You are on page 1of 170

Copyright 2009 by National Stock Exchange of India Ltd.

(NSE)
Exchange Plaza, Bandra Kurla Complex,
Bandra (East), Mumbai 400 051 INDIA
All content included in this book, such as text, graphics, logos, images, data compilation
etc. are the property of NSE. This book or any part thereof should not be copied,
reproduced, duplicated, sold, resold or exploited for any commercial purposes.
Furthermore, the book in its entirety or any part cannot be stored in a retrieval system or
transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording
or otherwise.


- 1 .................................................................. 6
......................................................... 6
1.1 ................................................... 6
1.2 ...................................... 7
1.3 ................................................... 7
1.4 ............................................ 9
1.5 ...................................... 9
1.6 - ............................. 11
1.7 ........................................... 12
1.7.1 .............................. 12
1.7.2 ................................................ 14
1.7.3 .................................................... 14
- 2 .................................................................. 16
............................................................... 16
2.1 ........................................... 16
2.2 ....................................... 17
2.3 ............................................. 17
2.4 ..................................................... 18
2.5 ............................................. 19
2.5.1 .................................. 19
2.5.2 ......................................... 20
2.5.3 ........................................... 20
2.6 (S&P CNX Nifty) ......................... 20
2.6.1 ................................................. 21
2.6.2 ......................................... 22
2.7 .................................................... 22
2.7.1 ............................................ 22
2.7.2 ................................................. 22
2.7.3 (ETF) ...................................... 23
1

3 ................................................................... 26
................................................ 26
3.1 .................................................... 26
3.2 ................................................ 27
3.3 ..................................................... 28
3.4 ............................. 29
3.5 .................... 29
3.6 ................................................... 30
3.7 ................................... 31
3.8 ................................................. 33
3.9 .................................................... 35
4 ...................................................................
................................................
4.1 .................
4.2 (-) ............................................

4.2.1 : ......................
4.2.2 : .......................
4.3

.....................................................

4.3.1 .................................
4.3.2 ......
4.3.3 ..
4.4

..................................................

4.4.1 ....
4.4.2 ........
4.5

...................................................

4.5.1
4.5.2
4.5.3
4.5.4
4.5.5
4.6

: , ........................
() : ,
: , ...................
: : , ...
: : , ....

( - ) .......................................

4.6.1 : .................
2

38
38
38
39
39
40
41
42
42
43
45
46
46
47
48
49
49
50
51
52
52

4.6.2
4.6.3
4.6.4
4.6.5
4.6.6

4.7
4.8

: ..................
: ..........
- : ............
: ............
: ............

52
52
55
55
56
.............................................. 57
................................................... 58
4.8.1 : .................. 58

4.8.2 : :
...............................................
4.8.3 : ,
..............................................
4.8.4 - ......................
4.8.5 - ......................
4.9

59

62
66
68
..................................................... 71

4.9.1
4.9.2
4.9.3
4.9.4
4.9.5

( ) (Delta) ............................................
( ) (Gamma) ........................................
( ) (Theta) ..........................................
( ) Vega .............................................
( ) Rho ................................................

71
72
72
73
73

- 5 ................................................................. 77
( ) ....................................................... 77
5.1 ................................... 77
5.1.1 ........................... 77
5.1.2 ( ) ............................. 79
5.1.3 ........................................... 80
5.1.4 - .................. 81
5.1.5 ..................................... 82
5.2 ..................................................... 84
5.2.1 ............................................ 84
5.2.2 ............................................ 85
3

5.2.3 ................................. 86
5.2.4 / : ............................ 87
5.2.5 ............................................... 87
5.3

5.4

................................... 88
5.3.1 .......................... 89
5.3.2 ........................ 91
5.3.3 .......................... 94
5.3.4 ............................... 95
................ 96
5.4.1 ................................. 96
5.4.2 ....................... 97

5.4.3
............................................... 98
5.5

............................................................ 99

- 6 ................................................................ 102
................................................... 102
6.1 ....................................... 102
6.1.1 ............................................ 102
6.1.2 ............................................ 102
6.2 ................................................. 103
6.3 ................................................... 105
6.3.1 .................................... 106
6.3.2 () ......................... 108
6.4 ............................ 112
6.5 ..................................................... 113
6.5.1 NSCCL-SPAN .............................................. 114
6.5.2 ............................................ 115
6.6 .................................................. 116
6.6.1 SPAN ................. 116
6.6.2 SPAN ............................................ 117
6.6.3 ......................... 122
4

- 7 ................................................................ 128
............................................................ 128
7.1 () , 1956 .......................... 129
7.2 , 1992 ................ 130
7.3 ........................................ 130
7.3.1 ............... 131
7.3.2 .............. 133
7.3.3 / ..................... 133
7.3.4 ............................................. 133
7.3.5 ................................. 138
7.4 .................................... 139
7.5 ........................................................ 141
7.5.1 ................................... 141
7.5.2 ....................................... 145
7.6 ..................... 148
7.6.1 / ....... 148
7.6.2 ............. 148
................................................................. 154

( )

.
1
2
3
4
5
6
7

(%)
7
8
10
10
25
25
15

: : www.nseindia.com ,
`NCFM' 'Announcement'
`NCFM'
.
5

- 1

,
,
.
.
: .
( )
. - ,

.

1.1
, (
, )
. ( ) ,
( ), .
,
. .
, ( )
.
() , 1956 (())
`' :1. , , , .

.
2. .
()
() .
6


300
. () 1970
.
1990
.
.

,
.
.
1.1:

1.2
.
.
:
1. ,
2. ,
3. ,
4.

5. ,

.

1.3
. ,
(), , .
, .
7

: (entity) ,
.
.
: ,
.
, .
: .

, .

, .
: ,
.
, -- .
(LEAPS): (Long-Term Equity
Anticipation Securities) . .
: .
( ) .
.
(Swaps) :
. .
:
:
.
:

.
: ()
8

.
. ,
() . ()
.

1.4
. ,
.
.
. ()
. .
.
.

() .

1.5

. :1. () ,

.
. ,
.
2. , ,
,
.
3.
.
,
.
4. .
9


. ,
.
() ,
.
` ' ( ) .
1848 (CBOT) .
CBOT
. 1865 CBOT

, ` ' . 1919 ,
CBOT , .
(CME) . CBOT CME

`' .
.
S&P 500 ,
. `80'
, .
,
.
, LIIFFE, DTB, SGX, TIFFE,
MATIF .
1.2:
5.
. , ,
, , .
,
, .
.
.
10

1.6 -
: -
. 12 ( )
.
- .


.

,
.
,
, .
.
, ,
.
1998
.
.
,
:
1.
,
2. ( ),
,
3. ,
4.

5.

,
, ,
.
11

.
, ,
: (i)
; (ii) ; (iii)
; (iv)
(v)
,

,
.

