I

Wfandomie bojowo. Jak zwykle

Wfandomie wybucha wojna. Ito dwukrotnie, liczc tylko to, co zdarzyo si od ostatniego numeru
Smokopolitana. Dzie jak co dzie, kwarta jak kwarta.
Najpierw na horyzoncie ukazaa si doroczna zajdlowa zawierucha. Tym razem poszo ofakt, e na
tzw. licie pomocniczej (tj. licie ksiek, ktre wdanym roku mona nominowa do nagrody im.
J. Zajdla) pojawio si sporo powieci opublikowanych wtzw. vanity press, czyli wydawnictwach,
wktrych autor musi zapaci za wydanie swojej ksiki. Grupa pisarzy zRobertem Szmidtem
i Rafaem Dbskim na czele zadaa, aby ich nazwiska nie byy umieszczane na licie razem
ztego typu wydawnictwami.
Jakkolwiek mona zrozumie motywy, ktrymi kierowali si uczestnicy akcji protestacyjnej (generalne
potpienie dla praktyki wydawnictw vanity press), to sama forma przypominaa raczej strzelanie
z samopau do bananw. Narobili dymu, ludzie porozmawiali o caej sytuacji i nawet si troch
pokcili, kto si obrazi, akto inny pisa opozywaniu do sdu iwaciwie tyle. Bo ztechnicznego
punktu widzenia nic wicej tymi rodkami osign si nie dao. Trudno przecie oczekiwa, e na
licie wszystkich powieci wydanych wdanym roku (bo tym wistocie jest lista pomocnicza), nie bdzie
ksiek znanych autorw albo ksiek ztego typu wydawnictw. Wogle trudno oczekiwa, aby
zlisty wszystkich usunito co iaby ta lista nadal bya list wszystkich. Tak na logik.
Cho z drugiej strony nie sposb odmwi zajdlowym protestujcym pewnej susznoci. I ta
uwaga dotyczy wszystkich zajdlowych protestujcych, nie tylko tegorocznych. Zwolennicy Zajdla
potarzaj bowiem jak mantr, e to dobra nagroda (nie idealna, ale wci dobra), oile tylko wiemy,
co ona reprezentuje e jest plebiscytem, e laureata wybieraj uczestnicy Polconu itak dalej,
itak dalej. Awiedzc to, nie powinnimy oczekiwa, e nagroda bdzie wpeni reprezentatywna,
a laureaci bd wyaniani wycznie na podstawie merytorycznych kryteriw. Szkopu jednak
w tym, e Zajdel nie jest tylko jak tam nagrod im. J. Zajdla, lecz Nagrod Fandomu
Polskiego im. Janusza A. Zajdla. Ataka nazwa zobowizuje ito bardzo. To wogle do zabawna
polska waciwo, e my fani fantastyki zawaszczylimy sobie nazw fandom. Trudno
to wytumaczy komukolwiek zzagranicy. Troch jakby polscy cukiernicy wypiekajcy wycznie
tradycyjne pierniki zaoyli kiedy Zwizek Stowarzysze Ciastka Polskie iobecnie przyznawali
najsmaczniejszemu piernikowi roku nagrod Najlepszego ciastka w Polsce im. (tu wpisz imi
wybitnego twrcy piernikw).
Ale jak wspomniaam na pocztku, spr oZajdla nie by ani jedynym, ani moe najwaniejszym
problemem ubiegego kwartau. Przynajmniej patrzc zperspektywy Krakowa.
Gdyby kto wam kiedy mwi, e majowy SerialCon to ten sam konwent, co listopadowy Serialkon,
ktry tak po prostu sobie zmieni nazw, eby brzmie bardziej zachodnio, to chciaabym
poinformowa, e to bzdura. Ityle wtemacie.
Wojny wojnami, aycie toczy si dalej. Mimo burzy, ktre wydarzaj si wfandomie od czasu do czasu,
Smokopolitan ma ju rok. Oto pity numer. Pono najlepszy od czasw drugiego. Zapraszam!
Elin KamisKa
REDAKTOR NACZELNY: Elin Kamiska
elin.kaminska@historiavita.pl
WYDAWCA: Fundacja Historia Vita
ADRES REDAKCJI: os. Akademickie 6/22,
31-866 Krakw, redakcja@historiavita.pl,
www.smokopolitan.com.pl
ISSN 2449-6251
REDAKCJA TEKSTW: Pawe Majka,
Karolina ukasik, Katarzyna Koma, Micha
Szymaski, Magdalena Kucenty, Anna
Jakubowska
SKAD IAMANIE TEKSTU: Olga Furman,
Krzysztof Bernacki
SKAD ELEKTRONICZNY: Anna Jakubowska
KOREKTA TEKSTW: Micha Szymaski,

Katarzyna Koma, Magdalena Kucenty,

Anna Jakubowska, Monika Doerre
RYSUNEK NA OKADCE: Katarzyna Pierg
ILUSTRACJE: Katarzyna Pierg, Anna Tomiczek,
Anna Kdzior, Daria Lebida, Monika Szymaska
PROJEKT LOGOTYPU: Adriana Depta
PROJEKT OKADKI: Katarzyna Pierg
PROMOCJA: Monika Szymaska
WSPPRACA: Pawe Majka, Andrzej Pilipiuk,
Micha Cholewa, Piotr W. Cholewa, Simon Zack,
Andrzej Ziemiaski, Krzysztof Rudek, Baej
Kardy, Marcin Kak
WSPPRACA MEDIALNA: Nie czytasz? Nie id
z Tob do ka

Nr 5

TEMAT NUMERU

Magdalena Kucenty
Dwignia handlu 62

Micha Szymaski
Na ramionach olbrzymw 2

KONWENTY
Karolina ukasik
Anatomia larpa Solmukohta 65

Bartek Biedrzycki
Diamenty wprni 10

Imladris XV - zapowied 69

Tomasz Smok Wolski

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu 15

Podsumowanie ZjAvy 2016

- rozmowa z Weronik Rdziniak

Wojciech anda
ucznictwo tradycyjne wPolsce 25

70

POPKULTURA

Baej Kardy
Rycerze wringu 29

Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

Keep flying 72

OPOWIADANIA

Karolina ukasik
Rodzestwo Harryego Pottera 77

Adam Jarmua
Wczoraj bdzie egzamin 39

Monika Katriona Doerre

Przetwory zbajek cz. II 82

Marcin Mo
Drugie miasto 43

RPG

POWIE

Krzysztof Jaxa Rudek

Uniwersum Warhammer 40000 89

Pawe Majka
Oko Cyklonu 51

FANDOM

DRABBLE

Piotr Grski
Opoznawaniu gatunkw 94

Magdalena Kucenty
Kiernek zmian 57

Simon Zack
Rne odcienie selfa 97

WSPOMNIENIE

ROZMOWA

Micha Szymaski
Haiku iMyszka Miki 58

Owojnach wkosmosie ispiskach autorw

- rozmowa z Michaem Cholew
102

RECENZJA
Marcin Alqua Kak
Trygaw. Wadca Losu 60

TEMAT NUMERU

Na ramionach

olbrzymw
Micha Szymaski

owiedzmy to szczerze ibez ogrdek: kto

nigdy nie jara si filmami ikomiksami
o bojowych mechach, niech pierwszy rzuci
kamieniem. Odnajdujemy co niepokojco
kuszcego w wizji ogromnego, stalowego
mechanizmu, ktry przypomina czowieka,
pozwala czowiekowi sob kierowa, ale
jest od niego dalece potniejszy. Czy to
klasyczny mech z japoskiego komiksu,
czy bardziej realistyczny robot kroczcy
zAvatara, magia dziaa tak samo.
Na wstpie pragn ostrzec purystw imangoalergikw, e sowo Japonia bdzie wtym
tekcie uywane czciej ni Ameryka czy
Europa. To kwestia fantazji przejawianej
wramach omawianego tematu na Zachodzie
mechy to co najwyej gadet w tle czy ciekawostka, w Kraju Kwitncej Wini osobna
ga popkultury.
Wlatach 30. zeszego wieku, zainspirowani
amerykaskim King Kongiem, Japoczycy
stworzyli waciwie nowy podgatunek kina
s.f.: kaiju, czyli opowieci o wielkich potworach. Filmy katastroficzne, wktrych rdem
wszelkich zniszcze byy monstra atakujce
japosk struktur urbanistyczn, pokonywane w kocu przez dzielnych bohaterw
bd zawsze gotowe do akcji wojsko, ztendencj do odradzania si lub powracania wkolejnych sequelach. Z pocztku nurt rozwija si
niemrawo, jednak od sukcesu Godzilli w1954
roku ruszy pen par i zacz generowa

kolejne filmy, seriale i komiksy o potnych

bestiach prbujcych zrwna Tokio zziemi.
Fabuy byy na og bardzo schematyczne,
postp za dokonywa si gwnie wdziedzinie
wymylania coraz to nowych wersji gumowego
niszczyciela cywilizacji.
Japoscy twrcy wykazywali (i do dzi
wykazuj) spory potencja w tym zakresie
wiadomo, czym w kocu trzeba byo widza
zaskoczy, skoro akcja i efekty specjalne
w kadej kolejnej produkcji wyglday jakby
znajomo. Wtamtym, pocztkowym, momencie rozwoju gatunku spora cz potworw
reprezentowaa strach przed nowoczesn technologi, zwaszcza militarn. Wiele spord
wymylonych w latach 50. i 60. bestii to albo
efekty nieudanych eksperymentw, albo reprezentacje si, ktre zaczynay coraz mocniej
wpywa na ycie i wyobrani przecitnego
Japoczyka. Ztakich wanie lkw ifascynacji, w roku 1956, na wiat przyszed Tetsujin
28, w Europie znany jako Gigantor pierwszy w nowoytnej historii wielki czowiek
zmetalu.
Twrca robota jako jedn z inspiracji
podawa bombardowania Kobe podczas II
wojny wiatowej, ktrych wiadkiem by jako
dziecko. Pozostawiy wnim podziw dla potgi
wojennych maszyn, mocno podszyty strachem przed ich dalszym rozwojem. Std te
gwny czarny charakter jest tu konstruktorem bojowych mechw iprzy okazji szalonym

Micha Szymaski

naukowcem, tytuowy Tetsujin/Gigantor za

to dobry mech, zbudowany w celu udaremnienia jego zbrodniczych planw. Od kaiju
odrywa si nowy gatunek super robot.
Z dzisiejszej perspektywy Gigantor budzi
raczej umiech politowania ni podziw. Projekt
robota to bolesne, gbokie retro (taki troch
Bender z Futuramy, tylko wikszy, i to nie
bya komedia). Fabua budowana jest wedug
schematu potwora tygodnia ikierowana do
modszych odbiorcw. Sterowanie robotem
odbywa si przy pomocy zdalnego pilota
niezbyt to bezpieczne, a prby przejcia
kontrolera przez wrogie siy bywaj osi akcji
niektrych odcinkw. Mimo to wswoim czasie
serial odnis wielki sukces, dotar nawet do
USA (gdzie wywoa oczywicie ogromne protesty ze wzgldu na brutalne treci). Pomys
chwyci. Na tyle mocno, e przez nastpne
dwadziecia lat by ochoczo powielany przez
kolejnych twrcw, ktrzy czasem dorzucali
od siebie drobne usprawnienia wykorzystywane potem przez ich nastpcw itd.
I tak w 1967 debiutuje w telewizji Giant
Robo, pierwsze anime w historii, w ktrym
pilot mecha wykrzykuje nazwy atakw przed
ich wykonaniem. Nikt nie wie do koca dlaczego, ale na dugie lata stao si to tradycj.
W 1972 Mazinger Z wprowadza pilota do
wntrza maszyny, gdzie jego zadaniem jest
wykonywanie ruchw kopiowanych przez
mecha (pamitacie, jak to wygldao wPower
Rangers?). Autor przyznaje si do inspiracji
greckim mitem oTalosie.
Sowem wyjanienia: w greckiej mitologii istnieje taka posta, o ktrej rzadko uczy
si wszkoach, bo te jej wpyw na pniejsz
kultur uwaa si za marginalny. Talos to uczyniona z brzu wielka, silna istota, stworzona
do patrolowania Krety i bronienia jej przed
najedcami. Rzadziej przedstawiano go jako
byka, czciej jako ywy ludzki posg zasilany
bosk krwi. Jego twrc mia by Hefajstos,

rde poda onim upatruje si jeszcze wkulturze mykeskiej, podbitej i wykorzenionej

przez Hellenw. Wuniwersum Mazingera pod
tym imieniem kryj si roboty produkowane
przez Imperium Mykeskie, fikcyjn staroytn
cywilizacj z rejonu Morza rdziemnego.
To rwnie pierwsza seria, w ktrej wystpuje eski robot pilotowany przez kobiet
Artemis.
Tymczasem przez ekrany kin przetacza si Gojira vs. Mechagojira. Nikt ju nie
potrzebuje dowodw na to, e mechy stay si
mainstreamem.
W 1974 Getter Robo wprowadza motyw
wielkiego robota powstajcego przez poczenie trzech mniejszych, wpeni funkcjonalnych maszyn. Scenarzyci wpadaj rwnie na
pomys poprowadzenia fabuy jako typowej
teen drama, co okazuje si strzaem w dziesitk. Zpomysu tego korzysta bd najlepsi
przedstawiciele gatunku waciwie po dzi
dzie.
1977 Zambot 3. To musia by rok jakiego przeomu w gowach twrcw. W kocu
dziesita rocznica powstania gatunku zobowizuje, zwaszcza jeli opiera si on na cokolwiek dziurawych schematach i pomysach.
Po raz pierwszy widzowie mogli zapozna si
zanime starajcym si odpowiedzie na gar
zasadniczych pyta, takich jak: Dlaczego
pozwalamy dzieciakom pilotowa najpotniejsz bro, jak dysponujemy? czy Co na
to wszystko opinia publiczna?. Wida nadchodzce zmiany w charakterystyce nurtu,
zwaszcza pod koniec serii, kiedy niemal
wszyscy protagonici gin.
W 1978 rusza emisja Daimosa, ktrego
wielu zwas pamita pewnie zanteny Polonii 1.
To, e wielki robot mg zoy si do postaci
ciarwki, byo wtedy sporym novum iproducenci zabawek nie omieszkali wykorzysta
tego konceptu. Ito waciwie ostatnia cegieka,
jakiej potrzeboway bajki o robotach do

Na ramionach olbrzymw

osignicia penego potencjau. Rok pniej

miao si zacz korzystanie zniego na coraz
ciekawsze sposoby.

Tymczasem na
Zachodzie

Rys. Henrique Alvim Corra

...bez zmian. Itroch bardziej realistycznie.

Chyba pierwsze wzmianki o czym, co
mona by subiektywnie uzna za mecha,
pochodz zWojny wiatw H.G. Wellsa. Nie s
to roboty humanoidalne warsenale Marsjan
znajdujemy maszyny, ktre autor malowniczo opisuje jako wielkie dojarki na trzech
nogach strzelajce laserami. Wraz z rozwojem s.f. w powieciach i filmach zaczynaj
kiekowa kolejne pomysy na bojowe roboty,
na Zachodzie jednak do szybko ustala si
kanoniczna posta wojennego mecha, do
ktrej potem wprowadzane s tylko nieznaczne modyfikacje. Powieciopisarze i filmowcy poszli tu raczej w technologizacj
wojskowoci. Klasycy, jak E.E. Smith czy R.A.
Heinlein, umieszczali w swoich uniwersach
zbroje, egzoszkielety ipojazdy, ktre owszem,

budz skojarzenia zjaposkimi mechami, s to

jednak skojarzenia do dalekie.
Projekty rodzimie europejskie i amerykaskie obmylane byy po prostu jako skuteczna,
praktyczna i wykonalna bro dla onierzy
przyszoci. Jeli ju robot musi by wikszy od
czowieka, to z ca pewnoci nie musi go tak
dokadnie przypomina. Zamiast chwytnych rk
mona mu zamontowa na stae dziaka maszynowe, posiadanie gowy nie wydaje si konieczne,
dobrze by te byo troch spaszczy konstrukcj, powikszy stopy czy doda wicej odny
bo jak nie, to za atwo si toto przewraca.
Wyjtki? Byy, ajake. Gwnie wkomiksach. Wrd przeciwnikw Iron Mana
wymylonych w latach 70. nie brakuje wielkich, humanoidalnych robotw, ktrych
nie sposb nie podejrzewa o kopiowanie
japoskich odpowiednikw. Naley bowiem
zdawa sobie spraw zjednego szczegu: od
pocztku lat 60. amerykaskie studia animacji niemal hurtowo importoway japoskie
serie, zmieniajc nazwy na bardziej zachodnie
i dostosowujc tre do wymogw swojego
rynku. Obowizujce wwczas w Stanach
prawo zabraniao na przykad wspomina
o mierci w programach dla dzieci, wic
kade anime pieczoowicie okrajano ze wszelkich jej przejaww. Jeli ju koniecznie trzeba
byo pokaza eksplozj, zdialogw dowiadywalimy si, e wszystkie jej ofiary udao si
uratowa iprzewie do szpitala. Jeli ktry
z bohaterw mia, dajmy na to, dwuznaczny
stosunek do wasnej matki (Japoczycy uwielbiaj dehumanizowa wtaki sposb postacie
negatywne), w amerykaskim skrypcie albo
usuwano dwuznacznoci, albo matka zostawaa znajom starszej siostry. I tak to si
krcio. Unas te, bo polskie telewizje zkolei
czciej importoway amerykaskie przerbki ni japoskie oryginay.
Porwnujc konstrukcje znane z Obcych:
Decydujcego starcia (1986), Matrixa: Rewolucji

Micha Szymaski

(2003) i Avatara (2009) mona doj do

wniosku, e zachodni mech jest produktem
skoczonym i nie ma sensu oczekiwa dalszej
jego ewolucji. Jak to nie ma?! zakrzyknie
czytelnik. Aco ztransformerami?! Nie ewoluuj?. No moe itak, tylko e nie s produktem zachodnim.
Wyjaniam, bo swego czasu sam si zdziwiem. Co prawda Hasbro robi na robotach
w przebraniu nieprzyzwoite wrcz pienidze,
jednak wikszo z nich to produkty licencjonowane, zakupione od no zgadnijcie kogo?
Po sukcesie Daimosa i jego patentu na
robota-ciarwk Azj zalao tsunami
zabawek bdcych jednoczenie robotami
iczym tam jeszcze. Amerykaskie firmy miay
ju wtedy spore dowiadczenie wadaptowaniu
japoskich produktw na wasny rynek.
Hasbro, przegrywajce wwczas sromotnie
zseri G.I. Joe Matella, zakupio od japoskiej
firmy Takara dwie serie produktw: robotypojazdy i roboty-przedmioty codziennego
uytku. Nastpnie podupadajce Marvel
Comics otrzymao zlecenie na zoenie
nabytych postaci w atrakcyjn fabu,
by powtrzy numer wykorzystany przy
He-Manie (tak naprawd serial by gigantyczn
reklam nowej serii zabawek, ale ciii). Sukces
franczyzy zaskoczy nawet jej pomysodawcw,
ktrzy zaczli stopniowo poszerza j o inne
zabawki made in Asia. Chyba pierwsz
w peni amerykask seri byy Beast Wars
z1996, wktrych roboty przybieray postacie
zwierzt. Jest to zreszt jeden z pierwszych
seriali animowanych wcaoci komputerowo.

Realizm po japosku
Wirus militaryzacji prdzej czy pniej musia
dosign te anime. Stao si to za spraw
Mobile Suit Gundam, serii, ktra w 1979
wyznaczya nowe trendy na swoim poletku
izapocztkowaa kolejny gatunek japoskiego

s.f. real robot.

O ile dotychczas mangowe mechy byy
w duej mierze superbohaterami bronicymi ludzkoci przed jakim tam zem, o tyle
Gundamy to po prostu bro wwojnach przyszoci. Nadal s to wielkie, humanoidalne
maszyny, ktrych design wicej zawdzicza
wraliwoci artysty ni jego wiedzy technicznej. Tu jednak projektanci przynajmniej
staraj si symulowa realizm i uytkowo
swoich tworw. Fabuy poszczeglnych serii
s bardziej zwarte, opowiadaj historie konkretnych konfliktw inie przedstawiaj wojny
jako zabawy dla duych chopcw. Tu sprawa
wyglda prosto: konflikt zbrojny to pieko,
wktre mieszaj nas dni wpyww politycy,
zadaniem za onierza jest doprowadzi do
jego koca moliwie szybko i bezbolenie.
Ze starszych produkcji osta si schemat teen
drama obecny wwikszoci odson serii, zmieniy si natomiast proporcje science do fiction
na korzy tej pierwszej. Nigdy te nie chodzi
w Gundamie tylko o roboty czasem scenarzyci bawi si motywem inynierii genetycznej czy spoecznej, czasem buduj wariacje na
temat najnowszej historii, aczasem po prostu
opowiadaj o relacjach midzy pilotami, ich
rozwoju, wpywie, jaki ma na nich dowiadczenie wojny. Jak uj to jeden zfanw na amerykaskim forum Gundama: Zaczynasz oglda
dla robotw, zostajesz zseri dla filozofii.
Fun fact: w uniwersum wystpuje robot
skonstruowany w Polsce, pilotowany przez
dziewczyn zwan, uwaga, Chelsea Wasa.
Taki smaczek.
Gatunek super robot naturalnie nie przeszed
do historii wraz z premier MSG, czego spektakularnym dowodem s krceni do dzi Power
Rangers. To jeszcze jeden przykad amerykaskiej kreatywnej adaptacji: bierzemy sceny
z gumowymi potworami z japoskiego kaiju,
dokrcamy do nich minifabuki o amerykaskich nastolatkach i wypuszczamy to w wiat

Na ramionach olbrzymw

pod zmienionym tytuem. Fenomen trwa od

ponad dwudziestu lat, kolejny sezon wdrodze.
Wyczerpanie formuy stao si jednak na
tyle ewidentne, e stopniowo zaczy powstawa dekonstruujce j wariacje na temat. Trzy
najwaniejsze to:

Patlabor police mecha

drama
Kiedy ju Gundam, Obcy i Robocop pokazali
szerszej publicznoci, jak naprawd mgby
wyglda mech, kto musia zada sobie
pytanie: czy to by dziaao w codziennym
yciu. Tym kim okaza si Mamoru Oshii,
reyser znany szerszej publicznoci zGhost in
the Shell. Owocem jego wsppracy zkilkoma
utalentowanymi twrcami jest serial ikilkanacie filmw kinowych, w Polsce bardzo sabo
znanych, wJaponii do popularnych.
W alternatywnej przyszoci Patlabora
czekoksztatne roboty wymylono, by uatwi
przebudow miast dotknitych powodziami
wzwizku zglobalnym ociepleniem. Naturaln
kolej rzeczy musiay si one w kocu sta
narzdziem zbrodni, a do walki ze zbrodni
tego rodzaju stworzono roboty patrolowe istosowne jednostki policji. Bohaterowie serii to
druga, zapasowa komrka tokijskiej policji
do spraw przestpczoci zrobotyzowanej. Jako
ci drudzy nie s ani bardzo skuteczni, ani
bardzo lubiani. Zwyczajne gliny z wielkiego
miasta, zwyczajny serial opolicjantach. Tylko
dekoracje troch inne.
Co z robotami? To znowu mechaniczni
ludzie, cho duo mniej imponujcy ni ich
odpowiedniki z innych produkcji, wysokoci
najwyej kilku metrw, poruszajcy si nieco
topornie, awaryjni, drodzy w utrzymaniu.
Wikszo laborw, jak nazywane s tutaj
mechy, to roboty budowlane. Sporo jest ich
rwnie w subach publicznych, zwaszcza
wstray poarnej iwojsku. Wserialu istnieje
6

nawet scena, wktrej niemieckie labory patroluj teren wok muru berliskiego wida
twrcy sdzili, e troch jeszcze postoi.
Patlabor zdoby due uznanie krytykw
za realizm, dobrze poprowadzone wtki
s.f. i skonno do parodiowania wasnego
gatunku. Technicznie nie robi dzi specjalnego wraenia, ale nadal jest wart poznania.
Zwaszcza filmy, nad ktrymi Oshii czuwa
osobicie od pocztku do koca.

Neon Genesis Evangelion

bo krzye fajnie
wygldaj
W 1994 roku do studia animacji Gainax
powrci popularny wwczas twrca anime,
Hideaki Anno, zmagajcy si wczeniej przez
kilka miesicy z gbok depresj. Co robi
reyser, kiedy wyjdzie z depresji? Oczywicie
krci o niej film. Najlepiej taki z robotami
iinwazj zkosmosu.
Chyba adne anime nie podzielio krytykw i fandomu tak gboko, jak Evangelion.
Jedni widz w nim epokowe dzieo o nieskoczonych moliwociach interpretacji,
inni bekot szaleca albo wiadomy kola
nic nieznaczcych odwoa i aluzji. Faktem
jest, e na pytanie o uycie chrzecijaskiej
symboliki jeden z twrcw odpowiedzia
z grubsza cytatem z powyszego rdtytuu.
Faktem jest rwnie, e dziki wpywom ze
sprzeday licencji zaduone studio stano
na nogi, a wiele wykorzystanych w serialu
motyww weszo na stae do kanonu wrd
nich niepokojcy, abstrakcyjny design przeciwnikw i roboty bdce czym wicej ni
tylko bojowymi maszynami. Wielu specjalistw od japoskiego rynku animacji upatruje
w Evie rda przeomu, ktry w poowie lat
90. przetoczy si przez rynek mangi ianime.
Jak grzyby po deszczu zaczy wyrasta serie
krtsze, ambitniejsze, czce lokaln tradycj

Micha Szymaski

Rys. Henrique Alvim Corra

z obcymi wpywami w sposb atrakcyjny dla

szerszej publicznoci. Mniej wicej na ten
okres przypada te boom na anime wPolsce.
Evangelion co prawda dotar do nas dopiero po
latach, za to kilka innych serii wyprodukowanych tu po nim zdyo zdoby sobie status
kultowych niemal zmarszu.
Fabua pocztkowo wydaje si korzysta ze
sprawdzonych schematw. Niemiay, depresyjny nastolatek Shinji przybywa do nowego,
odbudowanego po wojnie atomowej Tokio, by
pilotowa wielkiego robota, ktrego jego ojciec
skonstruowa do walki zAnioami tajemniczymi istotami siejcymi zniszczenie na Ziemi.
Mimo pocztkowego oporu zgadza si podj
wyzwanie. Pierwsze odcinki, jakkolwiek
dobrze napisane i ciekawie zanimowane, nie
zaskakuj a tak bardzo: Shinji poznaje innych
pilotw, pokonuje kolejne monstra, rozwija
si jako posta. Jednak im dalej wfabu, tym
wyraniejsze staje si wraenie, e nie wszystko
jest tym, czym si wydaje: piloci, roboty,
kosmiczni najedcy stopniowo odsaniaj

swoje kolejne tajemnice. Tylko ojciec gwnego bohatera nie zaskakuje faktycznie jest
psycholem. Chyba nawet wikszym ni mona
by sdzi na pocztku.
Co z pewnoci trzeba odda Gainaxowi,
to e podszed do tematu powanie (niektrzy
twierdz, e a zanadto). Traumy przeywane
przez bohaterw nie s szczeglnie zabawne,
szczegy planu, w ktry zostaj wpltani, po
duszym zastanowieniu je wos na gowie.
Przed Evangelionem nikt chyba na serio nie
podejrzewa, e serial owielkich robotach moe
zdoby si na pytania osens ycia, istot czowieczestwa czy granice wadzy nad podleg
nam osob. Akiedy ju robot obroni nas przed
inwazj, to kto nas obroni przed robotem?
No tak, robot. Kto w ekipie odpowiedzialnej za serial musia sobie wkocu zada
pytanie: jak taka gra elastwa miaaby wogle
funkcjonowa? Po co? W czym to jest lepsze
od plutonu czogw? Ajak ju zaczli myle,
to wymylili. NGE to pierwszy zdugiej kolekcji tytuw, wktrych mech nie do koca jest
mechem. Od samego pocztku wida w nim
elementy bioniczne, kiedy za wtrzech czwartych serii pojazd Shinjiego wpada w sza,
kto w kocu postanawia mu wytumaczy,
e to nie aden pojazd, ale efekt eksperymentw genetycznych, klon obcego zakuty
wzbroj suc do narzucania mu woli pilota.
Efektowne, prawda? Po Evangelionie ywe
mechy stay si nader popularnym motywem
wnowszych seriach.
Dziesi lat po zakoczeniu serii Gainax
rozpocz prace nad projektem Rebuild of Eva,
kolejn wersj historii, tym razem zamknit
w czterech penometrawkach. Trzy ju si
ukazay, premiera czwartej regularnie si przesuwa. Wtym momencie jest ju jasne, e adne
z dwch istniejcych zakocze nie moe si
wydarzy wnowej wersji fabuy. Zoliwi mwi,
e reyser sam jeszcze nie wie, jak posprzta
baagan, ktry rozpta wczci trzeciej.

Na ramionach olbrzymw

Seria ujrzaa wiato dzienne trzy lata po

Evangelionie i wida tu pewne inspiracje.
Forma jest jednak zupenie inna. Oto Japoni
niespodziewanie atakuje potwr pierwszy
od kilkunastu lat. Po poprzednim podobnym
incydencie wojsko zlecio prywatnej firmie
budow iutrzymanie wielkiego robota. Robot,
owszem, nadal istnieje, ale po tych wszystkich
latach nie jest wnajlepszym stanie, apoza tym
wojsko nie ma zamiaru paci za modernizacj
i chtnie by go po prostu przejo. Tym niemniej potwora trzeba bdzie zabi
Kolejne walki wedug schematu potwr
tygodnia s wic przeplatane prawnymi iproceduralnymi kopotami korporacji i jej pracownikw oraz konfliktami na linii wojsko-prywatna firma. Realizm ujcia wchodzi tu na
zupenie nowy poziom, jednoczenie zahaczajc nieraz oabsurd. Brak porozumienia midzy
zwanionymi stronami stopniowo wyrasta na
wikszy problem ni inwazja potworw, szczliwe zakoczenie za nastpuje, kiedy generaowie i biurokraci dochodz wreszcie do
porozumienia. Potwory jak si dowiadujemy
bd dalej atakowa, ale Japonia ju si ich
nie boi, bo zgoda broni ibuduje.
Od czasu DaiGuarda nic szczeglnie nowatorskiego nie wymylono. No, moe z wyjtkiem projektu mechw wTengen Toppa Gurren
Lagann, ale prno szuka tytuu rwnie
wpywowego jak Eva i rwnie przeomowego
jak Gundam. Nowe serie powstaj, pozostaje
czeka na co naprawd ciekawego.

Etap nostalgii
Tymczasem pokolenia wychowane na robotach zdobyy wadz w Hollywood i przypuciy kontrofensyw. Nostalgii za minion
wietnoci powicilimy niedawno cay
8

Rys. Henrique Alvim Corra

DaiGuard robot
woutsourcingu

numer, pozwol wic sobie pomin teori

iprzej od razu do konkretw.
W2011 ekrany kin atakuj dwa wane filmy
o robotach. Pierwszy z nich to Transformers
Michaela Baya, wyprodukowany przez samego
Stevena Spielberga. Bay pocztkowo odrzuci
propozycj pracy nad filmem, nazywajc go
gupi bajk ozabawkach. Co ($?) go jednak
wkocu przekonao izosta zseri na duej.
Pierwsza odsona okazaa si zaskakujco
dobra, niestety kada kolejna coraz bardziej
obniaa loty. Mimo to wplanach jest ju kilka
kolejnych. Poyjemy, zobaczymy.
Wtym samym roku wiato dzienne ujrzeli
Giganci ze stali troch film o robotach,
atroch skrzyowanie Rockyego zZa wszelk
cen wwersji familijnej. Sympatyczny, niedoceniany obraz, z niez rol Hugh Jackmana.
Zczystym sumieniem polecam na leniwe niedzielne popoudnie.
W2013 na scen wkracza Guillermo del Toro,
by raz jeszcze pokaza, kto tu rzdzi. WPacific
Rim potwory s wprost nazywane kaiju, by
odda hod japoskim pierwowzorom, tylko
e nie maj postaci gumowego kombinezonu.

Micha Szymaski

Mechy za na pierwszy rzut oka sprawiaj wraenie lekko zardzewiaych, ale radz sobie zupenie
dobrze pod warunkiem, e pilot jest wystarczajco utalentowany. W obsadzie Idris Elba
iRon Perlman, do tego naprawd epicka muzyka
i cakiem zgrabnie poprowadzona fabua.
Zdecydowanie najbardziej udane puszczenie oka
do widowni od do dugiego czasu.
W Polsce chyba najbardziej twrczo podszed do problemu Jacek Dukaj w projekcie
Staro Aksolotla. Krtka ksika opowiada
histori wiata po nagym zniszczeniu wszelkiego organicznego ycia. Przetrwali tylko ci,
ktrym udao si zdigitalizowa wasne osobowoci, ich nowymi ciaami za stay si wanie
roboty, w chwili katastrofy produkowane ju
na masow skal. Jak zwykle u Dukaja mniej
tu walk i wybuchw, wicej za to filozofii,
twrczej futurologii i typowej dla powanego
postapo melancholii. Bardzo zreszt gstej.
Aksolotl, jak na opowie o mechach przystao, nie mg si oby bez warstwy wizualnej.
Ksika (e-book) zawiera projekty robotw
wykonane przez Alexa Jaegera, pracujcego
wczeniej m.in. przy Pacific Rim, Transformers,
onierzach kosmosu.
Na marzec przyszego roku zapowiedziano
natomiast, uwaga, kinowy reboot Power
Rangers. Jak dotd zdaje si on zmierza wkierunku wiernej adaptacji oryginalnej pierwszej
serii, co zkolei zapowiada bardzo drogi, spektakularny suchar. Wnajlepszym razie. Pki co
zpewnoci mona powiedzie, e obsada nie
powala. Ciekawe, jak bdzie zmechami.

Czy to wogle ma racj

bytu?
Realizm realizmem, ale czy s wogle szanse,
e w przyszoci mechy wypr z pl bitew
czogi albo piechot?
Jak dotd, nic na to nie wskazuje. Wiele klasycznych serii osadzonych byo wczasach nam

wspczesnych (z ich perspektywy w nieodlegej przyszoci), na razie jednak nie wida

sukcesw w tym zakresie. Maszyny kroczce
nie osigny jak dotd znaczcej praktycznej przewagi nad pojazdami gsienicowymi.
Ado latania nadal lepiej nadaj si samoloty
aerodynamika humanoida ze skrzydami to
koszmar inyniera lotnictwa. Od dobrych paru
tygodni zastanawiam si nad potencjalnym
zastosowaniem dla samolotu zkoczynami ina
razie nic nie przychodzi mi do gowy.
Cho prby, oczywicie, s podejmowane. Jedna z najbardziej spektakularnych to
Kuratas prototypowy, czterometrowy robot
mocno inspirowany serialowymi tradycjami.
Zbudowany przez zapaleca i fana anime,
moe by kontrolowany przy pomocy pilota
zdalnego sterowania lub zkokpitu, przez urzdzenie oparte na Kinekcie. Jak dotd robot nie
wszed do seryjnej produkcji udowodniono,
e si da, nie znalazo si uzasadnienie po co.
Gdyby koniecznie chcie znale pretekst
dla seryjnej produkcji mechw, bilans finansowy mgby wyj na zero przy biotechnologicznych eksperymentach rodem z NGE.
Obymy jednak nie doyli czasw, kiedy wojsko
bdzie sobie hodowa bro winkubatorach.
Do nieco bardziej odlegych inspiracji zaliczy mona kombinezony bojowe japoskich
si samoobrony, pieszczotliwie nazywane gundamami. Tak naprawd nie maj nic wsplnego
z robotami to po prostu mundury wyposaone wprzydatne wwojsku gadety itechnologie. Kwestia nostalgii. Na podobnej zasadzie
projekt nadwozia Mitsubishi Lancer Evo mia
by wzorowany na wielkich robotach zanime.
Kogo za interesuj Naprawd Wielkie
Maszyny, w skali, jakiej nie powstydziby si
niejeden reyser filmw opodboju Ziemi przez
potwory, niech odpali YouTubea i wpisze
wwyszukiwark haso bagger 288. Pierwszy
film na licie. Satysfakcja gwarantowana.

Na ramionach olbrzymw

Micha Szymaski

TEMAT NUMERU

Diamenty wprni
Kilka sw oradzieckim programie zaogowych baz orbitalnych
Bartek Biedrzycki

osmos ostateczna granica, nie tylko dla

fantastw, chocia ci lubi osadza akcj
swoich utworw w kosmosie. Poczwszy od
franczyz filmowych zJamesem Bondem, ktry
odbija z rk porywaczy wahadowiec Moonraker, przez fantastyk psychologiczn typu
Solaris czy eksploracyjn jak Astronauci albo
Niezwyciony, a po militarne klasyki pokroju
Kawalerii kosmosu lub Wiecznej wojny. Nie
stanowi te tajemnicy fakt, e USA prowadziy tajny program pod znajomo brzmicym
kryptonimem Gwiezdne wojny, majcy suy
niczemu innemu, jak wanie dziaaniom militarnym w przestrzeni pozaziemskiej. Wojna
kosmiczna nie jest wic jedynie domen fantastw. Wadnym wypadku.
Zarwno Stany Zjednoczone, jak iZwizek
Radziecki prowadziy wasne wojskowe programy kosmiczne, ito nie byle jakie! Wprzypadku Amerykanw by to program Manned
Orbiting Laboratory zaogowa stacja orbitalna, zaprojektowana i przygotowywana
przez USAF, czyli amerykaskie lotnictwo.
MOL zosta formalnie ogoszony w1963 roku.
Miaa to by jednomoduowa baza, wyposaona wteleskop DORIAN, sucy do zwiadu
optycznego. Powoano nawet trzy transze astronautw, a do lotw planowano wykorzysta

10

przeprojektowan kapsu Gemini. Jednak

poza startem bezzaogowego obiektu testowego
OPS 0855 nie odbyy si adne loty, za w1969
roku program skasowano, zastpujc go wydajniejszym i, co waniejsze, duo taszym systemem bezzaogowych satelitw zwiadowczych.
Rosjanie natomiast pocignli spraw dalej.
Uruchomili w 1964 roku tajny program baz
orbitalnych Amaz, przeznaczonych do zwiadu
wojskowego. Projekty powstay wbiurze konstrukcyjnym OKB-52, prowadzonym przez
Wadimira Czeomieja. System mia skada
si zjednomoduowych, dwudziestotonowych
stacji kosmicznych oraz zaogowego transportowca wielokrotnego uytku o nazwie TKS,
zatwierdzonego do realizacji w1965 roku.
Realizacja sza jednak bardzo powoli.
Gwnie ze wzgldu na przepychanki przy
pastwowym korycie, oraz rozbienoci wpogldach na spraw midzy partyjn wierchuszk i dowdztwem wojsk kosmicznych.
Opracowywano koncepty, lecz konstruktorzy OKB-52, kierowanego przez Wadimira
Czieomieja, nie byli w stanie zmontowa
kompletnego systemu. Jednoczenie trwa spr
opierwszestwo Czieomieja zbiurem OKB-1
Sergieja Koroliowa, pracujcego najpierw
nad radzieckim programem ksiycowym,

Bartek Biedrzycki

apotem nad seri cywilnych baz orbitalnych

o przeznaczeniu naukowym. Zarwno konstruktorzy, jak ikierowane przez nich orodki
badawcze starali si pozyska przychylno
wadz, finansowanie, a take przecign
rywala w realizacji celw, wyznaczonych
przez wojsko i KC KPZR. Doszo nawet do
swoistego wewntrznego szpiegostwa przemysowego za plecami szefw naukowcy
z OKB-52 i OKB-1 porozumieli si, przy
poparciu czci czonkw KC KPZR, idokonali transferu technologii. Wykradzione
plany zostay doposaone w sprzt pochodzcy ze statkw klasy Sojuz.
W ten sposb ludzie Koroliowa jako
pierwsi zaproponowali kompletny system
stacji kosmicznych Salut wraz z gotowym
do lotw pojazdem testowanym od 1967
roku statkiem Sojuz (notabene uywanym
przez Rosjan po dzi dzie w kolejnych wersjach). Ostatecznie, pod naciskiem czynnikw decyzyjnych, program Amaz w cisej
tajemnicy wczono do programu Salut iwraz
ze sprztem zwiadowczym zaczto wynosi
obiekty cywilne. W kosmos poleciay stacje
DOS (Dogowriemiennaja Orbitalnaja Stancija) oraz wojskowe OPS (Orbitalnaja Piotirujemaja Stancija).
Pierwsz wojskow stacj kosmiczn wprogramie by Amaz 1oznaczony oficjalnie jako
Salut 2. Po wyniesieniu przez rakiet Proton K
zBajkonuru dotar na orbit wdniu trzeciego
kwietnia 1973 roku. Niestety najprawdopodobniej przez wybuch resztek paliwa wostatnim czonie rakiety nonej doszo do rozszczelnienia kaduba i dehermetyzacji bazy.
Pod koniec kwietnia zuyciem systemu silnikw korekcyjnych skierowano stacj w grne
partie atmosfery, gdzie wwyniku tarcia ulega
kontrolowanej deorbitacji.
Kolejn prb podjto rok pniej.
Dwudziestego czwartego czerwca 1974 roku
wyniesiono na szczycie kolejnego Protona

stacj o oficjalnej nazwie Salut 3. W rzeczywistoci by to Amaz 2, czyli nastpny obiekt

OPS. Wyniesienie tym razem skoczyo si
sukcesem. Ju pitego lipca tego samego roku
do bazy zacumowa Sojuz 14. Na jego pokadzie znajdowali si kosmonauci Artiuchin
i Popowicz. Byli to odpowiednio: pukownik
lotnictwa ZSRR oraz weteran lotu Wostok
4. Misja trwaa pitnacie dni i bya pierwsz udan ekspedycj radzieck na stacj
kosmiczn czonkowie poprzedniej (Sojuz
11) zginli w wyniku dekompresji w trakcie
powrotu zSalut 1.
Laboratorium, przeznaczone do zwiadu
optycznego, pozwolio Zwizkowi Radzieckiemu m.in. przechytrzy Amerykanw
wtrakcie rokowa SALT (Strategic Armaments
Limitation Talks), dotyczcych redukcji systemw obrony przeciwrakietowej. Wadze USA
byy zaskoczone dokadnoci i liczb zdj
szpiegowskich, posiadanych przez oponentw. Dodatkowo stacja Amaz 2 jako jedyna
w historii bya uzbrojona. Na kadubie znajdowao si dziako Nudelmann kalibru 23 mm
(wedug innych informacji by to Nudelmann
kaliber 30 mm).
Dwudziestego pitego sierpnia 1974 roku
do bazy wysano kolejn ekspedycj. Niestety,
kosmonauta Sarafonow ipukownik lotnictwa
Diomin, podrujcy na pokadzie Sojuza 15,
nie zdoali zacumowa do Amaza ze wzgldu
na awari automatycznego systemu naprowadzania onazwie Iga.
We wrzeniu tego samego roku z bazy
zostaa odstrzelona kapsua towarowa zawierajca kasety filmowe zaparatw zwiadu optycznego. Wstyczniu kolejnego roku jedyny raz
w historii przetestowano uzbrojenie bazy.
Dwudziestego czwartego dnia miesica wykonano zdalnie kilka strzela na dystansie od
piciuset do trzech tysicy metrw, niszczc
wyeksploatowanego satelit radzieckiego. Nazajutrz Amaz 2zosta zdeorbitowany.

