www.sachxua.

net
LCH S VNG QUC NG NGOI
t nm 1627 ti nm 1646
Do Gio S ALEXANDRE DE RHODES
Bn Vit ng ca Hng Nhu Nguyn Khc Xuyn
MC LC
Li Ni u
Li Gii Thiu
QUYN 1
TNH HNH TH TC X NG NGOI
1. Chng 1-10
Chng 1. Danh hiu v v tr
Chng 2. Ngun gc x ng Ngoi
Chng 3. ng Ngoi tn th vua ca h th no
Chng 4. V cha hay ph vng cai tr x ng Ngoi v v quyn hnh ca
ng.
Chng 5. V lc lng thuyn chin ca ng Ngoi v ng Trong
Chng 6. V s lng v cch ng thuyn chin x ng Ngoi
Chng 7. V s dn v s binh lnh ca cha ng Ngoi
Chng 8. V nhng ngun li ca cha ng Ngoi
Chng 9. v cch cha tr lng cho qun s
Chng 10. V t, khim tn v k lut qun binh
2. Chng 11-20
Chng 11. V hnh chnh trong nc
Chng 12. Trong nc ny thi tin s th no
Chng 13. V nhng hnh pht ti phm
Chng 14. V nhng th sn ca x ng Ngoi
Chng 15. V sc vt thng thy nc Annam
Chng 16. V thng mi v hng ha ca ngi ng Ngoi
Chng 17. V tin bc trao i trong nc
Chng 18. V nhng m tn d oan ca ngi ng Ngoi v v gio phi th
nht
Chng 19. V gio phi d oan th hai ca ngi ng Ngoi.
Chng 20. V cc thn thnh ngi ng Ngoi th knh.
3. Chng 21-31
Chng 21. V gio phi th ba ca ngi ng Ngoi v v nhng ph php
lm cho ngi au yu
1

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng 22. V vic cng t ngi cht ca cc thy php.
Chng 23. V nhng d oan trong m tang v chn ct ngi cht.
Chng 24. V yn tic t nhn v vua cha tht i vong linh ngi qu c.
Chng 25. V my m tn khc i vi ngi qu c.
Chng 26. Ngy n nht cha ng Ngoi mng th no.
Chng 27. V mt t d oan khc ca ngi ng Ngoi.
Chng 28. Ngi ng Ngoi lm l ci th no
Chng 29. V nhng tc l ngi ng Ngoi gi vo cui nm v u nm, v
v my d oan khc.
Chng 30. V cung ging v du trong ting ni thng dng nc Annam.
Chng 31. V thay i tn gi ni ngi ng Ngoi
QUYN II
V S GIA NHP V TIN TRIN CA C TIN
TRONG X NG NGOI
1. Chng 1-10
Chng 1. Phc m gia nhp vo x ny th no
Chng 2. Cc th Phc m c gi t ng Trong ti ng Ngoi th no
Chng 3. Nhng ngi em Phc m ti ng Ngoi khi hnh v may mn ti
ni
Chng 4. Nhiu ngi nhn c tin trong xm thnh Giuse v nhng xm ln
cn
Chng 5. Cha tip n chng ti v ngi B, khi ngi i giao chin vi ng
Trong
Chng 6. Rt ng lng dn tun n nghe li Thin Cha trong nh th u
tin ca chng ti ng Ngoi.
Chng 7. nhng thn ln cn vi tr s u tin ca chng ti c my lng
dn tr li. Chng 8. Cc thy Si hay ch tng phn i chng ti.
Chng 9. Cha ng Ngoi i nh ng Trong tr v.
Chng 10. Cha ng Ngoi nht nh a chng ti v ph vi ngi.
2. Chng 11-20
Chng 11. Nhng iu xy n trong cuc hnh trnh theo Cha.
Chng 12. Chng ti may mn ti ph v ln u tin rao ging Phc m
Chng 13. V mt thy Si danh ting tr li v nhiu ngi khc thy a v
c tin.
Chng 14. Mt s ng lng dn chu php ra ti
Chng 15. Cha ng Ngoi cho dng gn cung in ngi nh v nh th cho
chng ti tha hnh chc v rt ng gio dn.
Chng 16. Phng php chng ti dng dy gio l
Chng 17. My c hi lm cho gio dn rt vng c tin
Chng 18. Gio dn tn tng dng nc php v thnh gi lm php l cha
ngi bnh.
2

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng 19. C my gio dn tn tng hin thn sut i phc dch chng ti.
Chng 20. Cha ng Ngoi bt u xa lnh chng ti
Chng 21. Nhng cch th chng ti dng xoa du tm tr cha v nh tan
ng vc trong khi th ch theo di chng ti.
3. Chng 21-30
Chng 22. Gio dn tn tng st sng mng cc l trong nm
Chng 23. Ci cht lnh thnh ca my gio dn.
Chng 24. Cha ban sc lnh mi cm ging o trong ton ci.
Chng 25. Gio dn chu tang tc chng ti n c v ging o.
Chng 26. Bi u gio dn li c php hi nhau trong nh th.
Chng 27. Sau cng cha y chng ti th no
Chng 28. Thi hnh n pht vng v nhng s xy ra trong cuc hnh trnh.
Chng 29. Qung hnh trnh cn li v vic thuyn trng theo o.
Chng 30. T B Chnh tr v Ngh An
4. Chng 31-40
Chng 31. Trong c cc v ngho tng ni y i, Thin Cha nhn lnh che
ch chng ti th no.
Chng 32. c tin c tu ngi B mi ti, chng ti thot cnh y i.
Chng 33. Chng ti li tha hnh chc v trong kinh thnh.
Chng 34. Ma qu phin nhiu gio dn th no.
Chng 35. Chng ti nh phi ra khi ng Ngoi v tr v Macao.
Chng 36. Bc th gio dn ng Ngoi trnh c gio hong Urbano VIII
Chng 37. Cc cha dng chng ti tr li ng Ngoi
Chng 38. Lng kin tr ca mt gio dn tn tng chu cht gi c tin Kit
gio v my php l. Chng 39. My lng dn c th gi tr li.
Chng 40. Cha c x th no vi cc cha dng chng ti cho ti khi tu ngi
B tr li.
5. Chng 41-45
Chng 41. My trinh n chu hnh h bo v c trinh.
Chng 42. Cc cha dng chng ti th t ng Ngoi vo nc Lo.
Chng 43. Hnh trnh i Lo, bt hnh v pha ng Ngoi, thnh cng v pha
bn kia.
Chng 44. Mt v bt b do ngi Tu gy nn, nhng xoay tr li lm cho
h xu h v lm vinh danh cho gio dn ng Ngoi.
Chng 45. Nhng tin trin ln lao ca gio on ng Ngoi v c my th
mt trong khi hnh s.
6. Chng 46-51

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng 46. Ci cht c phc v lnh thnh ca my gio dn tn tng.
Chng 47. Gio hi ng Ngoi qua mt cn bt b ln lao v mi, nhng t
lu sau c thot khi.
Chng 48. Thin Cha ban nhiu n cho gio dn
Chng 49. Mt ton th Phc m b cht ui thm thng
Chng 50. V pha Trung Quc em li mt l do cho ngi ta tr li ng
c.
Chng 51. Nhng iu chng ti mi nhn c v gio dn ng Ngoi.
7. Ch Thch.

LCH S VNG QUC NG NGOI

V NHNG TIN TRIN LN LAO M PHC M RAO GING
LM X NY CHINH PHC LNG DN
T NM 1627 TI NM 1646,
SON BNG TING LATINH
Do Gio S ALEXANDRE DE RHODES
V dch ra ting Php do Lm. Henri Albi, dng Tn, Lyon
CHEZ JEAN BAPTISTE DEVENET
AN RUE VERCIRE, LA CROIX DOR
1651

LI NI U

Nhn k nim 400 nm sinh ca Alexandre de Rhodes (1593 1993), chng ti cho thc
hin cun PHP GING TM NGY, pht hnh thng 06/1993 nh mt di sn vn ho
qu ca Cng gio v ca dn tc
Nay chng ti xut bn cun LCH S VNG QUC NG NGOI, gm hai phn:
Phn mt v tnh hnh chnh tr x hi v phn hai, v cng cuc truyn gio x ng
Ngoi (Tunquin) t 1626 n 1648
Trc ht l bn dch Vit Ng cng vi bi gii thiu v mt s ch thch ca HNG
NHU
y l mt ti liu c nn kh chuyn dch ht tt c mi tnh tit. V vy, chng ti cho in
phn PH LC, gm bn chp n bn Php ng nm 1651 bn c c th tham kho[1].
Trong sch ca n bn nm 1651 kh 12x18 c thu nh thnh kh 10x16 cho ph hp
vi kh ph thng ca T sch i Kt ca u ban on kt Cng gio Thnh ph H Ch

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Minh. Tc phm m chng ti gii thiu vi gii nghin cu, c bin soan cho c
gi Chu Au vo thng bn th k XVII.
Cng gio Chu Au, t gia th k XVI, do khng hong trm trng trc cc phong
tro Ci cch Tn gio, c xu hng mun t khng nh mnh bng cch ph nh tt c
nhng g ngoi Cng gio.
c Allexandre De Rhodes, cng nh c th t v tng trnh ca cc tha sai Chu
Au trc y, bn c khng cng gio chc chn khng th khng bt bnh trc nhng
thi trch thng, coi tt c cc tn gio ngoi cng gio l lm lc, m tn, d oan
Nhng y ch l phn nh mt no trng m ngi Cng gio Vit Nam cng nh trn
khp th gii ngy nay coi nh l nhng li lm ng tic ca qu kh, ht sc tai hi cho
vic hi nhp ca Kit gio vo vn ho Chu , Chu Phi Chu M ni chung v Vit
Nam ni ring.
trnh nhng ng nhn khng cn thit, i vi nhng bn c khng chuyn mn,
mong rng khi c sch ny, c gi coi y l ch l nhng li ghi chp v nhn xt c
nhn ca tc gi trong cuc hnh trnh v truyn gio thi k . Cn i vi gii nghin
cu, th c bn Php ng c xut bn di s gim st ca chnh tc gi.
Knh mong s ng cm v ng gp ca bn c

* An bn Php ng c thc hin trn bn photocopie ca linh mc Quang Chnh v

linh mc Gomez Ng Minh

LI GII THIU
Sau khi ng Trong nm nm (1618 1622) C. Borri son bn TNG TRNH
V NG TRONG v cho pht hnh bng ting v ting Php nm 1631. Cn A. De
Rhodes, sau khi truyn gio ng Ngoi ba nm (1627 1630) bit bn TNG
TRNH V NG NGOI v cho n hnh bng ting nm 1650, ting Php nm 1651
v ting Latinh nm 1652.
Ngi ta cn gi c mt bn vit tay v bn Tng trnh ny son vo nm 1636 khi
De Rhodes Macao. Nhng hn ng b tc vit khng phi cho ti nm 1636. V th
ng ni: gio on ny cn mi m tr trung v mi c hai mi ba tui (1627
1650)
Cun v ng Trong ca Borri rt qu i vi chng ta, nhng cun v ng Ngoi ny
quan trng hn nhiu. ng Trong du sao cng thuc v nc Vit Nam. Cha Nguyn
vn nhn vua L l lnh t v dng di nh L lm vua ton ci. Nh Nguyn min Nam
lc cha dm tch bit khi nh nc Vit Nam, du sao hnh chnh nh Nguyn lc
cha bt chc hon ton nh L Bc. Tri li ng Ngoi mi l t ai ca t tin, ca
vua Hng, nh L, nh Trn; ng kinh tc K Ch c t lu i v nht l t nm nh
L di v Thng Long u th k 11.
V th bn tng trnh ca De Rhodes c mt tm vc ln lao. V ng tinh thng ngn
ng nn ng hc ni vi ngi ng thi trc tip, ng ghi nhn tinh tng v thnh tho

www.sachxua.net

www.sachxua.net
v tnh hnh chnh tr, qun s v x hi, kinh t v vn ho ca nc Vit Nam vo u
th k 17, lc c s tip xc vi ngi ngoi quc, nht l ngi Ha Lan v ngi B, c
bit vi ngi B. L ngi truyn gio ng quan tm c bit ti cc tn gio, cc tn
ngng cng nh nhng m tn d oan ca ngi bn x. Ong khng qun nhng phong
tc v nht l ting ni ca ngi Vit Nam
Chng ti khng cn gii thiu nhiu li, c gi ch a mt coi qua mc lc nhan
cc chng ca cun sch quyn mt, th cng bit s phong ph c bit ca nhng
ti: v danh hiu, v tr ng Ngoi, v vua L, v cha Trnh, lc ny l Trnh Trng, v
lc lng, v s thuyn chin, v cc ngun li, v hnh chnh, v khoa thi tt c c 31
chng trong phn mt hay quyn 1.
L gio s i truyn o, th nn sau phn th nht ni v tnh hnh trong nc, ng vit
v s du nhp Kit gio vo x ny. l ngy 19 thng 03 nm 1672, tu ca thng gia
ngi B a ng ti Ca Bng thuc Thanh Ho, sau ch c mt tun l hnh trnh trn
bin khi t Macao. Th l ng t tn cho ca bin ny l ca Thnh Giuse. V tinh
thng ting ni hc c ng Trong nn ng bt u ging o Thnh c Cha Tri
v ra ti cho mt s ngi chung quanh bn . Khi c tip xc vi chnh quyn th
chnh li l cha Trnh Trng a vua L i nh cha Nguyn : l trn th nht gia hai
cha Trnh Nguyn gia hai x Bc Nam m s ta c ni ti.
Chng ti nhng li cho cun sch, quyn 2, vi 51 chng, trong gio s k li tt
c hot ng ca ng v cc ngi k tip ng em Tin Mng ca c Kit n cho
ng Ngoi.
Nh trn chng ti ni, v tho ting Vit m gio s rt d dng truyn b c tin.
Mt gio on bt u thnh lp. c nhiu ngi tham gia vo cng vic chung, nh
chp kinh, bin son sch gio l, son lch cng gio. Chnh gio s c mt thi gian
khng i ging c, th vit th chung gi cho bn o. Cng cng tc vi ngi cn c
nhng ngi c tn tui, c cng trng nh gio s Gaspar dAmaral, ngi son mt
cun T V VIT B (ngy nay tht lc), gio s Antn Barbosa vit cun T V VIT
B (ngy nay tht lc), tuy c hai cun gip cho cha A. De Rhodes son cun T V
VIT B LA n hnh ti Rma nm 1651. Chnh De Rhodes cng cho in cun PHP
GING TM NGY, hn vi nhng bi ging cho dn x bc trong thi gian ng ng ti
y. Cng phi k n gio s Maioroca, ngi bin son ti hn hai cun sch bng ch
Nm hin cn nhng bn tho hay bn vit tay nm trong th vin quc gia Php Paris.
Ri cng c sn vn s, thi s u tin ca gio on Kit nh b Catarina rt tinh
thng ch ngha, b vit bng th tt c lch s cu ri t to thin lp a cho ti Cha
Kit chu cht v phc sinh, b cn thm mt cun k lai lch cuc truyn gio x ny.
Tht l t ng Kinh ngn nm Vn Hin. Chng ti c th tng tng nh cun THIN
NAM NG LC vi hn tm ngn cu th lc bt cng vo thi k ny.
V t chc gio on v xy dng on th, phi k ti hi cc thy ging vi mt
trng o to trong c chng mt trm thy. V sinh hot phng v cng rt st
sng vi ma Vng v L ging sinh, ma Chay v L Phc sinh. c bit De Rhodes
cho t chc ngm 15 s thng kh Cha Gisu, da theo nghi l ht kinh m trong ba
ngy Tun thnh.
Kt qu ca vic truyn gio, cng theo Tng trnh ng Ngoi ny, nm 1628 c
hn 1.600 gio hu, ti nm 1630 ln chng 5.000 v cho ti nm 1639 c 82.500 gio

www.sachxua.net

www.sachxua.net
hu vi hn mt trm nh th ln, mt trm hai mi nh th nh. Bn gio s cho v
ghi nhng a danh c ngi theo o, nh chung quanh ca Bng, chung quanh K Ch
(H Ni). C nhiu tn chng ti cha nhn ra nhng cng c my ni chng ti rt quen
bit nh Trm H, K Tr, K Vi.
Chng ti ch ti hai chng quan trng, mt chng quyn mt ni v cc du
trong vic phin m TING VIT, l chng khai cho cun T V VIT B LA
danh ting v chng quyn hai bn v phng php dy gio l m De Rhodes ch
trng. Chng ny ni ln phng php dy gio l trong cun Php Ging tm ngy.
Chng ti c dp nghin cu s qua v bn vit tay nm 1636 ni trn; trong bn vit tay
ny khng c chng 16: Phng php chng ti dng dy gio l Nh vy c ngha
l khi Macao nm 1636 gio s cha dm vit chng ny, vy c th phi i khi gio s
v ti Au Chu, ngi mi vit cho n hnh trong cun Tng trnh.
C ngi cho chng ti qu cao thanh th ca gio s De Rhodes va v mt ng
hc va v mt truyn gio. Th nhng suy cho cng, De Rhodes rt ng c mt ch
ring, t ai b c, khng nhng v vic hnh thnh ch quc ng chng ti c th dnh
cho mt bi khc m v c cng cuc truyn gio x Bc. c gi c cun Tng
trnh ny ri th s c mt kin vng chc v ngi.
Th cho nn ghi nh ngy cp bn Ca Bng ngy 19 thng 03 nm 1627, Gio hi
Vit Nam nhn Thnh Giuse lm ng Bo tr cho mnh v nh th Chnh to H Ni
th l nh th knh Thnh Giuse bn mng Gio hi Vit Nam. V De Rhodes kt lun
cun Tng trnh nh sau:
Nhng iu ni trn cng cho chng ta nhn thy mt nt v nhn c v s chn
trn lnh ca b mt tr trung ca Gio hi ng Ngoi, mi c hai mi ba tui, nhng
t ngy nhn nh sng Phc m th c t im trng l. c mong Thin Cha ban
cho Gio hi ny lun lun thng tin v s trn lnh v c y n Thin Cha, cho ta
xem thy mt k cng kit tc ca vinh quang Ngi.
HNG NHU

NG CNG C GI

Khi nghe ni v nhng s mi l (nhng s mi l cng nh nhng ngi xa l) th ngi

ta thng cm phc hn l u i: iu ny c l ng vi cun Lch s m ti nhn c
bn La ng ca cha Alexandre de Rhodes; ti s c ngi khng cng nhn nhng iu
tng thut trong v l nhng iu va mi va l. C nhiu khi v nhng truyn
nhng lnh th xa l, nht l nhng lnh th thuc v th gii mi, thy c nhng bi tng
thut gian di bi v chp theo li ngi khc k li, nn nh la lng tin ca c gi.
Nhng ti cam oan vi nhng ngi mun gii tr c cun Lch s ny, tc gi cho
chng ta bit v tnh hnh i v o hin nay x ng Ngoi, ngi khng c la
di chng ta. V v tnh hnh v cc vic i ca x ny, tc gi tuyn b khng tng thut
g m mt khng chng kin. Cn v s thit lp v s tin trin ca Kit gio th tc gi

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trung thnh trch ra hoc t nhng bn k t khi tho ti ch, nhng s vic xy ra
trong khu truyn gio ny, hoc t nhng th tn v thng bo ng nhn c t nhng
ngi th thay th ng n lm vic trong vn nho .
Ong c triu hi t khu truyn gio ng Trong ni ng c tr hai nm ti khu
truyn gio ng Ngoi, ni cha Juliano Baldinotti thuc dng chng ti i theo cc
thng gia B bt u ti bun bn trong x ny. Cha Baldinotti cng l ngi th nht
vo x v pht gic nhng rung vn mnh mng sn sng c cy cy v nhn thy
nhng khuynh hng ln lao nhn ht ging c tin v Kit gio. Cha Alexandre de
Rhodes ti nm 1627 v may mn rao ging Phc m, vi nhng thnh qu m hnh nh
c tri t u ng tnh ph h v gip chinh phc cc dn ny, cn a ngc t bao
nhiu th k nay ng ca cu ri th by gi khng cn sc, khng cn quyn ngn cn.
Th nhng sau t lu, ma qu bc tc v in r v b trc xut khi lnh th ca chng ta
v v mt phn ln cc tn c ca chng ta b chng, th chng v trang tt c phe
ng v ng la, gy nn nhiu cuc bt b, vu co kt ti ln nh thanh danh ngi v
vinh quang Phc m ngi rao ging, chng cn phao tin ngi l thy ph thu va lm
m hoc va tn st ngi ta bng hi th ca Ngi, lm cho cha trc y rt qu mn
v rt n ngi th nay khng cn a ngi v yu cng vic ngi lm ri sau cng trc
xut ngi ra khi lnh th nm 1629. Nhng bi ngi li theo chic tu ngi B ti bun
bn m tr li x ny, th cha li ra lnh ln th hai trc xut ngi nm 1630 khng cn hy
vng tr li, sau khi khng mt nhc hot ng trong ba nm tri, vi nhng thnh qu
v nhng bin c rt khc nhau v li trong cc tnh ti nm nghn Kit hu v trong
khp nc nhng mm mng bo hiu mt ma gt di do do m hi ngi ti v sau
ny cc thy ging do ngi thit lp s thu lm c khi ngi khng cn na.
V nhng k th c tin gieo vo tm tng cha nn B trn dng ( ct ht nguyn
nhn lm cn tr vic rao ging v tin trin Phc m) phi nhng th khc ti khu
truyn gio nh s thy trong cun Lch s ny, nhng ngi ny tip tc cng vic ca
nhng ngi trc v dc ht nhit tnh lm tng s nhng ngi tr li rt nhiu, nn
ngy nay x ng Ngoi c hn hai trm nghn Kit hu, hai trm nh th rng ln,
khng k mt s nh nguyn, n thnh v su tr s c tr ca cc cha dng. Hy vng
rng Thin Cha nhn t theo s quan phng ca Ngi, Ngi cho thc hin nhng nh
v vang, Ngi s ban phc trn y v sung mn cho cng trnh ca Ngi v tt c cc
dn tc ng Phng, khng nhng x ng Ngoi m c cc nc ln cn, ng Trong,
Thi Lan, Lo, Campuchia, ni cc th Phc m ngy nay ang lm vic, tt c cc nc y
s thn phc Nc c Gisu Kit, ng m ht cc quc gia trong hon cu u phi th
phng.

QUYN MT
TNH HNH TH TC X NG NGOI

CHNG I

DANH HIU V V TR
8

www.sachxua.net

www.sachxua.net
X ng Ngoi1 thi xa (b coi) l mt trong nhng tnh ln ni thuc Trung Quc, chng
ta gi theo danh hiu c cng nhn. V nh Bc Kinh (by gi l thnh ph thnh
vng nht Trung Quc v l thng tr ca cc vua), c ngha l triu nh hay
thnh ph ca cc vua min Bc, v Nam Kinh l triu nh hay thnh ph ca cc vua
min Nam, th ng Kinh cng c ngha l triu nh min ng ; ng trong ting Tu
c ngha l mn hay phng ng v Kinh l ni vua hp triu nh. Thc ra ng Kinh
chng ti ni y khng vo pha ng nc Tu, nu nhm thng v tr, nhng v
pha Nam. Nhng v thi xa xa, ch Trung Hoa lan rng ti mi cc nc Lo v
Xim thuc v pha Ty, nn i vi h nc ng Kinh c gi l nc vo pha
ng v nh th gi cho thun tin i vi tt c nhng tnh v pha Ty, nhng tnh
phi i mt su thng mi ti, nu cn phi ni to n t Bc Kinh v Nam Kinh, ni vua
thay i cung in tu tin. Nhng t khi nhng nc vo min Ty ny thot khi
ch Trung Hoa th tnh ng Kinh vn phi triu cng2 v c gi l Annam ngha l ngh
yn pha nam; hin nay danh hiu ny l tn gi chung cho hai x ng Ngoi v ng
Trong, c hai ch l mt quc gia, mt cng ng chung nhau v phong tc, tp qun v
ngn ng ; trc y ch l mt nc, tuy sau ny chia lm hai nh ti s ni khi c c hi.
V ni thm v danh hiu t cho ng Trong ngy nay3 tch bit khi ng Ngoi, th
phi bit th ca nc Annam l K Ch v cc thng gia Nht Bn bun bn trong
tnh c sai v gi l Coci v th ngi B giao tip vi h, phn bit vi tnh
Cocin min ng An, khng xa thnh ph Goa, lp thnh danh t Cocinchina, nh
mun ni x Cocin gn Trung Quc (Cocinchina). Danh hiu ny khng qu mi v t mt
th k nay, nh chng ta c bit, trong th ca mnh, Thnh Phanchic Xavie tng
thut mt trn bo gh rn xy ra b bin x ny, khi ngi p tu i Nht Bn. Cn ci
x ngy nay ta gi l ng Ngoi, lc cng c k chung vi danh hiu Cocinchina.
Tuy vy t my chc nm nay hai x ny chia r nhau, nn y ti s ch ni v x ng
Ngoi, bit lp vi x ng Trong. Cn khi no ni v iu g chung cho c hai x th s
dng danh t Annam, danh hiu chung cho c hai. l v danh hiu.
Cn v v tr th ton nc Annam v pha bc, t v tuyn 12 ti v tuyn 23. T v tuyn
12 ti v tuyn 17 thuc v ng Trong, cn ra l thuc v ng Ngoi. Tuy c s khc
bit ny l dn c hai x coi ng Ngoi nh mt ci o, ng Trong nh tht lng,
ng Ngoi tri rng nh mt ci a bng phng c bn gc, cn ng Trong th b thu
hp trong mt dy ni, n ni ch hp nht ch di chng hai mi mt dm Php k t b
bin chy ti dy ni ngy nay c ngi dn tc s khai gi l R Mi, nc da h en,
ting ni khc vi ting ni cc dn tc nc Annam. T nam ch bc, lnh th h rng
chng 146 dm Php .

CHNG 2
NGUN GC X NG NGOI

Nc ny bt u thot ly khi ch Trung Quc t hn tm trm nm nay5, khi ngi

ng Ngoi khng th chu c ci nhc h Tu, th h vng ln sau khi git quan trn
th. Va truyn cho hu lai k nim chin thng va ghi mun i cuc khi

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ngha bng mt vi s vic th h ra lnh t nay dn ng Ngoi khng kt tc bc trong
li trn u nh ngi Tu, v t ra c lp, h b tc di ta trn vai. Hn na h
khng i giy nh quen, v t rt ly li thng xuyn trong ton ci, h lun i chn
khng min qu, khng c giy, c t do chy nhy v chin u vi ngi Tu khi
cn. Th nhng sau my nm, bt cng thng a ti chin tranh lin tc th ngi ng
Ngoi lm ha vi ngi Tu v c ba nm mt ln h n triu nh Bc Kinh triu
cng vua Tu vi l vt t s thun phc; l iu h cn gi cho ti nay. Nhng n
lt chnh h (sau khi ni ln chng ngi Tu) trong nc h li xy ra ni lon v cnh
huynh tng tn, lm cho nc Annam xa kia ch l mt quc gia thng nht, by gi
phn chia ra di quyn thng tr ca nhiu cha, mi cha xng hng mt phng.
Cuc ni lon th nht v chnh yu xy ra ngay trong triu vua v gia kinh thnh K
Ch chng hai trm nm nay6. Lc khi vua v min qu gii tr t ngy th ngi c
vua giao quyn canh ca v gi in i ni lon. Ong m mu b mt bn trong v bn
ngoi, trut ph vua lc bt thn khng chng c ni. Ong t ch c ti trn bn tnh
chnh yu v kinh thnh, t khng ai ngn cn, ri sau ng v con chu k v tha hng
hu qu ca lng phn nghch. Thy mnh b tc ot mt phn lnh th tt p nht v
ln nht trong nc, khng cn phng th ra nhc do k phn lon gy nn v khng cn
hy vng khi phc nhng tnh mt, vua lin d nh m mang b ci v pha Nam ()
Tham vng c tho mn. Vua vui mng v hin hch thy quc gia mnh c m rng
ngoi b ci, nn khng cn lo y mnh chin thng xa hn, vua quyt nh ngng chin
v v ngh ngi trong tnh Thanh Ho, gc vic chinh chin cho vin tng lnh, vin ny
gnh ht cng vic binh ao.
Nhng tng lnh ny nm ht quyn lc v trang v do tham vng c nhn ch khng do
nhit thnh theo cng l, ng b vic chinh phc Chim Thnh, ch li mt s o binh,
v em qun chng li k nghch thn cp mt phn ln t Nc ng Ngoi. Ong
giao chin my ln nhng c hai bn lc c lc thua. Thc ra ng c nh khi phc
nhng tnh mt, nhng khng phi trao li cho nh vua, mt v vua m ng khng
thy kh nng tr nc, li sc yu, km ti v tru lc, m l chim cho mnh v con
chu mnh. V ng rt thng tho vic nc nn ng c n trng v qu mn, vua th tn
nhim giao cho quyn cai qun khng nhng qun binh m tt c cng vic tr nc.
Th l quyn thng lnh qun binh c t vo tay ng cng ht cc vic nc, chin
tranh cng nh ho bnh u hon ton thuc v ng, ng li c quyn truyn li cho con
vi s tho thun ca nh vua. Th l theo th lc ca thng tc v ca v trang, vua trong
nc chng cn quyn hnh g, ch c danh hiu l vua, tt c lc lng hp vi binh ao
v b u v tng lnh.
Cch y chng mt trm nm7 v tng lnh nhn trng trch ny cng l c t cha ng
Trong, giao tranh vi k nghch thn chng ti ni trn, trong min ghi trn bn
gia kinh thnh v Lo, thy mnh b ch bao vy v nguy him cho tnh mng, th cng
khai ha g con gi cho vin tng no gii vy c: nghe thy vy th c mt binh s can
trng v mnh bo ci voi thc qun hng hi nh v pha ch rt ng tin nh o
qun yu t ca tng, lm cho ch phi li, cu vin tng thot vng vy nguy him,
a ln voi em v ni an ton, lm cho vin tng c phng th thu qun mnh bo
tn cng. Vin tng lnh chu n binh lnh, khng nhng g con gi cho nh ha m
cn giao cho mt phn o binh8. Th l ng ny t ti bc cao danh vng m vn
mnh dnh cho ng. Ri sau khi vin tng lnh mt, con th cn nh di, khng c k v
cha cm o binh nh nh vua ban truyn, tri li ngi con r lp c nhiu chin
cng v ly con gi t duy nht, lin nm ht vic tr nc v iu khin qun s. Th
10

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nhng c vua ng chun, ng va ln cm quyn th t ra ganh t v ghen ght ngi
em v, ngi em ny tnh tnh khoan hu mi ngy mi khn ln v c tham vng chnh
nh, tm cch vi thi gian khi phc s nghip l ra thuc v mnh do cha li, nhng
ch v tui cn nh m cha lm c. Th l ngi anh r quyt nh m hi tnh mng em
v trc khi cho em dy nghip. D nh (ti khng bit bng cch no), ngi v
bit v v thng em nn nh cu em thot nn v cu chng khi mc trng ti st nhn9.
B lin khuyn chng cho em vo ng Trong trn th lnh th , vin l do cho em ra
trn v gi vng vng t mi chim. Th l s vic c thi hnh, ngi thanh nin c ti
ba li c t cch hin hu, nhn ra mu m anh r v d nh m hi mnh, lin khn ngoan
v n kho lo trong vic cai tr n ni sau khi c lng dn v cn thn phng, th
cho git nhng k ch mu toan tnh st hi mnh. V ni y i ng lm thnh qu hng,
t ngai lai thnh di sn v gia nghip. Trong thi gian ngn ng lm b ch tt c nhng
lnh th ng cai tr v ton ci ng Trong, xng vng di danh hiu cha ng; nhng
duy tr ho bnh v gi th th, ng nhn triu cng cha ng Ngoi. Th l nh li
khuyn ca b ch khn ngoan m ng em c thun li m chng cng khng b thit hi,
ng ny c rnh tay ngh k v em qun dp qun nghch thn cp phn t tt p
nht ca t Nc. Ong dng v kh ui c v kt thc cuc giao tranh xy ra t bao
nm nay: ng hin hch t xng v truyn cho con k v l cha Bng10, ngha l cha cng
bng vi nhiu quyn hnh, ch li cho v vng c nc gi l vua mt t c quyn
danh d, chng ti s ni sau.
Nhng qun nghch thn b cha Bng nh bi trn th rt lui cng ton gia quyn v min
ni gip ranh gii nc Tu v lp n p lu t xng l cha Canh nh t trc vn c.
V c thi gi thong th khi phc lc lng em qun nh ph qun ng Ngoi v
cp min ng bng. Tuy nhin ln b qun ng Ngoi chng c v ng b thua, nhng
ng vn cn sc khng cho qun ng Ngoi ngh yn.

CHNG 3
NGI NG NGOI TN TH VUA
CA H NH TH NO

Trong nhng phong tc ngi ng Ngoi knh cn theo, th c mt phong tc chnh yu

h gi vo u nm mi, l l tch in, ngha l m t v cy rung. u nm ni x
ny cng nh ni nc Tu, thng vo gia ng ch v xun phn, ng ngy tun trng
mi tng ng vi ngy mng 05 thng 02 theo cch tnh ca chng ta; vo ngy mng
03, do cc nh ton hc hay ma thut ch nh (v cc nc ny c nhiu d oan), mi
ngi c trng trch, chc v hay cp bc trong ngnh quan v hay quan vn u phi n
n vua vi nhng ph hiu v y phc chc v mnh theo vua trong m rc long trng
qua khp thnh cho ti mt tha rung, theo th thc v th tc ti s t sau y.
M u l binh s tp hp t khp nc v y, nghim chnh hng li v rt ng, c ti
my nghn, tt c u mang kh gii, k em cung tn, ngi mang gm gio v sng ng.
Sau l s quan v hng qu tc mt phn i nga cnh, mt phn ci voi, chng ba
trm tt c, c tri thm qu, c hun luyn dng bc v tun lnh. V tng lnh cai
tr nc nh ph vng gi l cha thnh vng11 i sau hng qu tc, ng trong chic

11

www.sachxua.net

www.sachxua.net
xe ko thp thip vng. Theo sau l mt c voi ph o sang trng, c ngi dt, cha tu
tin c khi ci voi, tu tnh kh mi khi mun lm p lng dn ng nghinh tip v ca
ngi. Sau l mt m rt ng cc ng ngh, ng c, ng t mc o di bng la v th
hng qu mu tm sm, mi ngi vi ph hiu chc v hay cp bc mnh. Cui cng l
vua ng trn ngai vng lng ly ca nhiu ngi khing trn vai, ngai ph mt tm thm
thu vng v xanh, mu sc dnh ring cho mt mnh ngi. Vi on th qun ng, vua ra
khi nh gi l n rng chng bng mt thnh ph ln, ri qua nhng ph chnh trong
kinh thnh gi l K Ch, ri ti mt cnh ng rng xa kinh thnh chng mt dm, ni
y tt c on th n trc ang ch ngi vi rt ng dn chng. Ngi bc xung ngai,
ri sau khi c li khn v long trng bi Tri, ngi cm cn cy c trang hong nhiu
mu sc v chm tr k cng, cy my pht v m mt lung trong tha rung, dy cho
dn bit cch lm vic, khng ngh v chm sc t rung. Ri ti lt cha l v cai tr c
nc, v c quyn th y v th gi cao c trn tt c thn dn, ng l ngi u tin
tin n bi knh c vua, sp mnh trn t. Sau ng l hong t, tng lnh v ton th
hong tc, sau cng l qun s v ton dn bi phc c vua v hoan h chc mng . l
cch cung knh v i nht v s nhn nhn long trng nht i vi vua, mt ln vo dp u
mi nm.
Ri mi thng hai ln, vo mng mt v ngy rm, nhng v tin s chnh yu v nhng bc
quan vn u n chu vua ng trong n v cung knh bi yt khng phi ch l bc qun
vng m cn l ng ban cp bc cho mnh sau k thi tuyn m chng ti s ni sau
y. Bi v chnh nh vua ban cho tt c hong tc v k c trong nc cc chc tc thuc
hng qu tc, mc du bao gi cng qua kin v tho thun ca cha l ngi nm mi
quyn tr nc. Ngi ta cng tnh cc nm, ghi cc ng ch, sc lnh v ht cc giy t
cng cng nh t k t ngy vua ln ngi v lm l ng quang, truy tn nin hiu, theo
phong tc k t ngy no gi bng tn no. V nu trong nm xy ra tai ha chung no
trong ton quc, nh mt ma, i km, dch t hay iu g tng t , th u nm sau nin
hiu nh vua s thay cho tai ha ngng li vi tn c v ngi ta bt u li t ngy i
nin hiu, m nhng nm tr v, nh th mt vua mi va ln ngi. Mc du vic lp
vua mi bao gi cng da vo hng hong gia thm nin nht m ton dn u bit, th
nhng ngy nay vic la chn tuyt i tu thuc vo phn on ca cha m t nay trong
cun Lch s ny ti gi gi l roi du pays, v ny c quyn (bi ng chim ot) v
ch quc li dn thay i v la chn ngi no khc trong cng mt hong tc. Hong tc
ca nh vua c chn ngy nay l hong tc th t chng tm trm nm nay12 v t khi
bt u c nc ng Ngoi v gi l nh L, rt danh ting v c ngi Tu cng nhn
v c ba nm mt ln vua sai s thn c cha ch nh. iu chng ti ni v cc cha
ng Ngoi th cng c nhiu lin quan vi nhng iu ngi ta k v cc airy Nht
Bn13.

CHNG 4
V CHA HAY PH VNG CAI TR X NG NGOI
V V QUYN HNH CA NGI

12

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Sau khi cha Bng chng ti ni trn14 tr nc rt khn kho, dng v lc rt hng
mnh, li rt kin tr v chu ng gian kh do chin tranh trong bn mi nm th sau cng
ui c qun nghch thn cp ot bn tnh trong nc v h c cng bo lp
ngi vng. Thanh th ng vang lng v ng bt ton dn ng Ngoi phi ng tnh
cho ng ly danh hiu l vng, ting ch Hn c ngha l vua, theo ting ng Ngoi. Th
l chnh nh vua tr v lc cng chp nhn, khng nhng ng ly danh hiu l cha
m cn nm ht chc v v mi quyn, v mi ngi cng bng lng. Cho ti ngy tui
qu cao v b bnh ri mt, th ngi con c nng lng khng ch cho cha khut i, ngi
con ny lt vo gung my cai tr v phm my v bo lc do tnh ngo mn xc lo.
Ngi cha hay tin th kh bun bc v d tnh khng cho a con cht yn n, lin
cho lnh phi thi hnh ngay, ngha l cho ct gn hai v i cho cht. a con ham
quyn ny mt i ch v vi v hp tp, th ngi em, khi anh mt, cha bng (ngi cha vn
t lng thng v tnh tnh hin ho v n c hnh) ln ngi th v cha, khng nhng vi
danh hiu l cha thanh 15 nh tng lnh ca vua cao c m vi danh hiu vng ngha
l cha m c thn ph t truy tn, bi c cng trng v khng tri ai. Tht ra ai cng
nhn thy ni v cha tr tui ny c nhiu c tnh ng khen.
Vic u tin ng lm v t ra can m khi bt u cm quyn l thit lp nn ho bnh
chc chn v lu bn trong cc tnh khp nc, khng cho k nghch thn c phng tin
gy xo ng. ng t c kt qu nh vo vic m su mi ngn binh lnh trong ba
tnh vn trung thnh v thn phc nh vua, s binh lnh ny c bo qun trong triu v
thnh ph vua ng gi l K Ch, khng k n bn tnh trc kia phn ngu, tun lnh
cha, bo v bn thn v duy tr an ninh t Nc. Kinh thnh ny gia, nh gia ton
lnh th, cc tnh khc khng th ni lon c v c v lc n p, c v s binh
s do cha sai i nh dp. Hn na khng nn qun rng trong khp nc c nhiu sng
va rng va su, th nn trong qu kh c nhiu cuc phin lon gy xo trn trong cc
tnh, chng c nhng i thuyn chng hai trm chic vi y kh gii di chuyn v
cp ph. Cha lin quyt nh thit lp my ca sng ln trong nc nhiu i thuyn
chin va tu thng va tu chin vi binh s v thu qun lm cho cha tr nn hng
mnh khin ngu qun phi khip s.
Nn ni y mt t v tu v chin thuyn. Thuyn th di v thp nh thuyn ca ta, c
nhiu thuyn di hn, thng c hai mi nhm hoc ba mi v nhiu khi ba mi nhm
v bn mi tay cho mi bn. Tay cho th nh hn nhiu bi g nh, cho nn ch mt tay
hai ngi cm tay cho. H khng ko cho vo mnh nh chng ta, nhng h ng
ln ly ht sc mnh y ra trc mt. Ngh ny khng c g l hn h, nhc nh nh ni
chng ta. Ngi cho trong cc tu chin thng l binh lnh v khng c mt ngi no
(nht l khi cha c mt trong thuyn) li khng coi vic cho l mt vinh d. Cc thuyn
chin ny khng thiu v kh v sng ng cn cho vic binh ao. Khng c thuyn no m
khng c mt khu sng ln hoc mt khu sng nh ngay mi thuyn v hai khu ui
thuyn. Cn binh lnh th h rt thnh tho s dng mi th v kh. V sng tay v sng
ha mai, h bn rt thin ngh. Do c ngi k li cu chuyn mt lnh B rt gii bn
sng b mt lnh ng Ngoi thch bn n gi. Ngi ng Ngoi bn thu qua vng gia
ch. Cn ngi B s mnh thua cuc v cu danh d lin lp mu bn khng n: khi
tm xem n c bn trng vng gia hay khng, th chng thy vt tch g. Ngi B lin
p, l v bn trng im v lt vo ng ci l hn n ngi kia bn thu qua.

CHNG 5

13

www.sachxua.net

www.sachxua.net
V LC LNG THUYN CHIN
CA NG NGOI V NG TRONG

Thuyn chin ca ng Ngoi cng ging nh thuyn chin ng Trong, ch khc l

ng Ngoi c nhiu hn, vng hn v trang hong p hn v sn sng a t Tu ti
ng Ngoi. Nhng c hai u c thuyn nhanh nhn v sn sng xung chin. y l cu
truyn ti k.
Cha ng Ngoi tn cng cha ng Trong, nh ti s ni sau, ba ln em qun i nh
nhng u tht bi. Cha lin cu cu vi thng gia ngi Ho Lan chim ng bn tu
Java C, gi l Jaquetra hay Tn Ho Lan. Cha phi ngi em l vt ti xin cung cp cho
my chic tu trn ca h, nh cha quyt nh ph hu hm i ngi ng Trong.
Ngi Ho Lan nhn li ngay v bit l tn cng cha ng Trong cng khai t my
nm nay t xng th ch vi nc mnh.
H lin phi ti cha ng Ngoi ba chic tu trn trang b y v c my khu sng.
on tu v ti gn mt hi cng ng Trong v b gi nh dt, ng lc tnh c cha
ang c mt17 vi my thuyn chin. Cha nhn thy y l vin tr ngi Ho Lan gi
cha ng Ngoi gy chin. Cn gin ni ln (nh th chng dm to bo thch thc
bin gii), cha lin bn xem c nn cho thuyn ui theo. Cha hi kin mt ngi Ho
Lan my nm nay sng st sau c bo bin v li phc v cha lo vic binh ao. Tn lnh
ny kiu cng v khinh th p rng on tu ny ch s c th lc v thnh n v kh ca
ng Tri. Tc gin v thi hn xc, cha khng thm p, nhng ra lnh cho cc
thuyn trng lp tc cho nh neo ri bn v tn cng on tu Ho Lan trng r ngoi
khi. Nh lc ny bin lng, ch c gi nh thi, nn vic tn cng mang li kt qu: ch c
chic tu nh hn c ca ngi Ho Lan nh gi nh thi m chy thot, cn chic kia
mun chy trn on thuyn rt theo, mt hng ng phi cn v tan v chm di ln
sng. Chic th ba ln hn ht d nhin nng n hn c, gi khng y ni, lin b bn
thuyn chin bao vy v chim gi, sau khi ht sc chng c v bn v hiu vo on
thuyn chin rt thp ti st nch. Tay li v ct bum b ph. Trong cn nguy khn
cng cc , thuyn trng v lnh Ho Lan mt ht hy vng cu thot gia bin khi, lin
chm la vo kho thuc sng t chic tu cng thu th, tt c chng hai trm, tr by
ngi trnh ngn la nhy xung bin tri theo ln sng, c thuyn chin ng Trong
vt v em i trnh cha trn bn ang i on tu chin thng tr v. Cha thy by
ngi Ho Lan thot ho tai v m tu chin qu phc di chn, lin quay v pha ngi
Ho Lan xc xc khoe tu nc h v ch v ch giu hn: ny ngi, hy hi xem
lnh nc ngi u m n? Xu h, hn l nh trong ming v run s tha: chng thot
nn do tu chin ca cha nh bi tu ngi Ho Lan. Cha tip: Th th chng phi i
th lc v trang ca Tri thng, v on thuyn chin ca ta ph v. Ri cha
truyn cho binh s ca cha : B ba qun, by gi hy cht u tn kiu cng v g cho th
gii thot khi loi su b khng ng sng ny. Tc th lnh c thi hnh. Cha cn cho
ct u mi khng nhng ca tm tn lnh s em i chm u m cn ca tt c nhng tn
khc b chy hay m tu, b vo mt thng gi ra biu cha ng Ngoi km theo vi li
chua cht, ng cay tng t nh: xin nhn mt phn o binh cha chun b tn
cng v xin ln sau chun b mt vin binh kh hn. Vic ny lm cho cha ng Ngoi rt
xc ng n ni cha chng cn mun n tip chic tu th nht ca ngi Ho Lan
chy trn theo chiu gi, cha cng chng thm cung cp lng thc cn sng, chic tu
ny nh phi v ti Trung Quc tm lng thc, xa chng su trm dm. Theo truyn ny
14

www.sachxua.net

www.sachxua.net
th bit thuyn chin x ng Ngoi v ng Trong hng mnh n th no, c hai nh ti
ni, u tng t nh nhau.

CHNG 6
V S V CCH NG THUYN CHIN
X NG NGOI

Tht kh m bit s thuyn bn v thuyn chin do cha ng Ngoi bo qun. Th nhng

chc chn l nhiu hn s thuyn cha ng Trong. Trong ba bn ng Trong, c bit
phng chng l bao nhiu. Mt bn vo ca sng ln, c ln ngi ta m ti su mi
tm chic. Mt bn khc rng hn vo gia lnh th gi l K Chm18 c rt nhiu dng
bo v t nc v bun bn vi ngi Tu thng ti bn ny. Cn bn th ba th
vo bin gii nc Chim Thnh () Thuyn ca cha ng Trong rt c th ln ti con
s t ra hai trm v ng nh ngi ta ni, cha ng Ngoi c th c gp ba hay bn ln,
th cho nn ngi ta on c ti nm hay su trm thuyn chin ng Ngoi. M thuyn
ng Trong cng chng thua km v kch thc rng ln, v v kh v v trang tr.
Chng ti ghi thm y v cu trc v trang tr nhng thuyn ny. Mi thuyn (ngc vi
thuyn ca chng ta)19 l ni h trng hn c, y c mt phng hoc mt ngai chm tr
v trang hong nhiu tranh nh qu, vi vng son ng nh. G ui thuyn cng sn vng
son, chm tr cu k tt c bn ngoi: d ch n mi cho v ct bum cng c trang
tr c bit. Khi hnh trnh th theo hiu lnh do mt dng c bng thanh tre p nhp iu
ho, ting va trm va cao. Ngi cho rt kho, rt l, mc du thng cho cng mt
lc ti ba, nm hay by chic song song, th nhng khng chic no vt ln trc, v nu
phi ngng, ln vng, r, li, h lm rt c mc thc, iu ho, nh th ch l mt, do
mt c ng chung vy.
Khi cha du ngon ngoi bin th c hai mi ba chic thp tng thuyn rng gia, phng
mi th dt vng, ui th c trang tr v chm tr rt tinh vi, bum ng nh v trang
hong p , giy thng, giy cho u bng la. Thuyn lt i cng nh thuyn ca ta,
bum cng khi thun gi v thnh thong va cng bum va cho khi mun tin nhanh
hn. i khi c cuc ua, h tranh nhau ot gii nhanh trc mt nh cha h cho hay
ln bum khi c gi hoc khng c gi hoc va c cht gi. Trong cuc thi ua, ngi
thng bao gi cng c (ngoi danh d) phn thng qu do nh cha i lng ban pht.
Cn nu trong cuc thi danh d ny, c k cho m lm gy tay cho, min l lm sao cho
ho hp vi ngi khc v theo nhp phch, th vn c nhn phn thng. Tht k th
(ti cn ni thm tuy ra ngoi ) va c ting chung ra hiu lnh th tt c u nhanh
nhn xp vo hng li, lao xung nc v r ng tin ln. V bn, mi thuyn u c
ch u ring bit, c mi lp trnh h hng v thi tit: k t lc ra hiu cho n lc
khi hnh khng y mt khc ng h, th m khng c chic no cn ngoi hng ng,
ri theo hiu ln th hai, nm trn nc trong t th lt i.

CHNG 7

15

www.sachxua.net

www.sachxua.net
V S DN V S BINH LNH CA CHA NG NGOI

iu lm cho cha ng Ngoi hng mnh v ng s cho ht cc vua ln bang, l s

dn rt ng sng trong by tnh thuc v nh vua20. C th phng on th ny. Ch xem
s rt ng ngi thng tr trong kinh thnh ny ch di bng su ngn bc v rng cng
vy, ph phng th rt rng v rt c th cho mi hay mi hai con nga qua li d
dng c. Th nhng mi thng hai ln vo ngy mng mt v ngy rm, h ngh vic v
ngi ta thy rt ng dn chng i i li li, ro khp ph phng, ng chm nhau, n
ni nu ai vi, nhng mi lc mi b ngng, thnh th mt nhiu thi gii m ch tin c
mt cht t. Ri thm vo nhiu phng on khc, theo d lun chung th dn c kinh
thnh ln ti mt triu ngi21. C mt chng c chnh (b cc chng c khc) hiu
ng dn y. S l ngi dn c thi quen dng mt th tri cy tng cng sc kho
v c mi v thm ngon, gi l tru cau, lm bng mt l cy v mt tri cy nh chng ti
s ni sau. H c tc em theo mt ti con hay mt b con y, eo tht lng, h m
trong khi qua li ph phng gp bn b. Khi gp h bt u cho hi nhau ri mi
ngi ly trong ti ca bn mt ming tru n. V th nhng ai c vic vo thnh th
nh bt ngi lm tm sn tru cau tip i theo ng php x giao. Nhng cn a s
qun chng vn n hng ngy nhng khng c ngi phc dch tm sn nh. Ngi ta
ni c ti nm mi ngn ngi bn l v bn l nhiu a im trong thnh ph. V th
c th kt lun l s ngi ti mua th ng v lng .
V t s dn ng c ny m nh cha nm c hai mi li. Th nht khi cn, cha c
th thnh lp nhiu s on qun s nh cha mun bi v ngoi nhng binh lnh thng
trc trong cc tri kinh thnh v sn sng xut trn khi c lnh, cha cn d dng tu theo
c hi chiu m hn mt trm ngn binh lnh trong ton tnh thuc quyn cha. Nh cha
lm cch y khng lu khi cha a qun giao chin vi ng Trong ngay bn cnh,
ch yu khi phc li nhng lnh th ng tin vng chim c c, trc y l mt
phn, mt lnh th ca ng Ngoi. Ngi chun b mt s on hon b v hng mnh
trn bin, cn trn t c ti hai mi ngn ngi. D nhin nhng on binh c ngi
bo qun nhng khng cho php ngi chin thng v bn ch s bi nu ngi bt s qun
i. Bi v ngi ch chun b lng thc v qun nhu cn thit cho o binh trong ba bn
thng, theo d tnh thi gian cha ng Trong s phi ra hng v trao tr lnh th cho ngi
hoc ra khi t nc. Th nhng ng phi sc khng c lu di hn, cng quyt hn,
ngi nh phi rt qun v ng Ngoi v s o binh cht i. Cng cuc khi phc ng
Trong d nhin phi b mt cch nhc nh. Ngi tht bi v m qun qu nhiu nn
khng lng thc nui h.

CHNG 8
V NHNG NGUN LI CA CHA NG NGOI

Cn mt li ch khc ca cha ng Ngoi v c rt ng dn s, ngoi iu ti ni trn,

l thu v nhng ngun li khc. Ht cc cng dn thuc phi nam ng Ngoi, tr
nhng cha c n min thu chng ti s ni sau, k t mi chn tui cho n su mi,
u phi np thu cho cha. Nhng c s khc bit ny: nhng ngi c tr ba tnh vn

16

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trung thnh vi cha v khng theo nghch thn22, chng ti ni, th khng phi np tin,
tnh vo tin chng ta l vo khong hai ng cu, mi ng chng su mi xu, nhng
trong bn tnh khc khng quy thun cha, mi u ngi phi np gp bn, khng k
nhng thu ph m khc k nh tin pht v ti ng la phn nghch. Ngoi thu gi nh
thu thn m nhn vin thu thu thi hnh mi ni mi khc, li khng phn bit ngi
ngho ngi giu (tht l bt cng) nhng ngi c ca, nhng ngi ch sng bng th
cng, cn mt th thu li tc nh vo rung t, ng hn mt l vt thanh lch v t
nguyn mi ngi, mt th thu hay mt th vin tr thc s. M thng th khng dm
t min cho mnh, vo thi phi np ngha l ba hay bn k mt nm. K th nht vo cui
hay u nm k nh l tt. K th hai khi cha theo tc l mng khnh n. K th ba l
ngy Gi cha thng h. K th bn l vo thi hoa tri u ma. Tuy nhin nhng phm
vt khng b buc phi np, cn v thu thn th phi tr. Ton tnh hay lng x u lm
chung vi nhau v chn ngi i biu c tn nhim nht em tin nh cha, thay mt cho
ton x.
M a s cc tnh v x trong nc, rt ng khng sao lng c, tt c trc tip np cho
cha hay cho ngi ng ra thu cho ngi, th nhng c nhiu tnh hay x ch np cho quan
tnh, cho tng lnh, cho binh s hay cho ngi m cha xt l xng ng, cha ch nh c
mt t ni vi quyn thu loi thu thng thng; hoc v dng h, hoc tiu dng trong
chc v m cha giao cho h, hoc v nhiu phn thng no khc: thnh lut cho ton
quc v li lc cha rng lng ban cho, nhng khng c truyn cho con chu v ngi
tha k, tr khi r rt l ca cha ban. Hn na khi ngi cha cn sng , th cha vn lun
c quyn thu hi ca cha rng lng ban cho v t khng cho hng th, nh thnh
thong c xy ra, tuy hu nh cha cha bo gi x nh th vi ai, tr khi pht ti ngi
phm. Thc ra v vic ny, cha ch ban pht hu h i vi dng mu hay thng gia,
chiu theo l phi l i vi nhng chc v bc nht trong qun ng. Th nhng cng thy
c nhng tng lnh rt thng cng c hng mt s a im v c cng can trng v
vic hin hch trong ngnh binh ao. Tht ra khng giu gim g y, khng c ngi
no c n vua lc cha theo phong tc m khng mi nm ba bn k em tin cha vng,
bc theo t l n nhn c, v khng ai dm thiu st trong vic ny, v cng trnh
khng cho cha nhn thy lng v n v tnh keo kit ca mnh, c th lm cho cha rt ht
cc n hu. M v trong nc c ti hn mt ngn tng lnh thc th, th ngi ta c th
thu bit bao tin bc, tht l ln v qu ng nhng ngun li cha thu c ca dn.

