek oray "kaplumbaalarn bile" glgesinde dinlenmeye
geldii bir alana evirirler. Fakat daha sonra Tapu ve Kadastro Mdrlnden grevliler gelerek arazinin
devlete ait olduunu sylerler. Kyller itiraz etmesine ederler fakat zayf ve gsz olduklar iin devlete
boyun eerler. Kyller daha sonra, "Madem bize yar olmad devlete de olmasn!" diyerek tm srlar
araziye srer ve araziyi talan ederler. Bu eser de alegorik okumalar mmkn klar.
Yazar, Efendilik Sava, Cce Muhammet, Anadolu Garaj, erdeki Oul gibi yklerinde de
isizlik, yoksulluk, toprak mcadelesi, salk ve eitim sorunlar, batl inanlarn yaygnl gibi toplumsal
konular zerinde durur.

Roman: Ylanlarn c (1954), Irazcann Dirlii (1961), Onuncu Ky (1961), Amerikan Sargs (1967),
Trpan (1970), Kygren (1973), Keklik (1975), Kara Ahmet Destan (1977), Yayla (1977), Yksek
Frnlar (1983), Koca Ren (1986), Yarm Ekmek (1997), Kaplumbaalar (1980)
yk: illi (1955), Efendilik Sava (1959), Karn Ars (1961), Cce Muhammet (1964), Anadolu Garaj
(1970), On Binlerce Kan (1971), Can Paras (1973), erdeki Oul (1974), Snrdaki l (1975), Gece
Vardiyas (1982), Bar rei (1982), Duirsbug Treni (1986), Bizim nce Kzlar (1992), Dikenli Tel (1998)
ocuk Kitaplar: Topal Arkada, Yandm Ali, Sakarca, Sar Kpek, Dnya Gzeli, Saka Kular
iir: Bir Uzun Yol, Dostluga Akan iirler
Samim Kocagz (1916-1993) : Toplumcu gereki sanat anlay dorultusunda rnler veren Samim
Kocagz, hikye ve romanlarnda genellikle Ege Blgesinde yaayan insanlarn sorunlarn anlatr.
Hikyelerin konularn yaad Ske evresinden ve Menderes vadisinin toprak sorunlarndan almtr.
Samim Karagz yk ve romanlarnda ky ve kasaba insannn sorunlarn, gnlk yaamlarn ve
duygularn gzlemci, toplumcu-gereki bir anlayla ele almtr.
lk yks Yarnt 1939'da Ses dergisinde yaymland. Yarnt ile balayan ykclk serveni, Telli
Kavak (1941), Snak (1946), Sam Amca (1951) kitaplaryla devam etmiti. Yeni stanbul ve New
York Herald Tribune gazetelerinin 1950 ylnda dzenledikleri Dnya Hikye Yarmasnda Sam Amca
yksyle Trkiye birincisi oldu. 1944 ylnda tamamlanp 1948'de yaymlanan Bir ehrin ki Kaps
adl roman, toplumcu gereki izgisini yanstan ilk roman olmutu. Roman, 1985'te yaplan ikinci
basksnda Nabinin Park Kahvesi adyla yaymland.
Daha sonra Cihan ofr (1954), Ahmetin Kuzular (1958), Yolun stndeki Kaya (1964)
kitaplar basld. Kocagz, 1957'de kan Onbinlerin Dnnde, kinci Dnya Sava srasnda ortaya
kan fikir ayrlklarn, insanlarn d krklklarn anlatt. Kalpakllar-Doludizgin (1962) ise Kurtulu
Sava ve Milli Mcadele ekseninde yaananlarn anlatld beinci roman oldu. Yamurdaki Kz adl
yk kitabyla 1968 Trk Dil Kurumu yk dln kazand.
yesi olduu Trkiye i Partisinden 1970 ylnda ayrld. TPte geirdii yllara dair gzlemlerini ve
Davutpaa Klasndaki tutukluluk zamanlarn anlatt Tartma (1976) adl romannda 12 Mart
mdahalesine yer verdi. Yazd oyunlarndan yalnzca Sayl Gnler ve Yal Kz okura ulat.
Yrklerin, cumhuriyet ncesi yaamlarn anlatt Bir Kar Toprak (1964) adl romannn devam
olarak, bir ift kze sahip olmak isteyen gmenlerin dramn anlatt Bir ift kz (1970) roman
yaymland. Demokrat Parti'nin son yllaryla 27 Maysa geli srecini anlatt ve 1973 ylnda yaymlanan
zmirin inde adl romanyla Trkiyenin siyasal durumunu ortaya koydu. 1978'de baslan Alandaki
Delikanl adl yk kitabyla 1979 Lions Hikye dln ald.
Samim Kocagz, daha ok kendi memleketi olan Ske yresini ele ald romanlaryla dikkati eker. Bir
ehrin ki Kaps, Ylan Hikyesi, Bir Kar Toprak, Bir ift kz bu zellii tayan
romanlardr. Kalpakllar ve Doludizgin, Kurtulu Sava'nn panoramasn izen romanlar olarak
dikkati ekerler.
Ylan Hikayesinde Ske yresindeki topraksz kyllerle aalarn mcadelesini anlatan yazar, Bir Kar
Toprakta Suba kyllerinin Menderesin tamas karsndaki aresizliklerini mcadelelerini ele ald.
Doan Hzlan, Samim Kocagz' u ekilde deerlendirir: Samim Kocagz toprak reformundan yana bir
ifti, sosyal idealleri uruna edebiyat heder etmeyen bir yazardr. Eserlerinde kuann toplumsal
projelerini, balarndan geenleri grebilirsiniz. Ama sadece bu ynleriyle ne kan, yaam koullarnn

iyiletirilmesi halinde deer/ilev yitimine urayacak kitaplar deildir. Kocagz, yazdklarn estetik bir
donanmla kuatmay, okurun ezberini bozmay bilmitir. Gerekilikten anlad; slogan retmek deil,
insana/edebiyata dair bir yaanty zgn bir biim/biem ile yanstabilmektir.
Roman: kinci Dnya (1938), Bir ehri ki Kaps (1948), Ylan Hikayesi (1954, Onbinlerin Dn (1957),
Kalpakllar (1962), Doludizgin (1963), Bir Kar Toprak (1964), Bir ift kz (1970), zmir'in inde
(1973), Tartma (1974), Eski Toprak (1988)
yk: Telli Kavak (1941), Snak (1946), Cihan ofr (1954), Ahmet'in Kuzular (1958), Yolun stndeki
Kaya (1964), Yamurdaki Kz (1967), Alandaki Delikanl (1978)
Rfat Ilgaz (1911-1993) : Edebiyat ilk nce iirleri ile atlan Ilgazn yaynlanan ilk eserleri de iir trnde
olmutu lk iiri 1927'de, gnlk Nazikter gazetesinde yaynland. Ayrca; Akgz (Kastamonu), Gzel
nebolu ve Gzel Tosya gazetelerinde iirleri ve yazlar kmaya balamt.
Rfat Ilgaz, edebiyat hayatna 1926 ylnda Kastamonu Nazikter gazetesinde yaynlanan Sevgilimin
Mezarnda iiriyle balad. Bu iiri yazdnda henz on be yanda olan sanat, o dnemlerde Mehmet
Rfat imzas ile yazyordu. Hatta Kastamonu'dan gemekte olan Faruk Nafiz'in ilgisini ekmeyi baard.
iirlerini Varlk, Olu gibi dergilerde yaynland, daha sonra hibirini kitaplarna almad. Bir sre iire yeni
bir soluk getirdiine inand Nazm Hikmet ile alt. Onun Bursa Hapishanesinden gnderdii iirleri
brahim Sabri mahlasyla yaynlyordu.
Rfat Ilgaz, 2. Dnya Sava dneminde retmenlik yaparken hayatnda ve evresinde grdkleriyle
toplumcu bir anlaya yneldi. lk iir kitab Yarenlikte (1943) evresindeki insan hayatn anlatt.
Kyden kente g, iinin durumu bireysel konular iirlerinin ana temalar olmutur. iirlerinin bir ksmn
renciler iin yazm ve bu iirlerini ikinci kitab olan Snf (1944) eserde toplamt. Ama bu kitab
basldktan bir mddet sonra toplatld ve Ilgaz hakknda soruturma balatld. Bu dnemde yaadklarn
olan Karartma Geceleri adl eserinde eserin karakteri Mustafa Ural araclyla anlatt.
Kasnandan frlayan kaya
kaptrdn m kolunu Aliim!
Daha dn le paydosundan nce
Zilelinin gitti ayaklar,
Yazld onun da raporu:
ihmalden!
Gidenler gitti Aliim,
Bo kald ceketin sa kolu...
Hadi kyne dndn diyelim,
tek elle saban kavrasan bile
Sar kz gn grmtr,
Anlar iin i yzn! (Aliim)
Kimini vurguncu yapt 39 harbi
Kimini karaborsac
Laf olur diye dost ay imeyenler
Mahkemelik oldu rvet yznden
Gaz fii, ekmek karnesi derken
Kimler karmad ki piyasaya
Kimini sefil etti 39 harbi,
Kimini air etti. (Kahveler Gazeteler)

Sabahattin Ali ve Aziz Nesin'le birlikte kardklar Markopaa, Trk siyasi edebiyat tarihinde nemli bir
yere sahip mizahi bir dergi olmutu. Sabahattin Ali ve Aziz Nesin ile birlikte kardklar bu dergi Marko
Paa, Malum Paa, Merhum Paa, kz Paa gibi adlara dnmt. Marko Paa adl mizah dergisi, ksa
srede 100 bin tiraja ular. Dergi defalarca toplatlm, en sonunda da kapatlmtr. Bu dergi kapatlnca

Malum Paa, Merhum Paa, Hr Marko Paa, Mazlum Paa, Yedi Sekiz (Hasan) Paa, kz Mehmet Paa,
Ali Baba gibi dergilerde yazlarn srdrerek hkmet aleyhine yazmaya devam etmiti.
1956 ylnda lhan Selukun kard Dolmu dergisinde bir hikye serisi yaynlamaya balad. Daha sonra
bu yazlar Hababam Snf roman oldu. izimlerini Turhan Selukun yapt bu dizi ok tuttu. Yazar
Stepne takma adyla yazd iin bu hikyelerin kime ait olduu da ilgin tartmalar yaratyordu. Bir sre
sonra kendi adyla bu yazlar topladnda birok insan ona inanmad. Daha sonra Ilgaz, dier Hababam
Snf oyunlarn da yaynlad.
Rfat Ilgaz romanlarnn ounu 1970li yllarda yazd. Zaten bu yllar Trk romannda, zellikle politik
ierikli eserlerde, olduka retken bir dnemdi. Sevgi Soysal ve Adalet Aaolu gibi yazarlar 12 Mart
roman diye tabir edilen trde eserler yazarken Ilgaz daha nceki dnemleri de kapsayan eserlere imza att.
zellikle Kastamonu hayatn kaleme ald romanlarnda yerel edebiyata eilim gsteriyor gibi grnse
de, bu eserlerinde anlatt hayatlarla halkn tarihsel sre ierisindeki durumunu iledii iin halk
edebiyat izgisini srdrdn sylemek mmkndr.
Yazarn ykcl zellikle mizah alannda geliti. ykleri Markopaa dnemlerine gitmektedir. lk yk
kitaplar olan Radarn Anahtar ve Don Kiot stanbulda 1957 ylnda yaynlanmlardr. Toplumsal
deiimleri ve arpklklar hicveden bu mizah yklerine rnek olarak Sosyal Kadnlar Partisindeki
kentleme ve toplumda kadnn yeri zerine eletiriler verilebilir. Biraz da bu nedenle Ilgaz, Hababam
Snf eserlerinin film uyarlamalarndan ok da memnun olmad. Bu uyarlamalar eserlerinin toplumsal hiciv
ksmlarn eleyip yerine basit bir glmece anlay getirdiler.
Rfat Ilgazn Karartma Geceleri adl roman, yazarn teki yaptlar gibi lkemizin bir dnemine
tanklk yapmakla kalmayp, (belgesel kalplarn yrtarak) lkemiz tarihine k tutmaktadr. Roman adn 2.
Dnya Sava yllarnda hava kararmasndan itibaren evlerde ve iyerlerinde yaplan karartmalardan
almaktadr denebilirse de baskc Milli ef dneminin belirtilmesi iin bir alegori niteliindedir. Baka bir
deyile Karartma Gecelerini bir imge olarak da dnebiliriz. Burada yazarn karartma szcyle
anlatmak istedii kentin klarnn karatlmas deildir sadece. nsanlarn yaamlarnn karartlmasn da
imlemek istemitir.
Kendisi de bir retmen olan ve ok sevdii bu meslei daha sonra brakmak zorunda kalan Rfat Ilgazn,
Abbas Yolagiden adl eseri, bir ilkokul retmeninin srgnlerle geen yirmi be yln konu alr. Ilgazn
eserlerinin balca kahramanlarndan biri olan retmen, ona gre lke kalknmasnda nemli grevler
stlenmi bir aydndr. Bu eser otobiyografik bir nitelik tar.
Yazar, Sar Yazmada ocukluunu, renciliini, zorluklarla geen retmenlik gnlerini, aile yaamn,
her trl baskyla engellenmeye allan cezaevi ve sanatoryum arasnda srdrd yazarln anlatr.
Yaamn son dnemlerinde yazar zellikle an ile ocuk edebiyat trne arlk verdi. retmenlik
yllarndan kalma bir idealizmle zellikle yeni nesile ynelik almalar tercih etti.
iir: Yarenlik (1943), Snf (1944): Kovuturmaya urad. 6 ay hapis yatt, Yaadka (1947), Devam
(1953), skdarda Sabah Oldu (1954), Karaklk (1969), Uzak Deil (1971), Gvercinim Uyur mu (1974),
Kulamz Kirite (1983), Ocak Katr Alagz (1987), ocuk Bahesi (1995): ocuklar iin iirler
Roman: Hababam Snf (1957), Pijamallar (Bizim Kou) (1959), Karadenizin Kycnda (1969),
Halime Kaptan (1972), Merutiyet Krathanesi (1974)
Karartma Geceleri (1974), Sar Yazma (1976), Yldz Karayel (1981), Apartman ocuklar (1984), Hoca
Nasrettin ve mezleri (1984), Hababam Snf craatn inde (1987)
yk: Radarn Anahtar (1957), Don Kiot stanbul'da (1957), Kesmeli Bunlar (1962), Nerde O Eski
Usturalar (1962), Saksaann Kuyruu (1962), evket Ustann Kedisi (1965), Garibin Horozu (1969), Altn
Ekicisi (1972), Palavra (1972), atal Matal Ka atal (1972), Bunad Bu Adam (1972), Ke (1972), Al

Atn (1972), Rvetin Alamancas (1982), Sosyal Kadnlar Partisi (1983), al Osman, iftlik Senin
(1983), eker Kutusu (1990)
An: Yoku Yukar (1982), Krk Yl nce Krk Yl Sonra (1986), Drdnc Blk
ocuk Edebiyat: Bacaksz Kamyon Srcs, Bacaksz Okulda, Bacaksz Paral Atlet, Bacaksz Tatil
Kynde, Bacaksz Sigara Kaakcs, ksz Civciv, Kk Cekmece Okyanusu, Cankurtaran Ylmaz,
Kumdan Betona, ocuk Bahesi (iir)
Faik Baysal (1918-2002) : Baysal, konularn bykbabasnn yannda ocukluunu geirdii Adapazar ve
evresi ky ve kasabalarnda, stanbul'un kenar mahallerinden ald, sefalet ve serseriliklere kaym
insanlarn hayat dramlarn inceledi.
Kk ve sradan insanlarn yoksul hayatlarna basit izlenimlerle, dlerine ve hayal krklklarna ynelen
yazar, insanlarn kk dnyalarn anlatma eilimindedir. Olaylara ve sosyal hayatn sorunlarna toplumcu
bir hassasiyetle yaklaan romancnn ele ald konularda bunlarla ilgili olmutur.
Baysal ilk roman Sarduvan 1944'te yaymlar. Roman toplumun sorunlarna ilgi duyan, yaanlan
dzensizlik ve yoksulluklar dile getiren yaad kent olan Adapazar yrenin insan-yaam gerekliini dile
getiren toplumcu ve sosyal bir romandr.
1957'de yaymlad ikinci roman Rezil Dnya adl eseri yaymlanr. Bu romannda da toplumcu sosyal
gereki yaklamn devam ettirmitir. Kyl kentli gecekondu olgusunu ileyen bu romannda da realist
anlayn devam ettirmitir. Faik Baysal Baysal, yre/kasaba-kent gerekliini ne alan bir tavr ile yazm
dier eserlerinde de bu tavrn srdrmtr.
Kavanozdaki Adam isimli roman Mesut Uakan tarafndan sinema filmi yaplm, eser televizyonda dizi
halinde de gsterilmitir.
Drina'da Son Gn Faik Baysal'n en bilinen eseridir. Eserde Yugoslavya'da yaayan Trk ailesinin 2.
Dnya Sava srasnda paralan anlatlr. Eserde Yugoslavya'da kan i sava srasnda zulm ve ikence
gren Trklerin yaamlarna k tutulmaya allmtr.
Elleri Sesinin Rengindeydi (1988) ve Voli (1993) romanlar yaad dnemdeki toplumsal deiimleri
irdeleyen ve bunlara tanklk eden dnemsel eserlerdir. Yazarn son roman Son roman Madam
Bambudur.
Roman: Gller Kanyordu, Ilgaz Teyze ld, Rezil Dnya, Sarduvan, Voli, Drina'da Son Gn, Atei
Yakanlar, Perembe Adas, Sanc Meydan, Nuni, Militan, Tota, Terlikler, Ayn Ucunda, Elleri Sesinin
Rengindeydi, Krmz Sardunya, Madam Bambu
iir: Ayn Uunda (1994)
Talip Apaydn (1926) : lk roman Sar Traktr ile tarmda makineleme konusuna bir umut olarak
yaklat. Yarbknde ise kyller arasnda toprak ve su paylam ile ilgili ekimelerin olduu zorlu
yaam koullarn anlatt. yk ve romanlarnda doa betimlemeleri ve insan ilikilerini tm doall ile
yanstt. iir, an, oyun, ocuk edebiyat trlerinde de eserler verdi.
Talip Apaydn, yk ve romanlarnda anlatm ve ierik bakmndan bir aray iine girmitir. Ky ve kasaba
gerekiliinin yan sra, kent yaamn da ileyen, eserlerinde kendi anlarndan ve yaantsndan da izler
aktaran bir yazar grnts vermektedir. Hayallerden ve kurmacalardan ziyade ok gzlemlerinden
yararlanan ve bireyi deil, toplumsal sorunlar ele alan, yaln ve dolaysz anlatmyla da dikkati eken bir
yazardr.

