Kitabn zgn Ad

Historia Universal de la Infamia

ngilizceden eviren
Zeynep alayan

Redaksiyon
Dtirrin Tun
Norman Thomas di Giovanni'nin
A Universal History o l Irfamy adyla
ngilizceye evirdii kitabin, Penguin
Books tarafndan 1987de yaplan
basksndan dilimize aktarlmtr.
.ISBN 975-545-001-7

Kapak Resmi
Otto Dix ( Yedi lmcl Gnah)

KapakTasartm
Nazl Ongan

Dizgi
Huriye Zengin (Palatino 9.75)

Dzelti
Hakan Kete

Ofset Baskya Hazrlk

Idil Grafik

Kapak ve i Bask
Yn Matbaaclk

Cilt
Umut Mcellit

Birinci Basm
Austos 1990

kinci Basm
Haziran 1991

nc Basm
Haziran 1993

TELOS YAYINCILIK
Firzaa Mahallesi, Palaska Sokak, No: 14/A Beyolu - stanbul
Telefon: 293 02 70 - 293 02 71

jorge luis borges

alaldn evrenset tarihi
eviren: Zeynep alayan

telos

(Bo Sayfa)

indekiler

1 54 Basksna nsz 9
ik Baskya nsz 13
ALAKLIIN EVRENSEL TARH
Korkun Kurtarc Lazarus Morell
nandrclktan Yoksun
Dzenci Tom Castro 29
Hanm Korsan Dul Ching 39
Adaletsizlik Datcs
Kei Eastman 49
lgisiz Katil Bili Harrigan 59
Onur Knc Grg Hocas
Ktsuke no Suke 65
Maskeli Yn Boyaycs
Mervli Hakim 73
KE TUTAN
Ke Tutan 83

VESARE
Dinbilimcinin lm 97
Heykel Odas 101
Rya Gren iki Adamn yks 105
Ertelenmi Byclk 109
Mrekkep Aynas 113
Muhammed'in Dublr 119
Cmert Dman 121
Bilimin Kusursuzluu zerine 123
Notlar 125
Kaynaka 127

1954 Basksna nsz

Tm olanaklarn kasten tketen (ya da tketm eye

alan) ve gelip kendi parodisinin snrna dayanan
slubu, b arok olarak tanm lam alym . Andrew
Lang'in,
daha
1880'lerde
Pope'un
Odysseia
evirisinin b ir parodisini yapmaya kalkm as
bounayd; bu yapt, kendi kendinin parodisiydi
zaten. Szde parodici de zgn metnin tesine
gem eyi baaram ad. 'Barok', tasm biim lerinden
birinin addr; 18. yzyl bunu bir nceki yzyl
m im arisi ve resm inde grlen kimi taknlklara
uygulam tr. Bir slup, kendi hilelerini ak ak
tehir eder ya da fazlasyla kullanrsa, varaca, son
aama baroktur. Barok entelekteldir. Bernard
Shaw da, tm entelektel em ein, z bakm ndan
hum or olduunu belirtm itir. Humorun bylesi,
Baltasar G rcian'n yaptlarnda kastl deildir,
ama John Donne'un humoru kastl ya da
bilinlidir.
Bu sayfalarn balnn ta kendisi, onlarn
barok karakterini ortaya seriyor. Bu zellie gem