.
,
,

.
,
.

.
, .

1.7
. 12 , 2000
. 4 , 2001
2 , 2001 . .
9 , 2001 .
()
. (
) . ,
.
.

1.7.1
(NSE) (SEBI)
12

.
, .
(CM)
(F&O) CM, (WDM) F&O .
(CM) .
(TM) ,
() .
(CM) .

(SCM) :
.

- (TM-CM) : TM-CM
.
(TM) .

(PCM) : ,

. PCM
.
( 7)
7.1 7.2 . TM-CM PCM
,
.
() ( ) ,
.
1.1 : (. )



-00
35
-------01
590
195
---- -02
2,123
389
4,642
16,178
-03
9,348
1,942
15,042
46,505
-04
64,017
8,473
7,424
78,392
-05
77,218
16,133
14,799 163,096
-06
243,572
57,969
11,306 243,950
-07
240,797
92,503
21,928
451,314
-08
377,939
308,709
21,430
375,987
13

1.7.2
, - (NEAT F&O)
,
-
. ,
- ,
(CM) . NEAT F&O
() . , ,
.
.

1.7.3
2000
. 1.1
. . 1000
. 2004-05 . 25,47,053 7,70,17,185
.

:
.: ___________ .
1.
2.

.: 1.

3.
4.

.: __________ .
1.
2.

3.
4.

.: 4.

14

.: ________ .
1.
2.

3.
4.

.: 2.

.: ?
1.
2.

3.
4.

.: 4.

.: ____________
.

1.
2.

.: 1.

3.
4.

.: _____________.
1.
2.
.
.: 4.

3.
.
4.

.: ?
1.
2.

3.
4.

.: 4.

15

2


. .
() .
.

.
( )
( ) .
.

2.1

.
. ,
( ) .

.
100 1000 .
. 3 , 1995 1000 .
.
,
.
.
, :1. ,
2. ,
3.
16

4. (passive) .

2.2
? ?
.
,
.

.
:
1. ( )
2. ( )
( ) ,
. .
.

.
.
.
.

: ``'' ``'' . `'

. 1000 `' . 3000 .


``'' ``'' ( )
.

2.3
.
/ . . 10
20 , 50 100
. 100
. .
,
17

2.4
.
.
.
,
. . S&P 500 FTSE-100
` ' .
.
2.1

. = 1000
1002.60 .


(. )
1,668,791.10
872,686.30
1,452,587.65
2,675,613.30
660,887.85
7,330,566.20


(. )
1,654,247.50
860,018.25
1,465,218.80
2,669,339.55
662,559.30
7,311,383.40

1. :
.
2. :
( X
18

).
.
. (
2.1)

=
( X )
= ( )
( * ).

2.5
:
1. .
2. .
3. .

2.5.1


. ,
.
.
. .
.
, .

.
19

2.5.2

, .
,
. . 320
. 320.05 . 319.5
. (Bid-ask spread)
.

2.5.3


( ) .
.
.
. .
.

. ()
.

2.6 (S&P CNX Nifty)



? .
.
: , ,

.
: .
: .
.
:
.
20

. ,

.
S&P CNX Nifty .
, ,

. S&P CNX Nifty
. () 50 , () S&P CNX Nifty
, ()
50 .
S&P CNX Nifty ,
,
. S&P CNX Nifty

.
() ()
.
.
NSE ,
.
2.3 :

2.6.1

.
.
, 50 , 0.75
. 30
0.05 . 2000
2001 (2000 + (2000 X 0.0005) 1999 (2000 (2000 X 0.0005)) .

21

2.6.2
.

.
. (CNX IT) (BANK Nifty)

.
, , , , 100,
50 50 , NSE
(CRISIL) .
(IISL) .

2.7
.

2.7.1
,
. .
. S&P
CNX Nifty ,
.
.
(CNX IT)
(BANK Nifty) . ,
100, 50 50
.

2.7.2
, .
.
.
22


. 50 ,
.
.
.
, .
.
,
.
.

2.7.3 (ETF)
() , 1993
. . 2001 360
300 . 60
. , S&P 500
QQQ (), MSCI Ishares ()
TRAHK ().
,
.
, ( )
(NAV) .
.
- NAV
,

NAV .
ETF, S&P CNX Nifty Nifty BeEs (
) 2001 .

.
.
23

.

.
. -
-
.

.

.
.

. ,
. 100 . ( )
.
( ) .
.
- , .

.
.
2.4 :

:
.: ______ .
1. 30

3. 100

2. 50

4. 500

.: 2.

24

.: ,
__________.

1. HSL

3. S&P

2. NSCCL

4. CRISIL

.: 1.

.: ___________ .
1.

3.

2.

4.

.: 2.

.: 1000

. 35,000 . . 77,000
________ .
1. 2200

3. 1200

2. 2250

4. 1350

.: (77,000/35,000)* 1000 . 1.

.: 30 0.5 .
2000 _________ .
1. 2010
3. 2500
2. 2050
4.

.: 2000 0.5 5 . 2010 .


1.

.: _________ .
1.
2.

.: 2.

3.
4.
25

- 3

.
OTC
. .

3.1

.
.

. , ,
.
.
:

,
.

.
, .
.
26

.
.
.
,
.

.
,
( )
.
.
. .
.

3.2
:

.

. ,
() .

( ) .
.
,
.

27

3.3
.

,
.
/
,
.
. 99 .
:

()

, 1990

. 1972 .
, (IMM)
. ' '
, , . 1972
IMM .
1990
50 .
,

. 1990
-
-
.
3.5 :
28

3.1

(OTC)



3.4

.
.
,
. ( 3.1)

3.5
( ) : ( )
.
: .
:
. ,
, .

.

.
( ) :
. ,
.
29

: .
.
: ()
.
. .
.
: ` '
. ()

.
( ) :

.
-- (MTM) :

, -- .
: .
.


.

3.6
,
. .
.
.
. (
) ,
.
30

3.7
: .
, .
.
: .
( ) : ,
, /
.
: / ,

.
, .
:
, .
:
.
/ : ,
. .
( ) :
, ,
.
:
.

31

: ,
( ) .
: ,
. ,

.
-- : -- (ITM) ,
.
-- ,
( ),
-- (deep ITM)
, ITM
.
-- : -- (ATM) ,
.
--
. ( .)
--- : --- (OTM)
,
,
--- .
--- (deep OTM) .
-- .
( ) :
, - . ITM
ITM . OTM
Max[0, (St K)] ,
(K St) . K St
( ) .
:
. .
32

OTM ATM . ATM


. ()
.
.
.
, OTC ( )
.
17 . 1900

.
.
.
.
. .
. ,
. 1973 ,
. 1993
CBOE . 80
NYSE
.
.
3.6 :

3.8

? .
.
. .

. .
, .
,
.
33

.
,
.
, `` ''
.
17 -
. " ''
.
.
.
. .

