LINIJSKI INTEGRALI

Da bi prirodnim putem doli do ovog tipa integrala razmotrimo jedan problem iz

mehanike. Neka je u ravni data neprekidna prosta kriva (K) di koje je rasporeena
masa pri emu je poznata linijska gustina (M) = (x,y) u svim takama M(x,y)
krive. Treba odrediti masu m cijele krive (K). U tom cilju krivu (K) izdijelimo takama
A=A0, A1, A2, ...,An = B na proizvoljan nain

Na luku
duina luka

uoimo take Mi
i ako smatramo da je
mi =

gdje je mi masa segmenta

(Mi)

i izraunajmo

(Mi). Ako je

si

Ako se broj taaka povea tako da max

s = 0, onda masa cijele krive iznosi:

i

Posmatrajmo sada proizvoljnu funkciju f(x,y) u takama krive (K). Nakon diobe krive (K)
na elementarne lukove
, izaberemo u svakom od tih lukova po jednu taku Mi(
i, i) i formirajmo integralnu sumu:

....(1)
Definicija: Ako integralna suma (1) pri max si 0 ima odreenu konanu graninu
vrijednost I koja ne zavisi od naina podjele krive (K) ni od izbora taaka M
i

onda se I naziva linijski integral funkcije f(x,y) po krivoj (K) ili po putu i oznaava
se:

... (2)
U skladu sa ovom definicijom masa krive (K) je

Primjetimo da u datoj definiciji ne igra nikakvu ulogu pravac kretanja po krivoj (K), zato:

IZRAUNAVANJE LINIJSKOG INTEGRALA PRVE VRSTE

Neka je linija (K) zadata jednainom y =

(x), a x b. Neka je f(x,y) funkcija

koja je neprekidna i definisana u svim takama krive (K).

s duina dijela luka
x = xi+1 xi

y = yi+1 yi
Neka je s duina krive (K) i ds diferencijal
luka. Pitamo se emu je jednako ds?

formula za izraunavanje linijskog

integrala prve vrste.

Ako je kriva (K) data u parametarskom obliku

(K) :

x=x(t), y=y(t), t1 t t2

(K) :

x=x(t), y=y(t), z=z(t),

t1 t t2

Specijalno ako je kriva (K) zadana kao presjek dva cilindra onda je to specijalan sluaj
prethodnog

(K) :

y=y(x);

z=z(x),

x=t

LINIJSKI INTEGRALI PO KOORDINATAMA DRUGE VRSTE

^
Ako je zadata neprekidna kriva (K) = AB
u ijim takama je definisana funkcija
^
f(x,y). Krivu AB razloimo takama A0=A, A1,A2, ..., An = B.
Izaberimo u segmentu neku taku proizvoljno Mi (

i,

i)

Vrijednost funkcije f( i, i) pomnoimo zatim sa projekcijom na osu x segmenta

. Sastavimo integralnu sumu:

.....(1)
x projekcija na x osu segmenta
Definicija: Ako pri max
integralna suma (1) ima konanu graninu
vrijednost onda je ta granina vrijednost linijski integral druge vrste od funkcije f(x,y) dx
^
na putu ( AB ) i oznaava se:

Analogno se definie linijski integral

f(x,y)dy :

Ako su du krive definisane dvije funkcije P(x,y) i Q(x,y) i ako postoji

onda njihovu sumu nazivamo linijski integral opteg tipa drugog reda

Iz definicije linijskog integral ovog tipa jasno je da znak projekcije segmenta luka bitno
zavisi od pravca kretanja po krivoj (K). Projekcija mijenja znak ako se pravac promijeni:

Rauna se:

(AB) :

X=x(t);

Ako je (A,B) u parametarskom obliku

x=x(t),

y=y(t),

t1 t t2

Ako je (A,B) zadata u prostoru u parametarskom obliku:

y=y(t);

z=z(t);

t1 t t2

GREENOVA FORMULA
Daje vezu izmeu dvojnog integrala po zatvorenoj konturi i dvojnog integrala po povrini
koja je omeena tom konturom. Posmatrajmo oblast (D) koja je krivolinijski trapez
PQRS ogranien konturom (L)

(L) =

neprekidna i ima neprekidan izvod

(L) se sastoji od

^
PQ

+ QR

^
SR

PS

Neka je u oblasti (D) zadata funkcija P(x,y) koja je

P
y u (D).

Izraunajmo dvojni integral

Znai,

...(1)

Poto elimo uzeti u razmatranje integral po cijeloj konturi (L), dodat emo na desnu
stranu jednakosti (1) integrale

Koji su jednaki 0 (jer su odsjeci

PS

i QR

paralelni y-osi). Dobijamo

Desna strana je integral uzet po zatvorenoj konturi (L) koja ograniava oblast (D), ali u
negativnom smjeru, pa je

....(1)
Ako je oblast sloenijeg oblika, onda se ona moe izdijeliti pravim paralelnim y-osi na
konaan broj krivolinijskih trapeza pozmatranog oblika.

Za svaki od navedenih dijelova vrijedi formula, pa sabravi sve integrale dobijamo na

desnoj strani integraciju po cijeloj konturi zadate oblasti.