Kitaplarnda anlatt ky ve kyller sefil ve smrlm bir halde anlatlmtr. Ky hayatyla ilgili
yazd yazlarnda Kyl sr cahildir ve hurafelere inanr. Ky ve ky halk iin hibir mspet bir yn
olmayan yoksulluk ve cehalet iinde yaayan insanlar olarak aktarlr. Kylleri srekli olarak
olumsuzluklar iinde yaayan insanlar olarak gstermesi, objektif olmayan bir tutum olarak deerlendirilir.
Talip Apaydn, retmen kimliinden gelen bir drtyle ocuklar iin de romanlar yazmtr. Talip
Apaydnn Topraa Basnca, Dadaki Kaynak, Merdiven ve Biz Varz adl ocuk romanlarnda
teknik adan eitsel ders gezileri olarak adlandrlan gzlem metodunu sklkla kulland grlmektedir.
Roman: Sar Traktr (1958), Yarbk (1959), Emmiolu (1961), Ortaklar (1964, 1974, Define (1972),
Yoz Davar (1973), Toz Duman inde (1974), Ttn Yorgunu (1975), Kente ndi dris (1981)
iir: Susuzluk (1956)
yk: Ate Dnce (1967), te Yandaki Cennet (1972), Koca Ta (1974), O Gzel nsanlar Yolun
Kysndaki Adam (1979), Yangn (ocuklar iin) (1981), algc Recep, Vatan Dediler (1981)
Necati Cumal (1921-2001) : Necati Cumal, edebiyata yaln iirlerle ve gl Sabahattin Ali etkileri
tayan hikyelerle girmi, giderek zgn bir soluk oluturmutur. Yaklak altm yl boyunca iir, yk,
roman, oyun, deneme, inceleme ve gnceleriyle edebiyatn hemen her alannda eser vermitir. Olduka
retken bir yazar ve airdir.
kran Kurdakul onun iirleriyle ilgili u deerlendirmeyi yapar: "Cumal ilk genlik iirlerini birletiren
Kzlullu Yolunda (1943) bir duyu, airi olarak gzkt. Doay ve yaam bir trl hafiflii iinde
yanstan bu iirlerinden sonra, iten syleyii, dil ve anlatm ustaln yitirmeden toplumsal temalara
yneldi. Yaar Kemalin deyiiyle yalanmaz air ocuk kalarak dnyaya ve insanlara hep iyimser
gzlerle bakt. Yazld yllarn beeni snrlar iinde kalmayan ince duygularla ve kk insanlarn
yaamlarndaki bilinen gereklerden ayrlmayan ak iirleri yazd. 1960dan sonra toplumsal gerekleri
zmsemek isteyen iirlerinden kimilerinde eski baar izgisini yitirmedi. Cumalnn iirlerine egemen
olan unsurlar: Yalnlk, ak bir duyarllk ve lirizmdir."
Necati Cumal her ne kadar bir ky edebiyats olsa da kye ideolojik yaklamamtr. Ky ve kyl
sorunlarn ele alrken gerekilii sadece kyly devlete kkrtacak veya sadece en utaki kt rnekleri
ortaya koyacak ekilde yazmamtr. Ky konulu roman ve yklerinde sorunlar abartmadan ideolojik
yaklamlara alet etmeden, iirip, karalamadan ele almtr. Sorunlar rejim sorunu haline getirmeye
kalkmadan yansz, bir tutumla ve doal bir yaklamla ortaya koymaya alt sylenebilir.
Cumal, kylnn kusurlarn, zaaflarn ya da erdemlerini gereki bir yaklamla ortaya koymaya alm,
kyl yaad doal ortam iinde treleri, deer yarglar, duygular ve inanlaryla sadelikle yanstmak
istemitir. Romanlarnda Bat Anadolu kyls ve kasabalsnn hayat, hayat mcadelelerini kendi
yaantsndan ve gzlemlerinden de faydalanarak Bat Anadolu kyllerinin doa, yoksulluk, devlet ve
yneticileri ile olan ilikilerini ele alr. Mesajlarn uzlamac bir bak asyla kyly bakaldrya sevk
etmek amacyla deil, devletin kyl zerinde bir daha dnmesini salamaya gayret eden, kyl ve
kylnn sorunlarna zm bulunmasn bekleyen, bir anlayla aktarmtr.
Ttn Zaman (1959) ttn ekimiyle uraanlar arasnda geen ve tatlya balanan l bir ak ve kz
karma hikyesidir. Eserin ikinci basks Zeli adyla kar (1971). Zeli eserin kahramannn addr. Ac
Ttnde yazar Urla blgesinde 1952 ylnda ttn fiyatn dk braklmas sonucun ttn yetitiricisinin
isyanlarn, politik gndermeler ve bir ak hikyesiyle birlikte anlatr. Ak da Gezer (1975)de tiyatro
sanatlarndan sz eder.
Tiyatro eserlerinde Anadolu insann treleri, basklar ve skntlar ile sahneye tayan Cumal, bu
eserinden sonra tek perdeli komedi kaleme alr. Komedi ile fars glnlemesi arasnda bir yerde olan bu
oyunlarn yazar, yazma zamanndan yllar sonra ancak yaynlama imkn bulur. Yazlma zamanna ait
unsurlar ile dikkati eken, yazarn folklor tutkusu ve avukatlk yllarnn izlenimi tayan bu oyunlarda

geleneksel tiyatrocumuzun tuluata dayal sz ve davran komii dikkati eker. Dramda olduu gibi
komedide de Cumal, Anadolu gereklerini sahneye tar. Kiisel zaaflardan toplumsal kusurlara uzanan
sorunlar, komedinin yumuak zemininde dndrmeye ynelik bir tarzda sergiler.
Cumal, kasaba evresinin baskc zihniyeti iinde kadnn sorunlarn gn yzne kartr. Kadn arzular,
ihtiya ve ihtiraslar ile sahneye tar. Ezilen horlanan ve zulme urayan kadnn yanndadr. Cumal kadn
konu olarak setii oyunlarnda cinsellik konusunu da ele almtr. Cumal kadn ve cinsellik konusunu
toplumsal ynden deerlendirir
iir: Kzlullu Yolu (1943) Harbe Gidenin arklar (1945) Mays Ay Notlar (1947) Gzel Aydnlk (1951)
Denizin lk Ykselii (1954), mbatla Gelen (1955) Gne izgisi (1957) Yamurlu Deniz (1968, son iki
kitap ve yeni iirleri) Baaklar Gebe (1970) Ceyln Ad (1974) A Gne (1980, toplu iirler) Bozkrda Bir
Atl (1981) Yarasn Beyler (1982) Tufandan nce (Btn iirler 1nci cilt, 1983) Aklar Yalnzlklar (1985,
toplu iirler 1) Ksmeti Kapal Genlik (1986, toplu iirler 2)
yk: Yalnz Kadn (1955) Deiik Gzle (1956) Susuz Yaz (1962) Ay Byrken Uyuyamam (1969)
Makedonya 1900 (1976) Kente nen Kaplanlar (1976) Dil Hanm (1978) Revizyonist (1978) Yakubun
Koyunlar (1979) Ayl Bak (1981)
Roman: Ttn Zaman (1959) Yamurlar ve Topraklar (1973) Ak da Gezer (1975)
Oyun: Mine (1959) Nalnlar (1962) Derya Gl (1963) Oyunlar 1 (Bo Beik, Ezik Otlar, Vur Emri) (1969)
Oyunlar 2 (Susuz Yaz, Tehlikeli Gvercin, Yeni kan arklar) (1969) Oyunlar 3 (Nalnlar, Masalar,
Kaynana Cieri) (1969) Oyunlar 4 (Derya Gl, Ak Duvar, Zorla spanyol) (1969) Oyunlar 5 (Gm,
Bakan Bekliyoruz, Kristof Kolombun Yumurtas) (1973) Oyunlar 6 (Mine, Yryen Geceyi Dinle, Karar
Vermekte) (1977) Yaral Geyik (1981)
Deneme: Niin Ak (1971) Senin in Ey Demokrasi (1976) Etiler Mektuplar (1982)
nceleme: Muzaffer Tayyip Uslu (1956)
Gnce: Yeil Bir At Srtnda (1990)
Aziz Nesin (1915-1995) : Kendi deyimiyle 100 den fazla kitap yazd iin "boyu kadar kitap" yazan
kitaplar 34 dile evrilen Aziz Nesin, sivri dili, ar eletirileri ve kara mizahlar yznden 250 den fazla
yarglamaya uram 5,5 yl hapis yatm bir yazardr.
Glmeceye ynelii daha ok geim koullarna balayan Nesrin, romanlarnda deiik konulara
deinmitir. Beendii konulardan biri, "Kadn Olan Erkein Hatralar" ve "Erkek Sabahat"
romanlarnda iledi kadn-erkek ilikileridir. "Yaar Ne Yaar Ne Yaamaz", "Tek Yol, Surname",
"Sakran" cezaevini anlatt romanlardr.
ocuk eitiminin ve kimi deer yarglarnn eletirildii, "imdiki ocuklar Harika"; insanlarn
birbirlerini aldatmalarnn, daha verilerin srp gideceini ele ald "Zbk", sosyete olarak geinenlerin i
yzn verdii "Tatl Bet", futbolun kitleleri nasl kendine baladn verdii "Gol Kral" yazarn bilinen
eserlerindendir.
Trk edebiyatnn en nemli mizah isimleri arasnda yer alan Aziz Nesin, dnceleri ve yazlar nedeniyle
srekli tutuklanp, yarglanan, hapse mahkm edilen, srgn cezalarna uratlan bir yazardr. Onun mizahi
yk ve dier eserlerinde kara mizah denilen bir mizah tr vardr.
yklerinde Trk toplumunun ahlakszlklarn, namussuzluklarn, insanlarn erdemsizliklerini,
ikiyzlln, ironik ve arpc elikilerle anlatr. Onun yk ve romanlarndaki tiplemeler ve
kahramanlar, erdemsiz, namussuz, sahtekr, ikiyzl, kt ve dolandrc tiplerdir. Bu tip ve
kahramanlarn tavr, eylem ve konumalarndan kapitalist dnyada ykselen deerler yznden alalan

insaniyetsizlik dile gelir. Bu tiplemeler, toplumun belirli kesimlerinden tabana kadar yaylan erdemsizlik ve
rmeyi alayl, arpc ve ironik bir ekilde gzler nne sunar. Edebiyat yapmaya kalkmadan olaya ve
rmlklerin yol at etkiye ve ana fikre deer veren yaklamyla, topluma vermeye alt iletiye
yani ana fikre ve mesaja deer veren bir tutum iinde yazmtr. Dil, anlatm ve sanatta edebi deere
ulamay hedeflemekten ok toplumsal yergiye, air, Eref ve Neyzen Tevfik stillerinde bir yaklamla, ar
mizahi eletiri getiren bir tutum iinde olmutur. Anlatm dilinde zaman zaman arya kaan argo kelimler
de kullanmaktan kanmayan bir ifade iindedir.
Mizahi unsurlarn net, arpc ve etkili bir kurgu iinde kssadan hisse verdirtecek ekilde yazmtr.
Eserlerinde komik olan, anlatlan olayn kendindedir. Yazar, araya girmez, olaylara dardan bakmay
salayan bir mesafede kalarak anlatr. Komedi unsuru olayn kendisinden kaynaklanr. O komedisi kendisi
zerinde olan mizahi unsurlar belirginletiren bir dille olay aktarmakta ve tam olarak da bu ynde
ustaln ortaya koymaktadr.
Toplumsal ahmaklklarmz, batl itikatlara, haclara, hocalara sylencelere, kanan, inanan ve bu ynde
ekillenen toplumsal zaaflarmz kefetmekte uzman olmu bir yazardr. Aklszlklarmz ortaya karacak
konular semekte, bulmakta ve kurgusunu yapmakta olduka ustalamtr. Ortak aklla ve koyun srs
tavr taknarak hareket eden toplumun zaaflarndan faydalanarak onlarn srtndan geinen yar uyank
tiplerin toplumun ahmaklklar zerinden getirim kazanmas konusu eserlerinde gzken balca olay
kurgularndan biridir. Nesin, kendi kurgusuyla zaten ok komedi olan vakalar meddah, halk hikyecileri ve
halk masallar anlatm tekniklerinden sentezledii anlatm metotlaryla aktarmtr.
Yer yer masal temalarn ve unsurlarn da yklerinde kullanmaktan kanmayarak gnlk olaylar,
toplumsal aksaklklar mizahi bir yaklamla eletirmitir. Mizah yaparken mizah tekniklerini de gelitirmeyi
ihmal etmeyen bu kara mizah ustas, sosyalist ve sosyal gerekiler izgisindeki mizahi edebiyatn son
dnemlerdeki en nemli ismi olmutur.
Aziz Nesin: Bahri Filefil, Berdi Birdirbir, Fettane atifil, Kerami Pestenkerani, Kerim Kihkih, Ord. Prof.
Paf-Puf, Dr. Daim Deer, Oya Ate, Vedia Nesin takma isimlerini de kullanmtr.
yk: Parti Kurmak ve Parti Vurmak (1946), Geriye Kalan (1953), t Kuyruu (1955), Yedek Para (1955),
Fil Hamdi (1956), Damda Deli Var (1956), Koltuk (1957), Kazan Treni (1957), Deliler Boand (1957),
Mahallenin Ksmeti (1957), lm Eek (1957, Hangi Parti Kazanacak? (1957), Toros Canavar (1957),
Memleketin Birinde (1958), Havadan Sudan (1958), Bay Ddk (1958), Nazik Alet (1958), Gdgd (1958),
Aferin (1959), Krd (1959), Mahmut ile Nigar (1959), Hoptirinam (1960), Gzne Gzlk (1960), Ah
Biz Eekler (1960), Yz Liraya Bir Deli (1961), Bir Koltuk Nasl Devrilir (1961), Biz Adam Olmayz (1962),
Yeil Renkli Namus Gaz (1964),Sosyalizm Geliyor Savulun (1965), htilali Nasl Yaptk (1965), Rfat Bey
Neden Kanyor (1965), Vatan Saolsun (1968), nsanlar Uyanyor (1972), Hayvan Deyip De Geme
(1973, Seyyahatname (Duyduk Duymadk Demeyin) (1976), Byk Grev (1978), Benim Delilerim (1979), 70
Yam Merhaba (1984), Kalpazanlk Bile Yaplamyor (1984, Mainli Kz iin Ev (1987), Nah Kalknrz
(1988), Ryalarm Ziyan Olmasn (1990, Akm Dinimdir (1991), Gznz Aydn Efendim (1997).
Roman: Kadn Olan Erkek (1955), Gol Kral (1957), Erkek Sabahat (1957), Sakran (1959), Zbk (1961),
imdiki ocuklar Harika (1967), Tatl Bet (1974), Yaar Ne Yaar Ne Yaamaz (1977), Surnme (1976),
Tek Yol (1978), Bay Ddk (1958)
An: Bir Srgnn Hatralar (1968), Byle Gelmi Byle Gitmez (1. blm 1966, 2. blm 1976), Poliste
(1967), Salkm Salkm Aslacak Adamlar (1987), Ryalarm Ziyan Olmasn (1990)
Masal: Memleketin Birinde (1953), Hoptirinam (1960), Uyusana Tosunum (1971), Aziz Dededen Masallar,
La Fontaine'nin Yazamad Masal

Oyun: Biraz Gelir misiniz (1950), Bir ey Yap Met (1959), Toros Canavar (1963, Ddklerle
Fraclarn Sava (1968), iu (1970), Tut Elimden Rovni (1970), Hadi ldrsene Canikom (1970),
Prtlatan Bal (1976), Be Ksa Oyun (1979)
iir: Sondan Baa (1984), Bala (1986), Kendini Yakalamak (1988), Hoakaln (1990, Sivas Acs (1995)