. -

. ,
.
,
. .

. 1636
.
, .
3.7 : 17
3.2

,

,




,

-

34



, .
,
() .
, "- " , " "
. ( )
.

3.9
,
. , .
.
.
- .

.
.

.

. :
, "" .

. ( )
.

, / .
35

:
.:
?

1.

3.

2.

4.

.: 2.

.: ?
1.

3.

2.

4.

.: 2.

.: __________ .
1.

3.

2.

4.

.: , 1.

.: __________ .
1.

3.

2.

4.

.: 2.

.: 100 . 400
. ____________ .

1.

3.

2.

4.
36

.: 2.

.: (SPOT) 2140 . 2157


. 7 . _________ .

1. -- (ITM)

3. --- (OTM)

2. -- (ATM)

4.

.: 3.

.: . 176 . 18 .
() ?
1. . 196

3. . 187

2. . 204

4. . 194

.: . 18 . 176 + 18
. 194 . 4.

37

- 4

,
.
.
( )
.

4.1
. NSE
.
.


. .
.
, ,

.
.
,
`' ,
.
`' .

. .

. (
)
38

.
.
.

.

. ,

. .

4.2 (-)
- .
.
-
- .

4.2.1 :

. ()
() .
() , 2220
.
.
.
4.1 .

39

4.1
/ .
2220 .
. .

4.2.2 :

. ()
() . ,
2220 .
,
.
4.2 .

40

4.2
// . 2220
. .
.

4.3
. --
() .

, .
.
-- ,
:

r = ( )
T =
E = 2.71828
41

: . . 1150
11 .
( ) .

4.3.1

. ;
.

. .
:
() .
,
.
= .
.
.

4.3.2
-- ,

.

42

:
, .
10 ,
?
1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.

ABC Ltd. 15 . 20
.
4000 100 .
100 , 100*4000 =
. 4,00,000.
ABC Ltd. 7% , Rs.28,000
i.e. (4,00,000 * 0.07) .
ABC Ltd. . 140 , ABC Ltd.
200 i.e. (28,000/140) .

. . 4000
i.e. (200*20) . 15
45 .
.
100 .
.

4.3.3


.

F = Se

(r q)T
43

:
F =
S = ()
r =
q =
T = ( )
:
NSE . 10%
2% . 4000 ,
( ) ?
(0.1 0.02) X (60 / 365)
= 4000e
= . 4052.95
.

.
:
-
.
. (
) ( )
.

,
.

44

4.3
.
.
. 28
.

4.4

.
.
:
( ) .
,
.
= .
.
.
45

4.4.1
-- ,

.
.
.

:
XYZ , .
10
XYZ
?
1. XYZ . 228 .
0.10 X (60/365)
2. F = 228e
= . 231.90

4.4.2

. ,
.
:
XYZ , .

?
1.

XYZ 15 . 10
.
46

2.

XYZ . 140 .

3.


. .10 .
15 45
.

4.

=
0.1 X (60/365)

0.1 X (45/365)
10e

F = 140e
= Rs.132.20

4.5

.

. ,
. , ,
.
. ,
. .

. .
.
.
.
.
1 .
. 10
.
. (2)
47

20 . 0.75
7.5 .
.
.
.
.
.
. ,
.

4.5.1 : ,
- .

. 450 . 390 .

.
.
.
.
( ) . 390 . . 402 .
.
.
.
.
.

.
,
. ,
. ( 30 60
.)
!
48

. 10 , 1.25 .
. 12.50
.
: .
, .
- ( ) .
.
.

4.5.2 () : ,
,
. .
. 1000 ()
.
?
. 100 . 1 .
. 1010 52 . . 1
. 1000 .
.
.
. . 1000
. 1006 . .
1 . 100 , . 20,000 .
1010 .
( ) .
20,000 . 400 . 12 .
.

4.5.3 : ,
,
49

- ( ) .
. ?
,
.
.

. .
.
. . 240
( 100 ).
.
. 220 .
. . 20 .
. 2000 .

4.5.4 : : ,

.
.
.
. . 1000 . . 1025
.
.
1)

/ . 1000
.

2)

. 1025 .

3)

4)

, .
.

5)

. 1015 , .
50

6)

. 10 .

7)

. 15 . 10
.

8)

?

. -- .
.

.

4.5.5 : : ,
()
.
() .
? . . 1000
. 965
.
.
1) / . 1000 .
2)

3)

965 .

4)


() .

5)

. 975 . :
.

6)

. 10 .

7)

. 25
.10 .


. --- .
51

-- .
.
--
--- ,
.
.

4.6 ( - )
- - .
,
. (-) .
, .
- ,
- .

4.6.1 :
.
(St) : , 2220 .
. 4.4
- .

4.6.2 :
.
(St) : , 2220 .
. 4.5
- .

4.6.3 :

.
.
. .
( )
52

.
. 4.6 . 2250
. 86.60 () .
4.4 : 2220 -
/ . 2220
. , .

4.5 : 2220 -
/ . 2220
. . .

53

4.6 : -
2250
. - -- . 2250

. .
2250
.

4.6.4 - :

. .
, .
.
.
.
.

. 4.7
. 2250 . 86.60 (
( ) (-) .

54

4.7 : -
2250 / .
-- .
2250
.
, . 86.60
.

4.6.5 :

. /
.
. , .
.
.
4.8 2250 . 61.70 (
.) .

55

4.8:
2250 / .
-- . 2250
,
. .
2250 .
.

4.6.6 :

. .
/ .
.
.


. 4.9 2250
. 61.70 ( )
.

56

4.9 : -
2250 / .
-- .
2250
.
(
), . 61.70
.

4.7
,
.
.
, .
, ,
.
.
-
.
. .

57

.
-
.

- .
( ) . `r' 1n (1+r)
12 . 1n 1.12
0.1133 . 12 .
N( ) . N(d1)
.

.
( ) ,
Sigma Sigma .

250 .
X ; S T

4.8
.
. ,
( ) ,
.

4.8.1 :

.
58



.
.
.
.
.

. .
.

,
, ,
.
.
,
,
.
.

, .
.

4.8.2 : :
.

.
? .
1)
2)
- .
.
59

.
. .
.
.
. 4.1
.

?
. 1250
12
30 .
1) 1200 .
2) 1225 .
3) 1250 .
4) 1275 .
5) 1300 .


.
. 1200 --- , .
1275 ---
. 1300 --- .
50
.
. --
, . ---
, . 27.50
.

. ,
.
60

.
.
1230 1300 ,
. 70 .

. 5.20 .


?
. ---
--- .
-- .
4.1
1250 .
. 1200 -- . 1275
--- . 1300
--- 50
.
. ,
-- . ---
. 27.50 . 4.10
. 1300
-- 1250 -- .
1200 ----
50 . 4.11
.