Neka je u oblasti (D) zadata funkcija Q(x,y) koja je neprekidna i ima neprekidan izvod
Q
x u (D). Tada se moe izvesti formula:

....(2)
Ako sada oblast (D) istovremeno zadovoljava uvjete oba sluaja, tj. u D su zadate dvije
P
Q
neprekidne funkcije koje imaju parcijalne izvode y i x koji su takoer
neprekidni. Oduzimajui formulu (1) od formule (2) dobija se:

----(*)
Formula (*) naziva se Greenova formula.
POVRINSKI INTEGRALI
STRANA POVRI. ORJENTACIJA POVRI I PROSTORA.
Pojam strane povri je intuitivno jasan. Ako je z- osa usmjerena uvis, a povr zadata
jednainom oblika z = f(x,y), moe se govoriti o gornjoj I donjoj strani povri. Ako je
povr zatvorena, tj. ograniava neko tijelo, onda se takoer moe govoriti o vanjskoj I
unutranjoj strani povri. Polazei od intuitivne predstave, daemo tano definisanje
strane povri. Posmatrajmo glatku povrinu (s), zatvorenu ili ogranienu sa dio po dio
glatkom konturom. uzmimo na povrini (S) odreenu taku M0 I u njoj postavimo
normalu na povr, kojoj pripiemo odreeni pravac (jedan od dva mogua).

Napravimo na povri proizvoljnu zatvorenu konturu polazei od

take M0 I vraajui se u nju, uz pretpostavku da ne
presijecemo granicu povrsi (S). krecuci se po konturi,
posmatrajmo izabrani pravac normale.
Ako se nakon obilaska konture, pravac normale u tacki M0 nije
promijenio, kazemo da je povrs (S) dvostrana, a ako je nakon
obilaska konture pravac normale M0 suprotan polaznom, povrs
(S) je jednostrana. Primjer jednostrane povrsi je list Mebiusa. Cijelu jednostranu povrs
mozemo obojiti sa obje strane ne dizuci cetku sa povrsi.

Definicija: Skup svih tacaka povrsi kroz koje prolaze normale sa odreenim pravcem,
nazivamo stranom povrsi.
Ako je povrs zadata eksplicitno vezom z=f(x,y), gdje je funkcija z neprekidna I ima
neprekidne parcijalne izvode
U nekoj oblasti D, onda je pravac normale odreen cosinusima uglova koje ona zaklapa
sa koordinatnim osama:

Odavde je jasno da izbor znaka ispred korjena odreuje pravac normale, tj. Odreuje
stranu povrsi. Ako se izabere znak + pred korjenom je u tim tackama

Pa je ugao

koji normala zaklapa sa z-osom, ostar ugao, a strana koja je ovim

izborom odreena gornja strana povrsi. Suprotno, izbor znaka odreuje donju
stranu povrsi.

Posmatrajmo jednu odreenu stranu povrsi (S) I na njoj uocimo zatvorenu konturu (L).
ako, krecuci se po konturi (L), dio povrsi koju opkoljava (L) ostaje sa lijeve strane, kaze
se da je to pozitivan pravac kretanja po konturi (L). ako taj dio povrsi ostaje sa desne
strane, onda je to negativan pravac kretanja po konturi (L).

Definise se i orjentacija prostora preko orjentacije koordinatnih osa. Ako gledajuci sa

pozicije z- ose odreujemo x i y ose u pozitivnom smjeru, dobijamo desnu orjentaciju, a
u negativnom smjeru, dobijamo lijevu orjentaciju. Zato se koordinatni sistem Oxyz na
slici 4.4 a) zove desni, a na slici 4.4 b) lijevi koordinatni sistem.

POVRINSKI INTEGRALI PRVOG TIPA (PRVE VRSTE)

Neka je u nekoj dvostranoj glatkoj (ili dio po dio glatkoj) povrsi (S), koja je ograniena
dio po dio glatkom konturom, definisan funkcija f(M) = f(x,y,z). podijelimo povrs (S)
pomocu mreze proizvoljno postavljenih krivih na dijelove (S1),(S2), , (Sn).

Mreza se, npr, moze dobiti kao presjek ravni paralelnih sa koordinatnim ravnima I povrsi
(S). u svako dijelu (Si), i=1,,n, izaberimo proizvoljno taku Mi(xi,yi,zi) I izracunajmo u
toj tacki vrijednost funkcije f(Mi)=f(xi,yi,zi).
Pomnozimo dobijenu vrijednost funkcije sa povrsinom Si odgovarajuceg dijela povrsi
(Si). Sastavimo integralnu sumu
I trazimo njenu granicnu vrijednost kad I najveci dijametar elementarne povrsine tezi 0,
tj. Trazimo
Definicija: granicna vrijednost integralne sume (ako postoji kao konacna vrijednost),
naziva se povrinski integral prvog tipa funkcije f(M) = f(x,y,z) po povrsi (S) I oznacava

se simbolom:

Gdje je dS diferencijal povrsi.

