5.

RUNO PROGRAMIRANJE
CNC programiranje je najlake savladati kroz primjere. Zbog toga e u nastavku knjige biti
objanjeni programi za obradu vie razliitih obradaka. U ovom dijelu knjige program e se pisati
runo, a u slijedeem dijelu kompjuterski.

5.1. Primjer struganja

Potrebno je za dio Osovina sa navojem prikazan na slici 5.1. napisati upravljaki program za
njegovu obradu na CNC strugu. Materijal dijela je legura AlMgSi 0,5.

Slika 5.1. Dio Osovina sa navojem

Dio je osno simetrian, te je pogodan za obradu na strugu. Na sebi ima slijedee detalje: lijeb
irine 6mm i dubine 3mm; navoj M14 sa korakom navoja 1,5mm; cilindrini dio prenika 22mm i
prelaze u vidu krunih lukova poluprenika 2mm i 1mm.
Za poetni oblik materijala od kojeg e se izraditi ovaj dio (sirovac) moemo uzeti ipku krunog
poprenog presjeka prenika 24mm.
Rezni alati potrebni za obradu su:
- no za vanjsko grubo struganje - desni, koji e biti postavljen u nosau alata na mjesto T01,
- no za vanjsko fino struganje - desni, koji e biti postavljen u nosau alata na mjesto T02,
- no za vanjsko odsjecanje irine 2mm, koji e biti postavljen u nosau alata na mjesto T03,
- no za vanjski metriki navoj, koji e biti postavljen u nosau alata na mjesto T04.
Kada se ipka 24mm postavi u stezne eljusti (amerikaner) grubom obradom se skidaju slojevi
materijala, pri emu se ostavlja dodatak za fino struganje 0,4mm. Zatim se finim struganjem
obradi dio tako to se skine sloj 0,4mm i postie dio sa prenicima 22mm i 14mm sa
zaobljenjima R2mm i R1mm i oborenom ivicom 2/45. Nakon toga je potrebno napraviti lijeb
irine 6mm i dubine 3mm. Potom se izrauje navoj M14x1,5mm. Reime rada za sve ove faze
treba uzeti iz preporuenih iskustvenih reima datih tabelarno ili u vidu baze podataka u
zavisnosti od materijala obradka, alata i vrste obrade.

U zavisnosti od upravljakog sistema i postprocesora koji se koristi pri obradi zavisie i naredbe
napisane u CNC programu. Npr. kod jednog upravljakog sistema (HAAS strug) je G71 ciklus
grube obrade, dok je kod drugog (GE Series Fanuc 21-T [11]) G71 naredba za mjerenje u
milimetrima - kod NC programiranja nakon upisivanja naredbe G71 sve veliine e se konvertirati
u milimetre, dok je G73 ciklus grubog aksijalnog struganja konture. Kada se naui programiranje
u jednom sistemu, lako je prei na drugi sistem, samo je potrebno imati popis svih funkcija.
Za obradu dijela Osovina sa navojem sa slike 5.1. program za obradu izraen runo za obradu
na HAAS strugu bi izledao:
Objanjenje instrukcije:
N0005 G54
Zauzimanje nulte radne take
M3 - ukljueno obrtanje u smjeru
N0010 M3 S500
kazaljke na satu; S500 br. obrtaja
500o/min
Alat na mjestu 1 - no za vanjsko
N0015 T01
grubo struganje
G96 - Konstantna obimna brzina;
N0020 G96 S250
S250 - br. obrtaja 250o/min
G0 brzi hod u taku sa
N0025 G0 X25 Z0
koordinatama X25 Z0
G1 radni hod (linearna
N0030 G1 X-1 F0,2
interpolacija) u taku X-1, Z0 sa
posmakom 0,2mm/o
N0035 Z1
Odmicanje alata u taku X-1, Z1
N0040 G0 X24
Brzi hod u taku X24, Z1
G71 - Ciklus grubog uzdunog
struganja od naredbe N0050 do
G71 P50 Q80 U0,4 W0,4
N0045
N0080 sa dodatkom za finu obradu
D0,8 F0,2
0,4mm; dubinom rezanja 0,8mm i
posmakom 0,2mm/o
Linearna interpolacija u taku X10,
N0050 G1 X10 Z0
Z0
Linearna interpolacija u taku X14,
N0055 X14 Z-2
Z-2
Linearna interpolacija u taku X14,
N0060 Z-39
Z-39
Cirkularna interpolacija (po
krunom luku) u smjeru kazaljke
N0065 G2 X16 Z-40 R1
na satu u taku X16, Z-40 sa
poluprenikom 1mm
Linearna interpolacija u taku X18,
N0070 G1 X18
Z-40
Cirkularna interpolacija (po
krunom luku) u smjeru suprotnom
N0075 G3 X22 Z-42 R2
od kazaljke na satu u taku X22, Z42 sa poluprenikom 2mm
Linearna interpolacija u taku X22,
N0080 G1 Z-70
Z-70
N0085 G0 X150 Z150
Brzi hod u taku za izmjenu alata
Izmjena alata uzima se alat T02 N0090 T02
no za vanjsko fino struganje
G96 - Konstantna obimna brzina;
N0095 G96 S400
S400 - br. obrtaja 400o/min
G50 - Maksimalni broj obrtaja
N0100 G50 S3000
vretena; S3000 - br. obrtaja
3000o/min
N0105 G0 X24 Z0
Brzi hod u taku X24, Z0
G70 - Ciklus finog uzdunog
N0110 G70 P50 Q80 F0,05
struganja od naredbe N0050 do
N0080 sa posmakom 0,05mm/o
N0115 G0 X150 Z150
Brzi hod u taku za izmjenu alata