Diamenty wprni

11

Almaz_2 Model bazy Amaz 2zzacumowanym Sojuzem 14, pod kadubem widoczne dziako Nudelmann
Projekt, wykonanie modeli izdjcia Bartek Biedrzycki

Ostatni wojskow baz orbitaln wprogramie

by OPS-3, oznaczony formalnie jako Salut 5
Amaz niemal identyczny wzgldem swojego
poprzednika. Jako pierwsi zawitali na nim
kosmonauta Woynow bohaterski weteran
misji Sojuz 4 / Sojuz 5, ktry w awaryjnym
ldowaniu na Uralu postrada kilka zbw
oraz onierz: pukownik oobow. Na pokadzie Sojuza 21 poczyli si z baz sidmego
lipca 1976 roku i pozostali tam do dwudziestego czwartego sierpnia. Wtym czasie dokonali midzy innymi obserwacji zakrojonych
na szerok skal manewrw Siber oraz testowali inne wyposaenie zwiadu wojskowego.
Misja zostaa jednak przerwana przed zaplanowanym terminem ze wzgldu na problemy
zdrowotne zaogi. Wszczeglnoci pukownik
oobow, kosmiczny todzib, cierpia na
powane zaburzenia psychofizyczne, uniemoliwiajce mu dalsz prac.
Sojuz 23, ktrego zaog stanowili pukownik
Rodiestwienski ipukownik lotnictwa Zudow,
mia by kolejn misj wprogramie, lecz podobnie jak w przypadku lotu Sojuza 15 zawid
12

system automatycznego cumowania i ekspedycja zostaa przerwana. Kosmonauci omal nie

przypacili jej yciem, ldujc noc na zamarznitym jeziorze Tengyz. Dopiero po wielogodzinnej, dramatycznej akcji ratunkowej udao
si bezpiecznie wycign kapsu na brzeg.
Dwudziestego pitego lutego 1977 roku
z Bajkonuru wystartowaa ostatnia misja do
bazy Amaz 3. Sojuzem 24 zacumowali do niej
genera Gazkow ikosmonauta Gorbatko, spdzajc na pokadzie siedemnacie dni. Zaczli
z rozmachem, bo ze wzgldw bezpieczestwa najpierw rcznie rozhermetyzowali
baz, aby oczyci j z atmosfery (istniao
podejrzenie, e za problemami zdrowotnymi
oobowa stay lotne toksyny). Nastpnie
wypenili Amaza steryln atmosfer wygenerowan w systemach Sojuza i przystpili
do kontynuacji eksperymentw prowadzonych wczeniej przez misj Sojuz 21. Przesali
zgromadzone materiay za pomoc kapsuy
towarowej WBK-Raduga, kontynuowali zwiad
optyczny, atake prowadzili obserwacj Ziemi
ieksperymenty materiaowe. Wrcili na nasz

Bartek Biedrzycki

planet sidmego lutego 1977 roku, za stacja

Amaz pozostaa pusta do smego sierpnia
tego samego roku. Po wykonaniu ponad 6600
okre wok Ziemi spona w atmosferze
ponad Oceanem Spokojnym.
Kolejna stacja wojskowa, ktr planowano
wystrzeli w kosmos, to OPS-4. Nowatorska
konstrukcja, wyposaona w dwa wzy
cumownicze, miaa umoliwi rotacj zag
na orbicie i przyjmowanie bezzaogowych
transportowcw. Jednak niemal gotowa baza
pozostaa na zawsze uziemiona. W 1976
roku umar genera Grieczko, ktrego protegowanym by projektant rakiet Proton,
Czieomiej. Spowodowao to utrat przywilejw konstruktora i w rezultacie odcicie od finansowania dla OKB-52. Poza tym
wystpiy te problemy natury technicznej
przede wszystkim opniaa si budowa
transportowca zaogowego TKS, ktry mia
by gwnym pojazdem przeznaczonym do
celw wojskowych. Sprzt by gotowy, ale
nie dosta klasyfikacji zezwalajcej na loty

zaogowe. Niemniej technologie opracowane

przez OKB-52 zostay wykorzystane wlatach
osiemdziesitych do budowy cywilnych stacji
Salut 6iSalut 7, opodobnej charakterystyce;
m.in. wykorzystano podwjne wzy cumownicze, co pozwolio na wymian zag i nieprzerwane obsadzenie baz ludmi.
Koniec kocw program TKS, bdcy
czci programu Amaz, nigdy nie osign
zaoonych celw. Wysano w sumie cztery
pojazdy, lecz bez zag, za uywane wzastpstwie Sojuzy nie zapewniay potrzebnych
wojsku moliwoci transportowych. Nie byy
chociaby w stanie przenosi odpowiedniej
iloci zaopatrzenia oraz (w tamtym okresie)
zabieray na pokad jedynie dwch zaogantw. Co ciekawe, TKS zosta potem wykorzystany do konstrukcji moduw stacji Mir oraz
pierwszego moduu Midzynarodowej Stacji
Kosmicznej o nazwie Zaria. Nie przepad
take jako projekt wojskowy jeden zblokw
towarowo-napdowych FGB, ktry pozosta
z programu TKS, sta si czci innej tajnej

Almaz Model bazy Amaz 3zzacumowanym Sojuzem 24

Projekt, wykonanie modeli izdjcia Bartek Biedrzycki

Diamenty wprni

13

stacji wojskowej. By to Polus, pitnastego

maja 1987 roku wystrzelony na pokadzie
rakiety Energia. Stanowi prototyp nowoczesnej jak na tamte czasy laserowej stacji
bojowej, majcej za zadanie niszczenie satelitw wroga. Niestety, wystrzelenie nie powiodo si w wyniku bdu kompleks wpad
wturbulencje inie dotarszy na zaplanowan
orbit, spon w atmosferze. Do wyznaczonego na 1990 rok wysania waciwej stacji
Skif nie doszo, bo zabrako pienidzy ZSRR
wycofywa si ze wszystkich zaogowych programw wojskowych. Z podobnego wzgldu
anulowano prace nad rakiet Energia oraz
majcy coraz wiksze opnienia projekt
radzieckiego wahadowca Buran.
Wsumie Amaz, ktry mimo trapicych go
problemw naley uzna za program udany,
oraz pechowy Polus nie zamykaj zestawu
radzieckich dziaa militarnych na orbicie.
Do takich prawdopodobnie naleaa te misja
Sojuza 22. Wystrzelona pitnastego wrzenia
1976 roku kapsua bya zmodyfikowan wersj
pojazdu Sojuz 7K-OK, podobn do uywanej
w amerykasko-radzieckim wsplnym locie
Sojuz-Apollo. W miejscu wza cumowniczego miaa zainstalowan specjalnie zaprojektowan aparatur fotograficzn Carl ZeissJena, zmontowan w Niemieckiej Republice
Demokratycznej. Cztery obiektywy pracujce
wpamie widzialnym idwa pracujce wpodczerwieni pozwoliy Bykowskiemu (weteranowi
misji Wostok 5odbywanej jednoczenie zmisj
Walentiny Tierieszkowej) i jego towarzyszowi
Aksionowowi, na sfotografowanie ogromnych
poaci ZSRR iNRD.
Formalnie prace te miay suy poszukiwaniu z naturalnych oraz pomc wplanowaniu gospodarki. Jednak inklinacja orbity
statku wynosia 64,8, podczas gdy zwykle
Sojuzy latay na orbity o inklinacji zblionej
do 51. Czy przypadkiem nie istnia powd
dla tak wysokiego nachylenia kta lotu?
14

Rozwizaniem tej zagadki moe by fakt, e

czas omiodniowej misji Sojuza 22 pokrywa
si z odbywanymi w Norwegii manewrami
NATO o nazwie Exercise Teamwork. Mona
wic miao zaoy, e jednym z zada tak
doskonale wyposaonego pojazdu by take
wojskowy zwiad optyczny.
Jak wiadomo wywiady zazdronie strzeg
swoich tajemnic. Program Amaz odtajniony zosta dopiero w kilka lat po upadku
ZSRR. O niektrych dziaaniach Rosjan
i Amerykanw w kosmosie dowiadujemy
si dopiero teraz. O innych prawdopodobnie nie dowiemy si nigdy. Czsto jednak jest
tak, e prawda, a w szczeglnoci odwaga,
rozmach i wizja naukowcw, konstruktorw
i kosmonautw zaskakuje jak najlepsza fantastyka. Niedoszy wojskowy transportowiec
sta si podstaw do budowy modularnych
baz orbitalnych, jakie znamy obecnie. Dziki
transferowi technologii z OPS-4 do Saluta
6 moliwy by wsplny lot Hermaszewskiego
ijego radzieckich kolegw. Plecak odrzutowy
zaprojektowany na potrzeby Manned Orbiting
Laboratory jako ywo przypomina te, ktrych
wiele lat pniej uywano na pokadzie amerykaskich wahadowcw iMidzynarodowej
Stacji Kosmicznej. Wszystkie te fakty, ciekawostki iinformacje ukadaj si wzdumiewajc amigwk. amigwk, ktrej niektre
elementy prawdopodobnie nadal spoczywaj
utajnione wkremlowskich archiwach.
Artyku jest pokosiem prac nad ksik
Diamenty w kolorze moro, opowiadajc
oradzieckich stacjach kosmicznych, przygotowywan przez autora.
Bartek Biedrzycki

Andrzej Marks, Baza satelitarna Alfa.

David Portree, Mir Hardware Heritage.
B.J. Bluth Ph.D., Martha Helppie, Soviet Space Stations as
Analogs. Second Edition.
Asif Siddiqi, The Almaz Space Station Complex: AHistory,
1964-1992 pt. 1& 2.
Mark Wade, Encyclopedia Astronautica.

Bartek Biedrzycki

TEMAT NUMERU

Bro czarnoprochowa
wgrze iwrealu
Tomasz Smok Wolski

Pakuj to szybciej, starcze, nie mam czasu

patrze na twoje trzsce si apska.
Zapa worek, rozsypao si kilka monet,
ruszy do drzwi. Usysza wostatniej chwili, jak
kto napina kurek, odwrci si instynktownie
istrzeli. Rozrywajcy huk odbi si po pomieszczeniu, to zabolao pod czaszk, kula trafia
stranika, ktry wymierzy bro, ale nie zdy
odda strzau. Iskra spada na chust zakrywajc jego twarz. Zatlia si troszk izgasa. Ranny
stranik pad na podog, wraz znim na podog
rzucia si reszta osb bdcych wbanku.
Do jasnej cholery, miao by bez strzelania,
bez haasu, wchodz iodjedam. Zaraz bdzie
tu szeryf i jego zastpcy. Ale musz pokaza
Billowi, e mam jaja i moe mnie przyj do
bandy. Przeklty stranik.
Ze zoci jeszcze raz strzeli do rannego.
Wyskoczy zbanku, dopad konia, wskoczy
na siodo i ruszy przez miasteczko w stron
przeciwn ni biuro szeryfa. Nie odjecha daleko,
szeryf sta na rodku ulicy. Sysza strza, bdc
wsklepie kolonialnym. Wystarczyo, e wyszed
na ulic, by zobaczy pdzcego w jego stron
jedca. Szybkim ruchem wycign swojego
Remingtona, odda dwa strzay, napinajc kurek
lew doni. Ko trafiony w pier stan dba
i pad na bok. Bandyta sprytnie przeturla si,
zeskakujc zsioda, nim zwierz dotkno pyu
ulicy. Modzieniec poderwa si istan sztywno
na nogach, przodem do szeryfa. Zsun chust
z twarzy. Na modzieczym obliczu poza trdzikiem wida byo gbokie bruzdy po iskrach
z prochu. Najwyraniej modzik nie jeden raz

uywa broni. Szeryf schowa swj rewolwer

do kabury na lewej stronie brzucha, tu przy
klamrze. Skin modemu gow i zapraszajcym gestem wskaza rodek ulicy. Modzieniec
nie ociga si, szybkim krokiem przeszed we
wskazane miejsce.
Mia soce ztyu, dziesi krokw do przeciwnika, by znakomitym strzelcem, szeryf
wydawa si stary i zramolay. Przez chwil
mierzyli si wzrokiem, wyczekiwali...
Obaj byli szybcy, jednoczenie wycignli
bro, jakby byli swoimi odbiciami, szczk napinanych kurkw zdawa si jednym odgosem.
Jednak tylko szeryf wystrzeli. Bandyta pad na
wznak zprzestrzelonym sercem. Szeryf podszed
do lecego modzieca, omijajc powikszajc si plam krwi i schowa swj rewolwer.
Wyj Colta zdoni bandyty, spojrza na odcignity kurek izablokowany miedzy bbenkiem
aram kawaek kapiszona.
By szybszy. Ale takie byo jego mode
przeznaczenie dosysza sowa wypowiedziane
przez grabarza.
***
W tym artykule postaram si wam przybliy specyfik broni czarnoprochowej,
a take uatwi generowanie zdarze, jakie
mog si przytrafi przy jej uywaniu, aco za
tym idzie, wpywa zarwno na graczy, jak
iscenariusz gry.
W wielu grach wykorzystuje si bro
czarnoprochow adowan od przodu, ktra
charakteryzuje si zupenie innymi waciwociami ni znane nam wspczenie

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu

15

Typy broni
czarnoprochowej czyli
izkija strzelisz
Bro czarnoprochow dzielimy na cztery grupy
wedle zamka, jaki wystpuje wdanej broni.
Lontowa tu zapalenie prochu nastpuje od palcego si lontu. Lont mocowany
jest w uchwycie, ktry po naciniciu spustu
opada na panewk, powodujc zapalenie si
podsypanego tam prochu, nastpnie poprzez
przez otwr zapaowy nastpuje odpalenie
prochu w lufie. Bro lontowa to pierwszy typ
broni palnej, powstaa wpoowie XV w. ibya
uywana do koca XVII (Europa). Na pocztku
odpalanie broni dokonywao si za pomoc
lontu przystawianego rcznie (piszczele);
16

Pawe cibiorek

pistolety ikarabiny. Sprbujmy przyjrze si

bliej korzyciom, jakie moe przynie znajomo tych faktw i wykorzystywanie ich
podczas sesji.
Czsto w grach najzwyczajniej strzela si
zbroni czarnoprochowej jak ze wspczesnej,
nie baczc na to, co moe si sta anie jest
to takie proste. Trzeba pamita, e bro czarnoprochow aduje si od przodu iprzygotowaniu jej do strzau naley powici znacznie
wicej czasu.
Czynnoci adowania tego typu broni
wygldaj nastpujco:
wyj adunek prochowy zadownicy;
otworzy go iwsypa zawarto do lufy;
ubi adunek stemplem;
odcign kurek;
nasypa proch na panewk.
I w sumie bro byaby gotowa do strzau.
Powyszy schemat wymaga jednak poprawki
na typ ibudow zamka na przestrzeni stuleci
dokona si w tym zakresie ogromny postp,
od prostych mechanizmw opartych na zapalonym loncie, a po znane zwesternw kapiszony ibbenki. Azatem

zamek lontowy jest rozwiniciem tej czynnoci iumoliwia wycelowanie broni. Ma prost
budow, jednak posiada niedogodnoci, takie
jak konieczno wczeniejszego zapalenia lontu
oraz wraliwo na z pogod. W Europie
zamki lontowe stosowano przede wszystkim
w broni dugiej. Na wschodzie za spotka
mona byo rwnie pistolety ztym zamkiem
tam uywano takiej broni do poowy XIX w.
Szwedzi szli jarem pod wiatr, nie poczuli
zapachu tlcych si lontw. Butni pewni siebie po
ostatniej wygranej potyczce. Zwiad nie wykry
w okolicy adnych wrogich jednostek. Przebyli
ju wpoow drogi, gdy czterdzieci dragoskich
luf wysuno si zza drzew otaczajcych jar; oto
idealne miejsce na zasadzk, zdou nie dao si
zobaczy nic. Byo ju za pno na jakkolwiek
reakcj, gdy usyszeli syk spalanego na panewkach prochu. Huk luf podnis wgr okoliczne
ptactwo. Dym zasa cakowicie szczyt jaru.
Kiedy opada, wielu Szwedw leao na ziemi.
Dragoni adowali ponownie.
To bya jego pierwsza bitwa, mody trzs
si iwmylach powtarza: Proch na panewk,
zamknij, odmuchaj, wyjmij adunek, przegry,
zapakuj do lufy, przybij stemplem, stempel woe,
dmuchnij wlont, odso panewk, cel, pal.
Wystrzeli 5razy, zanim usysza:
Wstrzyma ogie! Do szabel!
Wkoo byo gsto od dymu, gryz w oczy,

Tomasz Smok Wolski

zaschnite gardo bolao, nie mg przegryza, smak wgla drani niesamowicie. Zbieg
na d, trzymajc w lewej cicy muszkiet,
awprawej szabl. Nie byo zkim walczy, krew
barwia gleb na kolor szkaratny, jki rannych
gboko widroway umys. Wida byo, e tylko
kilku Szwedw dao rad wystrzeli, ale adna
z ich kul nie dosiga celu. Rotmistrz podszed
do niego, klepn wrami.
Dobra robota, dae rad, jak na takiego
mokosa. Nie przejmuj si tym. Wskaza na
portki. To si zdarza.
Dopiero teraz mody poczu, e ma mokre
hajdawery. Spojrza zawstydzony po towarzyszach, ale aden z nich si nie mia... miali
si dugo dopiero na popasie, gdy wyszo, e
podczas strzelania jednemu ze starych zatli si
owinity wok pasa lont i przypali sabizn.
Ot, co moe sprawi jedna iskra.
Koowa tu zapalenie prochu nastpuje od
iskier powstaych w trakcie pocierania obracajcego si karbowanego koa o piryt zamocowany w szczkach kurka. Przed strzaem
trzeba byo nakrci za pomoc klucza spryn acuchow, ktr zwalniao nacinicie
spustu, co zkolei powodowao obrt koa. Iskry
padajce na panewk wywoyway zapalenie si
nasypanego tam prochu, a nastpnie, poprzez
otwr zapaowy, odpalenie prochu w lufie.
Bro koowa pojawia si na pocztku XVII
w. Ze wzgldu na skomplikowan i delikatn
konstrukcj oraz podatno na uszkodzenia,
atake na niedogodno procedury nakrcania,
nie wypara cakowicie broni lontowej. Asama
ostatecznie zastpiona zostaa w XVIII wieku
przez prostszy ipewniejszy zamek skakowy.
Teodore nacign acuch zamka,
ogniwka delikatnie stukay wewntrz mechanizmu. Nasypa proch na panewk, zamkn j
iopuci smoka, wktrego paszczy tkwia kostka
pirytu. Pistolet wsun za pas, poprawi rapier
wpochwie iwycign sztylet zprzyczernionym
ostrzem. Czeka wmroku bramy. Hrabia Vilon

De Partel mia si pojawi lada chwila, wracajc ze schadzki z mod wdwk. Na zegarze
wybia druga, do uszu zabjcy dolecia odgos
podkutych butw stukajcych o wilgotny bruk
ulicy. Hrabia spieszy si, by zdy jeszcze
przed kolejnym obchodem stray, nis wlewej
doni ma latarenk i lekko podpiewywa
sobie pod nosem. Zapewne spotkanie wypado
bardzo pozytywnie. Jak zawsze ranym krokiem
wszed w bram pomidzy podwrzem swej
posesji a kamienic zotnika. Niczego si nie
spodziewa, ale instynkt wytrwaego szermierza
ostrzeg go wostatniej chwili.
Zrobi nagy zwrot na picie ilatarenk trafi
w sztylet, godzcy jeszcze chwil temu w jego
plecy. Bro poleciaa wciemno, wieczka latarenki zgasa, w prawej doni hrabiego bysn
rapier. Zabjca wiedzia, e nie ma szans ztak
wprawnym szermierzem jak Vilon, sign wic
po pistolet inacisn spust, celujc wcie zwycignitym ostrzem. Koo poszo w ruch krzeszc
iskry, proch na panewce zapali si i rozjani
mrok na mgnienie chwili. Tej samej, w ktrej
rapier hrabiego mign zpen si wstron rki
zpistoletem. Obcita tu za nadgarstkiem do,
obracajc si wpowietrzu, opada na kamienny
bruk. Skierowana ku napastnikowi lufa wyplua
ogie, gdy ar zaponu dotar do adunku prochowego. Huk oguszy na chwil hrabiego.
Zabjca pad na wznak zdziur od kuli wklatce
piersiowej. Hrabia wciemnoci namaca ttnic
szyjn napastnika. Nie wyczu pulsu.
Ot pech, nie dowiem si, kto wynaj to
cierwo powiedzia do siebie.
Otar rapier opaszcz trupa iniespiesznym
krokiem oddali si ku swej siedzibie
Skakowa tu zapalenie prochu na
panewce nastpuje od iskier powstajcych przy
uderzeniu skaki (kawaka krzemienia) zamocowanej wszczkach kurka okrzesiwo (pytk
metalow) przymocowane z prawej strony
broni. Gdy naciskamy spust, skaka opada na
krzesiwo izeskrobane iskry zapalaj proch na

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu

17

panewce, ogie przez otwr zapaowy dostaje

si do lufy inastpuje wystrza.
Bro skakowa pojawia si okoo 1570 roku
i rozpowszechnia w drugiej poowie XVII w.,
zczasem wypiera bro lontow ikoow. Przez
zastpienie pirytu zzamka koowego krzemieniem przyspieszono iuatwiono obsug. Bro
skakow stosowano powszechnie do poowy
XIX w. Zastpia j bro kapiszonowa, aostatecznie bro na amunicj zespolon.
Masz go na muszce, to oficer, siedzi na
koniu iniczego si nie spodziewajc, patrzy na
swj rozbijajcy obz oddzia. Serce omocze
ci z podniecenia. Odcigasz kurek do pozycji
strzau, wstrzymujesz oddech, palec delikatnie
dotyka spustu. Naciskasz. Skaka opada na
krzesiwko, niosc z metalowego lusterka iskry.
Proch na panewce zasycza, zadymi, biay
oboczek i wznis si ponad panewk. Lufa
zadrgaa si wybuchu, przenoszc jej cz na
rami i policzek. Pocisk, wprowadzony przez
gwint wruch obrotowy, wypluwa diabelska sia
ognia. Wraz zdymem miertelna dawka oowiu
mknie wkierunku oficera.
Kiedy dym si rozwiewa, widzisz ju, e
oficera nie ma na koniu. Ley pod jego kopytami, aszkarat krwi barwi na czerwono traw
wok. Zeskakujesz zdrzewa iuciekasz wlas, za
tob rozbrzmiewaj tylko krzyki inawoywania
krlewskiej piechoty. W biegu adujesz muszkiet, by by gotowy do ponownego strzau...
Kapiszonowa tu odpalenie nastpuje
przy uyciu kapiszona: miedzianego kapsla,
w ktrym jest piorunian rtci. Kapiszon
nakada si na rurk zwan kominkiem, przez
ktr pomie dociera do adunku prochowego wlufie, aktra zastpia otwr zapaowy.
Po naciniciu spustu broni, kurek opada na
kapiszon, powodujc mikroeksplozj piorunianu rtci, awkonsekwencji wystrza.
Bro kapiszonowa pojawia si w 1818
roku, po czym na przeomie lat 30. i 40. XIX
wieku zostaje wprowadzona do powszechnego
18

uycia, po czci wypierajc starsz bro skakow. Bro kapiszonowa jest prostsza wuyciu
ipewniejsza wdziaaniu, nie trzeba posypywa
prochu na panewk, azamek jest mniej wraliwy na czynniki atmosferyczne. W drugiej
poowie XIX wieku zostaa jednak wyparta
przez bro na naboje zespolone.
Tropi t besti ju trzeci dzie. Poprzysig
sobie, e albo j zabije, albo zginie. Do ju
byo we wsi jej ofiar. Z t wczorajsz ma
dziewczynk ju sze. Miaa na imi Ruki
Strzelba ciya mu ju cakiem niele. Bya
gotowa do strzau, zzalanymi woskiem kapiszonami iluf, by wilgo nie miaa dostpu do prochu.
Zmczone ciao ztrudem brno przez nieg.
Nagle wyczu ten dziwny zapach niesiony
z mronym wiatrem. Bestia znajdowaa si
blisko, bardzo blisko. Teren by tu zrzadka onieony, chopiec zdj rakiety izawiesi je sobie na
plecach. Szed nisko przyczajony za zapachem.
Tu za drzewami zobaczy wznoszcy si
pionowo szczyt, apod nim jaskini imas koci
tu przed ni. Ju wiedzia, e znalaz wejcie
do jamy. Bestia wysza, przecigajc si leniwie
iprzewracajc na kociach niczym may kociak.
Tygrys rykn, echo oznajmio okolicy, kto jest jej
wadc. Na szczcie nie widzia czowieka, nie
czu jego zapachu, wiatr sprzyja modziecowi.
Biraki wstrzyma oddech, wymierzy w ziewajc na ca szeroko paszcz, nacisn lekko
na prawy spust. Kurek opad, kapiszon odpali
zhukiem. Ale lufa milczaa. Modzieniec zprzeraeniem spojrza woczy bestii, wiedzc, e to
jego ostatnie chwile. Tygrys ruszy. Biraki uklkn na prawe kolano, wymierzy, wstrzyma si
do ostatniej chwili. Gdy bestia skoczya, wypali
zdrugiej lufy.
Kula przeszya czaszk zwierzcia, wielki
kot pad martwy, przygniatajc chopca swoim
cielskiem..

Tomasz Smok Wolski

Gdzie gramy
zczarnoprochowcami?
czyli wiat jest peen
niespodzianek
Najprociej byoby odpowiedzie: tam, gdzie
wystpuj. Ale myl sobie, e lepiej by byo
uj to w sowach: tam, gdzie potrzebujemy
klimatu.
Czarnoprochowce to specyficzna i trudna
bro, nie tylko wymaga odpowiedniej obsugi,
ale ma te swoj dusz. Objawia si to wwygldzie, zapachu iwymuszeniu bliskoci jej uycia
(ach, ta celno imoc prochu). Azatem wszdzie tam, gdzie potrzebujemy klimatu, warto
pokusi si o jej wprowadzenie. Naturaln
sceneri jest wiek XV, XVII, klimaty westernu.
Czemu nie miaaby to by wspczesno: wiaty
Wampira, Wilkoaka, postapo. Pomylcie, jak to
jest strzela do zombie zrewolweru czarnoprochowego (urywa eb) albo z garacza (poowa
hordy zdjta). Klimatyczno tej broni moe si
wiza nie tylko ze scenariuszem, ale ispecyfik
konkretnej postaci. Od poszukiwania magicznego czarnoprochowca z pieka, na gangsterze
fanatyku koczc. Dzi repliki czarnoprochowcw s w wolnym dostpie, wic czemu jaki
gang nie miaby ich legalnie uywa?
Pomysw jest caa masa, wystarczy tylko
otworzy umys na t specyficzn bro, ale nie
moemy zapomina, e jest ona take zawodna.
Nie bez powodu zostaa przecie wyparta przez
uywane dzisiaj technologie. Oto kilka kopotliwych szczegw, oktrych warto pamita, opisujc posugiwanie si prochem przez postacie.

Proch ijego dziwactwa

czyli jajem mi tu jedzie,
ito zgniym
Temperatura zaponu czarny proch jest
bardzo specyficzny, nie zapala si tak szybko,

jak znany nam wspczesny adunek. Za to

jego py moe dokona samozaponu. Do
zapalenia potrzeba do wysokiej temperatury,
a zatem ogie z zapaki czy wiecy nie zapali
porcji od razu. Sam sprawdzaem wielokrotnie podczas pokazw czas jego zaponu: 525
sekund, aczasem nawet duej przy wrzucaniu
bezporednio na kupk prochu zapalonych
zapaek. Dopiero, gdy ar z palcego si drewienka osign odpowiedni temperatur,
nastpowa zapon. Inaczej dziao si zsamym
pyem (np. unoszcym si w pomieszczeniu
po wywrceniu kosza z prochem) wystarczy jakiekolwiek rdo ognia i bum, po nas.
Znakiem tego otwarty ogie dla samego
prochu nie wystarczy, musi by to ar zlontu,
iskra zkrzemienia lub pirytu.
Billy wbieg z puszk prochu. Zdy na
ostatni chwil, bo zapas wanie si skoczy. Chopiec by ju w poowie pokoju, gdy
zawadzi nog o pknit desk i wyoy si
jak dugi. Puszka poleciaa do gry, wszyscy
wstrzymali oddech, gdy uderzya o podog,
wieczko odskoczyo iproch zawita nieproszony
wcaym pomieszczeniu. Na szczcie wpobliu
nie byo otwartego ognia. Wszyscy odetchnli
z ulg, mogli to przypaci yciem, zwaszcza
e byo tu te kilka lasek dynamitu. Pancho
z wciekoci uderzy wstajcego z podogi
Billa pici wtwarz.
Ty parchaty bkarcie, nie ma z ciebie
adnego poytku.
Chopiec ponownie polecia na podog, tym
razem z rozkrwawionym nosem. Pancho zacz
go bez opamitania kopa. Reszta bandy patrzya
na to bez adnych uczu. Po chwili zchopca pozostay tylko okrwawione strzpy, ale jeszcze y.
Tak koczy kade cierwo powiedzia
herszt, patrzc na swoich zapylonych na
czarno ludzi.
Wzi potny zamach praw nog, by zada
chopcu ostateczny cios wgow. Ikopn zsi,
ktra posaa wszystkich do diaba. Bo ostroga

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu

19

w bucie zawadzia o wystajcy gwd, dajc

iskr dla wielkiego BUM.
Porzdnie przybity proch tylko wsypany
do lufy najzwyczajniej si spali i zadymi bez
uwalniania swojej mocy. Aby eksplodowa
izpen si wyrzuci pocisk zlufy, trzeba go
ubi, pozby si jak najwikszej iloci powietrza spomidzy czsteczek prochu. To spowoduje wzrost cinienia i eksplozj, ktra nada
si pozwalajc na wypuszczenie kuli zlufy.
Amanda wiedziaa, e musi si broni.
Piraci, ktrzy zaatakowali statek, nie obejd si
z ni delikatnie. W kajucie panicznie szukaa
broni. Znalaza, w szufladzie sekretarzyka
kapitana. Stary pistolet skakowy, proch wrogu
i kule, wielokrotnie widziaa, jak ojciec takie
nabija. Odcigna kurek, nasypaa proch na
panewk, zamkna lustro, wsypaa miark
prochu do lufy, wrzucia kul, uderzya stemplem od gry. Schowaa si za biurko, przy
okazji zgarniajc z blatu sztylecik do listw.
Lepsze to ni nic.
Nie czekaa dugo. Drzwi nagle eksplodoway,
odamki poleciay na wszystkie strony. Do kajuty
wskoczyo trzech piratw, nie czekaa duej,
wyskoczya zza biurka ze sztylecikiem w lewej
ipistoletem wprawej rce. Wkajucie rozleg si
zowieszczy rechot piratw. Ich byszczce oczy
mwiy jedno: posi za wszelk cen.
Amanda nie czekaa, wycelowaa pistolet
inacisna spust. Skaka skrzesaa iskry, zapa
odpowiedzia byskiem, proch w lufie zadymi
izasycza, wystrzau nie byo. Kula upada dwa
kroki przed najwikszym piratem.
Parzy i prowadzi do tatuay czarny
proch spala si w bardzo wysokiej temperaturze iwszdzie wok panewki podczas spalania fruwaj rozarzone wgliki (take cz
wgli zlufy rozwiewana jest przez wiatr), ktre
mog nie tylko poparzy, ale rwnie spowodowa eksplozj nieosonitych adunkw lub
prochu na innej panewce. Kiedy wgielki dotr
do ludzkiej skry, potrafi pozostawi na niej
20

tatua, ktry jest znakiem rozpoznawczym

weteranw. Z tego powodu np. na Dzikim
Zachodzie zakadano na twarz chusty (take
przeciw pyowi unoszcemu si zdrogi).
Kule waciwie z broni czarnoprochowej mona strzela wszystkim, nawet jak
w przypadku garacza gwodmi i tuczonym szkem. Jednak naley pamita, e kada
bro ma swj kaliber ijeli co jest za due, to
nawet jak uda nam si wcisn to do lufy, niekoniecznie z niej wyleci. Mamy kule okrge,
walcowate i rut wszelkiej maci. A kiedy
nam zabraknie kul? Moemy wtedy uy np.
guzikw, kamykw, bd monet (jeli kogo
sta), byle si to swobodnie miecio do lufy.
Ot, choby husaria bronica si pod Hodowem
w1694 roku strzelaa betami odamanymi od
strza Tatarskich ito bardzo skutecznie.
Flejtuch to kawaek cienkiej tkaniny,
ewentualnie cienkiej skry, sucy po uprzednim natuszczeniu do owinicia kuli, ktra
jest mniejsza ni rednica lufy; ma najczciej
ksztat okrgy, o rednicy dwa razy wikszej
ni kula. W trakcie strzau wylatuje z lufy
razem zkul ispada niedaleko strzelca. Mona
byo dziki niemu podpali np. som walajc
si po polu bitwy, gdy po wystrzale potrafi si
do dugo tli.
Przybitka to element wciskany do lufy,
majcy oddzieli proch od pocisku; zapobiega bezporedniemu oddziaywaniu spalanego prochu na oowiany pocisk, nadtopieniu
pocisku izaoowieniu lufy. Przybitki wykonywane s z rnych materiaw, np. kawakw
tkaniny, filcu, papieru (np. uywano do tego
tutek papierowych, wktrych by odmierzony
adunek prochu).
Zapach, huk i dym spalony czarny
proch ma bardzo nieprzyjemny zapach, siarka
iwgiel mocno podraniaj luzwki nosa. Do
tego dochodzi gsty dym. Wystrza wpomieszczeniu moe skoczy si nie tylko oguszeniem, zakrztuszeniem izawieniem, ale nawet

Tomasz Smok Wolski

Pawe cibiorek

torsjami. W przypadku bitwy po wystrzale

zobu stron widoczno potrafi spa do zera
na do znaczny czas. Sam przeyem kilka
takich niezapomnianych chwil podczas rekonstrukcji. Wtedy naprawd nie wida, gdzie
jest wrg ido kogo si celuje. Huk wystrzaw
potrafi otpi such na dugo po bitwie (zatem
otwierajmy usta podczas strzelania).

Kady strza Panu Bogu

wokno czyli celno
broni czarnoprochowej
po wielokro adowanej
Z tym rwnie nie zawsze byo najlepiej
w kadym razie duo gorzej, ni przywyklimy uwaa. W przypadku broni dugiej
na polu bitwy zdarzao si, e jeden zabity
przypada na trzystu strzelajcych (niektre
rda podaj, e trzeba byo wystrzeli do
trzech-dziesiciu tysicy razy by kogo zabi).
Strzelano zdwudziestu krokw, jeli kula trafia
w stodo, w ktr celowano, to by sukces.
Acz bywali strzelcy, ktrym udaway si trafienia ina pidziesit krokw. Inaczej zt sam
broni byo na strzelnicy, gdzie notowano
do siedemdziesiciu procent trafie w cel
wgr wchodzia wic jeszcze psychologia pola

walki. Wprzypadku broni krtkiej jej skuteczno zamyka si w bardzo bliskiej odlegoci
dziesiciu krokw. Odlego ta zwikszya si
zupowszechnieniem broni gwintowanej, skakowej ikapiszonowej.
adowanie broni odprzodowej jest bardzo
czasochonne. Zatem w ferworze walki pistolet po wystrzeleniu albo si odrzucao (np.
w przeciwnika), albo chowao do olstra i brao
nastpny. Przy broni dugiej iregimentach wprowadzono linie strzelcw istrzelanie na przemian.
Muszkieter mg wykona nawet do czterdziestu trzech rnych czynnoci na jeden strza.
Maksymalnie wcigu minuty strzela cztery razy
(byway wyjtki). Napicie na polu bitwy mogo
uniemoliwi prawidowe zaadowanie broni.
Doliczmy do tego usterki techniczne i ludzk
psychik na polu bitwy. Szybkostrzelno zmienia si zupowszechnieniem broni bbenkowej.
Wobrbie broni czarnoprochowej od samego
jej pocztku zaczy powstawa egzemplarze
wielostrzaowe. Jak wiadomo, im wicej razy
wystrzelisz, tym masz wiksz szans na trafienie. Itak powstaway jednostrzaowce zwieloma
lufami wypluwajcymi na raz wszystkie adunki,
wielolufowce z oddzielonym zaponem, gdzie
kada lufa strzelaa osobno, jednolufowce zwielokrotnym adowaniem (szeregowo) i kurkiem
przesuwanym na kolejne panewki. Ludzka

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu

21

wyobrania w tym wzgldzie nie znaa ogranicze. A kto wymyli bbenek, zczasem nawet
wymienny.
Pierwsze bbenkowce powstay ju wXVI w.,
tak jak i lufy gwintowane, w obu przypadkach
jednak te rozwizania szybko si nie upowszechniy. Gwint musia czeka do okresu napoleoskiego, amasowe uycie bbenkw przypada na
XIX w. Na samym pocztku bbenkw uywano
wbroni myliwskiej jej produkcja bya bardzo
droga, zatem dla wojska nieopacalna. I tak
bbenki mona spotka wkadym typie zamka,
jednak dopiero wXIX w., przy broni kapiszonowej, obracanie bbenka odbywao si za pomoc
napinania kurka. Wczeniej robiono to, przesuwajc go doni tak, by komora bbenka przekrcia si odpowiednio wzgldem lufy. O ile
w broni napinanej przez nacignicie kurka
byo to rozwizanie mao awaryjne, otyle rczne
przekrcenie bbenka mogo spowodowa jego
zablokowanie przy nieosiowym ustawieniu
wzgldem lufy. W momencie upowszechnienia
bbenkw w rewolwerach, by zwikszy ilo
strzaw, adowano dodatkowe bbenki iwymieniano je wcaoci podczas walki, by nie adowa
kadej komory pojedynczo.
O ile kula z pistoletu czy muszkietu trafiajca welement pytowy osaniajcy ciao moga
si osun, nie zostawiajc obrae, o tyle trafienie w koczyn mogo j oderwa od ciaa.
Wszystko uzalenione jest od kalibru, bliskoci
strzau, siy wystrzau, atake miejsca trafienia.
Trzeba pamita, e w broni czarnoprochowej
uywana jest amunicja oowiana, ktra przy
uderzeniu wcel rozpaszcza si, siejc nieze spustoszenie wywym organizmie. Jeli trafiony nie
zgin od postrzau, jest due prawdopodobiestwo, e umrze zzakaenia, zatem lepiej byo np.
uci trafion koczyn ni pozwoli zej trafionemu, ktry itak po amputacji ma due szanse
na zakaenie imier. Trafienia wtuw zbliskiej
odlegoci prawie wstu procentach byy miertelne (wczeniej lub pniej).
22

Zawodno
czarnoprochowcw
czyli jak nie wystrzeli,
to nim rzuc
Bro czarnoprochowa nie jest doskonaa, jej
awaryjno jest bardzo wysoka. Cz zawarii
to wina sprztu, a cz to wina czowieka.
Bardzo czsto MG i autorzy tekstw zapominaj o tym i nie wykorzystuj tych aspektw
fabularnie. Mogoby to znacznie ubarwi irozszerzy wiele wtkw, i jednoczenie urealni
uywalno broni. Awarie, ktre s wsplne
dla wszelakiej broni czarnoprochowej, to:
Mokry proch jak si domylacie, wpywa
na to wilgotno powietrza ito, wjaki sposb
proch jest przechowywany. Podczas deszczu
trudno si strzela (chyba e ma si odpowiednio przygotowan bro). Proch najzwyczajniej
wwiecie nie zapala si, mimo dostarczonego
ognia. Na jednej z inscenizacji historycznych,
podczas bardzo deszczowego dnia, mimo
strzelania ju po opadach bya tak dua wilgotno wpowietrzu, e na dwunastu strzelajcych wystrzelio tylko dwch ito tylko dziki
temu, e mieli bro kapiszonow reszta broni
skakowej niestety nie wypalia imusiaa zosta
pniej rozadowana albo przestrzelona wbezpieczny sposb ju na suchym prochu.
Zapchanie otworu zapaowego jedna
z najczstszych awarii, wystpuje przy zaniedbaniu czyszczenia lub uyciu nieodpowiedniego prochu zapaowego (zbyt grubo mielonego). Popularnie nazywane spaleniem na
panewce, bo zapala si tylko proch podsypkowy inie nastpuje wystrza. Otwr zapchany
ogarem prochowym naley przeczyci, najlepiej drutem mosinym lub innym szpikulcem. Dotyczy to take kominkw przy kapiszonowcach. Czasem, gdy regiment oddaje
strza, kilka luf nie daje ognia i wyglda to
do miesznie, kiedy co druga lufa strzela. By

Tomasz Smok Wolski

temu zapobiec, na wszelki wypadek przetyka

si przed kadym strzaem otwr zapaowy.
Rozdcie lufy/rozerwanie jest wynikiem zmczenia materiau, win wielokrotnego zaadowania broni lub nieodpowiedniej
amunicji (moe si trafi nawet eksplozja
lufy, co przyniesie strzelajcemu obraenia).
Wielokrotne zaadowanie zdarza si podczas
stresu walki.
Jaki czas temu kolega strzelajcy z oryginalnej broni z okresu napoleoskiego zaadowa bro amunicj ponad-kalibrow, w efekcie
karabinek rozerwao w poowie lufy, obraenia
doni itwarzy byy bardzo powane. (Dla mnie
osobicie strzelanie z oryginalnej broni z epoki
to bardzo due ryzyko ikompletny brak odpowiedzialnoci, o szacunku dla zabytku nie
wspomn.)
Wystrza ze stempla (z wyczeniem
rewolwerw) zdarza si, gdy strzelajcy
zapomni owyjciu go zlufy po dobiciu adunku
albo nieopatrznie woy go tam ponownie
zamiast w gniazdo stemplowe (niedowiadczonym strzelcom zdarza si to do czsto);
po jego utracie strzelec ju sobie nie postrzela.
Taki wypadek niestety ze skutkiem miertelnym wydarzy si w 2011 roku w Kamiecu
Podolskim. Jeden ze strzelajcych postrzeli
stemplem koleg z przeciwnej strony. https://
www.youtube.com/watch?v=jI__6rBv8ck&feature=player_embedded#
Od tego czasu w rekonstrukcji historycznej strzela si z lufami wymierzonymi ponad
gowy przeciwnikw albo pod nogi, daje to
szans na zmniejszenie niebezpieczestwa.
Niedobicie adunku za sabo dobity
adunek w lufie, efektem tego jest spalenie
prochu bez wyrzucenia kuli zlufy, bd wyrzucenie jej na niewielk odlego. Osobicie
miaem taki przypadek przy krceniu amatorskiego filmiku zXVII. Pistolet, poza zadymieniem i niewielk iloci ognia, nie wyda
z siebie nawet najcichszego szmeru. Na

szczcie od czego jest dwikowiec iefekty! :)

Pknicie spryny napdzajcej mechanizm spustowy uniemoliwia dalsze strzelanie z wyczeniem broni lontowej, gdzie
mona wci strzela, zapalajc proch na
panewce rcznie, bez uycia mechanizmu
spustowego. Podczas krcenia innego filmiku
amatorskiego koledze pka spryna po
pierwszym strzale. Jako e to by to jedyny
egzemplarz tej broni, ekipa zmuszona bya
powtrzy zdjcia po naprawie rewolweru.
W prawdziwej strzelaninie mogo by si to
skoczy mierci zrki przeciwnika
Wystrza wielokomorowy wystpuje
przy nieodpowiednim zabezpieczeniu adunkw w egzemplarzach broni wielostrzaowej
bbenkowej lub panewek przy broni wielolufowej. Moe tu nastpi cakowite uszkodzenie
broni wwypadku egzemplarzy bbenkowych.
Kiedy, gdy do jednej ze scenek larpowych
miaem uy rewolweru i wystrzeli hukowo
w odpowiednim momencie, nie miaem
dostpu do smaru zabezpieczajcego. Uyem
wtedy papierowej przybitki, w wyniku tego
wystrzeliem w gr bardzo gono. Potem
okazao si, e zdwch komr. Gdyby zdarzyo
si to przy strzelaniu ostrym, mogoby nie by
ciekawie.
Samozapon podczas adowania wystpuje wsytuacji, gdy wkomorze lufy pozostaj
arzce si wgielki zpoprzedniego wystrzau,
i moe si skoczy przykro dla adujcego.
Nie przytrafia si przy broni bbenkowej.
Kiedy jeden z kolegw rekonstruktorw nie
przedmucha lufy po strzale izacz adowanie
za pomoc stempla, trzymajc go dodatkowo
wsposb nieprawidowy. Nastpi samozapon
istempel przestrzeli mu do na wylot.
Awarie czarnoprochowcw wedug ich
typu
Lontowa (1) mokry lont lub (2) brak aru
na nim.
Koowa (1) brak pirytu lub (2) jego

Bro czarnoprochowa wgrze iwrealu

23

zuycie, (3) zanieczyszczenie koa ogarem prochowym lub piaskiem blokujce jego obrt, (4)
zgubienie klucza do nakrcania spryny.
Skakowa (1) brak skaki lub (2) jej
zuycie, (3) wytarcie si lustra krzesiwka lub
(4) ogar na nim, (5) niewystarczajcy opr
przy odbiciu krzesiwka przez kurek ze skak,
(6) zluzowana ruba.
Kapiszonowa (1) spadnicie kapiszona,
(2) blokada bbenka fragmentem kapiszona
po jego eksplozji (przy rewolwerach), (3) bark
adunku pirytu w kapiszonie (produkcyjna),
(4) blokada bbenka przez zanieczyszczenie ogarem lub (5) piaskiem, (6) samoistny
wystrza, w broni bbenkowej, np. gdy bro
jest przenoszona (zawadzenie okurek pasem,
duy wstrzs) kurek spada na kapiszon, moe
doj do postrzelenia si (ztego powodu jedna
zkomr rewolweru nie bya nabijana).