Modernist Eilimli Sanatlar, Modernizmi Esas Alanlar, Modernistler,

Postmodernistler
Bu yazarlara gemeden nce modernizm ve postmodernizm hakknda genel ereveleriyle bilgi vermek
yerinde olacaktr.
Modernizm: Genel anlamyla aa ayak uyduran, gelimeleri takip eden anlamna gelen modern szc
Latince modernustan gelmektedir. Modernus, Latincede hemen, imdi anlamna gelen modo
szcnden tretilmitir. Modernite (modernlik), genel olarak bir uygarln kendi geliim izgisi iinde
grece en son dnemde gelitirdii, zel olarak da Bat uygarlnn Rnesans ve Aydnlanma
dnmnden sonra kazand kltrel deer ve sosyal ilikilerin zmsenmesi ile ortaya kan yaam
tarzdr. Modernizm ise Aydnlanma a ile gelen zihinsel dnmn ortaya kard ideoloji ve yaam
biimi. Hmanizm, seklerizm ve demokrasi sacaya zerine kurulu; egemenlii insan zgrletiren,
kurtuluu dinde deil bilimde arayan, insanbiimci, insanmerkezci dnya grdr. Modernitenin
altyapsn oluturan modernleme bir sre olmakla birlikte ierisinde pek ok aamay barndrr. Bilimsel
ve teknolojik gelimeler, kapitalizm ve sosyalizm gibi yeni ekonomik gelimeler, ulus-devletlerin ortaya
k, sanayi devrimi bunlarn balcalardr. Bu sre, orta an, skolstik felsefenin yklyla balam ve
Aydnlanma felsefesi/a ile doruk noktasna ulamtr. z itibariyle akln rehberliinde insanl
gelitirmek, ileriye gtrmek temeline dayanr bu sre.
Modernizmin modernist romanla ilikisine gelince ncelikle unu belirtmek gerekir ki, romandaki
modernizm, genel modernizm anlayndan, onun getirilerinden kimi ynleriyle farkldr. Modernist roman,
modernizmin getirilerinden kimi ynleriyle yararlanrken ayn zamanda modernizm anlayna bir eletiri
niteliini de tamaktadr. Yararlanlan bir yn olarak, genel modernizmdeki gerein paralanmas sonucu
ortaya kan kurgu (dn-bugn-yarn zincirinin krlmas; neden-sonu ilikisinin ortadan kalkmas),
verilebilir. Modernist romann kurgusu, geleneksel gereki romanda olduu gibi zamandizinsel bir ekilde
akmaz; zaman dilimleri ii iedir bu tr romanlarda. Bu deiik zaman alglaynn nedeni ise tarihsel sre
ierisinde ortaya kan deiimlerdir. Einsteinn grecelilik kuram, Bergsonun zamanla ilgili farkl
grleri modernist romann zaman anlayna zemin hazrlamtr. Modernist roman anlaynn balca
sorunsal olan bireyin yabanclamas, modernizm anlay dorultusunda oluan yaam tarzna uyum
salayamama, tepki duyma ve bunun sonucunda i dnyaya ekilmedir. Dolaysyla yabanclama, genel
modernizm anlayna bir tepkidir.
Geleneksel-gereki roman 19. yzylda doruk noktasna ulap 20. yzylda egemenliini devam ettirirken
bu yzyln ilk yarsnda yeni bir roman anlay belirmeye balar. James Joyce, Virginia Woolf, Marcel
Proust, William Faulkner, Franz Kafka gibi yazarlarn nclk ettii bu yeni roman anlay,
modernleme sreci ierisinde meydana gelen bilimsel, teknolojik gelimeler ve bunlarn topluma
yansmasyla birebir iliki iindedir.
Hzla sregelen bilimsel ve teknolojik gelimeler sonucunda ortaya kan rnlerin kavranmasnda skntlar
yaanmtr. Bu rnler insan aklyla oluturulmasna ramen insanolu tarafndan tam anlamyla
alglanabilen nitelikte deillerdir. nsanolu nasl altn bile anlamad aralarla kar karya kalmtr.
Bunun yannda teknolojinin insan karsnda yer almas, yani insan varln yok edebilecek bir tehdit haline
gelmesi insanlarn gereklik karsnda zayf dmesine, tedirgin olmasna sebep olmutur. Bir baka deyile
sava ortamnn (I. Dnya Sava) yaratt karamsar, mitsiz, bunalml genel bir ifadeyle olumsuz psikoloji

insann dnya karsndaki tedirginliini artrmtr. Modernist roman da gereklik karsnda tedirgin olan,
i dnyasna ekilen, ona yabanclaan ya da sorgulayc bir tutum gelitirerek acze den bireyi ilemitir.
Bu balamda modernist roman genel modernizmin iki rnn kendisine sorunsal klar: Yalnln yitirerek
paralanan gereklik ve bu gerekliin karsnda kimlik ve kiilik bunalmna girerek kendine gvenini
yitiren birey. Birincisi, yeni romann biim (kurgu), ikincisi de ierik (figratif) ynlerini belirler.
Postmodernizm: 1960l yllarda New York sanat ve yazn dnyasnda ska kullanlmaya balam olan
postmodernizm terimi 1970lerde Avrupal kuramclar tarafndan gelitirilmitir. Kimine gre yalnzca
gelip geici bir moda olan postmodernizm, kimine gre varl yadsnamayacak lde belirgin yeni bir
dnem ya da bir dnemin kendine has slbudur. Tanm tam olarak yaplamamakta ve genel snrlar
izilememekte dahi olsa tm postmodernistlerin mutabk kald baz ortak noktalar vardr. Bu notlar,
postmodernizmi ve onun kapsamn tartabilmek iin ok hacimsiz kalacandan ve bu tartma dersin
hedefini aacandan burada postmodernizm belli bal ilkelerine en temel izgilerine deinmekle yetindim.
Postmodernizm, ncelikle modernizmin rasyonalist temelini, aklclna ve Aydnlanma felsefesine
dayanan bilgi ya da bilgilenme sistemi"ne ve bu sistem iinde ortaya kan kurum, ideoloji ve her trl
avangart oluumu eletirme, olumsuzlama etkinliidir. Modernizmin dayanak noktas, tarihin bu aklcla
bal olarak srekli ileri doru ak, dolaysyla gemiten koparak ilerleyii eklinde aklanabilir. Bu da
mutlak ve teki bir doru anlay zerinde gereklemektedir. Postmodernizm rasyonaliteye bal olarak
modernizmin sz konusu kopuuna ve doruyu elde editeki teki tavrna da kar kmtr. Ona gre
doru, zaman ve yerle snrldr. Bir an ya da corafyann doru kabul ettii bilgiler, kavramlar bir
bakasnda sz konusu niteliini kaybedebilmektedir. Bu da modernizmin evrensel olma ereini geersiz
klmakta, dolaysyla yerel/yresel gelere nem kazandrmaktadr. zellikle taradaki toplumlarn mikro
lekli kltrel oluumlarna bile hayat hakk tanyan postmodernizm gerek bu ynyle gerekse yukarda
deinilen eletirel ynlerini kapsayan bir genelleme iinde oulcu bir karaktere sahiptir. Postmodernizmin
sanattaki kar kcl ise modernist sanatn zgnlk, sekincilik, misyonerlik gibi temel deerlerine
ynelmitir. Elitist tavrn yerine sanat poplerletirmek (pop-art); kolaj teknii araclyla eklektik bir
zellik kazandrmak; neriler, tezler, zmler getirme ve yarglama gibi kendisine toplumsal bir rol bime
yerine misyoner kimlikten uzaklap salt sunmay amalayan betimleyici bir tutuma sokmak postmodernist
sanatn genel seenekleri olarak gsterilebilir. Bu genel ynelimler nda postmodernizmin edebiyattaki
yansmalar zellikle roman trnde younlamtr. Postmodernist roman tarznn ana zelliklerini yle
sralamak mmkndr: 1- st kurmaca, 2- metinleraraslk, 3-polisiye/gerilim, 4- tarihe ynelme.
stkurmaca: Gnmzde de rnekleri verilmeye devam eden yanstmac roman, nitelikleri ok net izilen
bir mantki gereklii ierik dzleminde iler. Yanstmac yazar, nesnel gereklik iinde nemli yeri olan bir
sorunsal erevesinde ele ald konusunu kapsam olduka belirgin olgu-figratif kadro-mekn-zaman
erevesi iinde aktarr. Bu yanstma ilemi araclyla anlatlan ierik evreni ortam, kiilerin belirginlii,
zamann kronolojik sralan bakmlarndan okurun da kendi yaantsnda kanksam olduu, mantkyla
kavrayabildii bir dzenlilik tar. Yanstmac yazar tandk olduu hayatn caddelerinde elinde bir ayna ile
dolatrr okurunu. Ksacas hayat yanstrken kulland ltler nesnel gerekliin iinde yer alr. Daha
nce de belirttiim gibi modernist yazar da bu tr bir gereklii, olabildiince znelletirmekle ve kurguyu
deforme etmekle birlikle, ilemeyi srdrr.
Postmodernist yazar ise yanstmac tutumunun verilerini nesnel gerekliin mmkn olduu kadar uzanda
kalarak temin etmekle onlardan ayrlr. Gerek d gerekse i gereklii yanstma amac olmayan
postmodernist roman kurmacann iinde kalarak bu sanal evreni ilemeyi hedefler. Postmodernist anlatlarn
yanstt, gnderme yapt dnyann zellikleri bu evrenin formatlaryla belirlenmitir. Anlatnn kurgu
dzenei oluturulurken yanstmac ve modernist tarzlarn bavurduu aralarn tam kart olanlar seilir
zellikle.
Metinleraraslk: Postmodernizmde farkl metinler artk sadece bir oyunun paras durumundadrlar.
Yanstmac ve modernist tarzlarda -aralarndaki derin ayrma ramen- daha ok anlam etkileme ya da
belirleme noktasnda birleen metinleraraslk, ne d ne de i gereklii yanstma ya da ileme gibi bir
hedefi olan; bunun yerine roman bir sanal gereklik ortam -Jean Baudrillardn deyiiyle

"simulasyon/simulacra" - oulcu bir sentez, Mikhail Bakhtinin deyiiyle diyalogsallk- olarak gren
postmodernist romanda bu oulculuu salayan gelerden biri olma konumuna getirilmitir.
Metinleraraslk, postmodernist romanda temel kurgu esi olan stkurmacann bir alt kategorisi olarak
deerlendirilmektedir. D ya da psikolojik gereklii yanstmak/irdelemek gibi amac olmayan
postmodernist yazar metinlerin sanal gereklii iinde, "anlat ormanlarnda gezinti"ye kar. Postmodernist
metnin "ncllerine gnderme yapmasnn tek biimi onlardan sz etmektir, yani onlarn bulunduu orijinal
yerlerden alntlar yapmak ve dolaysyla da, bunlar teyit etmek yerine, bunlarn orijinal anlamlarn" ve
yaplarn deitirmek, bozmaktr. Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Kara Kitap gibi modernist Trk
romanlarnda da deiik boyutlarda ve ilevlerde bavurulan metinleraraslk, postmodernist romanda
metnin rgsn oluturmann balca dolgu malzemesi olarak ilenir. Romannda bu yntemi
baatlatrmay plnlayan yazar artk ne d gereklie, belli bir toplumsal yapya zg oluumlar
(yanstmac roman) ne de i gereklikteki psikolojik atmalar, bunalmlar (modernist roman) anlat
zincirinin halkalar olarak grmektedir. O, bunlarn yerine ya farkl alanlara ait gerek metinlerin sylem
formatlarn az da olsa karmac veya ounlukla btncl bir anlayla metnine yerletirir (pasti); ya bir
baka roman/anlaty alaya almak veya okuru elendirmek amacyla yeniden yazar (gln dntrm); ya
da bir roman/anlaty ana konu balamnda kendi metninin temeli edinir (parodi). Dolaysyla bu yntem,
metinlerarasln postmodernist romandaki uygulama kategorilerini oluturur.
Yusuf Atlgan (1921-1989) : Psikolojik yabanclama ve yalnzlk temasn baaryla ileyen bir yazar
olarak tannan Yusuf Atlgan modernist Trk edebiyatnn nde gelen romanclar arasnda saylmaktadr.
Yusuf Atlgan, edebiyat dnyasna ilk roman Aylak Adamla giri yapm ve az sayda ama gndemi
deitiren eserler vermitir. Atlgan niversitedeyken yl boyunca Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi
olmutur. Kendisi bunun en byk sans olduunu syler ve yazarlk mizacnn hocasndan etkilendiini
belirtir. Bu bakmdan aralarnda bir tur devamllk ilikisi olduu sylenebilir.
Ouz Atay ve Yusuf Atlgann romanlaryla toplumsaldan bireysele geilir, ama bu yazarlarda bireysellik
bireyin kendi kiisel sorunlarna girmek anlamna gelmez. Atayn roman kahramanlarndan Selimi intihara
srkleyen, Turgutu toplumun dna karan, iinde yasadklar kk burjuva snfnn sahte yaamna,
yoz deerlerine duyduklar tepkidir. Ayn ekilde Yusuf Atlgann Aylak Adam da iinde yasad
toplumun her eyine tepki duyar.
Aylak Adam yazarn almetifarikas olduu iin zerinde biraz detayl duracaz.
Aylak Adam Baki'nin Mufassal kssa baslarsn garip efsane sylersin szyle alr. Aylak Adam
gerekten arada kalm, kentli, nc dnyal aydnn sylencesidir ve bu yzden garip hikyeler syler.
Buradaki aydn, hibir kategoriye dhil olmayan, hi kimseyle iletiip dayanamayan ve bir gn sahip
olduu zengin i dnyasn paylaabilecei sevgiliyi bulma umuduyla ayakta duran bir aydndr. Ad
belirtilmeyen, sadece C. olarak anlan romann kahraman sk sk iletiim kazalarna urar, umudunu yitirir,
sonra gene umutlanr. Kendine aylaklk lksn tanmakla birlikte birtakm deerler reterek zerinde
yasad dnyaya katkda bulunmay lesiye ister. Ama hibir zaman arad muhataplar, dolaysyla bir
k yolu bulamaz.
Daha kategorize bir sylemle Aylak Adam, kiinin mutlu olmak iin yaratmaya alt bir deer
arayn anlatr. ocukluunda bilinaltna itmi olduu anlarnn etkisinden kurtulmay amalayan
bakahraman, amansz bir varolu mcadelesi sergiler. Yazar, genel olarak aydn sorunsal biiminde
adlandrlan bu ura, kiiler dzleminde bas kahraman C; kavramlar dzleminde topluma yabanclama ve
tutamak aray; meknsal dzlemde ise sinemann derin localar, Bayan Naciyenin kk evi ve sokaklar
ile roman kurgusuna yerletirmitir. ada insann en temel sorunu olan bireyin topluma yabanclamasn
anlatan Aylak Adam, bu ynyle Ouz Atay'n eserleriyle birlikte modernist edebiyatn nc
romanlarndandr.
Yusuf Atlgann aylak adam, bu dnyaya, byle bir dnyaya ait deildir. Bu yzden ac eker, bu yzden
aray iindedir ve bu yzden yabancdr:

Dnyada hepimiz sallantl, korkuluksuz bir kprde yrr gibiyiz. Tutunacak bir ey olmad m insan
yuvarlanr. Tramvaylardaki tutamaklar gibi. Uzanr tutunurlar. Kimi zenginliine tutunur; kimi
mdrlne; kimi iine, sanatna. ocuklarna tutunanlar vardr. Herkes kendi tutamann en iyi, en
yksek olduuna inanr. Glnln fark etmez. (...) Ben, toplumdaki deerlerin ikiyzlln,
sahteliini, glnln greli beri, gln olmayan tek tutama aryorum: Gerek sevgiyi!
Annesi, C. bir yasndayken ld iin onu Zehra teyzesi bytmtr. Bu kadn onu her zaman gerek bir
anne efkatiyle sevmi ve okamtr. Zehra teyzenin bu dokunular ile ortaya kan tekinin scakln
duyumsama biimi Cyi hayat boyunca takip edecek ve onun anne-sevgili kadn tipini aramasna yol
aacaktr.
Bakahraman C., ocukluuna ait anlarn arsn sinemann derin localarnda yasar. Buras Cyi
gemiine, bilinaltna aran mekn olarak simgesel bir deer tar. nsanlarn el ele tutumak, sarlmak ve
pmek iin geldii bu mekna Cyi eken asl ey, ne is yaptn herkesin bildii "a kadn" Zehra
teyzesine benzetiyor olmasdr. a kadn Cyi sinemann derin, kk, gmk ve karanlk localarna
arrken onu Zehra teyzesiyle yasad cennetten kopma zamanlara ve kadn dkn baba arketipine tar.
Bylece derin localar Cnin bilinaltnn simgesi olur.
Zengin bir komisyoncu olan Cnin babas kadn dkndr ve evde sk sk hizmetiler deimektedir.
stelik bas kahraman C, henz ocuk yastayken babasnn Zehra teyzesiyle olan cinsel yaknlna ahit
olmutur, bunun zerine babasna saldrm ve bouma sonunda kula yrtlmtr:
Babam bir koluyla teyzemin etekliini kaldrp sarm, teki eliyle plak bacaklarn okuyordu. Zehra, su
bacaklarn yok mu? dedi. evrem kararr gibi oldu. Frladm. stlerine atldmda bacaklar hala
plaktlar. -Brak onu diye bardm... Elini srdm... Kafamdaki ses durmadan, Kula yrtld,
diyordu.
Roman boyunca C, bu baba arketipinin izlerini davranlarnda yaamtr. lk genlik yllarnda kars cinse
duyduu ilgi ve istekten dolay kendini sulam ve kadnlarn bacaklarna dokunamamtr. Ayrca romann
anlatmnda leitmotive dnen Kulan kad. cmlesi yukarda alnt yaplm olan kt ocukluk
ansnn izi olarak olay rgsnde kendini gstermitir. Burada Cnin babas ile Zehra teyzesi arasnda
yaanan cinsel ilikiye gsterdii tepki genellikle oedipal olarak yorumlanr.
Murat Belge bu romana yle bir eletiri getirir: Romanda psikolojik tutarlk var, ama psikolojik tutarlktan
kiilie yer kalmyor. Sanki yazar bir doktor, aylak adam da hasta. Doktor, hastasnn yalnz nevrozuyla
ilgili zelliklerini inceliyor uzun uzadya, kahramann kiiselliklerini anlatmaktan, kiiliini anlatmaya
zaman bulamyor. Atlgandaki aksaklk, Freud kuramnn belli bir roman kiisine uygulanmasyla o kiinin
bir gereklik ve yasarlk kazanacan sanmak yanlgs. ocukluk komplekslerinin zerinde o kadar fazla,
hatta eserin tasarlanm bildirisini zedeleyecek oranda, duruluyor ki, zaman zaman, bir hastann klinik
raporunu okur gibi oluyoruz.
Yusuf Atlgan 1973 ylnda Anayurt Otelini yaymlar. Roman, Manisada olduu tahmin edilen bir tara
kasabasndaki bir otel ktibi olan Zebercetin i dnyasn, skntlarn, evresiyle iletiim sorunlarn ve
yalnzln anlatmaktadr. Anayurt Oteli de Aylak Adam gibi youn tartmalar yaratr. Morana gre Yusuf
Atlgan Aylak Adam bir roman olarak, Anayurt Otelini ise bir tur anti-roman* olarak yazm
denebilir. Anayurt Otelinde yazarn amac bildiimiz anlamda bir karakter izmek deil, deiik ve dolayl
bir yntemi denemek ve roman Sama kavramnn gstergesi olarak kurmaktr.
Anayurt Oteli neden-sonu ilikisinin yok edildii bir ortamda, 20. yzyl insannn evrensel sorunsallar
olan yabanclama/yalnzlk ve iletiim kopukluunu odaa alr. Yazar, tek bir dzlemde anlamlandrlmas
olanaksz olan bu absrd metinde, anlam boluklarn doldurmay okuruna brakr ve bu metinle modernist
romann Trk edebiyatndaki kilometre taslarndan birini oluturur.