CHNG 9
V CCH CHA TR LNG CHO QUN S

Cng nh cha ban mt s thn x v a im cho tng lnh tr cng v nhng lao
kh h chu th ngi cng ban cho qun s nh th thay v tr lng hay thng c dng
cm ca h. Ch khc l ngi ban cho tng lnh nhiu a im, cn mt a im cho
nhiu qun binh, do ch mt tnh nh thng cng tr lng cho tt c qun binh mt
thuyn chin, nhng ngi ny c quyn thu thu thuc v cha nh chng ti ni trn,
ni no cha ch nh. Cn qun binh cp di th c tng lnh ca h thay mt
cha tr lng cho. Do mt phn chi tiu vo vic ny v bo dng mt s qun
binh khc m cha ban cho nhiu tnh thu thu. V qun binh c lng bng t tay
tng lnh nn thng phi thi gi phc dch ng, khi khng c chin tranh hay khng
17

www.sachxua.net

www.sachxua.net
c thao luyn binh ao, h phi lm vic v hu h cc ng, nu h mun kim vic na th
hoc l lm cho cha trong nhng vic cng nh xy ct, hoc l sn sa thuyn chin, bc
cu hay dng li cu v nhng cng vic tng t, nh vy khng bao gi h rnh ri,
khng bao gi tht nghip.
Ht cc tng lnh c tr trong kinh thnh th phi mi sng vo chu cha v d cc bui
triu yt mi ngy trong ph cho dn n ku cu. Mi ln vo ph cha h em theo
mt s binh lnh i trc h, theo hng li chnh t, c v kh, mc nhung phc mu tm
sm. Chng cng theo t ph cha ti nh t lc mn phin chu: l nhng cng tc
danh d chng lun phin thi hnh i vi cc tng lnh. Cn khi cha ra khi ph hoc
i gii tr nh tiu khin ni thn d, hoc th thuyn chin mi ng xong bn,
hoc xem qun binh tp bn v vt t chc mi thng hai ln trc mt cha, th tt
c tng lnh trong ph u theo hu danh d, qun binh cng khng thiu v rt ng,
thng nhung phc chnh t v trang b theo l thi lc i hu cha, th l li linh nh nh
m rc mi ln cha ra khi ph. Mi ln cha v min qu nh ni, khng nhng c
on qun binh chn lc lm hng danh d v hn mt trm c voi thm qu, a cung
phi v hong gia vi on phc dch, ngi an ton trong nhng lu thp rt vng chc trn
lng voi. Con vt ny rt kho c th ch trong bnh ti su ngi, khng k ngi qun
tng ci trn c. Khi cha ra khi kinh thnh d cuc thao din trn chin hay cuc
vt do cc qun binh thi hnh th y l mt nguyn nhn khch l rt mnh lm cho
gii cho tt, ngoi cha ra cn c mt on khch bng quan sang trng chng kin. H
mong c ngi ta cng nhn v khen lao ti ngh khn kho v c gi tr ca h. Mt
nhn xt khc thng v cuc vt ca qun binh khng nn qun y: Ngi vt
no b ng s v nhanh nhn hay sc mnh vt ng xung t th cha b x hay tuyn b
l thua cuc khi mi ng sp hay ng bn cnh, nhng phi ng nga v vai o t.

CHNG 10
V T KHIM TN V K LUT QUN BINH

C mt iu ng khen, ng trng ni qun binh x ng Ngoi rt ng di s iu

khin ca nhiu tng lnh, h thng tp hp nhau canh gc v thao luyn v kh hoc
trong ph cha hoc ngoi thao trng, c cha v cc tng lnh chiu i nhiu ln
khch l tinh thn, th nhng khng bao gi h nh ln nhau hoc gy s vi nhau, xc
phm n nhau bng nhng li tho m hay khinh d. Khng bao gi thy h m hi nhau
hay rt gm u vi nhau23. Tht xu h cho qun s Kit gio ca ta, khng bao gi sng
chung ng m khng c xch mch v mi ngy ch v mt li ni xc phm m m ci
nhau i ti ch s dng v kh, tht l t ra khng bit ch ng, khng bit iu khin
cc dc vng bng lng tm. S t gi gn ny l do tnh hin ho khng d pht khi
b lng nhc: thc ra trc ht l do lng trng knh v tn sng cha v cc tng lnh .
H thng gi vua cha l thin t v trng knh nh nhng v linh thing t tri xung cai
tr h: v th h khng dm lm g hay hnh ng trc mt cc ngi lm cho cc ngi
khng hi lng hay gin d. l c s mt th d oan h gi mi nm nh sau y.
Vo thng su, thng trng vi thng tm ca ta, cha ban sc cho tt c qun binh v
tng lnh phi sn sng ti ngy n th trung thnh vi cha24. y l nghi l. Ngi
ta dng cc cng trng v ng ba ng ph chnh nhiu bn th trang hong lng ly

18

www.sachxua.net

www.sachxua.net
knh cc thn hay ng hn ma qu m dn ny tn sng. gia t li th vit bng
ch ln, c th c c t chn bn th. Li th i khi khng c g l khng hp php,
khng c g l ng khen. Ngi th ha trung thnh vi cha, nhn tt c tai hi nu mnh
bt trung. Th nhng theo bi cnh v ni tn cc thn gi di v ma qu lm chng v
bo on nu bt trung, th li th tr thnh ti c v d oan. Trong nghi l ny trnh lm
ln c th xy ra v qu ng qun s n th v tt c phi xong trong mt ngy, th ngi
ta dng rt nhiu bn th, mi bn th u c ch cho mt s tng lnh vi qun binh
ca mnh, thm mt tin s c cha phi ti ch to v sau mi ln th th pht cho mi
qun s mt tm th chng nhn th v c cha cho vo phc dch. Tng lnh mi
o binh trc ht n long trng th trung thnh vi cha ng thi, ri theo sau trong
trt t l cc qun binh, mi ngi th xong th nhn c t v ch to mt tm th ghi
chp khc nhau, ty cung ging lc th. Ngi no c mnh dn, ting ln cao v r rng
th trong th ghi l minh, ngha l r rng. Cn ngi no c vi ging trm v thp th
c ghi l bt minh, ngha l khng r. Ri sau cng ngi no c gia hai cch k trn,
ting v ging bnh thng th c ghi l thun c ngha l thng thng. Nhng cch ghi
khng phi l v ch v l xong, mi qun binh phi em th n trnh tng lnh, v ny
lui v nh sau khi th, mi qun binh nhn c t tay ng mn qu ca cha: mt tm
o di hay mt tm o ngn, p hn v di hn, nu c th th nht, c o ngn hn
v vi km hn nu l th th nh, c o vi th v ng may km hn nu l th th ba.
Th l sut nm mi ngi nhn vo o mc ca qun binh m nhn ra l ngi trung thnh
nhiu hay t v c kt np vo vic phc dch cha.
C ln mt gio dn tn tng c xng danh n th nh nhng ngi khc anh mnh
bo tin ln v t ra anh khng ti bn th m anh cho l m tn, anh quay v pha
ch ta cng vic ny gc bn th thay mt cha v khng ti li th chung vit trn
giy, anh ln ting th nh sau: Ti ly tn c Cha Tri tht dng nn tri t, c
Cha Cha, c Cha Con v c Cha Thnh Thn, ba v thn linh rt thnh v tt c triu
nh thin quc, lm chng cho li ti th trung thnh phc dch c thnh Vng ca
ti cho n cht, nu ti ni di, nu ti th gian tri vi lng tm th ti bng lng cho
c Cha Tri tht, ng dng nn tri t git ti ngay gi ny v cho sm st thin li
thiu hu ti. Anh c vi ging rt qu quyt, rt cao v ti lng can m rt chn thnh
lm cho ch to vit ngay vo th li ph gi tr nht, ng khen nht.

CHNG 11
V HNH CHNH TRONG NC

X ny trc kia l mt trong nhng tnh thuc i quc gia Tu v theo lut php Trung
Hoa, nhng ri t khi dn y qut cng ni ln khi phc nn c lp t ch th c
thay i trong ch qun ch, nhng t thay i trong cch cai tr: cuc tng khi ngha
a mt ng vua mi ln ngi, nhng khng thm g ht v quyn th ngi, tr vic ngi
tu tin v tu cn nhc v xt x rt nhiu s vic m khng cn hi kin ai. Tht ra
trong cc i s , ngi thng bn vi cc c vn. V th trong triu c Vin ti cao, gm
mt s ng tin s quyt nh v ti hu xt x nhng v thuc dn chnh v hnh s.
Trc vin ny c th bc b n cc quan v to n thnh lp cc tnh ch c quyn thm
phn hn nh. Ngoi Vin ny th t quan tng trn trong mi tnh c chc v v quyn
thuc php l v c th x t nu l trng hp phi thi hnh ngay, nht l khi tnh cch
19

www.sachxua.net

www.sachxua.net
xa triu nh : th nhng nhng v t hnh thng c gi v Vin ti cao. Ni chung th
vic thi hnh php l trong nc ny thu vo hai th lnh, mt thuc hng vn v mt thuc
hng v. Hng vn th c cc tin s gii thch php lut, h lun mc o di mu en, u
i m en c cm cnh l c, tr khi n chu cha, lc h ch c mc o theo chc
v nhng mu tm. Cn hng v th l nhng ngi c kh nng chn ngnh cc tng lnh
x kin, h i u cng mang v kh. l nhng tng trn cc tnh, thng c chn
trong cc hong t hoc hong gia v cc tng lnh chnh yu trong nc, mi v c
km thm mt tin s l ph v c vn trong cc x n.
Ngoi ra cn hai to n t tnh l ca mi tnh, mt l to cao cp hn x nhng v
quan trng gi l nha t, hai l ta thp hn x nhng v thng thng gi l nha hin.
C hai u chung cho ton tnh v u gm nhng v quan vn. Ngoi hai to n chung cho
tnh cn ba to n ring ph thuc ln nhau. Thp hn l trong mi huyn nhng cng dn
v nhng k mc x nhng v thuc dn s gia ngi ng hng. T to ny c th
ni ti to cao hn gi l nha huyn gm chng mi hay mi hai huyn c mt quan
ring gi l cai huyn x nhng v a ti to. T to ny c th ni thng ln to cai
ph ri t to ny c th ni thng ti to ni trn chung cho ton tnh. L do s phn
chia v php l ny l v tnh qu rng ln, phi chia ra cho c trt t v thun tin cho
ngi khiu ni, thnh nhng phn chnh gi l ph v mi phn li trao cho mt quan hoc
mt tng lnh chnh yu, c th so v chc vi b tc hay hu tc ca ta. V mi ph
hay mi phn li chia thnh huyn nh chng ti ni, di quyn mt quan, c th so
vi nam tc ca ta. Sau cng mi huyn gm mt s x c mt quan cp di gi l cai x
c th so vi cc lnh cha ca ta. Th nhng nhng so snh v cc chc ti a ra y
th khng hon ton ng. Nhng v ny ch c chc v cai tr khi sinh thi, khng c
quyn truyn li cho con v c nhng trn th cc tnh thng cng c gi nhim v
trong ba nm25.

CHNG 12
TRONG NC NY THI TIN S TH NO

Nh chng ti ni, v tt c cc c vn ca cha thng l nhng tin s hay c nhn lut

cho nn chng ta nn bit h i ti cp bc nh th no ri bc ln chc v cao hn
trong ngnh php l. Theo tc l th c ba nm c nim yt ni cng nhng k thi long
trng. Ti ngy ht nhng ngi di mi kinh s th n in nh vua gi l n chu
st hch theo cch thc sau y. Ngi ta dng trong n vua mt s phng hay lu cho
cc th sinh n trnh din thi. Th sinh phi lm bi ( theo bi, ngi ta xem xt c
kh nng) do cc tin s chnh yu c c ra ch ta k thi. H b nht trong mt phng
dn sn, khng c mang theo g ngoi giy, mc v mt bt lng vit. Mi ngi c
mt lnh hay mt ngi canh gc phc dch khi cn v cng canh khng cho ai ti
gn gip hay trao dng c g cho. Ngi ta cho c mt ngy lm bi thi, sau khi xong
th np cho ch kho. V ny ng n v s ring vo bn. ng k lng xem xt nhng li.
Nhng ngi ng cho l c kh nng v t ra tr thng minh trong cuc thi, th c cp t
ti gi l sinh vi vn bng c ch k ca vua, khng nhng lm bng chng kh
nng ca mnh m cn c c n min mt na phn thu hng nm.

20

www.sachxua.net

www.sachxua.net
K th hai thi v php ch v dn lut. Cng nh k trc v cng c nhng iu khon
nh trc, tr s khc bit ny. Ban gim kho khng nhn bt c ai np n xin vo k thi
nh k th nht, nhng ch nhn nhng ai t ba nm thi t ti m thi. Nhng ngi u
k ny c ln cp c nhn gi l hng cng. H cng c vn bng c ch k ca vua
v c hon ton min thu. Trong nhng ngi u k ny, cha b lm quan to x
nhng v khng quan trng lm nhng to cp di nh chng ti ni trn.
Sau cng l k thi u tin s ch dnh cho nhng ngi t ba nm nay c nhn
lut. V vic tin c ny, v trong nc ch c mt s tin s ch nh trc, nn tt c
nhng ngi c kh nng khng c u ht, nhng ch nhng xut chng ti ba li lc v
chiu theo nhng chc v cha c ngi thay th m thi. Nhng ngi khc khng c
ln cp v phi n vo k sau, ba nm na. Tuy nhin h vn c trng dng v thng
c b vo nhng vn phng php l trong v ngoi triu nh vua. Nhng ngi cui
cng c u vo k thi ny th gi l tin s. Khng nhng h c min thu thng
thng m con ci h cng c min mc du chng khng bao gi t v mc du h
lm mt ngh khc. H c b dng vo nhng chc v ln v quan trng trong v ngoi
nc. Trong m ngi ny ba nm mt ln, cha chn ngi lm s thn phi sang triu
cng vua Tu theo l nhn danh vua v nc ng Ngoi. Cng trong s ngi ta chn
cc quan to v trng Vin ti cao t trong n vua. V tt c nhng ngi c cp
bng ny u c vua c bit qu trng nh nhng ngi c cng. Trong s cc cn thn
nh vua bao gi cng c mt s ngi ny. Thi xa cn mt cp th t na nhng ngy
nay khng thng dng. C mt iu rt thng dng l s tn trng Hn hc. Khng c
ngi no cao tr hay thp km m khng cho con ci theo hc b mt ca ch t khi cn
nh tui, v th trong nc ny, ngi no cng bit vc vch mt vi ch v khng ai hon
ton m ch.

CHNG 13
V NHNG HNH PHT TI PHM

Sau khi ni v cc quan to th khng phi l ngoi nu ni thm y v nhng v x

kin gin d v th tc, t bi v bin bn m ngi chng l v trng s ca ta thng
dng. Th d, khi c ngi b t co v ti no v b iu ti quan to, th ngi ta nghe
chng nhn ri i chiu vi b co, sau nghe li buc ti v nhng thm tra khc, nu
ng vi nhng li khai th khng tm kim g hn na, ch hi xem b co nu mun i
khng hay ci li chng nhn v nhng li h khai. Nu theo cu tr li, to thy cn phi
dn phin to thu lm chng c y hn th giao b co cho lnh giam gi v a v
ngc, khng c cm st, khng c gng c, gng ny lm bng hai tm g di buc cht
nh hnh ci thang vai cho thng bng ri buc hai tm cc khc v gh cht vo c
lm cho khng th ni rng c. Chic gng ny rt bt tin khng tng tng c, v
phi mang m ngy ngay c trong ngc. Ch c ci tin l t nhn khng c ci g sinh
sng nn c t do ra khi ngc m khng c cch no chy thot, c mang hnh kh
nhc ny ra gia ph ch v xin khch qua ng ca b th c th sinh sng trong t.
Cn c cch khc cm gi n b phm ti. Ngi ta t dy thng c, hai u dy
cho thng qua chiu di ca tm g c thng, ri buc p vo c mt u dy, cn u kia

21

www.sachxua.net

www.sachxua.net
tht nt cho tm g khng ri. Buc nh th khc no buc c ch, ri dn i hnh hnh khi
b kt n.
Khi ngi c ti hoc do chng nhn khai hoc chnh mnh khai nhn v quan ta bt phi
ni ln do mt phng php tra kho du dng l bp cc ngn tay ngn chn, khng n
ni mnh lm, v s nu qu dng v lc th ngi ta nhn ba bi v ni sai vi ngi v
ti. Ngi ta dn ti trc to ri cc thm st gii thch ht cc s vic thu lm c
trong v n hnh s, sau ch to ln n. Nu khng b n t hnh, th x ngay sau khi cc
quan to rt lui. Th d tn trm ln th nht nhn n cp mt vt g khng ng gi
th b cht mt ngn tay tr tay phi, nu ln th hai b bt na th cht tt c cc ngn
cn li, ln th nht ca n trm c lng l mt trm ng cu. Cn k bt tr con th b
n t hnh.
Khi quan to ln n t hnh mt ti nhn th khng dn h t to n n ni x ngay,
nhng cho a v ngc cho php v con thn quyn bn b t do n thm, phc dch v
an i, tr khi l k phm ti khi qun. Thng th ln n vo bui sng, nhng ch thi hnh
kh mun vo bui chiu cng ngy. V n t hnh th thng b chm u. Ngi ta thi
hnh nh sau. Vo khong bn gi chiu, v tng lnh mt i binh c giao cho vic thi
hnh em qun binh n, ngi dn u a ti nhn t trong ngc, c vn eo gng nh
ni. Khi mi ngi ti ni hnh hnh th qun binh ng vy quanh ti nhn, ngi ny
qu gi xung. Sau khi tho gng ri th ngi ta dn mt bn c nhiu tht th v bo ti
nhn n, mun chn g th mc s thch, nhng rt t ngi cn thm n. Bn dn i ri
th tng lnh rung chung nh ra hiu hnh hnh. Tn lnh phi lm vic ny gi gm
quay v bn phng tri v ci xung ly nh th co li v cng vic mnh sp lm, trong
khi cc lnh khc tri ti nhn, ri tn ao ph li gn chm ngang u mt nht t
ngay u, ri trao c th cp c thn mnh cho gia quyn ngi cht em i chn, tr khi c
lnh cha truyn (nh thnh thong xy ra ti cc k gh rn) bu u v thn mnh my
ngy ni cng khng cho chn. Nu cha cho n x tha khng x t v ti ng cht th
ch co trc u v khng bao gi c cho tc mc, nh li hnh pht trng ti v n x
cha ban v cng b buc phi nhn ti .
Trong khp nc ny cn thi hnh mt vic k d v nghim khc khng thy cc nc
m ti bit pht ti ngoi tnh, n ng cng nh n b k c v l. K b bt qu tang
ngoi tnh th b tri tay dn ra khu rung, ni y c con voi c luyn vng theo
mnh ch, khi c lnh th n ly vi ht ti nhn ln ri li ly. Ti nhn ri ng vo
rng sc nhn m thng vo thn, sau n r xung t v ly chn bp, nn nhn trt
ht mu v cng trt linh hn, nu cha cht khi t trn ri xung. Sau khi ngi ngoi tnh
cht th k ng lo cng b voi giy nh vy.

CHNG 14
V NHNG TH SN CA X NG NGOI

Trong khp nc ny khng c nho cho nn cng khng c ru nho, ngi ta cng khng
gieo la m. Cng khng thy cy liu no, th nn cng chng c du liu. l nhng
th sn m chnh Thin Cha ban. Th nhng y li c rt nhiu hoa tri khc, nn
cng chng phi i ny v s thiu st, tr v vic dng thnh l, th phi a bnh m v

22

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ru nho t Macao ti. Ngoi ra v cc ngun li th c thc go l di do v t rt ph
nhiu. C hai ma gt vo thng su v thng mt v th gi r ti ba ln so vi Tu. Cm
go y thay cho bnh m. T th go ny ngi ta ct mt th ru ngon v thm,
khng hi d dy v thay cho ru nho ca ta. Cn v canh cho (potage) v cc th tht
khc, chng ta dng du th h mt cht ly t chim26, ging chim s trn cc mm
v cn ngoi bin gn b. H trn vi tht nu chn lm cho c mt hng v kh tinh
vi. Nhng th t chim ny khng c ni no khc trn th gii. Nhng thng gia ngi
tu mua li rt t em v bn Tu. Ch c ngi giu c sang trng x ng Trong
mi c phng tin s dng. Cn a s qun chng ch dng mt th nc ct gi l
mm27, p mt loi c mui nh c bin. Th nc ct ny va dng cho du v
nh nc p nho ra trn vo tht lm cho mn n c mi v thm ngon. M v ngi ta
cn trn vi cm thay bnh m, nn nh no du sang du hn u c tch tr. By gi ti
tri cy.
Khng ni ti nhng tri cy chung cho x ng Ngoi v cc min An nh v, l, da,
mt, carambola, xoi v nhng tri cy tng t, chng ti k v gii thiu vi ngi Au
Chu, cn c nhng tri cy ring, theo ti bit, khng c u ch c x ny.
Th nht, th ngon nht l tri vi mu sc v hnh th ging nh tri coing ca ta, nhng
thm mt vng triu thin ch s t bit ca n m tri ca ta khng c. Vng ny
khng nh vng tri lu ca ta, khng thm ngon v nh th trang hong v b, nhng
vng tri ny cha y nc ngt ging nh v dy cng c ym bao bc. Ngi ta bc
v c v ng ng ri n. Tr mt th ln hn ht, ngi ta bc lp v th nht nh da, ri
n tt c, c mi v nh tri o v tri l ca ta. Th ny khng nhng ch n v mi v v
gii kht m cn bi b sc kho, nn n bao nhiu cng khng sao, c ln ti dng ti
mi hay mi tri cng mt lc. V th ht cc ni u thy by bn vi gi rt r, rt
thng thng, khp x ny u c. Loi cui cng rt him tuy c th tm thy. Ngi dn
bnh thng khng dng ch k giu sang l thch th, nhng cng lnh mnh, mi v thm
ngt nh nho muscat, tri ln nh th va ni trn.
Cn mt loi tri th hai c mu sc coing nhng tri th to nh tri o ln, mi v th
ging nh tri l khi chn mui, ngi ta qu tri ny v cn lm thuc rt hiu nghim
cha bnh l, khng nhng dng tht tri v da m cn c v cng l cy na
Li cn hai loi tri c mi v nh tri cerises ca ta nhng v cng nh v chataignes
v rut th trng. T th tri ny, nht l th ngi Tu gi l l chi ngi ta ct c mt
th ru kh ngon.
x ny cn mt th nh tri v, mi v v hnh th ging tri ca ta: sc th o khi tht
chn, mm nh tri ca ta nhng lnh hn. Khi cn xanh v kh cng th khng c mi v.
Ti khng mun qu quyt l tri cy ca ta tt hn, ngon hn. Th nhng khi cha ng
Ngoi thng thc nhng tri v u Chu chng ta trng trong vn th ngi rt khen v
mun dnh tt c cho ngi.
Ma th c rt nhiu ng v rt ngt, rt ph thng, nhng ngi ng Ngoi khng c
k thut lc nn ng ho ra en, tuy sc en m ngi ta vn chung v mua, nht l
ngi Nht.

CHNG 15

23

www.sachxua.net

www.sachxua.net
V SC VT THNG THY NC ANNAM

Nc ny c rt nhiu nga, p, kho, hin lnh d chn nui v tnh kh thun d tp

luyn i ng chy nhy theo nh ngi ta mun. Cng c rt nhiu b to ln v vm v,
tht rt tt v rt ngon. Ln th rt thng, lnh v tht ngon, khng c dp l no m khng
git ln i khch, ngay c nhng ngi ngho khng c phng tin ln. Tru thng th
rt cao ln, vai d ln, vm v v rt chm lm. Ch mt con cng ko cy, cho du
cy cm su trong t, tht khng n ni xong, nhng tht b th thng dng hn v ngon
hn.
V voi28 th c nc Annam c nhng con to ln v kho mnh thng a t nc Lo
ngay k cn. H bn cho ngi ngoi quc vi gi rt t, mua c ri cn phi nui,
cng rt tn km, v mt con voi phi lng thc bng nui mi ngi. Cha ng
Ngoi nui chng ba trm con, thnh thong mi dng ti v mt phn thm lng ly khi
cha ng ra khi kinh thnh. Nhng khi thao luyn mt o b binh th cho tt c voi i
diu. V th rt tn km bo dng qun tng lm hun luyn vin. Tht l l lng khi
thy chng rt ngoan v d dng tp ni chuyn vi ngi, thng i ro khp kinh
thnh m khng lm hi ai hay ph phch g. Chng cn gip rt nhiu cho dn trong thnh
khi c ha tai, thng hay xy ra, bi v nh lm bng g. Th l ngi ta dn my con ti
d nhng nh cnh ngi nh ang chy khng cho la bn sang c th lm thiu ri c
thnh ph, nu khng dng cch ny dp tt. Chng thi hnh rt chnh xc, rt kho lo.
Chng vng theo hiu lnh ca qun tng, ly vi d nc nh, ri ly chn lt tng
m khng lm qu lnh ngi ta ra cho chng. C mt vi ln ti thy chng phi qua mt
nhp cu bng g, chng ly vi lay th xem vn c vng khng, c th chu c sc nng
ca chng, v khi thy khng vng th n i tm con ng khc, ch khng chu i qua
cu . C mt con b ct mt ni trong thnh, tr con n nghch chi ly nm ri ln
trn. Voi tc gin lin dng vi thay tay cm v khi thy l tr th u ra th nm theo
rt kho v mnh n ni nu tr khng nhanh ln trn sau bc tng th b thng nng.
Ngi ta k v nhng con voi , v tnh d bo v nhiu s rt l lng m ti cha thy,
nn ti khng ni thm g y, ti ch k iu ti chng kin m thi.
V t gic29, ngi B gi l bada, ti ch thy u mt con ngi ta va git c
trong rng, phi hai ngi lnh mi khing ni, ti on n phi to ln gp i con voi. Ti
cn c n tht, cng kh ngon v mi v thm hn tt c th rng hay th sn bn m ti
c bit. Ngi ta cho rng tht con vt ny c da, xng v nht l rng, mng v sng
u l nhng liu thuc chng mi nc c.
Nhng ngi i sn trong rng thnh thong cng bn c mo rng rt en v nh, ngi
ng Ngoi rt chung, h tin cha v cc quan ln. C rt t d, khng c chin cu,
cng khng c la, ch dng b v tru lm nhng vic nng, cn nhng vic thng
thng v nh trong qung i qun chng th n ng cng nh n b h u quy gnh
trn vai.
Khp x y gia sc nht l g, gi rt r, khng khc g ca chng ta. Nhng g trng th
to gp i, gi rt t, v h dng lm g chi. H thng hay t chc chi g, nhiu khi
cn cho cm than ci v th gm nh thnh mt cuc chin m mu. Nh th v kh
t nhin vn cha . C khi ngi ta bn mt con ti mi hay mi hai ecu, th g chi
thin chin. Cng c chung nui chim b cu nh chng ta. Cn chim gy th nui
trong nhng lng ln, rt thng thng, ch nm xu m mua c mi lm hai mi con.
24

www.sachxua.net

www.sachxua.net
C rt nhiu c, r mt li rt ti v to, to nht c th nng ti mi hay mi hai lu30
cng ch gi chng nm xu. Nhiu nh th l v c rt nhiu bn v nhiu ng ph trong
ton ci. Ngi ta m c ti chng nm mi hi cng v (khi tri cho php) c ti hn
mi ngn thuyn i nh c. Cho nn thc n nc ny ch yu l cm go v c. Ti
k y, mt hm cha ng Ngoi hi ti v ngy king ca o ta th c dng tht g.
Khi bit chng ta king tht nhng khng king c, th cha ni nh vy cc ngi s tm
c nhiu cng dn ca ta v sng nh cc ngi v king nh cc ngi th chng kh g.
Nhng ta khng tin cc ngi tm c k mun sng trinh khit v v king n b nh
cc ngi. Tht l cu chuyn bun ci ca mt ng cha lng dn khng hiu bit g v
Thin Cha v c n o Kit ban cho gio dn tn tng nc ny. Chng ti thy
mt s ngi rt ng nam cng nh n, trai cng nh gi dng mnh cho Thin Cha
mun gi c thn v trinh khit. Chng ti m c trong s c mt trm thy
ging v sinh vin can m ha phng s Thin Cha hin vinh trong bc c thn, trong
s ny c ba ngi hin thn cho Gio Hi mi ny bng mu can trng ra v tin vo
Thin Cha Kit, nh ti s ni y hn ch khc.

CHNG 16
V THNG MI V HNG HO CA NGI NG NGOI

Ngi ng Ngoi khng i bun bn cc nc ngoi v ba l do chnh ny. Th nht, h

khng bit ngh thut a bn v ngh hng hi, khng bao gi xa b bin hay dy ni ca
h. Th hai, thuyn ca h khng sc chng li vi sng bin c v nhng cn bo ln
thng ni ln trong cuc hnh trnh lu di: vn g khng c gh cht v ng dnh hay
cht, nhng ch c ct li, nn mi nm phi lm li. V th ba, cha khng cho php h
ra nc ngoi, ni ngnh thng mi bt cc thng gia phi qua li, v s mt thu thn
cng dn np cha. Tuy vy, mi nm cha phi tu ti cc nc Campuchia v Thi Lan,
bi v nhng nc ny khng xa ng Ngoi v tu thuyn khng ri khi b bin ca h,
khng cn ra bin khi bin c.
Nhng tuy khng ra khi nc Annam gm c (nh ni) c ng Ngoi ln ng Trong,
thng gia trong nc cng bun bn rt sm ut v c rt nhiu hi cng thun tin. H
cng kim c rt nhiu nhun li, s vn ln gp i, hai hay ba ln trong mt nm m
khng b nguy him hay tai nn thng xy ra ni bin khi. Trong sut dc b bin nc
Annam di chng 350 dm Php, m c chng 50 ca bin c th cha c t ra mi
hay mi hai tu ln, ni c nhiu sng chy ti. Nhng ngi i bin mi m c th n
nu nhng bn ny, khng cn b neo m qua m an ton, khng s nhng nguy him
thng c bin c31. Cn i vi thng gia ngoi quc th tht ra c ngi Nht v
ngi Tu , h vn ti bun bn cc bn Annam, h bun t la, bun trm hng32.
Ngi Tu ngy nay vn cn tip tc bun bn: h em s, hng hoa v nhiu hng
ho tiu dng v xa x. Ngi Nht ngy xa em bc rt nhiu ti y bun t la, em
nhiu gm ao v cc th v kh bn, nhng t hai mi nhm nm nay h khng
ti na. Hong Nht nghim khc cm ht cng dn phi b ht thng mi v bit c
rt nhiu gio dn, k t nm 1614 bt u c sc lnh cm o, ko nhau l lt i,
nht l vo ma chay, v c ngoi ma ny na, mi nm ba hay bn ln, c xng ti
vi cc cha dng bit ni ting Nht v rc l, v mi ln c ti ba hay bn chic tu. H
t do i, ly c bun bn. V c th gn mi nm nay h tip tc v rt c mn nguyn
25

www.sachxua.net

www.sachxua.net
v yn i v thing ling. Nhng vua cm o hung bo khng cho c yn i ny v
ra lnh ln n x t ht cc cng dn nu cn vt bin ra khi lnh th v truyn cho
nhng ngi nc Annam phi tr v Nht v s c ngi s hi hng vi chc linh
mc tha hnh nhim v trong ni a nc nh. V cm on ny m dn nc Annam
thua thit v tin t v nhng li nhun khc do vic thng mi vi ngi Nht. Cn gio
dn Nht th khng cn c chu cc php b tch v nhng vic o c mi nm h thc
hnh my ln c ch v phn hn.

CHNG 17
V TIN BC TRAO I TRONG NC

nc ny ngi ta khng c tin nh Trung Quc, tr tin bng ng. Ngi ng

Ngoi dng vng v bc bun bn nhng hng ho quan trng, nhng h khng dng
vng bc gip khun hay ci c, ch cht thnh ming hay thnh thi sau khi nu trong l.
V bc33 h dng th c nhng th dng trong vic thng mi, thng l bc nn, tng
ng vi mi ecu, cn v vng th nh hn nhiu, v gi th tu theo trng lng, tu
theo gi cao hay thp.
Hn na v bc, khng bao gi nhn m khng cho th v cn trc. Th d, gia thng
gia vi nhau h tho thun bao nhiu lu la, th d mi lm hay hai mi, mi ng bc
gi mi ecu, khi bn la th cn mi nhm hay hai mi lu la v trong cn th t ng
bc, nu ng s cn th d my ng bc nng mt li. H thi hnh nh th cch gn gng
v khng gian di. Nu ai cn nghi ng v vng hay bc tt xu th c quyn p ra thnh
mnh con d nhn hn.
Cn th tin ng trao i gia ngi ng Ngoi th c hai loi, loi ln hay loi b. Lai
ln thng dng trong khp nc v a s do thng gia Tu em ti v xa kia do ngi
Nht na. Cn loi nh th ch dng trong kinh thnh v trong bn tnh chung quanh ch
khng dng ng Trong. Hn l v t khi bn tnh chnh li khai vi cc tnh khc do
cuc phn nghch chng ti ni trn. Tt c loi tin ng, ln hay b u nhn v trn,
cn khc bn ch trn mt v tt c u c l gia, dng dy x vo nh thng l34.
V th mi dy buc chng su trm hoc mi ln su mi c nh du phn bit mi
su chc ng. Nh vy rt thun tin qung vo cnh tay hay khoc ln vai khi i ch,
khng cn dng ti nh chng ta, ch dng dy m thi. Cn v gi ca th tin ny, th
cha bao gi chc chn v hay thay i, bi ch c quy lut theo s c nhiu hoc t trong
vic trao i trong nc. Do my nm trc y mi mt trm tin ng ln gi bng
nm ng nh. Nhng vo mt thi gian khc, gi nhng ng ny thay i v cao hn v
trong nc c t bc hn.

CHNG 18

26

www.sachxua.net

www.sachxua.net
V NHNG M TN D OAN CA NGI NG NGOI
V V GIO PHI TH NHT

Ngi ng Ngoi cng nh ngi Tu ni chung, tin theo ba th tn gio gi l tam gio.
Nhng dn tc ny tuy rt cht phc v rt c lng tri, li theo rt nhiu d oan trc khi
nh sng Phc m n soi sng cho h. T khi c tin Kit gio c rao ging v nhiu
ngi nhn bit c Gisu Kit th h thot khi u minh v tm ti sai lm bao trm ln
h. H thot khi cnh n l khn n ma qu bt h chu.
Gio phi th nht v thi danh hn c l o nho. Ngi khai sng o ny l mt ngi
Tu, theo s liu vo cng thi vi Aristote bn Hy Lp, ngha l vo khong ba trm nm
trc Thin Cha ging sinh. Ngi ng Ngoi tn ng l thnh nhn, nhng v l v tri
l, nh ti c ln thuyt phc h. Bi v theo ti, nu ngi c gi l thnh nhn, th
ngi phi bit c mt c Cha Tri dng nn tri v t, nu ngi khng bit th sao l
thnh nhn c; khng bit ng l ci ngun v l nguyn nhn mi s thnh, ngi ch
thng truyn cho loi c l tr bng s hiu bit v yu mn Thin Cha cao c. Nu ng
nhn bit, v ng t xng l bc tin s v tn s th ng phi ging dy s hiu bit cn
thit cho s cu ri, ng ny ng khng dy nh r rng trong kinh sch ca ng, ng
khng cp ti Thin Cha nguyn l mi s, th sao c th gi ng l thnh35?
Khi ti ging nh th trong nh th trc mt chng bn chc ngi theo o ny l
ca Khng T, th ti trch gio dn tn tng v khng cho h c gi ng nh th na
khi phm ti tn thnh v khi tri vi lng tm, th ngi ta rt chm ch nghe v rt
bng lng, nhng phi ca Khng T trong nh th lin rt lui bun nn v xu h nhng
vn ngoan c trong sai lm nh xa, tr mt ngi li cun c my ngi khc, ng
li vi chng ti, ch khng theo m kia v ng nhn c li gio hun y
v cc chn l o Kit v chu php ra ti, ti t tn l Gioan, ng mun lm
c Gisu Kit hn l mn ca Khng T m cho ti nay ng theo.
Thc ra Khng T nh hin trit ny, trong nhng sch ng li, c nhiu gio hun v
thun phong m tc: nh khi ng ni, trc ht hy sa mnh v mun th th xt mnh mi
ngy ba ln sa iu lm li. Sau mi em tm tr v chuyn cn xp t v iu
khin gia nh. V sau khi cn thn chu ton chc v u tin ny ch khng trc khi
, th by gi mi lo du dt v cai tr quc gia36.
ng cn lun v nhiu iu lin h ti php l dn chnh, v xt x cc v kin v v thi
hnh cng l, do cc tin s ng Ngoi nghin cu kinh sch ca ng mt cch chuyn
cn nh chng ta kho st hin php hay b lut. ng cn trnh by v phn gii nhng
chm ngn v chnh tr v lut php t nhin. V th ng ni tri vi nhng nguyn l ca
Kit gio v cng khng ni nhng g bc b hay b k tin theo ln n.
Nhng khi ng cp trong mt b sch v nguyn l c nht ca vn vt th ng ri vo
mt cnh hn n to ln v m qung tr khn v l lun khng sao hiu c. ng nhn
nguyn l nht thuc vt th v v tri khng ng c knh th. Th nhng ng mun
ngi ta tn knh v th cng Tri m ng cng nhn pht sinh v thot ra t nguyn l
nht m ng chi khng cho tn th . V nhng s tn th ny ng cn cho rng tt c
mi ngi khng ng hng xng ng c thc hin, ch c cc bc vua cha tr dn m
thi, nh th ngha v tn gio khng chung cho ngi dn cng nh bc vua cha. Li cn

27

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ng trch hn na, trong gio thuyt v kinh sch nh hin trit, l ng khng cp
n i hng sng v hn bt t, ngha l ng ch coi con ngi thuc v vt th v nu c
hn th cng l th hn vt l, chm trong khi v tan trong cc phn thn th, nh hn sc
sinh m thi. ng cho con ngi cht l ht, khng cn g, nhng yu t cp trn nhn di
hi nhng phn tinh vi v nhng yu t cp di th nhn thi hi nhng phn th kch. R
rng l a ti v thn v m xu, ch cn li mt hnh nh, mt ci bng hay hin tng
bn ngoi ca nhn c.
Th m ngi ng Ngoi, sang hay hn u c lng tn knh Khng T rt mc th knh
nh mt Thng . H dy con ci lng tn th ngay t khi chng cn nh, v ngay
ngy u tin n trng hc ch Tu, th ng thy trc khi nhn tr lm mn ,
qu gi cng tr v dy bi th nht cho tr bit cch phi xng Khng T th no v phi
ku xin ngi ph h cho c tr khn minh mn v d dng hc nhng iu ngi ta ch
bo cho, gi l sng d ngha l c bng sng. iu m c ny cn tha th c v h
tng cc khoa hc cng nh tht th c nhn v cha trong bng; h tin rng t mt
ngi cht v v o, h hy vng nhn c mt tr thng minh. C nhng tin s v cc
vn nhn cng ri vo in cung ny, khi h i thi c bng cp, v khi c ri th
ti phc di t trc bn th ng Khng T l t. Tht l mt d oan in di thng
dng ni lng dn. Nhng gio dn tn tng ch nhn c c Gisu Kit l nguyn l ti
cao v l nh sng soi tt c, do m ny sinh tr minh mn. H phc ly ba ln trc nh
Ngi, t lc cn th u, xin Ngi ban n v c hnh phc khi s, c tin b trong
vic hc hnh v thnh t trong thi c. H cn t n Ngi v nhng n hu c.

CHNG 19
V GIO PHI D OAN TH HAI
CA NGI NG NGOI

Gio phi th hai ngi ng Ngoi tin theo (gi l o Thch). Ngi sng lp o ny,
theo kinh sch ca h v tp truyn ca h, l con mt vua n , ngi Nht gi l Xaca,
ngi Tu gi l Xechia v ngi ng Ngoi gi l Thch Ca, mi ni c sai i mt cht.
H ni l ngi sng vo khong mt ngn nm trc cng lch37. Ph thn ngi l Tnh
Phn cai tr nc n cng mt thi vi vua Salomon. c Thch Ca cha y mi by
tui th kt duyn cng mt cng cha tr tui tn l Adulala, con gi mt vua n khc.
Hai nm sau th sinh h c mt ngi con gi tn l Hu La. Nhng () ngi rt lui
n dt trong rng ho lnh, ngoi ca thn ph ngi (ngi rt khng bng lng), cng
nh v ngi, b rt phn nn v s ly thn ny. Sau nm nm ngi tr v cung in vua cha
(), n lc ph bin hc thuyt ca mnh trong tm tr dn chng. Nhng v do nhng
nguyn l nht ca l tr, tnh t nhin con ngi khng nhn sai lm v kh b c
nim tin tng t bn trong cho bit l c mt thn thnh, ngha l mt hin hu v nguyn
nhn nht lm ci ngun cho tt c nhng g khng th hin hu t mnh c, nn ngi
khng tm c k tin theo ngi v lm mn ngi. c Thch ca bc tc v khng c
kt qu trong cng vic, lin da vo li bn ca thn thnh quen thuc () gieo rc
mt th truyn hong ng v thn thnh () Th l c thnh qu ngay n ni trong bn
mi nm hot ng , va da vo quyn th, va da vo ma thut, ngi cho thnh
lp v ph bin khp An tn ngng trc y cha ai bit

28

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Ngi cn khn kho lm cho dn chng theo tin tng m ngi nghin ngm, l
nhng thng cng trn tri i vi k lnh v hnh pht di a ngc i vi k d. Do
cch ny m o c lan trn An () Ngi ni l tt c nhng g ngi ging dy ch
l mt bc mn che nhng b quyt v thn xc m ngi gii thch s lc () Th ri
sau khi ging dy nh vy th ngi qua i
o Thch ca do ngi khi xng bi u m truyn t t An qua Trung Quc, ri sau
vo ti ng Ngoi nh chng ti ni, lc ch l mt tnh ni thuc nc Tu.
Tht kh m bit ch xc v s vic c k lm ri. Nu theo s liu Tu th do mt s
thn Trung Quc c vua Hn Minh phi ti Ty Phng thnh chnh o, theo
nh Thng bo cho ng trong mng. ng l ng phi qua Ty phng, nh lnh v
vic Ngi u thc cho ng, nhng ngi ng xa v nhng kh khn hnh trnh, ng
dng li An . y ng hc hi vi Ngi Balamn, c bit kinh sch v gio
thuyt Pht (ngha l) nh hin trit, tn ngi ta t cho, Thch Ca nh chng ti ni.
ng a v cho vua Trung Quc l ngi u tin gia nhp vo nc mnh o gio
ny
CHNG 20
V CC THN THNH NGI NG NGOI TH KNH

Mong sao cho ngi ng Ngoi r ch n l ngi Tu th cng b c nhng d

oan ngi Tu truyn li v dy d cho. Nhng nhng nguyn l tn gio du tt du xu
n su vo lng ngi do tp qun lu i th khng d dng xo b i c. Th nn
ngi ng Ngoi sau khi khng cn chu ngi Tu h na th vn cn duy tr nhng
m tn ca h v tt c gio thuyt v thn thnh du nhp t An . T ti nay h cn
thm nhiu iu d oan khc tr nn m tn hn c ngi Tu. Tht ra ngy nay trong nc
ng Ngoi c rt nhiu n cha v thn thnh, khng mt lng x nh b no m khng
c cha chin v dn chng rt m theo, d n cha d bn, b rc v cc thy si
khng sa sang, thng nhn cng l chi dng cho mnh v cho v con mnh, khng ch
trang hong n cha v lau chi tng thnh cho sch s.
Nhng mi thng hai ln, ngha l vo ngy mng mt v ngy rm, dn m o ti n
cha nghi ngt khi hng, h cu khn v cng t. H rt knh cn tin theo, khng mt ai
d tng bn n u cng khng em l ti v t di chn tng y bi bm. Ri h
qu phc t l bn ln, mt st t, sau (nu khng ai i theo) h tng kinh v khn vi,
bt u bng vic xng tn mnh, qu qun, tng nh thn thnh khng bit. Nu c nhiu
ngi v thng l nh vy, th ngi no giu sang hn ln ting thnh cu nhn danh tt
c, nhng ngi khc ch ng tm theo bng vic sp mnh xung ly. Cn cc thy si th
thu ca l, dnh cho thy nht v chnh yu s dng m khng ai c bit s dng v phn
pht th no. Ay l cha k nhiu rung cng dnh ring cho cha chin chnh yu m cc
thy si c th hng.
Th nhng x ny khng thy c nhng cng ng cc s nh Trung Quc, mi si
ng (tc thy si chnh yu) mt phng st cnh cha vi b v v con ci cng nhng
thy si khc cng lm vic trong cha, coi nh ngi phc dch v thng l nhng hy
sinh i mnh phng th thn thnh. V cc con ca thy si th h khng cho tha k
chc v, trong khi cn sng h tm cho mt chc v khc kh hn, v th x ny c d

29

www.sachxua.net

www.sachxua.net
lun khng tt i vi cc thy phc dch m h cho l c kh nng hn, c lng nhit
thnh sn sc cha chin v thn thnh hn.
S cc thy phc dch khng nhng c dng trong cha chin m c trong cc m tang
k giu sang, khng phi chn ct, vic ny thuc v ngi khc, nh chng ti s ni
sau, m tng kinh cu hn gia ng ba ng ph, h dng bn th vi nhng tang,
cc thy ng thnh hai hng v sut m tng nim theo cung iu rt bi thm, vi ting
nng n v cao thp khng u. Ngi ta cn nghe ht nhng kinh bng th ting chnh
ngi ht cng khng hiu, h ni l cc bc tin bi truyn li, ngi ta cho l nhng kinh
theo ting c An t bui u truyn li cng vi d oan.
CHNG 21
V GIO PHI TH BA CA NGI NG NGOI
V NHNG PH PHP LM CHO NGI AU YU

Gio phi ti ni y l t hi hn ht tt c nhng gio phi thnh hnh x ng Ngoi,

v rt ph thng v rt lin quan ti ma qu. V nhng k tin theo thng dng ma thut v
tn tu tun lnh thn linh ma qui. Ngi sng lp l Lo T38, nh ma thut i xa rt
danh ting, c v cn c rt nhiu c uy tn vi cha v tt c k sang trng trong
nc. Chng c g ng khen, chnh cha v cc quan trong ph cng b truyn nhim.
iu lm cho gio phi ny c uy tn l vic cha lnh cc bnh lm cho d lun tin
theo. Tuy trong nc cng c lng y rt c kh nng cha bnh, th nhng nhng ngi
c th gi vn quen chy n cc thy ph thu m h rt tin, nhng ngi ny qu quyt
dng ba ngi cha bnh, ch khng cn thuc ca lng y.
Th nn khi c ai ng bnh th lin sai gia nhn ra ph ch, nu bnh nhn khng th i
c, hi mt thy php ca gio phi ny (khng bao gi thiu, nht l nhng ngi
ngho v m sng bng ngh ny) xem bi u v ti ai m ngi ny mc phi bnh.
V h m mui tin rng h ch lm bnh v c ngi trong h hng hay t tin mt,
nhng khng c con chu cng t cho phi o hiu. Th l thy php nm mt ng tin
ln nh bt thm, sau ng qu quyt bi ngi h hng no lm cho sinh bnh.
Ngi bnh tin v theo li ng c tin nh li thn thnh khng c h nghi, bnh nhn
cho mi mt thy php khc ti nh thy dng phm vt v cng cu khn ngi m
thy php trc cho l k gy nn bnh. Thy lin cho dn mt t tht ngon lm ngui
lng ngi qu c. Ngi ta dng mt bn th nh trn thy gieo qu xem bnh nng
nh th no. Cch gieo qu nh sau. Ngi ta lm tht mt con g, ct ly hai chn nm vo
chu nc si, ri xem k cch t v hng cc mng chn bit im cht hay khi.
Nu c nguy c th vo khuya thy cu khn hn gin d ngi mt. Ri thy gi hn
m thy tn l cha, thy van ni hn ph h chng i k gy nn bnh hon. Nu thy
bnh thm nng th thy ln cn nguyn ra hn ngi thn quyn v sut m rung
chung inh i lm cho bnh nhn au u kh chu v khng ng ngh c. Ri gi tng
nh hn ngi cht hng hng khi v mi tht ngon, thy cho em v nh v con
thy cng hng dng. Vo bui sng thy cho dn mt thuyn nh bng sy v giy a
ra bn sng gn , c gia nhn ngi bnh v my lnh bng sng i theo. Theo lnh thy
php, gia nhn cho thuyn chm xung nc nh th dm hn ngi qu c, cn lnh th bn
ba bn pht sng lm cho hn hi s khng dm v na. Nu sau bnh nhn (nh

30

www.sachxua.net

www.sachxua.net
thnh thong xy ra) c phc hi sc kho th thy php c thng nhn thnh cng ny
l do quyn php mnh v i cng kh cao. Tri li thy s rt lui xu h nu bnh nhn
cht, khng nhn c g do ph php ca thy. Mi y xy ra ci cht ca hong t con
c ca cha, hong t cn tr, ti gii v c nhiu trin vng, cha trao cho mt phn ln
vic tr nc tp luyn ngay khi cha cn sng. cha bnh, cc thy php v ch
s dng ht cc php v a ra ht cc b quyt ma thut, nhng khi thy bnh cng nng
th cc thy dng ti phng dc cui cng. Cc thy cho bnh nhn sang mt nh khc
xa l v em mt ngi khc t trn ging cho thn cht tuyt vng gieo ha sa
son chng li hong t tr tui. Nhng thn cht khng khi no chu s chn p ca v lc,
hay b ma thut la di, thn ti tm bnh nhn trong ging xa l v va dit s sng
va dit ht cc nim hy vng ca cha v ca ton quc.
y ti khng mun b mt sng kin in r thnh thong h dng khi bnh nhn sp la
i hay bt thn c triu chng nguy him hn chun b ra khi thn xc. Lc h thng
yn cng cho nga v chun b hnh trnh n hn sp ra i trong khi bn b vy quanh
ging khc lc thm thit, gi tn ngi bnh cm hm tinh thn sp la b h, cho ti
khi tt th v hn khn nn c em i, khng phi trn lng nga sn sng m do ma
qu dn xung a ngc.
Ti cn thm y, ma thut dng chn g bit thnh qu ca bnh nhn. Php ny
c s dng ton ci ng Ngoi bit im lnh d v xem xt hin tng xy ra. V
th nu h phi khi hnh trn t hay trn bin, nu h xut trn ci hi, khi cng lm
bt c vic g quan trng, th qu v hng chn g39 nu ch cho bit im thnh cng , lc
h mi can m lm v khng cn s hi. Nu h nhn thy trong hng xu th h
khng dm tin hnh v nh b cuc. iu ny cn tr kh ln cc cng vic ca h. V
th c mt ln ti thy xy ra mt hi cng, ni c hai mi chic tu chun b y ,
bum cng v sn sng khi hnh. Thng gia ngi ng Ngoi cha dm bt u lm
trc khi cha bi chn g. M v hng khng ng nn h phi i d nh, gp bum li
v hon cuc hnh trnh. Nhng ng thi ti c mt trong mt thuyn sp sa try i v
gi thun thi bt chp im d chn g m ti chng thm . Ti gic ch thuyn
sp sa try i v gi thun thi bt chp im d chn g m ti chng thm . Ti
gic ch thuyn (l lng dn nhng c cm tnh vi o ta) ln bum, ch b c hi p
tri m ra i. Th l chng ti try i thun bum xui gi v may mn cp bn ng ngy
chng ti d tnh. Cn thuyn cc thng gia (ngy hm sau thi tit xu) khng th try i,
phi i mi lm hay hai mi ngy, trong thi gian c sng ln v gi rt mnh, lm
cn tr khng t cng vic ca h v bt h phi suy ngh v ph php v dng v v s tin
in r ca h.

Chng 22
V CNG T NGI CHT DO CC THY PHP LM

Tht l sng st khi thy ngi ng Ngoi kh di cho cc thy php li dng cha
chy cho cha m h hng v con ci au yu, khi h cht li cn dng chng v chu cho
chng thi hnh nhng php lut in r. Sau khi ngi m tt th th thy php cng gia
nh bun su ca ngi cht i ti nh mt c hn c ngi ta trng n. 40 B ny khn
phi ma thut gi hn di danh hiu ngi qua i ti nhn v yn i gia nh mnh

31

www.sachxua.net

www.sachxua.net
va gy nn tang tc. Hn tc th nhp vo thn xc b ng (Thin Cha cho php nh
vy pht ti bt trung ca dn ny) v lay ng rt d di, trn khun mt lc th nh
st nung, khi th nht v ta nh mu m g ri en ng gh s, t ra c ngi d dn
nhp vo b. Sau c hn lm gi ting ngi cht, gi tn mt ngi trong gia nh v
bn v mt cng vic trc y c hai lm chung vi nhau, li cn qu quyt v cm
tng ca mnh hay a ra nhng cm ngh mi thi hnh. iu ny lm cho c gia nh
khc lc v cm phc, qu xung t tn knh hn ngi h nghe v thy mi y,
lc ny h tin l ang hin din. Th ri h hi my cu v hn tr li khng r, vi nhng
li l hai ngha lm cho h rt kh tm. V ng qun xin cho thy php v cho c hn
ngi bn tt nhng mn tht th hn gi v l thm thung. Tc th ngi ta em ti
cng ngi qu c. Thnh thong cng c ln hn khng ni qua ming c hn, nhng c
giy gia, mt my nhn nh kinh khng, ni lm nhm nhiu iu nh th ngi qu c
ni, chiu theo thy php ch dn; c xin c iu c mun v c knh cn vng theo
ngay nh th ngi cht hin din tht.
Cng c cch khc cc thy php dng qua hn ngi cht la gt thin h. H cho
ngi cht hin qua mt tm gng thn, lm cho ngi cht ni v xin nhng iu mnh
mun. Nhng c ln hng vic v lm cho c hn rt xu h. Bi v hai qun binh Kit hu
dng li cu nguyn v th lc cy thnh gi h eo c tay ngn cn. Mc du c hn
sut m ku cu v gi hn n gip, hai gio dn tri li sut m khng ngng xin
Thin Cha cm khng cho m hn lm vic trong dp ny s la gt khng t c kt
qu v c hn phi xu h. H c Thin Cha nhn iu h xin, th lc ca cu
nguyn thng th lc ma thut.
Ln khc cng xy ra nh vy mt cng trng c rt nhiu ngi ko nhau ti xem mt
v o thut m mt thy php thng quen lm trc mt mi ngi. Hn lm cho mt
hnh nhn lm bng na i i li li trong cng trng v by c mt tng ln nhiu
ngi kho chung sc mi nng ni. Nhng c mt gio dn tr tui tn l Mathu i qua
, v v xc ng thy s gian t v s m hoc ng hng, anh tin vo quyn th c
Gisu Kit v vo th lc cy thnh gi anh eo trong ngi, anh lin kn o tr ma qu
m thy php mun dng vo vic ny. Anh ly danh Cha Cu Th ton thng trn
thp gi m khin t ma phi rt lui v a ngc v khng cn c la di thin h. Anh
bt t ma phi vng li, trong khi thy php cu khn trc bn th v khi khng nhn
thy hin din v th lc t ma, th giang hai tay nh in, ngi cc kiu, lc ng khi
qu, hoc phc trn t, dng cch gic hn b hn phi tr v vi hn. Sut ba
bn ting ng h khng c g, ri c tip tc cho ti khuya, hn gin d v nh in
cung v b dn chng ch nho, sau cng nh tay nh bn th m ra nguyn ra ngh
mnh v ma qu rung b hn khi hn ang cn, ri hn xu h lui v nh. Anh Mathu
ti k cho cc cha vi v c thng v hin ngang. Cc cha khuyn anh nn t tn v gi
kn n Thin Cha ban cho anh v ng ph bin vic va xy ra v s lng dn ly c
m ngc i gio dn.