Jak dba obro, by nas

nie zawioda czyli co tu
takie wszystko tuste
Grajcar
Przynajmniej czci spord powyszych
awarii da si zaradzi np. ostronie obsugujc bro czy konserwujc j jak naley. Poniej
kilka istotnych detali na ten temat.
Jak sprawdzi, czy bro jednostrzaowa
jest nabita? Nigdy nie naley patrze w luf,
bo po pierwsze mona si postrzeli, a po
drugie i tak tam ciemno, no chyba e sobie
powiecimy pochodni (i bum). Wyjmujemy
stempel, z reguy na kadym jest zaznaczony poziom pusta lufa (przez mosin
nakadk, grawer, etc.), jeli stempel wystaje
zlufy, ajej krawd jest poniej zaznaczenia,
znaczy to, e pistolet by adowany.
Jeeli bro mimo zaadowania nie wystrzelia, trzeba odczeka duszy czas i usun
ewentualny wadliwy adunek zlufy. Robimy to
za pomoc grajcara, korkocigu, ktry do
24

czsto moe si znajdowa na drugim kocu

stempla. Usuwamy wtedy kul, wykrcajc j,
oczyszczamy luf oraz otwr zapaowy. Po tych
czynnociach mona ponownie adowa.
Niestety, czarny proch podczas spalania bardzo zanieczyszcza bro, zostawia na niej osad, ktry wpywa potem na
jej szybsz korozj, zatem trzeba o bro
dba. Po strzelaniu porzdnie wyczyci, by
ogar nie wpyn na dalsze uywanie. Jeeli
mamy czas, naley j rozebra i przeczyci wszystkie elementy metalowe. Skrcamy
bro i dopiero idziemy spa, je i tak dalej.
By wrazie potrzeby nas nie zawioda.
Do przechowywania broni su odpowiednie futeray, pokrowce, kabury. Cz z nich
jest zabezpieczona przed warunkami atmosferycznymi, cz nie. Mona te nosi bro na
ramieniu (dug) albo za pasem (krtk). Jednak
wprzypadku wsadzania krtkiej za pas moemy
si postrzeli, jeli nie zachowamy odpowiedniej
ostronoci, zwaszcza przy zaadowanej broni
bez bezpiecznika. Pamitaj, synu: kady strza ma
swj osobisty smak, kiedy drobiny prochu dostaj
si do ust, kiedy wgielki zrozgryzionego patrona
trzeszcz pomidzy zbami, kiedy zapach krwi
zmieszany ze smrodem dymu prochowego osiada
wnozdrzach ispywa wgb, po gardle, wtrakcie
przeykania. Majc wilgo wustach, krztusisz si
tym smakiem, a do blu, a do ez, ktre gasz
arzce si wgle na twoich policzkach. Wiedz,
e w bitwie poza strachem, zapachem oddawanego pod siebie moczu, dymem iogniem, brami
latajcego oowiu, jest jeszcze czowiek. Awaciwie jeszcze nietrafione kul miso idce na rze
ku uciesze kostuchy i diabw, co w koci graj
olosy wiata. Wycelowana bro wymusza posuszestwo, lufa pobudza pot istrach, kula zabiera
godno, dym z lufy to zatrzymana chwila tu
przed blem, ktrego czasem nie zdysz poczu.
Zatem wiedz: gdy bierzesz do rki bro, moesz
zmieni los czowieka.

Tomasz Smok Wolski

Tomasz Smok Wolski

TEMAT NUMERU

ucznictwo tradycyjne wPolsce

Subiektywnie ohistorii ostatnich lat
Wojciech anda

ay akt oddania strzau zajmuje okoo

trzy sekundy, odbywa si na jednym
oddechu. ucznik staje naprzeciwko celu,
wyjmuje z koczanu strza i precyzyjnie
umieszcza j na ciciwie. Napina uk, biorc
wdech, a do trzymajc strza przykada
do policzka. Potem zamiera w bezruchu,
koncentruje si, obserwuje rodek tarczy.
Odwijajc palce, zwalnia ciciw iobserwuje
lecc strza, robic wydech. Wszystkie
te czynnoci powtarza a do ostatniej
strzay w koczanie. Na dwugodzinnym
treningu kady ucznik tradycyjny wypuszcza okoo 150-200 strza. Kobiety uywaj
zwykle ukw osile nacigu od 12 do 15 kg,
mczyni nieco silniejszych: od 18 do 23
kg. Szacunkowo kada uczniczka podczas
treningu unosi ponad dwie tony, kady
ucznik niemal cztery.
ucznictwo jest znane ludziom od co
najmniej dziesiciu tysicy lat, aczkolwiek
spotyka si te szacunki podajce dwadziecia, trzydzieci pi czy nawet ponad siedemdziesit tysicy lat. Wspczenie strzelanie
z uku mona realizowa na rne sposoby.
Najbardziej popularne jest ucznictwo klasyczne, ktre moemy zobaczy na olimpiadach. Interesujce jest rwnie ucznictwo bloczkowe przy uyciu jeszcze bardziej
zaawansowanych technicznie ukw. Zdrugiej

strony mamy ucznictwo historyczne, czyli

strzelanie zukw wykonanych znaturalnych
materiaw drewna, rogw, cigien etc.
bardzo czsto w poczeniu z rekonstrukcj
historyczn ihistorycznym strojem. Natomiast
ucznictwo tradycyjne plasuje si gdzie
porodku. Jest to strzelanie z ukw nawizujcych swoim wygldem imechanik dziaania do tych historycznych, ale wykonanych
w nowoczesnych technologiach. Materiaem,
ktry w najwikszej mierze nadaje strzale
pd, jest nie drewno, ale wkno szklane czy
carbon. Jednak w tej kategorii najczciej
uywa si zupenie innej techniki ni wucznictwie olimpijskim. Wywodzi si ona bezporednio zhistorii ucznictwa. Strzelcy podczas
celowania bardzo czsto opieraj si tylko na
swojej pamici miniowej staj przed celem,
mierz go wzrokiem, instynktownie obliczaj
odlego ipo prostu oddaj strza. Dokadnie
tak, jakby rzucali niek bez uycia celownikw, stabilizatorw czy zaawansowanych
technik celowania. Tylko ucznik, uk i niewielki cel oddalony o kilkadziesit metrw.
No i oczywicie strzaa, ktra w polskim
ucznictwie tradycyjnym jest obowizkowo
drewniana, z lotkami wykonanymi z pir
naturalnych. Lotki wdanym komplecie musz
pochodzi tylko zlewych lub prawych skrzyde, najczciej indyka jest to konieczne, by

ucznictwo tradycyjne wPolsce

25

naturalny skrt lotek nadawa strzale odpowiedni rotacj wlocie.

Pocztki
Jako osobie wzgldnie modej trudno mi pisa
o historii polskiego ucznictwa, w ktrej osobicie nie braem udziau od pocztku. Zpewnoci przedstawiona tu jej wersja nie bdzie
ujciem kompletnym iencyklopedycznym, za
co z gry przepraszam. Z mojej perspektywy
cae ucznictwo tradycyjne zaczo si wPolsce
na powanie wroku 2011. Aco dziao si przed
t dat? ucznicy tradycyjni oczywicie istnieli
w kraju, w niektrych miejscach zrzeszeni
w nieformalnych klubach, w innych strzelajcy samotnie wogrdkach. Aktywna uczniczo bya Warszawa, atake Pomorze. Bylimy
nieliczni, sabo zintegrowani i rozproszeni.
Wtak duym miecie jak Krakw organizacja
regularnych treningw okazywaa si bardzo
trudna. Przede wszystkim brakowao miejsca
profesjonalne kluby ucznicze patrzyy na
tradycyjnych zniechci, bo ci od dziwnych
ukw sprawiaj problemy i niszcz maty
grubszymi strzaami, anawet kutymi, tncymi
grotami. Poza tym takim klubom zupenie nie
zaleao na tym, by wsppracowa zludmi,
ktrzy i tak nie pojad na zawody Polskiego
Zwizku uczniczego. Zostawao wic albo
strzelanie w parku, obok spacerowiczw
ibiegajcych psw, albo po krzakach latem
w trawie po pas, zim w nienych zaspach.
I tak si strzelao, bo pasja okazywaa si
26

silniejsza ni przeciwnoci. ucznikw tradycyjnych te nie byo wielu, tylko mieszkacy

duych miast mieli realn szans na umwienie si zinnym pasjonatem na wsplny trening.
Kolejne utrudnienie w tamtych czasach to
niewielka rnorodno dostpnego sprztu.
Poza ukami pana Bisoka: synn Dian czy
Angielskim z refleksem, na polskim rynku
byo dostpnych niewiele modeli. Syszao si,
e kto tam jeszcze struga uki; syszao si, e
istniej rzemielnicy robicy dobre, ale drogie
strzay. Generalnie jednak by to temat sabo
rozpowszechniony, towar mao dostpny.
Troch jak z zagranicznymi zabawkami
wczasach istnienia Pewexw.
Turnieje ucznictwa tradycyjnego oczywicie istniay, ale wedug mojej wiedzy byy to
turnieje wycznie historyczne, organizowane
zokazji festynw redniowiecznych. Wymagano
historycznego stroju i wygldajcego na historyczny sprztu. Za du imprez uwaano tak,
na ktr przyjechao pidziesiciu ucznikw.
Turnieje te czsto organizowano jako atrakcje
turystyczne i wanie zadowolenie publicznoci, aco za tym idzie, widowiskowo byy podstawowymi wytycznymi podczas organizacji.
Miay one jeden wsplny mianownik: czekanie.
Czekanie na swoj kolej przy tarczy, bo tarcza
bya jedna czy dwie. Tych pidziesiciu ucznikw na duej imprezie, w lnianych strojach,
czekao p dnia, by strzeli seri weliminacjach,
adrugie p by zmierzy si zgarstk wybranych wfinale. Ale itak wszyscy si cieszyli, bo
nie wiedziano jeszcze, e moe by inaczej.

Wojciech anda

O charakterze tamtych czasw, podzieleniu

iosamotnieniu ucznikw tradycyjnychdobrze
mwi inicjatywa forum Bydgoscy ucznicy
Tradycyjni, czyli organizowany od 2007 roku
Turniej Korespondencyjny, notabene istniejcy do dzisiaj. Idea polegaa na tym, by wcaej
Polsce zorganizowa wiele lokalnych turniejw, w ten sam weekend, na dokadnie tych
samych zasadach strzelajc do tych samych,
standardowych tarcz, z tych samych odlegoci. Wtakich lokalnych zawodach mogy wzi
udzia mae grupy, a nawet pojedynczy ucznicy, ktrzy nastpnie wysyali swoje wyniki do
organizatora, by ten stworzy wsplny ranking.
Cao opieraa si na zaufaniu. W pierwszej
edycji uczestniczyy 62 osoby zPolski.

Intensywny rozwj
Nowoczesne turnieje ucznictwa tradycyjnego
zaczy si od Ligi Poudnie, organizowanej
na lsku od 2011 roku. Byy to pierwsze turnieje dzielce ucznikw na niewielkie grupy
okoo picioosobowe ktre razem zwyznaczonym sdzi przechodziy przez ucznicz
ciek, by na poszczeglnych stanowiskach
odda strzay do zrnicowanych celw.
Troch tak jak wbiathlonie, tylko nie na czas.
Kada druyna zaczynaa przy innym celu
ikolejno poruszaa si od konkurencji do konkurencji. Zawody trway cay dzie, wystrzeliwano na nich okoo 60 strza do okoo 10
celw. Wroku 2011 wkadych zawodach brao
udzia okoo 50-60 ucznikw, w 2012 jakie
80-90, awlatach kolejnych liczba uczestnikw
przekraczaa ju setk. By to take pierwszy cykl turniejw wyaniajcy zwycizcw
po czterech odsonach zawodw, rozcignitych na cay sezon. Wtedy wanie ucznicy
tradycyjni zaczli regularnie spotyka si,
rozmawia, wymienia informacjami odnonie do techniki i sprztu. Na pierwsze takie
zawody przyjechaem z sosnowymi strzaami

wykonanymi przy uyciu przypadkowych promieni wtpliwej jakoci. Na kolejne jechaem

ju z koczanem penym wywaonych strza
cedrowych o dokadnie zmierzonej gitkoci,
dopasowanej do mocy mojego uku. Wczeniej
po prostu nie wiedziaem, e tak mona
itrzeba nikt wrd znajomych krakowskich
ucznikw nie wiedzia.
W 2011 roku powstao te Polskie
Stowarzyszenie ucznictwa Tradycyjnego,
pierwsza formalna, oglnopolska organizacja, do ktrej zada statutowych naleao
przede wszystkim popularyzowanie ucznictwa tradycyjnego. Kolejnym celem PST bya
organizacja Mistrzostw Polski w ucznictwie
Tradycyjnym, ktre po raz pierwszy odbyy
si wsierpniu 2012 roku wGrzybowie. Wzio
w nich udzia okoo stu zawodnikw z caej
Polski, kady wypuci okoo sto osiemdziesit strza do ponad dwudziestu celw. Turniej
o tak bogatym programie musia zosta rozcignity na dwa dni. Powstanie PST byo
znakiem, e polskie ucznictwo tradycyjne
zaczyna zmierza w konkretnym kierunku,
e powoli odchodzi od bylejakoci na rzecz

ucznictwo tradycyjne wPolsce

27

profesjonalnej organizacji iwysokich standardw. I powoli zyskuje prawdziwie sportowy

charakter.
Kolejne lata to dalszy rozwj, moe mniej
spektakularny, ale cigy. Pojawia si Liga
3d, organizowana gwnie dla tradycyjnych,
polegajca na terenowym strzelaniu do figur
przedstawiajcych zwierzta wnaturalnym rozmiarze. Pojawiy si pierwsze turnieje halowe
(na jednej z imprez przestrzelono metalowe
kaloryfery zakadam, e to nie uatwia organizacji podobnych turniejw).Sklepy internetowe zapeniy si wysokiej jakoci sprztem,
przez turnieje przetoczy si prawdziwy wycig
zbroje coraz lepsze uki, coraz dokadniej
przygotowywane strzay, coraz wyszej jakoci
akcesoria.Polscy ucznicy coraz mielej zaczli
wyjeda na zagraniczne turnieje dziki
dziaaniom PST skd wracali z medalami. Oile wpice nonej nasza reprezentacja
grywa gwnie mecze ostatniej szansy, otyle
w ucznictwie tradycyjnym jestemy europejsk potg. Wspomniany wczeniej Turniej
Korespondencyjny uzyska charakter midzynarodowy. Wtym roku zgromadzi okoo 300
osb zpiciu krajw.

Obecnie
Wraz zbudzc si wiosn powoli rusza sezon
uczniczy 2016. Chocia, prawd mwic,
ucznictwo tradycyjne strzela przez cay rok,
prawie zawsze pod goym niebem. Nieraz
w niegu, czsto w deszczu. Pogoda jest nieodczn zmienn wpywajc na wynik. Gdy
pisz te sowa, prawie kade due miasto ma
regularnie trenujcy klub ucznictwa tradycyjnego, niektre wicej ni jeden. W niemal
kady weekend gdzie wPolsce organizuje si
zawody, ktre s nie tylko bardzo dobrze przygotowanym wydarzeniem sportowym, ale te
spotkaniem towarzyskim inierzadko rekreacj
28

dla caej rodziny. Czasami trudno jest wybra,

na ktr imprez pojecha, a z ktrej trzeba
bdzie zrezygnowa. Wklubach zrzeszajcych
ucznikw spotyka si zarwno szeciolatkw
pod opiek rodzicw, jak iosoby bliskie emerytury. ucznictwo tradycyjne mona zacz
uprawia w kadym wieku i nadal liczy na
dobre wyniki. Sport ten na pocztku nie jest
tani, bo trzeba zainwestowa co najmniej czterysta zotych w uk, wypada wyda dwiecie
zotych na dobre strzay ijeszcze okoo stu na
inne akcesoria. Z drugiej strony uki tradycyjne praktycznie nie zuywaj si z czasem,
strzay wystarczaj na co najmniej jeden sezon,
ainnych kosztw zreguy nie ma. Informacje
o tym, jak zacz, mona uzyska w klubach
rozsianych po caej Polsce lub zdobrych rde
internetowych. My ju niedugo ruszymy na
pierwsze, wiosenne turnieje. Pojedziemy na
nie zgran ekip znajomych, spotykajcych si
na cotygodniowych treningach. Jeszcze tylko
musimy zrobi wiosenny przegld sprztu,
nawoskowa ciciwy, zamwi nowe strzay
opatrzone przepiknym crestingiem.By moe
te ztob bdziemy mieli przyjemno zmierzy si na ktrym z turniejw. W imieniu
caej spoecznoci ucznikw tradycyjnych
zapraszam.

Strony, ktre warto odwiedzi:

www.forum.arcus-lucznictwo.pl
oglnopolskie forum oT
https://www.facebook.com/lucznicytradycyjni.org
fanpage PST iMistrzostw
www.ligapoludnie.pl
cykl turniejw Liga Poudnie
www.lucznictwotradycyjne.blogspot.com
mj blog oT, zapraszam!

Wojciech anda

Wojciech anda

TEMAT NUMERU

Rycerze wringu
Baej Kardy

e wczeniejszym artykule moglicie

przeczyta o ukach i odrodzeniu
dawnych zawodw w walcei na dystans.
Wniniejszym tekcie do tematu podejdziemy
bardziej... bezporednio. W mniejszym
dystansie. Zapraszam do zapoznania si ze
spadkobiercami redniowiecznej tradycji
rycerskiej, ktrzy po dzi dzie cieraj si
wszrankach wzbrojach, przy uyciu mieczy,
toporw icaej gamy innych rodkw, sucych od wiekw do krzywdzenia blinich.
Wartykule znajdziecie zarwno informacje
oglne jak i konkret w postaci sprawozdania zostatniego jesienno-zimowego turnieju
wramach Polskiej Ligi Walk Rycerskich.
Hala widowiskowa krakowskiej AWF im.
Bronisawa Czecha to miejsce, ktre widziao
ju wiele zawodw sportowych, z przernych dyscyplin. 12 marca mona tam byo
zobaczy jednak co zupenie odmiennego.
Przynajmniej jak na standardy obecnych
czasw. Tego wanie zimnego i pochmurnego dnia przeomu zimy iwiosny pitnacie
druyn spotkao si w Krakowie na ostatnim w sezonie jesienno-zimowym turnieju
w ramach Polskiej Ligi Walk Rycerskich.
Zapeniajcy hal widzowie mogli nacieszy
swe oczy widowiskowym starciem druyn
zakutych wstal inieszczdzcych si wokadaniu si nawzajem broni. Inie tylko...
Polskie Stowarzyszenie Walk Rycerskich,
organizator Ligi, nie jest zupenie nieznane
opinii publicznej. O Walkach Rycerskich
zrobio si gono, gdy na pocztku 2014 roku

na portalu PolakPotrafi.pl ogoszono zbirk

na wyjazd Polskiej Kadry Rycerskiej na
mistrzostwa International Medieval Combat
Federation do Hiszpanii. Zarwno zbirka, jak
imoliwy dziki niej udzia wturnieju zakoczyy si sukcesem Polacy, z dorobkiem
dwch zotych, czterech srebrnych i jednego
brzowego medalu zdobyli drugie (za reprezentacj USA) miejsce wklasyfikacji generalnej mistrzostw. Wiadomo ta odbia si szerokim echem wmediach, rwnie tych gwnego
nurtu.
Sama Liga zostaa powoana do ycia
w 2012 roku. Skada si z dwch czci
jesienno-zimowej, opartej na turniejach halowych, oraz wiosenno-letniej, rozgrywanej,
jak podaj organizatorzy, wscenerii redniowiecznych zamkw lub miejscach wanych dla
naszej historii.
Cz jesienno-zimowa, cho mniej efektowna, jest jednak istotna pod ktem wystpw midzynarodowych, poniewa to na podstawie jej wynikw selekcjoner Polskiej Kadry
Rycerskiej wybiera skad naszej gwnej reprezentacji. Wyniki selekcji ogaszane s po ostatnim turnieju cyklu, ktry w2016 r. odbywa si
wanie wKrakowie.

Ale nie uprzedzajmy

faktw
W Krakowskim turnieju stano przeciwko
sobie pitnacie druyn, wtym cztery zCzech
i jedna z Biaorusi. Zawodnicy walczyli

Rycerze wringu

29

w formule 5v5 wedug zasad midzynarodowych IMCF. Celem druyn byo wyeliminowanie wszystkich zawodnikw przeciwnika,
chocia walki przerywane byy take wtedy, gdy
przewaga liczebna jednej z druyn wynosia
3:1lub wicej. Za wyeliminowanego uwaany
by rycerz, ktry dotkn ziemi czym wicej
ni nogami lub broni (zazwyczaj dokonywao
si to poprzez bardzo malownicze obalenie).
Niedozwolone byo zadawanie ciosw rantem
tarczy oraz stosowanie sztychw. Dozwolone
byy wic wszelkie chwyty, przepchnicia,
kopnicia, obalenia, uderzenia tarcz, pici
ibroni.

Jak waciwie wyglda

taka walka?
Zawodnicy wchodz, nierzadko z przytupem
i krokiem marszowym, w prostoktny ring,
ogrodzony solidnym, drewnianym potem
z bali. Kada z druyn ustawia si w swoim
sygnalizowanym przez reko-hostess naroniku. Po ostatnich zagrzewajcych do walki
okrzykach i uciskach rezerwowi zawodnicy opuszczaj ring. Nawet jeeli nie wezm
udziau w walce, bd w niej peni wane
zadanie tylko oni mog spoza ringu poda
now bro zawodnikowi, ktry wjaki sposb

straci poprzedni.
Po sygnale do rozpoczcia walki druyny
ruszaj czasami pdem, chcc samym
impetem powali przeciwnikw, czciej
jednak powoli, krc z rozmysem wok
swych oponentw. Bardzo wana jest taktyka
bezmylne rzucenie si na rywali szybko
skoczy si otoczeniem i eliminacj, dlatego
te obie druyny staraj si nie dopuci
do takiej sytuacji. W kocu jednak niemal
kade starcie zmienia si wseri pojedynkw
jeden-na-jeden, gdzie zawodnicy walcz ze
sob w klinczu, siujc si i starajc obali.
Pojedynczy, niezwizani walk wojownicy
pomagaj kolegom, starajc si wytrci ich
przeciwnikw zrwnowagi lub wrcz znokautowa ich dobrze wymierzonym ciosem.
Bro wojownikw absolutnie nie przypomina tego, do czego przyzwyczaiy nas filmy.
Nie s to pikne, smuke arcydziea sztuki
mieczniczej. Postawiono na uyteczno
i maksymaln moc obalajc, bez ostroci
mogcej zrobi przeciwnikowi mierteln
krzywd, za to zdu moliwoci oguszenia
celu. Pancerze biorcych udzia w krakowskich zawodach wojownikw nosiy lady po
naprawd wielu uderzeniach, sprawiajc, e
stajcy naprzeciw sobie w ringu wojownicy
wygldali nadzwyczaj bojowo, jak weterani,
ktrzy przetrwali ju niejedno starcie. Cay
obraz tylko nieznacznie agodzia obecno
hosstess w piknych historycznych sukniach,
dziercych tabliczki z nazwami druyn.
Wpowietrzu czuo si napicie.

Finay
Do finaw awansowao sze druyn,
z ktrych do cisego finau trafi miay trzy.
Byy to: warszawska Dies Irae, KS Rycerz
z Sieradza, Rycerska Reprezentacja Warmii
i Mazur oraz Sierotki, zrzeszajca zawodnikw z caej Polski, jak rwnie czeska MFC
30

Baej Kardy

Vysoina oraz biaoruski Biay Tur.

Sytuacja w tabeli ligi przed ostatnim turniejem sezonu bya nierozstrzygnita. Dwa
punkty rnicy pomidzy prowadzc Dies
Irae i Sierotkami byy jak najbardziej do
odrobienia isprawiay, e adna zdruyn nie
chciaa potraktowa tego turnieju ulgowo.

Biay Tur vs Sierotki

Wpierwszej walce finaw naprzeciwko siebie
stanli Biaorusini oraz Sierotki. Byo to starcie
dwch utytuowanych zespow - zeszoroczni
triumfatorzy turnieju wKrakowie (inie tylko)
przeciwko drugiej w tabeli druynie. Rycerze
ze Wschodu odrniali si od reszty finalistw,
noszcych si raczej na mod zachodni,
rynsztunkiem nawizujcym do ruskiej tradycji. Pierwsze starcie rozpoczo si z hukiem
- Biaorusini ruszyli szybko i zdecydowanie
naparli na Sierotki. Zawodnicy przerzucali si,
okadali tarczami oraz broni. Tury szybko
obaliy czterech rywali, tracc jedynie dwch
swoich. Dla Sierotek bya to trudna sytuacja - jeli chcieli myle o wygraniu ligi, nie
mogli pozwoli sobie na przegran i odpadnicie przed cisym finaem. Drugie starcie
rozpoczli znacznie odwaniej, byo te duo
bardziej zacieke, do tego stopnia, e dwch
siujcych si przeciwnikw wyamao barierki
ringu przy stanie 3:2 dla Biaorusinw, pozostawiajc na polu walki samotnego zawodnika
Sierotek przeciwko dwm rywalom. Mimo to
udao mu si najpierw powali zwartego znim

w klinczu przeciwnika, a nastpnie ciosami

miecza obali drugiego, doprowadzajc do
remisu. Zadecydowa miao trzecie starcie.
W trzeciej walce adna z druyn nie
zdobya przewagi na duej. Na kadego powalonego Biaorusina przypadaa jedna Sierotka
na ziemi. W kocu na placu boju pozostao
tylko dwch, zwartych w ucisku zawodnikw, ktrzy obalili si nawzajem. Trzecie
starcie nie dao zatem rozstrzygnicia. Byo
jednak znaczce, gdy sdziowie dopatrzyli
si naruszenia - jeden zBiaorusinw, straciwszy bro, przyj zapasow halabard (ktr
zreszt niemal natychmiast obali jednego
z Polakw) spoza ringu od osoby nieuprawnionej do jej podania (by to kapitan druyny,
nie bdcy wrezerwie). Gdyby zastosowa si
do regu, otrzymaby j kilka sekund pniej,
co mogo okaza si bardzo znaczce. Druyna
zostaa ukarana drug w tym dniu t
kartk, przez co w czwartym starciu mieli
wystpi wskadzie zredukowanym ojednego
zawodnika. Mimo to szybko nadrobili strat.
Od tego momentu rozpocza si walka na
wyniszczenie. Rycerze walili si na ziemi
parami. W kocu na placu boju pozostao
jedynie dwch, zwartych wucisku. Wkocu
Polakowi udao si sprawi, i jego przeciwnik
potkn si na jednej zlecych Sierotek. Byo
to zgodne zreguami wykorzystanie polegego
sprzymierzeca. Manewr ten da Sierotkom
zwycistwo i awans do cisego finau, a co
za tym idzie moliwo walki o pierwsze
miejsce wlidze.

Rycerze wringu

31

Dies Irae vs Vysoina

Druga walka, pomidzy bronic tytuu
mistrza ligi Warszawsk Dies Irae i czesk
druyn Vysoina przebiegao znacznie bardziej jednostronnie. Warszawiacy, wodrnieniu od innych finaowych druyn, wystawiali
do walki poczet, w ktrym dwch zawodnikw wyposaonych byo w bro drzewcow
(w pozostaych druynach by to zazwyczaj
tylko jeden zawodnik). To wanie oni czsto
decydowali ozwycistwie druyny - wpierwszym starciu na placu boju zostali dwaj Polacy
i Czech, ciko opancerzony wojownik walczcy toporem dwurcznym, znany ztego, e
w wielu wczeniejszych starciach jako ostatni
ze swojego zespou ostawa si na placu boju
i by niezwykle ciki do wyczenia. Okaza
si jednak bezsilny, gdy jeden z Polakw
zaczepi go halabard pod kolanem, a potem
mocnym pocigniciem obali na plecy.
Drugie starcie Polacy zdominowali.
Doprowadzili do sytuacji 5:1 nie tracc
adnego ze swoich zawodnikw, powalili
czterech Czechow. Szczeglnie skuteczny
by wywoany przez konferansjera Krzysztof
Wicher, srebrny medalista z Hiszpanii, ktry
ciosami rumpii obala jednego po drugim
zawodnika Vysoiny. Jedna zjego ofiar wymagaa pniej wezwania medyka, ktry na cae
szczcie nie stwierdzi powstania znaczniejszych obrae. Mecz zakoczy si zdecydowan wygran Polakw.

KS Rycerz vs Warmia
iMazury
W ostatnim starciu pierwszej czci finaw
zmierzyli si ze sob: pierwszy skad KS Rycerz
Sieradz oraz Reprezentacja Rycerska Warmii
iMazur. Dowiadczony Sieradzki klub, zajmujcy ju wprzeszoci czoowe miejsca wturniejach, nie mia jednak wikszych problemw
32

zmod druyn iszybko rozprawi si znimi

2:0 i3:1.
Do cisego finau awansoway wic trzy
polskie druyny. To dopiero ten fina, rozgrywany w systemie kady-z-kadym, mia
rozstrzygn o tym, ktra z druyn zdobdzie pierwsze miejsce w lidze. KS Rycerz,
niezalenie od ostatecznej kolejnoci w turnieju, majc 22 pkt zagwarantowa sobie
miejsce trzecie, jednak dwukrotna poraka
Dies Irae i dwukrotne zwycistwo Sierotek
daoby tym drugim pierwsze miejsce wtabeli.
Losowanie kolejnoci walk w finale
okazao si szczliwe dla druyny zWarszawy
staczajc walki jako pierwsi i jako ostatni,
mieli moliwo zapania pomidzy nimi
chwili odpoczynku. Pozostae kluby miay
walczy dwa razy pod rzd.

Dies Irae vs KS Rycerz

Pierwsze starcie odbyo si pomidzy Dies
Irae i druyn z Sieradza. Warszawiacy walczyli w sposb, ktry zaprezentowali ju
wdrugim starciu zCzechami. Wojownicy KS
Rycerz walili si na ziemi jeden po drugim.
O brutalnoci tego starcia wiadczy moe
fakt, e a dwch Sieradzan pado na ziemi
bez przytomnoci, a trzeci wymaga pomocy
lekarza przy trafionej doni. Ogoszono krtk
przerw medyczn, na cae szczcie obyo si
bez powaniejszych urazw.
Co niesamowite, po tak srogim laniu
Rycerze otrzsnli si i w drugim starciu to
oni byli gr. Na polu bitwy pozostao dwch
zawodnikw z Sieradza i wspomniany ju
Krzysztof Wicher. Jeden z Sieradzan unieruchamia uciskiem Warszawiaka wkcie ringu,
a drugi, otrzymawszy od rezerwowego topr
na dugim trzonku, j okada zawodnika
Dies Irae po hemie. Siy nie aowa, jakby
chcia zemci si za dwch znokautowanych
przez Wichra wpoprzednim starciu. Jego furia

Baej Kardy

bya tak wielka, e dwa razy musia zmienia

bro, poamawszy j na hemie przeciwnika.
Ten jednak nie chcia si przewrci. Wkocu
sdziowie przerwali walk, ogaszajc przewag Sieradzan.
Przed trzecim starciem zawodnicy KS
Rycerz byli w trudnej sytuacji. Jedynie czterech z nich nadawao si do walki. W kocu
jako pity wystawiony zosta znokautowany
w pierwszym starciu Arnold Padzierny.
Rycerze byli jednak ju wyranie zmczeni
iulegli atwo 4:1.

KS Rycerz vs Sierotki
W drugim meczu przeciwko wojownikom
zSieradza stany Sierotki. Po zawodnikach KS
Rycerz wyranie wida byo zmczenie, udao
im si jednak powali czterech rywali, tracc
jedynie trzech wasnych zawodnikw. Wsytuacji
przewagi 2:1Krzysztof Olczak zSieradza straci
jednak bro, amic jej drzewce na Wojciechu
Durze, ostatnim na placu boju zawodniku
Sierotek. Bardzo ju zmczony Olczak niespiesznym krokiem ruszy wkierunku swojego naronika po jej zamiennik, zanim jednak wrci,
Sierotce udao si obali swojego oponenta.
Rozpoczo si starcie jeden na jeden. Obaj
zawodnicy byli wyranie utrudzeni, wpewnym
momencie nawet rozdzielili si ioparli obarierki,
w relaksacyjnych pozach robic sobie ma
przerw wrodku walki. Wkocu jednak podjli
starcie, zwierajc si wucisku, zktrego zwycisko wyszed rycerz Sierotek. Olczakowi udao si
jednak pocign za sob przeciwnika na tyle, by
zmusi go do podparcia si. Sdziowie ogaszaj
remis. Wkolejnym starciu wyranie ju wyczerpani Rycerze ustpuj jednak Sierotkom, dajc
si pokona 3:1. Szczliwi zwyciscy na trzeci
rund wchodz w ring, robic fikoki przez
barierki. Ich dobry humor zdaje si by uzasadniony - trzecie starcie kocz szybkim zwycistwem, miadc sieradzan z wynikiem 4:1.

Wygrywajc jednak z Rycerzami, Sierotki
zapewniaj jednoczenie Dies Irae drugie miejsce
wturnieju. Sprawia to, e druyna zWarszawy,
niezalenie od wyniku ostatniego starcia, obrania
tytu mistrza ligi w sezonie 2015/16. Mimo to
sam turniej nie jest jeszcze zakoczony - ojego
wyniku zadecyduje ostatni mecz.

Dies Irae vs Sierotki

Ostatnia walka to starcie dwch najlepszych
druyn turnieju. Zmczone po ostatniej przeprawie Sierotki, mimo gonego dopingu
widowni, ulegaj jednak Warszawiakom
kolejno 2:0 i3:1. Warszawiacy po raz kolejny
nacieraj z furi, od ktrej przeciwnikom
spadaj hemy oraz odpadaj elementy
pancerzy.
Ostatni walk, turniej ica lig wygrywa
zatem druyna Dies Irae!
To jednak nie koniec emocji. Na zakoczenie turnieju selekcjoner Hubert Filipiak ogosi
peny skad Rycerskiej Kadry Polski seniorw
na tegoroczne zawody. Poza nimi, znamy ju
reprezentantw indywidualnych w triatlonie rycerskim reprezentowa nas bd obecny
mistrz wiata Marcin Waszkielis oraz bracia

Rycerze wringu

33

Krzysztof iRobert Szateccy, awkategorii bro

drzewcowa Arnold Padzierny.

Apoza Krakowem?
Podczas gdy wKrakowie decydoway si losy
tytuu mistrza Ligi, na Biaorusi, w Misku,
odbyway si Mistrzostwa Europy wFechtunku
Wspczesnym. Nasi juniorzy przywieli
znich pi medali dwa zote, jeden srebrny
idwa brzowe, zajmujc drugie miejsce wklasyfikacji generalnej. To wietna informacja
wiadczca o tym, e Lidze nie zabraknie
wprzyszoci nowych adeptw. Zwaszcza, e
Polska ma ju solidne osignicia na arenie
midzynarodowej.
Wodbywajcych si od 2010 roku Bitwach
Narodw,
midzynarodowym
festiwalu
historycznej rekonstrukcji redniowiecza,
polska kadra rycerska kilkakrotnie stawaa
na podium. Najwyej bylimy w 2012, gdy
drugie miejsce wtriatlonie wywalczy Marcin
Waszkielis, przegrywajc w dogrywce o wos
(adokadniej ojedno uderzenie) zwielokrotnym mistrzem wiata, Rosjaninem Siergiejem
Ukolovem. Jednoczenie nasza reprezentacja stana na najniszym stopniu podium
w walkach 21v21, powtarzajc tym samym
sukces z 2010. W kolejnym roku jedynym
nagrodzonym Polakiem by Krzysztof Szatecki,
zdobywca trzeciego miejsca wtriatlonie.
Znacznie bardziej bogato wyglda nasz
dorobek w zawodach International Medieval
Combat Federation. Wspomniana ju wczeniej ich pierwsza edycja, odbywajca si
w hiszpaskim Belmonte w 2014, przyniosa
nam dwa zote medale Marcina Waszkielisa
wkategoriach miecz dugi oraz miecz itarcza,
srebrny ibrzowy Marty Kupczyk odpowiednio w broni drzewcowej i mieczu dugim,
brzowy Mai Olczak w mieczu i tarczy oraz
dwa srebrne w walkach grupowych 5v5
34

i16v16. Bya to jednak, jak si okazao, dopiero

rozgrzewka przed zeszoroczn edycj, odbywajc si w Malborku. Zdobywajc sze
zotych, trzy srebrne i jeden brzowy medal,
zajlimy pierwsze miejsce wklasyfikacji generalnej. Nie mielimy sobie rwnych wwalkach
5v5, 10v10 i16v16 mczyzn oraz 3v3 kobiet.
Na szczegln uwag zasuguje obronienie
przez Marcina Waszkielisa tytuu mistrza
wiata w walce mieczem i tarcz, zdobytego
w Hiszpanii. Z powodu kontuzji nie udao
mu si niestety obroni mistrzostwa wmieczu
dugim, to jednak przypado innemu reprezentantowi Polski, Wiesawowi Kurkowi. Swoje
miejsce zHiszpanii obronia te Maja Olczak,
po raz kolejny zdobywajc brz w mieczu
itarczy.
Tegoroczna edycja Bitwy Narodw odbdzie si midzy 5a9maja wPradze, aIMCF
wMontemor-O-Vehlo wPortugalii wdniach
26-29 maja. Trzymamy kciuki za naszych
reprezentantw!

Chcesz zosta
rycerzem?
Dla wszystkich chccych samemu sprbowa swych si w Walkach Rycerskich: piesz
z informacj, e nie brakuje organizacji
i druyn, w ktrych mona zacz stawia
pierwsze kroki, zarwno w tym sporcie, jak
i oglnie w Historycznych Europejskich
Sztukach Walki. eby wymieni tylko kilka Warszawska Szkoa Gladiatorw prowadzona
przez Brothers of Steel, dzka Akademia
Fechtunku i Toruska Szkoa Fechtunku,
Pomorska Fabryka wi i krakowski
Silkfencing Team. Wszystkie one oferuj treningi zarwno dla zaawansowanych, jak idla
zupenie pocztkujcych. Niepotrzebny jest
aden specjalny sprzt ani kondycja ta ostatnia pojawi si sama, wmiar wiczenia.

Baej Kardy

Baej Kardy

Kapitan Szyszko

35

36

Ilona Myszkowska

Kapitan Szyszko

37

38

Ilona Myszkowska

OPOWIADANIE

Wczoraj bdzie egzamin

Adam Jarmua

a drewnianym biurku sta oprniony do

poowy kubek zherbat, ktra wczasach
swojej wietnoci bya ciepa. Waciciel
kubka pozostawa zbyt zaabsorbowany prac
i zachwycony wasnym geniuszem (w rzeczywistoci wtpliwym), by zauway, e jego
napj straci jedn ze swych istotnych cech
ale w kocu to charakterystyczne dla ludzi
wybitnych pi gorce napoje na zimno1.
Palce stukay w klawiatur. Sabe wiato
monitora ledwie wyaniao z mroku okulary
wraz zukryt za nimi twarz. Wnormalnych
okolicznociach ta twarz zostaaby uznana
za do przecitn, lecz teraz wyraaa co
na ksztat niespotykanie wielkiej fascynacji
wasnym pomysem. Tak, ten kto z zimn
herbat wanie pisa opowiadanie.
***
Johan Trufhl jest profesorem nauk przyrodniczych. Jako pierwszy whistorii otrzyma Nagrod
Nobla oraz Anty-Nobla za to samo odkrycie
maszyn generujc liczby cakowicie losowe,
lecz wyrzucajc za kadym razem 28. Na wiele
lat przed tym przyszy (anty)noblista studiowa,
co wizao si ze sporym nakadem pracy... oraz
kombinowania, co rwnie mona policzy jako
wysiek woony w edukacj2. Podobnie jak
w kadej innej dziedzinie, Johan i na tym polu
1 Chyba e uywa si termosu.
2 Autor opowiadania wadnej mierze nie pochwala takich
praktyk.

dokona rzeczy niezwykych. Przyjrzyjmy si

bliej studenckiemu okresowi jego ycia.
By rok 2015. Niewielki, trzypokojowy lokal
zamieszkiwali dwaj studenci ISU (Important
Stuff University). Wsplokator Johana jeszcze
nie wiedzia, e najwiksze z pomieszcze
zostao zajte przez sporych rozmiarw co.
Gdyby spojrze na mnstwo pokrte, wskanikw, przekadni oraz innych ruchomych czci,
nie sposb byoby wywnioskowa do czego owo
co mogo suy. Przy tej dziwacznej maszynie
staa niechlujnie ubrana posta z rozmierzwionymi wosami, kilkudniowym zarostem i krzywymi okularami.
Widzimy tutaj pocztek charakterystycznego
wizerunku przyszego profesora przez najblisze lata zarost przeksztaci si wbrod (bo szkoda
czasu na bahostki, jak na przykad golenie si),
aokulary pozostan niezmienione ztego samego
powodu.
Gdy wsplokator Johana zobaczy t scen,
zwtpi, czy aby na pewno si obudzi.
Eee yyy Skonfundowany kolega
przyglda si podejrzliwie skomplikowanej konstrukcji. Czemu wnaszym salonie jest to to?
Krzysiu! ucieszy si Johan. Wanie
otobie mylaem. Suchaj, czy zamierzasz i na
egzamin ze Wstpu do dziaania wszechwiata?

Tydzie temu jeszcze miaem to
w planach, ale wtedy do egzaminu pozostawao zdziesi dni Teraz to ju chyba mi si

Wczoraj bdzie egzamin

39

odechciao Drugi termin wydaje si znacznie przyjemniejsz opcj.