Romann bakahraman Zebercet, hayat srekli otelde geen, tarih d, toplum d bir insandr. Yalnzl,
sapkn cinsellii, varlyla arasndaki izgilerin mulkl; otelle arasndaki meknsal iliki neredeyse yok
edilerek Zebercet'in de otelin bir paras haline getirilmesi eklinde verilir.
Anayurt Oteli ayn adl mer Kavur tarafndan sinemaya uyarlanmtr.
* Anti-roman: Alternatif roman. Bat edebiyat ve modernizm-post-modernizm kaynakl yeni bir roman
hareketidir. Ad roman olsa da bilinen anlamda geleneksel roman formundan uzak durmaya alan bir anlat
trdr. Antiromann temel zelliklerinden bazlar unlardr: Ak a bir olay rgsnn bulunmay,
olaylardaki danklk ve karmaklk kahramanlardaki gelimelerin asgari dzeye inip sradanlamas,
nesnelerin yzeysel ayrntlarna bilinalt anlamlar yklenip onlarn incelenmesi, eserin birok yerinde
tekrarlara bavurulmas, kelimelerle, imla ve noktalama iaretleriyle, szdizimiyle haddinden fazla
oynanmas, balang ve bitirilerin bilinenden ok farkl olmas, zaman dzeninin allak-bullak edilmesi...
Yusuf Atlgann tek yk kitab Varlk ve a dergilerinde yaymlad, gene ada bireyin yalnzlk ve
amazlar erevesinde rlm arlkl olarak i gzlem ve deneyime yaslanan ykler toplam olan
Bodur Minareden te adl kitaptr.
Roman: Aylak Adam, Anayurt Oteli, Canistan
yk: Bodur Minareden te, Eylemci
ocuk Kitab: Ekmek Elden St Memeden
Tiyatro: k Gecesi
iir: l Su
Ouz Atay (1934-1977) : Ouz Atay ksa yazarlk hayatnda ok nemli eserler vermitir. Birok
aratrmacya gre edebiyatmzda modernist/postmodernist romann oncusu Ouz Ataydr.
Ouz Atay da Ahmet Hamdi Tanpnar gibi ilgi alanlar geni, ok okuyan, ok aratran bir sanatdr. Tarih,
felsefe, edebiyat, gzel sanatlar, mimari iyi bildii alanlardr. eitli kategorizasyon almalarnda Trk
edebiyatnn Batl/Batc kanadnda grlse de Douya da ilgi duyar ve bilir. Ayrca Osmanlcaya ok
hkimdir ve bu da onun Cumhuriyet ncesi kaynaklara ve eserlere ulamasn kolaylatran bir durumdur.
1971 ylnda kendisiyle yaplan ilk syleide etkilendii yazarlar yle sralar: Dostoyevski, Stendhal,
Henry James, Tolstoy, Kafka, Lewis Carroll, Sabahattin Ali ve Yusuf Atlgan.
Atay, 1972de, o gne dein Trk edebiyatnda kurgu/bicim zellikleri acsndan grlmemi bir romanla
ortaya kar: Tutunamayanlar
Atayn tutunamayanlar burjuva dzeninin kurallarna, deer yarglarna, beenisine, yasam biimine ayak
uyduramayan insanlardr. Yazar kk burjuva aydnlarn silkelemek iin onlarn kltr deerleriyle,
ideolojik tutumlaryla, yasamda balandklar konvansiyonlarla alay eder, ama bununla yetinmez. nk
saldr hedefi olan zihniyet sanat anlayn da ierir ve bundan tr Atay saldrsn, tutunanlarn
anlamayaca, reddedecei trden bir romanla yapar. Bylece onlarn roman konvansiyonlarn da ykmaya
alr. Eer yalnzca birincisini yapsa ve klasik gereki romanla isini grseydi, meydan okuyuu bylesine
kktenci olmaz ve sanat anlay bakmndan bir uzlamaya girmi saylacandan, isyan gcnden ok ey
yitirirdi.
Toplumcu ierikli koy romanlarnn bas tac edildii o gnlerde Ouz Atay bu anlayn tmyle dnda yer
alan bir roman estetii ile yazmaktadr. Metinler aras dzlem Tutunamayanlarn ok ilek, ok verimli bir
katmandr ve yazarnn yasam boyunca metinlerin dnyasna yapt saysz yolculuktan izler tar, drt bir
yana yaylm yazar ve kitap isimleriyle romann iinde kendi doasn oluturur. Tutunamayanlar, iinde
insanlarn yasayarak deil okuyarak byd bir romandr. Tutunamayanlar obur Trk romanlarndan

ayran bir zellii de eitli sluplara (Osmanlca, Trke, Kktrke) ve biyografi, ansiklopedi, gnlk,
iir, tiyatro, mektup gibi eitli sylemlere yer vermesidir.
Tutunamayanlar, okuru yoran karmak bir roman yapsna sahiptir. Bu karmaklk, birok modernist
tekniin bir arada; herhangi bir hiyerarik dzenlemeye tabi tutulmadan bir arada bulunmasndan
kaynaklanr. Bu, ayn zamanda birok sylemin bir karnaval ortamnda bir arada bulunmas sonucunu
dourur. On dokuzuncu yzyl romannn kurgulama tekniklerine alkn bulunan okur, Tutunamayanlar
gibi bir romanla karlatnda arr, hatta ok olur. Ouz Atay'n istedii de tam olarak bulur: Okurda
yaratt ok dalgas ile disconnectus erectuslar okurun bilincinin ortasna yerletirmek.
Tutunamayanlarn ana hikyesini, arkada Selim Ikn intiharn aratran mhendis Turgut zbenin
Selimden kalan kayp metinleri aray ve sonunda Selim gibi tutunamayanlar safna katl
oluturmaktadr. Turgutun Selimin intiharnn ipularn bulmak amacyla yapt aratrmalar, onu byk
bir ksm Selim tarafndan yazlm bir biriyle zaman ve uzam balants bulunmayan deiik metinlere ve
hibiri birbirini tanmayan Selimin tutunamayan arkadalarna ulatrr. Metnin ana omurgasn da bu
metinleri ve kiileri aray oluturur. Selimi aratrdka Turgutun urad deiim ve sonunda Selimliki
benimseyip kiilik blnmesine urayarak ortadan kaybolmas romann ekirdeini oluturur.
Tutunamayanlarn balca kahramanlar Selim Ik, Turgut zben, Sleyman Karg, Metin Kutbay,
Nermin zben, Gnseli Ediz'dir. Romann daha adndan itibaren okuyucu bir insan kitlesiyle, fakat
bambaka bir kitleyle kar karya olduunu anlar. ster istemez "tutunamayanlar "in karsna "tutunanlar"
diyalektik bir gereklilik olarak gelecektir. Nitekim romann kahramanlarn bu iki kavram asndan
deerlendirmek mmkndr. Bahsini ettiim kahramanlardan Selim, Turgut ve Sleyman romann kurgusu
iinde tutunamayanlar, dierleri ise arlkl olarak tutunanlar veya toplum ve kendileriyle bir uyumu ifade
ederler. Tutunamayanlar romannda sz en ok edilen kahraman Selim Ik'tr. Ancak Selim, romanda
daha ziyade duygu ve dnceleriyle yer alan soyut bir varlk, kendi iindeki dnyada yaayan bir Don
Kiot'tur:
Bana kitap kurdu, bo hayaller kumkumas, hayatn clz glgesi gibi sfatlar yaktrlabilir, valye
romanlar okuya okuya kendini valye sanan Don Kiot'a benzetebilirsiniz beni. Yalnz onunla bir fark var
aramzda: Ben kendimi Don Kiot sanyorum.
Selim romanda, ocukluk yllarndan itibaren yaad toplumla uyuamaz; evde, okulda, ite evresiyle
arasna srekli olarak duvarlar rer. Bu bakmdan yazar onu tutunamayanlarn prensi olarak tantr. Atay,
bu kahramann o derece yceltir ki onun ad etrafnda bir kavramlatrmaya bile gider. "Selimlik" adn
verdii bu olgu, doruluk, kar gzetmezlik, itenlik, sznn eri olmak, yreklilik sfatlarn iinde tar.
Fakat btn bu zellikler d dnya ile iletiimine geen Selim'in iine kapanmasna da sebep olan
zelliklerdir. D dnya ile rtememekten dolay kahramann yapaca tek ey oyunlar oynamamaktr.
Fakat bu, insann hayata zorunluluu, onun deerini dren insan var oluunun anlamn klten bir
nitelik tar. O halde yaplacak tek ey, kendi iradesiyle bir seime gitmesi ve iradesi dnda tasarlanana bu
hayata hayr demesidir. Bu adan bakldnda Selim'in intihar etmesi bir yok olu deil, kendi varln
anlaml hale getiriidir.
Tutunamayanlarn bir dier nemli kahraman Turgut zben'dir. Turgut, tutunandan tutunamayana
dnn de simgesi durumundadr. nk Selim'in intiharna kadar olan zaman diliminde Turgut evlidir, iki
ocuk sahibidir, mhendistir ve rahat bir hayat srmektedir. Fakat Selim'in intihar haberi ve devamndaki
sre Turgut'un da deiim srecidir.
Turgut 1933 doumludur. ocukluu kinci Dnya Sava yllarnda gemitir. Turgut'un ocukluunda
etkili olan bir dier nemli zellik de Trkiye'nin geirmi olduu kltr ve medeniyet deiikliidir. Bu
deime srecindeki elikilerden ister istemez Turgut da etkilenmitir. Nitekim romann bir yerinde yle
der:

Okulda ilk rendiim gereklerden biri de babamn -sonra peder oldu- beni yanllkla mektep yerine
okula gnderdii oldu. nmze alfabe adnda anlalmaz bir kitap koydular, babam ona da elifba dedi.
Okulla babam uzlatrmaya imkn yoktu.
Baarl mhendis, iyi aile babas Turgut'un bu yaad hayata srt evirmesine Selim'in intihar yol aar.
Bundan sonra Turgut, yaad ilikilere, tutunduu hayata kukuyla bakmaya balar. Bu uyanma, ayn
zamanda Turgut'un kendi gerek kimliini arama srecinin de balangcdr. Yazarn ona vermi olduu
zben soyad da bu srete sembolik anlamn bulur. Turgut eski dostu Selim'in lm haberini alr almaz
onu intihara iten sebepler zerinde dnmeye; Selim'i yakndan tanyan insanlarla grmeye balar. Bu
konudaki derinlemeler, ister istemez Turgut'u kendi gerekliiyle yz yze getirir ve yaad hayattan
uzaklamasna, iinde bulunduu aile ve toplumla ters dmesine yol aar. D dnyadan madd hayattan
uzaklaan Turgut, kendi i dnyasna snmaya balar.
Son zamanlarda popler kltrde ftursuzca ve ou zaman aptalca kullanlan Olricin kim olduunu da hala bilmeyen kaldysa- ksaca aklamak isterim. Olric, Turgut zbenin i diyaloglar esnasnda ortaya
kan, zbenin bilincinde yaratt hayali bir karakterdir. Atayn bu karakteri yaratrken Shakespearein
Hamletindeki Soytar Yoricki fonetik benzerliinden dolay setii ve dntrd dnlr. Facebook
ve twitter Olricilerinin herhangi birine bu karakter kimden mlhem sorusunu sorduunuz anda neye
uradklarn armalar da ancak popler kltr kavramyla ve yozlamayla aklanabilir. Bunu fazla
uzatrsam ders notlar balamndan kopacak. Devam edelim.
Burada anmsatmam gereken bir olgu daha var: Ouz Atay, kendi z benlii ve deerlerine yabanclaan
bireyin, yabanclama servenini anlatrken huzursuzluunu sevimli ve ironik bir dille dengeleyerek
romann kindar deil, fkeli olmasn salar. Ouz Atay Tutunamayanlar dhil hemen her romannda
komii, mizah, parodi ve youn ironi ile salar.
Misalen Selim, Turguta Evinizde Trke bir ey kalmamt. Bana anlay gsterecek yerde bfeyi
gsterdin. der. Bu iki cmle kk burjuva kkenli Trk aydnnn iki ynn gsterir: Bat zentisini ve
eyaya tapnmasn.
Selim, Turgutun i dnyasnda gerekleen tartmada Benim btn iim oyundu, bunu biliyorsun Turgut.
Hayatm ciddiye alnmasn istediim bir oyundu. Sen evlendin ve oyunu bozdun. diyerek bir bakma btn
romann mizah duruunu verir. Selimin hayat, eer ciddiye alnmas gereken ama ciddiye alnmayan bir
oyunsa, oyun ciddi olann tam karsnda yer alan komikle ilikilendirilebilecek bir kavram olarak
deerlendirilebilir.
Selim'in Turgut'la oynad biyografi yazma oyunu da romann mizahi unsurlarndan biridir:
te, baba tarafndan pek talihli saylmayan Birinci Dragut, aslen stanbul vilayetinin Aksaray kazasna
bal olup, tarihe geen ismini ilk defa bu yar mnevver babann, kulana okuduu ezanla duydu. Hsn
Bey pek dindar saylmazd. Turgutun kulana ezan fsldarken de gene, Kadim Yunan gibi, bilmedii bir
dzenin ezberciliini yapyordu. Dou ve Bat kltrnn sembolleri, onun kafasnda, btn rktc
ynleriyle, birbirine karmadan durabiliyordu.
Ouz Atayn yakndan tand, Trk bilim dnyasnn hicvi de eserde ara ara kendini gsterir. (Ek bilgi:
Ouz Atay o zamanki ad DMMA olan Yldz Teknik niversitesinin Mhendislik Fakltesinde Doenttir.)
Selimin hayatn koordinatlarnn uygulamadan yoksun olduu sulamasna Turgutun verdii Bir ilim
adamna tatbikat yakmayaca iin bu ksmn asistanlarma brakyorum. Gndelik ilerle uramam
ben. cevab, Selimin bu cevaba karlk Evet, uramazsn da darda zenginlere ev projesi yaparsn.
szleri, ancak Ouz Atay gibi bir akademisyenin niversite camiasna ieriden yneltebilecei bir hicivdir.
Postmodernizme giri yaparken metinleraraslk adnda bir kavramdan bahsetmitim. Yeri gelmiken
burada onu da rnekleyerek Tutunamayanlar bahsini bitirmek istiyorum. Farknda olduunuz zere
kendimi durdurmakta zorluk ekiyorum.

Yuhanna ncil'inin "Yaratl" ksm yle balar: Balangta Tanr g ve yeri yaratt. Yer botu,
yeryz ekilleri yoktu; engin karanlklarla kaplyd. Tanr'nn Ruhu sularn zerinde dalgalanyordu. Tanr,
'Ik olsun" diye buyurdu ve k oldu.
Metinleraraslk, postmodern bir yazarn ister edebi, ister dini bir metin olsun, herhangi bir metni alarak onu
kurguda dntrmesi, yeniden kullanmas, yer yer deforme etmesidir. imdi de Ouz Atay'n
metinleraraslna bakalm:
'nce kelime vard diye balyor Yohannaya gre ncil. Kelimelerden nce de Yalnzlk vard ve
kelimeden sonra da var olmaya devam etti yalnzlk... Kelimenin bittii yerden balad. Kelimeler yalnzl
unutturdu ve yalnzlk kelimeyle birlikte yaad insann iinde. Kelimeler, yalnzll anlatt ve yalnzln
iinde eriyip kayboldu. Yalnz kelimeler acy dindirdi ve kelimeler insann aklna geldike yalnzlk byd,
dayanlmaz oldu.
Ouz Atay'n Tehlikeli Oyunlar roman ise bir bakma Tutunamayanlar bittii yerde balar.
Tutunamayanlar'n sonunda Turgut zben, yaad hayatn iinden kp gider; Tehlikeli Oyunlar'da ise
Hikmet Benol, yaad dzeni terk ederek bir gecekondu mahallesine tanr. Bu bakmdan onun hayat iki
farkl dilimde gelimitir. Onun gecekondu ncesi hayat, tpk Turgut'un intiharndan nceki hayatna
benzemektedir. Bu dnemde dzenli ve rahat bir hayat yaayan Hikmet Benol, daha sonra bu dnemini
yaanmam sayacaktr. Bu dnemde Hikmet, Sevgi ile evlenmi, toplumun beklentileri dorultusunda iyi
bir koca olmaya almtr. Fakat Hikmet, bu hayata bir trl uyum salayamamtr. Evlilii ile balayan
yeni dzeni ve ilikiler an yle anlatr:
Bir sr yemek yaplmt ve ben damattm. Yeni ve sonradan olma akrabalar edinmitim. Bir kere
kaynpederim vard ve baz kzlar bana enite diyordu. Anlamadm akalar yaplyordu, ikinci snf
akalar.
Tpk Turgut iin olduu gibi, Hikmet iin de kars kendisini d dnyaya, madd hayata balayan bir
unsurdur. Bu yzden Hikmet karsn bu d gerekliin bir paras olarak kabul eder:
nsan evine bir biblo alnca kendini bir baka hisseder deil mi? stelik bu yumuak biblo konuuyor,
kocacm, kocacm diye evremde dnp duruyordu.
Tehlikeli Oyunlar'da Hikmet'in kars Sevgi'nin yetime artlarndan bahsedilirken anne Leyla ve babas
Sleyman Turgut'a da yer verilir. Bylece onlar sayesinde, Sevgi'nin neden iyi bir e olmaya alt da
ortaya km olur. nk anne ve babas geinememiler ve Sevgi de bir aile scakl bulamamtr. Kendi
evliliinde bunu kurmak istemi, ancak bu sefer de Hikmet'in farkl kimlii, buna engel olmutur.
Gecekondu hayat, Hikmet iin d dnyadan syrlp kendi dnyasna snd, kendini bulmaya ve
gerekletirmeye alt bir hayattr:
Baka bir yaant olacak bu: te, Sevgi yok, kaynpeder yok, pijama yok, ev baka, eyalar farkl...
Gecekonduya tanmasyla eski Hikmet'i reddeder. Hatta eski Hikmet'ten sadece "H" diye sz eder:
Ben kimdim? Salnda H olan biri. Beni yaatmad aslnda, benimle birlikte yaamad iin... Onu
buraya getirmedim... Benim de bir gemiim olacak albaym, onu gecekonduda kuracam.
Hikmet'in gecekondu hayat aslnda soyut bir anlam tar. Gerek dnyadan byk lde elini eteini
ekmi olan Hikmet, zihni dnyasnn rn olan oyunlara dalmtr. Buralarda Atay, sk sk kahramannn
bilinalt dnyasna eilir. Hatta Hikmet'in bu gecekondu hayatndaki en yakn dostlar Emekli Albay
Hsamettin Tambay (romandaki mehur albaym bu karakterdir) ve Nurhayat da ayn ekilde belirsizlik
tarlar. Yazar, Hikmet'le beraber bu kahramanlar da silikletirir, bunlarn gerekten var olup olmadklar
phe uyandrr.

