Bertolt Brecht Balade Gjermane PDF

Bertolt Breht
BALAD GJERMANE
RILINDJA
Redaksia e botimeve
Prishtin 1983
GJERMANIA
Le t flasin t tjert pr turpin e tyre,
un flas pr timin.
O Gjermani, ti nn e zbet! Si rri aq e njollosur
mes popujsh?
Ndr t njollosurit
ti bie n sy.
Nga bijt e tu ai m i varfri shtrihet i vrar.
Kur kish uri t madhe, ah, bijt e tu t tjer
e ngritn dorn kundr tij. Kjo dihet nga t gjith.
Edhe me ato duar t ngritura,
ah, kundr vllait t tyre t ngritura, tunden e shkunden tani
pa turp prpara teje
edhe t qeshin n fytyr.
Edhe kjo dihet.
5
N shtpin tnde
vetm gnjeshtra irret fort,
Por e vrteta
duhet t hesht.
A s'sht kshtu?
Prse prreth t lavdrojn shtypsit, kur
t shtypurit t fajsojn?
T shfrytzuarit
t tregojn me gisht, kurse
3
shfrytzuesit e lvdojn at sistem

q u shpik n shtpin tnde!
Edhe ndrkaq t gjith shohin
se si e fsheh ti ipin e fustanit,
q sht i gjakosur
me gjak t m t mirit
nga bijt e tu.
Duke i dgjuar fjalimet
q dalin nga shtpia jote,
bota qeshin.
Por ai q t sheh, shpejt thikn e rrmben,
si bn kur has ndonj kusar.
o Gjermani, ti nn e zbet!
Si t paskan katandisur bijt e tu,
q t qndrosh mes Popujsh
si dordolec ose si tmerr!
1933
Balada
KNGA E NJE NENE GJERMANE
Kt kmish bojkafe
dhe kto izme t'i kam falur:
Sikur ta dija far di sot, o bir,
m mir veten kisha varur.
Kur pash dorn tnde, bir, tek prshndet' Hitlerin,
s'e dija q nuk kish shptim oh, m pr ty t mjerin.
Dgjova tek po flisje, bir,
pr nj brezni heronjsh mbi dhe, e nuk e dija, nuk e shihja:
q ti xhelat i tyre qe.
T pash tek marshoje, bir, prapa Hitlerit tnd,
dhe nuk e dija q kush shkon me t
s'kthehet kurr m n kt vnd.
M the o bir se Gjermania
Do prtrihej si perri
Un se dija q do bhej
Ve gjak e gur e hi
T pash me at kmish
edhe t lash' t lir,
se nuk e dija q do bhej qefini yrt, o bir.
1942
LEGJENDA E USHTARIT T VDEKUR

l.
Pranver e katrt se na sosi
Por paqja s'desh t vinte,
Aher ushtari shpejt vendosi
Si nj hero t binte.
2.
Por me q lufta s'kish mbaruar
Kejzerit1) s'i plqeu hi
Q'ushtar i tij na ish nxituar:
Q para kohe hori vdiq.
3.
Afroi dhe vera pak nga pak,
I qet flinte dhe ushtari Por komisioni ushtarak
Ja befi nj nat tek varri.
1) Kaiser, gjerm. perandor. - Sh. i p.
4.
Ndr varre at nat
Dhe mjekun kishin shpn Pastaj u nxuar shpejt me shat e me lopat
Ushtari q kish rn.
5.
Ushtarin mjeku mir e pa:
N rregull fare qnka miku,
M duket se ish qerrata
E desh t fshihej nga rreziku!
6.
E morn pra ushtarn' e shkret
E bukur nata qe.
Po mos t mbaje ndo'j helmet
I shihje yjet mbi atdhe.
7.
Pastaj i hodhn ca raki
Kufoms s krymbosur,
I varn nga nj motr n do krah t tij
Edhe nj grua gjysm t -marrosur.
2) Motra, motra sanitare, murgesha. Sh. i p.
8.
Dhe pse ushtari binte er
Nj prift ecte n ball e lutej,
Temjan i hidhte hera-her
Q afsh i krms krejt t dukej,
9.
Muzika loste e trbuar
7
Nj marsh gjith guxim,

Ushtari, si e kish msuar,
E shtrinte hapin posi trim.
10.
Me shtrngim dore t ngadalt
E mbajn motrat mos tu bjer,
Se po t'u shkiste ca n balt
Do i mirrte lumi q t tr.
11.
E mbi qefin t tij i vun
Ca ngjyra kuq-bardh-zi
Ish fort me vnd kjo pun:
Gjoja tregonte pastrti!
12
Dhe nj zotni n ball ecte krekosur, , .
Veshur me frak, i ngrir:
Tamam gjerman i vendosur
Ta kryente detyrn mir!
13.
Kshtu ata me tra-la-la
Vazhduan udhn' e gjat,
Edhe ushtari bashk' me 'ta
Nj flok dbore n shtrngat ...
14.
E lehnin qent' - e macet pas
Me mjaullim plot maras
Kundr do gjje q'ish frngjishte,
Se turp m t'madh nuk kishte!
15.
E kur pastaj mes fshatrash kalonin,
Derdheshin rrugve plot gra,
Hnza ndritte, pemt nderonin T gjith irreshin: hurra!
16.
E tra-la-la! E mirupafshim!
E gra e prift e qen - varg i pasosur,
E n'mes ushtar i vdekur, i varrosur,
Si nj majmun i rrumbullosur.
17.
Kshtu kur fshatrave na bridhnin
Askush ushtarin nuk e pa Se rrotull tij t tjer valle hidhnin
Me tra-la-la! edhe hurra!
18.
Aq fort rreth tij krcenin,
Sa q askush s'e pa.
Vetm nga lart mund ta vrenin,
9
Por lart ve yje ka.

19.
Por yjet s'jan t amshuar,
Dikur agimi shkrep e zbardhllon,
Vese ushtari, si e ka msuar,
Drejt vdekjes s heroit shkon.
KAMPI I SONENBURGUT
1
N kamp t Sonenburgut,
Plot me gjerman,
T mbyllurit dhe rojet
T dobt jan.
2
T'uriturit e jashtm
T brendshmit i prgjojn
Q t mos ngrehin krye
Dh'uris t'i shptojn.
3
Ata jan' armatosur
Me shkop e pistolet
Dhe me to ven i marrin
T'uriturit e shkret.
10
4
Kur e shikojn Hitlerin,
Si mur qndrojn,
I ngrehin kraht dhe
Duart tregojn:
5
T'i Shoh dit e nat
Pas vllezrve tek jan,
Po duart e prgjakshme
T zbrazta i kan.
6
T qen m t mnur,
Nga prangat do ta nxirrnin
Sakaq t dobtin dhe
T majmin do ta mirrnin!
7
Kshtu ky kamp n Sonenburg
M kot s'do rrinte,
Kur i majmi t dobtit
izmet t'ja fshinte.
11
BALADA E VEJUSHAVE OSEGE*)

1.
Vejushat osege me jet e shpirt t nxir
n Prag na erdhn dhe pyetn:
'do t bni pr foshnjat tona, o njerz t mir?
Se gj s'kan ngrn e fare kan ngrir,
dhe etrit e tyre n gropat tuaja u mbytn!
't'u bjm, than zotrinjt e Prags,
't'u bjm ne vejushave osege?
2.
takuan polict, q iu grmushn.
Se gj s'kan ngrn e fare kan ngrir!
Dhe shpejt polict pushkt na i mbushn.
Ja, kt, than zotrinjt polic,
kt do ta bjm pr vejushat osege .
3.
gjer n parlament u ngjitn prpjet.
Ata kan uri e fare kan ngrir!
Aher nj fjalim na mbajtn zotrinjt deputet.
Kaq, than zotrinjt deputet,
kaq mund t bjm pr vejushat osege.
12
4.
n rrug na mbetn gjer n agim.
Dikush n Prag duhet t na bj nj t mir!
Por meq ish nj dit nntori e ngrir,
dbora ra me plot trbim e pa pushim.
Ja, kt, than flokt e dbors.
ja, kt mund t bjm pr vejushat osege.
1934
*) 120 gra dhe 80 fmij t minatorve, q u vran n minierat "Nelson" t
Osegs (ekosllovaki) erdhn n Prag dhe krkuan nga parlamenti t drejtat e
tyre.
DHE 'MORI GRUAJA E USHTARIT?

Dhe 'mori gruaja e ushtarit
Nga kryeqyteti i vjetr i Prags?
Nga Praga, ajo mori kpuct me taka.
Nj t' fala edhe kpuct me taka
Kto mori ajo nga qyteti i Prags.
Nga Varshava n breg t Vaihsels?
Nga Varshava ajo mori kmishn e linjt
Me kaq lara e t huaj, nj kmish polake!
Kt mori ajo nga bregu i Vaihsels.
13

Nga Osloja mbi ngushticn?
Nga Osloja ajo mori jakn e gzoft.
Mbase i plqen jaka e gzoft!
Kt mori ajo nga Osloja mbi ngushticn.
Nga i pasuri Roterdam?
Nga Roterdami mori kapelen.
Dhe i rrinte mir asaj kapela holandeze,
At mori ajo nga Roterdami.
Dhe 'mori gruaja e ushtarit,
Nga Brukseli n'vendin belg?
Nga Brukseli, ajo mori hojat e udime;
Ah, kto t'i kesh, kaq hoja t udime!
Ato i mori ajo nga vendi belg.
Nga qyteti i Drits Paris?
Nga Parisi ajo mori fustanin e mndafsht.
Pr smirn e fqinjs fustanin e mndafsht,
Kt mori ajo nga Parisi.
Nga Tripoli i Libis?
Nga Tripoli ajo mori zinxhirkn,
14
Hajmalikn me zinxhir t bakrt,

Kt, mori ajo nga Tripoli.
Dhe mori gruaja e ushtarit
Nga Rusia e gjer?
Nga Rusia, ajo mori velin e vejushs,
Pr festn e vdekjes velin e vejushs,
Kt mori ajo nga Rusia.
DHE 'I ERDHI GRUAS S USHTARIT?
Dhe 'i erdhi gruas s ushtarit
Nga qytet i vjetr Praga?
Q'andej i erdhn kpuc' me taka,
Prshndetje - kpuc' me taka,
Kto mori q nga Praga!
Nga Varshava mbi Vistul?
Q'andej i erdhi e bukura kmish,
Ngjyra-ngjyra polakja kmish
Nga Varshava mbi Vistul!
Nga Osloja mbi Zund?
Nga Osloja i erdhi nj pelie,
I plqeft aj o pelie
Nga Osloja mbi Zund!
15

Nga Roterdami i pasur shum?
Q'andej i erdhi nj kapele,
Sa mir i rrin ajo kapele
Nga Roterdami i pasur shum!
Nga Brukseli n Belgjik?
Nga Brukseli i erdhn tantelet
Sa do prkdhelet me tantelet
Nga Brukseli n Belgjik!
Nga i ndritshmi Paris?
Q'andej i erdhi fustan mndafshi krejt i ri,
'u mbush fqinja me zili pr at' fustan t ri
Nga i ndritshmi Paris!
Nga Tripoli libian?
Q'andej i erdhi nj zinxhir bakri,
Magjikja nusk me zinxhir bakri
Nga Tripoli libian!
Nga i madhi vnd, Rusia?
Q'andej i erdhi e zeza vello,
16
Pr t'zezn dit e zeza vello

Nga i madhi vnd, Rusia!
VRASSJA E FMIJS, MARIE FARRAR
1
Mari Farrar, e lindur n korrik,
E mitur*) rakitike, pa njeri,
Gjer sot, demek, pa ndonj nam t lik,
Na pasksh vrar vet nj fmij
Ajo na thot, se n t dytin muaj
S bashku me nj grua u prpoq
Ta duk shpejt disi at' trup t huaj.
por dot nuk bri gj - vetm se hoq .
Por ju, ju lutem shum, mos merrni fort inat,
Sepse pr ndihm ka nevoj' do qenie e ngrat.
2
por megjithat, thot ajo, pagoi
Parat shpejt, edhe me shpres' t re
Me shpirto e piper prap e provoi,
Belin shtrngoi, por pat ve diare.
Dhe trupi fort i dhmbi dhe iu njt,

E sidomos m shum' kur lante pjata.
Pastaj ajo iu lut Maris s Shnjt',
Sepse fmij qe edhe vet, e ngrata.
17
Por ju, ju lutem shum, mos merrni fort inat.

3
Por, me sa duket, lutjet nuk zun' vnd.
E kur u trash dhe pak, si kurr' m par
N mesh filluan t'i merreshin mnt
E t djersitej dhe atje n'altar.
Porse ajo e fshehu kt gjendje
Edhe kur pa q s'kishte m shptim.
Kjo u b, sepse askujt s'i shkoi n mndje
Q'ajo, aq e shmtuar ra n'gabim.
4
At' dit, thot ajo, q n mngjes
Tek lante shkallt, iu duk sikur
N bark iu nguln thonj, sikur u ndes
E tra, dhe po digjej posi furr.
Ve gjat dits, teksa rrobat ndente,
Nis i kujtohet se duhej t lindte,
E prmallohet ... Ah, po kujt t'i frente,
E shum von shkoi lart t flinte.
E thirrn dhe nj her, tek ish shtrir
18
Dbor kishte rn ajo e fshiu

Gjer m njmbdhjet. Fort e pat vshtir
E natn nga t ftohtit gati sngriu.
Po at nat von lindi djal.
Ishte nj djal si gjith djemt e tjer,
Vetm ajo na ish nj nn e rrall
Megjithq skam shkak ta tall gruan e mjer
Sepse pr ndihm ka nevoj do qenie e ngrat.
6
Pra lreni t na tregoj vet
Si vajti puna me kt fmij,
(ajo premton se s'mban asgj t fsheht)
Q Ju t shihni: Si jam un e si je ti!
Ajo na thot, se e kish pushtuar
Pshtjellim i madh, a duke mos ditur
far po ngjet, e vetme ish munduar
T mbahej fort pa qar e ulritur.
Dhe ju lutem shum, mos merrni fort inat
Sepse pr ndihm ka nevoj' do qenie e ngrat
7
Me shpirt ndr dhmb, thot ajo. pastaj
Drejt nevojtores vajti u zvarrit,
Se ish e ftoht shum dhom e saj.
Atje dhe lindi. Kur pastaj u ngrit,
(s'e mbante mnt dhe kohn aq mir,
19
por me sa duket von do ket' qen),

Mezi e mbante foshnjn - kishte ngrir,
Dhe atje ku qe dbor kishte rn.
8
Pastaj atje n korridor - m par
Nuk ngjau gj, thot ajo - fmija
Ia nisi me t thirrur e t qar.
Kjo e mrzi ti fort, dhe nga mrzia
Me grushte e goditi pa pushim
Gjersa dhe foshnja u nemit; pastaj
T vdekurin n shtrat e mori gjer n'agim,
Edhe m von e fshehu n bodrum t saj.
9
Mari Farrar, e lindur n korrik.
Si nn e pamartuar e dnuar,
E vdekur n burgim, pa shok e mik,
T metat e do qenie ju ka dshmuar,
Dhe ju, q lindni n t bardhin shtrat
E prehrin tuaj na e quani "t bekuar",
Mos i mallkoni t'dobtit pa fat.
Ata kan' faj t madh - por vuajtje t'paprshkruar!
20
Prandaj, ju lutem shum, mos merrni fort inat,

Sepse pr ndihm ka nevoj do qenie e ngrat.
BALADA E GRUAS DHE E USHTARIT
(Sipas Kiplingut)
Dhe pushka vret, dhe shpata pret,
Dhe ujt bren at q gjen.
As akullit s'ia dilni dot,
Qndroni pra - e keni kot!
Ushtarit gruaja i thot.
Porse ushtari armt ngjesh,
Dgjon trompetat edhe qesh:
Gj nuk pson ai q marshoni
Posht n Jug, lart n Veri
Ai plumbat pret me gjoks t ti!
Ushtart gruas na i than.
Pendohet shpejt ai q s'i shtrohet
Kshills s t momit n kt bot.
Ah, mos u ngjitni lart, s'do keni fat
Ushtarit gruaja i thot.
Porse ushtari me thikn n bres
E talli, i fryr si kndes,
Dhe lumin hodhi - 'mund t ndodhi?
Kur hn' e plot do t t'ndrij mbi ati
Ne do t vijm prsri; lutu pr ne dhe ti
21
Ushtart gruas na i than.

26
Si tym do treteni - pa zjarr do mbeteni,
E ne s'na ngroh dot vepra juaj!
Ah, shpejt do tretet tymi - Zot na e ruaj!
Kshtu tha gruaja e ushtarit.
Dhe ra ushtari me thikn n bres,
Dhe rryma e hoqi me vete n mes,
Dhe ujt e treti at q gjeti,
Dhe ndriti mbi ati kjo hn' e zbet
- Dhe humbi me akujt ushtari tatpjet ...
Po gruas ushtart 'i than?
Si tym ai u tret - as zjarri nuk mbet,
S'e ngrohu kjo vepr asnjrin ndr ta.
Ah, shpejt pendohet ai q kshills
s'i shtrohet t Ushtarve gruaja u tha.
LEGJENDA E ROSPIS EVLIN RU
S'ish kurr e qet kur vinte pranvera
Dhe deti ish ngjyr-blu,
Dhe erdh me lundrn e fundit n bord
E reja Evlin Ru.
Me stof mbi trupin e bukur t saj,
Sa prmbi dhe nuk kish,
S 'kish ar e stoli ve flok plot,
Si flok mrekullish.
22
,,M merr, kapiten, n Vendin e Shenjt,

Te Jezu Krishti, im zot".
Moj femr, t vish, se ne jemi pa mend,
Dhe ti me hire plot.
,,Ju shprbleft Ai. S'kam gj mbi dhe,
Ja fala Krishtit shpirtin tim."
"Na jep, pra, t'mblin trup q ke!
S'paguan dot zoti q ti dashuron:
Ka vdekur pa kthim."
Ata e deshnin Evlin Ru-n,
Vozitnin n diell e er.
Hante bukn e tyre, pinte vern e tyre,
Dhe qante ajo prher.
Vallzonin natn, vallzonin ditn,
Timoni ku desh' i shpuri.
Evlin Ruja ish e turpshme dh'e but:
Ata m t'ashpr se guri.
Pranvera iku. Vera u zhduk.
Kpuc - cop ajo end kuturu
Katart m katart, ngul syt n terr
- Krkon nj bregdet t qet
E mjera Evlin Ru.
23
Vallzonte natn. Val1zonte ditn.

U b si kufom e zbet:
"Kur vem, zoti kapiten,
N qytetin e Krishtit t shenjt"
E puthte kapiteni dhe qeshte,
I shtrir n gji t saj:
N ka faj dikush q s'vem kurr:
Ti Evlin Ru ke faj.
Vallzonte natn. Vallzonte ditn.
Kufom nga lodhja u b.
Dhe, prej kapitenit te boi') m'i ri,
U ngopn t gjith me t.
Ajo kishte rrobe mndafshi mbi trup,
Plot mbresa e t coptuar,
Kish flokt t shprishur e t ndyt
Mbi ballin e deformuar.
S't shoh dot kurr, o Zoti Krisht,
Me trupin tim plot mkata.
Ti je nj rospi, nuk bn t vesh,
Dhe jam kaq keq un'e ngrata,"
Dhe rendi shum katart m katart,
I dhembnin zemr' e kmb:
Dhe natn u hodh, pa e par njeri.
24
N det me shpirt nr dhmb.

Kjo qe n janar tr acar,
Mjaft gjat ajo notoi,
Dhe ve n mars, ose n prill
elin lule - lloj - e - lloj.
Ju dha t zezave dallg dh'ato
E lan gruan leht.
Prpara kapitenit ajo
N vendin e shenjt do jet.
Kur erdh pranvers n qiell, Shn-Pjetri
Ja mbylli dern, bubu
,,M tha perndia: S'dua t kem
Rospin Evlin - Ru".
Po, kur pastaj n ferr ajo erdh.
Ja mbylln dyert, bubu!
Shejtani brtiti: S'dua t kem
Fetaren Evlin Ru".
Ather u end npr er e yj,
Pareshtur tej - thu.
N mbrmje von mes fushs shkonte:
Lkundej shpesh po kurr s'qndronte.
E mjera Evlin Ru.
l) Djaloshi (angl.)
25
KNGA E DETARVE
1
Alo, nga Birma tani po lundrojm
Dhe viski kemi mjaft pr pasktaj.
Cigare i marrim Henri Klejit.
Dhe vajzat tanim nuk i kujtojm.
Eh, tani jemi ne, pra, kaq t lir,
Cigare t tjera m s'do pim.
M larg se Birma s'kemi ku tarrijm
Dhe zotit t dashur s'ja kemi nevojn.
Pra, lamtumir!
Dhe gjith vazhdon lundrimi - dh 'arrihet dhe n cak,
Dhe zoti i dashur neve nuk na faqet
Dhe zoti i dashur mbase pr ne s'an kok aspak.
Dhe, nse an, po duhet t prshtatet.
Pra, lamtumir.
Dhe deti sht i kaltr, aq i kaltr - dhe do gj vazhdon udhn,
Dhe puna, kur mbaron, z rish q n fillim.
Dhe deti sht' i kaltr, aq i kaltr - dhe rrug
'sht' ende shum,
Dhe deti sht' i kaltr, aq, i kaltr - dhe deti sht' i kaltr.
2
Po dhe n film, p.sh., mund t vem,
T holla duhen, po kjo nuk prish gj.
26
Eh, s'do t'i zbardhim flokt pr kt,

njerz si ne gjithashtu do dfrejn.
Se s'jan lidhur me asnj detyrim.
Cigare nn 5 senc nuk pim.
Dhe barku s'ua pranon bukn e zez.
Kujdesjet pr t tjert nuk kan ata 'i duan,
Dhe ndonj hall pr veten, dh'at s'kan 'e duan,
Kjo nuk prish gj.
Dhe shkon kshtu, pra, jeta dhe kren kshtu difare,
Dhe zoti i dashur neve nuk na faqet
Dhe zoti i dashur mbase pr ne s'an kok fare
Dhe, nse an, po duhet t prshtatet.
E pse, pra, jo?
Dhe deti sht' i kaltr, aq i kaltr - dhe do gj vazhdon udhn, Dhe
puna, kur mbaron, z rish q n fillim,
Dhe deti sht'i kaltr, aq i kaltr - dhe rrug'
'sht ende shum
Dhe deti sht' i kaltr, aq i kaltr - dhe deti sht ' i kaltr,
3
(Eh, tani s'duhet vese nj stuhi)
Po ja ku me gjith tok po duket Birma.
Hehej, kjo sht re si mur i zi.
Njeriu e kto vala, se larmi!
Njeri, po na gllabitet gjith Birma,
Ndaj bregut ngjitur jemi ne tani.
27
Pr pak, dh'anija zhytet n fund, e mbulon deti,

Ve peshkaqeni i gjuan t mbyturit pastaj,
Dhe m s'ndihmon as viski dhe asnj Henri Klej.
Atje ku tani shkohet, s'shkon vajz kurrsesi.
Eh, tani prnjhersh ka gud - baj!
Dhe uji rritet, dhe anija zhytet krejt,
Dhe syri nuk shikon nj shptimtar bregdet.
Ve nj bregdet, q shenj s'jep, dhe ve nj'anije q s'vozet.
Dhe dikush duhet t prshtatet.
Ja, pra, gud-baj!
Dhe fjalt e mdha sakaq m nuk dgjohen
Dhe sakaq ato fare zvoglohen,
Sakaq zn' ,,Ati yn" t gjith duke thn,
Dhe befasisht asnjri s'do q t ket qen.
Po deti sht'i kaltr, aq i kaltr - dhe do gj vazhdon udhn, Dhe
puna, kur mbaron, z rish q n filllm.
Po, deti sht' i kaltr - aq i kaltr, dhe rrug
ka ende shum
Po, deti sht'i kaltr, aq i kaltr, po, deti sht' i kaltr.
KRYQZAT FMIJSH
N vitin e tridhjetennds
Atje n Poloni
28
Nga lufta fshatra dhe qytete

U bn shkrumb e hi
Dhe motra humbi t vllan
E gruaja burrin n ushtri;
N mes grmadhash edhe zjarresh
Foshnja nuk gjente prindt e ti.
Nga Polonia s'vinin lajme
As letr, as gazet,
Porse andej nga Lindja flitej
Pr nj ndodhin t vrtet.
N nj qytet t Lindjes plot dbor
Na e tregonin kt ndodhi:
Pr nj kryqzat' fmijsh, t filluar
Diku n Poloni.
Fmijt bridhnin t uritur
Prgjat rrugve, n grup bashkuar,
Me vete merrnin dhe t tjert
Q gjenin fshatrave shkrumbuar.
T iknin nga betejat deshn,
dokush nga tmerri t shptonte,
E t arinin shpejt nj dit
Atje ku paqja mbretronte.
29
Dhe kishin nj si prijs t vogl

Q forcat u prtrinte.
Ai kishte ve nj hall t madh:
Q rrugn nuk e dinte.
Dhe ish nj up dhjet vjee,
Vllan' njomzak hiqte pr dore,
Si nn sillej, ve mungonte
Ajo q quhej paq' toksore.
Dhe nj ifut i vockl qe me 'ta
Me jak prej mndafshi,
Msuar ish me buk' t bardh
Tani s'i vinte m as afshi.
Dhe dy vllezr pat atje
Strateg kta na ishin:
Sulmuan nj kasoll' t zbrazt
Dhe ikn kur ra shi,
se shiun frik e kishin.
Dhe ish n grup nj djal i holl
Atij i plqente fort natyra,
E rrinte strukur, si me faj
Ai vinte nga nazistt,
ai vinte nga mnxyra.
Dhe kishin dhe nj muzikant
30
Q gjet n nj dyqan t prishur fshati

daullen q dshronte,
Por s'mund t'i binte i gjori djal
Sepse do i tradhtonte.
Dhe ish atje edhe nj qen,
Pr ta therrur e kishin zn,
Por s'patn zemr pr kt pun
E morn pas q dhe atij
t'i jepnin pr t ngrn.
Edhe nj shkoll patn,
Edhe msues pr bukurshkrim,
Edhe nj nxns
n pllak t nj tanku t'prishur
Fjaln PAQ shkruante me nxitim.
Dikur u b dhe nj koncert,
Atje pran' prroit q zhurmonte
Daulles djall mund t'i binte
Se kush nuk e dgjonte.
Dhe pat atje nj dashuri,
Ajo qe dymbdhjet
dhe ai pesmbdhjet:
N nj oborr t katrruar
Ia krihte flokt up' e shkret.
31
Por dashuria nuk jetoi

Se kishte acari:
Si mund t lulzojn pemt
N dbor' e n stuhi?
***
Diku luftonin dy parti
ashtu me plot guxim,
Por lufta mori fund
Se s'kish asnj kuptim.
Por tek akoma po luftonin
Rreth nj grmadhe t shkretuar,
Na ndodhi q njrs parti
Ushqimi i qe mbaruar.
Dhe kur e morn vesh fmijt
Na nisn nj njeri
hile thesin plot patate,
sepse si dihet,
S'1uftohet dot kur ke uri.
Pastaj u b edhe nj gjyq,
Qirinj dhe trup gjykues pati
Dhe pyetje fort t rnda,
sepse na u dnua
Xhelati.
32
E pat dhe nj varrim.

I vdekuri qe nj fmij
me jak prej mndafshi,
Dhe dy gjerman e dy polak
E shpun gjer n varr t ri.
Gjerman e katolik
U ndodhn n varrim,
N fund e mori fjaln
nj komunist i vogl
Dhe foli pr t ardhmen
Q do shklqente mbi rruzullim.
***
Kshtu pra shpres kishin dhe besim
Porse pa buk e mish jetonin.
Edhe askush mos t m'i shaj,
kur i vidhnin
Ata q s'i strehonin.
Dhe askush mos t ma shaj
At q nuk i ftoi n'tryez:
Se-pr nj gjysm-qindi duhet miell
E jo t bukra fjal e shpres.
Sikur t vin dy ose dhe tre
S'kursehesh - ke dhe fat,
Porse kur jan kaq shum
33
U a plas dern n surrat.

N nj shtpi t prishur fshataraku
Dikush ca miell zbuloi.
Nj dhjetvjeare vuri shpejt prparsen
Dhe shtat or rresht gatoi
Fort mir brumi u gatua
Dhe drut mir ishin ar,
Por buka nuk na u gufua
Ata nuk kishin br buk
Kurr ndonjher' m par.
Do shkonin gjoja pr n Jug,
Dhe Jugu qenkrka atje ku dielli
Qndron m ora dymbdhjet
Oh, sa i madh sht' qielli!
Vrtet 'q gjetn nj ushtar n pyll
Nga plagt tek lngonte,
Dhe e mjekuan shtat dit
Q udhn t'u tregonte.
Ai u tha: Drejt e keni Bilgorajn!
Si duket pati ethe shum
Dhe vdiq t tetn dit.
Edhe at n varr e shpun.
34
Por pan dhe treguesa rrugsh,

Mbi 'ta dbora kishte rn,
Vese ata nuk e tregonin rrugn
Meq s prapthi ishin vn.
Dhe kjo s'qe br pr shaka
Ushtria kish arsyet e saj,
Dhe kur krkonin Bilgorajn
S'e gjenin dot kollaj.
Ata qarkuan prijsin.
Ky hodhi syt mbi dbor:
Duhet t jet atje, tha ai,
Dhe shtriu t vogln dor.
Nj nat pan ata nj zjarr
Dhe shpejt u fshehn prapa ferrs.
Njher pan' tre tanke,
Por n'tanke kishte njerz.
Njher pan nj qytet
Rreth e prqark i ran,
Me shum' kujdes shtegtonin natn
Gjersa nga pas e lan.
Ku qe dikur Juglindja e Polonis
Mes dbors e shiut me er
Ata t pesdhjett
35
I pan pr t'fundit her.