1250


1200

1250
1250
1250
1250

1225
1250
1275
1300

(.)
80.10
63.65
49.45
37.50
27.50
61

(.)
18.15
26.50
37.00
49.80
64.80

4.11 1250 , --
--- . -- . 64.80
, --- . 18.15 .

4.8.3

: ,

?
.
.
?
:
1. ;
2.
.
.
.
.
,
.
.
4.10 -
.
1200 -- . 80.10 , 1300
--- . 27.50 .

62

4.11 -
.
1300 -- . 64.80 , 1200
--- . 18.15 .

? 4.2
.

?
. 1250 12
30 ,
:
1. 1200 .
2. 1225 .
3. 1250 .
4. 1275 .
5. 1300 .


. .
1200 --- , ,
1275 ---
63

, 1300 --- .
50
.
. -- ,
1300 ,
--- . 27.50
.

.
, .
,

.
1300 1250
. 1225
. 25 .
?

?
. --
, --- .
-- --
.
4.2
1250 .
. 1200 -- . 1275
--- . 1300
--- 50
. .
, ( ) --
1300 .
--- . 27.50
. 4.12 .
1300 -- 1250 --

64

. 1200 ----
50 .
. 4.13
.

1250
1250
1250
1250
1250


1200
1225
1250
1275
1300

(.)

(.)

80.10
63.65
49.45
37.50
27.50

18.15
26.50
37.00
49.80
64.80

4.12 (-)
.
-- . 80.10 , --- . 27.50
.

65

4.13
.
-- . 64.80 , ---
. 18.15 .

4.8.4 -
,

.
.
.
.
?
.

.

.
.
?
, .
66

4.14
/ .
. . 40 . 80 .
. 40 .
. 3800
4200 .
4200
. 4200 .
. 40 . 360 . ?
4200 . 3800
, , . 80 .

, .
, ,
. 4.3
/ . 4.14 .
:
1.

--- .

2.

-- (ITM) ---
(OTM)
67

3.

-- (ITM) .


. ,
, .
4.3
3800
4200 . (.
80) (. 40) (. 40) .
. , . 360 . 4200
,
.

3700
3750
3800
3850
3900
3950
4000
4050
4100
4150
4200
4250
4300

. 3800

0
0
0
+50
+100
+150
+200
+250
+300
+350
+400
+450
+500

. 4200

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
-50
-100

0
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
400
400

/
(.)
-40
-40
-40
+10
+60
+110
+160
+210
+260
+310
+360
+360
+360

4.8.5

.
.
.
68

.
.
?
.
?
.

. ,
.
. ?
,
.
.
. 4.4
/ . 4.15
.
:
1.

--- (OTM) .

2.

-- --- (OTM)

3.

-- (ITM) .


. .
. .

.

.

69

4.15
/ .
. . 150
. 50 . . 100 .
. .
3800 4200
. 4200
. . 400 ( 42003800) .
. 100 , . 300
. .
+100 -300 .

4.4
3800 4200
.
(. 150)
(. 50) . 100 .
. 300 . 4200

70

3700

. 4200 . 3800

0
0
0

3750
3800
3850
3900
3950
4000
4050
4100
4150
4200
4250
4300

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
+50
+100

0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500

0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
400
400

/
(.)
+100
+100
+100
+50
0
50
100
150
200
250
300
300
300

4.9
4.9.1 ( ) (Delta)
.
1 , ( )
(slope) .
0.5 () 1
0.5
50 . 4.16
.
71

4.16 slope


.
= C/S. - , = N(d1) .
.

4.9.2 ( ) (Gamma)

. , . 'S' ,
. ()
.
.

4.9.3 ( ) (Theta)
( ),
. " " ()
.
.
. 365
250 .
72

4.9.4

( ) Vega


.
.
.

4.9.5

( ) Rho

.
.

:
. 15 ,
. 2.40 . 100
. 25 2460 .
?
1. +6000
2. 4500

3. 3000
4. +2500

. . 2.40 .
100 , . 2400 .
, . 2460
. (2460 2400) * 100 .
(1)

. . 15 . 2.40
. 100 . 25
2450 , / ?
1. 7,000
3. +5,000
2. 5,000

4. +7,000
73

. , . 2.40 . 100
, . 2400 . ,
. 2450
. (2450 -2400) * 100 .
(2)

. 15 ,
. 2.40 . 100 .
25 2360 , ?
1. +6000

3. 3000

2. 4000

4. +2500

. , . 2.40 .
100 , . 2400 .
, . 2360
. (2400 2360) * 100
. (2).

. . 15 . 2.40
. 100 . 25
2350 , / ?
7,000

3. +5,000

5,000

4. +7,000

. , . 2.40 . 100
, . 2400 . ,
. 2350
. (2400 --2350) * 100 .
(3).

74

. _________.
1.

3.

2.

4.

. (1).

. .
,
?
1. 10

3.

2. 10

4.

. , 10
( 100 ), .
(2) .

. XYZ . 2.96
XYZ . XYZ . 271 ,
_______________ .
1. . 15,000

3. . 15,000

2. . 25,000

4. . 25,000

. . 2.96 , . 296
[2,96,000/(10*100)].
. (296 271) * 1000 = 25,000 .
(4) .

. ABC 20
. 3,04,000 . ABC . 134 ,
_____________ .
1. . 18,000

3. . 18,000

2. . 36,000

4. . 36,000

. . 3.04 . 152
75

[3,04,000/ (20*100)] .
. (152 134) * 2000 = 36,000 .
(2) .

. PQR . 1000
PQR 1030 . 0.4
?
1. 1.8 %

3. 2.0%

2. 1.3 %

4. 1.1%

. 1030/1000 = 3 % , 0.4 %
2.6 % . 1.3 . (2).

. . 2200 , 2260
. 15 .
2295 . ________ .
1. . 4,000

3. . 2,000

2. . 9,000

4.

. (2295 2260 15) * 100 = 20 * 100 = . 2,000


. (4).

. . 2200 .
2260 . 60
. 2240 . _________
.
1. 7,000

3. 4,000

2. 12,000

4. 6,000

. -- ,
. 60 * 100 = . 6000. (4).

76

- 5
( )

.
.

5.1
, NEAT F&O ( )
,

( ) .
,
.
F&O
.

, .

5.1.1
. ,
, .
1)

: .

.
ID ( ) .
( )
.
.
.
ID / .
ID .
77


.
2)

: NSCCL .
/ ()
.

3)

: ()
, .

.

4)

: -
,
.

78

5.1 NEAT F&O ( )

5.1.2 ( )
NEAT F&O ,
. , ,
. () .

.
( ) ,
. .
()
.
79

5.1.3
F&O () -
. ,
.
1)

:
.

.
.
.

2)

: .

.

3)

: .

.