Gecekondu mahallesindeki evi, kendisini gerekletirmenin imknlarn bulamad ya da oluturamad

reel hayattan bir ka yeri, bir snaktr. Hikmet bu snakta kendi kendine oyunlar icat eder, oyunlarnda
var olmaya alr:
Oyunlarmza kim karabilir? Herkesi istediimiz gibi yarglayabiliriz. Acaba gerekten yle mi?
Oyunlarda bile olsa hr olmak mmkn m?
Hikmet'in bu oyunlarda baarl olup olmad onun intiharyla sembolik bir tarzda ifade edilir. Fakat bu
intihar da Selim'in intihar gibi aslnda kendini gerekletirmenin bir yoludur. Atay''n merkez
kahramanlarnda grlen bir zellik de psikolojik var olula gerek dnyada var oluun kartlk iinde
dnlm olmasdr. Kahramann i dnyasna dalp psikolojik gerekliinin n plana karlmasyla birey
ve gereklik arasndaki balant kopar. Bu durumda da kahramann madd dnyadaki madd varlnn
anlam kalmaz. nk kahraman bir soyutluk iinde yaamaktadr ve kendi benini bu soyutlukta bulmutur.
Dolaysyla madd var oluu artk bir anlam tamaz ve bu durumda da intihar kanlmaz olur. Selim'in de
Hikmet'in de intiharlar bu erevede bir anlam kazanr. Bylece kahraman, gerek hayat iinde -Atay
terminolojisine gre hayat yerine belki oyun demek daha doru olur- kendisine biilen rol deil de
bizzat kendisinin tercihi dorultusunda bir var oluu gerekletirecektir.
Hikmet'in gecekondu hayatndaki arkadalarndan biri olan Hsamettin Tambay ise, belirsiz
braklmlnn veya Hikmet'in bir baka alt beni olduunun tesinde bir kahraman olarak ele alnrsa, i ve
d dengelerini oluturabilmi bir insan olarak karmza kar. Bu zellikleriyle Hikmet'e yer yer akl
hocal yapar ve yol gsterir. Albay emeklisi Hsamettin Tambay, soyadndan da anlalaca gibi kimlik
dengesini kurabilmi bir ahsiyettir. Fakat oyunlarnda Hikmet'e yardmc olmaktan da geri durmaz.
Oyunlar, olum Hikmet, gerein en gzel yorumlardr. Bizim gerek dediimiz ey de baz glkler
yznden iyi oynanamayan oyunlardr.
Oyunlar karsnda Hikmet'in duruu da Atay'n oyun-gerek algsn epey aklayc niteliktedir.
Bu dzmece oyun sona ermeli... Kendi benliimizi bulmalyz. yol verip, yakarmaktan vazgemeliyiz.
Ryalarmz gerekletirmeye almamalyz, gerekleri rya yapmalyz. eliiksiz, dikensiz ve dzgn
ryalarmz yaamalyz. Szmzn eri olmalyz: krlacak kafalar krmalyz. Bize acnmad iin
acmamalyz.
Son olarak, Tehlikeli Oyunlarn da en az Tutunamayanlar kadar hiciv, mizah ve ironi ierdiini
syleyip bundan da birka rnek vereceim.
Ouz Atay'n, Trk eitim sisteminin ezberciliiyle, kalplaarak donmu bilgilerin tekrarndan ibaret olan
eitim anlayyla muhteem bir ironiyle eildii u ksmn -kendi adma- Trk edebiyatnda henz
alamam bir ta olduunu dndm iin buraya epey uzun bir ksmn alyorum.
lkemiz. lkemiz, baz yanlarndan denizlerle, baz yanlarndan da baka lkelerle evrili; genellikle drt
ke, zellikle ok ke bir kara parasdr. Denizlerin olmad yerlerde lkemiz, noktal izgilerle
snrlanmtr.' Hani, haritalardaki gibi, deil mi?' 'Szm kesme. Evet, haritalardaki gibi. lkemiz bir
haritaya benzer.' 'Kesikli, yani noktal izgiler neye benzer, Hikmet Amca?' 'Szm kesme dedim. Noktal
izgiler bir eye benzemez. Noktal izgiler, snr olarak, snrlarmzda bulunur. Btn snrlar boyunca
uzun binalar, izgileri; noktalar da, bunlarn arasna yerletirilmi bulunan gzetleme kulelerini gsterir.
Bunlar, stten baklnca, haritalara benzer. Uzun binalarn ve kulelerin damlar krmz olduu iin,
snrlar, haritalarda krmz izgilerle gsterilir. Biz, bu snrlarn iinde kalrz. Bundan baka, lkemizin
drt bir yan, kyllerle evrilidir. Kyllerle evrili lkemizde birok rn yetiir. eitli iklimlerin
kaynat lkemizin Akdeniz blgesinde maki denilen ksa boylu, tknazca fundalklar yetiir. Sulak
blgelerde ormanlar yetiir, pirin yetiir. Ayrca bir de gnei olan blgelerde meyva yetiir. lkemizde,
eski alardan beri birok medeniyet yetimitir; lkemiz, birbirine benzemeyen birok medeniyetin beii
olmutur. Bu beikte birok medeniyet sallanmtr, birok medeniyeti uyutmuuzdur. En son kurulan
medeniyet ekmek medeniyetidir. Bu medeniyetin srekli oluunu salamak iin, lkemizin birok yerinde

buday yetiir. Fakat lkemizde en ok yetien kyldr. Kyl, btn iklimlerde yetiir. Kylnn yetimesi
iin, ok emek vermee ihtiya yoktur. Kyl bozkrda yetiir, yaylada yetiir, ormanda yetiir, dada
yetiir, kurak iklimde yetiir, ovada yetiir, sulak iklimde yetiir. abuk byr, erken meyva verir. Kendi
kendine yetiir, kendi kendine meyva verir. Biz kylleri ok severiz. ehre gelirlerse onlardan kapc ve
amele yaparz. Satrba. lkemizde da vardr, ova vardr, akarsu vardr, tepe vardr, girintili kntl
kylar vardr, akl paralarna ve kulara benzeyen gller vardr, azn am sivri burunlu ve kuyruklu
bir kurbaaya benzeyen bir i denizimiz vardr, yeil dzlkler ve kahverengi ykseltiler vardr. Bu
grnyle lkemiz, ilk bakta baka lkelere benzer. Bu bak, ku bakdr. lkbaharda lkemiz
yeillenir, sonbaharda eski bir harita gibi sararr, solar. Satrba. lkemizde tarm rnleri yetiir. Kuru
zm ve incir yetiir. nce slak yemiler yetiir. Onlar, gne olan yerlerde kurutarak kuru yemi
yetitiririz. ngiltere'ye gndeririz, onlar da bize gerek gnderirler. Gerek tohumlar gnderirler. Biz o
gereklerden, kendimize gre gerekler yetitirmee alrz. Son yllarda, kuru zm ve incirin yansra,
kyl de gndermee balamzdr. Bu kylleri, nce ehirlerde biraz yetitiririz; tam olgunlamadan
(yolda bozulmasnlar diye) baka lkelere gndeririz. Onlar da bize dviz gnderirler. Halk mzii
gndeririz; ofr pla gnderirler, aranjman gnderirler. Azgelimilke gndeririz; teekkr gnderirler.
Binzorluklayetitirdiimizdeerler gndeririz, dlkelerdealanyabanclaristatistii gnderirler.
Gerekinsanlarmz gndeririz; bizeordanmektup gnderirler.
Atayn son roman Bir Bilimadamnn Romandr. Bu romann hem kurgusu, hem de kahramanlar
dierlerine gre daha ak ve anlalrdr. Romann merkez kahraman Mustafa nan, dier romanlardaki
ferd problemlerini zememek, srekli hayat sorgulayp iine kapanmak yerine toplumun iinde yer alan,
skntlara tehisler koyan bir aydndr. Bu eserde hayat romanlatrlan kii Ouz Atay'm niversiteden
hocas Prof. Dr. Mustafa nan'dr. rnek bir insan, baarl bir akademisyen, iyi bir e ve baba olmas
dolaysyla aslnda Atay'in merkez kahramanlarndan ayrlr. nk onlar genellikle pesimist ve pasif
karakterdedirler. Biyografik bir eser olmas ve hocasnn ans iin TBTAK isteiyle kaleme alnm
olmas nedeniyle bu romanda Atay postmodernist teknikleri neredeyse hi kullanmaz.
Roman: Tutunamayanlar (1972), Tehlikeli Oyunlar (1973), Bir Bilim Adamnn Roman (1975), Eylembilim
(ok az bir ksm yazlabilmi, Ouz Atay eserin yazm srasnda lmtr).
yk: Korkuyu Beklerken (1975)
Oyun: Oyunlarla Yaayanlar (1975)
An: Gnlk (1987)
Orhan Pamuk (1952) : Trk edebiyatnn ilk ve tek Nobelli yazar Orhan Pamuk, eserleri ve
aklamalaryla Trk edebiyatnn son yirmi ylna damgasn vurmutur. Biz burada onun en ok tartlan
ve yazarlk anlaynn hemen tm unsurlarn ieren Kara Kitap merkezli bir yaklamla romanlarn ele
alacaz.
Yazarn ilk metinleri gereki dzlemde soluk alan tarihsel yklerdir. 23 yanda kaleme ald ykden
sonra yazd uzun roman Cevdet Bey ve Oullar (1982) iki dle deer grlr; okurdan olumlu yank
alr. Yzyl dnm stanbulda balayan bu roman, Trk toplumunun ilk burjuva ailelerinden birinin
kuak sren uzun yksn ierir. Geleneksek-gereki zellikler tayan; olaylar, akan bir zamann art
ardal iinde anlatan ve kimi yerde gerekle bire bir rten d dnya betimlemelerinin yer ald bir
romandr. Yakn tarih dnemecini ele alan romanlardan birisi olan Orhan Pamukun Cevdet Bey ve
Oullar adl roman, kurgu ve teknik olarak allm veya geleneksel olarak nitelenebilecek bir anlatm
tekniine dayanr. Daha sonraki romanlarnda ise bu teknii, her romannda biraz daha deitirerek
gelitirmitir
Yazarn ikinci roman Sessiz Ev (1983), yine somut gerekliin kurgu iinde nemli rol oynad bir
metin dokusuna sahiptir. 1980 ncesinin kanl sa-sol ekimesi, Osmanl kltrnde rasyonalizmin
serveni ve toplumun deimekte olan deerleri ile, Trkiyenin uzak ve yakn gemii romann somut

gerekle akan ynleridir. Sessiz Ev gncel siyasal atmann, en gereki biimde yanstld
romandr. Ancak, Cevdet Bey ve Oullarnda grlen, geleneksel-gereki romann izgisel akmakta
olan olay yks ve kahramanlarn nc tekil kii ile yanstan egemen anlatcs yava yava gcn
yitirmeye balamtr Sessiz Evde. Egemen anlatc sz, Ben anlatmla kendilerinin ykleyen roman
kiilerine brakmtr. stelik olaylar, tek bir odaktan deil de, modern romann ok ynl aydnlatma
teknii kullanlarak be ayr kiinin bak asndan yanstlmaktadr.
Pamuk bu iki romandan sonra geleneksel-gereki izgiyi tmyle brakr. Onun bundan sonraki romanlar,
atak biim denemelerinin uygulama alandr. Nuvel diye tanmlad nc kitab Beyaz Kale (1985) ile
ilgili olarak, kurgunun serveninden sz etmektedir. Geri eskiden beri kendisinde varolan tarih meraknn
bir rndr bu kitap; ikisi de bilimadam olan talyan kle ile Osmanl sahibinin yksn ierir. Ancak
tarih, bu metinde somut gerekle rtmemektedir. Yazar, okuduu tarih kitaplarn ve dier metinleri, kendi
d dnyasnn szgecinden geirip kurmaca dzleme tar Beyaz Kalede. Orhan Pamuk, Biriktirdiim
renklerle allayp pulladm bu hayal ve hikye paracklar, diye sz eder metninden; somut gerek, onun
metnini oluturmak iin biriktirdii renklerdir artk burada. Kitabn kurmaca nsznde okurunu uyarr
yazar: hikyede anlatlan kimi olaylarn pek de gerei yanstmadn hemen grdm () te yandan
kitaptaki olaylar tarihsel bilgilerimiz genellikle doruluyordu. Metin ii gerei kukulu klan bu szler,
yazarn kurmaca anlayna k tutmaktadr: Somut gerek ya da tarih, kurmaca gerein yalnzca bir
malzemesidir, bu malzemenin zgl anlam nemli deildir.
Beyaz Kale ilk bakta zamandizinsel olay anlatm ile geleneksel roman estetiinin bir ardlym gibi
grnse de, yanstt gereklik somut yaamla rtmemektedir. Masals, allmam, tuhaf bir ykdr
anlatlan. Dtan geleneksel balamda yklyormu gibi yapp da, anlattklaryla okurunu oke eden
Kafkann metinlerinde biim ve ierik dokular arasnda yaanan elikiye/gerilime benzer bir durumdur
bu. Balangta birbirine ikiz gibi benzeyen, daha sonra ise tmyle birbirine dnen insanlarn yaad,
gerekst glerin devreye girdii, fantastik yapda kafkaesk bir makinann yaama egemen olduu ve
byl bir aynada insanlarn kimliklerinin sorguland bir metindir Beyaz Kale.
Kara Kitapta (1990) amz romannn ana kurgu zelliklerini deneyseller. Zamandizinsel yklemenin
tmyle geride brakld, montaj/kolaj tekniinin arlkl olarak kullanld bir metindir Kara Kitap.
Gazete yazlar, ehzadenin ykleri, Hurfilik zerine ansiklopedik bilgilerin yer ald, tasavvuf
metinlerine gndermelerle dokunmu bir romandr. Merakls iin ise bir de hikye bulunmaktadr metinde.
Kaybolan roman kiilerinin ardna dm bir dier roman kiisinin bandan geen zayf/belirsiz bir yk
iskeleti, roman oluturan anlat paracklarnn arasna yerletirilmitir. Postmodern edebiyatn ana biim
ilkesi stkurmaca
Kara Kitapn da baat biim esidir. Trk romannda Ouz Atayn Tutunamayanlarndan bu yana
gerekletirmi en utaki kurgu/biim serveninin romandr Kara Kitap.
Romann hemen balarnda Kara Kitap ile Mesnev, ve zellikle Hsn Ak arasnda birtakm balar
kurulacan, okur , Galip ve Cell adlaryla karlatnda deilse de apartmann adnn "ehrikalp"
olduunu rendii zaman tahmin edebilir. nk yazar apartmana verdii ehrikalp adyla, eyh Galip'in
Hsn Ak'ndaki Diyar- Kalp'e ak gnderme yapmaktadr.
Romann geri kalan ksm, yazarn, Cell karakteriyle Mevlna Celleddin Rum arasnda ve Galip
karakteriyle de eyh Galip arasnda armlar uyandrmak istediine kuku brakmaz. rnein, Cell'in
"Mevlna'dan kendinden sz eder gibi sz (ettiini) kendini Mevlna yerine" koyduunu reniriz. Galip ile
Rya'nn yks Hsn Ak'ta anlatlan ykye kout eler tar. Ayrca Galip, Hsn Ak' Rya ile
birlikte okurken Rya'ya ak olur.
12. yzylda yaam olan Attr'n Mantk al-tayr adl mesnevsinin konusu udur: Binlerce ku bir gn
kendilerine bir padiah semeye karar verirler , ama htht kuu onlara zaten Simurg adl bir padiahlar
olduunu syler. Simurg'u bulmak zere htht kuunun rehberliinde yola karlarsa da ancak otuzu bu
etin yolculuu tamamlayabilir. Simurg'u grdklerinde anlarlar ki Simurg (Arapa anlam otuz ku)
kendileriymi. Mesnev'nin anlam ak: tasavvuf diliyle sylersek, arayan sonunda Tanr'y kalbinde bulur.
Kara Kitap'ta da Galip'in aray, yok oluu ve sonunda Celal'e dnmesi tam bir Attar alegorisidir.