***
Kur syt un i mbyll
I shoh se si shtegtojn,
Nga njri fshat i prishur
N tjetrin si marshojn.
Edhe mbi 'ta t tjera grupe shoh,
T tjera vargje atje ndr re,
Qysh bredhin, apet hedhin n tufan;
T mitur, t kapitur, pa atdhe
Duke krkuar gjithmon
Nj vnd ku kish liri,
Jo si at q lan pas
Dhe vargu rritet pa kufi.
Edhe ashtu npr mugtir
S'm duket m po ai varg,
M vjen se shoh fytyrza t reja
Spanjolle e franceze e t verdha,
i shoh t gjitha diku larg.
***
N Poloni n'at janar
Dikush nj qen kish gjetur,
Ai mbante nj karton t shkruar
36
T lidhur fort n qafn' e tretur.

E mbi karton ishte shnuar:
Ju lutemi pr ndihm!
Ne jemi pesdhjet
E rrugn m s'e dim.
Ky qen do t sjell.
E n se s'vini dot tani
Qenin przini, por mos e vrini,
Se ve ai vndin e di.
Ky shkrim na qe i nj fmije.
Disa fshatar e lexuan t uditur.
Q'aher' kaloi nj vit e gjysm
E qeni ishte i uritur.
KNG FMIJSH
l
Kafshe, kafshe, skifteri im,
Qymyri ka nj mim.
Qymyri tanim 'sht' i porositur.
Do ar milioneri i uritur.
Na kushton djers dhe mundim,
Kafshe, kafsho, skifteri im.
2
37
Qymyri do djers e mundim.

Pa djers, nuk ka mim!
Nevoja n m'u zgjatt ndonjher.
mim'i qymyrit ngrihet sakaqher.
Pr foshnj e burr e plak,
sht' uji djers e gjak.
KNGA E BOJAXHIUT HITLER

1
Hitler - bojaxhiu tha me z t dlir:
,,Ler-m-ni t hyj, o njerz t mir!" ,
Ai merr nj kov me sherbet t mbushur,
Shtpit gjermane lyen mir e bukur,
Lyen gjith shtpin mir e bukur.
2
Hitler bojaxhiu tha me z n gaz:
,,Do ta bj ndrtesn t re n nj as!"
Dhe birat dhe plasjet dhe mbufatovinat
I mbuloi sakaq me sherbet e boj,
Gjith nevojtoren me sherbet e boj.
3
Hitler - bojaxhi,
Pse s'u bre murator, se kjo shtpi,
Kur t ket rn mbi sherbetin shi,
Del gjith qelbsira jasht prsri
38
Dhe gjith nevojtorja prsri.

4
Hitler - bojaxhi,
S'dinte, prve bojs, asgjsend, i ziu.
Papo, kur e lan q'ashtu t punoj,
Ai q t gjitha i ndyu me boj
Tr Gjermanin e pgri me boj.
EPITAF
Roza1) e kuqe u zhduk dhe ajo tani,
Se ku sht shtrir, nuk e di njeri
Meq t varfrve u tha t vrtetn,
Asaj t pasurit ia morn jetn.
1. Roza Luksemburgu
VARRI I USHTARIT T PANJOHUR TE REVOLUCIONIT

Ushtari i panjohur i Revolucionit ra
Ja pash varrin n ndrr.
Ish n nj moal. Ish br me dy cop gursh shkmbi
Skish mbishkrim,
Po njri gur
Zuri t fliste.
Ai q sht shtrir ktu - tha - nuk
Marshoi pr t pushtuar ndonj vend t huaj, por
Vendin e vet. Emri i tij
39
s'sht i njohur, por historishkruesit

Thon emrin e atyre, t cilt at e mundn.
Meq ai desh t rronte si njeri,
E vran porsi nj shtaz t egr.
Fjalt e tij t fundit ishin si nj pshprim,
Sepse delnin prej nj gryke t mbytur, por
Era e ftoht i shpuri ato kudo,
Te shum njerz, q ngrinin.
KNGA E TRE USHTAREVE

1
Xhorxhi ishte ushtar, ashtu dhe Xhoni,
Kapter u b miku i tyre, Tom.
Porse ushtria s't pyet 'je,
Ajo marshon, marshon.
2
Xhorxhit plafi s'i mjaftonte,
Tomit uiski i dukej si 'aj.
Nj dit Xhoni i tha Xhorxhit:
"Kurr s'mbaron kjo ushtri, vaj!"
3
Ra Xhorxhi, ra dhe Xhoni.
Edhe Tomi u zhduk dikund.
40
Ve gjaku sht ende i kuq

Dhe ushtria pranon regrut.
VLLAI IM ISHTE PILOT
Vllai im ishte pilot,
Nj dit nj letr mori.
Sbpejt valixhen bri gati.
Pr n Jug fluturoi.
Vllai im ishte pushtues,
Donte hapsir e tok,
Meqa ndrra pr pushtim
Esht e vjetr n bot.
Toka q im vlla fitoi,
N Guadaram, n shkrep:
Nj metr e tetdhjet e gjat
Dhe nj e gjysm e thell.
NNS SIME
Kur vdiq, e lshuam n dhe ngadal.
Lulet rriteshin e fluturat fluturonin.
Ajo, e leht, mezi e prekte tokn,
'dhembje u deshn, vall, q t bhej
E till!
41
RAPORT NGA GJERMANIA

Marrim vesh se n Gjermani,
N ditt e murtajs s murrme,1)
Befas, valaviti mbi atin e nj fabrike makinash,
N ern e nntorit, nj flamur i kuq,
Flamuri i deportuar i Liris!
N mes t nntorit t murrm, nga qielli
Erdhi nj przierje shiu me dbor,
Po kjo ish e shtata Dit e Revolucionit!
Dhe, ja flamuri i kuq!
N dbor qndrojn puntort,
Mbajn dorn prmbi syt dhe vshtrojn
Prkundr furtuns s shiut, t akullit, mbi ati,
Zhurmojn kamionat me trupa sulmi
Dhe shtyjn te muri kush mban petk puntorsh
Dhe lidhin me litar grushtet q jan me kallo
Dhe nga baraka, pas pyetjes n'hetuesi
Dalin, duke u lkundur, t rrahurit gjer m gjak,
Nga t cilt asnjri nuk tregoi burrin
Q kish qen mbi ati.
Kshtu ata i przun t gjith q heshtnin,
Dhe t tjer tanim kan mjaft.
1) Nazistt mbanin kmish t murrme.
Po ditn e nesrme valvitet prsri

42
Flamuri i kuq i Proletariatit

Mbi atin e fabriks s makinave. Prsri
Uturin prmes qytetit t heshtur, si pr vdekje
Hapi i trupave t sulmit. Npr oborre
M s'duket asnjeri. Vetm gra
Qndrojn me fytyra t ngurta; dorn prmbi syt,
Ato vshtrojn prkundr tufanit t shiut t akullt
te atia
Dhe rrahja fillon prsri. N pyetje,
Grat thon: ky flamur
sht nj araf shtrati, mbi t cilin
Bartn njrin q kish vdekur dje.
Ne s'kemi faj pr kt ngjyr q ka ai.
E dini, ajo sht e kuqe prej gjakut t t vrarit.
Kujtimi pr Maria A.
KNGA E RROTS S MULLIRIT
1
Shum kng u jan thurur
T mdhenjve - Trimat duhen:
Ata ndizen posi yje
Dhe si yje prap shuhen ...
Gj e bukur fort - bile e ndjejm.
Por: pr ne, q duhet t'i ushqejm
Kjo mjerisht nuk ka rndsi! Thuaj:
U ngrit, a ra - kush do ta paguaj?
43
Natyrisht q prap vrtitet ajo rrot,

'sht lart, ah, lart nuk mbetet prap.
Por pr ujt posht kjo mjerisht do thot:
Ti ve rrotn ta vrtitsh vrap!
2
Ah, ne kishim shum zotr,
Kishim shqipe edhe derra,
Kishim tigra dhe hijena,
Dhe i ushqyem q t tra.
N ishin t lig, o n ishin ca t dlir
Njra izme s'ish nga tjetra m e mir,
Ve na shkelte. Ju mkuptoni: Q
Ne sduam tjetr zot sduam asnj!
Natyrisht q prap vrtitet ajo rrot,
sht lart, ah, lart nuk mbetet prap.
Por pr ujt posht kjo mjerisht do
Ti ve rrotn ta vrtitsh vrap!
3
Dhe ata na kulin leshrat
Dhe gjakosen pr t xhvatur.
Tjerve u thon lakmitar
Edhe vetes njerz t matur.
Tek goditen e brtasin ne i shohim,
Por ama kur si patron nuk i njohim
Dhe nuk duam t ushqejm do zotri,
Na bashkohen ata shpejt si pr udi!
44
Sepse m s'vrtitet ajo rrot

Dhe u shuhet gazi menjher,
Kur nis ujt t vrshoj, e porsi shqot
T lshohet plot me buj dhe poter!
KUJTIM PR MARIA A ...

1
N at dit t muajit shtator
Nn kumbull n e njom, n qetsi,
Po e shtrngoj a fort ndr kraht' e mia
T mbln e t zbetn dashuri.
Edhe mbi ne, nn qiellin veror
Pr shum koh pash atje nj re,
Ishte e bardh, larg, ah, shum larg,
Dhe kur i ngrita syt, s'ish m atje.
2
Kaluan shum muaj q aher,
Muaj q ikin shpejt e m nuk vin,
E ndoshta kumbullat tani jan' prer,
Dhe n m pyet: 'u b me dashurin?
T them: se nuk m bie m ndr mnd;
E prap e di, prse kt ma thua,
Porse vrtet, fytyra s'm kujtohet,
Vese e di: Dikur e putha at grua.
3
Po dhe e puthura do t qe harruar
45
Sikur mos t'ish dikur n qiell nj re.

At e kujtoj, gjithnj do ta kujtoj.
Ishte e bardh e rrinte larg atje.
E ndoshta kumbullat prap kan' lulzuar,
E ajo tani ka ndoshta tshtatin fmi,
Por ajo re lulzoi ve ca minuta
Dhe kur i ngrita syt, u tret n largsi...
KNGA E TREGTARIT
Oriz ka atje tek lumi,
Dhe ndr krahina duan njerzit oriz,
Po ta lm ne orizin ndr hambare
Do shtrenjtohet pr ata orizi.
Dhe ata q heqin varkat me oriz
do t marrin pasktaj m pak oriz,
Kurse un m t lir do ta blej.
Po orizi 'sht vall?
Ku di un 'sht orizi!
Ku di un, kush e di!
Nuk e di 'sht orizi,
Vetm mimin ia di!
Edhe dimri po afron, edhe rrobe duan njerzit,
Pra na duhet q t blejm shum' pambuk
Dhe pambukun mos ta japim.
Kur t ftohtit vjen, shtrenjtohen rrobet.
46
Dhe fabrikat e pambukut sikur japin rrog' t lart.

Dhe m duket se pambuk kemi ca si shum.
Po pambuku 'sht vall?
Ku di un 'sht pambuku!
Nuk e di 'sht pambuku,
Vetm mimin ia di!
Ky soji i njeriut si shum gllabron
Prandaj dhe njeriu bhet m i shtrenjt.
Dhe q ushqimin ta gatitsh, njerz duhen prap.
Gjellbrsit t lir e bjn gjelln
Por e shtrenjtojn ngrnsit.
M vjen sikur ka fort pak njerz.
Po njeriu 'sht vall?
Ku di un 'sht' njeriu!
Nuk e di 'sht njeriu!
Vetm mimin ia di!
KATR PROPOZIME TE BRA NJ BURRI
NGA KATR AN T NDRYSHME DHE
N KATR KOH T NDRYSHME
1
Ja tek ke nj banes
Ktu ke vnd pr plakat e tua,
47
vendosi mobiljet sipas shijs sate

Thuaj, pr far ke nevoj
Ja tek sht kyi
Qndro ktu.
2
Ka nj t ndar pr ne t gjith
Edhe pr ty nj dhom me nj krevat.
Mund t punosh me ne n ar
Do kesh nj pjat tnden
Qndro tek ne.
3
Ktu ke nj vend pr t fjetur
Krevati akoma sht i pastr
Ve nj burr fjeti n 't.
N je merakli
Shplaje lugn prej xingu n'at got atje
Dhe prsri do jet e pastr
Qndro pa frik tek ne.
4
Ky sht koteci im.
Bje ose mund t rrish edhe ktu
Pr nj nat, por kjo paguhet ve
Un nuk t qetsoj,
Prve ksaj nuk jam as e smur
Ktu do ndjehesh po aq mir sa dhe gjetk
48
Pra mund te rrish.

DASHNORT
Vshtro ato kurilla n'fluturim!
T bardhat re q sulen me ato
U nisn bashk q n'at agim
Kur zogjt n jet doln. Pra, vshtro!
Ato t dyja duken pran e pran,
N po at lartsi dhe shpejtsi
Kurilli qiellit t paan
Me ren u nis n arrati.
Pra s'mund t rrin atje t dy m gjat,
Pra s'shohin gj vese luhatjen n'er
T njri-tjetrit kto dy t ngrat.
Kshtu n hi kjo era mund t'i shpjer.
Po t mos shkrihen edhe t qndrojn
T dyja dot asgj nuk i bashkon.
Gjithnj t ikin mund t'i detyrojn
Q'andej ku kris nj pushk, o shi vrshon.
Kshtu, nn disk t diellit dhe t hns rreth me hyj
Na fluturojn e prgjrohen q t dy.
Ku shkoni ju? - Oh, asgjkund. - Nga cilt po ikni?Nga t gjith, pa prehje
Ju pyetni se sa koh bashk jan?
Jo shum. - E kur do ndahen? - Shpejt e kan.
Kshtu u duket dashuria dashnorve mbshtetje.
49
POHIM NDAJ NJE GRUAJE TE RE

N prak t ders, nga nj grua fqinj
desha t ndahem ftoht nj mngjes,
dhe ftoht pash', se n'flok kish nj thinj,
dhe s'munda m t shkoj, dhe mbe n mes
I heshtur ja shtrngova gjinjt ... M pyeti:
Pse un, mik i nats, tani vall
s'po ikja, si e kishim br fjal?
Dhe un i thash, e syri m shkreptiti:
Me q vjen prap nata, po qndroj,
dhe ti bn mir kohn ta shfrytzosh,
se sht keq, kur rrin kshtu n prak.
Eja pra shpejt, me ty t bisedoj!
Q po venitesh s'duhet ta harrosh ...
Heshta, pse epshi ma skuqi fytyrn gjak ...
KNG DJEPI
1.
Kur ty t linda, vllezrit e tu
krkonin orb, dhe un u thosha: S'ka!
Kur ty t linda, s'kishim me se ta paguanim gazin,
prandaj pak drit bota ty t dha.
50
N muajt e barrs pata folur

pr hallin tnd shpesh me t't at.
Por para s'kishim pr doktor,
ndryshe do hanim buk that.
Kur ty t linda, gjith shpresat
pr buk e pun van e shkuan.
Ve te Karl Marksi dhe Lenini ne lexonim
si mund ta rregulloj t ardhmen puntori q vuan.
2.
Kur t mbaja ende n bark
s'i kishim punt aspak mir,
dhe shpesh e thosha: Ky fmij
do lindet n nj bot t nxir.
K htu vendosa t kujdesem
q ti t mos mashtrohesh,
e kur t rriteshe t ndihmoje
q bota t prmirsohesh.
Kur shihja pas gardhiqesh
qymyr n togje plot,
thosha me vete se im bir do t kujdesej.
q nesr me kt qymyr t ngrohej porsi zot.
Kur shihja bukn pas dritaresh,
thosha me vete: Pr ata q sot me zemr plasin,
51
fmija im do t luftoj nesr

q zorrt kurr t mos u krcasin.
Pastaj n luft e morn dhe s'ta kthyen
ty, shpirti im, baban.
Dhe un thosha se im bir do t kujdesej
q t mos ndodhin m ato q ngjan.
Kur t mbaja ende n bark,
me ty biseda bja shpesh,
edhe t thosha: Biri im,
i paprkulshm t m jesh!
3
T linda, bir t linda
me luft e me mundim.
Dhe lindja jote ish fitore,
me gjak e me guxim.
Ato t Moltkes edhe t Blyherit *)
s'ishin fitore, more bir:
fitova un, q me zor i gjeta
shprgnjt me mim t lir!
Pak buk dhe nj gllnjk qumsht,
nj dhom e ngroht - jan fitore!
Gjersa t t'rris, m duhet t luftoj
n kt bot kaq mizore.
52
Se, t fitoj pr ty nj cop buk,

n grev me shok duhet t shkoj,
me gjeneral t prleshem,
me gjoks dhe tanket t'i ndaloj.
Por, n t rritsha ty, o voglush,
do t fitoj nj trim me flet,
q pr krah nesh do t luftoj
gjer n fitoren e vrtet!
4.
O bir, fardo q ti t bhesh,
ata pr ty krba e plumb mbajn gati,
se ti me shok edhe n kanal
gjen vend me vshtirsi.
Ja tek ta thot nna, biri im:
T pret nj jet m e keqe se kolera.
Por un nuk t linda q t m'i mbash
n qaf e mbi kurriz gjith ata derra.
*) Gjeneral prusian.
At q t mungon, mundohu q ta gjesh,

at q nuk ta japin, shiko t'ua rrmbesh,
se un, nna jote, s't kam lindur
q nesr posht urash t m flesh.
53
Ti ndoshta s'je kush'di se far,

para nuk kam pr ty dhe as urat,
por kam besim te ti - edhe shpresoj
se s'do t jesh pa pun e zorrthat.
Shpesh e vshtroj at' grushtin tnd t njom,
kur natn rri n shtrat me barkun bosh.
Ata dhe ty pr luftra duan t t ken
por un s't l kurr gnjeshtrat t'ua besosh!!
Jot m, bir, s't ka gnjyer,
brum i veant nuk t tha se je
por nuk t rriti me nj mij halle
q mish pr top t shkosh n mosh t re.
O bir, prandaj nga shokt mos u nda!
Pushtetn' e tyre ndryshe nuk e tund!
Si ti dhe un plot t tjer ka
q do ta ojn luftn gjer n fund
dhe t krijojn botn e vrtet
edhe pastaj
dy lloje njerzish m nuk do t ket!
1932
LAVDI DYSHIMIT
Lavdi past dyshimi! Ju kshilloj,
54
Prshndetni ngrohtsisht dhe me respekt

At q fjaln tuaj e verifikon si paren e rrejshme!
Do t doja q t jeni t urt dhe fjaln tuaj
T mos e shqiptoni me shum vetbesim.
Lexoni historin dhe shihni
Ushtrit e pathyeshme si ikin me dshprim.
Rrnohen gjithandej
Kshtjella t pamposhtura.
Edhe pse kur u nisn ishin t panumrta,
Anijet q u kthyen
Leht numrohen.
Nj dit nj njeri u ngjit
N majn e malit t papushtuar,
Kurse nj anije lundroi deri n skaj
T oqeanit t pafund.
O tundje koke e mrekullueshme
Mbi t vrtetat e pakontestueshme!
O guxim i marr shruesish
Mbi pacientin e pashrueshm!
Por m i bukuri i t gjitha dyshimeve
sht ai kur t shtypurit ngren krye
Dhe nuk i besojn m
Fuqis s tiranit!
O 'msim i shtrenjt sht ky!
55
Sa shum viktima duhen pr t!

Sa vshtir qenka t vrtetohet
Se dika sht kshtu, e jo ashtu!
Shnoi nj dit duke dhn shpirt
Nj njeri n librin e urtis.
Dhe qndron gjat aty kjo porosi,
Me t ciln jetojn shum brezni
Dhe e pandehin pr urti t amshueshme,
Kurse t diturit i prbuzin t gjith ata
q s'e njohin.
Dhe ather u shfaq mdyshja, sepse prvoja e re
E vuri n dyshim prvojn e vjetr.
Dhe nj dit dikush n librin e urtis
E fshiu ngadal porosin e vjetr.
Dhe derisa rreth tij ulurojn urdhresat, derisa
Doktort me mjekra e kontrollojn nse sht normal
Derisa e mbikqyrin krijesa t uditshme me shenja
t arta,
Kurse priftrinjt me raso e shelbojn,
Duke ia sjell mbi krye librin e zotit,
Derisa i mbajn msim
Msues t mrzitshm, qndron i gjori dhe dgjon,
Se si kjo bot sht m e mira nga t gjitha botrat
Dhe se si vrimn n tavanin e tij
E ka krijuar vet zoti.
Vrtet, vshtir e ka
56
T dyshoj te kjo bot.

Tr i djersitur palohet njeriu q ndrton shtpi,
N t ciln nuk do t banoj kurr vet.
Tr i djersitur palohet dhe ai
Q ndrton shtpin e vet.
Kta jan ata t bindurit, q nuk dyshojn kurr.
Lukthi i tyre punon pr mrekulli, gjykimin e kan
t pagabueshm.
Ata nuk u besojn fakteve, ata i besojn vetvetes.
Nse duhet,
Faktet le t'u besojn atyre. Durimi i tyre
sht i pakufishm. Argumentet
I pranojn me veshin e detektivit.
T ngjashm me kta, q kurr s'dyshojn.
Jan edhe ata, q gjithmon dyshojn, por kurr
s'veprojn.
Ata nuk dyshojn q t marrin vendim,
Por q t'u ikin vendimeve.
Koka u shrben vetm q ta tundin n shenj dyshimi.
Me shprehje t brengosur n fytyr,
Udhtarve t anijes q po fundoset,
Ata ua kujtojn rrezikun nga uji.
Kur gjenden nn satrn e xhelatit,
Pyesin a s'sht njeri ai.
Duke murmuritur se shtja
Ende s'sht shqyrtuar, shtrihen n shtrat.
57
Veprimi i tyre prbhet nga dyshimi.

Proverbi i tyre i preferuar:
Nuk jan pjekur kushtet.
Andaj, kur lvdojm dyshimin
Nuk lvdojm edhe manin e dyshimit,
Q sht munges shprese.
'i duhet aftsia e t dyshuarit
T pavendosurit!
Mund t bj shum gabime,
Ai q knaqet me pak arsyetime,
Por duarkryq n fatkeqsi
Qndron ai q krkon arsyetime t teprta.
Ti q je prijs, mos harro
Se je br i till, sepse ke dyshuar tek prijsit!
Prandaj lejohu atyre q u prin
T dyshojn!
LAVDI MSIMIT
Msoje dhe gjn m t thjesht! Pr ata
q u vjen dita
Kurr s'sht von!
Msoje s pari abecen! Sigurisht, kjo s'mjafton,
Por msoje! Mos t t vij mrzi aspak!
Fillo! Ti duhet t dish gjithka!
58
Ti duhet t jesh i pari.

Mso, njeri i strehimores!
Mso, njeri i burgut!
Mso, grua n kuzhin!
Mso, gjashtdhjetvjear!
Ti duhet ta marrsh pushtetin.
Shko n shkoll, i pastreh!
Armatosu me dituri, ti q ngrin nga t ftohtit!
Rrmbe librin i uritur: ai sht arm,
Ti duhet t vihesh n ball.
Mos ngurro t pyessh, shok!
Mos lejo t t bindin pr asgj,
Bindu vet!
ka s'di vet,
Nuk e di dot.
Kontrolloje llogarin,
Ti do, ta paguash.
Vr gisht mbi seciln shifr!
Pyet: prej nga kjo ktu?
Ti duhet pa tjetr t vihesh n ball.
59
Transformimi i perndive
TRANSFORMIMI I PERNDIVE
T vjetrat perndi t paganizmit,
Kjo sht nj e fsheht,
Ju kushtuan t parat, kristianizmit
Dhe, prmes pyjesh t qet,
Ato prpara popullit kalonin,
Duke br kryq, dhe lutje murmuronin.
Dhe gjat gjith mesjets, knd-m-knd,
Npr kamare kishash zun vend.
Atje ku kishin hije
Figura perndije.
Dhe n Revolucionin freng ato
(Me maska t arsyes s kulluar,
T arta maska) zun vend kudo,
Dhe, si nocione t pakundrshtuar,
Armike t liris njerzore,
Kalonin si gjakpirse mizore
Prmbi kurriz t klass puntore.
PYETJE T NJ PUNTORI Q LEXON
Kush e ndrtoi Tebn me shtat porta
Ndr libra prmenden emra mbretrish
Mos i mbartn mbretrit gurt e mdhenj?
60
Dhe Babilonin, qu prish aq her,

Kush e ndrtoi srish? N far godinash
T Limas rrezeart banonin mjeshtrit, vall?
At mbrmje q'u mbarua muri kinez.
Ku shkuan muratort?
Roma e madhe sht plot me harqe triumfi.
Kush i ngriti?
Dhe Qezart mbi k triumfuan?
Bizanti madhrishm
Mos kishte vall ve pallate pr banort?
Edhe vet n Atlantidn legjendare
N'at nat, q'u prmbyt nga deti
T mbyturit thrrisnin pr ndihm
Ve skllevrit e tyre.
Aleksandri i Madh pushtoi Indin.
I vetm, vall?
Qezari i mundi Galt.
Po s'kish me vehte ai qoft nj gjellbrs?
Filipi i Spanjs qau, kur flota e tij
U fundos. Nuk qau tjetrkush?
Frederiku i dyt fitoi n luftn shtatvjear,
Po ve atij kush tjetr, vall, fitoi?
do faqe nj fitore!
Po kush gostin e pregatiste?
61
do dhjet vjet nj burr i madh!

Po kush paguante harxhet?
Kaq shum ngjarje ...
Kaq shum pyetje.
MBISHKRIMI I PAMPOSHTUR
N koh' t lufts botrore
N Itali, n burgun e San Karlos
Plot me ushtar, t pir edhe kusar
Me kopjativ mbi mur u shkrojt
Prej nj ushtari socialist.
Rroft Lenini!
Fort lart, mezi q dukej n biruc,
Por qe me shkronja t mdha.
Edhe rojtart sa e pan
Nj bojaxhi drguan me glqere.
Dhe ai me fur fort t gjat
Mbishkrimin krcnues e ljeu.
Por me q me glqere
Ve shkronjat kish mbuluar,
U faq tani atje si pr udi
E shkruar me glqere:
Rroft Lenini!
Pastaj erdhi nj i dyt
Q ljeu gjith pjesn
62
Edhe pr disa or
U duk do gj nga muri.
Por nga mngjesi prap
U tha glqerja e doli posht saj:
Rroft Lenini!
Aher' rojtart thirrn muratorin
Dhe ai me dalt u sul kundr mbishkrimit
E pr nj or t tr
Grvishti grm pr grm.
Dhe kur mbaroi u duk tani
Atje n'biruc
Pa ngjyr', por i grvishtur thell n mur
Mbishkrimi i pamposhtur:
Rroft Lenini!
Edhe ushtari qeshi e tha:
Tani na e prishni edhe murin!
SHNIM I PASHLYESHM
N kohn e lufts botrore
n qelin e burgut ushtarak italian n San Karlo
q ishte plot e prplot ushtar t zn.
pijanec dhe hajna,
me ngjyr lapsi nj ushtar socialist shkroi
n mur:
63
Rroft Lenini!
fare lart n qelin gjysm t errt, mezi t lexueshme
por t shnuar me germa shum t mdha.
Roja kur pa kt, solli molerin me nj knat glqere
dhe me nj fur t gjat q t krcnimin e shnimit
Mirpo, mbasi u kishte rn me glqere vijave t germave
prap dallohej 'ishte shnuar.
Rroft Lenini!
Mandej rojet solln nj murator me dalt
shnimin pr ta hequr.
Ky grreu germ pr germ, plot nj, or.
Dhe kur mbaroi, lart n qeli, tash pa ngjyr
por i thadruar thell, qndronte shnimi ngadhnjyes:
Rroft Lenini!
Tash shembni murin! - tha ushtari.
UN NUK KAM KURRGJ KUNDR LEKS
Timuri, thon, u mundua shum ta pushtoj botn.
Nuk e kuptoj:
Me pak raki bota harrohet.
Un nuk kam kurrgj kundr Leks.')
Vetm se
Kam par njerz
Tejet t denj pr admirimin tuaj
Pr t cilt
sht tejet e uditshme
Q kan qen fare n jet.
64
Njerzit e mdhenj djersijn shum.

Kudo shoh dshmi e dshmi
Se ata nuk kan mundur t jetojn n vetmi
T pijn duhan,
T pijn raki
Etj.
Dhe duhet t ken qen tejet t mjer
Q s'u ka mjaftuar
T qndrojn pran ndonj gruaje.
1) Fjala sht pr Aleksandrin e Madh, nj nga pushtuesit m t mdhenj t
bots.
FUQIA E PUNTORVE
Nj dit t caktuar, n gjith Spanjn,
Bn puntort t pushonin fabrikat. Hekurudhat
Rrinin t ftohta mbi shina. Pa drit
Ishin shtpit, si dhe rrugt, telefonat
ishin nj tog teneqe pa dobi. Nuk
U jepej m dot urdhr policve. N vend t ksaj.
Flisnin masat 'midis tyre. Gjat tri ditve
Prdoruesit e aparateve t pushtetshme u treguan
Si sunduesit e tyre. Puntort, duke mos punuar m.
Treguan fuqin e tyre. Ara pjellore,
Befas s'ish vese nj tok gurishte.
Leshi i prpunuar s'e ngrohte m njerin,
T cilin qymyri n vatr m s'e ngrohte. Madje
dhe izmja e policve
65
Do t kalbej dhe s'do t gjente asnj pasues.

