02 - Galdezka PDF

G aldezk A
Euskarazko zalantzei erantzunez
EGILEAK:
AINTZANE ARRIETA
JEXUX EIZAGIRRE
AITOR GOROSTIZA
JOSEBA LOZANO
JOSEMARI ROBLES
ROSA MARI URRUTIA
HAEE-ko Administrazio Hizkeraren Atala
Euskadiko Autonomia Elkarteko Administrazioa

Administracin de la Comunidad Autnoma de Euskadi
Argitaldaria: Herri-Arduralaritzaren Euskal Erakundea
Instituto Vasco de Administracin Pblica
ISBN: 84-7777-246-0
Legezko gordailua: S.S. 545/03
Fotokonposaketa eta inprimaketa: Itxaropena, S.A., Araba k., 45 20800 Zarautz
Hitzaurrea
HITZAURREA
Zenbait urte iragan dira euskara administrazioan sartu zenetik. Hasierako

garai hartan ozta-ozta ibiltzen zen gure hizkuntza zaharra balantzaka, ume
txikien moduan; ez zuen ematen gai zenik administrazioaren jardunbideetara moldatzeko. Denbora haietan, tradizioa behar bezala ezagutu ez,
eta erdararen ereduetara makurtu genuen euskara, lana aurrera ateratzeko
beharrak bultzatuta. Ondorioak ezagunak dira: testu ilunak, ulergaitzak
erdal bertsiora jotzeko eramaten zaituzten horietakoak.
Zorionez, laster konturatu ginen hori ez zela bidea, eta administrazioko
hizkera errazteari ateak zabaldu beharra genuela, herritarrekiko komunikazioa hobetzeko. Horretan, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea
aitzindarietariko bat izan dugu azken urteotan: eskuliburuak plazaratu
ditugu kalitatezko euskara zabaltzeko (Hizkera argiaren bidetik, Argiro,
Zalantza-dantza); hizkuntz gomendio ugari eman ditugu Administrazioa
euskaraz aldizkariaren bidez; ehunka ikastaro antolatu eta eman ditugu
Euskal Herriko administrazioetan; agiriak ontzen lagundu diegu hainbat
erakunderi
Baina, egindakoen artean, Duda-muda kontsulta-zerbitzua aipatu nahi
dugu oraingo honetan. Abian jarri genuenetik orain dela sei urte 4.000
galderari erantzun diogu egunez egun, beti ere, onenak emanez edo eman
nahian, behintzat; zalantzarik gabe, penagarria litzateke urte hauetako
ekarpenak Interneteko amaraunean trabatuta eta erdi ahaztuta egotera
kondenatzea; hori gerta ez dadin, Galdezka argitaratzea erabaki dugu.
Horrenbestez, eskuartean duzun liburuak eguneroko lanean sortu ohi
diren euskarazko zalantzei erantzutea du helburu; eta bere orrialdeak irakurrita buruan darabilzun kezkaren bat konponduko bazenu, gure eginkizuna beteta egongo litzateke.
Hitzaurrea
Ahul eta motel izan dugu administrazioko euskara aldi batean: bada
garaia sendabidean sartzeko. Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak
eutsi egingo dio hasitako lanari: aurrera egingo dugu gogo beroz administrazioko langileen artean euskara ona barreiatzen, eta gure hizkuntzaren behin betiko normalizazioa bultzatzen. Jakin ezazu zeregin horretan
beti izango gaituzula aurrenekoen artean.
Jon Koldobika Urrutia Mingo
HERRI ARDURALARITZAREN EUSKAL ERAKUNDEKO ZUZENDARIA
Egileen sarrera
EGILEEN SARRERA
HAEEk 1998ko ekainean jarri zuen abian Duda-muda zerbitzua. Honen

bidez, herritarrek eta erakundeek egindako 4.000 galderari erantzun diogu
sei urte hauetan; era guztietako galderak, gainera: terminologia, gramatika,
estiloa, diseinua Batzuk, errazak, edozein gramatika edo hiztegitan aurkitzeko modukoak; gehienak, berriz, zailak, ikerketa-talde baten esku-hartzea eta ausardia eskatzen duten horietakoak. Sarritan amore ematekotan
egon gara, baina hitza hitza da, eta aurrera jarraitu dugu, batzuetan ondo,
beste batzuetan ez hain ondo, baina, beti ere, gogotsu.
Eman ditugun erantzun guztiak Interneten dituzu ikusgai; hala ere, horiekin
beste zer edo zer egin behar genuela-eta, liburu hau hezur-mamitzen hasi
ginen. Garbi zegoen 4.000 galdera ezin zirela sartu: batzuk ez ziren oso interesgarriak, beste batzuk errepikatuta zeuden edo gai bera jorratzen zuten,
asko terminoak ziren Garbiketa egin behar, eta horretan ahalegindu ginen
hasi berrian. Itaun gehienak bazter utzi genituen, aukeratutakoak elkarrekin
josi, eta geuri sortu zitzaizkigunak sartu. Bai, irakurle, ondo irakurri duzu:
geuri sortu zitzaizkigunak, izan ere, aurrera egin ahala, gero eta zalantza
gehiagok erasotzen gintuen.
Liburuan ez genuen errepikatu nahi Euskaltzaindiaren arauetan eta ohiko
gramatiketan esandakoa: horiek hor daude, eta guk baino hobeto landuta.
Beste zerbait interesatzen zitzaigun guri; hain zuzen ere, besteek azaletik
jorratu edo bide bazterrean utzi dutena, baina eguneroko jardunean kezkak eta eztabaidak sorrarazten dituena. Horixe (baldin badu) liburu honen
balioa: harea mugikorretan sartzeko atrebentzia (edo lotsagabekeria?)
izan duela.
Galdera gehienak benetakoak izanik, hala jaso nahi izan ditugu guk, galdera-erantzunaren fikzioari eutsiz, eta galdegileari zuzenean idatziz.
Egileen sarrera
Hasieran harrigarri gerta dakizuke hori, baina ikusiko duzu zein azkar
ohitzen zaren. Gehiago: agian pentsa dezakezu zurekin ari garela buruz
buru, eta hori horrela balitz gure asmoak beteta egongo lirateke: guregandik ahalik eta hurbilen sentiaraztea.
Esan dugu, dagoeneko, Galdezka ez dela gramatika bat, erantzun-bilduma
baizik; nolanahi ere, galderak mota askotakoak dira, hizkuntza-kategoria
askori dagozkio, eta nolabaiteko hurrenkeran aurkeztu behar genituen.
Hortaz, ohitura den bidetik gehiegi ez urruntzeko honela biltzea erabaki
dugu:
Puntuazioa
Deklinabidea
Izen-sintagma
Aditz-sintagma
Joskera
Eta horietan sartzerik ez zeukana, atal honetan:
Bestelakoak.
Seguru asko kapitulu batzuen kokapena eztabaidagarria irudituko zaizu,
eta oraingo atalean ez, baizik eta beste batean jarriko zenituzke, edo guk
atzean utzitako zenbait kapitulu aurrera pasatuko. Edozein kasutan ere,
nahi duzun guztia erraz aurki dezazun, ohiko aurkibideaz gain, giltza-hitzen aurkibide bat sartu dugu azken orrialdeetan.
Galdezka-ren asmoa, neurri handi batean, kalitatezko euskara ahalik eta
jende gehienari zabaltzea denez, ez gara lerratu gramatiketako terminologia eta kontzeptuetara; azalpen teorikoegiak, hizkuntzalaritzaren alderdi
konplexuak eta horrelakoak alde batera utzi, eta ulergarritasunera jo izan
dugu guk, beharbada lan-mota hauetan eskatzen den zientifikotasunaren
kaltetan. Barka bezate adituek, baina gure liburua ez dago eginda filologoentzat, eguneroko lanean benetako zalantzak izaten dituzten langile
euskaldunentzat baizik. Horrexegatik baztertu dugu nahita adierazpide
lehorra, eta aukeratu ditugu azalpen samurrak, adibide ugariak, eta estilo
didaktikoa.
Adibide horietako asko, esan beharrik ez dago, administraziokoak dira,
hori baita gure esparrua, hobeto ezagutzen duguna. Bestalde, zenbait adibideren aurretik izartxo bat (*) topatuko duzu. Izartxodun adibide guztiak
Egileen sarrera
gaizki daudela esan nahi du horrek? Ez, horixe! Horrekin esan nahi dugu,
oro har, esaldi edo esamolde horiek desegokiak direla, edo, behintzat,
ondoren ematen dugun adibidea (ereduzkoa-edo) baino desegokiagoa
irizten diogula guk. Egokitasun / desegokitasunerako eskailera horretan
maila asko dago, eta zure esku dago guk txartzat emandakoa onartzea,
zalantzan jartzea edo bazter uztea.
Esana dugu arestian, badugula sentsazioa batzuetan ez ote garen sartu
orain arte jende gutxik zapaldutako lurretan. Hala gertatzen da kontakizunaren aspektu-jauziari buruz hitz egiten dugunean, definizioak egiteko
moduari buruz, hizkera metaforikoei buruz, testu elebidunak diseinatzeari buruz Tarzan-en pelikula zaharretan buru-hezur batek markatzen
zuen lurralde arriskutsu horien mugarria, eta berdin egiten zuten indioek
beren lantzak erabilita: komantxeen lurrak hemen hasten dira.
Esploratzaileen modura ibili gara gu gehiegitan, eta badakizu nola bukatzen zuten horietako batzuek lapikoan, salda gozoaren osagarri. Gure
lanak zer ekarriko duen ez badakigu ere, seguru gaude abiapuntua izan
daitekeela gu baino ikertzaile prestuagoek (ez baitira zailak aurkitzen)
guk urratutako bideari erasotzeko, eta orain ilun ikusten ditugun kontuei
gurea baino argi biziagoa ekartzeko.
Baina, oroz gainetik, gauza bat utzi nahi dugu garbi; gure proposamenak
horixe dira: proposamen, eta hala hartu behar dira, gu ez baikara inor
arauak ematen hasteko. Inor izatekotan, Euskaltzaindia dago horretarako.
Honelako liburu bat amaitzen denean, betiko galderak etortzen dira burura: Ondo aukeratu al ditugu gaiak? Ez al diogu gehiegi begiratu gaztelaniari? Aspertu egingo ote da jendea? Ulertuko al du?
Ikusten, oraingoan gu gara galderak egiten ditugunak eta zuei dagokizue
erantzutea.
EGILEAK
Esker onak
11
ESKER ONAK
Orri honetan mila esker eman nahi dizkiegu Galdezka aurrera ateratzen
lagundu diguten guztiei:
Lehenengo eta behin, testua zuzendu dutenei, beren ohar, iruzkin eta belarrondokorik gabe liburu hau ez bailitzateke izango orain esku artean daukazuna. Eskerrik asko, beraz, adiskide hauei:
Jon Agirre
Gidor Bilbao
Itziar Garitagoitia
Juan Garzia
Blanca Urgell
Gure eskerrik beroenak ere Begoa Basterretxea lankidearentzat, giltza-hitzen aurkibidea egiten hartu duen nekeagatik.
Eskerrak, amaitzeko, gure zerbitzuburuari, Mari Jose Arrietari, gure lanean beti erakutsi duen konfiantzagatik eta proiektua aurrera ateratzen jarri
duen adoreagatik.
Aurkibidea
13
AURKIBIDEA
PUNTUAZIOA
Koma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Puntu eta koma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bi puntuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Letra etzana eta kakotxak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Parentesiak, marrak (eta komak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
28
33
39
46
IZEN-SINTAGMA
Deklinabide-atzizki berdinak elkarren ondoan . . . . . . . . . . . .

Bat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aposizioa eta deklinabidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marraz idatzi behar diren hitz-elkartuak . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
60
65
69
ADITZ-SINTAGMA
Aditzaren elipsia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kortesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ahal eta ezin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Narraziogintza: denbora- eta aspektu-jauziak . . . . . . . . . . . . .
Hika tratamendua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Baldintzazkoen erabilera okerrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Betebeharrak, eskubideak eta debekuak adierazteko moduak
Aspektuaren erabilera okerrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aditzoina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arazi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
82
86
89
100
112
117
130
135
138
Aurkibidea
14
JOSKERA
Perpaus menderatu faltsuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erdal formulak euskaraz: nominalizazioaren eragina . . . . . . .
Galderak nola markatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Definizioak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Iragarleak / Mugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Baino gehiago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Erdal gerundio okerrak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Galdegaia eta hitz-ordena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Atzerakarga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Alferrikako erlatiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zein erlatiboak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
147
153
164
172
188
194
197
199
210
217
230
237
TERMINOLOGIA
Erdaratik datozkigun hitzen itzulpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hizkera metaforikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umeen kontuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adjektibo erreferentzialak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
247
251
259
271
BESTELAKOAK
Itzulpena: testu elebidunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nola diseinatu testu elebidunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A, B, C, D motako galderak eta zerrendak . . . . . . . . . . . . . . .
Onomatopeiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Harridura-perpausak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Laburtzapenak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
283
295
302
312
321
331
336
Giltza-hitzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
Pu n t u a z i o A
u
n
t
u
a
z
i
o
Koma
17
P
KOMA
Ba al dago erregelarik komak ondo erabiltzeko?
Erregela matematikorik ez dago. Ezintasun hori ulertzeko, kontuan izan

behar da komak eta puntuazioko gainerako zeinuak intonazioa islatzen
saiatzen diren arren, hurbildu baino ezin direla egin, beren eskasean.
Nolanahi ere, puntuazioak eta batez ere komak berebiziko garrantzia du
testuak egituratzeko orduan; maiz aitortzen ez diogun garrantzia, irizpide
argirik gabe erabiltzen dugu-eta1.
Tira, anima zaitez! Egia da formula magikorik ez dagoela, baina, izan,
badira arau batzuk testuaren zatiak mugatzen eta mailakatzen laguntzen
digutenak. Hona arau horietariko behinenak, eta haiek ez errespetatzeagatik sortu ohi den zenbait arazo. Egin dezagun, bada, galdera: zertarako
erabiltzen da koma?
Funtzio bera betetzen duten osagaiak komaz bereizten dira,
segidan datozenean (enumerazioa)
Serieak egiten direnean (izenenak, adjektiboenak, esaldiak...), komak erabiltzen ditugu zerrendaren elementuak bereizteko. Adibidez:
Hona hemen landutako atalak: deklinabidea, aditza, sintaxia, hiztegia
eta esamoldeak.
Lantokira ailegatu, eseri, ordenadorea piztu, eta lanean hasi zen Mikel.
1. Uste arrunt batek nahi luke puntuazioa (irakurtzerako) arnasketaren laguntzaile soil
izatea (hala izatera, biologoek agindu beharko lukete komak non jarri). Irizpide horrek
inoiz, larrialdiren batean, aplikazioren bat izan dezakeela ukatu gabe ere (irakurlea esaldiaren luzera pausaunegabeak itotzeko arriskua, kasurako), badirudi justu beste muturrean aurkitu behar dela, nagusiki, puntuazio-konbentzioen arrazoia: semantikaren
eskakizunetan, alegia. GARZIA, Juan. Joskera Lantegi. Donostia: HAEE-IVAP, 1997,
37. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Koma
18
Kontuz!
Normalean seriea honela bukatzen da: hau, hori, hura eta bestea. Gauza
jakina da amaierako eta horren aurretik ez dela koma jarri behar, baina...
adi! Inoiz elementu sinple horien artean sintagma zailagoren bat sartzen
zaigu, eta orduan behar-beharrezkoa dugu koma. Erreparatu adibideari:
Demagun Jaurlaritzan bilera bat izan dela eta bilera horretara sail hauek
bertaratu direla:
Jaurlaritzaren Lehendakaritza
Osasuna
Kultura
Herrizaingoa
Esaldia honelako zerbait litzateke:

Gaurko bilerara sail hauek bertaratu dira: Jaurlaritzaren Lehendakaritza,
Osasuna, Kultura eta Herrizaingoa.
Ikusten denez, komak erabili ditugu zerrendako elementuen artean, baina

ez, azken eta-ren aurretik. Demagun, orain, beste sail honek ere parte
hartu duela: Nekazaritza eta Arrantza (adi barruko eta horri). Nola geratuko litzateke esaldia?
Osasuna, Kultura, Herrizaingoa, eta Nekazaritza eta Arrantza.
Azken koma hori behar dugu (Herrizaingoa, eta Nekazaritza eta

Arrantza), bestela esaldi anbiguoa izan daiteke eta Jaurlaritzako sailak
nahastu.
Eta elementuen ordena aldatuko bagenu?
Osasuna, Kultura, Nekazaritza eta Arrantza, eta Herrizaingoa.
Begira nora joan zaigun koma (Nekazaritza eta Arrantza, eta

Herrizaingoa). Eta hor egon behar du, hain zuzen ere, Nekazaritza eta
Arrantza sail bat dela eta Herrizaingoa beste bat dela adierazteko, eta
biak ez nahasteko.
Koma
19
P
Bukatu baino lehen, esan dezagun eta abar esapidearen aurretik ere koma
jarri ohi dela, osagaiak labur-laburrak izan ezean.
Deikiekin ez ahaztu koma
Norbaiti dei egiten diogunean, izen hori koma artean idatzi behar dugu
beti. Izena esaldiaren hasieran edo amaieran badator, nahikoa da koma
bakarrarekin. Ikusi adibidea:
Entzun ondo, Martin.
Martin, entzun ondo.
Berriro diotsut, Martin, ondo entzuteko.
Kontuz!
Non dago Mikel? eta Non dago, Mikel? ez dira gauza bera. Lehenengoan,
hirugarren bati galdetzen diogu ea non dagoen Mikel; bigarrenean, berriz,
Mikeli berari galdetzen diogu ea non dagoen hirugarren bat. Hortaz, ondo
zaindu gutun eta mezuen idazpuruak:
Zorionak, Mikel:
Kaixo, Mikel:
Aupa, Mikel:
Tartekiak eta aposizioak, koma artean
Tartekiak eta aposizioak esaldi baten elementu bat argitzeko, osatzeko,

iruzkinen bat egiteko... erabiltzen dira; neurri batean, beraz, kontakizunaren haria eten egiten dute, eta, hori adierazteko, koma artean jartzen dira.
Tartekiok luzeagoak badira, komaren partez parentesiak zein marrak erabil daitezke2:
Hizkuntzak, adituek diotenez, ez dira berez zailagoak edo errazagoak.
Hizkuntza guztiek, handi nahiz txiki, eskubide berberak dituzte.
2. Ikusi Parentesiak, marrak (eta komak), 46. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Koma
20
Kontuz!
Honelako aposizioetan egin dezakegun okerrik handiena hauxe da: koma

bietako bat ahaztea. Irakurri esaldi hau:
*Zuzendariak, Juan Ramon Goikoetxeak aurkeztutako aurrekontuen
aurka hitz egin du.
Geroxeago ikusiko dugunez, esaldia ez da zuzena, subjektuaren eta aditzaren artean koma (bakarra) dagoelako; baina, horretaz gain, esaldiak
zalantza handiak sorrarazten ditu. Dagoen bezala, honela ulertzen da:
Juan Ramon Goikoetxeak aurrekontuak aurkeztu ditu, eta zuzendaria
horien kontra mintzatu da.
Errealitatea oso bestelakoa da, ordea. Kasu horretan, idazleak ez du asmatu hau adierazten: alegia, Juan Ramon Goikoetxea dela zuzendaria.
Zuzendariak, Juan Ramon Goikoetxeak, aurkeztutako aurrekontuen
aurka hitz egin du.
Aposizioa koma artean jarrita, esaldia behar bezala ulertzen da: baten
batek aurkeztu ditu aurrekontuak, eta zuzendariak (Juan Ramon
Goikoetxea izenekoa) horien kontra hitz egin du.
Zenbait lokailurekin erabiltzen da koma
Lokailu horiek mota askotakoak izan daitezke:

Aurkaritzakoak: ordea, aldiz, berriz, hala ere, dena dela, ostera, aitzitik,
alabaina...
Kausazkoak: izan ere, bada...
Ondoriozkoak: beraz, hortaz, orduan, horrenbestez, hargatik...
Hautakariak: bestela, gainerakoan, osterantzean, ez bada ere...
Iritzi-adberbioak: nire ustez, nire iritziz, dirudienez, antza denez...
Beste batzuk: hau da, egia esateko, azken finean, hain zuzen ere...
Lokailu hauek beti jartzen dira puntuazio-zeinu biren artean:
Hasieran badoaz, puntuaren eta komaren artean:
Nire ustez, bilera behar baino gehiago luzatu da.
Koma
21
Esaldiaren erdian badoaz, komen artean; edo puntu eta komaren, eta
komaren artean:
Gobernu batek hartzen dituen erabakiak, ordea, epe luzera aztertu
behar izaten dira.
Euskaraz jardun nahi duten liburuzain, artxibozain eta dokumentalistentzat prestatu da liburua; beraz, ez da edonorentzako argitalpena.
Bukaeran badoaz, komaren eta puntuaren artean:
Idaztearen zatirik garrantzitsuenari ekingo diogu orain: komunikazio
egoera aztertzeari, hain zuzen ere.
Kontuz!
Lehenengo arazoa: puntuazio-zeinu bakarra jartzea.

*Kontuan izan behar da negoziazio kolektiboaren mapa hau da, lan-baldintzak arautzeko nondik-norakoak.
*Kontuan izan behar da negoziazio kolektiboaren mapa, hau da lan-baldintzak arautzeko nondik-norakoak.
Kontuan izan behar da negoziazio kolektiboaren mapa; hau da,
lan-baldintzak arautzeko nondik-norakoak.
Bigarren arazoa: inolako koherentziarik ez gordetzea; hau da, testuinguru

berean, batzuetan koma jartzea eta beste batzuetan ez.
Aditza ezkutatzen denean... haren ordez (elipsia)
Zenbait esalditan aditza ezkutatu egiten da, hain zuzen ere, aurreko esaldian aditz bera agertzen delako-edo, eta ez errepikatzeko. Horrelakoetan
koma izaten da eskuarki galdutako aditzak uzten duen arrastoa:
Bi gauza azpimarratu zituen bere hitzaldian: bata, aurreztearen garrantzia (izan zen); bestea, plangintzaren beharra(izan zen).
Kontuz!
Begira zein esaldi iluna, puntuazioa behar bezala ez erabiltzeagatik:
P
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Koma
22
*Alkateak txostenak eraman zituen bilera hartara, idazkariak argitalpen

berriak, zinegotziak buletinak eta langileen ordezkariak sindikatuen
proposamenak.
Ikusi aldea (koma guztiek aditzak ordezkatzen dituzte):

Alkateak txostenak eraman zituen bilera hartara; idazkariak, argitalpen
berriak; zinegotziak, buletinak; eta langileen ordezkariak, sindikatuen
proposamenak.
Perpaus nagusiaren eta mendekoaren artean, mendekoa

atzean doanean
Euskaraz atzizkiek edo postposizioek markatu ohi dute aurrean daramaten funtzioa eta muga. Beste hitz batzuetan esateko: gaztelaniaz ez bezala (cuando, porque, si, como), euskaraz mendekotasunaren markak ez
datoz mendeko perpausaren aurrean, aditzari lotuta baizik (...(e)nean,
-(e)lako, ba-, -(e)n bezala). Horiek horrela izanik, Juan Garziak errezeta moduko bat ematen digu komaren auzia argitzeko: perpaus zirkunstantzialak-eta (gehien-gehienak), perpaus nagusiaren atzetik badatoz,
komaz bereizi, printzipioz. Ikusi adibideak:
Zurekin tabernara joaten naizenean haserretzen da Miren.
Kasu horretan ez da koma erabili behar baldin eta galdegaia Zurekin

tabernara joaten naizenean bada. Zergatik? Mendeko perpausa aurrean
doalako, eta bi perpausen arteko muga (-(e)nean) argi gelditzen delako.
Begira zer gertatzen den esaldiari buelta ematen badiogu:
Miren haserretzen da zurekin tabernara joaten naizenean.
Oraingoan -(e)nean hori atzean gelditu zaigu, eta ez du balio bi perpausen

arteko muga ezartzeko. Ez dakigu non bukatzen den esaldi nagusia: Miren
haserretzen da edo Miren haserretzen da zurekin. Zalantzak sortzen zaizkigu: norekin haserretzen da Miren zurekin, nirekin, bere buruarekin?
Norekin joaten naiz tabernara zurekin, bakarrik? Arazoa konpontzeko
biderik errazena koma jartzea da:
Miren haserretzen da, zurekin tabernara joaten naizenean.
Koma
23
P
Edo
Miren haserretzen da zurekin, tabernara joaten naizenean.
Kontuz!
Jende gutxik erabiltzen du koma hori behar bezala, eta horra hor gaizki-ulertuak. Juan Garziak adibide polit hau ematen digu:
Andereoa haserretu zaio klasean jende guztiaren aurrean izozkia jan
duelako.
Dagoen horretan komarik gabe esaldia erabat anbiguoa da. Ikusi konbinazio batzuk:
Andereoa haserretu zaio, klasean jende guztiaren aurrean izozkia jan
duelako. [Antza, ume batek izozki bat jan du klasean ikaskide guztien
aurrean, eta horrexegatik haserretu zaio andereoa. Badakigu arrazoia; ez
dakigu non egin dion errieta].
Andereoa haserretu zaio klasean, jende guztiaren aurrean izozkia jan
duelako. [Oraingo honetan badakigu istilua klasean gertatu dela agian lekukorik gabe, baina litekeena da izozkia kanpoan jan izana jende guztiaren
aurrean, hori bai].
Andereoa haserretu zaio klasean jende guztiaren aurrean, izozkia jan
duelako. [Garbi dago istilua klasean eta ikaskide guztien aurrean gertatu
dela; baina litekeena da izozkia kanpoan eta bakardade osoan jan izana].
Esango duzu hamaika modu dagoela korapiloa askatzeko; besteak beste,

esaldiaren egitura edo hitzen hurrenkera aldatuta. Zuzen zaude, baina partida jokatu aurretik hobe dugu jokoaren arauak ondo ezagutzea.
Zenbait perpaus koordinaturen mugan
Eskolan behin baino gehiagotan esan digute eta baten aurretik ezin dela
komarik jarri; baina hori ez da egia, batzuetan behar-beharrezkoa baita,
esaldia taxuz ulertzeko. Saia gaitezen azaltzen. Eta, edo eta horrelako juntagailuek horixe egiten dute: hitz batzuk juntatu. Adibidez: berrikuntza
lanak egin dituzte liburutegian eta kiroldegian.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Koma
24
Eta horrela irakurri ohi ditugu: liburutegian eta kiroldegian, batera eta
bata bestearen segidan, bi hitzek sintagma itxi bat osatuko balute bezala.
Egia da gehienetan hala gertatzen dela, baina ez beti: izan ere, batzuetan
esaldiak lotzen ditu juntagailu horrek; hau da, sintagma horretako lehen
osagaia esaldi bati dagokio, eta bigarrena, berriz, beste bati. Erreparatu
adibideari:
Berrikuntza lanak egin dituzte liburutegian eta kiroldegian laster hasiko
dira obrak.
Liburutegian eta kiroldegian ikusita, begiek automatikoki sartzen dituzte

bi izenak sintagma berean, esaldi ezberdinetakoak izan arren. Eta-ri koma
jartzen badiogu berriz, halako seinale bat daukagu lehen esaldia amaitu
dela jakin ahal izateko. Beraz, ondorio gisa: printzipioz, [, eta] jarri koordinazioan datozen bi esaldiren artean.
Berrikuntza lanak egin dituzte liburutegian, eta kiroldegian laster hasiko dira obrak.
Kontuz!
Jendeak ez dio kontu honi merezi duen garrantzia aitortzen, eta hortik
datorkigu idazki batean gerta daitekeen arazorik latzena; alegia, irakurleak atzera eta aurrera ibili behar izatea, lehen irakurraldian testua ilun suertatu zaiolako.
*Atzo heldu ziren Bilbora eta Gasteizera gaur arte ez dira ailegatuko.
Atzo heldu ziren Bilbora, eta Gasteizera gaur arte ez dira ailegatuko.
*Txosten horretan ahal izan zuen moduan sartu zituen datuak eta
bere proposamenak beste egun baterako utzi zituen.
Txosten horretan ahal izan zuen moduan sartu zituen datuak, eta
bere proposamenak beste egun baterako utzi zituen.
Bai edo ez batzuk segidan
Bai edo ez bat baino gehiago segidan joanez gero, komaz bereizi ohi
dira. Adibidez:
Koma
25
P
Horrek, bai euskaraz, bai frantsesez, bai ingelesez zoragarri egiten du.
Aurkezpenera ez zen azaldu, ez politikorik, ez idazlerik, ez inor.
Zenbaki hamartarrak (dezimalak)
Zenbaki osoa eta dezimalak bereizteko, koma ipini ohi da: 2,75. Ikusten
duzunez, kasu honetan ez dugu tarterik utzi komaren atzetik.
Nolanahi ere, esan beharra dago gaur egun puntua ari dela nagusitzen
nazioartean (2.75); hala, ordenagailu, erloju, irrati eta enparau gehienetan,
puntua topatzen dugu azkenaldian.
Datan, toki-izenaren ondoren
Arrieta, 2002ko martxoaren 14a
Perpaus menderatuen barnean kontuz komarekin
Amaierarako utzi dugu, seguru asko, konturik latzena, edo, hobeto esanda,
zalantzazkoena; hain zuzen ere kontu honetan irizpide garbirik ez dagoelako. Komak erabiltzekotan, perpaus menderatuen esparruak bereizteko erabili behar dira (lehen azaldu dugunez); ez gaitezen harritu, perpaus menderatu
horien barruan beste koma batzuk jarrita, arazoak sortzen badira.
Eta zergatik jarri ohi dira beste koma horiek? Bada, agian, bertigoa sentitzen
dugulako esaldia luze datorrela ikusterakoan; ez gara konturatzen, ordea,
koma horiek erabilita anbiguotasuna areagotzen dela. Esate baterako:
Orain dela astebete Bartzelonan ezagutu nituen lagunekin bazkaldu
nuen.
Orain dela astebete, Bartzelonan ezagutu nituen lagunekin bazkaldu
nuen.
Lehen esaldian hauxe ulertzen dugu: orain dela astebete lagun batzuk ezagutu nituela Bartzelonan eta eurekin izan dudala bazkaria (ez dakigu
noiz). Bigarrena ezberdina da: orain dela astebete izan dut bazkaria,
Bartzelonan ezagutu nituen lagunekin (ez dakigu, baina, noiz ezagutu
nituen horiek).
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Koma
26
Askatasun handiegiz erabiltzen ditugun koma horiekin kontuan hartu

beharreko bigarren arazoa hau da: ez da arauzkoa, printzipioz, koma
(koma bakarra, noski) jartzea subjektuaren eta aditzaren artean; ez eta
aditzaren eta osagarri zuzenaren artean ere. Jende askok, ordea, araua
hausten du hainbat arrazoi tarteko direla: esaldia luzeegia dela, subjektua eta aditza elkarrengandik urrunegi gelditzen direla, mintzagaia (subjektua, kasu honetan) nabarmendu nahi dutela, esaldi ilunak argitu
nahi dituztela...
Joxe Ramon Zubimendik eta Pello Esnalek adibide ederrak ematen dizkigute Idazkera-liburua-n:
Alaba gaztearen atzetik dabil.
Maria alargunarekin ezkondu da.
Esaldi biak zuzenak dira, baina, zenbaiten ustez, anbiguoak: gazte baten
atzetik dabil alaba, ala baten bat dabil alaba gazte baten atzetik? Maria
ezkondu da alargun batekin, ala baten bat ezkondu da Maria alargunarekin?
Arazorik egon ez dadin, biderik errazena hartzen dute batzuek:
*Alaba, gaztearen atzetik dabil.
*Maria, alargunarekin ezkondu da.
Baina, lehen esan dugunez, legez kontrakoa da hori; beraz, bestelako

bideak hartu behar dira, besteak beste:
Gaztearen atzetik dabil alaba. [Subjektua atzera]
Alargunarekin ezkondu da Maria. [Subjektua atzera]
Alaba, orain, gaztearen atzetik dabil. [Tartekiren bat sartu]
Maria, azkenean, alargunarekin ezkondu da. [Tartekiren bat sartu]
Bi ondorio nagusi, beraz:

Ez da komeni subjektua aditzetik urrun ibiltzea.
Mintzagai garbia denean baino ez jarri koma hasieran. Adibidez,
Gaur goizean ikusi dute alkatea esaldian Gaur goizean da galdegaia, eta noiz galderari erantzuten dio; hortaz, ezin da koma erabili.
Koma
27
P
Zer gertatzen da hau jartzen badugu?: Gaur goizean, ikusi dute

alkatea. Bada, esanahia guztiz aldatzen dela; izan ere, oraingo honetan Gaur goizean mintzagaia da (informazio ezaguna) eta aditza
bera da galdegaia, hau da, aditzaren baiezkotasuna da azpimarratu
nahi duguna.
BIBLIOGRAFIA
ALBERDI, Andres. Eskola gramatika. Donostia: Elkarlanean, 1998, 263.-264. or.

Egunkaria. Estilo Liburua. Donostia: Egunkaria, 2001, 44.-49. or.
ESNAL, Pello; ZUBIMENDI, Joxe Ramon. Idazkera-liburua. Donostia: Kultura
Saila, 1993, 33.-45. or.
GARZIA, Juan. Joskera Lantegi. Donostia: HAEE-IVAP, 1997, 37.-145. or.
Real Academia Espaola. Esbozo de una nueva gramtica de la lengua espaola. Madrid: Espasa Calpe, 1986, 146.-147. or.
ZUBIRI, Ilari; ZUBIRI, Entzi. Euskal Gramatika Osoa. Bilbo: Didaktiker, 2001,
54.-56. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Puntu eta koma
28
P U N T U E TA K O M A
Nik uste dut badakidala komak eta puntuak erabiltzen, baina

zalantza egiten dut beti puntu eta komarekin. Azalduko al
didazue nola erabiltzen den?
Zuri gertatzen zaizuna beste hainbat jenderi ere gertatzen zaio; bada halako beldurra puntu eta koma erabiltzeko, eta, ondorioz, zaila da aurkitzen
gure testuetan. Hasteko, esan dezagun puntuazio-zeinu batzuen artean
hierarkia nabari bat dagoela: komaren gainetik, puntu eta koma dator; eta
horren gainetik, puntua. Eta hierarkia esaten dugunean ez dugu esan
nahi pausaldia luzeagoa dela zeinu batekin beste batekin baino; edo ez
hori bakarrik, behintzat. Esan nahi duguna da testu bat osatzen duten
zatien artean harreman-mota ezberdinak daudela: batzuk, estu-estuak;
beste batzuk, lausoagoak; eta horrek eragina du, zalantzarik gabe, kasuan
kasuko puntuazio-zeinua aukeratzerakoan. Azter dezagun, bada, noiz eta
nola erabiltzen den puntu eta koma.
Esaldiak elkarrekin lotzeko
Esaldi konposatu baten perpausak zenbait modutan elkartu daitezke: juntagailuen bidez (eta, edo...), menderagailuen bidez (nahiz eta, -(e)la,
-(e)lako); beste batzuetan, berriz, zentzu osoko esaldi horiek ezer gabe
puntuazio-zeinuak bakarrik erabilita lotzen dira elkarrekin, nahiz eta
beren artean lotura estua izan. Eta, hain zuzen ere, horrelako kasuetan
baliatu ohi gara puntu eta komaz.
Demagun bi ideia eman nahi ditugula aditzera: Portu aldea bestelakoa da
/ Arrantzaleak baino ez dira bizi bertan. Hamaika bide daude bi ideiok
esaldi batean emateko:
Portu aldea bestelakoa da, arrantzaleak baino ez baitira bizi bertan.
Portu aldea bestelakoa da, izan ere arrantzaleak baino ez dira bizi bertan.
...
Puntu eta koma
29
P
Baina, esan dugun bezala, juntagailurik gabe ere lotu daitezke (lotura
semantikoa, ez sintaktikoa), eta, horretarako, puntu eta komara jo dezakegu, edo, aurrerago ikusiko dugun bezala, bi puntuetara1:
Portu aldea bestelakoa da; arrantzaleak baino ez dira bizi bertan.
Edo
Portu aldea bestelakoa da: arrantzaleak baino ez dira bizi bertan.
Ikusten denez, bi esaldiek zentzu osoa dute, eta baita harreman estua ere
(lehena bigarrenaren ondorioa da, edo bigarrena, lehenengoaren arrazoia).
Kasu horretan, koma ahulegia litzateke, eta gainera, ondoren datorrena
mendekoa dela-edo adieraziko luke:
* Portu aldea bestelakoa da, arrantzaleak baino ez dira bizi bertan.
Eta puntua, beharbada, gehiegi:

* Portu aldea bestelakoa da. Arrantzaleak baino ez dira bizi bertan.
Egokiena, zein? Puntu eta koma, edo bi puntuak.

Komak dituzten esaldiak lotzeko
Begiratu adibideari. Bi esaldi dauzkagu (eta bakoitzaren barruan komak

ageri dira):
Administrazioko langile batzuk behin betikoak dira, eta funtzionario
esaten zaie.
Beste batzuk, gehienak gaur egun, behin-behinekoak.
Eman dezagun bi esaldiok bakarrera bildu nahi ditugula. Zein puntuazio-zeinu aukeratuko dugu horretarako? Koma bat gutxiegi da komadun esaldiak uztartzeko:
*Administrazioko langile batzuk behin betikoak dira, eta funtzionario
esaten zaie, beste batzuk, gehienak gaur egun, behin-behinekoak.
1. Ikusi Bi puntuak, 33. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Puntu eta koma
30
Puntua, gure ustez, gehiegi, ideia berari buruz ari garela kontuan izanik:
*Administrazioko langile batzuk behin betikoak dira, eta funtzionario
esaten zaie. Beste batzuk, gehienak gaur egun, behin-behinekoak.
Loturarik egokiena puntu eta koma da, zalantzarik gabe:

Administrazioko langile batzuk behin betikoak dira, eta funtzionario
esaten zaie; beste batzuk, gehienak gaur egun, behin-behinekoak.
Berdin gertatzen da adibide hauetan ere:

Alkateak txostenak eraman zituen bilera hartara; idazkariak, argitalpen
berriak; zinegotziak, buletinak; eta langileen ordezkariak, sindikatuen
proposamenak.
Ikusten duzunez, komek eraman zituen aditza ordezkatzen dute (elipsia)2;

beraz, logikoa da hierarkiari jarraitzea, koma horien arteko lotura egiteko.
Dena dela, inguruan izango ditugu aurrerantzean hark biztu zituen itxura
xotilak: Udaberri neskatxa, urdinez jantzia, basoak maitea; goizegi karraxika hasi zaion Otalore ezinegona; Uda, mendiaren eguerdia; Negu agurea: Itzal beltxerana, Basoren umea; Jaun Iguzki oraila, lehorteen aita;
bere ama, Gau naroa, ezagutzen ez duen Egun begi urdina; Pago pertxenta gaztea; lurrezko jauregian bizi den Kilker olerkari arlotea;
Urretxindor adiskidearen hilkizunetara berandu beldurrez lehiatzen diren
txori saldoak, eta hainbeste eta hainbeste (Mitxelena. Euskal Idazlan
guztiak II. Liburuak I., 64. or.)
Aurkaritzako juntagailu eta lokailuekin (baina, ordea...)
Honetan, esaldiaren luzerari begiratu ohi zaio. Laburrak badira, nahikoa

da koma:
Gaztea da, baina azkarra.
Luzeagoak badira, puntu eta koma behar dute gutxienez:

Txosten baten testua laburra edo informala baldin bada ez du zertan eraman aurkibiderik; bai, ordea, informazio asko ematen duenean.
2. Ikusi Aditza ezkutatzen denean haren ordez (elipsia) (Koma), 21. or.
Puntu eta koma
31
P
Puntu eta koma hori, besteak beste, hauekin erabiltzen da: baina, ordea,
ostera, aldiz, berriz, hala ere, dena dela, aitzitik... Gogoratu koma jarri
ohi dela horien ondoren:
Nagusi gogorra dela diote zerbitzuko guztiek; dena dela, ezagutu arte,
hobe isilik egon.
Irakasleek esaten dutenez, ez da batere trebea hizkuntzak ikasten;
hala ere, sekulako ahaleginak egiten omen ditu euskararekin.
Beste zenbait lokailurekin
Lokailu hauek, askotan, puntu eta koma eramaten dute aurretik, eta koma
atzetik3:
Kausazkoak: izan ere, bada...
Ondoriozkoak: beraz, hortaz, orduan, horrenbestez, hala...
Hautakariak: bestela, osterantzean, gainerakoan...
Beste batzuk: hau da, gainera, bestalde, halaber, behintzat...
Legearen arabera, alkatea gaixorik badago alkateordeak egin behar
ditu haren lanak; beraz, berari dagokio bilkurako deia egitea eta
gai-zerrenda finkatzea.
Erregimena edo zer edo zer asmatu beharko dugu; bestela, gizendu
egingo gara.
Hala eta guztiz ere, hori ez da inolaz ere legea, eta ezin da modu automatikoan egin; izan ere, lokailu horiek, batzuetan, atzeko esaldiarekin ez,
baizik eta aurrekoarekin doaz, eta hori argi utzi behar da puntuazioaren
bidez. Erreparatu adibideei:
Mutil jatorra eta trebea zen, gainera; denok izan nahi genuen bera
bezalakoa.
Garai hartan horrela uste genuen, behintzat; gaur egun, zeharo aldatu
da egoera.
Zenbait testu-antolatzailerekin
Testu-antolatzaileek diskurtsoa behar bezala egituratzeko balio dute. Mota

askotakoak izan daitezke: kronologikoak (lehenik, bigarren, hirugarren,
3. Ikusi Zenbait lokailurekin erabiltzen da koma (Koma), 20. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Puntu eta koma
32
amaitzeko...), deskriptiboak (hemen, hor, han...), zerrendak logikoki antolatzeko modukoak (batetik, bestetik, azkenik...). Bada, horrelako testu-antolatzaileekin puntu eta komaz baliatzeko joera handia dago. Ikusi adibideak:
Hona hemen liburuan landu diren gaiak: lehenengoa, gizakia bera eta
beraren premiak; bigarrena, gizakiaren ingurunea; hirugarrena, gizakiaren jarduera nagusiak; eta, azkenik, berbeta bera.
Asmoz programaren bidez hauxe lortu nahi da: alde batetik, eusko
ikaskuntzetan adituak izango diren ikertzaile berriak sortaraztea; eta,
bestetik, ikerketa horietarako diru-laguntzak ematea.
BIBLIOGRAFIA

Saila, 1993, 46.-49. or.
Real Academia Espaola. Esbozo de una nueva gramtica de la lengua espaola. Madrid: Espasa Calpe, 1986, 147. or.
56.-57. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK
MITXELENA, Koldo. Euskal Idazlan guztiak II. Liburuak I. Donostia: Euskal

Editoreen Elkartea, 1988.
Bi puntuak
33
P
BI PUNTUAK
Bi puntuak, orain arte behintzat, enumerazioak egiteko erabiltzen ziren; baina, orain, beste testuinguru askotan ere
agertzen dira. Hortaz, lehen garbi neukana nahasian ikusten
dut gaur egun. Laguntzarik bai?
Egia da, lagun, bi puntuak nagusiki enumerazioei sarrera egiteko erabiltzen direla; baina, ezin ditugu bazter utzi beste erabilera batzuk. Zergatik?
Bada, estrategikoki oso erabilgarri zaizkigulako, joskera errazteko eta
esaldi trinkoak arintzeko. Nolanahi ere, erabilera eta adibide horiek aztertu aurretik, jo dezagun definiziora: bi puntuek esaldia oraindik ez dela
amaitu adierazten dute; hau da, ondoren badatorrela zerbait (azalpena,
argibidea, hitz zerrenda edo antzekoren bat).
Adibideak edo zerrendak emateko erabiltzen dira bi
puntuak
Zuk zeuk oso ondo esan duzunez, hauxe da bi puntuen erabilerarik ohikoena:
Eskutitza formala izango bada, zenbait zati bereizi beharra dugu:
norentzakoa, data, sarrerako eta bukaerako agurrak, arazoa eta
eskaera.
Hona hemen argitaratu berri den liburuan lantzen diren atalak: fonetika-aldaerak, deklinabidea, aditza, joskera eta hiztegia.
Kontua nahikoa garbi dagoela-eta, ez gara honetan luzatuko.

Hitzez hitzeko aipamenei sarrera egiteko
Gogoratu bi gauza: aipamena kakotx artean idaztea, eta letra larriz hastea1:
1. Ikusi Kakotxak (Letra etzana eta kakotxak), 44. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Bi puntuak
34
Honela esan zuen Umberto Ecok Administrazioa euskaraz aldizkarian:

Gure garaian utopiak ez du ia tokirik.
Paulo apostoluaren hitzak datoz gogora: Haur nintzenean, haurrari
dagokionez hitz egin; haurrari dagokionez uste, haurrari dagokionez
asmatzen nuen. Gizondu orduko, berriz, haurkeriak utzi ditut.
(Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak IV. Literaturaren inguruan I., 25. or.).
Honaino, bi puntuen erabilerarik arruntenak, galderan esan diguzunaren

arabera, lehendik ezagutzen zenituenak; baina, zuk zeuk aurreratu duzunez, badira beste erabilera batzuk. Horiek ulertzeko, kontu bat argitu
beharra dago. Perpausak elkartzeko bi modu nagusi daude: lehena, erabiliena, juntagailuez (eta, ala) edo bestelako menderagailuez (nahiz eta,
...(e)lako, ...(e)nean) baliatzen da. Bide hori erabilita, honelako esaldiak
ateratzen zaizkigu:
Zailena eta gogorrena den hirugarren proba dator orain.
Ez gaitezen engaina; izan ere, oso ondo dakigu bera dela benetako
protagonista.
Irakurleari lastoa eman beharrean, hobe dugu informazioa ondo aukeratzea.
Jakin beharra dago hizkuntzak ez direla, berez, hobeak edo txarragoak.
Bigarren modua ezberdina da: juntagailuak erabili beharrean, puntuazio-zeinuez baliatzen gara; hau da, lotura sintaktikoak (baina, arren, (e)la...)
deuseztatu egiten ditugu nolabait, eta haien ordez, lotura semantikoak
ezartzen. Puntuazio-zeinu gehienek balio dute honetarako, baina guztietan emankorrenak bi puntuak dira. Ikusi aurreko adibide horiek, bi puntuak erabilita:
Hirugarren proba dator orain: zailena eta gogorrena.
Ez gaitezen engaina: oso ondo dakigu bera dela benetako protagonista.
Ez lastorik eman irakurleari: hobe dugu informazioa ondo aukeratzea.
Jakin ezazue: hizkuntzak ez dira, berez, hobeak edo txarragoak.
Bi puntuak
35
P
Ikusten duzunez, lotura sintaktikoak ez daude dagoeneko begien bistan;

horien ordez, bi puntu jarri ditu idazleak, eta irakurleari dagokio bi perpausen ertzen artean zubi logiko bat eraikitzea.
Zure galderan esaten diguzu beste testuinguru askotan topatzen dituzula bi puntuak. Hemen duzu erantzuna: bi puntuek ederki asko balio dute
joskerari trinkotasuna kentzeko eta esaldiak errazago, arinago irakurtzeko. Agian galdetuko duzu: eta zer lortzen dugu horrekin?
Jakin ezazu, esaldiak neurri gabe elkarri uztartuz gero, zenbait arrisku
dugula: testuak freskotasuna galtzea; esaldi luzeegiak egitea; eta, teknika
kontrolatzen ez badugu, aditzak (informazio nagusia) oso atzean gelditzea. Alde honetatik, esaldiak sinplifikatzea komeni zaigu, eta honetan bi
puntuek laguntza polita ematen digute.
Dena dela, gezurra badirudi ere, jendeak oso gutxi erabiltzen ditu; bakarrik idazle onek (Mitxelenak, kasu) baliatzen dituzte behin eta berriro,
estilo zuzenagoa eta adierazgarriagoa lortzeko, eta erritmo aldaketa sorrarazteko. Eta, Mitxelena aipatu dugunez, ikus ditzagun adibide batzuk
(sailkatu, ezkutuan duten lotura sintaktikoaren arabera sailkatu ditugu):
ERLATIBOZKO
ESALDIAK:
Iparraldeko gizon hezea zen: Hegoalde lehorrak ez zuen gehiegi kilikatzen. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak VIII. Artikuluak eta beste I., 77.
or.).
KAUSAZKOAK:
Madariagak nonbait dioenez, ba omen dute elkarren antza pixka bat
gaurko bankuek XVIgn. mendeko Berberi-aldeko itsas-lapurrekin:
batzuekin ala besteekin harremanetan hasten dena, nolanahi ere, arinago irteten omen da sartu den baino, diru gutxiagorekin alegia.
(Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak II. Liburuak I., 81. or.).
AURKARITZAKOAK:
Gaurko irakurlerik gehienak ez ditu aspertu etengabeko lelo horrek:
gerokoekin zer gertatuko, ezin esan. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak
VIII. Artikuluak eta beste I., 76. or.).
Ez zen hizkuntzaz ari: mamiari dagokion auzia zen eta da. (Mitxelena.
Euskal Idazlan guztiak II. Liburuak I., 51. or.).
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Bi puntuak
36
KONPLETIBOAK:
Hauxe esango dut aurrenik, neretzat argi eta garbi dagoenez gero: biziro alaitzen nau, besteri besterik iruditzen bazaio ere, liburu hori euskaraz idatzita ikusteak, bizi-bizirik dugulako seinalea baita. (Mitxelena.
Ikusi dugu, beraz, nola jokatu esaldiekin, nola askatu trinkotasunaren

korapiloa, nola aditzera eman gauzak beste era askeago batean: estiloaz
ari gara. Honezkero garbi geratuko zen oker handia litzatekeela bi puntuak gutunen hasieran egotera kondenatzea. Puntuazio-zeinu honek joko
handia ematen digu eta gauza askotarako balio dezake; besteak beste:
Aditz nagusiak aurreratzeko2
Esaldiak luzeak badira, ez zaigu komeni aditzak oso atzean geratzea,

informazio-gune nagusi baitira. Bi puntuek bide ematen digute, batzuetan,
aditz nagusiak aurrera eramateko.
Hauxe da gerra aurretik, gerratean eta gerra ondoan ikasi dudana:
agintzen duena egiteko prest ez dagoen gauzarik ezin dakiokeela besteri agin. (Mitxelena. Idazlan, 376. or.).
Hauxe da nornahiri euskararen gaitasunak adierazteko biderik zuzenena: euskal ederlanak sortzea. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak II.
Liburuak I., 66. or.).
Hauxe diot: delako historia hori zertu-gabeko zeren linboan edo dagoela, nork handik aterako duen zai. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak V.
Literaturaren inguruan II., 22. or.).
Ziurtagiri bat hauxe da: idatzizko aitorpen ofizial bat, ekintza, gertaera, erabaki edo horrelakoren bat egia dela baieztatzen duena.
Ideiak azaltzeko
Idazleak ideia nagusi bat botatzen du, biribila; eta gero, bi puntuen ondoren, frogatu edo zehaztu egiten du beste esaldi baten bidez. Hau da, orokorretik zehaztasunetara eramaten gaitu bi puntuen bidez.
Orixe ez zen inoiz hizkuntzaren edertasun hondargabeetan ito: hizkuntza zerbaitetarako nahi zuen, euskaldunaren izaera, gogo-giroa eta bizi2. Ikusi Atzerakarga, 217. or.
Bi puntuak
37
P
moduak adierazteko. (Mitxelena.

Literaturaren inguruan II., 120. or.).
Euskal
Idazlan
guztiak
V.
Batzuetan, ordea, justu alderantziz gertatzen da: azalpenak datoz lehenago,

eta ideia nagusia ondoren. Zehaztasunetatik orokorrera goaz honelakoetan.
Euskaldun gehienok, guziok ez bada, badugu geure barrendegian
txoko urri eta apaindura gabeko bezain maite bat: gure euskal baratzea. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak IV. Literaturaren inguruan I.,
29. or.).
Leturiak, bada, tentazio eder bat ezagutu zuen: maitasuna. (Mitxelena.
Ideiak azaltze horretan, aukera hau ere badugu: arrazoietatik ondoriora

jotzea.
Lan egiten du, umeak zaindu, bigarren karrera bat ikasten ari da, eta
gainera, pianoa jotzeko astia dauka: bera bezalakorik ez dago.
Edo bestera: ondoriotik arrazoietara.

Nazkatuta nago: egunero jaiki, lanera joan, handik atera, telebista apur
bat ikusi eta... hurrengo egunerako prest.
Nik ezagutu dudan hiztunik ederrena galdu dugu: ezin agortuzko iturri
izkutu batetik bezala zerion hitza eta hitz ozenak, ahotik irten orduko,
lerro-lerro antolatzen zitzaizkion zein bere tokian, soldadu ongi ezien
antzera. (Mitxelena. Euskal Idazlan guztiak VIII. Artikuluak eta beste I.,
1988, 80. or.).
Ez dugu azalpen hau bukatu nahi, bi puntuen beste pare bat erabilera ezagun gogoratu gabe. Hona hemen:
Gutunetako hasierako agurretan
Besterik esaten ez den bitartean (badakizu beste hizkuntza batzuetan bestelako puntuazio-zeinuak erabiltzen direla honetarako) gutunetako hasierako deikiaren ondoren bi puntuak jartzen ditugu, eta gero letra larriz
hasten gara idazten.
Lagun hori:
Gutun honen bidez...
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Bi puntuak
38
Orduak zenbakiz adierazterakoan
Honelakoetan, bi puntu jarri ohi dira orduen eta minutuen artean: 18:30,
23:15... Ikusten duzunez, tarterik ez dago bi puntuen ondoren.
BIBLIOGRAFIA

Saila, 1993, 57.-61. or.
Real Academia Espaola. Esbozo de una nueva gramtica de la lengua espaola. Madrid: Espasa Calpe, 1986, 147.-148. or.
57.-58. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK
MITXELENA, Koldo. Euskal idazlan guztiak. Donostia: Euskal Editoreen

Elkartea, 1988.
MITXELENA, Koldo. Mitxelenaren idazlan hautatuak. Bilbao: Etor, 1972.
Letra etzana eta kakotxak
39
P
LETRA ETZANA
E TA K A K O T X A K
Bi kontu, galdera bakarrean:

1. Etzana eta kakotxak direla-eta, argituko al didazue noiz
erabiltzen den bata eta noiz besteak?
2. Nola hartzen dituzte deklinabide-atzizkiak etzanez edo
kakotxen artean doazen hitzek?
Jarraian esango ditugunak irakurrita, arauak ematen ari garela pentsa

dezakezu: oker zaude. Ortotipografiako kontuetan ez dago legerik; ezin
da esan hau horrela da, hainbat modu eta proposamen ezberdin daudelako. Hemen aurkezten dizuguna, horietako bat baino ez da; hedatuena,
agian, baina ez bakarra.
Letra etzana eta kakotxak gauza ezberdinetarako erabiltzen dira. Azter
ditzagun biak:
LETRA ETZANA
Besteak beste, honelakoetan:

Izenburuak
Hauen guztien izenburuak etzanez idazten dira: liburuak, artikuluak, filmak, antzerki-lanak, abestiak, esloganak...
Zero akats kanpaina nahiko ospetsua izan zen bere garaian.
Ederki pasatu zuten umeek Kalabaza tripontzia ikusten.
Katabegi galdua irakurri dut orain dela gutxi.
Nolanahi ere, etzanez idazten den izen batetik sigla ateratzen bada, sigla
hori letra zuzenez idatzi behar dugu:
Hona hemen Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria-ren sigla: EHAA
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
40
Atzerriko hizkuntzetako hitzak
Atzerriko hizkuntzetako hitzak etzanez idazten dira:

Antza, idazten hasi aurretik brain storming-a egitea komeni zaigu.
Hala ere, atzerriko berba horiek ez dira etzanez idatziko kasu hauetan:
Dagoeneko euskarak barneratu baditu edo Euskaltzaindiak bere hiztegian sartu; hau da, euskal hitz bihurtu badira:
Izugarri gustatzen zaio jazza.
Atzerriko berba horiek geografia izenak, kaleak, eraikuntzak... badira:

Eusko Jaurlaritza Wellingtongo Dukearen kalean dago.
Kirol batzuen izenak, arrazak, hizkuntzak, diru edo dibisak, neurriak,

industria-konpainiak, merkataritzako erakundeak... badira:
Peugeota erosi omen du.
Squashean egin genuen eta baita irabazi ere.
Jokalari brasildarrek ez dute kruzeirotan kobratu nahi; dolarrak nahiago
dituzte.
Animalien izenak
Animalien izen bereziak etzanez idazten dira:

Badakizu nola deitzen den katua?: Argitxu.
Dolly ardia guztion ahotan ibili zen ez hain aspaldi.
Zezenak ere etzanez aipatzen dira, ganaderiaren edo jabearen izen orokorra hartzen dutenean:
Sei Pablo Romero hil zituen korrida zoragarri hartan.
Itsasontzien, hegazkinen, espazio-ontzien... izenak
Izen bereziei buruz ari gara, noski:

Voyager, Spirit of St. Louis, Titanic...
41
P
Eta ez, markei edo programa zientifikoei buruz (hauek guztiak, letra
zuzenez):
Boeing 727, Apollo programa...
Pertsonen izengoitiak
Izenarekin batera doazenean idazten dira etzanez:

Jose Maria Agirre Lizardi Zarautzen jaio zen 1896an.
Hala ere, ez dira etzanez idatziko kasu hauetan:
Bakarrik doazenean:
Kirikiok Azkue ordezkatu zuen Bizkaiko Aldundiko Euskarako katedran.
Izengoiti horiek izenaren zati direnean (eta gainera, pertsonaiak

berak onartutakoak):
Txiki Benegasen ustez, indarberrituta atera da PSE udaberriko kongresuaren ostean.
Ezta ere politiko jakin baten, alderdi politiko jakin baten edo doktrina jakin baten jarraitzaileak izendatzeko erabiltzen direnean:
Redondotarrak PSEren erabaki askoren aurka azaldu dira azken aldian.
Hitz arrunten adiera bereziak
Ohiz kanpoko adierak (argotekoak) direla markatzeko idazten ditugu

etzanez:
Kristoren aitzurra zeramala, istripua izan zuen.
Zaldia saltzeagatik harrapatu omen zuen Ertzaintzak.
Latinezko esamoldeak
Hauek ere, etzanez:
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
42
Honoris causa izendatu dute berriki.
Metahizkuntza
Hau da, hitzak erabili beharrean, aipatu egiten ditugu:

Aditz batzuek, aspektu marka burutua edo ez-burutua jartzeko orduan,
izan edo ukan-en laguntza behar izaten dute.
Lagundu aditzak buruhauste ederrak sortarazten dizkie ikasle batzuei.
Egin diguzun lehen galderari erantzun diogula uste dugu. Hel diezaiogun,
bada, bigarrenari; alegia, nola deklinatzen dira letra etzanez doazen
hitzak? Egunkariaren estilo liburu-an (bigarrenean) hainbat aukera ematen zituzten (euskal hitzek ez zuten marrarik hartzen, atzerrikoek bai, eta
abar); hirugarrenean, ordea, hau esaten da: Letra etzanez emandako izen
bat deklinatzen denean, marratxoa jarri eta atzizkia letra zuzenez ematen
da: Berrigara-n argitaratu dute.
Oro har, bat gatoz Egunkaria-k esaten duenarekin; praktikan, ordea, zailagoa da kontua. Zer dela-eta? Bada, hainbat hitz arrotz bertakotu egiten
direlako, bide horretan gorabehera ugari sortuz. Jar dezagun adibide bat.
Aurretik esan dugu atzerriko hitzak etzanez idatzi behar direla (baldin eta
gure hizkuntzan barneratuta ez badaude); baina nork esaten du noiz sartu
diren gure hizkuntzan? Eta nolakoa da barneratze hori: bat-batekoa, mailakakoa? Demagun aplikazio txiki-txikiak izendatzeko hitz hau hartzen
dugula ingelesetik: applet. Deklinatzerakoan, honela egin beharko genuke: applet-ak. Eta ondo dago, hitz oso ezezaguna baita. Arazoa sortzen da,
hitz hori poliki-poliki gure hizkuntzan sartzen denean; eta horretaz ez du
inork abisatzen. Informatikako adituak hasiko dira erabiltzen gehien, eta
egun batean litekeena da beren idazkietan honela agertzea: applet-ak
(etzana galduta, arroztasuna ez baita dagoeneko erabatekoa). Denbora
aurrera joan ahala, jende arruntak oraindik applet-ak idazten duen bitar-
43
P
tean, litekeena da termino honekin oso ohituta dagoen baten batek hau
erabiltzea: appletak (ez baitu ikusten gidoiaren beharra). Azkenik, erabat
zabalduta dagoenean, litekeena da Euskaltzaindiak jasotzea, eta baita euskal itxura ematea ere: apletak. Begira, bestela, zer gertatu den hitz hauekin: kanpina, futbola, errugbia, budina... Euskaratze horretan aldiak izaten
dira, zalantzak, atzera-aurrerak, kontraesanak. Normala da hori, ez baitago, ez hemen, ez inon, ohiz kanpokoa ohikotik bereizteko muga finkorik,
hots, hitz bat noiz arte etzanez eta noiztik biribilez idatzi behar den erabakitzeko irizpiderik. Idazlearen senak erabakitzen du, eta batzuetan
adostasunik ez dago honetan. Esan dugunez, hau zeharo normala da,
buruhauste handirik eman beharko ez ligukeena.
Antzeko zerbait gertatu ohi da, esate baterako, animalien izenekin.
Arrazoizkoa dirudi etzana erabiltzea esaldi honetan: Sherezade-k irabazi
du Lasarteko bosgarren lasterketa (zaldia ezezaguna delako). Baina
Pinttori buruz ari bagara, beharrezkoa ote da umeentzako ipuin batean
etzana eta marra behin eta berriro jartzea? Ez al litzateke onargarria esaldi hau: Pinttori asko gustatu zitzaizkion opariak?
Ondorioa: kontu honetan ez dago araurik, Euskaltzaindiak kasuan kasuko
hitza bere hiztegian sartu arte. Horrenbestez, zenbaitetan (atzerriko hitzetan, batez ere), ekilibristen modura mugituko gara: batzuek Euskaldunon
Egunkaria-ren (edo Egunkariaren edo, Egunkariaren...) proposamenari
tinko eutsiko diote; beste batzuek, berriz, askatasun handiagoz jokatuko
dute. Nolanahi ere, jakin dezagun gehienetan gertatuko zaigula hitz
batzuk, arroztasunarekin batera, etzana eta marra ere galtzen joatea.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
44
KAKOTXAK (komatxoak)
Kakotxek, nagusiki, bi gauzatarako balio dute: hitzez hitzeko aipamenak jasotzeko, eta ironiaz esandako hitzak nabarmentzeko. Ikus ditzagun biak:
Hitzez hitzeko aipamenak
Hitzez hitzeko aipamenak kakotx artean idazten dira, eta ez etzanez, jende
askok honela egiten badu ere.
*Juan Garziak hau esan zuen behin: Testua bazterrik gabeko itsasoa
da eta, hortaz, ezin da dena arautu.
Juan Garziak hau esan zuen behin: Testua bazterrik gabeko itsasoa da
eta, hortaz, ezin da dena arautu.
Batzuetan gertatzen da aipamenaren barruan beste aipamen bat egin beharra. Horrelakoetan, komatxo bikoitzen artean komatxo bakunak jarri.
Alkateak behin eta berriro errepikatzen du Kiroldegia aurten egongo
da amaituta, baina nik ez dut uste horrela izango denik aitortu zuen
atzo Auzokoen Elkarteko presidenteak.
Hitzez hitzeko aipamena oso luzea bada eta paragrafo bat baino gehiago
hartzen badu, kakotxez hasi eta amaituko dira paragrafo guztiak.
Gutxitan egiten bada ere, aipamen baten barruan tarteki bat sartzen badugu (gure iritzia edo argibide bat emateko, esate baterako), tartekia zabaldu baino lehen itxi egin behar dira kakotxak, eta behin tartekia itxitakoan,
berriro zabaldu, aipamenari segida emateko.
Ados nago Txepetxek esandakoarekin: Gaur egun hizkuntzen transmisioa euskarari buruz ere ari da, jakina telebistaren bidez gauzatzen da, familiaren bidez barik.
Aipamenetik hitz batzuk edo esaldiak kendu nahi baditugu, eten-puntuak

jarri behar dira ezabatutako zatiaren lekuan. Kentzen duguna aipamenaren hasiera bada, hortxe jarriko ditugu eten-puntuak (beti ere, kakotxen
ondoren); atzekoa bada, amaieran puntuak; eta kendutakoa aipamenaren
barruan badago, parentesi artean jarriko ditugu eten-puntu horiek.
45
P
Hasieran:
Satrustegik, beste askoren artean, hau ere esan zuen: ... eta beldur
naiz gaurko gure agintari askori ez ote zaion bost axola euskararen kultura, zeren eta horretarako laguntzak gero eta gutxiago dira.
Erdian:
Administrazioko euskara zelan ikusten zuen galdetu ziotenean, hala
erantzun zuen Garziak: Administrazioa oso zabala da. (...) Dena den,
eta oraindik egiteko bidea bada ere, aurrerapauso handiak egin dira.
Amaieran:
Honela hitz egin zuen Alvarez Solis-ek: Madrilen ez diote bere buruari galdetu behar euskaldunek zein katalanek zer demontre nahi ote
duten, hori euskaldunek galdetu behar diote bere buruari....
Goiko adibide guztietan ageri denez, kakotxekin batera puntuazio-zeinuren bat badago (koma, puntua...), marka hori beti kakotxen ondoren jarri
behar da.
Ironiaz esandako hitzak
Hitz baten ironia adierazteko kakotxak erabil daitezke; hau da, hitz batek
duen esanahiaren guztiz alderantzizkoa agerian utzi nahi bada, kakotx
artean jarriko dugu.
Nire arduraduna nolakoa den? Oso azkarra: beti izaten da lehena
lanetik irteten.
BIBLIOGRAFIA
Egunkaria. Estilo liburua. Donostia: Egunkaria, 1995, 92.-95. or.

Egunkaria. Estilo Liburua. Donostia: Egunkaria, 2001, 54.-55. / 87.-89. or.
(Kontuan izan gaztelaniaz ugariak direla kontsultatu daitezkeen egunkarien estilo liburuak: El Pas, Agencia EFE, ABC, El Mundo...).
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
Parentesiak, marrak (eta komak)
46
PA R E N T E S I A K , M A R R A K
( E TA K O M A K )
Berdin erabil daitezke komak, marrak eta parentesiak informazioren bat esaldietan txertatzeko ala badago alderik haien
artean?
Ondo esaten duzunez, bai komak, bai marrak, bai parentesiak, hirurak erabiltzen dira, diskurtsoan informazio osagarria txertatzeko. Komeriak
arauak ezartzeko orduan sortzen dira. Batzuek berdin erabiltzen dituzte
puntuazio-zeinu horiek guztiak, inolako bereizketarik egin gabe; beste
batzuk, berriz, legeak ezartzen ere ausartzen dira. Gu araurik ez, baina,
argibide / adibide batzuk ematen ahaleginduko gara, beti ere, usadio
zabalduenei begira. Ea argi pixka bat ekartzen dugun.
Gure ustez, puntuazio-zeinu horietako bat edo bestea aukeratzeko orduan,
batez ere, hau hartzen da kontuan: txertatu beharreko informazio horiek
zenbateraino desbideratzen diren esaldiaren edukietatik eta egituratik.
Hau da, litekeena da esaldiaren eta tartekiaren artean harreman estu-estua egotea; are gehiago, tarteki hori, era batera edo bestera, esaldiaren
zati izatea. Horrelakoetan, nahikoa da komak erabiltzea.
Aurtengo aurrekontuak, lehendakariak aitortu duenez, iazkoak baino
murritzagoak izango dira.
Beste batzuetan, tarteki horiek aldendu egiten dira esaldiaren diskurtsotik,

harremanak indarra galtzen du, eta irakurlea nahasteko arriskua dago.
Hori gertatzen bada, irakurleari abisatu behar diogu: Aizu, kontuz ibili,
hemen badator iruzkinen bat esalditik kanpo ateratzen dena. Eta abisatzeko ez dago marrak eta parentesiak bezalakorik.
Egin beharreko presioa eta honekin ez dut esan nahi bestelako neurririk ezin hartu daitekeenik denon artean egin behar dugu.
Agian, hasieran baino ilunago ikusiko duzu kontua; konturatuko zinen,

dagoeneko, hartu beharreko erabakia, neurri handi batean, subjektiboa
dela; horrenbestez, berriro diogu: ez hartu legetzat hemen esandakoa.
47
P
Ikus dezagun, bada, nola erabili parentesiak, marrak eta komak; baina,
hasi baino lehen, gomendio bat: parentesiak, marrak, tartekiak neurriz
erabili, erredakzioa zapuztuko ez badute.
PARENTESIAK
Parentesiak, besteak beste, honetarako erabiltzen dira:

Leku-izenak eta horrelakoak zehazteko
Uztaritze (Lapurdi) Errobi ibaiaren ertzean dago.
Era askotako zenbakiak emateko

Koldo Mitxelenak (1915-1987) hasiera eman zion Orotariko Euskal
Hiztegiari.
Taldeak osatzeko, gutxieneko kopuru bat behar da (8 ikasle).
Atxiloketa ordu erdi beranduago izan zen (19:50) eta ez zen zauririk
gertatu.
Siglak, laburdurak argitzeko

Euskaltzaindiak Euskararen Gaitasun Agiria (EGA) sortu zuen 1980an.
NOLEGAk (Normalizazio Legearen Garapena) ikastaro asko antolatu
ditu azken urteotan.
Liburuen, filmen izenburuak itzultzeko

Joxe Austin Arrieta izan zen Mmories dHadrien (Hadrianoren
Oroitzapenak) liburuaren itzultzailea.
Izengoitiak eta beste

Orixek (Nikolas Ormaetxea) jesuitetan egin zituen ikasketak.
Ikusten duzunez, parentesi artean datu txikiak sartu ohi dira, aditzik gabe
gehienetan; perpausaren beraren egiturarekin lotura sintaktiko oso ahula
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
48
dute, eta deklinatu gabe joan daitezke inolako arazorik gabe. Hitz batean:
tarteki hauek, neurri batean, kontakizunetik kanpo ateratzen dira, diskurtsoaren haria moztuz, eta horregatik jartzen ditugu parentesi artean, alegia
irakurleak jakin dezan hor zerbait berezia datorrela (datu bat, azalpen txikiren bat eta abar).
Bukatzeko, esan dezagun komenigarria dela parentesia esaldiaren barruan
ondo kokatzea, sintagmak nolanahi ez mozteko eta irakurketa ez oztopatzeko:
*1.000 euroko (166.386 PTA / 6.559,57 FRF) isuna ordaindu beharko
dute, hitzarmena betetzen ez badute.
1.000 euroko isuna (166.386 PTA / 6.559,57 FRF) ordaindu beharko
dute, hitzarmena betetzen ez badute.
*Bilboko erakustazoka Ansio (Barakaldo) ibarrera eramango dute.
Bilboko erakustazoka Ansio ibarrera (Barakaldo) eramango dute.
MARRAK
Marrak eta komak esaldiaren barruan tartekiak sartzeko erabiltzen dira;

baina bada bien arteko alderik: koma arteko tartekia erabat lotuta dago
esaldiaren egiturarekin, konexio logikoa du; marren kasuan, aldiz, lotura
hori zeharkakoa baino ez da, nolabait esateko, tartekia jokuz kanpo
dago; horrexegatik erabiltzen ditugu marrak, irakurleari ohartarazteko hor
azalpen bat datorrela, iruzkinen bat
Argiago ikusiko dugu adibide batekin. Irakurri esaldi hau:
*Andoni izan zen zuzendariarekin hitz egiteko hautatu zuten ordezkaria nahiz eta, behin baino gehiagotan pentsatu izan dut hori, pertsonarik egokiena ez izan horretarako.
Ikusten arazoa? Komak ahulegiak dira diskurtsotik aldentzen den komentario bat gordetzeko; zeinu argiagoak behar ditugu: marrak.
Andoni izan zen zuzendariarekin hitz egiteko hautatu zuten ordezkaria
nahiz eta behin baino gehiagotan pentsatu izan dut hori pertsonarik
egokiena ez izan horretarako.
49
P
Hala ere, berriro esango dugu: kontuz eta neurriz erabili, tarteki gehiegi edo
luzeegiak txertatuz gero, oztopo lasterketan bezala ibiliko baikara, eta irakurleari lagundu beharrean, bidea galarazi egingo diogu. Hobe dugu ondo
hausnartu eta bestelako aukerak hartzea: esaldia berrantolatu, moztu...
*Ez da erraza hamaika bider saiatu gara gu horri irtenbide egokia aurkitzen, baina ezin; behin eta berriz egiten dugu topo harri berberarekin behar den soluzioa kausitzea.
Ez da erraza behar den soluzioa kausitzea; hamaika bider saiatu gara
gu horri irtenbide egokia aurkitzen, baina ezin: behin eta berriz egiten
dugu topo harri berberarekin.
Aposizio batek komunztadura gordetzen ez duenean, marrak ez dira lagun

txarra. Ondoko adibidean ikusten denez, ez da beharrezkoa subjektuak
duen kasu marka jartzea aposizioan doanari:
Aritz Ansolak tripazale galanta bera aitaren batean jan zituen ogitartekoak.
Gorabehera asko izaten da beste puntuazio-zeinuekin, zalantza izaten

baita zer non jarri. Arazorik ez izateko aski da marra artekoa kentzea eta
dagokion puntuazio-zeinua bere tokian jartzea:
*Zergatik egin zuen galdetu genion arren erantzuten ez zuenez
entzun eta isil, baiezko biribil behar bezala zigortzea erabaki genuen.
Ondo al dago puntuazioaren aldetik? Kendu marrak:

*Zergatik egin zuen galdetu genion arren erantzuten ez zuenez behar
bezala zigortzea erabaki genuen.
Badirudi koma bat behar dela mendeko perpausaren azkenean:

Zergatik egin zuen galdetu genion arren erantzuten ez zuenez[,] behar
bezala zigortzea erabaki genuen.
Eta orain, marra artekoa komaren aurrean edo atzean jarri behar den jakiteko, kontuan hartu zein pasarteri dagokion; adibidean, lehenengo pasarteari dagokionez gero, komaren aurrean kokatuko dugu marra artekoa:
Zergatik egin zuen galdetu genion arren erantzuten ez zuenez entzun
eta isil, baiezko biribil[,] behar bezala zigortzea erabaki genuen.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
50
Puntuazio-zeinu batzuek galdera eta harridura markak, esaterako esaldia ixten dutenez, zalantza izaten da esaldia berriz itxi behar den, horien
atzean marrako tartekirik jartzen bada. Erreparatu ondoko adibideei:
*Erraza da, ezta? galdetu zion, begietara so eginez Esan nizun ez
zela hainbesterakoa izango.
*Txomin! oihu egin zion Ez al duzu etorri behar, ala?
Bi kasuetan argi dago marra artekoa dela kontalariak aurreko pasarteari

erantsi dion zerbait. Letra xehez hasiko da kontalariarena eta, nahiz eta
galdera- zein harridura-markak esaldia itxi ohi duten, puntua jarriko dugu
azken marraren ondoren, bi pasarteen arteko muga argi uzteko.
Erraza da, ezta? galdetu zion, begietara so eginez[.] Esan nizun ez
zela hainbesterakoa izango.
Txomin! oihu egin zion[.] Ez al duzu etorri behar, ala?
Elkarrizketa idatzietan barra-barra erabiltzen dira marra luzeak, esatari

bakoitzaren hasiera adierazteko:
Ez al zara gaur etorriko? Ez zaitut animatuta ikusten.
Ez horixe; oso lanpetuta nabil.
Horrelakoetan, kontalariak zerbait txertatzen badu esatari baten jardunaren barruan, marren artean txertatzen da kontalariarena, eta txertatutakoarekin amaitzen bada lerroa, ez ohi da bukaeran marra sartzen:
Ez al zara gaur etorriko? galdetu zion Jonek, tristerik, begietara
begiratuz. Ez zaitut animatuta ikusten.
Ez horixe; oso lanpetuta nabil erantzun zuen.
Baina, kontuz ibili: txertatzen ditugun segida horien barruan ere zerbait
txertatu behar badugu, parentesia erabiliko dugu, testu barruko ahotsak ez
nahasteko:
*Ez al zara gaur etorriko? galdetu zion Jonek, tristerik berak antolatu zuen afaria, begietara begiratuz. Ez zaitut animatuta ikusten.
Ez al zara gaur etorriko? galdetu zion Jonek, tristerik (berak antolatu zuen afaria), begietara begiratuz. Ez zaitut animatuta ikusten.
51
P
Bukatu baino lehen, kontu formal bat gogoraraziko dizugu: ondo bereizi
hiru marra-motak:
Marratxoa: hitz-elkarketarako (Adib.: lore-jokoak)
Marra: tartekietarako (Adib.: Euskaltzaindiak eta beti aipatu behar
dugu erakunde hau ez du ezer esan horretaz).
Marra luzea: elkarrizketak hasteko ().
KOMAK
Ez gara hemen luzatuko; esan dezagun komak erabiltzen direla aposizioak eta tarteki laburrak egiteko, beti ere, esaldiaren egituran eta segida
logikoan txertaturik.
Antonio Rivera, EHUko Gasteizko errektoreordea eta Historiako irakaslea, Unibertsitatearen beharrizanez mintzatu da.
Hizkuntzak, adituek diotenez, ez dira berez zailagoak edo errazagoak.
Hizkuntza guztiek, handi nahiz txiki, eskubide berberak dituzte.
BIBLIOGRAFIA
ABC. Libro de estilo. Barcelona: Ariel, 2001, 65.-68. or.