Czyli nie bdzie ci pojutrze na egzaminie? dopytywa Johan, przekopujc si przez
stos dokumentw?
Poszedbym, ale nowy Tomb Raider
Wspaniale! W takim razie pomoesz.
Zdobdziesz pytania, ktre zostan mi zadane!
Ehe Krzysiu skin pprzytomnie, lecz
lekko si oywi, gdy dotara do niego tre
sw. Zaraz, jak niby to zrobi? Przecie
wiesz, e Dubicki wymyla pytania na bieco.
To bardzo proste. Dowiesz si wszystkiego ode mnie Johan umiechn si
szeroko.
To moesz od razu mi powiedzie, aja ci
przeka.
Co? Tym razem Johan nie wiedzia,
oco chodzi, ale po chwili potrzsn gow
Posuchaj! To urzdzenie za mn
Wiem, zajmuje stanowczo za duo
miejsca. Atak wogle, gdzie jest st?
Zapomnij ostole! To jest wehiku czasu!
Zapada chwila milczenia.
Prawdziwy?
Wstu procentach.
Krzysztof podszed do wielkiej (jak na
ich mieszkanie) maszyny, przygldajc si jej
uwanie.
Jak to dziaa?
To bardzo skomplikowane.
Czy to puszka coli? zapyta Krzysiu,
kierujc palec na trzewia wehikuu.
To sterownik przepywu meta-czstek
nibyczasowych.
Wyglda zupenie jak
Ima obudow zpuszki po coli.
We i opowiedz, jak to dziaa! Ton
wsplokatora by niemal bagalny.
Nie mam pojcia.
To, e Johan nie mia pojcia, jak dziaa
jego wasny wynalazek, stanowio niezwykle
wan cz wynalazku. Ot Johan uwaa, e
40

wszystko, oczym on nie wie, nie istnieje. Jeli

nie jest wiadom, e co powinno nie dziaa,
co dziaa. Najlepiej jednak, gdy jest przekonany osprawnoci urzdzenia
W oparciu o t teori zbudowa maszyn
do podry wczasie. Projekt zaj mu wiele lat,
poniewa musia by na tyle skomplikowany,
aby sam autor si w nim pogubi. Wehiku
powstawa segmentowo. Kady z dziesiciu
segmentw mia wyjtkowo zoon struktur,
ktrej zaprojektowanie oraz zoenie zajmowao niemal rok. Po dziesiciu latach Johan
ukoczy przedsiwzicie i ywi gbokie
przekonanie, e jego wynalazek dziaa, cho
nie mia pojcia jak. Teraz nadszed czas prby.
Ale podre w czasie s niemoliwe
zauway Krzysiek.
Jak to nie!? Widziae Powrt do przyszoci?
To tylko film
Ajak dziaa kamera?
Niech bdzie. Ale do czego ja jestem
potrzebny?
Uywajc mojego wehikuu, przeniesiesz
si do przyszoci, zapytasz mnie, jakie miaem
pytania, a nastpnie wrcisz na godzin po
swoim starcie iwszystko przekaesz.
Nie moesz sam tego zrobi? Bo wiesz,
dodatek do Wiedmina 3
Niestety, udajc si do przyszoci, nie
pojawibym na egzaminie. Zreszt wrcisz
imoesz gra ile chcesz.
No dobra Wic jak to dziaa?
Siadasz, o, tutaj. Wszystko ustawiem.
Gdy naciniesz ten wielki czerwony przycisk,
pojawisz si w nieczynnej azience Wydziau
Nauk Przyrodniczych, dwie godziny po moim
egzaminie. Znajdziesz mnie przed wejciem.
W drodze powrotnej te naciskasz ten wielki
przycisk ipojawisz si znw wnaszym mieszkaniu za godzin, liczc od obecnego czasu.
Mog wyruszy wubraniu?
Co?
No wiesz, Terminator

Adam Jarmua

Rys. Anna Tom Tomiczek

Krzysiu, litoci! To nie film akcji. No, ruszaj

ju! Jeste pierwszym podrnikiem w czasie.
Gdy wrcisz, pomylimy nad jak plakietk.
Krzysiek usadowi si na wskazanym
miejscu, wzi gboki oddech iwcisn wielki,
czerwony przycisk. Pojazd zacz szumie oraz
trzaska, anastpnie znikn wserii olepiajcych byskw.
wieo upieczony podrnik wczasie rozejrza si. Ewidentnie znajdowa si w azience,
wic wyglda na to, e wszystko poszo dobrze.
Rzuci okiem, czy z nim samym wszystko
w porzdku. By cay. Tylko skarpetki mia
nie do pary, ale najwidoczniej tak je zaoy.
Przekonany, e najtrudniejsze ma za sob, uda
si do wyjcia. Drzwi byy zamknite. No tak,
azienka jest przecie nieczynna. Zacz si rozglda za jakim wyjciem. Uff, jest okno. Jeli
czego nie pokrci, znajduje si na parterze,
wic powinien si wydosta. Inna sprawa, jak
potem wrci, ale tym zajmie si pniej.
Po kilku prbach Krzykowi udao si
wygramoli przez okno. Szkoda tylko, e pada
deszcz. Plan Johana nie przewidywa takiej

ulewy, wzwizku zczym konstruktor nie wyposay swego pomocnika stosownie do tej okolicznoci. To zapewne zmienia miejsce spotkania pomyla Krzysztof.
Przemoczony Krzysiek pchn gwne drzwi
uczelni. Na pobliskiej awce siedzia Johan,
wyranie zadowolony zsiebie. Zauway koleg.
Krzysiu! Wspaniale ci widzie powita
go radonie.
***
Posta zgarbiona nad klawiatur wzia yk
zimnej herbaty. Ju wracaa do stukania wklawisze, gdy kto odezwa si za jej plecami:
Niech pan zrobi sobie przerw.
Powiem wam jedno: jeli jestecie sami,
w mieszkaniu zamknitym na cztery spusty
i kto mwi wam, ebycie zrobili przerw, to
robicie przerw3. Gdy autor opowiadania si
odwrci, zobaczy dwch dziwacznych mczyzn. Obaj mieli niesparowane skarpetki,
a do koszulek przypite plakietki goszce
Podrnik wczasie 251 iPodrnik wczasie
252.
Przepraszam bardzo, kim jestecie?
To nieistotne zacz jeden znich konspiracyjnym tonem.
Jest waniejsza sprawa kontynuowa
drugi. Musi pan zmieni opowiadanie.
Podr w czasie nie moe si uda
doda pierwszy.
Yhy dlaczego?
Poniewa podrowanie wczasie to stek
bzdur, amy nie chcemy, eby dosta ze recenzje owiadczy drugi, po czym zamia si
nerwowo.

Zaraz Wy jestecie podrnikami
wczasie!
Nie! Skd! My tak tylko przechodzilimy
obok nastpia seria zaprzecze i wyjanie,
ktra wygldaa, jakby dwie osoby biegay
w panice po pokoju, co chwil na siebie wpadajc. Gospodarz nie zwrci na to wikszej
3 Przerw warto zrobi. Nawet jeli nikt tego nie sugeruje.

Wczoraj bdzie egzamin

41

uwagi:
Ktry zwas to doktor?
Kto? nietypowi gocie byli lekko zdezorientowani, ale ich rozmwca snu dalsze
rozwaania.
Dziwne... Nie byo adnych byskw ani
haasw.
To nie film akcji, podre w czasie tak
nie wygldaj pierwszy wyglda wrcz na
obraonego.
To znaczy nie wygldayby gdyby byy
moliwe doda szybko drugi aprzecie nie s.
Wanie zreflektowa si pierwszy.
Nawet w twoim opowiadaniu brak logiki.
Przecie taki manewr czasowy doprowadziby
do paradoksu albo powstania nowej linii
czasu, albo nieskoczenie zmieniajcych si
wspomnie obejmujcych wytworzon ptle
czasow.
To, co chcesz napisa, nie ma sensu
przytakn drugi.
Panowie, to tylko opowiadanie...
Syszae oefekcie motyla? spyta retorycznie jeden, adrugi zaraz kontynuowa.
To opowiadanie wywoa straszne rzeczy
za kilkaset lat.
Ale ono mi si podoba
Doprowadzi do koca wszechwiata!
wykrzyczeli obaj gocie zautentycznym przeraeniem w gosach. Widzc to, gospodarz
zrezygnacj wzruszy ramionami.
***
No dobra, dawaj te pytania, ktre miae
Krzysiek od razu przeszed do rzeczy.
Waciwie to nie ma potrzeby. Nie
pojawie si godzin po swoim starcie, wic
nauczyem si do egzaminu.
Oczywicie, e si nie pojawiem, bo
dopiero to zrobi!
Hmm racja!
Opowiadaj o egzaminie i si std
zmywam. Woybym co suchego na siebie
Johan poda pytania i pomg swojemu
42

wsplokatorowi wdrapa si przez okno do

azienki, gdzie zosta wehiku. Czeka spokojnie na dwiki oznaczajce, e Krzysiek uruchomi pojazd, lecz doszo do niego tylko kilka
stukni isowa:
Johan, to nie chce dziaa!
e co!?
Nie dziaa!
Po chwili Johan znalaz si w azience, by
samemu sprawdzi.
Hmm faktycznie nie dziaa.
Sam do tego doszedem.
Przez kilka minut obaj studenci stali wmilczeniu, przygldajc si maszynie.
Inie zadziaa owiadczy Johan, ktrego
wanie olnio. Materia na egzamin obejmowa podre w czasie. Wszystko wskazuje
na to, e s niemoliwe i co gorsza, ja o tym
wiem. Wehiku dziaa woparciu omoje przekonania, ktre zmieniem podczas nauki. Ju
nigdy nie zadziaa.
Na pewno? Moe sprawdzisz sterownik
przepywu meta-czstek nibyczasowych?
zapyta bagalnie Krzysiek.
To nic nie da.
Amoje trzy dni nicnierobienia!?
Stracone.
***
Czowiek przy biurku przesta stuka wklawiatur. Wanie zostaa postawiona ostatnia kropka.
No chopaki, skoczone! Tak jak chcielicie, bez adnych paradoksw, cho jak na mj
gust, opowiadanie sporo na tym stracio.
Odpowiedziaa mu gucha cisza. Rozejrza
si po pokoju. Nikogo nie byo. Ech, ci podrnicy wczasie. Przecign si leniwie, sign
po list rzeczy, ktre chciaby zrobi w yciu
i wykreli punkty Spotka podrnika
wczasie iUratowa wszechwiat. Po chwili
namysu, wykreli jeszcze Zosta bohaterem,
po czym poszed spa zpoczuciem niezwykle
produktywnie spdzonego dnia.

Adam Jarmua

Adam Jarmua

OPOWIADANIE

Drugie miasto
Marcin Mo

szystko jest wzgldne. Tak mwi

fizycy, aja im wierz.
Patrz tpo, jak przez ocean mroku przepywaj rozmazane smugi wiata. Zpunktu
widzenia oblanych mdaw powiat postaci
za oknem nasz nocny autobus porusza si
ruchem
przyspieszajco-zwalniajco-terkoczcym wzgldem ulicy Hetmaskiej.
Z punktu widzenia obserwatorw w rodku
trjki nastolatkw, pani po czterdziestce
i zaronitego mczyzny z reklamwk,
ktry pachnie tak, jak ja si czuj to latarnie, przechodnie, bloki i kamienice przelewaj si przez prostokty okien jak przez
wielkie, ciemne ekrany. azarz, zamiast
zmartwychwsta, zmienia si w Wild. Pani
po czterdziestce robi min, jakby zaczynaa
aowa, e nie wzia takswki.
Wracam wzrokiem ku szybie. Wntrze
autobusu jest janiejsze ni otoczenie, wic
patrz nie tyle na ulice, co na bezcielesn, pprzejrzyst zjaw wasn twarz, wychud,
nieogolon, ze spkanymi wargami. Za tym
ponurym hologramem przewija si Pozna.
Awkadym razie wwikszoci jest to Pozna.
W pewnym momencie w luce midzy klockowatymi gmaszyskami dostrzegam jaskrawe
wiata galerii handlowej. Mru oczy i dla
pewnoci odczytuj logo, cho dobrze wiem,
e w naszym piknym miecie nie ma galerii
ztej sieci.
Mj przystanek. Brodacz z reklamwk
zaczyna chrapa. Wysiadam.

***
Poznalimy si w zauku przy zakadzie
pogrzebowym.
Ja wanie hodowaem sobie raka puc,
czekajc na mojego koleg Robala, ktrego
wujek jest wacicielem zakadu. Ona te przysza zapali. Pracowaa tam przez niecae p
roku odbieraa telefony, pokazywaa katalogi i udawaa, e czy si w blu z klientem. Trudno powiedzie, ebym zrobi dobre
pierwsze wraenie. Po paru minutach gadki
szmatki musiaem j spawi, bo zjawi si
Robal zmoj dziak delty-9, ale przy nastpnej wizycie w zakadzie zatarem t niefortunn impresj. Wjaki niewyjaniony sposb
kilka miesicy pniej bylimy razem.
Lubia: spacery boso po piasku, kultur celtyck, Pink Floydw, karpatk, cunnilingus po
haszyszu.
Nie lubia: wytrawnego wina, gorzkiego
piwa, radiowej papki i wybiegania mylami
dalej ni trzy miesice naprzd.
Gdyby nie ta ostatnia awersja, by moe
nadal by ya.
***
Jest druga w nocy. Stercz tu jak kretyn i dla
zabicia czasu prbuj rozszyfrowa plemienne
malowida wybazgrane biaym sprayem na
cianie obdrapanej kamienicy. Czarny plastik
wok jednego z guzikw domofonu jest
zauwaalnie mocniej wywiechtany ni pozostae, cho nigdzie nie wisi adna reklama
krawcowej, biura rachunkowego ani niczego

Drugie miasto

43

wtym rodzaju. Popularna melina czy miejsce

pracy wyrabiajcej dwie zmiany dziwki?
Po raz kolejny atakuj przycisk, jeden ztych
rzadziej uywanych. Zgonika nie rozlega si
znieksztacony gos Robala ani upragnione
bzyczenie elektrozamka. Wduszam guzik
i licz sekundy. Rudy koniobijca nie odbiera
te komrki, ale przecie widz zapalone
wiato woknie na drugim pitrze. Kto jak kto,
ale Robal powinien liczy si z tym, e o Bg
wie ktrej godzinie moe zabrzcze dzwonek
domofonu, ana drugim kocu kabla jaki zduszony gos zaskrzeczy, e chce prochw. Amoe
Robal przywyk do nocnych sytuacji kryzysowych tak dalece, jak ryba przyzwyczaja si do
wody, wktrej pywa iprzestaje j zauwaa.
Puszczam przycisk i patrz na drug
stron ulicy. Widz, jak my kr wok
klosza latarni po skomplikowanych orbitach.
Moliwe, e naprawd tam s. Nie byoby
wtym nic dziwnego to nagminnie spotykany
mezalians, ma paajca mioci do lampy
sodowej. Mimo wszystko odwracam wzrok.
Czego? rozlega si wreszcie gos Robala.
***
Najbardziej brakowao mi drobnych rzeczy. Na
przykad przebudze. Uwielbiaem, gdy wybudzaa mnie zleniwego psnu wte dni, kiedy
oboje mielimy z rana wolne albo kiedy
oboje bylimy akurat bez dorywczej roboty.
Najpierw czuem na policzku jej oddech,
gorcy, nierwny od powstrzymywanego chichotu, a zaraz potem askotanie delikatne jak
municia motylich skrzydeek. Trzepotaa
rzsami, a wreszcie rozchylaem powieki
i pierwsz rzecz, jak tego dnia widziaem,
byy jej kasztanowe wosy.
Ludzka pami to dziwny mechanizm.
Dlaczego akurat to wspomnienie przeladowao mnie najczciej? Moe przez skojarzenie z jej ostatnimi chwilami. Tamtej nocy,
kiedy jeden nadmiarowy miligram przekreli wszystko, ohydne drgawki ogarny cae
44

jej ciao, nawet powieki. Ju nie figlarnie,

a spazmatycznie trzepotaa rzsami, byskajc biakami wywrconych ku grze oczu.
Mona by prawie uwierzy, e wiadomie
lub nie chciaa mi przekaza Morsem jak
wiadomo.
Zreszt, jeli wierzy plotkom, delta-9 nie
takie rzeczy wyczyniaa z ludzkim ukadem
nerwowym.
***
Cokolwiek lub ktokolwiek kryje si wpomieszczeniu penicym rol salono-sypialni, Robal
woli to ukry przed moim wzrokiem. Eskortuje
mnie przez ciemny, szarobury przedpokj,
uwaajc, abym przypadkiem nie zajrza przez
niedomknite drzwi. Niedbaym gestem wskazuje kierunek marszu do kuchni.
Karaluchy, sposzone eksplozj wiata
zarwki, rozpierzchaj si, drepczc wpopochu po stole, blacie, desce do krojenia ibrudnych naczyniach w zlewozmywaku, by zaraz
znikn w ciemnych zakamarkach. Robal nie
reaguje. Nawet przez moment, choby odruchowo, nie ledzi wzrokiem ich ucieczki, co
moe oznacza jedn zdwch rzeczy: albo yje
znimi wprzyjani isymbiozie, albo tylko ja je
widz. Wcale bym si nie zdziwi.
Siadaj, gadaj, opowiadaj. Nie czekajc na mnie, sadowi si za stoem. Czego ci
trzeba?
Delty-9. Duo. Najlepiej dzisiaj.
Duo. Dzisiaj. Aha droczy si ze mn,
a moe po prostu bardzo powoli przetrawia
informacje. Siadam ipo raz nie wiadomo ktry
prbuj sobie wyobrazi, jak ten nieproporcjonalnie zbudowany drgal z szop wciekle
rudych wosw na gowie wbija si w gajer,
zakada bialutkie rkawiczki i wraz z trzema
innymi facetami z godnoci dwiga trumn.
Jak zwykle, zadanie przerasta moliwoci
mojej wyobrani. Jeszcze bardziej dziwibym
si, jakim cudem podrzdny, wiecznie zamulony dilerczyna dosta tak fuch gdybym,

Marcin Mo

rzecz jasna, nie zna jego koligacji zwacicielem zakadu pogrzebowego.

Mordo, po co ci to? mwi wreszcie.
Przetwarzanie danych zakoczone.
Aco, nie masz ani troch?
Nie mwi, e nie mam, tylko si pytam,
czy to dla ciebie. Chuj mi do tego, jasna sprawa,
ale chyba ztym skoczye?
Tak samo jak ty. Z delt, mefedronem,
met ico tam jeszcze zarzucae.
Robal ma ju, o ile si orientuj, trzydziestk. Pomimo eksperymentowania ze
wszystkim, co mu si przewino przez rce,
zdoa nie zapa si na mier, gwnie
dlatego, e non stop co rzuca. A eby co
rzuci, trzeba bra co innego dla rwnowagi
i ukojenia nerww. Takie narkotyczne yin-yang. Zioem agodzi symptomy odstawienia
metamfetaminy, dropsami z czeskich dopalaczy tumi post-mefedronowego weltszmerca
itak wkko. Cay ten koktajl podlewa jeszcze
solidn dawk alkoholu. Jako yje.
Nie wiem, czy bdzie na dzisiaj. Sprawa
wyglda tak. Mam tu skitranych par dziaek
mwi konspiracyjnym tonem ale nie
wiem, czy mog ci je odda. S mi potrzebne,
bo rzucam.
Co?
Delt.
Prycham ze zoci.
Rozwi myl, bo nie nadam. Co ty
jeste, pies ogrodnika? Chyba lepiej, ebym
uwolni ci od tych dziaek. Nie bdzie ci
kusio.
Gwno tam kusio. Jak nie mam, to
zaczynam myle, skd skombinowa. A tak
to przynajmniej wiem, e mam, e siedzi sobie
schowane imog spokojnie nie bra.
No c, trudno sprzecza si zczowiekiem,
ktry zrzucania uczyni sztuk.
Zreszt, chyba wywiadczam ci przysug kontynuuje z przebiegym wyrazem
twarzy. Przebiegym jak na Robala. Jak ci nie

przejdzie do jutra, zadzwoni, do kogo trzeba,

izorganizuj ci troch. Na razie masz, jak to si
mwi, czas na refleksj.
Ale ona na mnie czeka! wypalam
bezmylnie, zanim uwiadamiam sobie, jak
bardzo opacznie to odbierze. Rzuca mi pene
wyrzutu spojrzenie, apotem przez chwil gapi
si za okno.
Mnie do tego nie mieszaj mamrocze pod nosem. Zaatw spraw w prostszy
sposb, jeli naprawd musisz. Mieszkasz na
smym pitrze.
Na sidmym wzdycham. I ju tam
nie mieszkam. Od paru dni sypiam whotelach
albo uznajomych. Ale suchaj, to nie tak, jak
mylisz. Ja chc y. Zni.
***
Kiedy ludzie mieszkaj jak mrwki w mrowisku, stoczone tak, e a jedna po drugiej
i nadeptuj sobie nawzajem na czuki, kiedy
ciany s cienkie, a schody i wentylacja
wsplne, ciko jest zatai przed ssiadami
nawet zwyke ludzkie tajemnice: romans,
awantury domowe, popalanie trawki w kiblu.
Trudno si wic dziwi, e nie mina nawet
doba, a ju wszyscy wiedzieli o tragedii i jej
przyczynach. Niewiele pniej wieci dotary
do uszu waciciela mieszkania. Nie przyj
tego najlepiej.
Przez dusz chwil recytowa litani sposobw, na jakie uprzykrzy mi ycie, jeli jeszcze
tego samego dnia nie zabior swoich gratw
i dobrowolnie si nie wynios. Patrzyem
przez niego na wylot, w nico. Byem pust
skorup, wktrej rezonowa jego denerwujcy
gos. Nie miaem siy ogoli si iumy zbw,
a co dopiero zmaga si z wacicielem czterech cian, ktre i tak byy zbyt przesycone
wspomnieniami, by stanowi dla mnie jakkolwiek warto. Zwrci mi kaucj i zapacony z gry czynsz, po czym najserdeczniej
przepdzi mnie wcholer.
Tej nocy spaem wjednym ztych obskurnych

Drugie miasto

45

46

karku. Aon? Zero reakcji. Czysty obd.

***
No dobra, moe i widziaem owady
przyznaje niechtnie przycinity
do muru Robal. Wielkie,
kurwa, halo. Jakby nie
byo
halunw
i fazy, to
p
o
chuj
j

Marcin Mo

Daria Lebida

hoteli kapsuowych, ktre w ostatnich latach

obrosy centrum jak warstewka pleni. Jako
dzieciak nie wierzyem, e te dziwada zJaponii
mogyby przyj si u nas, ale oto prosz,
byem wjednym znich iza jedyne osiem euro
wynajem trumn o wymiarach dwa metry
na ptora na metr. Powietrze byo przesycone
zapachem przetrawionego alkoholu i kwan
woni potu. Nie potrzebowaem czyta adnych
tabliczek, by odgadn, e prysznic jest patny
ekstra, pewnie na monety. Wpezem do swojej
komrki wjednym zwielkich plastrw miodu,
solidarnie si nie myjc. Do snu ukoysa mnie
ledwo syszalny, niezrozumiay szwargot robotnikw z zagranicy. Zasypiaem owinity we
wasny koc jak wkokon, marzc, e wnocy si
przepoczwarz, azrana opuszcz komrk jako
nowy, lepszy osobnik. Pszczoa robotnica, przydatna ipracowita.
Obudziem si jako stary ja, tylko troch
bardziej mierdzcy. Bezdomny. Pracy
nie miaem od tygodnia podobno
z powodu braku szacunku
i niezdolnoci do wykonywania najprostszych polece.
Ciekawe, jak mj szef
skupiaby si na przyjmowaniu zamwienia,
gdyby widzia to, co ja
widziaem brzowe,
karaluchowate
wierszcze przypominajce suszone
daktyle, wielkie jak
mj kciuk. aziy
po obej, wygolonej
glacy klienta, baday
czukami
wntrze
jego ucha jak wejcie
do jaskini i skaday
malekie,
biaawe
jajeczka wobfitych fadach
jego porowatej skry na

bra?
Widzc, e moje wyjanienia meandruj,
zahaczajc ocoraz odleglejsze i, wjego odczuciu, pozbawione zwizku dygresje i e tak
atwo si mnie nie pozbdzie wyjmuje
zlodwki piwo iztrzaskiem otwiera puszk.
Krc gow, cho wzasadzie wcale mnie nie
czstuje.
Nie wydaje ci si to dziwne?
Niby co? Wzrusza ramionami isiorbie
pilznera.
Te halucynacje s podejrzanie konkretne.
Czy ja wiem? Ludzie, ktrym mzg si
cakiem zlasowa od koksu, czuj czasem
robaki pod skr.
Delta-9 daje te efekty prawie od
razu. Robi pauz. Nawet potem, jak jeste
czysty.
Ja tam adnych karaluchw nie widz, aty?
Pozwalam, by pytanie zawiso w powietrzu. Rudzielec przeciga si, a skrzypi stawy
ioparcie krzesa.
Czowieku, ale oco ci chodzi? mwi.
Nie moesz doj do sedna jak stuletni dziadek
wburdelu.
Chcesz prosto z mostu? Spoko. Bo
widzisz, myl, e delta-9 wcale nie jest
dragiem.
Robal ze miechu o mao nie krztusi si
piwem.
Aniby czym jest? Witamink C?
Czym wicej ni narkotykiem.
***
Snuem si bez celu po centrum. Szarwka
powoli opadaa na miasto, mieszajc si
z oparami znad Warty. Pozna sprawia wraenie zastygego jak stay bursztyn wdziwaczej niby-sepii zmierzchu, gdzie pomidzy
dzienn palet kolorw a nocn skal szaroci. Z promieniowania ta brutalnie wybijao
si spektrum marketingu: rozarzone neony,
owietlone jak choinki wystawy butikw, holograficzny wodorowy hyundai za kilkuletnie

rednie wynagrodzenie. Zmys suchu za

atakoway rozwieszone gdzieniegdzie goniki kierunkowe, ktre najpierw taksoway
czowieka malek kamerk, by za pomoc
zgrubnych algorytmw zaszufladkowa go na
podstawie pci i wieku do jednej z paru grup
docelowych, a nastpnie z ruchomego przetwornika wystrzeli ku niemu stoek dwiku
zawierajcy spersonalizowan reklam.
Tak wic parem naprzd przez strumie
nachalnych dwikw i wiate. Im mniej
powicaem im uwagi, tym bardziej przypominay pozbawiony znaczenia szum, ktry
szybko zaczem ignorowa. Dostrzegaem
za to inne rzeczy. Smugi. Ludzie rekreacyjnie
biorcy Rohypnol przez ile dni pod rzd widz
czasem smugi cignce si za poruszajcymi
si przedmiotami, ale to nie to. Z pocztku
tylko wiata pozycyjne przejedajcych
samochodw zostawiay za sob rozmazane
cieki. Potem zauwayem, e imijajcy mnie
przechodnie, zwaszcza ci, ktrzy si gdzie
spieszyli, zostawiali niky lad znaczcy tras
przemarszu. Mruc oczy, dao si nawet
wypatrze smugi przed nimi. Poruszali si po
torach jak kolejki jednoszynowe.
Tknity nagym impulsem, przystanem
i zamarem jak cypel otoczony ze wszystkich
stron wzburzonym oceanem wiata, ruchu
i dwiku. Obejrzaem si, powoli i nie bez
lku. Kropelka zimnego potu spyna mi
wzdu krgosupa jak lodowata spadajca
gwiazda. Ja rwnie zostawiaem lad cieniutk niteczk blasku otrudnym do nazwania
kolorze. Spojrzaem przed siebie. Poyskliwa
przdza wioda prosto i w lewo, po trasie,
ktr podwiadomie odtwarzaem zpamici
utartym szlaku wydeptanym przez rok, kiedy
pracowaem wpobliskim sklepie.
Zboczyem zwydeptanej cieki iskrciem
wprawo.
Po paru minutach kluczenia przygnao
mnie do mostu Chrobrego. Ciemniejce

Drugie miasto

47

pnocno-wschodnie niebo rozjania faszywy brzask una znad miasta. Bazylika

przegldaa si w leniwie pyncych wodach
Warty. Obok wznosiy si ogromne kopuy,
aza nimi celoway wnieboskon nowoczesne
wieowce, ostre iasymetryczne.
Chwila.
Podniosem wzrok znad powierzchni rzeki,
potem znw spojrzaem na odbicie ijeszcze raz
na miasto. Bliniacze wiee bazyliki stay tam
ewidentnie, gotyckie i zielonkawe od niedzi,
ale drapacze chmur i kopuy zwyczajnie nie
istniay nigdzie poza falujcym obrazem na
tafli wody.
Czy raczej istniay, tyle e to ju nie by
Pozna.
Rozejrzaem si wokoo, przelizgujc si
spojrzeniem po horyzoncie. Mruc oczy,
dostrzegaem zarysy nie-Poznania wyraniej
ni kiedykolwiek. Im dalej prbowaem przenikn wzrokiem falujce powietrze znad
miasta, tym wicej szczegw dostrzegaem.
Masywne wysokociowce, fantazyjne wieowce i jaskrawe centra handlowe wytyczay
now granic midzy miastem a niebem,
granic onieznanych mi dotd ksztatach.
***
I wtedy j zobaczyem. Wychwyciem
jej sylwetk ktem oka, wanie schodzia
z mostu, idc w kierunku Starego Miasta.
Wiem, e to ona, bo odwrcia si na moment
ichyba nawet si umiechna. Zawoaem j,
ale ona przyspieszya kroku.
Robal z pocztku nie reaguje, przez
moment mam nawet wraenie, e przysn, ale
nie, czuwa. Obserwuje mnie spod przymruonych oczu podejrzliwie iczujnie.
Ico byo dalej?
Wzruszam ramionami, zdziwiony, e
musia pyta.
Pobiegem za ni.
***
Dystans midzy nami nie mala niczym
48

w koszmarze o uciekaniu, tyle e to ja kogo

goniem. cigaem j wskimi uliczkami, nieuchwytn jak mj wasny cie. Momentami
znikaa mi z oczu, by potem, kawaek dalej,
mign burz kasztanowych wosw i znw
znikn za rogiem. Kamieniczki, bliniaczo
podobne, zronite ze sob jak ywe tkanki
Starwki, przesuway si po bokach niczym
niedbale namalowane teatralne dekoracje.
Gdyby nie stukot podeszew o bruk, trudno
byoby mi uwierzy, e wogle si poruszam.
Skrcia w kolejny zauek, tak wski, e
mogaby dotkn obu cian naraz. Czybym
skrci wreszcie dystans? Popdziem co
tchu. Jednak nie byo mi pisane jej dogoni.
Jeden niepokorny kamie brukowy stercza ponad pozostaymi. Potknem si i na
moment odwrciem wzrok od zauka. Gdy
spojrzaem znowu, ukad ulic by ju inny.
Uliczka, jak otwarta rana, zablinia si, zarastajc miejsk tkank.
Zatrzymaem si. W miejscu, gdzie znikna, teraz bya tylko niedua wnka zastawiona pkatym kontenerem na mieci. Zjego
metalowego brzuszyska kipiay plastikowe
butelki, podarte worki na mieci, puste paczki
po fajkach iinne odpady metaboliczne miejskiego organizmu.
***
Para-co? pyta Robal.
Paralaksa. Takie zjawisko. Jak by ci to
wytumaczy? Zamknij jedno oko, unie kciuk,
otak, izaso nim arwk.
Robal przez chwil patrzy na mnie jak na
idiot bo moe ina idiot wygldam, pokazujc lodwce okejk ale wkocu naladuje
mj gest.
Ateraz otwrz drugie oko, ato zamknij.
Jeszcze raz, lewe, prawe, lewe. Widzisz? Palec
prawie nie zmienia pozycji, aarwka
To ledwka mruczy. Energooszczdna,
przedwczoraj kupiem.
Chuj z ni, suchaj. Im dalej jest obiekt,

Marcin Mo

na przykad ledwka, tym bardziej si przesuwa. Tym bardziej si zmienia.

Robal przez chwil bawi si now sztuczk,
marszczc przy tym miesznie brwi.
I co to ma wsplnego z delt-9? pyta
wreszcie.
To tylko metafora, chocia dobrze wyjania dlaczego nie-Pozna lepiej wida wodbiciach. Mona to te porwna do mgy. Zbliska
jest niewidoczna, wasne rce widzisz normalnie, ale budynku p kilometra dalej ju wcale.
Czekaj, wr. Jaki nie-Pozna? Chodzi ci
ote haluny?
Tak, dokadnie o nie mi chodzi. Robal,
suchaj. Masz jaki taki kontakt chyba zpoow
punw z Wildy. Krzywi si na sowo
pun. Przepraszam, mionikw umiarkowanie twardych narkotykw. Moesz z rk
na sercu powiedzie, e to si nie zdarza non
stop? Gubi si. Nie poznaj znajomych ulic.
Zauwaaj woddali budynki, ktrych nie ma.
Czasem, szczeglnie pod wieczr albo nad
ranem, widz ca panoram miasta ale to
nie jest to miasto. Nie Pozna, ktry znamy.
Hm?
Milczy, apotem kiwa gow. Rude kotuny
podryguj rytmicznie.
Moe itak No ite insekty Ale zaraz.
Dalej nie wiem, o co chodzi. Mwie, e
delta-9 to co gorszego ni narkotyk. Czyli co?
Iniby czemu ludzie widz po nim jakie drugie
miasto?
Kojarzysz pojcie wirus memetyczny?
Nieskaony zrozumieniem wyraz twarzy
Robala wytrciby mnie zrwnowagi, gdybym
nie zdy ju przywykn do jego specyficznego pojmowania rzeczywistoci i luk
w pamici. Sklerozo chodzca, nie pamitasz, co si dziao wJaponii trzy lata temu?
Jak Japoce srali po gaciach?
Wywracam oczami.
Tak, chodzi mi oJaposk Histeri.
To byo co innego. Jaki trybik

wukrytym pod rud czupryn mzgu wreszcie wskakuje na swoje miejsce. Wirus
nanowirus
przestawia im co w gowach tak, e
mae zagroenie wydawao im si ogromne,
co nie? Zaburzona percepcja ryzyka dodaje,
zadowolony z siebie. Zdaje si mwi: ja te
potrafi uywa trudnych sw. Dostawali
wira, jak wykresy giedowe szy wd.
O to gwnie chodzio. Najmniejszy
doek postrzegali jako zaamanie rynku, aich
gwatowne reakcje omay wos nie wywoay
prawdziwego kryzysu, ktry odbiby nam si
czkawk nawet tu wPolsce.
I?
Iskoro jacy terroryci albo Chiczycy,
iluminaci czy cholera wie kto potrafili trzy
lata temu stworzy takie mieszajce w mzgu
gwno, to nie uwaasz, e delta-9 teoretycznie
moe by ulepszon wersj tego albo podobnego wirusa? Zauwa jedn rzecz. Znasz ludzi,
co hoduj zioo, pichc met albo mefedron,
przemycaj we wasnej dupie afgask her.
A znasz kogo, kto wie, skd waciwie bierze
si delta-9?
Robal wzrusza ramionami.
Od ludzi si bierze, jak wszystko inne.
Czyli nie.
***
Wpatrywaem si wpkaty kontener na mieci
ze skupieniem pielgrzyma, ktry przewdrowa kilkaset kilometrw, by pomodli si przy
witym ptnie. Ten obraz by jednak obrazem
rozkadu idoskonale odzwierciedla mj stan
wewntrzny. Puste skorupy pojemnikw iopakowa, cuchnce odpadki, wijce si larwy,
zuyte prezerwatywy sflaczae jak pknite
rybie pcherze. Patrzyem nie na to miasto, co
trzeba. Tdy biega przecie inna ulica, urokliwy brukowany zauek. Zmysy kamay, bo
kama musiay. Nie wierzyem ich wiadectwu nawet wtedy, gdy pod palcami poczuem
szorstk rdz kontenera, a w nozdrzach odr

Drugie miasto

49

zgnilizny. Parem naprzd. Obraz rozkadu

rozmy si, ale to nie iluzja si rozwiewaa,
tylko moje oczy wypenia gryzca wilgo.
Kontener zdawa si mnie zatrzymywa,
a moje stopy pozornie lizgay si w miejscu,
wkauy czego ohydnego.
Jednak umys czyni t iluzj prawdziw.
Amoe winne byy raczej miliony kamliwych, mniejszych od bakterii bytw w mojej
krwi. Zreszt, pewnie nie tylko mojej. Ludzie
dotykali si, kichali, kaszleli, pieprzyli si, czstowali si jedzeniem i piciem. Kady mieszkaniec Poznania by zakaony tym faszem.
Kamstwem, ktre filtrowao, co moemy
zobaczy idotkn, aczego nie.
Istniao inne, ukryte miasto. A mj umys
nie chcia mnie tam wpuci.
***
Czego tu nie rozumiem. Robal gasi
papierosa wszklance, ale nie spuszcza ze mnie
wzroku. Najpierw wyuskae mi tu ca
teori spiskow i nawijae o nanowirusach
wdelcie, ateraz itak chcesz j ode mnie kupi?
Dlaczego? Zapytaem na pocztku i pytam
znowu: po co ci ona? Tak naprawd. Nie
zamierzasz czasem zrobi czego gupiego?
Wbija we mnie przenikliwe, cakiem nie-Robalowe spojrzenie. Dociera do mnie, e nie
uwierzy w ani jedno moje sowo. Siedziaem
wjego kuchni do trzeciej wnocy iwszystko na
marne.
Prbowaem ci wyjani mwi szczerze. Nie potrafi. Wic nie pytaj. Po prostu
sprzedaj mi tyle, ile masz. Wysupuj zawarto portfela iwykadam na blat pomite banknoty. Ponad trzysta euro. Robal milczy. Gdzie
tam, za mtn, piwno-orzechow zason jego
oczu tocz si myli w niespotykanych dotd
ilociach.
Jak sobie chcesz mwi wkocu. Mam
czternacie tabletek.
***
W oowianej szaroci przedwitu rzeka zdaje
50

si prawie nie pyn, ciemna, gsta i lnica

jak olej. Chodny beton nabrzea uwiera mnie
wtyek. Raz po raz zerkam na woreczek strunowy kryjcy mj skarb czternacie przezroczystych kapsuek wypenionych szarym
proszkiem. Proszek moe pochodzi skdkolwiek i by czymkolwiek, tajnym projektem wykradzionym ze Strefy 51, staroytn
szamask mieszank zmielonych bulw, kory
ikorzeni, amoe tylko zwyczajnym popioem,
placebo. Straciem pewno, jeli kiedykolwiek
j miaem.
Nie, eby to miao dla mnie jakie znaczenie.
Jeszcze p godziny temu owszem, ale teraz ju nie.
Na przemian czuj w ustach plastikowy
posmak kapsuek ichmielow goryczk piwa.
Powtarzam cykl czternacie razy. Dotd
braem po dwie-trzy. Skoncentrowany kwas
w moim pustym jak bben odku chyba
do szybko rozpuszcza glicerynowe otoczki,
bo nie mija kwadrans od wzicia pierwszej,
aju zaczynam co widzie. Zarysy budynkw
dubluj si, rozmywaj, wyginaj, ewoluuj,
rozrastaj si na mojej siatkwce we fraktalne
ksztaty jak kwiaty, ktre mrz maluje zim na
szkle.
Mija jaka nieokrelona ilo czasu. Co
najmniej kilka stuleci albo nawet sekund.
wit chyba tu-tu. Robi si zimno. Dr na
caym ciele, zby mi skacz. Cholera, czy ja
trac wzrok, czy przed witem naprawd jest
najciemniej?
Sysz za to coraz lepiej. Warkot samochodw, wierkanie ptakw, granie wierszczy,
szum wody, bzyczenie much, plusk ryb. Wydaje
mi si, e wiatr niesie rwnie odlege odgosy
tego drugiego miasta. Nie mam pojcia, czym
dwiki nie-Poznania miayby si rni, ale
co mi mwi, e to prawda.
Nagle otwieraj mi si oczy naprawd si
otwieraj. Widz je widz drugie miasto. Ij
te. Jest pikna. Mwi co do mnie. Widz
widz

Marcin Mo

POWIE WODCINKACH

Oko Cyklonu
CZ TRZECIA
Pawe Majka
Iwan odwrci wzrok od ekranu, by zerkn na
Tojo. Mgawica z wszczembiotem wci owinitym wok szyi oderwaa si na moment od
swoich wewntrznych wiatw i przysza na
mostek. Agent zauway, e za plecami mgawicy Hasnek iTana przeciskaj si przez wski
korytarz.
Dzie dobry, kapitanie! zawoa Hasnek.
Czy jestemy ju gotowi?
Cigle niecierpliwy, profesorze? Samias
Kodi Vau umiechn si na powitanie.
Paskie oczekiwanie dobiego koca. Lada
moment startujemy. Ciszobysk dokonuje
jeszcze kocowych oblicze.
Przecie dostarczylimy wam wszystkich
niezbdnych parametrw!
Pod ktem waszych chronokrtw, tak.
Nasza technika rni si troch od waszej.
Musimy wykona synchronizacj. To zajmie
ju tylko kilkanacie minut. Pan Tojo bardzo
nam pomaga.
Pochwalona mgawica zdoaa wykrzesa
zsiebie co wrodzaju umiechu.
Udostpniem Ciszobyskowi cz swojej
mocy obliczeniowej wyjani. Zasuy na
to po tym, co zrobi dla mnie.
Iwan zagadna niespodziewanie Tana.
Moglibymy porozmawia?
Zaskoczony agent skin gow.
Nie tutaj poprosia. Wyjdmy na
korytarz.

Przecisn
si
midzy
mgawic
a Hasnekiem i wyszed za kobiet. Czego od
niego chciaa?
Zaskoczya go.
Mam kopot ze strzpojaniami powiedziaa szeptem, jakby dla wzmocnienia efektu
rozgldajc si na boki. Rozbawia go tym.
Biokrt itak sysza i by otym przekonany
rejestrowa wszystkie rozmowy.
Nie jestem specjalist od strzpojani.
Ale jeste agentem. Moesz wiedzie co
wicej. Podejrzewam, e mam awari.
Awari? Nigdy oczym takim nie syszaem. Posuchaj, nie wiem jak strzpojanie
Przekazuj mi dane wojskowe! przerwaa mu. Co noc dostaj wspomnienia z wojny! Wspomnienia, ktrych nie
zamawiaam!
To ju zabrzmiao powanie. Chronowojny
obfitoway w wydarzenia, ktrych nie podawano do publicznej wiadomoci. Iwan nie
sdzi, by zakcenie dziaania strzpojani
grozio ujawnieniem jakich specjalnych
tajemnic, jednak sam fakt, e puszcza wojskowa blokada, by wystarczajco niepokojcy.
Zada szczegw.
Opowiedziaa mu o swoich snach
iobawach. By moe wszystko to sobie wymylia. Nie mg jednak zlekceway jej sw.
Nigdy o czym takim nie syszaem
przyzna. Dobrze, e mi powiedziaa. Pki

Oko Cyklonu

51

co zachowaj to dla siebie. Niestety, chyba nic

nie bd mg ztym na razie zrobi. Pki nie
wrcimy do Oka Cyklonu, nie mam cznoci
ze Sub. Mgbym zarzdzi powrt, ale
Nie! Karol zwariowaby z rozpaczy. Zbyt wiele w to zainwestowa My
zainwestowalimy.
Wanie. Sprbuj wytrzyma. Ale zapamituj sny. Mog okaza si wane.
Skina gow.
Umiechn si pocieszajco, sztucznie.
Wrci na mostek i czym prdzej zaj jeden
z trzech przeznaczonych dla nich foteli.
Przymkn oczy inawiza kontakt zwasnymi
strzpojaniami.
Suba ofiarowywaa agentom system wspomagajcy. Nie zmieniano ich wcyborgi, jednak
zapewniono szereg usprawnie. Strzpojanie
Iwana rniy si w zwizku z tym od cywilnych. Sprzono je zwewntrznym biomputerem, utrzymujcym wmiar moliwoci sta
czno zsieci Suby igromadzcym dane,

dostpne, w razie potrzeby, agentowi. Iwan

mg, jeli chcia, przekaza je strzpojaniom,
szukajc odpowiedzi take w ich wspomnieniach iskojarzeniach. Itak zrobi.
Wprzeciwiestwie do cywili nie potrzebowa systemu medytacji, by nawiza kontakt.
Wystarczyo, e wyobrazi sobie cig przypisanych kodowi symboli i umys wypenia
mu obecno biomputera. Zada informacji
dotyczcych Collen, opisa te kampani,
ktra przynia si ostatnio Tanie.
Krownik III klasy Collen odpowiedzia byskawicznie biomp. Uszkodzony
w wyniku kolizji z min typu wampir
podczas misji zwiadowczej do wiata podporzdkowanego DX/98/A. Zgino 45%
zaogi. Posiadamy w zbiorach raca
437 wspomnie osobistych strzpojani zwizanych z t katastrof, jednak
adnego wspomnienia bezporedniego.
Szczegy?

Rys. Monika Szymaska

Nie. Powiedz mi otej drugiej akcji.