Athere
E theu mosuniteti fuqin e kryengritjes, por edhe
vet ktu
Urdhrat e patronve pr pushimin e grevs.
Gjat shum ditve s'mundn t arrinin te
Masat: sepse lokomotivat
Ishin pa avull dhe t neveritura zyrat
postale. Pra, edhe ktu
U tregua
E madhja fuqi e puntorve.
BISEDA E FSHATARIT ME KAUN E TIJ

- Sipas nj knge fshatare egjiptiane, v 1400 p. e. son O ka i madh, trheqs hyjnor i parmnds,
T lutem shum, lvro drejt! Dhe mundsisht
Mos na i prish ato brazda!
Ti ec prpara, Udhheqs. Hy!
T krrusur ta gatitm ushqimin,
Merr pra mundimin ta hash, ushqyes i shtrnjt;
Dhe kur t hash, mos u kujdes pr brazdn, ha!
Pr shta1ln tnde, o mprojts i familjes,
Duke guluar sollm trar. Ne t gjith
Flejm' n lagshtir, e ve ti n t that.
Dje t ngau kolla, i dashur riprtyps.
E neve na iku mndja. Mos vall do t'na ngordhsh
66
Tani, para t mbjellave, mor qen?

REZOLUT E KOMUNARVE T PARISIT
I.
Duke marr parasysh dobsin ton,
ju krijuat disa ligje pr t na skllavruar.
Pr kto ligje ne tani s'na bhet von.
sepse vendosm t rrojm t pannshtruar.
Duke marr parasysh se ju. me siguri
me pushk e topa do t na trembni pasktaj,
ne vendosm: jets s till n varfri
m fort t'ja kemi frikn se vdekjes kob e vaj.
II.
Duke marr parasysh se do t, mbetemi zorrthat
n durofshim q ju t na rripni e t na bni pron,
arritm n prfundim se vetm xhama-t ose ndonj kanat
na ndajn nga buka e dashur, q na mungon gjithmon.
Duke marr parasysh se ju me siguri
III.
Duke marr parasysh se prreth ka mjaft pallate
67
ndrsa ne po na lini rrugve dhe pa ati,

ne vendosm t futemi n to brenda ksaj nate,
meq ndr vrimat tona s'para kemi rehati.
IV.
Duke marr parasysh se qymyr ka me tepric,
kemi vendosur t shkojm e ta rrmbejm,
q t mos pyesim as pr er dhe as pr ngric
dhe q, ashtu si ju, n t ngroht t flem.
V.
Duke marr parasysh se s'do t'ju plqej as sot as mot
t na jepni t gjithve at q kemi nevoj,
kemi vendosur q npr fabrika t bhemi vet zot,
t bindur se, pa ju, rroga do t na dal e do t na teproj.
68

VI.
Duke marr parasysh q fardo q t na thot
ne qeveris kurr t mos i besojm
kemi vendosur q, nn drejtimin tone e me besim t plot
nj jet m t mir pr vete t ndrtojm.
prve gjuhs s topave tjetr nuk kuptoni
kemi vendosur q grykat e tyre tani
nga ju t'i drejtojm: q t'i shijoni!
1935
MBI FRANSUA VIJONIN

Fransua Vijoni kish prindr t vobek,
Ja tundn djepin t'ashprat stuhi.
Nr' er e bor i shkoi rini e shkret,
I bukur ish ve qielli sipr tij.
Fransua Vijoni, q s'njohu shtrat n bot
Kuptoi leht e shpejt q'e mir ish er'e ftoht.
2
Nga kmbt - gjak dhe shpuarja n tul
Msoi: prej shkmbit guri 'sht m'i mpreht.
69
Msoi q shpejt t'i hedh tjetrit gur,

Mbi gzofin e tjetrit t zhgrryet vet.
Kur shtrihej pas organit q'ai kish,
Kuptonte leht e shpejt se shtrirja e mir ish.
4
Shprblim'i mbl'i qiellit s'e grishte,
Shpejt policia krenarin'i theu:
Po dhe ky, pra, nj bir i zotit ishte,
Megjithq ver e shi: shtegtim t gjat kreu,
Pron'i torturs n fund e shprbleu.
5
Nga frik'e burgut iku e Vdiq Fransua Vijon
Prpara se n shkurre ata ta zen.
Po shpirti i tij i guximshm ende rron,
Rron gjat e s'vdes, posi kjo kng q merr dhen
Se kur sa gjat gjer ushtri ai e kuptoi
Qoft dhe me vshtirsi
Se kishte shije dhe shtrirja prgjithmon.
QYLYMENDSIT E KUJAN-BULAKUT LENININ

PRKUJTOJN
1.
Sa shpesh edhe sa shum u nderua
Shoku Lenin. Buste t tia ka, edhe piktura plot.
70
Qytete dhe fmij sot

Kan emrin e tij.
Ndr shum gjuh mbahen fjalime
E bhen mbledhje, demonstrata
Q nga Shanghai gjer n ikago
Pr nder t shokut Lenin.
Por qylym-endsit e Kujan-Bulakut,
Nj fshat i vogl n Turkmeni,
At kshtu e prkujtuan:
Pr do nat njzet endsa
Avlmndin s'e braktisin,
Zhuritur ethesh atje qndrojn
Sepse ethet prmbi koka u shtisin.
Stacioni i hekurudhs i mbushur plot sht' me mushkonja
Q porsi re e dndur ngrihen
Atje pas varrit t deveve.
Por treni q pr do dy jav
U sillte uj edhe tym,
Nj dit solli edhe lajmin
Se shpejt do bhej prkujtimi i shokut Lenin.
Edhe banort e Kujan-Bulakut,
T varfr njerz, qylym-ends,
Vendosn q edhe n fshat t tyre
T'i ngrinin shokut Lenin
Nj prmendore prej allie.
Dhe tek po mblidheshin parat
71
Pr at bust t tij,
Zhuritur ethesh ata rrinin
Dhe paguanin duar-dredhur nga kopekt
Aq me mundim fituar.
Edhe gardisti i kuq, ai Stepa Gomalevi,
I kujdesshmi numrues e i mprehti vshtrues,
E shihte q'ishin gati Leninin ta nderojn,
E shihte dhe gzohej.
Por shihte dhe si dridheshin,
Si dridheshin t tr.
Aher u hodh dhe tha nj si mejtim:
Parat pr bustin t harxhohen
T gjitha pr vajguri,
edhe vajguri
T derdhej shpejt prmbi knet
Atje pas varrit t deveve
Nga vinin aq shum' mushkonja
Q sillnin aq shum ethe.
Kshtu pra n Kujan-Bulak
Ethja t luftohej,
Dhe kjo t bhej pr nderim
T t vdekurit,
Por t paharruarit
Shok Lenin.
Kshtu vendosn. N dit' t prkujtimit
Me kova npr duar
Plot me vajgur t zi
72
U nisn nj nga nj
Dhe lagn shpejt knetn.
Dgjuam pra se si
Leninin e nderuan
Ata n'Kujan-Bulak.
Dhe kur n mbrmje kjo pun mori fund
U ngrit nj burr n mbledhje dhe krkoi
Q n stacion t ngriheshe nj pllak
Ku t shnohej kjo ngjarje
Krejt imtsisht dhe hollsisht
se si u ndrrua plani
Se si pr bust u ble vajguri
Q mbyste ethet.
E gjith kjo pr prkujtim
T tshtrenjtit shok Lenin.
Edhe ata e bn dhe kt
Dhe e vun at pllak.
KANTAT PER PERVJETORIN E VDEKJES SE LENINIT

1.
Tregojn q, kur vdiq Lenini,
njri nga ushtart q bnte roje
jasht dhoms s t vdekurit
shokut t vet i tha:
Nuk desha ta besoj. Hyra brenda
73
Ku qe shtrir dhe n vesh i fola:

"lli, po vijn shfrytzuesit!"
Ai s'lvizi. Ather u binda
q kishte vdekur.
2.
Kur nj njeri i mir
do t ndahet prgjithmon prej nesh, si mund ta mbajm?
I thoni pr se sht i nevojshm
Kjo do ta mbaj!
3.
far mund ta mbante Leninin?
4.
I shkoi ndr mend ushtarit:
N dgjoft Lenini
se po vijn shfrytzuesit,
edhe i smur do t ngrihet!
Ndoshta vjen me paterica,
ndoshta do ta bartin shokt
por ai do t ngrihet e do t vij,
kundr shfrytzuesve t luftoj!
5.
Se ushtari mir e dinte
q Lenini tr jetn
kish luftuar shfrytzimin.
74
6.
Kur kish marr fund sulmi
mbi Pallatin e Dimrit,
ushtari desh t kthehej
n shtpi, sepse po ndaheshin
tokat e if1igarve.
Po Lenini i pat thn:
Qndro ktu! Ende ka shfrytzues.
Dhe, prsa koh shfrytzim do t ket,
ai duhet luftuar pa pushim.
Prsa koh do t jesh ti,
duhet ta luftosh me trbim!
7.
T dobtit s'luftojn,
Ata q jan pak m t fort
luftojn ndoshta nja nj or.
M t fortt akoma
luftojn shum vjet. Por
me t fortt e t fortve
luftojn tr jetn e tyre.
Dhe kta jan t pazvendsueshm!
8.
Kur shtohet shtypja,
shum njerz guximin humbasin,
por revolucionarit
guximi i rritet!
75
Ai organizon luftn e vet

q mditjen t mos e ket dy kacidhe,
q ajin t mos e ket si uj.
Ai organizon luftn e vet
pr marrjen e pushtetit
Revolucionari pyet pronn:
Nga na vjen ti?
Dhe ai pyet botkuptimet:
Kujt i shrbeni ju?
Kudo q t tjert heshtin,
revolucionari do t flas!
Dhe ku mbretron shtypja,
dhe ku flitet pr fatin,
aty revolucionar!
do t'i quaj gjrat me emrin e tyre!
N do tryez q ulet ai,
ulet edhe paknaqsia.
E kupton i shtypuri
q gjella e tij s'ka pikn e shijes
dhe q dhoma e tij qenka tepr e ngusht.
Kudo q ta przn revolucionarin,
aty vijn edhe trazirat.
Por edhe aty nga e kan przn,
shtypsit qetsi
prapseprap nuk gjejn kurr.
76
9.
N kohn kur vdiq, kur s'ishte m Lenini,
fitorja qe arritur, por vendi qe shkretuar.
Masat ishin nisur, por rrugs kish errsir.
Kur vdiq Lenini,
ushtart u uln buz rrugs dhe qan.
Dhe puntort fikn makinat
dhe ngritn grushtin prpjet.
10.
Kur shkoi Lenini,
ishte sikur pema t'u thoshte gjetheve:
Po shkoj!
11.
.........................................
Dhe sa her q ushton thirrja:
Po vijn shfrytzuesit!
masat ngrihen gjithmon,
t gatshme pr luftim.
12.
Lenini i vdekur ruhet prjetsisht
n zemrn vigane t, klass puntore.
Ai pat qen msuesi yn.
Ai pat luftuar bashk me ne.
Ai ruhet
77
prjetsisht
n zemrn vigane t klass puntore.
1939
DIMITROVI
1.
Kur shoku Dimitrov doli n gjyq,
pr shum faje i akuzuar, por
me asnj faj t provuar, ai pohoi
se e kishte pr zakon q,
kur lexonte libra, t nnvizonte
pjes t ndryshme, dhe shtoi:
Un studjoj gjithmon! Tani pr shembull
po studioj drejtsin gjermane.
2.
Ky studim, o shok,
ishte i nj mnyre t veant;
Sikur t ndodhte q
nj grup i tr inxhiniersh kokkrisur
ta hapnin dheun q nga Konstanca
e gjer n Breslau
dhe ta gjysmonin kshtu vendin n dy pjes
kjo zor se do t bnte buj aq shum,
sa 'ndodhi me studimin
e shokut ton Dimitrov.
78
3.
O, far nxnsi! far shkollari vigan!
Si na tregoi ai qysh duhet msuar!
'msim u dha ai gjashtdhjet milionve!
Msuesit e tij dridhen nga do pyetje
e nj nxnsi t till. Propozimet,
q do t shrbejn pr t gjetur t vrtetn,
prhapin tmerr. E 'mbetet nga kjo lnd,
pasi e ka studiuar ai? Dhe zelli i tij
nuk ka t ngopur!
Kur ky nxns shfleton librin e madh
t paragrafve t tyre,
ngrihet nj ciklon i till q beretat
ua fluturon gjykatsve nga koka.
Q ai s'ja vuri flakn Rajhstagut*) t tyre
kjo sht e sigurt.
Porse tani, mu prpara syve t tyre
dhe pa qen t zott q t'ja ndalin krahun,
ai po ua djeg t gjith drejtsin e tyre.
4.
Dshmitart e tyre zn e tregojn
pr vjedhjet dhe mashtrimet
q kan br gjer tani dhe thon vet
q e vrteta s'para u plqen.
Kompetentt e tyre pohojn
se vetm ata dhe porosidhnsit e tyre
i njohin lndt kimike q nevojiten
79
pr t'u vn zjarrin ndrtesave.

Gjeneralt e tyre
krcnojn me vrasje, n rast se
gjyqit do t'i dshtonte
tentativa pr vrasjen e Dimitrovit.
1933
*) Parlamenti gjerman.
THIRRJE SHOKUT DIMITROV KUR LUFTONTE N LAIPZIG

PERPARA GJYKATS FASHISTE
Shoku Dimitrov,
Qkuri ti lufton prpara gjykats fashiste,
Flet i rrethuar nga turmat e repartit t banditve
dhe mbytsve,
Midis fishkllims s thuprave t hekurta dhe shkopinjve
t goms,
Zri i lart e i kulluar i Komunizmit
Mu n mes t Gjermanis.
I dgjuar n gjith vendet e Evrops, q,
Prtej kufijve, prgjojn me vrejtje n errsirn, ato vet
n errsir,
Po dhe i dgjuar
Prej gjith t plakiturve dhe t drmuarve nga
shkopinjt dhe
Lufttarve t pazbrapsur
80
N Gjermani.
Plot lakmim prdor ti, shoku Dimitrov, do minut,
Q t sht dhn, dhe vendin e vogl, nga i cili akoma
mund t flassh ti e prdor
Pr ne t gjith.
Mezi duke zotruar gjuhn e huaj,
Gjithnj duke brtitur "posht!
I dobsuar nga prangat,
Ti bn prapseprap pyetjet e tua t frikshme
Fajson fajtort dhe
I bn t brtasin dhe t t zhgrryejn, dhe kshtu
T pranojn q s'kan t drejt, por vetm pushtet,
Kurse ti pr t'u vrar je dhe jo pr t'u mposhtur.
Sepse, ashtu si ti, i kundrshtojn, pra,
Ktij pushteti,
Megjithq nuk duken si ti,
Mijra lufttar t tjer,
T gjakosur nga torturat n bodrumet e tyre,
Pr t'u vrar po, por
Jo pr t'u mposhtur.
Si ti t dyshimt, se luftojn kundr uris,
T fajsuar pr revolt kundr shfrytzuesve,
T akuzuar pr luft kundr shtypjes,
T bindur pr
At t drejtn Kauz.
81
HISTORI NGA REVOLUCIONI

(Bolshevikt zbulojn n vern e 1917-ts n Smolni n vend ishte
prfaqsuar populli: n kuzhin).
Kur mbaroi revolucioni i Shkurtit dhe lvizja e masave
Pushoi,
Nuk kish mbaruar lufta ende. Pa tok ishin fshataret.
Dhe t shtypur e t uritur puntort n uzina.
Po kshillat ishin zgjedhur prej t gjithve dhe
prfaqsonin t pakt.1)
Nga q bolshevikt krkonin vazhdimisht q pushkt
T drejtoheshin
Kundr armikut t vrtet t proletariatit:
Sunduesve,
Ata u cilsuan si tradhtar dhe u numruan
si kundrrevolucionar,
Prfaqsues kusarsh e banditsh. Prijsi i tyre, Lenini,
Q e quanin spiun t shitur, fshihej n nj kasolle.
Ngado q ata vshtronin,
Largoheshin syt prej tyre, priteshin me heshtje.
Nn flamuj t tjer ata shikonin si marshonin masat,
E madhe ngrihej borgjezia e gjeneralve dhe tregtarve.
Dhe e humbur dukej Kauza e bolshevikve.
1) T pakt - menshevikt.
Po ata vepronin prap si zakonisht,

Nuk i vinin re britmat dhe shum pak largimin haptazi
T atyre, pr t cilt luftonin.
82
Pa u prapsur,
Luftonin me prpjekje t vazhduara
Pr Kauzn e m t ultve.
Dhe vinin re bolshevikt sikundr thon vet,
gjra t ktilla:
N kantinn e Smolnit pan,
Kur jepeshin gjellt sup-me-lakr dhe aj se
Bufetieri n komitetin ekzekutiv, nj ushtar, bolshevikve,
U jepte aj me te nxeht dhe buke me gramatur m shum Sesa
gjith t tjerve; duke ua dhn,
I vshtronte shkarazi. Kshtu ata kuptonin: ky
Simpatizonte me ta, e fshihte kt sjellje
Prpara eprorve, dhe edhe kshtu anonte nga ata
Gjith personeli i ult i Smolnit
Roje, korrier, dhe portier.
Kur e shikonin bolshevikt kt gj, thoshnin:
Kauza jon sht gjysm e fituar!".
Domethn se lvizja m e vogl e t till njerzve,
Fjala e tyre dhe vshtrimi, po kshtu heshtja dhe
kinse mosshikimi:
Atyre u dukej me rndsi. Dhe, prej ktyre njerzve Dshironin t
quheshin miq: ky ish qllimi i tyre.
BASHKSHKOLLART M T VARFR T MHALLAVE

Bashkshkollart m t varfr, me palltushka t'holla,
Prher vinin, nga mngjezi, tepr von n or,
83
Se nnave ata u shprndanin qumshtin dhe gazetat.

Msuesit e tyre
I regjistronin me t shara te libri j qortimit.
Nuk kishin pako t mngjesit. Ata, n pushime
I shkruanin n nevojtore detyrat e tyre,
Kjo ishte e ndaluar, se pushimi
Ish i caktuar pr tu lodhur, si dhe pr t ngrn.
Kur ata nuk e dinin "pi" - n - shifrn e Ludolfit
Msuesit i pyesnin: Pse
Nuk rri ti n gjirizin, nga ke ardhur? Po ata kt e dinin.
Shkollarve q 'ishin m t varfr, nga mhallat,
U jepej ndonj post i vogl, n shrbim t shtetit.
Prandaj prmendsh ata msonin, me djersn e ballit,
Brendin e librave t ndotura q blinin,
Msuesve msonin izmet t'u lpinin.
Dhe nnat t'i prmonin.
Postet e vogla t shkollarve t varfr, nga mhallat,
Ishin nn tok. Stolat e byrove
Nuk kishin ndenjtje. Ata shpres kishin rrnjt
E bimve t shkurtra. Po prse u msonin
Atyre gramatik greke, luftrat e ezarit,
Formuln e sulfurit, shifrn "pi"?
N Flandr, nn varrezat e plebejve,
T paraprcaktuara pr ta,
S'krkonin tjetr gj vese glqere.
84
DSHIRA E FUNDIT
N Altona, n nj sulm kundr lagjes s puntorve.
Ata kapn katr nga tant. N ekzekutimin e tyre
Zvarritn shtatdhjet e pes nga tant, pr t shikuar
Ata pan kt: m i riu, nj burr i madh, i pyetur
'dshir t fundit kishte (si thot formula).
Tha, n mnyr t that, se dshron t ndeh trupin
Edhe nj her.
Si e liruan nga prangat, ai u sul e goditi
Me tr fuqin prijsin e popullorve (?)
Me t dy grushtat nn mjekr. Vetm ather e shtrnguan
N drrasn e ngusht, me fytyrn s lartmi, dhe
Ja pren kokn.
GJASHTMBDHJETVJEARJA RROBAQEPSE
EMA RIZ
Kur gjashtmbdhjetvjearja rrobaqepse,
Prpara gjykatsit hetues n ernovic,
U ftua t tregonte pse
Kishte shprndar trakte, n t cilat
Bhej thirrje pr Revolucion, gj q sjell burgim,
Si prgjigje, ajo u ngrit n kmb dhe kndoi
Internacionalen.
Kur gjykatsi hetues tundi kokn,
Ajo brtiti: Ngrehu! Kjo
sht Internacionalja!
85
4.
Ashtu ngrihej dhe e fshihte q me nat
Nga syt e bots at' dhurat,
Q maqinistt mos t kishin ndoj telash
Tek Uiling Riltodi.8)
5
Kjo vjersh i kushtohet shokut t Majk Makujt,
(I vdekur nga mushkrit e dobta
n trenat e qymyrit t Ohios)
pr miqsin.
8) angl. Nj shoqri hekurudhore Sh. i p.
KNGA E MAKINAVE
1.
Hallo! duam t flasim me Amerikn
Tej Atlantikut, me qytetet e mdha
T Ameriks,
Hallo! ne pyetm veten 'gjuh
T flasim q
T na kuptojn,
Po tani kemi me vete kngtart tan
T cilt i kuptojn ktu dhe n'Amerik
Dhe gjithkund n bot.
Hallo, dgjoni kngtart, yjt e zinj,
Hallo, vreni kush pr ne kndon ...
Makinat po kndojn
86
2.
Hallo, ja kngtart tan, yjt tan
T zinj s'kndojn bukur, po kndojn,
Duke punuar, q pr ju t bjn drit,
Kndojn duke br rroba, tuba uji,
Gazeta, hekurudha, llamba, pore e disqe kngsh.
Kndojn.
Hallo, kndojeni shpejt dhe njher me q
Jeni po ktu
T voglin tuaj Song1) tej detit Atlantik,
Me zrin tuaj, q t gjith ua kuptojn.
Makinat prsrisin song-un e tyre
S'sht' era kjo n rrap, djaloshi im,
As knga kjo pr yllin vetmitar,
S'sht' ulrim'e egr e puns son t prditshme
Ne e mallkojm at dhe na plqen,
Se ajo sht zri i qyteteve tona,
Ajo 'sht knga, e cila na plqen,
Ajo sht gjuha, q'e kuptojm ne t gjith,
Dhe shpejt ajo do t jet gjuha nnore e bots.
1) Kng (angl.)
87
QYMYR PR MAJKUN
1.
Kam dgjuar se n Ohio
N fillim t ktij shekulli
Jetonte nj grua n Biduel1,
Meri Makuj, vejush e nj roje hekurudhe
Q'i thonin Majk Makuj,
n varfri.
2.
Porse do nat nga trenat buimplot t Uiling Rilrodit6) Prmbi
gardh t bahes me patate
Nj tok qymyri hidhnin makinistt
Me z t ngjirur, duke thirrur ashtu shpejt:
Pr Majkun!
3.
Dhe do nat, kur qymyri pr Majkun
Pas kasolles plasej ashtu shpejt,
Ngrihej plaka dhe zvarritej
Npr gjum e n kmish dhe e fshihte at' qymyr,
Dhurat e makinistve pr Majkun
E vdekur, por t paharruar.
6) angl. Nj shoqri hekurudhore Sh. i p.
4.
Ashtu ngrihej dhe e fshihte q me nat
nga syt e bots at' dhurat,
88
q maqinistt t mos kishin ndo'j telash

Tek Uiling Rilrodi.
5.
Kjo vjersh i kushtohet shokut t Majk Majkut,
(i vdekur nga mushkrit e dobta
n trenat e qymyrit t Ohios)
pr miqsin.
LUFTA KUNDR PRIMITIVES
1.
Ne themi koha sht'e vjetr,
Porse prher un'e kam ditur se sht koha e re.
Dhe ju them juve se jo vetvetiu
Prej 20 vjetsh ngrihen shtpi male tunxhi,
Po shum vin n qytet do vit
Sikur dika t prisnin,
Dhe kontinentet buzgaz
Flasin ktej - andej se i madhi e i frikshmi det
Nj uj i vogl sht.
Un tani po fluturoj i pari mbi Atlantik,
Po jam i bindur fort se nesr
Pr fluturimin tim ju do m qeshni.
2.
Por sht nj luft kundr primitives
Dhe nj prpjekje pnnirsimi i planetit,
89
Njsoj si ekonomia dialektike,

Q do ndryshoj botn fund e krejt,
Tani, veanrisht,
Le t luftojm, pra, kundr natyrs
Gjer sa t bhemi ne vet t natyrshm.
Ne dhe teknika jon s'jemi ende t natyrshm;
Ne dhe teknika jon,
Ne jemi primitiv.
Anijet avullore veloreve ua shkuan,
Q i lan prapa lundrat me lopat.
Un
Bj fluturim prkundr anijeve avullore,
N luft kundr primitives
Aeroplani im i dobt e i dridhshm
Dhe aparatet plot t meta
Jan fort m t mira nga ato t derisotmet,
Por un, duke fluturuar,
Luftoj kundr aeroplanit tim
Dhe kundr primitives.
3.
Pra, ksisoj luftoj kundr natyrs
Dhe kundr meje vet.
fardo q t jem edhe marrzira
Q mund t besoj kur fluturoj
Jam nj' ateist me gjith mend
N dhjetmij vjet,
Atje ku t'errta n qiell u bn ujrat,
90
Mesdite e mugtir i pandaluar,

Lindi zoti. Dhe gjithashtu,
Mbi malet, q nga vinte akulli,
Zbuluan t paditurit
T pamsuar Zotin; gjithashtu
N shkrettirat Ai vinte me stuhin e rrs
Dhe n qytete u krijua nga rregullimi
I klasave njerzore. Se ka
Dy lloje njerzish: padije e shfrytzim.
Po revolucioni at e likuidon.
Por hapni rrug malit, athere Ai zhduket,
Nga shkrettira At lumenjt e przn,
Dhe Srita tregon zbraztirn
Dhe e prz At sakaq.
Prandaj, pra, mirrni pjes
N luftn kundr primitives
N likuidim t bots s andejshme
Dhe n prznien e do zoti,
Kudo q'ai t faqet.
Nn mikroskopt m t mpreht
Ai rrzohet posht.
Dhe e przn at nga ajri
Kaq aparate t prmirsuara.
Pastrimi i qyteteve,
Dhe asgjsimi i mizerjes
E bjn at t zhduket dh'e przn
Te mijvjeari i par prapa.
91
4.
Kshtu sundon akoma rregullimi
Npr qytetet e prmirsuara
Dh' ai vjen nga padija dhe zotit i prngjet.
Po puntort dhe maqinat
At do ta luftojn, dhe ju vet
T merrni pjes
N luftn kundr primitives.
TRE USHTART DHE T PASURIT

Po rrinin pasanikt te vila e mrekulluar.
Me z t lart thoshin se lufta ka mbaruar.
Kjo natyrisht aspak e vrtet' nuk ish:
N letr luft s'kish,
Por, si n luftn e vrtet,
Si mizat vdisnin njerzit e shkret.
Dhe njerzit aspak s'qen aq t vjetr
Kur vdekja vinte gjith me trajt tjetr,
Dhe pikrisht te populli i vobegt:
Ata m s'dinin se far mund t jet,
Sepse, fardo q bnin pr t mbar,
Gjithnj ju vinin ata Tre Ushtar.
Dhe, ndonse t gjitha i duronin,
Vinin t Tre, q vrisnin e s'pushonin,
Kshtu q, far t bnin m s'dinin kurrsesi.
92
T tre kishin emrin: Koll, Aksident, Uri.