() .
1)

: TMID ( )

ID ID
( ),
( - ) .
2)

: () TMID ID ID
, / .
() TMID, ID ID ,
, .
() TMID ID ,
.
() TMID, ID ID /
, .
80

3)

:
.

4)

: () ID
.
.
() / ID
/
.

5)

: () ID
. .
() ID ID
.

6)

: .

5.1.4 -

.
1)

` ' .

2)

3)

-
.

4)

5)

6)

7)

.
81

8)

9)

10)

11)

12)

13)

5.1.5

. .

( )

( )

( )


. .

82

5.2 : NEAT F & O / /

( )

:
() .
.

( IOC) : IOC

.
. : .
.

83

- :

.
( ) . 1027
( ) . 1030
. 1023 . 1027
.
1030
.
.

:
:
. (
. .

: -
.

: -
.

PRO : PRO .

Cli: Cli .

5.2
5.2.1
:


84

()

,

.
.
, .

.
. .
.
( ) .
, .
.

5.2.2
(MBP) (PT),
(OO), (AL), (SQ), (OS), (MM),
(MI), , , ,
. /
. (MBP) (MI)
.

85

1.

2.

(MBP) : ()

.
. [F6] .

.

(MI) : [F11] .



. ( ,
, , , (),
, .
, , , ,
. ,
.
, , ,

.
.

5.2.3

() ( ) .
``Pro'' `Cli' .
`Cli' .
` ' .

( ) .
.

.

86

5.2.4 / :
NEAT F&O . 5.3
/ .
.
`' () .
.

5.2.5
NSE
. 5.4 .

.
.
.
.

87

5.3 /

5.3
F&O :
1.
2.
3.
4.

88

5.4

5.3.1
NSE (Nifty), (CNX IT), (BANK Nifty),
(CNX Nifty Junior), 100 (CNX 100), 50 (Nifty
Midcap 50) 50 (Mini Nifty 50) , ,
. .

.
. 5.5

.
.
89


(NIFTY)

. .

( ).
,
.
: 100 .
2000 . 2,00,000 .
0.05 .
. 5 (0.05 * 100 )
.
5.1 .
5.5

.
, .

.

90

5.3.2
,
. ,
.
4-1-4 3 X 9 X 2 54
. . DATE
EXPIRY MONTH YEAR CALL/PUT AMERICAN/EUROPEAN STRIKE.
. 30 , 2005 2040
`30 June 2005 2040 CE'
.
( 28 June 2005 2004 CE)
.
.
. 0.05
. 5.2
.
5.1 :

(S&P CNX Nifty)

.

NFUTTDX NIFTY

50
( . 2 )

. 0.05




, ( ), ( )
( ) .

.
91


()

()

-- +1


.

5.2 :

(S&P CNX Nifty)

.

NOPTIDX NIFTY

50 ( .2 )

. 0.05




, ( ), (
) ( ) .

.


()

()
+1


. 10



.

92



. 5.3 5.4
.
,
.
2000
2040, 2030, 2010, 2000, 1990, 1980, 1970, 1960 .
4000
10 4-1-4 .
2020 4-1-4 , 2050
2060 .
1980 4-1-4
1940 1950 .

5.3

.50
> .50 - .250
> .250 - .500
> .500 - .1000
> .1000 - .2500
> .2500

2.5
5
10
20
30
50
93



(ITM-ATM-OTM)
3-1-3
3-1-3
3-1-3
3-1-3
3-1-3
3-1-3

5.4

2000
2001 4000
4001 6000
>6000

25
50
50
50



(ITM-ATM-OTM)
4-1-4
4-1-4
5-1-5
6-1-6

5.3.3
, 2001 . + 1
. ( )
, .
. 5.5
.
5.5 :


.
N FUTSTK
( . 2 )
. 0.05


, ( ), ( )
( ) .

.
94


()
()



-- +1


.

5.3.4
2001 .
.
( )
.
. ( )
. -- , -- -- .
5.6 .
5.6 :

N OPTSTK.____

. 0.05

( . 2 )

95


, ( ), (
) ( ) .

.


()

()

+1
+3

()

: 2008
. . 1 , 2008
( ) .


. . 3 , 2008
.


.

5.4
5.4.1


500
96

- . 1
.
(
) .

. 50 .
( )


.
-


( ) 20 .

()
. 500
.

5.4.2
80
() .

.

97

.
.

5.4.3
:1.

2.



(
) .
)

( )
.

:
. 1000 ;


,
( )


(
) .



.
)


, .


.

.
98

5.5
NSE F&O
2.5
.
[( ) x )] 2.5 . F&O
( )
. 1 0.002 . 1
. . -
0.05
. (
) . .
1 . 10 (0.0001%) F&O
.

:
. _________
.
1.

3.

2.

4.

. ,
.
(1).

. NSE F&O
.
1.

3.

2.

4.

. NSE F&O , ,
.
(4).

99

. NSE F&O _____


.
1.

3.

2.

4.

. NSE ,
. (1).

. NSE F&O
_________
.
1.

1.5%

3.

2.0%

2.

1.0%

4.

2.5%

. (4).

. _________ .
1.

3.

2.

4.

. .
(2).

. NEAT- F&O _________ .


1. ( )

3.

( )

2. ( )

4.

. NEAT F&O ( ) .
(1).

. NSE NEAT F&O _________ .


1.

3.

2.

4.

100

.
( ).
(2).

. 26 2250 . _________
.
1.

. 225,000

3.

. 450,000

2.

. 250,000

4.

. 200,000

. 100 . 2250
. 2,25,000 . (1).

. _________ .
1.

3.

2.

4.

. .
(2).

. _________ .
1.

3.

2.

4.


.
. .
(4).

101

- 6

. (NSCCL),
(F&O) ( ) . F&O

6.1
F&O NSCCL
.

6.1.1
F&O , ,
.
, -- ,
(TM) .
, .
() . -- ,
,
.

6.1.2
. F&O
.
:
1.
102

2.
3.
6.1
F&O .
:

200@1000 400@1010

6.2 /
F&O
:

(-0)

(-C)

A
B

400@1109 200@1000

(-0)

(-C)

600@1100 200@1099

6.2
(SC/TCCM/PCM)
. ()
. CM TM
. TM
103

() (
) . TM
.
Pro/Cli .
( ) .
(
) (TM)

.
6.1 6.4
() = 200 400 200
. `' = (O) (C) = 400 200 = 200
, 200 . `' =
(O) (C) = 600 200 = 400 , 400
.
200 (
) 600 ( ( ) =
800 .
200 .
200 .
400 . `'
200 . `'
200 . `' 400 .
`' 400 . `'
200 .
`' 600 .
(CM) ( )
400 + 400 + 600 = 1400 .
(CM) ,
- (TM) .

104

6.3

.

200@1000

()

400@1010

6.4

. .