Chng 23
V NHNG D OAN TRONG M TANG
V CHN CT NGI CHT

32

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Trong khp ci t c ngi ny, c l khng c nc no trng knh v tn sng hn v
xc ngi qu c bng dn nc Annam. iu tis ni sau y m tin.
Khi ngi no va tt th th h gi ba iu ny tn knh ngi cht. Th nht, h kim
cho c mt quan ti lng ly nht c th c c theo kh nng ca h lim xc.
Nhng ngi giu c th sm rt t tin mt c quan ti chm tr, sn son thip vng rt
tinh xo.
Th hai h lo cho c tht nhiu ngi i theo m tang. Ngi gia quyn, thng gia, bn b
khng bao gi thiu, cn mi tt c c dn s ti trong s thng c quan ta, ng c
mt trong tt c nhng m ngi sinh qun . Nu ngi qu c thuc hng qu tc th
c c dn c min ln cn. Nu l mt quan ta hay mt tng lnh th c i qun binh i
theo m tang vi c x v v trang nh khi i trn. Hu ht trong cc m tang, h c
thi quen m u m bng mt tm trng bng la cao bng nm mi gang tay, c bn
ngi kho mnh cm, trn vit bng ch vng tn ngi qu c, nhng chc sc v
chc v lc sinh thi v my li khen ngi cng lao hin hch. Con ci, nu cn sng v v
th i trc linh cu, mc o tang, thm thit ru rao nhng vic tt v nhng n cn sn
sc mnh nhn c ngi qu c. H lm v bun ru v ging thng xt, h rn r,
khc lc lm cho mi ngi ng lng thng. C khi h quay v linh cu, ln xung t
cho ngi khing dm chn ln. Theo cch thc ti ni, tt c m tang tin ti ni
chn ct thng xa thnh ph chng my dm.
iu th ba, ht cc dn nc Annam u tin d oan v khng s tn ph chn ni thun
li chn xc cha m. H in r tin rng tt c vn tt ca gia nh v ca ci, danh vng,
c sc kho u ph thuc vo vic chn t m. lm vic ny h dng mt s ngi
gian di bit thut xem t ct gi l thy a l. Thy em a bn xoay s trong cnh
ng v dng mt t dng c ton hc khc, chm ch lm nh th tm vng, sau cng v
nh tm c ch thun tin chn xc, d nhin nhng ngi tha k tr cng h kh hu
h v tc khc lm nhim v sa son v thu xp ch t theo lnh v ch th ca k gian
xo kim c t tt. Hoc ( nng cao gi tr ngh mnh) ng x dng mt ngh
ch nh u l ch t u, u l ni chn mnh ti, cho ngi qu c ngh yn v
khng v quy ri con chu. Thc ra thng dn khng lo m m cha m nhng
ni b n v xa ng ci quan, tri li ngi giu sang rt cn thn v s c k th phm
n m m cha m v cha m on pht con chu khng sn sc bo m an ton cho
mnh.
Th nhng ni h l mt trng ti ta pht rt nng, nu ai phm ti m m bt c bng
cch no, mc du m ni cng cng. Tht ra iu ng khen. Cng vy h chm ch
ct chn cha m cht ngoi qu qun. Nhng ngi quyn qu giu sang th h thi hnh
ngay v vi tt c nghi l long trng v h c kh nng. Cn dn thng th h cng khng
tr ni vic thi hnh nhim v t l sau ba nm tang.
Theo tp qun bt kh xm phm dn nc ny th con ci tang cha m, v tang
chng ba nm. V cch tang th c s khc nhau v k d v o mc; cch thng thng
v chung cho mi ngi l tc. Phi nam khng c tang th tc pha trc ct na vng
trn trn trn, khi c tang th tc di xung ti mt, kh vng. Tri li phi n c tang
th ct mt phn tc khng cho di ra, sut ba nm tang nu l ngi ga ba th cm v b
pht nng nu ti gi trong thi gian ny, gi l thi tang tc. Ht tang th h bc m v sau
khi tm hng thm xng ct v bc trong vi trng th h t vo mt ci tiu, y li
nh trc. Hoc nu ngi qu c cht ngoi qu qun th h a v chn ni sinh
trng. Nu sau xy ra tai ha g cho bn thn h hay con chu h v cc thy php, nh
33

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ni trn, bo phi ct m hay di m th h li o ln v em tiu cha hi ct, thu
xp chn ct chu o ni khc, cc ngi c ngh ngi an ton hn, nhn ng
rung thnh thi khng c hn no lm mt an tnh v do khng cn ph hoi con
chu.

Chng 24
V YN TIC T NHN V C VUA CHA
THT I VONG LINH NGI QU C

Mt trong nhng d oan rt thng thng v rt quyn r dn x ny tin theo v ch hiu,

l yn tic h sa son tng nh cha m qu c, gi l l gi. Trong vic ny c ba
ci lm ln. Th nht h tng cha m c t do tr v nh con chu khi cc ngi mun
hay c mi. H khng bit c nhng hng ro vnh vin ngn cch cc hn li phm
vi chng ta. Th hai do ngy di tin rng (iu thnh Autinh q trch v ln n trong
thi ngi) hn ngi cht cng dng tht th v d yn m ca chng ta. 41 Do h c thi
sa mt ba gi rt thnh son c th c. Ngi con trng v ngi tha k, khi by
bn tic ri th c mt bi khn thn ph, nh th ngi c mt, tng t nhu sau:
Xin cha ng knh v nh ca cha, ni cha lu ngy vng bng v xa cc con chu hng
thng nh, con chu cha nui nng dy d v ht mnh sn sc, con chu m cha vt
v v b p. Tt c s yn i ca chng con v tt c c vng ca chng con l c bit
cha lun gia chng con v c thi hnh nhim v i vi cha thng yu chng con.
Xin cha nhn l hn mn chng con dng cng p n n hi h cha ban cho v
phn no yn i chng con trong thi tang tc vng bng cha.
c li khn xong th ngi con trng cng c gia quyn ln xung t ku go v bi ly
ngi qu c, nh th ngi ny c mt, ri mi ngi ngi vo bn v dng ba vi h.
H tng rng ngi qu c lm theo h. V sau y l ci lm th ba, v l hn hai ci
lm trc, c th ni nh mt xc phm, l s sng, sc khe, an vui trong gia nh v
tt c s thnh vng vt cht trong nh u l thuc vo cha m khut. Cui cng ngi
con tha k, nhn danh cc anh em v mi ngi trong nh, ni xin cha ng qun cc con
v xin sn sc gia nh, ban cho mi ngi c sc kho, sng lu v d dt ca ci. Cui
cng ton th gia nh qu xung, trn chm t, nh xin ngi qu c chc phc lnh
cho.
Nghi thc ny c ti din nhiu ln trong thi gian cn tang v nht l vo ngy gi. Nu
ngi tha k qun th h hng c th a ra ta v chc chn l s khng c hng gia
ti v v n i vi ngi cho tha k. Bn phn ny c coi l rt cng bng n ni
(nh ti ni trn) nu cha ban cho a v v bng lc cho tng lnh v nhng ngi
no khc c ti nng thng cng th ca ban ngi v ga v cc con cn c
hng trong ba nm tang, cho h c phng tin cng gi t lng knh tn ngi qu
c v khng nhng ch mi h hng m cn mi c qun binh ca ngi na.
V cha ng thi cng gi vic m tn ny i vi c thn ph mt vi nhng qu
ng khng th tin c 42. Ngi cho dng trong ph mt ta nh lng ly, mt th n

34

www.sachxua.net

www.sachxua.net
cha ln hn nhng n cha trong ton quc, ch cng bi vong linh c thn ph
ngi. y mi ngy c thp hng nhang v by la lit tht th vi nhng l phm nh th
lc ngi cn sng. ng u vic ny, cn ct t mt vin quan ring bit thng l
ha u qun v trch ra mt ngun li nhun ln tiu hng nm vo vic ny. C my
vin quan cao cp cng bt chc, h c phng rng ln trong nh cng t theo d oan,
tuy chi ph t hn, v lm nghi l tn th vong linh song thn. Ni dn chng th vn thy
c t l mt gc no trong nh lm bn th thnh thong knh ving tng nh v tin
rng hn cha m hin gi c mt y.
Ngoi nhng ba n thng m cha cho dn mi ngy cng hn c thn ph, mi
nm cng ni ny, ngi t mt ba c bit v rt long trng. Khp nc u tm v y
cng nh t cc ni ngi dn phi em phm vt tht th n by trn bn hoc ng gp
vo chi ph qu ng trong m gi. Theo tc l chung cho c nc, ngi ta dn bn thp
v trn (mm), nhng v ngy gi th t bn cao bng my gang tay, nhiu t tu ba. Cn
v c sang trng cha cho dn cng c cha qu c th tt c cc bn u c xp c
trt t v rt nhiu, li rt rng ln, cao ti mi hai hay mi lm gang tay, sn son thip
vng v nhiu ch trang tr bng mnh vng nm trong g. V tht th trn bn th rt nhiu,
tht g v tht th sn th v k. Ngoi ra c bn nguyn mt con b bo v mt con heo
quay, khng k mt ko th rt c bit v by khp cc bn. C mt iu rt k khi
trong m ny, l trong s nhng bn ny c my bn ch by ton nhng bng giy
vng, giy bc, h tng tng v in di cho rng nhng ny phi c i ra bng
vng tht, bc tht, ngi qu c s dng khi t i.
Ba yn tic lng ly v long trng ny c dn trong gian nh rng chng ti ni, ri
cha cng c hong tc ti, c cc quan trong ph v cc tng lnh theo hu. Ngi n
cng bi hn c thn ph theo nghi l chng ti ni trn. Sau ngi lui v c
thn ph c thong dong hng phn yn tic dn. V nh th ngi dng tha thu
ri th hm sau cha tr li chnh ni ny phn pht, trc ht l cho cc quan, ri ti
qun binh v cn tha th ti dn. Thnh th rt t ngi trong ph khng nhn c, tr
cc s si (v king, coi l th tht d) mt phn do cha ban pht.
Trong nm cn c nhng l khc t long trng hn theo tp tc nhng ngi sang trng gi
cng t ng b, c c v tin t, bn ni cng nh bn ngoi cho ti tm i, mi v u
c mt ngy ring. V bi v rt kh cho dn chng nh ng ngy, th mi nm c hai
thng l thng by v thng chp c ch nh cho dn chng gi cha m qu c, khng ai
dm sai st. Tht l xu h cho gio dn, t chuyn ch thi hnh c hiu v tn knh vong
linh ngi qu c. Li cu nguyn ca h gip rt nhiu cho cc ngi hn l lng dn tin
theo d oan v ch, cu cho cha m qua i c an ngh.

Chng 25
V MY M TN KHC
I VI NGI QU C

Ngi ng Ngoi c tm tnh hiu tho rt c bit i vi cha m qua i v tiu ph

qu ng cng gi. V th khng nhng h m ra ngho tng m cn lm cho h mc

35

www.sachxua.net

www.sachxua.net
n nn, bi mun theo tc l v php x giao nn phi chi dng khng nhng v c bn m
cn v cc nghi l khc, va v ch, va ph phim, nhng theo php x th, h khng sao
t min cho mnh c. Th d h thi ua dng nh, sm cc dng c bp nc lm bng tre
na v giy hoa ri em i t. H in di tin rng nh vng m ny ngi qu c c
nh p, dng tm tt trong th gii cc ngi ti.43 Cng in di nh th, vo ngy
cui nm, h sm qun o cng lm bng giy hoa ri em t. H k khi tng rng
hng ha ny s ha thnh o mi, vi p dng trong nm mi. V th chng ti
cng khai cng kch d oan v ch giu tp qun k d ny rng: h dm gi cho cha m
nhng o giy m k ngho nn nht cng chng thm mc. H ni nhng vng m
s ha trong la (ng lm chng ti p), mt phn chng ha ra tro v mt phn ra la:
cc ngi mun gi phn no, tro hay la? Nu ra tro th cha m s b rt run, nu l la th
cha m b thiu trong o nng hi. Nhng ni ln s tht, cc ngi gi o la, thm
vo ngn la cc ngi chu trong ha ngc bi dy cc ngi nhng m tn in di ny.
Tt hn ht (trong trng hp linh hn cha m chu n ti trong la luyn ngc v sp
c cu ri) l rng ri pht o cho k cng kh h che thn v Thin Cha nhn vic
bc i lm v lng mn Ngi, Ngi s cho ha thnh vic gim bt hnh pht cha m cc
ngi chu. Li l ny c hiu lc i vi tm tr khng nhng gio dn m c my lng
dn, lm cho ngi cng kh c hng. n ni c mt ngi trong bn ngi ngho
th nhn c ca b th trong mt nm ti hai mi tm ci o, ngi ta dn chia cho
ngi ngho kh khc.
Li cn vic (thc ra l mt th o c tr hnh bn ngoi kh p), ngi ta sn sc v tin
m tn d oan khng nhng gip hn cha m m c nhng ngi khng c con ci hay h
hng gn, nh b b ri khng ai cu gip gi l c hn. Ngi ng Ngoi c tc, vo
thng su m lch, theo lch ca ta cng vo chng thng su, t o hoa, h cho rng (trong
thuyt lun hi ba t ra) nhng o ny c th cho ngi ngho b b ri dng. Hn na,
c mt tc ng nghnh gip cc c hn b v: trong lp hc, hc sinh mi thng hai ln,
ngy mng mt v ngy rm, hp nhau ro trong thnh xin tin mua go nu cho. Sau
khi n mt t cn th trn mi nh, cho rng nhng hn lang thang v dng. Ri dng
mt bn th nh trong lp v n cu khn cc c hn xin cho c tr sng hc v tr nn
thng minh.
Ngoi nhng nghi l v m tn chng ti ni ti y, cn c nhng ngi quyn qu lm
ring nhng vic rt tn ph tng t nh nhng vic thng thng ni dn chng. Khi mt
ngi c quyn th v giu c qua i th nhng ngi tha k dng mt lu i gia
ng rung bng vt liu s si v c th thiu t d dng c, tt c u c trang tr
v v nhiu hnh tng, h lm bn gh, ging, t v nhng vt thng dng trong nh
cng nhng hnh ni cng bng vt liu nh nhm nh voi, nga, ch, mo v cc gia sc
khc. H tiu mt s tin rt ln, v nhng tng hnh ny gi t mi ti mi hai cu v
tt c s vng m ny thng ln ti hn mt nghn cu, th ri (v y l iu ng ch
nho hay phn n) h em thiu t ht. Bi v sau mt ba tic long trng c mi nhc
cng v ngi thi so, cc s si v thy php, th ngi tha k em tt c hng m ny
chm la t. 44 H qu tin nhm nh v kh m gt ra cho khi tm tr ngi cao sang
cng nh k ngho hn iu d oan lm cho h tin rng hn ngi qu c s nhn c tt
c nhng vt cn nguyn vn ci th gii mi m h ti.

Chng 26
NGY N NHT
36

www.sachxua.net

www.sachxua.net
CHA NG NGOI MNG TH NO

Trc ngy sinh nht ca cha, t ht cc tnh thuc lnh th cha, ngi ta em ti phm
vt by trn rt nhiu bn t trong ph v sa son ba tic linh nh cha thit i ht
cc tng lnh v qun binh bo v ngi. D nhin h thng nhung phc chnh t, mc o
mi theo tc l lm l th trung thnh vi cha.
Nghi l chnh lm vo chnh ngy sinh, l ny da vo mt sai lm thng thng trong trit
hc ca ngi ng Ngoi. H cho rng mi ngi, ngoi ba thn tr h c gi l ba hn,
nhng hn ny hot ng ln xn trong thn xc chng , li cn by tinh thn cng
trong th xc, nhng h khng ch nh s ph thuc ca mi tinh thn y th no, nh
chng ta phn bit gic hn v sc sinh hn, cng khng t tn cho mi tinh thn , ch
gi chung l by va. Th nn khi mt ngi no bt ng b mt cn s hi do mt tai nn
t khi th h ni l mt va. M phi n thng hay s hn phi nam, v hay mt nhiu
hn, nn h gn cho nhng chn va. Thc ra cn mt l do khc h t cho phi n mt
s va nhiu hn, c bo tn lu di, v thng thng n b sng lu hn n ng v
cc b gi sng lu hn cc ng gi.
Cn v cha, ngi ta m mng tin tng rng mi nm ti ngy sinh, ngi nhn c mt
va mi, thay th cho va yu nhc hay suy tn v vic tr nc sut trong nm qua. Th
l vo tng sng, trc khi mt tri mc, c mt c xe ca cha i ra khi kinh thnh, xe
khng ngi, c rt nhiu qun binh v trang thp tng v nhiu dn i theo. Ti mt cnh
ng rng v p c nhiu cy ci v cnh l ti xanh, th xe dng li gia, trong khi
qun binh v dn chng ro khp vng ln cn hi tht nhiu hoa n trong ma v cht
nhng cnh p, nhng chm l xanh ti kt hoa cho ngai cha, trang tr c xe bng
hoa l. Sau nh xe tr v theo hng li v long trng nh khi chin thng tr v v h
tng tng rng va mi ca cha ng trn ngai cho h cng t. Khi xe vo kinh thnh
cch uy nghi th ng thi cha cng ra khi ph ng trn mt xe danh d khc, c ht cc
hong gia trong ph, cc tng lnh v qun binh cn v thp tng n tip va tng
tng a t min qu ti. Gp c xe chng ti ni, kt hoa l, th cha nhy ln hn ht
nhng cnh l bao ph, ri sau khi t ra n tip rt nng hu con ma tng tng, nh th
c va mi, cha rt vui sng v c thng ln c xe a cha ra tr v ph. Ton
dn theo sau ln ting reo h mng r. y ht cc hong t v tng lnh, qu gi trc
mt cha, nhn dp cha va nhn c va mi, t lng cung knh v vng phc, trong khi
qun binh v dn chng i theo li tip tc ln ting hoan h vn tu cng nhng li
hoan h vang khp ph. Nghi l kt thc bng mt ba tic trng th nh yn tic nh vua,
khng nhng cc hong t, cc quan chnh yu trong ph v tng lnh c d m c
qun binh na.

Chng 27
V MT T D OAN CA NGI NG NGOI

hiu mt trong nhng d oan chung cn thnh hnh ni ngi ng Ngoi, ng hn,
ni tt c ngi nc Annam, th phi bit h chia ngy lm mi hai gi, mi gi ca h

37

www.sachxua.net

www.sachxua.net
bng hai gi ca ta. Mi hai gi c mi hai biu hiu. Mi hai thng trong nm cng
u c mi hai biu hiu nh th. Cng theo nhng biu hiu ny, mi ngy trong nm
lun chuyn qua mt vng v mi nm trong th k. H ghp nhng biu hin vi mi
k hiu khc, 45 lm thnh mt vng su mi nm, cui cng li bt u tr li. Nhng
trong cch nhn nh ton hc , c iu vng tr tm tr h v thng lm cho h s st
(bi v h rt t m) l khi h bit r rt gi sinh v theo du hiu no h sinh ra th h
tng rng s ri ro tin nh ca h u tu thuc tt c vo s t vi, hoc nm, thng,
ngy v gi na. Th cho nn h khng dm khi cng lm mt vic g quan trng trong
nm, thng, ngy, gi theo cch tnh ton hc ca h c xp t v l thuc vo du
hiu lm cho h s gp ri ro trong cng vic tr liu. Tuy kinh nghim l m chn l
thnh thong dy h bit rng cho d c tinh t v s t vi, h c th trnh c bt hnh
m thi gian v gi khng may lm cho h s. Hn h cng thy th d ng ghi nh xy ra
cho cha ng Trong, b o binh cha ng Ngoi tn cng. Cha ng Ngoi chc
thng bin gii, lc c cc nh ton hc cng i vi ngi v theo ngi. H cho ngi xem
trong ng h chim tinh thy gi phi sa son xng nh qun ch l mt gi nguy him
v c du hiu ri ro. Nhng cha hoc v bc mnh hoc v khinh thng nhng nhn nh
m h, lin ly chn p ng h v phn: tht vy , nh th ta s thy qun ch xng vo
lnh th ta m ta khoanh tay khng dm y li sao, nh th ta b tay chu tai ha ln lao
mt nc v k ngoi lai xm chim ? Ri quay v pha qun s ang ch quyt nh v
mnh lnh, ngi cao ging qu quyt phn: Gng ln, gng ln, b qun s, hy cm v kh,
v l gi tt bnh vc chnh ngha v s l mt gi may mn cho chng ta v ri ro cho
qun ch, nu chng ta ui h ra khi lnh th ta v bt chng b chy. Th l cha cng
ng ln vi qun s chng li ch kh vo su trong lnh a v sau khi nng c
gng ca qun s, cha quyt nh xng nh v cui cng bt ch phi lui. Th m chnh
li l gi m ngi ng Trong (cng tin d oan nh ngi ng Ngoi) c coi nh gi
ri ro, nhng li thnh gi may mn.
V tin d oan m h cn gi mt s iu ng nghnh khc t ra tr c h cn yu v o
tng cn mnh, lm cho ma qu, khn thay, c vui thch. l iu lm cho h rt mc
y ny trong nhng vic tt v khn cp m h nm trong tay. Nu bui sng lc ra khi
nh lm vic g tt v h trng ti kt qu ca cng n vic lm m gp n b ch
khng phi n ng, th h tr v v ru r ngi nh, v cho rng vic ny (nu c tip tc)
s hng, cho d h bit rng nu b th s mt. Cng vy, khi ra khi nh, bt c vo gi
no, nu h ht hi hoc ngi no h gp khi va ra khi nh, th h khng dm tip tc i,
nhng nh tr v nh, v s c tai ha xy ra cho h nu h c tin hnh v i ti ni h
nh. H cn rt nhiu king k d oan lng dn rt tin theo. Tri li ht nhng ngi
b o huyn hoc v nhng d oan in di, h c gii thot (nh c rt nhiu ngi
v mi ngy mi thm), nhng ngi ny tin theo v th Thin Cha tht, h cng nhn
nhng chn l ca o Kit v nhng sai tri cng v l ca lm lc.

Chng 28
NGI NG NGOI LM L CI TH NO

Ch a th vn cn l thng l nc ny, ni nhng k quyn qu v khng ai b truy

t hay b trng pht nu ly v b; hoc gi v c nh nhng ngi c th gi thng lm,

38

www.sachxua.net

www.sachxua.net
hoc b v c nh thnh thong xy ra ni dn chng. Du sao v hn nhn, tt c thng
theo cch thc nh sau:
Cha m i bn bt u cp ti kh c hn nhn, ngay khi con ci cn nh di v cn t
tui, mc du th tc u tin lun lun bt u t bn nh trai. H mun lm thng gia vi
mt gia nh khc cng ngang hng vi mnh, th h nh mt tam nhn n hi bn nh
gi xem c bng lng g con gi cho con trai mnh khng. Nu bng lng th bn nh trai
sn sng chnh thc cp ti. H n nh gi mang theo phm vt v tin ci tu theo
gia cnh. Khi nhn snh l th s ha hn c cng nhn v k l c tha thun n
hi, t lc ny hai bn khng c t t chi tr khi c l do quan trng. Nhng ngi
b v tng lai c th tm hiu phong cch v gi tr tinh thn v thn th ngi r tng
lai, ng i ngi r tng lai va ti tui trng thnh phi n nh mnh. ng giao
cho cng vic lm th, vic nh cng nh vic ngoi. Nu trong cuc th ny, ng
thy c tnh nt xu, khng c gio dc, li bing v khng bit cch qun xuyn thu xp
cng vic nh th by gi theo lng tri v thng tc cho php, ng tr li nh trai cng vi
tin bc nhn trc y. Cn tri li nu ng hi lng th sau cuc th ny ng gi li
mt hay hai nm hoc lu hn, nu con gi cha ti tui ly chng. Sau mi tin hnh l
hn nhn nh sau.
Trc ht phi thng bo cho c c h hng bn nh trai cng nh bn nh gi xem c
cn tr v h mu do lut nc cm. V con ca hai anh em cc chu cp no tuy xa cng
khng bao gi c ly nhau. Cc chu ca anh em trai v ch em gi thuc ba i th c
th ly nhau, nhng trong hai i th khng c. Cn con ca hai ch em gi c th ly
nhau tuy mi c hai i. Khi bo tin ci cho tt c h hng gn (nhng ngi ny
khng qun gi qu ti cho bui l thm phn long trng) th cng phi a tin cho quan
cai tr v nhng v k ho ni mnh , cng mi h n d tic ci lm mt ngy ch
nh. Vic thng tin cng cng ny thay cho vic thng bo chnh thc v l vic rt cn
thit v nu b th coi nh khng c php ci v khng chnh thc thnh php, c khi cn
b php lut v tc l trong nc trng pht nh th lm trm vng. Th nn c th bit
rng nhng hn nhn trm vng u b truy t, ngay c ni lng dn, ch theo nh sng t
nhin.
Xong cc vic ny ri th ch r v phi chu tin ci xin cho c du nn em s hai bn
tha thun n nh gi. Nh gi khng c gi cho mnh nhng phi dng tt c vo vic
sm sa qun o v dng cho c du, tuy khng b buc phi tiu pha g thm na. Du
sao cho phi php lch s th ng b thng cho con gi thm tu gia cnh con em
theo v nh chng. V thc ra sm sa th dng mt phn tin ci em ti t
hm trc vi nghi thc long trng v cnh tr tng bng, c nhng ngi th gi nht n
d, nu i tn hn thuc dng h giu c. Cn nu l thng dn th tt c lm trong ngy
c du c n v nh ch r do quan tnh cng vi h hng v s ng ngi i theo.
Tt c on th rc du v nh trai, ng vy quanh bn th t tin dng phng tic c
hng hoa thm phc. y b chng (hay ngi ch bc nu b cht) qu trc bn th
v c du ch r qu hai bn, ng tha vi t tin m ng tn th linh thn k nh c mt
trn bn th, tng t nh sau: Tha thn ph rt ng knh, hm nay chu trai ci chu
gi M ny v chnh thc nhn lm bn trm nm, xin chng kin cho cc chu v ph
h cho cc chu c hnh phc, sng lu ha hp, c khang cng, hoan lc v thnh
vng, xin cho cc chu sinh con xinh p, kho mnh, ngoan ngon v c hnh lm cho
cha m vui mng v sung sng. t nim vui trong dp ci xin ny, chng con sa
mm c xin mi song thn trc ht lm gia ch chng kin cho v xin ph h trc ht
cho hai chu tn hn. Khn xong l vo tic v hn nhn chnh thc thnh v bn cht,
39

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nht l v pha ngi v, khng bao gi c b nh hay b chng, mc du ngi chng,
v mt t lm khng th dugn th c chen ln ni ngi nc ny, h gi quyn c
b v v mt nt xu v danh no hoc v thay lng i d hay chn ght.
iu ny t thy ni dn ngho kh, v ni k quyn th, h thng ly nhiu v, th nn
kh t ngi b v khi c bt ha hay v thay lng i d; thc ra theo lut nc ny th
cm ngi n b c chng khng c ly chng khc. nghi l lm trong dp ci xin
ny, khng thy t s hai bn ng thun: du sao, s im lng v t th ngi cnh ngi cha
khn vi cho h v li tuyn b s phi hp ca h, l nhng bng chng y v s i
bn tha thun v li l h trao i cho nhau: h biu l bng cch thc , theo thng tc
v tp qun trong x.
y ti thm mt iu c bit lm cho ta tng c tin o Kit gia nhp nc ng
Ngoi ny. l khi mt tr va lt lng m th ngi ta dng mc hay phm hng vch
hnh thp t trn trn: ln u tin ti thy v trn trn a b, ti hi cha m v c no
h lm nh vy. H tr li l cho ma qu (th ch ca a b) khng lm hi tr hay
gy tai ha cho a b. Ti gn hi thm xem h bit ti sao hnh c php tr t ma th
h khng th p g hn l h gi mt tc l c t lu i mi ngi trong nc ny u
lm. y l mt du hiu kh hin nhin t ra nim tin vo c Kit xa kia c rao
ging cho h v n cu ri bi cy gi h nhn c m ngy nay h cn knh cn gi
li du hiu. Chng ta tin vo Thin Cha nhn t, ri y s cho du hiu vch trn trn
chuyn qua tm hn ht mi lng dn.

Chng 29
V NHNG TC L NGI NG NGOI GI VO CUI NM
V U NM V V MY D OAN KHC.

C mt tc l lu i nhng k d cn gi khp x ng Ngoi, l nhng ngi gi,

c nam c n, vo cui nm, h s st trn trong cha nh mt ni tr n trnh th lc t
ma h gi l V Tun 46. H cho rng vic ca v ny l st hi v bp c ht nhng ngi
gi nua tui tc thuc c hai gii. Do nhng k khn n ny trong ba hay bn ngy cui
nm, h n tr trong ni a cha chin, m ngy khng dm ra cho mi ti ngy mng
mt Tt mi tr v nh, v cho rng quyn lc ca t ma hm hi v l th ch ca ngi
gi chm dt. l iu cn xy ra vo cui nm ni ngi gi c.
Cn nhng ngi khc c phn s trong nh nh gia trng th vo cui nm h c thi
dng gn ca nh mt ct di vt qu mi nh,47 trn ngn treo mt ci gi hay mt ti
c thng nhiu l v ng y th tin bng giy vng giy bc. H in di tng tng
l cha m h mt, vo cui nm c th b tng thiu v cn n vng hay bc tr n.
Cng cn mt tc l khc l khng mt ai, t ngi giu sang ti k ngho kh, kht n
qu hn nm m h vay mn, tr trng hp khng th tr ni m thi. Tht l ng
khen nu h lm khng phi v m tn d oan nh h thng lm, v s ch n bc mnh
nn em li khin trch ng ti t tin v t tin on thn con chu v k tha k. H rt
s bi v nu ai b t co v b ta chng nhn xc phm ti danh d ngi khc v lng
nhc chm ti t tin, th ngi b quan ta trng pht cng nghim khc nh phm mt

40

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ti trng. H cn lo tr n trc cui nm v mt l do m tn, h s ch n ngy mng mt
Tt n i n, d nhin l bt h trong ngy phi xut tin ra tr v h cho l mt vic
rt mc tai hi v l mt im d.
Trong tt c nhng d oan thng dng nht v h kh vt b, l s tin cc thn trong
nh gi l tin s, ngha l nhng thy c. V khng nh no m ca ra vo khng c mt
bn th nh knh tin s. Hng ny h cng t thp hng nhang tt xu tu theo gia cnh,
sng khi thc dy v chiu trc khi i ng, h u cng l. Cng vy nhng ngi lm
ngh th cng, thy lang, ngnh vn hay ngnh v cng u khn vi xin cc thn ph h.
Nh cc tin s m h c cng n vic lm v s khn kho trong ngnh ngh hay chc v.
Ngay c n k trm cp cng c thn bo h v theo cch thc ca h, h cng tn th
cc tin s ca h, v d oan ny n su vo tm khm lm thnh mt cn tr cho vic tr
li o. C mt lng y ti c may mn ng cha khi bnh v t lng bit n, ti
mun gip ng. Ti cn thn thuyt phc ng cho ng thy o gi tr ca ng m b i.
Ti thnh cng v ng sn sng chu php ra ti v gt ht cc m tn d oan khc. Th
nhng khi t vn ph bn th tin s th ng khng th chp nhn c. Th l ng
ngoan c gi v cht khn kh trong sai lm. Cng xy ra cho mt tng lnh c th gi v
lm quan cai tr mt tnh, ng th bt tun. Ti khuyn d ng tin theo. Ti mc o
dng trng, sp sa ra ti cho ng, cn ng, ng nht quyt b ht cc m tn d oan m
o ta ln n, tr tin s ng xin gi khng phi v xc tn, ng ni, nhng v cc qun s.
Th l ti khng dm ra ti cho ng. C th Thin Cha s ban cho ng n nhn bit
Ngi v thng c kh khn ny.
Ti s thm y (v cu cnh c hi nht v chung cho tt c) mt d oan in di nht
ph thng ni dn x ny. Trong mi thnh ph hoc mi thn x, u c mt n ln gi
l nh th t ma hay thnh hong, ni y cc k ho hi nhau bn vic chung trong thn
x v ch mun lm trc mt v di s che ch ca v thn. Mi nm tn v thnh
hong th h t chc l lc cng cng, c ca ht ma nhy v tic tng trong mt hay hai
thng v h cho rng tt c s thnh vng lm n, s ph nhiu ca rung ng v sc kho
ca dn lng v sc vt u ph thuc vo v thnh hong. Nhng s chn thnh hong hay
vua d oan ny th c thc hin do mt nguyn nhn rt k d rt in r v b i. V nu
c a trm cp tr danh no hay mt k trng ti no b quan ta hnh hnh ngoi thnh
v nu v tai nn hay mu ma qu m c con b, con tru hay con heo no b ng hay cht
ch , ngay cnh thi hi hay trn m phm nhn th ngi ta n thi l ti nhn qua con
vt ngu nhin c h nhn, t nay s c coi nh v thnh hong. Hn na (c th ch l
hiu qu ca mt chuyn dch m tn v mt o tng hon ton ca t ma) nu c con vt
no hay mt ngi no nh chn t ng bn cnh con ch di b ui v b git ngoi
thnh th con ch thi thy ny c h nhn lm thnh hong v c cng l nh cng l
thn thnh.
Cn c mt chuyn rt ph bin trong nc. C mt con vua Tu v sng qu b tha nn
vua cha bt nm cho cht ui di bin, nhng thi hi ni ln v tri git vo mt ca bin
ng Ngoi. y c ngi dn s ti b tai nn xy ra cnh thi hi ngi con gi ny.
Dn lng khng nhng em chn ct m cn dng knh ca bin nh dng knh mt n
thn bo h v ngy nay t tn ca bin l ca cha ngha l ca bin b cha. T ni
ny chuyn d oan lan trn khp nc Annam, n ni khng c mt ca nh sut
dc b bin m khng c mt n dng knh ngi con gi b tha . Ht cc thng gia v
thu th u n cng l cho n hi thn v v ng tr cc bin. Mt ngy kia Thin Cha s
cho thy, nh chng ti hy vng, nhng n ngoi o th b cha lng lon ng ph nh

41

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ny, c dng knh c Trinh N Vng thin quc, ngi sao bin ch thc, ng ch o
v ph h cu vt ngi trn.

Chng 30
V CUNG GING V DU
TRONG TING NI THNG DNG NC ANNAM

Mc du ting ni thng dn ngy nay ph thng khp nc Annam khc vi ting Tu,
th nhng cng c vi nhng cung ging khng qu khc vi cung ging ting Tu.48
Ting Tu ch c nm ging ni, cn ting Annam th c nhng su, rt p ng vi nhng
du nhc ca ta, lm cho cc ting u khc nhau v ngha, n ni khng c ting no m
khng ghi thm mt trong su du l nh hn v c tnh ngha ca ting. Nhng du hay
thanh th khng ghi trong ch vit ca h, nhng ch ph din trong ging ni m thi: iu
ny lm cho chng ti rt kh hiu sch v ca h. Th nhng chng ti ngh cch ghi
cc ging khc nhau bng tt c cch vic ca chng ta, lm cho chng ta hc bit s
khc bit trong cung ging, hiu ngha.
Thanh th nht l thanh trm, 49 h ging c, nh ta ht ging trm trong ca nhc v
chng ti ghi du huyn ca ngi Hy Lp, th d d c ngha l ci by. Thanh th hai l
thanh hu nh trm hoc gn nh trm, phi c cht c gng c, nh pht ra t lng
ngc v chng ti ghi bng mt ci chm di nguyn m theo cch ngi Hy Lp t ch
iota, th d r, c ngha l r cy. Thanh th ba l thanh un trm, un ging m c v c
mt cht c gng lng ngc, v chng ti ghi bng du un ca ngi Hy Lp, th d m
l tn mt gia nh qu tc trong x. Thanh th t l thanh bng c m khng cn cung
ging th d fa hay ng hn pha c ngha l trn, v trong ting ny khng c ch F bt
hi. Thanh th nm l thanh un nhng du hn, c nh th chng ta t cu hi v chng
ti cng ghi bng du hi ca ngi Latinh, th d s c ngha l danh mc, quyn ghi chp.
Thanh th su l thanh sc, c vi ging bn gt nh th ngi no ni khi gin d, v
chng ti ghi bng du sc ca ngi Hy Lp, th d l c ngha l l cy. Nh vy su
thanh (nh ti ni) c th p ng vi su nt nhc ca ta d, r, m, pha, s, l.50
C mt iu rt kh trong ngn ng ca h i vi nhng ngi mun hc, l tt c s
khc bit v thanh v ging u trong mt ting hay mt vn, gy thnh nhiu khc bit
v ngha, th d ting ba c vi thanh trm th c ngha l b: b ni, b ngoi; nu c vi
thanh gn nh trm th c ngha l dnh hay vt b i; nu c vi thanh un trm th c
ngha l cn, cht cn li ca cy c hay tri cy sau khi p ht cht ngt; nu khng c
thanh v c bng phng th c ngha l con s ba; nu c vi thanh un du nh hi th c
ngha l mt ci tt; nu c vi thanh sc th c ngha l v mn ca cha. Do ch mt
ting c tip mi ln vi nhng thanh khc nhau ba, b, b, b, c ngha l ba b v b.
Cng vy vn ca c vi cc ging khc nhau th thnh bn ngha khc nhau, v vi thanh
trm c c ngha l th tri to di, vi thanh bng ca c ngha l ca ht, vi thanh hi c c
ngha l ln v vi thanh sc c c ngha l con c.
V th nhng ai cha thng tho cc thanh hoc cc du th thng rt bc mnh v dng
ln mt ngha k khi hoc hn xc vi mt ngha khc, nh xy ra khi mt cha dng

42

www.sachxua.net

www.sachxua.net
chng ti mun sai y t ngi bn x i mua c, cha ni r ting ca nhng c vi thanh
trm, ng ra phi c vi thanh sc, th l thay v c cha c bo mua th ngi y t li
em v cho cha mt thng y tri to di (c) v ngi y t thch th xin li v li sai
bo anh nhn c. Mt cha khc mt ln sai ngi i nh my gc tre, nhng c
vi thanh hi li c ngha l tr con, ch khng c v thanh bng c ngha l tre. Th l tt
c l tr con ang trong nh nghe thy li sai bo lin chy trn ht, tng ngi ta
mun nh p mnh. Ngi ta ch bo chng tr li c sau khi cho chng bit ngi
truyn khin v s lm ln bi cha bit ging ni. V cha bit cc du khc nhau ny
nn cn c th xy ra ng nhn ngha, mun ni s thnh thin li ha ra ni s tc tn;
cho nn nhng ngi rao ging li Thin Cha phi rt cn thn khng lm cho li
Thin Cha thnh ng nghnh v ng khinh b trc mt lng dn.

Chng 31
V THAY I TN GI NI NGI NG NGOI

Tht l k d, ngi ng Ngoi cn theo d oan trong s t tn v i tn gi ca mnh.

Th d, nu c a con no cht, th h trnh khng ly tn t cho ngi con khc v s
t ma, h cho l chng git a b mi cht, nay nghe thy cng tn t cho a tr
mi sinh th li n git nh git a th nht. Cng v h cho t ma hay ghen ght v
xo quyt gy ht cc th bnh v tai ha xy n cho con ci h, nn h thng ly nhng
tn xu x bn thu m t cho con, h in di tng rng vi tn nh bn ny h lm cho
t ma hay hm hi khng dm ng ti bn thn con ci h, h khng bit rng k cng
khai ghen ght s lnh v s kho ca h, chng khng a thch g ngoi nhng rc ri.
Ri v in di tng tng nh th nn h cho bn nng t ma a h ti mt thi k
quc l thng lm ngi cha tr nn hung c git con. Nu a con th nht cht, theo h
tng, v t ma ghen ght v sau a con th hai li ng bnh v phng cu cha th
trc khi a b ny cht, h a n ra ngoi ng v dng dao hung c cht lm hai,
tng lm cho t ma sng st v hnh ng v nhn o ny v lm cho n s, khng cn
tip tc hm hi nhng tr khc s sinh sau ny na. Do t ma lm cho h tr nn v
nhn o vin l l nhn o v v h in di s nn cho php ngi cha ti t phm ti
git con. Cng v th m ngy nay gio dn tn tng rt s, nn rt n cn can ngn lng
dn phm ti hung c hoc t ra ra ti cu linh hn, khi thy tr con lm bnh nng
hoc khng th cu sng c. S nhit thnh ny lm xc ng mt gio dn lnh thnh
tn l Antn. ng trao ph mi vic nh cho v rnh ri chuyn lo v vic ny, khng
mt nhc ro khp tnh, khng tr con cht m khng c chu php thnh ty. ng
chu kh nhng thnh cng lm c kt qu. Trong mt nm ng ra ti c hai trm,
ng cn cn thn ghi tn v em s v cho chng ti.
Cn mt tc l khc ni ngi nc ny, l khi sinh a con tha k v ni nghip nh,
th ngi ta t tn cho con (vo ng ngy sinh), ri khng nhng ngi cha m c ng
ni v tt c nhng ngi trong gia nh u i tn. Th d khi ngi con t tn l ng
th ngi cha b ci tn chnh ca mnh, du p, du ng knh n th no i na, t
nay s gi l cha ng, cn ngi ng ni ca a b th gi l ng ng, cng vy ngi
m v b ni. Ch khc iu ny l ng ni v b ni th khng cn i tn khi c cht. Cn
ngi cha v ngi m, khi con trng c con th b tn l cha l m v ly tn ng, b a

43

www.sachxua.net

www.sachxua.net
chu. Cn bc ch c d, nu cha c con th ly tn chu v gi l bc ng, c ng. V
ngi con tha k ny cng s khng mang thn l ng do cha m t cho khi mi sinh,
nu c mt em trai. Lc b ci tn th nht v s gi l anh ca ngi em, cho ti khi
chnh mnh c con v ly tn l cha ca ngi con c mnh sinh ra.
Thc ra phi nhn y l tc l ny ch gi ni thng dn, cn v ngi quyn qu th v
mun tn trng m ngi ta trnh khng xng chnh tn ca h. Khng ai dm gi h bng
tn t khi h sinh ra, gi l tn tc, c ngha l tn xu, m khng xc phm n h v
lm cho h bc tc. Cng vy phi cn thn ch xng tn h khi ni trc mt h hay
trc mt con ci h, c khi trong bi din vn nu nhc ti th lc phi dng mt ch
khc hoc xoay tr ting khi mt lng nhng ngi ny. Cng c mt tc l ph
thng ni ngi quyn qu l khi h cht th con chu, ghi nh cng n h, t cho h
mt tn mi c tng a v m h t nguyn vng mun tr nn ngi quyn qu nh
vng, hu, b, tc v tng t, hoc t cng trng h c hay cha c. V tn bao gi
cng c ghi bng ch vng tm trng chng ti ni trn, c long trng mang
trong m tang.
Ti y l phn ti trung thnh lm c ni v tnh hnh ti sn vt cht, v phong tc
v d oan ca ngi ng Ngoi lm cho chng ta i ngi cho mt nc rt ti ba li lc
v c rt nhiu kin thc lch thip v thnh thin li nhim sai lm v b xing xch khn
n ca t ma hung hn. Nhng cng lm cho chng ta hy vng, nh sng Phc m v n
i thng ca Cha Cu Th s ci b ht cc o tng cm buc tm tr m ngy v ph
tan mi gng cm giam gi h v s ch dn cho h nhn bit thnh danh, c tin v vng
theo Thin Cha s tht. Vic ny c thc hin ni mt s ng gio dn tn tng tr
li o Cng gio, nh chng ti s ni quyn sau.

QUYN HAI

V S GIA NHP V TIN TRIN CA C TIN

TRONG X NG NGOI

CHNG I
PHC M GIA NHP VO X NY TH NO

Cha Hienr Rodriguez ngi B, kinh l Nht Bn v Ph kinh l Trung Quc thuc dng
Tn, mt nhn vt rt o hnh v rt trung thc, v c s bt o gt gao Nht1 v bt ht
cc ngi tin theo Cha Kit, nn b buc phi ri khi Nagasaki ni lu nm ngi cai
qun vin ca dng c thnh lp . Cha cng mt s ngi b cuc bt o ny
trc xut khi Nht, nn rt lui v Macao l hi cng ca quc Tu thuc tnh Qung
Chu, ni vn c Vin chnh yu ca tnh dng Nht Bn v chng vin c nht ca cc
vng truyn gio thuc tnh dng ny. y cha nhn thy nhng thit hi thm thng do

44

www.sachxua.net

www.sachxua.net
cuc bt o d dn gy nn cho gio on Nht Bn v cc th lnh ngh bn cnh cha
nay khng cn phng tin thi th nhit tnh Nht Bn. H c ch nh gip
gio dn, nhng nay thnh v ch v tr nn tht nghip Macao. V th cha nht nh
phn chia h i nhng nc ln cn ang xin vin tr, ni nh sng c tin cha chiu soi.
H c th c kt np ch ng vo cng vic v em s dng nhit tnh ng ch.
Theo quyt nh, nm 1624 cha sai cha Gabriel de Mattos ngi B t Rma ti lm qun
l tnh dng Nht Bn cng vi nm cha khc n x ng Trong (gi tn ny theo th cc
cha truyn gio ), ni ht ging mi c tin sa son mt ma gt vinh quang v phong
ph, cho dn x ny tr li. ng thi cha cng cha Julio Caesar Margieo ngi ti
nc Thi Lan, mt cnh ng sn sng sinh nhiu hoa tri. Ngay bui u thy ha hn
mt khu t ph nhiu v cha can m hot ng, nhng cha kt thc i mnh v cng
cuc ca mnh do s phn bi ca my ngi chi o b thuc c cho cha khi cha b
chng nht trong t. Cha kinh l i hai nm sau, tc vo u nm 1626 mi sai cha
Juliano Baldinotti2 ngi vi mt thy ph t tn l Juli Piani ti x ng Ngoi, nhn
dp c chic tu ca thng gia ngi B t Macao i, khng phi v hot ng m
thm d x ny ni ting khp ni v xem c hy vng n rao ging Phc m v c tin
Kit gio. Cng vi ngi ng s, cha khi hnh t hi cng Macao ngy mng 2 thng 2
l Nn knh c M, im tt v nh sng p ca c tin em ti x ti tm ngoi o.
Cha may mn xung tu ngi B v nh thun bum xui gi, 3 tu a cha ti bn
ng ngoi. c tin tu cp bn, cha rt hi lng, v ngi mong mun thng thng vi
ngi B trong nc ngi. Ngi lin ra lnh cho cc tng lnh khp ni n tip nng hu.
Chnh ngi rt nim n v sn sc bng mi th t tnh qu mn khi h ti. Ngi cn s ch
lum thum trong chn kinh thnh qu ng ngi v s xy ra ha hon v nh thng
lm bng g, nu c k ma qui chm la t nh. Ngi truyn dng min ngoi rt
rng mt nh cho h v gi cc thng gia. Ngy m cho mt i qun binh canh gc
c an ton.
Sau nhng sn sc u tin v nhng t tnh c bit ca cha th hai bn theo thng tc,
trao i phm vt qu cho nhau. Thuyn trng ngi B dng tin trc nhng phm vt
rt c cha a thch v hai quyn r, giu sang v him c. Cn cha, cha cng p l
ngay v ban di do n ni phn phn chia cho mi ngi thp tng. Cha Baldinotti
trong dp ny cng khng qun tin cha phm vt, tuy n s v l thuc v tn gio,
nhng cha rt vui lng v mi l v cha bao gi thy. Du sao, cha cng cha c kh
nng dng ngi kho tng qi bu Phc m v cha thng tho ngn ng v cng cha c
ngi thng dch gii thch cc mu nhim. Tuy nhin, s im lng v phong cch t tn
trang trng ca cha cng cho cha v cc quan triu thn nhn ra c mt ci g l lng v
cao c hn s thng thng n np di b ngoi khim nhng ca chic o ngho nn
trn ngi cha. Trc mt c triu thn ngi B t ra trng knh cha v t cch khng
t lm cho ngi ta cng qi mn cha. Cha nhn thy vin thuyn trng n mc sang
trng lng ly v ton th ngi B thp tng y phc p , u tn trng cha, cha n mc
rt xunh xong. H knh n v nhng bc cho cha i trc, v th d lun cho cha mt
ci g hn ci b ngoi ca cha. Th l cha bt u trng knh cha v t thng cho mt
thy si l mt trong nhng ch tng chnh yu ca gio phi cha tin theo v cha coi nh
bc tn s, n thm cha. Vi v ny cha Giulian t tnh rt thn thit v hai bn c gng
tm cch thng giao vi nhau. Cha hy vng vo tnh tnh ngay tht ca thy si, a thy
vo nim tin ch thc (thy c th l mt phng tin rt thun li vun trng c tin
trong x ny), nu cha thng tho ngn ng ng Ngoi hoc c ngi thng ngn rao
ging v dy d nhng chn l o ta.

45

www.sachxua.net

www.sachxua.net
CHNG 2
CC TH PHC M C GI T NG TRONG
TI NG NGOI TH NO

Trong thi gian cha Giulian c tr ng Ngoi cha cn thn xem xt thy ngi ng
Ngoi c tnh tnh ci m v d bo. Nh cha xt on, phong tc ngi ng Ngoi cho
php v nhn chn l o Kit, nu c ngi ging cho h bng ting ca h, v cng
khng nn tr hon v l vic quan trng c h ti s cu ri i i ca bit bao tm hn.
Cha bit rng t t lu nay c mt s cc cha ti ng Trong ging cho ngi x
c th nghe v ni ngn ng x ny, th ngn ng khng khc ting ni x ng Ngoi.
Th l cha quyt nh xin cho c mt ngi t khu truyn gio ng Trong bit phi ti
gieo ht ging u tin Phc m trn t ng Ngoi. Tt nhin cha khng phi khng bit
c s th ch gia hai cha lm cho vic di chuyn cc cha t ng Trong ra ng Ngoi
thm kh khn. Cha cn ngi nu cha ng Ngoi bit c s trao i th tn ca chng ta
t x ny qua x kia th ngi m nghi ng s c mu c b mt no gia chng ta v cha
ng Trong m ngi bit t lu nm lin kt vi ngi B.4 Sau khi st sng trao ph
s thnh cng trong vic ny cho Thin Cha th cha ht sc gi b mt sai mt s gi v
ha tr cng rt hu, em th vit cho cha Gabriel de Mattos lc ny gi chc v kinh l
ng Trong. Cha cho bit trong khp x ng Ngoi ngi ta rt sn sng nhn ht ging
c tin nu c nhng th thng hiu ngn ng h n gieo v lm tha rung p , li
km theo nhng hng tt lnh nhn thy ni cha v nhng v quan chc chnh yu
trong x cng nhn hot ng ca chng ta v tha hnh chc v tn gio ca ta. V
thit tha vi vinh quang Thin Cha v s cu ri bit bao linh hn m cha khn khon sp
xp cho cng vic ny mt cha no trong chng ta ang trong tr s truyn gio ng
Trong. M v c kh khn v nht l c nguy c nu th no i thng t ng Trong ra
ng Ngoi bi v gia hai cha c s chia r v hai bn ang sa son giao chin sp ti
y, nn cha nhn ngi no trong chng ta c chn lm vic ny, th nn r v Macao
pha Trung Quc, ri mi t Macao ti ng Ngoi trnh cho ngi ng Ngoi khi
nghi ng v vic n lnh th h.
S gi may mn cm th ca cha Giulian ti. Cc b trn chng ta ng Trong, sau
khi c n xin rt chnh ng th ngh ngay n ti c tr gn hai nm trong x v
trong thi gian hc hi cht t v ngn ng thng dng. Th l ti chun b theo cha
Julian tr v Macao. Ti rt may mn p tu v ti ni sau c mt t ngy v theo d
nh sp t, ti ch c dp try i x ng Ngoi.
Th nhng mc du tc thi c tr li v gi v vi th tr li cam oan vi cha
Giulian l chng ti theo cha thi hnh li bn gii cha khn ngoan a ra, s gi
ng Ngoi khi v khng cn thn lm cho cha Giulian nng lng trng i v s hi
kh s. Chng ti cn cho rng, cha ng Ngoi bit s qua hoc t ra nghi ng v nhng
th gi t ng Ngoi vo ng Trong, v thy ngi t ra ng vc. Th nhng v khng
mun tuyt giao vi ngi B m ngi va s th lc va mun giao ho, nn ph tan
mi lo s ngh ngi v d nh tn gio ca h, ngi bng lng bt h th l khng c xu
phn li bn thn v t nc ngi.5 Th l h lm, cha Giulian c mt ( cho trong
vic ny khng xy ra iu g tri lng tm hay tn gio) v th, nhn danh Thin Cha

46

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Cha tri t, Cha s sng v s cht lm chng mnh khng lm g chng li bn thn
cha ng Ngoi hay x ng Ngoi. Nh vy cha an tm. Nhng ngi B khng hi
lng v cuc rc ri trong ph ny m h phi hon ngy tr v Macao mt thi gian v ch
try i vi cha Giulian hai thng sau khi ti t ng Trong ti Macao.