Mjerim i madh i tyre tani nuk kish kufi,
Dhe nj dit erdh nj komision i ndritur
Te zoti i mir i njerzve t uritur.
Ai ish duke ngrn, si zakonisht dhe sot,
Me njerzit e pajisur dhe me tryezn plot.
Dhe tani, midis sups dhe peshkut, ju pat lutur
Ky komisioni zotit, pr ta ngritur,
Q' Ai mjerimin bots t'ja prball.
T shihnit se far ndodhi vall!
Kjo s'ish aspak shaka:
- T pasurit u zben pr hata.
Po zoti gjer n fund s'e piu kupn e tij,
Dhe njerzit e pasur i ftoi n shtpi,
Ku prnjhersh bri propozim
Pr t'ja larguar bots do mjerim.
I than pasanikt plot mshir:
,,Mjerimi t largohet? Mir!
Vese m tej mendojn mprehtsisht
Q'asgj kjo mos kushtoj natyrisht.
Dhe, duke arritur n shpenzime,
Ata sakaq dhan mendime
Dhe than, sy-ndr-sy duke u vshtruar:
,,Fatkeqsisht, mjerimi do duruar.
Fatkeqsisht (ktu do mend t ndritur),
Duhet mjerimi, pagat pr t'i zbritur".
Vendosn t pasurit me mendjemprehtsi:
Mjerimi s'do larguar kurrsesi.
93
Ather ata ardh te zoti i adhuruar,

Nj propozim t ndryshm pr t'i parashtruar:
"Ti s'mund ta zhduksh dot mjerimin,
se ather do t duhej t jepnim ne floririn;
Me vesh kt s'mund ta dgjojm,
Prandaj nj tjetr gj ne propozojm:
Mjerimi mbetet, si po ish.
Ti nuk mund krejtsisht ta bsh at t zhduket,
Po bje q'ai t mos duket".
Mjerimi, pra, do t vazhdonte,
Por asnjeri s'do ta shikonte.
Dhe zoti i mir s 'kundrshtoi,
Ve punt prsri i mendoi:
,,s'e bj dot fund e krejt t zhduket;
Fort mir, do ta bj t'mos duket".
Dhe q'at or kjo sht'e vrtet,
Mjerimi u b i padukshm n jet.
Q pasanikt e zoti ashtu veprojn
Kt gj faktet mir e vrtetojn:
N pr qytetet tona me ndriim elektrik
Mjerimin thuaj fare se shohin dot, o mik!
TRE USHTART DHE GRURI
Pr grur dhe buk e madhja munges
M shum se lufta e bn botn t vdes.
Vitin q shkoi, n'Amerik gruri
94
U b kudo sa t zinte syri:

T ecje tri jav pa u ndalur kurr,
Majtas dhe djathtas shikoje grur,
Dhe gjith njerzit, q njerzit i pyesnin,
"Sivjet ka buk mjaft!" u thoshin.
Shkurt, grur vjet aq shum kishte,
sa pr gjith njerzit mjaft do t'ishte.
Sikur t gjith t hanin grur,
Ai s'do kish mbaruar kurr.
Dhe pasi vitin q shkoi, m n fund,
E mblodhn grurin, q'u b gjithkund,
Ja: pes njerz t pasur ardhn
Dhe grurin e tyre n det e derdhn.
Sepse ju prkiste t pesve ai,
Si mua kapela dhe izmja ty.
Dhe gruri kur mbi dhe tepron,
Ai aq shum nuk kushton,
Sepse nj send q gjendet kudo,
Paguhet keq dhe s'ke 'e do:
Njerzia fare at s'e blejn
Dhe ven atje ku m lir e gjejn.
T pasurit veten keq e pan:
,,N det ta hedhim grurin! than.
N qoft se gjysma n det mbaron",
Gjysma tjetr prap kushton,
:M pak do ket buk mbi dhe.
Njerzia at m shtrenjt e ble,
95
Dhe njerzit, t cilt t holla skan,

N dain t han, gur le t han".
Dh'e hodhn bukn n det t zi,
Si un kapeln dhe izmen ti.
Nuk ke se 'bn kur njri n det
Hedh 'ka paguar dhe 'i prket!
Nj tren hekurudhe bregdetit kaloi.
Pa grurin n detin, q'e gllabroi,
Qndronin t varfrit rretheprqark,
Shikonin dhe s'bnin z aspak.
Po gruri, kur valonte n det,
T Tre Ushtart ardhn shpejt.
E shihnin grurin n djall si zbriste
Dhe asnj nga t varfrit fjal s'qiste,
Dh'ata, si pan q s'tundej njeri,
U hipi sakaq nj e till mri,
Sa s'dinin m 'po bnin e qitn
Granatat e dors, q shpejt i vrvitn
N mes t njerzve t shkret,
Q ran varg e varg pa jet.
Dhe than t Tre: ,,I bm pr lum,
Ata nuk donin t rronin m shum,
Prndryshe do mbronin veten e vet
Kur buk'e tyre hidhej n det".
Q pun' e t treve sht' e vrtet,
Kt e thon faktet vet:
Kur buk n goj s'kan njerzia,
Vdesin e shuhen si mizria.
96
LETRSIA DO T LVROHET
(Kushtuar Martin Andersen Nekses)
1.
Ata q i kan vn mbi frona t art pr t shkruar
do t pyeten pr ata q
u kan endur stofn pr rrobat.
Librat e tyre s'do t lvrohen
pr mendime t larta, por
ndonj rresht krejt i rndomt
mbi veorit e atyre q endin stof
do t lexohet me interesim, sepse
aty mund t jet fjala pr tiparet
e t famshmve strgjyshr.
Letrsi t tra
mbushur me shprehje t zgjedhura
do t lvrohen pr t'u gjetur shenjat,
se mos atje, ku kishte zgjedh e shtypje,
kishte dhe rebel e kryengrits.
Klithjet e prvajshme t qenieve hyjnore
do t dshmojn vetm se mbi njerzit e zakonshm
sundonin njerz t zakonshm.
Muzika e mbl e fjalve do t tregoj vetm
q shum vet s'kishin se 't hanin.
2.
97
Dhe, kur t vij kjo koh, do t lvdohen

ata q rrinin n dyshemen e zhveshur
dhe shkruanin aty.
ata q rrinin te t shtypurit,
ata q rrinin te lufttart,
dhe q tregonin, mbi vuajtjet e t shtypurve,
dhe q tregonin mbi veprat e lufttarve
me art e gjuh t zgjedhur,
t cilat m par
prdoreshin vetm pr himnizimin e mbretrve.
Prshkrimet e tyre mbi dhunn dhe kushtrimet e tyre
do t ruajn ende shenjat e gishtrinjve
t t shtypurve. Sepse pr kta ishin shkruar, dhe kta
i mbajtn me vete nn kmishn e qullur nga djersa,
kta i an kordont e xhandarve
dhe ua uan .
vllezrve t tyre t shtypur e t urt,
Po, do t vij nj koh kur
kta t menur e zemrmir,
kta t inatosur e besimplot,
q rrinin n dyshemen e zhveshur
dhe shkruanin aty.
t qarkuar nga t shtypurit e nga lufttart,
do t'i lvdojn
prpara t gjithve.
1939
98
DJEGIA E LIBRAVE*)
Kur regjimi urdhroi djegien publike
t librave me dije t dmshme, dhe buajt, nga ishin e nga s'ishin, u
detyruan t trhiqnin qerre plot me libra
te turrat e drurve,
njri nga shkrimtart e ndjekur,
njri nga m t mirt e tyre,
duke studiuar listn e t djegurve,
zbuloi me tmerr se
librat e tij ishin harruar.
Ai u sul te tryeza e vet, gjith duf e zemrat,
dhe u shkroi nj letr atyre q kishin pushtetin.
Digjmni! u shkroi, dhe pena
i fluturonte mbi kart nga padurimi. Digjmni!
Mos m merrni m qaf! Mos m ndani nga shokt!
A s'kam shkruar gjithmon t vrtetn
n librat e mi? Kurse ju tani
po m trajtoni si nj gnjeshtar?
Ju urdhroj:
Digjmni!
1938
*) M 1933, fill pas s ashtuquajturs djegie t Rajhstagut (parlamentit gjerman),
Hitleri, bashk me ministrin e vet t propagands, Gbelsin, urdhruan djegien
publike npr sheshet kryesore t qyteteve t Gjermanis t librave t t gjith
poetve dhe shkrimtarve m revolucionar dhe m prparimtar t vendit, duke
99
filluar nga Hajneja e gjer te Brehti, Vajnerti, Tuholski, Tomas Mani dhe
Remarku.
BYROJA PR LETRSI
Byroja pr letrsi, si sht e njohur, u ndan
Shtpive botuese t Republiks
Letr, kaq e kaq tonelata
Material t mueshm pr vepra t mirseardhura.
T mirseardhura jan veprat.
Idet e t cilave
Byroja pr letrsi i mson nga gazetat.
Kjo shprehi,
Duke marr parasysh cilsin e gazetave tona,
Do t duhej t sillte
Kursimin e madh t letrs, sikur
Byroja pr letrsi t lejonte vetm nga nj vepr
Pr seciln ide t shtypit ton. Mjerisht,
Ajo lejon botimin e gati t gjitha veprave,
T cilat prtypin
Ndonj ide nga gazetat.
Dhe kshtu
Pr veprat e mjeshtrve
Mungon letra.
MBI NJERZIT E MDHENJ
1
Njerzit e mdhenj marrzi t mdha thon
100
Dhe e pandehin t marr tr fisin njerzor

T urtit s'bjn z, i ln t flasin,
Kurse koha nuk e ndal vrapin.
2
Njerzit e mdhenj han e pin
Dhe i mbushin plot barqet e veta;
Njerzit e tjer ua msojn veprat,
Po han dhe ata, or tungjatjeta.
3
Leks s Madh q t mund t jetonte,
Qyteti i madh Babilon iu desht,
Por ka pasur t till q nuk u duhej,
Nj nga ata je dhe ti, q hesht.
4
Koperniku i madh nuk shtinte gjum n sy,
Me dylbi n dor vshtronte planetet.
Toka, thoshte, rrotullohet rreth Diellit,
Duke menduar se pr gjithsin gjithka di.
5
I madhi Bert Breht shum gjra s'i kuptonte
por t mendonte, pr shembull, pr barin dinte.
Ai, q lvdoi t madhin Napoleon,
Sepse edhe ai hante e pinte.
101
6
Njerzit e mdhenj mbahen shum t ditur
Dhe, si t shurdhr, flasin me z t lart.
Njerzit e mdhenj duhet t'i respektosh,
Por t'u besosh s'bn aspak.
N KOHN Q FASHIZMI BHEJ GJITHNJ M'I FORT
N kohn kur fashizmi bhej gjith m'i fort n Gjermani Madje
dhe masa puntorsh vrshonin n t,
Ne thoshim midis nesh: Lufta jon s'ish e rregulluar drejt.
Prmes Berlinit t Kuq endeshin paturpsisht nga
katr dhe pes
Nazist me uniforma t reja, dhe na i vrisnin
Shokt.
Por binin njerzit tan dhe njerz t flamurit - t
Rajhut.
Ne u thoshim shokve t PSGJ:1)
Duhet t durojm q ata t na vrasin shokt?
Luftoni me ne n Lidhjen e lufts Antifashiste!
Morm prgjigjen:
Mund t luftonim bashk me ju, por udhheqsit tan
Na thon se s'duhet t prdorim terrorin e kuq
kundr t bardhit.
Prdita, thoshim ne, shkruante gazeta jon kundr
terrorit individual,
Por edhe prdita ajo shkruante: ne e bjm punn
vetm prmjet.
102
Frontit t kuq unik.

Shok, kuptojeni, pra, tani, se kjo e keqe m'e
vogl, me ann e s cils
Vite dhe vite ju mbajtn larg do lufte,
Pr s afrmi do t thot q ne t'u lm dor t
lir nazistve.
Po n uzina dhe n gjith postet me rndsi
Ne pam te proletart vullnetin pr t luftuar.
Edhe n pjesn lindore t Berlinit na prshndetnin
socialdemokratt
Me "Rroft Front'i kuq!", madje mbanin posi,
dinstiktivin
E aksionit antifashist. Lokalet
Ishin n mbrmjet e diskutimeve plot e prplot,
Dhe sakaq m s'guxonin nazistt
T endeshin nga nj i vetm n rrugt tona,
Sepse t paktn jan tonat rrugt,
Ku ata na rrmbenin shtpit.
1) Partia Socialiste Gjermane.
103
Abetarja gjermane e lufts

PR DHUNN
Lumin q vrshon e quajn zullumqar,
Por shtratin q e ngushton
Askush s'e akuzon.
Stuhin q lakon pemt
E marrin pr dhunuese,
Por 'ndodh me shtrngatn
Q lakon shpinat e puntorve?
T MDHENJT THON ...

T mdhenjt thon: Paqja edhe lufta
Paskan nj brum krejt t ndryshm.
Por paqja edhe lufta e tyre
Jan si era dhe stuhia.
Se lufta lind nga paqja e tyre
Si lind nj foshnje nga e ma.
Dhe ajo mban t tmerrshmet tipare t'saj.
Lufta e tyre vret
At q paq' e tyre
L pas.
104
T MDHENJT U MBLODHEN ...

T mdhenjt u mblodhn n nj dhom.
O, ti njeri n rrug
I hiq t gjitha, shpresat.
Ca qeveri
Nnshkruajn' pakte mossulmimi.
O ti njeri i vogl
Shpejt bje testamentin.
TANI SHT NAT ...

Tani sht' nat
Dhe iftet
Po bien n krevat.
Nuset e reja
Jetimr do t lindin.
KJO LUFTA Q DO VIJE ...
Kjo lufta q do vij
Ssht e para. Prpara saj
Edhe t tjera luftra pati.
Kur mori fund ajo e fundit
Kish mundsa edhe t mundur
Uri ndjente ve masa,
Edhe tek mundsit uri
105
Ve masa ka prsri.
FYHRERI DO T'JU TREGOJ

Do t'ju tregoj Fyhreri se lufta
Mban katr jav. Vjeshta kur t vij,
Ju do t jeni kthyer. Por
Do vij vjeshta dhe do shkoj,
Dhe prap do vij e shkoj shum her,
Dhe ju s'do jeni kthyer.
Do t'ju tregoj bojaxhiu: maqinat
Do t bjn punn tuaj: Shum pak
Do duhet q t vdesim. Por
Ju do t vdisni me nga njqindmij,
Aq shum, sa s'u pa gjkund t vdesin.
Kur un t dgjoj se jeni n kep t Veriut,
N 'Indi dhe Transval, vetm do di
Dikur ku varret tuaja duhen gjetur.
HITLERI KA PR T'JU PRRALLOSUR ...
Hitleri ka pr t'ju prrallisur:
Se lufta zgjat ve katr jav.
Kur vjeshta do t vij
Ktu do jeni prsri.
Por vjeshta do t vij e do t shkoj
E prap do vij e do t shkoj shum her
106
Dhe ju s'do vini prsri.

Do t ju thon se maqinat
Tani do bjn punn tuaj.
Do t ju thon se do vdisni
Oh, shum, shum pak.
Por ju do vdisni qindra-mijra
Aq shum sa s'sht par kurr.
Dhe kur do t dgjoj
Se qnkeni n'Veri,
NIndi,
Nj gj vetm do di:
Ku ndodhen varret tuaja.
BOJAXHIU1) THOT
Sa topa m t shumt q derdhen,
Aq dhe m'e gjat do t jet paqja.
Sipas ksaj, kjo do t thot:
Sa grur m i shumt q do mbillet,
Aq dhe m pak do bhet drith.
Sa via m shum do t theren,
Aq dhe m pak do ket mish.
Sa bor m e shumt shkrin n mal,
Aq edhe m t'cekt do jen lumenjt.
107
N LUFTE SHUM GJRA DO ZMADHOHEN

N luft shum gjra do zmadhohen.
M t mdhenj do bhen
Pronar e prona,
Mjerimi i t papronve,
Falimentimet e udhheqsve
Dhe heshtja e t udhhequrve .
***
Kur t vij puna pr marshim,
shum veta nuk do ta din
se n krye armiku i tyre u prin
Zri q i komandon
sht zri i armikut t tyre.
Ai q u flet pr armikun,
sht vet armiku .
***
Kur ata q jan lart flasin pr paqen,
populli i thjesht e merr vesh
se do t ket luft.
Kur ata, q jan lart mallkojn luftn.
fletthirrjet jan mbushur.
***
Gjeneral, tanku yt sht nj makin e fuqishme.
Ai rrzon nj pyll t tr dhe bn prshesh
108
Njqind njerz.
Por ai ka nj t met:
I duhet nj drejtues.
Gjeneral, i fuqishm sht bombarduesi yt.
Ai fluturon m shpejt se stuhia
dhe mban m shum se nj elefant.
Por ai ka nj t met:
I duhet nj montator.
Gjeneral, njeriu sht shum i dobishm.
Ai di t fluturoj dhe di t vras.
Por ai ka nj tij met:
Di t mendoj.
***
Kur Gjermania t jet armatosur gjer n dhmb
asaj (me siguri) do t'i bhet
nj padrejtsi
dhe kshtu Daullexhiu*) do ta nis luftn e vet.
Kurse ju do ta mbroni Gjermanin
n vende t huaja q nuk i njihni fare,
dhe do t luftoni kundr njerzve
q jan t srs suaj.
Daullexhiu do t'ju drdllit pr lirim,
por shtypja n vendin tuaj
109
do t jet e pashembullt.
Edhe n i fitoft ai t gjitha betejat,
t fundmen betej nuk e fiton dot.
Kur ta humbas daullexhiu luftn e vet,
do ta fitoj Gjermania luftn e saj.
***
Kur Daullexhiu do ta filloj luftn e vet,
ju t vazhdoni luftn tuaj!
Ai do t shoh armiq prpara vetes, por
kur t kthej kokn, le t shoh
edhe pas vetes armiq:
Kur ta filloj luftn e vet,
le t shoh rreth e rrotull vetm armiq.
T gjith ata q esest e tij
do t'i vn prpara n marshim,
le t marshojn kundr tij.
Esest e tij t mos i zr gjumi
as natn, as ditn:
T detyrohen e t kontrollojn do top,
n sht n gatishmri. Dhe secilin kontrollor
le ta kontrolloj ai vet, nse
vrtet e ka br kontrollin.
Gjithka q shkon te ai, le t shkatrrohet, dhe
gjithka q vjen prej tij, le t prdoret kundr tij.
110
Trim do t jet ai q kundr tij do t luftoj.

I menur do t jet ai q do t'ja prish planet.
Vetm ai q do ta mund at,
ka pr ta shptuar Gjermanin.
AI QE RRI N SHTPI, KUR FILLON LUFTA...

Ai q rri n shtpi, kur fillon lufta
dhe i l t tjert t luftojn pr shtjen e tij,
ai le t ket mendjen: sepse
kush nuk e ndau luftn me shokt,
ai me armikun do t ndaj disfatn.
As ai q luftn do ta mnjanoj,
Se mnjanon dot kurr: sepse
pr shtjen e armikut do luftoj
ai q s'luftoi pr shtjen e vet.
1934
ATA Q E RREMBEJN MISHIN NGA TRYEZA
Ata q'e marrin mishin prej tryezs,
Dhe predikojn t jemi t knaqur.
Ata, q do dhurat u destinohet,
Krkojn shpirt t sakrifics.
T ngopurit t'uriturve u flasin
Pr koht e mdha, q do t vijn,
Ata, q'e shpien Rajhun n gremin,
111
Na thon q'e ka zor t qeveris

Njeriu i thjesht.
ATYRE Q MBAJN SHPRESE
far prisni ju?
Q t merreni vesh me pllumbat
dhe q t pangopurit t'ju hedhin ndonj kafshat!
Mos prisni q ujqit t'ju ushqejn
n vend q t'ju shqyejn!
Apo q tigrat t'ju ftojn miqsisht
pr t'ua hequr dhmballt!
Kto po prisni?
1933
KNG PR T GJITH ATA Q KURAJOHEN
Ata kan ligjshmri dhe urdhresa,
Kan burgje dhe fortesa,
(Azilet e tyre s'i numrojm!,
Kan roje burgjesh dhe gjyqtar,
Q marrin shum t holla dhe jan t gatshm pr
do gj
Eh, po prse?
Mos besojn se me kto leht mund t na mashtrojn?
Para se t zhduken, dhe kjo do vij pr s
shpejti
Ata do t ken vn re se t gjitha kto m s'u
112
vlejn pr asgj.
Ata kan gazeta dhe shtypshkronja
Pr t na luftuar dhe mbyllur gojn
(Burrat e shtetit s'ua numrojm!),
Kan pop dhe profesor,
Q marrin shum t holla dhe jan t gatshm pr
do gj
Eh, po prse?
Mos duhet t ken kaq frik t vrtetn?
Para se t zhduken, se kjo do vij pr s shpejti,
Ata do t ken vn re se t gjitha kto m s'u
vlejn pr asgj.
Ata kan tanke dhe topa,
Automatik dhe granada dore
(Shkopinjt e goms s'ua numrojm!),
Kan polic dhe ushtar,
Q marrin pak t holla dhe jan t gatshm pr
do gj
Eh, po prse?
Mos kan armiq kaq t mdhenj?
Ata besojn se duhet t ket nj mbshtetje,
Ku t mbshteten duke rn.
Dhe le t brtasin "Ndal!" sa m fort q t duan,
Sepse as t hollat as topi m s'i mbrojn!
113
PR ATA Q PRIN LART

Me neveritje flasin pr t ngrn.
Kjo ndodh: se gj pa ngrn s'kan ln,
Dhe shtazrisht n bark e kan shtn.
T ultit do t ndahen me pahir
Prej toks, q pr ta ish shkrettir,
Se ata kurr nuk u ngopn mir.
Nga vijn dhe ku kan pr t shkuar:
T ultit s'kan nge pr t'u menduar:
Se kur vjen mbrmja e mrekulluar
Prej puns jan lodhur e drmuar.
Pa lodhje e prehje, pa nj ik hare;
As mal, as det s'do ken par ende,
Kur t'ju mbaroj jeta prmbi dhe.
N qoft se t ultit nuk mendojn
Pr shokt se far han e si jetojn,
S'do mund t ngrihen lart q t shptojn.
OH, JU FATZINJ
Oh, ju fatzinj!
Vllait tuaj i bhet dhun, dhe ju mbyllni
Syt
114
I prekuri brtet fort, dhe ju heshtni?

Dhunbrsi sillet rrotull dhe zgjedh prejat e tij,
Dhe ju thoni: Ne ai na kursen, sepse stregojm asnj Mosplqim.
far soj qyteti sht ky, njerz jeni ju vall?
Kur n nj qytet ngjan nj padrejtsi, duhet t ket nj
Revolt.
Dhe atje ku s'ka revolt, sht m mir q qyteti t humbas
Nga nj zjarr, prpara se t bhet nat.
LAVDRIMI I GODITJES ME KAM

l
Filloi lufta. Ajo u b
Nga sundimtart,
Dhe ju luftoni.
Luftoni dit e nat n fabrika
Municion e interkalator,
N plugje e mbi tryeza vizatimi,
Maqina qepse e kuzhina.
Dhe ju besoni
Se lufta sht lufta juaj,
Se mbrohet ekzistenca juaj,
Se bni nj t ardhme m t mir.
Prpara e shihni armikun dhe besoni
se lufta sht lufta juaj,
Se tani lufta sht m'e prgjakshme.
Dhe kacafyteni t pashkputur,
115
O puntor kundr puntorsh.

Dhe ju bn lufta me betejat,
Q t'i harroni luftrat e paqes.
Organizatat, q me mund i ngritt.
2
Nga vetmohimi dhe kursimi,
Tani i drmuat. Pran e pran
Ju me armikun e klass po luftoni.
Prvoja juaj duket se u harrua,
Dhe se u harrua luft'e sups.
3
Kur lufta sht m'e prgjakshme,
Mungon edhe supa.
4
Ende luftoni luftn heroike.
Ende pas jush dgjoni sundimtart
Si japin urdhra, po sup s'ka.
Fitorja bn me shenj. Ata q mbetn
Fundin e lumtur e kan' afr tyre,
Po sup s'ka.
5
Kur sup s'ka,
Mbaron dhe shpresa juaj. Vjen dyshimi.
Dhe ju, pas pak, e dini: lufta
116
Nuk sht lufta juaj. Prapa jush

E shihni armikun e vrtet.
Dhe pushkt kthehen praptas.
Fillon: Lufta pr supn.
EPITAF NGA LUFTA E HITLERIT
Baba, m le t shkoja ushtar!
Ti, nn, t m fshehsh si harrove?
Vlla, kshilln nuk ma dhe t mbar!
Ti, motr, pse, oh, pse s'm zgjove?
1941
EPITAF PER M.
Peshkaqenve u shptova,
Tigrat i vrava,
M grin
Pleshtat.
PARADA E MADHE GJERMANE
Kaluan pes vjet.') Pastaj na than:
Ai q vetquhet i drguar'i zotit sht gati
pr luftn e vet-ka farktuar tanke, topa, kryqzore,
dhe avion nga hangart aq shum mund t nxjerr
sa me nj shenj t tij qielli nxihet, bhet sterr.
117
Ather ne vendosm t marrim n shqyrtim

popullin q do t thrriste ushtar ky trim,
burra, gra, ku jan e far mendojn.
N parakalimin e madh na u desh t kalojm.
Dhe ja atje tek vijn si dervene,
turm, e ngatrruar, heterogjene,
e zbeht. Dhe n flamurt gjak t kuq q valojn
dhe n krye t tyre q marshojn
kan kryqe-grem2) me litart gati,
q t varin kdo q para nuk pati.
Me nj hap t rregullt prej automatsh
ose duke ecur me katr kmb,
ata nisen pr n luftn e tyre t madhe.
Nuk dgjohen as rnkime,
as lutje, as pshertime,
n at muzik ushtarake.
Ata shkojn me nnat, fmijt n duar,
e shohin pisk dhe pes dimra t tjer
pas atyre t pesve q kan kaluar.
Dhe, duke hequr bran pleq e t smur,
na paraqesin paradn e madhe
t ushtris s tij krejt t plotsuar1) "Kaluan pes vjet" - Pes vjet diktatur fashiste n Gjermani,
domethn sht viti 1938.
2) Kryq-grem - Emblem naziste.
118
BASHKSI KOMBTARE
Shihni oficert SS tani,
nga birra dhe premtimet e tij,
ata jan trullosur e jan nginjur,
q populli m n fund, i fort t jet,
i trembur, besnik e i bindur,
kaq m s'duan gj tjetr t ket.
SPIUNIMI
Ja spiuni, at e shohin
tek i bn varrin shokut t vet.
Ve e di mir q t gjith e njohin.
Po sikur rruga kujtes t ket?
prplitet si gjarpr n gjum,
vjen dita, i lan hesapet, o lum.
KRYQI I BARDH
Dhe ja Sa-t1) tek gjuajn rnd,
ata e ndjekin vllan kmb pr kmb,
dhe e ojn si t mirt zagar
te barkalect e mdhenj pashallar,
pastaj ngrejn dorn e nderojn,
prve gjakut, asgj tjetr s'gzojn.
l.) Antar t seksionit sulmues hitlerian.
119
N SHRBIM T POPULLIT
Dhe ja t kampeve gardian,
te zellshm e besnik shrbtor-hajvan,
pr popullin spiun e xhelat,
e shtypin, e torturojn dit e nat,
e shkojn n hell, e godasin mbar
dhe as paguhen kushedi far.
N KRKIM T DREJTSIS
Dhe ja gjykatsit. U thot
atyre klika: E drejt n bot
sht'ajo q'i sjell dobi popullit gjerman.
Po si ta njohsh kt t drejt?
Ata mblidhen kudo q t jet
ve popullit rrenn t'ia, bjn t vrtet.
SMUNDJE PROFESIONALE
Ja dhe zotrinjt mjek,
q i shrbejn shtetit tr zell.
Me cop paguhen, asgj s'kan me t.
T smurve q shfrytzuesit u drgojn,
u hedhin mballoma, n ast i shrojn,
sepse duhet t'i nisin prap me t shpejt.
120
FIZIKAN
Dhe, ja, zotrinjt shkenctar,
duken n sy q frika i ka lar,
mjekra e rreme i bn teuton.
Ata krkojn nj lloj fizike
autentikisht gjermanike,
ariane, po, t sakt, jo.
GRUAJA IFUTE
Ja tek vij n grumbull przier
ata q gruan u ka rrmbyer,
dhe me nj ariane i ka martuar.
'kan, pra, q mallkojn e rnkojn?
Ata pr racn kishin lnguar.
Ai n rac po i kthen tani.
TRADHTAR PASI I THON
Ja, zotrinjt profesor,
Rinia hileriane jo m t kot
u mson si t sillen ast e or.
do nxns sht nj spiun.
Pr tok a qiell, n s'di, s'prish pun,
po pr kt apo at, kush di, t thot.
121
Dhe ja, pra, t dashurit Camrdhok

q shkojn e thrresin ca xhelat
dhe ku sht erdhja njri u thot.
Pastaj baban me gisht tregojn
e tradhtar, pasi i thon,
kmb' e duar lidhur ata e ojn.
N PUN
Pajtuesit e klasave,
pr kzartma dhe kpuc,
shkojn e mbledhin proletar
q shohin nj vit bijt e pasanikve
me t njjtin petk t varfrish.
Atyre do t'u plqente m mir nj pag.
ORA E PUNTORIT
Ja t Gbelsit agjent.
I varfri me duar me kallo
pr hir t tyre flet n radio.
Por popullit ata s'i zn bes,
prandaj dhe kthetrat i mbajn
midis gojs e mikrofonit.
ARKA
Dhe ja qivurt e tyre prej zinku.
At q ata katandisn nga nj krijes njerzore,
pr ta fshehur, e fusin n at kuti mizore.
122
Ai s'sht nnshtruar, si lufttar i lir

ka luftuar pa pushim pr nj jet m t mir
n luftn e madhe klasore.
I LIRUARI
Jan ata q i kan torturuar pr vdekje
me kamxhik i kan marr n pyetje.
Gjith natn s'kan hapur goj.
Po grat e shokt e tyre.
doemos q nuk u zn bes:
'bn ata t nesrmen n mngjes?
NDIHM DIMRI
Dhe ja Ndihm' e Dimrit
me trumbeta e flamur
n kasolle e n haur.
Triumfalisht t tyret kthetra
shkulin kothere e lecka t'vjetra
pr ata t harvallins kundrejt.
Dora q vllan vret,
me qllim q'ai t hesht,
nj lmosh shpejt i jep.
Po atij n gryk i ngeli
buka q iu dha si ndihm
e me t dhe Hail Hitleri.
123
FSHATARI USHQEN DOSN E VET

Vjen n rreshta edhe fshatari,
s'duket aspak i knaqur qyqari.
mimi i grurit ka rn fare.
Derkuct, n dasht t'i ushqej,
qumshtin n treg t zi le t'ua blej.
Ndaj fshatari xhindoset fare.
168
AKTIVISTI I VJETR
Qind pr qind e me bark prdhe
vijn ata, grumbuj si re,
q votojn pr xhelatin e tyre.
As gjalp, as buk, katran me boj,
asgj n shpin, as dhe n goj,
ata votuan pr Adolf Hitlerin.
PARULLA
Ata u msojn djemve sesi
t vdesin pr t pasurit,
si do t'u msohej dy her dy.
T vdessh sht m vshtir, sigurisht,
po ata, tek shohin grushtet e zotnis,
tremben se mos i marrin pr frikacak.
124
N KAZERM MSOJN
MBI BOMBARDIMIN E ALMERIES
Dhe ja ku po vijn ushtart.
U japin sup mebuk t thekur,
pastaj dhe nj cop mish t pjekur,
me qllim q pr t t luftojn
dhe kohn me pyetje t kota mos e shkojn
pr t ditur n dobi t kujt duhet vdekur.
VNIA N PUN E PUNTORVE
Ja kta zotrinjt e zyrave!
Njeriun e varfr si gur shahu e vn
atje ku u plqen dhe sa duan e ln.
Ai ka t drejt, mund t punoj,
pr makinn e lufts harain t pagoj
me djersn dhe me gjakun e tij.
REFERENDUM
Dhe kur shkuan n luft ata,
ne brtitm pr kt hata:
asnjri prej jush nuk do t thot: jo?
Pa br asgj nuk mund t rrini
kur me prdhun n at luft vini,
plqimin tuaj a mund ta ket ajo?
125
KORI I AUTOBLINDS
"Kur nga Fyhreri yn, kur nga e hekurta dor'e tij,
n vendin gjerman rendi u vendos,
ai urdhroi q me t fortn ton ushtri
t vendoset n do vend tjetr medoemos.
Ather, duke iu bindur hierarkis son,
n nj qytet t vjetr lart n Poloni
ka qen dit shtatori ne bm krdi
me luftn ton rrufe e gjunjzuam at zon.
Pastaj nga Sena n Vollg, Evropa mbar
koracatat tona tr njolla gjaku i kish par
Fyhreri na bri popull zotrinjsh t paepur,
nj popull t vetm, po, t bashkuar nga dor'e tij e hekurt.
"Mbar bota mallkon prarje e tradhti,
menjher makina jon niset, dhe ja tani
prarja me bezen e bardh na bn shenj
dhe tradhtia na i hap portat m kanat.
'Dhe drejt Sundit danez, n at zheg vere,
triumfuese shkoi makina jon ather.
Le t mos pranoj nj popull koht e reja t shoh,
pa me siguri nn rrotat e koracats hitleriane do t
prfundoj.
At q bri Hitleri n fillim pr Gjermanin
po e bn pr t mirn e mbar Evrops son,
duke ngulur nga Deti Polar gjer n Mesdhe
Kryqin e thyer, simbol t rendit t ri:
Zoti Krup, makina jon del nga uzinat e tij,
126
rrotat, zoti Tisen. Vendin e ngarkimit kurdoher,

ku t shkonim e nga t ktheheshim, e dinin tre bankier,
dhe dymbdhjet junker te mdhenj e dinin kur dhe si.
Por t tretin dimr, makina e pushtimit
t bots, vrtet, befas n vend ndaloi
dhe ishim aq larg, saq frika na pushtoi
t mos mundnim m kurr ta shihnim vendin ton.
Dbora, ather kur ne marshonim drejt lindjes,
filloi t'i mbulonte t Fyhrerit dafina,
e para her q motort tan ngeln pengje
t tretin vit, n vendin e njerzve pa privilegje.
T skllavruar vet, ne niseshim pr t skllavruar botn
t detyruar me forc, ne forcn po prdornim.
Majtas vdekja gjmonte, djathtas prap gjmonte,
e gjat rrug'e kthimit dhe kush duron t ftohtn.
ZRI
Kshtu ka qen q fqinji fqinjin tradhtonte,
kshtu ka qen q i varfri shokun e vet coptonte,
dhe armiqsia shtohej npr lagje e shtpi
e ne n to hynim athere me siguri
e ngarkonim n makinn ton
cilindo q kishte mbetur gjall:
kt popull t tradhtuarish e tradhtarsh
e ngarkuam t trin n makinn ton t lufts.
Ekuipazhin e makins son, ne po e krkonim
127
n kuzhinat dhe uzinat dhe zyrat e papunsis.