N0120

T03

N0125

G96 S300

N0130

G50 S3000

N0135

G0 X24 Z-21

N0140

G75 X8 Z-24 K2 F0,1

N0145

G0 X150 Z150

N0150

T04

N0155

G96 S250

N0160

G50 S2000

N0165

G0 X15 Z2

N0170

G76 X12,5 Z-18 K0,75 D0,3

F1,5

N0175
N0180

G0 X150 Z150
M30

Izmjena alata uzima se alat T03 no za vanjsko odsjecanje

G96 - Konstantna obimna brzina;
S300 - br. obrtaja 300o/min
G50 - Maksimalni broj obrtaja
vretena; S3000 - br. obrtaja
3000o/min
Brzi hod u taku X24, Z-21
G75 - Ciklus urezivanja utora na
obodu komada (transferzalni
pravac); X8 zavretak utora po x
osi; Z-24 - zavretak utora po z osi;
K2 pomak noa po z osi nakon
svakog ureza; F0,1 posmak
0,1mm/o
Brzi hod u taku za izmjenu alata
Izmjena alata uzima se alat T04 no za vanjski metriki navoj
G96 - Konstantna obimna brzina;
S250 - br. obrtaja 250o/min
G50 - Maksimalni broj obrtaja
vretena; S2000 - br. obrtaja
2000o/min
Brzi hod u taku X15, Z2
G76 - Ciklus rezanja navoja; X12,5
x koordinata take zavretka
navoja; Z-18 z koordinata take
zavretka navoja; K0,75 dubina
navoja; D0,3 dubina rezanja u
jednom prolazu; F1,5 posmak
(korak navoja)
Brzi hod u taku za izmjenu alata
Kraj programa