52

To szczeglny wypadek. Rzeczywicie

doszo do uszkodzenia biokrtu Innych
i po awaryjnym ldowaniu wzicia do
niewoli zaogi. Podobnych przypadkw
byo w caej historii chronowojen zaledwie pi. Natychmiast podjto dziaania
i wysano grupy uderzeniowe i ratownicze na Ziemi wiata zbuntowanego
WR/133/C. WR/133/C byo wiatem eksperymentalnym. Buntownicy prowadzili
na nim badania nad stworzeniem istot
bojowych, bardzo agresywnych. Podczas
akcji potwierdzono 432 przypadki atakw
podobnych do opisanego. 120 z nich
zakoczyo si mierci zaatakowanego. Przodkiem Tany, ktrego wspomnienia dotycz, by Ivo Torch, kapral
oddziaw szturmowych. Odnaleziono

Pawe Majka

go po zakoczeniu akcji, na podstawie

sygnau wysyanego przez kombinezon
typu Unitarcza 400. Potwora, znanego
pod nazw krolem, model smy, zabito,
a z jego odka wydobyto mocno poranionego, ale ywego kaprala. By wszoku.
Poddano go hospitalizacji, nastpnie trwajcemu dwa lata leczeniu psychiatrycznemu, ostatecznie zwolniono do cywila po
zaoeniu blokady informacyjnej.
Nie powinien
wspomnienia.

mc

przekaza

tego

Dane o 234 547 uszkodzeniach mechanicznych wwyniku wypadkw. Szczegy?

Nie. Odrzumy uszkodzenia mechaniczne.
Zgoszenia awarii, skargi nosicieli, oto chodzi.
Brak danych. Jedynie plotki, legendy miejskie ozbuntowanych strzpojaniach.
Co oryginalnego z ostatnich trzech lat?
Podobne do naszego przypadku niechciane
wspomnienia?

Do. Zapisz moj decyzj okontynuowaniu

wyprawy, opart opriorytet szsty.

Posiadamy dane o plotkach. Informacje

o ludziach przekonanych, e strzpojanie staraj si nawiza znimi kontakt. Na
przykad Klub Przeszoci grupa ludzi
wymieniajcych informacje na sieciach.
Ich zdaniem strzpojanie funkcjonuj
wiadomie wewntrz nosicieli. Wytworzyy
wspwiadomo i rozwijaj wasn
spoeczno, w znacznym stopniu oderwan od spoecznoci ludzkiej. Dziaaj
w ukryciu, w obawie przed reakcj ludzi.
Ocena: kolejna legenda miejska, niebrana
pod uwag przez Sub.

Przyjte. Potwierdzenie priorytetu.

Wnioski na podstawie przypadku Tany?

wietnie. Teraz wyszukaj mi wszystkie dane

na temat awarii strzpojani.

Ocena: nowa, niespotykana awaria.

Moliwe, e przypadek jednostkowy, zwizany jako z osob nosiciela. Zalecane
ledztwo.

Potwierdzenie. Powinna to uniemoliwi

po pierwsze wspomniana blokada, po
drugie cenzura strzpojani. Wyraam
niepokj. Sytuacja zaklasyfikowana do
ledztwa typu C. Informuj o braku kontaktu z sieci Suby. Wskazany powrt
do wiatw Oka Cyklonu wcelu nawizania kontaktu zsieci. Sugerowane dziaania wzastanym kontekcie

Dane wojskowe zpocztkowych faz prac

nad strzpojaniami s utajnione. Nasze
uprawnienia przyznaj nam dostp drugiego stopnia w skali szeciostopniowej. Jeli posiadany jest wyszy dostp,
prosz opodanie kodu.
To niepotrzebne. Nie interesuj mnie stare
dane wojskowe. Podaj wyniki cywilne zostatnich trzech lat OC.

Czy one mog chcie si z ni porozumie?

Co jej przekaza?
Na podstawie posiadanych danych wykluczam. Prawdopodobiestwo znikome.
Posiadane dane Czy ona przekazuje nam
wszystkie dane?

Oko Cyklonu

53

Na podstawie analizy charakterw ludzkich i akt Tany Sardis oceniam prawdopodobiestwo penej szczeroci jako
znikome. Niemal na pewno zachowuje
cz informacji dla siebie.
Tu si zgadzali. Iwan take by przekonany,
e kobieta co ukrywa. Ponownie zastanowi
si, czy nie naleaoby zawrci ekspedycji.
Jednak podejmowa tak decyzj na podstawie
czyich niepokojw? Ito czyich? Tym bardziej,
e wyprawa moga przynie konkretne korzyci take Iwanowi.
Uzna kontynuowanie ekspedycji za waciw decyzj.
Zakoczy poczenie z biomputerem.
Otworzy oczy wsam por, by spojrze prosto
wtwarz pochylajcego si nad nim Hasneka.
Ju mylaem, e pisz! zawoa profesor. Szykuj si! Nareszcie skaczemy do wiata
Zero!
III
Laboratoria zbudowano nad oceanem.
Wyznaczono w nim strefy kpielowe, odcinajc dostp wszystkiemu, czym mg ich
przywita prekambr. Sprytna siatka ze splecionych nanowkien przepuszczaa wod,
zabijajc jednoczenie cae prbujce przedosta si przez ni ycie. Elektroniczni stranicy, wdrujcy po play bd szybujcy pod
rzadko zachmurzonym niebem, chronili ich
dodatkowo na swoje sposoby. Byli bezpieczni
od napaci zwody, ldu ipowietrza.
Ale nie ztych wyszych niebios.
W dniu, w ktrym miaa spa na nich
zagada, jak zwykle obserwowali gonitwy
szczurw po labiryntach, uczyli sztuczek psy
i wyznaczali zadania mapom. Czuli si bezpieczni, ich baz zabezpieczono technologi
opracowywan przez tysiclecia w dziesitkach wiatw. Jakkolwiek nauka i technika
nie rozwijay si wnich tak szybko, jak chcieliby tego rzdzcy Okiem Cyklonu, metoda
54

wynalazczoci wstecznej wci dawaa przewag w wojnie. Naukowcy, opracowujcy

nowe modele czarnych skrzynek dla ludzi,
nie obawiali si wic oswoje bezpieczestwo,
wierzc zapewnieniom wojskowych i ufajc
stranikom. Zapisywali wspomnienia zwierzt
iprzeszczepiali je im nawzajem. Nowe wynalazki testowali take na sobie.
Tego dnia, tu przed zagad, podczas
przerwy na kaw, snuli fantazje.
Jest moliwe rozpocz jak zwykle
Ifoun, niady brunet o zadumanym spojrzeniu. Nie, nie miejcie si! No tak, nie bierzecie mnie powanie!
Spokojnie, If, miejemy si, bo czekalimy, kiedy zaczniesz. Izzie umiechna si,
jak zawsze piknie. Suchamy ci. Nikt si
nie mieje. Prawda? Posaa najweselszym
surowe spojrzenie. To jak rytua, If, jeli go
nie zachowamy, nic si dzi nie uda. No mw,
prosz.
Ifoun nie da si nabra, ale skin gow na
zgod. Nie potrafi odmwi Izzie, poza tym
naprawd chcia podzieli si z nimi swoimi
pomysami.
Jest moliwe zacz ponownie e
kiedy udoskonalimy metod czarnych skrzynek. Zamiast tych pudeek, ktre nosimy przywieszone na paskach, albo tych gruszkowatych
workw, wypenionych syntebiologicznym
pynem, bdziemy robi prawdziwe cudeka.
Miniaturowe banki naszych pamici.
Ba! prychn Piotr, informatyk. Wysoki,
barczysty i poobwieszany sprztem. To
wymyli! Do tego zdamy!
Oczywicie Ifoun nie da si zbi ztropu.
Teraz pomylcie. Jeli one bd malekie,
naprawd malekie, bdziemy mogli wszczepia je sobie prawie bez ogranicze, prawda?
Co masz na myli, mwic: prawie bez
ogranicze? spytaa Izzie, odtrcajc na
moment mczce zaloty Sorena, faceta niemal
genialnego, gdy chodzio o neurologi, ale

Pawe Majka

w relacjach mskodamskich pozostajcego

na poziomie jaskiniowca. e moglibymy
wszczepia sobie wiele rnych wspomnie?
Ifoun, szczliwy, e skupia uwag na nim,
skin entuzjastycznie gow.
Nie ma mowy! zaprotestowa natychmiast Soren. Ludzki umys nie jest wstanie
zapanowa nad wieloma cudzymi wspomnieniami. Ztrudem radzi sobie zjednym implantem memorycznym. Aitak dokonujemy selekcji zawodowej. Saperzy dostaj wspomnienia
saperw, zwiadowcy zwiadowcw
Neurolodzy neurologw uzupeni
Piotr. Bd kreatywny, Soren. Moe twoje
wspomnienia pomog komu bardziej uzdolnionemu rozwiza jaki problem?
Mzg to nie maszynka jak twoje komputery. Soren posa informatykowi niechtne
spojrzenie. Nie przepadali za sob. Owszem,
staramy si zwikszy jego moliwoci, ale to
nie kwestia neurologii, lecz psychiki. Jeli zaadujemy komu wspomnienia kilku osb, nosiciel oszaleje.
Mona je ograniczy podsun Ifoun.
Ju teraz cenzurujemy wspomnienia dla onierzy, prawda? Usuwamy wszystkie dane osobiste, zostawiamy same odruchy.
Ale my, naukowcy, dostajemy peny
zestaw replikowa Soren. Mog powiedzie
ci wszystko omoim poprzedniku.
Potrzebujemy inspiracji. Pomocy. Pomyl,
gdyby oprcz wspomnie dosta cho cz
osobowoci twojego Kogo nosisz?
Mirkowskiego.
Zatem Mirkowskiego. Rozumiesz? Cz
jego osobowoci, ktra sama podpowiadaaby
ci, co robi, bez koniecznoci wzywania jej na
pomoc iprzeszukiwania cudzych wspomnie.
A obok Mirkowskiego siedziaby jaki informatyk to znaczy wspomnienia informatyka
gotowe pospieszy ci zpomoc wdziedzinie, na
ktrej kompletnie si nie znasz. Iwspomnienia
jakiego inyniera, biologa, psychiatry Cae

stado przekrzykujcych si wspomnie geniuszy nauki do twojej dyspozycji!

Przekrzykujcych si geniuszy, co?
Mwisz o chaosie. I mylisz, e mona by od
tego nie zwariowa? Soren mrugn do Izzie,
przekonany oswoim triumfie wdyskusji.
Mona by zakada im pewne ograniczenia nie ustpowa Ifoun. Poza tym to nie
ludzie, nie mieliby woli, jedynie prerogatywy.
Jestem pewien, e gromada genialnych naukowcw, nawet jeli miayby to by
tylko zapisy ich pamici, nie wytrzymaaby
w zamkniciu umysu Sorena odezwa si
milczcy dotd Nicholas, genetyk. Zajmowa
si gwnie szczurami. Niektrzy jego wsppracownicy twierdzili, e nie dostrzega rnicy
pomidzy ludmi igryzoniami. Doszoby do
buntu iktry zumysw przejby kontrol.

Powtarzam,
zadbalibymy
ozabezpieczenia.
Jakie? Soren by wyranie zdenerwowany. Tego dnia wszyscy zwrcili si przeciwko niemu.
Moglibymy ich oszukiwa wymylia
zupenie powanie Izzie. No co? Wiecie, prowadzimy teraz prby na psach. Wszczepiamy
im zafaszowane wspomnienia. Zapominaj,
kim s, kto by ich ukochanym panem. To nietrudne. Moemy zafaszowywa wspomnienia,
jak chcemy. To znaczy, bdziemy mogli, bo na
razie
Przerwa jej oguszajcy huk, ktry niemal
zwali ich zng. Cie przesoni soce isilny
podmuch wiatru uderzy wpla.
Lduje jaka nowa ekipa! wrzasn
Ifoun, ale nikt go nie usysza. Prawd mwic,
by tak oguszony, e ledwie usysza sam siebie.
Przegapili take syreny alarmowe.
Dopiero kiedy pierwsze bomby wybuchy
wmiasteczku, zrozumieli, e doszo do czego,
co, jak zapewniali wojskowi, byo praktycznie
niemoliwe. Buntownicy nie tylko wykryli ich
wiat, ale te zdoali go zaatakowa.

Oko Cyklonu

55

Ifoun spojrza przez okno i wrzasn.

Kilkanacie Nie, kilkadziesit szarych
dyskwnosicieli wirowao na tle nieba.
Wypluway zsiebie strumienie bezzaogowych
myliwcw i bombowcw, masakrujcych
miasteczko.
Oprzytomnia, gdy kilku napastnikw
skierowao si ku ich play. Niewiele mylc,
chwyci Izzie za rk. Pocign kobiet za sob
irzuci si do ucieczki.
Kapsua! zawoa, majc nadziej, e go
usyszy. Musimy dosta si do kapsuy!
Myliwce Oka Cyklonu, ktre przetrway
pierwsze bombardowanie, oderway si od
ziemi i stawiy czoa intruzom. Wobec przewagi liczebnej wroga byy skazane na porak,
ale ofiaroway uciekajcym naukowcom nieco
czasu.
Izzie krzyczaa co do Ifouna, ale mczyzna jej nie sysza. Nie puszczajc rki kobiety,
gna wstron kapsu ratunkowych. Poczu za
sob podmuch wybuchw, gorcy powiew
smagn mu plecy. Izzie potkna si, ale podtrzyma j inie upada.
Such wraca mu stopniowo, szybciej ni
myla. Sysza walczce nad nim myliwce,
nieznony wist spadajcych bomb, odlege
wybuchy. Wreszcie dotarli do kapsu. Drcymi
palcami wstuka kod iwepchn Izzie do jednej
znich. Wskoczy zaraz za kobiet izatrzasn
waz. Kapsuy byy dwuosobowe. Jeli kto
bieg za nimi, musia skorzysta zinnej.
Uruchomi ekran tylko po to, by natychmiast go wyczy. Jedyne, co pokazay mu
kamery, to morze ognia.
Nikt si nie uratowa szlochaa Izzie.
Nikt!
Obj j ipozwoli si wypaka.
Gdy Oko dowie si o ataku, przyl tu
chronokrt szepta jej do ucha. Wielki,
potny chronokrt w towarzystwie kilku
pancernikw. Wyskocz jaki tydzie przed
atakiem i powstrzymaj go. Oni wszyscy,
56

Soren, Piotr iNicholas, bd y.

Nieprawda! Tak si nie uda! Chronokrt
przyleci, zabije tych wszystkich buntownikw,
ale uruchomi tylko inn lini czasu. To nie
bd nasi Soren, Nicholas i Piotr, tylko jacy
inni! I wiesz co, bdziemy tam te jacy inni
my! To koniec, If, nie ma ju laboratorium,
miasteczka nad oceanem, nic nie ma! Zaraz
wylduj tu cholerni buntownicy i zrabuj
wszystko, czego nie zniszczyli. Wszystkie
nasze wyniki bada
Tak le nie bdzie prbowa j uspokoi.
Zapobiegn temu odpowiednie procedury
OBoe! krzykna OBoe, zapomniaam otym! If! If, musimy std ucieka! To nas
zabije! Boe, musz si wydosta ztej kapsuy!
Musz...
Nie dokoczya. Nie wtedy.
Opr wojsk Oka Cyklonu zosta zamany.
Oddziay desantowe buntownikw wyldoway na play i ruszyy w stron prawie nietknitych laboratoriw.
Wtedy komputer bazy zareagowa tak,
jak nakaza mu program. Wczy sekwencj
skoku. Zagray ukryte generatory i bomba
czasowa, przygotowana na tak wanie rozpaczliw sytuacj, eksplodowaa. Ostatnie
z zabezpiecze, nieodkryte jeszcze przez
przeciwnika, zaskoczyo go i wypenio swoje
zadanie.
Ponce miasteczko, plaa i laboratorium ze wszystkimi wynikami przeskoczyo
wczasie omiliony lat wstecz, do epoki, kiedy
nie byo jeszcze play ani oceanu, a jedynie
rzeki pynnej lawy. Nieliczne kapsuy wystrzeliy w powietrze, by opa na rozgrzan
powierzchni planety, trzymajc swoich pasaerw uwizionych wzeroczasie. Anieprzygotowani onierze wrogiego desantu dosownie
wyparowali.
W przeszoci pojawiy si wreszcie chronokrty buntownikw. Ich patrole szukay
ladw laboratorium, jednak ono ju wtedy

Pawe Majka

nie istniao.
Trzy pojazdy patrolowe przemkny nad law,
pod ktr tkwia uwiziona kapsua Ifouna
iIzzie, ale nie jej odnalazy.

DRABBLE

Kiernek zmian
Magdalena Kucenty

***

ycie wesza nowa ustawa. By zapewni uczniom zdrow, bezstresow

edukacj, wprowadzono elastyczne zasady
zapisu sw jzyka polskiego, wskrcie zwane
now ortografi. Dla przykadu po zmianach
zarwno herbata, jak icherbata s prawidowe,
gdy do tej drugiej dodano cukier. Albo ckier,
jeli byby brzowy. Mona co wzi od razu
albo wzi powoli, wczy nagle i wancza do oporu. Mona rwnie powiedzie,
e ustawa wesza w rzycie, zalenie od tego,
w jakim powaaniu bd j mieli obywatele.
Nikt jednak nie ywi najmniejszych wtpliwoci, e zmiany poszy wdobrym kierunku.
Bd poszedy, jeli pe zmian ulega korekcie
wramach ustawy antydyskryminacyjnej.

c.d.n.

Kiernek zmian

Magdalena Kucenty

Anna Kdzior

Znaleli ich pniej i wydobyli nasi

relacjonowaa Tana. Uratowali ich.
Pikna historia wzruszy ramionami
Hasnek. Ale co mnie to obchodzi?
Nie rozumiesz? Wyraam si nie do
wyranie? zdenerwowaa si. To nie moje
wspomnienia!
Tanie chodzi o to, e nie pochodz z jej
raca, durniu! mgawica nie wytrzymaa.
No ba! zawoa Hasnek, do ktrego
najwyraniej nic nie docierao. Interesujce,
pewnie, e interesujce! Ale nie po to si tu
zebralimy, prawda?
Wyskoczyli wwiecie Zero dwa dni wczeniej, tak, jak to zaplanowali. Miejsce imoment
pojawienia, zwane krtko ldowiskiem,
zostay dokadnie obliczone. Kwanputery
Stacji Achillesa sprawdziy histori ldowiska
wwiecie Oka Cyklonu iobliczyy prawdopodobiestwo zmian w wiecie Zero. Okreliy
dokadnie moment, kiedy czas przybycia
chronokrtu nie powinien skrzyowa si
z przelotem adnego kosmicznego miecia,
cho zawsze istniao ryzyko, e jaki fragment historii wiata Zero potoczy si inaczej.
Hasnek mia wszystkie te obliczenia za nic. Tak
naprawd skakali na gwk w mtn wod.
Nie zamierza jednak dzieli si obawami
zpracownikami stacji. Odegrali wic komedi,
pozwalajc kwanputerom jak zawsze liczy
iprzewidywa, apotem skoczyli, spodziewajc
si mierci.
Przeyli. A to, co zastali, bardzo si
Hasnekowi nie spodobao.

57

WSPOMNIENIA

Haiku iMyszka Miki

Wspomnienie po Umberto Eco
Micha Szymaski

58

komedii napisano w ostatnim pwieczu

dwa razy wicej artykuw naukowych ni
o stosunkowo wieym cyklu o Conanie
Barbarzycy. Itu dochodzimy do zasadniczej
wartoci profesora Eco z perspektywy

Micha Szymaski

Croes, Rob C. / Anefo

19 lutego przegra walk z rakiem kolejny

czowiek, bez ktrego wiat wygldaby troch
inaczej. Umberto Eco, woski uczony, filozof
iprozaik, znany przede wszystkim jako autor
Imienia ry i Wahada Foucaulta. Ale zaraz,
dlaczego czasopismo o fantastyce
publikuje nekrolog czowieka, ktry
nie napisa wyciu ani jednej fantastycznej powieci? Ju wyjaniam.
Nauki humanistyczne, zwaszcza
rne gazie literaturoznawstwa,
maj pewn nieprzyjemn dla
mnie tendencj. Cz ich adeptw
zdaje si uwaa, e godne uwagi
s jedynie te przejawy kultury,
ktre mieszcz si w tzw. rejestrze
wysokim. Jeli za danym utworem
nie stoj wieki tradycji i kultury
(albo przynajmniej autorytet), prawdopodobnie jest on mao ciekawy
i nie warto si nim zajmowa. Od
ciany takiego pogldu odbija
si jeszcze Mickiewicz, adaptujc
na przyzwoit poezj proste
ludowe ballady. Przesd ten trwa
sobie w najlepsze w gowach
niektrych profesorw i studentw,
co
nietrudno
udowodni:
o badanej od stuleci Boskiej

fantastw: jego ten problem nie dotyczy.

Nie jestem na tyle radykalny, by stawia
znak rwnoci midzy Homerem iDisneyem
- mwi wwywiadzie dla The Guardian. Ale
Myszka Miki potrafi by doskonaa w sposb
charakterystyczny dla japoskich haiku.
Wywiad odby si z okazji premiery Tajemniczego pomienia Krlowej Loany - powieci,
ktrej akcja rozgrywa si wok komiksw.
Gwny bohater, utraciwszy pami, uywa
obrazkowych opowieci jako punktw
zaczepienia w poszukiwaniu wasnej tosamoci. Eco nie ukrywa, e ksika miaa
charakter autobiograficzny - w faszystowskiej
Italii komiksy byy traktowane przez cenzorw
rwnie pobaliwie, jak fantastyka u nas za
komuny. Czynio je to ostoj wolnej myli,
choby najbardziej banalnej. Wkraju, wktrym
dzieci w przedszkolu uczono znaczenia sw
wdz, dyscyplina i karabin - rzecz nie
do przecenienia.
Wielki fan postaci Jamesa Bonda, posiada
pokan kolekcj dzie sir Iana Flemminga
ipisywa ich zupenie powane analizy, zaskakujc zarwno innych fanw serii, jak iswoich
kolegw zuniwersytetu. Jego Superman wliteraturze masowej jest dzi rzecz podstawow,
jeli chodzi o klasyfikacj fantastycznych
bohaterw i interpretacj funkcji, jak ta
literatura peni dla swych licznych czytelnikw
(do korzystania z przemyle Eco przyznaje
si m.in. Sapkowski przykad wpywu
nauki na przedmiot jej bada). Pomniejszych
przemyle na temat fantastyki i kultury

popularnej pene s jego felietony, ktrych

ostatni zbir zdy ju ukaza si we Woszech.
Polski przekad zaistnieje prdzej czy pniej.
Prywatnie Umberto Eco by penym dystansu do samego siebie, pogodnym czowiekiem,
oddanym fanem ycia we wszystkich jego
przejawach. Typ profesora zapraszajcego studentw na whisky i cygara. Pytany, czy przeczyta wszystkie ksiki w swojej domowej
bibliotece (okoo 50000 sztuk), odpowiada, e
to porcja na przyszy tydzie. Oswoim literackim debiucie pisa wposowiu, e mia po prostu ochot otru jakiego mnicha; poza tym
zawsze by oddanym fanem klasycznych
kryminaw, zwaszcza holmesw. Eksperymentalna powie detektywistyczna, pisana
na zamwienie, staa si niespodziewanie najgoniejszym debiutem swojego czasu. Zdaniem
wielu najlepsz ksik Eco wogle.
To gwnie za ten tytu zapamitaa go
szersza publiczno, mimo rednio udanej
ekranizacji. We Woszech moe jeszcze za
niech do Berlusconiego, ktr potrafi bardzo
fantazyjnie eksponowa (vide Temat na pierwsz stron - praktycznie caa powie owiadomym biznesmenie), oraz za bycie przez lata
wizytwk woskiej kultury w caej Europie.
Dla mnie osobicie pozostanie autorem, ktry
moj ulubion niepowan dziak kultury
masowej traktowa zrzadk powag iszacunkiem. Idziki temu powiedzia oniej wicej ni
wszyscy krytycy popularnej sieczki razem
wzici. Oby ta cz jego twrczoci znalaza
wielu godnych kontynuatorw.

Haiku iMyszka Miki

Micha Szymaski

59

RECENZJA

Trygaw. Wadca Losu

Maria historii zmitologi Sowian
Marcin Alqua Kak

iedy o tym pomyle to idea fantasy

wykorzystujcego dawne sowiaskie
wierzenia oraz osadzajcego akcj w Polsce
Piastw wydaje si oczywista. Niemniej
jednak taki maria historii ze sowiask
mitologi nie jest popularny. Magorzata
Saramonowicz postanowia to zmieni
i swoj najnowsz ksik Trygaw. Wadca
Losu osadzia wanie w realiach Polski
czasw Bolesawa Krzywosutego, a doprawia j odrobin magii irodzimych wierze.
W ksice fantasy sowiask mitologi mona wykorzysta na dwa sposoby.
Trudniejszym jest dobre odwzorowanie
dawnych rodzimych wierze. Religia naszych
praprzodkw nie jest jednak zbyt dobrze
opisana ibardzo wielu rzeczy nie wiemy. Ten
brak wiarygodnych informacji czyni bardzo
trudnym stworzenie wiata, ktry chocia
w przyblieniu oddawaby praktyki religijne
Sowian. atwiejsz metod jest skonstruowanie wasnej wizji opartej tylko wpewnym
stopniu na tym, co wiemy owierzeniach ludw
zamieszkujcych dawniej wschodni Europ.
T drog wybraa Magorzata Saramonowicz.
Autorce przyzna trzeba, e w swojej ksice
nie odwoywaa si do najbardziej znanych
bstw takich jak Perun, witowit czy Weles,
azamiast tego przywoaa na jej karty Trygawa.
Obstwie tym wiemy niewiele, abadacze nie
s zgodni co do jego opisu. Jednoczenie s

60

przesanki by uznawa go za bstwo wane czy

te nawet zajmujce jedno z najwaniejszych
miejsc w sowiaskim panteonie. Ten splot
okolicznoci pozwoli autorce na wykreowanie
Trygawa niemale od zera bez pozostawania
w sprzecznoci z wiedz, jak posiadamy na
temat jego kultu.
Magorzat Saramonowicz pochwali
naley za sposb operowania sowem. Ksik
czyta si dobrze. Narracja rozwija si w stosownym tempie, a styl dopasowany jest do
charakteru narratora Nefasa. Zkart powieci
przebija do nas osobowo gwnego bohatera,
jego emocje i przemylenia. On sam z kolei
zdaje si by wiadomy, e jego wspomnienia
maj by nie tylko kronik wydarze, ale take
literatur. Dlatego te wkilku miejscach Nefas,
zamiast opisywa wydarzenia tak, jak miay
one miejsce, opisuje je z perspektywy naocznych wiadkw. Przez to czasami najpierw
poznajemy histori nieprawdziw, a dopiero
kiedy bohaterowie poznali prawd i my si
jej dowiadujemy. Dziki temu jego opowie
jest bardziej emocjonujca, bo chocia znamy
jej fina (wszak narrator przey), to moemy
si obawia odobrostan Nefasa.
Tym, co zgrzyta w pierwszym tomie Xig
Nefasa jest niestety fabua. Nie jest ona za,
niemniej jednak czego wksice brakuje. Na
pierwszy rzut oka jest wTrygawie Wadcy losu
wszystko czego moemy oczekiwa od dobrej

Marcin Kak

powieci fantasy wiat wypeniony magi,

ktrej nie rozumiemy, wartka akcja, dworskie intrygi iwyrazici bohaterowie. Jednake
pomimo tego ipomimo faktu, e autorka pisze
wsposb lekki, ksika nie porywa czytelnika.
Fantasy, by w peni urzeka, powinno zaskakiwa, a tu pomimo nietypowego settingu
atwo mona pewne rozwizania przewidzie.

Nie znaczy to jednak,

e Trygawa Wadc
losu chce si odoy po
stu stronach, po prostu
lektura
pozostawia
pewien niedosyt.
Godnym
pochway
zabiegiem jest zestawienie fragmentw kroniki,
ktr niegdy spisa narrator, z jego wspomnieniami.
Kronikarskie
fragmenty
wychwalaj
Krzywoustego i jego
pastwo. W wikszoci wypadkw Nefas
w nastpujcych potem
wspomnieniach pokazuje
jak bardzo podkoloryzowa opisywane niegdy
wydarzenia.
Narrator
jednoczenie
wskazuje czemu tak postpi. Wida wyranie, e
prawda bya dla mniej
wana ni dorane cele
polityczne czy te dugofalowe budowanie narodowej legendy i dumy.
Oczywicie
wyranie
wida, e podobne cele
musiay
przywieca
historycznym kronikarzom, w tym Gallowi
Anonimowi, ktrego Nefas jest odbiciem.
Pierwszy tom Xig Nefasa niestety nie
wybija si pozytywnie na tle innych ksiek.
Pomimo ciekawego settingu oraz sprawnego
pira Trygaw. Wadca losu nie porywa czytelnika. Rzecz jasna ksika nie nuy, ale te nie
zostanie na dugo wpamici odbiorcy.

Trygaw. Wadca Losu

Marcin Kak

61

RECENZJA

Dwignia handlu
Magdalena Kucenty

yciu kieruj si wywiechtan zasad:

nie oceniaj ksiki po okadce. Dlatego
biorc si za lektur Wikingw. Wilczego dziedzictwa, nie zwrciam wikszej uwagi na
posta w rogatym hemie (wyobraenie tyle
popularne, co niepoprawne) ani na sfotoszopowan wojowniczk zpolakierowanymi paznokciami. A jednak wikszo czytelnikw moe
zadziwi dobr takiej okadki przez wydawnictwo reklamujce swojego autora, Radosawa
Lewandowskiego, jako znawc kultury skandynawskiej, a jego powie jako historyczn.
Niestety, wystarczyo, ebym przeczytaa
prolog ksiki w ktrym pewien nieszcznik na koniu zostaje jednym ciosem wartego
kilka wsi1 miecza rozrbany niemal na dwoje
2
, po czym jeszcze przez chwil utrzymuje si
1 Odwouj si tutaj do wczeniejszego fragmentu prologu,
w ktrym byo powiedziane, e wszyscy czonkowie
oddziau zbrojnego mieli, cytuj, warte kilka wsi ostrza*.
Jako e nie jestem specjalistk wkwestii ora, postaraam
si znale szacunkow cen wikiskich mieczy. Zartykuu:
http://www.hurstwic.org/history/articles/manufacturing/
text/viking_sword.html (niestety po angielsku) wynika,
e miecz zLaxdla saga, ktry by podarunkiem od krla,
mia warto okoo szesnastu mlecznych krw. Nie byam
jednak zadowolona z takiej wyrywkowej wyceny, wic
napisaam maila do Igora Grewicza autora wielu pozycji
z zakresu historii i archeologii profesjonalnie zajmujcego
si rekonstrukcjami i wystawami historycznymi. By na
tyle uprzejmy, by potwierdzi moje przypuszczenia co
do bezpodstawnoci tych kilku wsi i przytoczy cytat
z wasnej ksiki pt. Miecze Europy (s. 150): frankoski
miecz kosztowa 3solidy, azpochw 7solidw. Co zabawne,
w Dziedzictwie jest scena, w ktrej jeden z bohaterw
przekupuje stranika, dajc mu wanie zotego solida. Tyle
rzekomo wynosi miesiczny od wojownika, wic trzymajc
si rachunkw z prologu, mona miao stwierdzi, e
wcigu roku zarabia rwnowarto wielu wsi.
2 Nie zaprzeczam, e rozcicie czowieka niemal na p,
nawet wkolczudze, jest moliwe. Mwi otym chociaby
liczne opisy w Pieni o Rolandzie. Natomiast miem

62

wsiodle ipowoli rozkada niczym szkaratny

kwiat otwierajcy swj kielich* aby doj do
wniosku, e okadka pasuje jak ula. Bowiem
zniemal kadej stronicy Wilczego dziedzictwa
wylewa si sztampa, kicz igupota. Naprawd
chciaabym mc uy agodniejszych sw, ale
byoby to niezgodne zmoim sumieniem. Zdaj
sobie przy tym spraw, e krce po sieci
recenzje iopinie znanych autorw3 zaprzeczaj
mojej ocenie. Postanowiam zatem poprze j
przytoczeniem niektrych wydarze z powieci ibezporednimi cytatami.
Po kolei.
Wilcze dziedzictwo na pocztku skupia
si wok historycznych wydarze z X wieku
n.e. walk midzy Szwedami, Norwegami
i Duczykami. Potem fabua dotyczy odkrycia przez Wikingw Ameryki Pnocnej.
Natomiast wpoowie powieci zupenie zmieniaj si bohaterowie i narracja (z trzecioosobowej przechodzi w pierwszoosobow),
azaczyna si wtek cakiem fikcyjnej wyprawy
na Pwysep Iberyjski. W sumie cao jest
podzielona na prolog oraz cztery ksigi. I tak
na przykad w pierwszej ksidze, rozgrywajcej si w grodzie Birka, dochodzi do sceny,
wktrej rycerz ze swoimi towarzyszami ratuje
nad wyraz urodziw niewiast.
Ramiro Mendez ijego dwaj wierni kamraci,
wtpi, czy nieszcznik utrzymaby si po czym takim
w siodle i chwil pniej icie poetycko si rozwarstwi.
Po prostu sia ciosu zmiotaby go z sioda i co najwyej
zwoki zawisyby na strzemieniu.
3 Zktrymi staram si przed lektur nie zapoznawa,
ale wegzemplarz recenzencki zosta wetknity arkusz
zpochwaami itrudno byo ich nie zauway ;)

Magdalena Kucenty

syszc woanie opomoc, przybywaj zodsiecz, po czym przygldaj si przez dobr chwil,
podczas gdy kilku rabusiw atakuje pnag
pikno. Daj nawet hersztowi bandy czas na
zdarcie z kobiety resztek odzienia i pogmeranie sobie przy portkach wida nie wypada
przerywa drugiemu mczynie w tak kluczowym momencie. Jeden ze zbirw wkocu
jednak zauwaa przybyszw i wywrzaskuje
w ich stron obelgi. Mona rzec: no trudno,
trzeba dziaa. Ale nie tak od razu Ramiro
najpierw zapewnia, e nikomu nie stanie si
krzywda, jeli rabusie zostawi wszystko tak,
jak jest*. Herszt poniekd odmawia, krzyczc
o urywaniu bw, i banda gotuje si do boju.
To jednak nie przeszkadza Ramiro, by powici kolejn dusz chwil na wymian zda
ze swoimi kamratami na temat nieciekawej
sytuacji, wktrej si znaleli. Pogaduszki mczyzn irytuj w kocu herszta, co oczywicie
oznajmia im gono, jeszcze przed atakiem.
Zmuszony do walki, dzielny rycerz uchyla si
wic przed jego ciosem izgracj wyciga ze
skrzyowanych na plecach pochew dwa krtkie
miecze*. Potem rozgrywa si walka, podczas
ktrej dochodzi do kolejnej rozmowy midzy
Ramiro ijednym zjego towarzyszy, bo nie ma
to jak sobie pogaworzy wobliczu mierci. Na
szczcie nagle i spodziewanie herszt rzezimieszkw zatrzymuje si zcharkotem, azjego
ust wycieka krwawa piana. Okazuje si, e
rudowosa pikno rzucia w niego saksem
(ktry, swoj drog, wczeniej mu zabraa, bo
zamroczony podaniem straci nieco czujnoci*) iwyrokiem boskim trafia go wplecy,
midzy koci, prosto w puco. To gwatownie
przechyla szal zwycistwa na stron dzielnych
towarzyszy. Naga baba wyglda po prostu na
wciek i cho pozbawia si jedynej broni,
jak miaa, to zbiry na ten widok grzecznie
kapituluj iczym prdzej zbieraj manatki.
A teraz pozwol sobie zaprezentowa
zdjcia saksw, ktre udao mi si odnale

wsieci4:
C, przyznam, e przeczytaam t scen

jeszcze raz, bo nie wierzyam wasnym oczom.

Szermierka dwoma mieczami (nasuwajca
jednoznaczne skojarzenia z pewnym czarnym
elfem) jest niepraktyczna i tpiona na pokazach, wic nie spodziewaam si jej znale
wpowieci historycznej. Jasne, moe zdarzy
si w przeszoci jaki ekscentryk, ktry tak
walczy, ale to absolutnie nie bya regua.
Natomiast prawdopodobiestwo celnego rzutu
duym, nieprzystosowanym do tego noem
gdzie pod opatk, midzy ebra nie zamierzam nawet podwaa, bo robi to za mnie
prawa fizyki. Izdaj sobie spraw, e wliteraturze rozrywkowej mona przymkn oko na
pewne sprawy, ale po pierwsze Dziedzictwo
to pono ksika wrcz ociekajca realizmem;
po drugie czytanie jej, przynajmniej dla mnie,
nie miao nic wsplnego zrozrywk. Zreszt ja
tu tylko przytaczam wydarzenia iopisy zrzeczonej powieci sami osdcie, ile wtym jest
sensu. Nadmieni jeszcze tylko, e po walce
trjka towarzyszy odchodzi, by zobaczy si
zjarlem Birki. Problem wtym, e stranik nie
4 rdo: http://www.dzikibez.pl/index.php/news/58/54/
Saksy---Noze-Bojowe.

Dwignia handlu

63

chce ich przepuci, poniewa takie dosta rozkazy.

Tutaj wanie dochodzi
do przekupstwa, o ktrym
wspomniaam w przypisie. Przekazany z rczki
do rczki solid sprawia, e
stranik prowadzi bohaterw do jarla. Co ciekawe,
wdz zupenie nie zwraca
uwagi na t jawn niesubordynacj ze strony podwadnego. C, wpuci
to wpuci, po co dry
temat?
Niestety, mimo absurdalnoci
opisywanych
wydarze, ksika nuy, bo
jest po prostu przecitnie eby nie powiedzie: sabo napisana. Wikingowie s jednako
twardzi i bardzo, bardzo mscy najpewniej
uj podkowy na niadanie i niejednokrotnie mona si pogubi, kto akurat wypowiada
dan kwesti, bo wikszo znich wysawia si
identycznie. Do tego dialogi wypadaj okrutnie drtwo i lwia cz z nich zaczyna si od
obelg igrb, dowcipy zreguy dotycz puszczania gazw, bekania lub podzenia, apostaci
okazuj si zwyczajnie paskie. Pewien fragment szczeglnie zapad mi wpami, mianowicie (s. 61):
Jakby dla potwierdzania mocy swych
sw trzasn pici waw, ae donie mia
niczym dwa mae worki zkasz, awa jkna
przeraliwie i pka, a siedzcy na niej wyldowali na wycieanym som klepisku. Kilku
zebranych z uznaniem pokiwao gowami,
a Horik Szerokoplecy, ktry najmocniej
oberwa, bo deska uderzya go prosto wtwarz,
wyplu wybity zb ().*
Ztego jasno wynika, e mae worki zkasz
s mocniejsze od aw zX wieku, ktre zreszt
byy wykonane z odskakujcych niczym
64

wkreskwkach desek, wic

trudno si temu dziwi.
Zapewniam te, e wulgarno i przemoc w literaturze mnie nie mier
przeczytawszy opis ksiki,
z entuzjazmem nastawiam
si na krwaw, misist
lektur. Przeszkadza mi
natomiast nieumiejtno,
z jak autor wplt je do
fabuy. Nawet opisy igenealogia Asw wydaj si
wrzucone na si, zurokiem
wstawek encyklopedycznych. Zastanowiy mnie
wic nad wyraz pozytywne
recenzje, o ktrych ju
wspomniaam, a ktre przypominaj bardziej
sowa zachty ztyu okadki ni rzeteln analiz
i ocen ksiki. Ponadto nazywanie Wilczego
Dziedzictwa polsk Gr otron uznaj za jawn
obraz dla GeorgeaR.R. Martina.
Skdind5 wiem, e autor otrzyma propozycj od agenta literackiego, a wnioskujc po
podzikowaniach na kocu ksiki, najwyraniej j przyj. Izdaje si, e byo to opacalne
Wilcze dziedzictwo jest naprawd niele rozreklamowane; doda do tego jeszcze fam serialu
Wikingowie isukces gwarantowany. Aja, cho
nie wydaam na t ksik ani grosza, czuj
si nabita w butelk. Dlatego pragn ostrzec
potencjalnych czytelnikw przed nabyciem
tak kiepskiej i jednoczenie gono promowanej powieci historycznej. Jeli mylicie
o zakupie, lepiej najpierw zapoznajcie si
zdarmowym fragmentem .
Ipamitajcie: reklama jest dwigni handlu,
nie jakoci6.
Magdalena Kucenty

5 http://www.fantastyka.pl/hydepark/pokaz/12695
6 http://ebook.empik.com/fragment/205258/delivery/
online/hash/6b8d76.
* Radosaw Lewandowski Wikingowie.Wilcze Dziedzictwo

Magdalena Kucenty

KONWENTY

Anatomia larpa Solmukohta

Karolina ukasik

amierzaam napisa tekst o kooperacji w kontekcie odgrywania sojuszy

i wsplnych dziaa na larpie ten
pomys bdzie musia jednak poczeka.
Pod wpywem tegorocznej konferencji
larpowej Solmukohta zdecydowaam si
skupi na zupenie innym rodzaju wsppracy. Niniejszy tekst to poniekd odcinek
specjalny Anatomii larpa: zarwno sprawozdanie z konferencji, jak i streszczenie
tego, co zniej wyniosam.
Solmukohta, czy te Knudepunkt, nie jest
rzecz jasna jedynym tego typu wydarzeniem.
Nasza rodzima konferencja larpowa KoLa zroku
na rok cieszy si coraz wikszym zainteresowaniem, take na midzynarodowej scenie. Wlipcu
odbdzie si druga edycja Festiwalu Innowacji
Larpowych DreamHaven. Lublin lubi larpy nie
od dzi. Swoje spotkania maj take Biaorusini,
Niemcy, Rosjanie. Kraje batyckie kadego lata
organizuj szko pisania larpw. Z ca pewnoci istnieje te mnstwo innych wydarze,
oktrych po prostu jeszcze nie wiem.
Jest wiele powodw, by nie jedzi na konferencje i festiwale larpowe. Od prozaicznych
jak brak czasu i ograniczone moliwoci
finansowe poprzez waniejsze, np. inne
plany czy wizje wakacji, a po zwyczajny brak
przekonania co do formuy takich spotka.
W moim przypadku zwykle decydowao
wanie to ostatnie. Bo czy nie wystarczy po

prostu tworzy larpy, by rozwija swoje hobby?

Knudepunkt i podobne inicjatywy oferuj
moliwo spotkania osb opodobnych zainteresowaniach, lecz zzupenie innym bagaem
dowiadcze. Tworzc i grajc w jednej,
sprawdzonej ekipie, ryzykujemy wpadnicie
w puapk wtrnoci. Bez skonfrontowania
z osobami z innych grup czy wrcz innych
pastw swoich scenariuszy i umiejtnoci
wsplnego odgrywania, mona co prawda
szlifowa konkretne aspekty larpowania, ale
bdzie to do ograniczony rozwj. Utarte
rozwizania nie zawsze okazuj si najlepsze.
Pisz to jako larpiarka, ktra przez lata bya
przekonana, e mechaniki losowe naladujce mechaniki typowe dla gier RPG albo
oparte na grze wpapier, noyce, kamie itym

Anatomia larpa - Solmukohta

Foto Karolina ukasik

65

66

Foto Karolina ukasik

podobne s konieczne dla wartkiej i zaskakujcej fabuy. Musiaam dopiero zagra

u innych, by przekona si, e istniej pynniejsze rozwizania, agraczom warto zaufa.
Solmukohta dosownie oznacza miejsce
spotkania, paszczyzn wymiany pomysw
i wrae. Schodzc z pokadu promu, na
ktrym odbywaa si tegoroczna edycja konferencji, nie miaam wtpliwoci, e to bardzo
trafna nazwa. Co roku inny nordycki kraj jest
gospodarzem Punktu Spotka. Tegoroczna
edycja bya o tyle wyjtkowa, e wikszo
czasu uczestnicy spdzili na morzu dzielcym
Finlandi iSzwecj. Tego typu rejsy stanowi
istotny, cho niekoniecznie chwalebny element
kulturowego pejzau tych pastw. Dla uczestnikw konferencji byo to wyjtkowe przeycie, cho poza urokiem nowoci towarzyszyo
mu te znuenie lub wrcz obawa zwaszcza
podczas mimowolnych spotka z nielarpowymi, imprezujcymi pasaerami promu,
ktrych reakcje na nasz obecno byway
dalekie od pozytywnych.
Pierwszym punktem programu konferencji
byo zwiedzanie Sztokholmu w towarzystwie
larpiarki dobrze znajcej histori tego miasta.
Siri, przewodniczka, opowiadaa o swoim
miecie zzaangaowaniem ihumorem, wybierajc anegdoty, ktre miay szans zainteresowa fanw fantastyki. Jako ostatni atrakcj
turystyczn wskazaa ksigarni specjalizujc
si wprozie gatunkowej igrach na co wikszo uczestnikw wycieczki zareagowaa niekamanym entuzjazmem.
Tego samego dnia odbyo si oficjalne
otwarcie konferencji oraz larp olunej formule,
majcy na celu przede wszystkim przeamanie lodw midzy gomi Solmukohty. Kilka
godzin pniej rozpoczy si prelekcje. Ze
wszystkich wydarze, na ktrych byam
tamtego wieczoru, w mojej pamici najbardziej utkwia prelekcja Shoshany Kessock
oekskluzywnoci larpw.