Saila, 1993, 33.-45. or.
RODRGUEZ-VIDA, Susana. Curso prctico de correccin de estilo.
Barcelona: Octaedro, 1999, 43.-44. or.
U
N
T
U
A
Z
I
O
A
I zen-sintagmA
z
e
n
s
i
n
t
a
g
m
Deklinabide-atzizki berdinak elkarren ondoan
55
D E K L I N A B I D E - AT Z I Z K I
BERDINAK ELKARREN ONDOAN
I
Administrazioa euskaraz aldizkariko artikulu batean esaldi

hau okertzat ematen duzue: legearen 12. kapituluan 3. atalean jasotako arauak garatzen dira. Zer dela-eta dago gaizki?
Behar bezala erantzuteko, lehenengo eta behin ikusi beharko genuke zer
den ondo edo gaizki egotea. Gramatikari bakarrik begiratzen badiogu, esaldia zuzena dela esan behar dugu; hau da, ez duela ageriko akatsik.
Baina, ortografia- eta gramatika-zuzentasunak ez du beti testu bat egokia
egiten. Kontuan izan beharreko beste alderdi batzuk ere badira, esate baterako, komunikagarritasuna.
Zubimendiren eta Esnalen Idazkera-liburua-n honela definitzen da euskara egokia: lehenengo irakurketan ulertzen dena; eta definizioa biribiltzeko, Txinako esaera zahar hau eransten dute:
Idazkia irakurri eta lehenengoan ulertu ez?
Irakurle motza.
Idazkia berriro irakurrita ere ezin ulertu?
Irakurle motza ala idazle kaskarra.
Idazkia hirutan irakurrita ere ulertezina bada,
Idazlea da motza eta kaskarra.
Hauxe da, hain zuzen ere, goiko esaldiak duen arazoa: behin baino gehiagotan irakurri behar dugula esanahiari antzemateko eta anbiguotasunari
aurre egiteko; izan ere, zer esan nahi du esaldi honek?:
Legearen 12. kapituluan 3. atalean jasotako arauak garatzen dira.
12. kapituluak atal batzuk dituela, eta horietatik 3.ean, ez dakigu non jasotako arau batzuk garatzen direla? Bada, ez. Kontua da lege baten 3. atalean arau batzuk jaso, eta arau horiek 12. kapituluan garatzen direla.
Hona hemen, beraz, galdera: zergatik ez dugu ulertzen honen esaldi erraza lehen irakurraldian? Erantzuna: egileak eskura zeuzkan aukera guztie-
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
56
tatik bihurriena hautatu duelako. Azal dezagun hobeto. Euskarak kontrakoa uste bada ere askatasun handia du esaldiaren hurrenkera aukeratzeko orduan; beraz, badugu modua irakurleari gauzak xehe-xehe eginda
emateko. Hala ere, beste bidetik abiatzen gara maiz, zurruntasunaren
bidetik, alegia, eta, hala, mezua deskodetzera kondenatzen dugu irakurlea.
Begira zein erraz konpontzen den zalantzak sortu dizkigun esaldia:
Legearen 3. atalean jasotako arauak garatzen dira 12. kapituluan.
Zer egin dugu baina? Bada, hurrenkera aldatu, esaldiari traba egiten dion
korapiloa askatzeko: kasu berdin bi (non kasua), elkarren segidan.
Gramatikan ez duzu aurkituko, ez, arazo horren gaineko azalpenik; hala
ere, oztopo handia denez, aztertu egingo dugu jarraian.
Han-hemen, ondo ala gaizki, hamaika aldiz entzun dugu euskal esaldiaren
berezko hurrenkera hau dela: subjektua / objektua / aditza1.
Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak sailburuordearen kritikak
berretsi ditu.
Batzuek azken muturreraino eramaten dute entzundakoa. Esaldiak sinpleak badira, horrek ez du aparteko arazorik sortzen: nonbait, dena dago
bere lekuan. Esaldi konplexuagoak idazten ditugunean izaten dira
komeriak. Demagun, esate baterako, goiko esaldi horretan objektu sinplearen partez, konpletibo bat sartzen dugula:
Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak Arrantza sailburuordeak
kritika egokiak egin dituela uste du.
Ikusten denez, subjektuak esaldiaren hasieran pilatzen dira, eta aditzak,

berriz, amaieran:
Subjektua1 (sailburuak) / Subjektua2 (sailburuordeak) / Objektua (kritika egokiak) / Aditza2 (egin dituela) / Aditza1 (uste du)
Eman dezagun orain objektu hori zabalagotu egiten dugula erlatibozko
esaldi baten bidez. Euskal hurrenkera zurrun horri jarraituz gero, hauxe
litzateke esaldia:
1. Ikusi Galdegaia eta hitz-ordena, 210. or.
57
Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak Arrantza sailburuordeak Europako Batasunak sare pelagikoen inguruan emandako irizpideen aurka egin dituen kritikak egokiak direla uste du.
Hiru subjektu dauzkagu orain aurrean, elkarren segidan (sailburuak, sailburuordeak, Europako Batasunak), baina bakoitza perpaus bati dagokio.
Dena dago bere tokian; gramatika aldetik, esaldia zuzen-zuzena da;
hala ere, zerbait gertatzen zaio eta etentxo bat egin behar dugu (eta
atzera bueltatu) mezuaz jabetzeko. Bestela esanda: esaldiak ez du korritzen. Nork eman ditu irizpideak? Nork kritikatu du, eta zer? Nork uste du
zer edo zer egokia dela? Lehen esan dugun bezala, arazoa hurrenkeraren
zurruntasunean datza, eta batez ere, amaiera bereko kasuak (-ak, adibide
honetan) elkarren ondoan idaztean. Garbi dago, hortaz, hiru ergatibo
horiek elkarrengandik bereiztea komeni zaigula. Nola? Saia gaitezen.
Esaldi korapilatsu horren atzean, kronologikoki, hiru ideia nagusi daude:
1. Europako Batasunak irizpide batzuk eman ditu sare pelagikoen gainean.
2. Arrantza sailburuordeak kritikatu egin ditu irizpide horiek.
3. Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak uste du kritika horiek
egokiak direla.
Hiru ideia horiek hamaika modutan eman daitezke euskaraz, adibidez:
Europako Batasunak sare pelagikoen inguruan emandako irizpideak
kritikatu ditu Arrantza sailburuordeak. Iritzi berekoa da Industria,
Nekazaritza eta Arrantza sailburua, egokitzat jotzen baititu kritika
horiek.
Nolanahi ere, biderik bihurriena aukeratu du egileak (esaldi bakarra), eta

hurrenkerarik trinkoena eta ulergaitzena (subjektuak mutur batean, aditzak bestean). Tira, ahalegindu gaitezen hori konpontzen, esaldia gehiegi
aldatu gabe.
1. Aditz nagusia (uste du) deklaratiboa denez (esan, galdetu, erantzun,
adierazi eta horiek bezalakoa), aurrera eraman daitezke eta hasierako bi
ergatiboen artean jarri2:
Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak uste du Arrantza sailburuordeak Europako Batasunak sare pelagikoen inguruan emandako irizpideen aurka egin dituen kritikak egokiak direla.
2. Ikusi Aditz deklaratiboak aurrera pasa (Atzerakarga), 225. or.
I
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
58
2. Hobeto, ezta? Eta konpletiboa ere aurrera mugituko bagenu?

Industria, Nekazaritza eta Arrantza sailburuak uste du Arrantza sailburuordeak kritika egokiak egin dituela Europako Batasunak sare
pelagikoen inguruan emandako irizpideen aurka.
Horrenbestez, uste dugu garbi geratu dela ez zaigula komeni deklinabide-atzizki bera daramaten bi hitz elkarren ondoan jartzea; izan ere, atzizki-pilaketa horrek bidea zabaltzen die zalantzei eta gaizki-ulertuei. Hori
ekiditeko, hainbat estrategia daukagu, besteak beste:
Perpaus nagusiko subjektua aditz nagusiaren atzean jartzea:
*Eskuliburu berriak Euskaltzaindiak agindutakoa bete nahi du.
Euskaltzaindiak agindutakoa bete nahi du eskuliburu berriak.
Aditz deklaratiboa aurrera pasatzea:

*Langileen Estatutuaren Legearen 49.1 artikuluaren d) atalak langileak lan-kontratua dimisioa aurkezten duelako iraungiko dela zehazten
du.
Langileen Estatutuaren Legearen 49.1 artikuluaren d) atalak zehazten
du langileak dimisioa aurkezten duelako iraungiko dela lan-kontratua.
Langileen Estatutuaren Legearen 49.1 artikuluaren d) atalak zehazten
duenez, langileak dimisioa aurkezten duelako iraungiko da lan-kontratua.
Aditza deklaratiboa ez bada eta besterik gabe aurrera pasatzerik ez

badago, galdegai faltsua erabil daiteke, edo (ahal dela) aditza galdegai bihurtu:
*Ibarretxe lehendakariak Josep Piqu ministroak atzo Espainiako
Parlamentuan egin zituen adierazpenak kritikatu ditu.
Ibarretxe lehendakariak GOGOR kritikatu ditu Josep Piqu ministroak atzo Espainiako Parlamentuan egin zituen adierazpenak.
Ibarretxe lehendakariak kritikatu EGIN ditu Josep Piqu ministroak
atzo Espainiako Parlamentuan egin zituen adierazpenak.
59
Kataforak erabil daitezke:

*Legearen 12. kapituluan 3. atalean jasotako arauak garatzen dira.
3.atalean jasotako arauak hemen garatzen dira: Legearen 12. kapituluan.
I
Tartekiak:
Z
E
N

Legearen 12. kapituluan funtsezko kapitulua bera 3. atalean jasotako arauak garatzen dira.
Aditz iragarleak:
3. atalean jasotako arauak garatu, Legearen 12. kapituluan garatzen
dira.
BIBLIOGRAFIA

Saila, 1993, 46.-49. or.
GORROTXATEGI, Enrike. Kasu markekin, kasu! Administrazioa euskaraz
(28. zenbakia). Gasteiz: HAEE-IVAP, 2000ko apirila.
S
I
N
T
A
G
M
A
Bat
60
B AT
Entzun izan dut bat zenbatzeko baizik ez dela erabili behar,

zenbait salbuespen alde batera utzita. Adibidez kontakizunetako hasieran egin ohi dena: Behin batean bazen neska
bat Hortik kanpora ezin al da erabili?
Garai batean eta zenbaiten arabera, ia-ia debekaturik zegoela ematen zuen
bat erabiltzeak, non eta zuk esandako kasu horietan ez bazen. Zenbatzeko
baino ez omen zen erabili behar. Kontua da, ordea, euskaldunak bestelako etekina ere ateratzen diola bat zenbatzaileari, eta Euskaltzaindia ere ez
datorrela bat halako iritzi estuak erabiltzearekin. Besteak beste, honako
egoera eta testuinguru hauetan erabili ohi da:
Elementu ezaguna ez dela adierazteko (Andre batekin dabil)
Ikusi aldea:
Joxe etxe batean sartu da. / Joxe etxean sartu da.
Baserri batera joan gara. / Baserrira joan gara.
Butanero bat etorri da. / Butaneroa etorri da.
Gizon batekin ikusi dut. / Gizonarekin ikusi dut.
Ezkerreko esaldietan, bat zenbatzaileak adierazten duena hau da: elementua ez dela ezaguna, edo ez dela norberarena, edo ez dela ohikoa, edo
badirela era horretako beste elementu gehiago ere.
Kontakizun-hasieran, pertsonaia aurkezteko (Bazen gizon
bat...)
Uri txiki batean neskatila aberats bat bizi zen, alaba bakarra, askok
emaztegaitzat begiz jota zeukatena (Azkue. Yakintza, 306. or.).
Bat
61
Definizioetan / deskribapenetan1: (Hura zen gizon bat, jatorra,

apala...)
Zer dela uste duzu infernua?
Hura da demonioaren eta bere zerbitzarien leize izugarri bat, non betikotasun guztian egon beharrak diren oinazez lehertzen. (Agirre. Arpoi,
133. or.).
Izen ezagun baten atzetik, indartzeko (Orixe baten garaian)

Miresgarria besterik da: Lizardi bat sortu zen garaian sortzea, Orixe
bat bizi zen aldietan bizitzea (Mitxelena. Idazlan, 227. or.).
Etenik gabeko ekintza adierazteko2 (Negar batean)

Azken-bordara lagundu dio auzoak negar batean (Etxaniz. Lur, 270.
or.).
Adjektiboaren atzetik / aurretik (Egiten du eguraldi bat...

izugarria)
Euskaltzaindiaren arabera3, euskaldunak badaki honelako egiturak egiten:

izena + bat + adjektiboa (zenbait adituri bitxia eta bortxatua egiten bazaio
ere).
Egiten zuen haize bat... izugarria (Euskaltzaindia. EGLU-I, 109. or.).
Izotz beltza zan... Aize bat otzagoa!... Ebaki bear zuan! (Mokoroa. Ortik
eta emendik).
Izena + adjektiboa + bat:

Egiten zuen haize izugarri bat (Euskaltzaindia. EGLU-I, 109. or.).
1. Ikusi Definizioak, 172. or.

2. Ikusi Erdal gerundio okerrak, 199. or.
3. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I., 109. or.
I
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
Bat
62
Agian, galdera hau egingo diozu zeure buruari: zer lan egiten du bat zenbatzaileak, ordea, adjektiboarekin batera agertzen denean? Jarrai dezagun
adibideak ikusten, galdera horri erantzute aldera:
... eta gaur daukazu, hobiz, itsaso handia (Mariri jasotako oroitarrian,
Donostiako kaian).
Gu Zelaira heltzean argi zabala zen: urrezko eguzki eder bat zeruan...
(Gure Herria aldizkaria, 528)
Gure ustez, lehen esaldiko adjektiboak ez du bat zenbatzailerik, epitetoa

delako (gaztelaniazko la inmensa mar). Hau da, itsasoa berez da handia; belarra berdea den legez. Baina, litekeena da une zehatz batean belar
berdea beltz egotea. Bada, antzeko lana egiten du bat zenbatzaileak bigarren esaldian (urrezko eguzki eder bat); hau da, eguzkia berez da urre
kolorekoa, baina une hartan kolore berezia zuen: gutxitan bezalakoa. Esaldi
horren ordez, urrezko eguzki ederra zeruan balitz ohiko eguzkia litzateke.
Bat zenbatzaileak, beraz, indartu egiten du adjektiboak adierazten duen
ezaugarria. Esango genuke zenbatzailea lagun harturik, adjektiboa ez dela
epitetoa. Bestela esanda lehen puntuan esandakoaren ondorio da (elementua ezaguna ez izatea). Dena den, azalpen hau iritzi bat baino ez da.
Gauzak horrela, badirudi ahozkoan entzuten dugun Egiten du eguraldi
bat...! esaldiaren iturria beste hau izan litekeela:
Egiten zuen haize bat... izugarria = Egiten zuen haize bat...!
Halere, zenbaitentzat joskera hori baino jatorragoa beste hau da:

Haize bat egiten zuen... izugarria = Haize bat egiten zuen...!
Azkenik, adituen artean bada inor azken esaldi hori guztiz okertzat jotzen
duenik, era batera edo bestera josia egonagatik (Egiten zuen haize bat...!
/ Haize bat egiten zuen...). Gure ustetan, aldiz, bat zenbatzaileak adjektiboa isilik doala salatzen du.
Bat egin duten kontzeptuen ordez, erakuslea ondotik duela
(... har ezazu bat hura mila bider)
Herrialde hartan, lurrak eta gizakiek bat egin dute, eta bat hark ez du
parerik.
Bat
63
Denok bat egin genuen lanean, eta bat horri esker salbatu da enpresa.
Gauza biren (edo gehiagoren) arteko identitatea adierazteko (Biak uztarri bati lotzekoak)
I
Bular bateko anaiak ziran biak (Etxeberria. Lxico, 185. or.).

Zuen mutilla eta gurea biak uztarri bati lotzekoak. (Mokoroa. Or-emen entzunak).
Joxe eta Jon herri-bateko dira [gaztelaniazko tal para cual].
(Urnietan entzuna).
Ikusten dezu itz bateko naizela (hitzeko naiz; Iraola. Euskal Herria,
552).
Bananduta egon arren etxe batean bizi dira (etxe berean).
Horrek ez du esan nahi bera (bular bereko anaiak ziren) erabiltzea

gaizki dagoenik, baizik eta beste aukera bat dela.
Elkarrekin hitzaren ordez (Gu laurok batera etorri gara)
Gu biok txikitan batera ibiltzen ginen eskolara (elkarrekin ibiltzen...).
Neskak eta mutilak batera dabiltza unibertsitatean.
Jakin, zehatz hitzen ordez (Adin batera iritsiz gero...)

Anai zarrena ezkondu-ezkero senideak banan-banan lanera atera bear,
sasoi batera iritxi-ezkero beepein (Mokoroa. Ortik eta emendik).
Esan oi da atso-agurak, bein goialde batera eldutakoan umetu egiten
dirala (Mokoroa. Ortik eta emendik).
Zerbait hitzaren ordez (Bat ere naizen artean, eutsiko diot)

Beti alkarrekin ibilliak gin; ...; eta oiek, batere biotzik duanari, gogoratu egiten zaizka (Uztapide. Lengo egunak, 338. or.).
Batere naizen artean, lanean jarraituko dut.
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
Bat
64
Euskaltzaindiaren gomendioei jarraiturik, batzuetan bananduta (bat ere)

eta besteetan batera (batere) idatzi behar da:
Ez du bilera bat bakarrik, bera ere huts egin.
Jesus ez da batere egokia lanerako.
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Bilbo: Euskaltzaindia,

1991, 101.-118. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK
AGIRRE, Juan Bautista. Arpoi baten eran. Zarautz: Alberdania, 1996, 133. or.
AZKUE, Resurreccin Mara. Euskalerriaren Yakintza. II. liburukia. Bilbao:
Euskaltzaindia, 1989, 306. or.
MITXELENA, Koldo. Idazlan hautatuak. Bilbao: Mensajero, 1972, 132., 227.
or.
MOKOROA, Justo Maria. Ortik eta emendik: Herri euskarako esamolde bilduma [CD]. Bilbo: Labayru Ikastegia, 1998.
Aposizioa eta deklinabidea
65
A P O S I Z I O A E TA
DEKLINABIDEA
I
Sarritan irakurri izan ditut halako esaldiak: Angeles Iztuetak,

Hezkuntza sailburuak, Unibertsitaterako lege propioaren alde
egingo du. Horrela deklinatu behar da? Edo, Angeles
Iztuetak, Hezkuntza sailburua, Unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du. Noiz bata edo bestea?
Izen bat nolakoa den adierazteko adjektiboa erabili ohi dugu. Baina,
batzuetan, adjektiboaren zeregin hori aposizioaren bidez egiten dugu.
Aposizio mota bi bereizten dira:
Murrizgarriak:
izena zehaztu eta mugatzen du, errespetua, lanbidea,

ahaidetasuna, lekua adieraziz. Esaterako:
Amaia ANDEREA, Manu OKINA, IZEKO Miren
Ez-murrizgarriak:
izenari buruz ematen dugun informazioa izenaren

azalpena egiteko denean. Esaterako:
Bizenta, ANTONEN EMAZTEA, zendu da.
Zure adibideari erreparatuz gero, azken kasuaz ari gara, hau da,
Hezkuntza Sailburua izen-sintagma aposizioa egiten ari da, eta Angeles
Iztueta-k izen-sintagmaren azalpena ematen digu (kargua).
Hona nola jokatu behar den era horretako aposizioetan doazen izen-sintagmak deklinatzerakoan:
Perpaus batean izen-sintagma bi edo gehiago aposizioan
daudenean, deklinabide-marken komunztadurari dagokionez, honako aukera hauek ditugu:
a) Deklinabide-marka izen-sintagma bakoitzaren amaieran jarri. Hau da

biderik erabiliena; alegia, izen-sintagma guztiak deklinatzea:
Angeles IztuetaK, Hezkuntza sailburuAK, unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
66
b) Izen-sintagma biak unitate bakartzat hartu ditzakegu, hau da, izen-sintagmaren lehen osagaiari mugatzailerik jarri ez, eta deklinabide-marka
sintagmaren amaieran jarri:
Angeles Iztueta Hezkuntza sailburuAK, unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Edo
Hezkuntza sailburu Angeles IztuetaK, unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Baina ez
*Hezkuntza sailburua Angeles IztuetaK, unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
c) Perpaus batean izen-sintagma asko ditugunean, egitura konplexuak

ateratzen zaizkigunez, aposizio mota biak batera erabiltzeko aukera izaten
dugu. Halakoetan, bi aposizioak eta perpausa arindu:
Angeles IztuetaK, Euskal Gobernuko kide, Hezkuntza sailburuAK
Unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Edo aposizioa eta juntadura (eta) erabilita:

Angeles IztuetaK, Euskal Gobernuko kide eta Hezkuntza sailburuAK,
Unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Perpausa erlatibozkoa bada, eta oso luzea, zenbaitetan,

aposiziora jotzen dugu
Halako kasuetan, baldin eta ez badugu aposizioa behar den lekuan ipintzen, esaldi nahasiak sortzen zaizkigu. Adibide modura, perpaus solte
batzuk hartu eta lotzen joango gara:
Izaskun Larrinaga Caritaseko kidea da.
Izaskun Larrinaga idazlea da.
Izaskun Larrinaga idazleak iazko Gabriel Aresti saria irabazi zuen.
Bilboko Konpartsen Koordinadorak Izaskun Larrinaga aurtengo jaietarako txupinera izateko aukeratu du.
67
a)
Izaskun Larrinaga, Caritaseko kidea, idazlea da.
b) Izaskun Larrinaga, iazko Gabriel Aresti saria irabazi zuen idazlea,

Caritaseko kidea da.
c)
Bilboko Konpartsen Koordinadorak txupinera izateko aukeratu du

Izaskun Larrinaga, Caritaseko kidea.
I
Aukera guztiak batu, eta, batzuetan, era honetara osatzen ditugu esaldiok:
Izaskun Larrinaga idazlea, Caritaseko kidea, iazko Gabriel Aresti sariaren irabazlea, txupinera izateko aukeratu du Bilboko Konpartsen
Koordinadorak aurtengo jaietarako.
Ikusten denez, nahiko nahasia da esaldia eta informazio garrantzitsuena,

hau da, txupinera izateko aukeratu dutela atzean utzi dugu. Beraz,
horrelako aposizio luzeak egitean arazoak sortzen direnez, hobe da esaldiari bestelako egitura bat ematea:
Bilboko Konpartsen Koordinadorak Izaskun Larrinaga idazlea izendatu
du aurtengo jaietako txupinera izateko. Izaskun Caritaseko kidea da
eta iaz Gabriel Aresti saria irabazi zuen.
Normalean aposizioak komaz bereizten baditugu ere, badaukagu marra

luzeak erabiltzeko aukera1. Esaterako:
Komaz bereizita, hala izenari nola aposizioari jarri deklinabide-marka:
Angeles IztuetaK, Hezkuntza sailburuAK, unibertsitaterako lege propioaren alde egingo du.
Marrak erabiliz gero, deklinabide-marka izenean bakarrik jarri:

Angeles IztuetAK Hezkuntza sailburua bera unibertsitaterako lege
propioaren alde egingo du.
Ikusten duzunez, koma artean egitean, izen-sintagma biak jokatzen ditugu. Marrak erabiltzean ez, ordea.
1. Ikusi Parentesiak, marrak (eta komak), 46. or.
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
68
BIBLIOGRAFIA
Euskaldunon Egunkaria. Estilo Liburua. Egunkaria, 2001

Euskaltzaindiaren arauak. Komunztadura aposizioetan. 109. araua.
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika Laburra: Perpaus bakuna. Bilbo: Euskaltzaindia, 1993, 553. or.
903. or.
Marraz idatzi behar diren hitz-elkartuak
69
M A R R A Z I D AT Z I B E H A R D I R E N
HITZ-ELKARTUAK
I
Marraren erabilera dela-eta, erabat galduta nago. Ba al dago

jakiterik noiz erabili behar den nahitaez hitz-elkartuetan?
Euskaltzaindiak 1995.eko urtarrilaren 27an onartu zuen esparru honi

buruzko araua. Erabilera errazteari begira, hona hemen beti marrarekin
idaztekoak diren hitz-elkartuak:
a) Gorri-gorria moduko bikoiztapenak (lehen osagaian deklinabide-atzizkirik ez dutenak): honela, honako hauek beti idatziko ditugu
marrarekin: labur-labur, adi-adi, bete-betean, hasiera-hasieratik
Txostenaren mamia labur-labur azalduko dizuet.
Hitzaldi horretara joaten bazarete adi-adi egon beharko duzue.
Zuzendari berriak hasiera-hasieratik esan zigun zer nahi zuen.
b) Apurka-apurka moduko bikoiztapenak (bi osagaiek atzizki berbera

dute): tarteka-tarteka, aldian-aldian, egunero-egunero, astiro-astiro
Lanpostu berrian prestakuntza-ikastaroak eskaintzen dizkigute tarteka-tarteka.
Birusaren kontrako programa egunero-egunero gaurkotzen da, berez.
Azaldu iezaiozu astiro-astiro eta oso erraz ulertuko du.
c) Seme-alabak moduko elkarteak: galde-erantzunak, izen-deiturak,

hamar-hamaika, han-hemen
Galde-erantzunetarako garaian ez zuen inork ere parte hartu.
Izena emateko orrietan oso toki eskasa utzi zenuten izen-deiturak
jartzeko.
Bilerara hamar-hamaika lagun etorriko ziren guztira, ez gehiago.
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
70
d) Barra-barra modukoak: pil-pil, kili-kolo, duda-muda, handi-mandi

Gaur egun pil-pilean dagoen gaia duzu hori.
Aspaldi dabil kili-kolo, eta oporrak hartu behar izan ditu.
Lankide berria handi-mandi bat denez, ez diogu kasu handirik egiten.
e) Ezkio-Itsaso moduko leku-izen elkartuak: Gernika-Lumo, Lasarte-Oria, Arratzu-Ubarrundia
Kontuz ibili beste hauekin, aukerakoa baita marra jartzea edo ez:
1. Marrarekin edo bereiz idatz ditzakezu:
a) Eguzki-lore (eguzki lore) moduko izen-elkarte arruntak. Atal honetan

sartzen dira idazleak eratzen dituen izen-elkarte berriak: lan-hitzarmen
edo lan hitzarmen, batzorde-atal edo batzorde atal, arau-proposamen
edo arau proposamen, eskabide-orri edo eskabide orri
b) Kale-garbitzaile (kale garbitzaile), adar-jotze (adar jotze) edo ate-joka
(ate joka) moduko elkarte sintetiko arruntak.
Horrelakoak idatzi behar badituzu, kontuan izan osagai biak letra larriz
hasten direnean hobe dela hitz-elkartua marrarik gabe idaztea: Eusko
Jaurlaritza, Foru Aldundia
2. Marrarekin edo loturik idatzi ditzakezu:
Sudur-luze (sudurluze) moduko elkarte arruntak: esku-zabal edo eskuzabal, angelu-zuzen edo angeluzuzen
Honaino Euskaltzaindiaren araua. Baina gaur bi joera nagusitzen ari dira:
a) Marrazalea. Batik bat idazkera zientifikoan: EHUko Euskara
Institutuan, UEUn, Itzulpengintzan
b) Marraren oso lagun ez direnak. Batik bat kazetaritzan: Euskaldunon
Egunkaria-n... Arrazoi nagusiena da zutabetan idatzi behar denez,
marrak arazo bihurtzen direla.
71
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. 1995.eko urtarrilaren 27an onartutako araua. Donostia.

LEF batzordea (Mikel Zalbide), Hitz elkartuen osaera eta idazkera. Bilbo: 1992.
I
Z
E
N
S
I
N
T
A
G
M
A
A ditz-sintagmA
d
i
t
z
s
i
n
t
a
g
m
Aditzaren elipsia
75
ADITZAREN ELIPSIA
Lehengo batean lagun bat txikitako pasadizoak kontatzen ari

zela, konturatu nintzen erdietan ez zuela aditzik esaten.
Honelakoak botatzen zituen etengabe: Beste baten e... joan
auzokora eta... akerra hantxe! Isil-isilik bete poltsikoak harriz,
hurreratu, eta tiragoma atera, eta...: dinbi-danba! Gu barre
algara baten... eta... konturatu ez, atzean nor zegoen! Hasi da
auzoko agure hori makila astintzen, eta... Zuzena da horrela,
aditzik barik, jardutea?
Bai, zuzena da. Aditzaren elipsia (aditza ezkutatzea) ahozko narraziogintzaren ezaugarrietako bat da. Kontatzeko modu hori du zure lagunak; eta,
esan gabe doa, kontatzeko era hori benetan dela bizia eta adierazkorra.
Gure zalantza da kontatzeko era dotore hori ez ote dagoen galbidean. Izan
ere, aditzaren elipsia idatziz ez da ikusten, ez dago boladan.
Eta, sarritan, gure testu trontzo horietan, ondo egongo litzateke bizigarriren bat, ezta? Zergatik ez diren erabiltzen? Gure ustez, badira zenbait
arrazoi:
Batetik, ondotxo dakizun bezala, aditzaren elipsi hauek karga subjektibo
handia dute; eta ez dira, berez, egokiak, esate baterako, administrazioari
zuzenean lotutako paperetan erabiltzeko, non eta ez duzun horixe egin
behar; hau da, iritzia eman. Halere, Administrazioaren adarrak luzeak
dira, eta gazte edo haurrentzako testuetan edota zenbait kanpainatan erabiltzeko aproposak izan daitezke.
Bestetik, gaur egun, idazle asko eta asko nahiko urrundu dira ahozko jardunetik, bereizi egiten dituzte idatzia eta ahozkoa: ez daukate zerikusirik.
Eta hirugarrenez, kontu egin euskaldun berrien erreferentziak, batez ere,
irakasleak, komunikabideak eta lehen aipatutako idazle horiexek direla;
eta horiek, bistan da, ez dute aditzik ezkutatzen.
Halere, kontua da aditzaren elipsia etengabe egiten dugula, ohartu ere
egin gabe. Izan ere, hizkuntzak horretarako bide ematen digu eta ekonomiak horretara behartu. Horrexegatik, bada, zergatik ez erabili idatzian
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Aditzaren elipsia
76
ere? Zergatik ez bizitu gure testu zailak, gure prosa ortopedikoa, zuzena
baina aspergarria?
Eredua nahi dugu? Horra Mitxelena bera. Mitxelena batek behin eta
berriz erabiltzen zituen ahozko baliabideak bere idatzietan: aditzaren elipsiak, errepikapenak, galdera erretorikoak, ironia... Zer lortzeko? Prosa
gozoa. Zabaldu Mitxelenaren Idazlan Hautatuak liburua eta ikusiko duzu.
Badakigu, bai, ondo jakin ere, maisu izan zela eta guk ez daukagula haren
trebeziarik; baina ahalegintxo bat egiteak, kalterik ez behintzat, gure testu
triste hauei.
Ikusten duzunez, guk geuk aditzaren elipsia idatzira jalgi dadin nahi dugu.
Hori bai, esatea erraza da. Kontu latzagoa da elipsiok identifikatu eta
zerrendatzea. Izan ere, batzuk normalagoak dira, eskolan erakusten direlako edo ahoz zein idatziz maiz agertzen direlako; baina beste batzuk,
batez ere ahozkoan erabiltzen direnak, ez dira hain erraz atzematen.
Halere, nahiz eta jakin batzuk bazterrean lagako ditugula, sailkapentxo
bat egiten ausartu gara. Ea erabilgarri duzun:
Koordinazioak dakarren errepikapena saihesteko
Normalean laguntzaileetariko bat ezabatzen da. Ez beti, ordea, batzuetan

ez baita bat ere agertzen. Honelakoa da, hain zuzen ere, adibidean jarri
diguzunetako bat: ... joan (gara) auzokora eta... Ixil-ixilik bete (genituen) poltsikoak harriz, hurreratu (ginen), eta tiragoma atera (genuen),
eta... (ez ginen) konturatu ez atzean nor zegoen.
Bistan dago laguntzaile guztiak jarrita erritmoa pataldu baino ez dela egiten. Zertako jarri, orduan? Hara beste zenbait adibide:
Txalupetan egiten dute dena. Bertan egiten dute beharra, bertan jan,
lo bertan. (URIBE, Kirmen. Zain, Administrazioa Euskaraz, 36. zk., 16.
or.).
Bakar-bakarrik bizi zan, gurasoak itzi eutsena yaten. Bearrik (lanik) ezeban inoiz egin: ez lurrik aitzurtu ta azirik erein, ez firurik (aririk) irun ta
aldagarririk garbitu (ikuzi), ez autsik kendu ta sastarrik batu, ez egurrik ta surik biztu. (Azkue, Euskalerriaren Yakintza II, Emakume arpela,
124. or.).
Herria bereganatuko zuela sinetsi, eta herria oso osorik etsai bihurtu;(Mitxelena. Idazlan, 133. or., Unamunoz ari da).
Aditzaren elipsia
77
Txilabaz jantzirik, kontraste ikaragarria egiten dute aurreko argazkiko

gizon jantzi eta zuriekin. Hurrekoak zaizkigu lehenak. Urrunekoak
bigarrenak. Bakea ematen dute aditzera batzuk, besteek gerra.
(URIBE, Kirmen. Ibidem, 16. or.).
Atsotitz askotan ageri zaigu aditz laguntzailea janda

Zer ikusi, hura ikasi.
Asto joan eta mando etorri.
Eskua eman eta besoa hartu.
A
Jokatu gabeko zehar galderak onartzen dituzte zenbait

aditzek
D
I
T
Z
Ez dakit nola hasi testu hori itzultzen.

Organigrama horrek ez dauka nondik heldu.
Galdera erretorikoak egiten ditugunean

Zer erantzun? Eskerrik asko, Steiger jauna, eskerrak bihotz bihotzetik.
(Mitxelena. Idazlan, 146. or.).
Mahaia ere ez zigun garbitzen, baina nork esan ezer andre gaixoari,
nahikoa lan bazuen hark lehendik ere! (nork esango zion)
Ipuinetan-eta, elkarrizketa bati sarrera ematean
Sarritan, hasieran baino ez da jartzen esan aditza. Beste zenbaitetan aditza guztiz ezkutatu, eta zeinek hitz egingo duen baino ez da adierazten.
Begiratu:
Atea yota sartu zanean, esan eban:
Il bat zainduko ete zeunkean yakitera nator.
Bai.
Baina zeu bakarrik ilaren ondoan gaubelan egotekotan.
Baita. Nora da yoatea?
S
I
N
T
A
G
M
A
Aditzaren elipsia
78
(...)
Gerotxoago zerraldokoak barriro zirkin andiago bat. Zapatariak berari:
Hmmm! Gero, damutu barik gero!...
(Azkue. Ibidem, 349.-350. or.).
Narrazioaren barruan bertan ere agertzen da horrelakorik:

Barriro zerura yoan bear izan eban suginak. San Pedrok ezetz, ezeukala sartzen izteko usterik. (Azkue. Ibidem, Martin sugin, 245. or.).
Aditz berezi batzuek (kanporatu, etxeratu) amaierako -tu

hori galtzen dute, eta aditza ezkutatu egin dela ematen du
Kanpora garenean, ... mendien itzala luzatuxea da. (Mitxelena. Idazlan
, 133. or.).
Paris-aldetik etxera naizenean, (Mitxelena. Idazlan, 211. or.).
Uretan iturrira, egarriak itoko ezpaeban; eta gosez ilgo ezpazan, auzora yateko zerbaiten bila. (Azkue. Ibidem, Emakume arpela, 124. or.).
Zamarripak Manual del vascfilo-n dioenez (175. or.), joan ardatz hartuta beste era batzuetara ere egin daiteke:
1. -ra jarri, eta barik erabilita:
Itsasora barik egon beharko dugu gaur.
Elurra dela eta lanera barik gelditu gara.
2. -ra jarri, eta ordua erabilita, joateko kendu:

Umeak, ohera-ordua da!
Tira, gazteak, mezara-ordua da ta maneatu!
Azken baten, jakinekoa da adlatiboak (nora kasuak) berez ere baduela

erraztasuna aditzak sortzeko: etxera > etxeratu; ohera > oheratu; beregana > bereganatu...
Aditzaren elipsia
79
Ez edo bai-ren atzean ere maiz ezkutatzen da aditza

Sail guztietan jarriko da plangintza abian; baina gurean ez.
Iritsi berandu baten, sartu barrura eta... lagunik ez! Neu lehenengoa!
Metro ta erdi luzeko kuadroa, eta zeru-zerrenda mehar bat besterik ez.
(Mitxelena. Idazlan, 130. or.).
Izan, egon, ibili eta jardun bezalakoak ere maiz ezkutatzen

ditugu
Zuk jarritako adibidean ere badira batzuk: eta... akerra hantxe (zegoen)
; ...eta dinbi-danba (genbiltzan)! Gu barre algara batean (geunden).
Hara beste adibide bat:
A
D
I
T
Z
Astuak ez eban arinik egin gura, ez burubari nekerik emon, ta aguria diadarka estu eta estu. (Mogel. Ipuinak, Asto asko jakina, 136. or.).
Orain artekoak ezagun samarrak dira, ezta? Halere, badira elipsi bereziagoak ere, eta horrelakoak hartuko ditugu aintzat hemendik aurrera: ea
arraroak izateari utzi, eta hauek ere sarritxoago erabiltzen ditugun!
Nahi, ezin eta behar aditzek aditz laguntzailearen elipsia
eragiten dute
Hiru aditzok izan-en laguntza behar dute aspektua markatzeko: besteen

aldean luze, beraz. Horrexegatik ezkutatuko da hain sarri laguntzailea,
beharbada. Hara adibide batzuk:
Gizon bezala, bazituen horrek ere... Nobel-saria eman, eta 4.000 libera ez gastatu nahi Sueziara joateko (Mitxelena. Idazlan, 130. or.) [ez
zuen / zituen gastatu nahi].
Batzuek soinua aditzen dute, besteek soinuak ernatzen dien gogo-oihartzuna. Lehenbiziko era, soinuari soil-soilik adi egotea, da agian
bikainena. Halaz guztiz ere, nik behintzat musikak zerbait gehiago adieraztea nahi (Mitxelena. Idazlan, 156. or.) [nahi izaten dut].
Hori bai, Euskal herriko jan-edanei opari bat eskaini behar geniola eta,
ezin bakailaoari ezetz esan. (Mitxelena. Idazlan, 144. or.)[ezin
genion bakailaoari ezetz esan].
S
I
N
T
A
G
M
A
Aditzaren elipsia
80
Badirudi gainera iratxo madarikaturen batek okertzen zituela ezin

zuzentzen esan gure pausoak hitz eta esaera jatorren ordezko bila
genbiltzanean (Mitxelena. Idazlan, 72. or.) [ezin dut esan zuzentzen].
Adimen aberatsa behar gizonak horren antzeko burutapen bat izateko!
(Mitxelena. Idazlan, 203. or.) [behar du izan].
Batzuetan, aditz nagusia era burutugabean utzi, eta aditz

laguntzailea ezkutatu egiten da
Elipsi hauxe izango da, beharbada, ederrena; izan ere, erabat aldatzen du
testuaren doinua:
Metro ta erdi luzeko kuadroa, eta zeru-zerrenda mehar bat besterik ez.
Eta jendeari ez gustatzen hori (Mitxelena. Idazlan, 130. or.).
Laztura batek hartu zituen eta yadanik aipha zuten bazkatokiz aldatu
behar zirela. Bainan toki gizenaren uzteak ere dolu egiten eta elgarri
erranez hasi ziren ikusi behar zutela lehenik argi hura zer othe ziteken
(Azkue. Ibidem, 246. or.).
Aditz burutuekin, berdin:

Halako danbatekoa eman, eta apurtu ez kristala!
Beste zenbaitetan, partizipioa agerian utzi, eta egin indartzailea eta laguntzailea ezkutatu egiten dira
... Arrisku gogorrean gaude. Au esan bearra zegoan, eta ala bear eta
nik esan (Mitxelena. Idazlan, 214. or.) [esan egin dut].
Albait arinen itzuli beharra zegoen, eta nik, bada, itzuli [itzuli egin nuen].
Egin-dun aditzekin, esan nahi baita, lo egin, barre egin, eta horrelakoekin
sarri gertatzen da hori; batez ere, aurretik egin agertu bada. Seguru aski,
hau ez da benetako elipsia, esapidearen zatien banaketa baizik, baina tira:
Lorik bai, zarata honekin?
Dantzan bai?
Euskaraz bai?
Edota aginduak ematean:

Egin lo, maitea. > Lo, maitea.
Aditzaren elipsia
81
Eta zuzen-zuzena ez den elipsi bat, kontu hau amaitzeko
Esan, aipatu, adierazi eta horrelako aditzak laguntzailerik gabe erabiltzen

ditugu batzuetan. Eta honelako esaldiak egiten ditugu:
*Amaitzeko, bakarrik esan, hamabost egun daudela errekurtsoa aurkezteko.
Amaitzeko, esan dezadan hamabost egun daudela errekurtsoa aurkezteko.
ADIBIDEEN ITURRIAK
AZKUE, Resurreccin Mara de. Euskalerriaren Yakintza II. Ipuin eta irakurgaiak. Bilbo: Euskaltzaindia, 1989.
Emakume arpela, 124. or.
Meza misteriotsua, 246. or.
Zapatari izukaitza, 349. or.
Martin sugin, 245. or.
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Zalantza-dantza. Zarautz: HAEEIVAP, 2000, 28. or.
MITXELENA, Koldo. Mitxelenaren Idazlan Hautatuak. Bilbo: Mensajero,
1972, 72., 80., 130., 133., 144., 146., 156., 203., 211., 214. or.
MOGEL, J. A. Juan Antonio Mogel, Ipuinak; Xabier Altzibarrek paratutako edizioa. Bilbao: Labayru ikastegia..., 1995.
Asto asko jakina, 136. or.
URIBE, K. Zain, Administrazioa Euskaraz aldizkaria. Vitoria-Gasteiz: HAEEIVAP, 2001, 36. zk., 16. or.
ZAMARRIPA, Pablo. Manual del vascfilo. Bilbao: Wilsen editorial, 1987, 175.
or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Kortesia
82
KORTESIA
Azken aldi honetan ahal izango dugu, dezakezue, daiteke...

eta antzekoei susmo txarra hartzen diet. Iruditzen zait desegoki erabiltzen hasi garela, inguruko erdarek eraginda. Esate
baterako, afaltzen egon eta ez duzue inoiz honakoren bat
entzun?: pasa zeniezadake ogia? edo ekar diezagukezu
beste botila bat ardo? Nire susmoa ote da bakarrik? Zuek
zer diozue?
Arrazoia duzula uste dugu: izan daiteke bai, inguruko erdarek eraginda,
erabilera berriak ematea ahalerari; beharbada, berezkoak ez direnak. Eta
itxura denez, badira beste sasi-erabilera zenbait ere1. Hala ere, ez dugu
horietaz jardungo.
Gatozen zure galderara; badirudi ahalera, berez, gaitasuna eta posibilitatea adierazteko erabiltzen dela. Eta zer gertatzen da pasa zeniezadake
ogia? bezalakoetan? Bada, kortesia adierazteko erabili dela. Guk ez dugu
esango euskaraz kortesia ezin dela inola ere modu horretara adierazi,
baina argi dago baditugula beste bide batzuk askozaz ere geureagoak edo
normalagoak nahi bada esateko modu diferenteak markatzeko. Ingelesak, frantsesak edota gaztelaniak ahalera erabiltzen dutela kortesia graduak markatzeko? Ederto, guk beti, behintzat, ez:
Can / Could I have...?
Est-ce que vous pouvez / pourriez...?
Puede / Podra...?
Horixe da kontua, polite izan nahi baduzu hizkuntza indartsu horietan,
horrela jokatu beharra dago. Guk ez dugu horrela egiten, beraz impolite
gara? Euskaldun basatiak? Ez; guk badugu geure era kortesia markatzeko. Eta nola egiten dugu, bada, guk? Modu askotara; normalean, honela:
agintera edo geroaldia erabilita.
1. Estilo liburua, Egunkaria, 2001, 69., 71.-72. or.
Kortesia
83
Agintera
Agintera ez da bakarrik aginduak emateko, aholku eta erreguak egiteko

ere bada. Baina, betikoa, inguruko erdaretan gutxiago erabiltzen denez,
gutako askok uste du basatikeria dela horrela eskatzea. Uste okerra.
Honela esango genuke:
Amaitu, lasai!
Amaitu, mesedez!
Amaitu, gero!
Esan gabe doa, berba egitean intonazioa, keinuak, bokalak luzatu

komeni dena egiten dugula efektu bat edo beste eragiteko; idatziz, ezin
egin honelakorik, ordea: Amaaaaitu! edo amaitu, mesedeeeez!
Geroaldia
Geroaldiak baditu erabilera nagusi bi:

Erabilera tenporala: Bihar euria egingo du [bihar].
Erabilera modala: Honezkero etxean egongo da [orain].
Halere, horietaz gain badu beste zeregin bat. Hara Euskaltzaindiaren gramatikaren hitzetan esanda2: Aipa dezagun, gainera, baimena eskatzeko
eta horrelakoetan ere orain-geroa erabili ohi dela. Adibideak ere bertakoak dituzu:
Beste taberna batera joango gara?
Ardo gehiago emanen dizut?
Eseriko zara?
Leiho hori hertsiko duzu, faborez?
Hertsiko dut ate hau?
Goiko adibideari berriz helduta, honela esango genuke:

Amaituko duzu?
Amaituko duzu, mesedez?
2. Euskal Gramatikaren Lehen Urratsak-II, 421. or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Kortesia
84
Zenbait tokitan, testuinguru itxietan eta motzetan aritzean, laguntzailea

kenduta erabiltzen dute. Esaterako, umeak amari merienda honela eskatuko lioke:
Ogitartekoa ipiniko, amatxo?
Bistan dago baditugula moduak eskatzeko; kontuz ibili gaitezen, beraz,

honelakoekin:
*Ematen didazu ogi zati bat?
*Deitzen didazu zeuk?
*Pasatzen dut orria?
Orain arte esandakoak laburbilduta, hauxe duzu gure kortesia-eskaileratxoa:

Pasatu ogia!
Pasatu ogia, mesedez!
Pasatuko didazu ogia?
Pasatuko didazu ogia, mesedez?
Ogia pasako?
Ekarri beste botila bat ardo!
Ekarri beste botila bat ardo, mesedez!
Ekarriko duzu beste botila bat ardo?
Ekarriko duzu beste botila bat ardo, mesedez?
Beste botila bat ardo ekarriko?
Eta amaitzeko, ohar bat; kontu maiz entzuten den beste egitura honi ere:
*??Egingo zenidake zeuk marrazkia, andereo?
*??Etorriko zinateke gurekin poto-potoka egitera?
Kortesia handiz hitz egin nahi izatekotan, hobeto honela:

Egingo didazu zeuk marrazkia, andereo?
Etorriko zara gurekin poto-potoka egitera?
Kortesia
85
Eta era normalena beti ere ahozkoari dagozkion estrategia guztiak erabilita:
Andereo, etorriiiii poto-potoka ibiltzera!
BIBLIOGRAFIA
Egunkaria. Estilo Liburua. Donostia: 2001, 69. or., 71.-72.or.

Euskaltzaindia. Euskal Gramatikaren. Lehen Urratsak-II. Bilbo: Euskaltzaindia,
1987, 351.-352., 430., 421. or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Ahal eta ezin
86
A H A L E TA E Z I N
Ahalera dela eta, baditut zalantza bi ezezkoak nola moldatu

irakatsi behar dudan bakoitzean:
1. Ez dezaket ala ezin dezaket? Gure inguruan ezin gehiago
entzuten da, zein erabili? Zein da ordenarik egokiena?
2. Ondo dago ezingo erabiltzea?
Banaka erantzungo diegu zure galderei, ea horrela argiago-edo egiten

dugun.
1. Ez dezaket esan ala ezin dezaket esan
Badirudi XIX. mendearen erdi aldera arte, salbuespenak salbuespen, ezin

+ dezaket erakoak izan zirela nagusi. Handik aurrera, ordea, ez + dezaket
erakoak erabiltzen hasi ziren gure autoreak muga alde bietan.
Indikatibozko adizkiak ere garai hartantxe hasi ziren ugaritzen (ezin
dut...). Joera horiek indartuz joan dira XX. mendean.
Eta zertan gara gaur egun? Gaur egun Hegoaldean ezin eta ez erabiltzen
dira; eta, antza denez, maila jasoan gordetzen dira ondoen ezin + ahalerakoak. Iparraldean, berriz, ahal + indikatiboa erabiltzen dute ahalezko
forma guztiak egiteko.
Beraz, guk geuk beste aukerak inola ere baztertu gabe ezin + dezaket erakoen alde egingo dugu. Era horretara, tradizioari eusteaz gain, geure testuei
jasotasun-printzatxoak erantsiko dizkiegu. Hona hemen hiru adibide:
... pensacen duzu duda gabe gauza ori ecin artu dezaquedala nere
gainian... (Trebio. Testu historikoak, 346 or.).
Nahigabetzen nauenak, ordea, ezin eraman dezakedanak berak,
poztu egiten nau biziro beste alde batetik. (Mitxelena. Idazlan, 65.
or.).
... ecin eguin deaquegu eguin ahalla bainno guehiago...(Trebio.
Testu historikoak, 37. or.).
Ahal eta ezin
87
Ordena dela eta, alegia, ezin dezaket esan edo ezin esan dezaket dela eta,
badirudi bigarrena (ezin esan dezaket) izan dela ordenarik ohikoena,
Iparraldean zein Hegoaldean. Gaur egun hain ezagun egiten zaigun beste
hori (ezin dezaket esan) Iparraldean ez da ia erabili XX. mendera arte, eta
Hegoaldean XIX. mendean zabaldu zen.
Mitxelenak berak ere erabiltzen du ezin esan dezaket egitura. Izan ere, aditz
nagusia aurreratzen duenez, lehenago jakingo dugu horrela zertaz ari garen.
Gainera, osagarri luzea edo mendeko perpausak txertatu beharra badaukagu, askozaz ere baliagarriago da, oso-osorik jarriko baititugu eskuinetara.
Eta guk Mitxelenari jarraiki, eta lehen esan bezala beste aukerari uko egin
gabe, tradizioari heldu eta ezin esan dezaket-en alde egingo genuke. Hona
zenbait adibide:
82.garrena Ezi ipii liteke kale ta bidietan koche, gurdi, gorotzpilla ta
beste gauzarik, ez ta ere utzi zakar, erramienta edo beste edozer gauza
pasaizoa galerazi edo zorigaitzen bat ekarri lezakeanik... (Trebio. Testu
historikoak, 572. or.).
... horien eta beste askoren aburuz, ezin egizta ez gezurta daitekeen
esaldi batek ez du ezer adierazten, ez du ezer esan nahi. (Mitxelena.
Idazlan..., 89. or.).
Izan ere, ezin mugatu daiteke zenbat nekazarirengan duen eragina
sail horrek egiten duen lanak eta ze ondorio izango dituen Europatik
dirurik ez jasotzeak.
2. Ondo dago ezingo erabiltzea?
Ezingo-ren kontua bitxia da. Hegoaldekoa da guztiz, bizkaierazkoa zehatzago. Itxura denez XIX. mendean hasi ziren forma hori erabiltzen zenbait
autore bizkaitar, bestea baztertu gabe. XX. mendean Gipuzkoara ere hedatu omen zen apurren bat. Ezin-i laguntzen izango erabiltzea ere (bihar ezin
izango naiz zuen bila joan) zenbait autore bizkaitarren kontua izan zen.
Honek zer esan nahi du? Bada, euskararen eremuan tradiziorik handiena
duena eta hedatuena egon dena ezin esango dut egitura dela.
Eta guk geuk, berriz ere, eta bestea baztertu gabe, jakina tradizioaren
alde egingo dugu. Eta, bide batez, jasotasun-itxura emango diogu gure
testuari. Izan ere, gorago esan bezala, horixe lortzen baita gaur egun nor-
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Ahal eta ezin
88
mala den edozer laga eta beste forma bat hartuz gero. Beraz, guk geuk
ezin esango dut ere irakatsiko genuke.
Hara zenbait adibide Administrazio zibileko testu historikoak liburutik
ateratakoak. Behin baino ez da agertzen ezingo, eta bera 1918.eko testua
da, Bizkaiko Aldundiak euskaratua:
... baita egurretako bakarrik dagozan basuak edo berezijak be eztagoz
debeku onen azpijan, baa sustarretik atara ezingo dirala ebaten diranian.(Trebio. Testu historikoak, 671. or.).
84.- Ezi ipiiko da bideetan pelota-leku, bola-toki edo beste edozei
joku jendeari pasaizoa galerazi lezayokeanik. (Trebio. Testu historikoak, 572. or.).
54.- Ezi gorputzik lurperatuko da, ill ta hogei ta lau ordu igaro bitartean, eta erriko Juezaren baimenik gabe. (Trebio. Testu historikoak,
570. or.).
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Gramatika batzordearen erantzuna, 2000-07-19.

Euskaltzaindia. Orotariko Euskal Hiztegia. Bilbo: Euskaltzaindia, 1987-.
454.-455. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK
TREBIO, Imanol. Administrazio zibileko testu historikoak. Oati: HAEEIVAP, 2001.

Urrua eta Hondarribiaren arteko korrespondentzia (1680), 37. or.
Frantziako dekretua herrietako kargudunez (1789), 130.-131., 147. or.
Sara eta Etxalarren arteko korrespondentzia (1837-1838), 346. or.
Usurbilgo ordenantzak (1888), 570., 572. or.
Espainiako legea basoen gainean, Bizkaiko Aldundiak euskaratua (1918),
671. or.
MITXELENA, K. Mitxelenaren Idazlan Hautatuak. Bilbao: Mensajero, 1972,
65., 89. or.
SARASOLA, I. Euskal Hiztegia. Donostia: Kutxa Gizarte eta Kultur Fundazioa,
1997.
Narraziogintza: denbora- eta aspektu-jauziak
89
NARRAZIOGINTZA:
D E N B O R A - E TA A S P E K T U - J A U Z I A K
Badakit ipuinak euskaraz lehenaldian idazten direla gehienbat, nahiz eta gaur egun orainaldia ere sarri erabiltzen den.
Dena dela, nik jakin nahi dudana da ea honelakorik egin daitekeen: soineko zahar bat jantzi zuen eta amak saski bat
eman zion... Hartu saskitxoa eta joan da basorantz, eta han
esaten dio agure bizar zuri batek... Niri senak baietz esaten
dit, baina lehenalditik orainaldira jauzirik ia ikusten ez dudanez ipuinetan, zalantza egiten dut.
Bai, horrelakoak egin daitezke eta egiten dira. Ahoz gehiago, jakina. Egia
da idatziz horrelako jauzi gutxi ikusiko dituzula. Izan ere, hori idatzizko jarduna ahozkora hurbiltzea izango litzateke, eta egungo narraziogintzan ipuinik gehienak leitzeko dira, eta ez boz goraz kontatzeko.
Bestalde, zer gertatzen zaigu? Pentsatzen dugu idatziz ageri ez bada, ez dela.
Baina hori ez da horrela: kontalari onek, normala den bezala, lehenalditik
orainaldira jauzi egiten dute komeni zaienean. Nola ikasi dituzten estrategia
horiek? Bada, tradizioz: ahoz aho, eta horrela jaso ez dituenak ez dauka nola
ikasi. Lehenagokoek bai, haiek patxada hartzen zuten, eta behar den beste
denbora ematen zuten kontu-kontari. Eta hala ikasten zuten. Baina gaur
egun? Gaur egun, zertan da ahozko tradizioa? Zenbat ipuin entzuten ote
dituzte gure haurrek asmo didaktikorik gabe? Zenbat, kontalari onen ahotik?
Baina gatozen harira: zuk erakutsi diguzun aditzen dantza hori bene-benetakoa da euskarazko narraziogintzan; hau da, lehenaldian kontatzen hasten bazara ez daukazu nahita berdin jarraitu beharrik, ezta orainaldian
kontatzen hasten bazara ere. Izan ere, ipuinetan normala da jauziak izatea,
bai denboran, bai aspektuan.
Eta baietz esan dugunez, zein kasutan agertzen diren erakutsi beharko
dugu, ezta? Dena dela, beti ere honakoak argi utzita:
Ez da berdin ipuinak entzunez edo idatziz jasotzea; zeren, normalean,
idatziz ez da entzulearengana hurbiltzeko hainbeste saio egiten, ez eta
ahoz beste iruzkin edo komentario ere.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
90
Arlo guztietan bezala, kontalarien artean ere batzuk baino ez dira izaten
onak.
Aditz batzuk jarri dizkiguzu galderan. Euroi begiratuta, pentsa liteke ekintzak agertzen dituztenez zaudela kezkaturik, hau da, narrazioaren haria
azaltzen dutenez. Halere, guk geuk, horiei eta beste batzuei helduko
diegu.
Helduko diegu esan dugu, baina kontuz, zeren, batetik, gure erantzuna
idatzian oinarrituta baitago gehienbat hori bai, kontalari onak diren idazleak hartu ditugulakoan gaude; eta bestetik, nahiz eta testu asko erabiltzen ahalegindu, lan hau txikia da: zirrikituz beteta egongo da.
Aditz hauek aipatu dizkiguzu: jantzi zuen, joan zen, hartu saskitxoa
eta joan da, esaten dio; bi gauza bereizi behar ditugu ezertan hasi baino
lehen: denbora eta aspektua.
Denbora aditz laguntzaileak erakusten du: zuen, zion lehenaldikoak dira;
eta da eta dio orainaldikoak.
Aspektua, berriz, aditz nagusiak: jantzi, eman, hartu eta joan-ek aspektu
burutua dute, hau da, ekintza bukatua dela adierazten dute; eta esaten-ek
burutugabea, hau da, ekintza ez dela oraindik amaitu. Eta nahiz eta zure
adibideen artean egon ez, geroaldia ere ezin aipatu gabe utzi: aditz nagusiari -ko edo -en erantsita egiten da.
Behin hori argituta, has gaitezke kontzeptu horiek biak erabiltzen. Eta
hauxe da lehenengo-lehenengo ikusten dena:
Ipuin zaharrak, normalean, lehenaldian eta era burutuan narratzen dira.
Hau da, istorioaren haria (etxetik bota zuen, erreka ondora hurbildu zen,
lamina ikusi zuen...) era horretara kontatzen da; eta hori horrela dela ikusteko, zabaldu Joxe Arratibelen Kontu zaharrak liburua eta begiratu: ipuin
guztiak era horretara idatzi ditu: lehen aldian eta era burutuan. Zabaldu
Euskalerriaren Yakintza II eta zabaltzen duzun orria zabaltzen duzula,
berdin.
91
Dena den, badakigu ez direla beti horrela kontatzen. Badirudi batzuetan

kontalariek, zooma erabilita, hurbildu egiten dizkigutela aditzak. Ikus
dezagun orain, bada, zoom hori noiz egiten duten, hau da, noiz egiten
duten aditzek jauzi orainaldira eta era burutugabera:
1. Elkarrizketak orainaldian izaten dira, kontakizun zaharretan
zein gaur egungoetan. Jauzi hau da normalena narraziogintzan.
Hara pare bat adibide:
Behin artzain batek atera zuen bere artaldea larrera, oso belar ona
zegoen toki batera, eta ardiei esan zien:
Larre ona daukazue gaur, eta nahikoa jandakoan, etorri etxera.
Iluntzean etorri ziren ardiak etxera eta nagusiak galdetu zien:
Nahikoa jan al duzue?
Batere ez dugu jan erantzun zioten ardiek.
Zer bada?
Jaten hasten ginen bakoitzean, aurrera ta goxoago, aurrera ta
goxoago, esaten zigun belarrak, etaaaa... egun guztian ibili eta ibili, ez
dugu ezertxo ere jan.
(Joxe Arratibel. Kontu zaharrak: Ardiak eta belarra, 189. or.).
Etxola batean ikazkin bat, baba, talo ta gasna beste yakirik gabe, estu
ta erremeski bizi zen. Bein bere afari puska egiten ari zela, atean norbaitek ots egin zuen.
Nor da?
Gau untako legorra nai nuke.
Bainon nor zara?
Ni Yainkoa naiz.
Zuri legorra! Batzuk ondasunez beterik dauzkazu; besteak, egun
guzian lan egin ta ere, yatekoa urri dutelarik. Ez, zoazi ortik.
Gero apurtto baten buruan Yainkoa bera itzuli zen ta atea yo zuen
(Azkue. Euskalerriaren Yakintza II: Ikazkina ta erioa, 166. or.).
2. Jendeari, entzuleei orainaldian hitz egiten zaie
Oraingo honetan idazle zaharrez ari gara batez ere. Aspaldi konturatu
ziren gure idazle handiak entzulea / irakurlea dela garrantzitsuena, eta
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
92
hauen gain eragina izateko eurengandik ahal denik eta hurbilen jarri beharra zegoela. Abildade aparta zuten horretarako. Horregatik erabiltzen
zuten erraz orainaldia haiekin jardutean aspektua burutugabea normalean eta lehenaldia eta era burutua antzinako istorio edo pasadizoak kontatzean.
Orainaldira jauzi horiek hiru funtzio hauek, behintzat, betetzen dituzte:
Ikasgaia eman.
Kontakizunaren barruan norbere jarrera azaldu.
Entzulea erne eduki.
Ikus ditzagun banan-banan.

Ikasgaia batzuek hasieran ematen dute, beste batzuek amaieran eta
bada bietan gogoan ondo hartzeko moduan ematen duenik ere.
Hara:
Hasieran eta amaieran:

Lagun hurkoa zinez edo benaz amatzen duenak, ahaleginean edertzen
edo, behintzat, estaltzen ditu haren okerrak, eta egiten du Apeles
pintore trebeak errege Antigonorekin egin zuena.
Errege honek agindu zion Apelesi egin zezala beraren antz edo pintura bat.(...)
Hau egiten du askotan lagun hurkoarenganako onginahi eta amorio
egiazkoa duenak. Ezkutatzen du, ahal badu, alde okerra eta agertzen
du, denbora egokian, alde ederra.
(Agirre. Arpoi baten eran, Apeles Pintore trebea, 39.-40. or.).
Amaieran:
Ugarasijo batek ikusi ebanian idi bat lodi lodi eginda ebillela zelaiko laarrian bedarra jaaten, begitandu jakon bera...
(...)Ipuin onek erakusten dau ez dogula arrotu bihar andijago, ederrago ta aberatsago izan guraz.
Igoten dabenak goregi,
Joko dau gero beeregi.
Axez gizenduba,
Laster da galduba.
(Mogel. Ipuinak: Ugarasijo ta idijarena, 88. or.).
93
Kontakizunaren barruan norbere jarrera azaldu: iruzkinak egin
Iruzkin askotan erabiltzen dute orainaldia. Zer diren iruzkinak?

Kontalariaren iritziak, entzuleei zuzenduak. Eta nolakoak diren ikus dezazuen, pare bat adibide ekarri dugu hona.
Hona, esate baterako Jentilen orrazea ipuina kontatueran, zer dioen Migel
Ramon Zabaleta kontalari apartak. Testua hobeto uler dadin batuan jarri
dugu. Barkatuko ahal digute berak eta transkripzioa egin duenak!
Kontua da etxeko andre batek orrazi bat ostu ziola jentilen bati, eta jentila eske joan zitzaiola esanez:
Non da nire orrazia? Ematen ez badidan izango dun hezur guztietako oinazea!
Ez dakit nik kulparik bazuen-ez zuen... Handik denbora gutxira behinik behin hil omen zen emakume gaixo hura. Ez dakit izan zuen deus
ere, baina hil zela behinik behin, hori esaten zuen. Gainerakoan ez
dakit... (Mikel Olano. Areso eta Leitzako hizkerak, 323. or.).
Beste hau Atharratzeko Jauregiberriri jaso zion Azkuek. Hau ere batuan
jarri dugu:
Orain duela aspaldi Lexarantz mendiko laminek hitz hartu zuten Ligin,
uhaitz handian, zubi baten egiteko. Lan gaitza, baldin bazen! Baina
badea laminek egiten ahal ez dutenik? Gau ilun bat hautatu zuten...
(Azkue. Ibidem, Ligiko zbia, 233. or.).
Entzulea erne edukitzeko egiten diren jauziak.
Intrigari eusteko eta entzulea erne edukitzeko egiten diren galderak ere
zenbaitetan orainaldian egiten dira, nahiz eta, itxura denez, lehenaldian
zein geroaldian ere egin daitezkeen. Lehenengo zatitxoa batura bihurtu
dugu. Hara:
Orainaldian:
... eta Minttorlako hori, neskatxa beteta uztea aski ez, burlaka eta irrintzika hasten omen zen Urbitako parean igarotzerakoan (...) eta Urbitako
neskatxa horren anaia, Miel Joxepe hori, nazkatuxea omen zegoen, eta
ze egin du? Gau baten bide bazterrean gordeta jarri, Urbita baino lehentxeago, mutil hori irrintzika hasten zen lekuan.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
94
(Patziku Perurena. Leitzako errege erreginak, Mikela Labayen

Astaitzagakoari jasoa, 55. or.).
... Kriminalak galde egin zuen hamabost egun epe eta espazio, presondegitik jalgirik, bere adiskideen eta askazien ikustera joateko.
Justiziak refusatu zuen kriminalari galdatu zuen epe eta espazioa, beldurrez (...)
Zer egin du bertze adiskideak? Sartzen da kartzelan adiskide kondenatuaren berme, (...)
Zer gertatu da? Hitza zen bezala, hamabost egunen barnean kriminala itzuli zen presondegiala, bere adiskidearen bere bermegotik delibratzera...
(Juan de Tartas. Sugearen errautsa, Historia eder bat, 59. or.).
Lehenaldian:
... Ez bazuen pintatzen zen eran, gaizki pintatuko zuen, eta pintatzen
bazuen begi okerrarekin, aurpegira emango zitzaion bere tatxa.
Zer egin zuen Apelesek?, pintatu zuen, ez aurkez aurke, baizik zehar
aldera begiratzen zuela...
(Agirre. Arpoi baten eran, Apeles Pintore trebea, 39. or.).
Geroaldian:
Hogei ta iru urte banituan, da atzera Irunen egon zan anaia etxeratu
zan, da libre gian etxetik. Nora joango ta berriz ere basora.
(Uztapide, Lengo egunak gogoan I, 111. or.).
... Baina, biek ere bake-gose izan behar zuten, auzokoak izaki. Zer
egingo eta... ikusirik bakoitzak bereari eusten ziola, hor non hasten
diren Patxi Maiaren bila...
(EIZAGIRRE, Jexux. Mugarriak erakusten duenez...?, Administrazioa
Euskaraz aldizkaria, 32. zk., 25. or.).
3. Gertaerak kontatzean
Dagoeneko esan dugu kontalariak baduela aditza (ekintza) zoom handi

batez hurbilarazteko abildadea. Eta aipatu ere egin ditugu bi bide horretarako: elkarrizketak eta jendeari edo entzuleei hitz egiteko moduak.
Gatozen orain hirugarrenera eta garrantzitsuenera, hau da, narrazioaren
haria kontatueran, noiz erabiltzen du zooma kontalariak? Noiz egiten du
jauzi orainaldira ekintzak kontatueran?
95
Bada, badirudi orainaldira jauzia egiten dela une misteriotsu, beldurgarri

edota uste gabekoak nabarmentzeko; zenbaitetan, baita gertaerak bizitzeko ere; horregatik maiz topatuko dugu aditz laguntzailea kenduta. Zein
den hariaren gune hori? Hori kontalariaren esku gelditzen da, berak bakarrik daki aurrean dituen entzuleei noiz eta nola eragin. Aspektua izaten da
burutua edo burutugabea, honela:
eman diogu, joan gara = aspektua: + burutua / denbora: oraina
sartzen dio, tiratzen du = aspektua: burutua / denbora: oraina
Zenbait kasutan gutxitan, eta badirudi, batez ere, bizkaieraz eta gipuzkeraz orainaldirako jauzia indartzeko beste egitura hau erabiltzen dute:
hona / horra / hara + non + aditz burutugabea + orainaldia + -N
Hona non heltzen dion belarrietatik eta esaten dion
Gainera, ipuin zaharretan, guk aztertutako ipuinetan hala da, behintzat

burutugabea da nagusi une horietan1; zertako? Jakina da burutuak edo
partizipioa erabiltzeak amaituta dagoen zerbait adierazten duela, eta ipuin
kontalariek edota sermolari onek ez dute beti hori nahi: hurbil sentitu eragin nahi dute ekintza, orduantxe bertan gertatzen balego bezala. Hori bai,
gertaerak bizitzea bada helburu bakarra, burutua ere badakite erabiltzen.
Esandako guztia argitzeko adibide batzuk emango ditugu, sailean:
Gure lagun batek beti tikili-takuluak2 onak izaten zituan. Eskolatik etxera gentozela batean, basarri baten ondoan ollo-mordo aundia zegoan,
da ura beti ixilik ibilli oi zan, gure lagun ori alegia. Beti egingo zuan zerbait azioa ta tiratzen du ollo-pilla ortara; sartzen dio bati ipurdiko luma
tartean takoa ta aren garraxiak olloak! Ura mogitu zanean, baita besteak ere danak. Guk jarri genduan an eskandaloa!
(Uztapide. Ibidem, 40. or.).
Ikatza egiten ere probatu gian. Ni ere artean ikazkin txarra nintzan, da
nagusia ere asko etzekiana. Txondor bat bazegoan an, noizbait kargatua, ta ari su eman bear zitzaiola pentsatu zuan, neguan beste lan aundirik etzegoan batean; baita eman ere.
1. Ez zaio hori gertatu Pello Esnali Nafarreteko mendigainean kontakizunean: Beraz,
bost adizkik marrazten dute, kontakizun honetan lehen-lehenengo planoa; eta bostak
daude orain burutuan. (35. or.).
2. Tikili-takulua: umeen arma, intsusari muina aterata egiten zutena. Takoak trapuekin
egiten zituzten.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
96
Eman diogu su illunabarrean; apal ondoan buelta bat egin genion da

oera joan gera. Urrengo gu esnatu gianeko, ango suak! Erreka-aldean etzan illunik. Erreka-aldeak argitzeko ez da ikazkin txarra bezelakorik.
(Uztapide. Ibidem, 83. or.).
Gauza bera egiten zuen Juan Antonio Mogelek. Hona Zaldi ta leoiaren
fabulako pasarte bat:
... Ekartzu, bada, oin gaixotu ori dirautsa leoiak.
Eutsi dino zaldijak.
Ta jasoten dau emotera balijua legez; baa ona nun jaurtigiten deutsan ostikada zoli ta indartsu bat; joten dau leoia bekokijaren erdijan;
ezarten dau lurrera, ta isten dau konorte baga. Artu eban zaldijak
igesa leoia lurrian etzan artian, ta au beregan etorri zanian ez eban zaldirik ikusi, ...
(Mogel, Ipuinak, 91. or.).
Koruan bakarrik egoala, orra non lanparako argian dakusan keriza
baltz ikaragarri bat...
(Mogel. Confesino ona, Mokoroak egindako bildumatik jasoa).
4. Elkarrizketei sarrera ematen dieten aditzak
Aditz horiek ere merezi dute aipamentxo bat, horiek ere ipuin zaharretan
nahiko egiten baitute dantzan. Ematen du gehienetan gertaerak izaten
direla, hau da, narrazioaren hariaren parte direla. Eta horregatik badirudi
gertaeren jokaera bera dutela: gune garrantzitsuenetan orainaldira jotzen
dute. Hauxe da topa dezakeguna:
Ekintzak lehenaldian eta era burutuan kontatuta badaude, elkarrizketei sarrera ematen dieten aditzak berdin:
Lamiazuloko bat emainez beartu zen. Bat errira yoan zen emain-billa.
Etzuen emainak alako yendetara yoan nai. Aiek ere yendeak zirala ta
yoateko. Yoan zenean esan zioten:
Andik gero ez deusik atera.
Lamia libratu zen.
Emainak ogi-puxko bat artu zuen, etxean probatzeko. Ogi ori zeukalako, etziteken atra zulo artatik. Gero esan zioten zerbait bazukela. Berak
uka, ezetz, ezetz...
97
Nola ezin atara aiz emendik?

Orduan ogia zeukala esan zuen.
(Azkue. Ibidem, Lamia bat eta bere emaina, 425. or.).
Narrazioan zehar orainaldira jauziak gertatzen badira, elkarrizketei

sarrera emateko aditzek gauza bera egingo dute: lehenaldian eta burutuan (esan zuen) edo orainaldian eta burutugabean agertuko dira (dio,
esaten dio). Halere, bada salbuespen bat: lehenaldian kontatutako ipuinetan ez da inoiz agertuko esan dio bezalako adizkirik, hau da, orainaldian eta era burutuan. Begiratu ipuin bakarrean nola erabiltzen
dituen hirurak:
Lapur bat ebillen gabaz gauza asko ostuten, ta elduzan aberats baten
etxera. Urten eutsan ataira txakur andi eta etxejaola batek, eta esan
eutsan:
Zer dakarzu on, kaltegin gaisto orrek?
Dirautsa lapurrak:
Ago ixillik, autsa ogizatibat, ta ez egin zaunkarik, ez usigirik niri.
Esaten deutsa txakurrak:
Emoten deustazu ogi zati au mesedez, borondate bakarraz, ondo
guraz, edo eztalduterren zure lapurretia?
Ixillik egon zaitian amorez, zuk salatu baga sartu nadin etxebarruban,
ta zuri emoten ez deutsubezan ta ezertako ezdituzun diru ta tresnaak
eruateko.
Baa dino txakurrak, nok amongo deust niri bizinasan arteko ogija,
zuk ill badaidazu niri ugazaba, edo eruan diru ta etxe-tresnak?
(Moguel. Ipuinak, Lapur ta etxe-txakurrarena, 71. or.).
Narraziogintzako jauzien berri ematen saiatu gara, eta amaitzeko onena

zer izango?... eta, bada, kontakizun bat. Begira Lazkao Txikik zeinen
ondo kontatzen duen istoriotxo hau:
Apaiz tripa aundi bat gaixo samar omen zebillen; beti ondoezik. Illobak
beti erreguka ari zitzaizkion, medikuarengana buelta bat egiteko esanez.
Zertara medikuarengana? esaten zuan apaizak.
Tripa ori gero eta aundiagoa dezu, eta or zerbait ere badaukazu zuk: ura
edo beste edozer. Ori ez da gizonaren itxura: lepoa meetu eta tripa azi!
Ez bereala, baia noizbait ere lortu dute medikuetara eramatea. Egin
dizkio bear diran miaketak, eta onela esaten dio:
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
98
Garai batetik gizon galdua zaude. Analisiak egin bear dituzu.

Odola atera zion. Baita ere botikan pote txiki bat erosi eta urrengo egunean an txixa ekartzeko esan. Erosi du kristalezko pote txiki ori, presaren presaz txixa egin eta utzi du sakristiko armario gaiean.
Meza ondoren etorri da serora garbiketak egitera, eta uste gabean
bota du potea eta puskatu. Usaia artu dio eta konturatu da don
Justoren txixa dala eta analisiak egiteko bearko duala. Nola edo ala
okerra konpondu bear eta beste potetxo batean jarri du bere txixa; eta
pote ori leengoaren tokian utzi, berdin izango dalakoan.
Urrengo goizean don Justo gogoratu da sakristian utzi zuala bere
potetxoa, eta artu eta or dijoa botikara, txixa analizatzeko uztera.
Urrengo goizean, emaitzak artu eta joan da medikuarengana. Onek
esan dio:
Zer pasatzen da emen? Oso gauza raroak agertu dira! Estaduan zaudela adierazten du onek!
Eta don Justok:
Ai, ai, ai! Alperrik da, izan ere! Esaten nion, ba, nik sakristau txotxolo orri kontuz ibiltzeko!...
(Lazkao-Txiki. Irriz eta malkoz I, Antonio Zabalak zuzendua, 260. or.).
Amaitu da gure sailkapena. Luzetxoa, agian, eta ez osoa, seguruena

baina nahikoa, seguru asko, erakutsi nahi genuena erakusteko, hau da: testuak grazia eta airea hartzen duela noizean behin denboran eta aspektuan
jauzika ibilita. Horra hor, bada, gure erronka: ea idatziz sarritxoago erabiltzen ditugun!
BIBLIOGRAFIA
AGIRRE, J. B. Arpoi baten eran, Juan Bautista Agirre; Inazio Mujika Iraolak
paratutako edizioa. Irun: Alberdania, 1996.
Apeles pintore trebea, 39.-40. or.
Bada oraindik denbora, 83. or.
ARRATIBEL, J. Kontu zaharrak. Donostia: Erein, 1995.
Ardiak eta belarra, 189 .or.
AXULAR, Gero, 267. or.
AZKUE, R. M. Euskalerriaren Yakintza, Ipuin ta irakurgaiak II. 3.ed. Bilbo:
Euskaltzaindia; Madrid: Espasa-Calpe, 1989.
99
Ikazkina ta erioa, 166. or.