CHNG 3.
NHNG NGI EM PHC M TI NG NGOI
KHI HNH V MAY MN TI NI

Trong khi cha Anr Palmier ngi B, gi chc kinh l trong tm nm n t

n ti, tip tc chc v ny trong tnh dng Nht v ph tnh dng Trung Quc. Cha
em vic truyn gio ng Ngoi ra bn li v c my iu kh khn m ma qu th ght
nhng vic lnh gy nn ngn cn hay cm on khng cho thi hnh. Bi v mt ng
ngi B t v e ngi cha ng Ngoi nghi ng h, cng nh e ngi xu m mt quan
trong ph ng Ngoi c tn nhim i vi cha t ra chng i quc gia B. V ng
khc cc thng gia thy b l vn nhiu nn lm cho ngi khc chn ngn v khng tm
c thng gia no mun khi hnh i mt chuyn mi, nu khng hy vng kim li v
cm chc l vn. Thm vo , cha Giulian cng t ra lnh lng khng mun tr li x
ny. Mc du cha cng b nhng iu k diu v ma gt thing ling phong ph c
chun b trong cnh ng rng ln nhng v thy mnh khng tinh thng ngn ng nn du
c mun tt nhng v hiu. Do cha khng t ra nhit tnh tr li ng Ngoi na. Cha
vn thit tha vi vic truyn gio Nht, ni cha hy vng lm c nhiu kt qu hn,
bi v cha thng hiu ngn ng Nht. Nhng d nh mi m Thin Cha quan phng
sp xp th khc, khng em li thnh cng nh nhit tnh ca cha cho php cha mong
ch. Bi v khi hnh t hi cng Macao i Nht cng bn ng s, va i mt cht th
gp cn bo bt thn v hung bo nh gy li tu, bt phi tr v bn. Th l trong khi cha
i ngy ny qua ngy khc may ra c dp try i Nht th Thin Cha cho cha mt vic
khc lm trn tri, lnh phn thng v nhng cng lao v ch cao c cha c sn
lm vic truyn gio Nht. Cng nh thng nhng g cha n cn sn sc khi s
v thnh lp vic truyn gio ng Ngoi ni cha khng c phng tin v khng c
thng tho ngn ng v khng c thng ngn (nh cha mong mun) ging v cng b
Phc m cho nhng ngi c kh nng lnh nhn, cha ch ra ti c bn tr nh hp hi.
l hoa u ma ca dn tc tr li o ny, cha gi v tri. y hn chng khn ni
Thin Cha cho d nh truyn gio c thc hin v cho phng tin thnh t v vinh
danh Ngi v vic cu ri x ng Ngoi.
Tht vy khi ngi ta gn nh mt ht hy vng th c mt ngi mun khi hnh i ng
Ngoi. S l c mt ngi B quen bit Macao, cao sang v c hnh v v c i lng
v tm huyt tn l Gioan Pinto de Fonseca, ng chun b mt chic tu v cht y
nhng g cn thit cho mt hnh trnh, ng khng qun lng thc thit yu cho cc cha
dng v cc cha c phng tin em Phc m ti x ny. ng khn ngoan ngh n ch
li thing ling hn, cho d c l v ca ci vt cht. Vic ny lm cho cha Anr Palmier
vui mng khn t. Cha lin cho ti mt ng s l cha Pierre Marquez ngi B lm b
trn on truyn gio, mt ngi c tui v c nhiu kinh nghim trong nhng on truyn
gio ng phng, tuy cha khng bit ting ni x cha c gi ti.

47

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Vy ngy 12 thng 3 ngy l thnh Grgri C chng ti khi hnh t Macao v cng
bum theo chiu gi a chng ti i qua knh cho m xa kia chn ct thnh Phanchic
Xavie o Tam Chu, ri t vo bin Hi Nam ni ting v nhng trn bo thng
xuyn hnh h d di cc tu bin, th nhng i vi chng ti th lng v lnh nh cc
thin thn h mnh x ng Ngoi che ch, trong ba ngy chng ti i theo b bin rng
ln. Nhng sau su hay by ngy thun bum xui gi v khi gn ti bn th tri ni my
e da trn u chng ti. m ti tu chng ti b mt trn bo rt ln, lm tu lay chuyn
rt him ngho v ng thi trn khng c sm st vch thnh nhng hnh th qui d do
ma qu gy nn lm cho thy th rt s hi. Mi ti sng ngy l thnh Giuse hin vinh,
tri tr nn quang ng, hnh qui d tan v sng h, chng ti khm ph ra mt ca bin
ngi ng Ngoi gi l Ca Bng. Chng ti mun gi l ca thnh Giuse, v chng ti
may mn c vo bn ng ngy l knh Ngi v chng ti hy vng Thin Cha Ngi
lm v quan thy bo h v lm cha nui gio on ng Ngoi mi khai sinh ny. Vin
hoa tiu lin xung mt chic xung thm d bn, khi thy l tt v c th cp bn c
th chng ti d dng i xung v cm t Thin Cha dn chng ti may mn ti ni.
Chng ti va cp bn th mt s ng dn x ny thy chng ti n gn lin ly thuyn
ca lng ln cn n mng chng ti, cht vn chng ti xem chng ti l nhng ngi no,
t u m ti v em nhng hng ha mi l vo. Ti lm thng ngn cho tt c on th,
ti p y l mt chic tu ngi B, nhng ngi khp vng ng phng u kh bit
v gi tr v kh v hng ha tinh xo t lu vn em ti x ny v nhn dp ny h ti bn
cho ngi ng Ngoi mt ht trai qu m khng t cho ngi ngho kh nht cng
c th mua c min l c ngay lnh. Thy dn chng t ra mun xem, th ti cho h
hiu l ht trai ny khng th coi bng con mt thn th nhng bng con mt tinh thn bit
phn bit tht gi. Ni tm li, ngi ta n ging dy o tht c gi hn ht cc hng ha
ca ngi n v mt mnh n c th m ng ti ci phc ch thc v trng cu.
Khi nghe ni v iu m h thng gi l o theo ngn ng cc nho s v ng theo ngn
ng bnh dn c ngha l ng li th h t m mun ti cho bit o tht v ng tht m
chng ti nh rao ging. Sau ti ly ti tho lun vi h v nguyn l vn vt, ti
quyt nh cng b di danh hiu Cha Tri t,6 v khng tm c trong ngn ng h
mt tn ring ch Thng , v h thng gi l Pht hay Bt vi ngha ni h l mt
thn. Nhng bit vic tn th v ny khng c trng dng ni nhng ngi quyn qu v
cc nho gia trong nc, nn ti tng khng nn dng danh hiu y xng Thin Cha,
nhng ti dng danh hiu m thnh Phaol tng xng khi ging cho ngi thnh
Atn dng bn th knh Thin Cha v danh, Thin Cha m theo nh ngi, ni vi
h: cc ngi th m chng bit, l c Cha tri t. Th l di danh hiu y uy
nghi trong tm tr lng dn, ngay ban u ti rao ging o tht trc ht v chnh yu
nht l thi hnh ngha v chnh ng ca ta i vi c Cha tri t theo cch thc Ngi
mc khi cho ta. Ging cho h nh th, ti tin l h c kh nng hiu v hai ngi trong
m thnh gi ng lng, sau my ngy c dy d y hn v nhng nim tin ca
chng ta v chu php ra ti cng c gia nh. Ngi th nht chng ti gi l Giuse
dng knh bn thnh c Trinh N m ngy l Ngi l ngy chng ti cp bn, cn ngi
th hai l Inhaxu v t ph dng chng ti.

CHNG 4
NHIU NGI NHN C TIN TRONG XM THNH GIUSE

48

www.sachxua.net

www.sachxua.net
V NHNG XM LN CN

qua i mi lm ngy trc khi cha ng Ngoi nhn c tin chng ti ti lnh th
ngi. Trong nhng ngy ny chng ti khng ra khi ca thnh Giuse v tranh v cng
ri ngh, th chng ti m o vi rt nhiu ngi xm thnh Giuse cng nh trong
nhng xm ln cn. Thin Cha chiu gii nhng nh sng u tin ca n Ngi
kch ng cc tm hn. Cuc chinh phc quan trng u tin gy dng c tin l mt
thy dy ch hn cho thanh thiu nin xm ny v dy c nhng gio thuyt sai lm t
gio. Nhng sau khi lm thy v lm tin s dy sai lm th thy tr li lm chn l
vi tt c gia quyn m thy li cun theo gng thy.
Chng ti t tn ra ti cho ng l Phr v trao cho ng nhng bn kinh o Kit vit
trn giy ng dy tr em trong lp hc ca ng, 7 vo nhng ngy ch nht. thay th
ng trong cng vic, chng ti cn cho con ng ly tn ra ti l Phaol, mt ngi rt c
tinh thn v rt thng tho ch hn.
T mt x khc n trnh din chng ti mt thy ph thy danh ting, trong nh ng c
dng ti hai mi nhm bn th thn pht, ng b chng hnh h rt d dn. ng xin ti
cch thot nn n l kh s ng v phc dn thn vo. ng c nhiu tt mun t b
s tin theo d oan v tn th nhng th ch hung hn ca s sng v ph cc bn th
ng dng knh chng. Nhng ng s chng hnh h ng hn sau khi lm chng gin d.
Chng ti khuyn can ng can trng v cho ng chu n php thnh ty, cho ti khi ng ph
cc bn th v o ng dng. Ri khi ng knh cn lm trn mi nhim v th ng
c chu php ra ti, c k vo s nhng con ci Thin Cha v nh ng c thot
khi ma qu hm hi nh du thnh gi v ry nc php.
Cng trong thn ny cn gp mt ngi th thn Pht, nhng khi nhn thy nhng gi tr
v bp bm th khng nhng ng b ht vic phc dch trong n m v lng rt nhit thnh
i vi nim thc hin, ng c t lm thy v du dt gio dn tn tng. T ng
chm ch hi cc ngi trong nh ng vo ngy ch nht, cng nhau c kinh chung
theo th thc Kit gio, v cha c hnh phc d thnh l v s dng thnh ng.
Lc ny l vo tun thnh, trong thi gian chng ti i tr li, th chng ti bn chung vi
ngi B dng cy thnh gi trn nh ngn ni bn cnh , t ngoi xa khi u trng
thy, khng nhng tn sng v ghi nh s thng kh Cha cu th v lm gng cho
gio dn tn tng bit knh trng v tn th dng c thnh ca n cu ri, m cn nh
vo th lc du ny xua ui ma qu t lu nm chim ot nhng lnh th ny v cu
ngi ng Ngoi thot khi h tn bo ca chng. Tht vy trong ca bin ny c mt
n knh dng ngi thiu n Trung Hoa v o b cht ui ngoi bin, nh trn ti ni,
n ny chng ti khng c quyn ph, chng ti ch tin rng thnh gi bao qut ca bin
ny s dng th lc ca mnh m xua ui ma qu c th . Th l chng ti h mt
cy cao nht trong rng gn v lm thnh cy thnh gi, ri tt c gio dn c cng nh
mi, vo ngy th su tun thnh, chng ti vc ln vai a ln nh cao nht ca qu ni
ny, sau nhng li lm php thng thng chng ti dng ln nh chin tch vinh quang
thng mi th lc ha ngc v chng ti khim nhng v cung knh th ly. Cha ng
Ngoi thy thnh gi khi cha i qua ca bn ny chun b chin dch chng ng
Trong. Ngi hi xem c phi l du hiu ngi B dng trn cc bn v mt ngi
thp tng c thnh tnh vi gio dn tr li l t xa khi ngi ta thy du hiu ny u

49

www.sachxua.net

www.sachxua.net
th u b thu ht ti . Cha hi lng v cho rng nh cch ny m tu ngi B b thu
ht ti hi cng ca ngi thng thng bun bn.8

CHNG 5.
CHA TIP N CHNG TI V NGI B,
KHI NGI I GIAO CHIN VI NG TRONG

Trong khi chng ti n cn dy d v chinh phc nhng thn x ln cn vi bn chng ti

u v chng ti ra ti c ba mi hai ngi l nhng hoa qu u ma chng ti
hi c ng Ngoi, th c mt s gi nhn danh cha cho chng ti hay rng v cha
thn chinh xut trn nh ng Trong 9 nn cha i chng ti trn qung ng cha i.
Th l chng ti t bit cc gio dn tn tng v khuyn h trung kin gi c tin nhn
c, ri chng ti xung mt chic thuyn dnh cho chng ti do vin hon quan c
cha sai n dn chng ti. Hai ngy sau chng ti vo mt sng ln rng hn mi
dm v chng ti c gp cha v on thuyn chin hng mnh ca hi qun xp hng
rt trt t nh ti s ni sau.
Trc thuyn ca cha, m u l hn trm thuyn chin rt trau chut, lng lnh vng, v
t nhng bc ha p. Qun bnh u mc nhung phc nh chng ti phc ha trn, v
mi ngi u i th m trn mu ta vi v kh hp thi p v bng long. Tt c qun
bnh u t ra va trnh trng va lm cho ngi ta khip s. iu lm cho ht cc ngi
trng thy u cm phc v thc ra ngi ta ti, l tt c on tu ng c
tin, quay, dng u ha, bng nhau coi nh ch c mt c th, ch c mt sc chuyn lm
lay ng tt c. Theo sau l on thp tng cha, gm hai mi bn thuyn chin, di hn
cc thuyn khc v t im lng ly hn. G th chm tr v sn son thip vng, cho buc
hay gi bum th bng t la sm. Chic thuyn rt p ch cha th gia cc thuyn
khc. Ngi tip chng ti rt nhn hu v t ra rt hi lng thy chng ti ti lnh th ngi.
Ngi B i vi chng ti dng ngi nhng phm vt rt thch hp v rt ng lc, ngha l
nhng v kh p v hon b bo v bn thn ngi nu ngi mun s dng khi ra trn. 10
Cn chng ti, chng ti dng cha nhng phm vt thuc tn gio rt khim tn, cha
nhn mc du nh mn v thng chng ti nhng vt qi. Ngi khng c thi gi
lm o lu hn, v tt c ch hng u qui v cuc tn cng cha sp thi hnh. Nhng
cha truyn cho chng ti theo o binh trong chic thuyn n n cha v chng ti
c dp thy on thy qun cng on hu qun cng nhiu bng on hi qun m u,
khng k v s thuyn nh v mt s ln n b s li tnh Thanh Ha sp ti,
trnh xa tm qun ch. Ngi ta m c nm trm thuyn theo sau v ch lng thc
cn thit nui thy qun v lc qun ti trc theo b bin gn vi ba trm c voi
ko sng. Chng ti c th c lng o qun mi bn c ti gn hai trm ngn binh trc
chin. Chng ti trong on qun theo cha chng tm ngy, trong thi gian , chng
ti khng thiu dp, nht l khi o qun ln t gii kht, m o vi nhng ngi
li gn chng ti v cho h bit o tht. Nhng mc du h ti li ti ging, nhng
tm tr h dn c vo trn chin v khng tha thit nghe theo. Mt hm cha dng li cng
tt c o binh mt cnh ng rng ln, gn mt thn gi l An Vc cng t khi thy

50

www.sachxua.net

www.sachxua.net
mm ni cao bn b sng ln, ging nh mt kim t thp cao, trn nh xy mt n th
thn. Nhng c voi mi y t nc Lo nh v v cha c luyn nn i ln xn y
mt tn lnh xung nc t b sng rt cao. Tng l ngi cht v tht ra khi ko ln
khi nc th khng thy du hiu sng. V bc i, chng ti chy ti v sau khi cu nguyn
Thin Cha v cho ung mt cht g, th l trong chc lt chng ti cho hi phc v ly li
sc, ri cm kh gii tr li n v. c tin ny cha rt khen s cu nhn i ca chng
ti i vi ngi lnh ny, ri ngi truyn cho chng ti ch ngi tnh ny cho ti khi
cha i trn v. Cha giao chng ti v ngi B cho mt hon quan trong ph, mt ngi
chnh ng sn sc chng ti v ct lnh gc khng ai lm g phin ly n chng ti.
Vin quan ny tha hnh rt tt, ng cn sa son cho chng ti mt ni kh rng, bng
g, theo kiu nh trong x ny, ni chng ti t mt nh nguyn v mt bn th vi nh
Cha cu th.
Khng phi l ngoi nu chng ti thm y ci nguyn nhn ti sao cha ng Ngoi
li tuyn chin vi cha ng Trong. S l khi cha ng11 (nh k quyn nht) chim
ot nhng tnh ng Trong ni anh r phi i lm quan trn th v gi tnh ha ho
ng phi tr mt th thu. T ng tip tc np (ng cng con ng l cha Si k nghip
ng) cho cha ng Ngoi h hng vi ng, th nhng xy ra vic cha Si thng thng
vi ngi B dm ra gan d v hiu chin, li da vo tnh thn thin v gip ca my
vin quan ng Ngoi c th lc trong ph cha nn cha Si nht quyt khng np thu
m c thn ph buc mnh phi tr. Th nhng khng ct t vi h hng, cha cho
ngi em phm vt l hai ci trp chm tr rt p dng y nhng ca l vt him tuyt
diu cha ly c ca ngi B hay mua li ca cc thng gia Trung Quc v Nht Bn.
Ngi em i r rng c ch th (sau khi chc mng cha ng Ngoi nhn danh thn
ch mnh) th dng mt trp ln cha, cn trp th hai th dng cc hong t trong ph lc
cng c mt.
Vic ny lm cho cha gin v cha cho l khinh mit phm ti th gi ca cha. (cha
phn n ni vi s gi): th l ch ngi dng hai phm vt bng nhau t cng nhn
hai cha ng Ngoi v x vi ta bng vai vi thn dn ta phi khng; ngi hy v i
tr trp cho ch ngi v nhn rng ta khng cn phm vt; cn v thu phi np th ta s
thn hnh i ly li cc tnh ca ta cng vi o binh ta. l nguyn nhn cuc chinh
chin ca cha ng Ngoi theo ui, khi chng ti ti lnh th ngi, cuc chin c
chun b t hn ba nm nay.

CHNG 6
RT NG LNG DN TUN N NGHE LI THIN CHA
TRONG NH TH U TIN CA CHNG TI NG NGOI

Ngay khi chng ti c mt ni ring tha hnh chc v v ging Phc m thnh, th c
rt nhiu thnh gi tun n v sau khi c dy d v c tin th h chu php ra ti.
Trong s my v s m ng lm gng cho dn chng tr li. V si chnh yu v k
cu hn c c cc ng s trong tnh cm phc v tn trng nh b trn, cng l ngi
u tin theo c tin v Kit gio, tui tm mi lm v ly tn ra ti l Gioakim, mt
nhn vt c th gi v o hnh, thu ht c nhiu ngi khc thuc c hai gii. Trong

51

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nhng nhn c ca v lo thnh ng knh ny, c bit ti nhn thy mt nguyn vng
hng say hc hi nhng g cn cho s cu ri. ng thu xp vi chng ti lun hc bit
su rng hn v cc chn l o Kit v nhng mu nhim c tin. Mt ngy kia sau ba
ti, ti nh mt cu b vit my kinh cng gio12 cho gio dn tn tng m khng nh ti v
lo thnh, v ti tng l ti tn trng thi gi ng dnh ngh ngi. Khi bit vic ny th
ng khin trch ti nng li v ti nh mt ngi khc ch khng nh ng l bc tn s
v tin s ca sai lm. Theo l phi, trong vic ti mun tm ngi gip ti ging dy
chn l th ti phi dng ng hn ngi no khc. Ti khen lng nhit thnh ca ng v ha
s dng ng khi c dp v xt ra c ch. V thc ra ng tinh thng ch hn hn nhng ngi
khc nn ng vit ng hn v nhanh hn nhng iu ti c cho ng bit. Khng nhng
ng ch lm vic ny gip ch cho gio on mi ca x s ng, nhng cn nhn thy ni
chng ti dng thnh l v ging dy li Thin Cha th qu cht hp i vi s ngi hi
hp ti nghe. ng lin dng mt tha rung cnh y thuc v ng dng mt nh th
rng hn, nh th lm bng g nh li bn x do lng st sng ca gio dn tn tng v
trang tr do ho tm ca ngi B. Chng ti lm php trng th ngy mng 3 thng 5,
ngy tm thy thnh gi.
ng thi xy ra mt v mt qun binh ca cha ng bnh nng thn chng ti ang
gi l No. My gio dn cho chng ti bit, th l chng ti n thm v trong cu chuyn
chng ti gi nn nhng tm tnh tin tng chn tht lm cho anh xin chu php ra ti.
Anh st sng chu trc khi nhm mt my hm. y chng ti nhn thy c nhng
du hiu ln v Thin Cha tin nh. Chng ti lm m tang ht sc linh nh v trng
th, c tt c ngi B chnh t tham d cng cc gio dn tn tng. Vic ny chng ti lm
cng khai cho rt ng lng dn trng thy, khng nhng h cm phc v bc i ngi
gio dn m cn xc ng v tinh thn ca o ta.
Ngi em gi ca cha lc cng trong thn ny. B bit s th xy ra v cho mi
chng ti n chng ti cho b bit v nim tin ca chng ti. Th l trong thi gian ti
m o vi b trc mt hai trm qun binh th v ca b. t lu nay b mt chng l mt
v quan trng yu trong ph cha, b qu thng xt v b m mi mun dng quyn th
ca mnh tm cch gip ng trong ci i sau ng va ti. Th l b t cu hi th nht:
cc ng thy ngi qun binh va mt c cng trng g m c an tng thn thng n
th? Chng ti p khng phi v cng trng nhng v lng nhn hu v thng xt ca
Thin Cha m anh nhn c n tin theo c Kit trc khi cht v nh n anh c bo
m mt cuc sng i i hnh phc i sau. B b ng v cu tr li v v b dn ht
tm tr v thng yu vo vic cu gip chng b hn vo s cu ri, nn b khc lc t
cu hi th hai, xem chng ti c cch no hiu lc gip ngi chng qu c? Chng ti
theo li Sch thnh m p li rng cy ng bn no, Nam hay Bc, th c nm khng
chi dy c. Cn chng ti, chng ti khng c Cha tri t sai i ging Phc m
cho ngi cht, nhng cho ngi sng, v th chng ti bt lc khng sao cu c nhng
ngi cht trong v o. Nghe li ny b ht sc bun kh khc lc v tnh trng bt
hnh chng ti ni v chng b cht m chng ti khng lm g c, cng khng sao
cu linh hn ng c. Nhng c my b trong ph nhn ngay ly c hi tt v quyt nh
ngay khi cn sng phi sm cho mnh vic tt lnh chng ti rao ging. Mt b thm ngh,
v sau b k cho ti bit, nu nhng ngi ngoi quc ny mun b b em ca cha
trong khi b u su v cho b tin rng h c cch gip hn chng b trong i sau, th
chc chn h s c lng b v s tin cy ca b v s c tt c nhng g h mun.
Nhng v h t qu trng s che ch ca b v nhng ch li h c th nhn c t ni b
trong c hi ny, th phi tin o h ging l tht v phi tin theo c s tt lnh ha.
l l lun khn ngoan ca b ny. Th l b quyt nh tr thnh gio dn v chu php

52

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ra ti cng my ngi khc b li cun c bng gng sng v li thuyt phc ca b.
Tn b l Monica. Cn b em gi cha tuy sao nhng vic cu ri, nhng cho m chng
c tui v rt au yu theo o. B cho mi chng ti ti dy o v lm php ra ti,
ly tn l Anna. B cn sng c t lu sau khi tr li o, ri tr v tri, nh chng ti hy
vng, hng i tt lnh hn, hnh phc hn.

CHNG 7
NHNG THN LN CN VI TR S U TIN CA CHNG TI
C MY LNG DN TR LI

T ni chng ti lm tr s th nht, vic rao ging Phc m c truyn b ti vng ln

cn v cc thn x gn cng bt u tr li. Mt trong cc vin quan chnh yu ca tnh
ny mi chng ti n nh nhn ngy l ln ng n mng cng rt ng ngi, th l
chng ti c dp m o su rng hn trc mt mt m hi ln v nhng mu nhim
chnh yu ca c tin. Bui m o ny chng lm ch g cho ng bi v ng qu m ca
ci, nhng nhiu ngi khc c dp nhn chn l c tin m ti nay h khng bit. Trong
s ny c mt ng si rt danh ting trong vng, ng gi chc qun tr ngi n xy trn
nh ni hnh kim t thp chng ti ni trn. ng cng c mi ngi trong c nc
knh trng v nhn c v thnh thin, cha i nh ng Trong cng nh ng cng l.
Nhng ngay khi nhn bit o sai lm ca ng v s tht o ta th ng b nhng dng c
m tn ma qui v chu php thnh ty ly tn l Gioan, v th gi l Anna v tt c gia
quyn. ng cho bin nh ng thnh mt nh nguyn v mt n thnh. a s dn x An
Vc trc kia theo gio phi d oan ng ging dy, nay xc ng v gng sng v li
khuyn gii ca ng, xin chu php ra ti sau ng. Th l gio dn Kit tr li thm
ng s. Anna v ng cng khng km chng v nhn c v nhit thnh lm tin trin
vic Thin Cha, b hng hi hot ng vi h hng v bn hu mt cch chuyn cn v
kin tr n ni khi chng b cn sng v sau khi mt, b thu phc c mi ngi nhn
bit c tin, s tt lnh b nhn c th b cng mun cho mi ngi cng hng.
mt thn bn kia sng gi l Van N c mt b lo xa kia th m tn, nhng t khi nhn
c tin vi php ra ti th ht sc nhit thnh chinh phc mi ng hng. B sa son
c mt s ng tin theo o tht, nh li y la nng cng nh nh nhng vic bc i
m b o c Lina (ngi ta gi b nh vy) khng ngng thi th. B ch bun phin v
ng chng phn i khng nhn n thnh v li mi Phc m, ng vn dn thn ci tui
gn t xa tri vo nhng dc vng in di v b tha khng sao ci b c. Nhng
nhng li Lina cu xin tha thit cho chng tr li v s kin tr khuyn d ng theo s lnh,
cui cng lm mm c lng cng rn ca ng nhn n c Thnh Linh, sau khi ng
b v b lm cho ng n l ti li th ng c chu php thnh ty v ly tn l Giuse v
vi ng c tt c nhng con ci ca b v mn ng gi li trong nh. V hai ng b gi ny
chuyn ch lm cc vic bc i v bin nh mnh thnh mt nh nguyn th knh cho gio
dn ti, li cn hm h lm cc vic ngha, thm vo vic nh th (gio dn tn tng
dng y) li c mt nh thng cho ngi ngho,13trong hai ng b thi th cc vic
bc i rt ng khen.

53

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Khng xa nh th chng ti, c mt bnh x cho mt s ngi ci. Chng ti i thm v
khng mt nhiu kh nhc thuyt phc h nhn chn l c tin v sa son chu php
ra ti (theo tnh trng) chng ti cho h bit nu i ny h chu mt cuc sng au bun
v y thng kh th h c th mt ngy kia c mt i sng khc hnh phc hn, y
nhng iu lnh v vui sng. Ngi chnh yu trong h gi l Simon v kh thng tho
ch hn, nn vit cc kinh v mi iu rn chng ti c cho. 14 ng hc v dy cho
ngi khc v ng mn cn thi hnh. V bnh tt hi thi v sng xa bit vi ngi khc,
nn h dng trong hng ro h mt nh nguyn hi nhau mi ch nht c kinh
trc nh chng ti cho h.

CHNG 8
CC THY SI HAY CH TNG PHN I CHNG TI

Trong mt thi gian ngn c tin Kit gio tin trin kh quan lm cho ma qu in r
chng i chng ti. Khng t mnh lm c th chng dng cc thy si, ngha l ch
tng v tay sai lm hi chng ti. H bc mnh thy o h b nhiu ngi chnh
yu b ri, ngay c my v s danh ting trong gio phi cng i theo pha chng ti. Th l
bc tc, c mt ngy kia, h hi nhau v ko on l n phn i chng ti v khiu khch
mun tranh lun vi chng ti v vn tn gio. Chng ti sn lng nhn iu h yu cu.
V v a s ngi bao vy chng ti (c lng dn) mun chng ti m u cuc tranh
lun bng vic trnh by mt vi iu thuc c tin v nht l v nguyn l tin khi v tc
to vn vt, cn h tri li h i bt u cuc tranh lun (chng ti c bo tin) bng
vic c mt t giy y nhng li xc phm v ph bng o Kit. Chng ti ni l chng
ti khng ngn cn h ni trc v h c t giy ca h, min l lm vic ny
ngoi nh chng ti v nu y chng ti chu nhng li phm thng th chng ti s
Thin Cha chng ti th s on pht h v trng pht chng ti. Chng ti cng mun ph
xu ca h nn chng ti lch s xin h cho bit ngi son bn vit h mun cng b ,
cn c vo gi tr ca ch vit m bit th gi ca ngi bin son. Nhng h ngoan c
khng chu cng b. Th l trc mt mi ngi chng ti m Kinh Thnh cha ng
nhng iu Thin Cha mc khi cho chng ti v ln ting c my li u ting bng
ting atinh trong sch Sng th: t nguyn thy Thin Cha dng tri dng t. Mi ngi
u khen cun sch ng rt gn v ch rt r (tuy nh). H khn khon chng ti ct
ngha bng ting h li chng ti va c. Th l cc s si ku la lm ri cuc v li
yu cu cho h c t giy ca h. Khng c nh li mong mun, h gin d lng m
chi bi chng ti v chc l h c th dng v lc nu khng c mt vin hon quan
trong ph cha tnh c n (mt ngi c quyn th) v dp tt cn in r ca h. Trc
mt vin hon quan ny h khng cn dm ng y na v chng ti c t do gii
ngha (nh chng ti lm) nhng li sch Sng th, trong khi cc thy si rt lui on
th v e da tai ha xung trn nhng k tin theo gio l chng ti ging. Nhng iu
ny khng lm cho my ngi, k c ca h, ng vo phe chng ti v t b d oan.
Gn tr s chng ti c mt cng trng, mi sng c nhiu ngi ti , cng l ni
chng ti phi i qua. Thy c dp gp nhng k v cng ri ngh t hp nhau, th thnh
thong chng ti ging v i sau v v phn thng i i hay hnh pht, thng cng
hay pht v ti loi ngi. V v li Thin Cha l ht ging lm sinh si ny n nn khng
bao gi khng sinh tri, bao gi cng c n nhn v sinh ch trong mt s ngi lng
54

www.sachxua.net

www.sachxua.net
thnh. Mt hm c mt thanh nin c tinh thn tt lnh v thng tho ch hn, cm xc v
bi ging, theo chng ti v tn nh c dy d su rng hn vv d dng tin
chn l Kit gio, tuy trc y rt sng d oan. Anh nht quyt b tin c Kit.
Anh cn t mun nhit thnh t y sng vi chng ti v theo chng ti i dy d v
chinh phc nhng ngi khc. Vic ny anh khng th lm c v anh cn trong bc v
chng v khng th b gia nh c. Nhng anh bng nhit tnh gip chng ti trong
nhng vic anh c th lm c. Mt ngi khc tn l Simon, sau khi tr li, cng mun
theo chng ti v chng ti phi vt v ui anh ra khi nh chng ti lui v vi v con
anh. Sau anh em c gia nh n xin nhn c tin. Cui cng trong nhng thnh gi
c mt ngi lung tui mt thn bn cnh gi l Hai An, khi nghe ging ri th tin
theo Thin Cha v c vo s cc gio dn bi php ra ti. ng c lng nhit thnh lm
cho ngi khc c n ng c. Sau khi cho gia nhn ca ng nhn bit chn l th
ng em lng nhit thnh ti ht cc ngi trong thn xm, ng va lm thy ging va
lm cha ging v lm tng trong thn x ca ng. Khi bit c mt b sang trng b ma
qu hnh h, th ng n thuyt phc b tr li o nu b mun thot khi ch th hung
hn lm cho b mt an ngh. B bng lng v vi php ra ti, b nhn c hiu qu
ha l thot ch ma qu hnh h. Tt c gia quyn b u theo b chu php thnh ty v tr
thnh Kit hu. Chng ti c mi ti lm php nh. Ma qu th chu rt lui, nhng ch
cho nh c Trinh N chng ti em ti: Ngi ti chim ot vy.

55

www.sachxua.net

www.sachxua.net
CHNG 9
CHA NG NGOI I NH NG TRONG TR V

qua i hai thng, k t khi cha ng Ngoi i giao chin vi ng Trong chng ti
li trong tnh Thanh Ha. y chng ti chinh phc c hai trm gio dn, mt
on nh mn, nhng y nhit huyt v tinh thn n thnh v ma qu phi s hi. Khi cha
thy kh xm nhp c nc cha tn hn lc ban u cha tng v khi tan v o
binh v lng thc bt u thiu v cng trnh cnh hn n qun hi v phng, nu
cha cn ngoan c vo cho k c ni ch rt can m chng gi; hn na cha cn s
c ni lon trong hng ng qun nhn15 trong cha ng Trong c nhiu thn thuc
quyn th v bn hu, th l cha quyt nh b cuc tin qun v rt lui ton o binh, lc
qun cng nh thy qun. Lc ny khng thiu ngi bo tin cho chng ti, cho chng ti
ngh rng cha ng Ngoi rt gin chng ti, v ngi B cung cp v kh cho cha
ng Trong chng li cha. iu ny khng ng, tuy ban u c tin n nh vy, do mu
k ngi ng Trong dng, h t trn nh ni bin gii mt s rt ng hnh nm mc
theo ngi B, cm gy v nhm sng e da ngi ng Ngoi khng cho h n gn,
thc ra ch l mu k v ti da cho s m thi.
Nhng ngi ng Trong cn kho dng mt mu m tinh qui khc tc hi rt nhiu cho
o binh cha ng Ngoi. l trong bn th nht gi l Ca Si, ni cc thuyn chin
ng Ngoi phi chn gi cho qun ko xung, y l ca mt sng ln on hi qun
phi vo, cha ng Trong giu di nc nhiu dy cho ln cng ngang mt nc vi
nhng cc nhn v mi sc mc ch l ngn cn thuyn chin khng cho tin gn. Th
l xy ra nh tr tnh, v mt phn on tu d dng vo bn, nhng khi mun tn
cng thuyn ch u ca sng ngn chn qun ng Ngoi i xung th b cm bng
dy cho cng lm lt mt s v cc nhn lm b thng v st hi gn ht binh s
ng xung nc, n ni cht mt chng ba nghn li vo bn. Tuy th vn khng ngn
ni mt s thuyn vt qua v mt phn o qun b v giao chin. Nhng mt phn v
cha ng Ngoi s cm by mi no khc hoc v thiu lng thc cho o qun, nu
cha ngoan c, th l ngi cho rt qun v.16
Vy l cha tr v, cn chng ti tuy bng khung khng bit tm tr th no i vi chng
ti v vi thng gia ngi B, chng ti nht nh ra n ngi v t ra vui mng v bn
thn ngi c an ton. Th l chng ti cn gi trong cc c lt vt ca chng ti mt
sch hnh cu 17Euclide m mt cha bn Tu dch ra ch Tu v c trang tr nhiu hnh
ton hc rt p, chng ti lin ly ra em dng cha sau khi bi cho ngi. Mt ngi hn
h v t ra rt hi lng nhn phm vt, ngi ra lnh cho chng ti ngi bn ngi ni
chuyn vi ngi v ct ngha v cun sch. Chng ti khi cng lm vic ngay, nhng m
ti v cng kh khuya chng ti vn m o v bu tri bao la v vn chuyn iu ha
cc tng tri. Cha rt ch nghe v rt tha thch. Tuy ngi mt v cuc hnh trnh v b
ng nhng vn cn mun cho chng ti tip tc ni. Ngi lch s (y l mt nt t ra
tnh tnh rt nhn hu ca ngi) xin chng ti cho php ngi c nm ngh trn ging v
iu ny khng ngn cn ngi ch ti nhng g chng ti ni. Chng ti cm n v mi
thnh tnh. Thy ngi nm ngh v sn sng nghe chng ti, chng ti tip tc ging gii v
vn chuyn cc tinh t, t mi d dng chuyn qua v Ngi Th ton nng lm tt
c c gii ny v v triu nh ni Ngi t nhng khi ln lao lm sng t vinh
56

www.sachxua.net

www.sachxua.net
quang Ngi, ni Ngi cho tt c triu thn c hnh phc v vinh hin mun i.
Ngi n v sau khi trung thnh phng s Ngi i ny. Bui m o ny di
gn hai ting ng h v qu khuya, th m cha cng cc quan khng t du chn nn,
khi chng ti xin php cha ngng khi lm phin n ngi. Th l chng ti tm bit
ngi. Ngi cho qun binh theo chng ti cng cho nhiu phm vt v tin bc. Chng ti an
tm, khng nhng cha khng gin m cn u i v qu mn chng ti. Chng ti cm t
Thin Cha, coi nh mt vic quan trng khng hy vng m xy n vi chng ti .
Chng ti cn vng d hn trong suy ngh lo toan ca chng ti v li Thin Cha khng
tr v v hiu vi k rao ging v mc ch lnh thnh. Tuy khng nh hng g my ti
tm tr cha v cha cha c n c Thnh Linh sa son trc, nhng vin tng lnh
i th v b xc ng cch rt r rng v rt mnh m, v sau t lu ng n tm
chng ti xin c hc cc chn l c tin v chu php ra ti. Chng ti ra ti cho
ng v c gia nh theo gng ng v nhng tm tnh ca mt th lnh.

CHNG 10
CHA NG NGOI NHT NH A CHNG TI
V PH VI NGI

Chng ti c cha trn trng v thnh tnh tip n, n ni chng ti c t do li gn

bn thn ngi. Nhng trong ph cha, trong s nhng ngi qu mn chng ti, chng ti
cha tm c ai nhn li hoc dm xin cha cho chng ti mt vic rt quan trng i vi
chng ti, l c li trong nc ngi khi tu ngi B tr v Macao. Khi chng ti
cn ang y ny v khn khon ph thc vic ni Thin Cha vo ngy vng l thnh
Gioan Ty gi,18 ti c hn hnh n chu ngi, ri ngi em ng h c bnh xe v
ng h ct ti dng ngi trc y khi ngi vo ng Trong. Ngi hi chng ti xem
dng ng h th no, v cha bao gi ngi thy v khng cn nh nhng iu chng ti
ni v cch s dng. Ti lin vn cho ng h nh ng gi nh, ri chng ti xoay
tr ng h ct v ni vi cha rng khi ct trong ngn trn ri ht xung ngn di th
chung ng h nh mt gi khc. Cha rt ch v mun i cho nh gi, ngi cn t
vo tay chng ti cun sch ch hn chng ti dng ngi my hm trc ct ngha
cho ngi mt vi iu. Chng ti tun theo v trong khi ct ngha th ct ri xung ht,
cha vn v ch. Ngi ni: ka, ct ri ht, nhng ng h cha nh. Va ni xong
th ng h nh gi, cha rt b ng v rt vui mng khng th cm gi c. Th ri
ng thi c mt tin s chnh yu trong nc, c cha rt qu trng, tin n. Cha cho
ngi bn cha. Cha lin khoe v rt khen chic ng h cng nh sch ton hc. V tin s
rt thch. Nhng khi rt lui th tha vi cha rng: tha cha, v ngh thut chic ng h
th tht l ng khen v xng vi s hm ca l ca mt v cha, nhng v cun sch th
c Khng ca chng ta l c cho nc Annam chng ta khng cn sch no khc, ni
ri ng bi cho v i ra.19
Nhng cha t thnh tnh v qu mn chng ti, (Thin Cha an bi nh th) nh nhng
phm vt nh mn m cha bit i chng ti, thm vo mi li nh c ngi B n
bun bn trong nc, nn ngi mun gi chng ti li, nu chng ti nhn. Th l cha
quay v pha chng ti v thn thin ni tng t nh sau: Tu ngi B a cc ngi

57

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ti, li sp sa tr li ni c, cn phn cc ngi, cc ngi s lm vui lng ta v ta yu cu
cc ngi li vi ta mt ngi hay c hai ngi cng c, m o vi ta v nhiu
vic. Ti lin knh cn tha l chng ti hon ton sn sng vng li cha, nu cha truyn
v nu cha hi lng v vic phc dch ca chng ti trong nc ngi th khng phi mt
hay hai nm m thi, nhng sut i chng ti. Ri cha hi xem chng ti mun li c
hai hay ch mt mnh ti l ngi bit ting bn x? Ti p l khng nn chia r hai chng
ti v nht l i vi ti cn tr, ti c ngi bn ng s m ti coi nh cha, vy nu
ngi oi thng ti th c hai chng ti u li phng s ngi. Cha rt bng lng v
thm rng, cha thy khng nn ti li mt mnh v khng c bn ng s trong mt
x ngoi quc v khng quen bit. Sau khi cm t cha, chng ti vui mng tr v nh
chng ti sa son tip tc hnh trnh vi cha. Chng ti nhn thy vic ny c s
quan phng ca Thin Cha, Ngi gi cho cha gi chng ti li m khng cn nh
n ai khc trong ph lm n xin, iu ny c th lm cho cha nghi ng. Cn gio dn
tn tng th rt hn h thy cha u i v qu mn chng ti. Chng ti dn d h hy qu
trng s mnh ca mnh v kin tr gi c tin nhn c bi n ring Thin Cha ban.
Chng ti tm bit h v ln bum khi cha try i cng c o binh.
HNG 11.
NHNG IU XY N TRONG CUC HNH TRNH THEO CHA

Tt c hnh trnh v con ng chng ti i theo cha v kinh thnh, k t lc ri b tnh

Thanh Ha, l khng qua ng bin m qua ng cc sng ln chy khp x v thng
vi nhau rt thun tin, nn c th t sng ny qua sng kia rt d dng. Mt hm c t
chc mt bui ca ht rt hay trong thuyn mua vui cho cha. Cha phi ngi a mt
chic thuyn nh sn son thip vng n n v a chng ti ti thuyn ngi, ni ngi
mun cho chng ti d bui ca ht. Chng ti trnh trng i theo v thy cha ham thch
cch tiu khin tao nh ny. Cha cho chng ti hn hnh ngi cnh cha v hi chng ti
ngi ta n ht th no. Chng ti ct ngha cho cha bit qua, th nhng ti rt khen (cho
phi php) ca nhc ca cha.20 Khi ti ni th cha ti c trng ht c Trinh N buc
tht lng ti. Cha lin xin v khi nhn c th cha vo c mt a chu gi ba
nm au bnh ngi trn lng cha v cha vut ve (cha ch cch dng trong o ta) tng
rng a b s c lnh bnh nu m vo trng ht v c hi phc sc khe thn xc
m khng ngh n sc khe linh hn. Th nhng ti suy ngh v cp ti liu thuc php
thnh ty hiu nghim hn: ti thy nn hon li cho ti khi v ti ph cha.
Th nhng (tht l th s i thay) khi cha vui thch nghe ca ht, ch ngh n thng thc
th c mt s gi n bo tin, nghch thn cha Canh thy ng Ngoi cng triu nh ang
cn trong rng ni, v tha lc vng cha v bn vic chin tranh ni xa, lin ko qun
xung min ng bng v vo cc sng vi hai trm chic thuyn, nh ph trong
nc v cp bc nh thng l. Th l cha rt xc ng, ngi lin truyn cho tt c o
qun tin nh tn ch th ca nc cha v s an bnh ca ton dn. Khi tn ngy bit th
vi v chun b trn v min rng ni: th nhng mun qu ri. Cha ng Ngoi cho mt
s rt ln cc thuyn chin i nhanh hn thuyn ca chng rt theo. Thy qun cha ti
gn, ngy qun khng nghinh chin ni v cng khng cm c ht sc c, lin cho ton
qun b thuyn v ln trn trong m ti, vi v rt lui qua cnh ng, b li tt c thuyn
trng rng cho qun rt theo. Tht l mt thit hi ln. o binh cha ng Ngoi, vo
ban sng, khng thy on tu ngy chng c, tt c qun s b thuyn, th l cha cho

58

www.sachxua.net

www.sachxua.net
lnh ln b v ht sc lng bt. Nhng v chng c ci li ln l i sut m nn ch
bt c chng nm mi tn, cha truyn chm u tt c nhiu ni khc nhau.
Phn ti, thy nhng ngi cng kh ny b iu i x t v khng th phn chia ti cho
mi ngi gip h cht lnh, ti theo mt ngi v chy li gn hn, ti cn thi gi
ging v nhng mu nhim rt ct yu ca c tin v chun b cho hn chu php ra ti.
Hn vui lng nhn. Ti nhn xem ni no c nc lm php ra, nhng chung quanh ti
khng c. Ti s qun lnh hnh hnh trong khi ti xung sng ly nc. Trong khi y ny,
ti tin ln my bc th thy c nc trong mt h t v m qua ma. Ti cho l
khng phi ma ti t m l cu ngi cng kh ny. Ti ly lng bn tay mc
ra ti v ti ra cho hn t tn l Phr21 v hm l ngy l thnh Phr. Va
lm xong nghi l th tn lnh chm mt nht gm, hn ng xung, hn c sch bi n
php b tch, ln tri (ti tin vy). Ti chy li kim nhng ngi khc, hy vng c th cu
gip h, nhng ti ch thy tt c b chm u, ch c mt mnh Phr nh Thin Cha
(tht k diu s tin nh ni cc thnh c chn) nhn c n php thnh ty; ti
ch lm c cho Phr m khng lm c cho nhng ngi khc, do Thin Cha thc
y ti.
Sau ti tr v thuyn ca cha v thy ngi ta ang chuyn ch chun b cc nghi l d
oan cha c hnh l t tri v chin thng va c i vi qun nghch thn. Ti li
gn cha v sau khi t vui mng v chin thng hin hch m khng hao tn qun s. Ti
cng thi phng ci may mn cha c v cng nh nhng lm cho ngi hiu l nh Thin
Cha, c Cha tri t ban cho mi chin thng v ngi ta phi bit n, ch khng phi
nh tri l mt vt v tri v gic khng th bit vic chin thng ngi c. Ngi p li
ngi t n tri v chin thng c, theo cch cc tng lnh tin tng, v khi v ti ph,
ngi s c thi gi rnh rang hn xem xt v cch t l v cm n khc. V khng th
ngn cn vic cng t d on, ti lui v thuyn cha ch nh, ch kt thc phn cn li
ca hnh trnh.

CHNG 12
CHNG TI MAY MN TI PH CHA
V LN U TIN RAO GIANG PHC M.

Chng ti n x ng Ngoi ln u tin vo ng ngy l thnh Giuse vinh quang nh

chng ti ni trn, cn chng ti vo ti ph cha (Thin Cha sp t nh vy) l
ngy l c Trinh N v N vng Thin quc i thm ving. Nh vy l nh nhng im
rt tt p ni c N Vng cao c m nh sng Phc m gia nhp ph cha ng Ngoi,
nh th Ngi em phc lnh ti nh thnh n Isave.
Ngy mng 2 thng 7 nm 1627, chng ti vo ph cha v kinh thnh K Ch thp tng
cha v ng hnh vi cha i giao chin vi ng Trong v, hay ng hn mi ba ngy
nay rt ui cha Canh v thng mt trn rt quan trng i vi ton quc dn. Thc ra
nu cha vng mt lu hn trong nc th ngy qun tc ht nhng lc lng chnh
yu ca cha v cn nhn c hi ny thu c thng li v ly li bn tnh xa kia
chim gi v huy ng mt s ln thuyn chin v qun s, hay t ra ngy qun cng

59

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nh ph vng lnh th thnh vng nht trong nc m chng t nhp. V th y l
nguyn nhn ca mt nim vui chung rt ln trong ton ci: dn chng tt c u ra khi
ph i nghnh n cha, h rc cha nh ngi thng trn tr v v hoan h theo ngi cho
ti cung in.
Chng ti theo vo ph v trong m ngi ton thng tr v, nhng khng bit s c tr
u v trong kinh thnh cha c ai tr li lm gio dn cho chng ti tr. Th nhng
Thin Cha nh ng lng mt lng dn c th gi tn l Mn tai22. ng qu trng
chng ti v trc ht khng cn kiu cch ng dnh nh ng cho chng ti chng ti lui
v v tha hnh chc v, cho ti khi cha ban cho chng ti mt ni , theo mi thnh
tnh ca ngi i vi chng ti th chng ti c th hy vng th. Tht l l lng, vin quan
ny qu mn tt c nhng cng vic ca chng ti. ng cn dn bn th chng ti dng
thnh l. ng kin tr nghe bi gio l v bi ging. ng cn mun cho v ng v tt c gia
nhn (sau khi c dy d v c tin ca o ta) th xin chu php ra ti, cn ng th
khng, v cha sn sng, cn vng mc mt vi iu ng cha can m thng ot.
ng lun lun cam oan rng ng s cha cht khi cha c chu php thnh ty, ng ch
xin kht ti thi gian khc m thi. Th l ng nui nim tin tng v ao c ca nhng k
mong mun iu lnh cho ng, mun ci nhng dy tri buc t do ca ng. ng phiu lu
trm trng trong cng vic cu ri v khng th nm chc n Thin Cha trong thi gian ,
n m ng vn ln la i thi qu mc v tr hon vic tr li ti mt ngy mai. Nhng
Thin Cha nhn hu nhn li cu nguyn ca v con ng v c l nh vo vic bc i
trng khch ng tn tm lm, m Thin Cha ch ng mi nm sau khi ng ng
bnh. V ng, mt b nhn c tn l Agata lin cho chng ti hay, th l chng ti rt sn
sng v vui v n ngay gip ng ln cui cng, b p li n chng ti c. Thy
ng sn sng chu php ra ti v ui ra khi nh ngn tr chnh yu khng cho ng
tr li, hn na t lu ng hiu bit mi mu nhim v cc iu v c tin, chng ti ra
ti cho ng v t tn l Gioan. Sau khng lu ng tt th v hnh phc (nh chng
ti hy vng) bc qua i ny v i hng sng v hoan h.
Va c tin chng ti ti ph v ra nh , th rt ng ngi thuc mi tng lp tun
n. Chng ti rt kh nhc mi lm hi lng tt c. Ngi ni bt nht v cng l ngi
th nht trong m ngi chu php ra ti v nhn c tin, chnh l b em gi ca Cha. 23
B rt thng ch hn li rt gii v th, chng ti gi b l Catarina v b ging nh thnh
n, v nhit tm cng nh v o hnh, v nhng c tnh tinh thn cng nh sang trng v
dng h. Th l b nhanh nhn thng bo cho c thn mu n Thin Cha ban cho b
v a b vo o Kit. Tht l mt thu phc rt quan trng ca gio on mi khai sinh
ny. V b rt tinh thng hn hc v trc y b rt sng o t cho nn cc v si gi b l
thy ngha l bc tn s, v kh nng b c gio hun k khc. By gi b thay i o
b cng thay i chc v, b chuyn ch gio hun cc b cn tr v phong cch v o
c Kit gio.
Cn con gi b, b Catarina, b ham m hc bit v suy ngm cc mu nhim v v b
rt gii v th bn x 24 nn b son bng th rt hay tt c lch s gio l, t to thin
lp a cho n c Kit ging th, cuc i, s thng kh, phc sinh v ln tri ca
Ngi. Li cn thm cui bi th, mt on tng thut vic chng ti ti ng Ngoi v
cng cuc khi s rao ging Phc m. Tc phm ny rt c ch v khng nhng gio dn
tn tng ngm nga trong nh, ni thnh th cng nh chn thn qu, m c nhiu lng dn
khi ca ht v thch th v li ca du dng th cng hc bit nhng mu nhim v chn l c
tin.

60

www.sachxua.net

www.sachxua.net
CHNG 13
V MT THY SI DANH TING TR LI
V NHIU NGI KHC THY A V C TIN

y l mt iu chng ti nhn thy x ng Ngoi, trong tt c lng dn chng ti sn

sc v c gng lm cho h nhn bit c tin ch thc th khng thy ai sn sng tin theo
o ta hn, kin tr gi o ta hn nhng ngi trc kia rt sng t o. Trong nhng
ngi th d on, y c l m k ti mt thy si rt c trng knh, ng mt thn
tn l V X xa kinh thnh chng mt hay hai ngy ng. Thy c chn v c hnh
gng mu do mt cung phi c quyn c th trong thn xm, trng coi mt n t o
b cho xy ct. Trong n c mt bn th cui v mt khm chm tr rt p, sn son
thip vng v trang tr tranh nh, b in di tin rng sau khi b mt th hn s trong khm
. Nhng t nhin thy si nhn s gio hun ca chng ti, li c nh sng u tin
ca n Thin Cha v c gi gia nhp o Kit. Thy khng mng ti li lc trn gian v
lng tin tng ca k t thy ln ch v sn sc n. Ngi ny rt c th ni gin nu
thy b h. Th l thy ra i nh th ra khi mt ni c hi cho nim tin thy sp nhn v
vi v thy lui v nh t st sng dn mnh chu php ra ti. Thy si ny c gi l
Antn v v l Paula. T Antn ht sc nhit thnh, lm cho n nhn c sinh hoa
kt tri, nh th bin thnh nh th, v v thy c danh ting nn thy h ho v thi thc
dn trong thn xm ny l lt ko n chu gio hun, cn n t o th vng ngt,
khng tm c ai thay th sau khi Antn b. Th l b cung phi c quyn th trong
vng, khi bit s vic xy ra th nh in r. B nh ngi em b gi chc cai qun thn x
thay b phi lm cho thy si tr li o, phi ti hi nhn chc v c v trong trng hp
thy t chi th phi trng tr, em ra ph ch nh n. ng ny tha hnh ngay, v Antn
can m t chi. Ngi ta tri thy vo ct gia ch v d dn nh n trc mt c dn
x rng mnh gh s. Nhng Antn can trng chu ng, khng nn lng v b hnh h bt
cng n th, tri li, cn hin ngang v c lm chng gia ni cng cng v c tin ca
mnh. Thy cn nhit thnh hn trc rao ging Phc m c Kit v mi gi mi
ngi vo hng ng mnh. Trong khi Paula khng nhng cho chng phn nhit thnh
v o hnh. Paula chuyn cn gio hun phi n v chun b cho h chu php thnh ty.
B cung phi c tin th b cn gin ln u Antn. Nhng b s khng dm git mt
ngi lng thin khng ch trch vo u c, b ch c quyn trc xut thy ra khi
lnh a ca b v tch thu ti sn. Cn thy, thy can m b ht v Thin Cha v v vinh
quang thnh danh Ngi. Thy khng bun phin v thiu thn, nhng ch bun phin v
phi xa chng mt trm gio dn thy chinh phc c cho Thin Cha, nhng
nginy con ngy gi trong c tin v yu ui khi phi chng c cn d dnh tn bo.
Chnh h cng rt bun su khng ai yn i c v thy mnh trong mt ngy mt hai
ngi thit yu, h coi nh cha nh m. Cn su mun cng c du bt v trong b v h
xoay tr cch khc, ngha l h lm cc vic o c trong mt thn khc thuc v mt
quan khc, ni h tin chc c tip nhn v c t do t nim tin nh trc.
Cuc y i Antn do dc vng ca mt ngi n b ngo mn gy nn, thc ra li c l
do v chiu theo d nh ca Thin Cha. Thin Cha quan phng nh phi Antn ti
lnh th xa l thy khn kho v nhit thnh dy d nhiu lng dn nhn c tin. Th
nn va ti ni, thy bt u lm chc v thy ging v lm tng , ging dy v cng
b cc mu nhim o t, lay ng lng tm, thuyt phc cc tm hn v tn cng ma qu.
Thc th, khng bao gi thy ti kinh thnh, (thy thng ti) m khng dn ngi theo
61

www.sachxua.net

www.sachxua.net
xin chu php ra ti, ln th hai mi, ln ba mi v mt ln tm mi gio dn tn tng.
Trong s ny c nhiu ngi tinh thng hn hc m chnh thy th khng gii cho lm v
ni ngi ng Ngoi, nhng ngi khng c kh nng nh th th thng khng c
trng: nhng Thnh Thn Thin Cha ng tr trong linh hn thy v thc y tt c nhng
g ni thy, lm cho thy c trng knh, ngay i vi nhng k cng lng nht. C ln
thy nhn thy mt gio dn tn tng bing nhc vic o c v v c b l ch nht v
hi hp chung, th l thy n tm v bo cho bit tnh trng xu ng ang sng v ci vc
su m rng cho tan hoang v. Thy cho bit phi sn sng tr v vi bn phn v theo
n Thin Cha. Thy cng a ra gng vin trng i Longin, t vt thng d dn ni
nng long Cha Cu th, nhn c nh sng v n thin quc. Phn chng ti, chng
ti cng khng bit thy hc t ngi no khc ngoi c Thnh Linh, v th d m
thy dng thuyt phc ngi gio dn sa ng.