Cho w jzyku polskim sowo ekskluzywny kojarzy si raczej z czym pozytywnym rzadkim icennym wprelekcji Kessock
chodzio o wykluczanie osb z grona graczy
i entuzjastw larpw. Powody mog by wielorakie: od przekonania o wyszoci jednego
stylu gry nad drugim, poprzez uprzedzenia do
graczy zokrelonych rodowisk (czy pastw),
po niech wobec modych osb ibrak refleksji nad tym, wjakim stopniu gry s dostpne
osobom zniepenosprawnoci.
Kwestia domniemanej przewagi jeepformu
nad terenwk (bd vice versa) bya omawiana w gronie larpowcw tysice razy, lecz
wtpi, by te dyskusje kiedykolwiek przyniosy
co poza tworzeniem sztucznego antagonizmu. Kady ma prawo preferowa jeden czy
drugi typ gier jak i bawi si wietnie na
rnych larpach ale, jak dowodzia Kessock,
przeciwstawianie szk larpowania do niczego
produktywnego raczej nie doprowadzi. Drug
poruszon na prelekcji kwesti byo zamykanie si rodowisk na nowych graczy. Takie
zamknicie nie musi by wiadom decyzj;
wystarczy, e zbyt mocno okopiemy si we
wspomnieniach z dawnych gier, skupimy si
na wsplnych przeyciach, a osoba, ktra nie
dzieli tych dowiadcze, nie znajdzie z nami

Karolina ukasik

wsplnego jzyka. Kombatanckie wspomnienia zbyt czsto przybieraj form sprawdzianu jeli ci nie byo inie przeye tego,
co my, nic nie wiesz o larpach a to prosta
droga, by zrazi potencjalnych graczy, szczeglnie modszych i mniej pewnych siebie.
Podobnie rzecz ma si wkwestii wykluczenia
ze wzgldu na problemy zdrowotne. Nie sdz,
by larpiarki i larpiarze kierowali si z wol,
ale wystarczy nie pomyle otym, czy wdan
gr bd mogy zagra osoby zniepenosprawnoci, inie przygotowa si na ich udzia. I,
wbrew pozorom, mam tu na myli nie tylko
sytuacje, w ktrych graczka czy gracz moe
nie by w stanie samodzielnie si porusza;
nawet pozornie prozaiczne wsparcie, jakim s
okulary (wkocu to te jaka forma protezy),
moe sta si podstaw wykluczenia.
Mona zapyta: po co powica uwag
takim jednostkowym przypadkom? Niech
ci, ktrym nie odpowiadaj wspominki przy
ognisku lub dany typ gry, zorganizuj si sami.
Jeli nie maj moliwoci przygotowania nienagannego stroju lub jeli drani ich docinki
na temat grania wsali szkolnej, niech pjd na
innego larpa. Ale, jak argumentowaa Kessock,
to wcale nie poprawi poziomu spoecznoci
larpowej, a wrcz przeciwnie. Wykluczanie
nie tylko pozbawia t spoeczno nowych,
ciekawych gosw i osb, ktrych dowiadczenia take spoza gier mogyby wnie
duo nowego, stoi take na drodze rozwoju
i innowacji. Czym innym jest wykluczanie
nieskutecznych rozwiza i zych pomysw,
aczym innym wykluczanie ludzi. Trudno byo
o lepsze rozpoczcie Solmukohty ni zachta
do suchania siebie nawzajem.
Podczas tej prelekcji robiam take may
rachunek sumienia i odkryam, e niestety,
moje gry nie zawsze byy tak inkluzywne, jak
bym chciaa. Wyszam zsali zmocnym postanowieniem poprawienia moich scenariuszy.
Tym bardziej, e sugerowane przez Kessock

zmiany wcale nie musz wymaga duego

wysiku; czasem bdzie to zorganizowanie
wypoyczalni strojw, czasem przewiczenie
technik gry z nowym graczem lub zastanowienie si, czy wszyscy uczestnicy s wstanie
porusza si o wasnych siach przez kilka
godzin grania. Wsppraca midzy graczami
zaczyna si na dugo przed larpem.
Kolejnym rodzajem wsppracy, ktrego
dowiadczyam nastpnego ranka przed gr,
byy warsztaty. To zjawisko dotyczce przede
wszystkim nordyckich larpw, przez zoliwych zrwnywane z pilatesem. Owszem,
warsztaty mog skupia si na wiczeniu
ruchu i mowy ciaa. Czasem bd wyglda gupio lub budzi wrd uczestnikw
nerwowy chichot (jak dugo mona, milczc,
wpatrywa si drugiej osobie w oczy?). Ale
peni wan funkcj, dla ktrej warto wprowadza je take przed bardziej klasycznymi
grami pozwalaj uczestnikom pozna swj
styl grania oraz skalibrowa larpa. Jak
gono mog krzykn, odgrywajc zo, by
wypado to przekonujco, a jednoczenie by
wszyscy uczestnicy sceny czuli si ztym komfortowo? Na to pytanie mona odpowiedzie
sobie tylko, wiczc odgrywanie i mechanik
podczas warsztatu. Takie wiczenia pozwalaj
take nauczy si asertywnoci wielu graczy
mwio, e dotychczas czsto nie przerywali
scen, ktre byy dla nich niekomfortowe,
z obaw o reakcj grupy czy popsucie innym
gry. Warsztaty pokazuj, e jeli larp odbywa
si czyim kosztem, to ju jest zepsuty ie
najlepsze rezultaty daje kooperacja oparta na
wzajemnym szacunku i powicaniu innym
uwagi. Znw: warto wsppracowa. Warto
sucha siebie nawzajem.
Podobn funkcj peni debriefing
rozmowa o fabule i postaciach po zakoczeniu gry. Podczas konferencji byo to o tyle
wyraniejsze, e w larpie uczestniczyy osoby
w rnym wieku, pochodzce z rnych

Anatomia larpa - Solmukohta

67

68

Foto Karolina ukasik

krajw i przyzwyczajone do rnego stylu

gier. W trakcie larpa mona zorientowa si,
kto bawi si dobrze, a kto nie, ale debriefing
pozwala pozna perspektyw drugiej osoby
i porwna, czy rzeczywicie uczestnicy tej
samej sceny odebrali j w podobny sposb.
Wsppraca nie koczy si razem zgr.
Komunikacja i wsparcie byy wanym
tematem take midzy larpami istotn
cz programu Solmukohty stanowiy prelekcje spod znaku czego nauczylimy si,
robic gr. Potraktowaam je jako lekcj na
skrty. Dlaczego wynajdywa koo, skoro kto
inny zrobi to za nas? By moe organizatorzy
innego larpa bd mogli pomc zjakim problemem technicznym? Kulisy tego typu rozgrywki mog by rwnie zabaaganione izniechcajce, jak w przypadku kadego innego
twrczego projektu. By moe zerknicie za
cudze kulisy pozwoli rozadowa cz nerwowego napicia zwizanego z niedocigniciami wasnego scenariusza. By moe zainspiruje do wprowadzenia zmian i poprawek.
Warto uczy si od siebie nawzajem. Dotyczy
to take warsztatw; lista umiejtnoci, jakie
mona naby wrd larpiarzy, nie ma koca.
Nie spodziewaam si, e wrc zSolmukohty
bogatsza odowiadczenie obsugi owietlenia
scenicznego ani e przyjdzie mi omawia dzielenie larpw na akty zosob, ktra zzawodu
jest reyserem.
Po konferencji odkryam z pewnym
zaskoczeniem, e pisanie scenariuszy to tak
naprawd bardzo may element larpowania.
Scena larpowa, zarwno w naszym kraju,
jak i na wiecie, przeywa rozkwit. Myl, e
wszyscy zainteresowani s zgodni w tym, e
powinna by coraz lepsza ciekawsza, wiksza,
bardziej angaujca. Ten rozwj wie si nieodmiennie z wystawianiem si na krytyk,
zarwno wewntrz rodowiska, jak ipoza nim.
To moe odstrasza i nie bez powodu; larpy
przez dugi czas byy (iwci gdzieniegdzie s)

kojarzone zrozrywk wnajlepszym razie dziwaczn, wnajgorszym gron lub infantyln.

Zdaje mi si, e wielu graczy wci odruchowo
przyjmuje defensywn poz, nie spodziewajc
si po krytyce niczego dobrego.
Tymczasem powtrz: warto si sucha
i warto krytykowa idee, nie osoby. Warto
wcza do rozmw ograch kwestie akademickie (czym jest estetyka larpa? Czy larp musi
by ahistoryczny?) i spoeczne (jak zmieni
w grze role pciowe?). Warto, nawet za cen
krytyki, zaprasza do dyskusji osoby zinnych
rodowisk animatorw kultury, pracownikw teatru, badaczy z rnych dziedzin. Ale
take nowych, modych graczy i osoby, ktre
nigdy nie miay nic wsplnego z fandomem
fantastyki. Warto zaryzykowa i przedstawi
swoj gr zupenie nowej grupie. Jak odkryam
na przykadzie swojego scenariusza, przynosi
to fantastyczne rezultaty ipozwala spojrze na
wasny projekt z nowej perspektywy. Warto
pomyle, kto jeszcze mgby chcie z nami
zagra ico stoi mu na drodze.
Na pocztku tego tekstu wymieniam kilka
wydarze larpowych, gwnie po to, by czytelnicy Smoko mogli skorzysta z tej krtkiej iniepenej listy. Teraz sama patrz na ni
i porwnuj j z moim kalendarzem. Marzy
mi si odwiedzenie jak najwikszej liczby tych
spotka by uczy si idoskonali swoje gry,
ale przede wszystkim po to, by pozna nowych
graczy imc ich sucha.

Karolina ukasik

Karolina ukasik

KONWENTY - ZAPOWIED

Imladris XV
mladris 2016 to ju pitnasta (a czwarta
po jego spektakularnym odrodzeniu
w2013 r.) edycja najwikszego krakowskiego
konwentu.
Pierwszy Imladris odby si w roku 1998.
Zorganizowaa go nieistniejca ju Galicyjska
Gildia Fanw Fantastyki.
Obecnie
organizatorem
wydarzenia jest krakowska
fundacja Historia Vita,
odpowiedzialna rwnie za
takie inicjatywy jak minikonwent Smokon, konwent
fanw seriali Serialkon
i zlot fanw Doktora Who
Whomanicon.
Imladris nie jest festiwalem. To konwent jak za
starych dobrych czasw,
czyli wydarzenie o charakterze non-profit, organizowane przez fanw fantastyki, przy wsppracy
z pisarzami, mistrzami gry
i blogerami. Dziki stosunkowo niewielkim rozmiarom (konwent odwiedzany jest przez okoo 1000
uczestnikw) na Imladrisie
panuje niezwykle przyjacielska i familiarna atmosfera, a uczestnicy maj
moliwo
uczestnictwa
w niepowtarzalnych punktach programu.
XV Imladris odbdzie si
dniach 7-9 padziernika

2016r. w gimnazjum nr 2 w Krakowie (ul.

Studencka 13). Cena akredytacji na trzydniowa
imprez to 40 z, awprzedpacie 30 z.
Wicej informacji na stronie internetowej
imprezy: www.imladris.in

Imladris XVI

Plakat Imladrisu: Anna Kdzior

69

KONWENTY - ROZMOWA

Podsumowanie ZjAvy 2016

Wdniach 6-7lutego 2016 r. wWarszawie odbya si 7edycja konwentu
ZjAva. Edycja niezwyka, poniewa wspkoordynowana przez Weronik
Rdziniak mieszkank Krakowa. Otym, jak Weronika poradzia sobie
zniesfornym warszawskim fandomem ijak trzyma si jej zdaniem Stowarzyszenie Mionikw Fantastyki Avangarda, moecie przeczyta poniej.

edakcja Smokopolitana: Jak oceniasz

tegoroczn ZjAv? Ilu byo uczestnikw? Na ile zadziaaa tegoroczna konwencja
programowa?
Weronika Rdziniak: Z mojej perspektywy ZjAva bya bardzo udanym konwentem.
Razem zKopczynem, moim gwnym wspkoordynatorem, zebralimy mocny zesp,
ktry nie ba si nawet nalotu smokw rakietowych. Oczywicie, e nie wszystko wyszo
perfekcyjnie tak nie jest nigdy natomiast
cao przebiega bez kryzysw i pynnie.
Jak to uj jeden z koordynatorw: Mio byo
odkry, e konwent moe chodzi jak wzegarku
ito nie takim od bomby.
Uczestnikw byo 715, czyli mniej, ni
w2014 r. zpewnoci spora cz winy ley
po naszej stronie, poniewa do organizacji,
atym samym do reklamowania ZjAvy, zabralimy si pno. Z drugiej strony taka liczba
zapewnia odpowiedni frekwencj w games
roomie ina sesjach, ato najwaniejsze punkty
kadej ZjAvy. Konwent finansowo wyszed
na plus, nie byo problemu z kolejkami ani
zbrakiem miejsc. Byo dobrze.
Nie zmienialimy konwencji programowej

70

w stosunku do lat poprzednich. Znakiem firmowym ZjAvy zawsze byy gry planszwki,
karcianki, larpy, RPG oraz rozmowy onich.
Widzimy, e taka formua si sprawdza i ma
swoich fanw, dlatego pozostaniemy przy niej
wprzyszym roku.
R.S.: Czyli ZjAva odbdzie si za rok?
W.R.: Oczywicie! Ju dzisiaj zapraszamy
do Warszawy na weekend 18-19 lutego 2017 r.
Tym razem zadbamy oto, eby oZjAvie mwi
goniej iduo wczeniej, tak by nikt nie mia
wtpliwoci, gdzie ikiedy si odbywa.
R.S.: Pierwszy dzie konwentu zbieg si
z pogrzebem wielkiego czonka polskiego
fandomu, Macieja lucka Sabata, pogrzebu,
ktry mia miejsce wKielcach. Czy to wydarzenie wpyno jako na tegoroczn ZjAv?
W.R.: Niestety tak. Zauwaylimy spadek
frekwencji z powodu pogrzebu nie a taki,
by ZjAva nie poradzia sobie zpewnym odpywem osb, ale jednak taki, co do ktrego nie
mamy wtpliwoci. Szczeglnie brakowao
nam starych przyjaci iznajomych, zktrymi
spotykamy si gwnie na konwentach, ale
rozumiemy ich decyzj.
R.S.: W fandomie kr plotki o tym,

Rozmowa zWeronik Rdziniak

e warszawskie stowarzyszenie ma pewne

problemy organizacyjne, czego przejawem
jest brak letniej edycji waszego gwnego
konwentu. W jakiej kondycji jest obecnie
Avangarda?
W.R.: W chwili naszej rozmowy jestemy
przed walnym zebraniem czonkw stowarzyszenia, na ktrym postaramy si rozszerzy skad zarzdu zpowodu iloci pracy, jak
trzeba wykona Avangarda angauje si
wcoraz wicej inicjatyw wWarszawie iokolicach, np. w eventy Politechniki Warszawskiej
albo imprezy dzielnicowe, pojawiamy si
te na kolejnych edycjach Planszwek na
Narodowym. Stajemy si powoli organizacj,
do ktrej w pierwszej kolejnoci zgaszaj si

rni ludzie, ktrzy chcieliby mie porzdnie

poprowadzony games room na swoim evencie,
staramy si take wsppracowa ze szkoami
iprzedstawia dzieciakom inny punkt widzenia na literatur. Bardzo nas to cieszy mamy
szans propagowa czytelnictwo, fantastyk,
nasze ulubione rozrywki I zdecydowanie
mamy co robi pomidzy naszymi kolejnymi
konwentami.
W miejsce dotychczasowych Avangard
chcemy zaproponowa nowy letni konwent ito
jeszcze wtym roku. Zapraszamy do Warszawy
w poowie lipca, kiedy stowarzyszenie zorganizuje Bazyliszka, swoisty odpowiednik ZjAvy.
Mam nadziej, e on rwnie przypadnie fandomowi do gustu.

Podsumowanie ZjAvy 2016

Redakacja Smokopolitan a

71

FILMY ISERIALE

Keep flying
Tradycja, historia idobroczynno, czyli dwugos
wsprawie Firefly
Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

phie: Nigdy sdziam, e do tego

dojdzie, ale tak, stao si! Wojna,
moi mili, wojna! Jeszcze gdyby wojna
w Wietnamie, p biedy, przecie dziki
mojemu hoplowi na punkcie lat 60. jestem
zni niele oswojona (jeli mona wogle
oswoi si z wojn), ale nie, chodzi
oco zupenie innego: owojn wkosmosie,
a troch o wojn secesyjn. Ja, zagorzaa
pacyfistka! Ja, ktra spord fantastyki
naukowej najgorzej znosz space oper.
Ja, osoba, o zerowej niemal cierpliwoci do
seriali. Niewiarygodne wprost! Pokochaam
serial owojnie.
Tutaj czuj si w obowizku wspomnie
obardzo dziwnych pocztkach mojego spotkania z Fajerflajem. Rzecz zacza si
ptora roku temu, gdy na studiach zapisaam si na zajcia powicone fandomowi.
Byo to kilka miesicy po tym jak doczyam do Krakowskich Smokw, i jako nowa
czonkini fandomu czuam si bardzo niepewnie. Na moje (nie)szczcie, prowadzcy
zajcia podzieli nas na grupy kada zgrup
przez p roku miaa szczegowo analizowa jeden fandom zwizany zjakim zjawiskiem popkultury. Mnie wudziale przypadli
tajemniczy Browncoats.
C tu duo mwi zachwycona nie

72

byam. Przez dobre trzy lub cztery miesice

nie mogam zmusi si do obejrzenia choby
jednego odcinka! A w kocu zawziam
si i w cigu trzech dni Firefly obejrzaam dwukrotnie. Iwiecie co? Teraz to jeden
z moich ukochanych seriali, a przecie, jak
ju mwiam, seriali nie lubi.
Tomku, jeli to czytasz, dziki za
Fajerflaja! Gdyby nie Twoje zajcia,
pewnie dalej yabym w bogiej niewiadomoci, e Mal, Kaylee ireszta tuaj si gdzie
wkosmosie. To bya naprawd niesamowita
przygoda imog tylko aowa, e zaczam
j tak pno!
Simon: Umnie wygldao to zgoa inaczej.
Poeracz seriali, rozkochany wspace operach
wszelakich musiaem trafi na Firefly.
Pierwsz kosmiczn mioci, ktrej wci
pozostaj wierny, by Star Trek TNG, pniej
przyszy kolejne Treki (DS9, Voyager),
jeszcze pniej cudowny Babylon 5, ktry do
dzi uwaam za jeden z najlepszych seriali,
jakie widziaem EVER.
Kiedy siadaem do Firefly, nic o nim nie
wiedziaem, oprcz do mglistej polecajki
od kumpla: Nie ogldae? Obejrzyj. Nie
pytaj oczym, co ci powiem zarbisty western
w kosmosie? Nieeee? Obejrzyj po prostu.
Obejrzaem. Mio od pierwszego odcinka?

Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

Tak, dosownie od pierwszego. Mog nawet

dokadnie wskaza scen, od ktrej wiedziaem, e I LOVE CAPTAIN MAL. Kolejne
odcinki i wielka zajawka zapona. U mnie
to pewnego rodzaju norma, jeli serial trafia
w moje gusta tak mocno jak wietlik, zakochuj si na zabj.
Kolejni bohaterowie. Jejku, jak to
wszystko midzy nimi grao, jaka tam bya
niewiarygodna chemia. Jakie dialogi, jakie
teksty i motywy. A pniej zamanie serca.
Autentyczne zy iautentyczna wcieko ot
tak, po prostu, i to dwukrotne. Bo najpierw
Wash (tutaj si polao), a pniej do tego
dosza wiadomo, e poszukiwanie dalszego
cigu story nie ma sensu... bo canceled. FOX,
jak moglicie?!? Ityle...
Dugo, dugo byem przewiadczony, e
po prostu obejrzaem i przeyem wietn
przygod, o ktrej wiem ja i mj kumpel, co
tam pogadalimy i spokj. yem sobie dalej,
nawet nie podejrzewajc, e istnieje fandom
ludzi, ktrzy rwnie LOVE CAPTAIN MAL :)
Wszystko zmienio si na Krakonie 2012 tam
wprogramie wypatrzyem punkt oBrowncoats
of Poland. Poszedem, siadem wostatniej awce.
Patrz na wchodzcych ludzi w brzowych,
zarbistych koszulkach, brwi mi si podnosz,
na to wszystko na rodek wyskakuje Kuba wiek
izogromn energi ientuzjazmem opowiada
kim s Browncoaci, co robi, dlaczego, e nie
tylko of Poland, ale Browncoats to oglnowiatowa organizacja. Za Kub siedzi Kevin zUSA.
Sucham i czuj ten dobrze mi znany buzz
wodku. Zajawka. Energia. Entuzjazm. Power!
Tak poznaem Browncoatw, tak zapoznaem si
zKub. Pniej bya spontaniczna akcja zmaratonem Firefly w Guchoazach, nastpnie akcja
z przyjazdem Browncoatowej rodzinki z USA,
ktr gocilimy unas wdomu co za wietni
ludzie ico za wietny czas!
Ophie: No widzisz, troch Ci zazdroszcz. Najpierw zajawie si na serial, potem

poznae fandom i stae si jego czci,

prawidowa kolej rzeczy.
Umnie byo zupenie inaczej. Do dzisiaj
nie jestem Brownie (gosh, czekoladoholikom
to si naprawd pozytywnie kojarzy) ijako
nie czuj takiej potrzeby. Oczywicie, bardzo
si ciesz, gdy spotykam kogo, kto zna
i lubi Firefly, od razu zaczynam o tym rozmawia, ale moje poznawanie fandomu byo
czysto analityczne i naukowe. Sama teoria,
zero praktyki. O tym, jak wyglda struktura tej specyficznej grupy, co robi, gdzie si
spotyka, jakie organizuje akcje przy czym
dotyczyo to gwnie fanw amerykaskich,
bo dla mnie to jako bardziej naturalne rodowisko. Ana dodatek badaam fandom,
chocia jeszcze nie widziaam serialu. Jednak
zafascynowa mnie.
Przede wszystkim, robi wraenie
ogromna determinacja tysicy czy nawet
milionw osb, gotowych uczyni niemal
wszystko, by nie zdjto serialu z anteny,
a potem, gdy nie udao si tego dokona,
przywrci go. Przecie to bya zorganizowana akcja, uderzyli do Variety Magazine
iUPN. Nawet teraz, gdy czasem przegldam
fireflyowe fora czy grupy dyskusyjne, widz,
e cz ztych ludzi wci wierzy, e zaoga
Serenity powrci. To niesamowite! Apotem
zbieranie pienidzy na film i wiele innych
przedsiwzi.
Najbardziej pozytywne s z pewnoci
rzeczy zwizane z dziaalnoci charytatywn. Poniewa fani (a na pewno fanki)
chyba najbardziej fazuj si na posta
Malcolma Reynoldsa, suchaj tego, co ma
do powiedzenia Nathan Fillon. Awiadomo,
e aktor angauje si w dziaania na rzecz
rwnouprawnienia kobiet (Equality Now)
czy zwalczania analfabetyzmu dzieci (Kids
Need To Read). Nie wiem, czy wszystkim
przywiecaj rwnie szlachetne idee, czy
jedynie ch naladowania idola, lecz oprcz

Dwugos o Firefly

73

dobrych chci liczy si te skuteczno,

prawda?
No i doroczny bal, organizowany przez
Browncoats na wzr balu, w ktrym wzili
udzia Mal, Kaylee iInara wmoim najukochaszym odcinku. Dobra, co tam, itak si
wyda dla mnie suknia Kaylee jest po prostu
genialna! Pewnie dlatego, e sama ubieram
si mega kolorowo i lubi kicz. Chocia
nie, ona waciwie nie jest kolorowa, raczej
taka delikatna i jednoczenie, ja wiem,
hipsterska?
Simon: Rwnie dla mnie dziaalno
Browncoatw bya sporym zaskoczeniem.
Siedz w kilku fandomach, ale tylko
w Browncoatach spotkaem takie wyjcie
daleko poza samo lubienie serialu, przejcie
do dziaalnoci charytatywnej i to na szerok
skal (szczeglnie wanie w USA) oraz oczywicie wzajemn pomoc iwspieranie si nie
tylko tam, gdzie dzieje si co zwizanego
zFirefly, czy oglnie fantastyk, ale po ludzku,
na co dzie. Fani ifanatycy wietlika zbudowali ogromne community, wci ywe, mimo
e ukochany serial poleg i nie zanosi si, by
mg wrci. Ich determinacja jest ogromna.
Firefly, cho oficjalnie jest ju canceled od wielu
lat, wci leci wgrach planszowych, komputerowych (w MMO), w RPG-ach, na koszulkach, wgadetach. Nathan dla mnie oczywicie
na zawsze pozostanie Malem, ale podziwiam
go i uwielbiam nie tylko za kreacj kapitana,
ale jako osob. Jest mega charyzmatycznym
facetem, ktry robi wietn karier, a przy
tym wci niezmiennie trzyma cudownie
bliski kontakt z fanami, wci bardzo mocno
angauje si wfandom. Zbycia autentycznym
geekiem uczyni powd do wielkiej dumy.
Jeeli chodzi o si tego fandomu
inieustajc mio do wietlika iludzi znim
zwizanych, warto wspomnie o kampanii
crowdfundingowej, ktr przeprowadzili
Alan Tudyk iNathan Fillon mowa ozbirce
74

poprzez IndieGoGo na serial Con Man.

Gwne role graj wspomniani wyej panowie,
serial to komedia opowiadajca o losach
sawnego aktora SF, grajcego w sawnym
serialu (przypadek?). Aktor podruje po
konwentach, ledzimy jego ywot i przygody.
Zebrali ponad trzy miliony dolarw zajrzyjcie
na conmantheseries.com.
Dobra, Ophie to teraz przyznawaj si
:) Ktry odcinek, motyw, najbardziej Ci si
podoba? Co ze wietlika utkwio na tyle, by
wci cieszy ibawi? Dla mnie to na zawsze
pozostanie Wash. Jego momenty, komentarze, dialogi, relacja zon. Cytat iscena, ktr
ukochaem tutaj na pewno nie jestem wyjtkiem: Wash bawi si dinozaurami & curse your
sudden but inevitable betrayal. Alan Tudyk
wykreowa niezapomnian posta. Czasem
po prostu odpalam na youtubie najlepsze
momenty Washa iwci, nawet po tylu seansach, miesz i ciesz. Jeli chodzi o odcinki
hm, tutaj trudny wybr, ale chyba delikatne
wskazanie na Serenity poznanie zaogi,
pocztek, niezapomniany dinozaurowy Wash,
przede wszystkim to wraenie, e oto zaczyna
si przygoda z nowym serialem, kiekuje
mio, bdzie si oglda iprzeywa, wszystkie sezony, wszystkie niezliczone sezo... canceled. To najpierw przyznaj si, co do swoich
scen faworytw ifav odcinka, apniej pogadamy o: What did the FOX say.
Ophie: No, jak to ktry odcinek? Shindig!
Uwielbiam wszelkie interakcje pomidzy
Malem iKaylee, azachwyt tej gwiezdnej hippiski nad kiczem jest wprost uroczy. Captain
Tightpants :). Musz przyzna, e Wash jako
nigdy nie wywar na mnie specjalnego wraenia, nie potrafi powiedzie dlaczego, natomiast bardzo mieszy mnie gamoniowaty
Jayne. Szczeglnie wduecie zczapk! Zawsze
chciaam sobie tak sprawi, ale baam si,
e skoro wszystkie moje ubrania s wcieklejaskrawooczoporaajcokolorowe, nikt

Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

nawet nie zorientuje si, e chodzi oFirefly

ico, bdzie tkwia na mej gowie biedna taka,
sama, nierozpoznana?
Awracajc do ulubionych bohaterw to
oczywicie Mal. No, ktra dziewczyna powie
inaczej? Gwiezdny kowboj, niby surowy, lecz
o dobrym sercu. No i Kaylee. Mam do niej
ogromny sentyment, poniewa w pewnym
sensie jest taka jak ja. Ma w sobie pierwiastek zarwno kobiecy, jak imski. Lubi kolorowe, kwieciste stroje, ma poczucie humoru,
przyjani si ze wszystkimi, no iwkadych
okolicznociach tryska optymizmem. Myl,
e gdyby Mal pozwoli jej przemalowa cay
statek, przez kosmos mknby pierwszy
Flower Power Starship. Troch zabrako mi
co prawda jakiejkolwiek korelacji na linii
Kaylee muzyka, no ale przecie nie mona
mie wszystkiego. Zreszt, co za duo hippizmu to niezdrowo. Ibana. Iwogle <Ikto
to mwi? :D>.
Awanie, co si tyczy muzyki. Powiedz,
drogi Simonie, czy to tylko moja obsesja, czy
Ty rwnie masz absolutnie wielkiego, nieprzemijajcego hopla na punkcie tytuowej
The Ballad Of Serenity? Co dziwnego jest
w tym kawaku. To powinna by piosenka
folkowa. Albo country. Amuzycznie pasuje
bardziej, ja wiem, do serialu kryminalnego?
Natomiast tekst jest wyranie folkowy
prosty, z rymami mskimi, odwoujcy si
do konkretnych emocji.
Simon: Sonny Rhodes The Ballad Of
Serenity prosz bardzo! Country pen gb.
Trzeba posucha extended version. Dla mnie
ta piosenka to najlepszy przykad czego,
co Amerykanie nazywaj: acquired taste.
Pocztkowo, przez pierwsze trzy, moe cztery
odcinki, traktowaem j jako ot, po prostu,
kolejn piosenk tytuow serialu. Lubiem,
ale bez fajerwerkw. Zdarzao si wczeniej, e
takie piosenki / melodie / utwory apay mnie
ju po pierwszym odsuchu (byo tak z Twin

Peaks i piosenk do Star Trek Enterprise),

przy Firefly uczucie zrodzio si pniej. Sama
piosenka oczywicie podoba si, ale to fakt,
e jest preludium do serialowej uczty, czyni
j dla mnie tak niezwyk. Do tego dochodzi
nostalgia ito nie fabularna, ataka fanowska
tsknota za przygodami zaogi wietlika, za
twarzami, za t cudown pokadow chemi,
a to wszystko oczywicie w atmosferze, e
wicej nie ma i najprawdopodobniej ju nie
bdzie. I tak wanie robi si z tego piosenka
tsknoty, piosenka manifest, piosenka-krzyk
owspaniae, oryginalne SF, ktre zabrano nam
zbyt wczenie. You can`t take the sky from me!
Zpewnoci tego nie planowali, ale ju same
piewane sowa stay si pewnym wyrazem
buntu przeciw polityce stacji telewizyjnej,
ktra akurat Firefly potraktowaa absolutnie i niezaprzeczalnie karygodnie, zabierajc
okazj rozwoju w prawdziw, penowymiarow epopej (jak moje ukochane TNG ijego
176 odcinkw).
Ophie: No tak, kontekst jest wyrany,
ale troch przeraa mnie fakt, e piosenk
mona odczytywa jako zapowied tego, co
si stao. Jakby twrcy niewiadomie sobie
zaszkodzili. Zreszt te sowa, mam wraenie,
odnosz si bardzo mocno do amerykaskiej
historii. Bo popatrz wiadomo, e istnieje
mnstwo paraleli midzy sytuacj wserialu
a wojn secesyjn, zreszt Whedon inspirowa si powieci Killer Angels Shaary.
I oczywicie wszyscy wiemy z historii, e
wojna secesyjna zakoczya si dawno temu,
ale czy w sensie symbolicznym zakoczya
si naprawd? Stany poudniowe wci s
troch inne od reszty US i chyba jeszcze
dugo bd. W tym sensie zaoga Firefly to
ostatni bastion pewnej tradycji. Nie mwimy
otym, co wowej tradycji jest pozytywnego,
aco nie, ale Mal, Zoe ireszta s nonikami
wci jeszcze pokutujcych wAmerykanach
nadziei i aspiracji Poudnia, ktre miao

Dwugos o Firefly

75

setting. Joss powoa do ycia barwnych iniezapomnianych bohaterw, zczy ich interakcj i uczuciami, na ktre widz uwielbia
patrze. Firefly to take caa historia ycia
i przedwczesnej mierci produkcji serialu,
walki fanw o przywrcenie i okruchach
sukcesu w teje gestii (film Serenity). Status
serialu legendy to ju zasuga samego community i aktorw wcielajcych si w postaci.
Nathan, Alan wszyscy! Oni wci, nawet po
tylu latach, pozostaj zaangaowani wwietlikowy fandom. Oto wspaniae wartoci wkoo
ktrych orbituje wietlik zostay pokazane
w zaledwie kilkunastu odcinkach kosmicznego westernu, apozostaj wci ywe iwane
w sercach fanw fantastyki na caym wiecie.
Keep flying!
Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

Rys. Kristele Pelland

by niemal rajskie, aprzecie nie byo.

W kontekcie kosmicznych walk ubranych wwesternowe stroje mczyzn ikobiet,
ktrzy po prostu chc przetrwa w podych
czasach, urasta to do rangi niemal sporu
o nowoczesno czy ponowoczesno czy
tradycj mona przetworzy, a nawet zdekonstruowa, a mimo to zachowa na tyle
wyranie, by moga dalej wzbudza nadziej
i by przedmiotem dalszych inspiracji? To
wane pytanie wielu utworw, to wane
pytanie Firefly. Ale, ale, chyba musimy ju
koczy, prawda? Bo jaki redaktor mnie
trca, groc, e potnie tekst!
Simon: Dobra, wtakim razie podsumowujc: Firefly to nie tylko wietny serial. To nie
tylko magia Whedona, ktry odwali kawa
fantastycznej roboty istworzy super ciekawy

76

Katarzyna Ophelia Koma, Simon Zack

POPKULTURA

Rodzestwo Harryego Pottera

Karolina ukasik

roku 2016 zarwno na deski teatru,

jak i do ksigar trafi Harry Potter
and the Cursed Child, sma odsona przygd
maga z blizn w ksztacie byskawicy, a do
kin film operypetiach Newta Scamandera
i o czarodziejach w midzywojennym
Nowym Jorku. Potterheads zcaego wiata
ju wituj nadchodzc ucieczk ze wiata
mugoli. Spodziewam si, e fascynacja
Potterem rozgorzeje na nowo, o ile kiedykolwiek osaba. Wszak przecz temu dziea
fanw i zawodowych twrcw, dla ktrych
kanon powieci to za mao.
Nale do osb, ktre dorastay wraz zseri
oprzygodach czarodzieja, ajej lektur uwaam
za jedno z najwaniejszych wydarze literackich w moim yciu. Wci pamitam entuzjazm, jaki towarzyszy premierom kolejnych
czci, spekulacje na forach internetowych,
amatorskie tumaczenia skracajce oczekiwanie na polskie wydania iszerok rzek fanowskiej twrczoci. Co wicej, ten entuzjazm
nadal nie sabnie, o czym wiadczy choby
tempo, w jakim wyprzedano bilety na stworzony przez Rowling spektakl. W edynburskim Elephant House, gdzie autorka pisaa
pierwsze tomy, wci trzeba ustawia si
w kolejce. Serwis Pottermore, umoliwiajcy
ponowne zanurzenie si wiecie czarodziejw,
wci przyciga rzesze fanw.
Poza radoci uczestniczenia wczym prawdziwie magicznym, Rowling daa swoim fanom
jeszcze jedno: ogromne rdo inspiracji.

W odrnieniu od wielu innych autorw,

pochwalaa fanowsk twrczo, co zachcio niejedn osob do publikowania w sieci
fanfikw czy fanartw. Co wicej, niektrzy
wanie dziki Potterowi rozpoczli wasn
karier literack, jak na przykad Cassandra
Clare (cho okolicznoci, w jakich to nastpio, wci budz kontrowersje). Profesjonalni
pisarze rwnie nie stronili od tworzenia fikcji
osadzonej w Hogwarcie, o czym wie kady
uytkownik polskiego forum Mirriel. Obok
opowiada i ilustracji, twrczo fanowska
przybieraa te bardziej oryginalne formy: od
absurdalnego teatrzyku Potter Puppet Pals,
przez wykroje szat czarodziejw, po blogi
kulinarne inspirowane opisami zksiek. Nie
mona te nie wspomnie o larpie College
of Wizardry, organizowanym przez grupy
Liveform i Rollespilsfabrikken na zamku
Czocha. Ani orozgrywkach Quidditcha, ktre
odbywaj si take wPolsce
Sukces Harry'ego Pottera otworzy te
drzwi sporej grupie zawodowych pisarzy lub
skoni ich do powielenia niektrych schematw fabularnych, w nadziei, e fani skrc
sobie oczekiwanie na kolejn cz podobnymi
ksikami. Pomijajc nieszczeglnie zawoalowane plagiaty (Harry Potter i Bao Zoulong
- czyli... Hobbit, wktrym zmieniono imiona
postaci na te znane zHogwartu, czy te Harry
Potter w Kalkucie), a take kulturowe odpowiedzi (jak broni ksiek o Tanii Grotter
ich autor, Dimitrij Jemec) i wtpliwej jakoci

Rodzestwo Harryego Pottera

77

parodie (Barry Trotter), na rynku pojawiy si

tytuy, ktre zdobyy szybko wasny fandom.
Do spadkobiercw serii o czarodzieju zalicza
si m.in. Percy'ego Jacksona, lubianego take
wPolsce potomka olimpijskich bogw. Dalekie
echa Harry'ego sycha rwnie w niektrych dystopijnych powieciach dla modziey.
Formua niezwykej szkoy zinternatem przyja si te nad wyraz dobrze wnurcie romansu
paranormalnego, gdzie prym wiedzie Richelle
Mead (Akademia Wampirw).
I chocia powysze przykady fanowskiej
recepcji Harryego... s interesujce, to nie
o nich chc pisa. Moj uwag zwrciy dwa
tytuy, ktre nie tylko czerpi zpomysw brytyjskiej autorki, ale wrcz podejmuj dyskusj
zsag oniezwykym chopcu iskupiaj si na
wtkach, ktre Rowling pomina.
Seria o Harrym, cho fascynujca, jest
daleka od ideau. Jak obsesyjni fani pewnie
zauwa, zdarzaj mi si potknicia! napisaa Rowling na swojej stronie internetowej.
Na przestrzeni siedmiu tomw uwany czytelnik znajdzie niespjnoci i niekonsekwencje.
Podobnie jest z kreacj wiata przedstawionego: fundamenty spoeczestwa czarodziejw zdaj si bardzo kruche, awtrakcie lektury
czasami pojawia si poczucie, e oto mamy
do czynienia z zabiegiem deus ex machina.
Rowling tworzya zasady dziaania magii
na bieco, w trakcie pisania podsumowa
Eliezer Yudkowsky, autor popularnego fanfika
Harry Potter and the Methods of Rationality,
w ktrym Harry wychowuje si w rodzinie
naukowcw iprbuje postrzega magi przez
znany mu pryzmat metody empirycznej.
Jestem skonna przyzna Yudkowsky'emu
racj i przyj, e w innych aspektach budowania wiata autorka take uciekaa si do
improwizacji. Nie powinno to jednak dziwi,
biorc pod uwag, jak wielkim projektem by
Harry Potter. Wcigu siedmiu tomw nastrj
serii zmienia si ewoluuje od penej ciepa,
78

agodnej groteski, wktrej pobrzmiewaj echa

Mervyna Peakea, ku znacznie mroczniejszej
narracji, podobnej do wspczesnej fantasy.
Cho jest to bez wtpienia wiadomy zabieg, ta
przemiana nie zawsze zachodzi gadko.
Zamiast wymienia niecisoci zwizane
z uytkowaniem magii, niektrzy bardziej
wraliwi spoecznie fani zwrcili uwag na
inne kopotliwe aspekty ksiki. Dlaczego czarodzieje s tak zamknici na mugolsk technologi? Jaki jest sens tworzenia antagonizmw
midzy nastoletnimi dziemi tylko na podstawie ich temperamentu? Jak wygldaoby
wHogwarcie ycie uczniw zniepenosprawnoci lub trudnociami edukacyjnymi? Czy
zaklcia mog pomc transseksualnemu adeptowi magii? Dlaczego wHogwarcie naucza si
tradycji magicznej opartej wycznie na acinie
igrece, iczy tak samo wyglda nauka wpozostaych magicznych szkoach?
Te i inne pytania ponownie zaowocoway
rozkwitem twrczoci fanowskiej (zainteresowanym polecam Wizarding schools around the
world, wci rozwijajcy si cykl postw interpretujcy kultury zcaego wiata przez pryzmat
szkoy czarodziejw). Wzbudziy te reakcj
samej Rowling. Nie wszystkich ucieszyo uzupenianie kanonu po publikacji wszystkich
tomw, jak w przypadku homoseksualnoci
Dumbledore'a cho znawcy literatury queer
ju wczeniej dostrzegli wksikach metafory
i zwroty stanowice kod dla postaci gejw
ilesbijek. Podobnie niedawna decyzja oobsadzeniu czarnoskrej Nomy Dumezweni wroli
Hermiony w Harry Potter and the Cursed
Child zaowocowaa oburzeniem (zdaje si,
e gwnie ze strony osb, ktre myl teatr
z filmem). Wprawdzie nie wtpi w dobre
intencje autorki, ale mam swoje zastrzeenia
do sposobu, w jaki prbuje uczyni Hogwart
miejscem bardziej inkluzywnym.
Duo lepiej rnorodno przedstawia
Rainbow Rowell, autorka Carry On, powieci