Ligiko zbia, 233. or.
Lamia bat eta bere emaina, 425. or.
EIZAGIRRE, J. Mugarriak erakusten duenez...?, Administrazioa Euskaraz
aldizkaria. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 2001. 32.zk., 25. or.
ESNAL, P. Kontakizuna: hiru osagai eta zenbait adizki, Hizpide 46, 2000, 29.44. or.
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-II. Bilbo: Euskaltzaindia,
1987, 124.-128., 410.- 412., 417.-421., 424.-425. or.
LAZKAO TXIKI, J. M. Iztueta. Irriz eta malkoz I. Oiartzun: Sendoa; Tolosa:
Auspoa, 1994.
Medikuak atalean, 260. or.
MOGEL, J.A. Juan Antonio Mogel, Ipuinak; Xabier Altzibarrek paratutako edizioa. Bilbo: Labayru ikastegia..., 1995.
Ugarasijo ta idijarena, 88. or.
Zaldi ta leoiarena, 91. or.
Lapur ta etxe-txakurrarena, 71. or.
MOKOROA, J. M. Ortik eta emendik. [cd]. Bilbo: Labayru ikastegia, 1990.
OLANO, M. Areso eta Leitzako hizkerak. Lasarte-Oria: Nafarroako gobernua,
1998.
Migel Ramon Zabaleta zenari jasoa, 323. or.
PERURENA, P. Leitzako errege erreginak. Erandio: Fundacin BBK, 1996.
Mikela Labayen Astaitzagakoari jasoa, 55. or.
PLAZAOLA, I. Ipuin kontaketa euskaraz: aditzaren funtzionamenduaz zenbait
elementu. Hizkuntzaren psikopedagogia. Testu motak, funtzionamendua eta
didaktika. Bilbo: Labayru ikastegia, 1990, 61.-79. or.
TARTAS, Jean de. Sugearen errautsa, Juan de Tartas; Inazio Mujika Iraolak
paratutako edizioa. Irun: Alberdania, 1998.
Historia eder bat, 59. or.
UZTAPIDE. Lengo egunak gogoan I. 2. ed. Tolosa: Auspoa liburutegia, 1975,
40., 83., 111. or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
100
H I K A T R ATA M E N D U A
Gidoigile izan nahi nuke, eta sarritan pertsonaien elkarrizketak egin behar izaten ditut. Baina, euskaldun berria naizenez,
ez dut bestelako tratamendurik ezagutzen, duzu baizik.
Egia esateko, duk/dun tratamenduaren paradigmak ezagutzen ditut, baina ez dakit noiz erabili behar diren, zertarako,
nola, eta abar. Horiek dira, gutxi gorabehera, nire kezkak.
Euskal tratamendu-izenordainen sistemari dagokionez, Euskal Herri

osoan bi hauek funtzionatzen dute gaur egun:
HI
ZU
Baina, euskalkika harturik, Hegoaldean hi, zu, berori erabili izan dira
(berori gaur egun nekez erabiltzen da) eta Iparraldean hi, zu, xu1.
Adibidez, Joanes Leizarragak erreginari bidalitako gutunean zu izenordaina erabili zuen eta ez berori:
GUCIZCO ANDRE NOBLE Ioanna Albrete Naffarroaco Reguina
Bearnoco andre guehinc, denari, bere cerbitzari gucizco chipiac eta
gucizco obendientac, Ioannes Leiarraga (...) Andrea, ceren ni ure
eagun gabea beala naicelaric, Testamentu berriaren heuscarazco
translatione hunen ure Maiestateari dedicatzera...
Beraz, Euskal Herria osoa kontuan harturik, bi tratamendu dauzkagu gaur

egun: zuka neutroa eta hika (toki batzuetan, ez guztietan). Dena den, aditzaren arloari heltzen badiogu, bada beste bereizketa bat ere.
Hika tratamenduaren aditz-sistemak
Euskaldun berri askok (eta hika inoiz etxean entzun ez dugun euskaldun
zaharrok ere bai) uste ustel hauxe dute: hika tratamendua = hi izenordainari dagokion adizkia jarri eta kito. Alegia, hi haiz, hi hago, hi hator, hi
habil, hi hoa, hik duk/n, hik daramak/n...
1. ALBERDI LARIZGOITIA, Jabier. Euskararen tratamenduak: erabilerak, 419. or.
Hika tratamendua
101
Uste ustel honen eraginez, era honetako solasaldiak egiten dituzte, hika
tratamenduarekin borrokan egitera ausartzen direnean, lehen aldiz:
(Neskak mutilari) Kaixo, zer moduz hago?
(Mutilak neskari) Ni ondo *nago. Heu zer moduz hago?
(Neskak mutilari) Neu ere ondo *nago, baina aita ez *dabil ondo.
(Mutilak neskari) Ez *nuen horren berri.
Ez dira konturatzen hika tratamenduan sartuz gero, aditz-sistema osoak

marka bat hartu dezakeela (solaskidearen sexuaren arabera), era honetara
hain zuzen:
(Mutilak neskari) Ni ondo nagon. Heu zer moduz hago?
(Neskak mutilari) Neu ere ondo nagok, baina aita ez zabilek ondo.
(Mutilak neskari) Ez ninan horren berri.
Ikusten den legez, kasu batzuetan aditza aldatu egin da ni (gu) eta hura
(haiek) izenordainei dagozkien adizkietan: nagon/k, zabilen/k,
nian/ninan...
Bigarren sistema honi (hain zuzen ere, lehen eta hirugarren izenordainei
dagozkien adizkiek osatzen duten sistema) deritzo hika alokutiboa,
afektiboa, zeharkakoa. Jakina denez, hika alokutiboaz gain,
Iparraldean badira beste bi alokutibo: zuka eta xuka, baina guk Euskal
Herri osoan erabiltzen den alokutiboa soilik landuko dugunez, ez diegu
beste bi horiei erreparatuko.
Ez pentsa alokutiboa beti erabil daitekeenik. Adibidez, beltzez markatzen
den kasu honetan ez da zuzena:
(Mutilak neskari) Ni ondo nagon.
(Neskak mutilari) Zer esan duk?
(Mutilak neskari) Ondo nagoela (ondo *nagokela).
Beraz, hemendik aurrera hiru aditz-sistema bereiziko ditugu, hartzailearekin hi izenordaina (eta ez zu) erabiltzen dugunean:
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
102
a) Hi izenordainaren adizkiei dagokiena: hi haiz

b) Alokutiboa (ni/gu, hura/haiek izenordainei dagokiena): aizak/aizan,
ondo nagok/nagon.
c) Neutroa (alokutiborik-eza): aizak/aizan, bai ondo nagoela!
Bereizketa hori egitea nahitaezkoa da, zeren eta hizkeraren zenbait funtziotarako (gero azalduko ditugu zein diren) ez baitu balio alokutiboak,
nahiz eta solaskideari hi izenordainez hitz egin.
Beraz, lehenik eta behin adieraziko dugu hika tratamendua zein solaskideri eman ohi zaion; eta ondotik azalduko dugu alokutiboa noiz ez den
erabili behar.
Zein solaskideri egin ohi zaion hika
Esan dezagun lehenengo eta behin, hika tratamenduak ez daukala zerikusirik gaztelaniak edo frantsesak erabilitako t (tutoiement) tratamenduarekin. Adibidez, numeroari dagokionez, gaztelaniaz tu izenordainak
badu plurala: vosotros; bere aditz eta guzti: vosotros sois (ustedes son).
Aldiz, euskaraz hika tratamenduak singularrean soilik funtzionatzen du:
hi haiz. Pluralerako, berriz, tratamendu bakarra du euskarak: zuek zarete.
Gainera, hika-ren erabilerari dagokionez, ezin dugu esan Euskal Herri
osoan funtzionatzen duen lege bat eta bakarra dagoenik, baizik eta joera
bat edo batzuek agintzen dutela; urteen poderioz, gizartea aldatu ahala,
herritik herrira, auzotik auzora, etxetik etxera aldatuz doan joera, hain
zuzen.
Horregatik, lan honetan azaltzen dugun joerak, Xabier Alberdi Larizgoitia
ikertzaileak Markina aldean duela hogei bat urte egindako ikerketa du
oinarri2.
Nork bere buruari
Dakitenetatik, gehientsuek hika egiten diote bere buruari. Gizonezkoek

gehiago, emakumeek baino.
Joxe, ederra egin duk!
2. Euskatzaindia. Iker-9. Bilbo: Euskaltzaindia, 1996.
Hika tratamendua
103
Emakumeen kasua, korapilatsuagoa da. Zenbaitek nork bere buruari hitz

egiteko bi era bereizten dute:
1. Ispilu baten aurrean bageunde bezala, solaskide moduan nork bere
burua hartuta: geure buruari, geure izenez deituta hitz eginez. Kasu
horretan, gaur egun, emakume gehienek noka (emakumezkoarena) egiten diote bere buruari:
Nekane, Nekane, ederra egin dun.
2. Bakarrik egon arren entzule imajinario bat (geure burua ez den beste
bat) ondoan bagenu bezala: bestela esanda, ahots gora pentsatzea
litzateke. Kasu horretan hainbat emakumek (ez denek) toka erabiltzen
dute:
Aurten ez nauk zezenetara joango.
Hala ere, zenbait emakumek toka egiten diote bere buruari, baita lehenengo kasuan ere:
Nekane, Nekane, ederra egin duk.
Familian
Familia osoa (hiru belaunaldi: aiton-amonak, senar-emazteak, seme-alabak) otorduan-edo bilduta daudela:
Senar-emazteek
elkarri neutroan egiten diote ia-ia beti seme-alaben

aurrean (besterik da senar-emazteak gelan bakarrik daudenean): Zer
moduz zaude?
Seme-alabei,
koskortu eta gero (8-11 urte) hika egiteko joera dago.

Hala ere alabari gutxiago egiten zaio semeari baino.
Neba-arreben
artean hika egiten da. Hala ere, gizonezkoak bere arrebarekin nekezago egiten du hika. Ez da gauza bera gertatzen neskekin:
jeneralean hika erabiltzen dute beren nebarekin. Beraz, ez da simetriarik gordetzen.
Bilobari
eta ilobari hika egiten zaio, baina semeari baino askoz ere
gutxiago. Eta are gutxiago biloba edo iloba neska bada.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
104
Nork
bere goragokoari (aitari, amari, aitaitari, amamari, osaba-izekoei) ez dio hika egiten, ia salbuespenik gabe (egitekotan osaba-izekoen kasuan).
Suhiari
eta errainari, gutxitan gertatzen da hika hitz egitea; are gutxiago errainari.
Amaginarrebari
eta aitaginarrebari neutroan, huts egin gabe.
Koinatuari
askok neutroan. Baina, ez dira gutxi hika egiten diotenak.

Koinatarekin gutxiago erabiltzen da hika.
Beraz, familian hika edo zuka neutroan (esan nahi baita ez dela
Iparraldeko zuka alokutiboa), aldagai hauen arabera:
TRATAMENDUA, FAMILIAN
ALDAGAIAK
Komunikazio-egoera
(jangela, logela...)
TRATAMENDUA
Jangelan, familia osoaren aurrean,
senar-emazteek elkarri zuka, ia hutsik
gabe.
Logelan, bakarrik daudela, hika ere erabili
ohi dute.
Rola (hezitzailea, laguna...)
Gurasoek hezitzaile-lanetan, zuka egiten

diote hezten ari diren haurrari.
Hazi eta gero, hika.
Familia-hierarkia
Goragokoei, zuka.
Parekoei, hika gehiago, zuka baino.
Beheragokoei, hika gehiago, zuka baino.
Hierarkian zenbat eta urrutiago orduan eta
zuka gehiago.
Adina
Zenbat eta zaharrago zuka gehiago.
Sexua
Neskari, nekezago hika.
Aldagai horiek direla-eta, familian ez da simetriarik gordetzen. Alegia,

arrebak anaiari hika egin diezaioke, eta honek hari, berriz, zuka erantzun.
Gauza bera gertatu daiteke koinatu-koinaten artean, edo iloba nahiz biloben artean.
Hika tratamendua
105
Familiaz kanpo, noiz erabiltzen den hika

Txikitako lagunari, soldadu-lagunari, lankideari (bakarka). Halere, txiki-
tako laguna, lagun-mina nahiz lankidea neska bada, nekezago egiten zaio
hika, eta askoz ere zaharragoa bada ere bai (adibidez, lankideen kasuan).
Koadrilan
eta koadrilako giroan (hiztunak sarritan ez baitio talde osoari hitz egiten, baizik eta koadrilako bati ez bada besteari: nori begiratzen dion eta hari egin dio hika, mutilarenean ala neskarenean).
Elkarrizketa
batean hiztunak solaskideari iseka ekin badio, hika erabili ohi du hark.
Lagunarteko
gutun pribatuak, posta elektronikoak, eskuz idatzitako
abisuak
Lan-harremanetan,
behekoekin (nagusiak morroiari nahiz langileari, edo

bezeroak zerbitzariari), konfiantza giroan. Baina, nekezago, behekoa
(morroia, langilea, zerbitzaria) askoz ere zaharragoa bada edo emakumea.
Zaharrak
gazteari. Nekezago, ordea, gaztea neska bada.
Pertsonaia
Izaki
mitologikoei (Mari-ri, adibidez).
bizigabeei (itsasoari, elurrari...), gizonezkoarenean.
Landare
eta animaliei, gizonezkoarenean, baita emea bada ere. Erleei,

ordea, noka. Gainera, arlo honetan ere gizarte-mailaketa islatuko da:
inurriak lehoiari zuka. Honek hari, berriz, hika.
Deabruari.
Familiaz kanpo, noiz erabiltzen den zuka neutroa

Pertsona ezezagunari; baldin eta askoz ere gazteagoa ez bada, eta mutila.
Zaharrei.
Estatus
handiko ofizioko pertsonari, bere zereginetan ari dela: abadeari elizan, medikuari kontsultan, epaileari epaiketetan, alkateari alkate
lanetan...
Gutun
formaletan (adibidez, administrazioari egindakoa), baita hartzailea txikitako laguna bada ere eta kalean hika egiten badio ere.
Lan-harremanetan,
goikoak behekoari zuka egin ohi dio, errespetua

gorde behar den guztietan. Behekoak goikoari zuka egin ohi dio normalean, non eta ez den askoz ere gazteagoa edo txantxa giroan.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
106
Gaia
formala bada, eta komunikazioa jendaurrean egin ohi denean.

Adibidez, mahai-inguru batean.
Jainkoari
eta santuei errezatzeko.
Beraz, familiaz kanpo hika edo zuka (neutroa) egingo da, aldagai hauen
arabera:
TRATAMENDUA, FAMILIAZ KANPO
ALDAGAIAK
Komunikazio-egoera (publikoa / pribatua;
jendaurrean / koadrilan; formala /
lagunartekoa)
TRATAMENDUA
Jendaurrean, egoera formalean... zuka.
Pribatuan, lagunartekoan, koadrilan...
hika.
Estatusa eta gizarte-mailaketa (abadea,
Estatus handikoari zuka.
nagusia, zerbitzaria...)
Behekoak goikoari zuka.

Goikoak behekoari hika.
Parekoari, hika.
Lagunak
Lagun bati (eta ez denei) hika.

Bestelakoei zuka.
Egoera psikologikoa
Iseka, hika.
Konfiantza eta txantxa, hika.
Errespetua, zuka.
Adina
Gazteak zaharrari zuka.

Zaharrak gazteari hika.
Sexua
Neskari nekezago hika.
Natura
Izaki bizigabeari hika (gizonezkoarena).

Animalia eta landareei hika
(gizonezkoarena).
Erlijioa / mitologia
Mitologiako pertsonaiei hika.

Deabruari hika.
Jainkoari eta santuei zuka.
Aldagai horiek direla medio, familiaz kanpo ere ez da simetriarik gordetzen. Gertatu liteke, eta gertatzen da, koadrila barruan ere batek besteari
hika egin, eta besteak hari zuka erantzutea.
Hika tratamendua
107
Noiz ez da alokutiborik erabili behar?
Perpaus nagusietan, oro har, alokutiboa erabil daiteke. Perpaus nagusia

ala mendekoa den jakiteko modu bat, aditzari erreparatzea da: aditz nagusia, eskuarki, biluzik joan ohi da.
Mendeko perpausetan, aldiz, normalean zerbait erantsia eraman ohi du
aditzak, aurretik nahiz atzetik. Adibidez:
Berandu etorri naiz, autobusa berandu etorri baita.
Berandu etorri naiz, autobusa berandu etorri delako.
Autobusa berandu etortzen bada, berandu etorriko naiz.
Berandu etorri dela esan du.
Ez dut uste berandu etorri denik.
Ba al dakizu norena den?
Berandu etorri den autobusean etorri naiz.
Azpimarratutakoak aditz nagusiak dira, beltzean daudenak, mendekoak.

Bada, mendeko aditzari ez zaio alokutibo-markarik ezarri behar.
Nagusiari bai, noski. Hortaz, arestiko esaldi horiek guztiak, hika tratamendua erabiliz gero, era honetara egin behar dira, aditz nagusiari eta
mendekoari dagokienez:
Berandu etorri nauk(naun), autobusa berandu etorri baita.
Berandu etorri nauk(naun), autobusa berandu etorri delako.
Autobusa berandu etortzen bada, berandu etorriko nauk(naun).
Berandu etorri dela esan dik(din).
Ez diat(dinat) uste berandu etorri denik.
Ba al dakik(dakin) norena den?
Berandu etorri den autobusean etorri nauk(naun).
Euskaltzaindiaren arabera, beste kasu hauetan ere ez da erabili behar alokutiborik:

... subjuntibo deitu formetan (dadin, dadila, dezan, dezala), subjuntiboak
subordinazioan bakarrik erabiltzen direnez, ez zaigu alokutiborik agertuko.
Etxepareren eta Leizagarraren hizkeran bai, noski, haientzat etor zedin
gure etorri zen baitzen, eta ez subjuntiboa). Beste zenbait perpaus motatan
ere ez dirudi alokutiboa agertzea zilegi denik. Joera nagusi bezala behintzat
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
108
ez. Hori da galderazko perpausetan gertatzen dena, eta baita harridurazkoetan eta hirugarren pertsonako agintekeran (bego, joan bedi eta antzekoetan,
alegia), e.a. Iduri luke, forma alokutiboa zuzenean baieztatuta edo enuntziatua denerako gordetzen dela. Baieztapen soila izatetik urruntzen garenean alokutiboaren erabilerak debekuak aurkitzen dituela3.
Oro har, bat gatoz Euskaltzaindiarekin, baina, gure aldetik, iruzkintxo bat
egin nahi genuke.
Harridura-esaldiek, askotan, zehar galderaren forma hartzen dute: Zein
polita den!. Eta horietan, jakina, ezin da alokutiborik erabili. Aldiz, beste
batzuetan baieztapen / ezeztapenaren forma hartzen dute. Eta horietan
Orixe batek, adibidez (eta euskaldun zaharrek ere bai), eskuarki alokutiboa erabili ohi zuen:
.Pilosopi zalla duk ori! (Quito-n arrebarekin, 60. or.).
.Beltza yuk ori! (Quito-n arrebarekin, 88. or.).
.Ori duk ateraldia! (Quito-n arrebarekin, 98. or.).
.Azala bear yuk! (Quito-n arrebarekin, 105. or.).
.Ez duk gezurra, mutikoa! (Quito-n arrebarekin, 139. or.).
.Ez duk makala! Asmatzekoa duk! (Quito-n arrebarekin, 190. or.).
Erabileran, galderei dagokienez, Orixek (Euskaltzaindiaren gomendioarekin bat datorrela) ez du alokutiborik erabiltzen (ikus Quito-n arrebarekin), eta Domingo Agirrek Kresala nobelan, bai; baita gaurko zenbait
idazlek ere. Guk bietan bat aukeratu beharko bagenu, alokutiborik ez erabiltzea aukeratuko genuke, kontuan izanda, gainera, galderetan alokutiboak anbiguitatea sortu dezakeela:
Nork ekarri du? (aitak ekarri du?).
Nork ekarri dik? (aitak ekarri dik? ala aitak hiri ekarri dik?).
Alokutiboaren ezaugarri formalak
Solaskidearen sexua islatzen duten ezaugarri formalei dagokienez, aditz-bukaeran joan ala tartean, era honetara aldatzen dira:
3. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-II. Bilbo: 1997, 392. or.
Hika tratamendua
109
Aditz bukaeran: k (gizonezkoa) eta n (emakumezkoa).

Aditz barruan: a (gizonezkoa) eta na (emakumezkoa).
Adibidez:
Hori Joxek esan dik / din gaur
Hori Joxek esan zian / zinan atzo.
Hori nik esan zioat / zionat Joxeri gaur.
Hori nik esan nioan / nionan Joxeri atzo.
Jakina, ezaugarri formal horiek zenbait aldaketa sortzen dituzte aditzean.

Adibidez:
Gustatzen zait (zuka neutroa).
Gustatzen zaidak /zaidan (alokutiboa).
A
D
I
T
Z
Aldaketa horretan euskararen ohiko lege bat gertatu da: t + k(n) = da +

k(n). Esan nahi baita gainerako aldaketek ere euskararen legeari jarraituko diotela.
Alokutiboak nola funtzionatzen duen ohartu gaitezen, gehien erabiltzen
ditugun aditz-formak ekarri ditugu, ondorio batzuk atera ditzagun:
IZAN (LAGUNTZAILEA)
ni
toka
noka
naiz
nintzen
nauk
ninduan
naun
nindunan
gaituk
gintuan
gaitun
gintunan
duk
zuan
dun
zunan
dituk
zituan
ditun
zitunan
gu
gara
ginen
hura
da
zen
haiek
dira
ziren
Bistan denez, pluralaren marka, hirugarren pertsonari dagokionez bederen, it da: duk = dituk(n); zuan = zituan (zitunan)
S
I
N
T
A
G
M
A
Hika tratamendua
110
EGON (NOR
TRINKOA)
ni
toka
noka
nago
nengoen
nagok
nengoan
nagon
nengonan
gaudek
geundean
gauden
geundenan
zagok, zegok
zegoan
zagon, zegon
zegonan
zaudek, zeudek
zeudean
gauden
zeudenan
gu
gaude
geunden
hura
dago
zegoen
haiek
daude
zeuden
Orainaldiko hirugarren pertsonak, hasierako d letraren ordez, z hartzen

du: dago = zagok(n); daude = zaudek(n). Bestelako aldaketak samurrak
dira: sexu-markari dagozkionak, alegia.
Analogiaz atera daitezke gainerako aditz trinkoak, nor sailekoak jakina,
aldaketa batzuk gorabehera. Orainaldikoekin hasiko gara, adibidez etorri:
nator, gatoz, dator, datoz = natorrek(n), gatozak(n), zatorrek(n), zatozak(n). Bistan denez, pluraleko pertsonetan (gu, haiek) aditza kontsonantez bukatzen bada (gatoz) loturatzat a bokala erabiltzen da
(gatozak/gatozan), eta singularrekoetan, e (natorrek/natorren).
Pluralean honela jokatzen da: nentorren, gentozen, zetorren, zetozen =
nentorrean(nentorrenan), gentozaan (gentozanan), zetorrean (zetorrenan), zetozaan (zetozanan). Hau da, bi a bata bestearen ondoan gertatzen
badira (gentozaan), bata lotura da, eta bestea gizonezkoaren marka.
EDUN (NOR-NORK
SAILA)
ni-hark(haiek)
toka
noka
nau
ninduen
naik
nindian
nain
nindinan
naute
ninduten
naitek
ninditean
naiten
ninditenan
Hika tratamendua
111
gu-hark(haiek)
gaitu
gaituzte
gintuen
gintuzten
gaitik
gaitiztek
gintian
gintiztean
gaitin
gaitizten
gintinan
gintiztenan
hura-nik (guk, hark, haiek)

dut
dugu
du
dute
diat
diagu
dik
ditek
dinat
dinagu
din
diten
nuen
genuen
zuen
zuten
nian
genian
zian
zitean
ninan
geninan
zinan
zitenan
haiek-nik (guk, hark, haiek)

ditut
ditugu
ditu
dituzte
ditiak
ditiagu
ditik
ditiztek
ditinat
ditinagu
ditin
ditizten
nituen
genituen
zituen
zituzten
nitian
genitian
zitian
zitiztean
nitinan
genitinan
zitinan
zitiztenan
Pluralaren marka ti: gauza bat diat; bi gauza ditiak.

Amaitzeko esan dezagun gainerako aditz formak orain arte esandako
horietan oinarritzen direla, neurri handi batean. Adibidez: diot = zioat /
zionat; dezaket = zezakeat /zezakenat. Alegia, hirugarren pertsonaren
marka z letra da, eta aditz barruan sexua islatzeko a (gizonezkoa) edo na
(emakumezkoa) erabiliko dugu.
BIBLIOGRAFIA
ALBERDI LARIZGOITIA, Jabier. Euskararen tratamenduak: erabilera. Iker-9.

Bilbo: Euskaltzaindia, 1996, 145.-286. or.
GAMINDE, Iaki. Aditz etikoa. Bilbao: Aek, 1984, 7. or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Baldintzazkoen erabilera okerrak
112
BALDINTZAZKOEN
ERABILERA OKERRAK
Zenbait tokitan, aldizkarietan-eta, honako egitura hauek ikusi

ditut:
Gripe-epidemia baten aurrean egongo ginateke, sailburuak esan duenez.
Musika-talde honen buruak adierazitakoaren arabera,
abuztuan aterako litzateke disko berria.
Nire galdera hauxe da: esaldi horiek ondo taxututa daude?
Egokiak dira?
Aspaldion gehiegitan erabiltzen dugu baldintza behar ez den tokian, eta

zuk aipatutako esaldiek argi islatzen dute joera hori. Gaztelaniaz oso normala da condicional de rumor erabiltzea:
Segn el consejero, estaramos ante una epidemia de gripe.
Baina horrelako esaldietan berez ez dago baldintzarik; beraz, honela adierazi beharko genituzke:
Antza, gripe-epidemia bat dago, sailburuak esan duenez.
Musika-talde honen buruak adierazitakoaren arabera, dirudienez,
abuztuan aterako da disko berria.
Era berean, gaizki eratutakoak dira zurrumurrua besterik ez diren hauek:

*Iturri batzuen arabera, Madrilen izango litzateke datorren urteko
Kongresua.
Iturri batzuen arabera, Madrilen izango omen da datorren urteko
Kongresua.
*Printzea laster ezkontzekotan litzateke.
Printzea laster ezkonduko omen da.
Kontuz ibili, bestalde, honelakoekin:
113
*16 km. geratuko lirateke mugara heltzeko.

16 km. geratzen dira mugara heltzeko.
*Hemen morfologia diogunean, forma hutsez ari garela adierazi nahi
litzateke.
Hemen morfologia diogunean, forma hutsez ari garela adierazi nahi
dugu.
*Solaskidearekin zuzenean hitz egingo lukeen arduradun bat izendatuko dugu.
Solaskidearekin zuzenean hitz egingo duen arduradun bat izendatuko
dugu.
Baina baldintza dela-eta, ez dira horiek egiten ditugun akats bakarrak.

Honako esaldi hauek ere ez dira egokiak:
D
I
T
Z
Esan, uste izan bezalako aditzak lehenaldian jarrita zer edo zer kontatu nahi dugunean honelakoak idazten ditugu:
*Josebak esan zuen bihar bukatuko lukeela txostena.
Josebak esan zuen bihar bukatuko zuela txostena.
Gaztelaniaz baldintza kutsua dutenak orpoz orpo itzultzen ditugu:

*Hezkuntza Sailak 200 langile baditu, Nekazaritza Sailak 80.
Hezkuntza Sailak 200 langile ditu eta Nekazaritza Sailak 80.
Alderantziz ere gertatzen da, hau da, behar denean ez dugu baldintza erabiltzen:
*Gaixotasunaren kasuan, ordezkoa etorriko da.
Gaixorik badago, ordezkoa etorrikoa da.
*Erakusten diozu txostena, eta gero bileran ezin izango duzu atzera
egin.
Txostena erakusten badiozu, bileran ezin izango duzu atzera egin.
Beste forma hauek erabiltzerakoan ere, erne ibili:
S
I
N
T
A
G
M
A
114
Bailitzan, bailuen
EGLU-V liburukian (371. or.) esandakoaren arabera, forma hauek bazter utzi beharrekoak ez badira, bultzatzekoak ere ez dira. Ematen du,
beraz, honelakoak idatzi beharrean:
*Hemendik segituan alde egin du, tximista bailitzan.
Honelakoak idatzi beharko ditugula:

Hemendik segituan alde egin du, tximista balitz bezala.
Gutxi balitz esamoldea
Esamolde hau desegokia da (EGLU-V, 371. or.). Honela, gaizki esanda

dago:
*Hori gutxi balitz, akta egiteko agindu zidan zuzendariak.
Honela esan beharko genuke:

Hori gutxi balitz bezala, akta egiteko agindu zidan zuzendariak.
Hori gutxi iritzi eta, akta egiteko agindu zidan zuzendariak.
Edo honela:
Bilera oso berandu amaitu zen, eta, hori nahikoa ez zela eta, akta egiteko agindu zidan zuzendariak.
Bilera oso berandu amaitu zen, eta, hori ezer ez balitz bezala, akta
egiteko agindu zidan zuzendariak.
Bilera oso berandu amaitu zen, eta, gainera, akta egiteko agindu zidan
zuzendariak.
Bukatzeko, badira zenbait esamolde gero eta gutxiago erabiltzen direnak,

baina erabilgarriak direnak:
Non (eta) ez -n (izan ezik adierazteko)
Ordu oyec ezkero iolaere ezi ior geldituko da toki oyetan, non eta
ez dan echean bizi dana, edo bertan gauba pasa bear duen kanpokoa.
(Trebio. Testu historikoak, 570. or.).
115
Hau da:
Ordu horiek ezkero toki horietan ez da inor geldituko, hauek izan ezik:
etxean bizi direnak edo bertan gaua pasa behar duten kanpokoak.
Nor izatera / Ni zu izatera

Gu nor izatera etzan Sakramentu orren bearrik. (Mokoroa) [Nor bagina]
Zure illoba ez izatera biotzez zure alaba bearko luke. (Mokoroa) [Zure
iloba ez balitz]
Ni zu izatera ez nuke horrelakorik egingo. [Ni zu banintz]
-ko bada (-tzeko adierazteko)

Gai ori landu ta leunduko bada, Maisuaren erreglakin lan egin, ekin ta
ekin bear da. (Orotariko Euskal Hiztegia, Cb EBO 46, 633. or.).
Hau da:
Gai hori landu eta leuntzeko, Maisuaren erreglakin lan egin, ekin eta
ekin behar da.
Ba- ere, -enean ere, -ta ere

Euria badagi ere. (Orotariko Euskal Hiztegia, 646. or.).
Guardasola hartuko dugu, euria eginenean ere.
Eraman visa txartela, edozer gertatuta ere.
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-V. Bilbo: Euskaltzaindia,

1999, 100.-101., 370.-371. or.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
116
ADIBIDEEN ITURRIAK

Usurbilgo ordenantzak (1888), 37.a, 570. or.
MOKOROA, J.M. Ortik eta emendik. [cd]. Bizkaia: Labayru ikastegia, 1990.
117
BETEBEHARRAK, ESKUBIDEAK
E TA D E B E K U A K
ADIERAZTEKO MODUAK
Dokumentu batean honelako esaldi asko agertzen zaizkigu;

eta, egia esan, ez dakigu zuzen itzultzen ari garen: Las aceras son espacios para los peatones, y, por tanto, los juegos no
podrn obstaculizar el paso. En situaciones y lugares especiales los vehculos podrn utilizar las aceras (garajes, talleres)
y, en consecuencia, los peatones debern tener cuidado tambin al andar por las aceras.
Galderak:
A
D
I
T
Z
Nola adierazi no podrn debekua? Ezin da, ezin izango da,

debekatuta dago Eta, podrn nahitaez jarri behar da geroaldian euskaraz? Zein da zuen proposamena?
Debern tener hori ez dakigu nola adierazi: kontuz ibili
behar dira, kontuz ibili beharko dira, kontuz ibiliko dira?
Zein da, zuen ustez, modurik egokiena?
Lehenengo galderari dagokionez, esan behar dugu eskubideak eta debekuak adierazteko zenbait modu daudela. Euskaraz idatzitako testu zaharrak aztertu ondoren, administrazioan gehien erabili izan diren formak
hartu ditugu, zerrenda moduko bat egiteko. Baina testu zaharretatik ateratako adibideen ondoan, gaur egungoak ere ikusiko dituzu, denak erabilgarriak administrazioko testuak aspergarri ez gertatzeko:
ESKUBIDEAK
Ahal izan
Agindua agertu danetik hamabost egun geroago arte eskatu al izango da. (Trebio. Testu historikoak, 731. or.).
errentadoreari berari atzera emon al izango yakez (Trebio. Testu
S
I
N
T
A
G
M
A
118
euneko 20rao yatsi al izango da errentea; (Trebio. Testu historikoak, 732. or.).
Ziurtagiriak HAEEko Egoitza Nagusian eskatu ahal izango dira.
Ahalera
Eskakizun orregaz batera, eta bertan eskatzen dana edo azaltzen
dana zelanbait argituteko, nai izango direan agiri guztiak bidaldu leitekez. (Trebio. Testu historikoak, 733. or.).
Baso baten agertu badaite zula uztentzen daun gatx irazkorrik, bere
jabiak ezkatu lei zugatzak eperditik ebaitia, baita sustarretik ataratia
be, zula galdu orduko, eskakixuna zuzendurik bere Batza porbintzijalari, ta onek (Trebio. Testu historikoak, 672. or.).
Ibilgailuek ere espaloiak erabil ditzakete.
Esku-eskuan izan
Juezaren edo Batzorde Epaikariaren epayaz errentea bajatutea erabagi
daitenean, errentadoreak, etxetik kanpora bidaltzeko demandea atzeratu eragitea, bere esku-eskuan izango dau, ta erraz-erraz lortu al
izango dau; onetarako, erabagi dan errentea juzgaduen agertu, ta, bertan ezartzea naikoa izango dau. (Trebio. Testu historikoak, 732. or.).
Udalak esku-eskuan izango du eskaerak ezeztatzea.
Eskubidea izan
Era beran, lekukorik bear izango baleukee arazoa geyago argitu al izateko, eskubidea daukee, edozein laguneri lekukotzat ots egiteko
Alcateac edo aren ordezcoac izanen du escubidea castigatcecoa
ordenantcetan dagon moduan pensatceco ayen disposicioac eta botceco 777 bandoac (bandoac) berari iduritcen zayonean eta gaera
izanen du escubidea castigatceco faltac parte ematen diotenean.
Alkateak eskubidea izango du egoki ikusten dituen aldaketak
egiteko.
119
Utziko da
Iauteri egunetan utziko da kalietan zomorroz jantzita ibiltzen goizeko
bederatzietatik illunabarra arte, baa ez Eleiz-funzioak diran bitartean.
Debekatua dago Eleiz-jantzirik, edo beste autoridadea dutenentzat
izendatuak daudenik jaztea. (Trebio. Testu historikoak, 569. or.).
Utziko da librekiro saltzen edozer jateko, non ta bere prezioa izendatua ez dagoen erriko errematean. (Trebio. Testu historikoak, 570. or.).
Herriko jaietan bakarrik utziko da suziriak botatzen.
Izanen da libre
Gorozpillac izanen da libre iduquitcea jabeac bere terrenoan barrenean. (Trebio. Testu historikoak, 611. or.).
Libre izanen da txipiroitan joatea hilabete honetan.
Nahi duenak ikusi -n izanen dira

naiduenak iqusi condiciunak herricochean izanendire. (Trebio.
Dirulaguntza eskatu nahi duenak HAEEko Egoitza Nagusian izango
ditu bete beharreko agiriak.
DEBEKUAK
Ahal izan ezezkoan
Agindu onen aurretik eskatuta dagozan maisterrak etxetik botatzeak
bere, ta baita, juzgaduak etxe bateko trasteak kalera botatzeko aginduak, oraindio eginda ezpaldin badagoz behintzat, eta maisterra etxean bertan bizi izaten yarraitu ezkero, eztira aurrera eroan al izango
ezegatik bere. (Trebio. Testu historikoak, 729. or.).
Froga amaitu ondoren, ez dira atera ahal izango azterketa-ereduak.
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
120
Ezin
maisterrak edo lugiak ezin izango dira ezelan bere, juzgadutik,
etxetik kanpora bota(Trebio. Testu historikoak, 729. or.).
Ordu oyek ezkero iolaere ezi ior geldituko da toki oyetan, non eta
ez dan echean bizi dana, edo bertan gauba pasa bear duen kanpokoa.
Ezi iori esan leikioke, bere izen onaren kontrako gauzarik, ez ta ere
kantatu modu orretako kantik, ezta ior artu ere farragarritzat. (Trebio.
Hiztegiak ezin izango dira liburutegitik atera.
Eskubiderik ez izan& erabilita

Ez Ayuntamentuac bacarric ez eta ere veintenarequin ez dute izango
escubideric emateco emengo mendietan lurric edo terrenoric particularrari licencia lenagotic conseguitu gabetanic Autoridade tocatcen
zayonangandic legueac gauza oyetaco escatcen ditun formalidadeac
cumplitu gabe. (Trebio. Testu historikoak, 611. or.).
Hemendik aurrera funtzionarioek ez dute eskubiderik izango oporrak
eurek nahi dutenean hartzeko.
Geroaldia
Ez da kale-funziorik egingo, ez ta ere pelota-leku, bola-toki edo beste
orrelako berririk ipiiko, autoridadearen baimenik gabe. (Trebio.
Edariac neurceco ez dir usatuco basija cobrezcoac ez baldin badaude ongui estaatuac, eta ala egonda ere biarco dute egon ongui garbituac. (Trebio. Testu historikoak, 609. or.).
Hizkuntza eskakizunetako idatzizko azterketak ez dira inolaz ere arkatzez egingo.
Debekatu aditza erabiliz

Jaun Aphezpicu harc hautatcen duen Imprimataileaz bertce guciei
debecatcen diotegu erran diren liburu hec edo hequin cenbait parte
imprimatcea edo salcea cer nahi erreceluren azpian, non ezduten
121
Debekatzen da igande ta jai-egun ezagutu guztietan, agirian lanik egitea. (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
Debekatua dago, jakien gaean, eche oyetan artzea bizimodu charreko gizon ta emakumerik, ta erriz-erri alferkeriyan dabillenik. (Trebio.
Debekatuta dago espaloietan pilotarekin jolastea.
Ez da utziko
Ezta utziko zaldi edo beste abererik, ez ta ere, koche, karro ta gurdirik
ibiltzen prozesioak pasatzen diran tokietatik, oek pasatzen diran
orduan. (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
Ez ta utziko ere debekatutako jokorik: bestela, kastigatuko da ango
jabea. (Trebio. Testu historikoak, 570. or.).
Ez da utziko herriko frontoian jolasten harik eta konponketak amaitu
arte.
Ez da libre izanen / izango

Irugarrenecoric apirillaren irutic eta San Juan Eguneraio defendatua
izanen da aziendabelzic oyan eta edo saroyetan ibiltzia; guisa berian
ezcurra den urtian ez da libre izanen aziendaric allazia ez eta ere pasacia ezcurra den lecuetan, non eta yabiac ez dituen merecizen lenagoco facerietan esplicaturic dauden punicioniac. (Trebio. Testu historikoak, 319. or.).
Anizlarreco partidan ez da libre izanen oraindao bezala ez bordaric,
ez baserriric eguitea ez eta ere lurraric labaquitcea. (Trebio. Testu historikoak, 611. or.).
Ez da libre izanen bide honetatik bizikletaz ibiltzea gaueko bederatzietatik goizeko bederatziak arte.
Horixe duzu guk egindako sailkapentxoa; dudarik gabe, beste modu

batzuk ere badira eskubideak eta debekuak adierazteko, baina emandako
horiek testu aspergarriak baztertzeko nahiko izango direla uste dugu.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
122
Bigarren galdera aspektuari buruzkoa da; nola adierazi euskaraz: kontuz

ibili behar dira, kontuz ibili beharko dira, kontuz ibiliko dira?
Guk dakigula, ez dago inolako araurik forma bat edo bestea aukeratzeko.
Administrazioko testu zaharrak aztertu ditugu eta, horietan, forma horiek
guztiak agertzen dira:
Behar (orainaldia)
Icendatu behar ciren Cargudunac oro hautatu ondoan eta publicatu,
Asamblada bakhotcheco Presidentac altchatu behar du eta barrayatu
Bilarra. (Trebio. Testu historikoak, 134. or.).
Musikalari, dantzari eta beste orrelako konparsa edo gizatalde eskean
dabiltzanak, eskatu bear diote lendanaz Alkate jaunari orretarako eskubidea. (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
Establecimentu oyec guciac iduqui biar dute ongui arguituac illunabarretic ichitceco ordurao eta gaera argui oriec egon bear dute alturan
lurretic escuarequin arrapatu ez ditezquen moduan iorc itzali ez ditzan
intencio gaistoarequin. (Trebio. Testu historikoak, 606. or.).
Beharko (geroaldia)
Aiuntamentuak agintzen duen guztian, bearko dituzte eche-jabeak
beren eche-aurreak zuritu. (Trebio. Testu historikoak, 571. or.).
Carnabaletan permitituco da ebiltcea caleetan mozorroac careta edo
mascaraquin, bao careta edo mscara (sic) quendu biarco du avemari ezquilla jotcen dan becin pronto. (Trebio. Testu historikoak, 606.
or.).
-go / -ko + aditz laguntzailea

Besteren lurretan utziak arkitzen diran abereak geldituko ditu lur onen
jabeak, eta eramango ditu autoridadearengana, autoridadeak eskatu
dezayon bear dan kontua aberejabeari. (Trebio. Testu historikoak,
572. or.).
Cafeac, tabernac eta gaeraco establecimentu guciac ichico dir faltaric gabe arratseco bederacietan, urriaren lendabicico egunetik asi
eta Marchoaren ogueita amaicagarren eguna bitartean eta gaeraco
illabeteetan ichico dir gabeco amarretan, eta gende guciac non ta
123
familicoa ez dan edo ayequin bici dena ateraco da ostatutic canpora

Ikastola bakotxian ibiliko diran umiak ogei gitxienez ixango dira, baa
bein bez berrogei bao geyago. (Trebio. Testu historikoak, 680. or.).
Itzulpenak aztertuz gero, konturatuko gara ez dela beti errespetatzen gaztelaniazko testuan agertzen den aditz-denbora. Esaterako, Usurbilgo ordenantzetan honelakoak aurki daitezke:
...obtendrn la autorizacin (Trebio. Testu historikoak, 575. or.).
eskatu bear diote eskubidea. (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
A
Los propietarios quedan obligados al blanqueo de las fachadas cuando lo disponga el Ayuntamiento, prvio (sic) informe de la Comisin de
polica. (Trebio. Testu historikoak, 578. or.).
D
I
T
Z
Aiuntamentuak agintzen duen guztian, bearko dituzte eche-jabeak

beren eche-aurreak zuritu. (Trebio. Testu historikoak, 571. or.).
S
I
N
T
A
G
M
A
Hala ere, testu modernoetan, gehienetan (ez beti), itzulpen estu-estuetara

jotzeko ohitura hartu dugu. Ikus ditzagun Euskararen Legea-ren pasarte
adierazgarri batzuk:
Artculo 1. El uso del euskera y el castellano se ajustar, en el mbito territorial de la Comunidad Autnoma del Pas Vasco, a lo dispuesto en la presente Ley y dems disposiciones que en desarrollo de esta
Ley dicten el Parlamento y el Gobierno Vascos.
Lehenengo Atala. Euskeraren eta gaztelaniaren erabilkera Lege honetan agindutakoari eta Lege honen hedapenerako Eusko Legebiltzarrak
eta Jaurlaritzak eman ditzaten gainerako aginduei atxikiko zaie.
Artculo 2. La lengua propia del Pas Vasco es el euskera.
2garren Atala. Euskal Herriak euskera du berenezko hizkuntza.
Artculo 8.1. Toda disposicin normativa o resolucin oficial que
emane de los poderes pblicos sitos en la Comunidad Autnoma del
Pas Vasco, deber estar redactada en forma bilinge a efectos de
publicidad oficial.
8garren Atala.1. Euskal Herriko Autonomia-Elkartean egon daitezen
Herri-Agintaritzagatikako edozein aginte-araupide edo erabaki ofizialek
bi hizkuntzetan idatzita egon beharko du zabalkunde ofiziala egiteko.
124
Baina, nahiz eta erdal egituretara oraindik askotan makurtu, badirudi

berriz ere lehengo jokabidea hartzen hasi garela euskarazko testuak prestatzerakoan, euskarak bere bidea hartu nahian edo. Ikusi Euskal Funtzio
Publikoari buruzko Legea:
Artculo 47.1. Las convocatorias para la provisin de puestos de trabajo, sea por el concurso o por libre designacin, se publicarn en el
Boletn Oficial del Pas Vasco y, cuando correspondan a Diputaciones
forales o Corporaciones locales, en el Territorio Histrico respectivo, y
contendrn necesariamente:
47.1 Atala. Lanpostuak lehiaketaz edo izendapen jarez betetzeko deiak
Euskal Herriko Agintaritza-Aldizkarian argitaratuko dira eta, foru
Diputazioetakoak edo Udalbatzarrenak direnean, dagokien KondairaLurraldekoan, eta honako hauek izan beharko dituzte:
Artculo 47.2. En las convocatorias de concurso deber incluirse el
baremo de mritos, con expresin de las pruebas especficas que se
incluyan, la puntuacin mnima exigida para acceder al puesto y la
composicin de la comisin de seleccin, en la que deber figurar un
representante del personal, designado por la representacin sindical.
47.2 Atala. Lehiaketarako deian, honako hauek sartuko dira: merezimenduen baremoa, sartutako berarizko saioak adieraziz, lanpostura
iristeko eskatzen den gutxieneko puntuaketa eta aukeraketa-batzordearen osakideak, eta hor langilegoaren sindikatuetako ordezkariak izendatutako ordezkari batek izan beharko du.
Jokaera hau hobeto antzematen da Administrazio eta Prozedura Legean

(30 / 1992):
Artculo 36.3 La administracin pblica instructora deber traducir al
castellano los documentos
36.3 artikulua. Herri-administrazio instrukzio-egileak gaztelaniara itzuli
behar ditu agiriak
Artculo 38.3. Asimismo, el sistema garantizar
38.3 artikulua. Sistemak bermatu egin behar du, halaber
Artculo 41.1. Los titulares de las unidades administrativas y el personal al servicio de las Administraciones Pblicas que tuviesen a su
cargo la resolucin o el despacho de los asuntos, sern responsables
directos de su tramitacin y adoptarn las medidas oportunas
125
para remover los obstculos que impidan, dificulten o retrasen el ejercicio pleno de los derechos
41.1.Artikulua. Gaiak ebazteko edo bideratzeko ardura duten administrazio-unitateetako arduradunak eta herri-administrazioetako langileak
dira, zuzenean, izapideen erantzule. Arduradun eta langile horiek,
bestalde, hartu beharreko neurriak hartuko dituzte izapideetan sor
daitezkeen oztopoak kentzeko
Beraz, tradizioak zuk aipatutako hiru forma horiek erakusten dizkigu. Eta
egindako galderari zuzen-zuzenean erantzuteko, esan dezakegu hirurak
daudela ondo. Hala ere, hori esatea ez zaigunez nahikoa iruditzen, graduazio bat egiten ausartuko gara:
Behar / beharko / behar izango erabili, adierazten den beharra hain

zorrotza ez denean (zenbaitetan, baldintza bat agertuko zaigu aurretik):
Nahi badezu zerbait dantzatu bearko dezu beste zerbait. (Mokoroa)
Gizonak zaintsu iraun bear du, ez du bere bururik saldu bear, ez diru-truke, ez makil-bildur. (Mokoroa) [Araua da baina, azken finean, gizonak
erabakitzen du zer egin].
Dirulaguntza eskuratu nahi duenak ondoko hau egin beharko du: eskaera-orria bete, sarrera eman, ziurtagirien kopiak aurkeztu [Hori eskatzen zaio baldin eta helburua lortu nahi badu, baina, azken finean, bere esku
dago hori dena egitea].
Ekonomia Batzordeak hartu behar du erabaki hori. [Berari dagokio,
baina bere esku dago hartzea ala ez].
Kasuan kasuko aditza geroaldian erabili, agindu zorrotza denean edo

nahitaezko jarraibideak ematen direnean; hau da, esaten dena nahitaez bete behar denean:
Karguak honela izendatuko dira: [Egin egingo da eta, gainera, modu
horretara].
Hemendik aurrera zuen arteko bilerak lan-orduetatik kanpo egingo
dituzue, eta ez lan-orduetan.
Hiri arteko errepideetan oinezkoek beti zirkulatuko dute galtzadaren
ezkerreko bazter-bazterretik.
Gidariek ibilgailua geldituko dute oinezkoren batek galtzada gurutzatu
nahi duela ikustean.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
126
Izan aditza orainaldian erabili, betebeharrari errealitate kutsu handiagoa eman nahi diozunean. Adibideetan ikusi dugunez, zenbaitetan, orainaldia erabiltzen da beharrak adierazteko. Orainaldia
errealitatearekin lotzen da eta, nolabait esateko, dagoeneko ezarrita
dagoen arau orokorra edo adierazten du:
Langileak dira, zuzenean, izapideen erantzule. (30/1992 Legea)
[Langileena da, nahitaez, erantzukizun hori].
Orainaldia da, hain zuzen ere, Katalunian beharrak adierazteko erabiltzen

den aldia. Eta han lege-proposamenak katalanez sortu, izapidetu eta onartzen direnez, aspaldi hasi ziren, ziurtasun juridikoa dela eta, gaztelaniazko testuetan ere orainaldia erabiltzen: deben atenerse a lo que establece,
tienen que atenerse a lo que establece, han de atenerse a lo que establece, son los responsables
Eta amaitzeko, gogoan izan administrazioan bestelako formak ere baditugula beharrak adierazteko. Hona hemen, testu zaharretatik eta berrietatik
aterata, adibide batzuk:
-tzeko(ak) izan
Beti buruan eukiteko da gai au (Mokoroa)
Aztertzekoak dira gai hauek.
-tu beharra izan

Alkarren urrean bizi-bearra degu (baserritar eta arrantzale). (Mokoroa)
Lehendabiziko ariketa egin duten guztiek aurkeztu beharra daukate.
-tu beharre(t)an egon

Gauza bat zuri esan beharrean nago, eta da orai adituko dezuna.
(Orotariko Euskal Hiztegia)
Sindikatuekin beste bilera bat egin beharrean zaudete.
127
Beharturik / behartuta / behartuak egon / derrigorturik /

derrigortuta / derrigortuak egon
Adibide zaharretan bi forma hauek aurkitu ditugu: -tzera behartua eta

-tzeko behartua. Gaur egun lehenengoa nagusitu da:
Mesedeak artzen dituana beartua dago, bere ongillea aintzakotzat
idukitzera. (Orotariko Euskal Hiztegia)
Lanpostu honetan jarraitu nahi baduzue, goizeko seietarako bertan
egotera behartuta zaudete.
(Behar-) beharrezkoa / nahitaezkoa / derrigor(rezko)a izan

Lenengo bostak bearrezkoak dira, izatez edo borondatez []. Beste
biak dira borondatezkoak. (Orotariko Euskal Hiztegia)
Derrigorre(z)koa duzue baldintza hauek betetzea.
Partizipioa + beharreko + izena

Eurek jakin-arazi bearreko gauzea zoan au. (Orotariko Euskal
Hiztegia)
Aurkeztu beharreko agiriak dira: NANaren fotokopia eta zuzendariaren baimena.
Elipsia
Herritarren betekizunak / eginkizunak / zereginak / eginbeharrak:
Nahitaezko baldintzak:
Ez + subjuntiboa
Iorbe estella [ez dadila] guelditu dirua emon barik bakotzak aldaben
bestian. (Trebio. Testu historikoak, 573. or.).
Ez dadila inor atera Egoitza Nagusitik txartela entregatu barik.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
128
Agintera
Yruqui zazute garbitasun aundi bat ceren echietan eta bizitcetan, eta
bentilatu edo egoidatu ondo egunaz cuartuac eta habitaciyo guztiyac (Trebio. Testu historikoak, 563. or.).
Zehaztu orri honetan egin dituzun fotokopiak.
Aurkeztu eskatutako agiriak hilabetea igaro baino lehen.
Ikuspegi positiboa erabilita
Zenbaitetan, tonua zaintzea komeni da; honelakoetan hobe esaldiari kutsu

positiboa ematea:
Honela adierazi beharrean:
Azterketa egin ahal izateko beharrezkoa da nortasun agiria
aurkeztea.
Dirulaguntza lortzeko aurreko ikasturtean izandako notak aurkeztu
beharko dituzu.
Hobe honela esatea:

Azterketa egin ahal izateko nahikoa da nortasun agiria aurkeztea.
Dirulaguntza lortzeko aurreko ikasturtean izandako notak aurkeztea
besterik ez duzu.
Ikusten duzunez, ez dugu zertan beti forma berberak erabili: euskarak badu
non aukeratu. Aprobetxa ditzagun, bada, eskura ditugun baliabideak.
ADIBIDEEN ITURRIAK

Frantziako Dekretua herrietako kargudunez (1789), 134. or.
Usurbilgo Ordenantzak (1888), 568., 569., 571., 572. eta 576. or.
Goizuetako Ordenantzak (1897), 606. or.
Espainiako Legea basoen gainean, Bizkaiko Aldundiak euskaratua (1918),
672. eta 673. or.
129
Gipuzkoako Diputazioaren araudia ganadua estaltzeaz (1925), 711. or.

Berako bandoak (1933), 746. or.
Datarik gabeko Hegoaldeko herri zehaztugaberen bateko erremateak, 223. or.
Hernani eta Lasarteko horniduren errentamendurako kondizioak (1861 eta
1865), 466. or.
Donostiako Udaleko lehiaketa literarioa edo Euskal-Erria aldizkarian agertzen
diren programa ofizialak (1881), 541. or.
Bizkaiko Aldundiaren arautegia eskolentzako laguntzak finkatzen (1918),
680., 681. or.
II. Errepublika Espainiarraren Dekretua nekazarien errenten gainean, Bizkaiko
Aldundiak euskaratua (1931), 731. eta 732. or.
MOKOROA, Justo Maria. Ortik eta emendik: Herri euskarako esamolde bilduma [cd]. Bilbo: Labayru Ikastegia, 1998.
Azaroaren 24ko 10 / 1982 oinarrizko Legea, Euskeraren erabilpena arauzkotzezkoa.
6 / 1989 Legea, uztailaren 6koa, Euskal Funtzio Publikoari buruzkoa.
Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura
Erkidearen 39 / 1992 Legea, azaroaren 26koa.
Herrizaingo Saila; Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila. Bide-hezkuntza /
Lehen Hezkuntza / 2. eta 3. zikloak. Vitoria-Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren
Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 2001.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Aspektuaren erabilera okerrak
130
ASPEKTUAREN ERABILERA
OKERRAK
Nire idazlanetan askotan esan izan didate aditzaren aspektua

ez dudala zuzen erabiltzen. Ba al dago modurik jakiteko zein
forma ez diren erabili behar?
Ikasleen idazlanetan-eta ikusi izan dugunez, aspektu kontuetan oso erraza

da hanka sartzea, konturatu barik, batzuetan erdararen eraginez. Hona
hemen gehien errepikatzen diren erabilera okerrak:
Orainaldi historikoa:
Gaztelaniaz honelakoak irakurtzen ditugu behin eta berriro:

Mozart nace en Salzburgo en 1756.
Eta, horren ondorioz, euskaraz:

*Mozart Salzburgen jaiotzen da 1756an.
Euskaraz, ordea, lehenaldia erabiltzea komeni da:

Mozart Salzburgen jaio zen 1756an.
Modu berean:
*Orain hamar urte, Eusko Jaurlaritzak hitzarmena sinatzen du erakunde honekin.
Orain hamar urte, Eusko Jaurlaritzak hitzarmena sinatu zuen erakunde honekin.
131
Gonbita edo proposamena egiten dugunean, gaztelaniak orainaldia erabiltzen du; guk, ordea, geroaldia1:
Celebramos la reunin?
*Zer, egiten dugu bilera?
Zer, egingo dugu bilera?
Me pasas el agua?
*Pasatzen didazu ura?
Pasako didazu ura?
Cerramos la puerta?
*Ixten dugu atea?
Itxiko dugu atea?
A
D
I
T
Z
Gertatutakoak, amaitutakoak, lehenaldi burutugabean ematen

ditugunean:
En la reunin de esta maana era el director el primero en tomar la palabra, seguido de los tcnicos.
*Gaur goizeko bileran aurrena zuzendariak hitz egiten zuen; gero,
teknikariok parte hartzen genuen.
Gaur goizeko bileran aurrena zuzendariak hitz egin du; gero, teknikariok parte hartu dugu.
*Atzoko aurkezpena sailburuaren hitzaldiarekin hasten zen, parte
hartzaileen hitzekin jarraitzeko.
Atzoko aurkezpena sailburuaren hitzaldiarekin hasi zen; gero, parte
hartzaileek hitz egin zuten.
Denborazkoetan, ekintza bat etorkizunean kokatu nahi denean:

*Etorriko direnean hasiko gara.
Etortzen direnean hasiko gara. (Burutugabea erabiliz)
*Prest egoten zarenean hasiko gara.
Prest zaudenean hasiko gara. (Puntukaria erabiliz)
1. Ikusi Geroaldia (Kortesia), 83. or.
S
I
N
T
A
G
M
A
132
Gaztelaniazko orainaldi neutroaren ordaina ematerakoan,

Euskaltzaindiaren arabera, bi forma hauek erabil daitezke:
Zer ordutan iristen da trena bihar?
Zer ordutan iritsiko da trena bihar?
Aspaldian berba erabiltzen dugunean:

Aspaldian ez da etortzen / etorri bileretara.
Kontua da zenbait tokitan erabilera okertzat ematen dela hemengo hau:

Aspaldian ez dut ikusten zure lankidea; beste lanposturen bat lortu du
ala?
Eta ontzat ondorengo hau:

Aspaldian ez dut ikusi zure lankidea; beste lanposturen bat lortu du
ala?
Baina testu zaharretan forma biak erabili izan dira. Ikusi, esaterako:
Aspaldian, maitea, ez zaitut ikusten. (Pascual de Iturriaga. Orotariko
Euskal Hiztegia).
Kristau-Ikasbidearen azalpen baten bearra sumatzen da, ba, aspaldian
gure artean. (D. Inza. Orotariko Euskal Hiztegia).
Ez dut aspaldian ikhusi. (J. Duvoisin. Orotariko Euskal Hiztegia).
Aspaldian ez da sartu gure errian orrelako ardorik. (A.M. de Zabala.
Orotariko Euskal Hiztegia).
Beraz, Euskaltzaindiak ezer esaten ez duen bitartean, ezin esan forma ezburutua gaizki dagoenik. Hori bai, badirudi bigarren joera nagusitzen ari
dela:
Aspaldian ez da etorri bileretara.
Aditza + izana
Ohituragatik edo, nominalizaziora jotzen dugu honelako esaldietan:
133
Barkatu zure urtebetetzea ahaztea baina oso lanpetuta ibili naiz.

Ez du damu atzoko bileratik ezer esan gabe ateratzea.
Lastima hereneguneko afarira ez joatea.
Esanguratsua da nagusiak horrela hitz egitea aurreko aurkezpenean.
Esaldi horietan guztietan, nominalizazioaren bidez, pasatutako ekintza bat

adierazi nahi dugu. Horrelakoak hobe honela idazten baditugu:
Barkatu zure urtebetetzea ahaztu izana baina oso lanpetuta ibili naiz.
Ez du damu atzoko bileratik ezer esan gabe atera izana.
Lastima hereneguneko afarira ez joan izana.
Esanguratsua da nagusiak horrela hitz egin izana aurreko aurkezpenean.
D
I
T
Z
Hona hemen Mokoroaren lanetik hartutako beste adibide batzuk:

Eztu kalteko, bide ortatik orren zuzen ibilli izana.
Daukadan damua da aita-semeon bizkarretan ez egi izana ori.
Egia esan bear bada eztot damu ori egin-barik itxi izana.
Ez ahaztu, geroaldia adierazteko, forma puntuala erabil dezakezula:

Bihar etorriko da lankide berria.
Bihar dator lankide berria.
Erabilera oker asko daude aditz jakin batzuk besteen logikaren barruan sartu nahi izaten ditugulako; kontuz ibili, besteak
beste, forma hauekin: bizi izan, nahi izan, falta izan
*Hemen Luis bizitzen da.
Hemen Luis bizi da.
*Zergatik joan zen Parisera? Hala nahi zuelako.
Zergatik joan zen Parisera? Hala nahi izan zuelako.
S
I
N
T
A
G
M
A
134
*Nor faltatzen da gaur?

Nor falta da gaur?
*Ez du postrerik hartu? Ez, ez zuen nahi.
Ez du postrerik hartu? Ez, ez du nahi izan.
BIBLIOGRAFIA

1999, 411. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK

MOKOROA, Justo Maria. Ortik eta emendik: Herri euskarako esamolde bilduma [cd]. Bilbo: Labayru Ikastegia, 1998.
Aditzoina
135
ADITZOINA
Entzun dut Euskaltzaindiak arau bat eman duela aditzoinaren

gainean eta jakin nahi nuke, alde batetik, subjuntiboan eta
ahaleran zer erabili behar dugun, partizipioa (sartu) ala aditzoina (sar). Eta, bestetik, zein den ezagutu aditzaren aditzoina: ezagutu, ezagut ala ezagun.
Galdera bat barik, bi nahasten dira hor: ahaleran eta subjuntiboan zer erabili behar den; eta aditzoinak zein forma duen. Hori dela eta, erantzun bi
eman beharko.
Hasteko, partizipioa ala aditzoina?
Euskaltzaindiak ez du orain arte araurik eman horren gainean; beraz, bi
aukerak dira zilegi: sar naiteke nahiz sartu naiteke1.
Egia da Euskaltzaindiak arau bat2 eman duena aditzoinaren gainean, baina
arau horrekin aditzoinaren forma baino ez du erabaki; hau da: aditzoina
erabili nahi baldin badugu, zein forma izan behar duen horrek, besterik ez.
Eta, hain zuzen, arau horrexetara joko dugu zure bigarren zalantza argitzearren: zein da, bada, aditzoinen forma? Ez da kontu makala, gero
Hamaika zalantza izaten dira aditzoinaren formaren inguruan. Hori argitze aldera eman du Euskaltzaindiak araua, eta bertan hainbat aukera finkatu du, aditzen formaren arabera. Dena dela, gogoratu: ondoko arauak
aditzoinaren formari dagozkio eta ez dute esan nahi aditzoina ezinbestean
erabili behar denik.
Aditz eratorriak: Aditz batzuk eratorriak dira, alegia, aditz ez den hitz
batetik sortuak. Adibidez: zoro > zoratu; gozo > gozatu; lodi > loditu; ur
> urtu Hemendik aurrera, oinarri esango diegu jatorrizko hitz horiei:
zoro, gozo, lodi, ur.
1. Euskaltzaindiaren Gramatika batzordea, 2000-07-19.
2. Aditzoinen forma: 1995-2-24.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Aditzoina
136
Aditzoina eta oinarria berdin-berdinak badira, biak dira aditzoin.

Esaterako: lodi eta loditu, ur eta urtu, hobe eta hobetu.
Gehiago eman beharko diozu jaten, loditu / lodi dadin.
Ez dakit txosten hau hobetu / hobe daitekeen.
Aldiz, aditzoina eta oinarria desberdinak badira, forma bakarra onartuko da: zora, goza, urezta, elesta...
Dena dela, honelako aditzekin bietara ondo dagoela esan du

Euskaltzaindiak: oheratu / ohera, mendiratu / mendira, noratu / nora, ...
Bestalde, hiru kasu berezi aipatu dira:
Oinarriak bukaera afrikatua duenean, hau da, -ts, -tx edo -tz.
Aditzak -i bukaera duenean.
Aditzoinak -t bukaera duenean.
Oinarriaren bukaeran -ts, -tx edo -tz dagoenean, zein da

aditzoina?
Hainbat aditz bukaera afrikatua duen hitz batetik eratorriak dira, hala
nola, hustu < huts, hoztu < hotz, zorroztu < zorrotz... Ikusten denez, -tu
atzizkia hartzean galtzen da bukaera afrikatua, baina zer gertatzen da aditzoinarekin? Bada, nahitaez gorde egin behar du afrikatua. Esaterako: huts
dezaket (ez *hus dezaket), hotz ninteke (ez *hoz ninteke), zorrotz dezaket
(ez *zorroz dezaket).
Hala ere, gogoan hartu euskara batuko aditzoin hauetan onartuta daudela
-tu marka duten partizipioak: zorroztu edo zorrotz, hustu edo huts, hoztu
edo hotz, aberastu edo aberats, laztu edo latz...
Zer gertatzen da aditzak amaieran -i bat badu?
Horietan begiratu egin behar da aditzak nominalizazioa hartzean -i hori

oraindik baduen:
Galdu ez badu, -i berezkoa da eta aditzoinak ere gorde egin behar du:
eraiki > eraik-I-tze: eraiki dezagun (*eraik dezagun)
jaiki > jaik-I-tze: jaiki gaitezen (*jaik gaitezen)
Aditzoina
137
jaurti > jaurt-I-tze: jaurti dezake (*jaur / *jaurt dezake)
Galdu badu, ez da -i berezkoa; hortaz, aditzoinak EZ du hartu behar:

ikasi > ikas-tea: ikasdezagun
utzi > uztea: utz dezan
Salbuespenak: itxi, eutsi eta iritzi:

itxi, -i gordeta beti:
Itxi itzazu leihoak, hotz da eta.
*Itx itzazu leihoak, hotz da eta.
eutsi eta iritzi, bietara:

Emandako hitzari eutsi / euts diezaiodan, zeuk ere eutsi beharko diozu.
Sekulako ahaleginak egin ditu aldamenekoek on iritz / iritzi diezaioten.
Noiz hartzen du aditzoinak -t kontsonantea bukaeran?
Aditzoina erabiltzen den euskalkietan, maiz ikusten da -tu bukaera duten

aditz batzuetan -t bukaera izaten duela aditzoinak. Hala ere,
Euskaltzaindiak -t bukaera kentzea hobesten du:
Lana amaitzen lagundu / lagun zaitzadan, noiznahi dei nazakezu.
*Lana amaitzen lagunt zaitzadan, noiznahi deit nazakezu.
Hala ere, badira salbuespen batzuk:
Aditz eratorria bada eta oinarriak -t badu, bietara: (ausartu / ausart,

laketu / laket, batu / bat, oroitu / oroit).
Literatura tradizioan horrela bakarrik erabili bada, gorde egiten da -t

hori: (ezagut, lant, lot, ohart).
-di bukaera duen oinarri batetik eratorririko aditz baten forma laburtua bada, forma laburtugabearen esanahi berbera ez badu, gorde egiten da -t hori.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Arazi
138
ARAZI
ARAZI erabiltzen dugunean, nola erabili behar dugu: lotuta ala

bereizita? Hau da: sartarazi, sarrarazi, sar arazi ala sartu
arazi? Ba al dago ERAZI erabiltzerik? Bestalde, beti aldatzen da
aditzen erregimena ARAZI hartzean, ala ba al da salbuespenik?
Zure galderan bi kontu bereizi behar dira: idazkera eta erregimena.

IDAZKERA
Euskaltzaindiak eguneratu egin du ARAZI formaren idazkera. Arau

berriak1 murriztu egin ditu aurreko arauaren araberako aukerak2, eta
horrek hainbat ondorio ekarri ditu:
Arau berriaren lehenengo ondorioa hauxe da: batasunerako ARAZI
forma bakarrik onartzen da eta, beraz, *ERAZI forma baztertu egin

beharko. Hala ere, adierazi da salbuespen bakarra. Eta bigarren ondorioa da aditzoinari lotuta idatzi behar dela ARAZI. Beraz:
Hizketan jarraituz gero, ixilarazi egingo ditut.
*Hizketan jarraituz gero, ixilerazi egingo ditut.
*Hizketan jarraituz gero, ixil arazi egingo ditut.
*Hizketan jarraituz gero, ixildu arazi egingo ditut.
Beste kontu bat da sartu, sortu, eta abarrek, ARAZI eranstean, tarteko
-t- bat hartu behar duten ala ez:

Azken arauaren helburua ERAZI / ARAZI auzia erabakitzea besterik
ez zen. Horregatik, tarteko -t- horri dagokionez, bi aukerak (-t-dunak
zein -t-gabeak) zilegitzat jotzen zituen oraingoz.
Baina, harrezkero, Hiztegi Batua argitaratu eta hainbat hitzen idazkera finkatu du Euskaltzaindiak. Hiztegi Batuan, -t-dunen eta -t-gabeen
arteko auzia azkenengoen alde erabaki da, oro har, -t- gabeko formak erabat nagusi dira eta.
1. Arazi (1994-12-29)
2. Euskera XVI, 1971, 156.-159. or.
Arazi
139
Hala ere, badira salbuespen edo batzuk, -t- hori gorderik dutenak:
Agindu > agintarazi
Batu > batarazi
Berandutu > berantarazi
Berretu > berretarazi
Ezagutu > ezagutarazi
Gogaitu > gogaitarazi
Hantu > hantarazi
Hertu > hertarazi
Laketu > laketarazi
Lotu > lotarazi
Ohartu > ohartarazi
Oroitu > oroitarazi
Ulertu > ulertarazi
Erantzunaren ondoren eranskin bat duzu, Hiztegi Batuko arazi-dun aditzek osatua.
ERREGIMENA
Aditzak ARAZI hartzean, aldatu egiten da aditzaren erregimena, eta subjektuak objektu bihurtzen dira:
NOR > NORK
Oihane etorri da > Oihane etorrarazi dute.
NORK > NORI
Liburua irakurri dut (NIK) > Liburua irakurrarazi didate (NIRI).
ZER-NORI > ZER-NORI-NORK
Txartela galdu zait > Txartela galarazi didate.
ZER-NORI-NORK > ZER-NORI-NORK (lehengo subjektua NORI bihurtuta)
Autoa Mikeli saldu diot (nik) > Autoa (Mikeli) salarazi didate (NIRI).
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Arazi
140
Hala ere, kontuz ibili behar dugu zenbait aditzekin. Izan ere, NORK saileko aditz batzuek ez dute ageriko objekturik, esaterako, irakin (Urak irakin du) edo sufritu (Ederki sufritu dugu guk). Horiek nola hartzen dute
ARAZI? Bada, ARAZI gabeko perpauseko subjektua nolakoa den eta
horrela jokatzen da:
Biziduna bada, NORI bihurtzen da:
Ederki sufritu dugu guk > Ederki sufriarazi digute guri.
Bizigabea bada, NOR bihurtzen da:
Urak irakin du > Ura irakinarazi dute. (*Urari irakinarazi diote).
Bestalde, aditz batzuk NOR dira euskalki batzuetan, baina NORK besteetan. Esaterako: gosaldu, bazkaldu, afaldu Horiek guztiak NOR dira
Iparraldean eta NORK Hegoaldean. ARAZI hartzean, mintzaira edo euskalkiaren arabera erabili behar dira:
NOR > NORK
Nagusiarekin bazkaldu ginen > Nagusiarekin bazkalarazi gintuzten.
NORK > ZER-NORI-NORK
Nagusiarekin bazkaldu genuen > Nagusiarekin bazkalarazi ziguten.
Honaino helduta, uste dugu erantzun dugula zuk eskatutakoa. Baina ezin
amaitu, ohar bat egin gabe: beharbada, gehiegi erabiltzen da arazi beste
forma batzuen kaltetan. Esaterako: eragin, behartu...
Mendebaldean askoz gehiago erabiltzen da eragin aditza arazi baino, eta
ez bakarrik egin aditzarekin osatutakoekin.
Dirua eman eragin zidan.
Zure amodioak igo eragin digu aldats luzea.
Arazi
141
Udaltzainak geratu eragin dio autoari.

Zenbat lerro idatzi eragin dizkizudan!
Jakin eragin digute.
Lapurrari aitortu eragin diote egia.
Egunkaria itxi eragin dute.
Eta areago: badira hamaika esapide jator arazi gabe ideia bera ederki adierazten dutenak. Hona hemen batzuk, Mokoroaren esapide liburutik3 hartuta:
Beharrak aldatu zuen Naparroa-tik Urdulitz-a.
Se vi obligado a trasladarse.
Zerk ipii zuen ara-bearrean?
Obligar a ir all.
Zer gertatzen zen esatera beartu emen-zon.
Obligo a confesar la verdad.

Ez dabe ior ezkondutera ekarriko.
No le forzarn a casarse...
Ohitura txarrak utzitzera estutu ta beartu...
Urgir, forzar...
Nor izan ete zan gauza onek erderaz ipinzera lotu zitubena?
Quin oblig a ...

Gogoratu-izu gaztelarrez ikastera nai-ta-naiztuak gagozala.
Estamos forzados a...

Ezertara-be ez nabe ni indarrez-indar ezkonduko.
Por nada me forzarn a casarme.
Gorago aipatu ditugun arazi-dun adibide batzuk ere, bestela eman

ditzakegu:
Ura irakinarazi > Urari irakin bat eman.
Ederki sufriarazi digute > Ederrak pasa ditugu / hartu ditugu / eman dizkigute.
3. MOKOROA, Justo Mara. Ortik eta emendik. Herri euskarako esamolde bilduma...
[CD]. Bilbo: Labayru Ikastegia, 1998.
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
Arazi
142
Eta bukatzeko, hitz esana, hitz emana: hona hemen aditz arazi-dunen
zerrenda:
Abiarazi
agerrarazi
agintarazi
ahantzarazi
ahiarazi
ahoskarazi
ahularazi
aiparazi
aitorrarazi
aitzinarazi
aldarazi
alharazi
altxarazi
amaiarazi
amilarazi
amorrarazi
antolarazi
antzaldarazi
apainarazi
apalarazi
aplikarazi
arbuiarazi
argiarazi
argitararazi
arinarazi
arnegarazi
arrangurarazi
arrimarazi
artxibarazi
asaldarazi
asearazi
askarazi
asmarazi
astinarazi
aterarazi
atsedenarazi
atxikiarazi
atzemanarazi
atzerarazi
aukerarazi
aurkiarazi
aurtikiarazi
azterrarazi
Bakearazi
baliarazi
baltsamarazi
banarazi
bararazi
barearazi
barkarazi
barreiarazi
bataiarazi
batarazi
bazkarazi
bazterrarazi
bedeinkarazi
begirarazi
beharazi
behaztoparazi
beherarazi
belaunikarazi
beldurrarazi
berantarazi
berdinarazi
bereizarazi
beroarazi
berretarazi
berriarazi
betearazi
beztiarazi
bihurrarazi
bihurriarazi
bilakarazi
bilarazi
biluzarazi
bipilarazi
birarazi
birmoldarazi
biziarazi
bizkorrarazi
botarazi
bozkarazi
bukarazi
bulkarazi
bultzarazi
bustiarazi
Dantzarazi
dardararazi
dastarazi
debekarazi
deiarazi
desagerrarazi
desirarazi
dibertiarazi
dirdirarazi
distirarazi
durduzarazi
Ebakiarazi
ebatsarazi
edanarazi
edekiarazi
ederrarazi
edirenarazi
edukiarazi
eginarazi
egokiarazi
egonarazi
egosarazi
egotzarazi
ekarrarazi
ekoitzarazi
ekurarazi
elikarazi
elkarganarazi
elkarrarazi
emanarazi
entzunarazi
epelarazi
erabakiarazi
erabilarazi
eraginarazi
eraikiarazi
eraitsarazi
erakarrarazi
erakutsarazi
eralgiarazi
eramanarazi
erantzunarazi
ernalarazi
ernarazi
ernearazi
ernegarazi
eroarazi
erorarazi
erosarazi
errabiarazi
errautsarazi
errearazi
errebelarazi
errendarazi
errepikarazi
errespetarazi
errukiarazi
esanarazi
eserarazi
eskainarazi
eskarazi
eskolarazi
esnarazi
estalarazi
estekarazi
estimarazi
estonarazi
estuarazi
estudiarazi
etenarazi
etorrarazi
etsiarazi
etzanarazi
ezagutarazi
ezarrarazi
ezdeusarazi
ezeztarazi
ezkonarazi
ezkutarazi
eztiarazi
Faltarazi
finkarazi
flakarazi
frijiarazi
frogarazi
fundiarazi
fusilarazi
Gaindiarazi
gaiztoarazi
galarazi
galdearazi
galdeginarazi
garaiarazi
gararazi
garbiarazi
garestiarazi
garraiarazi
gastarazi
gatzarazi
geldiarazi
gerarazi
gertarazi
gezurtarazi
gibelarazi
gidarazi
gizenarazi
gogaitarazi
gogorarazi
gogorrarazi
goibelarazi
goitiarazi
gomutarazi
gorarazi
gordearazi
goriarazi
gorriarazi
gorrotarazi
gozarazi
grinarazi
gudukarazi
guriarazi
gutiziarazi
gutxiarazi
Haizarazi
handiarazi
hanparazi
hantarazi
harraparazi
harrarazi
harriarazi
harrikarazi
hasarazi
haserrarazi
hastiarazi
hautarazi
hautemanarazi
hautsarazi
hazarazi
hedarazi
hegaldarazi
helarazi
herabearazi
herrestarazi
hertarazi
higiarazi
higuinarazi
hilarazi
hiroarazi
hitsarazi
Arazi
143
hondarazi
hordiarazi
hotzarazi
hunkiarazi
hurbilarazi
hurruparazi
hutsarazi
Ibiarazi
ibilarazi
idatzarazi
idorrarazi
igaroarazi
igarrarazi
igoarazi
igorrarazi
igurtzarazi
ihardetsarazi
iharrarazi
ihesarazi
ikararazi
ikasarazi
ikusarazi
ilkiarazi
ilunarazi
inarrosarazi
inausarazi
ingurarazi
inprimarazi
ipinarazi
irabazarazi
iraganarazi
irakinarazi
irakurrarazi
iratzarrarazi
iraularazi
iraunarazi
iraungiarazi
irekiarazi
irentsarazi
irozoarazi
irristarazi
irtenarazi
irudiarazi
isilarazi
isurarazi
itoarazi
itsatsarazi
itsusarazi
itxaronarazi
itxiarazi
itzalarazi
itzularazi
itzurarazi
izanarazi
izarniarazi
izenpearazi
izerdiarazi
izuarazi
Jabalarazi
jaikiarazi
jaioarazi
jaitsarazi
jakinarazi
jalgiarazi
janarazi
jantzarazi
jardunarazi
jariarazi
jarraiarazi
jarrarazi
jasanarazi
jasoarazi
jaulkiarazi
jaurtiarazi
jausarazi
jauzarazi
jinarazi
joanarazi
joarazi
jokarazi
jostarazi
juntarazi
Kantarazi
kantiarazi
kargarazi
kasarazi
kausiarazi
kenarazi
kexarazi
kezkarazi
kiskalarazi
klikarazi
kobrarazi
kokarazi
kondenarazi
konpreniarazi
kontarazi
kontentarazi
konturarazi
koordinarazi
kopiarazi
kordokarazi
kraskarazi
kukuarazi
kutsarazi
Labainarazi
laburrarazi
laketarazi
landarazi
larriarazi
larruarazi
lasaiarazi
lasterkarazi
latzarazi
laudarazi
leherrarazi
lehiarazi
lerrarazi
leunarazi
librarazi
limurrarazi
lizunarazi
lodiarazi
lokarrarazi
lorarazi
lotarazi
lotsarazi
lurrerarazi
luzarazi
Maitarazi
makurrarazi
matxinarazi
menderarazi
milikarazi
mintzarazi
miretsarazi
moldarazi
motzarazi
mozkorrarazi
mudarazi
mugiarazi
murgilarazi
mutuarazi
Nagiarazi
nagusiarazi
nahasarazi
nardarazi
nekarazi
noziarazi
Obediarazi
obligarazi
ohartarazi
oherarazi
ohorarazi
okerrarazi
onarrarazi
onetsarazi
ordainarazi
oroitarazi
ostikarazi
oztoparazi
Pagarazi
pairarazi
partiarazi
pasarazi
pausarazi
penarazi
pentsarazi
pikarazi
pintarazi
pitzarazi
plegarazi
presarazi
prestarazi
prezarazi
pulunparazi
Saiarazi
salarazi
salbarazi
saltarazi
saminarazi
samurrarazi
sarrarazi
seinalarazi
sendarazi
sentiarazi
sinarazi
sinetsarazi
soraioarazi
sorrarazi
sufriarazi
sumarazi
suntsiarazi
susmarazi
susperrarazi
Tindarazi
tinkarazi
tirriarazi
trabailarazi
trebarazi
trenkarazi
tristarazi
Ugalarazi
ugariarazi
ukarazi
ukiarazi
ulertarazi
umarazi
unarazi
urkarazi
urrarazi
urrikalarazi
urrunarazi
urtarazi
usnarazi
ustelarazi
utzarazi
uzkailarazi
uztarrarazi
Xahuarazi
xehakarazi
xeharazi
xukarazi
Zabalarazi
zabarrarazi
zainarazi
zalearazi
zaluarazi
zaparazi
zapartarazi
zartarazi
zatiarazi
zeharazi
zentzarazi
zerbitzarazi
zigorrarazi
zimelarazi
zimurrarazi
zirikarazi
zokorarazi
zorarazi
zorrotzarazi
zuriarazi
zutiarazi
zuzenarazi
A
D
I
T
Z
S
I
N
T
A
G
M
A
J oskerA
o
s
k
e
r
Perpaus menderatu faltsuak
147
P E R P A U S M E N D E R A T U F A LT S U A K
Zalantza-dantza liburuxkan menderatu faltsuak izeneko

perpausak aipatzen dituzue. Zer dira horiek, baina?
Galderari erantzuteko, kontu bat argitu behar dugu lehenago. Esaldiak

elkarri lotzeko hiru modu nagusi daude1:
1. Puntuazio-zeinuak Justaposizioa.
2. Juntagailuak (eta, edo, hortaz, baina...) Juntadura.
3. Menderagailuak ((e)lako, ba-, ...arren...) Menderakuntza.
Esaterako, ohera noa eta nekatuta nago ideiak uztartu nahi izanez gero,
bide hauek ditugu:
1. Puntuazio-zeinuak erabiltzea (justaposizioa).
Ohera noa: nekatuta nago.
Ohera noa; nekatuta nago.
2. Juntagailuak erabiltzea (juntadura).