A
B

400@1109 200@1000 600@1100 400@1099

6.3
.
. / ( )
. .
( )
. , .
(CM) /
--,
.

105

6.5
CM
TM

3000 1000 2000

4000 2000 2000

ABC

4000 2000 2000

PQR

2000 3000 (1000) 2000 1000 1000

1000 2000 (1000) 1000 2000

6000 5000 +2000 5000 2000 +3000

5000 4000 +2000

-1000

6000 7000 2000

-1000

6.3.1
, -- (MTM) ,
,
.

MTM

-- . /
.
1.

2.

3.

()
.

6.6 MTM .
105 .
106

-- (MTM) ,
, MTM . - . (TM)
MTM
(CM) .

. -- -
- .

:

:
F ()
S
r ( ) (MIBOR)
T
e 2.71828

. .
6.6 MTM
MTM .
( . 100)
( . 105) .
MTM . 500 .
MTM . 200
. 100 100 . 102 .
. 200 .
. 500 MTM
. MTM . 1200 .
107

100@100
105

MTM
500

200@100
100@102

102

200

100@100

105

500

( )

1200


NSCCL
CM
. /
(CM)
.


. NSE F&O
.
NSE /
. / NSE
.

6.3.2 ()
, ,
,
.
108


.
.


.


() ,
()
? .
() .
(
.)
.

.
--
. ()
.
( ,
)
. (CM)
()
.

( )
-- .

.
--

.
109

( )
()
. NSE .
-- .
.

. NSCCL --
.
. -- TM/CM
NSCCL .
TM
-- .
. TM
- ,
.
NSCCL .
NSCCL
. NEAT F&O NSCCL
. /TM
-- .

.
( )

. (
, .)
( ) . NSCCL ,
.
.
NSCCL
. TM
NSCCL (CM)
.
110


--

. ( .)
, ,
-- ( )
. (
) --
NSCCL .
( ) (
) .
,
,

.
. - .
:
=
=

. NSCCL
(T + 2) .
.

NSCCL TM / / ,
(CM)
. ()
(CP) . CP CM NSCCL
. NSCCL CP CP .
TM CP
111

CP . CP
CM . ( , TM
CM ) NSE
() . CP CM
TM
(TM) (CM) . CP CM
CM
. FII ( )

. FII F&O
NSCCL
(CP) . CP NSCCL
F&O . FII
FD / (CP)
.

6.4

() .
- (//
) .
-- (ITM), -- (ATM) --- (OTM)
.
.
()
. , , ,
/-/ , , (),
/ , (SPNs)
.
.
- (
)
. /
,
.
112

1.

2.

()

3.

/ ()

,
. (
), .

6.5
NSCCL F&O ,
:
1.

.
(, ) .

2.

NSCCL CM
( ) . /
() . SPAN
-- (VaR) .
(CM) (TM) .

3.

( )
-- . T+1
.

4.

NSCCL CM
. CM ( )
() .
CM NSCCL
CM, NSCCL -- (MTM)
CM , (TM)
.
113

5.

CM (TM)
.
(CM) (TM)
( ) .
NSCCL

.

6.

,
. CM
CM
.

7.

F&O
.
(PRISM) . PRISM, SEBI
(SPAN Cr) )
.

6.5.1

NSCCL-SPAN

NSCCL-SPAN
.
,
--- (-)
.
99 VaR . SPAN
.
:
1.
2.
3. --( )
114

4.
5.

. SPAN
,
/ .
. SPAN NSCCL .
( ) .
SPAN
. SPAN

. , NSCCL
. SPAN
:
.

6.5.2

F&O :
: F&O NSCCL
(CM) / (TM)
.
(UPFront) . NSCCL NSE SPAN
.

.
.
:
.
.
115

:
.


.
(
) .
: NSCCL
.
NSCCL
.

6.6
.
.

.
.
NSCCL
.
.
- PRISM ( )
, ( ) .

/ .
NSCCL, SPAN (
) , .

6.6.1 SPAN
SPAN
. .
116

, -

.
( ) SPAN

.

:
1.
2. ( )
3.

. SPAN

16 () .
.
.


. ()
, , 11-00 12-30 ,
2-00 .

6.6.2

SPAN

SPAN ( ) NSCCL .
(risk arrays) .
SPAN
. SPAN

.
117

. SPAN

: .

SPAN

(
).


.
.

. ,
.

SPAN ,
:
1.

2.

SPAN :
1.

2.

6.7 16 . +1
118

-1 .
6.7


1
0
+1
2
0
-1
3
+1/3
+1
4
+1/3
-1
5
-1/3
+1
6
-1/3
-1
7
+2/3
+1
8
+2/3
-1
9
-2/3
+1
10
-2/3
-1
11
+1
+1
12
+1
-1
13
-1
+1
14
-1
-1
15
+2
0
16
-2
0

100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
100
35
35

()

. t , t t-1 (
t 1 ) t rt .

0.94 .
SPAN

.
.
119


, SPAN

.
( ) . SPAN

.
( ) .
----
.
.
--- ,
.
( 15 16)
, .
,
35 .
SPAN 16
, 16 .
`` '' .

,
:


. .
,
.
SPAN
,

SPAN
120

( ).
,
.
SPAN
.
. SPAN
.

. 100 100
100 100

.
.
.

0.5
.

- --
.
--
. ----
SPAN , NSCCL

.
.
, . 50 .
20 , . 1000
, .
500 .
121


()
.
7.5 .

.

(
)
.
.

. - .

( +1 )
,
.
.
- +1
.

6.6.3
SPAN
:
1.

2.


. .
122

3.

SPAN SPAN
, - .

4.

= SPAN +
.

. _________ .
1.

3.

2.

()

4.

. (3).

. ?
1.

-- (ITM)

3.

-- (OTM)

2.

-- (ATM)

4. --

. (1).

. _________ .
1.

3.

2.

4.

. (3).

123

. .
1210 3000 1220 2400
. 1220
. . 100
_________ .
1.

. 60,000

3. . 3,00,000

2.

. 30,000

4. . 5,40,000

. (1).

. 1060 800 1055 400


?
1. 1250

3.

450

2. 800

4.

400

. (4).

. 1040 800 1045 600


1035 -- (MTM)
.
1. - 4000
2. - 6000

3.
4.

+ 6000
+ 2000

. (4).

. 1040 600 1030 400


1030 (MTM)
?
1.

+ . 7,200

3.

- . 6,000

2.

+ . 8,000

4.

+ . 6,000

124

. . 6,000
.
(3).

. . 1200
1600 1220 1200 .
1221 .
?
1.

2700

3.

1500

2. 1200
. (4).

4.

400

.

: 1260 800 1255
1000 , 1260 1200 .
1.

900

3.

800

2.

1000

4.

2700

. 800 800 . 1000


1200 200 .
1000 (800+200) .
(2).

