21/10/2015

MATJE
UPT, Laboratori i Matjeve Elektrike
Genci Sharko

Lenda ne pergjithesi

Leksione

Seminare (75 %)
Laboratore 2 pune (100 %)
Kontrolli I parateve
Oshoskopi Analog/Matja e frekuences,
Amplituse, fazes me Oshiloskop

Provimi me GOJE

Programi i Lendes

Gabimet e matjeve
Gabimet sistemtike
Gabimet e rastit
Sistemet Elektromekanike te Instrumentave
Sistemi Magneto-elektrik
Sistemi Elektro-magnetik
Sistemi Elektro-dinamik
Sistemi Magneto-elektrik me shderues

Matja e rezistences
Urat per matjen e rezistences
Metoda te tjera per matjen e rezistences

21/10/2015

Programi i Lendes

Matja e parametrave te qarqeve te rymes

alternative
Urat e rymes alternative

Matja e frekuences, kohes , periodes.

Oshiloskopi Elektronik
Oshiloskopi analog
Oshiloskopet speciale

Instrumentat Elektronike

Instrumentat Numerike

FET, AO
Portat logjike, LED, Flip-flop
Voltmetrat numerik
Frekuencmetrat numerike

Oshiloskopi Numerik
Sisteme Kompjuterike te matjes
Nderfaqja seriale, paralele, GPIB (IEEE -488)

Electrical & Electronic Measurement

http://sites.google.com/site/labmatje/
email: labmatje@lme.upt.al

Metrologjia
Shkenca e Matjes

21/10/2015

Nje udhetim ne kohet e shkuara

Ne prehistori nuk kishte kohe per

te matur

(.wav)

Me kalimin e kohes .

21/10/2015

Njerezimi filloi te prodhonte

ushqime .

..dhe ndertuan vendbanime .

ndaj ndjene nevojen e nje

sistemi mates

21/10/2015

ose duhet te !!!

Historia e matjes fillon me Egjyptin

Greket

Alaska njesia e gjatesise

Percaktimi i kubit
Egyptian

21/10/2015

Kubi Egjyptian

Per ndertimin e piramidave

Varesh nga faraoni
Mos kalibrimi denohej me
vdekje!

pas 5000 vjetesh ne sistemin

e sotem te matjes

Njsit metrologjike
Ideja pr nj sistemi metrik - nj sistem njsish bazuar tek metri dhe
kilogrami - rezultoi gjat Revolucionit Francez.
Standartet referuese prej dy objektesh t fabrikuara prej platini pr
metrin dhe kilogramin u ndrtuan dhe u depozituan n Arkivn
Kombtare Franceze n Paris n 1799 - t njohur m von si Metri i
Arshivs dhe Kilogrami i Arshivs.

21/10/2015

Sistemi -MKSA
Akademia Franceze e Shkencave u ngarkua nga Asambleja
Kombtare pr t hartuar nj sistem t ri t njsive pr prdorim
n mbar botn dhe n vitin 1946 sistemi MKSA (metri, kilogrami,
sekondi, amperi) u pranua nga vendet antare t Konvents s
Metrit.
N vitin 1954 MKSA u zgjerua me prfshirjen e kelvin dhe
kandeles.

Sistemi Metrik (SI)

Sistemi SI sht themeluar n vitin 1960 nga Konferenca e Prgjithshme e 11-t e
Peshave dhe Masave (CGPM):
"Sistemi Ndrkombtar i Njsive, SI, sht sistemi i lidhur i njsive i
adoptuar dhe rekomanduar nga CGMP".
Sistemi SI prbhet nga shtat njsi baz t cilat bashk me njsit e rrjedhura
formojn nj sistem t lidhur t njsive.
Prve ksaj, jan pranuar disa njsi t tjera jasht sistemit SI pr prdorim me
njsit SI.

Sistemi Metrik (SI)

Masa

Kilogram (kg)

Gjatesia

Meter (m)

Koha

Second (s)

Temperatura

Kelvin (K)

Rryma elektrike

Ampere (A)

Masa

Mole (mol)

Ndricimi

Candela (cd)

International System
of Measurement

21/10/2015

SI

Sistemi Nderkombetar SI
Njesite Baze Fizike
Metri (m) ,
Kilogrami (kg),
Seconda (s)
Amperi (A), Kelvin (K) mol (mol), Kandela
(cd)

Njesite e Rjedhura
Fizike
Forca (N),
Puna (J),
Fuqia (W) ,
Energjia (J), etj

Njesite e Rjedhura SI

Njesite e Rjedhura SI

21/10/2015

Njesite e pranuara jashte sistemit SI

Prefikset e sistemit SI

Njesite Elektrike Baze & te

Rjedhuar
Nje amper eshte rryma e cila po te kaloje
volt percaktohet
diferenca
ne dyNje
percjellesa
infinit te si
gjate
te
Njeforcen
tesla
potenciale
midislarg,
dy pikave
ne
nje
vendosur
nje meter
shkakton
eshte
densiteti
me ryme
amper
kur fuqia
prejpercjelles
2x10-7 njuton
per 1meter
gjatesi
ne te
i fluksit
konsumuar
1 watt
Njesite dy
Elektrike
percjellesit.midisdy pikave eshte
magnetik kur
Njesite Baze Elektrike
Njesite e Rjedhura Elektrike
nje fluks
magnetik
prej
Nje farad
eshte
Rezistenca []
nje
weber i nje
kapaciteti
Fluksi magnetik [Wb]
pershkon
1
Rryma [A]
kondesatori i cili
Densiteti i fluksit magnetik [T] meter kuadrat
F.E.M [V]
ngarkohet me
Induktiviteti [H]
Kapaciteti [F]

ngarekese
1 kulon
Nje henri eshte
kur
ne terminalet e
eshte
tij
zbatohet
induktiviteti i nje
nje
tension
qarku
ku 1 volt
induktohet fem
Nje Ohm eshte rezistenca qe lejon kalimin e rrymes
volt nesenje
ne
fluksi
magnetiknje
qe diference
pershkon potenciali
nje spire dhe1prodhon
njeweber
ampereshte
kur ne
te aplikohet
te ryma
fem 1 volt kur ky fluks
njebie
voltne zero ne menyre kostante per nje
ndryshon
prej
sekonde
1A/s