CHNG 14.
MT S NG LNG DN CHU PHP RA TI

Khng xa kinh thnh c mt cu danh ting gi l Cu Gin, tn c mt vng ln cn c

nhiu ngi lng dn , c n ng v n b, cng chung mt ngh ring. H gp sc
lm nhng vic cng ch nh sa cu , ct nh cho khch hnh hng v nhng vic
tng t. M v nhng ngi bn phi nam lm ngh ny th gi l si, cn v phi n th
gi l vi v ch chung a v v chc nghip c h th gi bng mt tn ghp l si vi.
Do m nhng vic t thin nh th th c gi l si vi. Vy c mt s ng si vi
thng Cu Gin, xa kinh thnh chng na dm, c tin chng ti ti v c mt n b n
no ca c Thnh Linh nh ng, h tc khc ko tng on l n tm chng ti, bt
chp thi tit ma dm v ng x lm li, c chu gio hun v o chng ti rao
ging. Ri t h t ra rt ham hc hi, khng b mt ngy no, bt chp thi tit no, h
sing nng ti nh th vo gi chng ti dy gio l. Th l t lu sau mi hai ngi trong
bn h hc c y hn th c chu php ra ti. Nhng ngi ny t gip rt
nhiu cho vic tin trin Kit gio trong x ny v rt nhit thnh xy ct v trang b bnh
vin th nht n nhn ngi ngho, c dng ln trong x ng Ngoi.
Khng phi ch c k th t thn v nhng ngi cht phc mi n nhn ch chn l, mi
c gi l tin theo Kit gio trong nhng bui u ny, nhng cn c nhiu vn nhn v
ngi tr thc n vi chng ti, rt mc khim tn, n lnh nhn nhng gio hun tin
khi v c tin. Trong s ny c mt ng Ngh (tn gi nhng vn nhn hay ang gi
chc v mt nhim s no) by mi tui. ng ti cng b v cng c tui, xin chu
gio hun chng ti ging cho nhng ngi khc v sau xin chu php ra ti. Hai ng
b t ra bit n Thin Cha ch h lu nm n th v gn gi h cho ti tui ny
em nh sng c tin soi cho h. H ht sc khoe n h c v t lng bit n h dn
ti chng ti mt s h hng t cc tnh khc nhau, nhng ngi ny c hng s
lnh thnh h rt qu trng. Sau ng ny cn mt ng c tr tui rt khn ngoan, ng khng
mc c nhiu v s tr li v c gi l Gioan khi chu php ra ti, ri t rt vui
sng c gieo rc tm tnh ca mnh vo tm tr thn mu v tt c gia nh. ng dn tt
c ti chng ti, tt c hiu bit gio l ca o, c chu php ra ti. Thn ph
ng th bng lng, nhng cha tm huyt v cha nht nh tin theo. Ngay t bui u
c nhiu vn nhn i li nh chng ti. H n v tc mch hn l v nhit tnh tin theo hoc
62

www.sachxua.net

www.sachxua.net
v mong mun hc hi nhng g c ch cho h; th nn khng sinh nhiu hoa tri, v h b
m qung bi tinh thn h v t mn ca h, h tm cch chng i nhng iu chng ti
ni v ging v cc mu nhin hn l chu gio hun b ch cho h. Tht l xc minh li
Con Thin Cha phn: nhiu ngi c gi, nhng t k c chn.

CHNG 15.
CHA NG NGOI CHO DNG GN CUNG IN NGI NH V NH
TH CHO CHNG TI THA HNH CHC V CHO RT NG GIO DN.

Tu ngi B em chng ti ti ng Ngoi, nay sp sa try i, nhng cha gia n

gi chng ti li, li cn qu tt mun vit mt th lch thip gi tu em ti cha Anr
Palmier lc ny lm kinh l cm n cha phi chng ti n nc ngi v trnh by
cho cha bit ngi hi lng v vic chng ti ti. t lng qu mn v trang trng, ngi
khng mun vit trn giy bn x qu thng thng (mc du c giy rt p v hoa v
thip vng rt ngh thut) nhng trn mt tm bc trng mng ri khc v gp thnh cun.
Th nhng tu gp tai nn v m o Hi Nam. Th l bc th ca cha ri vo tay dn
o v h lm nht c nhng mnh tu m. Sau cha Palmier chuc li v em v
Macao.25
Nhng ri chng ti thy nh chng ti cht hp qu, kh tha hnh cc chc v v
khng ch cho s rt ng ngi n vi chng ti. Chng ti lin vo chu cha v t
tn trnh by s kh khn, xin ngi cho chng ti mt ni no khc thun tin hn v ngi
cho l tt hn. Khng nhng cha ng thun v cn gia n quyt nh dng cho chng ti
mt nh ngay trong ph cha. Th l chng ti chn ni chng ti cho l thun tin cho
chc v chng ti v ngi s tc thi cho xy ct ph hp vi vic s dng ca chng ti.
V iu ny khng thiu ngi c tt khuyn chng ti nhn li Cha v bn trong lu
ph bo m v nguy c ha hon thng xy ra trong kinh thnh cng nh v trm
cp thng c do nhng k gian honh hnh. Th nhng v vic ra vo i li ph cha c
nhiu th tc nn rt kh cho gio dn tn dng lui ti, chng ti lin chn ngoi ph vi
mt cht bt tin, tuy khng xa, d i vo chu cha khi c vi. Th l trong mt t
ngy sau, chng ti c mt nh do lnh cha cho dng, a im chng ti chn, vi
tt c nhng s thun tin chng ti mong mun. Ngi nh ch bng g theo kiu nh ngi
bn x, nhng kh rng v cu trc cng ging nh cc nh ca nhng bc quyn qu. 26
Th l vo cui thng 9, bn thng sau khi chng ti ti kinh thnh, chng ti sang nh
mi, mt phn dng lm nh th v l ni (ngay sau khi chng ti ti ) rt ng ngi ti,
n ni chng ti phi ging mi ngy su bui, ba bui vo ban sng v ba bui vo ban
chiu, lm tha mn s ch i ca nhng ngi lin tip lun phin nhau ti. Kt
qu lm c t nhng vic chng ti lm v t ht ging li Thin Cha chng ti gieo
th rt ln n ni chng ti phi b ra hai ngy trong tun lm php ra ti cho nhng
ngi xin v thng l hai mi v thnh thong ti bn mi, trong s c ngi thuc
thnh phn quyn qu, c trong hong tc. Thc ra ngay t u chng ti cn phi p li
nhng cu phn i gio l chng ti rao ging. Khng nhng vic ny lm xo trn th t
cc bi ging, lm mt thi gi qu gi dnh cho h p li cu h cht vn v gii quyt
nhng nghi ng, nhng cn gieo xo trn tm tr v ngn cn khng cho Phc m sinh hoa

63

www.sachxua.net

www.sachxua.net
kt tri. Th l chng ti quyt nh khng nhn cho ai cht vn nu sut tm ngy27 cha
nghe lin tc chng ti ging gio l. Kt qu hoc l nhng k c tinh thn soi mi rt lui
v khng nhn ni ch cho ti cui, hoc l h kin tr nghe sut thi gian ch nh,
h c soi sng v cc nghi ng v khng cn g phn i. Nh vy t mt thi gi v t c
nguy c lm xo trn nhng thnh gi thin ch v c nhng tranh lun ph phim.

CHNG 16.
PHNG PHP CHNG TI DNG DY GIO L.

Mc du c nhiu ngi rao ging gio l Phc m cho nhng nc lng dn ch trng
trc ht phi hy dit sai lm v t gio lm cho tm tr t b nhng quan nim m h,
trc khi xy dng v ging dy nhng im v nhng nguyn l ca Kit gio, theo lnh
Thin Cha truyn cho mt tin tri rng: Ta t ngi dit v nh, dng v trng,
cn v mu nhim cao c v Thin Cha Ba Ngi th ch trnh by cho ngi tn tng vo
lc h sn sng chu php ra ti, trc l khng lm ri tr h v nhng hoi nghi c
th ny sinh v mu nhim cc k cao c v khn lng . Th nhng theo kinh nghim,
gia hai cch trn y, ti chn mt phng php gio hun cho cc dn nc ny.28 Ngha
l khng chng i sai lm cc gio phi ng Ngoi trc khi t mt s cc nguyn l
m ch nh sng t nhin cng hiu bit c, nh v vic sng to v tr, v cu cnh v
nguyn l tuyt i vn vt c dng nn v v an bi nhng loi c l tr v nhim v
phi nhn bit Ngi v phng th Ngi.29 Nh vy t vo tm tr h mt nn tng
chc chn trn u da vo mi nim tin khc khng lm cho h chn nn khi nghe
ngi ta ph v khinh d nhng th t ca mnh mc du l gi di v nhng tp tc m
tn, l s thng xy ra. Ti thnh cng hn, theo nh ti nhn xt, nu ti em cho
h mt t tm tnh hiu tho v m mn t nhin i vi ng Ha Cng v Nguyn l
nht bn th h. Ri khi cp ti truyn i hng thy v ln lo cc ngn ng th cho h
bit s Thin Cha h phi tn knh v th phng, t mi ph t o m ma qu
cng ch a vo th gian sau i hng thy.30 Ri sau ti mi ng vi nhng ngi
khc v cha trnh by cho lng dn mnh mun chinh phc nhng mu nhim Ba Ngi
thnh, s Nhp th v thng kh ca Con Thin Cha v gieo mm cc chn l trong
tm hn h, trc khi nh nhng sai lm v m tn d oan.31
Th nhng ti thit ngh khng nn ch ti lc gn chu php ra ti mi ging cho k tn
tng v nim tin Ba Ngi Thin Cha, nhng nn bt u trnh by mu nhim ny ri
mi d dng xung ti s nhp th Con Thin Cha l Ngi th hai, sau ni v vic
Ngi chu thng kh cu chuc trn gian b sa a v ti li, v phc sinh v nhng
mu nhim khc trong o. l th t v phng php cc tng gi trong kinh tin
knh v truyn li cho chng ta. Phn ti, sut bao nhiu nm ti ging dy lng dn, cha
bao gi ti thy ngi no thi lui v c tin ca ta, v s trnh by b n khng th hiu ni
ca mu nhim Ba Ngi. Tri li ti thy h kh tin hn v mu nhim nhp th. L do l
v h khng cho l k d ng Thin Cha vi l lun t nhin h coi l bn th khn
lng v cao c vt ln ht mi nhn thc, ng khng th dng li m ct ngha nhng
c tnh v kh trnh by cho ngi ta tin theo c. Nhng iu rt kh i vi chng ti
l thuyt phc c rng ng l mt Thn Linh thun ty, hng hu v bt t, ng ng
trn tri vinh quang chi li, li mc ly xc tht, sinh trong thi gian, cht (nh mi ngi)
v chu th cc hnh v thng kh. V th khi phi trnh by cho k tn tng nhng mu
64

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nhim thng kh th phi rt khn kho v lm khc vi cch chng ta trnh by cho gio
dn ca ta v phi gi ba iu ny.32 Th nht phi nhn mnh n nhng iu l xy ra khi
c Kit tt th, nh th ton v tr u kinh s v ti phm ti bn thn Ngi, t nh mt
tri khng chiu sng v khng mun soi cho tri t phm ti gh gm ti Ngi, t
nh m m tung v mun loi t ra s au n v ng dng nn mnh tt th. Do
kt lun rng nu Ngi tt th th l v Ngi mun v v Ngi cho php k st nhn thi
hnh cu chuc v cu ri loi ngi. Th hai sau khi ct ngha Ngi chu thng
kh v chu cht v Ngi mun t tnh thng bao la v nhn c c bit, th lc ln
u tin trng by nh thnh gi cho h tn th, vi nn thp v nhng nghi l tn sng
tng t. Th ba, khng bao gi ct ngha s thng kh v s cht ca Cha Cu th m
khng tc khc k truyn Ngi sng li hin vinh, thc ra Ngi t quyn php mnh m
sng li ngy th ba v ton thng ra khi m ngi ta chn ct Ngi, cho thy r
nu Ngi t cho mnh s sng bng thng ci cht, th Ngi l Ch s sng v s cht
v nh vy ngi c quyn khng cho mnh cht v t cu mnh khi tay ngi Do Thi,
nu Ngi mun. V li ging ny phi c lp li lun v in vo tm khm, h c
lng m mn v knh trng Cha Cu Th. Kinh nghim cho chng ti nhn thy rng h
cng m mn v tn th s thng kh Cha Cu Th th h cng l nhng gio dn vng
chi v kin tr thc hnh nhn c.

CHNG 17.
MY C HI LM CHO GIO DN RT VNG LNG TIN

Trong nhng ngi kin tr n nghe gio l chng ti ging dy mi ngy trong nh th,
c mt thy si m hong thi hu, trc khi tr li o trao cho chc v qun l mt
trong nhng n t thn, cnh ph cha m b cho xy ct. Trong nm ngy lin ng
n d v c bit chm ch nghe chng ti ct ngha gio l. Nhng n ngy th nm v
ng ht hong v gin d nh mt n thn nng chy n. Thy ng trong m ngi nghe,
b lin mng ng: ka, by gi ng in ri, ng mt tr khn ri, ng i theo mt o bt
ng phi b thn b thnh b n. H, ng in ri, ng b vic qun l n th ai s nui
ng, ng ly ca u bo dng c nh, v ng, con ci ng? ng kim u ra chi tiu
vo tt c s cn dng? Th l b ln ting gin d ku la, cn ng si th khng h mi p
li mt li hay cng li khi b li ng ra khi nh th v dn ng v nh. ng c thi
hn nht lm cho nhng ngi t hy vng vo ng th u tic.
Nhng s hn nht ca ng si ny khng t lm cho k tn tng thm mnh tin, do mt cu
truyn ng ny k v (khng cn nghi ng g na) y l hiu qu ca vic Thin Cha
quan phng c bit. ng si ny lc c tm hn thm nhun mi iu trong gio l o
Kit m ng nghe, mt bui sng ngy ch nht kia ng bc vo nh th, vo ng gi
gio dn sa son d thnh l. ng gi cho xem mt cun sch bng ch hn trang u
c in thnh danh Cha Gisu bng ch i t. Ti coi v tc th nhn thy y l sch t
Trung Quc a v do mt cha dng chng ti son. Nhng ti b ng t hi bi u ng
si li c trong tay cun sch ny. Th l ng k cho bit, khi xa thn ph ng i theo s
thn c ba nm mt ln sang thm ving v triu cng vua Trung Quc, chnh thn ph ng
em sch ny t triu nh Bc Kinh v.33 Cha ng cn thn gi sch ny cho ti khi mt,
li li cho cc con v nh mt kho tng qu bu ng mn chung hn tt c ca ci no
khc, chnh cha ng cng cho bit thm l khi Bc Kinh i theo s thn th cha ng
65

www.sachxua.net

www.sachxua.net
c nhng tin s i Ty dng lm qu cho, li cn dn rng ngi no tin v gi iu
cha trong sch ny th s vt qua i ny cch lnh thnh v sung sng vo thin quc.
T khi thn ph ng mt ng m ci t nh, mi ln su tui, ng qu mn giu sch ny
trong mt ni kn trong ba mi nm tri, ri thnh thong m ra v c nhng iu trong
sch, ng chng hiu g cho ti ngy cui cng y, sau khi nghe ging, ng bt u hiu
mt cht. Ti hi xem ng c bit ngha nhng ch i t in u cun sch, nhng ng
thnh thc tr li l khng. Th l ti em cho ng coi nhng ch nh th trong mt cun
sch ca chng ti, l thnh danh c Gisu. y l vic lm cho ht cc k tn tng
u mng r v lm cho h cng tin nhng chn l chng ti ging dy. H nhn thy,
khi ti cho h coi, l ni dung cun sch ng si em ti cng l ni dung gio l ca h,
khng khc v th t cc iu, hay phng php ging dy. Gio dn chng ti yu cu ng
si li sch cho chng ti chng ti sao chp li, nhng ng khng chu v mun
em v. ng cng chn tht cho mi ngi bit, cng khng ai p ung ng, rng c tin
Kit gio bn gii trong cun sch ca ng v c tin chng ti rao ging u ph hp nhau,
l ng cu ri ch thc v bo m. V nu chnh ng cha tin theo iu lng tm
ni th l ti s ngho kh, bi ng khng c phng tin sinh sng ch no khc, khng
c cch no nui gia nh ngoi vic phc dch trong n. c g Thin Cha cho ng mt
ngy kia nhn bit Ngi v thng c tr ngi cn gi ng trong t o.
Gio dn tn tng cn c vng c tin v qu mn thc hnh o Kit khi thy nhiu
php l Thin Cha lm trong cng mt thi gian ny bi php cy thnh gi v nc thnh,
nht l khi chng ti lm cho cc bnh nhn, c ngi hp hi v nhng ngi b thn d
m. Bi th khi chng ti c mi ti gip nhng k xin chng ti (m thng chng ti
cha sc lm ht) c rt nhiu lng dn i theo chng ti, tr trn vi gio dn v k
tn tng, h n ng chng ti i qua. H tc mch n xem nghi l t tay trn bnh
nhn; chng ti t tay trn ngi bnh, ry nc thnh v t thnh gi trn ngi b qu
m. H thng rt b ng v rt mng thy bnh nhn c khi tc thi v ngi b qu
m c thot khi ma qu hnh h.

CHNG 18.
GIO DN TN TNG DNG NC PHP V THNH GI
LM PHP L CHA NGI BNH.

Ngi ta c th p dng rt ng vo gio hi mi ng Ngoi li thnh Grri C ni v

gio hi nguyn thy: nh phi ti cho cy non va mi trng cho ti khi chng m r v
bm chc trong t th gio hi Kit s khai cng phi c bi dng bng nhng php l,
cho ti khi ln ln v c sc tn ti. V ti cng mun ni rng vo bui u tng
sc cho gio dn tn tng ca gio hi ng Ngoi th Thin Cha lm nhiu php l
ng chun nim tin h xng tng. H thng vy nc php hay cho bnh nhn ung tng
git nh m cha khi nhiu th bnh. V th h rt sng knh nc thnh. Khng nhng
h gi trong nh m cn khi i ng em theo nhng l nh nh mt th nc hoa thm
qu bu dng cho mnh v cho ngi khc.
C mt quan binh tn ra ti l Simon, ng tr v qu qun xa kinh thnh chng my dm.
ng xin chng ti mt l con ng y nc thnh em theo. Va ti nh, ng thy c

66

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nhiu ng hng b bnh, ng cha cho lnh ht, bng cho ung mt cht nc php.
V rt ng ngi t cc ni mi ng ti v ng ch cho ung mt vi git th m trong mt
thi gian th gn ht. Thy ch cn cht t di y v khng mun cho ngi khc
mi ng ti khng nhn c n lnh bnh h mong mi, ng lin nht nh, m hn l
Thin Cha gi ln cho ng, i n mt sui nc trong ni gn y, ng y nc sui
vo, ng cng ngy th v ti c my kinh cng gio ng hc v b my ht mui vo
nh ng thy chng ti lm. V tht k diu, t ng cho rt nhiu bnh nhn ung v
h c lnh tt c, Thin Cha cho vy, nh Ngi lm trong Gio Hi nguyn thy.
C mt vin quan ln, cn l lng dn, r ca cha, thy trong mt thn thuc lnh th
mnh hu ht dn u b chng bnh truyn nhim ph hoi c mt min v em i mt s
dn lm cho li nhun ca ng st xung trm trng. ng n khn khon chng ti em
thuc n cha v nht l em nc php chn ng th bnh dch tn ph mi vt.
lm vic ny ng truyn cho hai gia nhn a hai bnh ln em y nc chng ti lm
php v. Chng ti vui lng lm theo iu ng xin, cho rng y l vic ca Thin Cha v
chng ti chn su gio dn nhit tm i lm vic bc i cho thn xm au kh . H
rt can m ra i mi ngi eo thnh gi v trng ht. Va ti ni th trong nh th nht
h n, h lp bn th vi nh thnh, ri h c mt kinh vn tt nhng rt st sng, sau
h lm ba cy thnh gi ln em cm hai cy hai u v mt cy gia, biu hiu ca
cuc i thng. Xong u y, h chia tay nhau, hai ngi mt, ro khp cc nh c ngi
bnh, trong mi nh ct mt thnh gi ni trng nht, ch ui t ma m nh. vi
ni nghe thy chng ku la, than van lm bm v b v lc n p. Trong tm ngy, nh th
lc cy thnh gi v cho bnh nhn ung nc php, h cha khi c ht, con s ln ti
hai trm by mi ngi, tr mt ngi hp hi gn cht, h ra ti sau khi s lc dy
nhng mu nhim c tin v vic n nn ti m ngi bnh sn sng lm. Ngi ta nhn
thy ht nhng ngi c khi bnh truyn nhim sau khi ung cht nc php th nh ra
mt thc nc bn v hi thi l du ch c ba ma qu h nhn v cng l du h c
khi.
Nhng gio dn tt lnh ny khi tr v th cng b nhng chin thng t c ca
Satng v t ra rt vui mng. Th nhng li bun phin v mt tai ha xy n cho ngi
chng ti t lm b trn v th lnh ca on. ng ny cht bt thn t ngy sau khi tr
v v khng thuc no cha khi. V ci cht t ngt ny, khi chng ti t ra xc ng v
khng sng st, (th mt trong cc ng s ni) xin ng ly lm l v ci cht ca ngi
ny: y l hnh pht cng bng ca Thin Cha, v ng c bit phi lm vic o c
bc i ny nhng khng nh c lnh, nhng ng khng lm nh th, ng nhn
mt b o vin quan cai tr min chng ti n biu thng cng. Ngi gio dn ny
tng thut trc mt cc ngi khc, th l tt c u rt s. V chng ti nh li bnh ci
m Grzi mc phi v ti bin ln tng t, Grzi b pht mc cng th bnh m Naaman
c khi, bi nhn thng v sc khe gip cho ngi khc. Vic ny t y lm
cho gio dn d dt v im ny, h cn y ny c lc n ung ni bnh nhn h n cha.

CHNG 19.
C MY GIO DN TN TNG HIN THN
SUT I PHC DCH CHNG TI

67

www.sachxua.net

www.sachxua.net
x ng Ngoi c tc l, ngha l c nhng ngi nhit tnh gi tr hin thn sut i
phng s t thn hay ma qu lm cho h thnh n l quyn lc ca chng. C mt qun
binh tt lnh l gio dn tn l Antn thn th cng trng v chng ba mi xun xanh,
xc ng bi tm tnh rt o hnh v rt thnh, n xin tng lnh cn l lng dn cho
mnh ngh vic qun binh phc v hng ng cha ng Ngoi phc v c Cha tri
t v c Gisu Kit trong gio hi Ngi. c ri anh khng mun cho hoc bn v
kh ca anh cho ngi khc c th dng vo vic xy, nhng anh nm xung mt h su,
khng ai c th b hi. Th ri anh n nh chng ti, rt khim tn v nhit thnh xin c
vi chng ti nh nhng ngi y t sn sng (theo anh ni) phc dch v vng li
chng ti trong mi iu chng ti truyn, khng mong phn thng no ca chng ti,
ngoi phn thng ca Thin Cha m anh phng s ni bn thn chng ti. Chng ti rt
bng lng nhn thin ch ca anh v anh nh chng ti. Anh gip rt nhiu vic cho
chng ti, nht l anh gnh trn vai, t sng kh xa nh, a v tt c s nc cn dng
khng nhng cho vic bp nc m cho c vic lm php nc thnh. V mi ngy phi
dng ti rt nhiu nc, lm tha mn lng st sng ca nhng ngi n xin. cng
l mt l do khin anh Antn sing nng l lng, v anh tng tng nc anh gnh c
dng vo vic tr ma qu, cha lnh bnh nhn v lm cho danh Thin Cha v vinh quang
c Kit lan rng. Anh kin tr sut hai mi nm, cho ti by gi, trong nhng vic
khim tn. Anh rt qu mn v knh trng chng ti, ngay trong nhng lc kh khn nht,
nh s ni sau.
Thin Cha khng nhng thng ban cho chng ti ngi phc dch vic trong nh m cn
ban cho ngi gip chinh phc v dy d dn chng. V mt mnh ti cng ng ht,
ti phi va ging va dy gio l bn, nm hay su ln mi ngy. Ngi u tin c kh
nng gi cha v ny l Phanchic, ngy nay cn hot ng rt c ch v rt nhit thnh.
ng tr li o nh sau. Mt hm trc mt gio dn tn tng v lng dn, ti bi bc
o gio ca Xaca hay Thch ca m ti ni trn Phanchic c mt trong bui ni
truyn. Lc ny ng gi chc v thy si Sau bi ging , ng ng ln v ln ting ni
vi ti trc mt mi ngit ng t nh sau. Ti tri qua mi by nm tui i
trung thnh v kin tr phng s nh cha, v ti xc tn rng vi nhng vic phc dch ca
ti, ti c cc thn ti tn th tr cng cho ti, ngha l i sau cc ngi i i tt vi
vong linh cha ti qu c b ti t hi ti cn nh di. Nhng khi nghe bi ging ca cha,
ti thy ti ph phm thi gi .. By gi ti phi lm g n ti v sa sai ? Ti p l
ti khuyn ng can m v Thin Cha cao c lm ch mi vic, mt mnh Ngi ng cho
ta phc dch, Ngi rt nhn hu, Ngi khng b nhng k thnh tm tr li cng Ngi.
Vy ng nn lm nh ngi l hnh mt mt phn ngy lc ng nhng va thy mnh
lc th tm ng ngay no chnh chuyn ch tin bc, khng cn mt thi gi tm
li na. Phn ng b mt nhng nm thng tt p phng th h v v ti c bit bao
thn gi tr, th khng tr hon, ng phi b vic lm v nhp hng ng nhng k tin theo
chn l ng bt u nhn bit. ng s c tha th cc ti v c thng cng xng
ng. ng thnh tm nghe li ti khuyn bo v thc hnh ngay tc th. ng lin b n
ng phc dch v nhng bng lc ln ng c vng theo chc v v n c Thnh
Linh . ng cng thng truyn cho mt s lng dn tin tng ni ng v by gi ng dn
d cho bit chn l. Cn ng (c ra ri ngy l thnh Phanchic Xavie) ng ly tn ra
ti l Phanchic. Lng st sng ca ng khng ngng y, m my ngy sau, ng n tm
chng ti v ni xin chng ti cho ng c vi chng ti. Chng ti sn sng n nhn
ng, va c ng l chng nhn quan trng ca i t chng ti v va cho ng tinh
thng cc iu gio l m chng ti c cho ng mi ngy mt gi ng hc thuc lng
trong my thng. ng chm ch h cho c kh nng dy k khc, nh ng vn lm cho
ti nay, vi nhiu kt qu. Th ri ng t th vi chng ti, chnh l khm ph xem i

68

www.sachxua.net

www.sachxua.net
sng chng ti c ph hp vi gio l chng ti dy v khi nhn thy chng ti cn sng
khc kh hn iu chng ti khuyn rn k khc th by gi ng mi chu khut phc v
vng vng tin theo. T ng vo dng chng ti, mi lm nm sau khi ng tr li, ng
khng bao gi ngng (c ngy trong thi gian nh tp v cn phi c th ) lm chc v thy
ging m ng tha hnh rt xng ng v c kt qu khng lng c.

CHNG 20.
CHA NG NGOI BT U XA LNH CHNG TI

Chng ti c mong c nhng thnh qu ln lao v tt p trong gio on mi ng

Ngoi. V thc ra t l ging sinh cho ti l phc sinh tr li hn nm trm lng dn,
trong c my ngi khc c nhiu v trc khi chu php ra ti, theo phong tc bn x,
nay can m b ch gi li mt v chnh thc m thi. y l mt thng li lm p lng
Thin Cha v thng cng, Ngi cho mt s nh li cu nguyn c n tr qu
khi ngi chng m.
Nhng cng l iu lm cho ma qu in r chng li chng ti. T , chng dng ht th
lc ca chng gy trong tm tr nh cha s ghen ght chng ti v cc cng vic chng
ti lm. Trc ht chng li dng chnh cc b v b m cc gio hu tn tng li li d. Cc
b ny khinh d khng chu ly nhng ngi chng giai cp thp hn ngi trc, nn
gy xn xao trong kinh thnh, n ni cc ting n v ting than vn ti tai cha, ngi
cng c nhiu cung phi v khng mun b, nn pht v thy c thn dn tt hn v c
lng tm hn mnh. Do cha gin chng ti v chng ti bt dn tn tng phi li d cc
v mn. Cha gi mt vn th tai hi v kh chua xt, khng phn chiu mi thnh tnh ti
nay cha vn c i vi chng ti. Vn th ny c tho tng t nh sau : o ny (h
cc ngi) cc ngi ging trong nc ta? Cc ngi truyn cho thn dn ta ch c ly
mt v m ta th mun c nhiu sinh nhiu con trung thnh vi ta. T nay cc ngi hy
gt i ng ging o na: nu cc ngi khng tun lnh th ta s chm u cc ngi v
ngn cm cc ngi t nay ch tip tc lm iu ta cm. Nhn c vn th m ngi ta
ni l do cha gi ti, chng ti hi nghi ng khng bit c tht do cha, ngi cha bao gi
ni vi chng ti vi cung ging ny hay vi nhng li l nh th, hoc nu khng phi do
s by t ca ngi mang vn th m chng ti bit l c rt nhiu v. Chng ti nh li
vic xy ra t lu nay, c mt tn trm ban m t nhp nh chng ti v gp mt ng gi
khng ng c, hn ni, ngn cn khng cho ng h hon ln, rng n c lnh cha
n git ti trong ging, th l ng gi ngm ming n vo phng ti ly ht nhng g
n thch, th nhng khng ng n bn thn ti. Do chng ti vn nghi ng khng sao
gii quyt ni v cng khng dm ln trnh cha. Chng ti vn tip tc nh thng l:
phn u v ln n a th, khng s e da b cht, v l iu chng ti mong mi v v
l phn thng vinh quang nht v nhng vic nh mn chng ti lm v bit rng hnh
phc ca chng ti i ny l sa son vinh quang .
Ma qu cn khch ng nhiu th ch hn na ni cha, l nhng hon quan c nhim
v sn sc cc cung phi. H s cha trong qu kh vn qu mn chng ti, nu ngi tin o
v chiu theo o th phi rung b cc cung phi, m h th da vo cc b c mi
nguyn vng, th l h thuyt phc cha rng ti l thy ph thy lm m hoc ngi ta
bng li ni ca ti, ti sai khin lm cc vic theo ti v c th st hi nu ti mun bng

69

www.sachxua.net

www.sachxua.net
hi th ca ti. H vn ng th no m cha khng cn mun nghe ti ni v khng cn
vi ti n gn cha, bi v (theo h phao tin) hi th ti c th lm cho cht. Ti khng
bit cm tng y h n v ti th no, nn ti sng st thy cha chng cn vi ti n
m o vi cha v d tic nh trc vn c l, nh cho ti ngi cnh ngi v t tay tip
thc n cho ti, thc ra nu ti c vi v thng rt him, tha truyn vi cha, th
by gi ti phi ng ra, n ni nh th cha nng tai, phi c vin hon quan em li ti
n cha, m thng hon quan t lm sai lc li ti ni. Ti khng bit vic thay i ny
bt ngun t u.
Tin n ti l ph thy v ti git hi bi hi th ti nu ai n gn ti, tin gieo rc
su trong ph cha, n ni mt hm c mt tng lnh trong ph n nh th chng ti
ng lc ti ang ging. ng ng ngoi ca. V lch s ti cho mi ng li gn ti nghe
r iu ti ging, nhng ng i ra v rt lui, sau ny ngi ta cho ti bit, v ng s n gn
ti khi ti mi ng, ti c th lm ng cht v hi th ca ti. Tht ra ti thn phc nhng
con ngi ngy ng v ma qu mu m xo quyt lm cho ngi ta xa lnh khng nghe
li Thin Cha. Tn qu qui ny cn dng cch gim pha v lm cho ngi ta nghi
ng php ra ti chng ti c hnh. Bi v mt ngy ch nht, sau cm ti, ti sa son lm
php ra ti cho hn tm mi ngi, ti nghi thc mui php t trn a th c mt lng
dn do ma qu xi gic bc vo nh th v ln ting ku ln: hy coi chng, qun khn
nn, hy coi chng ba ngi trong da. Ni xong, hn chy mt. Th l buc lng ti phi
gi cho mi ngi d xem trong da ch l th mui bn x lm php. Mi ngi u tin
v khng b ngn cn chu php ra ti cch st sng.
CHNG 21.
NHNG CCH TH CHNG TI DNG XOA DU TM TR CHA V
NH TAN NG VC TRONG KHI TH CH THEO DI CHNG TI.

Trong khi chng ti khng c cha vi ti nh trc v c cha tin cy th xy ra

nguyt thc. Chng ti cho ph bin hnh v v vit trn trang giy my ngy trc khi xy
ra, vi my li ct ngha s qua v lu, t u cho ti cui. Phi thm rng mc du
ngi ta theo tc l a ra tt c sng ng trong nc, nhng khng lm cho lu ngn li
mt pht, v khi ngi ta khng lm g c cu mt trng v ui hay da con rng
nht quyt cn x vt , th mt trng vn c b n ton khi nh chng ti phc ha.
V v chng ti khng cn c t do i li ni ph cha, th chng ti c cch chuyn
n tay cha hnh nh chng ti cng b. Cha xem k v cm ngt, nu khng s b trng
tr nng, khng cho bn mt pht sng no, ch c lm nhng g theo tc l trong m c
nguyt thc m thi. V khi thy mi s xy ra nh chng ti ni trc, th cha rt
khen s hiu bit ca chng ti v bt u bnh vc chng ti chng li nhng k ni xu
chng ti. Du sao ngi vn cn mt cht s chng ti, khng tin chng ti nh trc, tm
tr ngi cn vng vn vo hai hng ngi ra tay lm hi chng ti.
Hng ngi th nht l nhng ph thy. V cha tin theo d oan in di v ma qui, nn
h cng d lm cho cha nghe theo vu khng ca h. iu lm cho h ght chng ti l
thy gio dn tn tng khp ni lm php l cha bnh nhn, nh th php thut ca h b
xung gi, ngi ta t dng v ngun li nhun cng gim. Thc ra cng c mt s bnh
nhn cht, chng ti ra ti trc, v chng ti ti th qu mun. Do h gi o
chng ti l o cht v phao tin n tai cha l chng ti n st hi thn dn ca cha
v nhng qun binh tt nht ca ngi, chng ti lm chng yu sc ri ri vo tay ch.
70

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Tht l mt vu khng b i, nhng c ci l cha d dng ly lng khoan hng v l tr
m bnh chng ti.
Nhng cha d nghe theo nhng t co ca cc thy si. Nhng ngi ny rt ght chng
ti v thy n th ca h tr nn hoang vu, li lc suy gim. Th l h vn ng cha v
cha rt ng vic th cng t thn, coi chng ti l th ch. Lc ny xy ra vic tr li o
ca vin quan rt tt cng c gia quyn (khi ng cn l lng dn) ng cho dng mt
nh dng lm n t thn, nhng cha dng bn th v t tng. Nhng v ng chu php
ra ti, nn ng thay i d nh v nht quyt bin nh lm nh th, th phng
Thin Cha v c Gisu Kit Con Thin Cha. ng mi chng ti n lm php theo
cch thc v cc nghi l thng dng ni gio dn. Chng ti ch mun lm hay nhn sau khi
n coi v xem xt tnh trng. Chng ti s nh cn trong tnh trng mt n khc
ngoi kinh thnh. n ny do my gio dn dng trc khi tr li o, ri sau dng
cho chng ti lm thnh nh th. Nhng nh ny cn y d oan v tng thn vn cn
ng trn bn th. Th l chng ti khng mun nhn, tri li c cho thnh hoang vu
nt, v s nu chng ti p ph tng th lm pht nhng k m tn sng bi v chng ti
b h ght v b bt. cng l l do gio lut rt khn ngoan phng. Nhng nh ny,
sau khi chng ti n thm v thy c iu kin v cha dng vo vic th t thn th
chng ti nhn v long trng dng knh c thnh mu M Thin Cha, t nh Ngi trn
bn th, Ngi bng con l ng cu th c Ba Vua qu chu. Ri chng ti cn dng
thnh l v sau cng l mt bi ging ring v nghi l cung hin, trc mt ng dn chng
ti gm c c gio dn tn tng v lng dn, tt c u rt hi lng.
Th l ma qu in r v phn n xi cc thy si vu khng chng ti ni cha rng chng
ti p ph tng thn cc n. Chng xin cha thu xp v xt xem o chng ti ging
l o hu dit cc thn v ph tn gio c truyn trong nc, c nn c dung th
khng. Khng iu tra thm, ch da vo mt cuc hp vi v, cha lin ra sc lnh pht rt
nng v cm thn dn trong nc t nay khng c theo o Kit l o ph thn pht
t mi i vn c th cng. Sc lnh c nim yt ca nh chng ti, trc mt
chng ti v trc mt a s gio dn. Vic ny lm cho chng ti rt lo s v bt buc
chng ti phi tc th chy ti cha v xin ngi cho chng ti c n triu yt. Ngi bng
lng. Chng ti trnh by, ti sao ch th mi ngy v ghen ght chng ti m t ra nhng
vu khng sai lc lm hi chng ti, v ch c s khn ngoan sng sut nh khn ngoan
sng sut ca cha mi khm ph ra, u l nhng n hu v bit i chng ti nhn c
do lng nhn i ca cha, do lm cho h th ght v vu khng chng ti l nhng ngi
v ti. Chng ti khim tn khn ni ngi ng ln n chng ti, theo nhng li ch th t
co trc khi cha nghe chng ti tha trnh. Mun th trong khi ch i iu tra thm, xin
ngi hy b sc lnh nim yt, theo ngi truyn, ca nh chng ti. K l thay, li
khn ni lm du cn gin cha v ly li c lng ngi. Tc kc ngi nhn li cho
chng ti quyn rng ri ging c tin vi iu kin l khng c p ph tng thn.
Chng ti chn thnh cm t n hu ngi ban v cho ngi tin chc rng khng bao gi
chng ti dy gio dn p ph tng, tri li chng ti cm ngt khng h lng m v
nghim chnh cn dn h phi sng ho bnh vi ht mi ngi. Th l cha rt hi lng
n ni cn ban cho nhiu th tht ngon, chng ti chia cho gio dn, khi chng ti vo
chu, cn h li trong nh th cu xin cho chng ti. Khi thy chng ti tr v c
nh v hi phc n hu cha ban (c theo qu cha ban cho th bit), h lin di n Thin
Cha nghn ln.

CHNG 22.
71

www.sachxua.net

www.sachxua.net
GIO DN TN TNG ST SNG MNG CC L TRONG NM.

Chng ti mng l Ging sinh 34 ht sc long trng, ngha l chng ti bt u ra ti

cng khai my k tn tng, c ti sinh trong Cha Kit vo chnh ngy Ngi ging sinh.
Hn na, trong m Noen gio dn tn tng st sng v hoan h ht cc bi ca sinh nht v
nhng bi ca tn gio khc. M v ban m, khng cho php phi n vo nh th theo thun
phong m tc x ny, nn mi tng sng, h dy sm v n nh th rt ng. Chng ti
trnh by nh c Gisu hi ng cho h bi th v hn knh, mi ngi u t ra xc ng
v cm mn khng sao t c.
Ti ngy u nm, theo tc l lng dn, thng c nhng cng bi m tn d oan trong ba
ngy Tt.35 Chng ti truyn cho gio dn lm nhng vic o c trong ba ngy ny:
thay th ci hp treo u cy nu cao dng ngay ca nh, nh chng ti ni quyn
1, th chng ti khuyn h t cy thnh gi: h lm theo. Th l trong khp ph phng
trong kinh thnh ngi ta xem thy biu hin ng knh ca vic cu ri c dng cao vt
qu mi nh lm cho ma qu s hi v cc thin thn vui mng. Cha cng nhn thy khi
vo ngy u nm ngi i qua ph, trong m rc long trng k trn; thy thnh gi
cm cao cht vt th ngi ni: y l biu hin ca gio dn. Trong ba ngy u, chng ti
cho hun d v cho gi nh sau. Ngy mng mt Tt knh cng vic to thnh v gn gi
(mun loi), knh dng Thin Cha Cha. Ngy mng hai, nhn bit n cu chuc, cao c
khn snh, knh dng Con Thin Cha v ngy mng ba, khim tn cm t Cha Thnh
Linh v n c gi vo o c Kit. V khng ai l khng hm h lm cc vic ny,
khng ai l khng vui mng sung sng.
Sau t ngy l l c Trinh N Dng mnh vo n thnh. Chng ti long trng lm
php nn. 36 Mi gio dn tn tng u cm nn sng bc vo nh th. H lm rt vui v
v vi nhng tm tnh st sng. Ri h c em nn v nh dng trong trng hp c
ngi cht ghi nh li. H rt sung sng. Lng nhn thng s khng mun nhc n
ci cht v khng ai dm c tn ra trc mt ngi quyn qu, v th khi lm pht ,
h phi ni tri i hoc ni quanh. Cn gio dn, ngay c nhng ngi cao sang, h khng
cn ngi nghe ni ti ci tn thng lm cho ngi khc khng bng lng, h cn li dng
bc cch dn mnh cht lnh. H tin nn lm php ny gip h trong giai on ti hu v
nguy him ca i sng, xua ui tng lnh ti tm v ch th ca n cu ri.
Ti ma chay thnh, trong gio hi Kit gio ngi ta gi chay rt st sng, cn i vi
ngi ng Ngoi th khng kh khn g. Chng ti bit lng dn gi chay rt ngt tn
sng t thn, h khng nhng king tht v trng, li king c sa l th khng thng dng
x ny, king c ht cc th c, v khng phi trong mt hay hai thng m sut i, n
ni h in di m tn tin rng h phm mt trng ti nu git mt con vt no hay bt c
mt con chim no, v khng phn bit gia ti git mt ngi vi git mt con g. Du bit
Gio hi khng bt gi chay nghim khc nh th song tt c nhng ngi Gio hi khng
chun cho, u gi rt st sng trong sut ma chay. Vo u ma Vng th ti cho h bit
l cng nhiu ngi nhit tnh n chay trong ma ny cho ti l Sinh Nht. V th cng
khng t gio dn nng nn gi chay.
Theo tc l trong Gio hi, vo cui ma chay, 37 chng ti lm php l. M bi v trong
khp nc Annam khng c cy liu, ch c rt nhiu cy da xanh tt, nn chng ti s
dng l da trong nghi l. Khng nhng c rt nhiu gio dn m c lng dn cng n d
nghi l lm php l. C nh th, c ngoi cng khng cha, mc du c sn rt rng,
72

www.sachxua.net

www.sachxua.net
thnh th c t ngi phi ra ngoi. Gio dns t sng gi l php v em v nh dng
xua ui t ma v qu m. Trong thi gian thnh ny, mi ngi u xng ti rt st sng,
nhng tt c khng c rc l v thiu bnh thnh, tt c bnh chng ti lu tr u b
ha tai em i ht. Khng sao ni ht tm tnh thng mn v khc lc khi h n th ly
nh thnh gi ngy th su tun thnh, nghi l ny lm cho h rt ng lng st sng v xt
thng.
Chng ti khng c hnh nghi thc kinh m trong tun thnh v chng ti c t ngi gio
dn tn tng khng gip chng ti c vic g v khng hiu bit sch (latinh). cho h
khi b thit thi, th chng ti chia cc mu nhim thng kh lm mi lm ti
chnh. C sau khi c chung mi kinh chui ht th ngm mt on v suy nim mt trong
mi lm s thng kh, sau mi ln nh th th li tt mt trong mi lm ngn nn sng
theo tc l trong Gio hi Rma. Trong nghi l, h khc lc, ku go v rn r t lng mn
thng nhng thng kh v ci cht Cha Cu th chu, ngi ln cn cng n nghe. V
th phi khuyn h kim ch lm cho lng dn khng cn c phn on sai lm v lng
o c ca h, chnh lng dn lm g c nhng tm tnh .

CHNG 23
CI CHT LNH THNH CA MY GIO DN.

Trong tun bt nht Phc sinh m chng ti c hnh rt hoan h v long trng, th Thin
Cha gi v chu Ngi ba gio dn st sng nht nh th Ngi hi nhng tri chn
nht em v i vnh phc.
Ngi thc nht mi l gio dn c by thng v c tn ra ti l Ta mt ngi
lng thin v rt nhit thnh tun th bn phn mt gio dn tt. Thn th th m yu
nhng tinh thn th mnh m, ngy m ch suy nim lut Thin Cha. ng ng bnh nng
v thy ci cht khng xa. ng mi chng ti n hc cch n ca ngi gio dn tt.
Chng ti n ngay v thy ng qu yu sc, chng ti khuyn ng chu cc php b tch
vt qua bc cui cng nguy him, ng bt u bng vic xng ti. ng hi chng ti
xem c phi xng cc ti trc khi chu php b tch th nht. Chng ti p l khng, v
cc ti hon ton c xa b bi php b tch u tin v tuy cng nn ti thng hi
yt c nhng ti c, nhng ch buc phi xng nhng ti phm t khi chu php ra ti l
cht liu ca php gii ti, thng gi l bn th hai sau cn m tu. Ta nghe vy th t
n Thin Cha, ng ni, ti ch bit xng ti, lng tm thi khng khin trch ti t ngy
ti chu php ra ti, ti lun lun chuyn ch lm ng theo ht sc ti l lut v hun gii
Thin Cha truyn. Trn u ng, ng cun sch kinh trong c mi l lut Thin
Cha. Ti cu nguyn cho ng bn cnh ging ng, theo tc l v sau khi khuyn bo ng
i li ti lui ra cho ng ngh, sau ti tr vo th ti thy ng trt hi th cui cng
trong Thin Cha, tay vn nm cht trn ngc cun sch kinh 38 ng qu mn trong c
chp mi iu rn thnh.
Hai ngi khc cng cht hu nh cng mt lc, c hai u ni ting v dng di sang
trng, nhng nht l v nhn c v o hnh. C hai u c tn ra ti l Phr v c hai
u cht vo ngy Gio hi cho c Phc m thnh Phr n ving m Cha Gisu.
Chng ti v tt c gio dn u rt tic v thy hai ct trc s sinh ng Ngoi ng.

73

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Ngi th nht l vin tng lnh ni trn. ng rt trung thnh vi cha ng thi v
vi c tin vng thn ph. Vin tng lnh nhn c ny khi va xung phong lm qun
binh c Kit th tuyn b vi cc con rt ng rng ng s khng nhn chng l con
nu chng khng nhn Thin Cha ng to thnh vn vt lm Cha v c Gisu l Con
Ngi . V th ng li cun chng tin theo o Kit cng v ng v gia nhn. ng cn t
lng nhit thnh v st sng trong s kin tr i nh th. V khi lm cc vic thuc chc
phn trong ph cha v thp tng cha khi cha ra triu yt h v bn thn ngi, th ng
n nh th v sau khi lm vic o c ring ri th ng ng ca nh th ngn cn
khng cho ting n o v l ngi ti lm t ting ging, thnh th ng nh chn gc ca.
M v ng c cha tn nhim nn ng canh chng cho mi ngi lm vic bn phn v
gi khng lng dn ch n nh th v tc mch. Thin Cha cho ng dn mnh cht v
mt vic bc i v kin tm chu kh vo cui ma chay. Trong thi gian ny ng cha
trong nh ti mi su bnh nhn, tr cng c m ti t ca ng cng c, trong s ngi
ny c ngi cht. m ngy ng tn tm tn lc thi hnh th bc i. ng t ra kin
tr v khng mt mi hu h cng nh gip h tt th. Nhng kh nhc ng nhn ni
chu ng lm cho ng ng bnh. Chng ti khng bao gi b ng, hng gip ng
cho ti khi ng st sng, chn thnh ph thc linh hn ni Thin Cha. Chng ti mong cho
ng sng lu hn c nng v c nhiu ch li nh thanh th ca ng. Nhng
Thin Cha quan phng kn o mun an bi cch khc. Sau khi ng mt chng ti c
nhiu l do luyn tic v s hi, v ngi nh gio hi cng kh ny rn v, t khi ct tr ln
. ch th ca chng ti, chng m mu qu qui vu khng cho chng ti l lm
ph php git hi mt ngi rt cn cho chng ti. Chng cn mun thuyt phc cha
ght chng ti.
Cng mt ngy ci cht ca ngi th hai cng tn l Phr lm cho chng ti au n
v tang tc. l vin quan ni trn. ng bin nh ng thnh nh th, ni xa kia ng
cng t t thn. ng l ngi rt c ngi em ca cha qu mn v thn thin. ng i
cng cn my vic quan trng tnh Thanh Ha. ng ng bnh nng nhng khng
mun nhm mt khi cha c nhn thy chng ti v c s gip ca chng ti. ng
ht lng cu xin Thin Cha cho ng c phng tin. Thy lng y cho bnh ng l
bnh bt tr th ng sai qun lnh cng ng v kinh thnh, xa chng my ngy ng, khng
ngi ng trng v nhc mt hnh trnh, ngay c cht nm chc, min l ng c th v
n ni v cn sng trng thy chng ti. Thin Cha cho ng iu ng nhit tm cu
mong. Va ti nh th ng kit sc v ch cn thoi thp th, ch cn cht sc do lng can
m v st sng. c tin ng tr v, chng ti chy li thm ng. Chng ti cha ti sm
hn th ng bt u nh mt Simong th hai, bng lng cht trong khi ca ht trao ph
linh hn trong tay chng ti chng ti chuyn vo tay ng To Ha. ng mun t n
Thin Cha v mun vy th ng qu gi xung cu nguyn theo thng l ri ng yn
hn tt th, rt nh nhng trong tay nhng ngi nng cho ng. V ng rt o c tn
l Anna, b xin chng ti tng xc ng theo nghi l o Kit trong nh th. Chng ti ht
sc c hnh long trng, gio dn tn tng hi nhau i d ng .

CHNG 24
CHA BAN SC LNH MI CM GING O TRONG TON CI.

74

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Ci cht ca hai ngi c th gi lm cho th ch phao tin n nhm v vu khng chng
ti cho ngi ta khin trch chng ti v o chng ti rao ging, v cng cha vn
c nay li ght chng ti. V th chng ti rt su mun v s hi trong ma Phc sinh
l ma vui v, tuy chng ti vn c t do tip tc ging Phc m v lm cc chc v v
c kt qu kh quan v rt ng ngi chu php ra ti v thm s gio dn, vo nm 1628
ln ti hn mt nghn su trm trc l Ba Ngi. Trong a s cc tnh, s ngi sn sng
theo khng phi l nh; mt s gio dn hi nhau trong kinh thnh, h rt nhit thnh mun
cho ngi ng hng c d phn vo s tt lnh h nhn c. Do thnh thong
chng ti thy em ti y nhng kt qu ca cuc chinh phc, gm nhng ton ngi h
hng v bn hu n xin chu php thnh ty. C mt qun binh tn l Phr rt c bit, t
qu ng cch xa chng hn hai trm dm, ng a v v cc con ng cn nh tui ti
xin chu php ra ti lm con Thin Cha, khng qun kh nhc, khng n ng trng,
tin bc v thin quc.
Th nhng ma qu khng ngh yn, n vn c mu t u ngn cn tin trin tt p ca
Kit gio trong x ng Ngoi. N xi mt ngi b n t hnh mt lng tm, mt
ngi bn x thuc cha Canh. 39 ng ny trong mt thi gian lm thy si khng
sng v t ngi i li n k t ngy rao ging Phc m. ng nh lm mt ngh khc v
ng u mt bn th ph nh du kch di chiu cha Canh v cp ph trong khp
x ng Ngoi. Nhng qun ca cha gii i khp x bt c hn v giam ngc. Thy
mnh khng th thot cht, hn tm cch tr hon ha (nu c hng n x) th s pht
gic mt m mu b mt chng cha v quc gia. Ngi ta bng lng nghe hn v hn t
gic o trng Ty dng ging t do gia kinh thnh v ni ph cha ng ngoi lm
mt v gin ip cho cha Canh cng nh cho cha ng Trong; h thng ng vi
nhau khi n thi im, mi bn u c mt o binh tinh nhu kt hp vi gio dn m
chm la t ph cha v trong trn chp nhong ny h d dng bt cha v ton quc qui
phc quyn h. l vu khng m tn o tc t ra chng chng ti. Cha nhn c
tin ny, ton th gio dn cng bit v tc khc bo cho chng ti hay. Nhng chng ti tin
vo lng ngay thng v ti ca chng ti nn thy khng cn bo cha, ch cy nh s sn
sc ca Thin Cha quan phng, Ngi nhn vic bo v chng ti. Chng ti khng ni g,
cng khng t thanh minh cho ti khi cha vi gi chng ti.
Th nhng theo tin n chng cht cc vu co c v mi i vi chng ti, cha khng bit
nn tin hay nn lm th no. Cha lin quyt nh ngn cn chng ti hot ng v lm cho
v hiu nhng cng vic ca chng ti x ny. Cha ra sc lnh long trng tuyn b nh
sau. Ta, cha ng Ngoi, c bit kh y cc ty dng o trng trong ph ta,
ti by gi khng dy dn o l t vy v xu xa. Th nhng khng bit trong tng lai s
lm nhng g hay hin ti mu nhng g. Vy t nay ta cm ht thn dn ta, chng s b
x nu cn i li vi h hoc theo o h ging. Li l sc lnh tng t nh vy, khng
phi ch nim yt nh thng l m khc trn vn g v dng trc nh chng ti.
l ngy l Ba Ngi. Sut ngy c s xn xao t trong kinh thnh cho ti nh chng ti.
Sut ngy lng dn i li trc nh. H hp tng n tng ton chi ra chng ti, cho
chng ti b cha rung b, ri h rt lui vi nhiu hm e, n ni trong cn no ng
v lo s ny chng ti khng dm dng thnh l v gio dn khng dm vo nh th cu
nguyn Thin Cha hay yn i chng ti. C ngi cn cam oan vi chng ti l ngay
ngy hm nay ngi ta s git chng ti. Chng ti khng b ng lm nu chng ti c
vinh quang thuc v chng ti , nu ngy hm nay Cha Cu th truyn cho chng ti i
ging cho ht cc dn v ra ti cho h nhn danh Cha v Con v Thnh Thn, th chng
ti rt mc sung sng c mu mnh xng tng Ba Ngi rt thnh v hng hu.