Nekatuta nago eta ohera noa.
Nekatuta nago; beraz, ohera noa.
3. Menderagailuak erabiltzea (menderakuntza).

Ohera noa, nekatuta bainago.
Nekatuta nagoenez, ohera noa.
Ikusten duzunez, formalak baino ez dira aldeak; azalekoak, eta ez esanahiari dagozkionak. Zein da arazoa, orduan? Bada, euskarak, mendeko
perpausei dagokienez, gaztelaniak ez bezala funtzionatzen duela. Ikus
dezagun zertan diren alde nagusi horiek:
1. Ikusi Esaldiak elkarrekin lotzeko (Puntu eta koma), 28. or.
J
O
S
K
E
R
A
148
Gaztelaniak joera handiagoa du mendeko perpausetarako
Gaztelania eta euskara hizkuntza ezberdinak dira tipologiari begira.

Badirudi berezkoago ditugula euskaraz justaposizioa eta juntadura, eta ez
menderakuntza; nahiago ditugula juntagailuak eta perpaus segida zatituak, joskera trinkoaren eta etenik gutxienekoaren aldean. Dena dela, gaztelaniaz mendeko perpausak erruz erabiltzen direnez, bide beretik jotzen
dugu guk, eta, hala, gure testuak horrelako esaldiez bete ditugu, kontuan
izan gabe arrotzak direla euskaraz. Juan Garziak behin baino gehiagotan
salatu du joskera trinkotzeko joera hori2.
Menderagailu batek funtzio bat baino gehiago bete dezake
gaztelaniaz
Erdal gramatiketan, gauzak oso garbi daudela ematen du. Denborazko bat
egin behar dugula? Hara, denborazko menderagailuak: mientras, cuando... Helburuzkoa dela? Para, a fin de... eta abar. Zoritxarrez, dena ez da
hain matematikoa.
Adibidez, hau esaten badugu:
Se ha pasado la vida estudiando para acabar sirviendo copas en los
bares.
Ez da benetako helburuzko perpausa; hau da, gure ikaslea ez zen hainbeste ahalegindu, zerbitzari lanetan amaitu nahi zuelako, ez. Garbi dago
mendeko perpaus faltsu horrek beste hauek ezkutatzen dituela:
Se ha pasado la vida estudiando, pero / sin embargo ha acabado sirviendo copas en los bares.
Aunque se ha pasado la vida estudiando, ha acabado sirviendo copas
en los bares.
Halako jokoak menderagailu gehienek egiten dituzte... gaztelaniaz. Eta

hemen sortzen zaigu galdera: gauza bera egin daiteke euskaraz, ala kalko
sintaktikoan erortzen ari gara?
2. Euskara koordinazio/justaposizioaz (parataxiaz) menderakuntzaz (hipotaxiaz) baino
dezentez gehiago baliatzen da (eta baliatu behar du), inguruko erdaratan bestela jokatzen
den hainbat egituratan .../... Erdarak perpaus segida trinko, ahalik eta etenik gutxienekoak
bilatzen ditu (periodo luzea, alegia), eta euskarak, berriz, egiturazko arrazoiz, zatikako
hurrenkera nahiago du. GARZIA, Juan. Joskera Lantegi. Donostia: HAEE-IVAP, 1997.
149
ERDAL
DENBORAZKO FALTSUAK
Demagun esaldi hau itzuli behar dugula:

Mientras el Alavs venca el sbado, el Osasuna caa derrotado al da
siguiente en el Sadar.
Lehenengo eta behin, jakin behar dugu gaztelaniak, besteak beste, bi

mientras dituela:
Denborazkoa:
No se lee mientras se come

Oposizioak adieraztekoa: Yo no me meto con su trabajo, mientras
que l no pierde ocasin de criticar el mo.
Euskaraz ematerakoan ez bagara konturatzen gure bitartean, oraingoz,
aldiberekotasuna markatzeko baino ez dela, hau gerta daiteke:
*Alavesek larunbatean irabazten zuen bitartean, Osasunak galdu egiten zuen Sadarren biharamunean.
Hanka ez sartzeko, erdarazko azala barik, mamia itzuli beharko dugu:

Alavesek irabazi egin zuen larunbatean, eta / baina Osasunak galdu
biharamunean Sadarren.
Antzera gertatzen da esaldi honetan ere:

Cmo no va a aprobar cuando se pasa el da estudiando!
Denborazkoa ote? Seguru? Honela itzuli beharko ote genuke?

*Nola, bada, ez du azterketa gaindituko, egun osoa ikasten ematen
duenean!
Ez, horixe; guk beste hauek proposatzen dizkizugu, denborazko arrasto

guztiak kenduta:
Gaindituko ez du ba! / Gainditu ez, ostera! Egun osoa ikasten ematen
du eta!
Nola ez du gaindituko, egun osoa ikasten emanda!
ERDAL
HELBURUZKO FALTSUAK
Erreparatu adibideari:
J
O
S
K
E
R
A
150
*Tropeletik ihes egin zuen, helmugatik bi kilometrora harrapatua

izateko.
Horretarako ihes egin al zuen? Gogoa behar da gero! Zergatik ez esan

honela?
Tropeletik ihes egin zuen, baina / eta helmugatik bi kilometrora harrapatu zuten.
ERDAL
BALDINTZAZKO FALTSUAK
Erdaraz bada si bien bat, baldintzaren itxura izan arren, kontzesiboa dena
(aunque). Ez da zaila asmatzen zer gerta daitekeen (eta gertatzen den)
euskaraz jartzerakoan:
Si (bien) la poblacin de Bilbao ha disminuido, la de Vitoria ha
aumentado.
*Bilboko biztanlegoak behera egin badu, Gasteizkoak gora.
Bilboko biztanlegoak behera egin du, eta Gasteizkoak, berriz, gora.
Menderagailu batzuk juntagailu ere izan daitezke gaztelaniaz
1. Demagun kontzesibo hau daukagula gaztelaniaz:

Aunque le he dado una aspirina, le sigue doliendo la cabeza.
Perpaus nagusia: le sigue doliendo la cabeza; mendekoa (kontzesiboa):

aunque le he dado una aspirina. Buelta emanda, gauzak ez dira aldatzen:
Le sigue doliendo la cabeza aunque le he dado una aspirina.
Dena dela, gaztelaniazko lotura batzuek (kasu honetan, aunque) mendeko

perpausetik nagusira jausi egiteko ohitura izaten dute. Ikusi nola:
Le he dado una aspirina aunque...(todava) le sigue doliendo la cabeza.
Itxuraz, behintzat, perpaus nagusia oraingoan: le he dado una aspirina;

mendekoa (kontzesiboa): le sigue doliendo la cabeza. Errealitatean,
berriz, perpaus biak maila berean daude, eta menderagailuak (aunque)
juntadura adbertsatibo bat (pero, sin embargo...) ezkutatzen du.
151
Le he dado una aspirina pero / sin embargo le sigue doliendo la

cabeza.
Hori gaztelaniaz gertatzen da; euskaraz, ordea, menderagailuak menderagailu dira, eta ez besterik. Horrenbestez, hau idatz dezakegu:
Nahiz eta aspirina bat eman, buruko mina du oraindik.
edo hau:
Aspirina bat eman diot, baina buruko mina du oraindik.
Baina kale egingo dugu beti, gaztelaniaren menderagailu-dantzan sartzen

bagara; alegia, euskal menderagailuak juntagailu bihurtu nahi baditugu:
Le he dado una aspirina aunque... le sigue doliendo la cabeza.
*Aspirina bat eman diot nahiz eta buruko mina izan oraindik.
Zer da? Buruko mina izan arren aspirina eman? Ba al du logikarik horrek?
Ez, bada: euskaraz ezin baita horrelakorik egin.
2. Gaztelaniazko denborazkoetan ere beste horrenbeste gerta daiteke:
Cuando estbamos trabajando, omos un ruido espantoso.
Estbamos trabajando cuando (de repente) omos un ruido
espantoso.
Lehen esaldiarekin, arazorik ez; bigarren adibidean, berriz, zein da perpaus

nagusia? Estbamos trabajando? Betetzen ote ditu horrek perpaus nagusi
batek izan behar dituen baldintzak? Garbi dago mendeko perpaus faltsua
sortu dugula berriro ere3; eta euskaraz apur bat deskuidatzen bagara...:
*Lanean ari ginen, zarata izugarria entzun genuenean.
3. Las oraciones con cuando no siempre tienen claramente carcter de subordinadas:

Apenas habamos salido de casa cuando empez a llover. En estos casos puede suprimirse cuando sin que apenas se altere el sentido: Apenas habamos salido de casa empez a
llover. (Hay una ligera diferencia de matiz, pues en la primera forma se pone el nfasis en
la salida, y en la segunda en la lluvia). MOLINER, Mara. Diccionario de uso del espaol. Madrid: Gredos, 1991, 817. or.
J
O
S
K
E
R
A
152
Hau idatzi beharrean:

Lanean ari ginenean zarata izugarria entzun genuen.
Lanean ari ginela, halako batean, zarata izugarria entzun genuen.
Lanean ari ginen, eta, bat-batean, zarata izugarria entzun genuen.
3. Kausazkoekin... berdin
Ha hecho trampa, porque as es como muchos alumnos aprueban los
exmenes.
*Tranpa egin du, horrelaxe gainditzen dituztelako azterketak ikasle
askok.
Tranpa egin du: horrelaxe gainditzen dituzte azterketak ikasle askok.
4. Erdarazko erlatibozko batzuk ere mendeko perpaus mozorrotzen dira,

galdegaia-edo markatzeko:
Fue el jefe quien me dijo que estabas enferma.
Euskaraz badugu beste modu bat informazio nagusia azpimarratzeko,

alferreko erlatiboetara jo gabe4; hortaz, hurrengo esaldia zuzena bada
ere... adi!
Nagusia izan zen gaixorik zeundela esan zidana.
Nagusiak (berak) esan zidan gaixorik zeundela.
BIBLIOGRAFIA

Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Zalantza-dantza. Gasteiz: HAEEIVAP, 2000, 45. or.
4. Ikusi Alferrikako erlatiboak, 230. or.
Erdal formulak euskaraz: nominalizazioaren eragina
153
ERDAL FORMULAK EUSKARAZ:

NOMINALIZAZIOAREN ERAGINA
Ba al dago hiztegirik administrazioetako formulak euskaraz

ematen dituenik: salvo disposicin en contrario, con carcter
oficial, de obligado cumplimiento... Zenbateraino erabili behar
ditugu erdarazko formula horiek gure testuetan?
Euskaraz badira esapide eta formulen zerrendak. Esate baterako:

Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Lokuzioak eta Formulak,
Hizkera Argiaren Bidetik. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1994, 292.299. or.
ETXEBARRIA ARISTIMUO, Andoni. Vocabulario de la administracin castellano-euskara... Vitoria-Gasteiz: Arabako Foru Aldundia,
2001.
EUSKALTERM (www.euskadi.net/euskalterm).
Zenbateraino erabili behar diren beste kontu bat da. Eta honetan, arazorik handiena ez da askok pentsatzen dutena: alegia, esapideek, zehaztasun gutxikoak izateaz gain, halako ukitu sasi-teknikoa ematen diotela
Administrazioko prosari. Arazoa larriagoa da, gure hizkuntzaren egiturari berari eragiten baitio. Azaldu dezagun nola.
Gaztelaniaz halako hizkera jasoan hitz egin edo idatzi nahi izanez gero,
gauza agerikoa da estilo nominalerako joera. Badirudi aditzak zokoratu, eta
beren ordez, izenak jarrita, hizkera arruntetik ihes egiten dela, nonbait.
Euskaraz ere horrelako zerbait gertatzen ari zaigu eta batez ere
Administrazioan. Ekintzak adierazteko gure hizkuntzaren tipologiak berez
aditzetara jotzen badu ere, horra non jarraitzen dugun jo eta ke gaztelaniaren estilo jaso hori geureganatzen. Betikoa: mandoa saldu eta astoa erosi1.
Bada, administrazioko hizkerak hain maite dituen formulek eta esapideek
horixe egiten dute: alegia, esaldi normalak eta jatorrak ezkutatu, egitura
1. LOZANO, Joseba. Izenzalekeria, Administrazioa euskaraz. Vitoria-Gasteiz: Herri
Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 2000ko urtarrila, 27. zenbakia, 19. or.
J
O
S
K
E
R
A
154
substantibodunen azpian2. Ikusi nola eman ditzakegun formula horietako

batzuk perpausen bidez (Ohar bat: guk egindako itzulpenez gain, beste
hamaika aukera daude, eta hobeak, seguru; hortaz, ez hartu legetzat gure
proposamenak).
BALDINTZAZKOAK
A condicin de (*... -(r)en baldintzapean)
Se podrn conceder las ayudas a condicin de presentar las solicitudes antes del 31 de diciembre.
*Diru-laguntzak eman ahalko dira, eskaerak abenduaren 31 baino
lehen aurkeztearen baldintzapean.
Diru-laguntzak eman ahalko dira, baldin eta eskaerak abenduaren 31
baino lehen aurkezten badira.
Diru-laguntzak emateko / emango badira, abenduaren 31 baino lehen
aurkeztu behar dira eskaerak.
A peticin de... (*... -(r)en eskariz)

El plazo de ejecucin de las obras podr ampliarse a peticin del interesado.
*Obrak egiteko epea luzatu egin ahalko da, interesdunaren eskariz.
Obrak egiteko epea luzatu egin ahalko da, interesdunak hala eskatzen badu.
Obrak egiteko epea luzatuko bada, interesdunak eskatu egin behar
du.
En caso de... (*... -(r)en kasuan)

En caso de no presentacin de solicitudes, ...
*Eskabiderik ez aurkeztearen kasuan,...
Eskabiderik aurkezten ez bada / aurkeztu ezean, ...
2. Informazio gehiagorako irakurri hau: ARRASATE, Manu. Izenak eta izanak,

Administrazioa euskaraz. Vitoria-Gasteiz: Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea,
2002ko apirila, 36. zenbakia, 18.-19. or.
155
En el supuesto de... (*... -(r)en suposamenduan)

En el supuesto de la no aprobacin del acta por parte de la
Corporacin, ...
*Udalbatzaren aldetik akta ez onartzearen suposamenduan,...
Udalbatzak akta onartzen ez badu, ...
En su defecto (*... ezean)

La polica deber obtener el permiso del interesado para entrar en el
domicilio del mismo, o, en su defecto, la oportuna autorizacin judicial.
*Herritarren etxean sartzeko, Poliziak herritar horien baimena behar
du, edo, horrelakorik izan ezean, epailearen baimena.
Herritarren etxean sartzeko, Poliziak herritar horien baimena behar du;
eta horrelakorik ez bada / horiek baimenik ematen ez badute, epailearen(a) / baimena.
J
Salvo disposicin en contrario (*aurkako erabakirik ezean)

Salvo disposicin en contrario, la Administracin podr ampliar los
plazos previstos.
*Aurkako erabakirik ezean, Administrazioak luzatu ahalko ditu ezarritako epeak.
Aurkakoa erabakitzen ez bada, Administrazioak luzatu ahalko ditu
ezarritako epeak.
Bestelakorik erabakitzen ez bada, Administrazioak luzatu ahalko ditu
ezarritako epeak.
KAUSAZKOAK
A causa de... (*... -(r)en kausaz)
La Bolsa ha bajado a causa del incremento del precio del petrleo.
*Burtsak behera egin du, petrolioaren prezioaren igoeraren kausaz /
igoeragatik / igoera dela medio.
Burtsak behera egin du, petrolioaren prezioak gora egin duelako.
Petrolioaren prezioak gora egin duenez, burtsak behera egin du.
O
S
K
E
R
A
156
Petrolioaren prezioak gora egin du; horrexegatik / horren eraginez

egin du behera burtsak.
Petrolioaren prezioak gora egin du, eta gora egite horrek ekarri du
burtsaren beherakada.
A consecuencia de... (*... -(r)en ondorioz)

A consecuencia de las renuncias presentadas, se ha modificado la
lista definitiva de aspirantes.
*Aurkeztutako ukoen ondorioz, aldatu egin da izangaien behin-betiko
zerrenda.
Aurkeztutako ukoak direla-eta, aldatu egin da izangaien behin-betiko
zerrenda.
A tenor de... (*... -(r)en arabera)

A tenor de la afirmacin del alcalde, las obras del polideportivo van
a sufrir un retraso.
*Alkatearen esanaren / baieztapenaren arabera, kiroldegiaren
obrak atzeratu egingo dira.
Alkateak esan duenez, kiroldegiaren obrak atzeratu egingo dira.
Con el argumento de... (*... -(r)en argudioarekin)

Quieren renovar las aulas con el argumento del aumento de la
matriculacin por parte del alumnado.
*Ikasgelak berritu nahi dituzte, ikasleen matrikulazio hazkuntzaren
argudioarekin.
Ikasgelak berritu nahi dituzte, gero eta ikasle gehiago matrikulatzen
baitira.
Gero eta ikasle gehiago matrikulatzen direnez, ikasgelak berritu
nahi dituzte.
Gero eta ikasle gehiago matrikulatzen dira, eta horregatik berritu
nahi dituzte ikasgelak.
157
Con motivo de... (*... -(r)en kariaz)

Hemos organizado una cena con motivo de la celebracin del
segundo aniversario de la Sociedad.
*Afari bat antolatu dugu, Elkartearen bigarren urteurrenaren ospakizunaren kariaz.
Afari bat antolatu dugu, Elkartearen bigarren urteurrena ospatzeko /
ospatze aldera.
Elkartearen bigarren urteurrena ospatu nahi dugula-eta, afari bat
antolatu dugu.
Con ocasin de... (*... -(r)en abagunearekin)

Se celebrarn distintas actividades con ocasin de la visita del
Lehendakari.
*Ekitaldi batzuk izango dira, lehendakariaren etorreraren abagunearekin.
Hainbat ekitaldi izango dira, lehendakaria etorri dela ospatzeko.
Lehendakaria datorrela-eta, hainbat ekitaldi izango dira.
En base a... (*...n oinarrituz)

La resolucin ha sido adoptada en base a lo dispuesto en el Decreto
X.
*Erabakia hartu da, X Dekretuak ezarritakoan oinarrituz.
Erabakia hartu da, X Dekretuak ezartzen duena(ri) begira / jarraituz /
kontuan hartuta.
En virtud de...
Ha podido estudiar en Estados Unidos en virtud de la subvencin
concedida por el Gobierno Vasco.
Estatu Batuetan ikasi ahal izan du, Eusko Jaurlaritzak emandako
diru-laguntzari esker.
Eusko Jaurlaritzak emandako diru-laguntza dela medio / bide Estatu
Batuetan ikasi ahal izan du.
Eusko Jaurlaritzak emandako diru-laguntza eskuratu duenez, Estatu
Batuetan ikasi ahal izan du.
J
O
S
K
E
R
A
158
Por razn de... (*... -(r)en arrazoiengatik)

Nadie ser discriminado por razn de sexo.
*Ez da inor baztertuko sexu-arrazoiengatik.
Ez da inor baztertuko sexua dela-eta.
HELBURUZKOAK
A efectos de... (*... -(r)en ondorioetarako)
Se han adoptado diversas medidas a efectos de impulsar la actividad
industrial en nuestra zona.
*Neurri batzuk hartu dira, gure eskualdeko industria-jarduera bultzatzearen ondorioetarako.
Neurri batzuk hartu dira, gure eskualdeko industria-jarduera bultzatzeko (bultzatzearren, bultzatu nahian, bultzatzeari begira,...).
Al objeto de... (*... -(r)en helburuarekin)

Fue escogido al objeto de representar al IVAP en los tribunales de
seleccin de personal.
*Aukeratu zuten, langileak hautatzeko epaimahaietan HAEEren
ordezkari izatearen helburuarekin.
Langileak hautatzeko epaimahaietan HAEEren ordezkari izateko
aukeratu zuten.
HAEEko ordezkari aukeratu zuten, langileak hautatzeko epaimahaietarako.
Con el deseo de... (*... -(r)en nahiarekin)

Un saludo, junto con mis deseos de una pronta recuperacin.
*Agur bat, laster sendatuko zarelako nahiarekin.
Ahalik eta lasterren sendatuko zarelakoan, agur terdi.
Con el objetivo de... (*... -(r)en helburuarekin)

La Orquesta Sinfnica de Euskadi ofrece conciertos didcticos con el
objetivo de dar a conocer la msica clsica entre los nios.
*Euskadiko Orkestra Sinfonikoak kontzertu didaktikoak ematen ditu,
umeen artean musika klasikoa zabaltzeko helburuarekin.
159
Euskadiko Orkestra Sinfonikoak kontzertu didaktikoak ematen ditu,

umeen artean musika klasikoa zabaltzeko.
Con la voluntad de... (*... -(r)en borondatearekin)

Firmaron el documento con la voluntad de aunar esfuerzos en la
lucha contra la discriminacin de la mujer.
*Dokumentua izenpetu zuten, emakumea diskriminatzearen aurkako
borrokan indarrak batzearen borondatearekin.
Dokumentua izenpetu zuten, emakumea diskriminatzearen aurkako
borrokan indarrak batzeko / batzearren.
Dokumentua izenpetu zuten, emakumea diskriminatzearen aurkako
borrokan bat egiteko.
Emakumea diskriminatzearen aurkako borrokan bat egin nahiak eraginda izenpetu zuten dokumentua.
Con vistas a...

Se organizaron numerosos cursos con vistas a la mejora de la capacitacin lingstica de los trabajadores.
Ikastaro ugari antolatu ziren, langileen hizkuntza gaitasuna
hobetzeko.
En aplicacin de...
En aplicacin de lo dispuesto en el Estatuto de los Trabajadores...
Langileen Estatutoan ezarritakoa beteaz / betetzeko...
En cumplimiento de...
En cumplimiento de los preceptos recogidos en la Ley 30/92...
30/92 Legean jasotako arauak betetzeko...
En evitacin de...
Se lo llevaron de all en evitacin de males mayores.
Gaitzagorik ez gertatzeko (gerta ez zedin, ...) eraman zuten
handik.
Handik eraman zuten, zerbait gaitzagoa gerta ez zekion.
J
O
S
K
E
R
A
160
En orden a...
Los partidos presentaron sus propuestas en orden a su aprobacin
por el Pleno municipal.
Alderdiek euren proposamenak aurkeztu zituzten, Udalbatzak onartzeko.
Para conocimiento de...

El edicto permanecer durante dez dias en el tabln de anuncios para
conocimiento de los interesados.
Ediktua hamar egunez egongo da iragarki-oholean, interesdunak jakinaren gainean egon daitezen.
Para su posterior...
La publicacin se prepar para su posterior presentacin a los
medios de comunicacin.
Argitalpena prestatu zen, gero komunikabideei aurkezteko.
KONTZESIBOAK
A riesgo / con el peligro de... (*... -(r)en arriskuarekin)
Se embarc en el proyecto a riesgo de quedarse sin dinero.
*Proiektuan sartu zen, dirurik gabe gelditzearen arriskuarekin.
Proiektuan sartu zen, jakin bazekien arren dirurik gabe geldi zitekeela.
Proiektuan sartu zen, dirurik gabe geldi zitekeela ondotxo jakin
arren.
Jakin bazekien dirurik gabe geldi zitekeela; hala ere, proiektuan
sartu zen.
Con la dificultad de... (*... -(r)en zailtasunarekin)

Desempe una gran labor con la dificultad de ser la nica mujer
entre tanto hombre.
*Lan ederra egin zuen, gizonezko guztien artean emakume bakarra
izatearen zailtasunarekin.
161
Gizonezko guztien artean emakume bakarra zen; hala eta guztiz ere,
lan ederra egin zuen.
Lan ederra egin zuen, gizonezko guztien artean emakume bakarra
bazen ere.
Sin perjuicio de... (*... -(r)en kaltetan / kalterik gabe)

El plazo de presentacin de solicitudes ser de diez das, sin perjuicio de la posibilidad de ampliacin del mismo.
*Eskabideak aurkezteko epea hamar egunekoa izango da, epe hori
zabaltzeko aukeraren kaltetan gabe.
Hamar egun izango dira eskabideak aurkezteko; nolanahi ere, epe
hori beti ere luzatu ahal izango da.
MODUZKOAK
Con arreglo a...
Las ayudas fueron concedidas con arreglo a lo dispuesto en el
Reglamento.
Araudian jasotakoaren arabera eman ziren diru-laguntzak.
Con carcter de urgencia / forzoso / general / oficial /

prioritario...
El Decreto se tramitar con carcter de urgencia.
Dekretua albait arinen izapidetuko da.
Los trabajadores debern respetar el horario con carcter forzoso.
Langileek derrigorrean bete behar dute ordutegia.
Langileak derrigortuta daude ordutegia errespetatzera.
Las ayudas se destinarn con carcter prioritario a las zonas ms
desfavorecidas.
Eskualde behartsuenek izango dute lehentasuna laguntzak jasotzeko
orduan.
Con conocimiento de...

Las acciones se han desarrollado con conocimiento de la situacin
por parte de las autoridades.
Agintariek bazekiten zertan ziren gauzatu diren ekintzak.
J
O
S
K
E
R
A
162
Con inclusin de...

La reunin se ha celebrado con inclusin de nuevos asuntos en el
orden del da.
Gaurko bileran gai berriak sartu dira aztergai-zerrendan.
Conforme a...
Los ciudadanos tienen derecho a la concesin del ttulo de familia
numerosa, conforme a lo dispuesto en la legislacin.
Legez, herritarrek familia ugariaren titulua izan dezakete.
Legeak agintzen duenez, herritarrek familia ugariaren titulua izan
dezakete.
De conformidad con...
Las entrevistas se realizarn de conformidad con el calendario previamente acordado.
Aurretik adostutako egutegia betez / ri jarraituz / ren arabera
egingo dira elkarrizketak.
En buena y debida forma / de forma adecuada

Las solicitudes habrn de presentarse en buena y debida forma.
Eskabideak behar bezala / behar den moduan aurkeztuko dira.
DENBORAZKOAK
A raz de...
La situacin empeor claramente a raiz de la aprobacin del nuevo
convenio.
Egoerak okerrera egin zuen nabarmen, hitzarmen berria onartu zenetik / zenez geroztik.
Con anterioridad / posterioridad a...

Se les valorarn los trabajos realizados con anterioridad a su integracin en la Administracin.
163
Balioetsi egingo zaizkie Administrazioan sartu baino lehen egin dituzten lanak.
Con carcter mensual / anual...

Las reuniones de la Comisin se celebrarn con carcter mensual.
Batzordea hilero bilduko da.
Con carcter previo a...

Habr de acreditarse el cumplimiento de ciertos requisitos con carcter previo a la solicitud de la subvencin.
Diru-laguntza eskatu baino lehen, baldintzak betetzen direla ziurtatu
beharko da.
Diru-laguntza eskatzeko, baldintzak betetzen direla ziurtatu beharko
da.
Con carcter temporal
Ha sido nombrado director de la ikastola con carcter temporal.

Ikastolako zuzendari izendatu dute aldi baterako.
Previa audiencia
deliberacin...
presentacin
autorizacin
El decreto entrar en vigor previa deliberacin y aprobacin del

Consejo de Gobierno.
Dekretua indarrean hasiko da, Gobernu Kontseiluak eztabaidatu eta
onartu ondoren.
BIBLIOGRAFIA
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Argiro idazteko proposamenak eta ariketak. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1997, 175. or.
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Hizkera argiaren bidetik. VitoriaGasteiz: HAEE-IVAP, 1994, 51.-52. or.
O
S
K
E
R
A
Galderak nola markatu
164
G A L D E R A K N O L A M A R K AT U
Sarritan irakurri behar izaten ditugu galdera luzeak: umeei

eskolan, etxean... Eta euskaraz ikurra bakarrik atzean jartzen
denez, batzuetan ez zaizue gertatu galdera dela konturatu
orduko beranduegi izatea, eta ondorioz, doinu negargarria
ematea ditxosozko galderari, oraingo honetan zuei egin dizuedan galderarekin egin dudan bezalaxe? Niri askotan gertatu
zait bada! Horrexegatik jakin nahi nuke ea dagoen beste
modurik galderak galdera direla hasiera-hasieratik igartzeko.
Bai, horixe! Eta modu bat baino gehiago, gainera; ikusiko duzu. Galdera
markak aipatuko ditugu, eta bide batez galderak nola egin ere azalduko
dizugu. Izan ere, ondo egingo bagenitu, arazorik gabe irakurriko lirateke,
doinu egoki eta guzti.
Modu asko daudela esan dugu eta sailkapena egiten hasi baino lehen,
ezingo dugu aipatu gabe utzi denetan errazena: alegia, hasieran ere galdera ikurra jartzea. Hala egiten zuten Azkue batek edo Mogel batek1; baina
Euskaltzaindiak ? ! ikurrak amaieran bakarrik jartzea ontzat ematea erabaki duenez, beste bide batzuk hartu beharko ditugu.
Jarraian, bada, beste bide horietako batzuk erakusten ahaleginduko gara:
banan-banan, nahiz eta gero ikusiko duzun elkarren ondoan ere sarritan
agertzen direla:
1. Erabili galdetzaileak, moztu esaldiak eta aurreratu aditza.
2. Galdetu aditza erabili.
3. Erabili galderetan agertzen diren partikulak (ote, al, ea...)
4. Azalpena jarri lehenengo eta gero zapla! galdera.
5. Galdera kateak egin, bata bestearen atzean.
1. Zabaldu nahi baduzu Euskalerriaren Yakintza II edota Peru Abarca eta ikusiko duzu.
Gauza bera aldarrikatzen zuen Ricardo Dz. Olano jaunak Administrazioa Euskaraz aldizkariko 33. alean, Eskutitzak atalean.
165
1. Ahal den guztietan galdetzaileak erabili, moztu esaldiak

eta aditza aurreratu
Har dezagun ipuin bateko esaldi bat, arnasa galdu eragiten duten horietakoa:
Txalupadun! Ibaiaren beste aldera dirurik ez daukadalako ezin nauzu
eraman?
Ez al dago hobeto honela?

Txalupadun! Zergatik ezin nauzu eraman ibaiaren beste aldera?
Dirurik ez daukadalako?
Zer egin dugu? Esaldi bakarra erdibitu eta galdetzaile bat gehitu. Erraza da.
Beste adibide hau erabiliko dugu aditza aurreratzeko:
Baina, neskato, negu beltza denean marrubien bila basoan zehar ibiltzea alferreko lana dela ez dizu inoiz esan amak?
Ez al dago hobeto honela?

Baina, neskato, ez al dizu inoiz esan amak negu beltzean ez dagoela marrubirik? Alferreko lana dela basoan zehar bila ibiltzea?
Zer egin dugu? Aditza aurreratu, al partikula sartu eta esaldi bakarra erdibitu. Doinua ere hobea ematen diogu, ezta?
2. Galdetu aditza erabili
Hara beste galdera luze-luze bat:

Soldadu! Nire alabaorde hori basora eraman, hil eta bihotza erauzi
ondoren ekartzeko ez nizun agindu?
Begiratu orain:
Soldadu! galdetu zion amaordeak: Hil (al) duzu nire alabaordea?
Ekarri (al) duzu bere bihotza? Erakutsi!
edo:
... eta orduan galdetu zion amaordeak:
J
O
S
K
E
R
A
166
Soldadu! Egin (al) duzu agindu nizuna? Hil (al) duzu nire alabaordea?
Ekarri (al) duzu bere bihotza? Erakutsi!
Zer egin dugu? Galdetu aditza erabili galderari sarrera emateko; galdera
luze bakarra zatitu eta era zuzenean jarri; eta al partikulaz hornitu. Bide
batez, elkarrizketa bizitu dugu.
3. Erabili galderetan agertzen diren partikulak
Badira zenbait elementu galde perpausetan agertzen direnak, hara: ote, ea

hitza, -(e)netz, ala juntagailua, al (Gip., batez ere), eta -a atzizkia (Ipar).
Atal hau egingo zaizu luzeena, beharbada, izan ere banaka-banaka aztertzea... gogaikarria izan daiteke.
Ote
Ote, berez, partikula modala da eta ez galdera marka; halere, bakar-bakarrik galderetan erabiltzen denez, baliagarri zaigu zalantza-kutsua edo
duten galderak nabarmentzeko. Esan dugu zalantza-kutsua edo ezartzen
diola galderari, eta zalantza hori izan daiteke egiazkoa edo erretorikoa.
Hara, Mitxelenaren hitzetan adierazia: Ez dago esan beharrik, noski, partikula hori daramaten galderek ez dutela deus galdatzen. Hobeki esan,
erantzunik espero ez duten galderak direla. Dakienari egiten badiozu
galde, Trena etorri (al) da? edo galdatuko diozu gaztelaniaz Ha llegado
el tren?; Trena etorri ote da? (Habr llegado el tren?) badiozu, ordea,
paretarekin ari zara hizketan, eta jakinaren gainean. Ez baitugu horrela
geure kezka edo artegatasuna baizik aditzera ematen2.
Ote aditz laguntzailearen ezkerrean jartzen da. Eta aditza sintetikoa denean, berdin, haren ezkerrean. Esan beharrik ez dago aditzaren berezko
aspektuarekin erabili behar dela, eta ez beti geroaldian:
Bukatu ote du?
Egunero joaten ote da?
Ba ote daki ezer?
Azalduko ote da gero?
2. MITXELENA, Koldo. Euskal idazlan guztiak VI (Hizkuntzalaritzaz I). Donostia:
Kriseilu, 1988, 166. or.
167
Ote bai / ez erako galderetan, zati galderetan eta zehar galderetan ere erabiltzen da. Hara adibide bana:
Inork ikusi ote du, inoiz eta inon, erdaraz, Don Quijote edo David
Copperfield hobeturik? (Mitxelena. Idazlan..., 171. or.).
Zertan pensatzen othe duzu zuk, orainokoan ere, buruan ille duzun
baio bekhatu gehiago egin duzunorrek? (Axular. Gero, 83. or.).
Ez dakit halare ez ote nukeen nahiago gauden mundu traketsean bizi
berak zuzendutakoan baino. (Mitxelena. Idazlan..., 172. or.).
Al, -a
Bai / ez erako galderetan erabil daitezke bakar-bakarrik, inoiz ez zati galderetan. Era berean, kontuan izan ezin direla zehar galderetan erabili:
*Nora joan al da?
*Nora joan dea?
*Ez dakit joan al den.
*Ez dakit joan dean.
O
S
K
E
R
A
Gipuzkoa aldean al da erabiliena, eta hau ere laguntzailearen ezkerrean

jartzen da. Hara:
Xuxen egin al dek nere esana?
Zedorrentzat nahi al dituzu sari guztiak?
Bistan dago al baliagarria izan daitekeela hasieratik igartzeko galdetzen

ari garela, baina beti ere esaldiaren hasiera samarrean jarrita; hala ere,
oraindik ere honelakoak topatzen ditugu egunkarietan:
Baina hemen arazo nagusia Madrilekiko konfrontazioa ez al da?
Guk geuk honela jarriko genuke:

Baina hemen ez al da arazo nagusia Madrilekiko konfrontazioa?
-a, Iparraldean agertzen da, baina kosta partean ez. Axularrek ez dakar eta
Leizarragak ere adibide gutxi. Adibide bakarra jarriko dugu, eta bera
Tartasena da. Jarraian ikusiko duzunez, -a atzizkia aditz laguntzaileari
lotzen zaio:
168
Badeia deus er mundian hain simpleric, hain flacoric eta hain fit galtcen ahal denic, nola baita lilia? (Tartas. Onsa Hilceco Bidia, 141. or.).
Galderak mendeko perpausak badira, ea eta -(e)netz erabili
Jakina denez, galdera mendekoa denean -n jartzen diogu, berdin da bai /

ez erakoa izan edota zati galdera.
Jakin nahi zenuen nola antzeman galderari doinu egokia emateko. Eta bistan dago zeharrean ez dugula zuzenekoaren doinua erabiltzen; halere,
zehar galdera luze-luzeak ere irakurri behar izaten ditugu; bada, zeregin
horretarako ere badugu marka bat laguntzeko prest, eta da ea. Ea-k erakutsiko digu non hasten den zehar galdera eta -n-k non amaitzen den3. Era
horretara, geldiune dotoreak egingo ditugu. Zenbait euskalkitan, gainera,
-n hori indartzeko -(e)netz gehitzen zaio. Nork ez du entzun behin edo
behin Maitiak galde egin zautan primu nintzanez... kanta?
Hori bai, kontuan izan -(e)netz jartzeko, galderak bai / ez erakoa behar
duela izan eta ea jartzeko ez; ea erabil daiteke zein bai / ez erakoetan zein
zati galderetan:
Ikusi egin beharko litzateke ea hezkuntza sistemak dituen behar eta
hutsuneak islatzen dituen lanpostuen zerrenda horrek.
Hemen gainean frantzesez galdegiten dautzut zure herriak nahi duenetz ene sariak aurten errezibitu. (Trebio. Testu historikoak, 402. or.).
Ala juntagailua
Zuzeneko galderetan zein zeharrekoetan erabiltzen da, aukera eskainiz

edo bestela bigarren aukera agertzen ez denean. Hona, jarraian, zenbait
adibide:
Noiz aurkeztuko zara 3. HEeko azterketara, oraingo deialdian ala udakoan?
Eztut uste, galdeginen derakula Iainkoak, ea probe onari ala gaixtoari
eman diogunz, eman diogunz baizen. Dagigun ongi, eta eztezagula
beha nori. (Axular. Gero, 149. or.).
3. Ikusi Ea -(e)n (Iragarleak / mugarriak), 193. or.
169
Gure hizkuntzaren egoera larriak ez zaituzte nahigabetzen ala?

(Mitxelena. Idazlan..., 138. or.).
Eta galde perpausetan agertzen diren elementuen zerrenda luzetxoa

aukeran? amaitu ondoren, jo dezagun berriro zuk eskatutakoa gogora
ekartzera, zeren seguru ahaztu samartuta daukagula. Ari ginen, batez ere,
galdera luzeez: nola erreparatu albait arinen galderoi doinu egokia emateko. Oroitzen gara? Bada, jarraian, galdera bizi-biziak egiteko beste modu
bi erakutsiko dizkizugu: bata, azalpenaren ostean jartzea galdera; eta
bigarrena, galdera-zerrenda luzea egitea. Hara, bada:
4. Azalpena jarri, eta gero zapla! galdera
Horixe da, hain zuzen ere ahozko jardunean egiten duguna: azaldu beharrekoak azaldu hasieran, eta ondoren egin galdera; eta laburra bada, hobeto: indartsuagoa izango baita. Horretaz gainera, galdetzailez edota gorago
aipatutako partikularen batez hornitzen badugu, askozaz hobeto!
Begira zer dotorea den Axularren zatitxo ezagun hau:
Dabillan harriari etzaika goroldiorik lotzen. Ur irakinean eztu uliak pausatzen. Ardurako arropari etzaika zerrenik egiten. Zuhaitz bethakorra,
eztu nehork ebakitzen. Baia alferra, fauna, hutsa, bere sasoiean
jasaiten eztuena, zertako da? (Axular. Gero, 24. or.).
Hona beste adibide bat, beste maisu batena:

Nekez izango da gaur filosofiarik, filosofiaren izena merezi duenik,
jakintza-oinarri sendorik gabe. Ba ote dugu hemen horrelako oinarririk? Bestek erantzun beza. (Mitxelena. Idazlan..., 89. or.).
5. Galdera erretorikoak egin bata bestearen ondoan
Sarritan bigarren galdera lehenengoaren erantzuna izango da, edota lehenengo galdera bera, baina beste era batera esanda. Halere, seguru egon
J
O
S
K
E
R
A
170
galdera luze-luze bati baino lehenago erreparatzeaz gain, baliabide hori

erabilita sekulako indarra hartuko duela paragrafoak. Esate baterako:
Halako lekhuan, hain su beroan, gar eternalean, nor egonen da? Nor
biziko da? Nork iraunen du? Nork izanen du sorbaldarik sostengatzeko? indarrik iasaiteko? Eta pairurik, eta pazientziarik sofritzeko? Orai
hemen, den penarik ttipiena, su ihar batek, kilikatzen zaitu, asaldatzen
zaitu, zer izanen da bada, suz eta kharrez, kanpoan eta barrenean, ariman eta gorputzean hartua, inguratua, eta burdin goritua bezala, goritua, eta sutua zaudenean? eta sekulakotzat hala egon beharko duzunean? Othe dugu zentzurik? Othe dugu adimendurik? Ala elheak,
ametsak, edo gezurrak, othe dira hauk? Edo gurekin mintzo othe dira?
Guri othe dagozkigu, ala bertzeri? (Axular. Gero, 385. or.).
Baduzue jadanic burdina bidea, Doi-Banerat, eta Bayonarat? Certako
duzue bigarren bidea, menditic, toki beretarat? Ez liteke hobe itsultsia
bertze alderdi bateterat? Non da comercio? Espainol mercathuac?
Prantxian, Sempereco, Espeletaco, Hasparreneco, eta Heletaco mercathuac? Cambo urac? Bache-Nabarre eta Zuberoa? Eskualdun herri
guziac idekiac? (Trebio. Testu historikoak, 487. or.).
Zerrenda amaitzeko zure hasierako galdera itzel hori beste era batera jartzen ahaleginduko gara, ea gustuko duzun!
Eta euskaraz ikurra bakarrik atzean jartzen denez, nori ez zaio gertatu
honakoren bat? Nork ez du borrokan egin galdera luzeekin? Nor ez da
hasi irakurtzen eta halako batean konturatu galdera datorrela? Nola
amaitu duzue horrelakoetan ditxosozko galdera? Doinu negargarria
emanda, jakina...
BIBLIOGRAFIA
MITXELENA, Koldo. Euskal idazlan guztiak VI (Hizkuntzalaritzaz I). Donostia:

Kriseilu, 1988, 166. or.
Euskaltzaindia. 15. araua, 2001-02-23an Lekeition onartua.
1987, 485.-516. or.
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-IV. Bilbo: Euskaltzaindia,
1994, 156.-160. or.
171
ADIBIDEEN ITURRIAK
AXULAR. Gero, 83., 149., 24., 385.

TARTAS, Jean de. Onsa hilceco bidia; Patxi Altunak paratutako edizioa. Bilbo:
Deustuko Unibertsitatea, 1995, 141. or.
MITXELENA, Koldo. Mitxelenaren Idazlan Hautatuak. Bilbo: Mensajero,
1972, 171., 172., 138., 89. or.
TREBIO, I. Administrazio zibileko testu historikoak. Oati: HAEE-IVAP,
2001.
Anton Abbadiak idatzitako gutuna (1851), 402. or.
Sara eta Bera arteko korrespondentzia (1865), 487. or.
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
172
DEFINIZIOAK
Foru-aldundi bateko ogasunean lan egiten dut. Dakizuen legez,

foru-aldundiek programa informatiko bat dute, errenta-aitorpena Interneten bidez egin ahal izateko. Hitz tekniko batzuk
(lanaren etekinak debengoa...) jendeak ez ditu ezagutzen.
Hori dela eta, herritarrek arazorik izan ez dezaten, terminoen
glosario bat sartzea bururatu zaigu, hitz horien esanahia azaltzeko. Baina, bi arazorekin egin dugu topo: edo ez dugu euskarazko azalpenik aurkitu, edo aurkitu dugun apurra ulergaitza da oso (erdarazkoaren kalko hutsa dirudi). Ba al dakizue
(erdal kalkoetan erori gabe), hitz bat definitzeko zer jarri, eta
nola? Biziki eskertuko genizueke, lagunduko bazenigute.
Modu bat baino gehiago dago hitz bat definitzeko: ez baita berdin definitzen, kontzeptua konkretua izan, edo abstraktua, edo adjektiboa, edo prozesua, edo...
Hurrengo lerroetan, bi gauza egingo ditugu: lehenik, kontzeptu konkretuak definitzeko aholku orokorrak eman; eta ondotik, egokitu egingo ditugu aholku horiek ogasuneko kontzeptu abstraktuetara.
Nola definitu kontzeptu konkretuak
Batik bat, ezaugarriak zerrendaturik definitu ohi dira. Adibidez, elefantearen ezaugarriak hauek izan ohi dira:
Pakidermoa.
Ugaztuna.
Azal-zimurra.
Belarri-eroria.
Bi letagin handi, agerian.
Sudur luzea.
Animalia.
Lehorrekoa.
Belarjalea.
Proboszideoa.
Gaur egun, lehorreko animalietan, ez da ezagutzen hura bezain handi
eta astunik.
Definizioak
173
Beraz, badugu zer eduki jarri. Hortaz, hurrengo pausoa da zer hori ordenatzea. Ordenatzeko kontu horrek, ordea, prozedura bat eskatzen du. Gure
ustez, lau eragiketa egin behar dira prozedura burutzeko.
Lehen eragiketa: ezaugarriak sailkatzea
Hona, adibidez, bi irizpide, sailkapena egiteko:
Elefanteak berez dituen ezaugarriak (ugaztuna, azal-zimurra...).
Elefanteari buruzko iruzkina (Gaur egun, ez da ezagutzen...).
Bigarren eragiketa: berezko ezaugarrietan zein den orokorrena1
bereiztea
Kasu honetan: Animalia.
Hirugarren eragiketa: gainerako berezko ezaugarriak2 ordenatzea
Ordena bat hauxe litzateke:
Zein taldetakoa den adieraztea (ugaztuna, pakidermoa, proboszideoa,
lehorrekoa, belarjalea...).
Bestelakoak
Ezaugarri fisikoak (tamaina, pisua...).
Bereizgarriak (tronpa eta letaginak).
Eta abar.
Laugarren eta azken eragiketa: iruzkina jartzea
Kasu honetan, iruzkina hauxe da:
Gaur egun, lehorreko animalietan, ez da ezagutzen hura bezain handi
eta astunik.
Prozedura horren arabera, hauxe litzateke ordena, laburbilduta:

1. Deskriptorea
2. Ezaugarri espezifikoak
1. Deskriptorea deritzo.
2. Espezifikoak deitu ohi dira.
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
174
Zein taldetakoa den

Bestelakoak
Ezaugarri fisikoak
Bereizgarriak
Eta abar
3. Iruzkina
Beraz, elefantearen kasuan, hauexek izango lirateke edukiak eta ordena
(hartzailearen arabera, jakina):
Animalia.
Deskriptorea
Ezaugarri
espezifikoak
Iruzkina
Zein taldetakoa den
Ugaztuna.
Pakidermoa.
Proboszideoa.
Lehorrekoa.
Belarjalea.
Bestelakoak
Tamaina eta pisua.

Nolako azala, burua, belarriak eta
hankak dituen.
Bereizgarriak: tronpa eta letaginak.
Gaur egun, lehorreko animalietan,
ez da ezagutzen hura bezain handi
eta astunik.
Horiek horrela, begi-bistan da hutsegite larrienak hiru horiek adierazteko

garaian egiten direla; alegia, deskriptorea, ezaugarri espezifikoak eta iruzkina adierazteko.
Beraz, hurrengo lerroetan, akatsak aurkeztu eta irtenbideak proposatuko
ditugu, hiru gai horiek banan-banan landurik.
DESKRIPTOREA
Gai honetan egin ohi diren akatsik larrienak hiru dira:
Deskriptorea gaizki aukeratzea.

Deskriptore bat baino gehiago jartzea.
Deskriptorea aurrean ez jartzea.
1. akatsa: deskriptorea gaizki aukeratzea
Jakina da deskriptore egokia aukeratu behar dela. Horretarako, hartzailea

izan behar dugu kontuan. Hala, elefante-aren kasuan, hartzaile
Definizioak
175
arrunt-arruntarentzat, animalia izango da deskriptorea (ikus Mara

Moliner hiztegia); berezituarentzat, ugaztuna (ikus Real Academia de la
Lengua Espaola); eta adituentzako, adibidez, proboszideoa izan daiteke. Gure iritziz, zuen kasuan Mara Moliner hiztegiaren ildotik jotzea
izango litzateke egokiena: animalia.
Baina (zehaztasunari eutsi nahi badiogu, bederen), ez da oso deskriptore
egokia izango, baldin eta horiek guztiak baino generikoagoa bada.
Adibidez, ezaugarri fisikoak dituen izen konkretua (animaliak, hegaztiak,
agiriak...) definitzeko garaian, kontuz ibili behar da era honetako deskriptoreekin: izena, zera, dena, -t(z)ea eta antzekoekin. Ikusi, bestela, definizio hauek:
*Zertzeta. iz. ZOOL. Anatidoen familiako eta Anas eta Marmaronetta
generoetako zenbait hegazti antseriformeren *izen arrunta.
*Baldintza. Zerbait gertatzeko edo betetzeko nahitaezko den *zera.
*Gizapetiko. Gizakiaren mailara heltzen ez *dena.
*Jakinarazpen. Administrazio-prozeduran erabakitakoaren berri
*ematea (IVAP, Udal-espedienteak).
Beste hauek, berriz, ez dira hain orokorrak, baina badago deskriptore

zehatzagoa aukeratzerik:
*Gainordain. Zerga bat ez ordaintzeagatik edo epez kanpo ordaintzeagatik ezartzen den *diru-kopuru gehigarria (IVAP, Udal-espedienteak).
*Baleontzi. Baleak harrapatzeko erabiltzen den *itsasontzia.
Irtenbidea: Deskriptore zehatza

Ikusi aldea, aurreko adibideei dagokienez:
Kontzeptua
Deskriptorea
Zertzeta
Baldintza
Gizapetiko
Jakinarazpen
Gainordain
Baleontzi
Hegaztia
Osagaia
Izakia
Agiria
Isuna
Arrantza-ontzia
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
176
Jarraitu baino lehen, ohartxo bat. Deskriptorea aukeratzeko kontu honetan, ez dira gauzak mutur-muturreraino eraman behar; esan nahi baita ez
daukala zertan izanik hitz bakar batekoa.
Horrenbestez, honelako egiturak guztiz onargarriak izan daitezke:
Izenlaguna + izena
Kafe. iz. 1 mulk. Kafeondoaren fruituaren hazia,
Manitoba. Kanadiako probintzia,
Erlatibozko esaldia (labur-laburra bada, jakina) + izena

Dantzaleku. iz. 1. MAT. Dantzan egiten den lekua,
Edalontzi. iz. Edateko erabiltzen den ontzia,
Izena + adjektiboa
Haendel, Georg Friedrich. Konpositore alemaniarra,
Estepa. iz. Larredi hedatsua,
Izenlaguna + izena + adjektiboa

Bashkiria. Errusiako errepublika autonomoa,
Euritako. iz. Euritik babesteko tresna eramangarria,
Eta horrela beste asko.

2. akatsa: deskriptore bat baino gehiago jartzea
Definizio honek, adibidez, bi deskriptore ezberdin ditu:

*Inperio. Iz. Estatu batek bere nagusigoa beste zenbait herri edo
lurralderen gainean hedatzen duen politika-antolaketa; antolaketa
hori osatzen duten lurralde guztien multzoa, burutzat enperadore
edo errege bat duena.
3. akatsa: deskriptorea atzean lagatzea
Guk aztertu ditugun definizioetatik (ehundik gora) atera dugunez, hauxe

da arazo gehienen iturri: deskriptorea aurreratu ez izana.
Definizioa laburra bada, tira: aukerakoa izan daiteke aurreratzea ala ez.
Definizioak
177
Adibidez:
udal-ondare. Udalaren ondasun eta eskubideen multzoa (IVAP, Udal-espedienteak).
Kontua, beraz, definizio luzeetan dago, batik bat. Segidako adibidean,

deskriptorea ondo aukeratuta dago, baina oso atzean:
*Jabetza-erregistro. Ondasun higiezinen gaineko eskubide errealak
sortu, aldatu, eskualdatu eta amaitzeko egintzei eta kontratuei publikotasuna ematea helburu duen *administrazio-erakundea (IVAP,
Udal-espedienteak).
Beste honetan, berriz, ez dago hain atzean, baina ezkutatuta dago:

Ondasunen inbentario. Merkataritzan eta kontabilitatean, pertsona
fisiko nahiz juridiko baten ondasun eta eskubideen *zerrenda balioztatua, kontu-sail desberdinak bereiziz eta ordenatuz, eta hauetako bakoitza
kalkulatuz egiten dena (IVAP, Udal-espedienteak).
Hortik atera kontu zer-nolako saltsa ez dugun sortuko, deskriptorea gaizki aukeratu, eta, gainera, atzean jarri (edo ezkutatu), eta, gainera, edukiak
gaizki ordenatu, eta, gainera, kilometroko definizioa egiten badugu.
Beraz, kilometrokoetan ia ezinbestekoa da deskriptorea aurreko muturreraino ekartzea. Gainera, ez da gauza bera definizioa testu barrukoa izan
edo glosariokoa. Beraz, irtenbideak proposatzeko garaian ere bi horiek
bereizi behar dira.
Nola bereizi eta aurreratu deskriptorea, testu barruko
definizioetan?
Testu barruko definizioetan ez dugu arazorik. Ikusi bestela adibideak:

Ni naiz pertsonak eta animaliak bereizten ditudana (Lazkao Txiki).
Ekonomia da zientzia-esparru bat non saiatzen garen aurkitzen erregularitateak....
Bi adibide horietan ikusten denez, aditza erabiltzen da mugarritzat: kontzeptuaren eta ezaugarrien tartean jarri baita aditza, biak ere bereizteko. Izan
ere, kasu horietan aditza atributiboa da. Esan nahi baita ez duela ideia oso
bat adierazten nahiz eta subjektuaren laguntza izan (ekonomia da...).
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
178
Bestela esanda subjektuaren ezaugarriren bat (atributua) behar du, gutxienez, ideia oso bat adierazteko: Ekonomia da zientzia-esparru bat... Aditz
horien lana, batik bat, subjektua eta atributua lotzea denez, jarri daiteke bi
horien tartean. Aditz atributiboa sarritan azalduko zaigu definizioetan.
Bigarren adibidean, gainera, bat zenbatzailea erabili du deskriptorearen
atzetik. Hartara, bat zenbatzailea dela medio, bereizi egiten dira deskriptorea eta gainerako ezaugarriak.
Nola aurreratu deskriptorea glosarioetan?
Baina, glosarioari gagozkiola, gaur egun zenbaitek ez dizute onartuko aditza honela jartzea (nahiz eta doktrinagile klasikoek hala jartzen zuten3):
Meloi. *Da landare bat, ...
Beraz, aditza non jarri-eta, beste lau aukera dituzue:

a) Kontzeptua errepikatzea (Mogelek egiten zuen legez):
Meloi. Meloia da landare bat,...
b) hura da... bikotea jartzea (J.B. Agirrek egiten zuen legez):

Meloi. Hura da landare bat, ...
c) Aditza deskriptorearen atzetik jartzea:

Meloi. Landare bat da,...
d) Aditza kentzea:
Meloi. Landarea,...
Meloi. Landare bat,
3. Begitandu zait inoiz edo behin ez ote ditugun sarri aski gogorregi juzgatu gure dotrinagile zaharrak, Zer da Jaungoikoa? galderaren hurren Da gauza bat, etc., zetorrelako,
eta orobat beste ehunka aldiz. Ez ote ziren horrelakoak, batzuetan bederen, laburdura gisa
sortu? Zer da Jaungoikoa? Jaungoikoa da, alegia, eta gero da, izen errepikatua ezabatzen zutela (MITXELENA, K. Euskal Idazlan guztiak VI, Hizkuntzalaritzaz I. Kriselu:
1988, 153.-154. or.).
Definizioak
179
Zenbaiti bortxatua iruditzen zaio elipsian bat erabiltzea; baina, uste dugu
beste kasu honetan errazago onartuko genukeela:
Meloi. Landare-mota bat,...
Aditza kentzea dela-eta, bi aukera jarri ditugu, bata bat zenbatzailerik

gabe, eta bestea zenbatzailearekin. Izan ere, zenbaitek ez baitu halako elipsirik onartzen zenbatzailearekin. Gure ustez, aldiz, guztiz zilegizkoa da.
EZAUGARRI ESPEZIFIKOAK
Deskriptorearen ondotik ezaugarri espezifikoak jarri behar dira. Joskera

aldetik bi modu erabil daitezke, ezaugarriak adierazteko. Bata, esaldiak
egitea litzateke, aditz lotura eta guzti. Adibidez:
Elefante. Lehorreko animalia bat da, ugaztuna, belarjalea, proboszideoa, eta elefantido-familiakoa. 4 metroko garaiera du, eta 7 tonako
pisua. Burua handia du, belarriak handiak eta zapalak, eta hankak zutabe-itxurakoak. Bereizgarri hauek ditu: tronpa eta intzisibo handiak
(defentsak).
Modu horixe litzateke, behar bada, egokiena zuek egin beharreko lan
horretarako. Azter ditzagun orain mendekoak kentzeko baliabide bat:
Jarri eta juntagailua, mendekoa kentzeko
Ikusi aldea:
*Kafe-etxe. iz. Kafea eta alkoholik gabeko edo gutxiko beste edari
batzuk zerbitzatzen diren barrupea.
Kafe-etxe. iz. Barrupe bat da, eta han zerbitzatzen dira kafea eta beste
edari batzuk, denak ere alkoholik gabekoak edo gutxikoak.
Klasikoek erabilitako baliabide horrek, itxura guztien arabera aditza eskatzen du. Hori bai, aditza aurrera daiteke, baliabide hau dela medio: eta
han zerbitzatzen dira....
Gainera, baliabide hori lehen aipatutakoekin (-ena, ) konbinatu daiteke. Adibidez:
Zer dela uste duzu infernua?
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
180
Hura da beti sutan dagoen labe ikaragarri bat, behin ere itzaliko ez
dena, eta bekatariak berak izango dira hango egurra, ilintxak eta
ilintiak4.
Ezaugarriak adierazteko beste modu bat justaposizioa erabiltzea da.

Elefante. Lehorreko animalia bat, ugaztuna, belarjalea, proboszideoa,
elefantido-familiakoa; garaiera, 4 metro, eta pisua, 7 tona; burua, handia; belarriak, handiak eta zapalak; hankak, zutabe-itxurakoak; bereizgarriak: tronpa eta intzisibo handiak (defentsak); gaur egun, lehorreko
animalietan handiena.
Bistan denez, bigarren modu horretan ez da ez aditzik, eta ez loturarik.

Horregatik, definitzeko modu hori tentu handiz erabili behar dugu; beraz,
justaposizioa, mutur-muturreraino eramanda, inon erabiltzekotan, oso
hiztegi teknikoetan erabili beharko litzateke.
Hori bai, justaposizioa erabili ahal izateko, ia ezinbestekoa da zenbait teknika erabiltzea, aditza eta loturak kenduko badira. Ondotik datoz horietako zenbait.
Nola saihestu izenlaguna?
Hona, baliabide batzuk, izenlaguna ordezkatzeko:
Adjektiboa
Ikusi aldea:
Krokodilo. Muskerraren tankerako narrasti handia.
Krokodilo. Narrasti handia, muskerraren tankerakoa.
Bigarren adibideko izenlaguna ere badugu saihesterik, hitz-elkartuak direla medio. Baina, hori hurrengo baliabidearen gaia da.
Hitz-elkartua
Ikusi aldea:
Krokodilo. Narrasti handia, muskerraren tankerakoa.
Krokodilo. Narrasti handia, musker-tankerakoa.
4. AGIRRE, J.B. Arpoi baten eran: Alberdania, 1996, 133. or.
Definizioak
181
Esan dezagun, berebiziko garrantzia dutela hitz-elkartuek, batik bat glosario, entziklopedia eta antzekoetan. Izan ere, sarritan definizioan agertutako hitz teknikoren bat (fasianido) begiratu egin behar da beste tokiren
batean (onena litzateke entziklopedia berean); eta, jakina, begiratzeko
hobe da deklinatu gabe jartzea (hitz-elkartuetan bezala), hots, fasianido;
eta ez deklinatuta fasianidoen. Ikusi, bestela, adibideak:
*Eper. Iz. ZOOL. Fasianidoen familiako hegazti galiformea...
Eper. Iz. ZOOL. Hegazti galiformea, fasianido-familiakoa...
Azken kasu honetan, instrumentala erabilita, bazegoen izenlaguna saihesterik (familiaz fasianidoa); baina, hori hurrengo puntuaren gaia da.
Instrumentala (e)z
Instrumentalari etekin handia atera dakioke, batik bat, deskribapenetan

(animalien eta pertsonen deskribapenetan, adibidez). Ikusi, bestela, nola
joka daitekeen:
*Lepahori. Iz. ZOOL. Mustelidoen familiako ugaztun haragijalea, 50
cm. inguruko gorputz luzexka, eta... dituena
Lepahori. Iz. ZOOL. Animalia ugaztuna, mustelido-familiakoa, haragijalea, gorputzez luzexka (50 cm inguru)...
Azken adibidean bada beste baliabiderik: parentesiak. Hartara, edukiak

modu honetara ordenatu ditugu: baieztapen orokorra aurretik (gorputzez
luzexka) eta zehatza ondotik (50 cm inguru).
Partizipioa
Ikusi aldea:
*Katalogo. Argibidez, eta zehaztasunez hornitutako egituratutako
izendegia edo zerrenda (Geuk moldatutako adibidea).
Katalogo. Zerrenda edo izendegi egituratua, argibidez eta zehaztasunez hornitua (Sarasola, Hiztegia).
Nola saihestu mendeko perpausa?
Esan ohi denez, azken finean, mendeko baten azpian, izenlaguna omen
dago: Mendian dagoen emakumea = Mendiko emakumea.
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
182
Gogora dezagun Nire bihotzeko gizona izenlaguna saihesteko modu bat

hauxe dela: Gizona, nire bihotzekoa. Mendekoekin ere berdin:
Mendian dagoen emakumea = Emakumea, mendian dagoena.
Horrekin guztiarekin esan nahi baita irtenbidea, zenbaitetan, izenlagunaren kasuan egindakoa izango dela.
Erabili izenlagunarekin erabilitako baliabidea (partizipioa,

adjektiboa, hitz-elkartuak, instrumentalak...)
Adibidez, kasu honetan mendekoa saihesteko partizipioa edo adjektiboa

erabil ditzakegu:
*Barne-agindu. Administrazio-organoek, alkateek esaterako, jardunbidea bultzatu eta izapidetzeko ematen duten ebazpena.
Barne-agindu. Ebazpen-mota bat, administrazio-organoek (adibidez,
alkateek) emana / emandakoa, jardunbidea bultzatu eta izapidetzeko.
Ordena ere aldatu egin dugu: zertarako den atzetik jarri dugu, komunikazioaren mesedetan.
Beste adibide honetan izenlaguna eta mendekoa juntatu dira. Eta hemen
ere, irtenbideak izenlagunarekin erabilitakoak dira: hitz-elkartuak eta
instrumentala (-z).
*Eper. iz. ZOOL. Fasianidoen familiako hegazti galiformea, burua txikia, gorputza lodikotea, isatsa motza eta mokoa sendoa duena.
Eper. iz. ZOOL. Hegaztia, fasianido-familiakoa, galiformea; buru-txikia, gorputzez lodikotea, isats-motza eta moko-sendoa.
Helburuzkoa ere erabil dezakegu mendekoa saihesteko. Ikusi adibideak:

*Intsulina. iz. KIM. Odoleko azukrea kontrolatzen duelako diabetearen
aurka erabiltzen den proteina-hormona.
Intsulina. iz. KIM. Proteina-hormona bat, diabetearen aurka erabiltzeko, odoleko azukrea kontrolatzen duelako.
Bistan denez, zergatik adierazten duten esaldiak (-elako / bait-) zertarakoaren atzetik jarri ditugu, komunikazioaren mesedetan.
Definizioak
183
Jarri -dun/-koa adjektiboa, mendekoa kentzeko
Baliabide hau begi-bistakoa da, baina aipatu beharra dago: Bizarra duen
gizona = gizon bizarduna. Adibidez:
*Lepahori. Iz. ZOOL. Mustelidoen familiako ugaztun haragijalea, 50
cm inguruko gorputz luzexka, hanka motzak eta isats luze eta iletsua
dituena.
Lepahori. iz. ZOOL. Animalia ugaztuna, mustelido-familiakoa, haragijalea, gorputzez luzexka (50 cm inguru), hanka-motza, isats luze eta iletsuduna/koa.
Erabili non (zein, zeinetan...)
Partikula honek ere mendeko perpausa eskatzen du, baina gainerako mendekoek ez bezala, ez du esanahia atzeratzen. Gainera, baliabide hau dela
medio, bi esaldi batean eman ditzakegu. Lehengo adibidea erabilita, ikusi
nola batzen duen:
J
*Kafe-etxe. iz. Kafea eta alkoholik gabeko edo gutxiko beste edari
batzuk zerbitzatzen diren barrupea.
Kafe-etxe. iz. Barrupe bat, non zerbitzatzen diren kafea eta beste
edari batzuk, denak ere alkoholik gabekoak edo gutxikoak.
Baliabide hau aproposa da, izena tokia edo gauza izaki, izen hura eta
hartan gertatutakoa lotzeko, adibidez. Izan ere, horrelakoak -ena atzizkiaren bidez lotuz gero, ez dira oso naturalak; eta gramatikalak ere ez.
Bada, deskriptorea aurreratu nahian-edo, honelako esaldia egingo bagenu,
ez dugu uste oso naturala eta gramatikala litzatekeenik:
*Kafe-etxe. iz. Barrupea eta alkoholik gabeko edo gutxiko beste edariak zerbitzatzen eta hartzen direna (?). (Geuk moldatutako adibidea).
Beraz, non erabiltzeak abantailak ditu, batik bat, izena lekua edo gauza
bada: leizea, agiria, etxea... Orain: herritarrei gagozkiela, erabili behar al
da? Gure iritziz, badago erabiltzea; ez, ordea, nonahi eta noiznahi, baizik
eta tentu handiz, eta beti ere hartzailearen arabera. Esaterako, erabili
dugun irtenbide hori, egokia izan liteke oso unibertsitaterako. Baina, ez
horregatik setatu.
O
S
K
E
R
A
Definizioak
184
IRUZKINA
Iruzkinak azkena etorri behar du, eta ez adibide honetan bezala, non ezaugarri guztiak desordenarturik dauden:
*Elefante. Elefantidoen familiako ugaztun proboszideoen izen arrunta.
4 m-ko altuera eta 7 t-ko pisuko animalia belarjaleak dira. Belarri handi
eta zapalak, buru handia eta zutabe-formako hankak dituzte. Gaur
egun, lehorreko animalietan handiena. Bereizgarriak dira bere tronpa
eta intzisibo handi edo defentsak.
Beste honetan, ordea, iruzkina azkena dator.

Elefante. Lehorreko animalia bat da, ugaztuna, belarjalea, proboszideoa, eta elefantido-familiakoa. 4 metroko garaiera du, eta 7 tonako
pisua. Burua handia du, belarriak handiak eta zapalak, eta hankak zutabe-itxurakoak, Bereizgarri hauek ditu: tronpa eta intzisibo handiak
(defentsak). Gaur egun, lehorrekoetan, animaliarik handiena da.
Bistan denez, iruzkina azkena jartzeko, ideiak ordenatu egin ditugu, era
honetara:
1. Ideia: deskriptorea (animalia)
2. Ideia: zein taldetakoa den (ugaztuna, belarjalea, proboszideoa, elefantido-familiakoa)
3. Ideia: garaiera eta pisua (4 metro eta 7 tona)

4. Ezaugarri fisikoak, ordenatuta (burua, belarriak eta hankak)
5. Bereizgarriak (tronpa eta intzisiboak)
6. Iruzkina
NOLA DEFINITU OGASUNEKO HITZAK, HERRITARREK ULERTZEKO MODUAN?
Hasiera-hasieran esaten genuenez, teknika eta jokaera orokor hauek, batik

bat, izen konkretuak definitzeko erabil daitezke. Baina, jakina, ogasunean
definizio guztiak ez dira izenak (bada definitu beharreko bestelakorik ere:
adjektibo, erakunde, toki...), kontzeptu guztiak ez dira konkretuak, edo ez
Definizioak
185
dute ezaugarri fisikorik. Beraz, moldatu egin behar dira irizpide orokor
horiek. Eta horixe egingo dugu hurrengo lerroetan, ogasuneko kontzeptu
garrantzitsu bat ariketatzat harturik: lanaren etekinak.
(Ezegokia: deskriptorea atzean, ez du errespetatzen edukien sailkapena...)
*Lanaren etekinak. Lanaren etekintzat hartzen dira besteen kontura
egindako lan pertsonaletik edo zergadunaren harreman laboral edo
estatutariotik zuzenean edo zeharka eratortzen diren ordainsariak,
diruzkoak nahiz gauzazkoak izan, eta beren izena edo izaera edozein
dela ere, baldin eta jarduera ekonomikoen etekinak ez badira.
(Egokia, ogasuneko glosarioan jartzeko)

Lanaren etekinak. Ordainsariak, besteentzat egindako lanaren ordainetan jasotakoak (10-T inprimakian zehaztu ohi dira); dirutan ordaindutakoei (soldatak, adibidez) diruzkoak deitzen zaie, eta gauzetan
ordaindutakoei (adibidez, ugazabak langileari etxea uztea) gauzazkoak. Ordainsariak jasotzeko moduari dagokionez, bi daude: berehala
jasotakoak (adibidez, soldatak), eta gerora jasotakoak (adibidez, erretiroa, pentsioak...). Berehalakoei zuzenekoak deitzen zaie, eta gerorakoei, berriz, zeharkakoak. Aldiz, ez dira lanaren etekintzat hartzen,
norberaren kontura egindako lanaren ordainez jasotakoak jarduera ekonomikoen etekinak baitira, autonomoen kasua adibidez.
Bistan denez, elefantea definitzeko erabili ditugun teknikak moldatu

egin behar izan ditugu, beharrak eraginda: zein inprimakitan zehazten
diren azaldu, adibide konkretuak sartu (soldatak, erretiroa, pentsioa), hitz
batzuen esanahia azaldu (diruzkoak, gauzazkoak), kontra-definizio bat
egin (autonomoen lana ez da lan-etekina), etab.
Kontzeptu konplexuekin zer egin?
Guztiarekin ere, Ogasunean badira hainbat kontzeptu guztiz konplexuak:

ezin baitira ulertu gaian norbera ondo jantzita egon gabe. Kasu horietan,
beste bide batzuk urratzea komeni zaigu. Ikusi bestela zer gertatzen den
definizio honekin:
Devengo. El principio del devengo prescribe que se imputen a cada
ejercicio los gastos e ingresos acaecidos durante el mismo sin atender al momento de su pago o cobro, respectivamente, primando a
efectos de imputacin temporal la corriente real de bienes y servicios
J
O
S
K
E
R
A
Definizioak
186
respecto de la financiera o monetaria. Constituye, pues, este principio

el criterio bsico de imputacin de gastos e ingresos a atribuir a cada
ejercicio (Cdigo de comercio).
Horrelako definizio bat herritar arruntak ulertuko badu (eta komeni zaio
ulertzea, eta eskubidea du), bestelako estrategia bat erabili beharra dago,
ezinbestez: definizio dibulgatiboa. Estrategia honen urrezko araua:
komunikazio-egoeraren arabera, definizioa hartzailearen neurri eta
interesei egokitzea. Bestela esanda, hartzaileari zer interesatzen zaion eta
huraxe azaldu (hartzaileak ulertzeko moduan, erregistroa, egoera eta abar
kontuan izanda). Gogora dezagun ez gabiltzala hiztegi tekniko bat egiten, baizik eta glosario bat, herritarraren lagungarri. Hona, adibide batzuk:
(Expansin aldizkariak, enpresaburuentzat egindakoa):
Zortzapen-printzipioa (principio del devengo). Oro har, faktura zein
egunetan egin eta huraxe hartzen da kontabilitatean agertzeko eguntzat.
(Errentari buruzko gidaliburu batean, honelatsu jar daiteke):

Zortzapen-printzipioa. Printzipio horrek agintzen du zein urtetako
aitorpenean sartu behar diren fakturak. Berez, zerbitzua edo produktua
bezeroari noiz egin edo eman (hartu-agiriaren eguna, beraz) eta urte
hartan aitortu behar da faktura. Normalean, ordea, faktura zein egunetan egin eta urte hartan aitortu ohi da.
Definizio dibulgatibo horiek serioak ez direlakoan bazaudete, erreparatu

beste honi (Estatu Batuetan era honetakoak egin ohi dituzte):
Zein urtetan aitortu behar dira fakturak?
Andoni arrain-saltzailea da. Urte Zaharretan, zenbait jatetxetara eramaten du arraina. Aurten, lanean itota zebilelako, beranduago egin ditu
fakturak. Alegia, urtarrilean fakturatu du, abenduan eramandako arraina. Zein urtetako aitorpenean sartu behar du faktura, aurtengoan ala
iazkoan? Iazkoan, izan ere, arraina saldu den urteari dagokion errenta-aitorpenean sartu behar baita; nahiz eta hurrengo urtean egin faktura.
Bistan da zer ikasi handia eman diela Estatu Batuetako erakunderik

garrantzitsuenetakoak mundu guztiko ogasun zerbitzuei, herritarrek ulertzeko moduko definizioak eratu baititu. Ez al da gure txanda orain?
Definizioak
187
Oharra: erantzun hauetan guk ezegokitzat jotako definizio gehienak hiztegi eta entziklopedietatik hartutakoak dira, inork esan ez dezan laborategian asmatutakoak direnik. Definizio akastunak nondik hartu ditugun ez
dugu jarri, inorekin haserretu nahi ez dugulako. Definizio akastuna geuk
egina izan denean, hala aitortu dugu, kontu eske ez gabiltzan seinale.
Jakina, definizio ona nondik hartu dugun jarri egin dugu, nori berea zor
zaiolako.
BIBLIOGRAFIA
ELHUYAR. Hiztegi entziklopedikoa. Usurbil: Elhuyar, 1993.

LUR. Lur Hiztegi Entziklopedikoa. Donostia: Lur, 2001.
SARASOLA, Ibon. Euskal Hiztegia. Donostia: Kutxa Gizarte- eta Kultur
Fundazioa, 1996.
SARRIONANDIA, Joseba. Hitzen ondoeza. Tafalla: Txalaparta, 1997.
J
O
S
K
E
R
A
Iragarleak / Mugarriak
188
IRAGARLEAK / MUGARRIAK
Nik uste nuen kausaletan -(e)lako erabiltzea zela jatorrena.