I varfri nga i varfri hidhej n makinn ton.
Me t puthurn e Juds, e vinim mbi makin,
me t rnn miqsore n sup,
i kemi vendosur mbi makinn ton t lufts.
Prarja e popullit na bri t fort ne.
T burgosurit tan luftonin njritjetrin edhe n kampe
e t gjith prap hipnin n makinn ton.
T burgosurit hipnin n makinn ton.
Edhe gardiant hipnin n makinn ton.
Ata q ishin torturuar dhe xhelatt,
t gjith kta hipnin n makinn ton t lufts.
Punonjsin e zot ne e kemi brohoritur me t madhe
Dhe me t madhe e kemi krcnuar.
Kemi vn vazo me lule atje ku ka banuar
dhe SS te porta e tij
N breshrin e bravove dhe breshrin e pushkve,
ne e kemi ngarkuar n makinn e lufts.
Fmijt shtrnguar n gjoks, nnat e trallisura
krkojn me sy n qiellin e Bretanjs
shpikjet e shkenctarve tan.
Se ka edhe shkenctar n makinn ton,
nxnsa t t famshmit Ajnshtajn t tyre,
t vn vrtet n shkolln e hekurt t Fyhrerit,
dhe t msuar me gjithka t mson shkenca ariane.
Edhe nj mjek sht n makinn ton.
Ai vendos cilat nga grat e minatorve polak
128
do t'i jepen bordellit n Krakovi.

Ai e bn mir punn e vet dhe pa ceremoni,
n kujtim t s shoqes q pat humbur ai i ngrat,
t s shoqes q'ish ifute dhe e flakn nga ajo der,
sepse raca e zotrinjve duhet ndrzyer me kujdes
dhe Fyhreri vendos me 'grua do zotni t fler.
Ka pastaj edhe gjykats n makinn ton,
ekspert pr t dhn pengje, pr t zgjedhur njqind
viktima,
njqind t akuzuar se jan francez
dhe se e duan me vendosmri vendin e tyre,
se gjykatsit tan jan strvitur me drejtsin gjermane
dhe e din se 'krkohet prej tyre.
Ndodhet edhe nj msues n makinn ton
Tani, kapiten, me helmet prej eliku,
mesim ai u jep
peshkatarve t Norvegjis dhe vreshtarve, t Shampanjs.
Nj dit, q ather kan kaluar shtat vjet,
kujtim i zbeht, po i paharruar kurr,
ai kish msuar n gjirin e familjes s vet
t urrente spiunt.
Dhe kudo q shkonin, ne nxisnim atin kundr t birit,
shokun kundr shokut.
N vend t huaj, ne nuk banonim ndryshe
nga 'kishim banuar n vendin ton.
Dhe prve puns son, s'ka asgj tjetr.
Dhe asgj nuk e di sa koh do punoj pr ne.
Dhe ne mbrrijm, t uritur si karkaleca,
129
dhe gllabrojm gjer n kock vende t tra n nj jav,

sepse n vend t gjalpit topa na kan dhn
dhe buka jon e prditshme prej kohsh ka krunde.
Dhe vendi ku ne mbrrijm,
s'sht m vend i sigurt pr nnat, as pr fmijt,
sepse fmijt tan ne
nuk i kemi kursyer.
Dhe gruri n hambar s'sht n vend t sigurt me ne,
as bagtia npr stalla,
sepse neve bagtin ton na e kan marr.
Dhe ne u marrim bijt e bijat e tyre,
dhe u hedhim patate pr mshir,
dhe u urdhrojm si dhe nnave tona
t thrresin "Hail Hitler" sikur u rrjepin lkurn:
Ska zot tjetr
prve Adolf Hitlerit.
Dhe i kemi br popujt e tjer t na bien n gjunj
si e kishim br t gjunjzohej edhe tonin.
KUNDR OBJEKTIVVE
1.
Kur lufttart kundr padrejtsis
fytyrat e tyre plot plag rrfejn,
ata q ndodheshin n siguri
130
tregohen fort t paduruar.

2.
Prse ankohi, pyesin.
Ju e luftuat padrejtsin! Tani
ajo ju mundi: pra, heshtni!
3.
Kush lufton, thon ata,
duhet t dij edhe t humbas.
Kush krkon sherr, v veten n rrezik.
Kush prdor dhun,
dhunn nuk duhet ta fajsoj.
4.
Ah, o miq, q jeni t siguruar,
prse kaq armiqsor ndaj nesh? Mos vall
jemi armiqt tuaj ne, q jemi
armiq t padrejtsis?
Kur lufttart kundr padrejtsis u mundkan,
mos vall padrejtsia paska t drejt!?
5.
Disfatat tona, q ta dini ju,
nuk provojn gj tjetr vese
q jemi tepr t pakt ne, q
luftojm kundr poshtrsis
Dhe prej atyre q rrijn e bjn sehir
presim q, t paktn, t'u vij turp!
1935
131
TELASHET E KANELARIT HITLER

1.
Kur Ministri i Propagands flet pr hallet e popullit,
ai heraher e pret fjaln n mes nga tronditja
dhe pastaj thrret me sa i mban gurmazi:
Fyrerit ton
po i dalin thinjat!
2.
Kur Kanelari irret n radio,
njerzit thon: Po strmundohet!
Meq jan strmunduar gjith ditn e dits,
vet s'kan fuqi t irren ashtu.
3.
T gjith e kan marr vesh: Lufta e ardhshme
po e l Kanelarin pa gjum
Po si do t ishte, vall,
sikur Kanelari ta bnte gjumin rehat
dhe lufta t mos vinte?
4.
Vendet fqinj
flasin vetm me prbuzje pr vendin ton
dhe dnojn kaosin dhe dhunn.
Flitet se, kur Kanelari lexon gazetat e huaja,
shpesh z e qan.
Pastaj Ministri i Propagands i bn thirrje popullit
q t'ja fshij lott.
132
5.
Edhe kur Kanelari i theri shokt e vet,
sepse kshtu deshn ata q ja mbushnin xhepat,
thon se kishte pasur nj ehre fort t vrar.
Kur populli s'ka 't haj,
thon se atij i krcasin zorrt.
6.
Pasi ta ket hedhur vendin ton n luft,
ai me siguri do t qaj si foshnj.
Kur djemt dhe burrat tuaj t ken rn,
ai do t pshertij.
Kur ju do t hani prsri bar,
ai do t Vshtroj mendueshm.
Dhe kshtu ju do ta kuptoni
q keni nj Kanelar t mir.
1938
VSHTIRSIT E QEVERISJES
1.
Ministrat vazhdimisht i thon popullit
se sa e vshtir sht qeverisja. Pa ministra,
gruri do t'i lshonte kallzit nn ar
dhe jo mbi ar. Asnj cop qymyr nuk do t nxirrej
nga galerit, sikur kanelari t mos ishte
kaq i menur. Pa
ministrin e propagands, asnj grua
s'do t lejonte t mbetej me barr. Pa
133
ministrin e lufts,
lufta nuk do t vinte kurr. Madje
mbetej me pikpyetje, n do t lindte dielli
n agim pa lejen e Fyrerit*)
Edhe n qoft se do t lindte,
ai do ta nxirrte kokn me siguri
jo n vendin e duhur.
*) Hitleri.
2.
Po kaq e vshtir qenka, si na thon,
t drejtosh nj fabrik. Pa pronart
do t shembeshin muret dhe makinat
do t ndryshkeshin, na thon.
Edhe po t prodhohej diku ndonj parmend,
ajo s'do t arrinte kurr te nj ar
pa ato fjal dinake t reklams, q u shkruan
fabrikanti fshatarve: E kush tjetr
do t mund t'ju njoftonte atyre
se paskrka parmenda n bot?
E si do t'i vente halli nj cop are
po t mos ishte ifligari? Me siguri
thekra do t mbillej n nj vend me patatet.
3.
Po t ishte qeverisja kaq e leht,
s'do t duheshin mendje aq t ndritura
si ajo e Fyrerit.
Po t dinte puntori si ta prdor makinn
dhe fshatari si ta dalloj arn nga nj sofr,
134
s'do t duheshin as fabrikant

dhe as ifligar.
Vetm sepse t gjith jan aq budallenj,
duhen disa q jan aq t zgjuar.
4.
Apo ndoshta
qeverisja na qenkrka kaq e vshtir
vetm e vetm sepse
shfrytzimi dhe mashtrimi u dashkan msuar?
1937
'DOBI KA MIRSIA
1
'dobi ka mirsia,
Kur t mirt menjher vriten, ose vriten
Ata, me t cilt jan t mir?
'dobi ka liria,
Kur t lirt duhet t jetojn midis t palirve?
'dobi ka arsyeja,
Kur vetm mosarsyeja sjell buk e gjell, pr t cilat
sikush ka nevoj?
N vend q t jeni t mir, prpiquni
T krijoni nj gjndje, e cila bn t mundshme t mirn,
dhe m shum se kaq:
E bn t panevojshme!
135
N vend q t jeni t lir, prpiquni

T krijoni nj gjndje, e cila i liron t gjith,
Dhe, edhe dashurin pr liri,
E bn t panevojshme!
N vend q t jeni me arsye, prpiquni
T krijoni nj gjndje, e cila mosarsyen e secilit
E bn t jet nj pun e keqe!
KUR SHEMBET SHTPIA E T MADHIT
Kur shembet shtpia e t madhit,
Psojn shum njerz t vegjl.
Ata q me t fuqishmit nuk e ndajn fatin,
Fatkeqsin shpesh e ndajn me ta. Sepse,
Qerrja n prishje e sipr,
Edhe qet e djersitur i trheq n humner.
N KOHRA T ERRTA
Nuk do t thon: Ather kur arra lakohej n er,
Por: Ather kur bojaxhiu shtypte puntort.
Nuk do t thon: Ather kur fmija bnte "bretkoca" prej
balte,
Por: Ather kur prgatiteshin luftra t mdha.
Nuk do t thon: Ather kur gruaja hynte n dhom,
Por: Ather kur fuqit e mdha bnin aleanc kundr
puntorve.
Dhe nuk do t thon: Kan qen kohra t errta,
136
Por: Prse kan heshtur poett e tyre?

PAS LAJMIT MBI SMUNDJEN
E NJE BURRSHTETI TE FUQISHM
Kur njeriu i pazvendsueshm ngryset,
Tunden dy perandori.
Kur njeriu i pazvendsueshm vdes,
Bota sillet si nna q s'ka gji pr foshnjen.
Sikur njeriu i pazvendsueshm t kthehej
nj jav pas vdekjes,
Pr t nuk do t gjendej vend as pr portier
n tr perandorin.
RADIOJA
Nga disa her n dit
Dgjoj n radio raportet nga lufta,
Q t bindem se ende jam gjall;
Ashtu si detari
Q kur kthehet n shtpi
E lut nnn e vet plak
Q ta derdh ujin nga kova
Derisa ta zr gjumi.
PATERICAT
Shtat vjet nj hap nuk hodha dot.
Kur t madhin mjek mezi e gjeta,
ai m pyet: 'i do patericat?
I them: Jam sakat, o tunjatjeta!
137
Faj t kan patericat,

m tha ai, ke pr ta par!
Tani eja dhe provoje:
Ec, bjer e hiqu zvarr!
Duke qeshur si prbindsh,
drunjt' e bukur ai m'i mori,
mbi kurriz m dysh m'i theu
dhe pastaj n zjarr i hodhi.
U shrova: tani eci.
Nj e qeshur m kuroi.
Por m ndodh q, kur shoh drunj,
disa or t aloj.
1938
KOH E KEQE PR LIRIKN
E di, pra, un: ve t lumturin
E duan. Zri i tij
Dgjohet me knaqsi. Fytyr'e tij sht e bukur.
Nj pem e fatakequr n oborr
Tregon pr truallin e keq,
Po ata q'i shkojn pran, e shajn si t fatakequr,
Megjithse me t drejt.
T gjelbrat lundra e velat e hareshme t ngushtics
Nuk i shikoj. Po nga t gjitha
138
Shikoj ve rrjetn me t shpuara t peshkatarit.

Prse, pra, un flas
Ve pr fshatarkn e vobekt dyzetvjeare, q'ec e krrusur?
Gjiret e vajzave
Jan t ngrohta si prher.
N kngn time ndonj rim
Do t m dukej si prej mendjemadhi.
N veten time zihen midis tyre
Entusiazmi pr t lulzimshin dru t molls
Dhe tmerri pr fjalimet q mban bojaxhiu.1)
Po ve i dyti
M shtyn t shkruaj n tryez.
PERSE U DASHKA
TE PRMENDET EMRI IM?
1.
Dikur mendoja: N koht q do t vijn,
kur t jen shembur shtpit, n t cilat banoja,
dhe kalbur anijet, me t cilat lundroja,
emri im ende do t prmendet
me t tjer.
2.
Sepse un lvdoja t dobishmen, q
n kohn time quhej jofisnike,
sepse un luftoja besimet e ndryshme,
sepse un isha kundr shtypjes,
ose pr ndonj arsye tjetr.
139
3.
Sepse isha pr njerzit dhe
i nderoja, duke u dhn
prgjegjsi pr do gj,
sepse shkruaja vargje dhe e pasuroja gjuhn
sepse u mesoja te tjereve qndrime praktike,
ose pr ndonj arsye tjetr.
4.
Prandaj mendoja q emri im
ende do t prmendej,
do t mbetej
i gdhendur mbi nj gur,
do t nxirrej nga librat
pr t'u shtypur n libra t tjer.
5.
Por sot
s'kam kundrshtim q ai t harrohet.
Prse
u dashka t pyetet pr furrtarin,
kur buk ka sa t duash?
Prse
u dashka t lvdohet dbora e shkrir,
kur dbor e re s shpejti do t bjer?
6.
Prse
u dashka t prmendet emri im?
1936
140
LEGJEND MODERNE
Mbi shesh t lufts, mbrmja kur lvrinte,
Armiqt ishin mundur.
Me tingull telegran, duke u tundur,
Prtej n bot lajmin po e shpinte.
Dhe n nj ip t bots zu t fryhej
Nj urra! q te kup'e qiellit thyhej.
Nj ulrim gojrash e trbuar
Dhe marrzisht n qiell duke vrshuar.
Me mijra buz u zben kur mallkuan,
Me mijra grushte urrejtjeje u shtrnguan.
Dhe n tjetr ip t bots fryhej
Nj urra! q te kup'e qiellit thyhej
Nj marrzi dhe nj gaz i trbuar,
Nj frymmarrje e lir n krahruar.
Me mijra buz luteshin gaztare,
Me mijra buz mplekseshin fetare.
Gjer natn von
Kndonin telegraft me jehon
Pr aq t vdekur, q n luft ran.
Po ja, sa miq dh 'armiq u qetsuan!
Ve nnat e vazhduan
Vajtimin anemban.
141
MBI PARVERN
Prej shum kohe, kur nuk kishim
Rn mbi vajgur, amoniak e hekur
do vit ish koha
E drurve, q n blerim shprthenin.
T gjith ne i kujtojm
Ditt e zgjatura,
Me qiell m t qart,
Ndryshimin e ajrit
T parvers, q patjetr vinte.
Ende lexojm ne n libra
Pr kt stin t lvduar.
Porse prej shum kohe
S'u pan m prmbi qytetet tona
T famshmet vargje shpendsh.
Me par, duke ndenjur n'hekurudha,
Shihte populli si faqej parvera.
At e tregojn fushat
Me qartsin e dikurshme.
M lartsi t madhe, sigurisht,
Duket se shkojn shqota:
Ato s'prekin vese
Antenat tona.
FSHATARI KUJDESET PR ARN E TIJ
1
Fshatari kujdeset pr arn e tij,
Kullot bagtin, paguan tatimin
Dhe lind fmij.
142
Qytetari flet pr dashurin ndaj atdheut,

Pr fisin e fort t fshatarit,
i cili sht shtylla e kombit.
2
Qytetari flet pr dashurin ndaj atdheut,
Pr fisin e fort t fshatarit,
i cili sht shtylla e kombit.
Fshatari kujdeset pr arn e tij,
Kullot bagtin, paguan tatimin
Dhe lind fmij.
KUSH DO
TA MARRE DRITHIN
Bujku lron arn.
Kush
Do ta marr drithin?
SURRATMIU
Dhe ju msuat 'do t thot kur bn sehir njeriu.
Nuk duhet llapur shum, por duhet vepruar.
Gjith botn mnt e qeverisi nj monstr si ky surratmiu! Popujt
ja shtypn kokn. Por kurrsesi s'duhet harruar
se barku nga ai doli ende s'sht shterpzuar!
143
Himne
KNGA E LIRIKVE
(kur andej nga dhjetvjeari i tret i shekullit t XX. nuk i
paguanin m vjershat)
l.
Kjo q po lexoni, n vargje sht e shkruar!
Jua them, se ndoshta mund ta keni vshtir
T'kujtoheni se 'sht nj vjersh e 'sht nj vjershtor!
Vrtet, q me ne nuk jeni sjellur dhe aq mir!
Pra thomni, asgj s'paskeni vn re?
S'ju ra n sy q vjersha m nuk ka?
Dhe e dini pse nuk dalin m? Ja, t'jua them un:
M par e lexonin poetin, por e paguanin ama!
3.
Sot nuk paguhet m pr vjersha. Edhe prandaj
Sot asnj vjersh m nuk po botohet!
Sepse poeti pyet: Kush e paguan? Dhe jo vetm:
Kush e lexon?
Dhe kur nuk paguhet, as nuk vjershron ... Kjo q bt ju
me goj dot s'tregohet!
4.
Po prse vall, pyet ai i gjori, mos bra ndonj faj?
Mos nuk kam br gjithnj pr ata q m paguajn at q
m krkojn?
Mos nuk e mbajta gjithnj at q kam premtuar?
Dhe tani dgjoj, se edhe atyre q pikturojn
144
5.
Spo u blihet me asnj piktur! Por edhe pikturat
Gjithnj ledhatare kan qen! E tani po rrin n podrum!
keni me ne? Prse nuk, na paguani? Me sa lexojm,
Ju, zotrinj, t pasur po bheni gjithnj e me shum...
6.
Mos vall ne, kur kishim barkun plot,
S'i knduam do gjje q ju shijonit mbi dhe?
Q ta shijonit dhe njher srish: Mishit t grave tuaja! Trishtimit
vjeshtarak! Burimit... dhe hnzs s re ...
7.
Dhe bukuris' s pjells suaj! Fshfrims npr gjeth!
Dhe prap mishit t grave tuaja! Hyjnis
Q shtrihet mbi ju! Bile dhe atij pluhuri
Ku do t dukeni pas pleqris!
8.
Dhe ju, jo vetm .kto na i keni paguar! Ju na ipnit
edhe pr at
Q'u thonim atyre, t cilt nuk rrinin si ju mbi kolltuqe
e nuk ishin t ngosur:
Tharjen e lotve pafund! E ngushllimin
E njerzve prej jush t plagosur!
9.
Oh, shum kemi br pr ju! E kurr s'kundrshtuam! Gjithnj u
prulm! Dhe thonim ve nj fjal: Paguaj!
Sa krime bm ne kshtu! Pr ju! Sa krime!
Edhe gjithnj mjaftoheshim me thrrimet e dreks suaj!
145
10.
Edhe prpara karrove tuaja, t zhytura n gjak e balt,
Ne mbrehm fjalt tona t mdha!
Dhe kasaphanat i quajtm "fush nderi",
Dhe topit mizor i thonim "elikuvlla",
11.
Npr fletushkat, ku ju krkonit taksat,
Ne vizatuam gjrat m prrallore.
E duke u irrur me kngt tona, ata gjithnj
Ju paguanin taksat njerzore!
12.
I zgjodhm fjalt, i renditm me kujdes,
Dhe prdorm m t fortat pr t'ju ndihmuar.
Ata q'i dgjonin, edhe i thithnin menjher,
E si qengja ju zbuteshin ndr duar.
13.
Kurse juve vet ju krahasuam pas qejfit tuaj
M shpesh me t till, t cilt padrejtsisht
I ngrinin lart njerz si ne, t rrjepur e zorrthat!
Dhe armiqt tuaj i ndoqm me poezi si stuhi ... pa mshir
Tmerrsisht!
14.
Po pse pra tani spo vini m ndr tregjet tona?
Mos rrini aq shum duke ngrn! Ne na u mbaruan
thrrimet! 'keni?
Prse nuk porositni m tek ne? Asnj hymn! Asnj piktur? Mos
146
pandehni vall, se kshtu si jeni, bots i plqeni?

15.
O ruajuni, t gjor! S'bni dot pa ne! Sikur ta dinim
Qysh t'jua mbushim syrin e t dgjonit kto jehona, Besonani,
zotrinj, q sot do ishim m t lir!
Po natyrisht q s'mund t'jua falim vargjet dhe pikturat
tona!
16.
Kur e fillova kt q po lexoni (ah, po e lexoni?),
Un' desha q t ket rim do varg i tret.
Por do qe nj pun si pak e madhe t'ju flas drejt!
Pyeta veten: kush paguan? Dhe vendosa t mos ket.
MARSHI I VIAVE
Dhe viat pas daulles
E hidhnin apin.
Lekurn pr daullen
Vet e japin.
Kasapi thrret. Symbyllur vi i mjer
Krenar marshon me ap t qet.
Me 't marshojn' n rrjesht, si shpirtra, plot t tjer,
Q'i kishin shpn q prej kohsh n'at jet.
Dhe lart i ugrejn duart,
Na i tregojn ne.
Por bosh i kan' ende.
Me gjak i kan' t lara,
147
Krenar marshon me ap t qet,

Me 't marshojn' n rrjesht, si shpirtra, plot t tjer
Flamur t kuq na mbajn
N mes nj kryq t thyer,
I thyer sht kryqi
I varfri sht' i shqyer.
Krenar marshon me ap t qet.
Me 't marshojn' n rrjesht, si shpirtra, plot t tjer,
USHTARVE GJERMAN N LINDJE
1
Vllezr, t isha un ndaj jush,
Mbi fushat me dbor t Lindjes t isha ndaj jush,
Njri nga ju mijrat midis qerreve t lkundesha,
Do t thosha, si thoni ju: sigurisht
Duhet t ket ktu nj rrug pr n shtpi.
Por, vllezr, t dashur vllezr,
Nn helmetn e elnikt, nn kaskn e trurit
Do t dija far dini ju: s'ka m ktu
Rrug pr n shtpi.
N hartn e atlasit shkollor
Rruga pr n Smolensk, s'sht m'e madhe
Nga gishti i vogl i fyrerit, por
Mbi fushat e dbors ajo sht m'e largt,
148
Shum e largt, tepr e largt.

