Sistemi i Cilesise

N t gjitha vendet evropiane Sistemi i Cilsis" mbshtetet fuqimisht n pes

kolonat e tije:

Standardizimin
Metrologjin
ertifikimin
Akreditimin dhe
Menaxhimin e cilsis.

Metrologjia mbulon tri detyra kryesore:

1. Prcaktimi i njsive ndrkombtare t pranuara t matjeve si p.sh. metri.
2. Realizimi i njsive t matjeve me metoda shkencore, p.sh, realizimi praktik i
metrit
3. Vendosja e zinxhirit t gjurmueshmris n dokumentimin e saktsis s
matjes

Sistemi i Cilesise
N BE metrologjia sht e ndar n tri kategori me nivele t ndryshme kompleksiteti
dhe saktsie:
Metrologjia shkencore q merret me organizmin dhe zhvillimin e etaloneve
(standardeve) t matjeve dhe mirmbajtjen e tyre (niveli m i lart).

Metrologjia industriale q duhet t siguroj funksionimin e prshtatshm t

instrumentave t matjeve t prdorur n industri si dhe n proceset e prodhimit
dhe testimit.

Metrologjia ligjore q ka lidhje me saktsin e matjeve kur kto kan ndikim n

transparencn e transaksioneve ekonomike, shndet dhe siguri.
Metrologjia themelore sht e ndar n prputhje me 11 fusha:
masa,
elektriciteti, gjatsia, koha dhe frekuenca, termometria, rrezatimi jonizues dhe
radioaktiviteti, fotometria dhe radiometria,
rrjedhja, akustika, sasia e lnds dhe metrologjia
ndrdisiplinare.

Gjurmushmeria (Traceability)
Zinxhiri i gjurmueshmris sht nj zinxhir i pathyeshm krahasimesh q bjn t qart
se nj rezultat i matjes ose vlera e etalonit (standardit) sht e lidhur me referencat n
nivelin m t lart q mbaron n nivelin final me etalonin (standardin) primar.
BIPM
Laboratort
Ndrmarrjet
Prdoruesi
ie
primar
fundit
Akredituar
/ Institutet Kombtare Metrologjike

Njsit metrologjike
Ideja pr nj sistem pas sistemit metrik - nj sistem njsish bazuar tek metri dhe kilogrami rezultoi gjat Revolucionit Francez, kur standartet referuese prej dy objektesh t fabrikuara
prej platini pr metrin dhe kilogrami n u ndrtuan dhe u depozituan n Arkivn Kombtare
Franceze n Paris n 1799 - t njohur m von si Metri i Arshivs dhe Kilogrami i Arshivs.
Akademia Franceze e Shkencave u ngarkua nga Asambleja Kombtare pr t hartuar nj
sistem t ri t njsive pr prdorim n mbar botn dhe n vitin 1946 sistemi MKSA (metri,
kilogrami, sekondi, amperi) u pranua nga vendet antare t Konvents s Metrit.
N vitin 1954 MKSA u zgjerua me prfshirjen e kelvin dhe kandeles.
Pastaj sistemi mori emrin Sistemi Ndrkombtar i Njesive, SI.
Sistemi SI sht themeluar n vitin 1960 nga Konferenca e Prgjithshme e 11-t e Peshave
dhe Masave (CGPM):
"Sistemi Ndrkombtar i Njsive, SI, sht sistemi i lidhur i njsive i adoptuar dhe
rekomanduar nga CGMP".
Sistemi SI prbhet nga shtat njsi baz t cilat bashk me njsit e rrjedhura formojn
nj sistem t lidhur t njsive. Prve ksaj, jan pranuar disa njsi t tjera jasht sistemit
SI pr prdorim me njsit SI.

SI

Njesite Baze SI

Njesite e Rjedhura SI

Njesite e Rjedhura SI

Njesite e pranuara jashte sistemit SI

Prefikset e sistemit SI

Njesite Elektrike Baze & te

Rjedhuar
Nje amper eshte rryma e cila po te kaloje ne

Nje
percaktohet
diferenca
dyvolt
percjellesa
infinitsi te
gjate te potenciale
vendosur nje
Nje
tesla
midis
dy larg,
pikave
ne nje percjelles
ryme
1 eshte
meter
shkakton
forcen prejme
2x10-7
njuton
densiteti
amper
kur fuqia
konsumuar
midisdy
pikavei fluksit
per meter
gjatesi
ne te dy percjellesit.
magnetik kur
Njesite Elektrike eshte 1 watt
nje fluks
magnetik prej
Njesite Baze Elektrike Njesite e Rjedhura Elektrike
nje
Nje weber
farad eshte
Rezistenca []
pershkon
kapaciteti1 i nje
Fluksi magnetik [Wb]
meter
kuadrat i cili
Rryma [A]
kondesatori