Buradan sonar, bu konuda en iyi zmlemeyi yaparak bizlere fazla sz brakmayan Berna Morandan
alnntlyorum:
Orhan Pamuk yolculuk tema's ile ilgili olarak Attr'a, Mevlna'ya, eyh Galip'e gndermeler yapar ve
bylece Kara Kitap'ta izlenen anlatm geleneinin bir Dou gelenei olduunu sezdirir okura. Kara Kitap
ile ad geen mesneviler arasnda yalnzca anlatm teknii bakmndan deil, ierik bakmndan da
bantlar gzlemleriz. James Joyce'un Ulysses'de, Stephen'n Dublin kentinde ordan oraya dolamasyla
(bu arada Stephen da gazeteye ve kerhaneye urar ) Odysseus'un denizlerde dolamas arasnda kurduu
koutluk gibi Orhan Pamuk da Galip'in stanbul sokaklarnda dolamasyla Ak'n yolculuu (ve ayrca
Mevlna'nn am sokaklarnda emsi Tebriz'yi aramas) arasnda koutluk kurar. Ak, sylediimiz gibi,
Diyar- Kalp'e ulaana kadar, kuyular, cadlar, gzel kadnlar eklinde beliren snavlardan gemek
zorundadr. Galip de stanbul sokaklarnda Rya'y ve Cell'i ararken benzer servenler yaar. Yer altnda
kuyu gibi mahzenlere iner; (56) kerhanede kendisiyle evlenmek isteyen bir fahieyle yatar; eskiden beri onu
seven Belks'n evinde sabahlar vb. Ama sonunda o da ehrikalp'e varr.
Ak'n yollarda ektikleri, bu mridin kemale ermek iin katlanmas gereken ileyi simgeler. Galip'in ilesi
ise greceimiz gibi, yazabilmek, yaratabilmek urunadr. Alegorik anlatlar olan bu mesnevlerde aranan
varln (Simurg, Hsn, sevgili ) Tanr'y temsil ettii bilinen bir ey, ama Galip'in Rya'y bulmak iin
arad Cell'in neyi temsil ettii ak deil. Unutmayalm ki Cell'in kendi romanda yok, yazlar var
yalnzca ve meslekta magazin yazarnn dedii gibi onu arayann, yazlarna bakmas gerekecektir, nk
"yazlarnn iinde bir yerdedir" (s. 95).
Yani anlat olarak vardr Cell ve yazlar tkenince yok olur. Baka bir deyile Galip'in arad Cell
yazarl, yazma edinimini, yaratmay temsil eder gibi grnmektedir ve Galip ehrikalp apartmannda
Cell'e dntnde ya da ikinci kiiliini bulduunda yazar olur, yazmaya balar.
yleyse birok postmodernist romanda olduu gibi Kara Kitap'n konusu da anlatnn kendidir. Kara
Kitap'n konusu hakknda gereken ipucunu okura, "Karl Gecenin Ak Hikyeleri" blmnde veriyor Orhan
Pamuk. Pavyonda yk anlatanlardan biri bir yazardr ve (kendisi olduu kukusunu uyandran) gya baka
bir yazarn yksn anlatr. ykden rendiimize gre bu yazar "birbirlerinin yerine geen, birbirinin
benzeri iki adam zerine, sonralar okuyucularnn `tarihi' dedii bir kitap yazmm." Daha sonra yeni bir
kitap yazmaya balaynca "eski benzerler hikyesini yeniden yazarken buluyormu kendini" ve bu kez
okuyucularnn holanaca gerek d bir dnyaya girmeye karar vermi. "Bu amala (...) ehrin
Bizans'tan kalma yeralt dehlizlerinde (...) meyhane ve pavyonlarnda geziniyormu" (s. 152-153).
erii hakknda bilgi verilen birinci kitapla, Orhan Pamuk'un bir nceki roman Beyaz Kale'ye gnderme
yapld ak. kinci kitap hakknda sylenenlere, okura, Kara Kitap' anmsatacaktr kukusuz Yazarn
yks bittii zaman, bunun "hikyenin kendisinden ok hikye anlatma zerinde" duran bir yk olduu
belirtilir. Ayn ey Kara Kitap iin de sylenebilir nk o da, yazarn yks gibi "hikyenin kendisinden
ok hikye anlatma zerinde" duran bir romandr. Baka bir deyile stkurmacadr (metafiction) Kara
Kitap. stkurmaca deyimini geni anlamda kullanyorum, nk aslnda Kara Kitap'ta edebiyata ilikin
trl sorunlar irdelenir: kurmaca ve gereklik, kopya ve asl, taklit ve otantik, metinler aras iliki, okurun
tutumu vb. Onun iin Kara Kitap'n konusu edebiyattr demek de olas.
Szkonusu sorunlarn hepsine eilecek deilim, yalnzca kitapta ne tr bir kurmaca anlaynn
sergilendiine ve Kara Kitap'n bu anlay nasl somutladna bakmak istiyorum. Edebiyatta zgnlk,
yzyllar boyu ne Dou'da ne Bat'da nemli bir meziyet saylmtr. Ancak Bat'da romann kyla birlikte
durum deimi, bireyin nem kazanmas sonucu sradan insanlarn kendilerine zg yaamlar, yazarlar
yeni konular, deiik olay rgleri aramaya itmitir. Buna ek olarak, romantikler, sanatnn kendi
yaantsn, kiiliini dile getirmesini sanatn koulu saynca zgnlk bir deer lt olarak kabul edildi.
Ne ki yapsalclk sonrasnda, yaptlarn, daha nce yazlm yaptlardan bamsz, tek ve zgn
olamayaca, her metnin kendinden nce gelen metinlerle ilikili olduu (intertextuality) ortaya konuldu. Bir
anlamda, metinleri meydana getiren daha nceki metinlerdir deniyordu. nk yazar yanstmak istedii
gereklikle babaa kalamaz, araya girmi baka metinler vardr ve gereki roman bu olguyu ne kadar
gizlemeye, hissettirmemeye alrsa alsn, yazar baka metinlerin gereklii yanstma yollarn

sergilemekten kurtulamaz. Bunu yaparken elbette ki bir yenilik getirebilir, ama yazarn bu katks, bu
yenilii bile ancak baka yaptlarla karlatrldnda meydana kar.
amzn postmodernist yazarlar ise gerekilerin tersine, bu olguyu aa vurmaya, grnr hale
getirmeye alyor ve romanclarn kullanagelmekte olduklar taktikleri, kurgu mekanizmalarn,
konvansiyonlar kendi romanlarnn konusu yapyorlar. Romana, d gereklii yanstan, sosyoloji, ahlk ya
da felsefe alanlarnda dorudan dile getiren bir metin deil kurmacann kendi dnyasnda oynanan bir oyun
olarak bakyorlar. (88)
Orhan Pamuk romana gereki bir yazar olarak balamken yava yava tutumunu deitirmi ve son
kitabyla postmodernist roman anlayna yaklam ya da katlmtr. Bundan tr Kara Kitap'
gereklikle deil kurmaca metinlerle balar kurarak okumamz bekleniyor. Nitekim Orhan Pamuk metinler
aras ilikiye okurun sk sk dikkatini eker, benzerliklerin altn izer, yazarlarn birbirinden yararlandn
rneklerle belirtmeye alr. rnein Mesnev'deki yklerin Mantk al-tayr'dan, Kelile ve Dimne'den,
Binbir Gece Masallar'dan alnm olduunu anmsatr okura (s. 240). eyh Galip de Mesnev'ye borludur
Hsn Ak'. Esrarn Mesnev'den aldm aldm veli mir mal aldm diyerek bu borcunu itiraf eder, ama
ald maln ortak mal olduunu da belirterek. Orhan Pamuk birinci dizeyi "Esrarl Resimler" blmnn
bana epigraf olarak koymu ve Mesnev'deki yky kendi romanna almtr. Cell'in de birok yksn
Mesnev'den alarak amz stanbul'una uyarladn Galip kefeder.
Kara Kitap'ta ad verilmeden gndermeler yaplan, hatta bir i metin olarak kullanlan Bat edebiyatndan
yaptlar da var, ama bunlar arasnda iliki kurmay yazar okura brakm. lgin bir rnek olarak Galip'in
"Beni Tandnz m" balkl blmde anlatlan serveniyle Dante'nin lah Komedya'daki servenini alalm.
Bu blmde Galip, pavyondan kan bir grupla birlikte Bedi Usta'nn, imdi torunu tarafndan iletilen
Merih Manken Atlyesi'ne gtrlr ve orada, torunun rehberliinde kat kat yerin altna inen dehlizlerde
"yzlerce umutsuzun mankeni" ile karlar. "amurla kapl odalarda sralanan mankenlerin sahtekrlar,
kendileri olmayanlar, gnahkrlar, bakalarnn yerine geenler gibi takmlara " ayrlm "mutsuz evlileri,
huzursuz lleri, mezarndan kan ehitleri grr (s. 175).
Grupta bulunanlardan bir mimarn "Mankenler Cehennemi" dedii bu yeralt dehlizleri, hi kuku yok ki,
Dante'nin, Vergilius'un rehberliinde gezdii ve eitli katlara yerletirilmi snf snf gnahkrlarla
konutuu "Inferno" (Cehennem) blmnden esinlenerek yazlmtr. Inferno'dan sonra Dante ve Vergilius
"Purgatoria"y (Araf') gezerler, ama sra gklerin tesindeki "Paradiso'ya (Cennet'e) geldiinde Vergilius
bu kutsal meknda rehberlik edemeyecei iin bu grevi Beatrice yklenir. Mankenler Cehennemi'nden
sonra mimar, Galip ile Belks adndaki kadna Sleymaniye Camii'ni gezdirir ama sra minareye geldiinde,
mimar kamayacan soyleyince, Vergilius'un yerini Beatrice'in almas gibi, Kara Kitap'ta da mimarn
yerini Belks alr.
Baka bir rnek, pavyonda toplananlarn srayla birer yk anlatt 15. blmle, bir villaya snanlarn
srayla birer yk anlattklar Dekameron kitab arasnda kurulan ilikidir. Bunlar bir yana, sevgilinin evi
terk etmesi ve aranmas gibi olay rntleri (patterns) ya da tebdili kyafet gezme, bakasnn adyla yazma
gibi motifler tarihin baka baka dnemleri arasndan yanklanr durur. Roman, birbirini izleyen bir olaylar
dizisinden ok birbirini artran benzer yklerin, kiilerin, olaylarn, kent haritalarnn sergilendii bir
albm hatrlatr insana.
Kara Kitap dediim gibi, bir bakma, kurmaca hakknda bir kitaptr ve ortaya koyduu roman anlayna
gre, kurmaca metnin gereklikle deil, dier metinlerle olan ilikisi nemlidir.) Yazar bu roman anlayn,
bir yerde, Cell'in gr ve uygulamas olarak yle zetler:
Cell birok ke yazsn, belki de hepsini bakalarnn yardmyla yazdn syler, nemli olann yeni bir
ey `yaratmak' deil, daha nceden, binlerce zek tarafndan binlerce ylda yaratlm yepyeni bir ey
syleyebilmek olduunu ekler , btn ke yazlarn bakalarndan aldn ileri srerdi.(s.241)
Kara Kitap da bu grn somutland bir roman deil mi? Yazar, romann son sayfasnda, "eski, ok eski,
ok ok eski hikyeleri yeniden kaleme almaktan ibaret yeni iime daha bir evkle sarlp kara kitabmn
sonuna geliyorum" diyerek bu gr uyguladn belirtmiyor mu? Gerekten de Orhan Pamuk eski bir

gelenekten yola karak ve buna ada romann anlatm tekniklerini ekleyerek yeni tr bir roman yazmay
baarmtr.
Bir kurmaca metnin geni metinlerden bamsz, kendi bana zgn bir yapt olamayaca gr,
gnmzde pek ok romancnn paylat bir dncedir Kara Kitap'ta Cell'in dile getirdii roman
anlayyla, rnein Jorge Luis Borges'inki arasnda pek fark olmadn, Borges'in Susan Sontag ile yapt
bir syleiden aktaracam u satrlar kantlar sanrm.
Diyor ki Borges, zgnlk denen eyin olanak d olduunu dnyorum. Gemii belli belirsiz
eitleyebilirsiniz ancak. Her yazar yeni bir tonlamaya, yeni bir nansa sahip olabilir, ama hepsi bundan
ibarettir. Belki her kuak ayn iiri yazyor, ayn yky yineliyor, ama kk, benzeri olmayan bir tonlama,
bir sez fark ile yazyor ve yineliyor. Bu da yeterli.
Kendini Bat kltr dnyasna ait ve Bat edebiyat geleneinin bir mirass sayan Borges iin yeterli
olabilir, ama baka bir kltr dnyasndan gelen bir Trk yazar iin yeterli mi? Bu sorunun cevabn
sanrm Kara Kitap'n gzel blmlerinden biri olan "ehzadenin Hikyesi"nde aramak gerek Osman
Celleddin Efendi "hayatn en nemli sorununun insann kendisi olabilmesi ya da olamamas olduunu
kefetmi" bir ehzade imi. leride iyi bir padiah olabilmek iin kasrnn duvarlar arkasnda alt yl
durmadan okumu, ama birden fark etmi ki dncelerini, kararlarn, davran biimlerini hep okuduu
kitaplar belirlemektedir. ehzade bu etki altnda bir trl kendi olamam, bakalarnn glgesi olmu
ancak. Bunun zerine btn o yazarlardan, kitaplardan ve hikyelerden kurtulmas gerektiine karar vermi
ve hepsini kasrndan uzaklatrm ya da yaktrm. Onlardan kurtulmak on yln alm ehzadenin ve bu
arada anlam ki verdii bu sava yalnz kendi sava deil, kaderleri, yklmakta olan Osmanl Devletine
balanm milyonlarca insann savadr. nk "Kendileri olamayan btn kavimler, bir tekini taklit eden
btn uygarlklar, bakalarnn hikyeleriyle mutlu olabilen btn milletler yklmaya, yok olmaya,
unutulmaya" mahkmdurlar diye dnrm ehzade (s. 396).
Bylece okuduu kitaplardan gelen "seslerle boutuktan sonra, ancak kendi hikyelerini, kendi sesini o
kitaplarn sesine kar ykselterek kendisi olabileceini anlam" (s. 394). Oysa insanlarmz geceleri soba
banda babadan kalma kendi masallarn anlatacaklar yerde, birbirlerine Silhrler'den, Monte
Kristo'dan apartlm hikyeleri okuyorlarm gazetelerden.
Baka bir uygarla yknme yznden yozlaan ve kimliini yitiren Trk toplumu sorununa "Bedi Ustann
Mankenleri" blmnde de eilir yazar. Trkiye'de mankencilik iini balatan Bedi Usta'nn mankenlerinde
bizleri "bizler" yapan zmz bulmak mmknm, ama ilk nce eyhlislm tarafndan din nedeniyle
engellenmi Usta, sonra Cumhuriyet dneminde de dkknclar, Bat'ya yknen ve artk "Trk" deil baka
bir ey olmak isteyen Trklere, bu mankenlerle bir ey satamayacaklarn syleyerek Bedi Usta'nn
mankenlerini geri evirmi, Avrupa'dan ithal edilmi, bizi biz yapan zden yoksun, tuhaf durulu mankenleri
yelemiler.
"ehzadenin Hikyesi" olsun "Bedi Usta'nn Mankenleri" olsun Bat taklitiliine kar bir uyar yle
anlalyor ki Orhan Pamuk, romanda `kendi olabilmek' iin gemi kltrmzn yaznsal balamn
arkasna almaktan yana. Bu bakmdan Kara Kitap ile Tutunamayanlar' karlatrmak aydnlatc olabilir
Her iki roman da ereve yk iine yerletirilmi yklerle kurgulanm; her ikisinde de romann ba kiisi
ald kk bir not sonucu arama servenine balyor; Turgut da Galip de sonunda arad ile zdeleiyor
ve yine her ikisi de yazmaya balyor. Bu ortak noktalar metinler aras bir ilikiye iaret etmek iin
belirtmiyorum; belirtmek istediim, tersine, iki roman ayran bir zellik. Tutunamayanlar'n kltr balam
Bat'nn yaznsal balamdr. Metinde anlatlan, gnderme yaplan yaptlar Bat dnyasnn yaptlardr ve
karakterleri Bat yazarlarna hayran kiilerdir. Selim de Turgut da biraz sa, biraz Hamlet, biraz Don
Kiot'turlar.
Kara Kitap'ta Batl yazarlara gnderme yaplmaz deil, ama yaznsal balam oluturan Dou kltrnn
yaptlardr. Cell ve Galip Batl kiilerle deil Mevlna ve eyh Galip ile ilintili karakterler olarak
izilmilerdir.