Dbora nuk mban prjet, vetm gjer n pranver.
Po dhe njeriu s'duron dot prjet, gjer n pranver
Ai s'duron dot.
Kshtu, pra, un duhet t vdes, kt e di.
N petkun e hajdutit duhet un t vdes,
T vdes n kmishn e kriminelit.
Si njri nga t shumtt, si njri nga krijesat
I przn si hajdut, i vrar si katil.
2
Vllezr, t isha ndaj jush,
Me ju duke trokuar mbi shkrettirat e shkreta
Do te pyesja, si pyesni ju: Prse
Kam ardhur ktej, q nga
Nuk shpie asnj rrug pr n shtpi?
Prse vesha un rrobn e hajdutit?
Prse vesha un kmishn e katilit.
S'pat qen kjo prej urie,
S'pat qen prej epshit t vrasjes.
Vetm sepse isha nj skllav
Dhe m'u dha urdhri,
Dola un t vras edhe t djeg,
Dhe tani duhet t m vrasin.
3
Meq un u futa me dhun
N Vendin paqsor t bujqrve dhe puntorve,
149
T Rendit t Madh, t ndrtimit t pandrprer,

Duke shtypur dhe duke drrmuar t mbjella dhe oborre,
Pr t vjedhur punishtet, mullinjt dhe Veprat e digs,
Pr t ndrprer msimin e mijra shkollave,
Pr t turbulluar mbledhjet e kshilltarve t palodhur
Duhet tani t vdes si nj mi,
T cilin e kapi bujku.
4
Q t pastrohet prej meje
Fytyra e toks,
Prej meje, prej kolers! Q t bhet nj shembull
Prej meje pr gjith kohrat: 'duhet br
Me hajdutt dhe katilt
Dhe me shrbtort e hajdutve dhe katilve.
5
Sepse nnat thon q s'kan fmij.
Sepse fmijt thon q s'kan prindr.
Sepse ka kodrina toke q s'japin prodhim.
6
Dhe un do t mos e shoh
Vendin, nga i cili kam ardhur,
S'do t'i shoh pyjet bavareze, as malet n jug,
As detin, djerinn e Markos, borign,
As kodrn me vreshta buz lumit n vendin frank.
Jo n mngjezin e mugt, jo n mesdit,
Dhe jo, kur mbrmja perndon.
As qytetet dhe qytetin ku kam lindur,
150
As tezgjat, dhe jo m as kabinn

Dhe tronin jo.
T gjitha kto s'kam un pr t'i par.
Dhe asnjri nga ata q vajtn me mua
Kto nuk do t'i shoh m edhe nj her.
Dhe un jo, dhe ti jo,
Nuk do ta dgjojm zrin e grave dhe t nnave
Ose ern duke fryr mbi oxhakun e vendlindjes,
Ose zhurmn gazmore t qytetit, ose t hidhurn.
7
Po un do vdes n mezin e viteve,
I padashur, i pamunguar,
Udhtues i mndur i nj maqinerie luftarake.
I pavnmend, vese n orn e fundit,
I paprovuar, vese n vrasje,
I pamunguar, vese pr kasapt.
Dhe do t dergjem nn tokn,
T ciln e shkatrrova.
Sepse do t prmblidhet aty?
Pesdhjet kile mish n nj tank, q shpejt u kalb.
'del q aty?
Nj kaube e ashpr, q ngriu,
Nj tok pleh, q u flak tej me lopat,
Nj er e qelbur, q e fryu era.
8
Vllezr, t isha tani mes jush,
151
Rrugs duke u kthyer n Smolensk,

Prej Smolensku praptas pr n asnj vend:
Do t ndjeja at q ndjeni ju: Prej kohsh
Un e kam ditur nn helmetn e elnikt, nn kaskn
e trurit
se keq, nuk sht mir,
Se dy e dy bjn katr,
Dhe se do vdes kush vajti me t:
Ulritsin e gjakosur,
T mndurin e gjakosur.
Q s'dinte se rruga pr n Mosk sht e gjat,
Shum e gjat, tepr e gjat.
Se dimri n viset lindore sht i ftoht
Shum i ftoht, tepr i ftoht.
Se bujqit dhe puntort e shtetit t ri
Do ta mpronin tokn dhe qytetet e tyre
Kshtu q ne t gjith do t asgjsohemi.
9.
Para pyjeve, prapa topave,
N rrugt dhe nshtpit
Nn tankse, buz rrugs,
Prej burrave, prej grave, prej fmijve
N t ftoht, natn, ne uri,
Ne q t gjith do t asgjsohemi.
Sot ose nesr ose ditn tjetr,
Un dhe ti dhe gjenerali, do gj
Q erdhi ktu pr t shkretuar
'u pat ngritur prej dors njerzore.
152
10
Sepse do kaq mund t punosh tokn,
Sepse kushton kaq djers t ngreh nj shtpi
T pressh trart, t vizatosh planin,
T stissh muret, t mbulosh atin.
Sepse kaq shum t lodhte, sepse shpresa kaq e madhe ish
Po tani do t thon kudo, n t gjitha
kontinentet:
Kmba q shtypi fushat e traktoristve t rinj
Tanim u tha.
Dora q u ngrit kundr veprave t qytetendrtuesve t rinj
Tanim u pre.
MIRKUPTIMI
Po ju, q jeni n mirkuptim me rrjedhjen e punve,
Mos fundosni prap n asgjn.
Mos u shkrini si kripa n uj,
Po ngrihuni,
Duke vrar vdekjen tuaj,
Sikundr punuat punn tuaj,
Duke prmbysur nj prmbysje.
Drejtohuni, pra, duke vdekur
Jo drejt vdekjes,
Po prej nesh mirrni prsipr barrn
Pr t rindrtuar aeroplanin ton,
Filloni!
Pr t fluturuar pr ne
N at vend ku jua kemi nevojn,
153
Dhe n at koh, kur sht nevoja,

Se ju,
Ne ju ftojm t marshoni me ne dhe me ne
T ndryshoni jo vetm
Nj ligj t toks,
Po ligjin themeltar.
Duke qn n nj mendim, q t gjitha t ndryshohen
Bota dhe njerzimi,
Para s gjithash, rregullimi
I klasave njerzore, meqense ka dy lloj njerzish,
Shfrytzim dhe padije.
HIMNI PER KOMUNIZMIN

Ai sht' i arsyeshm, dokush e merr vesh. Ai s'sht' i
zorshm.
Ti s'je frytzues, pra, ti mund ta kuptosh.
Ai sht' i mir pr ty, krkoje dhe msoje.
T marrt e quajn t marr, dhe t ndyrt t ndyr.
Ai sht kundr ndyrsis dhe kundr marrzis.
frytzuesit e quajn krim.
Por ne e dim:
Ai sht fundi i krimeve.
Ai s'sht menduri, porse
Fundi i menduris.
Ai s'sht kaosi, ,
Porse rregulli. .
Ai sht: E thjeshta
Q bhet aq me t vshtir.
154
CILA SHT PARTIA?

Cila sht partia?
Mos qndron n nj shtpi me telefona?
Mos mejtimet i mban fshehur, dhe vendimet nuk i njihen?
Cila sht ajo?
Ne jemi ajo.
Ti dhe un dhe ne t gjith.
Ajo rri n rrobn tnde, shok, dhe mejton n trurin tnd.
Atje ku banoj, atje e ka shtpin,
Dhe atje ku t sulmojn, atje lufton ajo.
Tregova rrugn nga t shkojm, dhe ne
Andej do ecim, sikur ti;
Ve mos shko pa ne n rrug' t drejt
Sepse pa ne
Gabim e ke.
Ne mund t gabojm, dhe ti mund t'kesh t drejt;
Pra mos' na u ndaj!
Q rrug e shkurtr sht' m'e mir nga e gjata, kt askush
nuk e mohon,
Por nse at e di ve nj njeri
Dhe nuk mund t'na e tregoj, 'na shrben vall dija e tij?
Qndro e ditur pran nesh!
Mos na u ndaj!
155
LAVDRIMI I PARTIS
Njeriu i vetm ka dy sy
Partia ka njmij sy.
Partia shikon shtat shtete.
Njeriu i vetm shikon vetm nj qytet.
Njeriu i vetm ka orn e tij,
Partia ka shum or.
Njeriu i vetm mund t asgjsohet,
Partia smund t asgjsohet,
Se ajo sht e masave avangarde
Dhe luftn e zbaton
Prmes metods s klasikve, q nxirret
Nga njohja e realitetit.
LAVDRIMI I PUNS ILEGALE
Bukur sht
T marrsh fjaln n luftn klasore.
Me z t lart e buimtar t japsh kushtrimin pr luft
klasash.
T shtypsh pr kmb shtypsit dhe t lirosh t shtypurit.
E rnd sht dh'e dobishme pun'e prditshme pak nga pak
E fshehta, e kmbngulshmja lidhje
E rrjets s Partis
prpara tytave t pushks t siprmarrsve:
T flassh, por
Ta fshehsh folsin.
T ngadhnosh,
Po dhe ta fshehsh ngadhnonjsin.
T vdessh, por
156
Ta fshehsh vdekjen.
Kush nuk do bnte shum pr lavdin,
Po kush pr heshtjen?
Por i vobekti e fton n sofr nderin.
Nga e ngushta dh'e rrnuara kasolle
Del e pandalshme madhshtia
Dhe fama pyet m kot
Pr brsit e veprs madhshtore.
O t panjohur, ju, fytyrfshehur, pranoni
Falnderimin ton!
DGJOJM: TI M S'DO Q T PUNOSH ME NE
l
Dgjojm: ti m s'do q t punosh me ne.
Je tepr i kputur. M s'mund t rendsh ktejandej.
Je tepr i lodhur: M s'mund t msosh.
Ke mbaruar.
Smund t krkojm prej teje q t bsh ende dika.
Dije, pra:
Ne krkojm.
Po t jesh lodhur dhe t t zr gjumi,
S'do t t zgjoj m asnjeri dhe t t thot:
Ngrehu, ja ku e ke gjelln gati.
Pse t t vij gjella gati?
Ne mos mundsh m q t rendsh,
Do mbetesh. Asnjeri
S'do t krkoj dhe t t thot:
U b nj revolucion. Fabrikat
Po t presin ty.
157
Prse t qe br nj revolucion?
N vdeksh, do t t varrosin,
Qoft se pr vdekjen tnde e ke fajin vet ose jo.
Ti thua:
Tepr gjat luftova. M s'mund t luftosh.
Dgjo, pra:
Qoft se ke faj vet ose jo:
N qoft se m s'mund t luftosh, do zhdukesh.
2
Thua: tepr gjat shpresova. M s'mund t shpresosh.
far shpresove?
Q lufta t jet e leht?
Nuk sht aspak kshtu.
Situata jon sht m e keqe nga 'kujtoje ti.
Ajo sht kshtu.
N mos bfshim prpjekje mbinjerzore,
Ne jemi t humbur.
N mos mundshim t bjm at q askush s'e krkon prej nesh,
Ne humbasim.
Armiqt tan presin
qe ne t lodhemi.
Kur lufta sht m e ashpr,
Luftuesit qenkan m t lodhur!
Ata luftues q jan tepr t lodhur, betejn e humbasin.
158
FRONTI UNIK
1
Meqense njeriu sht njeri,
Dika do haj, dika do shijoj,
Nuk ngopet dot me fjal mizri,
Buk dhe gjell fjala s'mund t krijoj.
Pra, majtas dy, tri!
Atje, o shok, ku vendin tnd e ke!
N rresht! N Frontin puntor unik!
Sepse nj puntor ti je!
2
Dhe, meq, pra, njeriu sht njeri,
Me qejf nuk e ka izmen mbi turi.
S'do nn 't t shoh asnj skllav,
Dhe prmbi veten asnj zotri.
Atje, o shok, ku vendin, ti e ke!
N rresht! N Frontin Puntor unik!
3
Dhe, meq, pra, proleti sht prolet,
Nj tjetr se liron n kt jet.
lirimi i puntorve kudo
Ve vepre puntorit do t jet.
159

N rresht! N frontin puntor unik!
LUFTTARVE NDR KAMPET E PRQENDRIMIT

O ju .. q s'ju arrijm dot!
Varrosur npr kampe prqendrimi,
t ndar nga do fjal njerzore,
t nnshtruar ndaj torturave,
t rrahur, por
t paprkulur!
T zhdukur, por
t paharruar!
Edhe nse pr ju
pak gjra na vijn n vesh,
prap dgjojm: se jeni
t pandreqshm!
Dgjojm se nuk hiqni dor kurrsesi
nga shtja proletare,
se ngulni kmb q n Gjermani
ende ka dy lloj njerzish: shfrytzues
dhe t shfrytzuar,
dhe se vetm lufta e klass
do t'i liroj masat nga mjerimi
n qytet edhe n fshat.
Dhe ne dgjojm se as krba, as litari
nuk po ju detyrojn t thoni
q dy her dy bkrkan pes.
160
Kshtu pra ju
jeni t zhdukur, por
jo t harruar,
t rrahur, por
t paprkulur,
bashk me t gjith lufttart e tjer
t pandreqshm e t paprkulur,
q kmbngulin n t vrtetn
dhe q mbeten
udhheqsit e vrtet t Gjermanis.
1938
TOK T GJITHE OSE ASNJ
Skllav, prej kujt e pret Lirin
Gjith ata, o shok, q rrin
Posht fare, n gremin,
Britmn do t ta dgjojn:
Skllevrit ty do t t lirojn.
Tok t gjith ose asnj!
Vetm nj s'fiton asgj:
Pushkn! ose mos bj z!
Nga pret buk, o i uritur?
Buka ty t ka mrzitur?
Ha te ne, q kemi uri,
Mbaje kt porosi:
161

Kush, o i mundur, ta merr hakun?
Ty, q'ata ta pin gjakun,
Gjakun ty dhe neve, o shok:
Haj, ta marrim hakun tok!
Kush o i humbur, do guxoj?
Ai q smund m t duroj,
Le ti dal vetes zot
Dhe, me ata q spresin dot,
Mos tthot nesr, por tthot sot.
KNGE KUNDR LUFTS
Shtyjn proletarin q'ai t luftoj,
T bjer si burrat proletari i ri.
Po pse? dhe pr cilin? s'duhet ta kuptoj:
se s'sht pr 't kurrsesi.
Qelbet lufta juaj. Bjeni, pra, vet!
Kundr jush ne kthejm pushkn grykgjer:
Se nj tjetr luft kemi pr t br
Dhe kjo do t jet Lufta e vrtet.
162
N front proletari, i strukur, i shtrir,

Kurse gjeneralt prehen prapa tij
Pasi zotrinjt kan ngrn e pir.
Se nj tjetr Luft kemi pr t br
Paguan proleti: kur ata fitojn ...
Kur ata humbasin: paguan gjithnj ...
Prandaj ata s'ngopen, po planifikojn
Ndonj tjetr luft t bjn me t.
Se nj tjetr luft kemi pr t br
Dhe kjo do t jet Lufta e vrtet.
KENG PROLETE
M grinin zorr e bark,
Dhe fjeta i uritur.
Kur: Zgjohu Gjermani!
Dgjoj duke brtitur.
Marshonte shpejt nj turm,
Q thosh: "Te Rajhu i tret!"
Nuk kisha 'humbja dh'u futa
N marsh' dhe un vet.
163
Marshoja, dhe marshonte

Prkrah nj barkfui
Brtisja: "Buk e pun!"
Dh'ashtu dhe i trashi i zi.
Kish izme ai t larta,
Un' isha kmbzbathur,
Dhe q t dy marshonim
Me nj hap e marsh t matur.
Kur majtas doja un;
S djathti ai marshonte,
Dh'e ndoqa verbrisht
Dh'ai m komandonte.
Dh 'ata q'ishin t'uritur
Marshonin faqe zbet
Me ata q ishin t ngopur
N ndonj Rajh t tret.
M dhan nj revole:
"Qllo mbi armikun ton!"
Dhe un qllova armikun,
Q ish vllai jon.
sht im vlla. Uria
Na lidh n nj bashkim:
Marshon kundr armikut
T tij dh' armikut tim.
Kshtu m vdes vllai
164
E vras vllan e shkret.

S'e di: kur ai mundet,
Kam humbur un vet.
KNGA E SUPS
1
Kur s'ke as sup e ke uri,
Si mund t ndruhesh, mor i zi?
Ti shtetin duhet ta rrzosh
E fund e krye ta ndryshosh.
Gjer sa pa sup t mos mbetesh:
Ashtu je mysafir i vetes.
N qoft se pr ty s'ka pun,
Vetveten do ta mbrosh me dhun!
Ti shtetin duhet ta rrzosh
E fund e krye ta ndryshosh,
Zot i vetes t jesh vet,
Dhe pr ty pun do t ket.
2
Kur ju prqeshin dobsin,
Si mund ta mproni drejtsin?
Ju shtetin duhet ta rrzoni,
E fund e krye ta ndryshoni:
Ather keni plot fuqi
Dhe s'ju prqesh m asnjeri.
165
KNGA E PAQES
(Sipas Nerudas)
Paq n ruzullin ton!
Paq n arat kudo!
Q ato gjithnj t jen
T atij q i mbjell dhe i do!
Paq ndr fshatrat tona!
Paq qytetit, o vlla!
Q strehim t'i jap' puntorit
Se ai ndrtuar e ka!
Paq n shtpi! E paq
Fqinjit q m tej banon!
Paq, paq paqsorit!
Se kshtu do gj lulzon!
Paq edhe Sheshit t Kuq!
Dhe paq Linkolnit plak!1)
Paq dhe Ports Brandenburg,
Flamurit mbi 't si gjak!
1) Monumentit t Linkolnit
Paq fmijve nKore!

Paq minatorve n'Rusi!
Dhe shoferve njujorkez!
Dhe kulive n'Singapur!
Paq fshatarve gjerman!
166
Edhe fshatarve n 'Banat!

Paq shkenctarve t mir!
Edhe ty, o Leningrad!
Paq gruas edhe burrit!
Paq plakut dhe fmis!
Paq detit edhe toks,
do burimi t'lumturis!
KNGE PR ARMIKUN E KLASS
1.
Kur qesh djal' i vogl, m oi babai n shkoll
Atje msova mjaft mbi kt bot
Mbi timen dhe mbi tnden ... Por kur mbarova
M'u duk sikur msimi nuk ish dhe aq i plot.
Dhe un s'kisha far t haja n mngjes,
Kurse t tjert rrufisnin gjra plot:
Kshtu msova tiparet e do klase
Dhe s'i harrova dot as gjer m sot
Dhe msova qysh e pse
Qnka e ar kjo bot e shkret,
Dhe kjo e ar do mbetet, pse shiu
Nga lart na bie tatpjet.
2.
Edhe ata m thonin: T rrish kshtu i urt
Pa dhe pr ty e ardhmja do t ndrij.
Me vete thash': Po mbeta i urt dhe i but
S'do kem asgj n vij.
Dhe pash si shumkush nga xhinsi yn
167
Nuk u krcente fort sipas kavallit

E kur pastaj e gjente ndoj bela.
I vinte dhe udi zavallit.
Por mua s'm udiste fare
Sepse e dija kt t vrtet:
Q shiu bie nga lart posht
Dhe kurr' nga posht lart prpjet.
3.
Pastaj dgjova daullet tek binin,
Tek flisnin kudo n do knd:
Na duhet q t bjm ca luftra
Pr t'zn nn diell nj vend!
Brtisnin e thrrisnin ca zra t ngjirur,
Parajsn prmbi tok dokujt ata i premtonin,
T tjer gushfryr klthisnin:
Mos u dorzoni, edhe pak duroni!
T gjith ne pandehm: Dhe pak, dhe pak!
Pastaj do t na vij do gj n pjat!
Por shiu na vrshoi prap tatpjet
Dhe ne pr katr vjet hngrm ve bar t that!
4.
Pastaj na than prnjhersh:
Nj Republik' tani do kemi!
Dhe qofshim t'holl o t trash
T gjith' njlloj do jemi!
Kshtu ata q ishin t uritur
Me shpres u mbushn sot,
Edhe ata q ishin fort t ngopur
Prap shpresa kishin plot.
168
Por un thash'; Dika s'qnka n rregull,

M brente nj dyshim i shkret:
Si mund t ndodh, q ky shiu
Dashka t derdhet lart prpjet!
5.
T gjithve na dhan f1etushka pr zgjedhje,
T gjithve na mbushn plot me premtime,
Dhe ti, o shok, u dhe shpejt armn
Dhe un pushkn time.
Pastaj na than, se ata
Q dijn' m shum' se ti dhe un
Do qeverisnin kurse ne
Do shkonim vrap n pun.
Kjo prap se m lkundi,
Por duhej lidhur gjuh' e shkret,
Dhe thash': Sa mir q ky shiu
Dashka t derdhet lart prpjet
6.
Pastaj dgjova tek na thonin:
do gj do t sqarohet,
Po t shptojm' nga hall i vogl
I madhi rregullohet!
Dhe ne pranuam Pfafenin
Q Papeni t binte,
Pastaj gl1abruam Papenin
Q Shlajheri mos vinte,1)
Dhe njri tjetrit ia pasoi,
Dhe tjetri gjet nj gjeneral.
Dhe shiu derdhej tatpjet
169
Dhe ish nj shi fort ,,kolosal".

1) Regjent t ndryshm kryesisht ushtarak q u ndrruan njri pas tjetrit
n periudhn pas 1918s, Sh. i p.
7.
Ndrsa ne shpejt votonim
Nga krizat mbylleshin fabrika.
Kur flinim para zyrave t puns.
Ata nga ne s'i zinte frika.
Dgjonim fjal si kto:
Ve prisni! Mbani rregull e qetsi!
Pas krizave t mdha
Shpejt vijn koh' me begati!
Dhe un 'u thoja shokve:
Kshtu armiku i klass flet!
Kur flet pr koh' t lumtur
Ndr mnd ka kohn' e vet!
Sepse nga toka shiu
Nuk ngrihet lart, dhe po t doj!
Ai ve dika t bj:
Kur dielli ndrit mund t pushoj!
8.
Nj dit i pash tek marshonin
Prapa nj flamuri t ri.
Dhe ca nga tant than:
Armiq t klass s'paska m tani.
Disa surretr q i njihja
I pash' n krye t tyre
Dhe i dgjova duke u irrur
170
Porsi rreshter t paftyr.

Dhe mes flamursh edhe festash
I heshtur shiu derdhej dit e nat,
Edhe dokush e ndjente, q s'kish streh
E q ndr rrug shtrihej gjr e gjat.
9.
Ata strviteshin n qitje
Dhe flisnin pr armikun tnd.
Tregonin tej kufijve
Dhe ty t'kishin ndr mnd!
Se ne edhe ata jemi armiq
N luft, q vetm njri e fiton,
Se ata jetojn' nga ne, dhe ngordhin
Po qe se skllavi nuk punon.
Prandaj dhe ju nuk duhet
T mbeteni pa mnd n kok
Kur sulen prmbi ne, si shiu
Q sulet prmbi tok!
10.
Dhe kush nga ne pati uri
Ai n betej ra:
Dhe kush na vdiq ndr duar
Ai nga dor e tyre u vra.
Ai, q'e mirrnin me polic,
Urin' s'e pat pranuar,
Ai, q'i thyenin nofullat,
Ve buk pat krkuar.
Atij q buk i premtuan
I hidhen mu n gryk.
171
Ai q rrasin brnda
T'vrtetn thosh pa frik.
Dhe ai q u besoi
Se qnkan miq me ne,
Ai pasksh pritur kot q shiu
Nga toka t derdhej n re.
11.
Se ne armiq t klass jemi
fardo q t na thon:
Ai q nga ne s'guxoi t'luftonte
Guxoi t vdiste prgjithmon.
Armiq t klass jemi ne, edhe kt
Nuk e mbulon asnj daulle e bori!
Junker e fabrikant e gjeneral
Armiku yn' je ti!
E kjo s'mund t ndryshohet
As rregull tjetr s'ka!
Shiu nuk rrjedh prpjet,
Por derdhet posht q nga la.
12.
Sado t'i lyejn' muret
E plasura atje na rri!
Njri qndron e tjetri do bj udh:
O un, ose ti!
Dhe fardo q t msoj
Nj edhe nj gjithnj kan br dy:
Armik i klass je edhe do mbetesh
Dhe un armik t kam dhe do t t'kem ve ty!
Se fjal' q t'na bashkoj
172
s'do gjendet n kt jet:

Ti je armiku im
Dhe shiu rrjedh nga lart tatpjet!
VARRIMI I NXITSIT
ME QIVURIN PREJ ZINKU
Ktu, n kt qivur prej zinku,
ndodhet nj i vdekur,
ose kmbt e tij dhe koka,
ose m pak se kaq,
ose asgj fare, sepse ai ishte
nj nxits.
At e zbuluan
si fajtorin kryesor t s keqes.
Hidheni n grop dhe mbulojeni!
M mir le t shkoj vetm e shoqja n kt varrim.
Sepse ai q shkon me t
gjithashtu do t zbulohet.
Ky n kt qivur prej zinku
ju ka nxitur pr shum gjra:
Pr ngopje
dhe pr banim pa lagshtir,
pr t ushqyer foshnjet
dhe pr ta krkuar pagn nj m nj,
pr solidaritet me t gjith
t shtypurit si ju
dhe pr t vrar mendjen.
173
Ky n kt qivur prej zinku ju ka thn

se duhet nj sistem i ri prodhimi
dhe q ju, masat milionshe puntore,
ta merrni n dor pushtetin.
Ndryshe s'do t keni gj n vij.
Dhe sepse ky n kt qivur i foli kto gjra,
e gjeti fundin n qivur, dhe tani
do ta kallin n grop
si nj nxits, q ju ka nxitur.
Dhe kush nga ju 'do t flas pr ngopje,
dhe kush nga ju do banim pa lagshtir;
dhe kush nga ju pagn e do tamam,
dhe kush nga ju do t ushqej foshnjet,
dhe kush nga ju do t vras mendjen
e do t solidarizohet me t gjith
t shtypurit e tjer
ai do t rraset n qivur pr jet t jetve
si nxits,
dhe do groposet
si ky ktu.
1935
A ESHTE POPULLI I PAGABUESHEM?
1
Msuesi im,
I madh, mshirplot,
N emr t popullit u pushkatua.
174
Si spiun.
Emri i tij sht i mallkuar.
Librat e tij jan t ndaluara.
Biseda pr t sht e dyshimt
dhe e shurdhr.
Po nse sht i pafajshm?
2
Bijt e popullit than se ai sht fajtor.
Kolkozet dhe fabrikat e puntorve,
Institucionet m heroike n bot,
Shihnin tek ai armikun.
Askush s'u ngrit
Ta mbroj at.
3
Populli ka shum armiq.
N postet m t larta
Armiqt rrin.
N laboratoret m t dobishme
Armiqt punojn. Hapin
Kanale dhe ngren diga
Pr t mirn e t gjitha kontinenteve. Dhe
Kur kanalet mbushen me lluc, kurse digat
Rrnohen, udhheqsit
Duhet t pushkatohen.
Po nse jan t pafajshm?
4
Armiku vepron i maskuar.
175
Kasket puntori v prmbi sy.

Miqt e njohin pr puntor t vyeshm.
Gruaja e tij tregon shollt e kpucve,
t shkyera duke i shrbyer popullit.
Megjithat, ai sht armik.
A ishte msuesi im i till?
5
T flassh pr armiqt sht pun e rrezikshme,
Sepse ata mund t rrin edhe npr gjyqet popullore,
E gjyqet duhet ta ruajn autoritetin.
T krkosh shkresa, ku faji dshmohet,
sht e pakuptimt,
Sepse shkresa t tilla mund t mos ket.
Kriminelt mbajn n dor dshmi pr pafajsi.
T pafajshmit shpesh nuk kan dshmi.
Mos sht vall m e mir heshtja?
6
'ka ndrtojn 5.000 vet,
Nj i vetm mund ta shkatrroj.
Midis 50 t dnuarve,
Nj mund t jet i pafajshm.
7
Po nse sht i pafajshm.
Si ka shkuar vall drejt vdekjes?
176
VNDASVE TE MI
O ju q mbett gjall n'qytetet q u shuan
Mshir kur do keni pr vete, o t gjor!
'ju duhen luftra t reja, me topa e taborr
A thua se t vjetrat akoma s'ju mjaftuan:
Ju lutem, kini mshir pr vete, o t gjor!
O burra, rrokni mistrin edhe jo thikn,
Nuk keni shum' q erdht, q hyt n shtpi,
'ju duhej q t rrinit mbi thikat q ju fikn
A thua se nuk rrihet m mir nn ati:
Ju lutem, juve rrokni mistrin dhe jo thikn!
O ju fmi, n doni nga lufta t shptoni
I lutni prindrit tuaj: Pra, vini mnd t mjer!
U thoni se n'grmadha nuk doni t jetoni
Dhe s'doni q ta vuani at q ngjau njher:
O ju fmi, n doni nga lufta t shptoni
Dhe ju, o nna, ju q s'mundn t'ju pengojn
T zgjidhni m t mirn, shtoni do prpjekje,
Ju lutem shum, i lini fmijt t'ju jetojn!
Q borxh t'ju ken jetn dhe jo t zezn vdekje:
Ju lutem nna, i lini fmijt t'ju jetojn!
177
KNGA E S ARDHMES
1.
Edhe ishin t pushtetshm dikur cart n Rusi
Dhe i shihnim se si i shtypnin muzhik e proletar
Si llufisnin gjela, pata, e tu vinte pr m mbar
Dhe t mirt derdhnin gjakun cari spyeste asnjeri.
Por dhe kjo nj dit ve na mori fund
Ikn edhe van mijra vjet mundim,
Nga mizerja lart u ngrit
n qytet e n katund
Nj flamur i kuq, flamur plot shklqim.
2.
Dhe dikur n Poloni zotrinjve u ndriste nuri,
Edhe bnin shum' luftime npr tanke e ania,
Por nuk pat asnj fitore, vese humbi Polonia,
Dhe fshatari kish parmend, dhe parmnda ish
prej druri.
Por dhe kjo nj dit se na mori fund
Ikn edhe van mijra vjet mundim
n qytet e n katund
3.
Dhe ushtri kishin n Kin tregtart gjith dhjam,
Dembeloseshin patront e t'uriturit punonin,
Nja nj mij minj t majm katrqind miljon gllabronin
Se tregtart kishin miq edhe miqt tej detit rronin.
Por dhe kjo nj dit se na mori fund
178
Ikn edhe van mijra vjet mundim,

n qytet e n katund
4.
Kur u sulm ne drejt Lindjes, ah, helmuar me farmak
Nga zotrinjt q na nxitn kundr vllezrve n'luftim,
U drmuan edhe vdiqn, e u dergjm pa shptim
E zotrinjt prap duan t na hedhin n'luft e gjak.
Por dhe kjo nj dit do t mar fund
Do t duken shekujt plot me gjak, mundim,
Nga mizerja lart do ngrihet
mbi qytet e mbi katund
Nj flamur i kuq, flamur plot shklqim!
179
N mrgim
PR T GJORIN B. B.
1
Un, Bertolt Brehti, vij nga pyjet e zeza.
N qytet nna ime m ka sjell
Derisa n bark t saj gj endesha.
Ftohtsia deri n'varr do t m prcjell.
2
N qytetin e asfaltuar ndihem si n shtpi.
Me sakramentin e pasvdekjes i pajisur:
Me gazeta. Cigare. Raki.
Skeptik dhe i plogsht, por i knaqur.
3
Me njerzit jam i sjellshm. Kapeln fringo
Ngjesh n kok, si e do zakoni.
Them: kta jan kafsh me kundrmim t posam
Dhe shtoj: s'prish pun, i till jam dhe vet, besoni.
4
Paradite n karriget e mia t zbrazta
Mbjell silueta grash q luhaten.
I sodis shkujdesshm dhe u them ngadal:
J tille jam, tek un mos shpresoni.
5
N mbrmje rreth meje mblidhen burrat.
Me xhentlmen i drejtohemi njritjetrit.
180
Ata shtrijn kmbt mbi tryezn time

Dhe thon: do t bhet mir. Nuk pyes: kur?
6
N mngjes, kur agon, prmjerin pishat.
Kurse banort e tyre, zogjt, bjn zhurm
Atbot un n qytet zbraz kupn,
Hedh duin, pastaj zhytem n gjum.
7
Ne, gjenerata mendjeleht, banuam
N shtpit pr t cilat besonim se jan jetike.
(Ngritm kshtu godinat e gjata t ishullit Menhetn
Dhe antenat e holla q zbavisin detin Atlantik).
8
Prej ktyre qyteteve do t mbetet vetm. ajo q kalon andej: era!
Shtpia e gzon gryksin: ai e zbraz etshm.
E dim se jemi banor t prkohshm t bots
Dhe se pas nesh s'do t vij askush pr t qen.
9
N trmetet q do t bien, kam shpres,
Nuk do t m shuhet cigarja nga hidhrimi.
Un, Bertolt Brehti, i hedhur n qytetet e asfaltuara
Nga pyjet e zeza, nga barku i nns sime.
181
I PRZN ME T DREJT
N t errtat koh
Vall a do t kndojn prap?
Po, do t kndojn prap
Pr t errtat koh.
U rrita porsi bir
I njerzve t pasur. Dhe prindrit e mi
M lidhen nj kravat dhe m'edukuan
Me zakonin e bukur: q t shrbehesha
Nga t tjert, dhe ma msuan artin e t'urdhruarit.
Por,
Kur u rrita dhe hodha syt rreth e qark
Njerzit e klass sime s'm plqyen,
As t urdhruarit, as t shrbyerit.
Dhe un e braktisa klasn time dhe u bashkova
Me njerzit e ult.
Kshtu pra,
Ata rritn nj tradhtar, ia msuan
Marifetet e tyre, dhe ai i shiti
Tek armiku.
Vrtet, q jam duke u nxjerr disa t fshehta.
Qndroj n mes t popullit dhe ia spjegoj
Se si mashtrojn ata, dhe q m par tregoj se 'do t vij,
Sepse un
Shum mir planet ua di.
Dhe latinishten e Priftrinjve t tyre, t shitur kok e kmb, E
182
prkthej fjal pr fjal ne gjuhn e zakonshme dhe n

shesh dalin vetm
Gnjeshtrat me bisht.
E marr dhe peshoren e drejtsis s tyre
Dhe ua tregoj t gjithve
peshat e rreme.
Pastaj spiunt e tyre ven e u thon
Se un rri bashk me ata q jan grabitur,
Kok m kok me ata
Kur kryengritjen prgatitin.
M porrn dhe ma morn
At q me djers e pata fituar.
Dhe kur nuk zura mnd
M ndoqn egrsisht, por
M gjetn vetm shkrime n shtpi,
Q ua zbulonin kompllotet kundr popullit.
Ather palln nj flet arrestimi
Kur m'akuzonin pr ide t'ulta, q do t thot:
Pr idet e t ultve.
Ngado q shkoj jam i damkosur
Nga t gjith' pronart, por t papront
E lexojn fletarrestimin dhe
M japin streh.
Pastaj dgjoj se si m thon: Me t drejt
Ty t paskrkan przn.
183
KUR U SHTRNGOVA T MARR UDHT E MRGIMIT

Kur u shtrngova t marr udht e mrgimit,
gazetat e Bojaxhiut*) shkrojtn
se fajin vet e kisha,
sepse n nj nga vjershat e mia
isha tallur me ushtart e Lufts Botrore.
Vrtet q un
nj vit prpara se t mbaronte ajo luft
dhe kur regjimi i athershm, pr t shtyr disfatn,
n zjarr i onte dhe ushtart e gjymtuar
dhe pleqt
dhe shtatmbdhjetvjeart
pata prshkruar n nj vjersh
se si e zhvarrosn ushtarin e rn dhe,
mes brohoritjesh t t gjith mashtruesve t popullit,
gjakthithsve dhe shtypsve,
e uan prap n front. Tani q
ata po prgatitin nj Luft t re Botrore,
me mendjen top pr ta br m t tmerrshme nga e para,
i vran me koh njerzit si un
ose i dbuan
si tradhtar
t krimeve t tyre..
1935
TAJFUNI
Kur morm arratin nga Bojaxhiu
dhe tek lundronim pr n shtete t tjer,
vum re, befas, se vapori yn i vogl
184
kish qndruar n vend.