Racunanje povrsinskog integrala prve vrste:

Ako je povrs (S) zadata eksplicitno vezom z=z(x,y) i

povrsi

onda je diferencijal

Pa se povrsinski integral po povrsi (S) moze svesti na obicni dvojni integral po oblasti
(D) u koju se u xy-ravni projektuje povrs (S):

Kako je
Gdje je

ugao izmeu normale na povrs I z-ose, onda se formula moze zapisati I

ovako

POVRINSKI INTEGRALI PO KOORDINATAMA DRUGE VRSTE

Posmatrajmo dvostranu povrs (S) koja je zadata eksplicitno z=z(x,y) pri cemu je taka
(x,y) iz oblasti (D) u xy-ravni, koja je ograniena dio po dio glatkom konturom.
primjetimo da ako odredimo pozitivan pravac na nekoj zatvorenoj konturi na gornjoj
strani povrsi (S), pa projektujemo tu konturu na npr xy-ravan, onda ce njena projekcija
takoer imati pozitivan pravac kretanja.
Tada cemo povrsinu projekcije elementarne povrsi uzimati sa
znakom +. Ako je zatvorena kontura na donjoj strani povrsi,
onda ce kontura I njena projekcija iimati suprotne orjentacije pri
kretanju po konturi neke tacke M. u ovom slucaju cemo
povrsinu projekcije elementarne povrsi uzimati sa znakom -.

Neka je sada u tackama povrsi (S) definisana neka funkcija f(M)=f(x,y,z). razlozimo
povrs (S) mrezom dio po dio glatkih krivih na elemente (S1), (S2), , (Sn).

Izaberimo u svakom elementu (Si) po jednu tacku Mi(xi,yi,zi) I pomnozimo vrijednost

f(xi,yi,zi) sa povrsinom Di projekcije na xy-ravan elementa (Si) sa znakom + ili -.
Sastavimo integralnu sumu

Definicija: Ako postoji konacna granicna vrijednost integralne sume, kad dijametar svih
elementarnih povrsina tezi nuli, onda se ona naziva povrsinski integral druge vrste od
f(x,y,z) dxdy po odreenoj strani povrsi (S) I oznacava simbolom

(dxdy je povrsina projekcije elementa povrsi na xy-ravan).

Kada umjesto na xy- ravan projektujemo elemente povrsi na xz- ravan ili yz ravan,
dobijamo druga dva integrala ovog tipa:
Neka su na (S) date tri neprekidne funkcije P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z), onda se moze
posmatrati integral

Koji se cesto susrece u tehnickim

istrazivanjima.
Racunanje povrsinskog integrala druge vrste
Ako je povrs (S) data eksplicitno vezom z=z(x,y), I ako je f(x,y,z) neprekidna funckija na
(S) onda je
Gdje je (D) projekcija povrsi (S) na xy-ravan, a integracija se vrsi po gornjoj strani povrsi
(S). Ako se integracija vrsi po donjoj strani povrsi (S) uzima se znak -, pa je

STOKESOVA FORMULA

Dio (S) glatke povrsi omeen je zatvorenom prostornom krivom (L) koja lezi na toj
povrsi.
Stokesova formula daje vezu izmeu povrsinskog integrala po
povrsi (S) I krivolinijskog integrala du konture (L) koja omeuje
povrsinu (S).

Tacke povrsi (S) su x=x(u,v), y=y(u,v), z=z(u,v)

Uzajamno jednoznacnim preslikavanjem povezane sa tackama oblasti ( ) u uvravni. Oblast ( ) je u uv-ravni omeena konturom ( ). Neka su na povrsi (S)
zadate funkcije P(x,y,z), Q(x,y,z) i R(x,y,z) koje su neprekidne I imaju neprekidne
parcijalne izvode po x,y i z. Tada je:

Kruznom zamjenom x,y,z dobijaju se jos dvije analogne jednakosti

Sabirajuci (1), (2) I (3) dobijamo oblike Stokesove formule.

FORMULA GAUSS-OSTROGRADSKOG
Formula Gauss-Ostrogradskog daje vezu izmeu trojnog integrala po prostornoj oblasti
(V) I povrsinskog integrala po povrsi koja omeuje oblast (V).
Posmatrajmo oblast (V), ogranicenu povrsinama:

Neka su u oblasti (V) definisane tri funkcije P=P(x,y,z), Q=Q (x,y,z), R=R (x,y,z) koje su
P
Q
R
neprekidne I imaju neprekidne izvode x , y , z u cijeloj oblasiti (V)
ukljucujuci I granicu (S) oblasti (V). tada je

Jer je prvi integral po gornjoj strani povrsi (S2), a drugi po donjoj strani povrsi (S1). Ako
jos dodamo integral

Koji je jednak nuli, dobijamo formulu

Gdje je (S) = (S1) + (S2) + (S3)

Analogno dobijamo formule:

Sabravi te formule, dobijamo

to je formula Gauss-Ostrogradskog. Svaka oblast moze se razbiti na konacan broj

oblasti oblika (V), pa dobijena formula vrijedi za proizvoljnu oblast (V) I povrs koja je
okruzuje.