Tutunamayanlar taklit bir romandr anlamna gelmez bu sylediklerim, nk Atay yaptnda kendi romanc
kiiliinin damgasn vurmutur Aslnda iki roman arasnda, gerekilikten uzaklama abalar bakmndan
fazla fark yoktur. kisi de modernist ve postmodernist romann zelliklerini sergiler, ama Ouz Atay, Orhan
Pamuk gibi, Bizans ve Osmanl renkleri tayan, masallar ve mesnevlerden sesler duyuran, yerli
diyebileceimiz bir atmosfer yaratmaya almamtr.
Ksacas, Orhan Pamuk romanda ve zellikle Trk romannda "kendi olmak" sorununa bir zm getiren
bir roman olarak, gemi kltrmzle balar kurulmu Kara Kitap' sunuyor okurlarna. Anlat geleneini
"bir kesinden, bir ucundan deitirerek yepyeni bir ey sylemek amacyla.
Yazarn Yeni Hayat adl eseri ise gizemli bir kitap evresinde ve okuyan genlerin ekseninde, yol,
yolculuk, haat, lm, iir gibi sorgulamalarn yapld, postmodern tekniklerin olduka youn olarak
kullanld "lirik gelerle bezenmi poetik bir roman" olarak nitelenebilir.
Orhan Pamukun altnc roman Benim Adm Krmzda ak ve cinsellik, somut ve soyut, resim ve yaz,
sanat ve yaam, Dou ve Bat, hmanizma ve teokrasi, Tanr ve eytan, pornografik argo ve Kuran yetleri,
zyaam ve kurmaca gibi ok eitli konu ve dokular vardr. Pamuk, Benim Adm Krmz Romann en
nemli zellii ise, metin dokusunun byk bir blmn oluturan minyatr betimlemelerdir. Benim
Adm Krmzy epik bir resim kitabna dntrmtr.
Kar, "Ka" adl eski bir air olan kahramann Kars gnlerinin ve bu gnler erevesine yerletirilmi Trk
siyasi hayatnn bir romandr.
Masumiyet Mzesi obsesif bir kahramann nesnelere ykledii anlarlar etrafnda gelien bir ak
romandr.
Yazar, Nobel konumas olan Babamn Bavuluda yaymlamtr.
Roman: Cevdet Bey ve Oullar, Sessiz Ev, Beyaz Kale, Kara Kitap, Gizli Yz, Yeni Hayat, Benim Adm
Krmz, Kar, Masumiyet Mzesi
An-Deneme: teki Renkler, stanbul: Hatralar ve ehir, Manzaradan Paralar, Saf ve Dnceli Romanc
Nobel Konumas: Babamn Bavulu
Adalet Aaolu (1929) : Romanlarnda bireylerin i dnyalarndaki atmalarla i atmalarnn d
dnyadaki atmalarna yansyan ynlerini irdeleyen psikanalizci bir adan ele almaya alan Aaolu,
modernist roman tekniklerinin birounu (geriye dn, zaman krlmas, i monolog, bilinak)
eserlerinde kullanan yazarlarmzdandr.
Toplum ve birey ilikisini gndemde tutan konular ve i monologlar ilemeyi seven bir yazar olan
Aaolu'nun hemen hemen her eserinin deimez temas "deien siyasal ve toplumsal sreler etkisindeki
birey"dir. Aaolu ok boyutlu konulara ynelmi, ok eitli konular ayn tema etrafnda birletiren bir
yazar grnm izmitir. Hemen her eserinde farkl bir dnemi ve sreci ele alan yazar, hemen her
eserinde farkl bir anlatm metodu izlemeye gayret etmitir. Romanlar ele ald dnemler bakmndan bir
birlerinin devam gibidir. Sorgulayc bir zellii olan yazarn olaylara bak asndan Marksist bir eilim
vardr.
Onun eserlerinde Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren lkemizde yaanan toplumsal deiimlerin
aamalarn izlemek mmkndr. Grleri ve eserlerinde sz ettii konulardan dolay resmi ideoloji
tarafndan basklara maruz kalmsa da sosyalist izgideki grlerinden vazgemeden yazmay
srdrmtr. Yazd her romanda setii konuya gre br kurgu oluturmu, her eserinde ise farkl bir

anlatm metodu kullanmaya almtr. Eserlerindeki toplumsal konularn yan sra kadn konusuna da
deinen bir yazardr.
Burada btn eserlerini inceleme imkn olmadndan, yazarn en nemli eserini, yani "Dar Zamanlar
lemesi" olarak bilinen "lmeye Yatmak", "Bir Dn Gecesi" ve "Hayr..." ekseninde Adalet
Aaolu'nu ksaca zmleyeceim.
Adalet Aaolunun ilk roman olan lmeye Yatmak, Trk Edebiyatnn en ok ses getiren kadn
kahramanlarndan biri olan Aysel'in gemile hesaplamasnn geriye dnlerle anlatlmasndan ibaret bir
metindir. Aysel, kk bir kasabann ilkokulunda kendi benliinin farkna varmaya balar ve bu farkndalk
onu yllar sonra bir otel odasnda lm beklemeye kadar gtrr.
Romann bakiisi Aysel, yazarn kendisi gibi, Cumhuriyet Trkiyesinin aydn kadnlarndan biridir. Bir
doenttir. Roman, onun eini bir rencisiyle aldatm olmann verdii huzursuzluk, kadn ve idealist aydn
kimliinin atmas sonucu, lmek zere soyunup yatt bir otel odasnda geirdii bir saat yirmi yedi
dakikalk bir zaman dilimiyle, yine Ayselin bilincinden yanstlan Trkiyenin 1938 ile 1968 aras tarihini
birletirmektedir. Ayselin ilkokul mezuniyetinden lmeye yatt ana kadarki yaamyla birlikte, onunla
ayn yl mezun olan arkadalar, retmenlerinin deyimiyle lkenin aydnlar ordusunun ilk erleri Aydn,
Ali, Sevil, Hasip, Ertrk, Namk ve Semihann yaamlarndan da kesitlerin sunulduu romanda genel olarak
bu kiiler araclyla Cumhuriyet ideolojisi ve modernlemenin birey ve toplum hayatndaki etkileri
anlatlmaktadr. Ancak hem Ayselin hem de dier roman kiilerinin hayatlar, okura Ayselin lmeye
yatt anki bak asyla sunulmaktadr.
Yaad zamann bireyi daraltan btn etkilerine maruz kalm romann bakiisi Ayselin, darack bir
zamana sdrlan lmne i hesaplamas romann merkezindedir. Aysel baarl bir akademisyendir,
arkadalk ilikilerinde uyumlu ve naziktir, iyi bir evlattr, yolunda giden bir evlilii vardr. Grnrde
bylesine salkl ve baarl olan bir kadnn bir otel odasnda, rlplak soyunarak lme yatmasnn,
bunalmda olmasnn tesinde anlamlar tad aktr. Aslnda Aysel huzursuz ve yalnzdr. Kendisini
skm hissetmektedir. Onu saran her eyden ve herkesten uzaklamak, syrlmak ister. zgrleebilmek
iin lme snmaya kararldr; ancak bunu gemiiyle yzlemeden yapamaz.
Bir Dn Gecesi, lmeye Yatmaktan alt yl sonra 1979da yaymlanr. Romann arka plannda bu
defa Cumhuriyetin kurulu yllar yerine 1971 darbesinin izleri vardr. 1972 ylnn Ankarasnda geen ve
asker iadam birlikteliini sembolize eden bir dn gecesinin anlatmndan oluan roman, bata mer,
Tezel ve Ayen olmak zere eitli karakterler araclyla okura dnemin sosyal panoramasn sunar.
Cumhuriyetin kuruluundan sonraki elli yllk srede kapitalizmin bymesinden szde modernlemi bir
Trk toplumunun yaratlmasna, sol hareketin oluumundan askeri darbelere kadar yaanan gelimeler
toplumun her kesimini derinden etkilemitir. Bir Dn Gecesi tm bu gelimelerin ardndan yazlr ve
toplumsal deerlerin yitirildii, anominin ba gsterdii bir dnemi konu alr ve yazarnn deyimiyle
lemenin dier iki roman gibi tarihte daraldmz, zellikle aydn takmnn darald noktalar amay"
amalar. Ancak Dar Zamanlar lemesinin bu ikinci kitabn lmeye Yatmak ve Hayrdan ayran ok
belirgin bir zellii vardr: Dar Zamanlarn yabanclaan bireyi, lemenin ba kiisi Ayselin roman
kiileri arasnda bulunmay. lmeye Yatmaktan farkl olarak Bir Dn Gecesinde yabanclama
hissinin, toplumun btn kesimlerine yayld, dolaysyla da sadece Ayselin deil modern insann
yazgsna dnt grlr.
Dar Zamanlarn nc ve son roman Hayr Ayselin yabanclama deneyimini yepyeni bir dzleme
tar. lmeye Yatmak ve Bir Dn Gecesinde birey olma mcadelesi verirken kendine ve iinde yaad
topluma yabanclaan Aysel, Hayrda yabanclama srecinin sonuna gelmitir ve bakaldrsn
tamamlayarak kendini yeniden var etmenin yollarn aramaktadr. Aysel iin yabanclama srecinin sonuna
gelinmesi, yabanclama halinin sona ermesi, uzlamaya varlmas demek deil; aksine yabanclamann
boyut deitirmesi, yeni bir kimlik kazanmasdr. lmeye Yatmakta Tarihi yapan el seni de yapt!
sznden hareketle tarihiyle ve Cumhuriyet kadn kimliiyle yzleen, ruhu ve bedeni arasndaki atmay
ortadan kaldrp zgrlemenin yollarn arayan; Bir Dn Gecesinde, tedirginliin yaamn her alanna
yayld darbe sonras dnemde, bireyi gitgide yalnzla, iletiimsizlie ve gvensizlie mahkm eden

toplumsal dzene bakaldran Aysel, Hayrda yabanclama deneyimini bu tarihi ve toplumsal

koullarn tesine tar. Hayrda yabanclama artk varolusal bir kiilik blnmesi olarak kendini
gsterir. Hayrn Ayseli resmi ideolojinin, darbelerin, modernlemenin Trkiyede belirli bir tarih
dneminde yaam nesiller zellikle de aydnlar zerindeki etkisini sorgulamann yan sra tarihin farkl
dnemlerinde, farkl corafyalarda yaam aydnlarn intiharlarn aratrrken, gelecek kuaklar adna bir
bakaldrnn hayalini kurar.
Burada, zellikle bu romanda ok belirginleen, Adaolu'nun modernist unsurlarndan bahsetmenin tam
sras. Hayr Hayr kurgusal olarak Sabah, Akamst, Gece, Gndoumu ve n balklarn tayan
be ana blmden oluur. Roman blm balklarndan da anlalaca gibi dorusal bir izgide ilerlemeyen
tek bir gnn anlatmn ierir. Klasik, dzizgisel tarih akna sahip bir romanla modernist bir romann
tarih algsnn farkn bylece somutlam olaym.
Bir dier modernist unsuru da romandan yle bir rnekle aklayarak Aaolu konusuna son vereceim:
On alt blmden oluan Sabah, Ayselin sabah uyanmasndan kuafre gidiine kadar geen sreyi anlatan,
byk lde Ayselin bilin ak ve i konumalaryla ilerleyen en geni blmdr. Sadece zaman zaman
Ayselin dnce ve eylemlerini aktarmas dnda, kahraman odakl nc tekil kii anlatcnn rol
neredeyse sfra indirgenmitir. Gereki-geleneki roman anlaynda bu kadar youn i monologlarla
anlatcnn rolnn yok edilmesi, romann tamamen kahramann i dnyasna braklmasna da rastlanmaz.
Bu da modernist roman anlaynn getirisidir.
Roman: lmeye Yatmak (1973), Fikrimin nce Gl (1976), Bir Dn Gecesi (1979), Yazsonu (1980),
Be Kii (1984), Hayr, Hayr... (1987), Ruh mesi (1991), Romantik Bir Viyana Yaz (1993)
yk: Yksek Gerilim (1974), Sessizliin lk Sesi (1978), Hadi Gidelim (1982), Hayat Savunma Biimleri
(1997)
Oyun: Evcilik Oyunu (1964), atdaki atlak (1965), Snrlarda (1970), Tombala (1967)
Oyun: Bir Kahramann lm, k, Kozalar (1973), Kendini Yazan ark (1976), Duvar yks
(1992), ok Uzak-Fazla Yakn (1991), Fikrimin nce Gl (1996)
An: G Temizlii (1985), Gece Hayatm (Rya Anlats, 1991)
Deneme: Gner Smer Toplu Eserleri (1983), Adalet Aaolu Semeler (1993), Karlamalar (1993),
Geerken (1996), Baka Karlamalar (1996)
Nezihe Meri (1925-2009) : Nezihe Meri, gerek yk kitaplarnda gerek romanlarnda ve tiyatro
eserlerinde daima kadn sorununu yaptlarnn merkezi konumuna oturtmutur. Nezihe Meriin
eserlerindeki kadnlar, kendinden nceki kadn yazarlarn karakterlerinden toplumsal gereki bir izgide
ayrlmaktadr. Kendine zg bir tarzla kadnlarn sorunlarn ayrntlarna kadar anlatarak, ete kemie
brndrmeye alr.
Kadn ve ocuk sorunlaryla ilgili almalaryla da tannan Nezihe Meri, ykleri ve romanlar Amerika,
Almanya, Fransa ve Rusyada yaynlanan eitli yk antolojilerinde de yer almtr. Einin de yazar ve
yaynevi sahibi olmasnn da verdii avantaj ile eserleri defalarca baslm lke iinde de n kazanm bir
yazardr. Ei Salim Sengil ve dost yaynevi Nezihe Meri'in edebi kimlik kazanmasnda ok nemli bir rol
oynamtr. Bu konuyu sanatnn kendisi u ekilde izah eder. Ben kendi adma Salim engil'in kendisine,
dergi ve yaynevine ok ey borluyum. Trk edebiyatnda, benim durumumda en azndan elli yazar ve air
vardr, Salim Amca'ya borlu olan.
Yazarn bu edebiyat evreleriyle yakn ilikileri eletirmenlerce ok sert bir dille eletirilmitir. Eletirmen
mer Lekesizin bu konudaki eletirisi dierlerinin de emas gibi olduundan buraya almay uygun
grdm: Nezihe Meri ykye ne verdi ki? Nahif duyarllklar, ucuz merhametler, mutfaktan evreye
ideolojik baklar ykleriyle Trk ykclne ne kazandrmtr ki? Hep sorar dururum, bir yk
dergisi sahibiyle evlenmeseydi, bunca nlenebilir miydi?

yk konular hem bireysel hem de toplumsaldr. Evlilik kadn dnyas, ak, yalnzlk, zgrlk, yaama
sevinci,12 Mart dnemi ykleri, kuak atmas, yoksulluk ve g gibi konular eserlerinde ele alnan
balca konulardr. Meri'in hikyelerinde mutfaktan gelen kokular, iek kokular gibi kokular n plandadr.
Necip Tosun, Meri'in kitaplarn kadn-erkek ilikilerinin n plana karld dnem (Bozbulank, Topal
Koma, Menekeli Bilin), siyasal arlkl dnem (Dumanalt), yzleme ve i hesaplamalarn yansd
son dnem (Bir Kara Derin Kuyu, Yandrma, isenti) olarak blme ayrr. Kiiler olarak her yatan
her sosyal snftan insan bulunmaktadr. Nezim'in kadn karakterleri n planda bulunmasna ramen erkek
karakterler n planda olduu hikyeler de yazmtr. Kadn meselelerini bir kadn gzyle yazar ve
otobiyografik deildir yazdklar, sadece kendisinden izler bulunur. Genelde durum hikyeleri yazar ve
anlatmda bavurduu yntem ise genellikle 'Susuz V'te de olan bilin ak ve i monolog yntemlerini
kullanmtr.
yklerinde fedakr kadnlar, sevecen ocuklar, hayalleri olan ev hanmlar, onlarn sorunlar, dleri ve
zlemleri dile gelir. Kadn kahramanlarn yan sra bakahramanlar erkek olan ykler de yazmtr.
Geleneklere veya otoriteye bakaldramad iin ezilen kadnlar, yuvalarn korumak ve kurtarmak iin
mcadele eden kadn tipleri daha ok karmza kar. Kadnlarn toplumda birey olmalarn ve nasl
yaamalar gerektiini dile getirir. Toplumla atan ve topluma boyun een bu kadnlar yklerin
sonlarnda yenilgiye uramaktadr.
Yazarn 1961de ilk roman Korsan kmaz ad altnda 1961de Dost Yaynlarnca baslr ve 1962de
Trk Dil Kurumu Roman dln kazanr. Bu yl yazar iin ok nemlidir, nk yine bu ylda be yllk
bir beklentinin sonunda kz ocuu annesi olmutur ve anneliinin yazarl ile kiilii zerindeki etkilerinin
olumlu olduunu sylemitir. Ayn sylem, yazarn Korsan kmaz adl yaptnda Meli karakterinin
azndan aktarlr. Yazar ykclnn arkasndan romana yneli nedenini ocukluunu kaplayan
Anadolu yaam, memur ailelerini, memur yaamn ve onlara dair gzlemleriyle izlenimlerini aktarmak
istei olarak dile getirir.
Kitaba adn veren Korsan kmaznn, dnemin stanbulunda, bir sokak ismi olmasyla birlikte iki ana
kadn karakterin kmazlarna vurgu yapt da dnlebilir. Girite dnemin stanbulunun tpk lkenin
dier yerleri gibi byk bir deiim geirmekte olduu, ehirlemeyle birlikte nfusun art, ehrin ba
dndrc ve yoran hzna elik eden yeniden yaplama almalarna vurgu yaplarak deiimin olumsuz
ynde olduu verilmektedir. Korsan kmaznda, genliinin ilk yllarn yaamakta olan, Kemalist
deerlerle yetimi ve bu ideallerin nda hayatlar ekillenmeye balam Meli ve Berninin, yani
Cumhuriyetin ilk kuandan iki kadnn artk orta yalarn srmekte olduunu ve gelime srelerinin
nasl evrildii anlatlr. Romanda, dneminin bu iki aydn kadnn zengin i dnyalaryla iinde bulunduklar
an tarihsel ve toplumsal yaplanmalarnn izdmleri yer almaktadr.
yk: Bozbulank (1953), Topal Koma (1956), Menekeli Bilin (1965), Dumanalt (1979), Bir Kara Derin
Kuyu (1989), Yandrma (1998), isenti (2006), Gln inde Blbl Sesi Var (2008)
Roman: Korsan kmaz (1962), Alacaceren (2003), Bolukta Mavi
Oyun: Sular Aydnlanyordu (1969), Sevdican (1984), n Sabahta (1984)
ocuk Kitaplar: Alagn ocuklar (1976), Kk Bir Kz Tanyorum dizisi (7 kitap, 1991-1998 arasnda),
Dur Dnya ocuklar Bekle (1992), Ahmet Adnda Bir ocuk (1998)
An: avlann inde Sessizce (2004)
Fruzan (1932) : Asl ad Feruze eri olan yazar tm eserlerinde Fruzan mstearn kullanmtr.
Bu ksm, Notos dergisinin Fruzan dosya konulu saysndan dorudan alnmtr.