. . . 3940 , .
3898.60 . . 3800 .
3000 .
2000 . 3900 . 110
.
?
1.
2.

. 3,44,200 -
. 6,40,000 -

3.
4.
125

3,44,200 -
95,800 -

. 3000 . 1,24,200
[3000 * ( 3940 3898.60)]. .
2,20,000 . . 3,44,200
.
(3).

. 1 . . 20 . 200
400 . . . 240 ,
. 1 ?
1.

. 16,000 -

3.

. 8000 -

2.

. 8000 -

4.

. 16,000 -

. 400 , . 8000 .
. 16,000 [400 * (240 200)] .
. 8000 .
(2).

. _________
.
1.

(TIMS)

3.

2.

(SPAN)

4.

(PRISM)

. (2).

. _________
.
1.

(TIMS)

3.

2.

(SPAN)

4.

(PRISM)

126

. (4).

. SPAN
/
.
1.
2. ( )
. (2).

3.
4.

. SPAN _________ .
1.

3.

2.

4.

. (1)

127

7

(), ,
- .

7.1 () , 1956
()
.
. () 2() `'
.
1. , , ,
, , .
2.
3.
.
4.
5. .
6. .
`' :
, , ,
.
()
.
128

18
:
.

.

7.2 , 1992
,

() .

.
. :
.
, - .
.
.
, ,
, ,
.
() , 1956
.

129

7.3
. . .
24 . 11 , 1998

.
()
. () `'
.
1. . .
(), 1956 4
. /
/ 40
.
.
2. 50 .
3.
. . .
.
4.
/ . /
.
5. / .
.
/ . 300
. .
+
.
()


130

()
()
()
()
()
()
()
()



( )



()
30

6. .
.
7. ,
/ .
8. . . ` ' ( )
.
.

.
9. ,
.

7.3.1


.
.
, , , .

.

131

7.1

( . )

100

200


(IFSD) 2

125

275


(CSD) 3

25

25

1:

, TM-CM and PCM


. 3 .

2 3 : (SCM, TM-CM) . 25 .

. 2 IFSD . 8 CSD .

7.2

( . )


NSE /SEBI
/



NSE /SEBI
/

300

300


(IFSD)

25

34


(CSD)

25

50

2.5

: PCM . 2
IFSD . 8 CSD .

132

7.3.2
7.1
7.2
.
CM F&O CM, WDM F&O .
CM F&O .
.
.

7.3.3 /

()
. , .
()
.

.
,
. ,
NEAT .
.

7.3.4
, ,
.

SEBI

133


:1. :

15 . 500
.
.
2. :

15 . 500 ,
.
.
3. :
. 500 (MWPL)

MWPL 20 . 300 ,
MWPL 10 . 150
, .
. 500 ( MWPL)

MWPL 20 MWPL 20
. 50 , .

, .


( )
( ) ,
.
134



( )
20 .
.
.

95
. /

.


.
( )

.
,
.
80

. ,

.
.

FII :
1. FII
. 500
15 .
135


.
2. FII
, FII
.
.
FII
:
1. ( , )
FII ( ).
2. ( , ) FII
, ,
( ).
FII , ,
()
.
FII .
.

(FII)
. , ,
.
FII
FII .
:
1.

:
)


. 500
15 , .
136

)
2.

3.

4.

:
)


. 500
15 ,
.

:

.
)

( , )
( ).

( , )
, ,
( ).


:
)

. 500 (MWPL)

MWPL 20 . 300 ,
MWPL 10 . 150
, .

. 500
,
MWPL 20 MWPL
20 . 50 , .
137

5.

7.3.5

:
FII -
. /
:
)



( )

( ) .



,
15 ,

( ) ()
/ .
/
,

.

/ ( )
,
, .

138

7.4
(, , , , , )
:

-
. --, -- - .
.
(
)
.
, , ,
/ .
, .
,
. , ,
/, , (), (),
, ,
.
.
,
:

: (
)
.

/ : /
.

() :
.
139

,
.

: - : ; : ( + )/

: - : ; /

: - :
*
*
*
*

:
:
:
: ( * ) + * ( + ) /( + )

/ / : ; : * (
+ ) /


( ) .
.
1. .
2. .
3.
.
4. .
1 4

,
.


140

. () .

.

7.5
7.5.1
()

. , ,

.
,
: .
1. / : /
/ /

.
2. :

.
3. :
.
4. : /
.

141

5. :

.
6. / :
.
.
7. :

.
8. :
.
9. :
( )
.
10. :
/ -
.
11. :
.
12. : /
.


- /
/
. /
.
. /

142

.

. /

.

.


-- / .

--
.
-- /
/ .
--
. / --
/ --
/ . ``
'' .


--
/ .
/
. ()
(--
)
. `` '' /
`` '' /
`` '' / .
(--
)
143

. --
,

. , ,

.


- .
, /

. / --
/ - / .
,
, , .
.
-
() / .


( ) .

()

. .

--
. , --
. .
,

.
144



, /
.

- -
.
,

.

7.5.2

/ /

.

.


/ .
` /
' . ` '
. / .
. `
' ` ' .
/ `
' ` ' .

145

/
/ /
` ' `
' / .
/ / / .
, / ` '
. ` '


` ' ` '
` ' ` ' .
/ ,
. `
' `
' . `
' ` ' ` '
.
/
.
`` '' ``
'' -
.

`` ''
.
` ' `
'
/
/ .

146


/ `
' ` '
( ) .
/ ()/
,
. /
` ' `
' .
/ ()/
,
.

, ` ' `
'
.
( )

.
.
,
( ) .

.
.
/
, / /
. /,
/
/ ,
/
. /
/ .
,
.
147

7.6
7.6.1 /
2005-06
.
43(5) , , ,


.

() .

() .
( ) .

. .
, 2005 43(5) ,
.

.
.
.
.
1961 .

7.6.2

(. 2), 2004
/
() .
, 2008 . 1 , 2008
.
148

()

0.017%

()

0.125%

()

0.017%

. XYZ LTD. ( : 1000) 29 ,


2005 . 300 .
. 290
.
1.

= . 3,00,000

2.

0.017 .
3,00,000 * 0.017% = . 51 .

:
.


. , 1992
.
1.

3.

2. 4.
. 4.

. __________ .
1. . .
2. ..
. 1.

3.
4.

149

. .

. 400 200
. __________ .
1.

200

3.

400

2.

200

4.

400

. 1.

. __________
.
1.

100

3.

75

2.

50

4.

25

. 2.

. / __________
.
1.

.300

3.

.500

2.

.250

4.

. 1.

. NSE F&O ?
1.

3.

2.

4.

. 4.

150

. F&O / ( )
.
1.

()

3.

2.

4.

(NCFM)

. 4.

. ?
1. ( )1956 3. () ,1947
2. , 1992

4. , 1956

. 1.

. ________ .
1.