F.E.M [V]

Densiteti i fluksit magnetik [T]ngarkohet me

Induktiviteti [H]
ngarekese
1 kulon
Nje henri eshte
Kapaciteti [F]
kur
ne terminalet
e tij
eshte
induktiviteti

zbatohet
njeku
tension
i nje qarku
1 voltfem 1
induktohet
volt nese ne te
Nje Ohm eshte rezistenca qe lejon kalimin e rrymes nje
ryma ndryshon
weber
eshte
magnetik
qe pershkon
nje spire
amper
kur
ne tefluksi
aplikohet
nje diference
potenciali
njedhe
volt prodhon nje fem 1
prej 1A/s
volt kur ky fluks bie ne zero ne menyre kostante per nje sekonde

Temperatura
Shkallet e Temperatures
Shkalla Celcius.
Mbeshtetet ne dy pikat fizike te gjendjes se Ujit
0Cngrirje dhe 100 C avullimi

Shkalla Kelvin ose shkalla absolute.

Mbeshtetet ne temperaturen zero absolute -273.15
t90 / C = T90/K - 273.15

Standartet e Matjes
Rezistenca precize ,
Forcat
Elektromotore,
Burime tensioni ,
Burime rryme,
Bobinat,
Kondesatoret.

Rezistenca precize

Weston FEM Element

Burime tensioni,Burime rryme, F.E.M.

Klasifikimi i Standarteve te Matjes

Standartet

Metodat e Matjes
Sipas veprimeve qe kryhen per te mare
rezultatin e matjes
Matje Direkte. Rezultati meret drejtperdrejt
nga tregimi i Instrumentit. Matja e tensionit ,
rymes, rezistences me ommetra etj...
Matje Indirekte. Rezultati meret nga
llogaritjet duke ditur lidhjen funksionale. Matja
e fuqise kur matet ryma dhe tensioni.
Matje te Perseritura. Rezultati meret pasi
jane kryer matje te perseritura direkte ose
indirekte dhe zgjidhet nje sistem ekuacionesh.

Metodat e Matjes sipas Principit te

Matjes
Direkte

Diferenciale

Metodat
Matjeve

Metodat
Krahasuese
Nuleare

Krahasuese

Zevendesimit

Sipas principit dhe pjesmarjes se njesis se

matjes
Medoda te Matjeve Direkte.
Ne procesin e matjes nuk mer pjese njesia e matjes. Tregimet e instrumentave
percaktojne madhesin e panjohur.

Medodat e Matjeve Krahasuese

Ne procesin e matjes mer pjese njesia e matjes. Ato ndahen:

Metoda Diferenciale. Matet diferenca midis madhesis se panjohur Mx

dhe madhesis se njohur M0 .

M M x M o
EX

E0

Perpikmeria e matjes eshte me larte sa me vogel te jete

diferenca M

 Metoda Nuleare. Ne kete metode

diferenca M behet e barabarte me zero.
M=0 pra MX=M0

EX

E0

Madhesia e njohur M0 eshte e

ndryshueshme.
Perpikmeria e instrumentit nuk ndikon
ne matje.
Saktesia e metodes varet nga saktesia
e madhesis se njohur dhe

 Medoda Zevendesimit.
Sipas kesaj metode madhesia e panjohur
zevendesohet ne aparaturen e matjes me
nje madhesi te njohur dhe te
ndryshueshme te te njejtes natyre. Ne
kete rast ndryshohet madhesia M0 derisa
mbi instrument te kemi te njejtin efekt si
edhe madhesia e panjohur MX.

Saktesia e motedes varet nga saktesia e

madhesis se njohur.
Instrumenti nuk ndikon ne saktesin e matjes

Klasifikimi i Gabimeve
Gabimet
Instrimentale
Konsumi
Gabimet nga
Vetiak
Pozicioni
Shkaqet
e
Gabimi nga
Gabimeve
Faktoret e Jashtem

Gabimet
Metodike

Gabimet
Gabimet
nga
e
Pandjeshmeria Leximit

Shkaqet e Gabimeve
Gabimet Instrumentale, shkaktohen nga te metat konstruktive
dhe teknologjike.
Gabimet Metodike, shkaktohen nga te metad dhe leshimet e
metodes se matjes. Gabimet metodike pergjithesisht shaqen kur
perdoren metoda indirekte te matjes.
Gabimet nga Konsumi Vetiak i aparatit mates i cili kur futet
ne skemen e matjes ndryshon regjimin e saj.
Gabimet e leximit, ne aparatin analog varen nga menyra e
perkatitjes se shkalles se instrumentit.
Gabimi nga pandjeshmeria, shfaqet kur perdoren metodat
krahasuese te matjes.
Gabimet nga faktoret e jashtem, sic jane temperatura,
fushat e jashteme elektrike dhe magnetike.
Gabimi nga pozicioni i vendosjes se instrumentit ne
instrumentat analoge. Si rezultat e zhvendosjes se qendres se
rendeses nga boshti i levizjes.