75

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Th ri chng ti vnh bit ht cc gio dn c mt v cho h lui v v s h b lin ly
trong dp ny. Va qu gi trc bn th ch lc Thin Cha nh cho chng ti sn
sng theo Ngi th ny y tin vo khng bit mt k no , cm mt cy gy ln ra
lnh cho chng ti phi p ph bn th v ct nh trn i. Chng ti tr li l nh ny
v bn th ny c dng do lnh ca cha v by gi phi c lnh ca cha th mi ct i
v di i c. Nhng hn ln ting ngo mn (ni) chnh ta ra lnh v mun lt tt c
xung t. Va ni hn lin gi gy, gin d v cung tn, hn phang mt gy vo nh
Cha Cu Th gn trn bn th, nh b nhu v rch tay. Nhng khi hn phm ti nh th
cng chm n tim gan chng ti n ni khng cn chu hn tip tc xc phm n
Ngi, chng ti cm ly nh v ly ton thn chng ti che lp nh, a vai cho hn p,
min l cu c nh an ton. Hn ra khi nh th sau khi hunh hoang gin d. Nhng
cng bng Thin Cha khng ti phm thnh ny khng b trng tr, v chng bn thng
sau, hn b bt qu tang n trm v quan ta ln n cht ccc ngn tay hn nh cch hn
ct v x nh Cha Cu th.

CHNG 25.
GIO DN CHU TANG TC,
CHNG TI N C V VIC RAO GING TI GIA.

Bn th b p ph, nhng h khng ng ti chng ti, nh chng ti vn c t do

v ton vn. Gio dn khng c php li gn chng ti v lun c lnh gc khng cho ai
lui ti. H rt tic, rt bun v phi nh mnh, h khc lc v nh chu tang tc v vng
chng ti v khng c ti nh th. C ln chng ti nht quyt vo hu cha v cho
cha bit s th nhng lnh gc can ngn. Chng ti nh yn lng v kin nhn ch i
nhng g Thin Cha an bi cho chng ti. Nhng trong khi ngh cc cng vic lin tip
sut by thng trn, chng ti m ra c mt cht chn nn v sc lc suy gim cha bao
gi cm thy, ngay trong nhng cn nhc mt gay go nht, cng thng nht. c ngh
ngi i cht do th ch bt b chng ti gy nn, chng ti lin ly mi lm ngy
lm vic tnh tu vi mc ch tn trang tinh thn va tu sa va tng thm sc lc linh hn.
Thin Cha x rt nhn t i vi chng ti, Ngi an bi rt c bit, cho chng ti cch
th va c ngh va c bi dng sc thn xc suy vi v tip tc chu kh nhc.
Cha c ci to tinh thn v th xc, li khng c cng khai ging nh chng ti vn
thng hot ng cho ti nay, chng ti quyt nh xoay x cch khc i ging trong cc
nh t. Thc ra v qu mn chng ti nn gio dn dng mu k khn kho n vi
chng ti, ngi th n mc nh k hnh kht ln vo nh chng ti, nh th i n my
n xin, ngi khc th b mt c vch nh hng xm v vi s ng la ca h, c ngi
li dng m ti khi lnh gc ng say m n vi chng ti. Nhng chng ti vn s lnh
pht gic ra lc liu mnh chu pht, nn th rng chng ti b mt i ra v ti tm h
trong nh h, yn i h cng nh lm php ra ti cho ngi xin chu.
Ngi thc nht chng ti n thm l mt ngi quyn qu tn l Inhaxu, tng lnh mt
i k binh. ng rt c ao c gp chng ti, nhng khng dm n vi chng ti trong
khi chng ti b qun thc ch sai gia nhn n v nht l mt gio dn cn tr chng mi
by tui tn l Linus m ng nhn lm dng t bi v ng khng c con trai. Mt thanh
nin khe mnh, nhng rt nhit thnh v khn kho, l ngi u tin tr li trong gia nh

76

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Inhaxu, anh li cun v chinh phc c khng nhng c gia nhn m c cha nui. Th
l trong nh ny Inhaxu sa son mt phng nguyn rt tin va c th ging va
c th lm php thnh ty cho nhng k c chun b. Chng ti y my ngy v
thu c kt qu chng km g khi nh. Th nhng chng ti li c mi v thn qu
ni chng ti chc sn ma gt ln v gio dn tr li nng lng trng i chng ti,
chng ti ch tm c hi n vi h. Mt ngi trong nh rt vui mng n chng ti l
mt gio dn nhit thnh tn Phr. ng khng nhng em v o tt c gia quyn m
cn rt nhiu ngi khc, ni ng c tr cng nh cc vng ln cn. ng thu xp mi
tt c n nh ng hc gio l chng ti dy, mi ngy cn nhiu ngi khc tun n v
mc ch ny. Nh ng tuy kh rng nhng cng khng cha ht. V chng ti nhn
thy c s khc bit gia hai bi ging thn qu vi nhng bi ging trc y kinh
thnh. kinh thnh nhiu ngi n v tc mch, ch c t ngi c khch ng bi li
Thin Cha v sinh hoa kt tri, cn thn qu, mc du s ngi n nghe t hn, nhng
v h ch ti nghe nn c nhiu ngi tr li hn, kt qu l theo t l thi gian, chng ti
ra ti c nhiu ngi thn qu hn kinh thnh.
y khng b st truyn mt gia ch rt tt sn sc gia nhn lm cc vic o c.40
Mi ngy ng dy trc ht mi ngi, rt sm v thu hp tt c trc bn th ng dng
vi mt nh p. ng ln ting xng kinh bng ting bn x v mi ngi c theo, nh
th chng na gi ng h. Trc khi i ng cng vy. Ti ti mt tr nh, ch
nm tui, thnh thong li ng g ng gt trong van kinh, ng b ly roi nh a b v a
b khng than trch, khng ku la, ngoan ngon khoanh tay tip tc c kinh chm ch. Ti
ng lng thng a b v ti, ti xin ng b nn du dng vi n v cho c kinh vo
trc cm ti, lc ny tr con cha bun ng.

Chng 26
BI U GIO DN LI C PHP HI NHAU TRONG NH TH

Trong thi gian bt b cm gio dn hi nhau trong nh th, nhng h khng b hi nhau
vo nhng ngy ch nht v ngy l trong nh t. Trong kinh thnh, h chia nhau thnh su
ton vi nhng khu ph v nh no c ch nh hi nhau vo gi no c kinh cu
nguyn v lm cc vic o c. Chng ti rt c yn i v thy cn bt b khng lm
cho h gim lng st sng v trong cn ging t lng tru mn ca h li cng tng thm
la. V th duy tr nhng tm tnh nhit thnh ca h th mi ln h hi nhau, chng ti
gi n h nhng bc th chung 41 gm c nhng li khuyn bo thing ling trch trong
Phc m hay ngy l cc thnh trong tun. Mi on th u nhn c mt bn. H c
cho mi ngi chm ch v st sng nghe nh th c tip tc trong sut bn thng k t khi
c sc lnh. Sau xy ra mt tai nn lm cho chng ti c mt cht t do tha hnh
cc chc v trong kinh thnh v cho gio dn c n gn chng ti. S l trong bui hi
vui bn sng, c cha d v vin php th l mt gio dn phc dch cha sau khi lm
vic vi ngi B. Vin pho th b cht chy v tnh c thuc n trong khi ng bn sng
ha pho, theo lnh cha trong dp hi cng cng ny. Xc ng v ci cht bt thn xy ra
vo dp ny, cha truyn cho gio dn thay mt cha, t chc m tang long trng ht sc.
Chng ti m nhn v thu tp c hn mt nghn gio dn long trng a linh cu cho
ti ni ch nh h huyt vng thn qu. y ti ging trc mt mi ngi vi li
m u trch trong Ca nht: ng tn v ma tnh. Ti minh chng rng nhng cn bt
77

www.sachxua.net

www.sachxua.net
b Thin Cha cho php xy n vi gio hi l th lng trung thc ca gio dn. L
iu chc chn v c cng nhn l ngi tt th cng vng c tin, nh cy trng su th
ma ng bm r rt mnh, cn k hn nht th suy sp v b cn cm d cun li i nh
tru bay theo gi. Tu trung phi trng vo Thin Cha nhn hu lm cho s bt b gieo
tang tc trong gio hi s sinh ng Ngoi cng lm cho gio hi thm vng. Th nhng
khng nn lm qu sc mnh, ch mong sao cho du bt cng thng v cho chng ta c
phng tin hi hp nhau. Khi ti trnh by cc l l th mi ngi u khc chy nc mt.
Ti cng khuyn h gi iu trong vic dng php c n gn chng ti khng
lm cho lng dn ly c tung ra nhng vu khng mi.
C mt iu ct bt su kh v gip rt nhiu cho lng nhit thnh v o c ca gio dn,
l hu ht cc nh cnh chng ti u thuc v gio dn. Chng ti c phng tin rt
d hi nhau kn o hn v lm cc chc v m thm hn, l c hnh trong nhng
nh ny. y cng c ch li chng km cho ngi trong kinh thnh cng nh nhng
ngi t rt xa tm n chng ti.
Trong m ngi ny c mt b tm mi t tui c n gi c bit. Nghe ni ti o
Kit trong ni b xa kinh thnh chng mt trm dm v c Thin Cha soi sng, b ln
ng ch v ln u tin c bit v bit mt cch cn l m, ti chu gio hun. Ti
kinh thnh, b khng ngh khi cha gp chng ti, b rt chm ch nghe ct ngha gio l
v t lu sau b sn sng c chu php ra ti. Th nhng khi bit chng ti khng nhn
nhng ngi cha thuc lng kinh cc tng , kinh ly Cha v kinh thp iu th b khng
nn lng v v khng mun c min v tui tc, b hm h chuyn ch hc bn ngy cho
ti khi thuc. Th l b st sng chu php thnh ty ly tn l Anna. B vui v tr v qu
qun l ngi gio dn, nh th em v c kho tng.
Chng ti cn nhn c nhng du hiu nhit thnh v st sng ca mt b Anna khc
l gio dn, v vin quan tnh K ng 42. B khng khuyn c chng tr li o, ch v
ng ham m sc dc, nhng b chinh phc c tt c gia quyn. B rt sung sng v rt
kho lo lm cho mt s ng ngi trong tnh c cm tnh tt vi o ta, n ni khng
bao gi b vo ph lo cc vic hnh chnh thay chng m b khng em theo nhngn
ngi hon ton c chun b tr li o. c vy l nh Inhaxu chng ti ni
ti v s cn ni ch khc, Inhaxu gip rt nhiu bng li dy d nhit thnh.

Chng 27
SAU CNG CHA Y CHNG TI TH NO

Cha cng bit, tt c nhng t co ch th tung ra lm mt uy tn chng ti, ch l

nhng khin trch ba t v gn ghp vu khng m thi. Th nhng (nh chng ti
khm ph ra) nguyn nhn chnh lm cho cha cm gi chng ti li trong nc l cng
vi s c mt ca chng ti th c s bun bn vi cc thng gia ngi B v t khi chic
tu a chng ti ti y khi tr v Macao b m o Hi Nam th cha c tu no
khc ti. Th l cha tng ngi B b ri chng ti. Do ngi quyt nh trc xut
chng ti, ri thy c dp thun tin l c my chic tu Trung Quc tr v, th ngi cho
ngi ni vi chng ti xem chng ti c mun try i vi h. Chng ti p li l chng
ti sn sng vng theo lnh cha, nhng chng ti khng c cng vic g vi ngi Tu v

78

www.sachxua.net

www.sachxua.net
chng ti s xy ra s g khng tt ang chun b ra i trong tu ca ngi B th lc
chnh ngi bt chng ti li. Vy chng ti rt khin tn xin ngi cho php chng ti
i thuyn khc. Cha khng ni thm c iu g ngi quyt nh khng p chng ti v
ch cho ti khi c tu ngi B thun tin ti ng Ngoi.
l nm 1629, khi cha khng thy tu ngi B cp bn nh thng l, ma i bin
qua, th ngi sai mt vin th li thay ngi n ni vi chng ti rng chng ti phi sp sn
vo ng Trong, s c tu ngi B a chng ti v Macao. V trong nhng l do
vin th li ni vi chng ti l cha trc xut chng ti v trong s nhng ngi chng ti
ra ti c my ngi cht sau t lu. C l y l t co c nht hay t co chnh yu
ngi ta a ra chng i chng ti v cha trong tm tr. Chng ti tr li l
khng th lm khc c, rt nhiu ngi bnh vo lc cht mi cho mi chng ti n
lm php ra v ch c my ngi cht sau khi chu. Vin th li nh ng lng thng v
ni: ti ly lm l rng v dn khng hiu bit nn buc ti cho cc ng v buc ti cho
php ra, v bnh nhn thp t nht sinh cht, trong khi thc ra cc ng n gip
h hoc ra ti cho h, ngoi h ra cn c nhiu ngi khc cc ng vn c th gip ch.
Chng ti cm n vin th li t tnh qu mn chng ti. Chng ti cho ng hiu rng
li ng nhc nh rt c ch cho chng ti v chng ti phi theo, nu chng ti ch sn sc
v thn xc, nhng Thin Cha ch yu ra lnh cho chng ti phi sn sc v linh hn,
nn chng ti khng th sao nhng vic cu gip nhng k ang ch s cht sp ti, nhng
k m ngi ta ht hy vng hi phc sc kho v s sng thn xc, nhng k chng ti lm
php ra ti cu linh hn. ng rt khen t chc v s nhit tm ca chng ti, nhng
ng nhn nh chng ti sp sn, theo cha, try vo ng Trong.
Va c tin lnh truyn ny th gio dn tun n nh chng ti t s au bun vi rt
nhiu nc mt. C nhng lng dn bit qua v o ta cng ti gic chng ti cho h
chu php thnh ty trc khi chng ti try i. Do trong mt t ngy chng ti cn c
php i li trong kinh thnh, chng ti khng tht nghip. My ngy sau, cha sai mt hon
quan trong ph em cho chng ti hai ng cu vng v vi qu cho chng ti may mc,
vi lnh r rt l lp tc phi xung thuyn ang i chng ti. Ri theo lnh cha ng giao
chng ti cho vin thuyn trng c mt v cc qun binh. Chng ti khn khon ht sc
c php vo bi yt cha v t n ngi thng ban cho nhiu n hu sut hai nm
chng ti c tr trong nc ngi, nhng ngi ta t chi. Ngi ta cng khng cho gio
dn n gn chng ti v vn c qun binh bao vy chng ti. V th m c tng on l
ko n, n ng cng nh n b ng hai bn ng ph chng ti sp i qua, h ku
go thm thng v rn r tha thit n ni lng dn phi sng st. H theo chng ti ra
mi bn sng v v khng c php theo chng ti xung thuyn nh h mong mun, th
h li xung nc c ti gn thuyn chng ti. t bit h, ti ni mt bi ngn
khuyn h tin tng vo Thin Cha, Ngi khng b h, nhng hng che ch v tuyt i
ban n gip h kin tr trong c tin h nhn c v ti tin l h s trung kin gi
cho ti khi cht. M v c nhiu ngi ao c xng ti m cha c v bun su v khng
sao lm c sau khi chng ti ri b h, th cho h c nh trong lc khn cp ny
ti cho mi ngi bit l h hy dn mnh thng hi v t ra n nn cc ti phm v m
ngc, sau ti lm php gii ti. H lm theo v c kinh n nn ti, tt c chng mt
ngn nm trm, m ngc vi nhng li rn r v khc lc. Ti ban php gii ti thng
thng theo s nhiu: ti tha cho cc anh ch em v.v v cho h ra i trong Thin Cha.
Ti c cm tng l c my gio dn tt i theo chng ti c th sp cht m khng c
chu php gii ti (lm cho ti s dng phng dc trong trng hp nguy him khn cp
m tu), cm tng khng phi v ch. V tin s Gioakim gi chc v hnh chnh
trong ta n, hn by mi tui, ng rt bun phin v chng ti phi try i, ng di theo

79

www.sachxua.net

www.sachxua.net
chng ti, khc lc v rn r nh a tr con mt m. Khng th theo chng ti bng thn
xc th ng vnh bit chng ti, khi chng ti try i, ng mc o thng di theo chc v
ng, sp mnh bn ln xung t (l mt biu hiu knh trng thng dng trong nc ny),
ri lui v nh lng qun au v bun n ni, khng b bnh tt g, ng tt th my ngy
sau.

Chng 28
THI HNH N PHT VNG
V NHNG S XY RA TRONG CUC HNH TRNH

Vo cui thng ba nm 1629 chng ti b kinh thnh K Ch trn chic thuyn cha cho
sa son. Thuyn th b, ch c mi lm mi su tay cho mi bn, nhng thun tin
i trn cc sng chng ti phi i. Thuyn trng ban u t ra nghim khc, nhng khi
thy lng yu mn v knh trng gio dn t ra khi chng ti chng ti try i, trong s
c my ngi quyn qu, th ng cng bt u tn trng v n chng ti v nhng ch
chnh yu ca ng trong thuyn cho chng ti. Trong thuyn ch cho php hai gio dn
chn trong s nhiu ngi n trnh din xin theo chng ti trong cuc hnh trnh, l
thy ging Inhaxu v Antn xa kia l qun binh t nguyn phc v chng ti t mt nm
ri nay lc ng tr li o. Chng ti giao cho hai thy ging li (Phanchic v Anr)
vic chnh yu sn sc gio dn tn tng v quyn ban php ra ti cho nhng ngi c
iu kin.
Trong cuc hnh trnh, mi ngy vo bui ti chng ti khng qun ging v cc mu
nhim trong o cho vin thuyn trng v cc qun binh trong thuyn, lm cho h cng
tr nn hin ha v bit i chng ti. Inhaxu mi bui chiu cng ru ng h bng nhng
bi ca tn gio, 43 nh ng cho h thng thc i cht v cc chn l o Kit. Lng
nhit thnh ca gio dn cng chun b cho chng ti trn ng i (ch b thuyn ln can)
nhiu vic lm p . V c my ngi khng kinh thnh, khi c tin chng ti b ui
i pht vng v bit con ng chng ti phi i th h nhanh nhn ra dn ni chng ti qua
v chun b nhng ngi hc gio l chu php ra ti. Ti k lng st sng ca mt
v quan cai tr mt ni gi l K B cch kinh thnh chng mt trm dm. ng em qun
binh ca ng ti n thuyn chng toi, ng yu cu thuyn trng cho php chng ti
xung nh ng vi li ha l s a chng ti an ton v thuyn, v ng c php. ng
thu tp trong nh nguyn t kh rng mt s ng ngi tn tng chnh ng dy d v
c tin. Trong khi chng ti ging dy cho tt c v cho h mi iu cui cng chu
php ra th v quan o hnh tn l Phal cng b v (mt b nhn c) tn l Lux, i
tip i thuyn trng v qun binh vi qu bnh v gii kht do gia nhn em ti
cho h nhn ni i chng ti tr li. Chng ti lm xong vic ca Thin Cha v sau
tr v thuyn c vi vin quan mun tin chng ti i: m v xung thuyn, phi li qua
ch bn ly, khng nhng ng cho qun binh gip chng ti m chnh ng, ng mun
cng chng ti trn vai, mc du chng ti khng mun v phn i khng chu. ng ly
lm hn hnh c phc v nhng ti t ca Thin Cha i .
T , tip tc hnh trnh. Mt hm chng ti ti thn gi l Ke No l tr s c v th nht
ca chng ti, khi chng ti mi ti x ng Ngoi v cng l ni dng nh th cng

80

www.sachxua.net

www.sachxua.net
gio u tin, thm mt bnh vin khang trang sn sc cc gio dn cng kh v cha
cc bnh nhn, c ngi lng dn t lng mun tr li o. y chng ti cng c
php khi i qua, khuyn bo gio dn trc kia chu php ra. Chng ti giao ph h
cho nhng bn o c sn sc v cho mt b nhn c tn l Anna, b t nguyn chm lo
bnh nhn. Nhng khu nh th, nh chng ti c tin v sau, khng cn. Bi v sau khi
ng gi Gioakim cht (nh chng ti ni), chnh ng dng t dng nh th, n
thi cc con chng khng c tha k lng o c ca cha nh tha k ca ci chng xin
ta n i li t, ly c c lnh cha ra chng i gio dn. Ta cho chng c kin ri
nh th b la chy ch cn ng tro tn, nhng my ngy sau khi b thiu, b Anna o c
bi m tro tn v tm xem cn c g thot nn ha tai, th b thy nhan nh thnh gi
cn nguyn vn, khng suy suyn, mt bn l ch latinh v mt bn l ch hn: biu hiu
thnh ca Cha tht tri t. Chng ti b ng thy khi i y tr v, lc qua ni ny v
chng ti tin chc rng Thin Cha lm php l bo v c ch vit ny khi ngn la
thiu hu x ct nhng khng cho h nt v xa b o thnh trong x ng Ngoi.
V s tin on ca chng ti khng sai, bi v t c tin ny n cch k diu ni
ny (nhng bn kia sng) thy mt nh th xy ct ng hong v mt tr s ca dng
chng ti vi nhng kt qu ln lao trong lnh th ny.
Ri chng ti ln bum i t tnh Thanh Ha ti tnh Ngh An v chng ti thy hin ra
bn b cha, ngi bn x gi l ca cha, ni th cng ngi con gi hoang dm chng
ti ni trn v l ni (Thin Cha cho php trng tr nhng d oan ma qu uc
sng bi ) ma qu lm trn nhng lng dn bn x nhiu iu hung d v lam cho
ngi ngoi x qua li phi s hi. Thuyn trng cn l lng dn, khi ti gn, ng
cng bt u s xy ra tai nn v ng chun b cng t d oan ly lng ma qu. Nhng
chng ti xin ng ng lm v nn tin vo Cha tht tri t v bin c, Ngi c quyn
cu ng khi mi nguy him e da v may mn a ti bn. Theo li chng ti, ng
khng cng t nhng ng xin chng ti cu khn Cha vn vt, theo cch ca chng ti.
Chng ti lm v may mn chng ti cp bn nh nh.
C qun binh tt lnh tn l Simon, trn kia chng ti ni v ni v nhng php l
cha bnh bng nc php, ng ny khng xa bn. c tin chng ti ti, ng vi v ra
n v c thuyn trng cho php chng ti n tn nh ng. y, ng thu xp cho
rt nhiu h hng v bn hu n xin chu php ra. ng cng dn sn nhiu chum vi y
nc chng ti lm php theo nghi l thng thng. Sau , ng dn chng ti tr v
thuyn vo ban m, nh ng ha.
Mt qun binh khc tn l Anr, ng ny b kinh thnh v vi v tr v trc chng ti,
ng tng s gp chng ti bn ny, xa ni ng chng my dm, nh vy ng c th
a chng ti v nh v xin cho m, m v v v ng chu php ra. Nhng v ng v tr
qu sau khi chng ti khi hnh, li cng v m, khng c quyn rt theo, th l
ng nh i theo ng b a m, m v c tui v v ng i ng tt thng qua rng
ni gp chng ti trc khi chng ti ti ng Trong. M v ng s b y lui bin
gii do chin tranh gia hai cha, nn tt c vc theo b la gi v em i bn. Thin
Cha ban cho h c d dng gp chng ti ni h tr tnh v c chu n lnh,
h st sng mong mi v t xa tm n vi rt nhiu ngh lc.
Th l chng ti ti bin gii hai x, gia tnh Ngh An v tnh B Chnh, y phi sang
thuyn, v thuyn em chng ti ti y khng vng chu sng v cn. V v cc
qun binh a chng ti n y phi cho thuyn tr v kinh thnh, th c mt phn trong
bn xc ng khi nghe ging v o tht trong mi lm ngy ng, nht l chng mi
by hay mi tm ngi ni vi chng ti: (h ni) cha thng cho chng ti hiu ch
81

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trng c cu ri trong o ca cha v nh php ra. Vy y c nc, xin cha ra cho
chng ti trc khi chia tay. Chng ti tr li l nu h ht lng tin Thin Cha tht v
ng To Ha tht dng nn tri v t v Con Ngi l c Gisu Kit ng cu chng
ti, ly mu mnh m chuc chng ti, theo nhng iu chng ti rao ging v nu h
sn sng b ht m tn d oan h v v khng cn cng t t thn ch l thn gi to, th
chng ti cho chu php ra. H bng lng xng c tin v ha theo nhng iu chng ti
ging dy, th l chng ti ra ti cho h bn b v bin th gii thiu vi cc bn o
c kinh thnh ni h tr v v h ra v sung sng v giu c hn lc try i.

Chng 29
QUNG HNH TRNH CN LI
V VIN THUYN TRNG THEO O

Vo chnh tun thnh, ngi ta sa son mt tu khc a chng ti ti tnh B Chnh

(v chng ti gia mt nc h n v ngoi o) nn khng d g lm cc nghi l b
ngoi ghi nh s thng kh Cha Cu Th. Khi mi s c chun b ri th vo
khong ban m trc l Phc Sinh c gi thun ni ln, th l chng ti cng bum try i
cng vin thuyn trng v su qun binh ng gi li. Chng ti nn n ng, trc khi
quyt nh cho tu khi hnh, th ng lm l cng t d oan lng dn thng lm cu
cho gi thun sng yn, nhng ch tin tng vo c Cha cai tr t v bin, ng m mi
sng gi phi vng lnh. Hnh nh ng tin li chng ti. Nhng gi thun lc gic ng
try i, th sau mt t li i thnh mt trn bo ln lm sng hung d nh chic tu
va vo cn. Th l ng thnh n v ni cn sng gi. ng cha dm on trch chng ti v
nh thc chng ti dy (v bit trong lc chng ti ng), nhng ng gin Inhaxu
khuyn ng khi ra khi bn ch theo tc d oan lng dn ngoi o. La gin cng bc
cao v ng ti v thn trn mm ni ngay trc mt tu chng ti u, ng tng v
thn ny gy ra cn bo tp hnh h tu chng ti, pht v ti ng sao nhng khng
cng t. ng gin n ni ng e git Inhaxu v nm xung bin. Nhng li e da nng n
v gay go y nh thc chng ti dy v chng ti c gng lm du cn tc gin. Sau khi
trch nh ng nh neo try i m khng nh thc chng ti dy v cho chng ti c
phng tin cu khn Thin Cha cho i bin bng yn, th chng ti cam oan vi ng l
sng sp lng v gi s yn. Th ri chng ti khn thnh Lorens quan thy, xin ngi ban
cho yn lng. Va c xong mt kinh Ly Cha v kinh Knh Mng th gi ngng v tri
thanh my tnh, mt ngn gi du du v thun li bt u thi t pha n thn lm cho
thuyn trng ngui gin v san phng ln sng nh nh a chng ti cp bn. Vin
thuyn trng sung sng thy sng gi d dn thay i t ngt, ngoi sc tng tng
v gia lc ng ngi xy n mt tai ha ng cho l gh gm tt bc khng ti no thot
khi. Th l ng quyt nh xin theo o c ng Thin Cha c th phng nh ng
cu gip by ti gp nguy khn. Chng ti khng tr hon, v ng khng cn phi bit hn
nhng g ng hc c trong sut cuc hnh trnh, li l ngi lng tri v thng tinh
hn hc. Sau khi cho su qun binh chu php ra, nhng ngi ny cng c nhng
tm tnh nh ng v cng c chun b y nh ng, th n lt ng cng khai chu
php thnh ty v c gi l Augustin.

82

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Vic tr li xy n vo dp ny, ng vo cui cuc hnh trnh, tht l mt vic k diu
Thin Cha thng ban cho vin thuyn trng v l mt du t ra Thin Cha quan phng
i vi chng ti. Nu chng ti b y vo x ny, th chng li g cho gio dn ng
Ngoi cng chng ch g cho cc cha dng chng ti ng Trong. Chng ti cn s cha
ng Trong li dng c hi ny trc xut cc cha dng ra khi x ngi. Augustin (t
khi tr li th sn sng nghe theo kin chng ti) c lnh phi trao chng ti cho quan cai
tr tnh B Chnh quan ny a chng ti ti ng Trong v chun b cho chng ti rt
v Macao trong tu ngi B. Chng ti lin xin ng thuyt phc quan tnh ni trn
chng ti t do tm kim tu theo chng ti v khng a chng ti ti ng Trong ni
ngi ta c bit nm va ri khng c mt chic tu no ca ngi B. Augustin ngoan
o khn kho lm nh li chng ti xin.
Vin quan ny l mt ngi rt c th gi v rt thanh lim trong vic ta n ca tnh, ng
ti bt tun, khng nhng ng i x rt lch thip li cn rng ri chu ht chi ph trong
thi gian chng ti tnh ng. Chng ti mun t lng bit n th mun tng ng mt ca
qu gi hn ht cc phm vt, l vic hc gio l Kit gio. Chng ti cn a cho ng
bn ch vit bng hn t m ng rt tinh thng.44 Nhng ng chi n Thin Cha ban cho
ng v cht su thng sau trong ngoi o, t ra khng xng c c n Thin Cha ban
cho. Cng xy ra nh vy i vi ngi cha tr chng ti, ni chng ti c mi d dng.
ng ny cng c tui, ng khng cho l xu khi bng lng cho v cng c tui v
ngi con gi ca nng hu tr li o, cn ng, ng khng mun ct t lin h kt tnh
in di cm gi ng t my nm nay. t lu sau, ng cht trong ti v sai lm.

Chng 30
T B CHNH CHNG TI TR V NGH AN

Trong khi thuyn trng lm xong cng tc v tr v kinh thnh vi th gii thiu cng
gio dn tn tng h nhn bit ng, th chng ti khng nhn ri ni chng ti dng li.
Chng ti ging chn ph phng v bi bin, c hai moi nhm lng dn nghe li
ging v tr li o, trong s c mt ng c tinh thng hn hc, chng ti vit cc kinh
cng gio trao cho ng ng dy gio dn tn tng trong tnh v chuyn ch gio hun h.
T tnh ny chng ti ngh l c ch hn nu chng ti tr v Ngh An, chng ti mi b
trc y.
Nh th nht chng ti l nh hai gio dn st sng, Phr v Anr. Hai ng rt nhit
thnh chinh phc tt c ng hng v ht sc chun b tinh thn cho mi ngi, n ni
chng ti khng cn phi vt v thm li ging dy, chng ti ra ti cho mt trm mi
hai ngi trong ba ngy c tr y. Ri t y chng ti ko thng ti bn chnh ca tnh
gi l Rum ni ca quan tnh nim n tip n chng ti. Nhng dn y v bit chng
ti b y v v tin n l v chng ti m khng c ma, nn h khng a chng ti, n
ni chng ti kh tm c ngi cha chp chng ti. Nhng Thin Cha khng b con
ci Ngi, Ngi xa b nhng g dn x ny s hi v chng ti bng mt trn ma ln
sau khi chng ti va ti, lm cho h rt mc vui mng. Th l vin quan chng ti t
do ging li Thin Cha v cho gio dn cc vng ln cn d dng n nghe. H khng cn
s, h chy n chng ti khi bit chng ti c quan tnh bo v v sn sc che ch.
Chng ti cng c trng i nhn c hi c nht thc. Chng ti ni trc r rng v

83

www.sachxua.net

www.sachxua.net
bn gi bn ngy trc khi xy ra, chng ti trnh by hnh nh v t r cho quan tnh vi
nhng chi tit theo sau. ng rt khoi tr v thy xy ra ng nh nhng ch dn ca
chng ti. V th ng rt qu mn chng ti v t ng bnh vc chng ti cc ni,
chng li nhng k ch trch chng ti hoc phn i gio l ca chng ti. Ngoi ra ng
cn dng l l ny, ng ni, nu h tin on rt chc chn v xc thc v nhng b mt
trn tri v cc tinh t chng ta khng bit v vt qu kh nng ca chng ta, th phi tin
rng h khng lm trong s nhn bit o Cha tri t v nhng chn l h rao ging, mc
du nhng chn l y rt xa l i vi tm tr chng ta v khng d cho ta am hiu?
Thc ra nhng bit i chng ti nhn c ni vin quan tnh ny v s chun gio l
ca chng ta lm cho chng ti c trng knh ni a s ngi y, v th rt ng
dn ko n xin hc bit c tin v o chng ti ging, n ni trong thi gian lu y
cha c tm thng trn, chng ti ra ti hn su trm gio dn tn tng, khng k
nhng ngi tr li chu php ra tiv khn cp do cc thy ging. Lng nhit thnh ca
thy Inhaxu khng bao gi ri chng ti, gip khng t vo vic sa son tm thn k tr
li o. V thy rt khn kho v rt tinh thng cc gio phi ng Ngoi, nn thy son
bng ting bn x mt bn ca bng th lu lot v cung ging du dng, 45 trong thy
ch nho v giu ct ht cc sai lm v m tn d oan, thnh th sau khi chinh phc
c bng ging thnh tht du dng th cui cng lm cho ngi ta b d oan m hc gio
l o ta. Th nhng c nhng lng dn rt sng m tn, h gin d thy d oan b ch
nho v bc b nhng cng khng th trch chng ti hay thy Inhaxu khng thuc quyn
h v thy sinh ni khc, th l h tt c cn gin trn u ngi cha tr chng ti
tr li o. H vn ng v dng uy lc lm hi ng, h tch thu ht gia sn ca ng, lm
cho ng phi ri b qu qun ra i cng b v, nhng khng chu ng rt kin tr v qu
mn o, ng chu bt b v o vy.
hng 31
TRONG C CC V NGHO TNG NI Y I,
THIN CHA NHN LNH CHE CH CHNG TI TH NO

Th ch bit r tin v sc lnh trc xut chng ti, khng cho chng ti c tr tnh thuc
v x ng Ngoi ny. H tung tin l ht nhng ai cho chng ti tr ng th b khp vo
trng ti v bt tun sc lnh cha v s b pht tch thu ti sn v mi ch l hnh pht
nh hn c. Nhng gio dn chu ng mt cch vui v l lng, h coi l c phc chu mt
mt thit thi c cu ri, h qu trng vinh quang danh ngha gio dn hn gia sn
tiu tn ca mnh. Tuy nhin trnh tai ha chng ti c th gy cho h v ni c cc h
phi chu lm cho chng ti ng lng thng xt, li thy nhng bt b chng c tnh theo
ui gieo au kh cho chng ti, n ni h cm nm chng ti v nm vo nh
chng ti , nn chng ti quyt nh ri thnh ph v lui v mt chic thuyn nh u trn
sng, chu ng nhiu bt tin v ni, v ma gi v nht l v thiu lng thc. Mc du
lc t Macao try i, chng ti em theo tin ca cn dng cho mt nm, th nhng
chng ti c tr ba nm ng Ngoi, d chng ti rt tit kim, chng ti cng tiu
ht vi tt c s cha ban. Chng ti khng mun gio dn chu, cng chng mun
xin ca b th m h rt vui lng cho, h sn sng khot mt em dng cho chng ti nu
chng ti xin, nh vy cho h xc tn rng chng ti n tm cc linh hn ch khng tm
kim ca ci. iu ny lm cho h rt cm phc v dng lm minh chng v tnh yu

84

www.sachxua.net

www.sachxua.net
thng v v li chng ti em ti cu vt h, thuyt phc gio dn nhn thy nhn
t v thnh thin ca o ta v chn l c tin chng ti rao ging.
Tuy nhin cho h khng b thit thi v khng c thi n thi phc th chng ti khuyn
h gi v chng vin chng ti46 lp bo dng cc thy ging thuc ngi nc h,
nhng ca ci h mun dng chng ti. Chng ti cng cho h bit l chng ti ch Macao
em vin tr n cho chng ti sinh sng. Thc ra gio dn rt rng ri cho nhiu tin
ca n ni c th nui ti mt trm thy ging. Cc thy b ht t nguyn hy sinh
phng s Thin Cha v Gio hi, cc thy thu c nhng kt qu v gi, ngy nay cc
thy v cn l nhng tr lc, ng s v tay phi ca chng ti trong cng mt ch
hng chinh phc cc dn y. Th nhng chng ti ri vo tnh trng c cc qu mc v
rt nguy him nu chng ti cn ngoan c khng mun nhn gio dn vin tr v sinh
sng. Chng ti quyt nh sai thy Antn cm th n gp gio dn K Ch, cho h bit
cnh qun bch chng ti ang chu, ch v tu ngi B chm ti v chng ti i t hai
nm nay. Do chng ti b dn vo s thiu thn tt bc, chng ti xin h ca t lng
nhiu gip chng ti hoc bng ca cng dng hoc ca cho vay cho ti khi thng gia B
ti. Antn vi v cm th v n gp khng phi nhng ngi giu m l nhng ngi o
c trong cng ng gio dn m thy bit r. c tin chng ti lm cnh c cc, h ng
lng thng chy nc mt. H nhanh chng gom gp chung nhau c chng hai mi
ng cu a cho thy Antn cm v cho chng ti, gi l dng vo vic cp cu trc
, trong khi h sa son t nguyn n thm chng ti v em thm tt c nhng s cn
dng cho chng ti. Trong dp ny c mt b o c tn l Monica, giu c v bc i hn
l v ca ci, b lm hn tt c nhng ngi khc v b gi cho chng ti mi ng cu
cu gip chng ti, b t bc lt ca b vin tr cho s ngho kh ca chng ti.
Mc du Antn mau l v nhanh chng em vin tr ca gio dn K Ch v cho chng
ti, nhng trc khi thy v ti, th chng ti b dn vo mt tnh trng rt thm thng v
ma ny l ma ma l v bo tp ln lm rung chuyn v lay ng chic thuyn qu c
v nc trn vo t pha lm cho chng ti khng th sng trn sng m khng c nguy c
hin nhin cht rt. Hn na, lng dn ht sc hnh h chng ti, h thng nm vo
chng ti, thch thc v chi bi cnh c cc ca chng ti. Th nhng khng c gio dn
no dm cho chng ti tr ng trong nh v s nhng khn n lng dn e da, chng c
kt hm hi chng ti. iu ny nh ng lng thng ca mt ngi ngho kh nhng l
gio dn o c tn l Simon. ng c mt tp lu chn ni, ng mun dng cho chng
ti, ng khng c ca ci g m s mt, nu b ln n v cha chp chng ti trong tp lu
nh b. Chng ti nhn, cn ng v c gia quyn th tm cch i ch khc trong mt thi
gian. ng hin ngang v mua c cng phc ln lao v qu ha bng mt bt tin nh
mn ng chu.

Chng 32
C TIN C TU NGI B MI TI,
CHNG TI THOT CNH Y I

qua i mi lm ngy k t khi thy Antn try i kinh thnh. Khi thy tr v em ca
gio dn b th v mt th ca cha Gaspar dAmaral 47 thuc dng chng ti, cha ti cng

85

www.sachxua.net

www.sachxua.net
tu ngi B u bn tnh Ngh An ni chng ti ang c mt. Chng ti hng nhn
thy mt du hiu c bit ca lng nhn lnh v s quan phng ca Thin Cha. yn i
v nng chng ti Ngi ch ng dn li cho chic tu n ci bn ho lnh ny,
trc y cha bao gi v sau ny khng bao gi c tu ngi B ti, v bt an ton v qu
xa kinh thnh. Tin mng ny lm cho lng chng ti y trn hoan lc v lm tiu tan ht
nhng c cc qua, chng ti ra khi tp lu ng gi Simon tt lnh cho chng ti
mn v i thng ti tu va cp bn. c gp cc cha chng ti t rt lu v rt mong
c ch i, chng ti m nhau thn thng v mt nh l, ging chu i bn chan ha.
Ngy cn li l mt phn ban m chng ti hi tin tc cc cha v tin tc th gii, t ba
nm nay chng ti khng nghe ni ti, khng bit mt cn ra sao! V chng ti gn
tm thng m khng dng thnh l bi thiu nguyn liu nn va chi dy ban sng, chng
ti xin ngi B dn mt ni sch s trong tu, ch bn ngoi khng c, chng ti dng
thnh l. H lm theo v l vo ngy l thnh Simon v Giu 48, chng ti sung
sng dng bnh hng sng v tha lng i kht v thm mun tt bc t rt lu mong
mi.
t ngy sau cha sai mt hon quan em giy thng hnh a tu v cc thng gia
ngi B ti kinh thnh. H lm kh d cho chng ti mun i theo v sc lnh trc xut
cha b hu. Nhng ngi B nht nh t chi nu chng ti khng i cng my cha h
em theo. Sau cng vin hon quan phi chu, mc du cha c lnh ca cha, chng ti
tr v kinh thnh, ni t chng tm thng nay chng ti b trc xut.
ng thi thy Anr rt st sng v tay th khng mt mi ca gio on mi ng Ngoi,
thy nng lng st rut mun gp li chng ti k t khi chng ti xa vng. Khi chng ti
try i th thy au bnh li K Ch, thy ti thm chng ti ni y i v cng gip
chng ti trong nhng vic chng ti giao cho thy. Nhng khi thy chng ti ngc ni
thy xui xung, tc th thy tr gt v kinh thnh, ti u thy cng lm vic v st sng
dy d n thi n lc s sinh hoa kt tri. Trong cuc hnh trnh ny Thin Cha ban
cho thy c dp tt p kin tm chu ng. S l trn qung ng thy khng ng hn
c, thy b qun gian cm gy n nh p thy rt tn nhn (khng bit ai xi y h
nu khng l ma qu). Thy b thng nh t v nh cht nm ti ch. Sau thy chi
dy v sau khi cu nguyn cho nhng k hnh h mnh, th thy tip tc ln ng, au
n, khp mnh y vt thng, nhng tm hn y vui sng v thy mnh xng ng chu
mt s g v lng m mn Thin Cha.
Cn thy Inhaxu theo chng ti, thy vi v i sut my ngy di v kinh thnh n
trc chng ti v loan bo cho gio dn tin mng chng ti tr v, v nht l theo lnh
chng ti, cm khng c t vui v ra b ngoi v ni cng cng c th lm cho lng
dn pht v mun hm hi chng ti, v phi gi gn ht sc trong bui gp g u tin.
y l mt ch th quan trng v thit yu kim ch nim vui qu khch li cun h t
lng qu mn chng ti. Thc ra mc du h nhn ch th nhng khng sao gi ni nim
vui sng nng nn qu ng tip n chng ti v thng cho nhau tin mng chng ti
tr li. H cm t Thin Cha a chng ti v lm ch cho h v yn i h.

Chng 33
CHNG TI LI THA HNH CHC V TRONG KINH THNH

86

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Mc du chng ti tr li kinh thnh, nhng khng bao gi chng ti c n gn cha v
mu m v c ca cc hon quan, chng l nhng ngi canh gc thng nht cc cung
phi v ph cha, chng khng cho chng ti li gn. Nhng hoc l cha cho php hoc l
ngi dung th, nn chng khng th ngn cn chng ti tip tc tha hnh chc v nh
trc khi chng ti b y. Chng ti lm ht cc vic thng thng nh dy gio l, ra ti
v gii ti cho gio dn. Lng dn cng gy mt cht xn xao nht l v vic gii ti cho
n gii. H khng chu chng ti tha hnh trong thm kn, mc du l ni cng v
trc mt mi ngi, v gia h vi chng ti (theo tc l) vn c tm phn ngn cch. C
ln chng ti khng th ngn cm lnh m khng lm xn xao, chng vo nh th v ti
gn ta gii ti nghe trong thm kn ca php gii ti. trnh kh khn, chng ti bn
nhau dng hai nh lin k ca gio dn, trong mt nh cho phi n ti xng ti, cn
chng ti th trong mt nh th hai nghe xng ti. Tuy nhin lng dn cn gin d v
thy s rt ng tn tng v ngi chu nhng mi ngy ko n hc gio l v chu cc
php b tch. Chng ti nht nh dng mt nh th mi xa ch chng ti chng hn hai
dm cho gio dn v chu nhng chia nhau ra. Thnh th li thm nhiu vt v cho
chng ti, nhng c th ni l cu chng ti khi b lng dn bt b v ghen ght.
Thc ra t khi chng ti tr li kinh thnh, lng nhit thnh v st sng ca gio dn tn
tng vn ln rt cao trong mi s, nht l n gn cc php b tch gii ti v rc l.
Chng ti khng sao lm tha mn ht c, nhiu khi chng ti thc sut my m ngi
ta. H rt n cn chuyn ch lm vic ny v sa son lng tm rt cn k n ni nu c
khin trch h v mt li no d khng trm trng hay ng pht, th d qun st hay
nh n tht ngy th su hay ngy th by, th h chng dm i ng trc khi i xng ti.
Cn v vic rc l khi chng ti xt h c iu kin chu th trong my ngy h dn
mnh t m k lng vi lng m mn, c ao v lm vic thin mt cch rt nhit thnh.
Cn chng ti, gip h lun nh n ba tic thnh v con Chin v ti h c phc n
bn thnh, th chng ti pht cho h mi ngi mt nh Chin Thin Cha bng sp
thnh bc la h eo c. V khng cho mi ngi, nn b Catarina, em gi ca cha
( ni trn) t tay lm rt kho, khng km nhng nh chng ti em t Macao ti
hay t Au Chu. Nht l chng ti vui sng thy h st sng tn knh s thng kh Cha
Cu Th. Thc vy chng ti thng quan st thy khng bao gi h tm ngm nh thnh
gi m khng ging l chu do lng st sng m mn chy ra trong kho mt. H
cng rt nhit tm v kin tr i d thnh l, khi c, c vo nhng ngy trong tun. Cn
ngy ch nht nhng k xa kinh thnh chng ba hay bn dm, h b nh ra i t rt sm
ti ng gi d thnh l v nghe ging. Sau h tr v m khng bi dng thn xc,
nhng tinh thn th no n li Thin Cha v mnh m nh n Ngi. Cn nhng k xa
kinh thnh qu, ban sng khng th ti ng gi d thnh l th h ra i t chiu th by
sau cm ti v ch tr v ngy ch nht sau khi lm ht cc vic o c. Chng ti dng
thnh l v ging rt mun tin cho nhng ngi xa kinh thnh ti cho kp. Cn nhng
ngi kinh thnh v nhng ngi khc n nh th t sng sm th h c kinh v
nguyn ngm sut my ting ng h trc thnh l.
Vic o c ny thnh thi quen trong khp x ng Ngoi, ni c gio dn m khng
c thnh l th h st sng dng thi gi c kinh cu nguyn v nu khng th hi
nhau lm chung c th h lm trong nh t, c gia nh hi nhau, hoc mt mnh khi
i xa chn thn qu hay ngoi bin khi. H rt nghim tc trong tt c nhng g thuc
v vic o c v nh nhng ngy l v ngy ch nht, h tm cch son mt cun
lch ghi nh cc ngy l v ngy chay trong nm. Cc thy ging em i in kinh thnh ri
pht cho khp x. 49

87

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng 34
MA QU PHIN NHIU GIO DN TH NO

Trong kinh thnh c mt n gio dn tn l Monica, ngoan o, nhng trc khi chu php
ra, theo m tn php thut v lm ngh gi c hn. B thng b ma qu m v giy
gia rt kinh khng lm cho chng hong s. ng ny khng dm xng mnh l chng m
trng knh t xng l dng ph, nh th b l con gi mt hong t trao ph cho mnh
mnh bo dng. Chng ti hng nhn nh b cng nh nhng ngi khc xa kia dn thn
lm ti ma qu, phi phng tn ch th gh gm n khng qun rnh m cp ot
ca Thin Cha v c gng ht sc chim li a v c Kit ly ca n v tr li
nh c, sau khi c dn dp v ra sch ht rc ri. Mun vy chng ti dn b khng
bao gi ra khi nh m khng lm du thnh gi v ly nc php. C mt ln b qun
khng lm, th va ra ti ph, ma qu lin nhp vo thn xc, vt b ng xung t lm b
run ry rt k d n ni t i mt bn ra tia la gin d v e da. Chng b l Gioan rt
ngoan o, c my ngi cng gio gip, dng sc lc du b v ti nh (v ma qu
cn tip tc hnh h b). Ngi ta mi ti n lm php tr t v xua ui ma qu. Ti
ti lm v sau khi nhn danh Thin Cha ti khin n cho Monica ngh ngi v khong
t tm thn, ti cng cha hi xem ngi b qu m c mun xng ti hay khng, th ma
qu khng chu c li l , n t rt lui ngay v b khng cn chim ot nh trc
y bt cng ly li. Th l Monica du dng tr li l rt c ao c ra sch linh hn
bng php gii ti, lm ha cng Thin Cha, li t b ht mi giao du vi ha ngc m
trc y b vn theo, v t b hon ton thot khi t ma qu d.
Nhng ma qu b Monica v Thin Cha khng cho n quyn nhp vo mt gia nhn
no ca Gioan thy u l gio dn, th n i nhp vo mt ngi tn tng cn tr vn k l
lng dn v cha chu php ra, ng ny c h vi Gioan v lc ang trong mt gian
khc trong nh ny. Anh bt u run ry gh s v c du hiu r rt b qu m. Ngi ta
em ti chng ti chng ti dng thuc tr t cha cho khi. Nhng Thin Cha khng
mun cho thuc c hiu lc, trc khi cha chu php thnh ty, do ch sau khi
chu th c thot khi ni thn xc v linh hn th c thot khi Satan. Mt gio dn
ngi ngoi quc trc kia lm ti t cho mt ngi B. Hn trn v khng phc v ch
na, nay sng gia lng dn, khng nhng hn b o mnh m cn cng khai tin theo t
gio v m tn d oan. Nhng do phn xt cng bng ca Thin Cha, hn b Satan m nh,
b tn bo cha hung c hnh h d dn n ni c lng dn cng gh s v ng lng
thng hi. H lin dn hn t ni thn x hn tr ng ti kinh thnh giao vo tay chng
ti. c mi ti nh mt lng dn hn c a ti , chng ti thy hn nm sng
st b ma qu hnh h rt gh gm, mt th n bt nhm cht n ni khng th m m
c. Trong tnh trng ny hn cn quyt chc l hn thy mt con ma thn hnh vm v
kinh khng bc qua mi nh hn ng nm. Chng ti dng nghi thc tr t thng
thng v khuyn bo hn xng ti. Hn nghe theo v ngay sau , hn thong dong m mt
v c thot khi qu m.
Ti thm y mt iu ng ghi nh v mt gio dn ngoan o tn l Isave Thin Cha
cho php ma qu m, khng phi pht ti m luyn nhn c v thm cng phc. S
l xa kia b rt sng t o, trc khi b tr li tin c Kit, v thng lng nhit
thnh ca b v s st sng nng nn tin d oan v th ma qu hn tt c nhng ngi
88

www.sachxua.net

www.sachxua.net
khc cng nim tin d oan nh b, th ma qu lun hnh h b rt d dn v rt hung c.
Th l b quyt nh t b cc ch , ng hn cc bo cha khng bit cch thng
cng vic phc v b lm. B tr v tinh theo o Kit v hc c nhng c tnh cao
c v nhng cng phc khn snh lp gio l dy nh th chng ti. Th l b st sng
chu php ra, nhng cha hon ton thot khi phin nhiu thng thng ca ma qu.
Thin Cha cho php nh vy lm cho chng thn thung v luyn nhn c ca b
Isave. B chu ng nhng kh au ny cch rt kin nhn v hon ton vng theo Thin
Cha, lm cho ma qu phi khip s. B dng th lc kinh nguyn m xua ui qu ra khi
ngi khc, nhng b khng th hay ng hn cha mun xua ui ra khi thn xc b.
iu ny khng ngn cm b lm ht cc vic o c v bc i. B i lng nhit thnh
gi to i vi cc t thn, thnh lng st sng m mn Thin Cha v ng loi: khng
nhng b thuyt phc c mt mnh chng b theo cng gio ly tn ra ti l Tma v
tt c gia quyn, m cn chinh phc c nhiu ngi khc, chnh ni thng tr ca b
i din vi kinh thnh bn kia sng, cng nh trong qu hng b l tnh Thanh Ha; c
hai ni b dng nh th cho gio dn s ti hi nhau trong cc ngy l cu nguyn v
lm cc vic o c.

