Professional Documents
Culture Documents
Slavoj Žižek - Matrix
Slavoj Žižek - Matrix
H
2
x
MATRIX
MATRIX
Sapknln iki Yz
S L A V O J Z IZ E K
eviren: Bahadr Turan
ENCORE
ngilizce Orijinali
Matrix, or the Two Sides of Perversion Slavoj Zizek
Trke eviri Encore 2009
kinci Bask ubat 2014
Bu evirinin yayn haklan Encore Yaymlarna aittir.
Encore Yaynlar
Tekrar Yaynclk Biliim ve Tic. Ltd. ti.
Sertifika No: 29423
Zambak Sokak, No: 13/3 34435 Beyolu stanbul
iletiim@encorekitap.com
ISBN 978-605-85414-3-6
Kapak Tasarm: Ahmet Sevgi
Kapak Resmi: Matrix film karesi
Bask: Sena Ofset Ltd. ti Sertifika No: 12064
Litros Yolu 2. Mat. Sit. 4NB7-9-11 Topkap - stanbul
indekiler
nsz
Giri
Dnyann Sonuna Erimek
Gerekten Var Olan Byk teki
Byk teki Yoktur
Gereki Perdelemek
Freudcu Dokunu
Malebranche Hollywoodda
Temel Fantaziyi Sahnelemek
Geri Yklenen Devrimler
Notlar
vii
11
15
25
33
43
57
67
75
87
100
nsz
Zizekin felsefe, politika, film ve dier popler sanat
zerine ayrntl Lacanc analizleri ilk kitab deolojinin Yce Nesnesinde balayarak tm kitaplarna
yaylr. Judith Butler Slavoj iin Lacan ve Hegel
tartm ak adeta nefes alm aktr der. zgn bir ara
olarak grd Lacanc psikanalizi kullanarak farkl
alanlara m dahaleleri sylenenleri tekrar etm ekten
ya da eletirmekten, hatta yeni bir eyler bile syle
mekten te farkl bir boyutla ilikilenir ve bu da bizi
zam an zam an rahatsz eder. Zam an zam an ise
sylediklerinin tam da kendi dncelerimiz oldu
unu dnr ve dorudan birer Zizeki olur karz.
te bu tuzak dnyada Zizek takipilerinin saysn
durmakszn artrsa da Zizek! adl filmde kendisi en
byk endiem nem siz biri olm ak deil kabul
grm ektir der.
Zizekin Encore iin setii felsefi/politik m etinler
den oluan T in K em iktir ve popler kltr
metinlerini ieren Bilinm eyen Bilinenler serisi ite
bu farkl boyuta, kabul grmemi inanlarm zn
MATRIX
Sapknln ki Yz
ki Yz
Sapknln
m
II
w .4
W .
fi
X
\
'
--
<*
I
- *
f-
; -
^ Ar i V / p y :
: i
'
.
5*
M atrix
simle
edilm i
gereklik
deneyimini
ki Yz
Sapknln
iki Yz
Sapknln
Brian
A ld issin
ki Yz
Sapknln
delerek tesine geiyordur o mehur gravrlerde Filmin, Trum anm mavi gkyznden ibaret olan
ufkun boyal olduu duvara ilitirilmi haldeki merdi
venlere karak kapy at u son sahnesinin bariz bir
Magrittevari dokunua sahip olmas artc deil: Bu
ayn duyarllk gnmzde bir intikam zerinden geri
gelmiyor mu? Sonsuz ufkun dpedz yapay geri-yanstm alarla stne stlk engellendii Syberbergin
Parsifali gibi eserler, o Kartezyen sonsuz perspektifin
zamannn sona ermekte olduuna ve yenilenmi bir
tr ortaa perspektif-ncesi evrenine geri dnyor
olduumuza iaret etmiyor mu? Fred Jameson, Raymond Chandlerin baz romanlaryla Hitchcockun
kimi
film lerinde
ayn
fenom ene
aka
dikkat
ki Yz
Sapknln
paranoyak
kaydrm ann
izinden
giden
ki Yz
Sapknln
gerekliin olduuna ilikin paranoyak varsaym yanl olmasndadr: Bunlarn her ikisi de Gereki
skalar. Film, San al Gereklik simlasyonunun arka
snda bir Gerek vardr srarnda haksz deildir nk Morpheus N eo ya viraneye dnm ikago
panoramasn gsterir gstermez u laf yaptracaktr:
Gerein lne ho geldin. Ancak, Gerek, sanal
simlasyonun arkasndaki hakiki gereklik deil ger
eklii tamamlanmam/tutarsz yapan o boluktur ve
her simgesel M atrixin vazifesi bu tutarszl rtmektir
- bu rty rtmenin yollarndan biri, bildiimiz
tamamlanmam/tutarsz gerekliin arkasnda baka
bir gereklik, ona damgasn vuran u imkanszlk k
maznn olmad bir gereklik vardr iddiasnda bulun
maktan geer.