Karolina ukasik

o przygodach nastoletniego czarodzieja imieniem Simon Snow. Simon pojawi si po

raz pierwszy na kartach poprzedniej ksiki
Rowell, zatytuowanej Fangirl jej gwna
bohaterka, tytuowa fanka, z zapaem pisze
fanfiki oSimonie. Simon Snow nie jest jednak
prost kalk Harry'ego. Z Chopcem, Ktry
Przey czy go waciwie tylko niezdarno
i niechciany nimb osieroconego wybraca.
Simon bowiem ma by najwikszym magiem
wszechczasw. Wobec takiego fatum prby
chopca, by ostatni rok w szkole Watford
spdzi spokojnie, spezaj na niczym. Co
gorsza, magia w Anglii powoli przestaje
istnie, a znienawidzony wsplokator gwnego bohatera, Basilton, znika wtajemniczych
okolicznociach.
Nawizania do ksiek Rowling s
widoczne jak na doni Simonowi towarzyszy
bystra moda czarownica imieniem Penelope,
Basilton na pierwszy rzut oka jest ciemnowos wersj Dracona Malfoya, a dyrektor
szkoy, nazywany Magiem, ma wiele wsplnego zDumbledore'em. Wprawdzie Carry On
nie naley do adnej serii, ale wnarracji pojawiaj si wzmianki owydarzeniach zpoprzednich lat w Watford, sugerujce, e magiczna
edukacja Simona nigdy nie przebiegaa spokojnie. Rowell wykorzystuje jednak znajom
konwencj, by opowiedzie zupenie inn
histori. Poszukiwanie wyjanienia, dlaczego
magia znika, jest istotne ale nie mniej istotni
s bohaterowie, dorastajcy i odkrywajcy
swoj tosamo. Na pierwszy plan wysuwa si
uczucie czce Simona i Baza. Obaj chopcy
bezskutecznie prbuj je tumi, przekonani,
e przeznaczony im wieczny konflikt. Naley
tutaj doda, e wtki romansowe s mocn
stron ksiek Rowell. O ile w Hogwarcie
dobieranie si w pary wydawao si pytkie
ipisane bez przekonania, wWatford czytelnik
jest wiadkiem rozwoju pomiennej, autentycznej mioci. Jednoczenie akcja powieci

ani na chwil nie zwalnia, a do zakoczenia

i przewrotnego morau, e magia nie jest ani
gwarantem, ani warunkiem niezbdnym do
szczcia.
Rowell wielokrotnie przyznawaa si do
fascynacji kultur fanowsk i wida, e praca
woona w pisanie Fangirl nie posza na
marne. W Carry On autorka odpowiada na
wiele zprzedstawionych przeze mnie powyej
fanowskich wtpliwoci. Kady z magw
w Watford ma swj indywidualny magiczny
styl. W opisach pojawiaj si postaci wywodzce si zrnych grup etnicznych ispoecznych. Ksenofobia czarodziejw jest kwestionowana, jeli nie otwarcie omieszana tym
bardziej, e uczniowie Watford posuguj si
technologi. Natomiast wtek Simona i Baza
podszyty jest agodn kpin z fanfikowych
konwencji i ich melodramatyzmu. Carry On
to jedna z tych ksiek, ktre mona czyta
na kilka sposobw: albo jako urocz opowie o dojrzewaniu, albo jako intertekstualn dyskusj z fantastyk dla modziey i jej
fandomem.
Zupenie inn polemik z popularnoci
Harry'ego Pottera rozpocz Lev Grossman
w powieci Czarodzieje. Niepochlebni recenzenci zarzucali Grossmanowi niech do
prozy gatunkowej, cho sam autor twierdzi, e
pisa swoj ksik, by zaj czym oczekiwanie na kolejny tom. Negatywne reakcje nie s
bezpodstawne. Dzieo Grossmana to ponura
i gorzka powie, grajca na oczekiwaniach
wobec eskapistycznej fantastyki.
Gwny bohater, Quentin Clearwater,
przygotowuje si do rozmowy kwalifikacyjnej na prestiowym uniwersytecie, gdy trafia
na egzamin wstpny do magicznego college'u Brakebills, ukrytego w centrum Nowego
Jorku. Dla Quentina, ktry cae ycie konkurowa z podobnymi sobie modymi geniuszami i fantazjowa o magicznych wiatach,
Brakebills pocztkowo wydaje si spenieniem

Rodzestwo Harryego Pottera

79

marze. Niemal natychmiast protagonista

odkrywa jednak, e i ta szkoa nie jest wolna
od wycigu szczurw imorderczej konkurencji a prowadzony wedug nieodgadnionego
klucza egzamin to tylko pocztek.
Pograjcy si w marazmie modzieniec
docza do grupy starszych, popularnych
uczniw. W ich towarzystwie zaznajamia si
zuywkami iseksem, ale ycie zblazowanego
imprezowicza nie przynosi mu szczcia. Tym
bardziej, e jego towarzyszy trapi te same
odcienie nudy i nihilizmu. Quentin zaczyna
szuka dalej: przekonany, e Brakebills to po
prostu za mao; e musi by co wicej, dalej
od szarej prozy Brooklynu, agdy to znajdzie,
wreszcie bdzie szczliwy.
Gwni bohaterowie Czarodziejw to
grono wyjtkowo antypatyczne, cho niepokojco znajome. Wszyscy protagonici byli
wychowywani na osoby dce do sukcesu
i przyuczani do testw. W szkole, take tej
magicznej, s prymusami, ale nie radz sobie
z wasnymi emocjami. Przyzwyczajeni, e
otoczenie nagradza ich za prac umysow,
wobec wasnego losu wykazuj zadziwiajc
bierno. Wyuczona ambicja nie pozwala im
doceni tego, co maj wszak zawsze mog
mie wicej. Mona powiedzie, e cae ycie
spdzili wdo sterylnych ibezpiecznych rodowiskach, a gdy przychodzi im zmierzy si
ze wiatem poza szkolnymi murami, uciekaj
od dorosoci.
Gwna o krytyki Grossmana opiera
si na przekonaniu, e widzi on fantastyk
jako pytk, eskapistyczn literatur, ktra
pozwala zamkn si w infantylnej bace.
Przeciwnicy ksiki twierdz, e autor przedstawia Quentina ijego znajomych jako ofiary
fantastyki. Moim zdaniem stworzenie powieci tak gstej od nawiza (do Opowieci
z Narnii, Piotrusia Pana, Alicji w Krainie
Czarw, Wadcy Piercieni, Star Treka,
Gwiezdnych Wojen...) wymaga przynajmniej
80

dogbnej znajomoci kanonu fantastyki, jeli

nie cho cienia sympatii dla tego gatunku.
Grossman krytykuje raczej nachalny dydaktyzm niektrych ksiek i podejcie pewnej
grupy odbiorcw. Zdaje si mwi, za Le Guin
iGaimanem, e fantastyczne alegorie powinny
czyni nas dojrzalszymi isilniejszymi; e znajdziemy wnich tylko tymczasowe schronienie.
Problem Quentina nie ley wjego mioci do
fantastyki lecz wodrzucaniu otaczajcego go
wiata ioczekiwaniu, e jego los uoy si jak
wpowieciach omagicznych krainach.
Mimo tych kontrowersji ksika doczekaa si dwch tomw kontynuacji, awstyczniu tego roku kana SyFy rozpocz emisj
serialu opartego na fabule pierwszej powieci. Wzgldem papierowego pierwowzoru
wprowadzono kilka drobnych, ale istotnych
zmian: bohaterowie s starsi, za niezdiagnozowana depresja Quentina jest zarysowana
duo wyraniej. O ile ksik mona byo
zaklasyfikowa jako przeznaczon dla starszej
modziey, serial jest wyranie adresowany do
dorosego odbiorcy.
Zarwno Rowell, jak iGrossman podejmuj
take tematyk, ktr rzadko porusza si wfantastycznych powieciach dla modziey: wpywu
tragicznych wydarze na psychik modych
bohaterw. Jest to tym bardziej znaczce, e
wpowieciach obojga autorw mier staje si
czym duo bardziej realnym i bliskim postaciom wida to szczeglnie uGrossmana, ktry
nie epatuje przemoc, ale dziki tej oszczdnoci drastyczne sceny zyskuj potny emocjonalny wydwik. Rowell czasem czyni kroki
wstron standardowej fantastyki, wktrej zabijanie przeciwnikw jest norm ikoniecznoci
(albo wrcz tematem niesmacznego artu), ale
jej bohaterowie odegnuj si od przemocy, jeli
tylko mog znale inne rozwizanie. Wida
te, e lata spdzone wrd magw zaowocoway rozwiniciem si uSimona objaww stresu
pourazowego. Autorka przyjmuje zdecydowan

Karolina ukasik

postaw: mimo baniowoci wyzwa, jakie stay

przed jej bohaterem, poczucie zagroenia nie
bdzie czym, co jej mody mag atwo zsiebie
zrzuci. Pokazuje te, e w zaburzeniach psychicznych nie ma nic piknego ani romantycznego; e to schorzenia wtakim samym stopniu
prawdziwe, co choroby somatyczne. Jest to duy
krok naprzd w porwnaniu z Fangirl, gdzie
fobia spoeczna tytuowej bohaterki bya przedstawiona jako urocze dziwactwo, ktre raczej
zaskarbia jej znajomych ni utrudnia ycie.
Tego zdecydowania brako Grossmanowi, ktry
na kartach powieci nie zaadresowa zaburzenia
Quentina wprost; wnajlepszym razie czytelnik
jest wiadkiem sceny, wktrej jedna zbohaterek
zarzuca Quentinowi, e ten po prostu nie chce
by szczliwy. Dla niektrych odczytanie tej
sceny poprzez pryzmat objaww depresyjnych
bdzie oczywiste ale, niestety, innym atwo
bdzie zrzuci zachowanie protagonisty na karb
zblazowania tej dzisiejszej modziey iroszczeniowej postawy millenialsw.
Co zyskujemy dziki odarciu Hogwartu
z baniowoci i wprowadzeniu na jej miejsce
znacznie powaniejszych motyww? Zdaniem
niektrych nie do wiele, by publikowa
ksiki bdce wycznie polemik zRowling.
Wrd fanw rodz si wtpliwoci, czy czytanie Carry On iCzarodziejw bez znajomoci
Pottera ma wogle sens; czy wtym przypadku
mona mwi o samodzielnych ksikach.
Sycha gosy, e wspomniane przeze mnie
tytuy od fanowskiej fikcji rni wycznie
zmienianie nazw wasnych, by wydawcy mogli
spa bez obaw o naruszanie praw autorskich
Rowling. Czciowo si zgodz obie powieci to metateksty, ktre dla odbiorcy nie znajcego Harryego raczej nie bd ciekawe.
Czytelnicy tych utworw zapewne przystpi
do nich zokrelonymi oczekiwaniami iprzeo na ksiki cz zaangaowania emocjonalnego, jakie wzbudzia w nich lektura serii

Rowling. Autorzy nie musieli zatem zadawa

sobie trudu budowania detali wiata i tworzenia dogbnych portretw bohaterw
wystarczyo naszkicowa to do wyranie, by
czytelnicy mogli poczy okrelone miejsca
ztymi opisanymi przez Rowling, awopisach
postaci wprowadzi drobne zmiany. Wistocie,
miejsca iprotagonici s do rozpoznawalni.
Ale czy to wada?
Rowell i Grossman nie s ani pierwsi, ani
jedyni. Ten sam argument mona skierowa
przeciwko niezliczonym klonom Tolkiena
iHerberta. Nie tak dawno Sapkowski wytyka
schematy fabularne wfantasy, mnogo historii o prostych ludziach z prowincji, ktrym
nagle wpada w rce magiczny przedmiot
wydaje mi si, e dopiero ostatnie dwadziecia
lat przynioso istotne i dynamiczne zmiany
w formule fantastyki. Spodziewam si, e
Hogwart podzieli losy rdziemia i Arrakis
istanie si atwo rozpoznawalnym schematem
dekoracji, ktre bd wykorzystywane nawet
wwczas, gdy do tekstu rdowego mao kto
bdzie ju siga. Do wyjtkowy jest natomiast may odstp czasowy, dzielcy wydania
Harryego Pottera i Czarodziejw czy Carry
On. Ale sposb, w jaki Harry zakorzeni si
wkulturze masowej iwiadomoci odbiorcw,
tumaczy t rych publikacj; wydaje mi si,
e niewielu znajdzie si czytelnikw, ktrym
zwroty takie jak 10 punktw dla Gryffindoru
czy Komnata Tajemnic zostaa otwarta nic
nie powiedz.
Cho Rowling zakoczya siedmioksig
o yciu Harryego w Hogwarcie, jej bohater
wci zdaje si dojrzewa zdawnymi czytelnikami. Nic otym nie wiadczy lepiej ni twrcza,
ale krytyczna dyskusja, odbywajca si midzy
fanami ipisarzami. Nie wyglda te, by miaa
si szybko zakoczy. Ani Rowling, ani entuzjaci Harry'ego nie powiedzieli jeszcze ostatniego sowa.

Rodzestwo Harryego Pottera

Karolina ukasik

81

POPKULTURA

Przetwory zbajek
CZ DRUGA
Monika Katriona Doerre

tudnia baniowych motyww nie ma

dna. Ju od jakiego czasu jest to mocno
eksploatowane rdo zarwno w filmie,
serialach, jak i literaturze. I tutaj poletko
dla twrcw sigajcych po baniowe dziedzictwo okazuje si niezwykle rozbudowane pomysom na przetwarzanie znanych
historii i przystosowywanie ich do obecnych
wymaga widzw iczytelnikw nie ma koca.
Najprostsze ekranizacje bani to tylko wierzchoek gry lodowej obrazw, jakie koacz
si po gowach reyserw, scenarzystw czy
pisarzy. Jak wida, magia tego gatunku nadal
urzeka izachwyca.
Albert Einstein powiedzia: Jeli chcesz,
aby Twoje dzieci byy inteligentne czytaj im
bajki. Jeli chcesz, aby byy bardziej inteligentne
czytaj im wicej bajek. Trudno si nie zgodzi
ze sowami niemieckiego fizyka. Banie ksztatuj spojrzenie na kwestie dobra i za, otwieraj drzwi do nowych niezwykych wiatw,
pokazuj, jak wiele moe zdziaa jedna osoba.
Kto nie zna historii o Krlewnie niece,
Kopciuszku czy picej Krlewnie? Kada
znich zawiera wsobie uniwersalne przesania,
ktre okazuj si aktualne nawet dzi.
Nic wic dziwnego, e co rusz widzimy
zapowiedzi nowych ekranizacji bani. Wan
rol odegraa tu wytwrnia Walta Disneya,
ktra spor ilo fantastycznych opowieci
przeniosa na due ekrany. Zachwytom nad jej
bajkami nie byo koca pikne historie otrzymay pikn opraw, zarwno wizualn, jak

82

i dwikow. I to wanie od nich zaczniemy

podr po filmowym, serialowym oraz ksikowym wiecie produkcji oraz ksiek, ktre
sigaj do baniowego dziedzictwa.

Dawno, dawno temu

bo w 1937 roku wytwrnia Walta Disneya
wyprodukowaa pierwszy penometraowy
film animowany, ktry w pniejszych latach
sta si jednym znajpopularniejszych obrazw
tej firmy. Cakiem spora liczba widzw uwaa,
e pierwsz bani, jak Disney przenis na
ekrany by Kopciuszek. Nic bardziej mylnego.
Ta ba zostaa zekranizowana dopiero w1950
roku, wczeniej studio signo po histori
Pinokia oraz Krlewny nieki. To wanie
przygody tej ksiniczki jako pierwsze zostay
przerobione na penometraowy film animowany, ajej historia wzruszya niejedno serce.
Pniej byo jeszcze barwniej, jeszcze
wicej ijeszcze piknej. Kada popularniejsza
ksiniczka staa si gwiazd wasnego animowanego show. Kopciuszek, Aurora, Ariel
Mona by tak wymienia. Czemu obrazy
sygnowane logo Disneya osigny tak wielki
sukces? Powodw byo kilka. Dwa zostay ju
wspomniane wyej: wytwrni udao si stworzy mae animowane cuda, ktre okazay si
uczt zarwno dla oka, jak i ucha. Poruszay
prawdziwe problemy, mimo e wszystko byo
przykryte koderk fantastyki; dobro zawsze
triumfowao nad zem, a pozytywne postaci

Monika Katriona Doerre

Mijaj lata
amoda na siganie po banie wcelu przeniesienia ich na ekrany nie mija. Kolejni twrcy
prbuj na nowo przedstawi znane z papierowych kart historie. Wcigu kilkudziesiciu
ostatnich lat powstao sporo wersji opowieci
o Czerwonym Kapturku, Jasiu i Magosi czy
Krlowej niegu. I o ile te ekranizacje, klasyczne iwierne oryginalnym historiom, nadal
wzruszaj ibudz wwidzu pozytywne emocje,
otyle nie kademu wystarcza delektowanie si
znanym.
Producenci postanowili pj o krok
dalej wkocu potrzeba matk wynalazkw.
Kurczowe trzymanie si tego, co znane, iserwowanie odbiorcom kolejnych podobnych do
siebie wizji moe si wkocu znudzi. Czy nie
lepiej wzi iprzerobi dan ba, tak by widz
mg si cieszy zwkraczania do nie do koca
znanego wiata? Sign po klasyczne postaci,
stworzy dla nich now histori, ktra bdzie
krya wok tej znanej ze starych opowieci,
jednak dooy sporo nowych smaczkw, aby
doda caoci powiewu wieoci i nowego
kolorytu? Albo pj jeszcze dalej przedstawi dalszy cig historii lub pokaza widzom,
co byo przed wydarzeniami zdanej bani? Ile
gw, tyle pomysw. Itak od kilku lat filmowy
wiatek przeciga si w serwowaniu nam,
zwykym zjadaczom chleba, nowych wizji
znanych opowieci. A tych powstao cakiem
sporo.

Wszystko, byle produkcja spodobaa si

widzowi, przypomniaa mu modziecze lata
fascynacji baniami i, nie ukrywajmy, zarobia na siebie. Wariacjom na temat przygd
znanych zbajek postaci nie ma koca. Poniej
kilka przykadw udanych (i tych mniej)
pomysw na to, jak ze znanej bani wykrzesa co nowego i, przynajmniej w zaoeniu
twrcw, oryginalnego.
Jak zmieni histori bohaterki w czerwieni, ktra niesie przez las koszyk peen
smakoykw swojej chorej babci? Mona chociaby pobawi si klimatem, wilkiem idoda
Kapturkowi wicej lat. Do tego uwypukli
element strachu i dooy sporo efektw specjalnych. Itakim oto prostym sposobem otrzymamy horror. Dziewczyna wczerwonej pelerynie pokazuje odmienne ni wbani spojrzenie
na posta Czerwonego Kapturka iwilka, ktry
tym razem okazuje si wilkoakiem . czy
wsobie elementy horroru iromansu, do tego
twrcy stworzyli niesamowity klimat grozy
Rys. Katarzyna Pierg

otrzymyway zasuone szczliwe zakoczenie. Dziki temu bajki Disneya po dzi dzie s
uwaane za jedne znajpikniejszych historii.

Lustereczko, powiedz
przecie
ktra wizja jest najlepsz na wiecie. Atych
co roku otrzymujemy cakiem pokan dawk.
Przetwory zbajek

83

i osaczenia oraz pokazali maomiasteczkow

mentalno ludzi, kiedy wok nich zaczynaj dzia si ze rzeczy. Ioile filmowi mona
zarzuci brak logiki i zbytni mdo (sporo
wtkw da si przewidzie, gwna bohaterka jako jedyna jest w stanie zbawi swoj
wiosk ode zego, do tego ten jake banalny
wtek miosny), o tyle produkcja w bardzo
ciekawy sposb bawi si histori Czerwonego
Kapturka.
A gdyby tak zaku Kapturka w kajdany?
Ibabci te? Iwilka? Ipobawi si wprowadzenie ledztwa wrodku lasu? Kapturek jako
podejrzana inie tak niewinna jak mogoby si
wydawa osbka? Na kolejn zabaw ze znan
bani zdecydowali si twrcy bajki Czerwony
Kapturek Prawdziwa historia, tym razem
idc nie wkierunku horroru, ale komedii kryminalnej. Czworo podejrzanych, bo oprcz
Kapturka, babci i wilka pojawia si jeszcze
drwal. Ikady zprotagonistw musi wyjani,
co tak naprawd si stao. Odwrcenie rl,
jakie znamy zbani, to tylko jeden zzabiegw
zastosowanych wtej interpretacji.
Co si stanie, kiedy na warsztat zostanie wzita ba o Krlewnie niece? Moe
powsta mroczny iklimatyczny film, wktrym
ksiniczka nie jest ju taka delikatna. Potrafi
zatroszczy si osam siebie iniele powywija mieczem. Nie brakuje jej walecznoci ani
buty, niestety, o ile film nie jest bardzo zy,
otyle aktorka wcielajca si wgwn rol ju
tak. Wobrazie Krlewna nieka iowca wiele
si dzieje. Sporo zapierajcych dech w piersiach scen, dodanie postaciom charakteru.
Film spodoba si, o czym moe wiadczy
fakt, e jeszcze wtym roku wejdzie na ekrany
jego kolejna cz. Tym razem jednak nie
pojawi si wnim nieka, tylko sam owca i
Krlowa Lodu.
Porzumy na chwil realia, w ktrych
postacie rodz si, by wada mieczami albo
wyprawia bale. Joe Nussbaum w zupenie
84

inny sposb siga do baniowej klasyki. Bawi

si kawakiem historii, uwspczenia j
i zamiast krasnoludkw i ksiniczki, widz
dostaje zgraj studentw. I to nie byle jakich
uczniakw, tylko takich, ktrym nie za bardzo
wiedzie si w szkolnym wiatku. Ich godzien
zapomnienia los odmieni przybycie do ich
domku Sydney White. Do tego warto doda,
e feralnych studentw mamy sidemk, czyli
tylu, ile krasnoludkw wbani oniece.
Jak wiadomo, Kopciuszek na balu zgubi
szklany pantofelek. Ksi, by odnale
wybrank swojego serca, odwiedzi kady
dom w swoim krlestwie, by kada poddana
moga przymierzy zgub. Ta, na ktr pantofelek pasowa, czyli wanie Kopciuszek,
zostaa jego on. Pomimy na chwil szklany
bucik, wielkie krlestwo i zostawmy bal.
Ale nie taki baniowy, z mnstwem piknych sukien i przepychu, tylko co z mniejsz pomp. I nie w zamku a szkole. Tak, oto
kolejna uwspczeniona wersja bani. Gwna
bohaterka Cinderella Story nie wybiera wprawdzie grochu, ale musi obsugiwa klientw
wknajpce jej macochy. Ana balu gubi telefon
komrkowy miast szklanego pantofelka. Jak
wida, twrcy wprowadzili sporo zmian do tej
klasycznej historii.
Zatrzymajmy si na chwil przy Kopciuszku
z2015 roku. Tutaj pojawia si najmniej twrczych wizji. Tym razem postawiono na prawie
dokadne odwzorowanie oryginau. Prawie,
bo dodano sceny, o ktrych nie przeczytamy
w ksikach. I trzeba przyzna, e wyszo
bardzo dobrze zarwno sama fabua wciga,
jak i warstwa wizualna obrazu oczarowuje
odbiorc. Wwikszoci jest to historia spjna
z opowieci znan nam z bani, mam na
myli t ugrzecznion wersj bez obcinania
stp i palcw u ng, skierowan do modego
odbiorcy, gdzie moda bohaterka najpierw traci
ukochan matk, apniej ojca. Macocha (tak,
papcio zdy si ponownie oeni) ijej dwie

Monika Katriona Doerre

crki obejmuj rzdy nad caym majtkiem,

a biedna sierotka zostaje jedn ze sucych.
W filmie nie mogo take zabrakn dobrej
wrki, ktra pomaga protagonistce dosta si
na bal, oraz ksicia, obiektu westchnie bohaterki. Cho nie, stop, krlewicz, wprzeciwiestwie do wersji znanej nam zbani, nie okazuje
si tylko przystojnym dodatkiem do fabuy,
ktrego zadaniem jest odnale szklany pantofelek i zapewni Kopciuszkowi szczliwe
zakoczenie. W filmie widz dowiaduje si
onim czego wicej. Zreszt nie tylko okrlewiczu, wikszo historii i motyww postpowania postaci zostaje rozbudowana, dziki
czemu odbiorca moe dostrzec drugie dno
kryjce si za wikszoci podejmowanych
przez charaktery wyborw.
Co ciekawego mona stworzy z Piknej
ibestii? Znowu przenie histori do bardziej
wspczesnych czasw, ale nie zapomnie
o kltwie, ktr moe zdj tylko zakochana
wbestii dziewczyna. Rola przekltego przypada tym razem nie ksiciu, agwiedzie filmowej. Kyle ma wszystko, czego tylko dusza moe
zapragn pienidze, saw i urod, ktr
wykorzystuje, kiedy tylko moe. Do czasu,
kiedy narcystyczna iarogancka posta zostaje
przeklta. Reszt ju znacie musi znale
osob, ktra pokocha go za jego charakter, nie
urod. Beastly, mimo ciekawego konceptu, jest
jednak peen niedorzecznoci ibanaw, przez
co sam film okazuje si do ciki wodbiorze.
Zastanawialicie si moe kiedy, co si
stao z najbardziej znan baniow dwjk
rodzestwa, ktre miao do nieprzyjemne
spotkanie z pewn czarownic mieszkajc
wdomku zbudowanym zakoci? Jeeli jestecie
ciekawi dalszej historii Jasia iMagosi moecie
sign po produkcj Tommyego Wirkola
Hansel i Gretel: owcy czarownic. Jak mona
ju wykoncypowa z samego tytuu obrazu,
gwni bohaterowie, po traumatycznych przejciach z dziecistwa, zajli si tropieniem

iunieszkodliwianiem wiedm. Mnstwo scen

walki, zupenie inne spojrzenie na dorosych
ju bohaterw bani ido tego mroczny klimat
robi swoje. Wprawdzie tym razem nie mamy
do czynienia znow interpretacj, tylko zkontynuacj historii, niemniej mamy tutaj sporo
odniesie do klasycznej opowieci.
Oczywicie mona pj w jeszcze innym
kierunku i w jednym filmie zebra kilka
baniowych postaci. eby nie byo za nudno,
naley doda do tego spor liczb piosenek
iwten oto sposb otrzymamy Tajemnice lasu,
produkcj, w ktrej w jednym miejscu spotkamy Czerwonego Kapturka, Kopciuszka,
Roszpunk i wiele innych bajkowych postaci.
Niestety bardzo czsto okazuje si, e co za
duo, to niezdrowo. A najlepsz scen caego
filmu jest ta, wktrej dwch ksit pojedynkuje si na piew igupie miny.
Oczywicie to tylko kropla w morzu
nowych interpretacji bani, znalazoby si
jeszcze wicej filmw, ktre w taki czy inny
sposb sigaj po motywy klasycznych opowieci. Niektre czerpi zich ugrzecznionych
wersji, inne natomiast zoryginaw, wiecie, jak
obcinanie palcw czy stp wKopciuszku.
Ajak to wszystko wyglda wwiecie seriali,
gdzie twrcy maj do dyspozycji o wiele
wicej czasu antenowego? Jeeli produkcja si
spodoba, moe zyska nawet kilka sezonw,
kady po dwadziecia kilka odcinkw. Jak
wtelewizyjnym wiatku radz sobie zzabaw
baniowymi motywami? Trzeba przyzna, e
cakiem niele inie brakuje im pomysw na
kolejne ulepszenia.

Hej ho, hej ho

czyli dugi ywot seriali. Aten, jak wiadomo,
zaley od ogldalnoci. A ta z kolei zaley
od tego, czy pomys na produkcj spodoba
si widzom. I tutaj, w przypadku zabawy
baniami, pojawia si problem: co zrobi, eby

Przetwory zbajek

85

stworzy co ciekawego, znanego, ale nie do

koca, wkocu liczy si kady element zaskoczenia. Twrcy telewizyjnych produkcji nie
maj sobie rwnych, wkocu musz przez kilkadziesit odcinkw zabawia widza nowymi
i oryginalnymi pomysami. Jak wykorzystano
wtym celu znane zbani motywy?
Stacja The CW postanowia sign po
Pikn ibesti, jednak akcj historii przenie
do XXI wieku. Gwna bohaterka serialu nie
ma wprawdzie na imi Bella, a miast ksicia
odbiorca poznaje byego lekarza i onierza,
ktry nie zosta przeklty, tylko poddany wojskowemu eksperymentowi. Celem zabiegu
miao by ulepszenie onierzy danie
im wikszej siy, szybkoci, efektywnoci.
Iwszystko zapewne byoby dobrze, gdyby nie
efekt uboczny serum, jakie wstrzyknito gwnemu bohaterowie serialu. Po pierwsze protagonista zmienia si wzdeformowan istot,
po drugie nie panuje nad swoim gniewem.
Imoe ijego moce s takie, jak powinny, ale
podczas przemiany traci swoje czowieczestwo: zarwno fizycznie, jak ipsychicznie.
Agwna bohaterka? Nie ma za wiele wsplnego zbaniow Bell, moe poza tym, e te
pokochaa besti. Pracuje w policji i zamiast
czyta ksiki, ciga przestpcw. Jak wida,
produkcja telewizyjna nie ma za duo wsplnego ze znan bani, jednak pojawia si najwaniejszy element, czyli zamiana wpotwora,
oraz sporo etycznych nawiza, jak choby to,
e nie zawsze liczy si wygld drugiej osoby.
Na zupenie inny pomys wpadli twrcy
kolejnej produkcji telewizyjnej, ktra czerpie
inspiracje ztej bani. Jej akcj take osadzono
we wspczesnych czasach. Bohater take
pracuje jako policjant, ale tym razem nie
zakochuje si wbestii, aprzynajmniej nie na
pocztku, bo pniej bdziemy mieli do czynienia z podobnym motywem. Nick dowiaduje si, e pynie w nim wyjtkowa krew
krew owcw wszelkiej maci potworw,
86

stworw iinnych okropiestw. Jest Grimmem,

sieje postrach ibroni niewinnych. Aprzynajmniej tak byo kiedy, bo Nick nie ma zamiaru,
jak jego przodkowie, zabija kadego stwora,
jakiego spotka na swej drodze. Nie, bohater
zaprzyjani si z niektrymi z nich, innym
postara si pomc, a dopiero elementy, ktre
stanowi prawdziwe zagroenie, postawi przed
sdem. Takim dla czowieka, bo baniowe
stwory przybieraj ludzkie postacie. I trudno
ich odrni od zwykych zjadaczy chleba,
tylko Grimm i inne Wesen, czyli wanie
wspomniane baniowe stwory, mog odrni czowieka od potwora. Twrcy tego serialu
dark fantasy postanowili wykorzysta wszelakie monstra, jakie pojawiy si w baniach,
iwrzuci je do wspczesnego nam Portland.
Atrzeba przyzna, e jest wczym wybiera.
Ostatni z wzitych pod lup seriali to
produkt stacji ABC, czyli Dawno, dawno temu.
Ta produkcja najpeniej czerpie zbaniowego
worka motyww, historii i postaci. Bo kog
tu my nie mamy? Jest Czerwony Kapturek,
cho troch starszy ni ten z bajki, Krlewna
nieka, Za Krlowa czy Rumplestiltskin.
Widz ledzi perypetie zarwno tych zych,
jak idobrych postaci. Awszystko zaczyna si
od kltwy. Regina pragnie pozby si raz
na zawsze nieki ijej kompanii, czyli ksicia,
krasnoludkw i innych baniowych znajomych, dlatego tworzy bardzo potne zaklcie,
ktre wymazuje wszystkim pami, oczywicie poza twrczyni inkantacji, oraz przenosi
ich do maego miasteczka pooonego gdzie
wAmeryce zXXI wieku.
Co sezon poznajemy nie tylko nowe postacie, ale take miejsca. Mamy Zaczarowany
Las, Nibylandi, Krain Oz, Camelot, awnajnowszym sezonie odwiedzilimy podziemia
Hadesu. Jak wida, pomysowo twrcw nie
ma granic garciami czerpi nie tylko zbajek,
ale take legend czy filmw animowanych. Na
przykad wczeniejszy sezon by powicony

Monika Katriona Doerre

Elzie zKrainy lodu.

Tym, co urzeka wDawno, dawno temu jest
wanie wyobrania reyserw iscenarzystw.
Tutaj kada zpostaci dostaje swoje pi minut.
Ito, e jaki bohater by zy wbani, wcale nie
oznacza, e wserialu nie jest wstanie zmieni
swojego niecnego postpowania.
Jak wida, filmy iseriale sigaj po baniowe
elementy, w mniej lub bardziej wyszukany
sposb. A jak sprawa czerpania inspiracji
zklasyki przedstawia si wliteraturze tej nam
wspczesnej? W ksikach take pojawia si
sporo odwoa, zapoycze czy nawet nowych
interpretacji bani. Iniektre znich naprawd
robi wraenie na czytelnikach.

Bym ci lepiej
czytaa. Tak naprawd, jeli chodzi omotywy
baniowe w ksikach, wikszo pozycji
fantasy, ale nie tylko, czerpie z tego rdeka
ito garciami. Ile to nie pojawio si powieci
o ksiniczkach i ksitach, krasnoludkach,
syrenkach czy innych postaciach, ktre spotykamy wbaniach. Asam motyw walki dobra
ze zem? Wymienienie kadej pozycji, ktra,
wmniejszym bd wikszym stopniu, czerpie
zkanonu bani byoby niemoliwe.
Niedawno wksigarniach pojawia si trylogia Soman Chainani Akademia Dobra iZa.
Mamy tam szkoy, ktre ksztac przyszych
bajkowych bohaterw, ale take ich wrogw.
Natomiast w serii Jennifer Donnelly Wielki
bkit gwnymi bohaterkami powieci s
syreny, wida tutaj ewidentne odwoanie do
historii Ariel.
A Alicja w Krainie Zombie? Nie trzeba
by wielkim mylicielem, by domyli si,
do jakiej bajki nawizuje ten cykl. Z kolei
w Kltwie tygrysa Colleen Houck pojawia si
motyw kltwy, ktra ciy nad bohaterami.
Przez ni zamieniaj si oni wbestie, moe nie
takie jak ksi z Piknej i Bestii, ale rwnie

niebezpieczne. W kwietniu swoj polsk premier bdzie miaa natomiast nowa powie
Sarah J. Maas, ktra zagranic zebraa bardzo
dobre opinie. Jest to nowa wariacja na temat
wspomnianej wyej Piknej i Bestii ksika
bdzie nosia tytu Dwr cierni i r. Ju
w tytule mamy pewne nawizanie do znanej
bani ra to najwaniejszy symbol historii. Gwna bohaterka powieci, Feyre, musi
odpokutowa za swj czyn albo zamieszka
w paacu gronej bestii, albo zginie. Ju sam
motyw przebywania jako wizie u potwora
przywodzi nam na myl dzieje Belli.
Take ksika Baniowy morderca wykorzystuje sporo bajkowych elementw. Zabjstwa
inspirowane baniami braci Grimm? Czemu
nie kada nowa wersja klasykw mile
widziana, o ile zostanie dobrze i sensownie
skonstruowana, a fabua nie okae si dziurawa niczym szwajcarski ser.
Marissa Meyer take postanowia doda
swoje trzy grosze do nowych interpretacji
klasyki. I tak powstaa seria Saga ksiycowa.
Kogo my tutaj nie znajdziemy: mamy cyborga
o imieniu Cinder, w ktrym zakochuje si
ksi, pragnc odnale swoj zaginion
babci Scarlet czy uwizion wsatelicie Cress.
Oczywicie losy tych bohaterek, ikilku innych,
cz isplataj si ze sob. Trzeba przyzna, e
Meyer miaa bardzo oryginalny pomys na te
historie.
Melissa de La Cruz, na zlecenie Disneya,
napisaa ksik Wyspa Potpionych, ktra
stanowi wstp do filmu znanej wytwrni
Nastpcw. A o czym opowiadaj powie
i film? O dzieciach znanych z bajek i bani
zych. Crka Diaboliny i potomkini Zej
Krlowej, syn Cruelli de Mon albo dziecko
Jafara? Co ciekawego moe wykombinowa
ta czwrka? Cakiem sporo. Melissa stworzya
niesamowite postacie, ale wksice nie zabrako rwnie tych znanych zbani, czyli rodzicw protagonistw.

Przetwory zbajek

87

Przedstawione powyej pozycje to ledwie

zarys pomysw dotyczcych nowych wizji
baniowych historii, jakie zostay przelane
na papier. Jak ju zostao wspomniane wyej,
sporo ksiek siga po te motywy, gdy s uniwersalne iatwo rozpoznawalne.

Iyli dugo
iszczliwie
Pomysom na zabaw baniowymi motywami
nie ma koca. Nic nie sugeruje, e ten gatunek
odejdzie wnajbliszej przyszoci wzapomnienie. Co wicej, powstaj nowe filmy, autorzy
pisz nowe ksiki, ktre bawi si bajkowymi

88

motywami, i nie chodzi tutaj tylko o te najbardziej oczywiste obrazy, gdzie bardzo atwo
odnale nawizania do klasyki.
Zagadnienie reinterpretacji bani i tworzenia znich nowych przetworw jest bardzo
szerokie. Jeden artyku (ani nawet dwa) nie jest
wstanie wyczerpa tematu. Gry, filmy, seriale,
ksiki, komiksy tutaj najpeniej wida t
mod na siganie po stare dobre bajki iodtwarzanie ich na nowo albo zmienianie iwprowadzanie swoich ulepsze. Banie to nie tylko
rdo inspiracji, ale take drogowskaz, ktry
wskazuje twrcom, wjakim kierunku powinni
poda.

Monika Katriona Doerre

Monika Katriona Doerre

RPG

Uniwersum Warhammera 40000

Krzysztof Jaxa Rudek

Wczterdziestym
millenium istnieje tylko
wojna
Gdy dwadziecia dziewi lat temu Games
Workshop wydawa gr Warhammer 40,000:
Rogue Trader, nikt chyba nie spodziewa si,
e stanie si ona jedn z najwikszych marek
science fiction na wiecie (niektrzy uwaaj j
nawet za trzeci si po Gwiezdnych wojnach
iStar Treku). Danie gwne wjadospisie uniwersum Warhammera 40000 to oczywicie
gra bitewna. To ona jest si napdow rozwoju
wiata i to ona jako jedyna pozwala poczu
skal uniwersum. Jednak poza ni franczyza
obejmuje te liczne ksiki, gry fabularne,
planszowe, karciane i komputerowe, a nawet
film (cho o nim, ze wzgldu na jego nike
walory artystyczne, wspomina si rzadko).
Z powodu rozlegoci tematu postanowiem
podzieli tekst na czci, ktre publikowane
bd w kolejnych numerach. W pierwszym
artykule zajm si grami fabularnymi. Ale najpierw kilka sw wprowadzenia.

Ludzie musz gin, aby

ludzko przetrwaa
Mamy czterdzieste pierwsze millenium. Od
ponad dziesiciu tysicy lat ludzko zjednoczona jako gargantuiczne Imperium Czowieka
stara si przetrwa ataki obcych ras (zwanych
xeno) i demonicznych istot przybywajcych

z Osnowy (rwnolegego wymiaru, przez

ktry podruj okrty kosmiczne). Wszystko
jest wic tutaj podporzdkowane przemysowi
zbrojeniowemu, rekrutacji i propagandzie.
ycie ludzkie nie ma adnej wartoci. Liczy si
jedno przetrwanie Imperium.
Historia Imperium Czowieka zaczyna
si przed dziesicioma milleniami, gdy na
podzielonej wewntrznymi wojnami planecie
Terra (czyli na Ziemi) pojawia si Imperator.
Nie ma imienia albo zostaje ono szybko zapomniane, ma jednak za sob armi genetycznie ulepszonych wojownikw, ktrzy kiedy
stan si Kosmicznymi Marines. Bardzo
szybko jednoczy Ziemi i reszt Ukadu
Sonecznego i wyrusza w gwiazdy, by zjednoczy ca ludzko. Do pomocy tworzy
sobie dwudziestu synw prymarchw.
Maj oni by generaami na czele jego armii.
Przez ponad dwa wieki trwa Wielka Krucjata,
a w kocu po zwycistwie nad orkami na
Ullanorze Imperator decyduje si na powrt
na Terr, a dowodzenie oddaje swemu ukochanemu synowi Horusowi, ktrego mianuje
Marszakiem (bd Mistrzem, w zalenoci
od tumaczenia) Wojny. Horus daje si jednak
zwie podszeptom Mrocznych Potg i miast
nie dalej wiato Imperium, zdradza swego
ojca i wraz z omioma spord swoich braci
rozpoczyna bunt: trwajc siedem lat Herezj
Horusa. Ostatecznie dochodzi do bitwy
oTerr, awjej trakcie do pojedynku pomidzy Imperatorem aHorusem. Wjego wyniku
upady prymarcha zostaje pokonany iumiera,

Uniwersum Warhammera 40000

89

lecz starcza mu si, by jeszcze miertelnie rani

swego ojca. Umierajcy Imperator zostaje
posadzony na majcym utrzyma go przy
yciu przez wieczno Zotym Tronie. Od
tamtej pory Imperium trwa i, mimo e jest
targane licznymi zewntrznymi i wewntrznymi konfliktami, jest ostatni nadziej ludzkoci na przetrwanie.
Wadza i odpowiedzialno za ludzko
wteorii spoczywa na barkach Imperatora. Ten
jednak jest niemym winiem swego Zotego
Tronu. Tego, e wci yje, dowodzi tylko
istnienie Astronomicanu, mistycznej latarni,
bdcej gwnym punktem astrogacyjnym dla
wszystkich ludzkich okrtw.
Jako e, si rzeczy, Imperator sam rzdzi
nie moe, w jego imieniu wadz sprawuj
Wysocy Lordowie Terry, czyli wgruncie rzeczy
przedstawiciele najwaniejszych wpywowych
grup w Imperium poczonych w Adeptus
Terra, imperialny odpowiednik amerykaskich sub federalnych. W skad organizacji
wchodz midzy innymi Adeptus Astartes
(czyli legendarni Kosmiczni Marines, dwuipmetrowi, zamknici w zbrojach, zmodyfikowani genetycznie komandosi), Adeptus
Mechanicus (na wp robotyczni kapani
maszyn, kontrolujcy ca imperialn
technologi), Adeptus Administratum
(wszechwadni biurokraci), Adeptus
Ministorum (kapani Imperialnego
Kultu, uznajcego Imperatora za boga,
bdcy jednoczenie mistrzami propagandy), Adeptus Arbites (pangalaktyczne siy policyjne, ktrych
przedstawiciele s sdziami
ikatami wjednym), Adeptus
Astra Telepatica (potni
i niebezpieczni psykerzy i telepaci, sigajcy swoimi mocami
a do paszczyzny
demonw) oraz Flota i Gwardia
90

Imperialna (onierze imarynarze, na barkach

ktrych spoczywa przetrwanie Imperium.
Armia przypomina organizacj wojska sowieckie doby drugiej wojny wiatowej, a flota t
zokresu napoleoskiego).
W Imperium Ludzkoci wszystko jest
olbrzymie. Wysocy Lordowie Terry wadaj
wedug niektrych rde ponad milionem zamieszkaych ukadw gwiezdnych.
Najmniejsze okrty mogce podrowa przez
Osnow pomidzy gwiazdami maj kilometr
dugoci, dziesi tysicy ludzi zaogi iwygldaj jak latajce katedry, a architektura miast
jest niespenionym snem Albrechta Speera.
Bitwy kosmiczne obracaj w perzyn cae
ukady gwiezdne, a w tych ldowych bior
udzia dziesitki milionw onierzy. Mimo
swojego rozmiaru Imperium jest kolosem
na glinianych nogach. Wewntrzne walki
o wadz, potwornie ograniczony dostp
do zaawansowanych technologii, problemy
z komunikacj i nieprzewidywalno lotw
midzygwiezdnych sprawiaj, e toczy je
rozkad. Zkadym kolejnym wiekiem kontrolowany zTerry obszar kurczy si,
niszczony dziesitkami krwawych wojen wywoywanych
midzy innymi przez okrutnych Mrocznych Eldarw,
bestialskie Orki ibdcych personifikacj godu Tyranidw.
Najwikszym
zagroeniem
s jednak ukrywajce si
w
odmtach
Osnowy
Mroczne Potgi czterech
Bogw Chaosu oraz ich
ludzkie, nieludzkie i demoniczne sugi. Od czasw
Herezji Horusa Chaos
podkopuje
fundamenty
Imperium i nie pozwala
mu stan na nogi.
Wprzeciwiestwie do

Krzysztof Jaxa Rudek

Gwiezdnych wojen iStar Treka uniwersum

Warhammera 40000 to ksenofobiczno-totalitarna dystopia wymieszana zgrotesk ihorrorem. To wiat, wktrym nie ma nadziei na
lepsze jutro, jest tylko nadzieja na przetrwanie. W porwnaniu do tego, z czym mierzy
si musz Kosmiczni Marines i Gwardia
Imperialna, Imperium Palpatineato niegroni
pacyfici, aBorg zabawki zzestaww Happy
Meal.