Chng 35
CHNG TI NH PHI RA KHI NG NGOI
V TR V MACAO

Gio hi ng Ngoi ang trong tnh trng chng ti tng thut cho ti y. Chng
ti hot ng trong thi gian ba nm,50 vi nhng thnh cng v bt trc rt khc nhau.
Tnh ra c nm ngn gio dn v nhng ht ging c tin c gieo trong a s cc
tnh, ha hn trong tng lai mt ma gt ln lao v rt phong ph. Khi tu ca thng gia
ngi B sp sa tr v Macao (t ti) th cha cho chng ti bit phi sn sng try
i cng chic tu . Tht l mt tin bun i vi chng ti v mt sc lnh khng thch
hp vi nhng trin vng p nht ca chng ti, nhng xt ra khng th lm cho cha
thay i, v ngi ta lm kh d cho chng ti li gn cha v cc hon quan trong ph
cha khng phc v tt i vi chng ti ni cha, h hng xi xim ngi khng chu
chng ti li. H s cha tin theo Kit gio v rung b cc cung phi, lc h khng
cn chc v v b ui ra khi ph.
Tuy nhin, theo lnh t ni cha a ra, chng ti cn nm hay su ngy trc khi khi
hnh, chng ti dng gii ti cho lng dn rt ng n vi chng ti, khng cho
chng ti mi m mt gi ngh ngi i cht. Tt c u khc lc t ra bun kh thy
chng ti mt ln na b ra i khng cn sn sc h: nhng chng ti yn i h ht sc c
th ca chng ti, da trn hy vng c tu ngi B s n v a cc cha ti.
Mt iu lm cho chng ti y ny. Chnh cc thy ging cng bn vi chng ti. S l c
gio dn mong cho cc thy ly v trong gia nh mnh, tng rng qua s thng gia vi
nhng ngi c kh nng dy d ngi khc, th mt ca ng l phi thuc ca chung ht
cc gio dn s thnh ca ring trong gia nh mnh. V mun lm tan nh a ti s
v gio on ca x ny m chng ti tm mt phng k a ra thi hnh i vi cc thy
ging, l bt cc thy phi th khng c ly v, t ra cho ti khi c mt s cc cha ti

89

www.sachxua.net

www.sachxua.net
x ny nng gio on v sn sc gio dn. Cc thy u ng . Th l ngy cui
cng chng ti dng thnh l cho gio dn, l v rc l xong, ba thy chnh yu l
Phanchic, Anr v Inhaxu, trc mt ht cc gio dn, qu gi, tay t trn sch Phc m,
ln lt thay phin c li th gm ba im, th nht, thong dong lm chc v thy
ging v trnh bn bu v vic khc lm cho mnh khng tha hnh chu o chc v, th
cc thy khng c t lin kt bng php hn phi vi mt ngi n b no cho ti khi
c cc linh mc mi n nhn chc v dy d gio dn. Th hai, cc thy khng c gi
tin bc hay ca ci ring no cho mnh, nhng ca b th ca gio dn cng phi lm
ca chung. Th ba cc thy phi vng li ngi ca chng ti ct t lm b trn cho n
khi c cc cha ti. Phanchic bt u v c li th cch rt st sng v cung ging kin
quyt n ni lm cho gio dn phi ri l. Anr v Inhaxu tip tc sau, cng t ra nhit
tnh nh vy. Chng ti cho km thy Antn t lu nay t nguyn hin thn phc v
trong nh chng ti v trung thnh theo chng ti i khp cc ni lm thy tr s
trong cc vic thuc vt cht, thy cng th nh ba thy kia. V c th ni rng t gio
dn coi h nh cha v thy v rt knh trng h, cn h, h n nhn c v lm gng tt,
rt c tn nhim trong gio on mi, n ni khng lm g m khng c s tha thun v
uy quyn ca cc thy. Gng ging dy v i sng tt lnh ca h thu ht c rt
nhiu thanh nin noi theo, n xin h dy d v gip mnh trong chc v thing ling v
trn th, lm thnh mt hi gn mt trm ngi 51 ri rc trong nc v em li nhiu kt
qu khn lng cn tn ti cho n ngy nay. Thin Cha mun cho bit rng thn linh
Ngi thi ni no Ngi mun, Thn linh chn cc tng v nhng ngi tha
hnh chc v ging Phc m ni Ngi mun c th phng. Chng ti li ni
quy v mnh lnh phi theo v h hng nghim chnh tun th.
Thu xp xong cng vic ny th chng ti vnh bit gio dn. Chng ti li tt c tnh
thng yu i vi h vi nhng dn d lnh thnh. Chng ti xin h cu nguyn v nhng
n hu h t nhn l nhn c t ni chng ti. H vui lng ha cng nh t hai mi
nm 52 nay h hng c kinh ring cu nguyn cho chng ti mi ngy sng ti, trong nh
t ca h v cc ngy ch nht v ngy l, khi c kinh chung. C my ngi ra trnh din
v xin i theo chng ti, nhng chng ti ch nhn c thy Phanchic v chng ti cn phi
bn lun vi thy v ch li ca gio on ny v my ngi khc, trn ng i, nhng
ngi ny s dn ti ti nh tr, ni h chun b mt s ngi xin chu php thnh ty.
Dc ng, chng ti ngng li my ni gii ti v gip vic linh hn cho mt t gio
dn tn tng. Trong s c ngi ngoan o Phaol Ke Bo chng ti c ln ni ti,
ng t ra qu mn chng ti rt c bit, cho chng ti c tr trong nh v chng ti ra
ti cho nhiu ngi. ng cng nh trong tng lai dnh mt tha t dng mt nh th
v mt tr s cho cc cha dng chng ti.
Tip tc cuc hnh trnh, chng ti nhn tin vo mt thn xm gi l Ke Bch ven bin,
ni y chng ti gp trong nh Tma v Isave, tm mi ngi tn tng thuc gio l
v ch i chng ti lm php ra ti cho. Cui cng sau khi i qua cc ni v ban li
yn i v khuyn d thch hp vi hon cnh, th chng ti ti ca b gi l ca cha, ni
y c tu ngi B ang ch chng ti v ni y phi ngng li mt thi gian cho
gio dn t cc min ln cn ko n xin xng ti cng nh chu php ra ti. Chng ti
lm php thanh ty cho hai mi hai ngi tn tng, do hai gio dn nhit thnh v st sng,
Phaol v Antn t kinh thnh ti y dy d v ch chng ti i qua. T y chng ti
sa son ln bum v phi t bit Phanchic theo chng ti t K Ch. Thy qu xc
ng v s vnh bit ny, thy khc lc v thng tic gc di chn chng ti. Thy ni
nng vin nhng l do rt thnh thin xin chng ti a thy i Macao sng v cht

90

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trong dng chng ti, nhng chng ti cho thy bit nhu cu ca gio hi ng Ngoi cn
n thy phi c mt v sn sc, thy khng th b m khng lm tri bn phn v n gi
ca thy. Th l thy du dn nghe chng ti ni. Chng ti cho thy tin chc l ri y thy
s c gp cc cha dng chng ti trn t ng Ngoi.

Chng 36
BC TH GIO DN NG NGOI TRNH
C GIO HONG URBAN 8

Ti ghi y ni dung bc th gio dn tn tng ca gio hi ng Ngoi trao cho chng

ti khi chng ti b kinh thnh chuyn ti c gio hong Urban VIII 53 v chn
chin ti cao ca Gio hi chung ton th gii, vit bng ch ng Ngoi, chng ti dch
st ra ting latinh khng thay i g nh sau
Chng ti thuc o c Gisu Kit, sp u xung t t n c Cha tri t, dm dng
bc th ny ln c gio hong thay mt c Gisu Kit di t ny.
c thnh cha nhit tnh tn knh Thin Cha truyn v sai cc linh mc t khp ci t
ch ng s tht. T nhng th k u cho ti thi sau cng y, nh sng o tht cha
chiu ti t ng Kinh chng ti. Sau cng vo thi chng ti, chng ti c phc c
n hai cha dng Cha Gisu t i Ty dng, cc ngi khinh thng sng gi gh rn v
bo tp kinh hong bin khi, qua ng rt him tr, ti Nc chng ti v cng b o
tht, khuyn bo, ging dy, thuyt phc th gian trng knh v tn th Cha tht tri t.
Sau hn nm nghn ngi chng ti bng lng v t nguyn theo o thnh v cn nhiu
ngi na ang sn sng theo. Mc du cha cai tr x ny v my v hong t (khng hiu
bit s tht) phn i cc cha v ngoan c chng i, th nhng o cc cha ging khng b
kt n. Cn phn chng ti, y t c Gisu Kit, chng ti kin tr, khng nn trong s
tht v quyt nh kin trung mi mi trong c tin chng ti c. V cng c v
gi vng ngay lnh chng ti c, th chng ti dng l th ny ln c thnh cha nh
ngi cha chung cc tn , xin cho nc chng ti c cu gip thun li. Chng ti
khn ni ngi a mt nhn t v em lng sn sc ca mt ngi cha ti chng ti, mc
du chng ti cn th thin v v l, chng ti qu di chn c thnh cha, tin tng
trng i v mong c c cc v tin s Phc m, qua gio l cao vi, tt c dn trong
nc chng ti, ln b u b sai lm, vng theo o tht, c thot trm lun i i v
hng phc ngn thu.
Chng ti, qun binh c Gisu Kit, ci u xung t, dng bc th ny ln c thnh
cha, nm 1630 54
Chng ti gi bc th ny km theo mt th ca chng ti vit ti cha Nunti
Vitelleschi, b trn C dng chng ti, xin ngi ln c gio hong nhn danh cc gio
dn ng Ngoi, ngi lm nh th ngi vit cho chng ti vo nm 1633 nh sau:
Chnh ti ln c thnh cha bc th gio dn ng Ngoi vit, ngi nhn v t
ra rt vui mng. Khi chng ti c ngi tr li th chng ti s chuyn ti min ng

91

www.sachxua.net

www.sachxua.net
phng. c thnh cha s cho gio dn nhit tnh bit lng yu thng v sn sc c bit
ngi thng p h v lin kt h nh Cha chin ti cao thng yu v p n chin
gio hi cng gio
Th tr li ni y du sao nu gi, cng cha ti gio dn ng Ngoi.

Chng 37
CC CHA DNG CHNG TI TR LI NG NGOI

Nm chng ti t ng Ngoi tr v Macao l nm 1630. y chng ti gp cha Anr

Palmier, sau khi i thm vng truyn gio Tu th cng tr v Macao nh chng ti.
c bit tnh hnh khu truyn gio ng Ngoi, ni rt nhiu gio dn b b ri v khng
c linh mc, cha lin quyt nh tm ht phng cch sai ngi n khu vc truyn gio
ny, trong khi gio dn cn gi lng nhit thnh th ban u. M v cha Gaspar dAmaral
cng va cng v vi chng ti, cha thnh tho v phong tc v nng khiu ca nhng
ngi x , nn b trn ch nh ngi i. Trc y cha c hng i vng truyn gio
Nht Bn, rt tinh thng ting Nht v my ln xung tu i ti nhng v ch, cha
lun lun b ngn cn bi mt b n no ca Thin Cha quan phng dnh mt th rt
tt cho khu truyn gio ng Ngoi. V cha nhn thy r rng Thin Cha gi cha ti ,
nn cha vui lng vng theo lnh v t ra c kh nng, cha chuyn ch ht mnh
hc ting bn x, 55 cho ti lc try i. Cng i vi cha th c cha Antn de Fontes ngi
B lm vic su nm vng truyn gio ng Trong v lc ny ang Macao v cha
Antn Cardim dang suy tnh qua ng Ngoi ti nc Lo. Khi Thi Lan, cha hc
ting Thi cng l ting chung vi ting Lo, nh chng ti s ni sau.
Tu bun phi ln bum i ng Ngoi sn sng khi hnh vo ngy mng 8 thng hai
nm 1631. Cc cha xung tu v sau hnh trnh may mn mt thng th cp bn x ng
Ngoi ngy mng 1 thng ba cng nm.56 Cc cha n th em vui mng khn t cho
mi gio dn. H sung sng thy cc cha n cu gip h v yn i h, nhng thy dy tt
lnh h v cng mong mi. Cn cc cha cng khng km vui mng thy gio dn tt lnh
kin trung trong c tin lnh nhn. C ba iu chnh yu rt yn i cc cha. Th nht l
lng nhit thnh rt hng say ca cc thy ging, Phanchic, Anr v Inhaxu, trong vng
mi thng chng ti i vng, ro hu ht cc tnh v dy d v ra ti c ba nghn
ba trm bn ngi. Mc du h hn nh li th khng lp gia nh cho ti khi c cc
cha n, nay h mun ko di cho ti ht i mnh. Do c nhiu ngi theo gng h
cng t nguyn hin mnh cho chc v ny. iu th hai rt yn i cc cha l lng st
sng o hnh ca gio dn tn tng, trong khi chng ti vng mt, chung nhau dng
c hai mi nh th, tin vic hi hp trong cc ngy ch nht v c kinh chung vi
nhau. Ngoi ra h on kt v thng yu nhau, l c tnh ca Kit gio v l du hiu
ch thc ca Cha Cu Th. Mi ngi yu thng nhau nh anh em v ngi giu
khim tn i x m khng khinh d ngi ngho, li cn c lng gip thng yu c
bit. Cch n ca h rt thnh tht v i sng trong sch, gi nghim ngt lut o Kit:
iu ny lm cho mt ngi B, sau khi giao tip v i li vi h nhn l c th so snh
h vi khng nhng gio dn Au Chu gi o rt st sng m cn vi nhng tu s tp s
cc dng tu canh tn. Cc cha cn nhn thy r hn trong ta gii ti, v khng thy c
cht liu lm php gii, h c linh hn trong trng v lng tm khng vt ti. Cui

92

www.sachxua.net

www.sachxua.net
cng, cc cha c rt nhiu yn i v thy c mt gio dn kin tr chu nhng hnh kh d
dn v chu cht lm chng c tin, nh ti s tng thut trong chng sau.

Chng 38
LNG KIN TR CA MT GIO DN TN TNG CHU CHT
GI C TIN KIT GIO V MY PHP L

Gio dn ny tn l Phanchic v mi c c tin vi php ra t hai nm nay, nhng c

tin rt su sc v ng rt thm nhun n gi n ni ngi ta thy ng khng bao gi ngng
lm vic bc i v yu thng, nht l i chn xc ng thng vc trn vai cho ti huyt.
Vic ny n tai em ca cha, mt ngi hung d v rt ght gio dn. Phanchic gip vic
nh ng v l mt trong s nhng ngi khing cng cho ng. ng gi Phanchic ti v
cm khng c tip tc theo o Kit v khng c lm cng vic bn thu. ng cho l
mt vic nh nhp v bt xng v m vo cng v vng ca ng sau khi ng ti xc
cht. Phan khim tn nhng can m t mnh tht l gio dn v tha hnh chc v , m
v mnh lm theo lut Cha Gisu Kit, l lut thnh v cn cho s cu ri, nn mnh khng
th b m khng phm ti bt trung, bt ngha, cng khng th b vic bc i v thng xt
o dy nu khng th l k hn nht ng khinh. Cn v vic phc dch, Phan khng bao
gi s st. Nhng ng cng xin ng coi l vic nu ng trung thnh gi lut Cha Gisu
Kit m ng tin theo v gi mi cho ti hi th cui cng. Cu ny p khng c g l xc
phm, th nhng hong t khng bng lng v li l t do , tc th truyn cho ng phi ra
khi t dinh v khng bao gi c n trc mt ng. Phan vng li, b t dinh v phc
dch hong t em cha, hon ton hin thn cch vui v vo vic phng s Cha mun
cha trong ht cc cng vic t thin bc i do lng st sng ni ng. c tin hong t
gin d cho gi ng v li truyn cho ng phi b c tin v o Kit. Phan can m phn
i, ng khng th lm c v l phm mt ti khng th tha th v l b vic cu ri.
Hong t in ln v Phan khng vng li, lin truyn cho nh n v bt giam trong ngc
cht hp v chu tra tn v i. Sau cng ng cng kin tr hn trong lc b hnh h bt
ng i nh. Th l tn bo cha truyn chm u ng. y l nn nhn th nht ca
Cha Gisu Kit dng mu mnh cho gio hi ng Ngoi v l hoa tri u ma gio on
mi dng hin Thin Cha, ly hng thm xc v lm vui lng ht cc gio dn x ny v
nhng th mi va ti chung vai st cnh gy nhiu hy vng hi qu tng lai do ht
ging ging mu th nht gieo xung.
Ngoi c kin tr bt khut ca gio dn tn tng l mt bng chng xc thc v c tin
c duy tr rt sng ng trong lng gio dn ng Ngoi ti cn thm mt bng chng
th hai rt ln v c tinh mnh m ca h, l mt s v k cc php l c lm ni h
v theo li cu nguyn ca h. Cc cha mun ghi vo s sch v iu tra v nhng php l
lm cho bnh nhn c khi v ui ma qu ra khi ngi b m, nhng ngi ta tr li l
khng sao m ni. Cc cha d dng tin, khi c bit ch mt gio dn trong on th tn
l Phr, l mt cng chc, bng li cu nguyn cu c ba mi ngi b qu m.
Trong tnh Ngh An cng xy ra nhng vic k l tng t, trong s c mt vic l lng
lm cho o Kit c ngi ta rt knh trng. S l c mt n gio dn tn l Maur, b
ny c ngi con trai (cng l gio dn) tn l Bnit, mt thanh nin rt sng o v
tm n vi cc thy ging sng i tng , nhng cc thy thy v ch hiu anh nn

93

www.sachxua.net

www.sachxua.net
sng vi m v gip m trong cnh ngho kh. B m ng bnh nng v bnh lu nm,
cui cng b cht. Khi ngi ta sp sa lo m tang v em chn th anh cn qu thng
tic m, khng phi v ci cht nhng v m cht m cha c chu cc php bi v khng
c cc cha, anh lin qu gi v ly lng tin rt mnh m xin tt c gio dn ti chia bun v
phng ving hy gp li cu nguyn vi anh c hiu qu l cho m anh ch. Ri anh
ng dy, gi my git nc php vo ming ngi qu c, tc th Maur hi sinh lm cho
mi ngi gio dn cng nh lng dn c mt u sng st. Tin php l c mi
ngi chng kin phao n i khp tnh, rt nhiu ngi tun n xem ngi phc sinh
v do c rt nhiu ngi tr li o.
Khng phi vic k diu khi Thin Cha lm rt nhiu php l do li cu nguyn ca gio
dn l con ci Ngi, m Ngi cn lm qua trung gian nhng k tn tng cha chu php
ra, nh xy n cho mt ngi trong s . l mt ngi mt hm trong rang
gp mt ngi na sng na cht v v khng c nc php gio dn thng dng cha
bnh, m ng th ng lng thng tnh cnh k cng kh ny, th l ng ly nc sng ri
lm php bng du thnh gi ng h v c kinh Ly Cha. ng ly nc php vy
my git trn ngi xu s v tc th ngi b b ri ny c lnh bnh.

Chng 39
MY LNG DN C TH GI TR LI

Trc ht chng ti ni ti vic tr li ca mt thy php, mt tay trm trng tin theo d
oan m tn hng chng i cc chn l c tin v Kit gio. Nghe tin n v cc php l
gio dn lm, nh li cu nguyn, th ng quyt nh trc ht t hc ly, xem o th
no. ng c mt cun sch gio l 57 v khi ng bt u m ra c th mt ng sng
phng ln rt gh s lm ng cc k au n. ng nh b sch khng c na. l mt
hu qu ca Satan ghen ght v xo quyt mun ng ca khng cho nh sng chn l lt
vo tm hn ng. Khng ch lm th, n cn hnh h ng khp thn th lm cho ng au
n mt cch rt hung c, cho ng khng cn c nh hc o Kit. Nhng v ch, v
t bn trong Thin Cha cho ng bit tnh trng c cc ng chu v ng thy rng ng b
trng pht ch ng v cc ti v v nhng phin nhiu bt cng ng lm i vi gio
dn. Th l ng nh n lng thng yu ca nhng k ng ghen ght v ng xin h
chu phin n nh ng v dng kinh cu nguyn xin n tha th cc ti ng phm v cu
ng thot th ch hung c hnh h ng. Gio dn cha lm v cha truyn cho ma qu rt
lui nhn danh c Gisu Kit th n ra khi ngi ng v cho ng c t do. Nhng
tn qu d li nhp vo v ng cn sng bi d oan ma qui nh ng. Th nhng n li
phi b m ra i nh th lc kinh cu nguyn ca gio dn. Nhng thy ph thu cha chu
php ra ti v vn cn b au mt mi cho ti khi ng thy trong mng mt b ng kinh
khuyn nn dng phng dc thnh v c ch c khi bnh. ng lin xin hc o
v sau khi chu php thnh ty cng vi v v c gia quyn th ng hon ton c khi,
c sng thn th v sng linh hn. T ng nhit thnh thu phc lng dn theo o
tht cng nh khi xa ng mun ngi ta t b. Sau trng hp ny, cn mt trng hp
ng ghi nh hn ca mt vin quan trong ph, lm cho cc cha mi n rt vui mng. S
l vin quan ny bit kh v c tin v v lut ca gio dn, ng cho php b v v
con gi ly ngi em t ca cha, c hai chu php ra ti v sng theo o Kit. Cn ng,
ng ngoan c trong sai lm, khng b rng buc bi mt tin tng no ngoi tnh m say
94

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nng hu v mn. Nhng Thin Cha mun ng thot khi tai ha do lng m sc dc
cu linh hn ng. Ngi cho ng ng bnh nng nguy him lm cho ng rt kit sc v cho
ngi v mi theo o c bn nm v ly tn ra ti l Anna, ngh n cch li dng dp
ny cho chng bit v ng c t hy vng cu mng sng th nn nm chc cu ly phn
hn v chu php ra ti c n . Nh Thin Cha ban n soi sng hp vi li b v
bn th ng ng lng, khng nhng ng quyt nh chu php ra ti v do b ht cc
v mn m cn khn dng mt nh th p knh dng Thin Cha m ng mun
phng th, nu ng c khi bnh. Mi vic xy ra, con r ng, l em t ca cha
ng thi cng ng chun quyt nh ca ng v chng kin php thnh ty ng chu ngay
khng tr hon, ly tn l Gioakim. Tc th tnh trng sc kho rt kh quan v bc vo
giai on tnh dng yn hn. S tr li ny lm cho mi gio dn rt vui mng v tin
tng, v chinh phc c mt tay nng c th gi v mt ct tr vng chi cho gio
on ng Ngoi, nht l trong tnh Ngh An, ni vang danh ting ng.

Chng 40
CHA C X TH NO VI CC CHA DNG CHNG TI
CHO TI KHI TU NGI B TR LI

Lng nhit thnh ca lng dn c thnh tnh vi o v t ra sn sng n nhn c tin th

rt ln trong hai thng cc cha dng chng ti hot ng trong x ny, l thi gian cc
thng gia ngi B a cc cha ti v c tr y, trong thi gian ny c hn mt nghn
ngi tn tng xin chu php ra ti. gip rt c lc vo vic ny th c d lun v cc
cha c lng cha, cha t n cn sn sc khi cc cha ti cng i vi ngi B. Cha
mong h gip cha trong vic chin tranh vi ng Trong. l l do trc ht cha
cho php t do ging c tin o Kit trong khp x v lm php ra ti cho ht mi k xin
theo, min l khng c ph phch tng thn ngi ta sng knh trong nc. Nhng t
khi bit r ngi B rt trung thnh v kin tr trong tnh thn thin khng t b lin kt c
i vi cha ng Trong cm kh gii chng li cha th cha lin bt hn thnh tnh v
cho cc cha dng chng ti bit rng ngi l cc cha phi rt v Macao trong chic tu
ngi B, khi h sa son try i. Th l mi nim vui u gim xung v chng ti tm
ht cch cha i nh. Nhng khng th nhn c g khc ni cha, cha ch cho
mt hai ngi li m thi vi iu kin l khng c nhn ai tin theo mu nhim ca
o.
Vy tu ngi B try i, cn hai cha chng ti li. Cc ngi khng nn lng, quyt nh
gi theo li cha, rng lm p lng ngi nhng cng m thm lo sn sc gio dn. C vy,
mi ngy mt trong hai ra mt cha gia cc cn thn cho cha thy, ngi c cm
tng l cc cha khng lm vic dy d gio dn, mc du cc cha khng chnh mng vic
gip cn thit mt cch kn o. Cc cha cng d dng hnh ng khi c mt chic tu
ngi B khc ti em theo hai cha na, cha Hinr Majorica58 v cha Bernadino Regi c
hai l ngi . Cha Majorica rt thng tho ting v hc c trong thi gian c tr
ng Trong. V t lun lun c vi ba cha trong ph, trong khi cc cha khc hot
ng cc nh t c gio dn tp hp. Lng dn khng , cng khng khi h hi
nhau trong nh th c kinh, trong cc cha cng t khi c mt trnh khng cho
lng dn nghi ng.

95

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Nhng khng th gi nh th trong dp l Ging Sinh v gio dn c hnh l rt long trng,
lm hang mng c rt p din s tch Thin Cha ging sinh v chung quanh l
cc mu nhim thi nin thiu ca Ngi. Vic ny cha bao gi thy, c rt ng ngi
thuc mi tng lp n coi, khng nhng gio dn m c lng dn, nh m chng ti
ct ngha cc mu nhim cho h hiu, n ni trong thi gian su thng trc khi tu cui
cng try i, c hn b nghn ngi c chu php ra ti v lng st sng ca gio dn
khng phi l t trong sut tun bt nht, v ba cha chng ti lun lun bn gii ti, trong a
s hu nh ch tm va cht liu ban php gii, lng tm h rt mc trong trng. Th
m h khng bao gi n gn php b tch ny m khng n chay nghim ngt mt ngy v
nh ti gic lng n nn thng hi. H cng c thi quen nh ti mi ngy th su
trong nm tng nh s thng kh Cha Cu Th. H khng bao gi b, ngay khi i
hnh trnh hay i bin. Vic ny mt ln lm cho mt ngi B cng i trong chic thuyn
vi my gio dn phi b ng. Bi v ban m ng ny nghe thy ting nh ti. ng thch
th tng nh c ma hay ma ri lc , mc du tri quang ng nh cha bao gi
thy. Nhng khi bit l th gio dn ng Ngoi trn vai th ng khng ngng ca
tng khp ni v nhng gng o c . Nhng mi ni cn thng thc hng thm
cc nhn c ca h, l s on kt v thng yu nhau mt cch l lng. H st sng
gip khng nhng ngi ngoi quc m nht l ngi ngho kh cn c cu tr, t
nh ngi b ta n kt n. H xin php quan ta cho vo ngc yn i v dy d v c
tin o Kit, theo h ti ni hnh hnh, ra lnh khng cho h cht m khng c chu
php ra ti v lo an tng chu o lm cho mi ngi phi ngi khen vi tt c s trang
trng knh n nh trong nc c cc vua cha theo Kit gio. l tt c nhng hot ng
bt buc lng dn phi knh n o Kit, mc du h c cht ghen ght.

Chng 41
MY TRINH N CHU HNH H BO V C TRINH

C my s gia trong Gio hi nhn thy rng i sng dm dt v nhng tru lc ca

hong Nr nhen nhm nhng ngn la u tin gy nn cuc bt b Gio hi s
khai trong thnh Rma, nhn xt ny c xc mnh trong cuc bt b gio hi ng Ngoi
v i sng tru lc, nu khng phi l ca vua cha th t ra ca my ngi trong x. Mt
n gio dn tr tui tn l ari c sc p l thng, nhng cn c c hnh thm kn c
bit hn na. C b vin quan s ti i lm v l (vic thng thng trong x ny). Nhng
c rt ght tc l nhc v bt nhn ny. C s ngi ta dng ti v lc nn chy n gio
dn bn ht thot nguy c cho danh gi v lng tm, cng c n lnh an ton. Nhng
vin quan ngoi o ni cn in r v mi ngon ca hn chy thot, hn lin nh gio
dn thuc quyn hn, v hn nghi l ari cho h bit nh trn lnh ca mnh. Hn
cng dng uy quyn truyn cho h phi cho hn bit c trn u v phi a v cho hn
nu khng s b trng pht. Th nhng tt c ti su chc ngi u can m tr li l o
Kit khng cho php ari lm v l v h khng th trao c cho hn lm vic mc
du h bit ch c tr n. Vin bo quan v o ni cn gin v li l to bo , sau khi
cn thnh n u tin trn h, no l e da th, no l trch mc chi ra, hn cho lnh
t do hnh h bng mi th bo lc, trn bn thn v ti sn h. Bn lnh vng lnh hung c
v bt cng, khng nhng chng cp ph nh ca v ti sn lm mi cho chng m cn

96

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nh p my ngi rt tn nhn, nhn danh quan bn ht bt mi ngi phi b o mi
h va tin theo v cng t thn pht, nu khng th n ng s b bt giam t v b kt n
theo lut, cn n b th cho cht ui tri sng. c lnh, h bn nhau v cch i ph v
sau khi th v ha vi Thin Cha l khng bao gi h b nim tin vo c Kit mc
du c mt mt ca ci v mng sng v mt nguyn c vinh quang nh th, th h quyt
nh b nh ca v tt c ca ci bn qun v b mt ko nhau n kinh thnh, ni h rt
kh b pht gic v c rt ng dn c. Th l h rt mc can m em ra thi hnh. Ti ni
h c tip n v bo dng trong nh mt gio dn rt tt v rt thng ngi. Ri h
vit th cho cc cha bit l do vic rt lui v y, h xin cc cha n gii ti cho h trc
khi h chia tay nhau trnh vin bo quan lng bt. Cc cha n nh thm h v rt
vui mng thy h t ra c hn hnh chu thit hi v lng st sng v vinh quang o
thnh m h mn chung hn tt c quc tin ti. Quyt nh qung i ca h gi tnh
bc i ca gio dn trong kinh thnh v nh ng lng thng ca mt b c th gi, b
nhn bao bc ari v bo v gio dn khng cho vin quan quy nhiu v hnh h.
Mt n gio dn khc tn l Pia cng phi ng u trong mt trn nh gi gn c
trinh khit. C c vinh hin v b nguy c d dn, tng nh gn thua trn. S l c c
c tin v chu php ra m c cha m vn cn l lng dn, c ngi sang trng nui
c trong nh t lc c cn nh tui sau ny lm v b cho ngi ta, tt c u khng bit
c theo o. Theo gio hun c nhn c v s thnh thin ca o th c rt tha thit
chung s trinh khit ca thn th v lng tm. V th c t chi ht mi li d d b i
ca ngi b nui v nhng li khuyn rn bt xng ca cha m c thuyt phc c,
c bng lng nhn vic v nhn o. Ngi sang trng ni cn gin v b t chi v b la
sau khi ch i v mt nhiu cng ca, nhng v ch. Lc th hn ha hn, d dnh, khi
th e da bt b o c tin theo m khng cho hn bit. bt c theo hn, hn quyt
nh thi hnh, hn cho hnh h c, tt, nh, qut roi rt tn nhn nhiu ln n ni c pht
m lit ging, yu hn v b nh p v hnh h, nhng c lun lun mnh bo v kin
quyt trong nh. Ngi sang trng cng ln cn in, thy mnh khng c vic g, lin
i yu ra ght, hn nht nh git c. c bit d , c b mt trn khi nh con s t
v n np trong nh mt n gio dn ngoan o c tui tn l Phanxica, b ny cu
danh d v tnh mng c.
Ti c th k ra y rt nhiu th d can trng m mi ngy gio dn t ra bnh vc danh
gi c hnh v tn gio h tin theo. Ti khng th khng ni ti lng trung kin bt khut
ca mt thanh nin tn l Inhaxu theo o chng li mun ca cha m cn l lng
dn. Cu b cha m hnh h tn nhn khng th tng tng c, bt cu b o,
nhng cu kin tr mc du chu s khc nghit cha m gy nn, vo ci tui cha th
nh ot v mt vic kh xa bn nng, nu khng l bn nng t tri xung. Cha m cu
da vo mt c hi c bit cho ti din cuc hnh h trong ma chay. Cu th mun
king tht theo lut v tc l gio dn cm, cn cha m th v ch dng ht cc th l l v
mu m bt cu n. Sau cng h va e da, va nh p n ni dng roi vt nh
cu rt tn nhn n chy mu, h ci o tt o lnh v cho cu mc o xu o rch. Khng
nhng th h cn long trng tuyn b t cu, ui cu ra khi nh v bu ru cu ngoi
nh cho dn lng x v. H cng chng i cu v c gng thuyt phc cu vng li cha
m v theo o c truyn ca h. Nhng khi thy h ni nh ni vi cc v ch ph li,
mt thi gi th h mc c ui cu ra khi thn x. Cn cu, cu hin ngang v nhn Thin
Cha l Cha v Tri lm qu hng khng ai c th ly mt c, cu n xin tr n nh
chng ti ti K Ch, t nguyn lm ti t, m khng xin tin lng no ngoi n t do
phng th Thin Cha trong nh chng ti.

97

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng 42
CC CHA DNG CHNG TI
TH T NG NGOI VO NC LO 59

o Cng gio tin trin nhiu trong x ng Ngoi n ni nhng nc ln cn ngi ta

cng qu mn v ca ngi nhn c gio dn x ny. C mt s thn ca vua Lo lc
ang trong ph cha ng Ngoi, ng tc mch mun bit v o v hc hi ring qua
cuc m thoi vi cc cha dng chng ti. ng c thuyt phc n ni ng nhn a
cc cha qua nc Lo khi ng tr v. Th nhng cha Gaspar dAmaral lc ny gi chc v
iu vng truyn gio ny, cha xt khng nn nhn li mi thn thin ca s thn trc khi
d nh vua v bit r rng li l cng b ng tnh ca nh vua. Cha lin vit th ln
vua nm 1634, trong cha xin php ti nc ngi rao ging o v Phc m c Gisu
Kit cho thn dn ngi. ng thi cha thy nn sai hai gio dn ng Ngoi rt tinh thng
l Gioan v Tma cng i vi s thn v em knh biu vua mt bc ha Cha Cu Th rt
p lm phm vt v lm bng chng v tt lnh ca cc cha. Vua nhn th v phm vt
vi rt nhiu thnh tnh. Ngi trng by nh trc mt triu thn v t lng thnh knh v
tn trng c bit. Nhng ngi khng ch nhn c vy m thi, theo kin triu thn. Ngi
phc p cho cha Gaspar dAmaral v cho bit ngi vui lng hn nu cha chu phin ti
nc ngi v rao ging o thnh. Ngi mun cho s thn em th ny tr li x ng
Ngoi cng vi thy Tma (cn Gioan th li gn vua) vi lnh truyn l nu cha sn sng
i th Tma tr v mt hay hai ngy trc thng bo cho ngi ngi chun b n tip
long trng khi cha vo kinh thnh.
Tht l k diu khi thy c s sn sng tin theo Phc m trong ton ci nc ny. C nhng
vin quan chnh yu trong triu khi d nhng bui m o t vi Tma v cc mu nhim
ca o ta th cng t ra sn sng theo o v chu php ra khi cha ti. Th nhng cha
dAmaral mc du rt c ao try i nhng li b gi li v ba l do. Th nht cha c trch
nhim iu khin vng truyn gio ng Ngoi, nn khng th b i khi cha thng bo
cho b trn t ngi thay th. Th hai, cha rt yu v kit sc, v qu nhc mt v vt
v lm vic truyn gio y, cha Bernadin Rgi ngi ng s li mi mt v qu lm
vic nng nhc v lin tc cho gio dn c toi nguyn. Sau cng cha thy c mt cn
tr rt ln, nu mun sm m vng truyn gio mi ny, l thiu th, khng ngi
lm cc cng vic ln lao v mi m ng m ra mi ngy trong x ng Ngoi. Th l
cha co li vi nh vua, v bnh ca cha, cha khng theo lnh truyn ca ngi c, cha
khn xin nh vua c gi mi thnh tnh tt p cho ti nm sau, lc cha hy vng phc
hi sc kho vng lnh nh vua ti phc dch ngi. Km theo th, cha cn thm mt
phm vt mi l nh thnh xoa du tm thn nh vua v cho nh vua vui lng nhn li
co li.
Cha dAmaral thng bo tt c cho cha Emmanuel Dias thay cha Anr Palmier qua i
lm kinh l. Cha Dias rt st sng iu ng cc th lnh ngh n gip cc vng truyn
gio mi, v mi y sai ti ng Ngoi cha Flix Morelli, ngi thnh Rma, vo u
nm 1637. Cha cng c bit thm v tt c cng vic xy ra, nn phi hai th lnh ngh
na cho hai vng truyn gio ng Ngoi v Lo, cha ly hc vin Macao v chn trong
s nhng ngi t nguyn, l cha Gioan Baotixita Bonel ngi c chc vin trng

98

www.sachxua.net

www.sachxua.net
v cha Raymond de Gouea ngi min Aragon gi chc gim hc. Cha cn thm cha
Martin Coelho ngi B, tt c ba u y can m i hot ng trong nhng vng
truyn gio ny v t nguyn hy sinh phng s Thin Cha v Gio hi Ngi.

Chng 43
HNH TRNH I LO, BT HNH V PHA NG NGOI,
THNH CNG V PHA BN KIA

Cha Bonel try i vng truyn gio ng Ngoi v c gi chc v kinh l. Cha ht sc
nhit thnh hm h gip nhng nc cha c vin tr thing ling lo vic cu ri
v sau my thng ng Ngoi, cha can m t nguyn i khi s truyn gio Lo v
dy d cc dn m cha bit rt sn sng tin theo mu nhim Kit gio. Cha nm mi ba
tui, thn th gy yu v lm nhiu vic, nhng c can m nhiu hn sc kho. Cha khi
hnh bng ng b vi Anr thy ging cha chn theo cha, tht cha nh mt tay th
rt mc nhit thnh v khng s gian lao kh t. Li thm my thy ging tr tui, cng
thy Tma bit qua v nc ny. H ln ng vo u thng 10 nm 1638. H tip tc
i c mt thi gian, khng phi l khng vt v, nhng c yn ni trong tm hn, c
vui sng trong au kh v khng c g ng s i vi k tin tng vo Thin Cha v
rng lng st sng lo cho vinh quang Ngi. Th nhng vo cui thng, phi trn rng
ni phn chia hai nc ng Ngoi v nc Lo, trn nhng ng rng rt ng s, h b
mt th lnh t ti (nht l v m cc k lnh, khng em theo g p) lm mu trong
c th nh ng li. Cha Bonel l ngi u tin b lnh rt d dn. Sc lc v nhit
trong ngi b t cng lm cho hon ton suy st, th m mi i c na ng. Thin
Cha cho cha thy gi im, cha rt mc bnh tnh v tm tr thanh thn ht sc dn
mnh cht. Cha ng nhn v m ly ci cht t tay Thin Cha ban. Cha vui lng cht trn
rng thing nc c v trn ging sng tuyt cng nh trn m hoa thm c l. Ri
sau khi ly tay ch vch my im thuc chc v ca cha, cha ni xin Anr (m cha t lm
b trn cc thy khc v ng u khu truyn gio) hy can m v tip tc hnh trnh
khi s vinh quang Thin Cha v di s h ph ca Cha Cu Th. Ngi s khng b
h, Ngi s gip h thc hin nh i rao ging l lut v Phc m Ngi. Cha thi thc
v yn i h theo sc ca cha, yu t nhng cn nhit tnh, cha st sng v nh nhng trt
linh hn ni Thin Cha, ngy mng 4 thng 12, ngy l knh thnh Carl Borrm m
cha tn sng c bit.
Thy ging Anr theo mnh lnh cha ban, tip tc hnh trnh cng cc bn ng s. Sau rt
nhiu vt v v rt nhiu kh khn v l ma ma v ng rng th ti nc Lo. Cc
thy lin st sng bt u ging o thnh v l lut c Gisu Kit hc c t x
ng Ngoi. Nhng nh vua v triu thn ch ti bn thn ngi ging hn l li cc
thy ging, nn ch chi khng nghe. Thm vo c mt kh khn khc l vic ch bai
o th t thn ngi ta dy h (v t ng Ngoi l nc ln bang m t gio gia
nhp nc Lo). Nu cc thy mun cho li mnh c uy tn th phi em theo mnh mt o
trng Ty dng nh ha v c h tin tng. Cc thy ging tt lnh tha li l
em theo nhng ngi cht dc ng. Th nhng h vn cha hi lng, h vn ni
nng cho c xem thy mt Ty dng o trng. H s tin theo v vng li ngi. Cc
thy ging ng Ngoi phi ch i v ch sut mt nm tri, xem c cha no vng

99

www.sachxua.net

www.sachxua.net
truyn gio ng Ngoi ti cu gip (iu ny khng thuc quyn cc thy v thiu ngi
c th b cng vic lc ny). Th l cc thy tr v. Nhng trong khi tr v, thy Anr, tay
th rt qu v c lng nhit thnh khn snh, nh thy m Gio hi ng Ngoi c hng
nghn ngi tr li, thy cht v bun phin v au kh, cng vi Hinr ngi trai trng
c rt nhiu trin vng. Thin Cha mun nh vy, vic truyn gio c khi s vi
nhng ngh rt tt lnh nhng khng thnh cng nh ngi ta mong i.
Vinh quang v cng phc li dnh cho cha Gioan Maria Leria, sau khi b trc xut khi
ng Trong ni cha st sng hot ng cho vinh quang Thin Cha v cu ri cc linh hn,
th cha t nguyn em lng nhit thnh i chinh phc nc Lo. Cha th i qua Thi Lan.
Nhng theo li ny th gp nhiu cn tr v sau cng cha tm c ng vo thun tin
qua con sng Campuchia t min rng ni Lo chy xung Campuchia v ra ti bin. Cha
khi hnh rt may mn, em theo my thy ging ngi ng Trong gip cha, Thin
Cha ban phc lnh cho d nh v lao kh ca cha. Cha rt c lng nh vua v triu
thn, nh my phm vt nh thnh cha em theo v mn ton hc cha rt thng tho. By
gi cha hot ng c lc chinh phc h. Mt s ng dn nc ny xin chu php ra
ti v tin theo o Kit, vi hy vng s dn tr li cng ngy cng ng v c tin s c
ngy ng tr v thnh gi vi Phc m Cha Cu Th c tn th.

Chng 44
MT V BT B DO NGI TU GY NN,
NHNG XOAY TR LI LM CHO H XU H V LM VINH DANH
CHO GIO DN NG NGOI

Trong khi cha dAmaral c gi v Macao do lnh b trn cha tnh dng v cha
bnh di hn cha chu vng truyn gio ng Ngoi cha cai qun v cha phc hi sc
kho rt cn cho cc dn ny, th gio dn tnh Ngh An chu cn bt b, nhng Thin
Cha t ni Ngi khng gieo, Thin Cha c vinh quang v gio dn c yn i
v cng phc. S l trong tnh ny s gio dn kh ng dng mt nh th p thn
Rum hi nhau v mi ngy thu ht lng dn c cm tnh vi o. Th l nhng k
th t thn khng chu ni nhng khng dm dng v lc do lng ghen ght v gin d thi
thc. H lin xi my thng gia ngi Tu theo t gio bun bn ca bin ny (nh
h lm) phm ti bn thn gio dn v ni dng vo vic phng t. l ngy gio dn
hi nhau trong nh th v cha Hinr Majorica dy gio l v lm vic o c nh thng
l. Th l chng nm mi ngi Tu hung hng xng vo nh th mang theo v kh nh
p khng nhng my gio dn m c cha Hinr. Cha b mt tn phang my pht ba trn
vai. C mt gia nhn ca chng ti khng th chu c vic ny v theo gng thnh
Phr, tr th cho thy mnh, anh lin nh li tn ngi Tu phm thnh v tt c
gio dn u xm li ui bn chng bt bn ngi Tu phi ra khi nh th. Nhng ngy
hm sau ngi Tu em xc cht mt ngi trong bn h nh p cha Hinr v b
gia nhn ca ta nh li. ng thi h kin chng ti quan ta, ghp cho gio dn ti st
nhn. Vin quan vn ght o ta lin b t cha Hinr b thng nng, cng my gio dn.
Vic ny xy ra trc khi cha c gii v ph x trc mt cha. Nhng c bit v
ny v nhn thy li t co khng cn c v gian di ca ngi Tu th cha lin bt ming
h v tuyn b cha v ti. M v v n mng ca cha c x ph nn lng dn li dng

100

www.sachxua.net

www.sachxua.net
s bi ri ca gio dn tn tng, chng n nh th v tip tc honh hnh cho ti khi cha
Hinr tr v tnh em theo bn n ca cha tuyn b long trng l cha v ti. Th l h
hn s xc lo hn ho ca nhng ngi theo t o v em li y yn hn cho gio
dn. Khng nhng gio dn t ra rt mng r v cha tr v, m vin nht quan ta ca
tnh, khi nhn bit cha v ti th n mng cha, mi cha dng cm ti nh, cho cha hon
ton t do i li vi gio dn v truyn phi dng li nh th y nh c. Tht l thanh bnh
tr li sau cn bo tp do ngi Tu gy nn. Chng ngn chn ng tin trin ca
Kit gio trong tnh ny m trong ch mt nm 1639 tnh c hai nghn bn trm by
mi hai lng dn tr li o v c ra ti do tay cha. Li cn mt nim vui mi yn i
gio dn khi c mt chic thuyn khc ca ngi Tu cp bn tnh ny. H vo nh th mi
dng li v n trc nh Cha Cu Th, thuyn trng rt c thnh tnh vi gio dn v c
nhng ngi i theo u qu gi t ti cho nhng ngi nc mnh v tng cha qu em t
Trung Quc.
Ti khng qun y vic Thin Cha cng bng bo on nhng ngi Tu phm thng,
nhng ngi p ph trong nh th nh chng ti ni, nho bng cc s thnh v
ngo mn mc o l. Khi bit cha ng Ngoi nh pht chng v ti xc lo th chng m
mu vi cc thng gia Ho Lan v ng tnh trn sang Nht Bn. Nhng v s ma qui
ca k d bao gi cng ln ti mc thi qu, nn trong cuc hnh trnh, chng lm mt
vic rt mc phn trc. Mt hm chng thy ngi Ha Lan ung ru v qu chn say
sa, chng lin git tt c v chim ht s t la chic tu ny ch. Chng chia lm ba phn
v trong ba chic tu khc nhau trnh b pht gic. Mt chic cp bn Trung Quc,
lin b cc quan tnh bt v tch thu. Chic th hai ti ng Trong cng b gi li v cc
con bun b trng tr v n t mt lnh th th ch. Cn chic th ba th vo ti nc
Campuchia v cc s quan nh vua nhn thy nhng kin hng c ng du Ho Lan, th l
li bun Tu b gi li tra kho v theo li u th chng b n t hnh v ti chng
phm. Tht l Thin Cha cng bng rt bt tt c bn phm thnh trong khi chng
nh tu thot v Ngi ra n pht chng rt xng ng.

CHNG 45
NHNG TIN TRIN LN LAO CA GIO ON NG NGOI
V C MY TH MT TRONG KHI HNH S

Cho d ha ngc v tri t chng i s tr li ca nhng dn tc ny, nhng n Thin

Cha vn mnh hn, n ni s gio dn tng ln rt nhiu trong x ng Ngoi. Nm
1639 chng ti tnh s c tm mi hai nghn nm trm gio dn, ch trong mt nm
c mi hai nghn hai trm ba mi ngi gia nhp gio hi, khng k nhng ngi c
ra ti trong tnh B Chnh. C hn mt trm nh th ln dng nhiu ni gio dn hi
nhau chu cc php b tch v nghe li Thin Cha, khi cc cha ti thm v mt trm hai
mi nh th nh c kinh trong cc ngy l v ch nht, ngoi ra cn c mt s rt ln
nh nguyn lm trong cc nh t. Trong mt tnh Ngh An c by mi thn nhn c
tin: iu k diu l ch l do n Cha Thnh Linh mun c nhng n sng ng
ni dn tc ny, nn khng c mt thn x no m khng c thanh nin, thiu n khn
trinh khit trn i. C nhng i tn hn cng khn nh vy ngay hm u mi ci. C
my ngi khc sng trong bc phu ph trong my nm, h t ra rt tic v khng c

101

www.sachxua.net

www.sachxua.net
bit sm hn v c tin v ci nhn c p khn ha lc cn tr tui. Cc b qu
ph thng cng khn tit ph. C kh nhiu trng hp thanh nin thiu n chu kh
s nhiu v nhng ngi ngoi quc bo v c trinh khit ca mnh v v chnh cha m
mnh, gi khng lp gia nh. Tht kh thy mt nc no c nhng cng dn mi tin
theo Kit gio m lng m mn c trinh khit chim ch c tn nh vy.
Nhng trong khi gio hi ng Ngoi tng rt nhiu s gio dn v cch n thnh
thin, th nhng cng vic vt v nng trn vai mt s t th lm cho gim s lng. Mt
vi ngi ng bnh khng hot ng c; cc ngi khc qua i trong khi tha hnh
chc v nng n. T khi cha dAmaral rt v Macao,60 kit sc trong vic truyn gio, th
cha Emmanuel Dias kinh l sai hai th khc n h tr, cha Balthasar Calderia thuc
dng qu phi bc nht B v cha Giuse Maur quc tch . Va ti, th tnh Thanh Ho
l ni c rt ng s gio dn, c chia v phn cha Maur, v phi l ngi rt nhit
thnh v rt st sng, nn ngi lm ht mi chc v, gii ti, ging, dy gio l v lm php
ra ti cho tr em v ngi tn tng, nhng vi lng chuyn cn c bit l khng bao gi
cho thn xc ngh ngi, n ni trc cui nm, ngi b st cp tnh. Nhn thy ngay l gi
cht im, ngi a tin cho cha Balthasar lc tnh c ang trong mt thn x khng
xa. Tc th cha chy n gip ngi, mc d c trn ma ln nh mun gi ngi li.
Va xng ti xong th cn st lm cho ngi bt tnh ri ngi b i ny lun c
(chng ti hy vng th) i hng sng, ngi mi trn ba mi mt tui. Mi ngi u
thng tic ngi, khng nhng gio dn trong tnh t y mt ngi nhit thnh cu tr m
c ht nhng ngi c bit tinh thn v nhn c ngi c phc v dn chng.
Cha Antn Barbosa 61 cng vt v m khng c may mn trong vng truyn gio ny,
bi v sau khi hot ng bn hay nm nm mt cch rt can m v qu sc ca ngi th
ngi b st cch nht lm cho ngi kit lc tuy khng gim bt tinh thn ngi vn tip tc
lm cc vic nh trc, nhng vic m ngi ch ri b khi ri b s sng. Cc b trn
ly quyn rt ngi ra khi vng truyn gio v nhng vic lm cho ngi au yu c gng
chm sc ngi trong mt mi trng khc v trong s tnh dng. Nhng cho du c thuc
thang cha chy, cn st vn ph hoi mt cht sc kho cn li v trong t nm
chm dt cng phc ca mt i ngi hao mn v vinh quang Thin Cha v v cng ch.
By gi Thin Cha cho linh hn ngi hng ni thin quc.
CHNG 46
CI CHT C PHC V LNH THNH
CA MY GIO DN TN TNG

Ti bt u chng ny bng ci bt c k t m mt vin quan hung bo con r ca

cha bt thy ging Gioan phi chu, trong tnh B Chnh. S l ngi th khng bit
mt mi ny hot ng by hay tm nm, gip ch v k cho nhng dn tr cng thy
trc mt Thin Cha v loi ngi. Thy c Thin Cha cho n cha bnh, lm cho
mi ngi u knh trng nhn c v bn thn thy. Ngay c lng dn v c chnh vin
quan tuy cn l lng dn cng t ra knh trng thy. Tt c u qu mn v mun c
kt thn vi thy. C mt b v mn c vin quan say m, nhng li l th ch ca gio
dn v o Thin Cha, m ny ng bnh nng. V rt yu m nn vin quan cho tm Gioan
ti c kinh cha, nh ng hy vng, nhng ngi y t trung thnh ca Thin Cha
c hun luyn sai lc v lng tm cho rng mnh khng th dng n Cha ban cho

102

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trong dp ny cha mt m xu xa th ch ca c Gisu Kit v ph bng o v danh
thnh Ngi. Th l thy kin quyt t chi khng i v cho du my ln c mi v khn
khon ni xin, thy vn mt mc th cht hn l lm theo quan truyn v l iu Thin
Cha cm. Th l vin quan ln cn gin d, truyn cho by tn lnh li thy ra cnh ng
v dng dao m cht. Chng tn bo x ngi lng thin khng s cht ch s ti,
tng l mnh phm nu un nn lng tm, nh c gio hun, theo vin quan.
Thin Cha cng khng tr hon bnh vc ngi v ti ny v bo on v ti phm ti sinh
mng thy. Ngi cho v v con vin quan ri vo tay cha ng Trong, ri b giam t
trong mt dp i kinh l tnh quan cai tr. Cn chnh ng, ng cng b tng ngc do cha
ng Ngoi m ng n tr n. V my ti phn quc no m ng th nhn, nn ng
b kt n b cho cht i trong ngc v thi hi phi ph ch ba ngy, l hnh pht
nhc nht i vi ngi ng Ngoi.
Ci cht ca gio dn khc cng ng c ch y. Mt ngi tn Cai ngi rt nhit
thnh chinh phc lng dn tr li v rt st sng lm tin trin cng vic Thin Cha.
ng c hnh phc b bt, b tri v b hnh h v o v c danh ngha k lm chng
c tin bng rao ging cng khai trong khi chu tra tn. Nhng khi thng c cn th
thch kh khn th (Thin Cha mun vy cho thm cng phc) ng li ng vo mt
th thch k l hn, l mt th bnh phong rt gh gm v thi tha khng ai chu ni k
c con ng. Khp mnh y vt thng v hi thi nh mt ng Gip th hai. ng au n
v cng, th m khng bao gi nghe ng than vn, khng bao gi c mt li g t ra khng
kin nhn, vn hin t v cm lng nh c trong bin chua cay, tr khi phi khuyn bo con
ci knh mn Cha Cu th v trung thnh tuyt i vi lut l v o Ngi. S hi thi
v nc c ca bnh ch trong my ngy nhp vo tim. ng thy mnh sp ti gi, ng
bo cc con nm xc hi thi ca mnh vo h rc cng cng hay trong mt ni no rt su
cho khng ai ngi thy. Sau ng nng tm hn ln ti Thin Cha v ku xin Ngi,
ri cht mt cch lnh thnh trong cuc m thoi rt du dng, rt st sng vi ng ng
hng qu mn, hng trng mong, ng ban thng v nhng au kh ng chu.
Mt gio dn khc cng chu kh tng t nh vy v o, tn l Gioakim. ng b
tin b ca ra dng mt nh th trong thn xm hi hp gio dn, m v lng nhit thnh
i vi c tin o Kit m ng b nhm ngoi o hnh h bng nhiu cch, b bt giam t,
b nh p, b trc xut ra khi x v iu lm ng bun hn c l thy nh th b t. ng
cht nng tru nm thng v cng nghip vo tui bt tun. Khi thy cc con lo lng sm
cho ng mt o mi theo tc l lim xc th (ng ni): hi cc con, ng lo che tm thn
thi nt, ch cn linh hn c Thin Cha thng sm cho o vinh quang trn tri ni hy
vng ngi ban cho do mu Ngi ra cho ta.
Ti cn phi thm ci cht lnh thnh ca ba thy ging Inhaxu, Ta v Tma m gio
on ng Ngoi phi nh n. Tht th, khng bao gi hu th c qun cc thy,62 nht
l thy Inhaxu, ngi bn ng s ca cc cha b y i v k bnh vc c tin bt khut,
ct ngn i mnh bng lao kh lin tc v th xc v tinh thn bng cuc i rt nhim
nht. Thy y cng phc kt thc i mnh vo tui bn mi nhm bng mt ci cht
lnh thnh.
Sau ci cht ca ba thy ging th km theo ci cht ca ba ngi thanh nin Carl,
Phanchic v Angl. Ngi th nht v chung i sng Kit gio khim tn hn l
mt di sn giu c v sang trng, nn cht (nh cc thnh) v bnh st dai dng trong
tui i non tr. Ngi th hai t nguyn phc v gio dn trong khi cn di chuyn, phi i
lin tc, nn kit sc tinh thn v hao mn sc kho th xc ci tui trai trng lm vic
bc i, n ni b bnh phi v th huyt vi nhng cn au d dn v lm cho ngi ta
103

www.sachxua.net

www.sachxua.net
thng xt v cc thin thn qu mn. Ngi th ba tht ng ci tn Angl l thin thn.
Angl sng tht s nh thin thn, c tt c gio dn tnh min Nam rt qu mn.
Sau khi b lng dn hnh h ch v anh t ra ni cng cng lng nhit thnh i vi o;
my gi sau cht trc khi cht, anh m o rt thn mt vi Cha Cu th, c Trinh n
v cc thin thn, anh ni chuyn nh th cc ng c mt, nh th tt c thin ng
chuyn xung phng anh.
Phi n cng khng km phi nam v nhit tnh v thnh tn. C nhiu ngi sng rt lnh
thnh v cht ci cht kt thc tt c cuc i tt lnh. Mt b c th gi tn l Colomba rt
sng knh c trinh n. B dng mt nh nguyn trong nh b kinh thnh v rt
thng ngi ngho kh. B rng ri cho h v cho cc thy ging tin ca sinh sng.
B ng bnh nng v cht trong khi i ng. Trc khi cht b dn ngi ta chn theo b
mt thnh gi qu b vn mang trong ngi. Mt lng dn c bn phn lo n tng, bn
mi ngy sau khi b mt, lc m huyt ly li thnh gi th thy xc b Colomba cn
nguyn vn, khng h nt nh th va mi tt th, li xng hng thm phng pht lm
cho ngi lng dn cm ng phi a tin ra. Tt c lng dn u vui mng khi bit
tin v nhn ra s l lng ny.
Mt b khc rt giu v ca ci v nhn c tn l Lina, mt trong nhng ngi u tin
theo o trong x ng Ngoi. Sut mi by nm b cng khai gi o, b lo liu v li
cun nhiu ngi nhn nhn nhn c v cc chn l o ta. B cng rt rng ri phn pht
ca ci, trang hong nh th, cu gip ngi ngho kh, bo dng cc thy ging. B
cng cho dng mt nh rt thun tin. B qua i rt du dng v vui th trong linh hn lm
cho tt c gio dn gip b cht lnh u ht lng ngi khen v chc tng Thin Cha bao
gi cng do dt qung i v tnh thng. Hnh nh Thin Cha mun cho b trc khi
cht c mt bng chng v mt tin v phc thanh nhn dnh ring cho b trn tri, bi
v lc b cn cm nh c trinh n trong tay v ni cch tru mn th c mt nh sng chi
li t nh pht ra, vi mt hng thm du dng lm cho tri tim ngi bnh vui th v k
vy chung quanh thy nh sng v ngi hng thm phi ca ngi lng nhn t Thin Cha
cho ci cht ngi lnh thnh c gi tr c bit lm cho ngi ta thm c cht nh vy.
Ti chm dt chng ny, s khng bao gi ht nu ti cn mun ko di ra, bng truyn
mt thin cm huy hong m mt gio dn tt lnh tn l Yves thy v ci cht l lng
ca ng. Theo ngi ta k li, ng cht do mt tai nn bt thn v mi ngi cho l ng
cht tht v khng cn mch, khng cn du hiu sng sau my gi ng h, ng thot
ng dy lm cho mi ngi vy quanh ng phi chy trn v s, coi nh mt ngi cht
sng li. ng vy tay v ln ting gi h v khi thy h vng tm khng cn s hi th ng
k cho h bit, trong thi gian h thy xc ng nm nh cht th v tinh thn ng c
su ngi trai trng tr p dn a qua mt con ng tri bc trong mt x cc lc, ni
ng thy mt v vua ng knh chi la nh sng huy hong ng trn mt ngai vng; hai
ngi khc cng ng hai bn v cng chi li vinh quang nh th. Nhng ngi ch o
cho ng hiu l ba Ngi Thin Cha rt cao c, rt ng th ly. Bn di (ng ni) ti
thy khp ni theo hnh bn nguyt nhiu gh p bng thu tinh, trong s nhng ngi
ngi , ti nhn thy c my ngi thuc nc ti mi cht c t lu nay, cc ngi mi
ti ngi gn cc ngi. Nhng ch o vin khng cho php ti ng li lu hn x p
ny, h bt ti xung mt ni ti tm trong ti thy mt hang thp v rng, mt na
th y ngn la, na kia th l mt h lm chm tuyt ng, y c my ngi ti khng
bit, h b hnh h kh s v sng d v nay b pht chu nhng hnh kh d dn. Sau
cng (ng ni thm) cc ch o vin truyn cho ti phi tr v thn xc ti, k cho mi
ngi nghe nhng g ti thy, sn sc song thn ti ch cn c sng cho ti u tun