Baina, esan didate kausaletan ze ere erabil daitekeela.
Orduan, nire galdera da ea noiz erabili behar den bata eta noiz
bestea.
Gainera, badut beste galdera bat ere, aurrekoaren ildotik. Ba
al dago antzeko beste kasuren bat? Hau da, atzean jarri barik,
perpausaren hasieran jarri daitekeenik?
Komunikazioaren aldetik konparatzen baditugu, alde batetik -(e)lako, eta

bestetik ze, zergatik, zeren, ikusiko dugu hark informazioa gorde egiten
duela esaldiaren bukaera arte, eta besteek, berriz, hasieratik bertatik abisatzen dizutela norako bidea egingo duen esaldiak. Beraz, aldea ez datza
esanahian, baizik eta abisatzean edo ez abisatzean. Horregatik deitzen
zaie partikula horiei iragarleak, mugarriak, lotura-hitzak...
Mugarriak erabil daitezke juntagailu (baizik), menderagailu (-ela)
eta lokailuekin (izan ere), besteak beste.
Juntagailuek eta menderagailuek bi esaldi erlazionatzen dituzte.
Juntagailuek, hitzak dioen bezala, juntatu besterik ez dute egiten, bata
bestearen mendean jarri gabe. Menderagailuek, aldiz, horixe egiten dute:
bat beste baten mendean jarri. Horretarako adizki jokatuari lotzen zaizkion lau morfemaren bidez marka daitezke euskarazko mendeko perpausak1: -(e)na, -(e)la, ba- eta bait-.
Lokailuen kontua, aldiz, ez da perpaus mailakoa, testu mailakoa baizik.
Euskaltzaindiaren hitzetan lokailu dira: Testuari lotura ematerakoan esaldi batetik bestera eraman behar izaten den hariari eusten laguntzen diguten hainbat hitz eta esapide2.
Dena den, gramatika aldetik iragarleak nonbait kokatzeko garaian, nahiz
eta kategoria horiek (juntagailu, menderagailu, lokailu) baliagarriak izan,
1. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-V, 24. or.
2. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-III, 13. or.
189
ez dute erabat zedarritzen iragarleen gaia. Hau da, iragarle batzuk ez dira
kategoria horietan sartzen.
Izan ere, iragarleen zeregina, guztiaren gainetik, komunikatiboa da.
Hortaz, gehiago interesatzen zaigu arlo horretan iragarleek egiten duten
abisu-lan hori; eta ez zer-nolako kategoria gramatikala duten. Horregatik
deitzen diegu izen bereziz: iragarleak, mugarriak, lotura-hitzak...
Iragarleen abisu-lanari gagozkiola, bistan da esaldi laburretan ez dagoela
zertan erabili.
Iragarle batzuk oso ezagunak ditugunez (beraz, baina, ordea), ez ditugu landuko. Batez ere, hain ezagunak ez direnak edo gutxitan erabiltzen
direnak jorratuko ditugu. Aurrera baino lehen, ohar pare bat:
Jarraian datozen esaldi guztiak zuzenak, eta, gehienetan, esanahikideak dira zeharo. Beraz, arrazoi pragmatikoengatik bakarrik (perpausaren luzera batez ere) izan daitezke hobestekoak iragarledunak.
Iragarledun guztiak ez daude hizkuntza-maila berean: batzuk erabat
herrikoiak dira (ze, nola); beste batzuk, berriz, jasoagoak.
Baldin (eta)
Sua itzaltzeko tresna jarri egin behar da jarduerako sarbidean, jarduera
tokian bertan eta inguruan erregairik bada.
Sua itzaltzeko tresna jarri egin behar da jarduerako sarbidean, baldin
eta jarduera tokian bertan eta inguruan erregairik bada.
Harik (eta)... arte

Jarrai dezagun, behin bakarrik irakurrita herritar arruntak ere ulertzeko
moduko inprimaki samurrak lortu arte.
Jarrai dezagun, harik eta behin bakarrik irakurrita herritar arruntak ere
ulertzeko moduko inprimaki samurrak lortu arte.
Nahiz (eta)
Udalbatzak aldeko erabakia hartu zuen, udal teknikarien txostenak (tartean idazkariarena), hedabideak eta herritar gehienak aurka zeuzkan
arren.
J
O
S
K
E
R
A
190
Udalbatzak aldeko erabakia hartu zuen, nahiz eta aurka zeuzkan udal
teknikarien txostenak (tartean idazkariarena), hedabideak eta herritar
gehienak.
Baita (bai eta)... ere

Aberatsa beti nagusi, munduan dauden eta izan diren pertsonetan
nahiz animalietan eskasena izanda ere.
Aberatsa beti nagusi, baita munduan dauden eta izan diren pertsonetan nahiz animalietan eskasena izanda ere.
Ezta (ez eta)... ere

Aberatsa ez da beti nagusi, munduan dauden eta izan diren pertsonetan nahiz animalietan dirudun handiena izanda ere.
Aberatsa ez da beti nagusi, ezta munduan dauden eta izan diren pertsonetan nahiz animalietan dirudun handiena izanda ere.
Baizik (eta) / ezpada (ere)

Ez dira horiek bi sinesbide, elkarren orpoz orpo daudenak, bi bide bata
bestearen ondotik doazenak baizik.
Ez dira oiek bi siisbide, alkarren orpoz orpo daudenak; baizik eta bi bide
bata bestearen ondotik dijoazenak (Orixe. Jainkoaren billa, 273. or.).
Ez dira horiek bi sinesbide, ezpada (ere) elkarren orpoz orpo daudenak; bi bide bata bestearen ondotik doazenak.
Izan ere, zeren (eta)

Berandu etorri naiz, Etxegarateko obrak direla medio autobusa ordu
bete beranduago etorri delako.
Berandu etorri naiz; izan ere, Etxegarateko obrak direla medio autobusa ordu bete beranduago etorri da.
Berandu etorri naiz; zeren (eta), Etxegarateko obrak direla medio autobusa ordu bete beranduago etorri baita / den (da).
Euskalkietan eta ahozko jardunean, batik bat, beste hauek ere erabiltzen dira:
191
Berandu etorri naiz; ze, Etxegarateko obrak direla medio autobusa

ordu bete beranduago etorri da (Bizkaian).
Berandu etorri naiz; zergatik, Etxegarateko obrak direla medio autobusa ordu bete beranduago etorri da (Gipuzkoa).
Non eta... ez -(e)n

Ez dute garorik ekarriko, aldez aurretik bost euro pagatu eta baimena
eskatu ezean.
Ez dute garorik ekarriko, non eta aldez aurretik bost euro pagatu eta
baimena eskatzen ez duten.
Ez bada
Ez dute belarrik ekarriko, kortako nahiz bordako oheak egiteko ez
bada.
Ez dute garorik ekarriko, ez bada kortako nahiz bordako oheak
egiteko.
Hori bai
Udalbatzak gure aurkako erabakia hartu zuen, gure ordezkariei arreta
handiz entzun eta gero hartu badu ere.
Udalbatzak gure aurkako erabakia hartu zuen; hori bai, gure ordezkariei arreta handiz entzun eta gero.
Nola... -(e)n / baita

Goizuetatik hasiko naiz. Oihartzunekin muga egiten duenez, auzo-herri
bezala dugu Goizueta.
Goizuetatik hasiko naiz. Nola Oiartzunekin muga egiten duan,
auzo-erri bezela degu Goizueta (Uztapide. Lengo egunak, 195.or.).
Kanaberak, zuhaitz alferra, fruiturik ematen ez duena, eta barrenean
ere hutsa denez, esan nahi du pertsona alferra.
Kanaberak, nola baita zuhaitz alferra, fruiturik iasaiten eztuena, eta
barrenean ere hutsa, signifikatzen du presuna alferra (Axular. Gero, 25.
or.).
J
O
S
K
E
R
A
192
Hala bada
Eta zenbatenaz eta gehiago, baitabil mailua, hainbat eta gehiago zapaltzenago eta gogortzenago du ingudea. Bekatariak ere bekatutan ibiltzeaz eta usatzeaz gogortzen du bere kontzientzia, mailu kolpeek ingudea gogortzen duten bezala (Axular. Gero, 67. or.).
Eta zenbatenaz eta gehiago, baitabilla [mailua], hanbatenaz zapatzenago eta gogortzenago du [ingudea]. Hala bada, bekhatoreak ere bekhatutan ibiltzeaz eta usatzeaz gogortzen du bere konzientzia, maillu
kolpeek ingudea gogortzen duten bezala (Axular. Gero, 67. or.).
Ezen [maila jasoan]

Solon handiak ordenatu zuen, aita batek bere semeari ofiziorik erakusten ez zionean, ez zela seme hura... obligatu izanen.
Solon handiak ordenatu zuen, ezen aita batek bere semeari ofiziorik
erakusten etzionean, etzela seme hura... obligatu izanen (Axular.
Gero, 19. or.).
Hots, alegia
Atentatua Manhattan-en gertatu zen; Estatu Batuetako auzorik eta
tokirik esanguratsuenean.
Atentatua Manhattan-en gertatu zen; hots (alegia), Estatu Batuetako
auzorik eta tokirik esanguratsuenean.
Hain zuzen ere (hain juxtu ere)

Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak zure enpresari egiten
ari zaion zehapen-espedienteari buruz hartu duen ebazpena.
Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak hartu duen ebazpena, zure enpresari egiten ari zaion zehapen-espedienteari buruzkoa.
Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak hartu duen ebazpena, hain zuzen ere (hain juxtu ere) zure enpresari egiten ari zaion
zehapen-espedienteari buruzkoa.
Hau da
Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak hartu duen ebazpena, zure enpresari egiten ari zaion zehapen-espedienteari buruzkoa.
193
Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak hartu duen ebazpena, hau da, zure enpresari egiten ari zaion zehapen-espedienteari
buruzkoa.
Idazki honekin batera bidaltzen dizut Udalbatzak hartu duen ebazpena, zein baita zure enpresari egiten ari zaion zehapen-espedienteari
buruzkoa.
Ea... -(e)n
Begiratu, haurra, beti bezala, bihurrikeriaren bat egiten dabilen.
Begiratu, ea haurra, beti bezala, bihurrikeriaren bat egiten dabilen.
Dela... dela...
Ezin irozo ditzakeen gastuak egiten ditu, jantzian, herriz herri
dabilela.
Ezin irozo ditzakean gastuak egiten ditu, dala jantzian, dala erriz-erri
dabillela (Agirre. Platicac, 575. or.).
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III. Bilbo: Euskaltzaindia,

1990, 13. or.
1999.
Saila, 1993, 206. or.
J
O
S
K
E
R
A
Ere
194
ERE
Euskara ikasten ari naiz eta EGA azterketako atariko proba

prestatzen nabil. Kontua da zenbaitetan ere-ren erabilerarekin zalantzak sortzen zaizkidala. Mesedez, azalduko didazue
nola erabili behar dudan?
Ere erabiltzen duzunean, gogoan izan beti kontu hauek:

1. Esaldiaren toki ezberdinetan koka dezakegunez, hala jokatzean, non
kokatu eta honen arabera esaldiaren esanahia aldatzen dugu.
2. Ia edozein tokitan ager daitekeenez, zenbaitetan, zuri gertatu bezala,
zalantzak sortzen zaizkigu. Hori gerta ez dakizun, argibide batzuk agertuko dizkizugu.
a) Ere-k bere ezkerretara dagoen osagaiarekin bat egiten du, eta osagai
hori mintzagai bihurtzen da, hau da, esaten ari garenaren erreferentzia
izango da (baita ezkerreko osagai hori aditza bada ere). Honegatik esan
dugu ere-k hartzen duen tokiaren arabera esaldiaren esanahia aldatzen
dela. Goazen ikustera zer gertatzen den aspaldiko lelo honekin:
Nik administrazioan ere euskaraz (egiten dut)
1) Nik administrazioan ere euskaraz egiten dut. Kasu honetan ereren ezkerrean administrazioan daukagu eta ondorioz, ere-k horri egiten dio aipamena. Hau da, etxean edo kalean egiten dudan moduan,
administrazioan ere euskaraz egiten dut.
2) Nik ere administrazioan euskaraz egiten dut. Kasu honetan ereren ezkerrean Nik daukagu eta ondorioz, ere-k horri egiten dio aipamena. Hau da, beste zenbait lankidek bezala, nik ere euskaraz egiten
dut administrazioan.
3) Nik administrazioan euskaraz ere egiten dut. Kasu honetan ereren ezkerrean euskaraz daukagu eta ondorioz, ere-k horri egiten dio
aipamena. Hau da, administrazioan beste zenbait hizkuntzaz gain,
euskaraz ere egiten dut.
Ere
195
4) Nik administrazioan euskaraz egiten ere dut. Azken erabilera hau,

batez ere Iparraldekoa da, eta kasu honetan azpimarratu nahi den
osagaia, aditza bera da, hau da, ere indargarri funtzioa egiten ari da.
Gaztelaniazko es que, en verdad, en efecto Hegoaldean
berriz honelako egitura erabiltzen dugu:
Nik administrazioan, egin ere, euskaraz egiten dut.
Edo
Nik administrazioan, euskaraz egiten dut, egin ere.
b) Kontuan izan beharrekoak:

Esaldiaren hasiera da hartu ezin duen toki bakarra.
Zer egingo duzu?
Jan. *Ere siesta egin.
Jan. *Eta ere siesta egin.
Zer egin honelakoetan?

Zer egingo duzu?
Jan. Baita / Bai eta siesta egin ere.
Ez erabili ere bai / ere ez aditz sintagmarekin batera.
Aurtengo uztailean *ni ere bai oporretara joango naiz.
Aurtengo uztailean ni ere oporretara joango naiz.
Baita neu ere.
Bai neu ere.
Neu ere joango naiz.
*Baita ni ere joango naiz.
Ezezko esaldietan, ezinbestean erabili behar da ezeztatzailea.
Baiezkoen kasuan Iparraldean erabilera ezberdina egiten den
arren, Mendebalean bai jarri beharra dago, edota aditza sartu.
Zinegotziak bat datoz alkatearen proposamenarekin.
Herritarrak ere bai.
Herritarrak ere bat datoz.
J
O
S
K
E
R
A
Ere
196
Zinegotziak ez datoz bat alkatearen proposamenarekin.

Herritarrak ere ez.
*Herritarrak ere.
Baita (ere) / Ezta (ere) moldeekin honela jokatu ahal dugu:
Nik ez dut hori egingo
Bihar joango naiz
Ezta nik ere
Baita gu ere
*Nik ezta ere
*Gu baita ere
Erantzun laburretan baita edo baita ere / ezta edo ezta ere erabil litekeen ala ez jakiteko Orotariko Euskal Hiztegia-n begiratuta Baita
normalean ere partikularekin batera agertzen da, baina ez dio ezin
daitekeenik Baita bakarrik erabili. Beraz, besterik ezean bata zein
bestea ontzat eman beharko dira, nahiz eta lehenak erabilera zabalagoa daukan. Adibidez:
Arrautzak?
Ez.
Sardinarik?
Ezta ere.
Bakailaorik?
Ezta.
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III. Bilbo: Euskaltzaindia,

1990, 35.-57. or.
ADIBIDEEN ITURRIA
MITXELENA, K. Orotariko Euskal Hiztegia. 1987-
Baino gehiago
197
BAINO GEHIAGO
Arazo batzuk ditut baino partikula konparatiboarekin:

Nola esan beharko genuke: hiru baino gehiagok nahi dute
ala hiruk baino gehiagok nahi dute?
Zenbait tokitan bainoago partikula irakurri izan dut. Ondo
dago?
Eta beste kontu bat gai honen inguruan:
Zu baino lehen etorri naiz ala zu baino lehenago etorri naiz?
1. Lehenengo galderari dagokionez, gogora ekarri beharko dugu

Euskaltzaindiak1 esandakoa: baino-ren bi aldeetan doazen sintagmak
kasu berean jarri behar dira.
Horrela, honelako esaldiak ondo daude:
Erdiek baino gehiagok eskatu dute ordutegi berria.
Bi mila langilek baino gehiagok bete dute inkesta.
Nori, norentzat, eta abarretan ere jokabide bera hobesten du

Euskaltzaindiak:
Bati baino gehiagori ezinezko gertatu zaio opor-egun guztiak
hartzea.
Batentzat baino gehiagorentzat horixe da, hain zuzen, helbururik
garrantzitsuena.
Baten baino gehiagotan etorri da laguntza eske eta beti lagundu
diogu.
Beraz, zure galderari erantzunez, honela esan behar duzu:

Hiruk baino gehiagok nahi dute.
Baina kontuz! Honekin lotuta bada beste zalantza bat askotan sortzen
dena: -tik gora erabiltzen dugunean izaten duguna, alegia:
1. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-V. Bilbo: Euskaltzaindia, 1999,
418.-421. or.
J
O
S
K
E
R
A
Baino gehiago
198
Bi mila eskabidetik gora jaso genituen azken deialdian.
Kasu honetan ere zalantzak sor daitezke deklinatu behar den ala ez:
*Bi mila eskabidetik gorari eman genien erantzuna.
Kasu horretan ezin da gora hitza deklinatu, eta, beraz, honako hauek
baliatuko ditugu:
Bi mila eskabideri baino gehiagori eman genien erantzuna.
Bi milatik gora eskabideri eman genien erantzuna.
2. Bigarren galderari erantzuteko, berriz ere, Euskaltzaindiak2 esandakoari atxikiko gatzaizkio. Bai, bainoago forma ondo dago, eta, gainera,
hizkera jasoari dagokio. Hona hemen liburu horretan bertan aipatzen
den adibide bat:
Ezpataz zauritu banindute bainoago izutu ninduten gizon haren hitz
bortitzek.
3. Eta, bukatzeko, hirugarren galderari ekingo diogu: baino lehen ala

baino lehenago?
Bada, EGLU-V liburuak3 esandakoari jarraituz, biak erabil ditzakezu:
Parisetik bidali zenuen postala baino lehen(ago) heldu zara.
Zuk baino lehen amaitu dut lana.
Zuk baino lehenago amaitu dut lana.
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-V. Bilbao: Euskaltzaindia,

1999, 397., 408., 418.-421. or.
2. Ibid. 408. or.

3. Ibid. 397. or.
Erdal gerundio okerrak
199
ERDAL GERUNDIO OKERRAK
Gramatika batean adibide hau ikusi dut ontzat emanda:

Gutun bat idatzi diot eskerrak emanez. Argiro liburuan,
ordea, okertzat jotzen duzue esaldi hau: Alkateak dekretu
bat eman du denden ordutegia arautuz. Badago ezberdintasunik bi esaldi horien artean? Erabil daiteke -z atzizkia halako esaldiak eratzeko? Erabil daiteke -la(rik) atzizkia aditz
jokatuekin aldiberekotasuna adierazteko? Ezin da gerundioa
erabili ala?
Zuk galdetutakoari erantzuteko, aurrena, kontuan hartu behar dugu

Euskaltzaindiak ez dituela gerundiozko esaldiak arautu. Beraz, araurik
ezean, bai guk, bai zure gramatika horrek esandakoa behin-behineko aholkutzat jo beharko duzu.
Gerundioaren gainean eztabaida sakona dago, erabilera okerrak direla,
gehiegizko erabilpena dela. Gogoan izan erdarazko nahiz euskarazko estilo-liburu guztietan ataltxo bana duela gerundioak, eta sasian zarraparra
bada... zer edo zer izango da. Hori dela eta, azalpen luze samarra eman
beharko dizugu, arazoa zertan den argituko badugu, zuzentasuna ez ezik,
egokitasuna ere badago eta auzian.
GERUNDIOA, EUSKARAZ?
Euskarak, berez, ez du gerundiorik, auzo erdaretako aditzen forma baino

ez baita. Hala ere, euskaraz badira hainbat bide erdarazko gerundioa emateko. Esaterako, llorando euskaratu nahi badugu, hona zenbat modutan
eman dezakegun:
negarrez, negar eginez, negar eginik, negar eginda, negarretan, negar
egiten, negarka, negar batean, negar eta negar, negarrez ari dela(rik)...
Ikusten denez, aberatsa da euskara alde horretatik. Baina, kontuz! Ezin

zoro-moro jokatu gerundioekin, argi eduki behar baitugu zer esan nahi
duen llorando horrek, behar bezala euskaratu ahal izateko. Izan ere, goiko
J
O
S
K
E
R
A
200
zerrendako aldaera guztiak ez dira baliokideak, eta bakoitzak baditu

berezko abardurak, testuingurua dela, helburua dela.
Batzuk aditzaren gainean eratzen dira; besteak, ordea, izenaren gainean.
Banan-banan aztertuko ditugu:
Egiten
Zertan? galderari erantzuten dio eta, horregatik, jarduera adierazten du.

Zertan ari da Miren, hor, txokoan? Negar egiten, triste dago eta.
Eginez
Nola? galderari erantzuten dio eta, beraz, bidea edo modua adierazten
du. Aditz nagusiarekiko aldiberekotasuna adierazten du. Hots, aditz
nagusiak adierazten duen ekintzarekin batera gertatzen da haren ekintza.
Nola sartu zen gelara? Negar eginez sartu zen gelara. [Sartu eta
negar egin, aldi berean egin zuen].
Nahiz eta batzuen ustez ez duen zergatia adierazten, badira horren adibide bakan batzuk:
Azterketa erraza izango zela pentsatuz, ez nuen asko ikasi.
Eginez formaren ondoan eginaz forma ere erabil daiteke, esanahiaren

aldetik inolako alderik ez baitago euren artean.
Eginda / Eginik
Argi eta garbi adierazten dute modua eta zergatia. Denborari dagokionez,
zerbait aditz nagusiaren ekintza baino lehen gertatu dela adierazten dute.
Hots, aditz nagusiak adierazten duen ekintzarekin batera baino lehenago
gertatzen dira euren ekintzak. Ekintzen arteko sekuentzia markatzen du:
Asko ikasita gaindituko duzu azterketa. (Nola)
Hain zaila izanik, ez da harritzekoa gutxik gainditu izana. (Zergatia)
Zakua lepoan hartuta, alde egin zuen. (Zakua hartu eta gero joan)
201
Hala ere, moduzko hainbat esapidetan, aldiberekotasuna antzematen da:

Lana amaitu ezinik nabil (Nola + aldi berean)
Eginean
Modua adierazten du. Esapide jator asko sortu dira forma honetatik:
arian-arian, ibilian-ibilian...
Lana amaitu nahian nabil.
-(e)la
Modua adierazten du, baita denbora ere, -(e)nean formaren antzera, aldiberekotasun ukitu batez:
Buruan txapela zeramala sartu zen gelara. (Nola)
Nik dakidala, ez dute ezer erosi. (Nola)
Hantxe gelditu zen, zer egin ez zekiela. (Nola)
Hitzaldia amaitzen ari zela alde egin genuen. (Noiz)
Hondartzara zihoala izan zuen istripua. (Noiz)
-(e)larik
Denbora, modua, zergatia eta baldintza adierazten du. Ekialdeko euskalkietan erabiltzen da batez ere, gaur egun beste eremu batzuetara ere
zabaldu den arren:
Eta hiltzera zihoalarik, haren inguruan zeuden emaztekiek erran zioten:... (Noiz)
Gelara sartu zen, txapela buruan zuelarik. (Nola)
Hain ona delarik, nola ez maitha. (Zergatia)
Nik esaten dudana egiten duzularik, ongi arituko zara. (Baldintza)
Imanol Trebioren Administrazio zibileko testu historikoak liburuan badira adibide batzuk:
Enkantatzaileak anonimoki jarduten dutelarik zilegia da enkante etxeak berak dirua eskaintzea.
J
O
S
K
E
R
A
202
Milla eta zazpitan eun eta yrutan oguei eta amiru guaren vrtean; celarik Rejidore Juan de Suescun.
Bitxia da, baina, oraingo administrazio testuetan erruz erabiltzen den

arren, guk aztertu ditugun testu zaharretan ez da hainbeste erabiltzen,
beharbada, gero eta handiagoa izan delako erdararen eta erdarazko estiloaren eragina euskarazko testuetan. Esaterako: aski da begiratu bat ematea
Imanol Trebioren Administrazio zibileko testu historikoak liburuari
horretaz jabetzeko. Are bitxiagoa da alderatzen bada testu historikoetan
zenbat -larik dauden eta liburuaren egileak berak zenbat erabiltzen dituen.
Honekin ez dugu esan nahi txarto erabiltzen denik, baizik eta gehiegi,
baina horretaz aurrerago jardungo dugu.
Ere partikula erantsita balio kontzesiboa hartzen du:
Nahi ez nuelarik ere, sartu behar nuelako ustetan abiatu nintzen.
(Kontzesiboa = nahiz eta... / ba... ere / ...arren)
Negarka
Aditzari zein izenari jar dakioke. Moduaz gain, ekintza errepikatua ere
adierazten du.
Deika ibili nintzen, baina ez zidan erantzun.
Gaizki esaka dabiltza zutaz.
Bultzaka sartu zen metrora.
Negarrez
Izenari erants dakioke instrumentala. Modua edo bitarteko tresna adierazten du.
Negarrez sortu nintzen, negarrez hiltzeko.
Kantuz sortu naiz eta kantuz naiz bizi.
Negarretan
Izenari Non kasu-marka jarrita sortzen da. Jarduera adierazten du.

Batzuetan, singularrean erabiltzen da (lanean, igerian, dantzan, jolasean,
203
musean, futbolean...), eta besteetan mugagabean (izerditan, izerdi patsetan).

-KETA atzizkia ere erabiltzen da (berriketan, arineketan, egurketan).
Negar batean
Izenaren ondoren bat artikulua, Non kasuan jarrita. Zertan galderari erantzunez, jarduera adierazten du, baina balio enfatiko nabarmenarekin eta
ekintzan etenik ez dagoela agertuta.
Laster batean amaituko dugu.
Haginetako minez zegoen, oihu batean.
NOIZ DAGO TXARTO ERABILITA GERUNDIOA?
Zure lehenengo galderari erantzuteko, zehaztapen bat egin beharrean

gaude. Argiro gure liburuan, gaztelaniazko gerundio okerren itzulpen are
okerragoak jorratzen genituen. Eta hauxe da ezer baino lehenago azaldu
beharko genukeena orain ere. Izan ere, gerundioaren erabilera guztiak ez
dira gaztelaniaz onartzen; aitzitik, arauemaileek okertzat jotzen dituzte
erabilera batzuk, hala nola, helburuzko gerundioa, ondoriozko edo geroaldikoa, adjektibozkoa eta juntaduraren ordezkoa.
Azter ditzagun guztiak banan-banan:
1. Helburuzko gerundioa
Gerundio hau Para baten ordez erabiltzen da gaztelaniaz, eta oso zabalduta dago:
*Les envo la presente carta agradecindoles la informacin recibida
y solicitndoles la admisin de los siguientes funcionarios en los
cursos...
*Gutun hau bidaltzen dizuet jasotako informazioa eskertuz eta honako
funtzionario hauek ikastaroetan hartzeko eskatuz...
O
S
K
E
R
A
204
Esaldi hori oker dago gaztelaniaz, argi eta garbi, helburuzko egitura bat
ordezkatzen duelako gerundioak. Esaldi zuzenak hauexek dira:
Les envo la presente carta para agradecerles la informacin recibida
y solicitarles los siguientes cursos...
Gutun hau bidaltzen dizuet jasotako informazioa eskertzeko eta honako ikastaroak eskatzeko...
2. Ondoriozko edo geroaldiko gerundioa

Gerundioa ezin da erabili aditz nagusiaren ekintzaren ondoren gertatzen
diren gertakariak adierazteko:
*Langileak ikasteko baimena eskatu zion zuzendariari, honek ezetz
erantzun ziolarik.
*Lehergailu batek eztanda egin du, hamar lagun hilik gertatu direlarik.
Horien ordez, hainbat aukera dituzu:

ETA juntagailua jarri
Langileak ikasteko baimena eskatu zion zuzendariari eta zuzendariak
ezetz erantzun dio.
Lehergailu batek eztanda egin du eta hamar lagun hil dira.
Elipsiaz baliatu
Langileak ikasteko baimena eskatu [] eta zuzendariak ezetz erantzun
dio.
Lehergailu batek eztanda egin [] eta hamar lagun hil dira.
Lokailuren bat erabili

Langileak ikasteko baimena eskatu zion zuzendariari; zuzendariak,
ordea, ezetz erantzun dio.
Lehergailu batek eztanda egin du; horren ondorioz, hamar lagun hil dira.
-la(rik) lekuz aldatu

Langileak zuzendariari ikasteko baimena eskatu ziolarik, ezetza jaso
zuen.
205
Lehergailu batek eztanda egin duela(rik), hamar lagun hil egin dira.
3. Adjektibozko gerundioa
Gerundio honek izen baten zer-nolakoak ematen ditu; beraz, adjektiboarena egiten du, nolabait esateko. Erdaraz okerra da baldin eta aditz
nagusia ez bada pertzepziozkoa (ikusi, entzun, sentitu...) edota errepresentaziozkoa (marraztu, deskribatu, irudikatu, idatzi...).
Beraz, erdaraz okerra da esaldi hau:
*El alcalde ha dictado un decreto regulando los horarios comerciales.
Horregatik, txartzat jo genuen euskarazko baliokide oker hau:

*Alkateak dekretu bat eman du, denden ordutegia arautuz.
Zalantzarik gabe, gaztelaniazko gerundio okerraren kalkoa da, eta horren

ordez hauxe proposatu genuen:
Alkateak dekretu bat eman du, denden ordutegia arautzen duena.
Helburuzko egitura ere erabil liteke kasu honetan:

Alkateak dekretu bat eman du denden ordutegia arautzeko.
Garai batean, Estatuaren Aldizkari Ofizialeko arauen izenburuak egitura

oker horren bidez ematen ziren:
*Decreto 30/1969, regulando los horarios comerciales.
Nahiz eta gramatika-arauek debekatzen zuten, erruz erabili zen Aldizkari

Ofizialean, eta hortik datorkio gramatiketan duen goitizena: gerundio de
boletn. Horren ordez, hobe erlatiboa erabiltzea:
Decreto 30/1969, QUE regula los horarios comerciales. (Erabiliagoa)
4. Esaldi juntatuen ordezko gerundioa

Perpaus bi edo gehiago juntagailu baten bidez lotu beharrean, gerundioa
jartzera jotzen da batzuetan. Horrela, esaldi luze bezain astunak sortzen
dira, okerrak eta esangura nahaspilatutakoak.
J
O
S
K
E
R
A
206
*Se presentarn tres ejemplares, quedando dos en poder de la administracin y devolviendo uno a los interesados.
Ikusten denez, gerundiozko aditzek ez diote erreferentziarik egiten aditz

nagusiari: horren ondoren gertatzen diren bi ekintzak dira, baina.
Horregatik, hobe puntuazioaz eta juntaduraz moldatzea:
Se presentarn tres ejemplares[:] dos quedarn en poder de la
Administracin y el tercero se devolver a los interesados.
Gauza bera gertatzen da honako adibide honetan:

*La presente Convocatoria y sus Bases se publicarn ntegramente en
el Boletn Oficial de Bizkaia y del Pas Vasco, publicndose, adems,
en el Boletn Oficial del Estado extracto detallado de la misma.
Kasu hauetan ere honako itzulpenak maiz ikusiko ditugu:

*Deialdi hau eta bere Oinarri-arauak oso-osorik argitaratuko dira
Bizkaiko Egunkari Ofizialean eta Euskal Herriko Agintaritzaren
Aldizkarian, zehaztutako laburpen bat ere Estatuko Buletin Ofizialean
argitaratuko delarik.
Era horretako esaldiak, bai gaztelaniaz, bai euskaraz, juntagailu edo lokailu batekin askoz ulergarriagoak eta zuzenagoak izaten dira:
Deialdi hau eta bere Oinarri-arauak oso-osorik argitaratuko dira
Bizkaiko Egunkari Ofizialean eta Euskal Herriko Agintaritzaren
Aldizkarian eta, gainera, Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratuko da
laburpen zehatz bat.
Bestalde, zuk bidali diguzun gramatika horretako esaldia daukagu: gutun

bat idatzi diot eskerrak emanez. Esaldi hau epaitzeko testuingurua hartu
behar da kontuan. Jakina da modua adierazteko hau da, Nola? galderari
erantzuteko zilegi dela gerundioa erdaraz, eta zilegi direla haren baliokide batzuk euskaraz. Beraz, Nola? galderari erantzungo bagenio, edo
modua adieraziko bagenu, ontzat emango genuke, zalantzarik gabe:
Nola idatzi diozu gutun bat?
Eskerrak emanez.
Baina kasu horretan ez da Nola? galderari erantzuten. Izan ere, gure ustez,
gutunak idaztean, Zertarako idatzi dugun esan ohi dugu, eta ez Nola:
207
Gutun hau eskerrak emateko idazten dizut
Beraz, gure ustez, -tzeko egokiagoa da.
GOMENDAGARRIA
ERABILTZEA?
AL
DA
GERUNDIOAREN
ORDAINAK
Ikusten denez, arazoa honetan datza: erdarazko egitura batek hamaika

baliokide dituela euskaraz. Baina, gainera, erdal gerundioaren ordain
bakoitzak erabilera eremu bat dauka eta, beraz, ez dira denak elkarren
baliokideak. Horregatik, askotan ez dakigu zein forma erabili edo, konturatu gabe, baliokide okerra hautatzen dugu.
Gauza askotan bezala, oreka eta neurria hartzea da kontua. Eta ez da
komeni erdarari orpoz orpo jarraitzea, eta gerundioa gerundioaren baliokideekin ordezkatzea beti. Are gutxiago, beti forma berbera erabiltzea
gerundioaren ordez: zenbat testu ez ote daude -larik edo -tuz formez gainezka, irakurketa monotonoa eta astuna bihurtzeraino? Gogoan izan: euskarak bide asko baititu erdarazko gerundioak emateko, eta horrek
bizitasuna eta aberastasuna eman diezaioke testuari. Begira Atxagak zer
dioen:
Kasu bat, esaterako, gerundioena; gerundioa ahula baino ahulagoa da;
hau da, gerundio guztiak gaztelaniaz, oker ez banago, zorioneko -ndo erabiliz osatzen dira. Hizketan hasi eta llorando, cantando, moviendo esan
behar da. Eta berdin gertatzen da partizipioekin; lehenik, partizipioa egiteko modu gutxi daudela, euskarak dituenekin alderatuta, eta bigarrenik,
oso errepikakorrak direla eta oso ozenak.
Horixe gertatzen zitzaidan hain zuzen lehen komentatu dudan Lo-kanta
sagarrondo txiki bati olerkiarekin, jatorrizko testuan gerundio asko zegoela, baina bukaera desberdinekoak eta belarrirako soinu samurrekoak (-z,
-ez, -ten, -larik), gaztelaniara itzuli eta denak -ndo; arazoa konponezina
J
O
S
K
E
R
A
208
zen kasik: olerkia monotono eta errepikakorra gertatzen zen ezinbestean. Alde hori, beraz, ahula iruditzen zitzaidan gaztelanian.1
Baina, gorago esan bezala, zuzentasuna ez ezik, egokitasuna ere badago
auzian. Hau da, gaztelaniazko gerundioaren baliokideak zuzen erabili
arren, arriskutsu samarrak dira, esaldiak behar baino gehiago luza daitezkeelako eta, hortaz, testu ilunak sortzen ditugulako.
Erreparatu honako esaldi honi:
* Kontuan izanda Estatuak jabetza eskubide bat duen ondasun higiezinekiko Euskal Autonomia Elkartearen alde gozamen eskubide bat
sortu dela, besterenak diren ondasun batzuez gozatzeko eskubidea
ematen zaiolarik Euskal Autonomia Elkarteari, Kode Zibileko 467. artikuluaren arabera, 1536/1987 Errege Dekretuak xedaturikoa jarraituz.
Ikusten denez, gerundioen ordainak erabilita, bost lerroko esaldikotea

atera zaigu. Zaila da mezua berehala ulertzea, eta ez bakarrik administrazio-hizkeraren berezitasunengatik. Begira zein alde dagoen, gerundio
oker horiek kendu eta esaldietan zatitzen badugu:
ZUZENBIDEKO OINARRIAK: Estatuaren jabetzakoak diren zenbait
ondasun higiezinekiko gozamen eskubidea sortu da Euskal Autonomia
Erkidegoaren alde. Hortaz, besterenak diren zenbait ondasunez gozatzeko eskubidea eman zaio Euskal Autonomia Erkidegoari; beti ere,
Kode Zibileko 467. artikuluaren arabera eta 1536/1987 Errege
Dekretuak xedatutakoaren arabera.
Gauza bera gertatzen da adibide honetan:

* Alkateak erantzun dio datu horiek urtero ordenantzak onartzerakoan
ematen direla eta dena den hori ez dela bilkura honetako gai bat, oposizioko zinegotziak erantzuten diolarik beraien ustetan Pleno honetan
tratatu beharrekoa dela, uraren gaiarekin zerikusi handia daukalako.
Alkateak erantzun dio datu horiek urtero ordenantzak onartzerakoan
ematen direla eta dena den hori ez dela bilkura honetako gai bat.
Oposizioko zinegotziak, ordea, erantzun dio bere ustez Pleno
honetan tratatu beharrekoa dela, uraren gaiarekin zerikusi handia
daukalako.
1. ATXAGA, Bernardo. Hitzaldia literaturaz eta itzulpengintzaz, SENEZ. Donostia:

EIZIE, 2001eko azaroa, 23. zenbakia. [www.eizie.org/euskara/argital/senez/23/atxaga.htm]
209
Hortaz, kontuz ibili gerundioarekin, testuak dotoretzeko asmoa izan arren,

kontrako eztarritik sar daitezke eta.
BIBLIOGRAFIA
Gaztelaniazko gerundio okerrak:

Edozein estilo-liburutan beti dago gerundioaren gaineko atalen bat.
Bereziki gomendatzen dugu Maria Moliner-en hiztegiko gerundio sarrera:
MOLINER, Mara. Diccionario de uso del espaol. Madrid: Gredos, 1991,
1.393. or.
Gerundioa euskaraz:
ALBERDI, Xabier; SARASOLA, Ibon. Euskal estilo libururantz. Gramatika,
estiloa eta hiztegia. Leioa: UPV-EHU, 2001.
ARRASATE, Manu. Euskarazko Albistegietarako esku-liburua. Bilbo: EITB,
1992.
Euskaldunon Egunkaria. Estilo Liburua. Andoain: Euskaldunon Egunkaria,
2001.
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Argiro idazteko proposamenak eta ariketak. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1997. [www.ivap.org/eusk/argiro/argiro7.htm]
Aldizkariak:
ERKIZIA, Joseba. Gaztelerazko gerundioa eta euskara, Administrazioa
Euskaraz. Vitoria-Gasteiz: Herri Arduralaritzaren euskal erakundea, 1986, 1.
zenbakia.
GOROSTIZA, Aitor; TELLERIA, Alberto. Erdal gerundio okerren eragina euskaraz, Administrazioa Euskaraz. Vitoria-Gasteiz: Herri Arduralaritzaren
euskal erakundea, 1996, 12. zenbakia.
J
O
S
K
E
R
A
Galdegaia eta hitz-ordena
210
G A L D E G A I A E TA H I T Z - O R D E N A
Nik ikusi ditudan gramatika-liburuetan zorrotz jokatzen dute

hitz-ordenaren kontuan eta galdegaiaren legeak bete behar
direla agintzen dute. Zuen argitalpenetan, ordea, oso malguak
zarete: galdegaia ez duzue beti aditzaren aurrean jartzen,
mendeko perpausak atzera botatzeko eta aditza aurreratzeko
aholkatzen duzue. Ordena horrekin ez al dira gramatika-legeak hausten? Orain arte modu batean idatzi bada, zer dela-eta
aldaketa? Ez al da erdararen joskerara makurtzea?
Oso galdera interesgarria egin duzu eta barkatu egin beharko diguzu erantzuna luze samarra bada, ez baita bospasei lerrotan erantzuteko modukoa baizik eta bospasei orrialdetan!
Aurrena, argitu beharreko zerbait.
Euskarak, beste hizkuntza askok ez bezala, aski librea du hitz-ordena, perpauseko osagaien gramatika-funtzioa ez duelako tokiak markatzen, eta
funtzio horiei ez dagokielako toki finko aldaezinik. Hau da, lekuz aldatuta ere, subjektua subjektu, aditza aditz, eta objektua objektu dira beti, gramatika-funtzioa ez baita perpauseko tokiaren arabera aldatzen1.
Esaterako:
Jonek sagarra jan du.
Jonek jan du sagarra.
Sagarra jan du Jonek.
Sagarra Jonek jan du.
Jan du Jonek sagarra.
Jan du sagarra Jonek.
Eta areago: euskalki batzuetan ohi den bezala aditzaren bi osagaiak bereiziz gero, aukera gehiago sortzen dira:
1. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Irua: Euskaltzaindia, 1985,
356. or.
211
Jonek du sagarra jan.

Jonek du jan sagarra.
Sagarra du jan Jonek.
Sagarra du Jonek jan.
Jonek sagarra du jan.
Sagarra Jonek du jan.
Pentsa zer gerta daitekeen perpausak osagai gehiago badu. Adibidez:

Aitak haurrari sagarra eman dio.
Ehun konbinazio baino gehiago sor daitezke, barruko osagaiak konbinatuta, eta denak, zuzenak2.
Baina... esanahi bera al dute perpaus horiek guztiek? Hortxe dago gakoa,
zeren galderak bi erantzun baititu: ez eta bai. Nolatan? Bada, testuingurua
kontuan hartzen dugun ala ez.
Testuinguruari erreparatu gabe, esanahi bera dute: subjektu batek ekintza
bat gauzatu du objektu batekin, hartzen dugun ordena hartzen dugula. Baina
testuinguruari erreparatzen badiogu, aldiz, osagai bakoitzaren garrantzia
aldatzen da. Zer dela eta? Itzul gaitezen hasierako perpausetara.
Demagun perpaus bakoitza galdera baten erantzuna dela. Orduan, hiztunak informazio zehatz bat eskatzen digu.
Zer jan du Jonek?
Sagarra.
Nork jan du sagarra?
Jonek.
Zer egin du Jonek?
Sagarra jan.
Zer gertatu da sagarrarekin? Jan (egin) dute.

Sagarra jan al du Jonek?
Bai.
Jonek jan al du sagarra?
Bai.
...
Ikusten denez, galdera bakoitzean hiztunak zerbait ematen du jakintzat eta

zerbait eskatzen. Beraz, erantzutean, osagai batek ematen du galderak
2. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Irua: Euskaltzaindia, 1985,
357. or.
J
O
S
K
E
R
A
212
eskatzen duen informazioa, eta horri galdegai esaten diogu. Jakintzat

ematen den informazioari, ostera, mintzagai. Aldez aurretik galderarik ez
badago, eta informazio guztia berria bada, edota informazio berria osagai
multzo bat bada, iruzkin esaten zaio horri.
Nola markatu galdegaia? Hortxe dira zinak eta minak.
Oro har esanda, perpauseko tokiaren edo intonazioaren arabera markatzen
da, baina esan behar da ez dela berdin jokatu euskalki eta garai guztietan.
Hala ere, badira galdegaia eta ordena arautu nahirik legeak eman dituztenak. Azkuek eman zituen lehenengo arauak, Astarloaren ideietatik abiatuta, baina lege ezagunenak Azkueren ikasle Sebero Altubek eman zituen:
Esaldiko osagai nagusia, galdetzen digutena, beti aditzaren aurrean jarri:

Nor etorri da?
Txomin etorri da.
Mendeko perpausetan, nahitaez, aditz nagusia esaldiaren amaieran jarri:

Lehengo egunean egin genuen azterketan emaitza txarra atera zutelako haserre daudela uste dut.
Lege hauek hedapen zabala izan dute: gogotik errotu dira XX. mendeko
prosagintzan eta euskal joskeraren ezaugarri berezkoenak direla ere pentsatu izan da. Auzia hobeto ulertzeko, historian atzera egin beharko dugu.
Gerra aurreko belaunaldian kokatu behar da Altuberen lana. 1890-1936
bitarteko belaunaldi hartan, gorakada izugarria egin zuten euskarazko
argitalpenek: euskal aldizkariak sortu ziren, euskalaritzak indarra hartu
zuen. Garai hartan ezagutu zuen euskara idatziak, eta euskalaritzak ere,
ordura arteko bultzadarik handiena. Baina gehiago idatzi ez ezik, idazteko modu berri bat ezarri ere egin zen, aurreko literatur tradizioan urraturiko ildoak bazter utzirik. Eta eredu horren ezaugarri nagusia
garbizaletasuna izan zen 3.
Zer dela eta jarrera garbizalea?
Normalean, garbizaletasuna Aranarekin eta lexikoarekin lotzen dugu
bakarrik. Baina orduko garbizaletasunak adar eta aldezle gehiago izan
3. LAKA, Itziar. Bizkaiko Aldundiaren euskarazko katedra (Hiperbizkaieraren historiaz
I), Anuario del Seminario de Filologia Vasca Julio de Urquijo. Donostia: Gipuzkoako
Foru Aldundia, 1987. XXI-2 zenbakia, 708. or.
213
zituen: Azkue bera, Altube, Orkaiztegi Ez zen hiztegira soilik mugatu:

joskerara ere hedatu zen. Joera berriaren arabera, joskeraren jatortasunak
du garrantzi handiena: hitzak hizkuntzaren azaleko gauza dira, hizkuntzaren alderdirik aldakorrena eta azalekoena; joskera, berriz, hizkuntzaren
arima bera da. Beraz, euskararen joskera jator garbia zein den aztertu
beharra dago, eta euskal idazleak bide horietan barna sarrarazi beharra...4
Testuinguru horretan sortu zituen Altubek legeak, eta belaunaldi haren
itzalari itsatsita hedatu ziren eta adostasun zabala lortu zuten ondorengo
prosalarien eta gramatikarien artean, baita Altubek berak jartzen ez zituen
mugak ere planteatzeraino. Ez da harritzekoa, beraz, gaur egungo gramatika salduena hartu, eta honako hau nabarmen azpimarratuta irakurtzea:
Galdegaia, hau da, perpausaren osagairik garrantzitsuena, aditzaren
AURREAN jartzen da beti5.
Baina ez pentsa erabateko adostasunik izan denik lege horien gainean, kritikak ere hartu baitzituzten, euskal prosa zurrun eta gozakaitz bat ekarri bide
zutelako, ordura arteko literatura eredutik aldendua. Ez edonolako kritikak
eta ez edonork egindakoak. Begira Mitxelenak berak zer esan zuen:
euskal adimenarentzat ez bada ere eta ez dakit horrelako entelekiarik inon aurki ote daitekeen, hots atseginagoa duela euskal belarriarentzat Axularren prosak Altubek eredutzat hautetsi dizkigun zenbait
zatirenak baino6.
Altubek berak onartu egiten zuen legeak ez direla beti betetzen hizkuntzaren benetako praktikan, eta ohikoena dela lege horiek urratzea, batez
ere galdegaia luzea eta korapilatsua denean. Hala eta guztiz ere, lege
horietara makurtu beharra aholkatzen du.7
4. VILLASANTE, Luis. Hitzaurre gisa, Erderismos. Bilbao: Indautxu editorial, 1975,
VII-VIII or.
5. ZUBIRI, Ilari; ZUBIRI, Entzi. Euskal Gramatika Osoa. Bilbo: Didaktiker, 1995, 627.
or. Aurrerago ere errepikatzen da Perpausaren egitura: Hitzen ordena atalaren amaierako laburpenean (640. or.): Atal honetan ikusitakoa arau bakar batean laburtu daiteke:
euskaraz galdegaia aditzaren aurrean jartzen da beti.
6. MITXELENA, Luis. Arnaut Oihenart, Boletn de la Real Sociedad Vascongada de
amigos del pas. Donostia-San Sebastin: Real Sociedad Bascongada de los Amigos del
Pas, IX. zenbakia, 1953, 462. or.
7. ALTUBE, Sebero. Erderismos. Bilbao: Indautxu editorial, 1975.
J
O
S
K
E
R
A
214
Baina, orduan, zer lege-mota dira horiek, errealitatearen azterketatik atera

ez badira? Berriro ere, Mitxelena mintzo:
Zerbait esan daiteke horratik: bi gauza, berezirik egon behar luketenak,
elkarrekin nahasten dituela, dena eta behar litzakeena. [...] Labur esateko, Altube jaunak finkatutako legeak, euskarak gorde behar lituzkeanak izango dira agian, baina ez euskarak gorde edo gordetzen
dituenak8.
Mitxelenak esaten zuenez, estatistikak bakarrik erakuts lezake zein diren
literatur hizkuntzaren benetako legeak, eta erabat ziur zegoen estatistikak
argi eta garbi agertuko lukeela lege horiek ez direla Altubek aldarrikatutakoak bezalakoak.
Gaur egun, azterketa ugari egin dira bide horretatik, eta horietako batek,
V. Hidalgok egindakoak, agerian jarri du Mitxelenak aurreikusten zuen
tradizioaren eta XX. mendeko joskeraren arteko alde nabarmena:
Idazle klasikoak Gaurko prosa estandarra
Aditzaren leku ohikoena esaldian
Aditzarekin hasitako esaldiak
Aditzarekin amaitutako esaldiak
Aurrealdea (%72)
%18,1
%18,6
Atzealdea (%81,8)
%1,4
%39,2
Gure estatistikako esaldi idatzi zein ahozko posible guztien artean, galdegaiaren legea ez litzateke beteko hirutik batean baino. Eta mendeko
perpausetako legeak, berriz, huts egingo luke aditz jokatuko esaldien
erdian baino gehiagotan behintzat 9.
Hidalgok hipotesi gordina ateratzen du azterketa horretatik: euskaraz ez
da inoiz, ez idatzi, ez hitz egin, gaur egun idazten den hitz orden moldean. Alta, Hidalgoren ustez, hipotesi hori egiazkoa ez bada, garbizaleek
uste zuten hipotesia onartu beharko genuke: denok erabat erdaldunduta
gaude, euskarazko literaturaren sorreratik honako lekukotasun guztiak
barne. Izan ere, horixe uste zutelako saiatu ziren euskara ideal bat
eraikitzen.
8. MITXELENA Luis. Ibidem 460. or.
9. HIDALGO, Victor. Hurbiltze bat euskal hitz-ordenaren tradizioari-1, Fontes Linguae Vasconum. 1996, 71. zenbakia. 24. or.
215
Baina hipotesi hori frogaezina da: euskararen testigantzak ere susmagarritzat jo eta baliogabetzen badira, ametsezko joskera ideal batean oinarritu behar gara. Eta Villasantek dioenez:
Euskera idealaren eta euskera historikoaren artean tirabira egotea, normala da: baina tirabira honetan behar litzatekeenari zor den baino gehiago ematen bazaio, euskera reala bera, esistitzen den bakarra, kaltiar
ateratzen da10.
Ez dira gutxi ondorio horretara heldu direnak. Izan ere, gaur egun, asko
dira testu astunak, ulergaitzak, birritan irakurri behar direnak, hain zuzen
ere, klasikoen ereduari barik, Altuberen legeei estuegi eta itsumustuka
atxikita idatzi direlako, batzuetan Altube bera baino harantzago joanda ere.
Eta horrek areagotu egin du euskal prosak duen arazo bat: atzerakarga11.
BIBLIOGRAFIA
ALTUBE, Sebero. Erderismos. Bilbao: Indautxu editorial, 1975.

Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Irua: Euskaltzaindia,
1985.
HIDALGO, Victor. Hurbiltze bat euskal hitz-ordenaren tradizioari-1, Fontes
Linguae Vasconum. 1996, 71. zenbakia.
HIDALGO, Victor. Euskal joskeraren mito kaltegarriak-I, Hizpide. Donostia:
HABE, 1996, 35. zenbakia.
IRIGOYEN, Alfonso. Sebero Altube eta euskal hizkuntzaren pleguak,
Euskera. Bilbao: Euskaltzaindia, 1980, XXV-2 zenbakia.
LAKA, Itziar. Bizkaiko Aldundiaren euskarazko katedra (Hiperbizkaieraren
historiaz I), Anuario del Seminario de Filologia Vasca Julio de Urquijo.
Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia, 1987. XXI-2 zenbakia.
MITXELENA, Luis. Arnaut Oihenart, Boletn de la Real Sociedad
Vascongada de amigos del pas. Donostia-San Sebastin: Real Sociedad
Bascongada de los Amigos del Pas, IX. zenbakia, 1953.
10. VILLASANTE, Luis. Ibidem.

11. Ikusi Atzerakarga, 217. or.
J
O
S
K
E
R
A
216
VILLASANTE, Luis. Comunicacin del P. Villasante sobre la rplica del Sr.

Altube al Sr. Michelena acerca de la sintaxis vasca, Euskera. Bilbao:
Euskaltzaindia, 1956, I. zenbakia.
VILLASANTE, Luis. Hitzaurre gisa, Erderismos. Bilbao: Indautxu editorial,
1975.
ZALBIDE, Mikel. Euskarari buruzko burubideak XX. mendean (mahai ingurua)
http://www.sabinoarana.org/castellano/seminarios/eskualtzaleen/zalbide.html
ZUBIRI, Ilari; ZUBIRI, Entzi. Euskal Gramatika Osoa. Bilbo: Didaktiker, 1995.
Atzerakarga
217
AT Z E R A K A R G A
Zuen argitalpenetan barra-barra erabiltzen duzue atzerakarga hitza. Zer da? Zuek asmatutako zerbait?
Aurrena, bakoitzari berea da legea. Barra-barra erabili arren, ez dugu guk

asmatu. Joxe Ramon Zubimendi eta Pello Esnalen Idazkera-liburua argitalpenetik jaso genuen eta horiei zor diegu zorioneko terminoa1.
Zer den? Begira, euskarak joera nabarmena du mezuaren gakoa atzean
eramateko, atzizkidun hizkuntza delako eta aditza esaldiaren amaieran
jartzeko joera duelako2. Ahozkoan eta esaldi laburrak idaztean ez da ia
oztoporik izaten, baina esaldi luzeak idaztean, perpaus konplexuagoak
egin behar izaten direnez, arazo larriak sortzen dira, esaldia birritan (edo
gehiagotan) irakurri behar baita, ulertuko bada.
Erreparatu esaldi honi:
1996ko irailaren 12an emandako 30/96 Dekretuaren bitartez, udal
ondasun higiezina den Hiltegia eta bere frankiziak deitutako udal
ondasun higiezina saltzeko beharrezkoa den espediente administratiboari hasiera ematea erabaki zuen Alkateak.
Begibistan denez, esaldia bukatu arte ezin jakin jasotzen ari garen informazio guztia nola prozesatu, amaieran bertan baitaude subjektua eta aditz
nagusia. Nolabait esanda, burua zamatzen ari gara, informazio-osagarri
askorekin, eta ezin burua libratu, mezua ulertzeko behar ditugun subjektua eta aditz nagusia aurkitu arte.
Izan ere, subjektua eta aditz nagusia dira informazioaren zutabe nagusiak,
eta horiek gabe kolokan dago eraiki nahi dugun mezuaren argitasuna.
Iparrorratzarena egiten dute elementu horiek testuan, lagundu egiten baitigute mezuaren norabidea topatzen, eta amaierarako uzten baditugu, nora
ezean ibiliko gara, informazio osagarriarekin zer egin ez dakigula.
1. ZUBIMENDI, Joxe Ramon; ESNAL, Pello. Idazkera-liburua. Zarautz: Eusko
Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 1993, 172-173. or.
2. Ikusi Galdegaia eta hitz-ordena, 210. or.
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
218
Gaur egungo hainbat testu irakurrita, badirudi kondenatuta gaudela horrela idaztera, eta larriagoa dena, horrela irakurtzera. Baina ez. Hainbat bide
daude arazoari aurre egiteko, gure literatur tradizioan erruz jorratu direnak. Administrazioko testu zaharretan ere aurki daitezke, eta horren erakusgarri dira Imanol Trebioren Administrazio zibileko testu historikoak
liburutik jaso ditugun adibideak3.
Hona hemen hainbat aholku atzerakargaren zama arintzeko:
Esaldi luzeegiak moztu
*Ekainaren 27ko 328/1995 Dekretuaren bidez Lanbidezko
Prestakuntzarako Babespeko Ikastegiak eta horiek langai teknikoez
hornitzeko laguntzak arautzen dira, eta bere 12. atalean ezartzen
denez, onartutako prestakuntza ekintzak eta Autonomi Elkartean teknologi aldetik aurreratutako prestakuntza eskaini ahal izateko, espezialitate jakin batzuetan teknikoki hornitutako prestakuntza ikastegiak
edukitzea helburu dutenak burutu ahal izateko beharrezko diren langai
teknikoak erosteko gastuen %100 arteko dirulaguntza emango duela
fondo galduan.
Zortzi lerroko esaldi mardul honek barruan azpiesaldi askotxo ditu.

Sekulako oroimena behar da esaldia bukatu arte datu guztiak buruan gordetzeko, eta mendeko perpaus ugari egotea ere ez da batere lagungarria.
Ekainaren 27ko 328/1995 Dekretuaren bidez, bi arlo hauek arautzen
dira besteak beste: bata, Lanbidezko Prestakuntzarako Babespeko
Ikastegiak eta, bestea, ikastegiok langai teknikoez hornitzeko laguntzak[] Dekretu horren 12. atalean ezartzen denez, Jaurlaritzak
%100erainoko dirulaguntza emango du, itzuli beharrik gabe, tresneria
teknikoa erosteko[] Laguntza horiek emango dira baldin eta tresneria
hori beharrezkoa bada onartutako prestakuntza ekintzak egiteko, eta
ekintzon helburua bada Autonomia Erkidegoan prestakuntza ikastegi
espezialduak izatea eta horietan teknologia aurreratuko prestakuntza
eskaintzea.
Ikusten denez, lehengo esaldi luze eta ilunaren ordez hiru esaldi argiagoak ditugu moldaketan. Etenak egin daitezke irakurri ahala, eta pasarte
laburragoak direnez, arinago ulertzen da informazioa.
3. TREBIO, Imanol. Administrazio zibileko testu historikoak. Gasteiz: HAEE-IVAP,
2001, 376. or.
Atzerakarga
219
Hurrengo testua luze bezain interesgarria da. Erreparatu erdarazko esaldien luzerari. Horren ondorioz, izugarri korapilatzen da testua, mendeko
perpausez josita baitago. Horrek, ezbairik gabe, ilundu egiten du testua
eta irakurketa moteldu. Azken pasartean, estilo nominala erabiltzen da.
Begira nola eman zuen Gipuzkoako Komisio Probintzialak 1918ko zirkular hau erdaraz:
La Comisin provincial de Guipzcoa, atendiendo a la gran escasez de
combustible que se observa en la Provincia, tanto ms lamentable
cuanto que no es escasa la produccin de carbn vegetal de sus montes, que con detrimento del normal consumo de la Provincia, sirve
para satisfacer necesidades de otras regiones o comarcas, y muy en
especial al hecho de que en los mismos montes comunales de
Guipzcoa se extraen anualmente grandes partidas de este material,
ha adoptado la norma de prohibir que los pueblos que tengan montes
comunales saquen a subasta material de los mismos, si de antemano
no tienen provistas las necesidades perentorias de sus hogares.
Esaldi ederra, benetan: luze-luzea eta mendeko perpausez betea. Orain,

ordea, erreparatu euskarazko bertsioari. Erdarazko esaldi erraldoiak zatitu
egin dira: erdaraz esaldi bat, euskaraz lau; ondorioz, nabarmen argitu da testua. Erritmo biziagoa du eta klausulen arteko lotura logikoak argiagoak dira.
Gipuzkoan, beste toki geienetan ez ezik, bear aa egur ta ikatzik ez
daukagu[] Baa emen bear ainbat ikatz ta egur ez izatea, gure mendiak soil egotetik ez dator, Gipuzkoako erri-baso ta erri-basoak ez diranetan guretzako naiko ikatz ta egur badaukagu-ta[]
Emen egiten dan ikatza, ordea, Gipuzkoan bertan sua egiteko gorde bearrean, beste tokietara bidaltzen dute, ta emen, bear degun ain gabe gelditzen gera[] Kalte au galerazteko, erri bakoitzean bear dena osatu arte,
erri-basoetako egurra ta ikatza saltzea debekatu du Gipuzkoako
Diputazioak[] (Trebio. Testu historikoak, 699. or.).
Mendeko perpausen ordez, juntatuak erabili
Oso ohituta gaude, administrazioko erdaran, esan beharreko guztia edo

ahalik eta gehiena esaldi luze-luze batean jartzera. Esaldi horietan, gainera, hasieran kokatzen dira mendeko perpaus guztiak, nahiz bigarren
mailako informazioa baino ez izan; informazio nagusia, aldiz, bukaeran
kokatzen da.
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
220
Hurrengo testua Bizkaiko Diputazioan eginda dago, eta 1917-1918 bitarteko zirkular batetik hartu dugu. Begi-bistan da aurreko lerrokadan aipatu dugun arazoa: esaldi bakarra eta luzea, mendeko perpausak aurrean,
perpaus nagusia azkenean:
Con objeto de realizar un estudio acerca de la materia de contratacin
municipal en esta provincia y proceder, si fuere posible, una reglamentacin general, siquiera en cuanto las bases de la misma, ruego
V. tenga bien remitir un ejemplar copia de las condiciones generales y econmicas de que ese Ayuntamiento se vale en la contratacin municipal.
Baina erreparatu nola eman zuten, garai hartan, euskarazko bertsioa.

Esaldi bakarra egin zuten, bai, baina esaldiaren hasierako mendeko perpausa perpaus juntatua bihurtu denez, izugarri arindu da atzerakarga, bi
informazio-unitate autonomo sortuta:
Jakin eta aztertu gura da Bizkaiko errijak zein eratan lotzen dabezan
euren egijuniak, gustijentzako araukuntza bat atonduteko al dala, gauza
urtenetan edo nagosijetan beintzat, eta orregatik eskatzen yatzu
bidaldu dagixula ona Udal orrek bere egijunetan ipii oi dauzan baldintza orokar ta dirutarren barri. (Trebio. Testu historikoak, 659. or.).
Subjektua eta aditza elkarrengana hurbildu

*Jaurlaritzaren ordezkariak, berriz, HPS Kirol Zuzendaritzak urtero
egiten dituen deialdietan hizkuntza irizpidea txertatzeko proposamena
aztertzen eta lantzen ari dela adierazi du.
Ageri denez, subjektua lehen hitzetan dago eta aditza, aldiz, amaieran.
Esaldia bukatu arte ez dakigu ordezkariak zer egin duen: adierazi, aldarrikatu, ukatu, ezetsi, gogoratu ala ahaztu. Hurrengo moldaketan, ordea,
elkarrengana hurbildu ditugu eta argiago uzten da bien arteko harremana
zein den:
Jaurlaritzaren ordezkariak, berriz, adierazi du HPS aztertzen eta lantzen ari dela Kirol Zuzendaritzak urtero egiten dituen deialdietan hizkuntza irizpidea txertatzeko proposamena.
Galdegai denean, aditza aurreratu

*Hizkuntza normalkuntzako goi-mailako teknikarien kidegoaren oposizioaldiko emaitzen behin betiko zerrendak argitaratu egin dira.
Atzerakarga
221
Perpausan, argitaratzeko ekintza bera nahi da azpimarratu. Horregatik,

inori ez dio batere minik ematen esaldia aditzarekin hasteak, ezta
Altuberen legeen zaleenari ere. Gainera, moztu egin dugu aditzaren aurreko klausula, osagai guztiak elkarri lotuta zeudela-eta hitz kate luzeegia
zelako, esanahiaz arin jabetzeko behintzat:
Argitaratu egin dira oposizioaldiko emaitzen behin betiko zerrendak, hizkuntza normalkuntzako goi-mailako teknikarien kidegoari
dagozkionak.
Erreparatu hurrengo testuari. Usurbilgo 1888ko Udal Ordenantzetatik

ekarri dugu. Ohi den moduan, esaldikote eder batean eman nahi da, erdaraz, informazio guztia:
Atento este Ayuntamiento que se conserve inalterable el orden y la
moralidad que en este vecindario ha reinado, y deseando armonizar
los intereses particulares con el bien pblico, estrechando con el
mutuo respeto los vnculos de solidaridad con que deben estar ligados
todos los miembros de un pueblo para defensa de sus intereses; y
persuadido de que la ejecucin de estas disposiciones ha de redundar
en provecho de la salud pblica y seguridad y defensa de las personas
y propiedades, precavindolas de todos los peligros que puedan alterar los fecundos beneficios de su tranquila posesin, recomienda por
estas razones todos, el ms puntual y exacto cumplimiento de aquellas, confiando en que no se ver en la sensible necesidad de hacer
uso de las facultades que le concede el artculo 77 de la ley municipal.
Orain erreparatu euskarazko bertsioari. Ohartu nola aurreratzen den aditza. Benetan bide egokia erabili dute euskarazko bertsioan erdarazko
gerundio eta partizipioei itzuri egiteko. Erdaraz esaldi bakarra dago, mendeko perpausez josia, eta bukatu arte ez da esaldi nagusia aurkitzen: recomienda... Euskaraz ordea, periodoak laburragoak dira eta puntuazio-eten
gogorragoak egin dira: erdarazko testuak duen monotonia hautsi egiten da
eta pasarte bakoitzak autonomia handiagoa dauka:
Nai luke Aiuntamentu onek oraindao bezela segi dezatela erri ontan
oitura onak; nai luke bakoitzaren interesari kalterik ez egin ta erriko
guzienai mesede: nai luke denak, batzuek besteentzat izan dezatela
erri bateko jendeen artean izan bear duen errespetoa ta onginaia; bateratu ditezen erri onen interesak eskudatzeko; ta uste du agindu oek
kunplitzea guztientzat ongi etorriko dala, beren osasuna ta segurantza,
eta personen eta ondasunen zaitzerako ta libratuko dituela elkarren
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
222
arteko pakeak dakazkien ondasun ugariak galtzeko perilletatik. Argatik

erregutzen die erriko guztiai egin dezatela al-duten guztia agindu oek
ongi kunplitzeko, ta espero du ez duela premiarik izango Errientzako
Legeak bere 77-garren agintean esaten duen eskubidea arturik, norbait kastigatzeko. (Trebio. Testu historikoak, 573. or.).
Ipuin zaharretan, sarri ikusten da aditza aurreratzeko joera hori. Begira zer
zioen Mokoroak, Altuberen legeak zabalduz:
Ba dakizu noski Altube-k eta, oso tajuz artu zizkatela bere itxura batzuk
euskerari, eta jatortzat dauzkala edozeek aek azaldutako legeak... Ez al
da ordea beste legerik? Lege estu orietan sartu bear al da euskeraren
joan-etorri guzia? Ez al du gure izkuntzak nun-ibillirik, muga orietarik
landara?... Ni nerez baietzean nago... Ba dala beste legerik ere. Nik esango nuke berezko iraa gal-azten diola askotan itzaren iturriari, dalako
gramatika estuegi orrek; eta ibilpidea lotzen edo trabatzen izlari naiz idazle nor-danari... Izan bear dula beraz euskaldunarentzat hainbeste estuasun
eta kezka-gabe ibiltzen utziko dion igespideren bat bederen!
(...) Zure ta nere adieko euskaldunik ba ote da, suondoan onako onen
antzera ipui zarren bat kontatzen aditu eztunik?... Bei bizi omen ziran
aita ta ama ta Katalin da Benardo... eta biak juten omen ziran eskolara...
eta egun batean amak esan omen zioten... eta Katalinek ikusi omen zituen
pertzean Beardoren atzaparrak gal-gal gal-gal irakitzen zeoztela... etc.
Zuk eta nik, eta beste edozeek irakurri ditzake olakoxe ipuiak, erri-erriari jalki zaizkan bezelaxe jasorik edozein folk-lore liburutan. Esango nuke
eundaka urtetan orrelaxe esan izan dirala ipui oiek gure sukaldeetan. Zuk
ez? Gure basarrietako laratzak izketan baleki!
(...) Esan-postura guzi oetan ba dirudi bere buruari naiz entzuleen azpitikako galde txikiak egiaziz ari dala itz-egillea: Bei bizi omen ziran...
(Nortzuk?) Biak juten omen ziran... (Nora?)4.
Aditzaren aurrean galdegai faltsuak jarri
Galdegaiaren klausula potoloa bada, luze eta astuna egiten da perpausa

aditz nagusia aurkitu arte. Erraz konpon daiteke hori galdegaia ordezkatzen duen osagai laburrago bat jarrita: hortik datozkio galdegai faltsu edo
4. J. M. Mokoroaren gutuna Basarriri: IRIGOYEN, Alfonso. Sebero Altube eta euskal hizkuntzaren pleguak, Euskera. Bilbao: Euskaltzaindia, XXV-2 zenbakia, 1980, 341.-342. or.
Atzerakarga
223
galdegaiorde izenak. Nahiz eta benetako galdegaia ez den, lasai asko

koka daiteke aditzaren aurrean eta, horrela, esaldiko klausula luzeena
atzera bidalita, biziki arintzen da esaldia. Adizlagun askok aise betetzen
dute zeregin hori: laster, beti, ongi, sarri, maiz, orduan, azkar, asko, hobe,
askotan, inoiz...
*Jaun/Andre hori: Deialdia Aldizkari Ofizialean argitara dadin beharrezkoak diren agiriak bidaltzen dizkizut honen bidez.
Jaun/Andre hori: Honen bidez bidaltzen dizkizut behar diren agiri guztiak, deialdia Aldizkari Ofizialean argitara dadin.
Barra-barra erabiltzen da modu hori administrazioko gutunetan, eta aukera paregabea da aditza esaldiaren amaieratik ateratzeko. Badira bide bera
ematen duten hainbat hitz; esaterako, honenbestez:
*Honenbestez, Zuzendaritza horrek egindako proposamena aipatutako xedapenekin bat datorrela adierazten dizut.
Honenbestez adierazten dizut Zuzendaritza horrek egindako proposamena bat datorrela aipatutako xedapenekin.
Literatur tradizioan baditugu adibide asko:

Sarri dakie gurasoak etxeko seme-alaben zorigaiztoa egiten. (D.
Agirre. Kresala, 1901-1905).
Beinic bein ondo daquigu, gorputzeko gach bacochac dituan leguez bere
medicina osagarriac, alan Arimeco gachac bere dituezala euren senda-garri berezcoac. (Aibarro. Lora Sorta Espirituala, 1803).
Alako batean sentitu zuen Jenobebak gauerdialdean bere presondegiko sayetara-zuloan kiskatako bat. (G. Arrue. Santa Genovevaren vicitza, 1868).
Eta administrazioan ere badira. Begira nola itzuli zuten 1918ko Basoen
gaineko legearen pasarte hau:
Art. 6. La Guardia civil y el Cuerpo de Guardera forestal vigilarn los
aprovechamientos de productos forestales que se verifiquen dentro
de sus respectivas demarcaciones, confrontando su entidad con las
autorizaciones y guas de transporte que expidan las Jefaturas de los
distritos, y dando cuenta por escrito la Junta de conservacin y
fomento de la riqueza forestal privada de los resultados de sus investigaciones y denuncias, con remisin del atestado correspondiente.
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
224
Esaldi luze-luzea da eta galdegaia ere ez da laburra. Galdegai faltsu baten

bidez aurreratu da aditza, eta erlatibozko perpausa zehar galdera baten
bidez emanda arindu egiten da atzerakarga:
6n Atalgija. Gorda-zibilak eta Baso-zaak ardurea eukiko dabe euren
erki barruan zelan egiten diran zugatz-eraztiak eta zur ta egur ataratiak,
ikusirik onetarako ia egizkuak diran eta ondo dagozan erkiko baso-Agintaritzak baso-jabiei emondako baimen-agirijak, eta eruate-agirijak,
eta idatziz jakitun ipiirik eurek egiten dabezan arakatze ta salakixun
gustijekaz Basoen euste ta geiarazte Batza, berari ingitza bialdurik.
Aipagarria da ardurea euki hori. Ez dira gutxi, ez, esaldi hasierara joan
ohi diren horrelako formulak: egia da, bistan da, kontua da, litekeena da,
argi dago, garbi dago, damu dut, zaila da, aukera izan, hobe da...
Definizioetan eta zerrenda luzeetan, laburrena aurrera5
*Bertan adierazten dena egia dela ziurtatzen duen agiria da egiaztagiria.
Ikusten denez, bukatu arte ez dakigu zer ari garen definitzen. Hobe definitutakoa aurrean jarri eta definizioa atzera pasatzea:
Egiaztagiria da agiri bat, bertan adierazten dena egia dela ziurtatzen
duena.
edo
Egiaztagiria da agiri bat, ziurtatzen duena bertan adierazten dena egia
dela.
Zerrenda luzeak datozenean atzera bidal daitezke osagaiak, galdegai izan

arren:
*Juan Mari Errotazelai, Susana Portuondo, Eduardo Menendez, Iaki
Sagastagoitia eta Ramon Lopez izango dira irakasleak.
Irakasle izango dira Juan Mari Errotazelai, Susana Portuondo, Eduardo
Menendez, Iaki Sagastagoitia eta Ramon Lopez.
edo
5. Ikusi Definizioak, 172. or.
Atzerakarga
225
Irakasleak Juan Mari Errotazelai, Susana Portuondo, Eduardo

Menendez, Iaki Sagastagoitia eta Ramon Lopez izango dira.
Kataforak erabili: honako hauek, ondorengoak, hauek...
Kataforak ondoren zerbait datorrela iragartzen duten hitzak dira: honako

hauek, ondorengoak, hauek... Laguntza ederra ematen digute zerrenda
luzeak ematean:
*Epaimahaikideak alkatea, idazkaria, arloko zinegotzia, arloko teknikaria, langileen ordezkaria eta HAEEko ordezkaria izango dira.
Epaimahaikideak honako hauek izango dira: alkatea, idazkaria, arloko
zinegotzia, arloko teknikaria, langileen ordezkaria eta HAEEko ordezkaria.
Aditz deklaratiboak aurrera pasa
Aditz batzuek esatezko aditz edo aditz deklaratibo izena hartzen dute,
esanahian komunikatzea edo erabakitzea hartzen dutelako: esan, adierazi, ukatu, aldarrikatu, iragarri, erabaki, agindu, etab. Modu horretako
aditzak erraz asko eraman daitezke esaldiaren hasierara:
*1997ko maiatzaren 6an bidali zenidan eskabideari dagokionez, eskatu nizkizun datuak euskararen erabilera normalizatzeko plana martxan
jartzeko zirela esan behar dizut.
1997ko maiatzaren 6an bidali zenidan eskabideari dagokionez, esan
behar dizut eskatu nizkizun datuak euskararen erabilera normalizatzeko plana martxan jartzeko zirela.
Hurrengo adibideak 1875 inguruko Tolosako Ordenantzetatik hartu ditugu:

Bigarren ordenantzac aguintzen du electoreac edo elegitzalleac ez
dutela apaizaquin itzeguin bear eleccioa egun arterao 3000 maravidi
penaren azpian. (Trebio. Testu historikoak, 508. or.).
Eta gaera esaten du urte betean Alcate izan dana izan ditequeala
urte biren barrumbian Erregidore eta Erregidorea Alcate eta acabatzen du esanaz eman dezala Secretarioac joan dan urtean
Ayuntamentuco izan diraden icenac erratu ez dezaten cargu oyetaraco
autu biar diraden nombramentua eguiten. (Trebio. Testu historikoak,
509. or.).
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
226
Baina esatezko aditzekin bakarrik ez: badirudi gomendio hau perpaus osagarri guztietara heda daitekeela, Euskaltzaindiak EGLU-V liburuan esandakoari jarraiki:
Dena dela, esan behar da ezkerrean bezala eskuinean ere koka daitezkeela euskaran perpaus osagarriak. Eta ez dirudi, gainera, horrek izen sintagmen kasuan bezalako inplikazioak dituenik [hots: osagai bat
markatuagoa izatea]. Ezin da besterik gabe esan, konparazio batera,
hurrengo [B] perpausak [A] perpausak baino ordena markatuagoa duenik:
A.- Tren hau Orion gelditzen dela entzun dut.
B.- Entzun dut tren hau Orion gelditzen dela.
Beharbada zenbaiten ustez [A] dotoreagoa da [B] baino. Baina, usteak

uste, azken hau izaten da askotan hobesten den ordena, inplikazio
bereizirik gabe6.
Areago: Euskaltzaindiaren ustez, zenbat eta konplexuagoa izan perpausa,
hainbat eta handiagoa da joera. Hurrengo aukera guztiak dira zuzenak,
baina arruntena, bigarrena, perpaus osagarria amaieran kokatzen duena 7:
Tren hau Orion gelditzen dela esan didate gizon horiek.
Gizon horiek esan didate tren hau Orion gelditzen dela.
Gizon horiek tren hau Orion gelditzen dela esan didate.
Badirudi, ostera ere, gramatika batzuek ez dutela hori gogoko, eta aditza
bukaeran kokatzea jatorragotzat jotzen dute euskara idatzirako; ahozkoan
egiten den salbuespentzat hartzen dute aditz nagusia aurrean jartzea. Baina
ez hori bakarrik: ahozko ordenamendu hori aldatzeko proposatzen dute eta
idatzizko ordenamendura hurbildu behar dela aholkatu ere egiten dute8.
39. or.
40. or.
8. ZUBIRI, Ilari; ZUBIRI, Entzi. Euskal Gramatika Osoa. Bilbo: Didaktiker, 1995, 640.
or.: Nolanahi ere, salbuespenak salbuespen, komenigarria da aurreko ataletan emandako
arauak betetzea, baita euskara mintzatuan ere. () Atal honetan ikusitakoa arau bakar
batean laburtu daiteke: euskaraz galdegaia aditzaren aurrean jartzen da beti. Ikusi
Galdegaia eta hitz-ordena, 210. or.
Atzerakarga
227
Hala ere, aspaldi esanda zuen Euskaltzaindiak kontrakoa, EGLU-1 eta

Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna9 liburuetan; baina, antza, ez
bide dira konturatu:
Esan dezagun galdegaiaren nolakotasunak ere garrantzi handia duela.
Esaldi menperatu luze eta korapilatsu batek osatzen duenean, adibidez,
aditzaren eskuinaldean emateko joera dugu:
Tomasek baietz esan zidan.
Tomasek esan zidan, berak erakutsi zidan bidetik joatekotan, zuk iaz
prestatu zenion auto hura hartu beharko nuela.
Baiezko perpausak ezezko bihurtu
Dakigunez, perpausaren amaieran joan ohi dira menderagailuak, hots,

mendeko perpausen markak:
*Ezin izan da ezer egin bileran, epaimahaia osatzeko behar den baino
kide gutxiago bertaratu baitira.
Baina menderagailu asko, perpausa ezezkoan jarrita, aurrera pasatzen dira:

Ezin izan da ezer egin bileran, ez baita epaimahaia osatzeko behar den
beste kide bertaratu.
Kontuz ibili ezezkoetan: ez ogitarteko luzeegirik egin
Jatortzat edo jotzen dira ezezkoetako ogitartekoak. Horregatik, gehiegikerian erortzen gara maiz:
*Ez dute azterketa teorikoa gainditu zuten hautagaien erdiek azterketa praktikoa gainditu.
Azterketa teorikoa gainditu zuten hautagaien erdiek ez dute azterketa
praktikoa gainditu.
Azterketa praktikoa ez dute gainditu azterketa teorikoa gainditu zuten
hautagaien erdiek.
Azterketa teorikoa gainditu zuten hautagaien erdiek ez dute gainditu
azterketa praktikoa.
9. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Irua: Euskaltzaindia, 1985, 368.
or. Euskaltzaindia. Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna. Bilbo: Euskaltzaindia,
1993, 28. or.
J
O
S
K
E
R
A
Atzerakarga
228
BIBLIOGRAFIA
Euskaldunon Egunkaria. Estilo Liburua. Andoain: Euskaldunon Egunkaria,

2001.
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika Laburra: Perpaus Bakuna. Bilbo: Euskaltzaindia, 1993.
Euskaltzaindia. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-I. Irua: Euskaltzaindia,
1985.
1999.
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Argiro idazteko proposamenak eta ariketak. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1997.
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Hizkera argiaren bidetik. VitoriaGasteiz: HAEE-IVAP, 1994.
HIDALGO, Victor. Hurbiltze bat euskal hitz-ordenaren tradizioari-1, Fontes
Linguae Vasconum. 1996, 71. zenbakia.
HIDALGO, Victor. Euskal joskeraren mito kaltegarriak-I, Hizpide. Donostia:
HABE, 1996, 35. zenbakia.
IRIGOYEN, Alfonso. Sebero Altube eta euskal hizkuntzaren pleguak,
Euskera. Bilbao: Euskaltzaindia, XXV-2 zenbakia, 1980.
LOZANO, Joseba. Zenbait argibide euskara juridikoaren gainean, Eleria.
Donostia: Eusko Ikaskuntza, 1996, 1. zenbakia.
ZUBIMENDI, Joxe Ramon; ESNAL, Pello. Idazkera-liburua. Zarautz: Eusko
Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia, 1993.
ADIBIDEEN ITURRIAK

Tolosako Ordenantzak (1875), 508.-509. or.
Usurbilgo Ordenantzak (1888), 573. or.
Bizkaiko Diputazioaren zirkularrak (1917-1918), 659. or.
Atzerakarga
229
Gipuzkoako Komisio Probintzialak zabaldutako zirkularrak (1918), 699. or.