Nj nat dhe nj dit
mbeti ai n lartsi t Luzonit, n Detin e Kins.
Disa than se qndroi pr shkak t nj tajfuni,
q kish shprthyer n Veri.
T tjer than se po u ruhej
anijeve pirate t gjermanve.
Por t gjith than:
M mir tajfuni se gjermant.
1941
FINLAND. 1940
1.
Ne tani jemi emigrant n Finland.
upa ime e vogl
kthehet n mbrmje n shtpi
dhe brtet, sepse me t
s'pranon t loz asnj fmij.
Ajo sht gjermane dhe rrjedh
nga nj popull banditsh.
Kur un e ngre zrin n ndonj diskutim,
m thon q ta mbyll gojn.
Ktu s'para i kan qejf
fjalt e potershme t nj njeriu, q rrjedh
nga nj popull banditsh.
Kur ja kujtoj ups sime t vogl
q gjermant jan nj popull banditsh,
185
ajo gzohet bashk me mua q nuk i do askush

dhe ne qeshim s bashku.
...
2.
Kemi hapur nj shishe ver
dhe mikesha jon finlandeze na tregon
se si lufta ja shkretoi kopshtin e qershive.
Vera q po pim, na thot ajo,
sht br nga ato qershi.
Ne i ngrem gotat dhe i zbrazim n kujtim
t kopshtit t pushkatuar dhe pr shndetin
e arsyes.
3.
Ky sht ai vit, pr t cilin do t flitet.
Ky sht ai vit, pr t cilin do t heshtet.
Pleqt shikojn si vdesin t rinjt,
kokbosht shikojn si vdesin t urtt.
Toka nuk prodhon m, por vetm prpin.
Qielli nuk hedh m shi, por vetm hekur.
1940
MBI KUPTIMIN E FJALES EMIGRANT
Gjithnj e quaja t gabuar emrin q na vinin: Emigrant.
Kjo do t thot njerz q dalin n kurbet.
Por ne nuk iknim me vullnetin ton
E duke zgjedhur nj vend tjetr. As nuk donim
186
T qndronim n'at vnd ndoshta prgjithmon.

Ne arratiseshim. T ndjekur jemi ne. T mrguar.
Dhe s'sht familja, porse syrgjyni ai q po na fton,
E ne rrim t shqetsuar, sa m pran kufijve mundsisht
E presim ditn e kthimit, duke prgjuar
do ndryshim sado t vogl atje prtej kufirit,
Duke pyetur do t ardhur gjer e gjat,
Asgj duke mos harruar" asgj duke mos falur.
Asgj nga ato q ngjan, asgj duke mos falur.
Ah, dhe kur hesht krimi, ne dot nuk na gnjen!
Ne gjer ktu dgjojm klithjet e kampeve t tyre.
E vall, a s'jemi edhe ne vet
si gjam krimesh, q'u arratisn nga kufijt?
Secili nga ne
Q bredh npr turm me kpuc t grisura
Dshmon at' turp q vendin ton njollos tani.
Por askush nga ne
S'do qndroj ktu. Fjala e fundit akoma s'sht thn.
LAVDIA E ZHDUKUR E QYTETIT VIGAN T NJU

JORKUT
1
Kush vall e sjell nr mend akoma
Lavdin e qytetit vigan t Nju Jorkut
N dhjetvjetorin pas Lufts s Madhe?
2
187
far pellgu pikrisht i lavdruar ish, pra, kjo

Amerika n'at koh!
Atdheu i Zotit vet (God's own country!) 1)
Vetm me grmat fillestare t emrave t saj e quajtur:
USA,
Posi nj shok i djalris, i njohur
Prej gjithsecilit e i pangatrruar!
he ky pellg i pashteruar, thuhej,
Merr brenda fardogj q i binte dhe i bnte
N dyherdyz t gjitha racat, q kishin zbarkuar
N kt kontinent gazmor
1) Toka e premtuar (angl.)
Duke i harruar
Vetijat e rrnjosura t tyre,
posi zakone t kqia
prpiqeshin t zellshme shum
Q
T bheshin sa m shpejt si gjith ata, q shquhen
Aq fort n kt vend!
3
Po ata i pranuan zemrgjersisht
Dhe pa merak, si tepr fort t ndryshm
(T ndryshm ve nga ndryshmsia e jets s mjerueshme!) Si
maja brumi e mir s'kishin frik
Nga asnj sasi brumi, sado e madhe q t'ish.
Ata e dinin se: do gj e deprtonin!
Se 'zulm! Se 'shekull!
188
4
Ah, kto zra t grave t tyre nga grykat akustike!
Kshtu kndohej (ruajni disqet!) n shekullin e art.
Eufoni e ujrave t mbrmjes s Miamit1)
Hare e paprmbajtur e sekseve, q rendin
Me shpejtsi mbi mjete barts, mes rrugsh pambarim!
Zi madhshtore femrash, q kndojn
T sigurta duke vajtur burrat shpatullgjer,
Po gjithnj t rrethuara
Prej burrash shpatullgjer!
1) Miami (Majami), qytet dhe plazh n Florida.
5
T rrall ekzemplar njerzish,
Ata i mblidhnin tok n parqe
T tr
T zhdpnin me ushqim ekspertrisht,
U bnin banj dhe i peshonin
(Q me lvizjet e pakrahasueshme t tyre
T jen t fiksuar n fotografi
Pr gjith pasardhsit.
6
Godinat shtatvigane ata i ngrinin
Me shprdorim
T materialit m t mir njerzor.
Krejt haptazi, prpara gjith bots,
Prej puntorve t tyre nxirrnin jasht 'kish,
Qllonin n minierat e qymyrit
me pushk,
189
Dhe i hidhnin koskat e sfilitura dhe muskujt

E tyre t shfrytzuar rrugve
Me qeshje t przemrt.
Dhe pastaj njohjen e s drejts sportrisht,
Ata lajmonin dhe pr grevat
Gjith aq brutale e t pamposhtura
t puntorve,
Proporcionesh homerike.
7
Se far lavdi! Se far shekull!
Ah, dhe ne deshm nga kto kostume shpatullgjera
prej stofrash trashanike,
N shpatulla me mbushje t pambukta,
Q i bjn burrat kaq t gjer,
Sa tre nga ta pushtojn trotuar:
Provonim edhe ne q t'i frenonim
Lvizjet tona, duke futur duart
Ngadal n xhepa, dhe nga fronat
Ku (si pr gjith jet ishim shtrir,
Ngadal' t shqiteshin posi nj shtet
Q z prmbyset.
Dh'e mbushnim dhe ne gojn plot me gom,
Q e prtypnim thuhej q'ajo pas disa kohe
I shtyn prpara nofullat dhe mjekrn
Dhe rrinim duke bluajtur me mollzat prjetsisht,
Si me nj 'uri t pambaruar.
Dhe dshironim q fytyrs son
T'i jepnim at tej padukshmri t frikshme
190
Q kish nj "poker face man",')

I cili bashkqytetarve t tij
U mbahej si nj'enigm e pazgjidhur.
Dhe buzqeshnim edhe ne gjithnj
Si para ose pas marrdhniesh
treguese t mira,
T cilat jan prova t nj digjestioni,
Q funksionon mir.
Dhe ne i preknim njerzit para nesh (Vetm klient t'ardhm) N
krah, kofsh e midis shpatullash,
Duke provuar sesi mund t shtihen
n dor kta burra
Me kthetra, q llastojn dhe kapin
posi ato t qenve.
Kshtu prpiqeshim n emulacion
Me ksifar njerzish t famshm,
Q dukeshin t destinuar
Pr t sunduar tokn, duke shpn at prpara.
1) Njeri pa asnj shprehje n fytyr. (angl.)
8
Se 'siguri! se nxitje!
se 'salla me maqina: m t mdhat e bots!
Fabrika autosh bnin propagand
Prodhimi: ato ndrtonin edhe auto (me kste)
Pr ende t palindurit! Atyre,
Q hidhnin pjes petkash pothuaj t pambajtura
(Por asisoj qe prisheshin sakaq, m fort n glqere),
U jepnin mime! Kto ura:
Pjellore toka ato ndrlidhnin me pjellore toka!
191
Ura pa kufi! M t gjatat e bots!

Kto bina t larta, q'aq lart ishin stisur me gur,
Sa ngriheshin prmbi do gj,
Sodisnin q nga lartsi' e tyre
Plot shqetsim binat' e reja,
T cilat, sapo ngriheshin nga toka,
Me shtatin e tyre prej mamuthi, shpejt do t'ua kalonin.
(Disa tanim trembeshin, se rritja e ktyre
Qyteteve s'do mund t ndalej m,
Se mund t'i ngrysnin ditt e tyre me njzet
kate qytetesh t tjera mbi to,
Dhe do t paketoheshin npr qivure,
Q t varroseshin mbi njritjetrin!)
9.
Po ama: 'siguri! Madje, t vdekurve
U bnin makjazhe dhe i stolisnin
(Shnoj tipart e ktill nga kujtimi,
T tjert sot i kam harruar), as edhe
T zhdukurve nuk u lejohej t mos shpresonin!
10
Se 'far njerzish! Boksiert e tyre m, t fortt!
Dhe shpiksit e tyre m praktikt! Trenat m t
shpejtit
Dhe m t populluarit!
Dhe gjith kto dukeshin t mbanin njmij vjet.
Prhapnin fjalt vet njerzit e Nju Jorkut:
Qyteti i tyre 'sht i ndrtuar prmbi shkmb,
Dhe pra i pashkatrrueshm!
192
11
Me t vrtet, sistem i tri tyre i bashkjetess
Ish i pakrahasueshm.
Se far lavdi! Se far qindvjet!
12
Por' mbajti ky qindvjet
Ve tet vjet, e kaq.
13
Sepse nj dit, u hap n bot lajmi
I falimentimeve t uditshme,
Ne nj t famshmin kontinent, dhe 'e gjet,
E ruajtura, akoma dje mnjan.,
U refuzua, tr neveri si peshqe
T qelbur, t qelbur e q binin er ndoht.
14
Sot, q kudo ka marr dhen fjala
Se kta njerz bn faliment,
Ne shohim n t tjera kontinente
(Q dh'ato jan t falimentuara
Me tjetr sy dhe, si na ngjan, m mpreht.)
15
Si sht puna me binat e larta?
I shohim me nj mendje m t ftoht.
'barraka neverie, kto bina t larta!
Q nuk u sjellin m qira!
Kaq lart, plot varfri? Gjer nn re, plot borxhe?
193
Si sht puna me ato hekurudha?

Nr trena hekurudhash,
Q ngjajn me hotele rendse, thuhet
Se tani nuk banon shpeshher asnjri.
Ata nuk ikin m pr asnj vend,
Me shpejtsin e pakrahasuar!
Si sht puna me ato ura? Ato ndrlidhin
(N bot m t gjatat!)
Sheshe grmadhash dhe sheshe grmadhash!
Dhe si 'sht puna me ata njerz?
16
Akoma, si dgjojm, kta pudrosen, lyhen,
Po pr t kapur tani ndonj post.
Tani njzetedyvjeare femra heqin kokain
Prpara se t maten pr pushtimin
E ndonj vendi si daktilografe.
Dhe plot familje bijave nkofsh u futin helmin.
Q i bn t duken m t zjarrshme.
17
Akoma shiten disqe gramafoni pak, vrtet,
Po 'na tregojn vall kto dhi,
Q nuk msuan t kndojn?
Kuptim'i kngve t tilla? far
Me kaq vite ato, pra, na knduan?
Pse sot nuk na plqejn kto zra,
T lavdruara dikur?
Prse
S'na bjn kto pamje dritash
194
Npr qytete asnj prshtypje m?

Se u b e ditur
Q kta njerz dhan faliment.
18
Se masat e maqinave t tyre,
Si thon, dergjen n grumbuj vigan
(m t mdhenjt'e bots!)
Dhe ndryshken,
Posi maqinat e bots s vjetr
(n grumbuj m t vegjl)
19
Akoma bhen ndeshje kampionati t prbotshm
M pakz spektator t papunshm t shprndar:
Ai q del m'i forti.
S'ja del dot kundr ligjit t mistershm,
Q njerzit i prz nga magazinat e mbushura plot.
Me buzqeshjen fort duke vazhduar (dh'asgj tjetr!).
U dalin kampiont botror n pension
Atyre pak tramvaj eve t fundit mbudh.
Tre prej ktyre njerzve mendjefryr mbushin trotuarin,
Po far, pra, do t'i mbush ata pa ardhur nata?
Ve shpatullat ua ngroh pambuku atyre,
Q vargje e vargje t pafund
Prshkojn dit e nat shpella boshe
T grumbujve me gur ku s'ka jet.
Lvizin t ngadalshm posi kafsh
T'uritura e t dobta.
195
Posi nj shtet i tr q prmbyset,

prpiqen t ngadalshm pr t dal
Prej rrugve, ku duhet t lngojn
Si n prjetsi
Siguri e tyre, thuhet,
Vazhdon ende; ajo qndron n shpresn
Se nesr shiu nga posht lart do t rrjedh.
Hare e tyre, thuhet,
sht'e pandalshme kur ata shikojn
Nj cop mish t varur n vitrin.
20
Po, si dgjojm, ende disa t gjejn pun mundin:
atje ku grurin
Me trena, t ngarkuar fund e krye e hedhin
n nj det,
I cili quhet Paqsor.
Dh'ata q, npr parqe, mbi banga e shkojn natn,
Dgjojm se, me krejt t palejueshme mendime,
Kto bina t larta dhe t zbrazta i kqyrin para gjumit.
21
Se 'faliment! se si u zhduk
Nj fam kaq e madhe! far zbulim:
Ai sistem i jets s tyre shoqrore
Kish po at t met t vajtueshme
Posi ai i njerzve m kokulur.
196
SHTROFKAT E NATS
Dgjoj se n Nju Jork,
Te qosh'e rrugs 26 dhe Broduejs
Qndron nj burr n do mbrmje dimri
Q t pastrehve q grumbullohen,
Me lutje ndaj kaluesve, tu gjej nj shtrat nate.
Kshtu nuk bhet bota ndryshe
Sprmirsohen punt midis njerzve,
Epoka, e shfrytzimit nuk shkurtohet.
Po disa njerz kan nj shtrat nate.
Gjat nj nate u mbahet era, larg,
Dhe bie mbi rrug bora qish pr ta..
Mnjan lre librin, njeri, q e lexon.
Nj shtrofk nate kan disa njerz
Gjat nj nate u mbahet era larg,
Dhe bie mbi rrug, bora qish par ta.
po s'bhet bota ndryshe ksisoj,
Sprmirsohen punt midis njerzve.
Epoka e shfrytzimit nuk shkurtohet.
SONET N EMIGRACION*)
Nga vendi im i ndjekur, jam n hall:
Dyqan t ri si do t rregulloj,
ku mund t'i shes ato q i mendoj?
Rrugt e vjetra prap duhet t'i marr,
t gris kpuc, si nj shpresshuar!
197
Po eci po pr ku ende s'e di.

Kudo e njjta pyetje: Emrin, ti!
Ky emr, ah, dikur ish i dgjuar! ...
T mos ma din emrin ashtu dua,
si ai q ndiqet egr n do hap.
S'besoj t'i haj malli fort pr mua,
se si kta kam njohur dhe t tjer!
Dhe ndoshta lajmi u ka ardhur vrap
q s'do t'u bj asnj shrbim me vler!
1942
*) N vitin 1942 Brehti ndodhej n Los Anxhelos (SHBA).
HOLIVUDI
do mngjes, pr t fituar bukn e gojs,
shkoj n tregun ku shiten gnjeshtrat.
Shpresplot rreshtohem
n mes t shitsve.
1942
MRGIMI I POETVE
Homeri s'kish nj atdhe,
Edhe Danteja duhej ta linte t vetin.
LiBo dhe DuFu arratiseshin ndr luftra civile,
Q gllabritn 30 mliion njerz.
Euripidit i kanoseshin me proese
198
Dhe Shekspirit, duke vdekur, ja mbylln gojn.

Fransua Vijonin e krkonte, jo vetm Muza.
Po edhe policia.
I dashuri", i quajtur
Lukreci, shkoi n mrgim
Kshtu Hajne, dhe kshtu u strehua
Brehti nn atin daneze prej kashte.
VIZIT POETVE T MRGUAR

Kur n ndrr hyri n kasollen e poetve t mrguar,
E cila gjendet pran kasolls s msuesve t mrguar
(Prej nga dgjohej zhurm dhe t qeshura),
Te pragu i doli Ovidi dhe i tha:
,,M mir shko. Ti ende s'ke vdekur. Kushedi
Ndoshta kthehesh prap nj dit. Edhe sikur
Asgj t mos ndryshoj prve teje".
Me pamje t urt e ngushlluese
Po i Ji iu qas dhe me t qeshur i tha:
,,Ndshkimin e meriton gjithkush q flet
pr padrejtsin, qoft edhe nj her t vetme".
Kurse miku i tij Tu Fu shtoi i qet:
Mrgimi nuk sht vend ku zhduket krenaria".
Me ta u bashkua edhe Vijoni i leckosur e toksor:
"Sa dyer ka shtpia n t ciln banon?"
Ndrkaq, Dante e kapi pr krahu dhe e hoqi mnjan:
"Vargjet e tua, mik, jan prplot gabime. Kujtohu
Se sa vet jan kundr teje!" E Volteri shtoi:
"Ki kujdes pr do lek, q t mos vdessh urie!"
"Dhe sill ndonj shaka!" ndrhyri Hajne .
199
Kot!" shau Shekspiri. ,,Kur Xhemsi hipi n fron,

Edhe mua ma ndaloi t shkruarit". "N qoft se
T nxjerrin n gjyq" e kshilloi Euripidi
Merr far horri pr avokat. Ai i di t gjitha vrimat n rrjetn e
ligjeve". T qeshurit ushtonte ende,
kur nga kndi m i errt u dgjua nj z: ,,Hej ti,
A i di kush vall vargjet e tua prmendsh? E ata,
Q i din, a do ti shptojn persekutimit?"
Ata jan t harruar" tha Dante ngadal.
Atyre jo vetm trupin, por edhe veprat ua kan zhdukur". Gazi u
ndrpre. Askush nuk guxoi t shikoj andej.
I ardhuri
U zbeh.
KNAQSIT
Shikimi i par npr dritare n mngjes,
Prsri i gjetur libri i humbur,
Fytyrat e hareshme,
Bora, stint e vitit,
Gazetat,
Qeni,
Dialektika ,
T lahesh, t notosh,
Muzika e vjetr,
Kpuct komode,
T kuptosh,
Muzika e re,
T shkruash, t mbjellsh,
T udhtosh,
T kndosh,
200
T jesh i njerzishm.
ATYRE QE VIJNE PAS NESH

I
Jetoj n koh vrtet t vshtir.
Fjala e pasherr sht e marr. Balli pa brenga
sht shenj e apatis. Ai q ende qesh
Vetm sa s'e ka msuar
Lajmin e tmerrshm.
'koh sht kjo kur
Biseda pr drurin quhet gati krim,
Sepse nnkupton heshtjen mbi sa e sa krime!
Atij q i qet ecn rrugs
A do ti qasen, vall, miqt e tij
Kur t bie n fatkeqsi?
sht e vrtet: ende fitoj sa pr t jetuar.
Por m besoni: krejt rastsisht. Asgj
Nga ato q bj s'm jep t drejt t jem i ngopur.
Raststsht m kan kursyer. (Kur t m braktis fati,
Do t humbas i tri).
M thon: Ha e pi! Knaqu me at q ke!
Por si t ha e t pi, kur
Bukn q ha ia rrmbej t uriturit,
Kurse uji q pi i mungon t eturit?
E megjithat ha e pi.
Do t doja t jem i urt.
201
N libra t vjetr shkruan 'sht urtsia:

T mos przihesh n punt e bots dhe jetn tnde t shkurtr
Ta jetosh pa frik.
T qndrosh pa dhun,
T keqes t'i prgjigjesh me t mir,
Dshirat t'i harrosh, e jo ti plotsosh.
Kjo quhet urtsi.
Por un s'mund t jem i till.
Jetoj, vrtet, n koh t vshtir.
II
N qytete erdha n koh t keqe,
Kur n to bnte krdi uria.
Midis njerzve hyra n koh trazirash
Dhe tok me ta ngrita krye.
Kshtu m kaloi koha,
Mbi kt tok.
Kam ngrn ndrmjet dy betejash,
Kam fjetur midis vrassve.
Kam dashuruar pa kujdes,
T sodis natyrn nuk kam pasur durim ..
Kshtu m kaloi koha,
Mbi kt tok.
N kohn time rrugt onin n moale.
Gjuha m tradhtonte tek xhelatt.
Pak kam br. Por sunduesit,
Shpresoj, m t qet do t ishin pa pranin time.
202
Kshtu m kaloi koha,

Mbi kt tok.
Fuqit ishin t pakta. Por qllimi
I lart
Dhe i qart, megjithse pr mua
Gati i paarritshm.
Kshtu m kaloi koha,
Mbi kt tok.
III
Ju q do t vini pas ktij tufani,
N t cilin ne ram,
Kur t flisni pr dobsit tona
Mos e harroni
Kohn e vshtir,
T ciln s'e jetuat.
Sepse ne, m shpesh se kpuct, i ndrruam shtetet,
Npr luftra klasash ne u prleshm, t dshpruar
Kur nuk kishte protest,
por vetm padrejtsi.
Megjithse e dim:
Urrejtja, qoft edhe ndaj poshtrsis,
Fytyrn ta shmton.
Zemrimi, qoft edhe ndaj padrejtsis,
Zrin ta shurdhon. Eh, ne,
Q trollin dshironim ta msojm me mblsi,
T till s 'ishim vet.
203
E ju, kur t vij koha

Q njeriu pr njeriun t jet shok,
Mos na kujtoni
Me padurim.
NDRRIMI I RROTS
Qndroj skaj rrugs.
Shoferi ndrron rrotn.
Nuk m plqen andej nga vij.
Nuk m plqen andej nga shkoj.
Prse ndrrimin e rrots
E pres me padurim?
MASKA E T LIGUT
N murin tim
Qndron e varur
Nj mask e nj demoni t'lig,
Punim n dru
nga Japonia
I lyer me vernik.
Mshirplot un ia vshtroj
T njturit damar balli,
Q m dshmojn se sa e zorshme qnka
T jesh i lig.
204
KRONOLOGJIA E JETS DHE E VEPRAVE T BERTOLT

BREHTIT
1898 (m 10 shkurt) lindi Bertolt Eugen Fridrih Breht, fmija i
par i Fridrih Brehtit, drejtor i nj fabrike t letrs n
Augzburg.
1904 Regjistrohet n klasn e par t shkolls fillore.
1908 Regjistrohet n Gjimnazin real t Augzburgut.
1913 N fletushkn e shkolls "Die ernte" boton vjershat e para.
1914 Prova e par n fushn e dramaturgjis (Bibla) botohet n
revistn e shkolls. - Fillojn t botohen shkrimet e Brehtit
(nga 17 gushti) n shtojcn letrare t revists ,,Augsburger
Neueste Nachrichten".
1916 I krcnohet rreziku i prjashtimit nga shkolla pr shkak t
nj hartimi t intonuar n mnyr pacifiste.
1917 Matura. - Fillimi i studimeve t filozofis dhe t mjeksis n
Universitetin e Mynhenit (Munihut).
1918 Mobilizohet; punon n shrbimin sanitar n spitalin ushtarak
t Augzburgut. - Kah fundi i vitit merr pjes n ngjarjet
revolucionare n Bavari dhe emrohet antar i Kshillit t
puntorve dhe ushtarve t Augzburgut. - Pr her t par
prmendet projekti letrar ,,Baal. Shkruan ,,Legjendn e
ushtarit t vdekur". Fillon punn n pjesn Daullet e
nats". Vazhdon studimet e mjeksis.
1919 Shkruan vjersha dhe, njrn pas tjetrs, pes njaktshe;
shkruan tekste pr kabaret e Munihut. - Kritik i teatrit
n gazetn augzburgase (komuniste) "Volkswille".
1920 Punon n dramn ,,Baal", Mbaron Daullet e nats", Udhton n Berlin (n tren shkruan vjeshn "Kujtimi
pr Maria A.") - I vdes nna.
1921 Prsri udhton n Berlin. Prgatitet pr shprngulje n
kt qytet, i cili sht "i ftoht" dhe ,,xhungl".
205
1922 Pr her t par vihet n sken nj pjes e Brehtit: premiera

e "Daulleve t nats" n teatrin "Kammerspiele" t
Munihut (m 29 shtator). Fiton shprblimin e Klajstit pr
"Daulle t e nats" si shfaqja m e mir teatrale e vitit
(m 13 nntor). Daullet e nats" Shfaqet n Berlin. Botohet drama "Baal" (n 800 kopje). - Martesa me kngtaren e opers Marijana Cof.
1923 Premiera e drams "N xhungln e qytetarve" n Munih. Dramaturg i teatrit "Kammerspiele". - Brehti dhe Lion
Fojhtvanger shkruajn s bashku "Jetn e Eduardit t Dyt". - Premiera e "Baalit" n Lajpcig. - Tentimi i puit t
Hitlerit n Munih: Brehti dhe Lion Fojhtvangeri n listn
e atyre q nazistt kishin n plan t'i burgosnin.
1924 Premiera e "Jets s Eduardit t Dyt" n Munih n regjin e
Brehtit. - Shprngulja n Berlin, ku Brehti, me Karl
Cukmajerin, angazhohet si dramaturg n teatrin
Deutsches Theater" t Rajnhartit. - Miqsia me aktoren
Helena Vajgel. - Brehti fillon t studioj marksizmin. Premiera e pjess "N xhungln e qyteteve" n Deutsches
Theater".
1925 Fillon punn n dramn "Njeriu pr njerin", - Bashkpunon
me gazetat dhe revistat e Berlinit, kryesisht me tregime t
shkurtra.
1926 Versioni i ri i "Baalit" n regji t Brehtit n Deutsches Theater t Berlinit. - Premiera e pjess "Njeriu pr njerin" n
Darmshtat. - Premiera e "Dasms" n Frankfurt. - N vend
t prmbledhjes s vjershave "Predikimet familjare",
botuesi Kipenhojer boton, n gjithsejt 25 ekzemplar,
"Predikimet e xhepit". N Shkolln Marksiste t
Puntorve n Berlin Brehti studion materializmin
dialektik.
1927 N edicion t "Propiles" botohen "Predikimet familjare". Bashkpunimi me teatrin e Piskatorit pr venien n sken
t "Shvejkut" t Hashekut. - Premiera e "Mahagonis s
vogl" n Baden-Baden. - Artikulli i par i Brehtit pr
206
"teatrin epik" (n nj gazet t Frankfurtit). - Shkurorzimi

me Marijana Cof.
1928 Shfaqet pjesa "Njeriu pr njerin" n skenn "Berliner
Volksbhne". - Premiera e "Opers pr dy grosh" (m 31
gusht) n teatrin e Shiftbauerdamit n Berlin. - Polemika
me Alfred Kerin mbi gjoja plagjiaturn lidhur me
prkthimet e Vijonit t shfrytzuara n "Opern pr dy
grosh". - Martesa me Helena Vajgel. - Punon n pjesn
"Madhshtia dhe rnia e qytetit t Mahagonit".
1929 N Baden-Baden jepet premiera e pjesve "Fluturimi i Lindbergut" (m von: "Fluturimi tejoqeanik) dhe "Pjesa e Badenit mbi pajtueshmrin" me muzikn e Paul Hindemit,
t cilat u pritn n mnyr skandaloze. - Premiera e
Hepindit" dhe "Atij q thot po" n Berlin. - Fillimi i
miqsis me sociologun dhe filozofm Valter Benjamin. Punon n pjest "Shn Jovanka nga thertorja", ,,Johan
Facer", "Shitsja e buks" dhe "Nga hii nuk del asgj". Botohet prmbledhja e songjeve nga "Opera pr dy
grosh". - Ndjek nga afr ngjarjet e Nj majit n Berlin,
ngjarjet e ,,Majit t prgjakshm", t cilat jan vendimtare
pr formimin e tij.
1930 Premiera e pjess ,,Madhshtia dhe rnia e qytetit t Mahagonit: n Lajpcig; me skandal. Procesi gjyqsor lidhur
me versionin filmik t "Opers pr dy grosh". - Ekzekutimi
i pjess Marrja e masave" n filharmonin e Berlinit.
1931 Premiera e versionit t ri t Nieriut pr njerin". N kinema
shfaqet filmi "Opera pr dy grosh" n regjin e Pabsit, Premiera e Madhshtis dhe rnies s qytetit t
Mahagonit n Berlin.
1932 Premiera e drams Nna" (sipas romanit t Gorkit) n regjin e Brehtit n teatrin e Shiftbaurdamit n Berlin.
Ndalimi i filmit Kulla Vampa", pr t cilin Brehti shkroi
skenarin; pas nj Procesi t gjat lejohet shfaqja e
versionit t shkurtuar t ktij filmi. Udhtimi i par n
Mosk pr premiern e filmit Kulla Vampa". Brehti n
207
seminarin marksist t Karl Korshit n Berlin.