Fruzann yklerini tanmlayan zellik ne kar: Dnemsel tanklk/deiim ve yoksul ailelerin

varolma serveni. nsani scaklk onun btn bir yk servenine sinmitir. Olaylara, durumlara, fkeyle
deil, itenlikle, iyimser bir bak asyla yaklar; sevgiyi yksnn znesi yapar. Kahramanlarna
sevecenlikle yaklar; onlar, var eden toplumsal koullar, kiilik zellikleri ve birikimleri erevesinde ele
alr. Bu tipleri gereklikle izer. nsan iyilie ve ktle gtren nedenleri sergiler.
Fruzann yklerinde vurgulanmas gereken dier bir nemli zellik de deiim/dnm sorunsaldr.
Pek ok yksnde lkede yaanan deiimin toplumsal ve zellikle bireysel dzlemdeki etkisini irdeler,
deiimin nelere mal olduuna ve neler kaybedildiine dikkat eker. Deiime biraz da duygu belleinin
yitimi olarak bakt iin yaanmlklarn unutulup gitmesine diren gsterir. nk ona gre zaman, geip
giden bir ey deildir. Bu yzden gemie ait bir sese, bir baka, kelimelerin gcyle hayat vermeye, bu
gne tayarak kalc klmaya alr.
Aile neredeyse yksnn merkezidir. Aile kurumunun eksilerini de artlarn da serinkanllkla iler.
Dalan aileye eilirken, bir taraftan da dnyann hakszlklar ve anlayszlklarla evrili olduu
dncesini ne karr. rnein anneyle kk kz, hayatn karmaasnda, acmaszlnda bir bana
kalrlar. Ailede srekli bir baba eksiklii hissedilir. Anne ise hayata alan tek kapdr. Kaybedilmi bir
hayattan geriye dnlr, daralan dnyalar ak edilir. zellikle yoksulluun aile bireylerini mutsuzlua
gtrd vurgulanr. Aclarn kayna bellidir: sevgisizlik, yoksulluk.
Kadn sorunlar onun yklerinde arlkl olarak yer alr. Kadn mutsuzluunun arka plann, geleneksel
kadn algsndaki yanllar gndeme getirir. Parasz Yatldaki Nehirde, yanl evlilik yapan mutsuz,
sessiz kadnlarn evlilie katlanlar anlatlr. Erkek egemen dnyada, mutsuz evlilik yapan, istemedii
erkekle evlendirilen kadnlar hznl bir yaam srerler. Bunlar yoksul, kk bir kzn bak asndan,
yorumundan dinleriz. Olumsuz erkek tipi ne karlr. Kadnlar bile bazen geleneksel erkek anlayn
onaylar: Kadn kadnln yapmazsa erkek kadnn bulur.
Kimi yklerinde de Balkan gmenlerini gndeme getirir. Temizlik Kolu, Su Ustas Mira,
Edirnenin Kprleri bunlardan bazlardr. Edirnenin Kprlerinde, topraklarndan kopup
Edirneye gelen, Balkan gmenlerinin bir yandan lkede tutunma abalar, i arama, var olma gayretleri
anlatlrken dier yandan da eski yurtlarna zlemleri vurgulanr.
Parasz Yatl (1971), Fruzann btn bir yk serveninde izleyecei ana damar yanstt iin
nemlidir. Kk kzlarn hayat karsndaki yenilgileri, anne-kz arasndaki ilikiler, yoksulluk, gemie
zlem bu yklerde ana izleklerdir. Fruzan daha sonraki yklerinde bu konular derinletirecek, yeni
pencereler aacaktr.
Kuatmada (1972), arlkl olarak fahielik/hayat kadnl olgusunu iler. Kitaptaki ykde, hayat
kadnlarnn da sevebilecei vurgulanr. Kitaba adn veren ykde, on drt yanda, yoksul ve korumasz bir
gen kz olan Nazann tacize uramas anlatlr. ykde yal erkeklerin gen kza cinsel bir meta olarak
bakmalar eletirilir. yk, gen kzn dleri ve bunu karlayamayan yoksul aile sorunsal zerine
oturtulur.
Benim Sinemalarm (1973), Fruzann ykcln salam temellere oturttuu bir almasdr. Dilde
rahatlam, przlerden arnmtr. lk ykde, kt yola den kadnlarn bu yola niin dtklerini irdeler.
Gl Mevsimidir (uzun yk, 1973, 1985), onun romana gz krpt bir almasdr. stiklal Savanda
szls Rt ahini kaybeden konak kz Mesaadet, yeni bir evlilik yapsa ve upuzun bir hayat srse de ilk
genlik akn asla unutamaz. Akl hep onda kalmtr. Yalanm kahraman, yllarn tozunu alarak gemie
dner ve tm hikyeyi anlatr. Konak yaamnn deiim karsndaki savruluu dikkat ekici ayrntlarla
verilir.
Gecenin teki Yznde (1982), tay iyice ykseltir. Kitap olduka nitelikli yklerden oluur. Tema
olarak ayn damardan akmay srdrr. ocuk ve Gecenin teki Yz kitabn en baarl ykleridir.

Sevda Dolu Bir Yaz (1999) ise hi kukusuz Fruzan ykclnn zirvesidir. Kitapta Fruzan tm
ustaln, birikimini sergilemi, st bir anlat yakalamtr. Tematik bir btnlkle oluturulan kitap onun
tartmasz bayaptdr. Sevda Dolu Bir Yaz geip gitmi gzelliklere yazlm dokunakl bir at gibidir.
Bir anlamda kentin (stanbul) ruh deitirmesine tanklktr. nsanlarn bu ruh deiimindeki yklmln,
aknln meknlarla zdelik kurarak anlatr. Yeni olumsuzlanrken, gemi yceltilir.
Latife Tekin (1958) : 1980 sonras Trk romannn farkl dil ve kurgu anlay ile dikkatleri zerine eken
yazarlarndan biri, ilk kez 1983 ylnda yazd romanyla edebiyat dnyasna
adm atan Latife Tekindir.
Latife Tekin 1983te yaymlad Sevgili Arsz lmle, o dneme kadar sosyal bir olgu olarak grlen ve
gdml, ideolojik bir edebiyat anlay ile ele alnan g ve yoksulluk gibi temalarn farkl dil ve anlatm
olanaklar erevesinde ele alnd, grlmemi bir roman rnei verir. Roman, Akta ailesinin Alacvek
Kynden gp byk ehrin varolarna yerlemesiyle devam eden yaklak yirmi be yllk yaam
mcadelelerini roman kiilerinden biri olan kk kzn (Dirmit) bak asna yakn bir adan anlatr.
Batl inanlar ve hurafelerle ekillenen kydeki hayat tarzlarn ehirde de srdren aile, ciddi uyum
sorunlaryla karlar. Kltrel ve ekonomik amazlar iinde kalan ailenin yoksulluk ekseninde yaad
problemler, masals ve byl gereki bir dille anlatlr. Yazarn ilk romannda kulland dil ve anlatm
teknikleri, Latin Amerika kaynakl byl gereki* anlatma benzetilmi, kendisi de bu benzerlii
Marquz bir yol at bana, ona minnet borcum var szleriyle onaylamtr. Roman, teknik olarak
Marquzin Yzyllk Yalnzlk (1967) roman ile benzerlik gsterir.
*Byl Gerekilik: Normal ya da gereki kabul edilen sanat akmlarnda olmamas gereken sihirli ve
mantk d eleri ieren sanat akmdr. inde doal ve zorlamasz grnen ancak mucizevi eler
barndran bir tr ykseltilmi gerek anlaydr. Terim 1960'larda Latin Amerikan edebiyatnn ykseliiyle
reva kazand. zellikle Alejo Carpentier, Jorge Luis Borges, Jacques Stephen Alexis, Juan Rulfo, Carlos
Fuentes ve Gabriel Garca Mrquez bu akmn nclerindendir.
Yazarn ikinci roman olan Berci Kristin p Masallar da ilgiyle karlanr. Latife Tekin bu romannda,
bir ehir plndeki (iektepe) gecekondularda yaayan insanlarn doayla, ykm ekipleriyle baa
kabilmek iin verdikleri uralar anlatr. Eserde, kentin p deposu olarak kullanlan bir tepeye kurulan
gecekondu mahallesinin oluumu, devlet glerinin bu oluumu engelleme abalar, gecekondularn yeniden
yaplmas biiminde sren olaylarn iinde insanlarn akl ve mantk d yaay biimleri, deer yarglar,
bo inanlar da yine masaln ve halk anlatlarnn imknlar kullanlarak yanstlmtr.
Latife Tekinin nc roman olan Gece Dersleri, 1980 sonras romanlarnn ana temalarndan biri olan
yakn gemile hesaplama ve darbe ncesi anari olaylarndan yola klarak yazlmtr. Roman, ideolojik
olaylara katlanlarn insani ynlerini ve bireyliklerini kazanma abalarn n plana karr. Gece
Derslerinde, sol dncedeki bireylerin i dnyalarnda yapt hesaplamay, bakiinin kadn olmasndan
tr de kadnlarn gizli dnyalar ve kendilerini, kimliklerini araylarnn sz konusu edildii bir romandr.
Tekin, drdnc roman olan Buzdan Kllarda ilk iki romanna benzer bir problemden hareketle, kentin
kenar mahallelerinde yaayan yoksul insanlarn para kazanma tutkular ve ehir hayatna uyum srelerini
anlatr. Krsal kesimden kente, erkek, bir kz ocuklar ile gelen kyl bir ailenin servenleri anlatlr.
Ailenin erkek kardeinden en by olan Halilhan Sunteriler, kardeleri ile birlikte kurduklar Teknojen
isimli bir irketin yeniden canlandrlmas abasndadrlar.
Latife Tekinin Ak aretleri, Byk kentin varolarnda yaayan bir grup yoksul gencin, kendilerini
aydnlatan bir yol gstericinin nderliinde, yaama nasl yaklaacaklarn renmeye altklar bir
aydnlanma yksdr.
Ormanda lm Yokmu romannda, resim yapmay brakm bir ressam olan Emin ile ykler yazp
biriktiren Yaseminin d krklklar, acyla sonlanm aklar, sevgi ve dostluklar anlatlr. Latife Tekin bu
romanda, kadn ve erkek arasndaki alg, duygu ve dnce farkllklarnn bir haritasn karr.

Karamsarla kaplm bir erkek ve onu ayakta tutmaya alan bir kadnn yks; ormann, aalarn,
yapraklarn ve seslerin bu
ikisinin i dnyalarnda brakt farkl izlenimler bir arada verilir.
Yazar, nceki romanyla balayan doaya ynelme eilimini yedinci roman Unutma Bahesinde de
srdrr. Roman, unutma ve hatrlama kavramlar stne eilirken insan ilikilerinin vahilii, iktidar ve
g stne odaklanr. Roman anlaynda grlen eko-feminist etkilerin net bir ekilde yanstld Unutma
Bahesi, birbirinden rol alan kahramanlarn, bellein ve toplumsal rollerin iddetli arl zerine yazlm
bir romandr.
Latife Tekinin son roman Muinar, on bin yandaki bir kocakarnn gznden dnyann ele
geirilebileceini anlatr. Romann anlatcs, bir yazar olan Elimedir, Muinar ise Elimenin iinde uyanan
bir kocakardr, daha dorusu bsbtn Elimenin kendisidir. Romanda, gnmz Trkiyesi Elimenin i
dnyasndan okuyucuya aktarlr. Tekinin bu roman son derece ahsi ve dolaysyla politiktir. zellikle
gncel politik meselelerden trban, Fetthullah Glen-FBI ilikisi, petrol kuyular, Amerika, Tanr kadn,
evliya, cin, doa, yoksulluk gibi konular gncelletirilerek deneme tarzna yakn bir anlatmla romanda yer
alr.
Roman: Sevgili Arsz lm (1983), Berci Kristin p Masallar (1984), Gece Dersleri (1986), Buzdan
Kllar (1989), Ak aretleri (1995), Ormanda lm Yokmu (2001), Unutma Bahesi (2004), Muinar
(2006)
Senaryo: Bir Yudum Sevgi (1984)
An: Gmlk Akademisi (1977)
Leyla Erbil (1931-2013) : Leyla Erbil; kadn, kadn cinsellii, toplumsal deiim ve dnmleri psikanaliz
yntemiyle, Freudyen teorilerin nda ele ald roman ve ykleriyle bilinir.
Leyl Erbilin 1971 ylnda yaymlanan Tuhaf Bir Kadn adl roman, Kz, Baba, Ana ve Kadn
olmak zere drt blmden oluur. Roman, bakii Nerminin hayatnn yklendii yirmi yllk bir sreyi
kapsar. Bylece, ilk blmde 19-20 yalarnda, sol gr savunan, iirler yazan ve toplumda aydn bir
kadn olarak onaylanmak isteyen Nerminin, yirmi yl iinde geirdii deiime tank olunur.
Leyl Erbil, ikinci roman Karanln Gnnde (1985), Neslihan (Nesli) adl bir kadn yazarn, aile
hayatn, akl hastahanesinde yatan annesi Nuriye Hanm ziyaretlerini ve edebiyat evresinden kiilerle,
arkadalar Yldzn evinde toplandklar gece yaananlar geriye dnlerle anlatr. Roman, kocas ie
gittikten sonra evde yalnz kalan ve bitiik apartmandan (Kondor) gelen seslerden ikayet eden Neslinin,
oturduu koltuktan, balkon kapsnn camna yansyanlar anlatt n dnme adl bir blm ile balar ve
kocasnn eve dnmesine yakn sona erer. Bylece, tm anlatlanlarn, camdan yansyan anlar olduu
izlenimi verilir ve gemi ile imdiki zaman i ie geer.
Leyl Erbilin Mektup Aklar (1988) adl roman, Ahmet, hsan, Zeki, Reha, Sacide, Ferhunde ve
Zekinin babas Abdullah Bey tarafndan Jale adl bir gen kza yazlan 87 mektuptan oluur.
Leyl Erbil, Ccede (2001) Zenme adnda, seksen yalarnda, kendini evine kapatm ve unutulmu bir
kadn yazarn, yllar sonra evinin kaplarn tekrar medyaya amasyla birlikte yaadklarn anlatr. Erbil,
Yazarn Notu balkl ilk blmde okuyucuya sanki gerek hayattaki yazar kimliiyle seslenerek Zenme
Hanm ksaca tantr ve cce adn verdii bu roman, Zenme Hanmn yazd ve yaymlamas iin
kendisine verdii notlardan oluturduunu belirtir. Bu aklamadan sonra Cce balkl asl metin yer alr.
yk: Halla (1961), Gecede (1968), Eski Sevgili (1977)

Roman: Tuhaf Bir Kadn (1971), Karanln Gn (1985), Mektup Aklar (1988), Cce (2001), Bal
Ejderha (2005), Kalan (2011), Tuhaf Bir Erkek (2013)
Vsat O. Bener (1922-2005) : Zorlayc dili, soyutlamalar, okurdan aba isteyen yk ve romanlaryla
bilinen Vs'at O. Bener, tm bu kapal ynleriyle yadrganm, yer yer "kinci Yeni'nin ykcs"
eletirilerine maruz kalmtr.
Hayatna ve kendisiyle yaplan syleilere bakldnda Benerin yk dnyasn yaantsal elere yaslad
grlr. Tmyle yaanmlklardan oluan benmerkezci bir anlatm onun yksnn kurucu zelliklerinin
banda gelir. Bir konumasnda Yaamadm eyleri iyi yazamyorum. diyen Bener, yklerinde
anlarnn, yaadklarnn edebiyata deen yann aa karr.
yklerin ne kan dier bir zellii de karamsar, umutsuz bak asdr. Fanilii ve lm olgusunu,
insann en byk zaaf ve hayat bolua dren temel bir gereklik olarak kabul eden Bener, yklerinde
hayatn bu yanlarn yanstr; insann hayat karsndaki yenilgilerini, zayflklarn. Hayatn hlihazr
kurgulan biimiyle insana sadece ac verdiini savunur. Benere gre ykde anlatlmaya deer olan,
aclar ve hayatta yaanmadan karlan gzelliklerdir. Hayat bir karabasandr ona gre. nk lm varken
baka hibir gerekten bahsedilemez. nsani ilikiler var olan hlleriyle ikiyzldr. Her ey gereklikten
kopuk ve sahtedir. Hayat, tad karlarak yaanlacak bir zaman dilimi deil, elden baka bir ey gelmedii
iin katlanlacak bir eydir. Umut aldatmacadr. nsann ancak lnce acs biter. Onun btn bu sahteliklere,
karamsarla bulduu zm yolu ise yazmak ve imektir. Yazarken bilin yerinde olduu iin bu
umutsuzluk/karamsarlk ar bir biimde metne yansr: Kalemim ister istemez boz, karanlk yollara
sapmakta. skntsndan ve lm korkusundan uzaklamak isteyen kahramanlar bilinci
bulanklatrncaya kadar ierler. Bu nedenle iki evleri, ortamlar yklerinin en temel meknlardr.
ykler de arlkl olarak bu meknlardaki konumalardan, insanlk hllerinden oluur. mek bir anlamda
yaam dna dm insanlarn ortak bir riteli gibidir.
Olduka karamsar olan Bener eletirmenlerce "bunalm ve ka edebiyat" yapmakla da tenkit edilmitir.
yk: Dost (1952), Yaamasz (1957), Siyah-Beyaz (1993), Mzkal Yry (1997, Kara Tren (1998),
Kapan (2001)
Oyun: Ihlamur Aac (1962), pin Ucu (1980)
Roman: Buzul ann Virs (1984), Bay Muannit Sahteginin Notlar (1991)