Espainiako Legea basoen gainean, Bizkaiko Diputazioak euskaratua (1918),
672. or.
J
O
S
K
E
R
A
Alferrikako erlatiboak
230
A L F E R R I K A K O E R L AT I B O A K
Itzultzailea ez naizen arren, askotan egokitzen zait administrazioko hainbat testu euskaratzea. Normalean, erdarazko
testua egiten dugu aurrena eta arazorik ez; baina euskarazkoa egitean sekulako arazoak sortzen zaizkit, batez ere erlatibozko esaldi kilometrikoak ateratzen zaizkidalako. Zer egin
dezaket?
Zoritxarrez, administrazioan oso hedatuta dago gaitz hori, euskara eta

euskarazko testua erdararen eta erdarazko testuaren morroi izaten baitira.
Aurrena, erdarazko testua egin ohi da, tamalez; jakina, horrela jokatuta
erdararen baliabide eta beharren arabera egokitzen da informazioa emateko bidea. Ostera ere, euskarazko testua ondoren egin behar badugu,
hamaika katramila pairatu behar ditugu, erdarazko bertsioak askotan erabat lotzen baikaitu.
Gure ustez, hainbat egokitzapen egin behar dira, bi testuek mezua behar
bezala komunikatzea lortu nahi baldin badugu, behintzat. Bestela, euskarazko testua ondoko zutabea apaintzeko baino ez da egingo... eta askotan,
horretarako ere ez.
Jakina da zeinen zaila den gaztelaniazko erlatibozko perpaus luzeak euskaraz ematea. Baina hori ez da gutxitasun bat, ezta elbarritasun-marka
ere; bestelakotasun-ezaugarria baino ez da. Euskarak baditu bide egokiak
eta nahikoak edozein informazio taxuz emateko, hizkuntza makurtzen eta
okertzen ez badugu. Eta hori egia da euskaran eta erdaran, edozein erdaratan gainera.
Arazoa, gurean, larria izaten da, erdarak oso gustuko, berezko eta funtzionala duelako erlatiboa: esaldiak gehiegi korapilatu gabe harilkatzen
dira mezua osatzen duten ekintzak eta sekuentziak:
La chica
que vive
en el
que tiene
caserio
1
una puerta
hecha de
roja
hierro.
231
Erdarazko egiturari orpoz orpo jarraitzen badiogu, hau ateratzen da:

Burdinaz
egindako
ate gorria
duen
baserrian
bizi den
neska
Ikusten denez, arazo franko sor ditzake erlatibo demonio honek, erdarazko erlatiboa euskarazko erlatiboarekin emanez gero, atzerakarga1 itzelak
sortzen baitira. Baina erlatiboa hainbat lotura sintaktikoren antzera
ideia batzuen arteko harremanak esaldi batean antolatzeko modu bat
baino ez da. Eta kontuan hartu behar da badugula euskaraz bestelako egitura erosoagoak erabiltzea erlatiboaren ordez.
Oso artikulu interesgarria idatzi zuen Koldo Biguri itzultzaileak horretaz
jabe gintezen2. Erreparatu hurrengo adibideei eta ikusiko duzu zenbat
aukera dauden erlatiboak ordezkatzeko: esaldi soilak, izenlagunak, justaposizioa, juntadura, bestelako mendeko perpausak
Esaldi soila
Esa es la normativa que regula esta situacin.
*Hori da egoera hau arautzen duen araudia.
Araudi horre(xe)k arautzen du egoera hau.
Izenlagunak
Las entidades que integran la administracin local...
*Toki-administrazioa osatzen duten erakundeak
Toki-administrazioko erakundeak...
Justaposizioa
De cada sesin que celebre el rgano colegiado se levantar acta por
el Secretario, que especificar necesariamente los asistentes...
1. Ikusi Atzerakarga, 217. or.
2. BIGURI, Koldo. Erdarazko erlatiboen itzulpena, Senez. Donostia: EIZIE, 1994, 15.
zenbakia.
J
O
S
K
E
R
A
232
*Bertaratutakoak zein diren jasoko duen akta bat egingo du idazkariak

kide anitzeko organoak egiten dituen bilkura guztietan
Kide anitzeko organoaren bilkura guztietako akta egingo du idazkariak.
Akta horretan, nahitaez, honako hauek jaso behar dira: bertaratutakoak...
Juntadura
Los ciudadanos... / ... tienen los siguientes derechos:
... / ... A ser tratados con respeto y deferencia por las autoridades y
funcionarios, que habrn de facilitar el ejercicio de sus derechos y el
cumplimiento de sus obligaciones.
* Herritarrek ondoko eskubideak dituzte:
... / ... Eskubideez baliatzeko eta eginbeharrak betetzeko laguntza
emango dieten agintariek eta funtzionarioek errespetua eta begirunea
erakutsi behar diete.
Herritarrek eskubide hauek dituzte:
... / ... Errespetua eta begirunea erakutsi behar diete agintariek eta funtzionarioek, eta laguntza eman, eskubideez baliatzeko eta eginbeharrak betetzeko.
Bestelako perpaus menderatuak
Hurrengo esaldia erlatiboz josita dago eta beste modu batean eman daiteke, kontzesiboa erabilita, esaterako:
*Ikastaro osoan zehar egiten diren ebaluaketa proba guztiak gainditu
dituzten eta azken azterketa egiteko teknika ezagutzen duten ikasle
batzuek ez dute, azkenean, eman behar duten maila ematen.
Ikasle batzuek ez dute eman beharreko maila ematen, nahiz eta ikastaroko proba guztiak gainditu eta azken azterketa egiteko teknika
ezagutu.
Adbertsatiboan ere bai:

Ikasle batzuek ikastaroko proba guztiak gainditu dituzte eta azken
azterketa egiteko teknika ezagutzen dute, baina, hala ere, ez dute
eman beharreko maila ematen.
Hurrengo hau denborazko egitura erabilita egin daiteke beste era batera:
233
*Inkestatua zalantzatan dagoela erakusten duten hauteskundeetan

emandako botoari buruzko erantzunak ez dira kontuan hartuko.
Ez dira kontuan hartuko hauteskundeetan emandako botoari buruzko
erantzunak, inkestatua zalantzatan dagoela erakusten dutenean.
Eta baldintzazko perpaus baten bidez ere bai:

Hauteskundeetan emandako botoari buruz, ez dira kontuan hartuko
erantzunak baldin eta inkestatua zalantzatan dagoela erakusten
badute.
Hurrengoak, ostera, zehar-galdera erabilita:

Cada Administracin Pblica establecer los das y el horario en que
deban permanecer abiertos sus registros.
*Herri-administrazio bakoitzak erregistroak irekita egongo diren egunak eta orduak ezarriko ditu.
Herri-administrazio bakoitzak ezarriko du zein egunetan eta ordutan
egon behar duten irekita erregistroek.
*Honen bidez eskatzen dizut hurrengo ikasturtean euskarazko ikastaroetan ibiliko diren zure erakundeko langileen kopurua lehenbailehen
jakinarazteko.
Honen bidez eskatzen dizut lehenbailehen zehazteko zure erakundeko
zenbat langile ibiliko diren hurrengo ikasturtean euskarazko ikastaroetan.
*Eta hori da zure eskabidea ez onartzearen arrazoia.
Eta horra zergatik ez dugun onartu zure eskabidea.
Esaldi honetako erlatiboa helburuzko baten bidez eman daiteke:

*Lanez gainezka gabiltzanean datuak sartzen laguntzen digun lankide
bat behar dugu.
Lankide bat behar dugu, lanez gainezka gabiltzanean datuak sartzen
laguntzeko.
Ikusten duzunez, ia beti aurkitzen da moduren bat perpausa bestela antolatzeko: aski da pittin bat pentsatzea, aukera hobeak aurkitzeko. Eta ez
kezkatu joskera aldatzen bada: gehien-gehienetan ondorio pragmatiko
berberak izango ditu itzulitako esaldiak.
J
O
S
K
E
R
A
234
Ez pentsa arazo hau administrazioan bakarrik denik: arazo bera gertatzen

zaigu maila jasoko testu mota guztietan. Zer dela eta, baina?
Erdararen eragina ukaezina da arazoaren nondik norakoak ulertzeko: ikasketak erdaraz egin baditugu, edo idazkera erdaraz soilik landu badugu,
edo erdaraz bakarrik irakurtzen badugu, edo idazten erdaraz ikasi zuten
aurreko belaunaldien gidaritzapean ikasi badugu euskaraz idazten: horrek
guztiak programatu egiten digu garuna, mezuak joskera-baliabide jakin
batzuekin osatzeko.
Txarrena da pentsatu ere pentsa dezakegula hizkuntzarena dela errua, eta
ez gara konturatzen gu geu garela elbarrituak. Bigarren hizkuntza bat
ikasten duenak jakin beharko luke ezerezetik ikasi behar duela hizkuntza
horretan komunikatzen; hots, bigarren hizkuntza horrek dituen kohesiobideak bereganatu behar dituela. Bestela, herrenka eta narrasean sortuko
ditugu testuak, batere naturaltasunik gabe.
Begira zer gertatzen den itzulita dauden ipuin askorekin, esaterako. Azter
dezagun hurrengo adibidea:
rase una vez un hombre que viva en lo alto de un monte en una casa
hecha de piedra del monte Ereo donde los primitivos habitantes de
Santimamie se divertan levantando piedras.
Hori euskaraz emateko, hitzez hitz, egituraz egitura itzuliko bagenu, oker
joko liguke kukuak: esaldia, beharbada, zuzen emango genukeelako...
baina egoki ez, erabat ulerkaitza litzateke-eta honela egingo bagenu:
*Bazen behin mendi baten gainean Santimamieko lehen biztanleek
harria jasotzen jolasten ziren Ereo menditik ekarritako harriekin eginiko etxe batean bizi zen gizon bat.
Ikusten denez, seme-alabei ipuina horrela kontatuko bagenie, laster gabe

joango lirateke gameboy zorionekoarekin jolastera edo telebista piztera...
eta hasi orduko, akabo ipuina.
Badira bai, beste bide batzuk erlatibozko esaldiak emateko, hala nola,
Zein eta Bait-erlatiboak3. Guztiz zilegi dira egitura horiek, idatzian kinka
larri askotatik ateratzen laguntzen digutelako, pedanteak izateko arriskua
badugu ere:
3. Ikusi Zein erlatiboak, 237. or.
235
Bazen behin gizon bat zeina mendi batean bizi zen etxe txiki batean,
zeina Ereuko harriez egina baitzen, non Santimamieko lehen biztanleak harria jasotzen jolasten ziren.
Dena dela, idatziari hobeto egokitzen zaizkio molde hauek, eta ahozkoan
zein umeentzako mezuetan errejistrotik kanpo gerta daitezke. Hori dela eta,
umeari horrelakoak erabilita kontatuko bagenio, apur bat geroago joango
litzateke bideoa ikustera beharbada; hori bai, aita edo ama xelebre samarra
duela pentsatuta. Ez ahaztu ahoz ari garela kontatzen ipuina, eta ez idatziz,
eta gainera, ume bati. Izan ere, hizkuntza-formek hizkuntza-erregistroa eta
komunikazio helburua egokiro bete behar dituzte, eta horien arabera aukeratu behar ditugu mezua emateko hizkuntza baliabideak.
Ezin da ipuin hori euskaraz eman? Bai horixe. Nola, bada? Euskaraz, jakina, eta betidanik euskaraz kontatu diren moduan: juntadura erruz eta mendeko perpausak doi-doi erabilita.
Bazen behin gizon bat, eta gizon hori mendi batean bizi zen [edo mendian bizi zena], etxe txiki batean. Etxea harrizkoa zen, Ereuko harriez
egina. Bada, Ereon bertan jolasten ziren harria jasotzen Santimamieko lehen biztanleak.
Horrela kontatuz gero, arrakasta handiagoa edukiko dugu gure haurrekin... beharbada; ez badugu nazkatu dagoeneko gure hizkuntza esperimentuekin. Lehiakide gogorrak dira telebista eta jolasgailua, baina ez
itxaropena galdu.
Arte honetan zure burua trebatu nahi baduzu, biziki gomendatzen dizugu
liburu hau: Joxe Arratibelen Kontu Zaharrak. Horiek irakurtzean, amamari entzun bezala gozatzen dira ipuinok... eta bide batez, ariketa eta
eredu aparta dira narrazioak egiten ikasteko 4.
BIBLIOGRAFIA
ARRATIBEL, Joxe. Kontu Zaharrak. Donostia: Erein, 1995.

BIGURI, Koldo. Erdarazko erlatiboen itzulpenak, Senez. Donostia: EIZIE,
1994, 15. zenbakia.
4. Ikusi Narraziogintza: denbora- eta aspektu-jauziak, 89. or.
J
O
S
K
E
R
A
236
BIGURI, Koldo. Erdarazko erlatiboen itzulpenak, Administrazioa euskaraz.

Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1996, 13. zenb.
ESPAA, Edorta. Defini dezagun geure burua, Administrazioa Euskaraz.
GARZIA, Juan. Joskera lantegi. Zarautz: HAEE-IVAP, 1997.
KALTZAKORTA, Mitxel. Definizioak ematen, Administrazioa Euskaraz.
LOZANO, Joseba. Zenbait argibide euskara juridikoaren gainean, Eleria.
Donostia: Eusko Ikaskuntza, 1996, 1. zenbakia.
Zein erlatiboak
237
Z E I N E R L AT I B O A K
ZEIN erlatiboak oso gutxi erabiltzen dira. Gaizki ikusita

daude, ala? Erdarakada al dira? Noiz eta nola erabil daitezke?
ZEIN erlatiboek tradizio luzea dute: gure literaturaren sorreratik bertatik

erruz erabili izan dira XVI-XX. mendeetan, euskalki guztietako testuetan,
gainera. Esaterako, XVI. mendeko bizkaieran eta gipuzkeran ere agertzen
dira zelanbai(st)- eta nonbait- anaforikoak.
Alabaina, XIX. mendearen amaieran eta XX.aren hasieran eten bat izan
zen, garai hartako joera garbizaleengatik. Azkuek berak izan zuen pisu
handiena gaitzespen horretan, eta haren itzalpean sortu ziren gramatikariek hedatu egin zuten erlatibo mota horren gaineko arbuioa. Etena orokorra izan zen, mugaren bi aldeetan, Iparraldean bait- soila gelditu
baitzen.
Gaitzespenaren argudioa hauxe zen: euskara hizkuntza postpositiboa da;
hau da, menderagailuak, edo mendeko perpausen loturak, atzean daramatza euskarak: garaiz heldu naizelako. Auzo erdarak, ostera, prepositiboak
dira; hots, mendeko perpausetako lotura horiek aurrean daramatzate: porque he llegado tarde. Hori dela eta, menderagailuak perpausaren hasieran
erabiltzea erdal moldeetara makurtzea zen garbizaleen ustetan.
Hala eta guztiz ere, atzera-pausutzat jo dute askok haustura hori, eta
hasieran erlatibo mota horren aurka ibilitako batzuek (Altube tartean dela)
atzera egin zuten. Askoren ustez, gainera, guztiz onargarria da erlatibo
mota hori, erromanikoak ez diren hizkuntza askok eta askok bide bera
egin baitute, joskera-baliabide aurreratuak latinetik egokituta, baita ingelesak ere. Eta badira hizkuntzalariak latinaren eraginaren teoria hori hain
garbi ikusten ez dutenak, euskal galdetzaileek ez baitute bakarrik galdetzeko zeregina, mugagabe-kutsua ere badute eta: nori berea..., ni ez naiz
nor..., zein bere..., zernahi... eta abar.
Baina aldaketa eraginda zegoen: hori dela eta, garai batean baliabide
modernoa zena eta joskera malgutzeko bide ematen zuena, gaur egun,
J
O
S
K
E
R
A
Zein erlatiboak
238
kutsu zaharkitua, jasoa eta are pedantea dauka. Horregatik da hain urria
erlatibo mota horren erabilera gaur egun, lehengo mendeetako literaturaren aldean.
Dena dela, batzuetan, baliabide ona da maila jasoan idaztean eta itzulpengintzan. Izan ere, erdarazko periodo luzeko esaldiak euskaratzeko bidea
errazten du, jatorrizko esaldien egitura gehiegi bortxatu gabe. Baina ez
dugu jo behar auzo erdaretako erlatiboen ordain bakartzat1. Kontuz, bada:
ez erabili neurriz gain eta gogoratu, batez ere, idatzirako balio duela.
Tira, bada: azalduta dago zergatik erabiltzen diren hain gutxi. Ekin diezaiogun erabilerari.
Nola deklinatzen da?
Hiru eredu izan dira literaturan:

1. XVI-XVII. mendeetako eredu zaharra. Mugagabean deklinatzen da
anaforikoa:
zein, zeinek, zeini, zeinen...
2. XVIII-XIX. mendeetako lapurterazko idazleen eredua. Singular-plurala bereizketa egiten dute deklinabidean, leku-denborazko kasuetan izan
ezik (mugagabean baitoaz):
- zeina / zeinak, zeinak / zeinek, zeinari / zeinei, zeinaren / zeinen...
- zeinetan, zeinetara, zeinetarik, zeinetako...
3. XIX. mendeko bizkaierazko eta gipuzkerazko idazleen eredua: singular-plurala bereizketa egiten dute deklinabidean, baita leku-denborazko
kasuetan ere, baina singularrean, eredu zaharreko mugagabea erabiltzen dute:
- zein / zeintzuk, zeinek / zeintzuek, zeini / zeintzuei, zeinen /
zeintzuen...
- zeinetan / zeintzuetan, zeinetara / zeintzuetara, zeinetarik / zeintzuetatik, zeinetako / zeintzuetako...
Zein erlatiboak
239
Zein menderagailu erabili?
Aditz trinko zein laguntzaileari jartzen zaion marka da menderagailua.

Historian, euskalki banaketa garbia ikusten da: Iparraldeko eta Hego-Ekialdekoetan bait- erabiltzen da; Hego-Mendebaldean (bizkaiera-gipuzkera), ordea, -n jartzen zaio aditzari:
Auzitara eraman dute enpresa bat, zeinak ez baitu azken hamar
urtean zergarik ordaindu.
Auzitara eraman dute enpresa bat, zeinak ez duen azken hamar
urtean zergarik ordaindu.
Dena dela, gaur egun oso sartuta dago bait- erakoa Hegoaldean ere, eta
dagoeneko galdu samarra dauka garai batean zeukan Iparraldeko formaren marka.
Zein hurrenkera hartzen dute perpauseko osagaiek?
Baiezko esaldietan hiru hurrenkera-aukera daude, erabilienetik urrienera:

1. Zein + adizkia + osagaiak:
Joan ziren jaun kondearen gaztelura, non ezkutatzen baitzen neskatoaren hiltzailea herritar amorratuengandik.
2. Zein + osagaiak + adizkia + osagaiak:

Joan ziren jaun kondearen gaztelura, non neskatoaren hiltzailea ezkutatzen baitzen herritar amorratuengandik.
3. Zein + osagaiak + adizkia:

Joan ziren jaun kondearen gaztelura, non neskatoaren hiltzailea herritar amorratuengandik ezkutatzen baitzen.
Tradizioari dagokionez, erabiliena lehena da, alde handiarekin.

Ondoren bigarrena eta azkena gutxiena. Horregatik, bitxia da ikustea
batez ere hirugarrenera jotzen dela gaur egun: Altuberen eragina ote?
Zalantzarik gabe: begibistan dago lehenetik azkenera dagoen jauzia eta
atzerakarga.
J
O
S
K
E
R
A
Zein erlatiboak
240
Bestalde, menderagailu bat ala bestea erabilita ez da aldatzen ordena, ezta

adizkia perifrastikoa edo trinkoa bada ere. Nabarmendu behar da izan aditzarekin ia ehuneko ehunean betetzen dela lehenengo ordena2.
Ezezko perpausetan, ordea, bereizketa bat egin behar da:
Aditz laguntzaileari dagokionez, erabat da nagusi ordena hau: ez + aditz

laguntzailea + aditz nagusia, hau da, aditz nagusia laguntzailearen atzean
doa:
Han azaldu zitzaien jaun bat, agindu batzuk emanez, zeinak ez baitzituzten burutu.
Perpaus barruko osagarrien kokapenari dagokionez, bi ordena dira erabilienak:

1. Perpaus nagusia + zein + ez + aditza + osagaiak:
Eta sartu zituen gela ilun batean, non ez baitzen entzuten negar-marraskadarik baizik.
2. Perpaus nagusia + zeina + osagarriak + ez + laguntzailea + osagaiak +

aditz nagusia:
() zeinaren ondoan bi konpainia eta biltzarre hek ezpaitira sekulan
elkharrekin gehiago kausituko.
Galdegaiaren arabera aldatzen da kokapena, baina, hala ere, lehenengo

ordena erabiltzen da sarrien.
Esaldian, non kokatzen da erlatibozko perpausa?
Joera nagusia dago erlatibozko perpausa perpaus nagusiaren ondoren

kokatzeko, aurreko adibideetan ikusi dugun bezala. Hala ere, badago perpaus nagusiaren barruan txertazea ere:
Eta alkatea, zeinak aurreko batzarrean kontrako botoa eman baitzuen,
alde agertu zen azken bozketan.
2. ALBERDI, X.; GARCA, Julio. Zein (...) bait- / -n erlatiboa: Literatura-tradizioa,

Fontes Linguae Vasconum. Pamplona: Departamento de Educacin y Cultura del
Gobierno de Navarra, 1998, 78. zenbakia.
Zein erlatiboak
241
Dena dela, aurrekariaren ondoren edo harengandik hurbil jarri ohi da, esanahia ez iluntzeko. Berak baldintzatzen du erlatibozkoaren lekua esaldian.
Zer da aurrekaria?
Aurrekaria da erlatibozko perpausaren erreferentzia edo azalpena hartzen

duen osagaia.
Gehienetan izena edo izen-sintagma da, baina edozer izan daiteke: izen
berezia, izenordaina, aditz-izena, zehar-galdera, erlatiboa bera. Ikus ditzagun adibide batzuk:
Izena
Horretarako baimena eman behar du alkateak, zein baita bilkuraren
burua.
Izen berezia
Gogoratu Koldo, zeinek zintzo jokatu zuen gurekin.
Izenordaina
Kontuan hartu beharko ditugu horiek, zeinek ez baitute aberastasunik
batere.
Aditz-izena
Gure ardura da egoitza txukuntzea, zein baita egunero egin beharreko
lehen lana.
Zehar-galdera
Ikusi dezagun nola dakizun zer behar duzun hartu, zein baita azkenekoa.
Erlatiboa bera
Aitaren falta astunagoa zitzaion, zeinetan bizi zen desterrua baino.
Zein da erlatibo honen balioa: murrizgarria ala ez-murrizgarria?
Hasteko, argi dezagun zer diren.

Erlatibo murrizgarria: aurrekaria zehaztu egiten du; hots, murriztu egiten
du interpretazioa. Erlatibozko informazioa kenduta, hankamotz geldituko
litzateke esaldia, eta esanahia aldatu egingo litzateke. Esaterako:
J
O
S
K
E
R
A
Zein erlatiboak
242
Azterketako emaitzagatik haserre zeuden ikasleak ez ziren hurrengo

eskolara joan.
Hau da, ikasle HORIEK BAKARRIK ez ziren joan; besteak, ordea, joan
egin ziren.
Erlatibo ez-murrizgarria: aurrekariari zerbait eransten diote, azalpen gisa;
horregatik, erlatibo azalpenezko edo esplikatzaile ere esaten zaio.
Informazio hori kenduta berdin ulertuko litzateke esaldia.
Ikasleak, zein azterketako emaitzagatik haserre baitzeuden, ez ziren
hurrengo eskoletara joan.
Hau da, ikasle GUZTIAK ez ziren joan eskolara, eta, bide batez, haserre
daudela esaten dugu.
Hara, bada: mito bat dago erlatibozko perpausen gainean. Horren arabera, erlatibo arruntak murrizgarriak omen dira beti, eta zein erlatiboak,
aldiz, ez-murrizgarriak. Hori ez da egia: erlatibo arruntak batekoak zein
bestekoak izan daitezke, eta zein erlatiboetan erabat nagusi den arren
balio ez-murrizgarria edo esplikatiboa, aitortu behar da ez direla gutxi
balio murrizgarria duten adibideak. Beraz, ez dago banaketa semantikorik, joskeraren aldetik3.
Nola erabiltzen da puntuazioa?
Erlatibo ez-murrizgarria bada, koma artean:

Ergelak bezala jokatzen du, zeina nimiokeriekin baino ez baita arduratzen, eta arazo larriei bizkar ematen die.
Murrizgarria bada, ostera, komarik gabe:

Irakasle hura zeina bost urtez izan genuen, agurtu dugu kalean.
3. Euskaltzaindia. Eukal Gramatika. Lehen Urratsak-V, 235.-240. or.
Zein erlatiboak
243
BIBLIOGRAFIA
ALBERDI, X.; GARCA, Julio. Zein (...) bait- / -n erlatiboa: Literatura-tradizioa, Fontes Linguae Vasconum. Pamplona: Departamento de Educacin y
Cultura del Gobierno de Navarra, 1998, 78. zenbakia.
1999.
J
O
S
K
E
R
A
Te r m i n o l o g i A
e
r
m
i
n
o
l
o
g
i
Erdaratik datozkigun hitzen itzulpena
247
E R D A R AT I K D AT O Z K I G U N
HITZEN ITZULPENA
Aurreko egunean, paseatzen ari nintzela, anbulantzia bat ikusi

nuen aparkatuta. Alde batean, Soporte vital bsico zeukan
jarrita, eta bestean, euskaraz, Oinarrizko bizi-euskarria.
Benetan diotsuet: anbulantzia bat zela ikusi izan ez banu, ez
nukeen asmatuko zer demontre izan zitekeen izen ponpoxo
horien atzean ezkutatzen zena. Zergatik aukeratzen ditugu
hain izen zehaztugabeak, gauza zehatz-zehatzak izendatzeko?
Arazoa bere osoan ulertzeko, euskal terminologia zein egoeratan dagoen

aztertu beharko genuke; hain zuzen ere, zein den prozesua erdaratik datozen hitzak euskaraz emateko.
Hasteko, sormenaren kontua desmitifikatu nahiko genuke, edo behintzat,
dagokion tokian jarri. Gauza jakina da gure inguruan egunero sortzen
diren termino gehienak (ez gara ausartzen guztiak esaten) erdaraz asmatzen direla lehenik, eta gero euskarara itzultzen ditugula. Prozesua ezagutzen ez duen batek pentsa dezake hitz horiek hausnarketa sakonen
ondorioz sortzen direla, edo zerutik datozkigula Parnasoko musek zuzenean opari eginda. Errealitatea, askotan, oso bestelakoa da. Kasuan kasuko teknikariari / nagusiari / politikoari / sortzaileari mementoan bururatu,
eta besterik gabe, horixe izaten da aurrera ateratzen den izena. Hona,
beraz, lehen mitoa desmitifikatuta: hitz berriak sortzea ez da izaten adituen edo terminologoen batzordeen eskuetan, baizik eta norbanakoen
inspirazioaren baitan.
Kontua da inspirazio hori zenbateraino baldintzatzen duten gaur egungo hizkuntza-joera batzuek. Horietako bat, berri-berria, hizkuntza politikoki zuzena erabiltzea da, eta horrekin batera, ezintasunak eta
gaixotasunak ezkutatu, eta lanbideak, ekintzak... hizkuntzaren bidez puztu
eta dotoretzea1. Gaur egun gaztelaniaz ez dago ez viejo-rik, ez ciego-rik,
1. El lenguaje polticamente correcto es slo el rostro contemporneo de un nuevo intento ideolgico para imponerse sobre la libertad de pensamiento y la reflexin ()
Compete a los polticos (directamente) plegarse a los dictados de esa nueva demagogia,
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
248
ez eta pastor-ik ere. Lehenengoak miembros de la tercera edad bihurtu

zaizkigu edo jvenes con aos edo, horren ezean, irudimentsuek asmatu
nahi dutena. Bigarrenak invidentes dira edo ciudadanos/as con incapacidad visual total edo... nahi duzuna. Hirugarrenak honela definitu omen
zituzten hemengo egunkari batean ez hain aspaldi: tcnicos en la utilizacin, gestin y aprovechamiento de los pastos. Ikusten dugu, bada, zein
den joera: antza, calvo esatea baino egokiagoa da folicularmente discapacitado; zertarako erabili mudanzas hitza, logstica del mueble dotorea
eskura izanda?
Hori, berez, ez litzateke guretzat arazo izango, hitz berriok euskarara itzuli beharko ez bagenitu; baina, hori izaten da gure itzultzaile eta terminologo askoren lana: erdaraz desegoki asmatutako izen horiek, inork
ulertzen ez dituenak, euskaraz eman beharra; ez zabalago, ez zehatzago:
erdaraz dagoen bezala.
Zure galderan Soporte vital bsico izeneko hori aipatu duzu. Esan duzunez, anbulantzia da, hori bai, berezia, ospitale txiki bat bezalakoa delako,
eta larri-larri dagoen gaixoa zaintzeko prestaturik dagoelako. Zergatik deitzen den Soporte vital bsico? Bada, baten bati hala bururatu zaiolako;
baina berdin deitu zitekeen Unidad mvil de intervencin urgente,
Hospital rodante de accin inmediata, Vehculo sanitario de sostenimiento vital... Izena zein, hala itzuli behar omen dugu guk: Unidad mvil jartzen duela... unitate mugikorra; Hospital rodante gehiago gustatu zaiela...
ospitale errodatzailea; Vehculo sanitario? Ibilgailu sanitarioa; hobeto ez!
Arazoa larriagotu egiten da publizitate-kanpainetako leloen kasuan2.
Horietan, hitz-jokoak, errimak edo esapideak erabiltzen dira maiz, eta zer
en funcin de sus previsiones electorales, o resistirse a los mismos en un valeroso ejercicio de inteligencia y autoestima () Pero sobre todo me resisto a creer que la asuncin
de un principio democrtico me obligue a perpetrar frases como sta: El afroamericano
lleg al centro de readaptacin de nios/as discapacitados/as para trabajar como asesor
de tcnicas de optimizacin hidralica. Es una enunciacin literaria imposible, tratndose de un hojalatero negro que acude a un hospital () El lenguaje polticamente correcto es una amenaza intelectual y un insulto a la inteligencia humana. UGARTE, Pedro.
Lo correcto y la literatura. El Correo Espaol.
2. Honetan sakontzeko irakurri hau: ARRIETA, Asier. Euskararen publizitatea eta publizitatearen euskara, Administrazioa euskaraz. Vitoria-Gasteiz: Herri Arduralaritzaren
Euskal Erakundea, 2002ko apirila, 36. zenbakia, 9. or.
249
esanik ez, beti erdaraz sortzen dira. Gogoratzen duzu Eusko Jaurlaritzaren
kanpaina famatu hura: Que no te den gato por liebre? Horren itzulpena
egitea, berez, zaila zen, baina horri gehitu behar zitzaion leloarekin batera zihoan irudia: erbi pilo bat ilaran, eta erdian, katu bat gezurrezko belarri luzeak jarrita, erbi plantak egiten. Ikusten duzunez, kanpaina
gaztelaniaz pentsatuta dago: burutik ere ez zaie pasatu arazoak egon daitezkeela Euskal Herriko hizkuntzara itzultzerakoan.
Gure ustez, bi modu nagusi daude, egoerari aurre egiteko:
Euskal Herrian sortzen diren izen, kanpaina... berriei dagokienez, garbi
dago: behin betiko erabakia hartu aurretik, kontsultatu adituekin (terminologoak), negoziatu beraiekin, eta hautatu izenik egokienak bi hizkuntzetan, bat ere baztertu gabe (izen komertzialak barne). Adibidez, Instituto
Vasco de la Mujer, edo Servicio Vasco de Salud erakundeen euskal izen
ofizialak hauek dira: Emakumearen Euskal Erakundea eta Euskal Osasun
Zerbitzua, hurrenez hurren; baina jendeak honela ezagutzen ditu: EMAKUNDE eta OSAKIDETZA. Izen komertzial horiek arrakasta izan dute
eta zabaldu egin dira baita erdaldunen artean ere. Zorionak, sortzaileei!
Kanpotik datozkigun termino berriak negoziatzerik ez dago; baina ziur
aski askatasun handiagoz jokatu beharko genuke hemendik aurrera. Nola?
Benetako terminoak direnean, garbi dago kontuz ibiltzea komeni zaigula.
Adibidez, gordura eta obesidad hitzak, berez, gauza bera dira hiztun gehienontzat, bigarrena dotoreago-edo iruditzen zaigun arren; sendagileek, berriz,
bigarrena hautatu dute gaixotasun bat izendatzeko, behar baino pisu gehiago
izateari daitzeko, hain zuzen ere. Hortaz, obesidad hitza medikuntzako termino bihurtu dute arbitrarioki, eta euskaraz ere beste horrenbeste egin behar.
Zer proposatu dute batzuek? Errazena: mailegua hartu (obesitatea) eta...
baietz bete-betean asmatu! Dena dela, sortu berri den zulotxo hori betetzeko
ez al da egokiagoa euskararen berezko hiztegiaz baliatzea? Zergatik ez aukeratu euskarak dauzkan adierazpideen artean? Honela, adibidez:
Loditasuna: Lodia denaren nolakotasuna.
Gizentasuna: 1. Gizena denaren nolakotasuna, loditasuna. 2. (Med.)
Behar baino pisu gehiago izatean datzan gaixotasuna.
Hautapena, ikusten denez, ez da euskararen barruan egiten, terminologi
arloan bakarrik baizik. Eguneroko hizkuntzak bere horretan dirau (gizena
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
250
esaten duen euskaldunari ezin zaio debekatu hitza era arruntean erabiltzea), baina euskal sendagileek badute gaixotasuna aipatzeko behar zuten
terminoa.
Hori, terminoei dagokienez. Bestelako izendapenek, teorian, arazo
gutxiago sortu beharko lukete, baina praktikan istilu-iturri galanta dira.
Euskaraz gazte batek hau esaten duenean: Ama, liburutegira noa ikastera, denok ulertzen dugu. Gazte hori toki publiko batera doa, zeinetan
hainbat zerbitzu eskaintzen zaizkion: liburuen kontsulta eta mailegua,
batez ere, baina baita bideoak, CD-ak, interneta eta abar. Egunen batean,
litekeena da erdaldunen batek pentsatzea biblioteca hitza ez dela egokia
leku hori izendatzeko, liburuez gain beste gauza asko aurkitu eta egin daitezkeelako bertan (ez dakigu nola onartzen duten ascensor hitza, igotzeaz
gain jaisteko ere balio duela kontuan izan gabe!). Zein izen jarriko diogu
horrelako toki bati? Centro de consulta bibliotecaria multimedia? Casa
municipal de la cultura y las nuevas tecnologas? Biblioteca pblica de
prstamo y gestin informtica?
Guk, ordea, zergatik ezin dugu liburutegia erabiltzen jarraitu? Hitz horrek
ongi asko ezagutzen dugun errealitate bat dakarkigu burura, liburuak,
ordenagailuak eta guzti. Gehiago: Kulturetxea deitu izan bagenio, berdin
funtzionatuko luke hitzak, erdarazkoa bezain arbitrario delako.
Honaino gure hausnarketak edo haserrealdiak.
Hizkera metaforikoa
251
H I Z K E R A M E TA F O R I K O A
Gero eta sarriago entzuten eta irakurtzen ditut honelakoak,

eta kezkatzen hasi naiz: argi berdea eman dio eskolako planari, pilota Gobernuaren teilatuan dago, ... inguruko literaturetan ere eleberria da genero izarra, alderdi horretako
buruak politikako lehenengo lerroa uztea erabaki du...
Belarrian min egiten didate. Zergatik gertatzen da? Normala
da? Badu sendabiderik?
Hara, hizkuntza txikia da gurea eta alde askotatik egiten digute saka eta
bultza, etengabe. Zuk aipatzen dituzun esaldiek horixe baino ez dute salatzen: gure mundu metaforikoa ere sakapean daukagula, ondo kikilduta
gainera.
Hizkera metaforikoa zer den eta zertan den gure artean
Mundu metaforikoa aipatuta, seguru dagoeneko ikaratu zarela, pentsaturik institutuko literatura klaseetara itzuliko garela. Izan ere, nork ez du
izerdi larririk bota irakaslearen gustuko metaforak topatu ezinik? Baina
ez, ez gara horretaz ari; hizkera metaforikoa literaturaz gain dagoen zerbait da; hizkera metaforikoa herriaren arimari, irudimenari, umoreari,
lanari lotutako zerbait da: zer denik barik, behin eta berriz erabiltzen
dugun erreminta, ahoa eta belarriak gozatzen dituena, hizkuntza osasuntsu dagoela erakusten duena. Azken batean fantasia, gauzak zerekin identifikatu, barre eragiteko moduak... norbere inguruari, kulturari lotuak
daude; kulturari eta hori baino gehiago: dena delako argot, lanbide edo
gaiari, zientifikoa izan edo ez.
Irudi zaigu gaur egun euskal hizkera metaforikoa baztertuta dagoela,
erdi hila: salbuespenak salbuespen, ezin da aipatu, ez da existitzen. Irudi
zaigu denbora gehiegi ematen dugula ebaki txikiak sendatzen; hau da,
gaur egun orduak eta orduak ematen ditugu -a itsatsia duten hitzen zerrenda ikasten, edo marratxo guztiak euren lekuetan jartzen, edo halako
azpieuskalkia nola arraio idatzi pentsatzen (mahaia, mahaixa, mahaie,
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Hizkera metaforikoa
252
mahaije...), baina gutxi edo bat ere ez euskararen mundu metaforikoa nola
eta zerez oratzen den erakusten, edota sasoi bateko identifikazioak eguneratzen. Eta horri heldu beharra dago. Gogoz heldu ere!
Euskararen historiari begiratu eta ikusiko dugu, beste edozein hizkuntza
bezala, lasai ibili dela bere mundu hori sortzen eta ahoz aho ematen.
Ikusiko dugu lasai hartu izan dituela latinak edota erromantzeek sortutako esaerak eta era berean gai zela metafora berezkoak sortzeko. Baina zer
gertatzen zaigu gaur egun? Bada, hizkuntza sortzaile handiz inguratuta
gaudela, aspaldi normalizatutako hizkuntzen mende. Horien artean boteretsuena: ingelesa. Gaztelania eta frantsesa eurak ere erdi ikaratuta omen
dauzka ingelesak; halere, oraindik guregan eraginik handiena auzo bi
horiek daukate. Barra-barra sortzen dituzte hitzak, irudiak, metaforak eta
behar den guztia; aski da txirrindularitza saio bati erreparatzea ikusteko
zelako hiztegi berezia duten gertatzen dena kontatzeko: el lanzador del
sprinter, chupar rueda, la carretera se empina, llevar muchos dientes en
el plato, bajar a tumba abierta... eta gu euron mende gaude erabat: edo
hizkera laua erabili edo denari barru egin.
Eta gure egoera soziolinguistikoak, gaur egun, ez digu batere laguntzen
hiru haize bolada indartsu horiei aurre egiten! Eta egia da, euskaldun
gehienok elebidunak gara, baina gure artean desberdintasun gehiegi
daude: batetik, euskara ikasi berri dugunok erdara dugu eredu; eta irudimena, sortzeko ahalmena, ama hizkuntza horretan. Ikasi bai, ikasiko
genuke, baina erakusten al zaigu horretan bada? Hizkuntza estandarra bai,
laborategiko hori erakusten da, baina benetako hori... bai? Eta bestetik,
euskara ama-hizkuntza dugun gehienok ez dugu tradizioa ezagutzen:
transmisioak huts egin du horretan, eta guk jabetu beharra daukagu. Izan
ere horregatik egiten dugu egiten duguna: hartu jatorrizko hizkuntzatik eta
plasta! zuzen-zuzenean botatzen dugu geurean, konturatu barik esaera
hori bakarrik dela ulergarria, jatorrizko hizkuntzan zer esanahi duen jakinez gero. Horixe baino ez dute erakusten zuk jarritako adibideek: argi
berde, pilota, izar eta lehenengo lerro hitzak euskaldun orok ezagutzen
ditu: zahar nahiz gaztek, baina ulertuko ote genituzke gaztelania jakin
barik? Azkenengoa, gainera, kakotxez apainduta datorkigu:
Alderdi horretako buruak politikako lehenengo lerroa uztea erabaki
du...
Hizkera metaforikoa
253
Kakotxak jarrita aditzera ematen zaigu jarraian zerbait bitxia datorrela,

eta noiz arte da kontu hori bitxia? Harik eta zabaltzen den arte. Eta gero
zer? Euskaratzat hartu? Ez da hobe hasieran euskarazkoa sortzea? Honen
antzeko zerbait, esaterako:
Alderdi horretako buruak politikan jarraituko du, baina makila beste bati
emanda.
Horixe da gure egoera soziolinguistikoa eta zer esanik ez dago: sekulako

arazoak sortzen dizkio, beste gauza askoren artean, hizkera metaforikoari, zeren:
Jakina da elementu horiek kulturari eta gizarteari lotuak daudela; hau da,
baserri giroko gizarteak bere hizkera metaforikoa sortuko du eta itsasokoak berea. Horien artean, badira asko zabaldu direnak eta denok barra-barra erabiltzen ditugunak: jorratu, erein, mintegia, atxurra, joan zaitez
popatik hartzera, lantzoi hori... Baina ez da beti erraz izango honelakoak
kaletarren artera ekarri eta arrakasta izatea; izan ere, zenbaitetan ez dituzte ulertuko eta kontu egin hirietan bizi dela gaur egun jende gehien!.
Esate baterako ulertuko ote zenituzkete honako hauek?
Babalorea halakoa!
Talo para bezalako aurpegia dauka.
Hori da trabeseko paela.
Era berean, ezin gara itsutu antigualeko esanak pizten. Hori bai, aitortu
beharra dago tradizioa ezagutzen duenak errazago sortuko dituela esamolde berriak, egokiak, eta bere inguruan ulergarriak direnak. Esamolde
berri horiek beti ez direla zabaldu eta arrakastatsu egiten? Eta zer?
Horregatik ez dugu etsiko, ezta?
Bestalde, gogoz heldu behar zaio lanari; izan ere, asmatzeko errota martxan jarrita, zeregin hori ez da amaitzen sekula, zeren gizartea bera da hizkera metaforikoa hiltzen, lurruntzen duena. Zergatik? Erabiltzearen
erabiltzeaz kamustuz doalako edota gaur egungo politikoki zuzena izan
beharraren beharraz dena zikiratu daitekeelako:
Maiztea bilakaera normala da; belaunaldi eta erabilera kontua da: esate
baterako, gure gaztetako est como un queso, como un tren, tumatxa!
haiek aspaldi joan ziren Hobeara! Halere, aurrera egingo dugu, ezta?
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Hizkera metaforikoa
254
Zeren badira bideak histutako metaforak pizteko, eta horietako bat da

ostera ere erabiltzen hastea, baina aldaketatxo bat eginda. Hara:
Gure larrosatxoa > Larrosatxoa zara baina arantzatsua.
Gatza eta piperra... > Gatza eta pipermina ere baditu bertsolari horrek.
Politikoki zuzena izan beharrak, ordea, gogoeta gehiago eragiten du.

Begiratu bestela:
Taberna hori txinatuta dago [gainezka dagoen lekua].
Ahuntza / mari-mutila [neska gangarra].
Taketa, kirtena [mutil zakarra].
Gaur egun lehenengoa arrazista izango litzateke, bigarrena sexista eta

hirugarrena sinbolo faliko garbia denez, bada... gauza bera edo okerragoa.
Horixe da egoera, luze joan zaigu beharbada zuk susmatu duzun kontu
horri mugak jartzea; baina tira, egin beharra zegoen.
Goratu dezagun, bada, gure hizkera metaforikoa
Saia gaitezen orain sendabideak argitzen; halere, jakin ezazu guk ez daukagula edabe magikorik; guk ezin dizugu erakutsi hizkera metaforiko hori
sortzen, eta ezin dugu zerrenda itzel bat jarri behar duzun guztietan nora
jo edukitzeko. Ez, gure jomuga askozaz ere gertuago dago, guk bakar-bakarrik hizkera metaforikoaren beharraz jabetu zaitezen nahi dugu, apur
batean hausnarrean egotea hizkuntzaren mesederako dela erakutsi. Eta,
horretarako, gure ustez, bi dira bideak: tradizioa eta sormena. Hitz bi
baina lan asko egitea eskatzen dutenak.
Uste dugu, gainera, bi alorretan dela behar-beharrezkoa buruari eragitea:
eguneroko jardunean eta maila jasoagoan. Honela:
Eguneroko jarduna gutako bakoitzak landu behar du. Zergatik bakoitzak?
Bada, horretan giroak, adinak, lagunek edo lanbideak... zer esan eta eragin
handia dutelako. Hizkuntza normalizatuetan eguneroko honetan topatzen
dituzte gero zabalkunde handia duten metaforak. Badakigu, gurean hori
nekeza dela. Dena dela, gure inguruan jarduteko adinakoak badira, itzel!
Bigarren eskabidea, besteak beste, administrazioari, eskolako testuen egileei eta kazetaritzako adituei egingo diegu. Gurea bezalako hizkuntza txikituetan, gure uste apalean, horien lana baita hizkera metaforiko hori sortu
Hizkera metaforikoa
255
eta hedatzea. Jendeak gustuko badu, hartu eta erabiliko du. Zergatik ez
irakatsi, bada, horiei unibertsitatean beste hizkuntza hori, hizkuntza estandar eta logikotik at dagoena? Sortzaileak behar ditugu? Ba... prestatu eta
jantzi ditzagun ondo-ondo!
Has gaitezen, bada, hizkera metaforikoaren graziak agertzen. Badakigu
figura erretoriko asko eta asko dagoela, baina saiotxo honetan batzuk
baino ez ditugu aukeratuko. Zein? Guretzat atseginenak-edo direnak;
horrela, bide batez, ondo pasatuko dugu-eta. Hauexek dira apartatu ditugunak: metaforak, konparazioak eta sinekdokeak.
Euroi heltzeko, lehen aipatutako bi bideak erabiliko ditugu: tradizioa eta
sormena.
1. METAFORAK
Jakintsuek aspaldi esana da metaforak hizkuntza aberasteko, osatzeko

erreminta direla. Aspaldion jolastu zara metaforekin? Ahaztuta? Bada,
hona hitz gutxitan zer den metafora: sarritan figura horren aurrekoa konparazioa izaten da, baina konparazio hori ez da ikusten. Metaforetan A eta
B terminoak berdindu egiten dira, identifikatu: A B da:
Zu astoa baino takarragoa zara > Astoa zara zu galanta!
B
A
Metaforetan gorena da B argitzen duena bakar-bakarrik:

T
Segapotoa ekarri duzu?

B
Oraingo honetan: A = poltsikoko telefonoa
B = segapotoa.
Hona hemen metafora eta irudi zahar batzuk:

Mozolo buru handia! [Tentela!].
Txerri zikina! [Zikina!].
Gibel handia! [Patxada gehiegi duena].
Lapiko txiki da hori [Sekretu bat gordetzen ez dakiena].
Txoritxoa, txipristina, txilina, bildoskoa, arrankaria, arrainkoa, izartxoa,
txaplatatxoa, txintxirrina, pottoka,... [Umeei hitz egiteko moduak] .
Heste bakarra, tripontzia [Neurririk gabe jaten duena] .
Habia, Txuriren tripa, asto zuriaren tripa [Ohea] .
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Hizkera metaforikoa
256
Lanbasa, sastarra, atxurra, katua, mahaspasa, legatza... [Mozkorra].

Eman baietz gaztako bat! [Kolpea] .
Hori duk zurda hori! [Iletsua!] .
Di-da baten, aitaren baten [Berehala, oso azkar] .
Eta orain, berriz, beste zenbait guk geuk asmatutakoak:

Pitxi globoa, txori zorroa... [Kondoia].
Tropeleko buztana [Azken txirrindularia].
Lansariak baretu [Soldatak beren horretan utzi, igoerarik gabe].
Topekada galanta eman eta... gol! [Burukada eman balioari].
Terraren akzioak, goitibeheran.
Iberia: lainoen gainetik ibili beharrean, sasipetan tatarrez.
BBVA barrutik janda dago.
BBVAren auzian ere, sokamuturra, PPren eskuetan.
Sasitzara bota dute hautagaia bere betiko lagunek.
Zuzendariaren lanpostua, din-danean.
Etxebizitzen prezioak puntaren puntan daude.
Elkarrizketa prozesua errekarako da.
Ziaboga politikoa hartzen ez duen artean, ez da alderdi horrekin elkarrizketarik izango.
Metaforen jokoa testura zabaldu nahi izanez gero, irudi bat osatzen ahaleginduko gara. Hauexek eskaintzen dizkizugu, egin berri-berriak. Ea
gustatzen zaizkizun!
Izotzak zuri uzten ditu bazterrak eta Sharonek gorri.
Bake esperantzak zimeldu egin dira Palestinan...
Alferrik egin ura...
Usteldu dira sustraiak...
Berriz ere soka zaharrari tiraka palestinarrak eta israeldarrak.
Sokatiran aritu ziren palestinarrak eta israeldarrak Cairoko bileran.
Soka, behin baino gehiagotan eten beharrean egon zen...
Dema ikusgarria Venezuelan.
Estatubatuarrak itzain direla...
Venezuela probaleku handia da, eta galtzada harria ez da berdintsua.
Venezuelako gobernuburuak proba harri galantari egin beharko dio
tira...
Hizkera metaforikoa
257
Operacin triunfo-ko pasako txoriek laster ikasiko dute zer den ezezagun
izatea.
Telebistako ehiztariek lika polita jarri diete...
Batek baino gehiagok galduko du lumaren bat, ederki ulduta ere itzuliko da bere habiara bat baino gehiago...
Urtebetez ondo zainduko dituzte txorikumeak, kaiola ederrean...
Handik aurrera...
Telefoniaren izurria zabalduz doa.
Gure herrian ez dute antena gehiago landatuko...
Lehenengo neurria hauxe izango da: iaz jarritakoak jo eta eraistea...
2. KONPARAZIOAK
Konparazioetara jotzen badugu, bi termino agertuko dira, baina identifikaziorik ez. Baino, bezain, legez... erabiliko ditugu. Beti bezala, lehenengo tradiziotik jasoak jarriko ditugu eta gero geuk asmatutakoak:
Ederrago eguzkia baino.
Bakailaoa baino zuriago nago.
Porruak legez hazten da ume hori.
Abarketa zaharra baino zailago dago okela hau.
Ardoa baino mozkorrago hago!
Lupua baino txarragoa da.
Eta orain geuk asmatutakoak:

Mendigoizale euskaldunak izarren gisara: lainoak baino gorago.
Zezena bezala sartu zen helmugara atzoko etapan.
Sugandilak baino arinago egin zuen aldapan gora.
Amarauna baino finago josi dituzte aurreproiektu horretako artikuluak.
3. SINEKDOKEAK
Hara beste figura bat hizkera metaforikoa osatzen lagun dezakeena: sinekdokea. Zer den hori? Zer edo zer izendatzeko haren zati bat aipatzea edo
alderantziz: osoa aipatuta zati bat izendatzea.
Lehenengo aldrakoak zaharrak dira eta bigarrenekoak geuk asmatutakoak:
Politikariek esaten dutena ulertuko duen kristaurik ez dago.
Ez da aurtengoa ardo-urtea izango [Mahats urtea].
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Hizkera metaforikoa
258
Txapela okertu zaio [Burutik jota dago].

Atzea jaten, popan paratuta... [Txirrindulari bat beste baten atzean, indarrak gordetzeko].
Txapel okerrek sekulako kontrola jarri zuten Lekeitiorako bidean [guardia zibilak] .
Amaitu baino lehen, ohar bat. Badakigu, ederki jakin ere, mundu metaforikoa sortzea eta eraberritzen joatea hizkuntza biziari dagokion prozesu
naturala dela, eta, agian, ezin plantea daitekeela guk egin dugun bezala:
aholku modura-edo. Garbi dago hizkuntza osasuntsuetan jendeak bere
kabuz sortzen dituela metaforak, konparazioak, irudiak eta beste; baina,
zer egin gurea bezalako egoera batean? Gauzak beren horretan utzi?
Ea, bada, denon artean atzerriko adabakiak lagata, geure hizkuntzaren
neurriko hizkera metaforikoa josten dugun!
BIBLIOGRAFIA
LAUSBERG, H. Elementos de retrica literaria: introduccin al estudio de la

filologa clsica, romnica, inglesa y alemana; traduccin de Mariano Marn
Casero. Madrid: Gredos, 1983.
LAZARO CARRETER, F. Diccionario de trminos filolgicos. Madrid: Gredos,
1981, 443. or.
PERELMAN, C. Tratado de la argumentacin: la nueva retrica; traduccin de
Julia Sevilla Muoz. Madrid: Gredos, 1989.
Umeen kontuak
259
UMEEN KONTUAK
Badakigu zuena ez dela kontsultorio bat, eta, halere, gure egoera azaldu behar dizuegu, zeren ikusten dugun guri gertatzen
zaiguna, berez, anormala izan arren askori gertatzen zaiola.
Hara: ni administrazioko langilea naiz; ondo moldatzen naiz
euskaraz lanean jarduteko, eta laugarren hizkuntza-eskakizuna ateratzeko prestatzen ari naiz. Emaztea euskaldun berria
hura ere irakaslea da eta haurrekin egiten du lan; EGAduna
izan arren, maiz, agindu sinpleenak emateko izerditan jartzen
da. Eta gure etxean berdin: haurrari gauzarik normalenak esatean, trabatuta geratzen gara; tristea da gero! Ez dakigu nola
esan: te han araado en clase?, tiene diarrea, no te quites los
mocos, que duermas bien, vaya hipo!... en fin, ez dakigu etxeko gauzak esaten. Badaukazue gu bezalakoentzat zerrendaren
bat-edo? Seguru gu bezalakoek pozik hartuko dutela.
Sarritan gertatzen dira gauza aldrebesak, eta zuena da horietako bat: zuek
etxekoa ikasi nahi, eta ez daukazue nola. Gune euskaldunetako euskaldunik euskaldunenak, ordea, kanpotik datorrena etxean erabiltzen hasiak
dira konturatu gabe. Horrela, familian, umeei eta lagunei hitz egiteko ere,
erdara eredu.
Jo eta ke aritzen gara terminologia eguneratzen, euskara teknologiaz edo
beharrezko duenaz janzten, eta bien bitartean zer gertatuko?... eta kokoa
barruan, etxean: esku zabalik hartzen ditugu kanpoko esaerak.
Hunkigarriagoak edo iruditzen zaizkigu, adiera beteagoaz hornituta-edo,
eta zer egiten dugu natural-natural? Hartu eta erabili, geure-geureak histuta, kolorge paratu balira bezala. Esate baterako, umeari hobe beharrez
eta maitasun osoz cario deitzen dion ama, edo zerutxu deitzen dion aita...
Zergatik gutxietsi maitea, bihotza, laztana, txoritxoa, poxpolina, loretxoa,
larrosatxoa, pitxilorea, txipristina, arrainkoa, sorgintxoa, txintxirrina,
txolintxoa edo izartxoa... ?
Beste aldean, zuek bezalakoak: euskara ikasi berria duten guraso, irakasle
edota umeekin euskaraz jardun nahi dutenak: etxekoei, batez ere umeei,
euskaraz egiteko hitzak falta dituzten horiek. Zuek ondo diozuen bezala
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
260
tristea da kostata ikasi zeren aitortu dezagun: meritu galanta dute hirietan euskaraz bizitzea erabakitzen duten guraso eta irakasleek! euskara
estandarra egiteko gauza izan, eta umeari begietako makarrak kendu eragin
ezinda ibiltzea... Zergatik? Beharbada, ez delako erakusten; beharbada
Guraso, irakasle arduratsu, eta etxean euskaraz jardun nahi duten horientzat guztientzat, beraz, zerrendatxo hau, guk asmatutakoa. Eta herri euskaldunetan bizi direnei deia: eutsi zorte handiz etxean ikasitakoari.
MAITASUNA
Etorri zaitez altzora, gozatu / igurtzi egin
behar zaitut eta (altzoan hartu ).
Ven a mi regazo, que te voy a hacer

unos mimos.
Badago musutxo bat niretzat?
Me das un besito?
Etorri zaitez hona eder hori! (kutuntxo hori)
Ven aqu, mi amor! (preciosa/o,

tesoro, vida...)
LOA
Hara, Txomin / Lorentzo etorri da eta!
Marixe Bekaineko etorri zaio.
Mamarroa etorri zaio umeari
Le est entrando un sueo...!
Hau da lo-gosea daukadana! (lo-zorrak dauzkat) Tengo un sueo atrasado...!

Logura naiz (logale, logaleak nago).
Tengo sueo.
Zelako lo errea daukan haurrak!

Ume hau loak erreta dago.
Se cae de sueo y est insoportable.
Lo dago, harria legez.

Harri eta horma dago lo.
Duerme como un tronco.
Gure haurrak loarina du.
Tiene el sueo ligero.
Lehenengo loa beti izaten da astuna.
El primer sueo suele ser profundo.
Ume honi lo-kuluxka /lo-kuku bat egitea

komeni zaio.
No le vendra mal echarse una

cabezadita.
Gau txarra eduki du.
Ha dado mucha guerra esta noche.
Lo bat egin dut bart.
He dormido de un tirn.
Zurrunga politak egin dituzu bart.

Arrantzaka ibili zara gau osoan!
Cmo roncabas anoche!
Aharrausika zegoen eta lotara eraman nuen. Bostezaba mucho y lo llev a la cama.
Ahuspez lo egitea ez omen da ona;
nik albokera egiten dut.
Dicen que no es bueno dormir boca

abajo; yo duermo de lado.
Gabon. Ondo lo egin. Bihar arte. Ametseta

(amets) gozoak egin.
Buenas noches. Que duermas bien.

Hasta maana. Que tengas dulces
sueos.
Umeen kontuak
261
LOA
Lorik egin ezinik igaro dut gaua
(begiak batu / bildu ezinik).
No he pegado ni ojo en toda la noche.
Ametseta txarrak egin / izan ditut.
He tenido pesadillas.
Otsoarekin egin dut ametsetan.
He soado con el lobo
Atera nagiak!
Desperzate.
Berdindu zeure ohea.
Haz la cama.
GARBITASUNA
Garbitu beterreak / begiko bekarrak!
(makarrak, pistak)
Qutate esas legaas!
Garbitu belarriak!
Lmpiate las orejas!
Dena basaztuta etorri zara! (kakaztuta)
Qu sucio has venido hoy!
Kendu moko kandela horiek!
Qutate esas velas!
Ez jan mokorik!
No te comas los mocos!
Ez ibili peskan / angulatan!
No te andes / hurgues en la nariz!

(no saques entradas)
Egizu zintz!
Sunate los mocos!
Bota gorro hori komuneko zulotik behera,

eta gero jo bonba (karkaixa).
Echa la flema por el vter y luego le

das a la bomba.
Zu! Inori ez zaio txisturik botatzen gero!

Eta gorrorik gutxiago!
Oye! No se echan salivazos (escupitajos), y menos, si son gargajos.
Atzamar oskolak ebaki behar dira

(atzazalak moztu).
Hay que cortarse las uas.
Garbitu ondo haginak!
Lmpiate bien los dientes!
Garbitu ondo esponjarekin!
Frtate bien con la esponja!
Altxatu tapa txiza egin baino lehen.
Levanta la tapa antes de mear!
Apuntatu ondo eta kanpora ez egin txizarik!
Apunta bien, y no te mees fuera!
Orraztu ile-txima horiek!
Peinate esas greas!
Ama, ondo orraztuta nago?
Me he peinado bien?
Berotzen ere hasi da eta ebaki egin beharko

dugu ile-zapa hori.
Empieza a hacer calor y tendremos

que cortar ese pelo.
Hori da hori ilajea daukazuna!
Vaya pelambrera que tienes!
Libratu egin beharko da, ba, ile hori!

(korapiloak askatu)
Habr que desenredar este pelo.
Kopetak egingo dizkizut gutxiago

korapilatzen da ilea eta.
Te voy a hacer trenzas, as se te enreda

menos el pelo.
Ama, atarako didazu arraia?
Ama, me haces la raya?
Jaso zeure gela! Batu jostailuak, oraintxe

bertan! (bildu)
Ordena la habitacin! Recoge tus

juguetes ahora mismo!
Halako zikin-batzailea!
Mira que es guarro! Qu forma de

ensuciarse!
Hemen dago egoteko anabasa hemen!

(lorrina, nahaste-borrastea)
Menudo desorden!
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
262
JANTZI
Jantzi zapatak!
Ponte los zapatos!
Erantzi praka zikin horiek!
Qutate esos pantalones sucios!
Ez duzu erara jantzi / irulezetara jantzi

duzu jertsea.
Te has puesto el jersey al revs.
Atzekoz aurrera jantzi duzu nikia.
Te has puesto el niki al revs.
Lotu botoiak!
tate los botones!
Lotu zapatak! (lokarriak, zapata zintak, aixuetak) tate los cordones!

Lehenengo egin korapilo bat, eta gero
txibistina!
Primero se hace un nudo y luego la

lazada.
Jaso prakak, narras horrek!
Sbete los pantalones; menudas pintas!
Uretara sartzeko erremangatu praka

barrenak! (jaso)
Si quieres meterte al agua, remngate

los pantalones.
Beso gorri ibiltzea gustatzen zaigu

(mahuka hutsik, manga gorri).
Nos gusta remangarnos.
Ortozik ez ibiltzeko ba! (oinutsik)
Que no andes descalzo!
Biluzik ze gustura egoten diren txikitxoak!

(larrugorri)
Cmo les gusta a los nios estar

desnudos!
Kremailera kateatu zait!
Se me ha atascado la cremallera!
Zarratu kremailera!
Sbete la cremallera!
Aldatu barruko arropak!
Cmbiate de muda!
Lotu gerrikoa!
tate el cinto!
Ipini ondo sama buelta! (konpondu)
Sbete bien el cuello!
Non utzi dituzu nire betaurrekoak?

Aldean dauzkazu eta!
Dnde has dejado mis gafas?

Pero, si las llevas puestas!
Eta nork kendu soinetik zapata berriak?
A ver quin le quita ahora los zapatos

nuevos!
JANA
Jarri mahaia (ipini)!
Pon la mesa!
Jaso mahaia eta ez bota behera ogi txapurrik Recoge la mesa y no eches las migas
(papurrik).
al suelo!
Jan ganoraz!
Come como es debido! (como Dios

manda)
Egin bapo!
Termina!
Bapo!
Muy bien, te lo has terminado todo!
Busti ogia tomatetan eta jan, ikusiko duzu

ze gozo dagoen!
Unta el pan en la salsa y lo pruebas,

vers que rico est!
Ez jan hainbeste zopa, loditu egingo zara eta.
No untes tanto, que vas a engordar.
Batu ogiaz!
Rebaa el plato!
Zausta-zausta jan du haragia.
Ha devorado la carne.
Nahikoa eginda dago?
Est suficientemente hecho?
Umeen kontuak
263
JANA
Txuleta hori ia gordinik dago.
Esa chuleta est medio cruda.
Ondo al dago hotz-beroan?
Est as bien de temperatura?
Ondo al dago gazi-gezan? (Zelan dago gatz

puntuan? / Gatzean, zelan dago?)
Cmo est de sal?
Motel dago! Ba, egin gatz apur bat.
Est soso. Pues chale un poco de sal.
Gaziegi dago (Gatzean, bizitxo dago).
Est demasiado salado.
Pipermin larregi egin diozu, eta majo

berotzen du ahoa.
Le has echado demasiado picante, y

pica un montn.
Txorizero minduna hartu dut eta aho dena

erre dit.
Me he comido un pimiento picante, y

me est ardiendo la boca.
Limoi ura garratzegia da.
El zumo de limn es demasiado agrio

(cido).
Edari hori mingotsegia da umeentzat.
Esa bebida es demasiado amarga

para que guste a los cros.
Ez jan horrenbeste litxarreria!
No comas tantas golosinas!
Txikitu / Mamurtu jatekoa ondo ahoan eta

gero irentsi!
Mastica bien antes de tragar!
Jan astiro, ito barik berton!
Come despacio, sin atragantarte!
Arrain hezurra irentsi du eta ogi mamia

eman diot sakatzeko.
Se ha tragado una espina de pescado

y le he dado miga para que le pase.
Ez apurtu intxaur oskola haginekin!
No casques la nuez con las muelas!
Zurituko didazu laranja, mesedez?
Me pelas la naranja, por favor?
Laranja urak egin dio kalte nonbait.
Parece que le ha sentado mal el zumo

de naranja.
Korroskadarik ez bota mahaian.
En la mesa no se eructa.
Ume mizkinagorik ez da izango inguruetan!
Este crio slo come las cuatro cosas

que le gustan.
Sailean jaten ikasi behar da gero!
Come de lo tuyo y no de lo de los dems!
Ahoa beteta dagoela ez da berbarik egiten.
No se habla con la boca llena.
Ahoa zarratuta jaten da.
Se come con la boca cerrada.
Sasoiz etorri, bestela mahaipe egingo dizugu.
Ven a la hora, si no, empezaremos sin ti.
Asetu da tripatxoa? Bai, bete-bete eginda

nago (berdindu).
Ya te has llenado? S, ya estoy lleno.
Mingainari haginka egin dio.
Se ha mordido la lengua.
Mingaina erre du.
Se ha quemado la lengua.
Zurrustadarik egin barik edan!
No sorbas al beber!
Zatituko didazu okela? Txiki-txiki ez, e?
Me partes la carne? Pero en trozos

muy pequeos no, eh?
Alde zartaginaren ondotik, txipristinak

botatzen ditu eta!
Aprtate de la sartn, que salta!
Ama, txiklea inkatu zait ilean (itsatsi).
Ama, se me ha pegado un chicle en el

pelo.
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
264
JANA
Gizenak apartatu plateraren hegalera.
Deja lo gordo en el borde del plato.
Kontrako eztarritik joan zait ogi txapur bat

eta ia ia ito naiz (okerreko zulotik joan,
kontrako bidetik joan).
Se me ha ido al revs un trozo de pan

y casi me ahogo.
Zure zopa hau hestegorria erretzeko

modukoa dago.
Esta sopa est que arde (est que

abrasa).
Bero dago? Ez, epel.
Est caliente? No, est templadito.
Zotina kentzeko onena: ura edatea.
Lo mejor para quitar el hipo es beber

agua.
Egarri naiz.
Tengo sed.
Gose naiz (tripa-zorriak dauzkat).
Tengo hambre. Me suenan las tripas.
Ez da tomatezalea.
No le gusta el tomate.
Higuinduta nago beti babarrunak jaten!

(ok egin / gogaitu)
Estoy hasta el gorro de comer siempre

alubias.
IZAERA, EGOERA
Beroak itota gaude.
Estamos asados de calor.
Hotzak dar-dar egon da.
Estaba congelado.
Kendu egiozu jertse hori, egosi beharrean

dago eta.
Qutale el jersey, que se va a asfixiar.
Mututu egin zaio (isil-isilik geratu da).
Se ha quedado mudo.
Piper aldia izan du goizean (zaputzaldia,

kasketaldia).
Menudo rebote que ha pillado esta

maana (pataleta)!
Txikitan ez zuen berba asko egiten, baina

De pequeo no hablaba, pero ahora
txolin ederra da orain (berbalapiko, hitzontzi).no calla.
Udaberria izango da: ume denak birloratuta
dabiltza (aztoratuta).
Ser la primavera, que todos los cros

andan alborotados.
Ez harrotu!
No te pongas gallito!
Nauskonturik ez esan! (nagusi-konturik)
No te metas en las cosas de mayores!
Ez pipertu! (ez zitaldu!)
No te sulfures!
Lotsabako hori! Lotsagaldukoa!
Sinvergenza!
Ume mokoa, lotsak ematen?
Y este mocoso me va a reir a mi?
Esan txarrekoa halakoa!
Desobediente!
Okerra halakoa! (bihurria, dongea)
Travieso!
Ez izan zazkarra! (taketa, kirtena, astoa,

astakirtena)
No seas bruto!
Piperpotoa halakoa! Ipurterrea!
Cascarrabias!
Ipurdikara bazara ba! (ipurloka, pararr)
Culo inquieto!
Amazulo! Amazulo!
Qu enmadrado ests!
No ha salido de las faldas de su
madre.
Amaren gonapean hazitakoa da.
Umeen kontuak
265
IZAERA, EGOERA
Sentikorra bai zeu!
Qu delicado!
Mutiko mainatia zen txikitan, eta begira

egiozu orain zelako taketa!
De pequeo era un llorn y mrale

ahora: hecho un animal.
Neskatila hori beti dabil matrakan.

Hori Mari-matraka!
Esa nia siempre est riendo.
Non dago gure txixontzitxoa?
Meoncete!
Atze bikoitza! Ipurdi handia!
Culo gordo!
Ezin zaio ume koskor bati hainbeste lan eragin. Un cro no puede trabajar tanto.
Zelako kankailua hazi den!
Luzatu ederra hartu du!
Cmo ha crecido!
Mardula neskatoa, bai.
S que est rellenita, s.
Zelako girringolak dauzkan!
Vaya michelines que tiene!
Zelako zizipaza daukan!
Cmo cecea al hablar!
Umea, ez zaitez, ba, alferrontzia izan! (nagia) No seas vago, majete!

Txiki txikitatik ikasi behar da jasoa izaten.
Aprende desde pequeo a ser ordenado.
Gure ume honek esan ezina zeukan txikitan, De pequeo era tartamudo, pero ya
baina majo joan zaio! (hitz motela)
no lo es.
Betokerra da eta horregatik darama begi
bata estalita.
Es un poco bizco y por eso lleva el ojo

tapado.
Belarri apalak zeuzkan, eta burla egiten

zioten.
Se rean de l porque tena unas

orejas de soplillo...
Ez nekien zuen umeak kirrimarroa zeukanik. No saba que tu hijo era gangoso.
Etxe hartan hiru ahizpak ziren titili-patalak.
Las tres hermanas pronunciaban mal

la r.
ZARTATEKOAK ETA ENPARAUAK

Negar zotinka etorri zitzaidan.
Vino llorando a moco tendido.
Talo ederra egin duzu! (Talo!)
Menudo culo que traes.
Eskolako lehenengo eguna eta atzamarkadaz El primer da de clase, y ha llegado

josita etorri da (atzaparkadaz beteta).
lleno de araazos.
Atximurkada bat behar izan du bere onera
etortzeko.
He tenido que darle un pellizco para

que entrara en razn.
Formal ez bazabiltza txiki-txiki egingo zaitut! Como no te portes bien, te voy a

(zati-zati / astin-astin...)
hacer picadillo.
Adar guztietan zintzilika ibiltzen da, hartu
behar du narrukoren / plastadaren bat.
Anda colgndose de las ramas y se va

a meter un tortazo.
Gizajoa, kaskarreko handia hartu zuen eta

gero konortea galdu.
Pobre, se peg un buen golpe y perdi

el conocimiento (se desmay).
Aizkorarekin hanka jo eta ebaki galanta

egin zuen.
Se dio en la pierna con el hacha y se

ha hecho un buen corte.
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
266
ZARTATEKOAK ETA ENPARAUAK

Bizkorregi zarratu zitzaion zauria, eta gero... Se le cerr demasiado rpido la
zoldu (gaiztotu / gaitzosatu).
herida y se le ha infectado.
Belauneko handia hartu duzu? Egiozu
mailatuentzako krema eta igurtzi ondo.
Menudo rodillazo! Date la pomada de

los golpes y extindetela bien.
Zinbi-zanbotik jausi naiz eta dena mailatuta

nago (zinburutik, dindanetik).
Me he cado del columpio y estoy todo

magullado.
Ez heldu hain gogor besotik, beltzuneak

irteten didate eta (ubeldurak).
No me agarres tan fuerte del brazo,

que luego me salen moratones.
Sasi artera jausi da, eta dena urratua etorri da

(sasitzara, sasitara).
Se ha cado a las matas y ha venido

todo araado.
Me he enganchado en un alambre de
Alanbre estakadunean kateatu naiz eta
espino y me he hecho un araazo
urrutada galanta egin dut bizkarrean (urratu).
tremendo en la espalda.
Herrenik ez egin, ze badakit aproposekoa dela
No cojees, que tienes ms cuento...
(gezurretan ari zarela).
Asun artera jausi naiz eta dena erreta nago
(asuntzara, asunetara).
Me he cado a las ortigas y vengo todo

ortigado.
Ezpainak zartatzeko moduko hotza egiten du

Hace un fro que pela.
(ebakitzeko).
Kiskali baietz! Zatoz hona krema egitera,
gero damutzea alferrik da eta.
A que te quemas? Ven, que te de

crema, no vaya a ser que luego nos
tengamos que arrepentir.
Arantza bat sartu zait eta sasta egiten dit

(taupadaka daukat).
Se me ha clavado un pincho y me est

pinchando.
Zelako koskorrekoa daukazu bekokian!

Topeka ibiltzen zarete, ala?
Vaya chichn que tienes en la frente!

Os habis dado de cabezazos?
Ipurdiko galanta hartu dut!
Me he dado un buen culetazo.
Min egin dut atzamarrean!
Me he hecho dao en el dedo.
Ukabilka ibili gara eta begia belztu dit!
Nos hemos peleado a puetazos y me

ha puesto un ojo morado.
Eman egingo dizut gero ipurdiko galanta, e?
A que te doy en el culo?
Koskorrekoa eman diot (kaxkarreko).
Le he dado un coscorrn.
Eman egingo dizut gero kokoteko galanta!

(zaplatekoa, masailekoa, ostikada, belarri
ondokoa...)
Te voy a dar un cachete! (bofetada,

patada, sopapo...)
GAIXOTASUN, MIN, ONDOEZ eta abarrak

Larrituta nago.
Tengo unas arcadas
Ez ukitu txapari, erre egingo zara eta!

(suari, labeari...)
No te acerques al fuego, que te vas

a quemar!
Bihotz errea daukat.
Tengo ardor de estmago.
Umeen kontuak
267

Gure umeak gutxi behar du gomituka egiteko
(errebesaka / botaka).
Mi hijo vomita por menos de nada.
Gomitularri naiz!
Tengo ganas de devolver.
Ondoezik zaude?
Te encuentras mal?
Egon ezina dauka egunotan (ezin egona).
Estos das anda fastidiado.
Eztul txarra dauka.
Tiene una tos terrible.
Eztulka pasatu du gau osoa (eztul eta eztul). Se ha pasado toda la noche tosiendo.
Hagina lokatuta dauka (koloka).
Se le mueve un diente.
Hagin pala kili-kolo dauka.
Se le mueve una pala.
Doministiku askotxo egiten du ume honek.
Este crio no para de estornudar.
Ene, ba! Hazikurentxoak dauzkazu! (hazigurak) Eso son crecederas.

Ene! kalentura itzela daukazu! (sukar)
Tienes muchsima fiebre.
Berehala busti bat eman behar zaio haurrari

sabeloi hori kentzeko, eta igurtzi gabe
lehortu.
Hay que dar un remojn al bebe

para poder quitarle la costra de la
leche y luego secarlo sin frotar.
Igurtzialdi batzuk hartu eta berehala joango

zaizu lepoko mina.
Unos masajes y ya vers cmo se te

pasa el dolor de espalda.
Orkatila trokatu du.
Se ha torcido el tobillo.
Laban egin, jausi eta ukondoko hezurtxoren

bat apurtu du.
Ha resbalado, se ha cado y se ha roto

un hueso del codo.
Gerriko mina dauka gaur gure aitak.
A mi padre le duelen los riones.
Kili-kili daukazu zaurian, baina ez hazka egin,

ze bestela zoldu egingo zaizu (hatz egin).
Aunque la herida te escueza, no te

rasques, que se te va a infectar.
Azkura daukat bizkarrean.
Me pica la espalda.
Elgorririk ez du inork harrapatu aspaldion.
Ultimamente nadie ha pillado el

sarampin.
Astanafarreriak jota egon dira gelako ume

gehienak (baztangak).
La mayora de los crios de clase han

estado con varicela.
Eztul kukurrukua harrapatu du.
Ha pillado la tosferina.
Eztul haizea sartu zait
Me ha dado la tos.
Heste-sobrea kenduta daukazu?
Te han quitado el apndice?
Begiko mina dauka, eta begiak ireki ezinik

dabil.
Tiene conjuntivitis y no puede abrir

los ojos.
Begitxindorra atera zaizu.
Te ha salido un orzuelo.
Inori ipurdia ikusiz gero txotorrak irteten du. Si le ves culo, te saldr un orzuelo.
Zaldar batek irten dit galtzarpean (erlakizten). Me ha salido un divieso en el sobaco.
Garatxoz bete zaio eskuineko eskua
(enorrez).
Tiene la mano derecha llena de

verrugas.
Orin handi bat daukat bizkarrean.
Tengo un lunar enorme en la espalda.
Tripalak dauzkat (tripako mina).
Me duele la tripa.
Bularretik dago.
Tiene tuberculosis.
Belarriko mina daukat.
Me duele el odo.
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
268

Hagineko mina dauka.
Le duele una muela.
Eztarriko mina dauka eta etxean gelditu da

(samako mina).
Le duele la garganta y se ha quedado

en casa.
Eztarria zarratuta daukat eta ezingo dut

kantatu.
Estoy afnico y no puedo cantar.
Kokota gogortuta daukat (samako mina /

kokoteko mina).
Tengo tortcolis.
Pautak dauzka gure umeak.
Tiene paperas.
Txiza egin du praketara.
Se ha meado en los pantalones.
Barruko sikuak nago
Estoy estreido.
Uzkerra botatzean, kaka zirinak irten dizu.
Al tirarse un pedo, se le ha escapado

la caca.
Txizak irteten dio oraindik ohean.
Todava se mea en la cama.
Beherakoa daukat / Pirrilera egin dut /

Tripak arin samar dauzkat.
Ando con cagalera.
Tartulo ederra!
Menudo chichn!
Izerdi batean heldu zen tontorrera (izerdi

patsetan).
Lleg a la cima chorreando sudor.
EKINTZAK
Txotxo, amari obeditu gero! Esanak egin gero! Chaval, obedece a tu madre!
Jakin daiteke zer darabilzun ohepean! (zertan Se puede saber qu andas debajo de
zabiltzan...)
la cama?
Zer darabilzu isilka misilka? (ixilimatoan)
Qu te traes entre manos?
Beti kontra egiten ere ezingo zara ibili, ezta? Qu, siempre llevando la contraria?
Ez tentatu ze... ia-ian nago gero!
No me mosquees, que no estoy de

humor!
Ze? Adarra jotzeko gogoa dago, ala?
Tienes ganas de vacilar?
Ez esan berba zatarrik? (hitz itsusirik)
No digas palabrotas!
Egin berba ganoraz, ahopean barik!
Habla claro, y no entre dientes!
Txotxo! Amamari ez zaio burlarik egiten!
No le hagas burla a la abuela!
Ederra egin duzu!
La has hecho buena!
Lau hankan ibiltzen ikasi du.
Ha aprendido a andar a gatas.
Asko garandu da ume hau denbora gutxian.
Cmo se ha soltado a andar en poco

tiempo!
Oinez ikasi du!
Ha aprendido a andar.
Altxatu behe gainetik! (jagi, jaiki)
Levntate del suelo.
Hankarkulo eramango nauzu? (hankurkulu,

Me llevas a horcajadas? (a la espalda
hankatriko, arrelepo, arretriko, arrekokozilo) o sentado sobre los hombros)
Txotxo! ez paratu tente mahaiaren gainean.
(tentetu / zutitu)
Eh, no te subas a la mesa!
Umeen kontuak
269
EKINTZAK
Kukulumixo jarri eta egin txiza (kokoriko)!
Ponte de cuclillas y haz pis!
Belaunikatu zaitez, mesedez.
Arrodllate, por favor.
Zeinurik ez egin gero!
No hagas gestos! (muecas)
Hara, ikasi du ezkerreko begiaz keinu egiten!
Ya ha aprendido a guiar con el ojo

izquierdo.
Ez jan atzamar oskolik! Eta hatz bizarrik ere ez. No te comas las uas ni los padrastros!
Ez heldu labanari hortik.
Coge el cuchillo por el mango!
Ez ibili gero putzuei begiak ateratzen! (plistiNo chapotees en los charcos!

-plasta putzurik putzu zipristinak ateratzen)
Sakatu pedalari! (eman)
Pedalea!
Kopla gutxiago eta ekin lanari!
Menos cuento, y a trabajar!
Eutsi hortik eta lagundu izarak tolesten.
Agarra de ese lado y aydame a

doblar las sabanas.
Batu arropak, euria dator eta!
Recoge la ropa, que tiene pintas de

llover!
Goazen biok arropa zabaltzera eguzkiak

irten du eta.
Vamos los dos a tender la ropa, que

ya ha salido el sol.
JOLASAK
Airezko buelta egin (zilipurdika ibili, txiribueltaka ibili, txuntxurrunbuelta egin,
kikunbehera egin).
Dar la vuelta de campana
Txotxolinka ibili, hanka bakarrean, koixo-koixoka, txantxurrika.
A la pata coja.
Eutsi tiragoma baina inori ez tiratu gero! (tori)
Te dejo el tiragomas, pero no le tires

a nadie
Egingo dugu ezkutaketan / bat-bi-hiruka /

kubika? (jolastuko gara, ibiliko gara...)
Jugamos al escondite?
Sokasaltoan ikasi duzu?
Has aprendido a saltar a la comba?