2.

. 1.

: () __________
.
1. ( )

2. ( )

. 1.

. F&O _______
__________ .
1.

.3 , 50 .

3.

.3 , 80

2.

.5 , 50 .

4.

.5 , 10 .

. 1.

151

. __________ .
1.

.35

3.

.80

2.

.50

4.

.20

. 2.

. _________ .
1.

` -
'

3.

` -
'

2.

` -

4.


'

. 1.

152

/
/
.

1.

Derivatives FAQ by Ajay Shah and Susan Thomas

2.

Escape to the futures by Leo Melamed

3.

Futures and options by Hans R.Stoll and Robert E. Whaley

4.

Futures and options in risk management by Terry J. Watsham

5.

Futures, options and swaps by Robert W. Kolb

6.

Indian Securities Market Review, National Stock Exchange

7.

Introduction to futures and options markets by John Kolb

8.

NSENEWS, National Stock Exchange

9.

Options and financial future: Valuation and uses by David A. Dubofsky

10. Regulatory framework for financial derivatives in India by Dr. L. C. Gupta Committee
11. Risk containment in the derivatives market by Prof. J. R. Varma group
12. Rubinstein on derivatives by Mark Rubinstein
13. Rules, regulations and byelaws, (F &O segment) of NSE & NSCCL
14. Understanding futures markets by Robert W. Kolb
15. http://www.derivativesindia.com
16. http://www.derivatives-r-us.com
17. http://www.igidr.ac.in./~ajayshah
18. http://www.mof.nic.in
19. http://www.nseindia.com
20. http://www.rediff/money/derivatives
21. http://www.sebi.gov.in
153


()
1) _______ . [1 ]
()
()
()
()
()
2) . 75 . . 80 . 6
. ( ) ?
[1 ]
() . 1
() . 5
() . 2
() . 4
()
3) _________ .

[1 ]

()
()
()
()
()
4) _______ . [1 ]
()
()
()
()
()
154

5) _________ ?

[1 ]

()
()
()
()
()
6) , ______________ .

[3 ]

()
() ( )
()
()
()
7) ___________________
?
[2 ]
() ( )
() ( )
()
() --
()
8) 1.0 40 . 15
. 4,200
.
?
[2 ]
() 4,870
() 4,840
() 3,570
()
()

155

9) 2.50 ,
, ___________ .
[1 ]
()
()
()
()
()
10) 1 . 800 . 882
. 25 , . . 884
. 1
( ) ?
[2 ]
() .18,300 -
() .18,300 -
() .13,800 -
() .18,400 -
()
11) +1 ___________ .

[2 ]

()
()
()
() --
()
12) , ____________
.
[3 ]
() (NEAT)
()
()
()
()

156

13) ________________
.
[3 ]
()
()
()
()
()
14) ______________
()
()
()
()
()
15) _________ .
[3 ]
()
()
()
()
()
16) ____________
.
[2 ]
()
()
()
()
()
17) ______ .
()
()
157

[1 ]

()
()
()
18) ___________ ` ' . [1 ]
()
()
()
()
()
19) ________
.
[1 ]
()
()
()
()
()
20) _______.

[3 ]

() .
() .
.

()
21) __________ ( ) .
[2 ]
() --
() --
() -- --
() --
()
158

22) ?

[2 ]

()
()
()
()
()
23) (- )
___________ .
[2 ]
()
()
()
()
()
24) ___________ .

[1 ]

()
()
()
()
()
25) _______ .
() --
() --
() ---
()
()

159

[1 ]

26) 1 _______ .

[2 ]

()
() 50
() 50
()
()
27) __________
.
[1 ]
()
()
()
() -
()
28) . 30
0.05 . 4000
. _______ .
[1 ]
() 3,998
() 3,995
() 3,999.50
() 3,995.50
()
29) ________ - .
()
()
()
()
()
160

[1 ]

30) 1 600 . 1,403 . 30


. . 1,453 .
1 (
) ?
[2 ]
() . 21,600 -
() . 15,000 -
() . 13,400 -
() . 12,000 -
()
31) ___________
.
[2 ]
()
()
()
()
()
32) . . ( : 1000) (
29 ) . 300 . . 290 , _________
.
[1 ]
()
(b)
()
()
()
33) . 4,176 . 18 .
(- ) ?
[1 ]
() . 4194
() . 4196
161

() . 4158
() . 4162
()
34) ?

[3 ]

()
()
() - -
()
()
35)
() ?
[1 ]
()
()
()
()
()
36) ____.

[2 ]

() .
() .
() -- .
() .
()
37) .
_____ .
[3 ]
()
()
()
()
()
162

38) _____________.

[1 ]

()
()
()
()
()
39) . .1,000 () 10
. ( ) ?
[2 ]
() 1,082.80
() 1008.35
() 1,085.15
() 1,099.40
()
40) . 43 . 1620 800
. 25 ( ) .1653
. 1655 .
? ?
[2 ]
() . .19,800 -
() - -
() . .18,900 -
() . .19,800 -
()
41)
?
[1 ]
() .
() .
() .
()
()
163

42) . 20 . 4,153 21 . 4,150


. 8,000 . 21
. 5,000 . 4,145 . 30
. 21 / ?[2 ]
() .1,32,000 -
() .1,72,000 -
() .1,74,000 -
() .1,32,000 -
()
43) 1,000
. 55,000 . . 1,10,000
, . ____ .
[1 ]
() 2,110
() 2,350
() 2,250
() 2,000
()
44) () _________ () .

[1 ]

() 50
() 500
()
()
()
45) 12% , `' ______
.
[1 ]
() 0.1133
() 0.1398
() 1.1
() .
()
164

46) ` '
________ .
[1 ]
()
()
()
()
()
47) ___________.

[1 ]

() ,
() ,
() ,
() ,
()
48) ?

[3 ]

() ` '
()
()
()
()
49) (), _______ .
()
()
()
()
()

165

[2 ]

50) _____________.

[3 ]

()
()
()
()
()
51) . 10 - .
. 3,96,000 . . . 410
. _________. ( = 100)
[1 ]
() . 7,000 .
() . 7,000 .
() . 14,000 .
() . 14,000 .
()
52) ________________ `' .
() , / / .
() .
()
()
()

[1 ]

53) - ___________ .

[1 ]

() ()
() ()
() ()
() ()
()

166

54) , _______
.
[2 ]
() ()
()
() ()
() .
()
55) ________ .

[2 ]

()
()
()
()
()
56) . ________. [2 ]
()
()
()
()
()
57) ______________ ,
.
[1 ]
() -
()
()
()
()
167

58) ______ .

[2 ]

()
()
()
()
()
59) ___________ .

[2 ]

()
()
()
()
()
60) __________ .

[1 ]

()
()
()
() .
()

168

Answers :
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()

21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40

()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()

169

41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()

You might also like