ki Yz
Sapknln
ki Yz
Sapknln
zerinden
ki Yz
Sapknln
ki Yz
Sapknln
G ereki Perdelemek
ki Yz
Sapknln
ki Yz
Sapknln
birlikte -y an i
ki Yz
Sapknln
ynelik
ki Yz
Sapknln
B e y a z Ze m in zerin e Siya h K a re
ki Yz
Sapknln
Freudcu Dokunu
iki Yz
Sapknln
* M sl m an (n g . T h e M s lim ya d a T h e M u se lm a n ) to p la m a k a m p larn d a
b t n yasam e n erjisi k ay b o lm u c e se tv ari m ah k u m lar iin k u llan lr. G io rg io
A g a m b e n A uschuntzden A rta k a la n la r (1 9 9 9 ) ad l k ita b n d a a y rn tl o larak
in celer ( .n .).
ki Yz
Sapknln
M a trix
ki Yz
Sapknln
M o rp h e u s (M atrix)
NEO: Ne gerei?
MORPHEUS: Bir kle olduun gereini, Neo. Sen de
herkes gibi bir kle dodun; dokunamadn, tadamadn ya da koklayamadn bir hapishanedesin. Beyni
nin ii bir hapishane.
Film burada n ihai tutarszlyla yz yze gelir:
Eksiklik/tutarszlk/engel deneyiminin, gereklik ola
rak deneyimlediimiz eyin sahte bir ey olduuna
tanklk ettii dnlmektedir - ne var ki, filmin
Malebranche Hollywoodda
ki Yz
Sapknln
m olan N eo, A jan Sm ithle Matrix tarafndan kontmaldr (mermileri durdurabildii gibi, vcudunu delen
o hamlelerin gereklemesini de engelleyebilirdi).
ki Yz
Sapknln
kafamzn
iindeki hapishanenin
kurallarn deitirmek iin ekstra bir g elde ediyoruzdur adeta - peki, M atrixten topyekn karak,
mahvedilmi dnyann stnde yaayan zavall yaratklardan farksz olduumuz u gerek gereklie girme
ye ne oldu?
A dom ocu bir adan, bu tutarszlklarn8 filmin kri-
ki Yz
Sapknln
ki Yz
Sapknln
ynelik drt drtlk bir fantazi senaryosu gibi de okubtnyle teki tarafndan ynlendirildii bu teki
Sahne olmadan zgr ve etkin bir failden bahsedile
mez.9 Bir sado-mazoist bu acy Varlka bir eriim yolu
olarak seve seve stlenecektir.
Matrixin doru kavray ite orada, sapknln iki
tarafn birbirine yakn tutmasnda durur - bir yandan,
gerekliin ihlal edilebilir keyfi kurallarca dzenlenen
bir sanal alana indirgenmesi; buna karlk, znenin
mutlak biimde arasallatrlm bir edilgenlie indir
genmesi, ki o serbestliin rtk hakikatidir bu. Ve
M atrix lemesinin sonraki blmlerinde kalitenin
azalmasnn nihai kant, merkez tarafn atl braklmasndadr: Gerek bir devrim, insanlarn ve M atrixin ta
kendisinin jouissancela ve onun temellk edilmesiyle
ilikilenme biimindeki bir deiim olurdu. Peki jouissance gizlemeyi reddederek M atrixi sabote edenlere
ne dersiniz?
Her akll ve kltrl insan, talyan sinemasnn ger
ek grkemi ve tarihsel mirasnn, onun dnya tarihi
bakmndan 20.yy Avrupa kltrne ve kresel klt-
bulunan
insanlarla
ki Yz
Sapknln
ki Yz
oaltarak
Sapknln
yok
edilm ekten
kurtulm aya
alan,
ki Yz
Sapknln
gerein
insanolunun
geri
lnde
kalanlarn
olsayd
kt
ayet,
bu,
m akinelerle
ki Yz
S ap k n ln
ehrinin
sekin yneticilerinin
ki Yz
Sapknln
kaplacazdr.
G elgelelim ,
N eo
M atrix
ki Yz
Sapknln
getirilm i
M atrix
program,
yani
M atrixin
N o tla r
N o tla r
N o tla r
N o tla r
IS B N 9 7 8 -6 0 5 -8 5 4 1 4 -3 -6
786058 541436