104

www.sachxua.net

www.sachxua.net
trng mi v sau khi lm ht bn phn cui cng v an tng xong th h cam oan n tm
ti v x nh sng v vinh quang ch cho ti xem thy. l li l Yves k v thin cm
ca ng, lm cho tm thn gio dn c nhiu hy vng v s hi lnh mnh. Ri xy ra
ci cht ca song thn ng cng nh ci cht ca chnh ng, th l minh chng thin cm
ca ng khng phi l ba t hay ch l mt gic m mng trng rng. Bi v hai thng sau
song thn ng qua i v c an tng cng mt ngy v hm sau, sau khi thu xp cc cng
vic ca mnh v nhn nh v tn sng Thin Cha v kin tr trong c tin, th Yves ln
ging nm, ng u du dng trn gi nh ng, ri tt th khng b st hay b bnh tt g
v c phc v tri m ng thy hnh nh, v nh lng nhit thnh v i sng lnh
thnh ca ng cho php ng trng i

CHNG 47
GIO HI NG NGOI QUA MT CN BT B LN V MI
NHNG T LU SAU C THOT KHI

Nm 1640 l nm th mi bn k t khi chng ti vo x ng Ngoi, gio hi mi

c mt trm nghn gio dn v khp ni ngi ta sn sng tin theo, lm cho chng ti hy
vng con s gio dn s ln hn ln v thm ln trong gio on ny, nhng s th th t,
nn khng lm vic cho c. Th l b trn Macao phi thnh thong sai cc tng
vin tr n lm vic trong khu truyn gio ny. Ngi th nht l cha Tma Rodriguez
ngi B, ngi khng bit mt mi, lc u cha nh nhng thu lm kt qu ca cng
vic, ri sau t lu qu ng di gnh nng li cho mi ngi bit nhn c vi
nhng hu qu, v mi thng tic lu di. Thay th cha Tma th c cha Phr Albert v
Emmanuel Cardozo li ngi B; ri li tip n cha Phaol Calobrozi ngi v
Onphr Borgez ngi Thu S, tt c u vo tui hot ng v y can trng vi sc
lc chu ng lu di nhng kh khn vt v chinh phc cc linh hn m Cha Cu
th ly mu Ngi m cu chuc.
Th nhng ng khc, Satan tn i th ch ca Thin Cha v vic cu ri cc dn,
hn khng ngng mi n lc chim gi mt lnh a hn cai tr t bao nhiu th k nay.
Hn li nhm ln ngn la mi v ng vo lc ngi ta t ngh ti, th hn gy nn mt
cuc bch hi mi lm cho gio dn khn n hn nhng cuc bch hi c trc y. Bi
v ngoi sc lnh cha nim yt ct trc nh chng ti, cm gio dn t nay khng c
theo Kit gio v khng c i li vi chung ti, v chng ti cng b cm khng c
ging cho gio dn nhng sai lc v gian di, cha cn truyn cho vo la, v t nh trng
by, trng ht v sch gio l cha ng nhng gio hun v Kit gio. Th l ngi ta
thi hnh. Trong nhng cuc bt b v trc, cha bao gi hung c n th. Do buc cc
cha ch cn c bit cy vo Thin Cha v xin Ngi cu gip v cu khn c trinh n,
thnh Xavier quan thy khu truyn gio ny cu khi cn u su ln v t khi lm cho h
sng st. H cng n chay, cu nguyn v nh ti cng nhng hnh xc khc khng v ch
trc mt Thin Cha. Bi v my tun sau, tm thn nh cha t nhin du hn (khng bit
bi u, cch no), ngi ni vi cha Majorica (lc ny lm b trn vng truyn gio) v rt
du dng t cho cha bit ngi phn nn t trong thm tm v s cng rn ngi i x vi
cc cha v vi gio dn trong sc lnh ngi ban hnh v nht l cho t sch gio l,
cho mnh qu nghim khc, v thn dn ngi than vn t co gio dn p ph

105

www.sachxua.net

www.sachxua.net
tng thn pht. Nhng ri ngi cho cc cha c li trong nc sng an ton nh trc.
S thay i bt ng ca cha v nhng li ni du dng lm cho cc cha vng d v lm
sng li mi nim vui. Sau khi khim nhng cm t cha th cha tr v ngay. em tin
mng cho cc ng s, tt c mi ngi u ng thanh ngi khen v ca tng Thin Cha
nhn lnh khng b nhng k phng th v tin tng Ngi. Th nhng sc lnh cha vn
cn nim yt trc ca nh chng ti, nh th khin trch gio l chng ti rao ging v x
x Kit gio. Cha Majorica li can m vo triu yt kin cha v khn xin ngi cho ct
bng nim yt cn cho chng ti l k phm php, sau n hu cha ban cho chng ti.
Cha vui lng chp nhn v tc th sai lnh n ct bng nim yt v sc lnh. Gio dn rt
i vui mng v lng dn cng n chia vui vi chng ti.
V bch hi ny ko di ti ba thng, trong khng thiu dp cho gio dn tn tng
trong cng nh ngoi ph chu nhiu au kh. Nh chng ti lin tc b chim gi hoc
c bn lnh hn xc ti ng trong tm ngy u, chng thiu t tt c nhng g chng
tm c trong nh chng ti nh nh thnh v cc vt thnh. Gio dn cng b k th
hnh h: c my ngi ca ci b cp ph hay tch thu, c ngi khc b x nhc bt
phi b c tin hay b o. Lng kin tr ca ba thiu n tnh gi l min ng khn gi
trinh khit v quyt nh ca h khi c tin c v bch hi tht l c bit. H vit mt
bc th rt hay cho cc cha dng by t lng can m Thin Cha cho h n t
xng l gio dn trc mt cha v cam oan h sn sng mu duy tr danh hiu v
danh tnh vinh hin, h ch mun sng v cht di danh hiu l gio dn. Nhng trinh n
ny tn l Monica, Nympha v Vitta. Sau t lu Thin Cha cn sa son cho h mt th
thch ln th can m ca h v cho h c dp tt lp cng. Vitta bt thn b ri xa cc
bn v b mt tn lnh xc lo mun lm hi danh d mnh, n ni hn tut gm trn t
ln trn ngc v e do git nu khng theo hn. Ngi con gi anh hng khng thm bn
ci (tr li): c ri mi ct mng ta ch khng danh d thn xc ta dng Thin Cha,
ri c gi a c v ngc ni thm: y, mi m i bt c ch no, ta vui lng cht, nghn
ln hn l theo dm ng v ti phn ng Thin Cha ta th. Quyt nh ny lm cho
tn lnh sng st v cu c danh d cho ngi trinh n. Cn hai ngi kia cng t ra can
m chng km trong mt th thch c tin b tn cng. Hai c ra kinh thnh cng mt b
c tui tn l Phanchica chu cc php b tch v c bi dng sc chng li nhng
tn cng ca v bch hi. Gia ng gp my tn lnh ngoi o. B hi v theo o no
v khi cc c xng r rng, khng s e do ca chng v sau khi chu nhn nhng li hn
xc th cc c b chng qung xung h lp t ln ti c v sut m cho ti sng.
Thin Cha cho my gio dn i qua v thy s th, ngi ta mi li ra khi v dn vo
kinh thnh. T c ba trinh n c n np trong mt ni an ton v c nm su c gi
khc cng c quyt nh nh vy v cng t nguyn tri buc mnh bng nhng li khn
trinh khit trn i, tt c u n hp vi ba c trong mt nh lm thnh mt tu vin trinh
n sng i sng cc thin thn. Ti khng th b qun y hnh pht tc thi Thin
Cha ra pht mt thanh nin dm ng v mt b qu ph khn th tit, hn nh dng
v lc bt p b, cn b th trong lc cng cc b ku cu s ph h ca c trinh n m b
hng tn sng v ht lng xin ngi bo v. Li cu xin tc th c nhn v hnh pht ti
ngay tn dm ng: mt tay v hnh no gi ln v hn cht ngay ti ch.

CHNG 48
THIN CHA BAN NHIU N CHO GIO DN

106

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Chng ti c th ni tht rng t khi Phc m c rao ging v c n nhn x
ng Ngoi, khng nhng cc sai lm ph thng trong dn gian nhng ch cho chn l
c tin, m nhng nhn c Kit gio cng thng nhng thi h tt xu. Hn na khng
nhng gio dn thc hnh cc nhn c thng thng, m cn gi nhng nhn c cao hn
v kh hn trong o Kit, nht l nhng nhn c thuc v s qun mnh theo Phc m v
s hnh xc m h thng st sng lm n ni cn phi kim ch ch khng khuyn khch
thm. C nhiu nhiu ngi khng mun mc hai o trong ma ng v s kch ng nhc
dc, c ngi nm ng trn t bng, khng m khng ch ng thn xc v bt thn
xc chu au n mt cht. C ngi cha gii ti hi ti sao gy cm m yu hn mi khi
th c tr li l cc cha dy ng ln thin ng l ng cht hp v ca th nh
b, v th ti ht sc bt thn xc ti h thp xung v gy bt i c th d dng lt. Cn
c th k ra v s v d v kin tr, khim tn, bc i, ti phi b nu khng cun sch ny
dy qu.
Nhng khi nhng gio dn tt lnh ny ra sc thc hnh mi nhn c th Thin Cha
cng ban cho nhiu phc lnh v n thnh di do, k c n lm php l v truyn khin ma
qu cng d th. By gi thnh mt tc l kh thng thng trong x ng Ngoi l khi
lng dn b qu m, h ch vo nh th lc gio dn c kinh th cng c khi. Ngi
ta cn thy h bo khng n ph phch my thn xm k t khi gio dn dng nh th,
nhng t rng su hang d tr li v gy tang tc ngay sau khi nh th b ph trong mt
v bch hi. Mt iu ai cng nhn thy l c vin quan mt a phng, trong thi bt o
ra lnh ngy mai phi trit h nh th, th m hm trc con ng cht trong ging.
Trong mt thn khc, lng dn t nh th, th tt c nhng k ch mu v nhng tay vo
vic xc phm ny u b Thin Cha pht, n ni trong mt nm trn, khng ma mt
ht no trn ng rung, th m ln cn th ma sng nc. Ngi ta cng bit tin do
mt lng dn chn chnh mi tr li o k l lng dn c trng ti xin li gio
dn v ha bi thng thit hi, ngha l tm mi ngi trong bn h xin php ra ti, th
l c rung nng ca h cng c Thin cha cho ma xung.
Ti thm iu ny, Thin Cha nhn i sng trong trng ca gio dn tn tng v ban
nhiu n hu v n sng trong trng. C mt gio dn rt sch tn l Simon thn gi l
Tamdang thuc tnh min ty, sau khi vo l Phc sinh trng thy mt con heo rng
ang lc sot trong khu rng. ng rt n s thnh thc c kinh cu nguyn xin Thin
Cha, bi v ng nghim chnh gi lut Gio hi trong sut ma chay king tht v by
gi l thi c php n, th xin Ngi ban cho n xa kia Ngi ban cho k no sng
trong trng thi v ti, ngha l xin cho mnh c quyn truyn khin v bt con heo rng
phi vng phc mnh. Nguyn kinh ri, ng lm du thnh gi v c mt kinh Ly Cha,
sau ng im m v tin tng bo con heo rng ti gn ng. Con heo vng theo v
cho Simon ct c m khng cm c nh con cu. Th l ng dn mt ba c cho gio dn
v cho gi nhng ngi ngho kh ti na, ng cng khuyn mi ngi ca ngi v chc
tng Thin Cha v n Ngi va ban cho.
Khng phi Thin Cha ch lm nhng s l lng cho gio dn m thi, nhng thnh thong
cho c lng dn. Trong mt thn x gi l Ke Ro c mt ngi sang trng trong mt thi
gian rt c cm vi gio dn. ng cn st hi ngi b nui cc con trai ca ng ch v ght
o m ngi ny tin theo. Nhng ri tm tr ng ngui dn v thy rt nhiu php l Thin
Cha lm v lng tin ca gio dn, nht l bng du thnh gi h tn sng. ng lin ao c
t mnh th nghim xem quyn lc v th gi m ng knh phc n i ti u. V thy c
by gia sc ca ng cht ngoi ng, khng c thuc no cha khi, ng lin cm cy
thnh gi ca gio dn gia rung gia sc ang gm c, th l khng cn con no cht, v

107

www.sachxua.net

www.sachxua.net
t cng khng. ng lin theo Kit gio v du hiu c tn th, n ni khng nhng
ng mun tr thnh gio dn m ngay trong khi bng ln v bch hi trong ton x v
ngi ta ph v nh th ca gio dn th ng li ng tn b tin dng mt nh th v xin
lm php long trng.

Chng 49
MT TON TH PHC M B CHT UI THM THNG

Cha Emmanuel dAzeuedo tn kinh l tnh dng Nht Bn v ph tnh dng Trung Quc
t An ti Macao v khi c bit nhng thnh qu ln lao Thin Cha lm qua hot
ng ca cc cha x ng Ngoi v ma gt chn mui o Hi Nam m ch c mt
th gt l cha Beneit de Mattos ngi B, th cha lin sai by cha dng chng ti,
bn ngi t x ng Ngoi v ba ngi cho o Hi Nam. Ngi ch o v th lnh ton
ny l cha Gaspar dAmaral hi phc sc kho v sinh lc hc vin Macao, trc kia
b yu nhc v kit sc khi lm vic khu vn truyn gio ng Ngoi, nay cha cng
quyt tr li. i theo cha th c cc ng s cha Phr Albert ngi B lm vic truyn
gio , cha Gioan Inhaxu Leviski ngi Balan v cha Phanchic Ascanio Ruida ngi ,
tt c u thng tho ting ng Ngoi. Ba cha cn li, cha Gioan Anr Lubelli, Antn
Constantin, c hai l ngi v cha Valentin Noguera ngi B th i o Hi Nam.
Ton qun tinh nhu mi i chinh phc cc linh hn ny khi hnh t hi cng Macao ngy
23 thng 2 nm 1646. Tri hi xu v bin ng. Ngy hm sau l ngy l thnh Mathias
th ti o Tam Xuyn danh ting c m thnh Phanchic Xavi, v i tng ng
Phng. Ngi ta thy mt tng ln cao chng mi lm gang tay, khc ch ca chng
ta v ch Hn knh dng ng thnh. Tu u li y mt ngy va i cho bin lng v
s c bo ln, va c thi gi cho cc cha knh ving v khn xin ni m thnh
Phanchic Xavi. Sng hm sau th nh neo. Sng bin lc ny v c bo ln nn kh
cao v sut ngy hm cho ti gn na m vn khng ngng thi v pha o Hi Nam
mt trn gi khng n ni mnh lm. Nhng sau na m th ni ln mt trn bo ln x
tu ng mnh vo cn. Cha Albert nm trn sng dc tu b vng xung bin v t nhin
(tht l l lng) li b sng do tu ng vo cn dng ln v ht vo trong tu. Tai nn ny
khng cn lm cho ai trong tu khng tin chc l s cht ht. Cc cha ngh ngay n vic
cu linh hn nhng lng dn cng i bin vi mnh hn l ngh ti mnh, nn lm ht
bn phn dy d s lc cho h bit v c tin v ra ti cho h. Trong khi s hi v mt
hy vng cu c tu khi tan v v ng mnh, th thu th xung mt chic xung khng
c ngi buc theo sau tu bo v mng sng. Th l chic tu thu th b ri, b v
mt na, nc p vo t pha, ri chm xung lng bin, trong c thuyn trng, cc cha
v hu ht cc ngi khc trong tu, tt c u cht ui ht, tr c cha Anr Lubelli v
rt t ngi khc sng st. Trong mt thi gian cha b sng nh vt v, khng hy vng
sng, cha quyt nh lm mt vic phng s Thin Cha trc khi cht l cu linh hn
nhng k sp chm di ln sng nh cha. Cha lm php gii ti cho mt ngi, sau khi
xin cha th ngi cng cha gn nh chm di y. Th nhng cha li ngoi ln mt nc
c tm mt ngi no khc trong cn cng cc ny, nhng (cng l Thin Cha thu xp
nh vy) cha vi c mt mnh vn v bm vo , ri sng nh dt vo b. Nhng thu
th ln t nh chic xung lin n ko cha vo v t cha na sng na cht cnh
ngn la hng. c si m, cha hi tnh dn dn v khi c tin hu ht cc bn ng s
108

www.sachxua.net

www.sachxua.net
u cht th cha a nc mt khc (nh li cha vit trong th) hi tic v ch mt mnh cha
c sng st, nh mt trong s y t ca ng Gip, mt mnh thot nn k li tai ho
ca nhng ngi khc hoc nh Gionas trn chy, c sng gi ma trn b v mnh lm
nn ti.
Trong nhng ngi sng st, ngoi cha Anr v cc thu th th cn mt gio dn tr
ngi x ng Ngoi tn Gilles, anh theo cha Albert t x ng Ngoi v Macao lo cc
vic, v cng cha tr li ng Ngoi. (V anh khn kho) anh thy tu th no cng m,
anh ln vo mt chic thuyn nh cn li, mt kin hng trong c nhng th c rt
qu ca cc cha v anh xung thuyn cho vo b cng mt chic khc cho theo sau.
T anh Gilles sng tt lnh v chung thu v ti mt bn ng Ngoi cch xa chng
nm mi dm ri anh n trnh din cc cha, a tin v m tu au n v ci cht ca
nhng ngi phi n ym tr cc cha. Mi ngi u au n. Nhng trong tai ha ny
cn nhn c yn i trong kin hng m anh Gilles chung thu tr li cho cc cha, trong
cha nhiu vt nui dng cc cha v my ca him lm phm vt dng hin
Cha: vic ny khng phi l nh mua lng Cha. Cha cng t ra thng tic khng
nhng v s mt mt ca chng ti m v chic tu ngi B n bun bn trong x ngi,
mt vic m ngi rt hnh din v rt ham mun.

CHNG 50
V PHA TRUNG QUC EM LI MT L DO
CHO NGI TA TR LI NG C

Cho ti nay Phc m c Gisu Kit tin trin rt nhiu x ng Ngoi n ni

cc ngi tha hnh li Thin Cha u vui mng thy hu qu ln lao ca n thnh v
thnh cng trong cc cng vic vt mc trng i. Nhng Thin Cha mgiu lng
thng yu khi ngi ta t ngh ti th li sa son cho thm l do khin cc dn tr li
ng c hn.
S l c mt cha dng chng ti tn l Anr Xavi Allemand, mt nh ton hc li
lc, nm 1644 ti Trung Quc, hot ng trong vn nho rng ln. Do nhn c v
tinh thng ton hc m trong mt thi gian ngn cha c vin ph vng theo Kit
gio tn l Luca cai qun mt tnh ngay bin gii x ng Ngoi, em lng qu mn v
c bit thn tn. Trong khi c mt s thn ca cha ng Ngoi t Bc Kinh tr v,
ng nhn danh cha i triu cng vua Trung Quc theo tc l. Cha Anr mun li dng c
hi ny gip khu truyn gio ng Ngoi th yu cu ph vng bit i v qu trng s
thn vi nh ng em lng qu mn cc cha dng chng ti. Cha cng thuyt phc
ph vng vit mt bc th cho cha ng Ngoi, trong th ng ca tng Kit gio m
chnh ng cng tin theo, sau khi nhn bit s thnh thin v cng phc. ng cng gii thiu
nhn c cc cha dng ang ging o trong x mnh l nhng ngi ng c gia n thi
phc v bo v. Th ny, khng trao cho s thn, nhng cho mt qun binh ca ph vng
i theo s thn em thng ti tay cha, nhn danh ph vng v km theo nhng li khim
tn qu trng v sn sng phc dch. Ngi qun binh trung thnh lm theo. V khi cha
c trong th ph vng (ngi mun chuyn cho hong t l ngi s nhn k v) c nhng
li gii thiu Kit gio m mt ngi c th gi nh th tin theo, li thm bng chng

109

www.sachxua.net

www.sachxua.net
ln lao v s qu mn nhn c v cng lao cc cha c gi l tn s. C hai, tin vng
cng nh cha ng thi s tuyn b nhng cm tnh qu mn bng nhng li gii thiu
ch ng lm cho mi dn nghe tin u b lay chuyn. V th cha y su thng cho
gn mi hai nghn ngi theo o cng gio v mt mnh cha Antn de Fontes ngi B,
th k cu ca khu truyn gio, trong thi gian ny, ra ti c bn ngn. T s
ngi mi tr li tng ln rt nhiu v ngy nay tnh trong x ng Ngoi c hn hai trm
ngn gio dn. Hy vng khp ni rt kh quan n ni c th trng mt ngy kia nim tin
vo c Kit s thng tr ht cc tm hn v thnh gi c dng ln v c tn th trong
khp nc m khng gp cn tr. l iu em li yn i cho nhng ngi hot ng
trong khu truyn gio ny v lm cho nhng ngi khc khi bit thnh qu tt p nh th
th u ao c n h tr s th rt t m ma mng th ln v nhiu. V th mc du mt
my ngi b m tu khng n x ng Ngoi c, nhng c dt vo bn Trung
Quc l ni Thin Cha ch nh cho th c nm cha khc may mn ti thay th vo cui
nm 1646. l cha Gioan Cabral kinh l khu truyn gio ny, trc kia l vin trng hc
vin Macao v ph tnh dng Nht Bn, cha Phanchic Rongel, gio s thn hc, cha
Phanchic Figueira ging vin danh ting, c ba u l ngi B, vi hai cha Phanchic
Montescoli v Stanislas Torrente ngi , tt c u cng quyt s dng lao kh, sc lc
v sinh mng mnh cu ri cc dn.

Chng 51
NHNG IU CHNG TI MI NHN C
V GIO DN NG NGOI

Lch s c tip tc ghi cho ti y bao gm s tin trin ca Kit gio trong khu truyn
gio ng Ngoi t nm 1627 cho ti nm 1646. Cn nhng iu s ni sau y, trong
chng ny, chng ti trch rong hai bc th, mt th ca cha Gioan Cabral chng ti
va ni, kinh l khu truyn gio, vit v cha b trn C, vo thng 10 nm 1647. Trong th,
cha iu trn v cuc kinh l ca cha v v nhng thnh qu mi hi c trong khu truyn
gio. Th th hai l ca cha Gioan Barbosa th k cu y, cng l ngi rt hiu bit
cc cng vic trong khu vc ny.
Cha Cabral cam oan nhn rng ch trong hai nm 1645 v 1646 gio hi ng Ngoi
c hn hai mi bn nghn gio dn tr li o. Trong x c hai trm nh th c ln vi
nh cho cc cha ngay cnh , y l ni thng tr hoc tm tr khi cc cha ti lm vic.
Trong nm 1646 ch c by cha phn ra trong nm tr s, cn mt cha tn l Phaol
Caloprosi ngi thnh Napoli, th rt can m v khng bit mt, cha mt t lu sau.
Ngoi bn th mi ghi trn cn c mt ngi th su l cha Philipph Marini ngi
thnh Genva b chn lai khng qua nc Campuchia nh c ch nh. Phi dng tr
s th su d b phc v s rt ng gio dn tr li. Cha nhn thy t khi x ny,
dn ng Ngoi d tip xc hn v d tin theo o hn, khng c mt dn ng Phng
no, v lun l trong trng hn v c t thi h tt xu chung cho mi ni khc, lm ngng
tr cho c tin v gy nhng kh khn gn nh khng vt ni, thc hnh cc nhn c
ca Kit gio. Gio dn tn tng rt vng vng trong c tin, nh th nhn t my th
k nay, h cng xa nhng khuynh hng, nhng m tn d oan nh th cha bao gi bit
ti. H thi hnh cc nhn c Kit gio, gm ght nhng i bi chung, rt nghim chnh

110

www.sachxua.net

www.sachxua.net
gi lut Thin Cha, rt st sng lm cc vic o c v c kinh cu nguyn. Mi ngi
u dy tht sm, sau khi thc dy th h c kinh t l na gi v cng vy trc khi i
ng; h rt vng li v knh trng cc cha, cng nhn s kh nhc ca cha bng s bit n
v khng g lm pht h bng t chi khng nhn phm vt h mang ti. Khi cc cha n
th h t ra vui mng thi qu n ni h t chc cuc vui v ngy hi cng cng th l
ra.
Cha cn ni nhiu iu m ti b qua ti thm li kt thc, l bng chng v mi
thnh tnh c bit cha ng Ngoi li qua bc th gi cha Felix Morelli, b trn khu
truyn gio, bc th ny cho chng ta nhng trin vng ln lao thy gio on m rng
trong thi ngi tr nc v Cha Cu th c tn th trong khp lnh th ngi. Trc khi
ln cm quyn ni nghip c tin vng, ngi c ln ni vi cha Morelli, t lng
ngi qu mn cha th ngi mun nhn cha lm dng t (trong x ny l bng chng cc
ngi quyn th t tnh thng yu nhng ngi h qu mn), nhng v trng knh c
thn ph l ngi ght cc cha, nn ngi cha mun cng khai t ra. Nay ngi c tn ln
bc cha v nm gung my cai tr quc dn vi s tho thun v ng ca c thn ph
c tui v yu sc, li c cuc gp g tt lnh, cc cha bn Tu c ph vng tn
nhim, cc s thn ca cha ng Ngoi c hu i v c mt t vin tr cn thit khi
tr v; cha ng thi nhn thy c thn ph theo di iu trn cc s ni v s gip
cc cha lm cho mnh khi bn Tu, nn ngi bt u cng nhn, ca tng v gii
thiu cng vic ca chng ti l nhng vic hu ch cho quc dn. V th ngi quyt nh
cng b, theo th thc trong x, bng mt chng th danh d, lng qu mn ca ngi i
vi cha Morelli, lu li bng chng cng khai cho cha. Ngy 11 thng 03 nm 1647
ngi vit v gi chng th ln giy hoa bng ch Hn, ni dung dch st nguyn bn nh
sau :
Ta h Kien Thng vng ton quyn v ti cao trong x ng Ngoi, ta gi ngi
chng th t tay ta tho, lm bng chng ta qu mn ngi, Felix bc tn s nht v
tin s o trng th Cha tri t.
T khi ngi vo x ta, ta c bit qu mn ngi hn ht cc tn s ngoi quc n
dy o y. Ta coi ngi nh vn rung trng hoa hng dng quay v mt tri soi
sng v si m, ta cng coi ngi nh qu t ca ta. cho ngi bit lng ta qu mn
ngi, ta t cho ngi mt tn mi l Phc Chn, c ngha l mt ngi chn tht c phc
cao c. Th nn t nay ngi ch c ngh hay khng c ngh nh ta, nh tt c nhng ai
phi lm khi qu mn nhau v ch c mt tm hn. Nu ngi lm nh vy th ngi c
k vo s nhng k c th gi v c nhiu danh vng v gi lut nhn i v ngi c
ta qu mn.
l li l bc chng th ca cha ng thi, ngi nhn cha Morelli lm ngha t. Th
ny ngi sai ngi em ti tn nh chng ti vi m rc linh nh trng th vi cc bc
cn thn, h c tip n vi tt c danh d v ghi n v pha cc cha dng chng ti.
Vin thuyn trng ngi B v cc tu vin cng d bui l ny, nh chng ti v tt c
vng ln cn u vang lng ting kn, ting trng; cng ngy hm ngi ta rc cha vo
ph cha p l cm t. Tt c nhng iu ny u trch trong th cha Gioan Cabral kinh
l khu truyn gio.
Cn cha Gioan Barbosa trong th tng thut di dng v lng o c v st sng ca
gio dn tn tng ng Ngoi, cha so snh h vi cc nh tp dng ci cch ca chng ta.
Ti trch v vit vn tt sau y. Th nht cng nh cha Cabral vit, cha ca tng h rt
sing nng v kin tr c kinh sng v kinh ti, h khng bao gi b tr khi qu bn rn v
111

www.sachxua.net

www.sachxua.net
phi lm vic hn. V th trong ht cc nh, h t bn th, trang hong cc th p
theo kh nng mi ngi, h bt nhng s cn dng v n, v mc mt cht hn l thiu
st v vic ny. Trn bn th, ngoi nh v thnh gi bng cht liu qu nh mai ra v ng
voi rt ngh thut, cn c mt bnh p ng nc php vi trng ht v cc dng c hnh
xc m h thng dng. Cha cn thm v l iu rt ng khen, h c nhng bn th nh
v nh, v mu v sn son thip vng, h em theo khi i ng v dng ngay trong nh
tr v trong nhng ni h phi ngh m, lm cc vic o c. H cn ni thm rng h
rt mun d thnh l hng ngy khi c hnh nh th, v th mi ngi u mun d tt c,
n ni chng ti buc lng phi xua h ra v phn chia tng phin vo nhng ngy khc
gi khc cho lng dn khng ghen ght v thy qu ng gio dn t tp nhau. Cc cha
phi vt v nhiu cho lng st sng ca h c toi nguyn bi v h mun xng ti v
rc l mi thng hai ba ln. H c lng tn knh, qu mn v bit n cc cha khng th
tng tng c, khng c g lm h gin bng t chi nhng ca h dng cng. H c
lng thng yu nhau lm cho mi lng dn u khen ngi. C my ngi sng chung
vi nhau v k c cht ca hn ngi khc th bao gi cng dn bn n nim n n tip
khch hnh hng v k xa l, thnh thong xy ra v l hnh ngoi o gi lm gio dn
c tip n v c i ng t t hn trong hnh trnh. Thng thng h rng ri
qu sc h b th cho ngi ngho v cho cc thy ging v nht l cho nhng ngi b
trng thu ti sn bo v c tin, nhng ngi ny thng chng cn g n, mc;
nh h v v con h khng thiu s cn dng. Sau cng c mt s rt ng gio dn
nhit tnh (mun thi hnh li khuyn Phc m), h buc mnh khn gi c vng li lm
cho chng ti min cng phi t chi; nhiu ngi phn pht ht ca ci cho ngi ngho
khim nhng lm vic lnh cu ri v c t do hn lo phn ri k khc. C mt
s ng thanh nin v thiu n khn trinh khit trn i v c nhng k bc phu ph cng
tha thun vi nhau gi tit dc trn i, h bun bc v c bit c tin Kit gio v s
p ca c ng trinh qu mun; h c mun (nh h cam kt) t hin mnh cho
Cha Gisu Kit ngay thi nin thiu. Trong th ny cn thm nhiu s khc v i sng
kiu mu v lng tm trong sng ca gio dn tn tng. Nhng nhng iu ni trn cng
cho chng ta nhn thy mt vi nt v nhn c v s trn lnh ca b mt tr trung ca
gio hi ng Ngoi, mi c hai mi ba tui, nhng t ngy nhn nh sng Phc m th
c t im trng l. c mong Thin Cha ban cho gio hi ny lun lun tng tin
v s trn lnh v c y n Thin Cha, cho ta xem thy mt k cng tuyt tc ca
vinh quang Ngi.
HT

CH THCH

QUYN I

(1) L Thi T di kinh v thnh i La v i tn thnh l Thng Long (1010). i

H gi l ng , ti L Thi T th li gi l ng kinh. T ch ng kinh ny m
ngi ngoi quc gi ng Ngoi lc l Tunquin (ng kinh)
(2) T L Thi T, l ba nm sang cng, mi ln c hai tng ngi bng vng, gi l
i thn kim nhn. C l lc nh trn Chi Lng c git mt tng nh Minh l Liu

112

www.sachxua.net

www.sachxua.net
Thng v Lng Minh nn phi c hai ngi bng vng th mng. Coi Trn Trng Kim,
sd, q.2, tr.248.
(3) ng Trong, ngi ngoi quc gi l Cocincina. De Rhodes ct ngha nguyn do ting
gi ny.
(4) Khng hiu bi u ngi ta gi nh Mc Cao Bng l cha Canh. C l ngi B
gi cha Cao Bng l ciucanghe (coi : Marini Tng trnh v ng Ngoi bn ting
Php, tr.35.36.37)
(5) C ni v Ng Quyn t nn c lp t cho t nc (nh Ng 939 965)
(6) Mc ng Dung c git vua Chiu Tng nm 1524 v t xng lm vua.
(7) ng Trong lc ny l cha Si Nguyn Phc Nguyn (1613 1635) l con Nguyn
Hong tc gi cha Tin v l chu Nguyn Kim. Nguyn Kim tm c mt ngi con
rt ca vua Chiu Tng v t ln lm vua tc Trang Tng (1532), coi Trn Trng Kim, sd,
q.2, tr.18
(8) C thu dt trong v Nguyn Kim g con gi Ngc Bo cho Trnh Kim l mt tng
gii, hay l theo li bn tn ca dn gian, coi Trn Trng Kim, sd, q.2, tr.18
(9) B Ngc Bo xin cho Nguyn Hong vo trn t Thun Ho (1558) v y l khi
u tranh chp gia Trnh v Nguyn
(10)Trnh Kim mt nm 1572, Trnh Tng tc Bnh An Vng (cha Bng) ln cm
quyn (1570 1620) v nm 1593 ly c Thng Long t tay nh Mc. Nh Mc rt ln
Cao Bng.
(11)Thanh Vng tc Trnh Trng. Nguyn Hong g con gi l Ngc T cho Trnh
Trng.
(12)Nu tnh t nh Ng ti nh inh, nh L, nh L, Trn, H th khng phi l th t
m l th by.
(13)Vua Nht c chc v nhng quyn hnh u nm trong tay my tng lnh phong kin,
tng t nh vua L vi cha Trnh, Nguyn ca ta, gi l tng ng thi.
(14)Tc Trnh Tng, coi s 10
(15)Ni v Trnh Xung lm lon nhng b Trnh Tng tm git i, coi Trn Trng Kim, sd,
q.2, tr.36
(16) Chu Au mi tay cho c ba hay bn ngi cho v h ngi m cho, li ko cho v
pha ngi ch khng y v pha trc nh ta.
(17)Trn thu chin nm 1644, cha Thng phi th t Dng L Hu tc Nguyn Phc
Tn xut trn, sau ny ng ni nghip gi l Hin Vng. Bn Ho Lan c c Pierre
Breck ch huy.

113

www.sachxua.net

www.sachxua.net
(18)K Chm hay Cacciam Qung Nam, lng Thanh Chim, tc ca Hn xa gi l i
chim hi khu. Theo bn c th k 17 th c ca bin Qung Ngi, Quy Nhn v ca
Ran Ran gip gii Chm thi (Ran Ran do tn sng Rng)
(19) Au Chu ch chi huy li vo ui tu, vi tng cao nh tng lu.
(20)Theo bn De Rhodes (1651) th ng Ngoi gm c by tnh : 1.K Bc (Kinh Bc),
2. K ng (Hi Dng), 3. K Ty (Sn Ty), 4. K Nam (Sn Nam), 5. Thanh Ho, 6.
Ngh An, 7. B Chnh
(21)Mt triu ngi kinh thnh Thng Long thi , liu c qu ng khng ?
(22)C th l ba tnh Thanh Ho, Ngh An v B Chnh
(23)Bn Au Chu khi danh d b xc phm th h c thi u kim tay i trit h ch
th.
(24)i Mc nm 1595, s ghi : Lc u triu L, dng theo vic c triu L, nh Trn
hng nm c u ma xun, hi hp lm l tuyn th. T khi trung hng n nay khng ai
hnh l y. n nay hi hp ng vn v trm quan, li t n trng lm l tuyn th
ph t ca Nam thnh Thng Long Khm nh Vit s, chb.30,11. Thi L Thi Tng,
nm 1434 cng c hi th, coi KVS, chb.16,3)
(25)B tc (comte), hu tc (marquis), nam tc (baron). Nh tc gi ni, s so snh ny
khng ng, v Au Chu chc nh vua ban cho th c quyn s hu mt khu vc l truyn
li cho con c chc tc, c c nghip. Vit Nam th khng th.
(26)Chim yn, coi Borri I, s 32
(27)Nc mm, coi Borri I, s 28
(28)Voi, coi Borri I ch.4
(29)T gic, coi borri I, ch.4
(30)Le liver : tc na kil, na cn.
(31)Coi thm Pierre Yves Manguin, Les Portugais sur les cotes du Vietnam et du Campa
(Ngi B ti b bin Vit Nam v Chm, th k 16, 17 v 18. EFEO, Paris 1972). Tc gi
su tm cc t liu vit tay bng ting B v nghin cu nhng l trnh hng hi thi xa.
Kt lun l nhng ca bin ng Trong c ngi ngoi quc bit ti sm hn cc ca
bin ng Ngoi. H thng i dc theo b bin ng Trong cho ti Hi An ri chiu
thng i Macao hay i Nht.
(32)Coi Borri, v cc hng bn cho ngoi quc. P.Y.Manguin cng k khai s cc hng ho
xut nhp khu vo thi .
(33)V tin bc dng trong thi ny coi thm Borri, I, ch.8
(34)Nm 1434, thi L Thi Tng, c sc lnh v tin nh sau: Ch huy cho kinh thnh v
cc ph l, huyn chu x sch thn trang hay rng t nay v sau tin ng st m m cn

114

www.sachxua.net

www.sachxua.net
su vo li c, th phi lu thng tiu dng, khng c loi b, nu m gy khng
xu c na th khng tiu dng. (i Vit s k ton th II, tr.81)
(35)Coi thm : Php Ging tm ngy
(36)Php tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h.
(37)V pht gio, coi thm Borri v Php Ging tm ngy
(38)Thc ra khng phi l thuyt uyn thm ca Lo T trong o c kinh, nhng l
nhng ph php ma thut.
(39)Bi chn g: trong t v De Rhodes ghi gi: chn, cng g ; xem gi : d oan coi chn
g on im lnh d.
(40)Tc gi hn : coi thm Borri. II. Ch.4
(41)Lun v ca cng, coi thm Borri, 2 ch8
(42)Tt c cc gio s u ni ti vic ma tn km : Borri, Tissanier, Marini
(43)Tc t vng m : coi thm Php Ging
(44)Marini, Tissanier t mt m tang vua cha ht sc tn ph, coi sch dn
(45)12 a ch: T su dn mo thn t ng mi thn du tut hi (chut tru cp mo rng
rn nga d kh g ch ln). 10 thin can : Gip t bnh inh mu k canh tn nhm qu.
(46)Chng ti cha tm ra manh mi v thn ny
(47)Tc dng cy nu
(48)Coi thm Borri, sd, bit vic nghin cu hc Ting Vit manh nha t nhng gio
s u tin ti Vit Nam: k t Borri cho ti Gaspar dAmaral, De Pina, De Rhodes, ngha
l t nhng nm 1615 1622 ti ng Trong trc khi c tip tc ng Ngoi.
(49)Thanh v tn gi cc thanh
1. Thanh trm

(du huyn)

2. Thanh hu nh trm

(du nng)

iota Hy lp

3. Thanh un trm

(du ng)

mi

Hy Lp

4. Thanh bng

(khng du)

5. Thanh un du
6. Thanh sc

(du hi)
(du sc)

Hy lp

pha
s

La Tinh

Hy Lp

(50)Tc gi mun dng su nt nhc cho th d, su nt nhc l: , r, mi, pha, sol,

la. Nhng th d hi p gng v sai lc r, v chnh l r

115

www.sachxua.net

www.sachxua.net
(51)V th d: ba, b, b, b, b khng c vn , rt thng sut. Cn b l mt t chuyn
mn min qu: b b, p b, nhng b theo De Rhodes cn c ngha l vt b ri thuc
v ngi u tin nht c (res pro derelicta quae est primo occupantis), ai b th ly. Cn
b th li hiu l v v th mi thnh cu ba b b b.

QUYN II
(1) T nm 1542 c thng gia ngoi quc ti Nht, ri theo sau l cc gio s, m
ngi thi danh nht l thnh Phanchic Xavie (1949). Nhng nm 1617 h trc xut cc
gio s v bt b gio dn. Nm 1637 c ti 32 ngn ngi cht.
(2) Coi tng trnh ca Baldinottti
(3) Theo chnh Baldinotti th va cha tho ng li va b bo ln nn sau 36 ngy mi
ti ni. l nm 1626. Tri li, nh s thy sau De Rhodes ch i bin c mt tun l ti
(4) V l trnh ca cc thng gia, h thng theo dc b bin ng Trong t ranh gii
Chm (ca bin Rng), Quy Nhn, Qung Ngi, Hi An, ri tu tin h chiu thng i
Macao hay Nht Bn. Coi bn trong P.Y.Manguin, sd.
(5) Coi Baldinotti v bui th cho cha Trnh khi nghi ng.
(6) Thc ra Li M u (Matteo Ricci) nm 1603 cho pht hnh cun Thin Cha thc
ngha bng ch Hn. Nh vy, danh t Thin Ch c dng ch Thin Cha ca
gio dn Kit. T v Vit B La ghi: thin, tri; thin a, tri t; thin ch, Cha tri; tt
hn: Thin Cha; thin ng, nh tri, tt hn Thin Cha ng, nh Cha tri.
(7) Nhng bn kinh d nhin c ghi bng ch nm, cn gio s th c th chp theo
quc ng tin dng cho mnh v sau ny cho cc thy ging
(8) S giao dch vi ngi B, i vi nh cm quyn lc , ch c mc ch trao i
hng ho v nht l c nhng v kh mi giao chin vi ng Trong.
(9) Nm inh Mo l nm 1627, Trnh Trng a qun vo nh cha Si ng Trong,
coi Trn Trng Kim q.2, tr.40-41. S c ca ta c ni ti.
(10) Phm vt va l sn phm ca khoa hc v kh va l ca hp thi ng lc: mt khu
sng h v thn.
(11) Trnh Kim nghe li Ngc Bo cho Nguyn Hong vo trn t Thun Ho. Ti i
Nguyn Phc Nguyn con Nguyn Hong, ng khng chu triu cng nn Trnh Trng cho
qun vo hi ti sau khi gi ti hu th. y l trn th nht gia Trnh v Nguyn.
(12) D nhin l vit bng ch nm v lc cha cp ti ch quc ng l th ch ring
do cc gio s ngoi quc ngh ra. V s tr li o hn kh tinh thng ch Nm v ch Hn
(13) Coi Borri, ln th nht c lp ngha trang, y ln th nht ni ti nh thng
cho ngi ngho

116

www.sachxua.net

www.sachxua.net
(14) S cng tc ca gio dn ngi Vit trong vic bin chp cc sch kinh , sch gio l,
d nhin lc u bng ch Nm.
(15) V trn tht bi ny ca Trnh Trng, cc s ta u ni ti :
- i Vit s k ton th, bn k tc bin q.18
- Khm nh VSTGCM, chb.31-23 v 31-24
- ai Nam thc lc tin bin q.2
(16) L Khu, tng bn ch, em k binh (qun ci nga) vo cp trn a, qun ta
dng i bc bn li, qun Trnh s hi rt lui. Lc y Nguyn Khi dn doanh tri pha
bc sng Nht L. Nhn m, nc thu triu ln, lnh thu ta bn sng uy hip, qun
Trnh s hi ri lon. Cht lc qun ca Trnh Trng tip n, th qun rt mnh, qun ta
dng voi chn nh, qun Trnh tan v, b cht rt nhiu.
Hu Dt cng Trng Phc Gia bn mu vi nhau : cho gin ip ni phao ln l Trnh Gia
v Trnh Nhc sp ni lon. Trang nghe c tin y, trong bng nghi ng, li v c thua
lun my trn, bn dn qun v (KVSTGCM, chb.XXXI,24)
(17) y l sch hnh hc ca Euclide (nh ton hc Hy Lp th k 3 trc CN) do cha
Ricci cng ngi cng tc Trung Hoa dch v cho n hnh, nhan K h nguyn bn
(18) Tc ngy 23 thng 06 nm 1627. Nn nhc y gio s ti ca Bng ngy 19 thng
03 nm 1627
(19) Mt nt lm ni bt tr thin cn v kiu cng ca mt nho gia thi . Ngoi sch
thnh hin, th khng cn bit sch khoa hc, k thut no khc.
(20) Hiu nh gio s cha bit thng thc nhc c truyn Vit Nam
(21) Tc ngy 29 thng 06
(22) Chng ti cha bit r v nhn vt ny
(23) B em gi hay ch gi Trnh Trng
(24) Th vn ca con gi b Catarina. Tht l H Ni t ngn nm vn vt. Ngay bui u
c th vn v Kit. Hn l theo cc bi gio l nh trong Php Ging tm ngy. Cn
cun th hai l bi vn v cuc ging o x ny. Chng ti khng c bit thm v hai
cun ny. Nhng vo u th k ny , c thy n hnh mt bi ca vn ni v c cha Liu
ging o x ta (Mgr Retord) bng song tht lc bt: bn ny c th tm kim c. Cng
mt ng li v sau, c ca v ca cha Trn Lc Pht Dim
(25) Bc quc th ny hin cn tng tr ti th vin Vatican, Fonds Barberini, Orient 158.
Coi : Kho c tp san s 2, Si Gn, 1961, tr.75-76 V Long T, lch s vn hc cng gio
Vit Nam, Si Gn, 1965, tr.113-114
(26) a im ch no trong vng ngoi H Ni th cn phi tm kim. C th vng
ng Mc (hay ng Mc), v trong Bent Thin vit cho gio s Marini nm 1659 thy

117

www.sachxua.net

www.sachxua.net
nhc ti a danh ny nh sau : Thy Chic cn Ong Mc sonh le chng cn ai cng.
Cng c th nh ng Mc v pha nam thnh H Ni ch l mt trong cc tr s.
ng Mc vo pha nam kinh thnh, gn b sng Hng, tin cho cc thuyn b ngoi
quc. Cng nn nh, ng Mc khng xa Cu Dn. Cu Dn cng v pha nam
kinh thnh nhng xa b sng Hng. Min ny cn hai di tch c l n Hai B Trng v
cha Lin phi.
Cng nn ghi y, khi qun i vin chinh Php ti H Ni vo cui th k 19, th nh
vua cho bn h ng n vng ny, gn sng Hng v pha nam kinh thnh gi l n
Thu, tc ch thu qun ca ta ng n v tp trn
(27) Coi : Php Ging tm ngy. Nu mi ngy su bui th mi bui chng mt ting ng
h.
(28) Trong Php Ging tm ngy, tc gi ch cp ti nhng gio phi hay o vy vi
nhng di on m tn ngy th t, sau khi bn gii v my nguyn l cn bn v s
sng hng c, v linh hn bt t, v nguyn nhn nht, v vic c v tr v loi ngi,
ngha l sau khi dn ng cho l tr hiu bit nhng iu thuc l l t nhin trong con
ngi.
(29) Chng trnh ngy th nht, th hai v th ba .
(30) Ngy th bn
(31) Ngy th nm, th su v th by: mu nhim Cha nhp th v Cha cu chuc loi
ngi
(32) Ngy th by
(33) C th l c Thin Cha thc ngha ca Ricci ni qua trn
(34) Nh vy cc ngy l trong nm c gio dn st sng mng rt c bit. Cha r
cc bi ca tn gio lc l nhng bi ca no, hn l nhng bi theo th th lc bt hay
song tht lc bt?
(35) Lch cng gio vo nhng nm gn y vn cn ghi nh vy trong ba ngy Tt nguyn
n
(36) Cc l cng gio bt u n nhp vo np sng nhn dn cng gio, th d cu ni:
ba vua l nn Tt n sau lng. Bi v l ba vua vo ngy 06 thng 01 dng lch, cn l
nn vo ngy 02 thng 02 dng lch. Ngi ta cn ni: l ba vua cht cua cht c, bi v l
ma rt nht trong nm
(37) Nghi thc ngm ny vn cn c c hnh rt st sng trong cc x o Vit Nam,
nht l ngoi Bc cho ti ngy nay.
(38) Hn l sch vit tay bng ch Nm
(39) Tc nh Mc Cao Bng

118

www.sachxua.net

www.sachxua.net
(40) Thi quen c kinh sng ti nh t cng bt u c t thi ny, hoc v lc cha c
nh th hoc v kh c th hi nhau
(41) Cng vy, nhng bn ny vit bng ch Nm
(42) Tnh Hi Dng, coi ch thch v bn
(43) V vn chm bim ca nhng con ngi thuc t ngn nm vn vt
(44) Gio s ni l bn ch Hn, nhng cng c th l bn Nm, bi v c th ng cha bit
r phn bit Hn v Nm
(45) Loi th chm bim bc b v tranh lun chng d oan m tn
(46) Nh luyn tp cc thy ging, c th gi l chng vin cho cc thy ging, cng nh
thnh lp chng vin cc thy ging Macao
(47) Gaspar dAmaral sinh nm 1592, ti Macao nm 1623, ti ng Ngoi thng 10 nm
1629 n thng 05 nm 1630 li tr v Macao. Ti ng Ngoi ln th hai ngy 18 thng
02 nm 1631. Nm 1638 tr v Macao dng sc, cho ti nm 1645 li i ti ng Ngoi,
nhng b m tu v mt ngy 23 thng 12 nm 1645. Hin nay cn gi hai bn tng trnh
vit tay bng ting B son ti K Ch, mt bn nm 1632 v mt bn nm 1637. Ngi cn
son mt cun T v Vit B nay tht lc. Cun ny De Rhodes c ni trong bi ta
quyn T v Vit B La (1651). Coi Quang Chnh, sd, tr.51-65
(48) Tc ngy 28 thng 10 nm 1629
(49) Vo nhng nm 1935 1945, lch cng gio thng dng vn cn ghi c ngy thng m
lch v dng lch. C th ni y cng l mt trong nhng yu t ca nn vn ho mi bt
u gia nhp vo np sng mi
(50) Gio s ti ng Ngoi ngy 19 thng 03 nm 1627 v b trc xut thng 05 nm 1630
(51) Mt trm thy ging trong lc ny k l mt con s ln. Coi nhng li khn ca cc
thy ging
(52) Gio s b ng Ngoi nm 1630 v Macao mi nm cho ti nm 1640 mi ti
ng Trong ln th hai. Trong mi nm Macao, hn ngi nghin cu thm v ch
Quc ng, son tho cc sch v sau ny em n hnh ti Rma, nh cun Tng trnh
v ng Ngoi hay Lch s ng Ngoi ny. Hin cn gi c bn vit tay v cun ny
bng ting la tinh vit ti Macao nm 1636. Nm 1650 n hnh bn bng ting , nm 1651
bng ting Php v nm 1652 mi in bn ting Latinh
(53) c Urban VIII lm gio hong t nm 1623 ti 1644. Coi : Borri s 1
(54) y chng ti dch theo bn ting Php. V nguyn bn ch Hn vi li dch ting
Vit: xin coi phn ph hai vn kin: th Trnh Trng (1627) q.2 ch.5, th gio dn ng
Ngoi (1630) q.2 ch.36
(55) Gaspar dAmaral coi s 47 trn. Nn nh ngi cng tinh thng Nht ng bi v
ngi chun b vo t Ph tang, nhng khng thnh

119

www.sachxua.net

www.sachxua.net
(56) Khi hnh t Macao ngy 08 thng 02 nm 1631, ti ni ngy 01 thng 03 nm 1631.
So snh ba hnh trnh mt ca Baldinotti nm 1626, ca De Rhodes nm 1627 v hnh
trnh nm 1631 ny: 36 ngy, 7 ngy v khong 20 ngy
(57) Sch gio l no? Bn ch Nm ca Php Ging tm ngy hay mt bn yu l no
khc?
(58) Hirnim Maiorica sinh nm 1591 ti Napoli (). Nm 1623 ti Macao. Vo nm
1629 ng b trc xut khi ng Trong, lc ny ng tinh thng ting Vit. Nm 1631
ng ra ng Ngoi. Chp nhiu sch bng ch Nm hin cn c tng tr mt s th
vin quc gia Paris. Mt ngy 27 thng 01 nm 1656, c th l K Ch
(59) Nm 1638
(60) Antn Barbosa sinh nm 1594 ti B. Nm 1629 ng ti ng Trong ri sau thy ng
ng Ngoi (1634 1635). Nm 1639 cn thy ng Bc, sau ng c v dng
bnh ti Macao ri i An , mt Goa. De Rhodes ni ti cun t v B Vit ca ngi,
nay tht lc cng nh cun ca Gaspar dAmaral
(61) Li nhn nh thm thit lm sao, khin cho chng ta phi hc hi thm bit cng n
nhng bc tin phong trong c tin

120

www.sachxua.net