1933 Policia nderpret shfaqjen Marrja e masave" n Erfurt (me
28 janar); Brehti akuzohet pr tradhti kundr atdheut.
Kuvendi i qytetit t Marmshtatit suspendon lejen pr
shfaqjen e "Shn Jovanks s thertores". Nj dit pas
djegies s Rajhstagut Brehti me familje largohet nga
Gjermania (m 28 shkurt) dhe shkon n Prag, nga Praga
n Vjen, pastaj n Cyrih, ku takohet me shkrimtart e
tjer t mrguar: me Tomas dhe Hajnrih Manin, me
Arnold Cvajgun dhe Ernest Tolerin. N bashkpunim me
kompozitorin Kurt Vajl n Paris shkruan "Shtat mkatet e
vdekshme t mikroborgjezit", premiera e s cils jepet n
Theatre des Champs-Elysees. Nga Franca shkon n
Danimark, ku, n afrsi t Svendborgut, n ishullin Finen,
blen nj shtpiz. Nacionalsocialistt danez krkojn
deportimin e tij, por qeveria daneze e refuzon kt krkes.
N Gjermani ndalohen t gjitha veprat e Brehtit: librat e
tij, s bashku me ato t disa shkrimtarve t tjer
antifashist, digjen publikisht (m 10 maj).
1934 N Amsterdam botohet "Romani pr dy grosh", kurse n Paris del nj prmbledhje e tij me vjersha. - Bashkpunon me
gazetat dhe revistat e emigracionit gjerman n Prag,
Amsterdam dhe Paris. - Valter Benjamini qndron pr nj
koh n Svendborg te Brehti.
1935 Udhton n Mosk, ku takohet me Piskatorin, Gordon Kregin, Karol Neerin dhe Sergej Tretjakovin. Brehtit i merret (m 8 qershor) nnshtetsia gjermane. - Merr pjes n
Kongresin ndrkombtar t shkrimtarve pr mbrojtjen e
kulturs n Paris. - Udhton n Nju-Jork n premiern e
dramatizimit t romanit "Nna".
1936 "Shtat mkatet e vdekshme" hiqet nga repertori n Kopenhagen. - Merr pjes n Kongresin ndrkombtar t
shkrimtarve n Londr. Premiera Koka t
rrumbullakta dhe koka me maj" n gjuhn daneze n
Kopenhag. - Brehti bhet nj nga redaktort e revists
208
letrare antifashiste "Das Wort", e cila del gjermanisht n

Mosk. - Karl Korshi dhe Valter Benjamini qndrojn n
Svendborg te Brehti.
1937 Premiera e pjess "Frika dhe mjerimi i Rajhut t Tret" n
Paris, n regjin e Brehtit. - Premiera e drams "Pushkt
e nns Karrar" n Paris (gjermanisht). - Merr pjes n
Kongresin ndrkombtar t shkrimtarve n Valensi dhe
Madrid.
1938 Librat e Brehtit ekspozohen n ekspozitn "Arti i bastardhuar", t ciln e organizojn nazistt n Dseldorf. Merr pjes n Kongresin e tret ndrkombtar t
shkrimtarve n Paris. - Valter Benjamini qndron pes
muaj te Brehti n Svendborg. - Polemizon me Gjergj
Llukain pr shtje t realizmit. - N Londr dalin
gjermanisht dy vllimet e para t veprave t zgjedhura t
Brehtit.
1939 Nga Danimarka (e rrezikuar) kalon n Suedi, ku s bashku
me familjen vendoset n shtpin e skulptores Ninan
Santeson n ishullin Lidinge afr Stokholmit. - Merr pjes
(m 12 maj) n punn e tubimit Emigracioni krijues" n
Londr. - I vdes babai. - "Frika dhe mjerimi i Rajhut t
Tret" shfaqet n Paris n interpretim t trups s Pjerr
Abrahamit. - N Londr dalin nga shtypi "Kngt e Svendborgut". - Prfundon dramn "Nna Kuraj dhe fmijt e
saj" dhe radiodramn "Gjykimi i Lulukut".
1940 Pas hyrjes s trupave naziste n Danimark dhe Norvegji,
Brehti me familje largohet nga Suedia dhe shkon n Finland. N Helsinki krkon viz pr SHBA. - N qershor
thuaja e prfundon dramn "Njeriu i mir nga Seuani".
Meq nuk e merr vizn amerikane, vendoset n pronn e
shkrimtares Heli Vuolijoki n Kausali, me t ciln shkruan
dramn "Zoti Puntila dhe shrbtori i tij Mati". - Nga
Kausali kalon n lagjen afr limanit t Helsinkit. Shkruan
dramn "Arturo Ui" (Historia e nj Karriere q mund t
frenohej).
209
1941 Premiera e "Nns Kuraj" n Cyrih. - N Finland gjithnj

e m shum divizione gjermane. Brehti m n fund (m 3
maj) e merr vizn amerikane dhe meq porti i Petsamit
gjendej nn kontrollin e trupave naziste, ai, bashk me familjen, udhton me tren pr n Mosk dhe Vlladivostok.
N Mosk, pas nj qndrimi t shkurtr, vdes bashkpuntorja e tij e ngusht Margareta Shtefin, t cils ia kushton
nj prmbledhje t tr vjershash (Prmbledhja e
Shtefinit). M 11 qershor me nj anije t vogl suedeze
udhton pr n San Pedro t Kalifornis, ku arrin m 21
qershor.
N Santa Monika, nj lagje afr Holivudit, ku vendoset,
takohet me regjisort dhe aktort e njohur Maks Rajnhart,
arli aplin, Piskator, Fric Lang, Elizabeta Bergner, Piter
Lore; me filozoft Ernest Blloh, Herbert Markuze, Teodor
Adorno, Maks Horkhajmer; me kompozitort Arnold
Shenberg, Hans Ajsler, Paul Desau; me shkrimtart
Hajnrih Man, Vistan Hju Odn, Alfred Deblin, Kristofer
Ishervud, Leonard Frank, Oldos Haksli, Lion Fojhtvanger
etj.
1942 Punon n projektet filmore t Holivudit. - Bashkpunon me
gazetat gjermane t emigracionit. - Fillon punn n
dramn Iluzionet e Simona Masharit", n bashkpunim
me Lion Fojhtvangerin.
1943 Premiera e "Njeriut t mir nga Seuani" n Cyrih (m 4
shkurt). N Holivud prfundon s xhiruari filmi "Edhe
xhelatt vdesin" (n regji t Fric Langut), skenarin e t cilit e shkroi Brehti. - Premiera e "Jets s Galileut" n Cyrih (9 shtator). - Vistan Hju Odn dhe Kristofer Ishervud
prfundojn prkthimin anglisht t "Romanit pr dy
grosh", i cili botohet .. n Nju-Jork. - Prfundon pjesn
"Iluzionet e Simona Masharit".
1944 Punon n "Rrethin e Kaukazit me shkums".
1945 Shfaqja e versionit anglez t "Friks dhe mjerimit t Rajhut
t Tret" n Berkli (Kaliforni) dhe Nju-Jork.
210
1946 Ndrmerr hapat e par pr kthim n Evrop. - Me aktorin

arls Lotn punon n prgatitjen e "Jets s Galileut",
1947 Premiera e versionit anglez t "Jets s Galileut" n Beverli
Hils afr Holivudit, n regji t Xhozef Louzit (me ndihmn
e Brehtit) dhe me Lotnin n rolin kryesor. - Brehti n
Uashington para Komisionit pr luftimin e veprimtaris
antiamerikane (m 30 tetor). T nesrmen, m 31 tetor,
udhton me aeroplan nga Nju-Jorku n Paris. Nga 5
nntori n Cyrih. - T shqetsuar nga ashprsimi i lufts s
ftoht, Brehti me Karl Cukmajerin, Horst Langun, Erih
Kestnerin, Maks Frishin etj. shkruajn thirrjenpr paqe. Banon n qytezn zvicrane Feldmajlen. Premiera e
Jets s Galileut" n Nju-Jork (m 7 dhjetor).
1948 Boton "Organonin e vogl t teatrit", ku parashtron
pikpamjet e tij mbi teatrin epik. Premiera e "Zotit Puntila
dhe shrbtorit t tij Mati" n Cyrih (m 5 qershor).
Organet e shteteve aleate refuzojn lutjen e Brehtit pr t
hyr n pjesn perndimore t Gjermanis. - Me pasaport
ekosllovake, npr Prag, shkon n Berlinin lindor ku
arrin m 22 tetor. - Botohen "Tregimet kalendareske.
1949 Premiera e "Nns Kuraj" n teatrin Deutsches Theater n
Berlinin lindor (m 6 janar) me Helenn Vajgel n rolin
kryesor, - Brehti provon t marr pasaport dhe
nnshtetsi austriake, sepse nuk dshiron q, "duke jetuar
n njrn pjes t Gjermanis, t jet i vdekur pr pjesn
tjetr", por pa sukses. - Ansambli i Berlinit, t cilin e
themelojn Brehti dhe bashkshortja e tij Helena Vajgel,
fillon punn me premiern "Zoti Puntila dhe shrbtori i
tij Mati" (m 12 nntor). - Nj numr i veant i revists
"Sinn und Form" i kushtohet Brehtit (botohen pjes nga
poezia, proza, dramaturgjia dhe tekste t tjera nga
krijimtaria e gjer e tij). - Prfundon s shkruari dramn
"Ditt e Komuns", q sht drama e fundit e tij.
1950 Zgjidhet antar i Akademis s arteve n Berlinin lindor.
Pranohet lutja pr marrjen e nnshtetsis austriake.
211
Brehti blen nj kampshtpiz n vendin e quajtur Bukov

afr Berlinit. - Punon n "Elegjit bukovase".
1951 Premiera e drams "Nna" n Ansamblin e Berlinit. - Letra e hapur drejtuar shkrimtarve dhe artistve gjerman
(m 26 shtator), t ciln Brehti - duke aluduar te armatimi i srishm i Gjermanis - e prfundon n kt mnyr: ,,Kartagjena e madhe zhvilloi tri luftra. Pas t
pars ajo ende ishte e fuqishme, pas t dyts mund t
jetohej ende n t. Pas t trets askush nuk mund ta
gjente m". - Premiera e "Nns Kuraj" n Theatre
National Populaire n Paris. - Shprblimi i Republiks
Demokratike t Gjermanis pr letrsi. - Boton vllimin
poetik me titull "Njqind vjersha".
1952 "Pushkt e Nns Karrar" n interpretim t Ansamblit t
Berlinit. - Llukai viziton Brehtin n Bukov.
1953 Me rastin e afers "Rozenberg" Brehti u shkruan telegrame
Ajnshtajnit, Artur Milerit dhe Heminguejit, duke u angazhuar pr shptimin e Etela dhe Xhulius Rozenbergut.
Zgjidhet kryetar i PEN-klubit t t dy Gjermanive. Protesta e puntorve t Berlinit: Brehti i shkruan letr
Ulbrihtit, mirpo n .Noies Dojland" botohet vetm fjalia
e fundit. Shkruan vjershn "Vendimi". - N debatin
prkitazi me politikn kulturore Brehti kritikon "lustrimin
dhe zbukurimin e jets" duke i konsideruar si armiq, "jo
vetm t t bukurit", por edhe "t arsyes politike".
1954 Premiera e "Rrethit t Kaukazit me shkums" n ndrtesn e
re t Ansamblit t Berlinit. - Triumfi i Ansamblit n Paris:
shprblimi i par i Teatrit t kombeve pr shfaqjen e
"Nns Kuraj". - Brehtit i ndahet shprblimi sovjetik
"Pr forcimin e paqes midis popujve". - Fillon botimi i
veprave t zgjedhura n t dy Gjermanit - Dalin nga
shtypi "Elegjit bukovase".
1955 Megjithse shndetlig, udhton n Mosk, Drezden, Munih,
Frankfurt, Paris, Hamburg. Ansambli i Berlinit arrin
prsri sukses t madh n Paris, ksaj radhe me "Rrethin e
212
Kaukazit me shkums ". - Letr Akademis s arteve me

udhzime pr varrim (sa m modest).
1956 Fjala n Kongresin e katrt t shkrimtarve gjerman (n
janar) ("'jan shtetet pa urtsin e popujve!"). - Udhtimi
n Milano (n shkurt) pr t marr pjes n premiern e
"Opers pr dy grosh". - Pas nj smundjeje t leht (nga
gripi) shtrihet n spitalin "Charite" t Berlinit (n fillim t
majit). - N Bukov lexon materialet e Kongresit XX t PK
t BS mbi "likuidimin e stalinizmit". - N fillim t qershorit
i shkruan Letr t hapur Bundestagut gjerman; ku krkon
heqjen e shrbimit t obligueshm ushtarak n t dy
Gjermanit, duke propozuar edhe referendum pr kt
shtje. - Vern e kalon n Bukov. - M 10 gusht merr
pjes (pr her t fundit n provat e Ansamblit para nisjes
s tij pr n Londr. Vdes nga infarkti (m 14 gusht) n
moshn 58-vjeare. Varrimi (m 17 gusht).
Prgatiti: A. Vinca
213
PRMBAJTJA
Gjermania (Robert Shvarc)
BALADA
Knga e nj nne gjermane (R. Shvarc) . . . . ..
Legjenda e ushtarit t vdekur (R. Shvarc) . . ..
Kampi i Sonenburgut (L. Poradeci) . . . . . ..
Balada e vejushave Osege (R. Shvarc) . . . . .
Dhe 'mori gruaja e ushtarit (L. Poradeci) . . ..
Dhe 'i erdhi gruas s ushtarit (R. Shvarc) . . ..
Vrasja e fmijs, Marie Farrar (R. Shvarc) . . ..
Balada e gruas dhe e ushtarit (R. Shvarc) . . .
Legjenda e Rospis Evlin Ru (L. Poradeci)
Knga e detarve (L. Poradeci) . . . . . . . ..
Kryqzat fmijsh (R. Shvarc) . . .
Kng fmijsh (L. Poradeci) . ..
Knga e Bojaxhiut Hitler (L. Poradeci) . . . . .
Epitaf (L. Poradeci) . . . .
Varri i ushtarit t panjohur t Revolucionit
(L. Poradeci) . . . . . . . . . . . . . . . ..
Knga e tre ushtarve (A. Vinca)
Vllai im ishte pilot (A. Vinca)
Nns sime (A. Vinca)
Raport nga Gjermania (L. Poradeci) . . . . . .
7
9
14
16
18
20
22
26
28
31
34
42
43
45
46
47
48
49
50
KUJTIMI PR MARIA A.
Knga e rrots s mullirit (R. Shvarc)
Kuj timi pr Maria A. (R. Shvarc)
53
55
Knga e tregtarit (R. Shvarc) . . . . . . . ..

Katr propozime (R. Shvarc) . . . . . . . . ..
57
59
214
Dashnort (R. Shvarc) . . . . . . . . . ..

Pohimi ndaj nj gruaje t re (R. Shvarc) . . . .
Kng djepi (R. Shvarc) . . . . . . . . . .
Lavdi dyshimit (A. Vinca) . . . . . . . . ..
Lavdi msimit (A. Vinca) . . . . . . . . . ..
TRANSFORMIMI I PERNDIVE
Transformimi i perndive (L. Poradeci) . . . . ..
Pyetje t nj puntori q lexon (R. Shvarc) . . ..
Mbishkrimi i pamposhtur (R. Shvarc) . . . . ..
Shnim i pashlyeshm (E. Mekuli) . . . . . ..
Un nuk kam kurrgj kundr Leks (A. Vinca)
Fuqia e puntorve (L. Poradeci) . . . . . . ..
Bised e fshatarit me kaun e tij (R. Shvarc) . ..
Rezolut e komunarve t Parisit (R. Shvarc) . .
Mbi Fransua Vijonin (L. Poradeci) . . . . . ..
Qylymendsit e Kujan-Bulakut Leninin prkujtojn
(R. Shvarc) . . . . . . . . . . . . . ..
Kantat pr' prvjetorin e vdekjes s Leninit
(R. Shvarc)
Dimitrovi (R. Shvarc) . . . . . . . . . . ..
Thirrje shokut Dimitrov (L. Poradeci) . . . . .
Histori nga Revolucioni (L. Poradeci) . . . . . .
Bashkshkollart m t varfr t mhallave
(L. Poradeci)
Dshira e fundit (L. Poradeci) . . . . . . . . .
16-vjearja rrobaqepse Ema Riz (L. Poradeci)
Knga e makinave (L. Poradeci) . . . . . . . .
Qymyr pr Majkun (R. Shvarc) . . . . . . . .
Lufta kundr primitives (L. Poradeci) . . . . .
Tre ushtart dhe t pasurit (L. Poradeci) . . . .
61
62
63
67
71
73
74
76
78
79
80
81
82
85
87
90
95
98
100
102
104
105
107
109
111
114
215
Tre ushtart dhe gruri (L. Poradeci) . . . . . .

Letrsia do t lvrohet (R. Shvarc) . . . . . . .
Djegia e librave (R. Shvarc) . . . . . . . . . .
Byroja pr letrsi (A. Vinca) . . . . . . . . .
Mbi njerzit e mdhenj (A. Yinea) . . . . . . . .
N kohn q fashizmi bhej gjithnj m'i fort
(L. Poradeci)
ABETARJA GJERMANE E LUFTS
Pr dhunn (A. Vinca) . . . . . . . . . . . .
T mdhenjt thon (R. Shvarc). . . . . . . . .
T mdhenjt II mblodhn (R. Shvarc) . . . . . .
Tani sht nat (R. Shvarc) . . . . . . . . .
Kjo lufta q do vij (R. Shvarc) . . . . . . . .
Fyhreri do t'ju tregoj (L. Poradeci) . .. ..
Hitleri ka pr t'ju prrallisur (R. Shvarc) . . . .
lBojaxhiu thot (L. Poradeci) . . . . . . .
N luft shum gjra do zmadhohen (L. Poradeci).
Ai q rri n shtpi, kur fillon lufta (R. Shvarc) . .
Ata q e rrmbejn mishin nga tryeza (L. Poradeci)
Atyre q mbajn shpres (R. Shvarc) .. . . . . .
Kng pr t gjith ata q kurajohen (L. Poradeci)
Pr ata q prin lart (R. Shvarc) . . . . .
Oh, ju fatzinj (L. Poradeci)
Lavdrimi i goditjes me kam (L. Poradeci) . . .
Epitaf nga lufta e Hitlerit (R. Shvarc) . . . . .
Epitaf pr M. (A. Vinca) . . . . . . . . .
Parada e madhe gjermane (E. Fico). . . . . . ..
Bashksi kombtare (E. Fico) . . . .. . . . ..
Spiunimi (E. Fico) . . . . . . . .
Kryqi i bardh (E. Fica) . . . . .
117
119
121
123
124
126
129
130
131
132
133
134
135
136
137
141
142
143
144
146
147
148
150
151
152
154
155
156
216
N shrbim t popullit (E. Fico) . . . . . . . .

N krkim t drejtsis (E. Fica).
Smundje profesionale (E. Fico) , . . . . . .
Fizikan (E. Pico) . . . . . . . . . . . . . .
Gruaja ifute (E. Fico) . . . . . . . .
Tradhtar pasi i thon (E. Fica) . . . . . . . .
N pun (E. Fico) . . . . . . . . . . . . .
Ora e puntorit (E. Fico) . . . . . . . . .
Arka (E. Fico) . . . . . . . . . . .
I liruari (E. Fico) . . . . . . . . . . .
Ndihm dimri (E. Fica) . . . . . . . . . .
Fshatari ushqen dosn e vet (E. Fico) . . . ..
Aktivisti i vjetr (E. Fico) . . . . . . . . .
Parulla . (E. Fico) . . . . . . . . .
N kazerm msojn (E. Fico) . . . . . . .
Vnia n pun e puntorve (E. Fico) . . . . .
Referendum (E. Fico)
Kori i autoblinds (E. Fico)
Zri (E. Fico) . . . . . . . . . . . . . . .
Kunder objektivve (R. Shvarc) . . . . . . . .
Telashet e kanelarit Hltler (R. Shvarc) . . . .
Vshtirsit e qeverisjes (R. Shvarc) . . . . . . .
dobi ka mirsia (L. Poradeci) . . . . . . . .
Kur shembet shtpia e m madhit (A. Vinca) . .
N kohra t errta (A. Vinca) . . . . . . . .
Pas lajmit mbi smundjen e nj burrshteti (A. Vinca)
Radioja (A. Vinca)..
Patericat (R. Shvarc) . . .
Koh e keqe pr lirikn (L. Poradeci).
Prse u dashka t prmendet emri im (R. Shvarc)
Legjend moderne (L. Poradeci). . . . . .
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
176
179
181
183
185
186
187
188
189
190
191
193
195
217
Mbi parvern (L. Poradeci) . . . . . . . . ..

Fshatari kujdeset pr arn e tij (A. Vinca) . . . .
Kush do ta marr drithin (L. Poradeci) . . . . . .
Surratmiu (R. Shvarc) . . . . . . . . . . ..
HIMNE
Knga e lirikve (R. Shvarc) . . . . . . . . . .
Marshi i viave (R. Shvarc) . . . . . . . . . .
Ushtarve gjerman n Lindje (L. Poradeci) . . . .
Mirkuptimi (L. Poradeci). . . .
Himni pr komunizmin (R. Shvarc).
Cila sht partia (R. Shvarc) . . .
Lavdrimi i partis (L. Poradeci) . . . . . . . .
Lavdrimi i puns ilegale (L. Poradeci) . . . . .
Dgjojm: Ti m s'do q t punosh me ne
(L. Poradeci) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fronti unik (L. Poradeci) . . . . . .
Lufttarve ndr kampet e prqndrimit (R. Shvarc)
Tok t gjith ose asnj (R. Shvarc) . . . . . .
Kng kundr lufts (L. Poradeci). . . .
Kng prolete (L. Poradeci).
Knga e sups (L. Poradeci). .
Knga e paqs (R. Shvarc).
Kng pr armikun e klass (R. Shvarc)
Varrimi i nxitsit n qivurin prej zinku (R. Shvarc)
A sht populli i pagabueshm? (A. Vinca)
Vendasve t ml (R. Shvarc)
Knga e s ardhmes (R. Shvarc)
N MRGIM
Pr t gjorin B.B (A. Vinca)
196
197
198
199
201
205
206
211
212
213
214
215
216
218
220
222
224
225
227
228
230
236
238
241
242
245
218
I przn me t drejt (R. Shvarc)

Kur u shtrngova t marr udht e mrgimit
(R. Shvarc)
Tajfuni (R. Shvarz)
Finland, 1940 (R. Shvarc)
Mbi kuptimin e fjals emigrant (R. Shvarc)
Lavdia e zhdukur e qytetit vigan t Nju-Jorkut
(L. Poradeci)
Shtrofkat e nats (L . Poradeci)
Sonet n emigracion (R. Shvarc)
Holivudi (R. Shvarc)
Mrgimi i poetve (L . Poradeci)
Vizit poetve t mrguar (A. Vinca)
Knaqsit (A. Vinca)
Atyre q vijn pas nesh (A. Vinca)
Ndrrimi i rrots (A. Vinca)
Maska e t ligut (R. Shvarc)
Pasthnie (A. Vinca)
Kronologjia e jets dhe e veprave t Bertold Brehtit
(A. Vinca)
248
250
252
253
255
256
265
266
267
268
269
271
272
275
276
277
289
219

Bertolt Brecht Balade Gjermane PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bertolt Brecht Balade Gjermane PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bertolt Breht

shfrytzuesit e lvdojn at sistem

LEGJENDA E USHTARIT T VDEKUR

Nj marsh gjith guxim,

Por lart ve yje ka.

BALADA E VEJUSHAVE OSEGE*)

DHE 'MORI GRUAJA E USHTARIT?

Dhe 'mori gruaja e ushtarit

Hajmalikn me zinxhir t bakrt,

Dhe 'i erdhi gruas s ushtarit

Pr t'zezn dit e zeza vello

Dhe trupi fort i dhmbi dhe iu njt,

Por ju, ju lutem shum, mos merrni fort inat.

Dbor kishte rn ajo e fshiu

por me sa duket von do ket' qen),

Prandaj, ju lutem shum, mos merrni fort inat,

Ushtart gruas na i than.

,,M merr, kapiten, n Vendin e Shenjt,

Vallzonte natn. Val1zonte ditn.

N det me shpirt nr dhmb.

Eh, s'do t'i zbardhim flokt pr kt,

Pr pak, dh'anija zhytet n fund, e mbulon deti,

Nga lufta fshatra dhe qytete

Dhe kishin nj si prijs t vogl

Q gjet n nj dyqan t prishur fshati

Por dashuria nuk jetoi

E pat dhe nj varrim.

U a plas dern n surrat.

Por pan dhe treguesa rrugsh,

I pan pr t'fundit her.

T lidhur fort n qafn' e tretur.

Qymyri do djers e mundim.

KNGA E BOJAXHIUT HITLER

Dhe gjith nevojtorja prsri.

VARRI I USHTARIT T PANJOHUR TE REVOLUCIONIT

s'sht i njohur, por historishkruesit

KNGA E TRE USHTAREVE

Ve gjaku sht ende i kuq

RAPORT NGA GJERMANIA

Po ditn e nesrme valvitet prsri

Flamuri i kuq i Proletariatit

Natyrisht q prap vrtitet ajo rrot,

Sepse m s'vrtitet ajo rrot

KUJTIM PR MARIA A ...

Sikur mos t'ish dikur n qiell nj re.

Dhe fabrikat e pambukut sikur japin rrog' t lart.

vendosi mobiljet sipas shijs sate

Pra mund te rrish.

POHIM NDAJ NJE GRUAJE TE RE

N muajt e barrs pata folur

fmija im do t luftoj nesr

Se, t fitoj pr ty nj cop buk,

At q t mungon, mundohu q ta gjesh,

Ti ndoshta s'je kush'di se far,

Prshndetni ngrohtsisht dhe me respekt

Sa shum viktima duhen pr t!

T dyshoj te kjo bot.

Veprimi i tyre prbhet nga dyshimi.

Ti duhet t jesh i pari.

Dhe Babilonin, qu prish aq her,

do dhjet vjet nj burr i madh!

Njerzit e mdhenj djersijn shum.

Do t kalbej dhe s'do t gjente asnj pasues.