Niewinno nie dowodzi

niczego
Uniwersum czterdziestki od samego
pocztku swego istnienia sprzyjao grom fabularnym. Wydany w1987 r. Warhammer 40,000:
Rogue Trader by gr zawierajc elementy
RPG iposta mistrza gry. Jednak ju od drugiej
edycji zmiany fabularyzujce zostay wycofane iWarhammer sta si penoprawn gr
bitewn. Drug gr z uniwersum zawierajc
elementy RPG by wydany w2001 r. Inquisitor
narracyjna gra taktyczna, wktrej kierowalimy oddziaem skadajcym si zInkwizytora
i jego sojusznikw i stawalimy naprzeciwko
caej plejady klasycznych wrogw Imperium.
Na pierwszy system fabularny zprawdziwego
zdarzenia musielimy czeka a do 2008 r.
roku. Po ponad dwudziestu latach od premiery
pierwszej gry, Black Industries, wydawca drugiego motka da nam pierwsz edycj Dark
Heresy. Nakad znikn momentalnie. Nim
jednak pojawi si dodruk, prawa do fabularnych odson obu wojennych motw przejo
Fantasy Flight Games. Amerykaski potentat
nie zasypia gruszek w popiele, szybko wyda
reedycj Dark Heresy i rozpocz prace nad
dodatkami oraz nad kolejnymi grami. Potem
byo ju z grki. W 2009 r. pojawi si Rouge
Trader, w2010 r. Deathwatch, w2011 r. Black
Crusade, w2012 r. Only War, aw2014 r. druga
edycja Dark Heresy.

W chwili obecnej pod mark Warhammera

40000 wydanych jest pi papierowych gier
fabularnych (wtym jedna wdwch edycjach).
Kada z nich skupia si na innym kawaku
uniwersum i mimo podobnej na pierwszy
rzut oka mechaniki, kada z nich opowiada
oczym innym.
Dark Heresy
Pierwsza z serii gier. Grajc w ni, wcielamy
si wAkolitw Inkwizycji, czyli agentw tajnej
policji Imperium, ktrej celem jest zapewnienie ludzkoci przetrwania i utrzymanie
jej w caoci. Inkwizycja ma niewyobraaln
wadz i nawet Wysocy Lordowie Terry, czyli
de facto przywdcy Imperium, musz si
zni liczy. Akolici za to sudzy ipodwadni
Inkwizytorw. Ich zadaniem jest zaatwianie spraw zbyt bahych, by kopota penoprawnych posiadaczy inkwizycyjnej rozety.
Rekrutuj si oni zasadniczo z wszystkich
planet iwarstw spoecznych, jednak gros znich
to czonkowie tak zwanych Adeptus Terra.
Inkwizycja dzieli si na trzy wielkie kapituy (i kilkanacie pomniejszych) zajmujce
si konkretnymi rodzajami zagroe dla
Imperium. Mamy wic Ordo Hereticus tpice
heretykw, dysydentw imalkontentw, Ordo
Xenos, ktrego czonkowie zwalczaj obcych
i ich ludzkich kultystw, oraz Ordo Malleus
walczce zdemonami iinnymi bytami wywodzcymi si zOsnowy.
Mimo i pozornie gra powinna
skupia si na
ledz-

twach, to ze
wzgldu na to,
e Inkwizycja
macza
swoje
palce prawie we

Uniwersum Warhammera 40000

91

wszystkim, Dark Heresy jest najbardziej uniwersalne ze wszystkich RPG tego uniwersum
(cho w pewnych specyficznych zastosowaniach wymaga wykorzystania zasad zpozostaych podrcznikw gwnych).
Warto rwnie zauway, e Dark Heresy to
jedyna spord gier fabularnych zuniwersum,
ktra doczekaa si polskiego wydania od
koca listopada 2015 r. na naszych pkach
dostpna jest jej druga edycja.
Rogue Trader
W grze tej gracze wcielaj si w oficerw na
pokadzie jednostki kosmicznej nalecej do
Wolnego Kupca, czyli waciciela wasnego
okrtu nagrodzonego przez Imperatora (czyli
de facto Wysokich Lordw Terry) Listem
Handlowym. Dokument ten pozwala mu na
swobodne podrowanie i handel nie tylko
w obrbie Imperium, ale take poza jego
granicami. Ba! Pozwala rwnie na kontakt
z innymi rasami i dziaanie jako ambasador
Zotego Tronu. Zazwyczaj druyna skada si
z Wolnego Kupca i garstki jego najwyszych
oficerw, ktrzy dostaj w posiadanie wasny
statek mogcy podrowa przez Osnow.
Gra ma o wiele lejszy charakter od Dark
Heresy iskupia si na eksploracji, handlu oraz
dyplomacji. System zawiera kompleksowe
zasady tworzenia i rozbudowy statkw, bitew
kosmicznych, podry midzygwiezdnych (te,
gwoli ciekawostki, nie s takie proste le skalkulowany skok wyrzuci nas p galaktyki dalej
albo sto lat wczeniej) i eksploracji nowych
ukadw sonecznych. Dodatkowo, jako
jedyny ze wszystkich systemw czterdziestki, pozwala na wcielanie si w rasy
inne ni ludzie.
Deathwatch
W tej grze wcielamy si w najbardziej ikoniczne postacie uniwersum Warhammera
40000, czyli wKosmicznych Marines olbrzymich, podrasowanych genetycznie wojownikw w wielkich pancerzach, uzbrojonych
92

w bro mogc sw si bez trudu powala

budynki. Wicej, nie wcielamy si wzwykych
Kosmicznych Marines, ale w elit elit wysan
przez swoje zakony na sub do Stray mierci
oddziau wspierajcego Inkwizycj z Ordo
Xenos wwalce zobcymi.
Ze wszystkich gier zuniwersum, Deathwatch
jest gr najmniej uniwersaln. Rozgrywka
ma charakter militarno-taktyczny. Oddzia
(druyna) otrzymuje zadanie i cel przygody
stanowi jego wykonanie. Nie ma tu zazwyczaj
miejsca na ledztwa, dylematy moralne czy rozbudowane odgrywanie postaci. Oddzia desantowany jest wbezporednim pobliu wroga iod
razu rozpoczyna si zabawa.
Black Crusade
Czwarty ztytuw to prba zobaczenia uniwersum od strony tych zych. Gracze wcielaj si
w sucych Czterem Potgom heretykw lub
Kosmicznych Marines Chaosu. Bohaterowie
zostaj poczeni wgrup zwan koteri, ktrej
czonkowie mimo czsto sprzecznych interesw decyduj si dziaa razem. Zazwyczaj po
to, by poradzi sobie ze wsplnym zagroeniem lub osign wsplny cel, a czasem po
prostu by razem szerzy zniszczenie i chaos.
Celem wikszoci postaci, oprcz zwyczajowej
potgi iwadzy czy po prostu przeycia, jest te
descendencja (bd ascendencja, w zalenoci
od punktu widzenia) izostanie demonem.
System zawiera wiele ciekawych rozwiza
mechaniczno-fabularnych (na
przykad nasz chaotyczny
patron

zaley od wybranych
talentw i umiejtnoci) i daje moliwo
spojrzenia na uniwersum oczami tej drugiej

Krzysztof Jaxa Rudek

strony, nie jest jednak raczej przeznaczony dla

graczy stawiajcych dopiero pierwsze kroki
wuniwersum Warhammera 40000.
Only War
Ostatni z czterdziestkowych RPG-w rozpoczyna swoj karier jako dodatek do Dark
Heresy. W trakcie pisania autorzy zrozumieli
jednak, e to, co przygotowali, to materia na
cakiem now gr. I tak powstao Only War.
Wsystemie tym gracze wcielaj si wrole onierzy Gwardii Imperialnej. Z pozoru moe
si wydawa, e jest to kolejna gra taktyczna,
jak Deathwatch, jednak Only War ofiarowuje
owiele wicej, gdy wprzeciwiestwie do chodzcych maszyn mierci, jakimi s marines,
gwardzici to ludzie. Z ludzkimi problemami,
zaletami i przywarami. W rkach sprawnego
mistrza gry system ten moe sta si czym
wicej ni tylko kolejn gr taktyczn; moe
sta si opowieci owojnie i(parafrazujc von
Clausewitza) oludziach, ktrzy j tocz.
Bardzo interesujcym elementem gry jest
kreacja regimentu, z ktrego pochodz postacie graczy (mona te skorzysta z gotowego).
Wczterdziestce jest tak, e wramach podatku
planety wystawiaj na chwa Imperatora
zwarte oddziay wojskowe zwane regimentami.
Regimenty rni si od siebie (czsto nawet
skrajnie) nie tylko liczebnoci czy uzbrojeniem, ale rwnie tradycjami i obyczajami.
Dziki tak rozbudowanym zasadom nasi bohaterowie mog wcieli si w onierzy dosownie kadej formacji: od zwykej piechoty, przez
szturmowcw, a po czogistw, artylerzystw
czy onierzy wojsk inynieryjnych.

Zabij mutanta, spal

wiedm, oczy
splamionego

jeszcze z majcej dzi ju trzydzieci lat gry

Warhammer Fantasy Roleplay. Mechanika
ta to rzut k100 (koci stucienn) i porwnanie wyniku z cech bd umiejtnoci
postaci. Wyrzucenie rwno i poniej oznacza
sukces. Ina tym podobiestwa zasadniczo si
kocz. Od czasw wydania w Polsce pierwszej i drugiej edycji Warhammera mechanika przesza znaczn ewolucj. Co prawda
pierwsza edycja Dark Heresy miaa jeszcze
wiele mechanizmw podobnych do drugiej
edycji motka, ale kady kolejny podrcznik
mechanicznie coraz bardziej oddala si od
pierwowzoru.
W naszych polskich realiach RPGowych tego typu rozwizanie ma same plusy.
Warhammer ijego mechanika s znane wikszoci graczy, wic wdroenie ich do systemw czterdziestkowych nie bdzie trudne.
Wprowadzone zmiany nie tylko usprawniaj
prac mistrza gry, ale rwnie daj mu narzdzia do lepszego grania wkonkretny system.

Ignorancja to
bogosawiestwo
Uniwersum Warhammera 40000 to wiat,
ktry warto pozna i zagra cho w jeden
z licznych RPG-w w nim osadzonych, i to
nie tylko dlatego, e jest trzeci si wspace
operze. To zoone irozbudowane uniwersum
przeznaczone zarwno dla wszelkiego typu
gier, jak iksiek czy filmw. Mam nadziej, e
cho cz zwas zachc do dalszej jego eksploracji, amoe nawet do signicia po Dark
Heresy albo inn gr fabularn ze wiata rzdzonego przez Boga-Imperatora na Zotym
Tronie.
Krzysztof Jaxa Rudek

Mechanika wszystkich piciu systemw

z uniwersum czterdziestki opiera si
na tym samym rdzeniu wywodzcym si
Uniwersum Warhammera 40000

93

FANDOM

Opoznawaniu gatunkw
Piotr Grski

1993 r. majowy numer Nowej Fantastyki przynis jeden z najwaniejszych tekstw publicystycznych dekady.
By to (nie)sawny Pirg albo nie ma zota
w Szarych Grach Sapkowskiego. Papierowy
wiat fanw fantastyki zawrza, posypay si
polemiki i odpowiedzi. Dzi chyba nikomu
nie chciaoby si rozptywa podobnej wojny
onajwiksze nawet witoci. Artykuy wNF
s mie ibezpieczne, ainternetowe flejmy, cho
zaarte, szybko wygasaj ipo kilku dniach nie
pamita onich nikt poza skwaszecami, ktrzy
pamitaj wszystko iwszystko rozpamituj.
Tym, co poruszyo przed dwudziestoma
trzema laty fandom, byy zoliwoci prawione
przez Sapkowskiego polskim autorom fantasy.
Zwaszcza takim, ktrzy nieudolnie prbowali czy pomysy wyczytane u Tolkiena
iHowarda zszeroko pojt sowiaszczyzn.
Nie chc wraca na amach Smoko do
tamtego sporu. Nie dlatego, e nie warto;
przeciwnie, sowiaszczyzna znw budzi
si w borach (niczym upiory reakcji w piosence Szpotaskiego) i a si prosi, by wbi
Swarogowi szpil. Po prostu znalazem
wPirogu rzecz rwnie wan, a nie wiedzie
dlaczego przez czytelnikw przeoczon.
Ot Sapkowski zamieci wartykule pierwsz wersj swojego kanonu najwaniejszych
ksiek fantasy. Osobiste top twelve. W 1993
r. z tych dwunastu ksiek polskie wydanie
miay trzy: Wadca piercieni, Czarnoksinik
zArchipelagu oraz By sobie raz na zawsze krl.
Ten fakt unaocznia dwie rzeczy: przewag

94

w znajomoci gatunku, jak mia Sapkowski

w stosunku do reszty fandomu (co przeku
wWiedmina), oraz nasze olbrzymie zapnienie wpoznawaniu fantastyki.
Jeli zagraniczn SF czytalimy, mimo
kilku wtop (Wszyscy na Zanzibarze ukazao
si dopiero wzeszym roku), wmiar po kolei
irwnolegle ze wiatem, tak pojawienie si nad
Wis fantasy to komedia omyek. Gatunek istniejcy w1990 r. ju od kilkudziesiciu lat (nie
wchodmy w dyskusje, kiedy konkretnie si
narodzi) do nas wpad szturmem. Przez to nie
mielimy, jako zbiorowa czytelnicza wiadomo, czasu przetrawi nawet najwaniejszych
ksiek. Niektre poznalimy za pno, przez
co nie potrafilimy doceni ich przeomowoci, inne w ogle nie doczekay si polskiego
wydania. Przykadem jednego i drugiego s
Pieni umierajcej ziemi Jacka Vancea. Zczterech tomw ukazay si unas dwa, wogle niezauwaone przez szersze grono czytelnikw, co
sprawio, e wydawnictwo Solaris nie zdecydowao si na kontynuacj serii. Tymczasem na
Zachodzie Vance to klasyk i mistrz. W identyczny sposb archaiczny w chwili przybycia
do Polski by Fritz Leiber. Michael Moorcock
znany jest jako autor miernej pulpy, a opowiadania fantasy C.L. Moore zainteresuj dzi
chyba tylko badaczy kwestii kobiecej. Zamiast
wspomnianej czwrki mielimy kilometry
biece fatalnych pastiszw Conana.
Polskie fantasy to jednak nie tylko ogldanie si na wzory zza granicy. Za pierwszy
krajowy tekst wtym gatunku uchodzi Twierdza

Piotr Grski

wiatowym poziomie? Co zrobi, kiedy upada

szkoa dla pisarzy, w ktrej si ksztacie,
aodpowiedzialny za jej upadek zbeszta twoje
niedouczenie wPirogu? Ot zrobi rzecz najprostsz, odwoa si do czego, co ju doskonale znasz do narzdzi ifilozofii SF.
W ten sposb wyksztaci si w Polsce
fenomen mariay fantasy z SF i SF udajcego
fantasy. Kres otwarcie powiedzia w wywiadzie, e jego metod byo przebra robota
za elfa. Ziemiaski w Achai zrobi dokadnie t sam sztuczk , ale si a do ostatniej sceny trzeciego tomu nie przyzna,
Grzdowicz za zastosowa efekt fantasy,
wysyajc na przedindustrialn planet
komandosa z cyberpunkowymi wszczepami.
Ale czy to miao cokolwiek wsplnego, poza

Rys. Gustave Dor

trzech studni Jarosawa Grzdowicza z1983 r.

Zaraz potem Feliks Kres rozpocz seri opowiada, zktrych narodzia si Ksiga Caoci,
Bochiski zBkiem wydali Krlow Alimor
iwszystko zaczo wskazywa na to, e wkraju
stojcym do tej pory prawie wycznie SF rodzi
si nowa odmiana fantastyki.
Iwtedy przyszed Sapkowski.
Przyszed z wielkim talentem i, jak ju
wspominaem, sporym oczytaniem wgatunku.
Wikszym ni u ktregokolwiek ze stawiajcych pierwsze kroki wfantasy autorw. Dziki
temu Wiedmin zdeklasowa konkurencj,
jednoczenie blokujc jej drog rozwoju.
Jak bowiem w pocie czoa i krok po kroku
wiczy warsztat w oczekiwaniu na przyszy
sukces, skoro Sapkowski ju teraz ma ofert na

dekoracjami, zprawdziwym fantasy?

Nie chodzi oczywicie o dzielenie ksiek
na lepsze igorsze. Po prostu fantasy iscience
fiction to dwa zupenie rne porzdki, rzdzce si innymi prawami. SF to dziecko
rozumu. Tym, co je napdza, jest idea postpu.
Czasem ten postp jest dobry i wtedy SF go
afirmuje; czasem niesie zagroenie i wtedy
SF przed nim ostrzega; zpostapo za uczymy
si, e nie ma takiego upadku, by nie mona
byo zacz od nowa. Fantasy przeciwnie, ono
zawsze byo bliej koowej koncepcji czasu.
U Howarda cywilizacja jest krtkim okresem
midzy falami barbarzystwa. U Tolkiena
rozwj skoczy si gdzie w Erze Drzew
potem, jeli pojawia si co nowego, to od piercieni wadzy po myn parowy w Hobbitonie
jest to sprawka zych. Najpeniej za spraw
wyoy Terry Pratchett: postp zabija fantasy.
Poera magi. Nieprzypadkowo pierwszym
bohaterem Dysku jest nieudaczny czarodziej,
ostatnim za cwaniak lawirujcy w chaosie
rewolucji przemysowej.
Fantasy od zawsze bliej byo do mitu albo
przynajmniej (przykadem New Weird) do sfery
pozarozumowej. Do surrealizmu, malarstwa,
poezji. Dlatego kwestia batystowych majtek
Renfri czy potrzeba matematyzacji magii na
wzr fizyki (domaga si tego Dukaj wgonej
Filozofii fantasy) nie powinny nikomu zaprzta zbyt wiele uwagi. Jeli Martin do dokadnie zaplanowa chronologi migracji ludw
do Westeros, aTolkien siga do regulaminw
kawalerii, by oszacowa dzienny przemarsz
Rohirrimw, s to bardziej rodki wyrazu ni
elazne reguy konstrukcji wiata.
W Polsce nie wyksztacilimy intuicji,
ktra by nas obronia przed rozumowym rozbieraniem fantasy na atomy. Nie mielimy
zreszt jak. Sapkowski od razu robi wszystko
po swojemu, na zasadzie znam fantasy tak
dogbnie, e teraz bd je postmodernistycznie dekonstruowa. Biaocka z Brzezisk,
96

dwie autorki piszce w gatunku po boemu,

odoyy pira na pk idzi chyba jedynym
szeroko czytanym twrc rzetelnego fantasy,
takiego bez mrugania okiem i elementw SF,
jest Robert M. Wegner a i jego kochamy
nie za moc wyobrani, ale za twardy realizm
w ramach wymylonego wiata. W ostatnim
tomie, Pamici wszystkich sw, mocniej ruszy
meekhask metafizyk i czytelnicy raczej
krcili nosem, ni si cieszyli.
Nic dziwnego zatem, e najpopularniejszymi u nas autorami zagranicznymi s
Lynch, Erikson, Sanderson czy Abercrombie.
Wszyscy oni balansuj na krawdzi fantasy.
Bstwa i magi ustawiaj w drabinie hierarchii, a nie w absolucie, mity raczej obalaj,
ni szukaj wnich prawdy. To dobrzy autorzy
i nie naley si oburza na ich popularno.
Jednak jednoczenie nie sprzedaje si Walton,
aMAG zrezygnowa zValente, ktrej ostatni
ksik wydao wydawnictwo specjalizujce
si wliteraturze religijnej. Nasuwa si przez to
myl, e Abercrombiego i Lyncha lubimy nie
za bogactwo wyobrani, ale za babranie si
wmaterializmie.
Czy to oznacza, e zafiksowalimy na
jednym typie fantasy, bez szans na spostrzeenie caego jej bogactwa? S prby przebicia si
przez mur. Sprytnej sztuczki dokona Pawe
Majka w Pokoju wiatw, mieszajc porzdek
SF-owy z mitycznym: kosmiczni interwenci
budz magi w sposb uporzdkowany, ta
jednak okazuje si silniejsza i narzuca wiatu
swoj logik. Sporo oczekiwa mona po
majcej si ukaza wtym roku powieci Radka
Raka ochopcu, ktry zgubi ksiyc imusi si
uda do Chema, by mu kowal wyku nowy.
Anajwiksi optymici niech trzymaj kciuki za
Brzezisk, moe wreszcie wrci do dawno ju
zapowiedzianego zbioru wstylu Wd gbokich
jak niebo.
Wkocu musimy jako to fantasy polubi.

Piotr Grski

Piotr Grski

FANDOM

Rne odcienie selfa

Simon Zack

Self-publishingowe co
ijak
Nominacje do tegorocznego Zajdla przyniosy
kolejn fandomow burz. W sporach i dyskusjach wok listy pomocniczej do nagrody
pojawiaj si okrelenia takie jak vanity publishing czy self-publishing. O dziwo, nie do,
e cakiem spore grono osb nie wie, co kryje
si za angielskimi nazwami, to jeszcze czsto
bywa, e oba zjawiska s ze sob rwnane.
Czym jest self-publishing? Czy sw vanity iself
mona uywa zamiennie?
Self-publishing istnia o wiele wczeniej,
ni wikszoci ludzi si wydaje, ale tutaj
chc skupi si stricte na naszej erze erze
Internetu. Zaczo si od technologii. Na
pocztku by Internet! Powstao miejsce,
gdzie pisa mg kady. Do rozkwitu selfa
potrzeba byo jeszcze (w wielkim skrcie):
boomu na blogi, pojawienia si e-papieru,
e-czytnikw, rozwoju smartfonw, tabletw, rozpowszechnieniema dostpu do sieci
i nagle bam! Zachd krzyczy o rewolucji,
o wielkiej zmianie, ktra wywrci do gry
nogami wiat wydawnictw i podejcie czytelnikw do ksiek. Oto nadesza rewolucja
e-bookw. Mia by kres tradycyjnej ksiki,
koniec papieru, krach wielkich wydawnictw.
Awyszo... No, wanie.
Co miao puci wielkie wydawnictwa
z torbami, co miao odmieni rynek? Selfpublishing. Oco chodzi wselfie? Autor swoj
ksik (nowel, antologi, opowiadania)

publikuje sam. Wasnym nakadem pracy,

korzystajc z wasnych rodkw, wychodzi
ztwrczoci do czytelnikw irobi to zpominiciem tradycyjnego wydawnictwa i jego
procedur. Z pozoru cakiem proste i przejrzyste. W samym selfie wyrniamy kilka
odmian. Najwaniejsze warto przybliy, bo
wanie przy tej okazji okae si, co rni self
od vanity.

Pene samopublikowanie
Wtej odmianie mamy do czynienia zautorem,
ktry wszyciutko, co zwizane zjego dzieem,
bierze na wasne barki. Od pomysu na powie,
do gotowej ksiki na pce w ksigarni.
Cakowity koszt przygotowania, druku, publikacji spada na autora. On osobicie zajmuje si
te reklam, sprzeda, dystrybucj, przechowywaniem, podpisywaniem umw z ksigarniami itp. itd. Mamy wic tutaj pen kontrol
nad caym procesem, ale mamy te najwiksze
koszty iogromny nakad pracy. Kojarz eksperymenty tego typu wwykonaniu najwikszych
nazwisk zachodniego rynku (Stephen King
czy Peter Watts). Jak im poszo? Nie mona
tu mwi o penym sukcesie bd absolutnej klsce. Obaj panowie wci wsppracuj
z najwikszymi korporacjami wydawniczymi,
wic wida, e te przymiarki nie skoniy ich
do przejcia na pene samopublikowanie. Czy
zatem nie da si? To temat na osobny artyku.
S ludzie, s sposoby, s historie sukcesw
mniejszych i wikszych zarwno u nas, jak

Rne odcienie selfa

97

i za oceanem. Jeden wsplny mianownik

ogromny nakad pracy.

Druga odmiana selfpublishing wznaczeniu

samowydawania, pisania
niezalenego
Na rynku amerykaskim stosuje si okrelenia
indie literature, indie authors skrt od independent: literatura niezalena, autorzy niezaleni. Ten model wedug mnie stoi najbliej
idei selfa. Autor wydaje swoje dziea najczciej w formie e-bookw bez udziau tradycyjnego wydawnictwa. Jeli chodzi osprzeda
i dystrybucj wykorzystuje si najczciej
wyspecjalizowane kanay, portale lub wasne
strony internetowe. Przykadem tutaj bdzie
oczywicie wiatowy gigant Amazon Kindle
Publishing czy portal Smashwords. W Polsce
funkcjonowao Wydaje.pl funkcjonowao,
czas przeszy (przypadek :P ?). Otym modelu,
jako e sam jestem w niego bezporednio
zaangaowany, napisz za moment wicej, ale
teraz przejdmy jeszcze do...

Mamy tutaj do czynienia zwydawnictwem,

ktre stara si nas omami izaczarowa. Jak?
Wysyamy do nich swoj ksik i bardzo
szybko dostajemy pozytywn odpowied! Ba!
Mao, e pozytywn, czsto dostajemy wrcz
wyrazy zachwytu nad nasz twrczoci. Graj
na emocjach iwielkich nadziejach najczciej
pocztkujcego, niedowiadczonego pisarza.
Do wiadomoci, w ktrej zapewniaj, e
bardzo chtnie wydadz nasz ksik, dooona jest jednak metka zcen! Ito jak cen!
My mamy zapaci due pienidze za to, e oni
wydadz nasz ksik. Za kilka (bd czsto
nawet kilkanacie tysicy zotych) urzeczywistni nasze upragnione dzieo. To pisarze
s rdem zarobku wydawnictw vanity, anie
ksiki.
Wrmy jednak do znaczenia self-publishing jako pisania niezalenego. Przy selfie,
szczeglnie jeeli na powanie rozpatrujecie
wejcie na t drog, warto od pocztku wiedzie kilka wanych rzeczy.

Vanity publishing

Self-publishing nie
oznacza pjcia na
skrty wcelu obejcia
wydawnictwa

Tym razem schodzimy w mrok. Plaga erujca na niewiadomych autorach, najczciej

debiutantach. Plaga, ktra niestety wci si
rozrasta.

Nie wystarczy napisa, przepuci przez autokorekt w edytorze, wrzuci do programu,

ktry automatycznie zrobi nam e-booka,
dorzuci okadk z obrazka znalezionego

98

Simon Zack

wnecie iradonie opublikowa. To nie jest self.

To jest popelina. Niestety, coraz czciej staje
si ona fataln praktyk. Ogromna ilo piszcych-aspirujcych obecnie tak wanie podchodzi do selfa i mona powiedzie, mocno
upraszczajc, e w duej mierze tacy ludzie
przyczyniaj si do powanego kryzysu self-publishing na Zachodzie.

Self wymaga! Musi

by planowanie,
ogarnianie iwietna
samoorganizacja
Rozplanowanie kadego kroku jest niezwykle
wane, wrcz kluczowe. Zacznijcie od przygotowa. U mnie jako pierwsza pojawia si
decyzja: czy pisa pod swoim nazwiskiem,
czy ju od samego pocztku budowa siebie
pod pseudonimem. Tak wanie narodzi si
w moim przypadku Simon Zack musicie
rozpatrzy wszystkie za iprzeciw usiebie, ale
wane, eby, jak ju zaczniecie, trzyma si
podjtej decyzji.

Jak chcecie wyj ze

swoim pisaniem do
czytelnika?
Czy bdzie to dedykowana strona internetowa?
Ja wybraem t drog wraz zfirm, wktrej
zamwiem stron, ustalilimy konkrety; tutaj
naprawd duo rozwiza podpowiedzieli mi
wanie chopaki z duym dowiadczeniem
internetowym, zapaciem za stron, wykupiem domeny simonzack.com i simonzack.pl
wraz zpodstawowym serwerem hostingowym
(cznie okoo 300 zotych rocznie). Koszty
samej strony dedykowanego rozwizania
to due wideki. Znajdziecie firmy, ktre zrobi
to nawet za kilkaset zotych, jeeli jednak szukacie profesjonalistw, bdcie gotowi na

wydatek rzdu kilku tysicy.

Stron moecie postawi rwnie samodzielnie. Troch wiedzy internetowej, czytania
dokumentacji/instrukcji i macie swoj stron
wykonan woparciu odarmowego Wordpressa.
W kilka dni (bd tygodni) zainstalujecie
i ustawicie wszystko, co niezbdne, by wasza
selfowa strona autorska lub autorski blog mg
rozpocz funkcjonowanie.
Co dalej? Wypiszcie sobie pomysy na
dotarcie do czytelnika. Pamitajcie, e musicie
zaplanowa promo nie tylko waszych konkretnych tekstw, ale i was samych. Gdzie
promowa siebie, gdzie si pojawia izczym,
gdzie reklamowa wasze pisanie? to wana
kwestia iwarto na ni powica czas nie tylko
na samym pocztku projektu, ale regularnie do
tematu wraca.

Ogarnianie
Self to nie jest ominicie wydawnictwa, nie
ma mowy ochodzeniu na skrty, ato oznacza,
e sami musicie pozna i zrozumie cay
proces wydawniczy. Jeeli chcecie publikowa
na poziomie igodnie wydawa swoje pisanie,
to Wy sami odpowiadacie za wszystkie etapy,
ktre normalnie ogarnia wydawnictwo.
Tekst, ktry napiszecie, powinien przej
profesjonaln redakcj. Redaktor to osoba,
ktra pomoe historii, ktr opowiadacie
w ksice/noweli/opowiadaniu. Podpowie
wam, ktre postaci s zbyt pytkie, za sabo
zbudowane, ktre sceny si du i nu,
a ktre s mocne i warte rozbudowania.
Redaktor powinien rwnie wyapywa niecisoci i bdy rzeczowe np. opisywaem
osiedle z antenami satelitarnymi sterczcymi
zporczy balkonw, super... tylko, e wogniu
kreacji iopisu wypado mi zgowy, e przecie akcj umieciem w latach, gdy w Polsce
telewizji satelitarnej jeszcze po prostu nie byo.
Profesjonalny izaangaowany wwasze pisanie

Rne odcienie selfa

99

redaktor to ogromny skarb! Moja pierwsza

redaktorka przepracowaa ze mn dugie
godziny ico tu duo mwi po prostu uczya
mnie pisa coraz lepiej i lepiej. W kilka miesicy nauczyem si wteje kwestii wicej ni
przez poprzednie kilkanacie lat pisania do
szuflady.
Profesjonalna korekta rwnie jest kluczowa. Edytory tekstu nie wyapuj wszystkich
bdw, nie ogarniaj przecinkw (moja pita
achillesowa), nie zwracaj uwagi na powtrzenia i skadni zda. Edytor/korekta zapewni,
e wasza praca, ktra przecie przy self-publishing od was idzie bezporednio przed oczy
czytelnika, bdzie poprawiona bez literwek,
ortografw, zprzecinkami, oglnie porzdnie
ipo polsku!
Koszty redakcji i korekty rwnie mocno
si wahaj. Oglnie pamitajcie, e rozliczenie
najczciej nastpuje woparciu otzw. arkusze
wydawnicze: 1arkusz = 40 000 znakw. Wic
jeeli wasza nowela ma 100 000 znakw =
2,5 arkusza wydawniczego. Ksika 500 000
znakw 12,5 arkusza. Stawki profesjonalnej
edycji/korekty, czy te redakcji ja spotkaem
si z widekami od 40-50 do 200+ zotych za
1arkusz.
Jak szuka sobie redaktora, edytora?

100

Wikszo osb pracujcych dla duych

wydawnictw chtnie wemie od was takie zlecenie na zasadzie freelancing. Reklamuj si
w Internecie. Mona te po prostu otworzy
ksik, ktr uwaamy za dobrze przygotowan, zobaczy, kto jest redaktorem, iznale
konkretn osob na Fejsie (ja tak robiem).
Zagada umwi si na podesanie prbnego
tekstu i jak wszystko zagra, to work, work,
work!
Okadki, ilustracje do opowiada, a by
moe igrafiki na wasz stron? Tutaj rwnie
zajrzyjcie w sie. Naprawd zdolni ludzie
czekaj na zlecenia np. na Gumtree. Zwszystkimi, podobnie jak poprzednio, musicie
uzgodni warunki oraz stawk idziaacie.
Napisalicie, przepracowalicie swoje
zredaktorem, korekta zrobiona tekst oglnie
gotowy. Zatem czas na skad i zrobienie
e-booka. Moecie oczywicie zajmowa si
tym sami bd z pomoc znajomych/przyjaci, ale naprawd upewnijcie si, e efekt
kocowy bdzie nosi wszelkie znamiona
dobrze, profesjonalnie przygotowanej ksiki.
Ja swoje opowiadania w wersji elektronicznej
przygotowaem sam (programy Sigil, Calibre,
konwertery do epub i mobi, mudne sprawdzanie na rnych czytnikach). Przy krtkich

Simon Zack

formach daem rad. Jeeli jednak chodzi

owiksze objtoci iksiki ze spisami treci
itp. itd., tutaj wiele rzeczy mi si sypao
i rwnie wolaem zleci to dowiadczonym
ludziom.
Plan jest, ogarnicie procesu powstawania dobrze przygotowanego tekstu jest,
zostaje samoorganizacja. Mwic najkrcej to wanie ona zadecyduje o tym, czy
self stanie si dla was pisarsk drog. Jeeli
potraficie organizowa sobie nie tylko pisarsk prac (siadam i pisz), ale rwnie prac
nad tekstem z kilkoma wsppracownikami,
promocj siebie, wyjazdy, spotkania, reklam
wInternecie, social media jestecie wdomu.
Przyda si dua doza odpornoci na stres ifrustracj. Cz rzeczy mona oddelegowa na
zewntrz, ale prawda jest taka, e przy selfie to
Wy jestecie sterem, eglarzem iokrtem, ito
Wy bdziecie musieli pracowa najwicej.
Trzy lata temu wybraem self jako sposb
na mj pisarski start. Zaplanowaem projekt
bardzo dokadnie (ponad dziewi miesicy przygotowa i odkadania funduszy).
Wyselekcjonowaem i przygotowaem teksty,
wystartowaem ze stron, zadebiutowaem
opowiadaniami. Szedem krok po kroku, ale
do szybko zrozumiaem, e plan, podug
ktrego miaem dziaa, zacz y wasnym
yciem! I trzeba go bdzie na bieco zmienia, dostosowywa do rzeczywistoci.
Polskie realia s dla self-publisherw do
trudne. Nasz rynek e-bookw to podobno
zaledwie 3-4% rynku ksiki (na Zachodzie
to kilkadziesit procent). Nie mamy niczego,
co chocia przypominaoby Amazona z jego
Kindlem i gigantyczn platform o wielkim

zasigu.
Szybko przestaem myle oswoim projekcie jako drodze do penoprawnego samopublikowania. Czy oznacza to, e poddaem si
izamknem dziaalno? Lub co gorsza, e
po prostu: nie da si? Absolutnie nie!
Zpewnoci s pisarze, ktrzy bd wstanie
ogarn temat selfa o wiele lepiej ode mnie
iodnie na tym polu sukces rwnie komercyjny. Ja od pocztku zakadaem drog darmowego udostpniania swoich e-bookowych
opowiada i nowel poprzez wasn stron
internetow tak, by umoliwi ludziom
sprawdzenie mojego pisania i oglnie poznanie mnie jako Simona Zacka. Self sta si dla
mnie rewelacyjn metod na wyjcie do ludzi.
Na pokazanie, jak pisz, w jakich klimatach,
jakim stylem. Poczyem go zwielkim zamiowaniem do uczestniczenia wkonwentach iid
drog, ktra pozwala mi poznawa wietnych
ludzi ibudowa swoj rozpoznawalno.
Mj self upragniony debiut i start pisarskiej przygody, ktr wci kontynuuj. Pod
wpywem zbieranych dowiadcze zmieniem
jednak podejcie icel.
W tym roku kocz swoj debiutanck
powie. Jak j wydam? W duym wydawnictwie na papierze. Spotkaem po drodze
wielu pisarzy fantastyki, z niektrymi cz
mnie ju przyjanie. Zawsze staraem si pyta
ich orady iprzemylenia oselfie. Jedna podpowied zdaje si naprawd dobrze podsumowywa moj aktualn drog: potraktuj self
jako rozbieg, poznaj ludzi, poznaj cho troch
bran, zbuduj rozpoznawalno; niech self
bdzie fajnym, szerokim pasem startowym do
tradycyjnego papierowego publikowania.

Rne odcienie selfa

Simon Zack

101

ROZMOWA

Owojnach wkosmosie ispiskach

autorw
Wywiad z Michaem Cholew
Redakcja Smokopolitana: Wydajesz space
opery w wydawnictwie zajmujcym si
ksikami militarnymi. Planujesz sign
po zwyczajn space oper, dziki czemu
mgby wreszcie otrzyma okadk zokrtami kosmicznymi? A moe uwaasz, e
militarna space opera jest najwaciwszym rodzajem space opery, kwintesencj
gatunku?
Micha Cholewa: W przypadku Inwitu
dostaem ju okadk zokrtem kosmicznym,
wic pozostaj w tej sprawie usatysfakcjonowany. Niemniej planuj napisa kilka opowiada w tym wiecie, ktre nie bd o akcjach
wojskowych tak na wszelki wypadek.
Co do drugiej czci pytania, jestem generalnie zwolennikiem definicji Nichollsa,
wmyl ktrej space opera zzaoenia wymaga
large interplanetary or interstellar conflict
czyli zwyczajnej space operze do blisko do
militariw. Trudno mi jednak oceni kwintesencyjno militarnej podgrupy space oper
araczej atwo (oczywicie, e to kwintesencja
gatunku!), niemniej sam mog dostrzec silne
przesanki, e nie jestem w tej sprawie do
koca obiektywny.
R.S.: Jak oceniasz odbir militarnej fantastyki przez fanw militariw? Czy nie przeszkadza im odejcie od realizmu star?
M.C.: Realizm star wedug mnie to
wykorzystanie dostpnych rodkw i reakcje
na dziaania przeciwnika, aby osign
102

wraenie prawdopodobiestwa. Wtym sensie

oczywicie staram si, eby moje starcia byy
realistyczne przy tych zaoeniach technicznych, ktre posiadam. Moe si okaza, e
gdzie si polizgnem, ale byaby to wpadka
zupenie podobnej natury, co gdybym zrobi
to w powieci osadzonej w czasach wspczesnych. Innymi sowy uwaam, e moje
starcia s realistyczne w swoim kontekcie
technologicznym.
Zupenie jednak czym innym s reakcje
czytelnika, ktry moe rozumie t spraw
cakiem inaczej. Na przykad w przypadku
Gambitu mj wydawca postanowi poszuka
kogo do merytorycznego sprawdzenia tekstu
iwszyscy jego zwykli konsultanci to znaczy
ci, ktrych zwykle zatrudnia, bo byli to niewtpliwie ludzie niezwykli odmwili, twierdzc, e skoro to jest fikcja, to absolutnie adne
reguy stosowa si tam nie musz.
Teraz jest, wraenie wydaje mi si, lepiej.
Nadal mam wraenie, e trafiam jednak poza
zwyky target Warbooka, tzn. ludzi, ktrzy
kupuj ksiki tego wydawnictwa ze wzgldu
wanie na precyzyjny wgld w dzisiejsz
i przesz technologi, polityk, wojskowo.
Oczywicie ciesz si bardzo, kiedy kto
zwykle nieczytajcy fantastyki signie po moj
powie.
R.S.: Jeste autorem swego rodzaju cyklu
przezabawnych opowiada opewnym instytucie naukowym. Co najmniej jeden ztwoich

Rozmowa zMichaem Cholew

fanw chtnie poczytaby wicej tego rodzaju

humorystycznej fantastyki, kojarzcej si
troch z wczesnymi opowiadaniami Zajdla,
atroch zBuyczowem. Mylae okolejnych
tekstach ztej serii? Jak wiele maj wsplnego
z tym, czego dowiadczasz w swojej pracy
zawodowej?
M.C.: Naturalnie nie mog powiedzie, ile
te teksty maj wsplnego zmoj prac. Faktem
jest jednak, e sporo znich powstaje wwyniku
dyskusji z moimi kolegami z pracy, ktrzy
cakiem przypadkiem s te moimi kolegami
wcywilu.
Ale od razu zaznaczam nie powiem ktre.
Okolejnych tekstach dziejcych si winstytucie naukowym oczywicie myl sam je
bardzo lubi ale z humorystycznymi opowiadaniami jest trudno. Trzeba uwaa, eby
nie opowiada za kadym razem tego samego
dowcipu. Wic pomysw na historyjki mam
sporo, ale musz si po prostu zmobilizowa,
eby zacz je spisywa. Zwaszcza e niektre
pomysy takie jak omiornice przewidujce
wyniki meczw do szybko trac kontekst.
R.S.: W chwili obecnej na portalu
PolakPotrafi.pl trwa zbirka na 24-godzinny
larp impresyjny Paradoks skazaca. Opis

gosi, e jego fabua opiera si o stworzone

przez ciebie uniwersum Algorytmu wojny.
Jak powsta ten larp, kto wystpi z inicjatyw jego stworzenia i jak si on ma do
fabuy twoich ksiek?
M.C.: Paradoks skazaca powsta chyba
wwyniku tego, e ja iludzie zzespou Liveform
lubimy podobne historie. Powsta dokadnie
tak, jak mona by oczekiwa oni myleli
oprbie stworzenia larpa SF izdecydowali si
wykorzysta mj wiat (z czego, naturalnie,
bardzo si ucieszyem).
Fabua Paradoksu dzieje si przed
Gambitem, ale ju po Dniu. Wykorzystuje
zatem mnstwo elementw wiata, ale do
wydarze zksiek nie nawizuje.
R.S.: Czy planujesz wyj kiedy ze swoim
Misiekuniwersum poza ksiki i larpy ?
Gdyby zaproponowano ci wsptworzenie
systemu RPG, byby gotw rozwin ten
wiat do takiego poziomu?
M.C.: Ja w ogle lubi wiat Algorytmu
wojny, co by moe nie jest niczym dziwnym,
zwaywszy, e wybraem go na miejsce akcji
wszystkich swoich powieci. Kad wic ch
tworzenia wnim odbieram zduym entuzjazmem, czy to larp, czy to RPG, komiks albo

Owojnach wkosmosie ispiskach autorw

103

wielkie hollywoodzkie widowisko (chciabym

raz jeszcze podkreli szczeglnie to ostatnie,
gdyby kto akurat zajmowa si czym takim
izupenie nie mia na to pomysu).
System RPG jest doskonaym egzaminem zopisu wiata imoliwoci testw jego
zaoe ichoby ztego wzgldu spraw dla
mnie bardzo interesujc. Daby mi te moliwo pysznienia si jak paw, e stworzono
system RPG w moim wiecie, a nigdy nie
naley przepuci takiej okazji.
R.S.: Ina koniec pytanie specjalne, prosto
od Pawa Majki: czy to prawda, e knulicie niecnie z Pawem Paliskim przeciw
Pawowi Majce?
M.C.: Rozumiem, e Pawe odnosi si do
sekretnych rokowa Majka-Paliski-Cholewa
na Coperniconie, ktrych celem miao by
ryche zawadnicie wiatkiem literatury

104

fantastycznej w kraju (od razu powiem nie

udao si).
Wstpnie wic musz tu zaznaczy, e
natura pajczyny sojuszy pomidzy mn,
Pawem Majk iPawem Paliskim jest bardzo
dynamiczna i z pewnoci brakoby miejsca
w caym Smokopolitanie, by w peni opisa
wszystkie jej niuanse.
Oglnie mog odpowiedzie, e tak, ale
tylko po to, by zaraz zdradzi wspspiskowca
na mocy mojego zkolei spisku nr 18 zPawem
Majk, w sam por, by zorientowa si, e
stoj naprzeciw zwartego muru duumwiratu
Majka-Paliski stworzonego w myl zdradzieckiej tajnej umowy nr 356 (wersja sprzed
niadania).
Mwiem, e to skomplikowane.

Rozmowa zMichaem Cholew

Redakcja Smokopolitana

Owojnach wkosmosie ispiskach autorw

105

106

Rozmowa zMichaem Cholew