Klasifikimi i Gabimeve sipas kushteve te

punes
Gabimet
Instrimentale
Konsumi
Gabimet nga
Vetiak
Pozicioni

Gabimet
Suplementare

Shkaqet
e
Gabimi nga
Gabimeve
Faktoret e Jashtem

Gabimet
Metodike

Gabimet
Gabimet
nga
e
Pandjeshmeria Leximit

Gabimet
Kryesore

Klasifikimi i Gabimeve sipas menyres

se Gabime
shfaqjes
Sistematike. Ne se perseritet matja e te

njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht

te njejta, metode dhe aparature, gabimet mbeten
kostante ne madhesi dhe ne shenje ose
ndryshojne sipas nje ligji te njohur kur ndryshojne
kushtet.
Gabimet e Rastit Ne se perseritet matja e te
njejtes madhesi te panjohur ne kushte praktikisht
te njejta, metode dhe aparature, gabimet
ndryshojne ne menyre te paparashikuar ne
madhesi dhe ne shenje.

Klasifikimi i Gabimeve sipas menyres se

njohjes
Ne varsi te menyres se njohjes se gabimit matjet
ndahen ne
Laboratorike dhe Teknike

Ne Matjet Laboratorike gabimet njehen ne

shenje dhe vlere.
Ne Matjet Teknike gabimet njehen si kufi
dhe pa shenje

Gabimet Absolute, Relative dhe te

Referuara

Gabimi Absolut quhet diferenca algjebrike

midis rezultatit te matjes Mx dhe vleres se
vertete te kushtezuar Mo.

Ga=Mx-Mo

Gabimi absolut i besueshem kur ne llogaritje

perdoret e verteta e kushtezuar.
Gabimi absolut i dukshem ne llogaritje
perdoret e mesmja arithmetike Ma
Gai=Mxi-Ma.
Gabimi absolut me shenje te kundert
perkufizohet si korigjimi
Ga Mo Mx

Gabimi Relativ
Gabimi Relativ. Perfaqson raportin
midis Ga dhe vleres krahasuese qe
perdoret ne llogaritjen e Ga. Kjo
vlere mund te jete e verteta Mo ose
Gai
Mxi Ma
Ma. Ga
Mx Mo
Grl
100
100
Grl

Mo

100

Mo

100

Ma

Ma

Gabimi i Referuar

Gabimi i Referuar. Perfaqson

raportin e Ga dhe vleres nominale
Ga aparatit
Mx Mo
te shkalles
se
Grf
100
100
Mn

Mn

Perpikmeria e matjes & Perpikmeria e

aparatit
Perpikmeria e matjes percaktohet
nga gabimi absolut dhe nga ai
relativ, ndersa
Perpikmeria e aparatit percaktohet
nga gabimi i referuar

Klasa e Aparatit
Klasa e aparatit, percaktohet nga gabimi
maksimal kryesor i referuar per te gjitha
vlerat numerike kryesore te shkalles se
aparatit.

Gam
K Grfm
100
Mn

Klasat e aparateve strandartizohen 0,01;

0.02 0.05 ; 0.1 ;0.2; 0.5; 1.0; 1.5; 2.5

Fusha e Aparateve
Elektromekanike

Gabimet komplekse
Per aparatet integrues dhe ata
numerike perfshire Urat dhe
Kompesatoret, zero e te cileve
ndryshon vazhdimishte nuk mund te
perdoret gabimi i referuar. Gabimi
kompleks absolut percaktohet
Gak Go NMx si
Komponentja e pare quhet Gab
additiv ndersa e dyta GabGrlk ( Go N )%
Mx
multiplikativ.
Gabimi relativ kompleks eshte

Gabimet komplekse
Grk

Gak

NMx

Go

Gak Go NMx

Mx

Go
Grlk (
N )%
Mx

Mx

Fusha e Aparateve

Aparat i sistemit magnetoelektrik

Logometer me magnet permanent

Aparat i sistemit elektomagnetik

Aparat i sistemit elektrodinamik

Aparat i sistemit ferrodinamik

Aparat i sistemit induktiv

Aparat i sistemit termik (me fill te nxehte)

Aparat i sistemit elektrostatik

Aparat vibrues

10

Aparat termoelektrik me termoift te pa izoluar

11

Aparat termoelekrik me termoift te izoluar

12

Aparat me radrizator