(soga)
Goman ibiliko gara?
Jugamos a la goma?
Azkenga ibiliko gara? (harrapaketan)
Jugamos a pillar?
Lau kantoietara ere ibil gaitezke.
Jugamos a las cuatro esquinas?
Ikusi-makusika ibiliko gara?
Jugamos a veo-veo?
Apariketan egingo dugu.
Vamos a jugar a cacharritos (comiditas)
Amaka ibiliko gara?
Jugamos a mams?
Ibiliko gara futbolean? / Egingo dugu futbolean? Jugamos al ftbol?

Egingo dugu palaz?
Jugamos a pala?
Aldatuko ditugu kromoak?
Cambiamos los cromos?
Ibiliko gara tronpan? / Ea tronpari nork

hobeto dantzan eragin!
Jugamos al trompo?
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
Umeen kontuak
270
JOLASAK
Ibiliko gara play-stationean?
Jugamos con la play station?
Kanikaka ere egin dezakegu hemen dauzkat

kanikak eta.
Tengo aqu las canicas y podemos

jugar.
Ziri-ziria eta ziburuak ipini dituzte parkean.
En el parque han puesto un tobogn y

unos columpios.
Adjektibo erreferentzialak
271
ADJEKTIBO ERREFERENTZIALAK
Accidentes caseros, literatura infantil, limpieza corporal, poltica agraria europea, reforma constitucional Nola eman
behar dira adjektibo horiek euskaraz: Konstituzio(-)erreforma, erreforma konstituzionala?
Ez da txantxetakoa, ez, egiten diguzun galdera, eta erantzuteko, neurri

handi batean, Igone Zabalaren artikulu interesgarri batean1 oinarrituko
gara.
Hasteko, kontuan izan behar duzu adjektiboak, oro har, bi motatakoak
izan daitezkeela: kalifikatzaileak (nolakotasunezkoak ere deitzen zaie) eta
erreferentzialak; banaketa hori funtsezkoa da euskaratzerakoan.
Adibidez, comportamiento cvico sintagman, cvico izenondoa kalifikatzailea da, comportamiento izenaren ezaugarri bat adierazten baitu, adecuado, moral, exquisito, desastroso eta antzeko adjektiboekin gertatzen
den bezala.
Derecho civil esaten badugu, berriz, civil hori erreferentziala da, ez baitu
inolako ezaugarririk adierazten, baizik eta lotura bat jartzen izenaren eta
adjektiboaren artean. Horrelakoak dira ondorengoak: radio terrestre (de
la Tierra), acrobacias areas (que tienen lugar en el aire), discriminacin
racial (por razn de la raza), material quirrgico (para uso de los cirujanos), residuos industriales (provenientes de la industria), infeccin vrica
(ocasionada por un virus)
Batzuetan, zaila izaten da adjektibo bat mota batekoa edo bestekoa den
jakitea, baina horretarako ere trukua eskaintzen digu Igonek:
1. ZABALA, Igone. Argumentu-harremana / Eremu-harremana: izenondo erreferentzialen euskal ordainen bila, Terminologia Nazioarteko Biltzarra. Donostia: HAEE / UZEI,
1997, 535.-564. or. Egile berak gai honi buruzko txosten bat aurkeztu zuen 2001ean
Euskararen Erabilera Berezituen Mintegian: Erreferentziazko erdal adjektiboen euskal
ordainak, baina, oraingoz behintzat, ez dago argitaratuta.
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
272
Adjektibo kalifikatzaileek graduatzaile bat onartzen dute, eta erreferentzialek ez:

Tiene un comportamiento MUY cvico.
*Es un derecho MUY civil.
Adjektibo kalifikatzaileak txertatu daitezke esaldi batean, eta erreferentzialak ez:
Este comportamiento no es cvico.
*Este derecho no es civil.
Adjektibo kalifikatzaileak erraz bihurtzen dira izen; ez, ordea, erreferentzialak:
El CIVISMO de su comportamiento.
*La CIVILIDAD de este derecho.
Kontu hau argitu dugunez, ikus dezagun zein bide eskaintzen digun Igone
Zabalak, batzuk eta besteak euskaratzeko.
ADJEKTIBO
KALIFIKATZAILEAK
Izenaren eskuinaldean joaten dira euskaraz, eta nagusiki, hiru mota hauetakoak izan daitezke: berezko adjektibo bakunak, mailegatutakoak, eta
atzizkien bidez eratorritakoak.
Berezkoak:
Noche oscura
Gau iluna
Mueble antiguo
Altzari zaharra
Maileguak:
Sidra natural
Sagardo naturala
*Natur sagardoa
273
Oracin gramatical
Perpaus gramatikala
*Gramatika perpausa
Eratorriak (atzizkien bidez) (-ti, -tsu, -(t)ar, -bera, -kor, -kari, -kin, -tiar
/ liar, -kor, -garri, -kizun, -dun, -ko)
Estacin lluviosa
Urtaro euritsua
Insecto perjudicial
Intsektu kaltegarria
Fertilizante fosfatado
Ongarri fosfatoduna
Zona pantanosa
Zona zingiratsua
ADJEKTIBO
ERREFERENTZIALAK
Hiru modu nagusi daude horiek euskaraz emateko: hitz-elkarketa, mailegutza semantikoa, eta izenlagunak (deklinabide-markak).
Hitz-elkarketa
Euskaltzaindiak hitz-elkartuen bidea proposatu zuen aspaldi adjektibo

erreferentzialak itzultzeko (1995eko urtarrilaren 25ean onartutako araua),
eta hori da gaur egun gehien erabiltzen den bidea2:
Problemas sociales
Gizarte(-)arazoak
Critica literaria
Literatur kritika
2. ESPAA OCIO, Edorta. Gaztelaniazko adjektibo erreferentzialen euskal ordainak eta

erabilera, Terminologia Nazioarteko Biltzarra. Donostia: HAEE / UZEI, 1997, 349.369. or.
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
274
Deporte rural
Herri(-)kirola
Procedimiento administrativo
Administrazio(-)prozedura
Documentacin municipal
Udal(-)agiriak
Ikusten denez, genitiboa badago azpiko egituran (problemas de la sociedad, procedimiento de la administracin, documentos de los ayuntamientos), ondo funtzionatzen du hitz-elkarketak.
Mailegutza semantikoa
Beste batzuetan harreman semantiko hori ez da inondik inora agertzen,

eta erreferentzia ahulagoa da. Kasu horietan euskal senak uko egin ohi dio
hitz-elkarketari, eta erdal egiturara jotzen du:
Propiedad intelectual
Jabetza intelektuala
*Adimen(-)jabetza
Composicin qumica
Konposizio kimikoa
*Kimika(-)konposizioa
Territorio histrico
Lurralde historikoa
*Historia(-)lurraldea
Nolanahi ere, adi egon behar dugu, adjektibo batek esanahi bikoitza izan
dezakeelako, eta ondorioz, modu batean edo bestean euskaratu. Har dezagun Igone Zabalak ematen duen adibide bat. Electrnico izenondoak
elektroiei egiten die erreferentzia adibide honetan: transporte electrnico;
izan ere, elektroien garraioaz ari gara. Hortaz elektroi(-)garraioa itzuli
dezakegu (hitz-elkarketaz baliatuz). Medidor electrnico izenondoak,
berriz, elektronikarekin du zerikusirik eta ez zehazki elektroiekin beraiekin; hau da, elektronika erabiliz darabilen neurgailuari dagokio. Beraz,
275
neurgailu elektronikoa (*elektronika(-)neurgailua nekez onartuko luke

euskal hiztunaren intuizioak).
Izenlagunak
Bide hau gutxiagotan erabiltzen bada ere, emankorra dugu oso, izenaren
eta adjektiboaren arteko harreman batzuk finkatzeko. Definizioaren arabera, izenlagunak dira izenaren aurrean jartzen diren adjektiboak, normalean -ko eta -ren atzizkiez osatutakoak. Ikus ditzagun aukera batzuk:
Hilo dental
Hortz(-)haria [hitz-elkarketa]
Hortzetako haria [izenlaguna, helburua adierazteko]
Literatura infantil
Haur(-)literatura [hitz-elkarketa]
Haurrentzako literatura [izenlaguna, norentzakoa adierazteko]
Energia solar
Eguzki(-)energia [hitz-elkarketa]
Eguzkitiko energia [izenlaguna, iturburua adierazteko]
Corte transversal
Zehar(-)ebakidura [hitz-elkarketa]
Zeharkako ebakidura [izenlaguna, iturburua adierazteko]
T
Hemen amaitzen dira azalpen teorikoak; dena dela, ez genuke bukatu nahi
ohar batzuk egin gabe.
Gaur egungo gaztelaniak aztertu egin beharko nolakoak ziren gauzak
lehen oso erraz sortzen ditu adjektibo erreferentzialak; dena da subsidiario, edificable, financiero, didctico, mercantil, ejecutivo, corrector, transitorio, oneroso Adjektibo uholde horri egin behar dio aurre euskarak;
adjektiboen zerrendak pilatzen dira gure terminologoen mahai gainean,
euskarazko hiztegiak horiekin betetzen dira, eta ondorioz, gure testuak
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
276
honelakoez apainduta agertzen zaizkigu: ekonomia- eta finantza-analisia, merkataritza-zuzenbidea, ugal-aparatua, bizitza-zikloa
Galderak: itzulpenak, hiztegiak alde batera utzi eta euskaraz sortutako
idazkietara jotzen badugu, zergatik egiten du behera adjektibo erreferentzialen kopuruak? Zergatik ez ditugu hain sarri topatzen lehortar espeziak, landa-lana, erritmo ilargitarra gaurko eta atzoko idazle onenen
liburuetan? Zer dela-eta garai bateko hiztegietan (Mokoroarena kasu) galdetzen badugu nola esaten den ganado domstico, ematen digu abereak;
edo luz solar, egun argia; edo gerra civil, anai-arteko gerratea?
Antza, adjektibo erreferentzialen uholde horrek badu zerikusirik gizartearen garapenarekin, teknologiaren aurrerapenarekin. Agian bai; baina gure
ingurumarian beti izan dira itsasoak, ibaiak, nekazariak, abereak, gobernuak, hortzak, gibelak eta dena ez da izan hain marino, fluvial, agrario,
ganadero, gubernamental, dental edo heptico.
Beldur gara horren guztiaren atzean ez ote den ezkutatzen betikoa: erdararekiko morrontza. Adibidez, Igone Zabalak rural euskaratzea proposatzen du bere artikuluan (iturburua, nola ez, gaztelania), eta hau dio:
Edozein euskaldunek esango luke errural ez dela inola ere onargarria
euskaraz, baina Diccionario de la lengua espaola delakoan ageri den
definizioari begiratzen badiogu hauxe aurkituko dugu: Perteneciente o
relativo al campo y a las labores de l. Hortaz, garbi dago rural izenondoak campo izenari egiten diola erreferentzia, baina izen horretarako
ordainik ez dugu euskaraz. Konponketa campo delako kontzeptuari erreferentzia egiten dioten izenondo erreferentzialetarako mugatzaile modura
landa- izena duten hitz-elkartuak erabiltzea da.
Hortik ateratzen du Igonek bikote hau:
Medio rural
Landa-ingurune
Trabajo de campo
Landa-lan
Eta EUSKALTERMen begiratzen badugu: landa-mediku, landa-maistra,

landa-bide
Beti bezala, gaztelaniazko termino-zerrenda da abiapuntu bakarra: rural,
campo Tamalez, gure euskara txiroak ez omen du izen horietarako
277
ordainik! Amazoniako landare batzuk izendatzeko ordainik ez izatea ulergarria da, baina baserriarekin, mendiarekin, herri txikiekin, gurdibideekin
zerikusia duten kontzeptuak ezin eman izatea euskaraz ez al da tristea?
Eskerrak sendabelar hitza gogoratzen dugun, bestela, nola esango genuke euskaraz plantas medicinales? Landare medizinalak? Medikuntza(-)landareak?
Gaztelaniari bakarrik begiratzea salatu du behin baino gehiagotan Ibon
Sarasola euskaltzainak3. Bere ustez, inguruko hizkuntzei ere erreparatuko
bagenie ez genuke esango Historia garaikidea (Historia Contempornea
adierazteko) baizik eta Gaur egungo historia garaikide izena da euskaraz
ez adjektiboa, eta gainera, alemanez eta errusieraz, esaterako, badirudi historia testuinguruan ez dutela bereizten moderna eta contempornea, eta biak
berri-ren eratorrien bidez egiten dituztela. Antzera gertatzen da ordenamiento jurdico terminoarekin; Iparraldeko jendeari zer den galdetu, eta jakin
ez; horren ordez, legedi jarri eta orduan bai, euskaldun guztiek ulertzen dute.
Azken adibidea: uholde unibertsala. Espainolez universal esaten den bakoitzean, unibertsala guk; baina Noeren garaiko uholdeari, uholde handia esaten zioten lapurtar klasikoek, eta orobat, besteak beste, Mitxelenak.
Euskaldunoi, idazten ari garela, gaur egungo gizartearekin, bizimoduarekin, teknologiarekin zerikusia duten kontzeptuak datozkigu burura,
jakina, horixe baietz!; ez dakiguna da gaztelaniaren bidetik datozkigun
antolatuta, hau da, adjektibo erreferentzialez beterik, edo beste modu
batean. Azken batean, adjektibo erreferentzialak hizkera abstraktuaren
ezaugarri dira, ustezko estilo jaso baten erakusgarri. Euskara gorbataz
jantzi behar ote dugu, hizkuntza eleganteen dantzaldira sarbide izateko?
Gauza jakina da helduek, zahartu ahala, gero eta gutxiago entzuten dutela. Esaldi hau euskaraz dago, hori ezin ukatu; baina nola azalduko genuke ideia konkretu hori, begien aurrean gaztelaniazko perpaus dotore hau
izango bagenu: La capacidad auditiva de los adultos va disminuyendo
con el paso de los aos? Bada, seguru asko, honela: Helduen entzumen-gaitasuna gutxituz doa, urteak aurrera joan ahala.
Beste adibide bat. Nola emango genuke euskaraz ondorengo hau?: La
vida surgi en el mundo marino y se desarroll ms tarde en el medio
3. SARASOLA, Ibon. Euskara batuaren ajeak. Zarautz: Alberdania, 1997.
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
278
terrestre. Ikus dezagun mundo marino medio terrestre Listo:

Bizitza itsas-munduan sortu, eta lur-ingurunean garatu zen geroxeago.
Ikusten zein dotore? Euskara prest daukagu milurteko berriari aurre egiteko, hizkuntza guztietan lehena izateko; izan ere, nora goaz XXI mendearen atarian honelako xinplekeriak esanda!: Bizitza itsasoan sortu, eta
lehorrean garatu zen geroxeago!
Honekin ez dugu esan nahi, ezta gutxiago ere, adjektibo erreferentzialen
bidea itxi behar denik; esan nahi duguna da ohiko bi prozedura handiekin
batera (hitz-elkarketa eta mailegutza semantikoa), badirela beste baliabide batzuk erdarazko kontzeptu horiek (hori gure patua!) euskaraz emateko. Segituan ikusiko ditugu adibide batzuk, den-denak Usurbilgo
Ordenantzetatik ateratakoak (1887 urtea); konturatuko zara nola garai
hartako estrategia asko erabilgarri izan daitezkeen gaur egun.
Erabili izenlagunak
Aurretik ere azaldu dugu aukera hau, baina berriro azpimarratu nahi dugu,
gure ustez, baztertu samar dagoelako:
La autoridad municipal es ejercida por el Alcalde
Erriko agintaritza egiten du Alkateak (Trebio. Testu historikoak,
567. or.).
de acuerdo siempre con la autoridad eclesistica.
orretarako entenditurik Eleizako autoridadearekin. (Trebio. Testu
Kendu adjektiboak
Adjektibo erreferentzial ponpoxoenak sobran dira maiz, eta kendu daitezke, funtsezko informaziorik galdu gabe. Adi adibideari:
Sern castigados bajo las penas impuestas en las leyes vigentes
Legeak agintzen duten moduan kastigatuak izango dira (Trebio.
Kasu honetan, garbi dago, testuingurutik besterik ez bada, legeak ezarriko badira, indarrean egon behar dutela.
279
Era berean, ondorengo corporal honek ez du zentzu handirik, ez bada

intelectual edo antzekoetatik bereizteko:
Se prohibe todo trabajo corporal en pblico los domingos y das festivos reconocidos por las disposiciones que hoy rigen.
Debekatzen da igande ta jai-egun ezagutu guztietan, agirian lanik egitea. (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
Adjektibo baten ordez, beste bat erabili
Adibide batekin berehala ulertuko duzu. Badakizu nola esan izan den beti
euskaraz pecado mortal eta pecado venial? Bada, bekatu astuna / larria
eta bekatu arina. Horiek egongo ez balira, nola esango genituzke gaur?
Adjektiboen ordez, erlatibozko esaldiak
Prozedura hau ezin dugu ahaztu, adjektiboa euskaratzeak arazoak sortzen

dizkigunean:
Las comparsas de msicos, bailarines y jvenes postulantes
Musikalari, dantzari eta beste orrelako konparsa edo gizatalde eskean dabiltzanak (Trebio. Testu historikoak, 568. or.).
No podrn los msicos ambulantes
Erriz-erri ibiltzen diren sou-jotzalleak (Trebio. Testu historikoak,
569. or.).
Adjektiboen ordez, izenak (orokortasunetik zehaztasunera

eta alderantziz)
Testuingurua lagun, izen zehatzak jar daitezke, adjektibo erreferentzial

orokorren ordez:
La autoridad y sus agentes podrn penetrar () en los establecimientos pblicos citados
Autoridadeak, eta beren mendekoak sartu litezke () ostatu, taberna
eta sagardotegietan (Trebio. Testu historikoak, 570. or.).
Edo alderantziz, orokortasunera jo, beti ere, testuingurua kontuan izanik:
T
E
R
M
I
N
O
L
O
G
I
A
280
Se prohibe sacar paja, heno, hojarasca y dems despojos vegetales

Ezi pillan ipiiko da lasto, orbel, garo eta orrelakorik (Testu
Historikoak, 76., 570. or.).
Adjektiboa esaldi batean txertatu
Hitzak esaldietan datoz; eta horiek, paragrafoetan; eta paragrafoak, testuetan Adjektibo batek sakoneko egituran zer gordetzen duen ikus dezakegu, eta horren arabera, esaldia modu batera edo bestera moldatu. Begira
hurrengo adibidean zein ondo libratzen den testuaren euskaratzailea:
No ser admitido en las escuelas ningun nio y nia, que no lleve el
certificado facultativo de haber sido vacunado, ni los que padecen de
sarna, escarlatina otras enfermedades cutneas hasta su completa curacion.
Ezta eskoletan utziko chertatu gabe dagoen aurrik sartzen, ez ta ere
oso sendatu arte, eskabi, charranpi edo beste orrelako ereitasunen
bat daukanik. Mediku jaunaren agiriarekin probatu bearko du chertatua
dagoana eta osasun ona daukana. (Trebio. Testu historikoak, 571. or.).
Ikusi ditugu, azaletik bada ere, beste modu batzuk adjektibo erreferentzialak euskaraz emateko. Orain zure txanda da.
BIBLIOGRAFIA
ESPAA OCIO, Edorta. Gaztelaniazko adjektibo erreferentzialen euskal ordainak eta erabilera, Terminologia Nazioarteko Biltzarra. Donostia: HAEE /
UZEI, 1997, 349.-369. or.
ZABALA, Igone. Argumentu-harremana / Eremu-harremana: izenondo erreferentzialen euskal ordainen bila, Terminologia Nazioarteko Biltzarra.
Donostia: HAEE / UZEI, 1997, 535.-564. or.
ADIBIDEEN ITURRIAK
TREBIO, Imanol. Administrazio zibileko testu historikoak. Oati: Herri

Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 2001.
Usurbilgo Ordenantzak (1888), 567.-571. or.
B estelakoaK
e
s
t
e
l
a
k
o
a
Itzulpena: testu elebidunak
283
ITZULPENA: TESTU ELEBIDUNAK
Ez naiz itzultzailea, euskara-teknikaria baizik. Baina, nire sailean itzultzailerik ez dagoenez, neuk euskaratzen ditut herritarrentzako hainbat testu (eskabideak, iragarkiak, oharrak,
gutunak, jakinarazpenak...). Ba al duzue urrezko araurik era
horretako testuak euskaratzeko?
Jakina, legeak ezarritakoa kontuan hartzea komeni da, artez joka dezagun.
Euskararen Legea aztertzen badugu, erabaki hauekin egingo dugu topo:
1. Euskal Herriko Autonomia-Elkartean egon daitezen Herri-Agintaritzagatikako edozein aginte araupide edo erabaki ofizialek bi hizkuntzetan idatzita egon beharko dute zabalkunde ofiziala egiteko.
2. Euskal Herriko Autonomia-Elkarteango herri-agintariek eskuhartu
dezateneko egintza guztiak, eta bai arduralaritza-mezu eta adierazpenak
ere, bi hizkuntzetan egon beharko dute; doakienek berariez Autonomia-Elkarteko hizkuntza ofizialetatik bat aukeratu dezatenean salbu (8.
atala).
Beraz, legearen aurrean bi hizkuntzak ofizialak dira; eta legearen helburua kontuan harturik, ez bide da bata besteari makurtzea, herritarren eskubideak urratu daitezkeelako. Gainera zortzigarren atal horrek ez du
aipatzen itzulpena egitea nahitaezkoa denik, ez eta zein den jatorrizkoa.
Praktikan, ordea, hasieratik bertatik testu bakar bat izan ohi da (sorburuko testua). Gainera, testu horren arkitektura eta idazkera ezin da negoziatu eta berridatzi. Jakina, sorburuko testu pribilegiatu (ez baitu
kontzesiorik egiten) hori gaztelaniaz idatzita izan ohi da. Horren guztiaren ondorioz, testuak itzuli egin ohi dira, arkitektura bera izan dezaten.
Eta fideltasun horretan hierarkia bat dago: lehendabizi idatzi ohi den testuak (hamarretik bederatzi, gaztelaniazkoak) markatzen du arkitektura:
adibidez, testuak zenbat paragrafo izan behar dituen, nolako paragrafoak,
eta zein ordenatan; eta jakina, gaztelaniazkoak izenburu eta azpi-izenbururik ez badu, bada, euskarazkoak ere ez; nahiz eta komunikaziorako ia-ia ezinbestekoak izan izenburua eta azpi-izenburuak. Beste hainbeste
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
284
gertatzen da ordenarekin: gaztelaniazkoak ordena kronologikorik erabiltzen ez badu, bada, euskarazkoak ere ez.
Gainera, bada beste kontu bat ere; izan ere, itzulpena egiteaz gain, itzulpen literarioaren irizpideak erabiltzen baitira, baita testurik xumeena (ofizioa, oharra...) euskaratzeko garaian ere: gaztelaniazko testuak nolako
baliabide gramatikalak, euskarazkoak halakoak. Badirudi ez dagoela euskaratzeko beste modurik, itzulpen literarioaren bidez ez bada; are gehiago, esango genuke hitzez hitzeko itzulpen literarioa egin ohi dugula:
gaztelaniazko testuak nominalizazioa erabiltzen badu, euskarazkoak ere
bai. Beraz, beldur handirik gabe esan daiteke era horretara itzulitako idazkietan unitatea ez dela testua (komunikazio-teorian unitatetzat testua
jotzen baita), hitza baizik. Hartara, euskarazko testua gaztelaniazkoaren
morroi zintzoa izan ohi da; zenbaitetan gaztelaniazkoa irakurri behar da
euskarazkoa ulertzeko: hain da morroi.
Beharbada, norbaitek esan lezake itzulpen literarioak ez daukala zertan
izanik hitzez hitzekoa, eta hala da: gaur egungo literaturan ia erabat bazterturik dago teknika hori, eta itzultzaile ospetsu hainbatek, bederen, unitatetzat ez dute ez hitza, ez esaldia eta ez paragrafoa, testua baizik; eta
kapaz dira jatorrizkoa aldatzeko, testuinguruak eta komunikazioak hala
eskatzen badu1. Nolanahi ere (hitzez hitzekoa izan ala ez) ez gara sartuko
itzulpen literarioaren kontuetan, izan ere begi-bistakoa baita administrazio-testuak eta testu literarioak ez direla gauza bera; horixe baita lehenik
eta behin bereizi beharrekoa.
Eskuarki, testu literarioek helburu estilistikoa izan ohi dute ardatz eta
zutabe, eta, estrategia estetikoak erabilirik, zenbait efektu transmititu ohi
dute, irakurlearen plazerra edo arreta lortzearren.
Aldiz, administrazio-testuek helburu komunikatiboa dute ardatz, herritarren eskubideei erantzun ahal izateko; izan ere, administrazioak, sarritan,
herritarra jakinaren gainean jarri behar izaten baitu, dena delako prozedurak aurrera egingo badu, adibidez.
Esan gabe doa, hainbat eta hainbat itzulpenek (hitzez hitzekoak, batik
bat), gaztelaniaren arkitekturari eta idazkerari orpoz orpo eta leial-leial
1. Jatorrizkoa aldatu... noraino?, Ros Schwart eta Nicholas de Lange solasean. Senez,
2001, 23. zenbakia, 1.-9. or.
285
jarraiturik, zer nolako kalte ikaragarriak sortzen dituen komunikazioan.

Ikusi bestela adibidea, zein ez baita salbuespena, herritarrak maiz topatzen duen testua baizik:
EUSKO JAURLARITZA
GOBIERNO VASCO
PLEGUAREN I. ERANSKINA
PROPOSAMEN EKONOMIKOAREN EREDUA
..............................................jaunak/andreak,
............................................(e)(a)n,
.........
...........................................kalean helbidea eta
..........................
NAN
zk.
dudanak,
nire
izenean
edota
........................................ empresa, ...........
............................................(e)(a)n,
.........
...........................................kalean helbidea duena ordezkatzen,
........................ p.k., ..............
telefonoa eta.............................. IFK.
ADIERAZTEN DUT
I. ................................................
............................................................................
......... xedea duen obra-kontratua esleitzeko eskainte.iragarpenaren berri
izan dudala.
II. Era berean, Oinarri Teknikoen Plegua, Klausula Administratibo

Partikularren Plegua eta kontratu hau eraendu behar duen gainerako
dokumentazioa ere ezagutzen ditudala eta bere osotasunean nire gain eta ontzat
hartzen ditudala.
III. Ordezkatzen dudan enpresak berori ireki, instalatu eta

funtzionamenduan jartzeko indarrean dagoen araudiak eskatutako baldintza er
betebehar ditudala.
IV.- Eskaintza honen prestazioari dagokionez, hura betetzeko guztira

ondoko
zenbatekoa
proposatzen
dudala:
........................................................................ pta.
(letraz adierazi behar da), aipatutako prezioan kontzeptu guztiak barne
hartzn direla ulertuta, edozein alor fiskaleko zergak, gastuak, tasak eta
arielak barne direla, bai eta BEZ eta kontratistaren industri mozkina ere,
prestazioa burutzeko epea ..................
................................. (e)koa izanik (esleipen-modua lehiaketa
denean eta esleitzeko irispide gisa ezarri denean besterik ez).
...................(e)(a)n, 199 ... (e)ko...........aren .....(e)(a)n.

Sin.:
NAN:
Gainera, bada beste kontu bat ere. Egun egiten diren hainbat itzulpen por
imperativo legal egiten ditugu, presaka eta korrika; alegia, ez dugu sinetsi ere egiten funtzionatzeko direnik. Baina, historiak eta errealitateak
besterik erakusten dute: beti izan ohi da, da, eta izango da euskaraz bizi
nahi duenik.
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
286
Korredakzioa eta tradizioa
Gaur egun bada idazkera-estrategia berri bat, Quebec-eko administrazioan

(Kanada) erabili ohi dutena (hain zuzen ere, testu juridikoetan): korredakzioa deritzo. Eta, hitzak berak adierazten duen bezala, ez dauka zerikusirik
itzulpenarekin. Izan ere, bi idazle ezberdinek nork bere aldetik bere
lehen zirriborroa idazten baitute, helburu bera lortzeko (zer informatu
behar den, adibidez). Alegia, sortzeko prozeduraren hasiera-hasieran ez
dago testu-zirriborro bat, bi baizik. Biak ere fidelak dira helburuarekiko,
baina ez idazkerarekiko. Gero, bi idazleak bildu egingo dira, eta negoziatu egingo dute, bi testuek arkitektura berdintsua izan dezaten, gertatu ez
dadin batak izenburua izatea, eta besteak ez; edo batak bi paragrafo izatea,
eta besteak bost; edo batak ordena kronologikoa erabiltzea, eta besteak ez,
eta abar (sarri askotan, horiexek izan baitira arkitektura-arazoak).
Negoziazio horretan, noski, ez dago hierarkiarik (esan nahi baita ez dela
bata besteari makurtzen), baizik eta bi hizkuntzak maila berean daude.
Gure tradizioan, korredakziorik bete-betean bederen erabili ez bada ere,
antzera samarreko teknikarik (egokitzapenak) erabili izan dela esan dezakegu Usurbilgo Ordenantzak (1888), besteak beste, aztertu ondoren. Ezin esan
ordenantza haiek presaka eta korrika hala moduz euskaratu zirenik; izan ere,
euskarazko bertsioaren azken lerroan hitz adierazgarri hauek erakusten digute ordenantza haien maila: Donostiako Euskal itz-jostaldien Batzarreak
Abuztuaren 8-an izan duen billeran, ontzat eman du Ordenanza oen Euskal-biurtza.
Horiek horrela, esan dezagun egingo ditugun proposamen gehienak gure
historia eta tradiziotik hartu ditugula; ez dira, beraz, laborategian inolako
sustrairik gabe eginiko esperimentu hutsalak. Funtsean hiru sailotan banatu ditugu gure proposamenak: komunikazioa, testugintza eta estiloa.
KOMUNIKAZIOA
Hara testuaren lehen baldintza: testuak funtzionatu egin behar du; alegia,
bere helburua lortu behar du, herritarren eskubideei dagokienez.
Herritarrek informazioa jasotzeko eskubidea badute, horixe egin behar du
euskarazko testuak, nahiz eta gaztelaniazkoak nahasmendua sortu, gaztelaniazkoaren egileak hala jokatu duelako, nahita edo ezjakinez (ez daukagu zertan sarturik, eta ez gara sartuko, gaztelaniazkoaren egilearen
galtzetan). Ikusi bestela adibideak:
287
Todos los vecinos y habitantes deben saber que las ordenanzas municipales obligan sin distincin de clases, y que estn en el deber de
prestar sus auxilios la autoridad siempre que lo reclame, pues que no
toda la responsabilidad por abandono, ha de recaer en la autoridad
municipal, cuando todo vecino tiene intereses que atender y deberes
que cumplir, y no bastara formar y publicar unas ordenanzas, si el
Ayuntamiento no fuere eficazmente secundado por sus administrados.
Atento este Ayuntamiento que se conserve inalterable el rden y la
moralidad que en este vecindario ha reinado, y deseando armonizar los
intereses particulares con el bien pblico, estrechando con el mutuo
respeto los vnculos de solidaridad con que deben estar ligados todos
los miembros de un pueblo para defensa de sus intereses; y persuadido de que la ejecucin de estas disposiciones ha de redundar en provecho de la salud pblica y seguridad y defensa de las personas y propiedades, precavindolas de todos los peligros que puedan alterar los
fecundos beneficios de su tranquila posesin, recomienda por estas
razones todos, el ms puntual y exacto cumplimiento de aquellas,
confiando en que no se ver en la sensible necesidad de hacer uso de
las facultades que le concede el artculo 77 de la ley municipal.
Gaztelaniazko bertsioan kosta egiten da mezuaren mamiari antzematea.

Euskarazkoan, aldiz, zailtasun handirik gabe antzematen zaio.
Erri bateko biztanle guztiak jakin bear dute, erriko ordenanzai guztiak
zor diotela obedienzia: guztiak bear diotela lagundu autoridadeari, lege
oek ondo kunplitu ditezen: ez dala bidezko gauza, ala kumplitzen ez
badira, autoridadeari kulpa guztia ematea, bada errian bizi dan edozeek dauka zeri begiratu, ta dauka ere zr egi, eta ez luke ezer balio
ordenanza on batzuek ipintzea, baldin Aiuntamentuari erriko jende guztiak lagunduko ez balio alegia ongi kunpli ditezen. Nai luke
Aiuntamentu onek oraindao bezela segi dezatela erri ontan oitura
onak; nai luke bakoitzaren interesari kalterik ez egin ta erriko guzienai
mesede: nai luke denak, batzuek besteentzat izan dezatela erri bateko
jendeen artean izan bear duen errespetoa ta onginaia; bateratu ditezen
erri onen interesak eskudatzeko; ta uste du agindu oek kunplitzea guztientzat ongi etorriko dala, beren osasuna eta segurantza, eta personen eta ondasunen zaitzerako ta libratuko dituela elkarren arteko pakeak dakazkien ondasun ugariak galtzeko perilletatik. Argatik erregutzen
die erriko guztiai egin dezatela al-duten guztia agindu oek ongi kunplitzeko, ta espero du ez duela premiarik izango Errientzako Legeak bere
77-garren agintean esaten duen eskubidea arturik, norbait kastigatzeko (Trebio. Testu historikoak, 573.).
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
288
TESTUGINTZA
Bilatu egin behar dira bi hizkuntzetarako balio duten testu-arkitekturak,

besteak beste, euskarazko testuan hutsuneak ezkerretara etorri ez daitezen.
Inprimaki honek, adibidez, edozein hizkuntzatan funtzionatu lezake, arkitektura egokia duelako (konparatu 285. orrialdeko inprimaki traketsarekin):
BERRIKUSTEKO ERREKURTSOA
ERREKURTSO-EGILEAREN DATUAK
Izen-abizenak: . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nortasun agiria: . . . . . . . . . . . . . . . .
Helbidea: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Telefonoa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Jakinarazpena jasotzeko helbidea:
.............................
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.................................
AURKATUTAKO EBAZPENA
Bere garaian ebazpen honen berri izan nuen:
Ebazpenaren ezaugarriak
Noizkoa: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organo erabakitzailea: . . . . . . . . . . .
Erabakitakoa: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Espediente-zenbakia (hala badagokio):
....
....
....
...
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Baditut alegazioak ebazpen horren aurka jotzeko, hain zuzen ere ondoren adierazten ditudanak.
ALEGAZIOAK
...................................................................................................................................
Alegazio horiek 30/92 Legean1 (118. artikuluan), ezarritako lau baldintza haietako batean oinarritzen dira; hain zuzen ere honako honetan:
Egintzak ematerakoan egitezko errakuntzaren bat izan eta, eta espedienteari

erantsitako agiriak ikusita horretaz jabetzea.
Arazoa ebazteko funtsezko agiriak agertzea, edo aurkeztea, ebazpenaren ondoren izan arren, eta agiri horiek errekurtsoa jarri zaion ebazpenean akatsen bat
badagoela agerian jartzea.
Ebazpena ematerakoan funtsezko eragina izan duten zenbait agiri edo lekukotasun, epai irmo batek, ebazpenaren aurretik edo ondoren, faltsuak direla adieraztea.
Prebarikazio, funtzionario-eroskeria, indarkeria, iruzurrezko azpikeria edo bestelako jokabide zigorgarri baten ondorioz ematea ebazpena, eta epai irmo batek
hala aitortzea.
Eskaria:
Ebazpena deuseztatzeko edo era honetara aldatzeko: . . . . . . . . . . . . . . . .
..........................................................
1. Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legea.
289
ESTILOA
Bistan da euskarak bere estilo propioa izan behar duela, bai komunikazioari dagokionez, eta bai gramatika-baliabideei (joskera, morfologia, eta
hiztegia) dagokienez. Esate baterako, testu dibulgatiboetan, gaztelaniazko
testuak hitz baten esanahia adierazi beharrik ere ez badu, horrek ez du
esan nahi euskarazkoak behar ez duenik.
Beste hainbeste esan dezakegu baliabide gramatikalei buruz: euskarak
bere baliabideak erabili behar ditu komunikazioa lortze aldera, gaztelaniazko testuan agerturiko estiloaren mende edo peskizan ibili gabe.
Usurbilgo ordenantzetan, adibidez, ikusi dezakegu nola ez dion jarraitzen
euskarak gaztelaniazko testuan erabilitako estiloari, ez joskera, ez morfologia, eta ez hiztegian. Ikusi, bestela, adibideak:
Joskera
Punturik gabeko paragrafo lodiak nekea sortu diezaioke irakurleari

No existiendo garanta ms slida para el buen rgimen y gobierno de
las sociedades y de los pueblos, que el temor de la Ley de Dios, y
debiendo fundarse todos los reglamentos y constituciones humanas,
para que tengan verdadera y eficaz fuerza ejecutiva, en la observancia
fiel de los preceptos divinos, base y cimiento de todo principio de
autoridad; y siendo el primordial deber de sus representantes, amparar, proteger y defender cuanto contribuye la conservacin de la
Religion y de la moral evanglica.
Sern castigados bajo las penas impuestas...
Gizatalde eta erriak gobernatzeko gauzarik berrena eta sostengatzallerik onena, da Jaungoikoaren bldur santua. Argatik, gizonak egiten
dituzten lege guztiak, lege egiazkoak izango badira eta jendeak errespetatuko baditu, bear dira egin Jaungoikoaren Lege Santuari begiratuaz, zergatik Lege Santu oni zor zaion errespeto eta obedienzia da
agintaritza edo autoridadearen zimendua. Orregatik, eta nola agintaritza edo autoridade au daukaten guztien lenbiziko eginbidea dan,
Erlijiyo Santuko gauzak eta Ebanjelioan agintzen diranak anparatzea,
eskudatzea eta alegia guzian gorderazitzea, Erri onetako Batzarrak
erabaki du:
Legeak agintzen duten moduan kastigatuak izango dira...
(Trebio. Testu historikoak, 568.).
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
290
Betelanak alferrik puztu ohi du testua

Agi denean, beltzean daudenak hitzik gabe, testuak ez du gauza handirik
galtzen, euskarazko bertsioan ikusten den bezala:
El pblico guardar en todos los sitios de general concurrencia, bien
en los establecimientos arriba indicados otro cualquiera, as
como en la via pblica, el debido respeto y compostura, sin promover desrdenes, rias disputas que causaren la pertubacin de los
vecinos pacficos.
Jende guztiak egon bearko du moduz eta errespetoarekin, toki publiko edo mundu guztia joaten danetan, eta ezi aterako du, beren arteko pakea ken lezakean erriyerta ta sesiyorik. (Trebio. Testu historikoak, 570.).
Esaldi pasibo agentedunaren ordez esaldi aktiboa (nork) erabil daiteke

La autoridad municipal es ejercida por el alcalde y sus Tenientes en
la forma...
Erriko agintaritza egiten du Alkateak bere ordekoakin Legeak...
Posible da perpaus-mota ezberdina erabiltzea, mezu bera adierazteko

Art. 16. No se podrn establecer especuladores ambulantes que
expongan al pblico juegos de envite y azar, y para poner rifas se
habr de obtener de la autoridad correspondiente la licencia oportuna.
Ez da utziko erriz-erri dabiltzan saltzailleak ipii dezatela agirian joko
debekaturik. Errifaren bat egin bear bad, eskatu bear da orretarako
lendanaz eskubidea. (Trebio. Testu historikoak, 568.).
Sarritan, euskarak saihestu egiten ditu erlatibozko esaldiak2

La poblacin y su trmino municipal se divide en las agrupaciones
siguientes:
(...) Barrio de San Esteban de Urdayaga, que tiene por lmites el Rio
Oria, el barrio de Zubieta y los puntos denominados de Ondardi y
Loazu con Cizrquil y Aya.
Erria eta bere mendeko lurrak, berezitzen dira echadi edo eche-talde oetan:
291
(...) San Esteban edo Urdayaga-ko echadia. Bere mugak dira: Oria
ibaya, Zubieta-ko echetaldea, eta Zizurkill eta Aya-ko lurrak Ondardi eta
Loazu izendatzen diran tokiyetan. (Trebio. Testu historikoak, 567.).
Zenbaitetan, baiezkoan bizkorrago adierazten da mezua ezezkoan

baino
No existiendo garanta ms slida para el buen rgimen y gobierno de
las sociedades y de los pueblos, que el temor de la Ley de Dios, y ...
Gizatalde eta erriak gobernatzeko gauzarik berrena eta sostengatzallerik onena, da Jaungoikoaren bldur santua. (Trebio. Testu historikoak, 568.).
Aditza aurreratu3
Gainera, Usurbilgo ordenantzetan ikusi dezakegu garai hartan ere erabiltzen
zituztela gaur egun proposatutako zenbait jokaera, komunikazioaren alde:
esaldi luzeetan esate baterako, aditza aurreratzeko joera antzeman daiteke
ordenantza haietan, esaldiaren atzeko muturrean (atzerakarga) egon gabe.
Adibidez, kasu honetan aditzak bereizi egin ditu objektua eta subjektua;
bestela, nahastu egingo baitziren biak, elkarren segidan jarrita.
Gizatalde eta erriak gobernatzeko gauzarik berrena eta sostengatzallerik onena, da Jaungoikoaren bldur santua.
Beste kasu honetan ere aditza aurreratu egin zuen ordenantza-egileak,

baina, nahitaez betebeharreko agindua dela adierazteko.
Chimini guztiak garbituko dira gichienaz urtean bei, echean bizi diranen kontura.
Morfologia
Subjuntiboaz urrun gelditzen da ekintza; indikatiboaz, berriz,

gertuago
Art. 15 No se permitir tampoco durante el baile, faltar por medio de
palabras, acciones de cualquiera otra manera irrespetuosa al decoro
que se debe las personas y la moral; y los que lo hicieren, sern
entregados la autoridad a sus agentes; y por esta razon se impe3. Ikusi Atzerakarga, 217. or.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
292
dir que tomen parte en el baile los que se hallen en estado de

embriaguez.
15.garrena. Dantzan ari dan bitartean, ezi faltatuko zayo iori itzez,
eskuz edo beste moduren batera, eta oraindik guchiago gizabidea
zuzentzeko bearrenak diran gauza santuai zor zaioten errespetoari. Ala
egiten badu norbaitek, ipiiko da autoridadearen eskuetan, kastigatu
dezan. Etzayo utziko dantzan sartzen edanean pasatua dagoenari.
Gerundioak, gaizki erabiliz gero, ez ditu ekintzak bereizten

Art. 17. Se permitir en los dias de carnaval andar por las calles con
careta mscara desde las nueve de la maana hasta el anochecer,
excepcin del tiempo que duren los oficios divinos, prohibiendo usar
para los disfraces los trajes que imiten los hbitos religiosos vestiduras sagradas y uniformes que estn destinados ciertas y determinadas clases oficiales.
17.garrena. Iauteri egunetan utziko da kalietan zomorroz jantzita ibiltzen goizeko bederatzietatik illunabarra arte, baa ez Eleiz-funzioak
diran bitartean. Debekatuta dago Eleiz-jantzirik, edo beste autoridadea dutenentzat izendatuak daudenik jaztea. (Trebio. Testu historikoak, 569.).
Nominalizazioa abstraktuagoa izan ohi da aditza edo izena baino

Art. 21. Los especuladores y directores de compaas de cmicos y
volatineros ambulantes, que traten de dar al pblico funciones al aire
libre en edificio cerrado, presentarn antes la autoridad, para su
exmen y aprobacion el programa detallado de la representacion.
21.garrena.Erriz-erri ibiltzen diran komediante ta beste modu orrelako
funzioak eman nai dituztenak, dala toki ichian, dala kalean, erakutsi
bear diote lendanaz autoridadeari, esamiatu eta ontzat eman dezan,
egin bear duten funzioaren azaldea. (Trebio. Testu historikoak, 569.).
Hiztegia
Hitzik ezagunena beti

Art. 57. La venta del pan deber hacerse en piezas del peso que hoy
se acostumbra, sujetndose al sistema mtrico decimal...
57garrena. Ogia salduko da orai oitura dan bezelako pisuan, au da,
kilogramo, kilogramo-erdi ta orrelakoetan... (Trebio. Testu historikoak, 571.).
293
Erakunde baten atzean kargudun bat izaten da

Art. 54. No podr darse sepultura ningun cadver antes de trascurrir
por lo menos veinte y cuatro horas despues del fallecimiento, y previa
la presentacion de la licencia expedida por el Juzgado municipal....
54.garrena. Ezi gorputzik lurperatuko da, ill ta hogei ta lau ordu igaro
bitartean, eta erriko Juezaren baimenik gabe. (Trebio. Testu historikoak, 570.).
Formulak, zenbaitetan, ilundu egiten du mezua

Art. 72. Los nios comprendidos en la edad escolar que durante las
horas de clase se hallen jugando en las calles y caminos, sern entregados sus padres encargados; y en su defecto, conducidos la
escuela.
72.garrena. Eskolara joateko edadea duten aurrak, arkitzen badira kalean edo bideetan jostatzen, eskolako orduetan, izango dira beren gurasoai edo buru egiten dutenai entregatuak, edo bestela eramango dira
eskolara. (Trebio. Testu historikoak, 571.).
Perifrasia baino zehatzagoa izan ohi da izena

Art. 13. No se permitir que el tamboril (...) continen ejecutndose
despues del toque de la oracion del anochecer.
13.garrena. Abe Maria edo Amezkilla jotzen danetik, isilduko da ilunabarrean danboli edo (Trebio. Testu historikoak, 568.).
Ez da aukera txarra, behar denean, terminoaren azalpena egitea

Materias combustibles
Errekaiak edo erraz su-artzen duten gauzak
Sinonimoak ere lagundu egiten du, hitza ezezaguna bada

Inhumaciones
Obiratzeak edo lurperatzeak
Adjektibo erreferentziala baino egokiagoa izan daiteke izenlaguna4

Fiestas populares
Herriko festak
Dena den, estiloaren puntu honetan esandako guztia beste gauzarik ez da

adibide sorta bat baizik. Esan nahi baita liburu honetan eta aurrekoetan
(Argiro, Hizkera argiaren bidetik...) estiloaren gainean egindako proposa4. Ikusi Adjektibo erreferentzialak, 271. or.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
294
men gehienak (guztiak ez esatearren) erabil ditzakegula hainbat testu elebidunetan (gutunak, bandoak, jakinarazpenak...), nahiz eta gaztelaniazko
testuak ez erabili.
Guztiarekin ere, amaitu baino lehen errepika dezagun gure asmoa ez zela
itzulpen-teoria aztertzea eta sakontzea, eta are gutxiago itzulpen literarioa.
Gainera (ez gara aspertuko behin eta berriro errepikatuagatik), gure proposamen hauek ez ditugu egin gaur egun eta hemengo testu juridikoetan erabiltzeko asmoz (horiek euskaratzeko, beharko da itzultzaile
trebaturik, ziurtasun juridikoa bermatze aldera), baizik eta euskara teknikariek euskaratu behar izaten dituen hainbat testutan (batez ere komunikazioarekin zerikusirik dutenak: jakinarazpenak, bandoak, iragarkiak...)
baliatu ahal izateko. Quebec-en korredakzioa, hain zuzen ere, testu juridikoetan erabiltzen badute ere, guk testu apalagoetan erabiltzearekin konformatu beharko, oraingoz.
BIBLIOGRAFIA
ADIBIDEEN ITURRIAK
TREBIO, Imanol. Administrazio zibileko testu historikoak. Oati: Herri

Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 2001.
Usurbilgo Ordenantzak (1888), 567.-573. or.
Nola diseinatu testu elebidunak
295
N O L A D I S E I N AT U
TESTU ELEBIDUNAK
Testu elebidunen itxurari buruzko galdera bi egin nahi dizkizuet:

Nola idatzi behar ditugu testu elebidunak: zutabeka,
orrialdeka...?
Zer egin daiteke testu elebidunetan euskara nabarmentzeko?
Gai honetan izugarrizko garrantzia du kasuan kasuko administrazioak

jarraitu nahi duen hizkuntza politikak. Ondo dakizunez, era guztietako
administrazioak ditugu gure ingurumarian. Batzuek ez dute inolako ardurarik erakusten euskararekiko, eta maiz ahaztu egiten zaie gure hizkuntza; beste batzuek legeari eusten diote, eta besterik ez: idazkiak ele bietan
ematen dituzte inolako hausnarketarik egin gabe. Azkenik, euskararen
aldeko diskriminazioa hautatu dutenak ere badira, euskara goratzen ahalegintzen direnak, alegia. Horrenbestez, zuri dagokizu esango ditugunak
zure erakundearen hizkuntza-jokabideari egokitzea.
Hasteko esan dezagun, gure ustez, idazki-motak baldintzatu egiten duela
testu elebidunen diseinua. Hiru kasu nagusi ikusten ditugu guk:
1. Euskarazko eta erdarazko testuak orriaren alde batean agertzea.
2. Euskarazko eta erdarazko testuak orriaren alde banatan agertzea.
3. Euskarazko eta erdarazko testuak orri bat baino gehiagotan agertzea.
1. Lehen kasuari dagokionez, eta idazki-motak kontuan izanik, hiru aukera-edo:
Inprimaki batzuetan datuak eskatzen dira bereziki (izen-abizenak,

helbideak, telefonoak, etab.). Horrelakoetan, hobe dugu hizkuntza
biak bata bestearen ondoan jartzea; izan ere, datuok behin bakarrik
eman behar ditugu. Adibidez:
Izena / Nombre:
Abizenak / Apellidos:
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
296
Idazkiak ohar laburrak baldin baditu (bandoa, iragarkia, oharra),

orrialdearen goiko aldean jar dezakegu testu bat, eta beheko aldean
bestea. Esate baterako:
OHARRA
Obra batzuk direla-eta, ura moztuko dugu auzo honetan.
Eguna: 2002ko urriaren 22a (asteartea)
Ordua: 08:30 / 10:30
AVISO
De corte en el suministro de agua en el barrio debido a unas obras.
Da: 22 de octubre de 2002 (martes)
Hora: 08:30 / 10:30
Idazkia orriaren alde batean sartzeko modukoa bada (ofizioa, gutuna, bilera-deia...), zutabeetara jotzen dugu askotan administrazioan.
Hona adibide bat:
Ana Santamara
Zerbitzu zuzendaria
Administrazio eta Zerbitzu Sailordetza
Ogasun eta Herri Administrazioa
Vitoria-Gasteiz
Administrazioko hizkerari buruzko ikastaroak

Cursos sobre lenguaje administrativo
Andre hori:
Estimada seora:
Urtero bezala, Herri Arduralaritzaren Euskal

Erakundeak administrazioko hizkerari buruzko
ikastaro batzuk antolatu ditu. Hauek dira ikastaro horien izenak:
Como viene siendo habitual, el Instituto

Vasco de Administracin Pblica (IVAP), ha
organizado diversos cursos relacionados con
el lenguaje administrativo:
Testuen zuzenketa.
Nola hitz egin jendearen aurrean.
Idazketa prozesua, bere osoan.
Correccin de textos.
Cmo hablar en pblico.
El proceso de la escritura.
Honekin batera bestelako informazioa ere

bidaltzen dizut interesatuei emateko (helburuak, irakasleak, toki-egunak, prezioak, eskari-orriak).
Le adjunto informacin complementaria

sobre dichos cursos (objetivos, profesorado,
fechas, precios, impresos de solicitud) confiando en que se la haga llegar a los interesados.
Aldez aurretik, eskerrik asko.
Muchas gracias.
Vitoria-Gasteiz, 2001eko azaroaren 12a

Olga Rojo
HAEEko zuzendaria
297
2. Zutabeak gehiegi gustatzen ez bazaizkigu, aurreko dokumentu horiek

orri batean sartzen direnak, alegia orriaren alde banatan jar ditzakegu, hau da, alde batean euskaraz, eta bestean erdaraz.
3. Euskarazko eta erdarazko testuek orri bat baino gehiago hartzen badute, bi eratara jokatzeko modua ikusten dugu; beti ere, idazkeraren luzera aintzat hartuta:
Testuak orri gutxi hartzen baditu (dekretua, erabakia...), oraindik ere

bi zutabeak egokiak izan daitezke.
Testua luzeagoa bada (txostenak, aktak, liburuak...), egokiagoa da

orrialde ezberdinak erabiltzea (ezkerreko orrian hizkuntza bat, eta
eskuinean bestea; edo liburuaren aurrealdean bat, eta atzealdean,
ipurdiz gora, bestea). Horretarako arrazoia garbi dago: zutabetan
idazten dugunean paragrafoak labur-laburrak izaten dira, eta nekagarri egiten da orri erdira heldu orduko, begiei behin eta berriro
ezkerrera eragitea aurrera egiteko.
Egin diguzun bigarren galdera ere oso interesgarria da: zer egin daiteke
testu elebidunetan euskara nabarmentzeko?
Jakin ezazu kolorearen erabilera alde batera utzita hiru bide nagusi daudela idazki elebidunetan, hizkuntza horietako bat goratzeko:
1. Kokapena.
2. Tipografia.
3. Osagai komunak.
1. Kokapenari dagokionez, hiru egoera aztertuko ditugu: elkarren ondoan
doazen hitzak, zutabeak eta orrialdeak.
Elkarren ondoan doazen hitzak. Hizkuntza bat nabarmentzeko,

aurrean edo gainean jarriko dugu beti. Ikusi nola goratzen dugun
euskara ondorengo adibidean:
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
298
Prestakuntza ikastaroetarako eskabide-orria

Solicitud para cursos de formacin
Izena / Nombre
1. abizena / 1 apellido
2. abizena / 2 apellido
Erakundea / Institucin
Saila / Departamento
Zerbitzua / Servicio
Lanpostua / Puesto de trabajo
Erakundearen helbidea / Direccin de la Institucin
Ikastaroaren izenburua / Ttulo del curso
Tel.
NAN/DNI
Lantaldea / Grupo
Fax
Lekua eta egunak / Fecha y lugar
Ontzat emana (izenpea eta zigilua) / VB (firma y sello)

Eskatzailearen izenpea / Firma del solicitante
Zutabeak. Alor honetan egin diren ikerketen arabera, ezkerreko

zutabea da nabarmentzen dena, begiek, berez, horretara jotzen baitute zuzenean:
Euskara:
Erdara:
Euskaraeuskaraeuskaraeusk
araeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskara.
Erdaraerdaraerdaraerdaraerd
araerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraer erdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraererdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdara.
299
Orrialdeak. Bi orrialde baldin baditugu parean ezkerraldekoa

(bikoitia), eta eskuinaldekoa (bakoitia), eskuinekoak omen du
lehentasuna; horrexegatik izaten da garestiagoa iragarkiak eta publizitatea orrialde horretan jartzea, ezkerraldean baino.
Erdara:
Euskara:
Erdaraerdaraerdaraerdaraerd
araerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraer erdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraererdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdaraerdara.
Euskaraeuskaraeuskaraeusk
araeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskaraeuskara.
2. Tipografiak ere badu eraginik

Batetik, neurria erabil dezakegu: zenbat eta letra handiago, orduan eta
garrantzi handiagoa hizkuntzarentzat:
ZIURTAGIRIA
CERTIFICADO
Bestetik, letra-mota. Edozein letra hiru era hauetara ager daiteke, besteak
beste: lodia, zuzena, etzana. Horien artean hierarkia bat eginez gero, lehena da nabarmenena; eta azkena, gaiztoena, irakurtzeko orduan:
ZIURTAGIRIA
ZIURTAGIRIA
ZIURTAGIRIA
Horiek horrela izan arren, kontu handiz ibili behar dugu tipografia aukeratzerakoan. Letra lodia, neurriz erabilita, oso aproposa da zer edo zer
azpimarratu edo indartzeko; neurririk gabe, berriz, nekatu egiten du, eta
ez du testu luzeetarako balio. Antzera gertatzen da etzanarekin; letra normalaren aldean, etzanak askoz ere gehiago nekarazten ditu irakurlearen
begiak, eta gainera arazo askoren iturri da: esaterako, zer egin behar dugu
etzanez idatzitako testu batean etzana erabili behar badugu liburu bat edo
dena delakoa aipatzeko? Ikusi paragrafo hau hiru letra-motak erabilita:
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
300
Horiek horrela izan arren, kontu handiz ibili behar dugu tipografia
aukeratzerakoan. Letra lodia, neurriz erabilita, oso aproposa da
zer edo zer azpimarratu edo indartzeko; neurririk gabe, berriz,
nekatu egiten du, eta ez du testu luzeetarako balio. Antzera gertatzen da etzanarekin; letra normalaren aldean, etzanak askoz ere
gehiago nekarazten ditu irakurlearen begiak, eta gainera arazo
ugarien iturri da: esaterako, zer egin behar dugu etzanez idatziko
testu batean etzana erabili behar badugu liburu bat edo dena
delakoa aipatzeko? Ikusi paragrafo hau hiru letra-motak erabilita.
azpimarratu edo indartzeko; neurririk gabe, berriz, nekatu egiten du,
eta ez du testu luzeetarako balio. Antzera gertatzen da etzanarekin;
letra normalaren aldean, etzanak askoz ere gehiago nekarazten ditu
irakurlearen begiak, eta gainera arazo ugarien iturri da: esaterako, zer
egin behar dugu etzanez idatziko testu batean etzana erabili behar
badugu liburu bat edo dena delakoa aipatzeko? Ikusi paragrafo hau hiru
letra-motak erabilita.
azpimarratu edo indartzeko; neurririk gabe, berriz, nekatu egiten du,
eta ez du testu luzeetarako balio. Antzera gertatzen da etzanarekin;
letra normalaren aldean, etzanak askoz ere gehiago nekarazten ditu
irakurlearen begiak, eta gainera arazo ugarien iturri da: esaterako, zer
egin behar dugu etzanez idatziko testu batean etzana erabili behar
badugu liburu bat edo dena delakoa aipatzeko? Ikusi paragrafo hau
hiru letra-motak erabilita.
3. Osagai komunak aipatu ditugu lehen; baina zertaz ari gara? Bi zutabetan idatzitako testuetan (ofizioak eta gutunak, esaterako), berez hizkuntza bietan errepikatu beharko genituzkeen osagai batzuk dauzkagu,
hala nola, hartzailearen datuak (kargua, saila, helbidea), igorlearenak,
data... Bada, gure hizkuntza nabarmentzeko modu bat hauxe izan daiteke: horiek guztiak euskara hutsean agertzea1.
1. Ikusi ofizioaren adibidea, 296. or.
301
Testuaren barruan berdin egin dezakegu bestelako osagaiekin; adibidez,

toki-izenak (Deba Garaia, Donostialdea...), ehunekoen zeinuak (%65),
eta abar euskaraz bakarrik eman.
LABURBILDUZ, testu elebidun batean euskara goratu nahi badugu,
hauxe egin behar da:
Hitzak elkarren ondoan badatoz, jarri aurretik edo gainetik euskarazkoa, eta nabarmendu letra handiagoa edo lodia erabiliz, edota
letra etzana (ilunagoa) erdararentzat utziz.
Orri bakarraren alde banatan idatzi badugu (alde batean euskaraz, eta
bestean erdaraz) kontuz ibili orria kartazalean sartzerakoan: kartazala irekitakoan euskarazkoak izan behar du irakurtzen den lehena.
Triptikoak ere modu egokian tolestu eta aurkeztu.
Testuak bi zutabetan ematen badira, utzi ezkerrekoa euskararentzat.

Bi hizkuntzetan letra zuzena (normala) erabiltzea da egokiena; hala
ere, erdara apaldu nahi izanez gero, idatzi zutabe hori etzanez.
Honelako testuetan, beste probatxo bat egin dezakegu: testutik kanpoko osagai komunak (hartzailearen datuak, helbideak, igortzailearen zehaztasunak...) euskara hutsean eman.
Batzuetan, euskara goratzeko beste bide bat osagai batzuk euskara

hutsean ematea izan daiteke. Adibidez, kopuruak (%65), toki-izen
batzuk (Deba Garaia) etab.
Orrialdeka idazten badugu, gorde eskuinekoa euskararentzat.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Bibliografiak
302
BIBLIOGRAFIAK
Lanean, txostenak, urtekariak, artikuluak... idatzi behar izaten ditut, eta beti sortzen zait arazo bera: nola arraio idatzi
behar dira liburuen erreferentziak bibliografietan? Zein datu
eman behar ditut? Zein hurrenkeratan? Zein hizkuntzatan?
Berdin egiten dira liburuen erreferentziak eta aldizkarienak?
Gaizki-ulerturik egon ez dadin, hasi baino lehen, hau esan nahi dizugu:
jakintza-arlo bakoitzak, muga batzuen barruan, bere ohiturak ditu aipamen
bibliografikoak egiterakoan: ez dago, beraz, lege orokorrik; garrantzitsua da, nolanahi ere, lanaren barruan sistema koherente bat erabiltzea.
Zure galderari erantzuteko, nagusiki arau hauetan oinarrituko gara: nazioarteko ISO 690: 1987, eta horren gaztelaniazko itzulpenean: UNE 50104-94. Dena dela, garbi gera dadila gure helburua ez dela katalogazioko
adituentzat idaztea (horiek gure beharrik ez dute-eta), baizik eta euskaraz,
inoiz, argitalpenen bat aipatu behar dutenentzat; zuretzat, adibidez.
Ulertu behar duzun lehenengo gauza hau da: liburu bat aipatzerakoan,
nazioarteko arauek bakar-bakarrik esaten digute zein datu sartu behar
diren eta zein hurrenkeratan; bestelakoetan (puntuazioa, tipografia...)
askatasuna ematen dute, baina adibideak modu jakin batez agertzen dituztenez, bide horri eutsiko diogu guk.
Gai honetan, bi gauza aztertuko ditugu:
1. Hasieran, aipamen bibliografiko guztien osagaiez jardungo dugu (egilea, izenburua, argitaletxea, etab.), eta osagai horietako bakoitzak sor
ditzakeen arazoak konpontzen ahaleginduko gara.
2. Ondoren, argitalpen-mota batzuen aipamenak aztertuko ditugu banan-banan: liburuak, aldizkariak, artikuluak...
1. AIPAMENEN OSAGAIAK ETA HURRENKERA
Hasi gaitezen, bada, lehen kontuarekin; horretarako, hainbat eremutan

zatituko ditugu argitalpenen aipamenak:
Bibliografiak
303
Erantzule nagusiaren eremua
Eremu honetan, egilearen edo egileen izen-abizenak jasoko ditugu.

Egile bakarra
Lehenbizi, bere abizena(k) ipiniko ditugu; gero, koma; eta komaren ondoren, izena. Abizenak letra larriz idatzi ohi dira, eta izenak txikiz. Izen-abizenok argitalpenean datozen moduan jasotzea komeni da; ez ibili, hortaz,
euskarara ekartzen:
jartzen badu: ALVAR, Manuel.
jartzen badu: ALVAR LPEZ, Manuel.
K. Meyer jartzen badu: MEYER, K.
Manuel Alvar
Manuel Alvar Lpez
Izenaren ordez, laburdura badator, letra larriz idatzi ohi da:

HABE.
Izen-abizenen ondoren puntua jartzen da; eta izena laburdurarekin ematen

dugunean, puntu bakarra:
*ARREGI, C.M..
ARREGI, C.M.
Egile bat baino gehiago
Egile bat baino gehiago bada, argitalpenean nabarmendutakoa jasoko

dugu lehenik. Horrelakorik ez bada, agertzen diren hurrenkera berean ipiniko ditugu (artean puntu eta koma jarrita):
ALZOLA, Jess ngel; BALZATEGI, Flix; URTEAGA, Jos Rufino.
Hiru izen baino gehiago bada, nahikoa da lehena, edo lehenengo biak edo
hirurak aipatzea; horrelakoetan, beste batzuk aipatu gabe geratzen direla
adierazteko, latinezko laburdura hauek erabiltzen dira: [et al.] (et alii),
[varii]; edo, bestela, esanahi bereko euskarazko hauek: [zenbaiten artean],
[eta beste]. Katalogazioan hiru puntu jartzen dituzte beti laburduraren
aurretik:
ARGOTE, Maite... [et al.].
GORROTXATEGI, Henry... [eta beste].
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Bibliografiak
304
Egilea erakunde bat denean
Erakundearen izena jartzen da, besterik gabe:

Emakunde.
Batzuetan, erakunde horretako zein zerbitzuk edo atalek prestatu duen

lana zehaztu nahi dugu:
HAEE. Euskalduntze Zerbitzua (Administrazioko Hizkeraren Atala).
Erakundea nongoa den garbi ez dagoela ikusten bada, herriaren izena ere
aipa daiteke:
France. Ministre de Planification.
Ez da egilerik ezagutzen
Ez dugu inoiz egile ezezaguna jarriko; horren ordez, argitalpenaren

izenburua jasoko dugu:
Normas de trabajo. Barcelona: Labor, 1979.
Izenburuaren eremua
Nola idatzi izenburua
Jatorrizko argitalpenean agertzen den bezalaxe idatziko dugu; hortaz, ez

itzuli euskarara. Nolanahi ere, estiloko beste kontu batzuk (letra larriak,
puntuazioa...) ez ditugu zertan jaso zehaztasun osoz. Izenburua letra etzanez idatzi ohi da.
Bi izenburu edo gehiago
Jatorrizkoan izenburu bat baino gehiago bada edo bakarra, hizkuntza

batean baino gehiagotan, guztietan nabarmenena jasoko dugu guk, eta
horrelakorik ez bada, agertzen den lehena.
Azpititulua
Azpitituluak jaso daitezke, baldin eta informazio gehigarria ematen badute eta informazio hori garrantzitsua bada argitalpena identifikatzeko.
Izenburuaren eta azpitituluaren artean bi puntu jartzen dira:
Bibliografiak
305
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Euskal administrazio publikoetako hizkuntza normalkuntza: legeria eta jurisprudentzia hautatua.
Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1997.
Izenburuak eta azpitituluak moztea
Liburuen, aldizkarien eta gainerako argitalpenen izenburuak eta azpitituluak oso-osorik jasotzen dira; dena dela, izenburu horiek oso luzeak badira, moztu egin daitezke, beti ere informaziorik esanguratsuena galdu
gabe, jakina. Mozketa hori ezin egin daiteke izenburuaren hasieran, eta
eten-puntuez markatu behar da:
Real Academia Espaola. Esbozo de una nueva gramtica... Madrid:
Espasa-Calpe, 1973.
Izenburuak, latinezkoak ez diren karakterretan
Bi aukera daude: bata, dagoen bezala jaso, eta kortxete artean, letraldatuta; eta bestea, letraldatuta bakarrik.
PLATON. [Politeia] (euskaratzailea: Juan Jos Pujana Arza).
Bilbo: Klasikoak, 1993.
Liburu baten zatiak eta kapituluak
UNE arauen arabera, kapituluaren izenburua letra zuzenez idatzi behar da,
eta ez etzanez (kakotx artean sartzea da, dudarik gabe, erabiliena). Gero,
kapitulu hori zein liburutakoa den esan behar da, eta horretarako, nahi izanez gero, latinezko in preposizioaz balia gaitezke, edo, euskarazko,
hemen: aditzondoaz:
SARASOLA, Ibon. Erdararen erasoa euskal kazetagintzan (1990),
Euskara batuaren ajeak (2. argitaraldia). Donostia: Alberdania, 1997ko
abendua, 223.-235. or.
SARASOLA, Ibon. Erdararen erasoa euskal kazetagintzan (1990).
Hemen: Euskara batuaren ajeak (2. argitaraldia). Donostia: Alberdania,
1997ko abendua, 223.-235. or.
Bigarren mailako erantzuleen eremua
Inoiz beste lagun batzuk agertzen dira jatorrizko argitalpenean bigarren

mailako eginkizunen bat betetzen (argitaratzaile zientifikoak, zuzenda-
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Bibliografiak
306
riak, itzultzaileak, irudigileak, erakunde babesleak...). Nahi izanez gero,

horiek guztiak izenburuaren ondoren jaso daitezke, argitalpenean agertzen diren hurrenkera berean, parentesi artean, eta euskaraz:
GRIMAL, Pierre. Diccionario de la mitologa griega y romana (hitzaurrea: Charles Picard; itzulpena: Francisco Peyarols; berrikusketa eta
gaztelaniazko argitaraldiaren hitzaurrea: Pedro Pericay). Barcelona:
Labor, 1965.
Edizioaren eremua
Lehen argitaraldiaz gain, beste argitaraldiak aipatu behar direnean, jatorrizko argitalpenean jasotzen den moduan eta hizkuntzan egingo dugu:
Bigarren argitaraldia
2. argit.
Tercera edicin
3rd. ed.
New enl. ed.
Nueva edicin ampliada
Canadian edition
5e d, rev. par lauteur
Argitaraldia
Datuak hurrenkera honetan emango dira: tokia (bi puntu), argitaletxea

(koma) eta urtea. Beti ere, jatorrizko hizkuntza gorde egingo da:
London: Smith & Jones, 1992.
Izen bereko hiriak elkarrengandik bereizteko, probintziaren, herriaren edo

dena delakoaren izena jar daiteke parentesi artean. Gauza bera egin dezakegu baldin eta hiria ezezaguna dela uste badugu:
Crdoba (Argentina)
Cambridge (Erresuma Batua)
Georgia (Estatu Batuak)
Argitalpen-toki bat baino gehiago bada, zenbait aukera daukagu: nabarmenena jaso, agertzen den lehena, edota guztiak (argitalpenaren hurrenkera berean):
Bibliografiak
307
London; New York; Toronto:
Argitaraldiaren urtea zenbaki arabiarretan jasoko dugu. Gaur egun ere

oraindik argitaratzen bada, hasierako urtea jarriko dugu, eta gero, gidoi
bat. Adibidez, 1993az geroztik gaur egunera arte argitaratzen den zerbaiten aipamena egiteko:
1993-
Dagoeneko argitaratzen ez bada, ordea, hasierako eta amaierako urteak

idatziko ditugu:
1975-1985
Deskribapen fisikoaren eremua
Zati hau ez da derrigorrezkoa liburuen aipamen bibliografikoetan, baina

bai erabil daiteke hauek jasotzeko: tomoak, liburukiak, faszikuluak,
orrialdeak...
MOGUEL, Juan Antonio. La historia y geografa de Espaa ilustradas
por el idioma vascuence, La gran enciclopedia vasca, XI. tomoa.
Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca, 1980, 349.-519. or.
Bildumaren eremua
Idazkia bilduma edo sorta baten zatia bada, bilduma edo sortaren izena jar
daiteke, eta baita dagokion zenbakia ere (horrelakorik badu):
CONTRERAS, Lidia. Ortografa y grafmica. Madrid: Visor, 1994
(Biblioteca Grfica de la Lengua Espaola, 4).
B
Oharren eremua
Aurreko guztiaren ondoren, informazio osagarriak jaso ditzakegu, nahi

izanez gero; esate baterako, aurreko argitaraldi baten berrinprimatzea
dela, argitaraldi mugatua, erabilera ofizialekoa... Argitaraldiari buruzko
bestelako datuok ere sar daitezke: laster izango dela kalean, prentsan
dagoela, eta abar.
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Bibliografiak
308
Jarraitu baino lehen, hona hemen, laburbilduta, aipamen arrunt batek izan
behar dituen osagaiak eta beren hurrenkera:
EGILEAREN ABIZENA(K), Izena. Argitalpenaren izenburua. Argitalpentokia: argitaletxea, urtea.
Ikus dezagun orain nola egiten diren, bada, aipamenak; beti ere, zein eratako argitalpena den kontuan izanda:
2. ADIBIDEAK
Liburuen aipamenak
Egile bakarra
TREBIO, Imanol. Administrazio zibileko testu historikoak. Oati:
HAEE-IVAP, 2001.
Bi egile
ZUBIMENDI, Joxe Ramon; ESNAL, Pello. Idazkera liburua. VitoriaGasteiz: Kultura Saila, 1993.
Egilea: erakunde bat
UZEI. Sinonimoen hiztegia. Donostia: UZEI, 1999.
Aldizkarien aipamenak
Aldizkaria bera
Administrazioa euskaraz. Vitoria-Gasteiz: HAEE, 1993- .

[Lehen azaldu dugunez, amaierako gidoi ireki horrek esan nahi du aldizkaria
oraindik ere argitaratzen dela].
Aldizkariaren zenbaki jakin bat
ELERIA: Euskalerriko legelarien

Ikaskuntza, 1996 (1. zenb.).
Aldizkaria. Donostia: Eusko
Bibliografiak
309
Liburuen zatiak
Artikuluak
URRUTIA BADIOLA, Andres. Propuestas de simplificacin del lenguaje jurdico. Breve reflexin desde el euskara, Administrazioaren eta
herritarren arteko komunikazioa erraztu nahian... Vitoria-Gasteiz:
HAEE-IVAP, 1996, 143.-149. or.
Kapituluak
ZUBIMENDI, Joxe Ramon. Udal-agiriak euskaraz idazteko irizpideak,
Udal-agiriak: Euskal Herriko udaletxeetan gehien erabiltzen diren 80
agirien ereduak. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1999, 209.-218. or.
Aldizkarietako artikuluak
ERKOREKA, Josu Iaki. Euskara euskal administrazioetan; erabilera
arautzeari aurpegi emateko bideak, Eleria: Euskalerriko legelarien aldizkaria. Donostia: Eusko Ikaskuntza, 1996, 0 zenbakia, 35.-54. or.
Lege-aipamenak
Euskal Autonomi Erkidegoa. Azaroaren 24ko 10/1982 oinarrizko Legea,
Euskeraren Erabilpena Arauzkotzezkoa. Euskal Herriko Agintaritzaren
Aldizkaria, 1992ko abenduaren 16a, 160. alea.
Biltzarrak
Biltzarretako argitalpenak
Administrazioaren eta herritarren arteko komunikazioa hobetu nahian:

hizkera errazteari buruzko jardunaldietako ponentziak: Donostia,
1995/XI/22-24. Oati: Herri-Arduralaritzaren Euskal Erakundea, 1996,
213. or.
Biltzarretako argitalpenetako artikuluak
OLAIZOLA, Mertxe. Administrazioko hiztegia: normalizazio-bidean
emandako urratsa, Nazioarteko Terminologia Biltzarra. Donostia-San
Sebastin: HAEE-IVAP / UZEI, 1997.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Bibliografiak
310
Doktorego-tesiak
ECHARRI TOM, Rosa M. Estudio de factores que pueden influir en
la calidad de la pluma de gallos eusko-oiloa (variedad Marradune)
para la fabricacin de moscas artificiales utilizadas en la pesca de la
trucha. Vitoria-Gasteiz: Servicio Central de Publicaciones del Gobierno
Vasco, 1996. (Tesis Doctorales; 31).
Baliabide elektronikoak
Teknologiaren aurrerapena dela-eta, gero eta ugariagoak dira handik hona

dabiltzan dokumentu elektronikoak. Ikus ditzagun horietako batzuk, eta
hauek aipatzeko moduak.
Testu elektronikoak, datu-baseak eta programa informatikoak
MOKOROA MUJIKA, Justo Maria. Ortik eta emendik: Herri euskarako
esamolde bilduma... [CD]. Bilbo: Labayru Ikastegia, 1998.
Testu elektronikoen, datu-baseen eta programa informatikoen
zatiak
Euskal mendiak. Euskal Herria: multimedia entziklopedia [CD]. Usurbil:
Elhuyar Kultur Elkartea, 1997.
Aldizkari elektronikoak
Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea. Administrazioa euskaraz
[linean]. Vitoria-Gasteiz: HAEE-IVAP, 1997ko urtarriletik-hiru hilabetekaria. Helbide honetan:
<http://www.ivap.es/eusk/admeusk/admeusk.htm>
Aldizkari elektronikoetako artikuluak
EIZAGIRRE, Jexux. Eguberrietan, armarioan hilotzak, Administrazioa euskaraz [linean]. Vitoria-Gasteiz, 2002ko urtarrila, 35. zenbakia.
Helbide honetan:
<http://www.ivap.es/eusk/admeusk/ae35.pdf>
Informazio buletinak, mezu elektronikoak, eztabaida-zerrendak
EGIA, Gotzon [gegia@kultura.gipuzkoa.net]. Kalitate plana [linean].
Hemen: <itzul@yahoogroups.com> [Kontsulta: 2002-03-13].
Bibliografiak
311
BIBLIOGRAFIA
ISO 690: Bibliographic references Content, form and structure

<http://www.nl-ben.ca/ISO/tc465c9/standard/690-le.htm>
ISO 690-2: Bibliographic references to electronic documents <http://www.nlben.ca/ISO/tc465c9/standard/690-2e.htm>
MARTNEZ DE SOUSA, Jos. Manual de estilo de la lengua espaola. Gijn:
Ediciones Trea, 2000, 74.-97. or.
MESTRES, Josep M; COSTA, Joan; OLIVA, Mireia; FIT, Ricard. Manual
destil: La redacci i ledici de textos. Barcelona: Eumo Editorial
(Universitat de Barcelona), 1996, 389.-411. or.
SENZ BUENO, Silvia. Normas de presentacin de originales para la edicin.
Gijn: Ediciones Trea, 2001.
UNE 50-104-94.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
A, B, C, D motako galderak eta zerrendak
312
A , B , C , D . . . M O TA K O
G A L D E R A K E TA Z E R R E N D A K
Itzultzailea naiz eta behin baino gehiagotan euskaratzen ditut

azterketetako item-ak. Horrelakoetan, arazo asko sortzen
zaizkit, besteak beste:
Zein puntuazio erabili behar da enuntziatuan eta erantzunetan? Galderaren ostean bi puntu, galdera ikurra?
Erantzunaren ondoren, koma, puntu eta koma, puntua...
ezer ez?
Ba al dago estrategiarik erdal eredutik ihes egiteko eta
galde-erantzunak modu naturalagoan euskaratzeko?
Esan dezagun, lehenengo eta behin, hemen emango ditugun azalpenek

berdin balio dutela azterketako galde-erantzunetarako, edo testu baten
barruan egiten diren zerrendetarako.
Puntuazioari dagokionez, hona gure proposamenak:
Galdera nolakoa, halakoa izan behar du amaierako puntuazio-zeinuak
Ikus ditzagun zenbait adibide:
Galdera ikurra
Hitz hauetatik, zein onartzen du Euskaltzaindiak euskara baturako?
a) Konpromiso
b) ...
Puntua
Data bakarra dago ondo idatzita.
a) 2002ko urtarrilaren 4a
b) ...
Eten-puntuak
1996ko udal erroldaren arabera, Araban euskaldunak...
313
a) %20,2 dira.
b) ...
Bi puntuak
1996an, Eusko Jaurlaritzak Euskararen Aholku-Batzordea eraberritu,
eta hauxe agindu zion:
a) Euskara biziberritzeko planen balioespenak egitea.
b) ...
Lehen esan dugunez, testu normal batean halako zerrenda bat egiten denean, berdin jokatuko dugu: esaldia nola datorren ikusita, horren arabera
aukeratuko dugu puntuazio-zeinu bat edo bestea. Nolanahi ere, egia da
horrelakoetan bi puntuak erabiltzen direla gehien.
Euskararen plangintzak hiru helburu hauek lortu nahi ditu:
...
...
Hona hemen Zerbitzu berriaren eginkizunak:
...
...
Horrenbestez, badakigu zein puntuazio-zeinu jarri galderaren ondoren

edota zerrenda bati sarrera ematen dion esaldiaren ostean. Hona lehen galderaren bigarren zatia: nola aurkeztuko ditugu erantzunak edo zerrendaren osagaiak? Aukerak asko dira, eta norberak ikusi behar du zer komeni
zaion.
Esate baterako, goiko esaldian zenbaki bat aipatu bada (hiru helburu
hauek lortu nahi ditu), zenbakiak erabiltzea da logikoena, helburuei sarbidea emateko (1., 2., 3.). Ordea, azterketa batean baldin bagaude, letren
alde egingo dugu seguru aski: a), b), c). Bestelako testuetarako, aukera
ugari dago:
...
...
...
...
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
314
...
...
...
Eta horrela... nahi beste.