21/10/2015

Temperatura

Shkallet e Temperatures

Shkalla Celcius.
Mbeshtetet ne dy pikat fizike te gjendjes se Ujit 0Cngrirje dhe
100 C avullimi Anders Celsius (17011744)

Shkalla Kelvin ose shkalla absolute.

Mbeshtetet ne temperaturen zero absolute -273.15
t90 / C = T90/K - 273.15

C.

Shkalla Fahrenheit
C x 9/5 + 32 = F
(F - 32) x 5/9 = C
Daniel Gabriel Fahrenheit - 1724

..Disa perkufizime

Metrologjia
shkenca qe lidhet me Matjen

Matje
percaktimi i nje dimensioni, sasie ose
kapacitet i dickaje

10

21/10/2015

Pasiguria
Vlera e bashkengjitur nje rezultati matje e cila
tregon sa mire njihet ose nuk njihet ajo

Rezultati i

Vlera e
mundeshme

Matjes

U (Uncertainty
Pasiguria)

Gjurmushmeria
nje zinxhir i pa shkeputur krahasimesh me njesite
etalone qe kane te gjitha nje nivel te dhene te
pasigurise.
NMI
Istitutetet Kombetare
te Metrologjise

Konsumatori
Matje te pa
sakta

Gjurmushmeria (Traceability)
Zinxhiri i gjurmueshmris sht nj zinxhir i pathyeshm krahasimesh q e bjn
t qart q nj rezultat i matjes ose vlera e etalonit (standardit) sht e lidhur me
referencat n nivelin m t lart q mbaron n nivelin final me etalonin
(standardin) primar.
BIPM
Laboratort primar
/ Institutet
Kombtare
Metrologjike
Laboratort e Akredituar

Ndrmarrjet

Prdoruesi i fundit

11

21/10/2015

Calibrimi
Nje grup veprimesh qe percaktojne varesin e
vleres se madhesise te treguar nga instrumenti
mates dhe standartit referues

Metrologjist

Percakton metodat e
kalibrimit dhe ekzekuton
Analizon rezultatet
Percakton rezultatin
perfundimtar te paisjes

Metrologist

Calibration
Inxhinjer

Calibration
Teknik

Metrologjia
 Metrologjia shkencore q merret me organizmin dhe zhvillimin e etaloneve (standardeve) t
matjeve dhe mirmbajtjen e tyre (niveli m i lart).
 Metrologjia industriale q duhet t siguroj funksionimin e prshtatshm t instrumentave
t matjeve t prdorur n industri si dhe n proceset e prodhimit dhe testimit.
 Metrologjia ligjore q ka lidhje me saktsin e matjeve kur kto kan ndikim n transparencn
e transaksioneve ekonomike, shndet dhe siguri.
Metrologjia themelore sht e ndar n prputhje me 11 fusha:

masa,
elektriciteti,
gjatsia,
koha dhe frekuenca,
termometria,
rrezatimi jonizues dhe radioaktiviteti,
fotometria dhe radiometria,
rrjedhja,
akustika,
sasia e lnds dhe
metrologjia ndrdisiplinare.

12

21/10/2015

Metrologjia
Metrologjia Shkencore
Organizata qe zhvillojne standartet dhe mirmbajne ato
(niveli maksimal)
NIST Atomic Clock
Saktesia 1 s ne 20
milion vjet

Canadian Standard Kilogram

Standartet e Matjes

Rezistenca
precize ,
Forcat
Elektromotore,
Burime tensioni ,
Burime rryme,
Bobinat,
Kondesatoret.

Weston FEM Element

13

21/10/2015

Weston FEM Element

Rezistenca Kampione

Instrumenta Mates

14

21/10/2015

Klasifikimi i Standarteve te Matjes

Standartet
Internacionale

Percaktohen nga mareveshjet nderkombetare

Mbahet ne Byrone Internacionale te Peshe Matjes ne France.
Saktesia me e madhe e mundeshme

Standartet
Primare

Mbahen ne Institutet e matjes ne vende te ndryshme. Byroja Nacionale e

Standarteve ne Washington.
Saktesia me e madhe e mundeshme
Perdoren per te percaktuar saktesine e Standarteve Sekondare

Standartet
Sekondare

Sherbejne per kontrollin e Sandarteve te Punes dhe per kalibrimin e

Instrumentave precize
me pak te sakte se ata primare
Kontrollohen periodikisht me standartet primare

Standartet e
Punes

Perdoren ne praktiken e perditshme te matjes.

Kontrollohen periodikisht me standartet sekondare

Metrologjia
Metrologjia industriale
siguron punen e instrumentave mates ne industri
ne prodhim dhe ne proceset e testeve.

Metrologjia
Metrologjia Legale
mbarevajtejne shendetit, sigurise dhe shit-blerje

15

21/10/2015

Kush ka nevoj per matje ?

Sistemi i Cilesise
N t gjitha vendet evropiane Sistemi i Cilsis" mbshtetet fuqimisht n
pes kolonat e tije:
 Standardizimin
 Metrologjin
 ertifikimin
 Akreditimin
 Menaxhimin e cilsis.

16