Objanjenje programa:
Veina instrukcija su vrlo jasne i poetnicima u CNC programiranju. Prva naredba je G54, a to je
zauzimanje nulte take radnog komada, koja se nalazi u taki W na slici 5.1. Kako je ve
objanjeno u prethodnom poglavlju M3 je pomona funkcija - ukljueno obrtanje u smjeru
kazaljke na satu, a S500 broj obrtaja radnog komada 500o/min. Pored svake naredbe je dato
kratko objanjenje, tako naredba N0015 T01 predstavlja pozivanje alata na mjestu 1 u magacinu
alata, a to je no za vanjsko grubo struganje. Nakon toga zadaju se reimi obrade i brzim hodom
se dovodi alat u poziciju za obradu. Zatim se vri poravnavanje ela komada sa posmakom
0,2mm/o (N0030 G1 X-1 F0,2).
Za veinu naredbi data kratka objanjenja su dovoljna za njihovo shvatanje, a ovde e se
detaljnije objasniti naredbe: N0045, N0110, N0140 i N0170.
U naredbi N0045 imamo rije G71, to kod HAAS maina znai ciklus grubog uzdunog struganja.
Slijedea rije P50 je broj startne naredbe za trajektoriju alata, a Q80 je broj zavrne naredbe za
trajektoriju alata. To znai da je u naredbama od N0050 do N0080 opisano kretanje alata po
zavrnoj konturi, a to je kontura na slici 5.1. Rije U0,4 znai da e se grubom obradom skinuti
sav material i ostaviti 0,4mm dodatak za finu obradu u pravcu x ose. Rije W0,4 znai da e se
grubom obradom skinuti sav material i ostaviti 0,4mm dodatak za finu obradu u pravcu z ose.
Rije D0,8 je dubina rezanja u jednom prolazu i ovde iznosi 0,8mm. Rije F0,2 znai da je posmak
pri obradi 0,2mm/o. Ovde se jo napominje da se kod drugih upravljakih sistema koriste druge
glavne funkcije, npr. kod GE Series Fanuc 21-T za ciklus grubog uzdunog struganja se koristi
G73 [11].
Naredba N0110 ima prvu rije G70 to znai ciklus finog uzdunog struganja. Slijedea rije P50
je broj startne naredbe za trajektoriju alata, a Q80 je broj zavrne naredbe za trajektoriju alata.
To znai da je u naredbama od N0050 do N0080 opisano kretanje alata po zavrnoj konturi, a to
je kontura na slici 5.1. (kao i u naredbi N0045). Ovde nema ostavljanja dodatka za slijedeu

obradu, jer je ovo zavrna obrada na krajnju mjeru. Rije F0,05 znai da je posmak pri obradi
0,05mm/o.

Slika 5.2. Naredba G75 1- alat, 2 brzi hod, 3 kretanje po posmaku F, 4 utor [12]
U naredbi N0140 prva rije je G75, to znai ciklus urezivanja utora na obodu komada
(transferzalni pravac). Naredba G74 bi znaila ciklus urezivanja utora na elu komada (aksijalni
pravac). Na slici 5.2. prikazana su kretanja alata pri ciklusu G75. Rije X8 u naredbi N0140
predstavlja zavretak utora po x osi, a Z-24 zavretak utora po z osi; (slika 5.1.). Rije K2
pomak noa po z osi nakon svakog ureza i on ovde iznosi 2mm, to znai da e utor irine 6mm
da se obradi u tri ulaza noa i poslije svakog ulaza e se pomjeriti za naredna 2mm. Rije F0,1
znai da je posmak pri obradi 0,1mm/o.
Naredba N0170 predstavlja ciklus narezivanja navoja. Rije G76 znai ciklus tokarenja navoja.
Ista naredba se koristi i za izradu vanjskog i za izradu unutranjeg navoja.
U optem obliku naredba ima slijedei oblik:
G76 X
Z
K
D
A
F(ili E)

Slika 5.3. Naredba G76 1- Z duina navoja, 2 min. prenik, 3 max. prenik, F korak navoja,
A ugao navoja [12]
X je koordinata take zavretka navoja po x osi (u ovom sluaju to je oznaka 2 na slici 5.3.); Z je
z koordinata take zavretka navoja po z osi (u ovom sluaju to je oznaka 1 na slici 5.3.); K je
dubina navoja (u naem primjeru dubina je 0,75mm); D je dubina rezanja u jednom prolazu; F1,5
je posmak pri obradi u mm/o (a posmak mora biti jednak koraku navoja). Ako se koriste mjere u
colovima, onda se umjesto F stavi oznaka E korak navoja u Zoll-ovima.