Orain azter dezagun kezkatzen zaituen beste kontu bat: alegia, erantzun
horien edo zerrendako osagai horien ondoren zein puntuazio-zeinu jarri
behar den. Azken aldian, ingelesaren eraginez-edo honelakoak ikusi izan
ditugu:
Euskararen plangintzak hiru helburu hauek lortu nahi ditu:
aaa;
bbb;
ccc eta
ddd.
Gure ustez, bide honek ondo funtzionatu dezake baldin eta esaldiak oso
sinpleak badira. Zer gertatzen da, baina, esaldi horiek luzatzen baditugu?
Bada, esaldiaren barruan beste puntuazio-zeinu batzuk ager daitezkeela:
komak, puntu eta komak eta... puntuak (zergatik ez?). Hortaz, nola liteke
barruan puntuak dituen esaldi batek puntu eta koma izatea amaieran?
Hierarkia-lege guztien aurkakoa litzateke hori:
*Euskararen plangintzak hiru helburu hauek lortu nahi ditu:
Lehenengo eta behin, ezaguera hedatzea. Horretarako, behar diren
neurri guztiak hartzeko prest dago Eusko Jaurlaritza;
Hoberena, beraz, esaldiaren amaieran puntua jartzea da. Salbuespen bat:

esaldien partez, hitz solteak idazten baditugu, ez dirudi beharrezkoa denik
puntu hori jartzea.
Zein da Koldo Mitxelenaren jaioterria?
a) Usurbil
b) Errenteria
c) ...
315
Zure lehen galdera... konponduta (ustez). Gatozen orain bigarrenera: ba al

dago estrategiarik erdal eredutik ihes egiteko eta galde-erantzunak modu
naturalagoan euskaratzeko?
Estrategiarik ez dakigu; badira, bai, gomendio batzuk, galde-erantzunak
itzultzerakoan ahalik eta arazo gutxien izateko, beti ere irizpide honi jarraituz: jatorrizko testuaren egiturak ez du zertan berdina izan itzulpenean.
Enuntziatua hobeto adieraztea
Demagun galdera hau itzuli behar dugula:

La reciente Ley de Enjuiciamiento Civil:
a) Ha modificado...
b) Ha modificado...
c) Ha modificado...
d) No ha modificado...
Argi ez bagabiltza, honela eman dezakegu euskaraz:

*Orain dela gutxi onarturiko Prozedura Zibilaren Legeak (LEC-ek):
a) ... aldatu ditu.
b) ... aldatu ditu.
c) ... aldatu ditu.
d) Ez ditu... aldatu.
Galdera irakurrita ez dakigu zer galdetzen diguten. Gramatikaren aldetik

zuzena da planteamendua, jakina; baina komunikazioarenetik, gure ustez,
ez hainbestekoa. Galderaren enuntziatuak zerikusi zuzena izan behar du
erantzun-aukerekin, eta hori horrela bada, enuntziatuetako eta erantzunetako osagaiek ere loturaren bat izan behar dute beren artean. Hortaz, lotura horretaz baliatuz, zergatik ez agertu enuntziatuan erantzun guztietan
azaltzen den osagaia? Kasu honetan aldatu aditza litzateke goian ere
idatz litekeena. Eta orduan, zergatik ez idatzi honela?
Orain dela gutxi onarturiko Prozedura Zibilaren Legeak zer aldatu du?
a) aaa
b) bbb
c) ccc
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
316
d) ddd
Proposatu dugun aldaketarekin edukia ez da batere ukitu, baina hasieratik

bertatik bidea errazten ari gatzaizkio azterketaren sufrikarioa jasan behar
duenari.
Kontuz ezezkoekin
Galde-erantzunetan ez da komeni ezezko esaldirik jartzea; are gutxiago,

ezezko horiek bikoitzak badira, bidea zabaltzen baitiete gaizki-ulertuei.
*Ez da egia...
a) Ertzaintzaren lanpostuek derrigortasun data ez dutela.
b) ...
Hauetako bat gezurra da:
a) Ertzaintzaren lanpostuek ez dute derrigortasun datarik.
b) ...
Nominatiboan (nor, zer...), hobeto
Erantzunak ahalik eta argien eman behar ditugu, eta horretan ez dago
nominatiboa baino argiagorik. Azal dezagun. Erantzun askotan, pertsonen
eta tokien izenak agertzen dira. Izen horiek ezagunak badira, ez dugu
aparteko arazorik izaten deklinatzeko; kanpoko izen ezezagunak badira,
sortu egiten da arazoa:
*Non jaio zen Franz Neumann fisikaria?
a) Cheb-en
b) Joachimsthal-en
c) Schleswig-Holstein-en
d) New Windsor-ren
Zein izan zen Franz Neumann fisikariaren jaioterria?
a) Cheb
b) Joachimsthal
c) Schleswig-Holstein
d) New Windsor
317
Ikusten denez, galderan moldaketa batzuk egin behar izan ditugu, erantzun guztiak deklinatu gabe emateko. Hori berori komeni zaigu, erantzunetan deklinabide-atzizki edo hitz bera errepikatzea aspergarri gertatzen
zaigunean:
*.../... Helburu horiek zeinentzat daude pentsatuta?
a) A ereduko ikasleentzat
b) B ereduko ikasleentzat
c) D ereduko ikasleentzat
d) Eredu guztietako ikasleeentzat
.../... Helburu horiek eredu jakin bateko ikasleentzat daude pentsatuta.
Zein da eredu hori?
a) A eredua
b) B eredua
c) D eredua
d) Eredu guztiak
Galdera luzearen ordez, hobe azalpena + galdera laburra
Batzuetan komeni zaigu enuntziatuaren baitan arazoak sortzen dizkigun

pasartea desegin eta kontakizun modura planteatzea. Lehen esan dugunez,
ahaleginak egingo ditugu enuntziatuko galderan eta erantzunetan agertzen
den deklinabide-atzizkia nominatiboa izan dadin (zer).
Eman dezagun galdera hau itzuli behar dugula:
Segn la Ley Orgnica del Tribunal Constitucional, los magistrados
ejercen su funcin de acuerdo con los principios de:
a) Responsabilidad y dignidad
b) Imparcialidad y dignidad
c) Imparcialidad y responsabilidad
d) Independencia e imparcialidad
Hausnarketa handirik gabe, honela emango genuke euskaraz:

*Konstituzio Auzitegiaren Lege Organikoak dioenez, magistratuen jarduera printzipio hauen araberakoa izango da:
a) Erantzukizun eta duintasunaren printzipioaren araberakoa.
b) Inpartzialtasun eta duintasunaren printzipioaren araberakoa.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
318
c) Inpartzialtasun eta erantzukizunaren printzipioaren araberakoa.

d) Independentzia eta inpartzialtasunaren printzipioaren araberakoa.
Orain, begira beste aukera hau. Ederra aldea, ezta?

Konstituzio Auzitegiaren Lege Organikoak dioenez, magistratuen jarduerak zenbait printzipioren araberakoa izan behar du. Zein dira printzipio horiek?
a) Erantzukizuna eta duintasuna.
b) Inpartzialtasuna eta duintasuna.
c) Inpartzialtasuna eta erantzukizuna.
d) Independentzia eta inpartzialtasuna.
Zer egin dugu? Lehenengo eta behin, galderaren enuntziatua antolatu:

baieztapena aurrera eraman dugu (Konstituzio Auzitegiaren Lege
Organikoak dioenez, magistratuen jarduerak zenbait printzipioren araberakoa izan behar du.), eta galdera atzera.
Bigarrena: galdera soildu egin dugu, erraztu, enuntziatuari lotu kataforaren bidez, eta, garrantzitsuena... nominatiboan utzi: Zein dira printzipio horiek?.
Hirugarrena: galdera egiteko modu horrek berekin dakar erantzunak ere
nominatiboan ematea; errazago eta txukunago, beraz.
Erantzunetan egitura homogeneoak bilatu
Erantzunen egiturak homogeneoa behar du izan; esan nahi baita ez dugula zertan irakurlea nahastu honelakoekin:
*Zer dagokie kide anitzeko organoko kideei?
a) Bilkuretako aktak idatzi eta akta horien fede eman.
b) Bilkuretako eztabaidetan parte hartzea.
c) Kideek organoaren ordezkaritasuna hartu dezakete beren gain.
d) Erabaki beren botoaz, erabakiak hartzerakoan berdinketarik bada.
Hobe da egitura bat aukeratu eta, ahal dela, berari eutsi bete-betean:
Zer dagokie kide anitzeko organoko kideei?
a) Bilkuretako aktak idatzi, eta akta horien fedea eman.
b) Bilkuretako eztabaidetan parte hartu.
319
c) Organoaren ordezkaritasuna euren gain hartu.

d) Beren botoaz erabaki, erabakiak hartzerakoan berdinketarik bada.
Hobe aditza, izenaren ordez
Galderaren erantzunetan edo, galderarik ez bada, enuntziatuaren zerrendan, izenak erabiltzeko joera handia dago. Joera hori... hobe ez! gaztelaniatik datorkigu, eta haren erruz gure testuek indarra eta freskotasuna
galtzen dute eta ulergaitzago bihurtzen. Eman dezagun testu hau itzuli
behar dugula:
El sistema informtico garantizar que, a la recepin de un escrito,
queden recogidos estos datos: la identificacin del receptor, el rgano
administrativo remitente, fecha y hora de su presentacin, y, en su
caso, referencia al contenido del escrito o comunicacin que se presenta.
Itzulpena besterik gabe egingo bagenu, hau-edo aterako litzaiguke:

*Idazkiren bat ailegatzen den bakoitzean, sistema informatikoak bermatu egin behar du datu hauek jasotzen direla: hartzailearen identifikazioa, administrazio-organo hartzailearena, aurkezpeneko data eta
ordua, eta, behar izanez gero, erregistratzen den idazki edo komunikazioaren edukiari buruzko aipamena ere bai.
Eta diseinua apur bat gehiago zainduz gero...

*Idazkiren bat ailegatzen den bakoitzean, sistema informatikoak bermatu egin behar du datu hauek jasotzen direla:
a) Hartzailearen identifikazioa.
b) Administrazio-organo hartzailearena.
c) Aurkezpeneko data eta ordua.
d) Behar izanez gero, erregistratzen den idazki edo komunikazioaren
edukiari buruzko aipamena.
Goian esan duguna egingo dugu jarraian: izenen ordez, aditzak erabili,
zehar-galderen laguntzaz:
Idazkiren bat ailegatzen den bakoitzean, sistema informatikoak bermatu egin behar du datu hauek jasotzen direla:
a) Zein den hartzailea.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
320
b) Administrazioko zein organok bidali duen.

c) Zein egunetan eta zein ordutan aurkeztu den.
d) Behar izanez gero, zeri buruzkoa den idazki hori.
Zenbakiak erabiltzen badira, atzeratu
Amaitzeko, txikikeria bat. Batzuetan (gutxitan, baina), hau gertatzen

zaigu: erantzunak edo zerrendako esaldiak zenbatu egiten ditugu (1., 2...),
konturatu gabe, erantzunaren edo zerrendako esaldia ere zenbaki batekin
hasten dela. Honelako gauzak ikusten dira, beraz:
1. 2. kapituluan ezartzen dira zigor horiek guztiak.
2. 4 hilabete igaro behar dira, beste zentsura-mozio bat aurkezteko.
Ulerpen-arazorik ez izateko hobe dugu bi zenbakiok elkarrengandik

bereiztea:
1. Zigor horiek guztiak 2. kapituluan ezartzen dira.
2. Beste zentsura-mozio bat aurkezteko 4 hilabete igaro behar dira.
Onomatopeiak
321
O N O M AT O P E I A K
Komiki egilea naiz eta nire kezka da euskaraz egiten diren

komikietan, zenbaitetan, ez ditugula onomatopeiak behar
bezala erabiltzen, edo ez behintzat, jatorriz euskarazkoak
direnak.
Asko eskatzea ez bada, nire lanerako lagungarri izan daitekeen euskal onomatopeien zerrendatxo bat izan nahiko nuke.
Horregatik, eskertuko dizuet zerbait eginda baldin badago
bidaltzen badidazue, nik behintzat, ez baitut inolako bildumarik ezagutzen.
Onomatopeia da zerbaiten hotsa islatuz sortutako izendapena. Hizkuntza

guztiak bezalaxe, euskara oso aberatsa da onomatopeia kontuetan. Zuk
diozun legez, komikietan, soinu ugari eta era askotakoak islatu behar izaten dira, eta arlo honetan, beste arlo batzuetan bezala, zergatik ez, asmatzea ere libre! Eskatu diguzunari kasu eginez, saiatu gara ahalik eta
gehienak biltzen eta funtzioen arabera sailkatzen. Bestalde, kontuan izan
zerrenda honetan agertzen diren guztiei egin aditza gehituz gero, aditz
onomatopeikoak sortzen ditugula.
ANIMALIEN HOTSAK
Esapidea
Esanahia
Au-au
Zakurraren zaunka
Bee
Ahariak, ardiak, oreinak egiten duten hotsa
Burrundada
Zenbait intsektuk hegoekin ateratzen duten hots

gogaikarria
Draka-draka
Zaldi-trosta
Girrin-girrin
Txoriak zarataka ari direnean
Glaska-glaska/Lafa-lafa
Txakurrak jatean egiten duen zarata
Jau-jau
Adin nagusiko txakurren adausia
Kahaka
Hontz emearen deitzeko modua
Kakara-kakara
Oiloaren kantua
Karra-karra
Erroiak, antzarak egiten duten hotsa
Kausk-kausk
Txakur txikiaren haginkada
Kisk-kisk
Ziztada, mokokada edo eztenkada
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Onomatopeiak
322
ANIMALIEN HOTSAK
Esapidea
Esanahia
Klak / klask / klausk
1. Haginkada 2. Otso, txakur, txerri, eta abarrek

zerbait irenstea
Krunk-krunk
Kurrinka; purrustada; marmarra
Krusk-krusk
Karraskaren hotsa (korrosk, kurrusk, kurruxk)
Kukurruku
Oilarraren kantua
Kurrin-kurrin
Txerriak egiten duen hotsa
Marru-marru
Zezenak / Behiak egiten duen murrusa
Mee
Ahuntzak, akerrak, egiten duten hotsa
Miau / au
Katuak egiten duen hotsa
Orro-orro
Lehoiak egiten duen hotsa
Txau-txau
Txakur txikien adausia
Txio-txio
Txorien kantua
Txorrotxio
Txorien kantua
Txirripititxio
Txorien kantua
Ulu-ulu
Otsoak arrama egiten duenean
Zaunk-zaunk
Txakur handien adausia
Zor-zor
Zozoaren oihua
APURTU / EBAKI / URRATU

Esapidea
Esanahia
Gliska-gliska
Ilea moztean egiten den hotsa
Irrist
1. Papera edo oihala urratzea 2. Laban egitea
Klik-klik
1. Ilea moztea 2. Objektuen talka 3. Sabel-zorriak

izatea
Krak
Zerbait (batez ere hezurra) apurtzean ateratzen den

zarata
Krosk
Izkina, arrakala
Plasta-plasta
Pusketan jausi den objektua
Plaust
1. Objektu bat jaustea 2. Hainbat kolpe edo elkar

jotze
Ra-ra
Papera urratzea
Sarrast
Ehuna, papera urratzean egiten den zarata
Sast
1. Ebakidura 2. Orratza atzamarrean sartu
Tarrat
1. Ohiala apurtzean ateratzen den hotsa.

2. Urrakadak
Zart
1. Kristalak edo kordelak apurtzea. 2. Erabakiak arin

eta irmotasunez hartzea
Onomatopeiak
323
BARREA
Esapidea
Esanahia
Ajaja
Barrea
He-he
Barrea
Iji-aja
Jendea barrez
Ijiji
Benetakoa edo burrunbatsua ez den barrea
Ja-ja-ja
Barre burrunbatsu samarra egitea
Kar-kar-kar
Barre algarak
Kur-kur
Barrea, isil samarrekoa
A, a, a
Barrea
EGURALDIA
Esapidea
Esanahia
Brist-brist
Tximista agertzen denean
Fir-fir
Haizearen marmarra
Kiski-kaska / Karrak
Txingorraren hotsa
Mara-mara
Elurrak egiten duen mugimenduaren leuntasuna
Zapar-zapar
Euri zaparrada
Zara-zara
Euri nahiko egitea, baina zaparrada egin barik
Ziri-ziri / Ziri-miri
Geldo erortzen den euria
Krok-krok
Elurra zapaltzean
HITZ EGITEA
Esapidea
Esanahia
Marra-marra
1. Txutxu-mutxuka ibiltzea 2. Fintasun barik jatea
Txatxala-patxala
1. Etengabeko jarduna. 2. Gorabehera handirik

gabeko solasa
Txir-txor
Hitz eta pitz ari izatea eten barik
Txor-txor
Berriketa, besteek ez ulertzeko eran
Txutxu-mutxu
Belarrira hitz egitea
Zarta-zarta
Berba asko egitea jariotasun handiz eta arrazoi

borobilak botaz
IBILKERA
Esapidea
Esanahia
Daka-daka
Apurka-apurka etortzea, ibiltzea
Irra
Korrika edo arineketan egitea
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Onomatopeiak
324
IBILKERA
Esapidea
Esanahia
Jitipi-jatapa
Umeak lau hankatan ibiltzea
Kilinklin
Aldaroka, balantzaka ibiltzea
Kirriz-karraz
Oinetakoek ibiltzean ateratzen duten zarata
Pal-pal
Astiro ibiltzean
Taka-taka, tapa-tapa
Pauso arin eta laburra
Tiki-taka
Apurka-apurka oinez ibiltzea
Tikili-tokolo
Oinez ibiltzen zailtasunak izatea
Tipi-tapa
Erritmo berean ibiltzea. Apurka-apurka oinez ibiltzea
Tirriki-tarraka
Zailtasunekin baina aurrera egitea
Traska
Ibiltzen edo korrika hastea isilpean
Txaka-txaka
Apurka-apurka ibiltzea
Zapa-zapa
Geratu barik ibiltzea
JATEA / EDATEA
Esapidea
Esanahia
Bor-bor
Irakitea
Danga-danga
Zurrutada handiak egitea
Ikimilikiliklik
Zurrutada
Kaxka
Mamurtzea
Klik
Zerbait gogorra eta txikia (botoia, hezurra) irenstea
Klik eta klak
Zerbait irenstea
Klika-klaka
Trakets jatea
Mauka-mauka
Janaria irenstea
Mauta-mauta
Gogoz eta kantitate handiak jatean ateratzen den

zarata
Must
Xurgatzea
Parra-parra
Franko jatea
Pla-pla
Zartagian egin
Pil-pil
Zerbaitek geldiro-geldiro irakitea
Plausta-plausta
Irenstearen ekintza
Pol-pol
Uraren zarata iturburutik irtetean
Txil-txil
Zerbaitek geldiro-geldiro irakitea
Txir-txir
Gauzak frijitzea
Txurku-txurku
Etenik gabe edatea, zurrutada txikiak eginez
Txurru-txurru
Etenik egin barik edatea
Txurrut
Edatea
Zanga-zanga
Edaten ateratzen den hotsa
Zarra-zarra
Asko edatea
Zurrut
Ontzitik edatea
Zurrust
Zurrutadak edatea
Onomatopeiak
325
KANPAIAK / TIRO HOTSAK

Esapidea
Esanahia
Dan
Jotzen den atearen edo kanpaiaren hotsa
Dan-dan
1. Atea jotzea. 2. Kanpai eta kolpeen oihartzuna.
Danba-danba
Kolpe sendo baten hotsa (zartada, lehergailu, tiroak )
Dik-dak
Tiro-hotsa
Dilin-dalan
Kanpai-joaldia
Din-dan
Kanpai-hots ezberdinak
Dinbi-danba
Tiro edo kanpai hotsa
Dinbili-danbala
Kanpaiaren hotsa
Dranga
Kanpai-deia
Drank
Kanpai-hotsa
Dum-dum / Dum-dam
Kanpai-hotsa
Dun-dun
Kanoi hotsa
Klan-klan
1. Zintzarriaren hotsa 2. Errotaren hotsa
Tirrin
Txirrina
KOLPEA
Esapidea
Esanahia
Brast
Zerbait kolpe handiz martxan jartzea
Bilin-balan
Itzulipurdika jaustea
Birrinbili-barranbala
Zarata handia (Ipar)
Blaust
Uretara zein lokatzera jaustea
Brau
Bat-bateko ekintza edo kolpea. (Ipar)
Dan
Jotzen den atearen; kanpaiaren; erortzen den uraren

hotsa
Dan-dan
Kanpai eta kolpeen oihartzuna. Atea jotzea
Danba-danba
Kolpe sendo baten hotsa ( zartada, lehergailu)

kanoi hotsa)
Danga
Gauza astunak jaustea
Di-da
Zerbait jotzea; erabakiak zorrotz hartzea; gauzak

bizkor egitea
Dinbi-danba
Kolpe handiak ematea (ateak, leihoak)
Dzart (zart)
1. Zerbaiti edo norbaiti kolpea ematea 2. Kolpeen

hots lehorra
Dran-dran
Atea eskuaz edo makilaz jotzea zarata handiz
Dzaka
Kolpe edo mugimendu bortitza
Dzapa
Presaz harturiko kolpe edo ekintza
Dzapart
1.Salto egitea 2. Belarrondokoa
Dzirt-dzart
Kolpeak ezker-eskuin ematea.
Kas
Norbait edo zerbait jotzea
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Onomatopeiak
326
KOLPEA
Esapidea
Esanahia
Kask
Kolpea, talka
Kax
Kolpea, talka
Kax-kax
Atea jotzea
Kisk
Kolpea
Kisk-kask
Talka edota kolpea
Kiski-kaska
Umeei burukadak ematea
Klak-klak
1. Gauzen talka 2.Hortzak karraskatzea
Panp(a)
Kolpea edo elkar jotzea
Pla
Esku ahurraz emandako kolpea
Plast
Belarrondokoa
Plaust
Hainbat kolpe edo elkar jotze
Plist-plist
Belarrondokoa
Plisti-plasta
Ura jotzean
Taun-taun
Mailuaz kolpeak ematea
Txan-txan
Kolpeak emanaz edo mugimenduak eginez uretan

ibiltzea
Zafla
Aurpegiko bat ematea
Zapla
Belarrondokoa
Zapla-zapla
Kolpeak emanez edo mugimenduak eginez uretan

ibiltzea
Txapla-txapla

ibiltzea
Txipli-txapla

ibiltzea
Zipli-zapla
Belarrondokoak bata bestearen atzetik ematea
Zirt-zart / zirti-zarta
Behin eta berriz kolpeak ematea
MUGIMENDUA
Esapidea
Esanahia
Arrats
Gauzak arrastatzea
Balaun
Jaitsiera zalapartatsua
Bilin-balan /Bilin -balun
Itzulipurdika jaustea
Binbili-bonbolo
Zabu egitea, balantza egitea
Blaust
Pertsona edo gauza bat zabal-zabal erortzean

ateratzen duen hotsa
Brau
Norbait bat-batean agertzean
Bristi,brasta
Lastertasunez edo keinu zatarrez mugitzea edo hitz

egitea (Ipar.).
Onomatopeiak
327
MUGIMENDUA
Esapidea
Esanahia
Brixt
Mugimendu laster eta bat-batekoa
Burrundada
Abiadura handia
Da
Bat-bateko agerpena.
Dandarrean
Pisu handiko zerbait arrastaka eramatea
Danga
Dar-dar
Dardara izatea
Dart
Ezustekoen aurrean, bat-batean geratzea
Ddarrast
Ihes egitea, bat-batean norabidea aldatzea
Dil-dil
Dardara, ikara, presaka egindako mugimendua
Dinbilin-danbolon
Alderaka ibili. Lodien mugitzeko era.
Dinbirri-danbarra
1. Arrastatzea. 2. Asko mugitzea
Dra
Bat-bateko agerpena
Drak
Seko gelditzea
Dringili-drangala
Sehaskaren kulunka
Dringilin-drangalan
Abestietan, sehaskaren kulunka
Dzaka
Kolpe edo mugimendu bortitza
Dzanp
Gutxien espero denean gelditzea
Dzasta
Mugimendu azkarra
Dzauan
Geldi-geldi eta zabuka ibiltzea
Dzi-dza(Di-da)
Zerbait azkar egitea
Dzit
Ari, ziztu bizian
Fara-fara
Mugimendu leunak egitea
Fir-fir
Hostoek mugitzean egiten duten zarata
Firrist
Bat-batean eta azkar egindako mugimendua
Gir-gir
Ondo ez dabilen argiak keinuak egitean, erdi-biztu

eta erdi itzali
Irrist
Irrist egitea
Kaxk
Mugimendu azkarra
Kilin-kolo
Zerbait sendo finkatuta egoteari uzten dionean
Klik eta klak
Arin eta irmo egindako ekintza
Kusk
Bultzada ematea
Laprast
Irrist egitea
Mara-mara
Mugimenduen leuntasuna adierazten du
Pir-pir
Hostoek mugitzean egiten duten zarata r
Teink
Zerbaiti tira egitea
Tirriki-tarraka
Zailtasunekin baina gelditu barik apurka-apurka

mugitzea
Tringilin-trangulun
Sehaskaren kulunka hotsa
Zara-zara
Hegaztiak astiro hegan egitea edo narrastien

mugimendua
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Zirri-parra
Gauzak arintasunez egitea
Zirrin-zarran
1. Gauza astunak arrastatzea 2. Kremailera-hots
Zizt
Azkar mugitzean egiten den zarata
Onomatopeiak
328
URA
Esapidea
Esanahia
Blai-blai
Bustita, blai eginda egotea
Mela-mela
Melau-melau
Plisti-plasta
Uretan jolasean ibiltzean egiten den hotsa
Tanga-tanga
Likidoak tantaz tanta jaustea
Txan-txan

ibiltzea
Txapla-txapla

ibiltzea
Zapla-zapla

ibiltzea
ZARATAK
Esapidea
Esanahia
Balaun
Jaitsiera zalapartatsua
Birrinbili-barranbala
Zarata handia. (Ipar.)
Bun
Atea indarrez ixtean ateratzen den hotsa
Burrundada
Neurriz gaineko zarata
Danga
Daunb
Burrunben zarata
Drango
Gurdiaren kulunka eta zuloz betetako errepideetan

egiten duen zarata
Drausk
Haginka egitea
Farrast
Pospolo bat piztean ateratzen den hotsa
Fiu
Txistua jotzea
Furrust
Erremuskadaka ibiltzea
Gur-gur
Haizeak hostoetan egiten duen hotsa
Karrask
Gauza baten karraska edo eztanda
Kilin-kilin
Kristal-hotsa
Klik-klak
Arpoiaren zarata bereizgarria
Kirri-korro
Tripen zaratak, goseak edo eraginda.
Korrok
Korroskada egin
Klauk
Korroka egitea
Krok-krok
Zapalduta dagoen elurra
Laprast
Zerbait zapaltzeagatik erortzean ateratzen den zarata.
Surru
Mukiak gorantz egitea
Pli-pla
Zuziriak lehertzean.
Tak-tak
Bihotzaren taupadak
Txin-txan
Metalek elkar jotzean ateratzen duten hotsa
Onomatopeiak
329
ZARATAK
Esapidea
Esanahia
Txin-txin
Diruaren hotsa
Txirrin
Iratzargailuaren hotsa
Zarra-parra
Berba-hotsa, kexa-hotsa
Zintz
Mukiak kentzean egiten den hotsa
Zirt
Txinpartaren hotsa
BESTELAKOAK
Esapidea
Esanahia
Dank
Gauzak pittin bat ukitzea
Drausk
Haginka egitea
Fu
Putz egitea
Kisk-kisk
Ziztada, mokokada edo eztenkada
Klak
1. Haginkada 2. Zerbait irenstea 3. Lotuta dauden

gauza bi bereiztea
Klask
1. Haginkada 2. Argazki makinaren karraska

3. Zerbait irenstea
Klaska
Karraskitako hotsa
Klax eta klux
Karraska
Klik eta klak
Arin eta erabakitasunez egindako ekintza
Korrosk
Karraskaren hotsa
Krun-krunk
Kurrinka, purrustada, marmarra
Krusk
Karraskaren hotsa
Kurrusk
Karraskaren hotsa
Kurruxk
Karraskaren hotsa
Mar-mar
Haserre dagoena, bere baitarako purrustadaka ibiltzea
ir-ir
Begien disdira
Parra-parra
Asko ematea edo jasotzea
Part
Gauza bat mespretxuz botatzea
Pauta-pauta
Pipa erretzea
Pirri-pirri
Beheranzkoa
Taup
Bihotzaren taupada gogorrak
Tirri-tarra
Bata bestearen ostean puzkerrak botatzea
Traupa
Norbait zerbait egiten bete-betean harrapatzea
Txiri-txiri
Etenik eta nekerik gabeko lana
Zikirri-makarra
Gauzak arintasunez eta erdipurdi egitea
Zirri-parra
Gauzak arintasunez egitea
Zirrin-zarran
Gauza astunak arrastatzea
Zisti-zasta
Behin eta berriro zerbait ziztatzea
Zizkili-bazkili
Sukaldean narras ibiltzea
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Onomatopeiak
330
BIBLIOGRAFIA
AEK. (Aizu!). Akabo Zalantzak! Euskal gramatikaren inguruko argibideak.

1992. Bilbo.
IKASTIRA (2). CD-ROMa
ZAMARRIPA, Pablo. Manual del vascofilo. Bilbao: Wilsen editorial, 1987.
AZKUE, Resurreccin Maria de. Morfologa Vasca-II. Bilbao: La Gran
Enciclopedia Vasca, 1969.
Harridura-perpausak
331
H A R R I D U R A - P E R PA U S A K
Ikastola bateko irakaslea naiz eta harridura-perpausak direla-eta, ondoko kezka hau luzatu nahi dizuet:
Hezkuntzako liburuetan harridura-perpausak egiteko irakasten diren formak beti dira berberak. Eta bestalde alde handia
dute euskara jatorrean erabiltzen direnekin.
Euskarak modu asko dauzka harridura-perpausak egiteko, baina egia esateko, gure ustez badago aldea konparatzen baditugu euskara jatorrean erabiltzen diren formak eta gaur egun ikastolan zein euskaltegian irakurtzen
eta entzuten direnak.
Horregatik, lehendabizi, harridurak egiteko erabiltzen diren bideak ezagutzeko zenbait liburu1 irakurtzera gonbidatu nahi zaitugu, eta horietan
aurkituko dituzun azalpen eta formekin batera, gure ustez jatorrizko erabileran entzuten ohi diren eta galtzear dauden zenbait forma eskaini nahi
dizkizugu.
Hona, bada, bildu ditugunak:
Erakusleak hasieran edo amaieran
Hau ume demonioa!

Hara berriz! (Hau sorpresa!)
Hara bestea!
Horrelakorik!
Hori bai hori gizona, eta ez hi!
Hau bai polita!
Hau bai dela polita!
Hori duk sasoia, mutil!
Hori duk/dun hori azala!
1. ZUBIRI, Ilari; ZUBIRI, Entzi. Euskal Gramatika Osoa. Didaktiker, 2000, 605.-622. or.
eta Euskaltzaindia. Lokailuak, Euskal Gramatika Lehen Urratsak-III. 1990, 70.-71.,
94., 97.,13.1, 159. or.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Harridura-perpausak
332
Hau da poza hau!

Hau(xe) da polita!
Han izan dira izatekoak!
Hango algarak eta besarkadak!
Hango anabasa!
Haren itxura eta pena!
Alferra halakoa!
Zatoz bekatari hori!
Ekarzu bosteko hori!
Egon geldi, ume demonio hori!
Egon isilik, barrabas hori!
Negarrez urtuko zara, gizagaixo hori!
Zuk egin duzu egitekoa, asto horrek!
Hori(xe) ere!
Hau da!
Zu kristo bazera ezaiguzu! Au da andik onerako galdera! (con qu
pregunta sale ahora!) (Txirrita (A. Zabala). Auspoa 18-19 MS).
Hara bestea!
Nola deitzen naizen? Ni ez naiz deitzen; deitu egiten naute
Ara beste argi-iturri! (Qu agudo!) Bertso berriak (Bertso paperak- MS).
Hura!
Ha gau luzea, gau beltz, ilhun, izigarria, art-urratze gabea, oillariterik
izanen eztuena, sekulan argituko eztena, eta ez akhabatuko! (Axular.
Gero, 286. or.).
Galdetzaileak erabilita
Nor, eta zeu!

Badakizu nork egin duen? Nork eta amak!
Zer ote da! (Hay que ver!)
Zer ote da! Egin duzuna eginda ere ezin gaizki hitz egin zure senarraz!
Zer hiri zoragarria Bizkaiko hiriburu hau!
Harridura-perpausak
333
Baiezkoak eta ezezkoak erabilita
Ezta oparituta ere!

Baita oparituta ere!
Etorri ez da ba! (ustekabea)
Jakingo ez du ba! (baiezko esanahia)
Ez da izango!
Baita zera ere!
Bai zera! (esaldia erabat ukatzeko)
Ez zera! (Bai noski-ren baliokidea, ezezko esaldiei erantzutean: Gaur ez
da etorri. Ez zera!)
Lotsa behar da!
Horra zer dakarten soldadu zozo haiek fusilaren muturrean! Apaizaren
sotana! Lotsa behar zuten! (Irazuzta. Joanixio, 27. or.).
Ez da makala!
Ederki eman ere! (Inola ere ez, ezta pentsatu ere )
Umea ikaratu? Ederki eman ere! Ez duzue ezagutzen ume barrabas hori!
Errepikapenak eginda
Zu bai zu!
Zu bai zu neska argia!
Ama zen ona, ama!
Hori da hori! Hori da hori daramazun itxura!
Eskerrak esapidearekin
Eskerrak ez zaren etorri!

Eskerrak aitak ez dakien zer egin duzun!
Ere lokailua erabilita
Horrelako gauzak galdetzea ere!

Esatea ere!
Sinistea ere! (Sinestezina)
Sinisteak ere kontuak dauzka! Nola konpondu zara, azkenera arte
hutsik egin barik jokatzeko pelota-partidua?
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Harridura-perpausak
334
Izenlaguna + adjektiboa erabilita
Biziaren garratza!
Mendiko gozoa!
Hori da neskatxaren ederra!
Gero esapidearekin
Kontuz ibili, gero!

Gaiztoa da, gero!
Ez zara makala, gero!
Ona da, gero!
Ederra esapidearekin
Ederrak ikusi behar izan ditu!

Ederra egin duzu!
Astindu ederra hartu du!
Ederra aurpegia!
Ene esapidearekin
Ene bada! (Ezusteko baten aurrean)

Ai ene bada! (Estutasuna edo larritasuna agertzean)
Ene badatxoa! (Etsipena edo amorrua agertzean)
Aditza kenduta
Ume barrabasa!
Peru eta Fermin, bikote makala!
Bestelako esapideak erabiliz
Ikustekoa! (Bai xelebrea!):

Ez al zaio lizunik jarioten belar horri? (-Bai jarioten zaio; baina bertan
geratzen da belarrari kalte egin barik.) Ikustekoa! (Txirrita (A. Zabala).
Auspoa, 18-19 MS).
Harridura-perpausak
335
Inon direnak (eta bi)! (Sekulakoak)

Inon direnak eta bi esan zizkidan!
Handia egin du! (Arraroa da!)

Handia egin du, gaur ez etortzen. Liberalen dotrina pekatu da (G.
Arrueren itzulpena, 68. or.).
Asko iritzita nago! (Harrituta nago)

Asko iritzita nago!, (Harrituta nago!) zelan ezta ondio ior agertu
(Principe de Viana aldizkaria 1970, 288. or.).
Alapekotxea! (Habrase visto?)

Neskazahar hark ere etsipena eman dit: Sasoian nagoela pasea! Ez
dala nire zale, alapekotxea! (Juan eta Pello Zabaleta bertsolariak (A.
Zabala) Auspoa 63.-64., 119. or.).
Bejondeizula! (Zorionak edo zerbait opa diozunean)
BIBLIOGRAFIA
Euskaltzaindia. Lokailuak, Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-III. Bilbo:

Euskaltzaindia, 1990.
ADIBIDEEN ITURRIA
AXULAR, P. Gero.
MOKOROA, J.M. Ortik eta emendik. [cd-rom]. Bizkaia: Labayru ikastegia,
1990.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Laburtzapenak
336
LABURTZAPENAK
Nola idazten dira hitzen laburkerak euskaraz?
Antza, laburtzapenak nola idazten diren jakin nahi duzu. Hau da: hitzak
edo hitz segidak laburtuta emateko moduak. Hori argitu baino lehen,
komeni da bereizketa bat egitea.
Laburtzapenek familia handia osatzen dute, eta barruan hiru mota bereizten dira: ikurrak, laburdurak eta siglak. Baina, kontuz: familia berekoak izan arren, ez dira gauza bera eta ez dira berdin idazten, arau
ezberdinak dituztelako idazteko eta deklinatzeko. Euskaltzaindiak (oraingoz) ez du halako araurik eman; beraz, UZEIk plazaratutakoetara joko
dugu1. Nolanahi ere, argi gera dadila UZEIrena ez dela araua, proposamena baizik.
Zer dira eta nola idazten dira siglak?
Hitz segida bat ordezkatzen duen letra multzoak dira. Honela egin daitezke:
Letra bana hartuta:

EGA > E(uskararen) G(aitasun) A(giria)
Letra bat baino gehiago hartuta:.

IRALE > IRA(kaskuntzako) L(angileen) E(uskalduntzea)
Akronimoak: hitz zatiak hartuta eratzen dira.

EUSTAT > EU(skal) (E)STAT(istika Erakundea)
Letra larriz idazten dira eta euskaraz ez dute punturik hartzen, ez letren
artean, ez bukaeran:
AEK EA EAJ EH ELA HABE HAEE LAB
1. UZEI Laburtzapenen Gidaliburua. Lizarra: UZEI, 1988.
Laburtzapenak
337
Siglak izen bereziak bezala deklinatzen dira, hots, artikulurik gabe. Ez da

marrarik jarri ohi, eta ez da deklinatzen siglaren azpian dagoen hitz multzoa, baizik eta sigla bera; hau da: sigla nola ahoskatu eta horrela deklinatzen da:
HABErekin, AEKrekin (hau da, [a-e-ka-rekin], eta ez *[a-e-k-ekin]).
Marrari dagokionez, badira salbuespen batzuk: -k letrarekin amaitzen

diren siglak (AEK, ASK...). Hasieran -k duen kasu marka batekin lotzean
(NORK, NONGO...), marra hartzen dute:
AEK-k, ASK-ko...
Bestalde, ezin aipatu gabe utzi siglen lexikalizazioa. Zer da hori? Bada,
sigla batzuk, erabiliaren erabiliz, arrunt bilakatzen dira eta, ondorioz, sigla
izatetik hitz arrunta izatera jotzen dute. Bilakaera horren lehenengo aztarna artikulua hartzea izaten da. Horren adibide argia da BEZ (Balio
Erantsiaren gaineko Zerga), ahoz sarritan hartzen baitute artikulua:
BEZa sartuta al dago?
Horrelakoetan zalantza bakarra dago, antza denez, askok dutena, hori bai:
noiz artikulua jarri ez jarri. Ez dago arau finkorik horren gainean, baina
badira joera batzuk:
Izenburuetan ez dute artikulurik hartzen:

BEZ ORDAINTZEKO JARRAIBIDEAK
Testu barruan bada, eta sigla, letraz letra barik, silabaka ahoskatzen
bada, artikulua hartzen du normalean NOR kasuan. Bestelakoetan, artikulurik ez:
BEZa sartzen ez badut, ezin dizut ordain-agiririk egin.
BEZen ezarpena erabatekoa da gaur egun.
Bilakaera horren bigarren urratsa idazkera aldatzea da: letra larriz barik,
letra xehez idaztera pasatzen dira. Esaterako, radar eta laser hitzak, jatorriz siglak baitziren:
RAdio Detecting And Ranging > RADAR > radar
Ez dute radarrean atzeman.
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Laburtzapenak
338
Light Amplification by Stimulated Emision of Radiation > LASER >

laser
CD-ROMetako laserra kaltegarria da begietarako.
Gaur egun, gauza bera ari da gertatzen HIES siglarekin, gero eta sarriago
ikusten baita hitz arrunt gisara idatzi eta deklinatuta: hiesa.
Eta, azkenik, gomendio bat: sigla ezezagun bat aipatzen den lehenengo
aldian, komeni da parentesi artean siglaren azpiko sintagma osorik ematea, edo alderantziz, testuaren hartzaileak ulertzeko arazorik izan ez
dezan.
Zer dira eta nola idazten dira ikurrak?
Zientzian eta teknikan neurtzeko unitate gisa erabiltzen direnak dira.

Nazioarteko balioa dutenez, hizkuntza guztietan (alfabeto bera badute)
berdintsu idazten dira, punturik gabe:
cm, km, kW, MHz...
Munduko txanponek ere ikurra erabiltzen dute: euroak ikurra dauka, ez

laburdura: [EUR]. Bukaeran ez du punturik eta, deklinatzean, marra hartzen du.
Deklinatzean marra eskatzen dute beti eta kasu marka hitz osoari jarriko
bagenio bezala jartzen zaie:
2 m-ko (bi metroko)
4 km-ra (lau kilometrora)
6 cm-tik (sei zentimetrotik)
Zer dira eta nola idazten dira laburdurak?
Hizkuntza bateko hitz arruntak laburtuta emateko modua dira. Hizkuntza

batetik bestera aldatzen dira. Puntua dute amaieran:
tel., zuz., or., etab., ezk.
Deklinatzean ez dute marrarik hartzen eta kasu marka hitz osoari jarriko
bagenio bezala jartzen zaie:
Laburtzapenak
339
zuzendari: zuz.; zuzendariari: zuz.ari; zuzendariarekin: zuz.arekin
Nahiz eta txanponekin ikurrak erabili ohi diren, zentimo hitzak laburdura
dauka: zm., hain zuzen ere. Europako beste hizkuntzetan ere ari dira laburdura erabiltzen zentimo laburtzeko. Esaterako, gaztelaniaz cnt. eta pluralean cts., portugesez cent, finlandiera edo suomieraz snt eta nederlanderaz ct.
Azkenik, gogoratu ez dela batere komeni laburdurak esaldietan sartzea.
Tauletan, zerrendetan, eskemetan, etab. lasai asko erabil daitezke, eta
horietan ez dago deklinatzeko beharrik izaten, gehienetan.
BIBLIOGRAFIA
UZEI. Laburtzapenen Gidaliburua. Lizarra: UZEI, 1998.

www.ivap.org/eusk/argiro/argiro6.htm#LABURTZAPENAK
B
E
S
T
E
L
A
K
O
A
K
Giltza-hitzak
341
Giltza-hitzak
-a (galderak nola markatu): 167

A causa de (erdal formulak euskaraz):
155
A condicin de (erdal formulak euskaraz):
154
A consecuencia de (erdal formulak
euskaraz): 156
A efectos de (erdal formulak euskaraz): 158
A peticin de (erdal formulak euskaraz):
154
A raz de (erdal formulak euskaraz): 162
A riesgo/con el peligro de (erdal formulak
euskaraz): 160
A tenor de (erdal formulak euskaraz): 156
Adbertsatiboak (alferrikako erlatiboak):
232
Adibideak (bi puntuak): 33
Adiera bereziak (letra etzana eta
kakotxak): 41
Adierazi (arazi): 138
Aditz arazi-dunen zerrenda (arazi): 142
Aditz deklaratiboak (atzerakarga): 225
Aditz deklaratiboak (deklinabide-atzizki
berdinak elkarren ondoan): 57, 58
Aditz eratorria (aditzoina): 135
Aditz iragarleak (deklinabide-atzizki
berdinak elkarren ondoan): 59
Aditzlagunak (atzerakarga): 223
Aditz laguntzailea (aditzaren elipsia): 80
Aditz nagusia aurreratzea (bi puntuak): 36
Aditz onomatopeikoak: 321
Aditza izenaren ordez (a, b, c... motako
galderak): 319
Aditza aurreratu (galdegaia eta hitz-
-ordena): 210
Aditza aurreratu (galderak nola markatu):
165
Aditza aurreratu (itzulpena: testu
elebidunak): 291
Aditza aurreratu (atzerakarga): 220
Aditzaren erregimena (arazi): 138
Aditzoina: 135
Aditzoinen forma: 135
Aditz-sistema (hika tratamendua): 100
Adjektibo erreferentzialak: 271
Adjektibo erreferentzialak (itzulpena:
testu elebidunak): 293
Adjektibo kalifikatzaileak (adjektibo
erreferentzialak): 272
Adjektiboa (definizioak): 180
Adjektiboa kendu (adjektibo
Adjektibozko gerundioa (erdal gerundio
okerrak): 205
Adjektiboaren atzetik / aurretik (bat): 61
Administrazioetako formulak (erdal
formulak euskaraz): 153
Administrazioko hizkera (erdal formulak
euskaraz): 153
Afektiboa (hika tratamendua): 101
Agintera (kortesia): 83
Agintera (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 128
Ahal: 86
Ahal izan (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 117
Ahal izan ezezkoan (betebeharrak,
eskubideak eta debekuak): 119
Giltza-hitzak
342
Ahalera (betebeharrak, eskubideak eta

debekuak): 118
Ahalera (kortesia): 82
Aipamen bibliografikoak (bibliografiak):
302
Akronimoak (laburtzapenak): 336
Aktak (nola diseinatu testu elebidunak):
297
Al (galderak nola markatu): 167
Al objeto de (erdal formulak euskaraz):
158
Ala juntagailua (galderak nola markatu):
168
Aldizkari elektronikoa (bibliografiak): 310
Aldizkari elektronikoetako artikuluak
(bibliografiak): 310
Aldizkarien aipamenak (bibliografiak):
308
Aldizkarietako artikuluak (bibliografiak):
309
Alegia (iragarleak / mugarriak): 192
Alferrikako erlatiboak: 230
Alokutiboa (hika tratamendua): 101, 107,
108
Animalien hotsak (onomatopeiak): 321
Animalien izenak (letra etzana eta
kakotxak): 40
Aposizio ez-murrizgarriak (aposizioa eta
deklinabidea): 65
Aposizio murrizgarriak (aposizioa eta
deklinabidea): 65
Aposizioak: 65
Aposizioak (koma): 19
Aposizioak (parentesiak, marrak eta
komak): 49
Apurtu/ebaki/urratu (onomatopeiak): 322
Arazi: 138
Argitaraldia (bibliografiak): 306
Argitaletxea (bibliografiak): 306
Argitalpen-tokia (bibliografiak): 306
Arrazoietatik ondoriora (bi puntuak): 37
Aspaldian (aspektuaren erabilera
okerrak): 132
Aspektua (betebeharrak, eskubideak eta

debekuak): 122, 130
Aspektu-jauziak (narraziogintza): 89
Atsotitzak (aditzaren elipsia): 77
Atzerakarga: 217
Atzerakarga (alferrikako erlatiboak): 231
Atzerakarga (zein erlatiboak): 239
Atzerriko hizkuntzetako hitzak (letra
etzana eta kakotxak): 40
Aurkaritzako juntagailuak eta lokailuak
(puntu eta koma): 30
Aurrekaria (zein erlatiboak): 241
Azpititulua (bibliografiak): 304
Azterketetako galde-erantzunak (a, b, c...
motako galderak): 312
Azterketetako item-ak (a, b, c... motako
galderak): 312
Ba- ...ere (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 115
Bai (aditzaren elipsia): 79
Bai (bai eta)... ere (iragarleak /
mugarriak): 190
Bai, bai (koma): 24
Baiezko esaldiak (itzulpena: testu
elebidunak): 291
Baiezko perpausak (atzerakarga): 227
Baiezkoak / ezezkoak (harridura-perpausak): 333
Bailitzan (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 114
Bailuen (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 114
Baino (baino gehiago): 197
Baino gehiago: 197
Bainoago (baino gehiago): 198
Bait- (zein erlatiboak): 237, 239
Baita (ere): 196
Baizik (eta) (iragarleak / mugarriak): 190
Baldin (eta) (iragarleak / mugarriak): 189
Baldintza (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 112
Baldintzazkoak (alferrikako erlatiboak):
233
Giltza-hitzak
343
Baldintzazkoak (baldintzazkoen erabilera

okerrak): 112
Baldintzazkoak (erdal formulak
euskaraz): 154
Baliabide elektronikoak (bibliografiak):
310
Barrea (onomatopeiak): 323
Bat: 60
Batean (negar batean) (erdal gerundio
okerrak): 203
Behar / beharko / behar izango
(betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 122, 125
Beharra izan (betebeharrak, eskubideak
eta debekuak): 126
Beharre(t)an egon (betebeharrak,
Beharreko (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 127
Beharrezkoa izan (betebeharrak,
Behartu (arazi): 140, 141
Behartuta / beharturik (betebeharrak,
Berezko adjektiboak (adjektibo
Betebeharrak: 117
Betelana (itzulpena: testu elebidunak):
290
Bi puntuak: 33
Bibliografiak: 302
Bikoiztapenak (marraz idatzi behar diren
hitz-elkartuak): 69
Bildumaren eremua (bibliografiak): 307
Biltzarretako argitalpenak (bibliografiak):
309
Bizi izan (aspektuaren erabilera okerrak):
133
Con anterioridad / posterioridad a (erdal
Con arreglo a (erdal formulak euskaraz):
161
Con carcter de urgencia (erdal formulak
euskaraz): 161
Con carcter mensual / anual (erdal

Con carcter previo a (erdal formulak
euskaraz): 163
Con carcter temporal (erdal formulak
euskaraz): 163
Con conocimiento de (erdal formulak
euskaraz): 161
Con el argumento de (erdal formulak
euskaraz): 156
Con el deseo de (erdal formulak
euskaraz): 158
Con el objetivo de (erdal formulak
euskaraz): 158
Con inclusin de (erdal formulak
euskaraz): 162
Con la dificultad de (erdal formulak
euskaraz): 160
Con la voluntad de (erdal formulak
euskaraz): 159
Con motivo de (erdal formulak euskaraz):
157
Con ocasin de (erdal formulak
euskaraz): 157
Con vistas a (erdal formulak euskaraz):
159
Conforme a (erdal formulak euskaraz):
162
-da / ta / -nik (erdal gerundio okerrak):
201
Data (koma): 25
Datu baseen zatiak (bibliografiak): 310
De conformidad con (erdal formulak
euskaraz): 162
Debekatu aditza (betebeharrak,
Debekuak: 119
Definizio dibulgatiboa: 186
Definizioak: 172
Definizioak (atzerakarga): 224
Definizioak (bat): 61
Deikiak (koma): 19
Deklinabide-atzizkiak (deklinabide-atzizki berdinak elkarren ondoan): 55
Giltza-hitzak
344
Deklinabide-atzizkiak (a, b, c... motako

galderak): 317
Deklinabide-marka aposizioetan
(aposizioa eta deklinabidea): 65
Dela... dela... (iragarleak / mugarriak):
193
Denbora-jauziak (narraziogintza): 89
Denborazko perpausak (alferrikako
erlatiboak): 232
Denborazko perpausak (aspektuaren
erabilera okerrak): 131
Denborazko perpausak (erdal formulak
euskaraz): 162
Denborazko (perpaus menderatu
faltsuak): 151
Denborazkoak gaztelaniaz (perpaus
menderatu faltsuak): 151
Derrigorrezko (betebeharrak, eskubideak
eta debekuak): 127
Derrigortuta / derrigorturik
(betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 127
Deskribapenak (bat): 61
Deskriptorea (definizioak): 174
Diseinua (nola diseinatu testu
elebidunak): 295
Doktorego tesiak (bibliografiak): 310
-dun / -koa (definizioak): 183
Ea (galderak nola markatu): 168
Ea... -(e)n (iragarleak / mugarriak): 193
Ederra esapidea (harridura-perpausak):
334
Edizioaren eremua (bibliografiak): 306
Edun (hika tratamendua): 110
Egilea (bibliografiak): 303
Egin indartzailea (aditzaren elipsia): 80
Eginean (erdal gerundio okerrak): 201
Eginez (erdal gerundio okerrak): 200
Eginik (erdal gerundio okerrak): 200
Egiten (erdal gerundio okerrak): 200
Egitura homogeneoak (a, b, c... motako
galderak): 318
Egokitzapena (itzulpena: testu

elebidunak): 286
Egon (hika tratamendua): 110
Eguraldia (onomatopeiak): 323
Ekintzak (umeen kontuak): 268
Elipsia (aditzaren elipsia): 75
Elipsia (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 127
Elipsia (erdal gerundio okerrak): 204
Elipsia (koma): 21
Elkarrekin (bat): 63
Elkarrizketa (parentesiak, marrak eta
komak): 50
Elkarrizketa (narraziogintza): 91
En aplicacin de (erdal formulak
euskaraz): 159
En base a (erdal formulak euskaraz): 157
En buena y debida forma / de forma
adecuada (erdal formulak euskaraz):
162
En caso de (erdal formulak euskaraz):
154
En cumplimiento de (erdal formulak
euskaraz): 159
En el supuesto de (erdal formulak
euskaraz): 155
En evitacin de (erdal formulak
euskaraz): 159
En orden a (erdal formulak euskaraz):
160
En su defecto (erdal formulak euskaraz):
155
En virtud de (erdal formulak euskaraz):
157
Ene esapidea (harridura-perpausak): 334
-enean ere (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 115
Enumerazioa (koma): 17
Enumerazioa (bi puntuak): 33
Enuntziatuak (a, b, c... motako galderak):
315
Epitetoa (bat): 62
Eragin (arazi): 140
Giltza-hitzak
345
Erakusleak (harridura-perpausak): 331

Erantzunak (a, b, c... motako galderak):
318
Eratorritako adjektiboak (adjektibo
Erazi (arazi): 138
Erdal baldintzazko faltsuak (perpaus
Erdal denborazko faltsuak (perpaus
Erdal erlatibozkoak (perpaus menderatu
faltsuak): 152
Erdal formulak: 153
Erdal helburuzko faltsuak (perpaus
Ere: 194
Ere bai (ere): 195
Ere ez (ere): 195
Ere lokailua (harridura-perpausak): 333
Erlatibozko esaldiak (adjektibo
Erlatibozko esaldiak (itzulpena: testu
elebidunak): 290
Erlatibozko perpausak (alferrikako
erlatiboak): 230
Erlatibozkoak gaztelaniaz (perpaus
Errekurtsoa (itzulpena: testu elebidunak):
288
Errepikapenak (aditzaren elipsia): 76
Errepikapenak (harridura-perpausak): 333
Esaldi juntatuak (erdal gerundio okerrak):
205
Esaldi luzeegiak (atzerakarga): 218
Esaldi pasiboa (itzulpena: testu
elebidunak): 290
Esaldi soila (alferrikako erlatiboak): 231
Esapideak: 153
Esapideak (harridura-perpausak): 334
Eskabide-orria (nola diseinatu testu
elebidunak): 298
Eskerrak esapidea (harridura-perpausak):
333
Eskubidea izan / ez izan (betebeharrak,

eskubideak eta debekuak): 118, 120
Eskubiderik ez izan (betebeharrak,
Eskubideak: 117
Esku-eskuan izan (betebeharrak,
Estiloa (itzulpena: testu elebidunak): 289
Eta abar esapidea (koma): 19
Eta juntagailua (definizioak): 179
Eta juntagailua (erdal gerundio okerrak):
204
Etxeko hizkera (umeen kontuak): 259
Euskara nabarmendu (nola diseinatu testu
elebidunak): 297
Euskararen aldeko diskriminazioa (nola
diseinatu testu elebidunak): 295
Ez (aditzaren elipsia): 79
Ez, ez (koma): 24
Ez bada (iragarleak / mugarriak): 191
Ezaugarri espezifikoak (definizioak): 179
Ezaugarri fisikoak (definizioak): 173
Ezen (iragarleak / mugarriak): 192
Ezezkoak (a, b, c... motako galderak):
316
Ezezkoak (atzerakarga): 227
Ezin: 86
Ezin (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 120
Ezingo (ahal eta ezin): 87
Ezpada (ere) (iragarleak / mugarriak):
190
Ezta (ere): 196
Ezta... ere (iragarleak / mugarriak): 190
Eztabaida-zerrenda (bibliografiak): 310
Falta izan (aspektuaren erabilera
okerrak): 133
Formulak (erdal formulak euskaraz): 153
Formulak (itzulpena: testu elebidunak):
293
Giltza-hitzak
346
Gaixotasun, min, ondoezak (umeen

kontuak): 266
Galdegai faltsuak (atzerakarga): 222
Galdegai faltsuak (deklinabide-atzizki
berdinak elkarren ondoan): 58
Galdegaia: 210
Galdera erretorikoak (galderak nola
markatu): 169
Galdera luzeak (a, b, c... motako
galderak): 317
Galderak (a, b, c... motako galderak): 312
Galderak (galderak nola markatu): 164
Galderak (hika tratamendua): 108
Galdera-partikulak (galderak nola
markatu): 166
Galdetu aditza (galderak nola markatu):
165
Galdetzaileak (galderak nola markatu):
165
Galdetzaileak (harridura-perpausak): 332
Garbitasuna (umeen kontuak): 261
Garbizaletasuna (galdegaia eta hitz-ordena): 212
Gehiago (baino gehiago): 197
Geografia izenak (letra etzana eta
kakotxak): 40
Gero esapidea (harridura-perpausak): 334
Geroaldia (kortesia): 83
Geroaldia (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 120, 125
Gertaerak kontatzea (narraziogintza): 94
Gertatutakoak (aspektuaren erabilera
okerrak): 131
Gerundio okerrak gaztelaniaz: 199
Gerundioa (itzulpena: testu elebidunak):
292
Gerundioa euskaraz (erdal gerundio
okerrak): 199
Gerundioaren ordainak (erdal gerundio
okerrak): 207
-go / ko (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 122
Gonbita (aspektuaren erabilera okerrak):
130
Gutuna (nola diseinatu testu elebidunak):

296
Gutxi balitz (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 114
Hain zuzen ere (iragarleak / mugarriak):
192
Hala bada (iragarleak / mugarriak): 192
Harik (eta)... arte (iragarleak /
mugarriak): 189
Harridura-perpausak (hika tratamendua):
108
Harridura-perpausak: 331
Hasierako agurra (bi puntuak): 37
Hau da (iragarleak / mugarriak): 192
Helburuzko gerundioa (erdal gerundio
okerrak): 203
Helburuzkoak (alferrikako erlatiboak):
233
Helburuzkoak (erdal formulak euskaraz):
158
Hierarkia (puntu eta koma): 28
Hika: 100
Hitz arrotzak (letra etzana eta kakotxak):
42
Hitz egitea (onomatopeiak): 323
Hitz-elkartuak (definizioak): 180
Hitz-elkartuak (marra): 69
Hitz-elkarketa (adjektibo
Hitzez hitzeko aipamenak (bi puntuak):
33
Hitzez hitzeko aipamenak (letra etzana
eta kakotxak): 44
Hitzik ezagunenak (itzulpena: testu
elebidunak): 292
Hitz-ordena: 210
Hizkera abstraktua (adjektibo
Hizkera metaforikoa: 251
Hizkuntza politikoki zuzena (erdaratik
datozkigun hitzen itzulpena): 247
Hizkuntza postpositiboa (zein erlatiboak):
237
Giltza-hitzak
347
Hizkuntza prepositiboa (zein erlatiboak):

237
Hizkuntzen kokapena (nola diseinatu
Hizkuntzen osagai komunak (nola
diseinatu testu elebidunak): 297
Hiztegia (itzulpena: testu elebidunak):
292
Hori bai (iragarleak / mugarriak): 191
Hots (iragarleak / mugarriak): 192
Hurrenkera (deklinabide-atzizki berdinak
elkarren ondoan): 56
Hurrenkera (zein erlatiboak): 239
-i (aditzoina): 136
Ibilkera (onomatopeiak): 323
Idazki-motak (nola diseinatu testu
elebidunak): 295
Ideiak azaltzeko (bi puntuak): 36
-ik (eginik) (erdal gerundio okerrak): 200
Ikurrak (laburtzapenak): 338
Ikuspegi positiboa (betebeharrak,
Indargarria (ere): 195
Industria-konpainiak (letra etzana eta
kakotxak): 40
Informazioa buletinak (bibliografiak): 310
Inprimakiak (nola diseinatu testu
elebidunak): 295
Instrumentala (e)z (definizioak): 181
Ipuin zaharrak (atzerakarga): 222
Ipuinak (narraziogintza): 89
Iragarkiak (nola diseinatu testu
elebidunak): 296
Iragarleak: 188
Ironiaz esandako hitzak (kakotxen
erabilera): 45
Iruzkina (definizioak): 174, 184
Iruzkina (galdegaia eta hitz-ordena): 212
Itsasontzien, hegazkinen... izenak (letra
etzana eta kakotxak): 40
Itzulpena: 247
Itzulpena (erdaratik datozkigun hitzen

itzulpena): 283
Izaera, egoera (umeen kontuak): 264
Izan (hika tratamendua): 109
Izan aditza orainaldian (betebeharrak,
Izan, egon, ibili, jardun,... (aditzaren
elipsia): 79
Izan ere (iragarleak / mugarriak): 190
Izana (aspektuaren erabilera okerrak):
132
Izen komertzialak (erdaratik datozkigun
hitzen itzulpena): 249
Izen bereziak (letra etzana eta kakotxak):
40
Izen ezagunak (bat): 61
Izenak (adjektibo erreferentzialak): 279
Izenburua (bibliografiak): 304
Izenburuak (letra etzana eta kakotxak): 39
Izengoitiak (letra etzana eta kakotxak): 41
Izengoitiak (parentesiak, marrak eta
komak): 47
Izenlaguna+adjektiboa (harridura-perpausak): 334
Izenlaguna (itzulpena: testu elebidunak):
293
Izenlagunak (definizioak): 180
Izenlagunak (adjektibo erreferentzialak):
275
Izenlagunak (alferrikako erlatiboak): 231
Izenondoa (adjektibo erreferentzialak):
271
Jakin, zehatz hitzen ordez (bat): 63
Jana (umeen kontuak): 262
Jantzi (umeen kontuak): 262
Jatea / edatea (onomatopeiak): 324
Jolasak (umeen kontuak): 269
Joskera (itzulpena: testu elebidunak): 289
Juntadura (alferrikako erlatiboak): 232
Juntadura (perpaus menderatu faltsuak):
147
Juntagailuak (erdal gerundio okerrak):
205
Giltza-hitzak
348
Juntagailuak (iragarleak / mugarriak): 188

Juntagailuak (koma): 23
Juntagailuak (perpaus menderatu
faltsuak): 147
Juntagailuak (puntu eta koma): 28
Justaposizioa (alferrikako erlatiboak): 231
Justaposizioa (definizioak): 180
Justaposizioa (perpaus menderatu
faltsuak): 147
-ka (negarka) (erdal gerundio okerrak):
202
Kakotxak: 44
Kaleak (letra etzana eta kakotxak): 40
Kalko sintaktikoak (perpaus menderatu
faltsuak): 148
Kanpaiak (onomatopeiak): 325
Kataforak (atzerakarga): 225
Kataforak (deklinabide-atzizki berdinak
Kausazkoak (perpaus menderatu
faltsuak): 152
Kausazkoak (erdal formulak euskaraz):
155
Kausazkoak gaztelaniaz (perpaus
-keta (berriketan) (erdal gerundio
okerrak): 203
Kirol batzuen izenak (letra etzana eta
kakotxak): 40
-ko bada (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 115
Kolpea (onomatopeiak): 325
Koma: 17
Koma (parentesiak, marrak eta komak):
46, 51
Komak dituzten esaldiak lotzeko (puntu
eta koma): 29
Komunikazioa (itzulpena: testu
elebidunak): 286
Komunztadura aposizioetan (aposizioa eta
deklinabidea): 65
Konparazioak (hizkera metaforikoa): 257
Kontakizun-hasieran (bat): 60
Kontzeptu konkretuak (definizioak): 172
Kontzeptu konplexuak (definizioak): 185
Kontzesiboak (alferrikako erlatiboak):
232
Kontzesiboak (erdal formulak euskaraz):
160
Kontzesiboak (perpaus menderatu
faltsuak): 150
Korredakzioa (itzulpena: testu
elebidunak): 286
Kortesia: 82
-(e)la (erdal gerundio okerrak): 201
Laburtzapenak: 336
Laburdurak (laburtzapenak): 338
Laburdurak (parentesiak, marrak eta
komak): 47
-(e)larik (erdal gerundio okerrak): 201
-(e)larik ere (erdal gerundio okerrak): 202
Latinezko esamoldeak (letra etzana eta
kakotxak): 41
Lege-aipamenak (bibliografiak): 309
Lehen (baino gehiago): 198
Lehenago (baino gehiago): 198
Leku-izenak (parentesiak, marrak eta
komak): 47
Letra etzana (nola diseinatu testu
elebidunak): 299
Letra lodia (nola diseinatu testu
elebidunak): 299
Letra zuzena (nola diseinatu testu
elebidunak): 299
Libre izan (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 121
Liburuak (nola diseinatu testu
elebidunak): 297
Liburuen aipamenak (bibliografiak): 308
Liburuen artikuluak (bibliografiak): 309
Liburuen erreferentziak (bibliografiak):
302
Liburuen kapituluak (bibliografiak): 305,
309
Giltza-hitzak
349
Liburukiak (bibliografiak): 307

Liburu zatiak (bibliografiak): 305
Loa (umeen kontuak): 260
Lokailua (erdal gerundio okerrak): 204
Lokailuak (iragarleak / mugarriak): 188
Lokailuak (koma): 20
Lokailuak (puntu eta koma): 30, 31
Lotu (arazi): 138
Lotura-hitzak (iragarleak / mugarriak):
188
Lotura semantikoa (bi puntuak): 34
Lotura semantikoa (puntu eta koma): 29
Lotura sintaktikoa (bi puntuak): 34
Mailegatutako adjetiboak (adjektibo
Mailegutza semantikoa (adjektibo
Maitasuna (umeen kontuak): 260
Markak (letra etzana eta kakotxak): 41
Marra: 46, 48, 51
Marra (marraz idatzi behar diren hitz-elkartuak): 69
Marra luzea (parentesiak, marrak eta
komak): 51
Marratxoa: 51
Mendeko perpausak (atzerakarga): 219
Mendeko perpausak (galdegaia eta hitzordena): 212
Mendeko perpausak (hika tratamendua):
107
Mendeko perpausak (koma): 22
Menderagailuak (zein erlatiboak): 239
Menderagailuak (atzerakarga): 227
Menderagailuak (iragarleak / mugarriak):
188
Menderagailuak (perpaus menderatu
faltsuak): 147
Menderagailuak (puntu eta koma): 28
Menderakuntza (perpaus menderatu
faltsuak): 147
Merkataritzako erakundeak (letra etzana
eta kakotxak): 40
Metaforak (hizkera metaforikoa): 255

Metahizkuntza (letra etzana eta
kakotxak): 42
Mezu elektronikoak (bibliograiaaipamenak): 310
Mintzagaia (ere): 194
Mintzagaia (galdegaia eta hitz-ordena):
212
Mintzagaia (koma): 27
Moduzkoak (erdal formulak euskaraz):
161
Morfologia (itzulpena: testu elebidunak):
291
Mugarriak: 188
Mugimendua (onomatopeiak): 326
Murrizgarria (zein erlatiboak): 241
Nahi izan (aspektuaren erabilera okerrak):
133
Nahi, ezin, behar (aditzaren elipsia): 79
Nahitaezko (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 127
Nahiz (eta) (iragarleak / mugarriak): 189
Narraziogintza: 89
Narraziogintza (aditzaren elipsia): 75
Negarka (erdal erdal gerundio okerrak):
202
Negarrez (erdal erdal gerundio okerrak):
202
Negarretan (erdal erdal gerundio
okerrak): 202
Negar batean (erdal erdal gerundio
okerrak): 203
-(e)netz (galderak nola markatu): 168
Neurriak (letra etzana eta kakotxak): 40
Neutroa (hika tratamendua): 102, 105
Noka (hika tratamendua): 103
Nola...-(e)n / baita (iragarleak /
mugarriak): 191
Nominalizazioa (itzulpena: testu
elebidunak): 292
Nominatiboak (a, b, c... motako
galderak): 316
Giltza-hitzak
350
Non (zein, zeinetan) (definizioak): 183

Non eta ez -n (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 114
Non eta... ez -(e)n (iragarleak /
mugarriak): 191
Non... bait- (zein erlatiboak): 237
Nor izatera (baldintzazkoen erabilera
okerrak): 115
Nork bere buruari (hika tratamendua): 102
Ofizioa (nola diseinatu testu elebidunak):
296
Oharra (nola diseinatu testu elebidunak):
296
Oharren eremua (bibliografiak): 307
Oinarria (aditzoina): 136
Ondoriotik arrazoietara (bi puntuak): 37
Ondoriozko edo geroaldiko gerundioa
(erdal gerundio okerrak): 204
Onomatopeiak: 321
Orainaldi historikoa (aspektuaren
Orainaldi neutroa (aspektuaren erabilera
okerrak): 132
Orduak (bi puntuak): 38
Orrialdeak (bibliografiak): 307
Orrialdeak (nola diseinatu testu
elebidunak): 299
Ortotipografia (letra etzana eta kakotxak):
39
Ote (galderak nola markatu): 166
Para conocimiento de (erdal formulak
euskaraz): 160
Para su posterior (erdal formulak
euskaraz): 160
Paragrafo (itzulpena testu elebidunak):
289
Parentesiak (parentesiak, marrak eta
komak): 46, 47
Partikula (galderak nola markatu): 166
Partizipioa (aditzoina): 135
Partizipioa (definizioak): 181
Perifrasiak (itzulpena: testu elebidunak):

293
Perpaus juntatuak (atzerakarga): 219
Perpaus koordinatuak (koma): 23
Perpaus menderatu faltsuak: 147
Perpaus menderatuak (alferrikako
erlatiboak): 232
Perpaus menderatuak (koma): 25
Perpausak elkartzeko moduak (bi
puntuak): 34
Por razn de (erdal formulak euskaraz):
158
Previa audiencia / presentacin /
autorizacin / deliberacin (erdal
Programa informatikoen zatiak
(bibliografiak): 310
Publizitatea (erdaratik datozkigun hitzen
itzulpena): 248
Puntu eta koma: 28
Puntuazioa (a, b, c... motako galderak):
312
Puntuazioa (zein erlatiboak): 242
Puntuazio-zeinuak (a, b, c... motako
galderak): 312
Puntuazio-zeinuak (perpaus menderatu
faltsuak): 147
Punturik gabeko paragrafoak (itzulpena:
Salvo disposicin en contrario (erdal
Siglak (letra etzana eta kakotxak): 39
Siglak (laburtzapenak): 336
Siglak (parentesiak, marrak eta komak):
47
Siglen lexikalizazioa (laburtzapenak): 337
Sin perjuicio de (erdal formulak
euskaraz): 161
Sinekdokeak (hizkera metaforikoa): 257
Sinonimoak (itzulpena: testu elebidunak):
293
Solaskidea (hika tratamendua): 102
Subjektua eta aditza elkarrengana
hurbiltzea (atzerakarga): 220
Giltza-hitzak
351
Subjuntiboa (betebeharrak, eskubideak

eta debekuak): 127
Subjuntiboa (hika tratamendua): 107
Subjuntiboa (itzulpena: testu elebidunak):
291
-ta ere (baldintzazkoen erabilera okerrak):
115
-(e)tan (erdal gerundio okerrak):
Tartekiak (deklinabide-atzizki berdinak
Tartekiak (koma): 19
Tartekiak (parentesiak, marrak eta
komak): 46, 48
Terminoaren azalpena (itzulpena: testu
elebidunak): 293
Terminologia (erdaratik datozkigun hitzen
itzulpena): 247
Testu barruko definizioak: 177
Testu elebidunak: 283
Testu elebidunen diseinua (nola diseinatu
Testu elektronikoen zatiak (bibliografiak):
310
Testu juridikoak (itzulpena: testu
elebidunak): 286
Testu-antolatzaileak (puntu eta koma): 31
Testuaren arkitektura (itzulpena: testu
elebidunak): 283
Testugintza (itzulpena: testu elebidunak):
288
Testuingurua (galdegaia eta hitz-ordena):
211
Testuak euskaratu (itzulpena: testu
elebidunak): 283
-tik gora (baino gehiago): 197
Tipografia (nola diseinatu testu
elebidunak): 297, 299
Toka (hika tratamendua): 103
Tomoak (bibliografiak): 307
Tratamendua (hika tratamendua): 100
ts, tx, tz (aditzoina): 136
-tu amaierako (aditzaren elipsia): 78
-tu beharra izan (betebeharrak,

-tu beharre(t)an egon (betebeharrak,
Txostenak (nola diseinatu testu
elebidunak): 297
-tzeko(ak) izan (betebeharrak, eskubideak
eta debekuak): 126
Umeen hizkera (umeen kontuak): 259
Ura (onomatopeiak): 328
Utziko da (betebeharrak, eskubideak eta
debekuak): 119
Xuka (hika tratamendua): 101
Zaratak (onomatopeiak): 328
Zartatekoak eta enparauak (umeen
kontuak): 265
Ze, zeren, zergatik (iragarleak /
mugarriak): 188
Zehar galderak (alferrikako erlatiboak):
233
Zein (zein erlatiboa): 237
Zein (definizioak): 183
Zelan... bait- (zein erlatiboak): 237
Zenbaki hamartarrak dezimalak (koma):
25
Zenbakiak (a, b, c... motako galderak):
320
Zenbakiak (parentesiak, marrak eta
komak): 47
Zerbait hitzaren ordez (bat): 63
Zerrenda luzeak (atzerakarga): 224
Zerrendak (a, b, c... motako galderak):
312
Zerrendak (bi puntuak): 33
Zuka (hika tratamendua): 101
Zuka neutroa (hika tratamendua): 100,
104
Zurrumurru-baldintza (baldintzazkoen
Zutabeak (nola diseinatu testu
elebidunak): 296, 298

02 - Galdezka PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

02 - Galdezka PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

G aldezk A

Euskarazko zalantzei erantzunez

HAEE-ko Administrazio Hizkeraren Atala

Euskadiko Autonomia Elkarteko Administrazioa

Zenbait urte iragan dira euskara administrazioan sartu zenetik. Hasierako

HAEEk 1998ko ekainean jarri zuen abian Duda-muda zerbitzua. Honen

Deklinabide-atzizki berdinak elkarren ondoan . . . . . . . . . . . .

Perpaus menderatu faltsuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Erdaratik datozkigun hitzen itzulpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Itzulpena: testu elebidunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ba al dago erregelarik komak ondo erabiltzeko?

Erregela matematikorik ez dago. Ezintasun hori ulertzeko, kontuan izan

Esaldia honelako zerbait litzateke:

Ikusten denez, komak erabili ditugu zerrendako elementuen artean, baina

Azken koma hori behar dugu (Herrizaingoa, eta Nekazaritza eta

Begira nora joan zaigun koma (Nekazaritza eta Arrantza, eta

Tartekiak eta aposizioak, koma artean

Tartekiak eta aposizioak esaldi baten elementu bat argitzeko, osatzeko,

2. Ikusi Parentesiak, marrak (eta komak), 46. or.

Honelako aposizioetan egin dezakegun okerrik handiena hauxe da: koma

Lokailu horiek mota askotakoak izan daitezke:

Lehenengo arazoa: puntuazio-zeinu bakarra jartzea.

Bigarren arazoa: inolako koherentziarik ez gordetzea; hau da, testuinguru

Begira zein esaldi iluna, puntuazioa behar bezala ez erabiltzeagatik:

*Alkateak txostenak eraman zituen bilera hartara, idazkariak argitalpen

Ikusi aldea (koma guztiek aditzak ordezkatzen dituzte):

Perpaus nagusiaren eta mendekoaren artean, mendekoa

Kasu horretan ez da koma erabili behar baldin eta galdegaia Zurekin

Oraingoan -(e)nean hori atzean gelditu zaigu, eta ez du balio bi perpausen

Esango duzu hamaika modu dagoela korapiloa askatzeko; besteak beste,

Liburutegian eta kiroldegian ikusita, begiek automatikoki sartzen dituzte

Bai edo ez batzuk segidan

Zenbaki hamartarrak (dezimalak)

Perpaus menderatuen barnean kontuz komarekin

Askatasun handiegiz erabiltzen ditugun koma horiekin kontuan hartu

Baina, lehen esan dugunez, legez kontrakoa da hori; beraz, bestelako

Bi ondorio nagusi, beraz:

Zer gertatzen da hau jartzen badugu?: Gaur goizean, ikusi dute

ALBERDI, Andres. Eskola gramatika. Donostia: Elkarlanean, 1998, 263.-264. or.

Puntu eta koma

Nik uste dut badakidala komak eta puntuak erabiltzen, baina

Puntu eta koma

Eta puntua, beharbada, gehiegi:

Egokiena, zein? Puntu eta koma, edo bi puntuak.

Begiratu adibideari. Bi esaldi dauzkagu (eta bakoitzaren barruan komak

1. Ikusi Bi puntuak, 33. or.

Puntu eta koma

Loturarik egokiena puntu eta koma da, zalantzarik gabe:

Berdin gertatzen da adibide hauetan ere:

Ikusten duzunez, komek eraman zituen aditza ordezkatzen dute (elipsia)2;

Aurkaritzako juntagailu eta lokailuekin (baina, ordea...)

Honetan, esaldiaren luzerari begiratu ohi zaio. Laburrak badira, nahikoa

Luzeagoak badira, puntu eta koma behar dute gutxienez:

Puntu eta koma

Beste zenbait lokailurekin

Testu-antolatzaileek diskurtsoa behar bezala egituratzeko balio dute. Mota

Puntu eta koma

Egunkaria. Estilo Liburua. Donostia: Egunkaria, 2001, 49.-50. or.

MITXELENA, Koldo. Euskal Idazlan guztiak II. Liburuak I. Donostia: Euskal

Kontua nahikoa garbi dagoela-eta, ez gara honetan luzatuko.

1. Ikusi Kakotxak (Letra etzana eta kakotxak), 44. or.

Honela esan zuen Umberto Ecok Administrazioa euskaraz aldizkarian:

Honaino, bi puntuen erabilerarik arruntenak, galderan esan diguzunaren