vurm ak, m ahvetm ek olurdu onlar. te bu nedenle

imdi yirm i yl sonra olduklar gibi yeniden
baslm alarn ve u sz anm satm ay yeliyorum:
"N e yazdm sa yazdm ." * (Johanna 19 : 22) yk
yazm aya cesaret edem eyen, bu nedenle de
(herhangi bir estetik
aklam as
olm akszn)
bakalarnn m asallarn tahrif edip arptarak
kendisini elendiren rkek b ir gen adamn
sorum suzca oynad b ir oyundur bu ykler. Bu
belirsiz altrm alardan sonra doru drst bir
yk yazm ann zahm etine giriti bu gen adam.
Byk bykbabalarndan birinin adyla, Francisco
Bustos olarak im zalad, allm n dnda, akl
erm eyecek lde baar kazanan 'Ke Tutan' adl
ykyd bu.
Eski Buenos Aires'in kenar m ahallelerindeki
yaam anlatan bu ykde birka ilenm i szck
kullandm dikkati ekecektir. Kullandm , nk
kabaday, incelm eye zlem duyuyordu ya da (ilkini
geersiz klyor am a, belki de gerek neden
budur) kabadaylar birer bireydir ve her zaman
bizim idealim izdeki kabadaylar gibi konumazlar.
Byk Tayc'm n** teologlar, evrenin znn
boluk olduuna iaret ederler. Evrenin bu kitaptan
ibaret k k 'b ir paracn kastettikleri lde
tm yle hakllar da. Daraalar ve korsanlar
barnyor bu kitapta.
Adndaki "alaklk" szc gkgrlts gibi
grlyor, ama ses ve fkenin ardnda hibir ey
* H z. Isa'y yarglayan m a h k e m e y e b akanlk eden Y ah ud a
Valisi Pontius Pilatus'un szleri. Ed.
** Budacln M a h a y a n a kolu kastediliyor. Ed.

yok. Kitap, b ir grnten, bir imgeler yzeyinden

baka b ir ey deil. Tam da bu nedenden tr
elendirici olabilir. Yazar mutsuz b ir adam d, ama
ykleri yazarak elendirdi kendisini; ald hazzn
yanks ulasn okura.
'Vesaire' blm ne ise yeni para ekledim .
J. L . B .

11

(Bo Sayfa)

tik Baskya nsz

Bu kitab oluturan edebi dzyaz altrm alar 1933

ve 1934 yllarnda yazld. Kaynaklar da, sanrm,
batan okuduum Stevenson ve Chesterton, Stem berg'in ilk film leri ve herhalde Evaristo C arriego'nun biyografisi. yklerde kim i hilelerden ya
rarlandm: rastgele sralam alar, devam llkta ani
kaym alar, b ir adamn tm yaam n iki ya da
sahneye blm ek (grsel am al, benzer bir kayg
'Ke Tutan' adl yky de biim lendiriyor). y
kler psikolojik deil, olma iddias da tamyor.
Cildi tamamlayan byclk rneklerine gelin
ce, onlarn stnde evirm en ve okurdan daha faz
la hak iddia etm iyorum . Kimi zaman iyi okurlarn
iyi yazarlardan bile ender bulunduundan kukula
nyorum . Valry tarafndan Edmond Teste'e atfedi
len paralarn, genelde T estein ei ve arkadalarnmkinden daha az takdire layk olduklarn kim
inkr edebilir ki? Ak ki, okum a, yazmadan sonra
gelen bir etkinliktir. Daha alakgnll, daha az s
knt veren, daha entelektel b ir uratr.
*
]. L. B.
27 M ays 1935, Buenos Aires

13

(Bo Sayfa)

ALAKLIIN EVRENSEL TARH

(Bo Sayfa)

Korkun Kurtarc
Lazarus Morell

D olayl Neden
1517'de, Antiller'deki altn m adenlerinin cehennem si derinliklerinde eriyip giden yerlilere ok acyan
spanyol m isyoner Bartolom de las Casas, spanya
Kral V. Carlos'a zenci ithal etm eyi nerm iti. A ntil
ler'deki altn madenlerinin cehennem si derinlikle
rinde zenciler eriyip gitsin diye. Bizler, her iki
Amerika, bu ani, tuhaf, insancl deiiklie borlu
yuz pek ok eyi: W. C. Handy'nin Blues mziini;
UruguaylI avukat ve zenci tarzndan esinlenen don
Pedro Figari'nin Paris'te gsterdii baary; tango
nun izini zencilere kadar sren bir dier UruguaylI,
don Vicente Rossi'nin yazlarn; Abraham Lincoln'n efsanevi boyutlarn; Sava'm neden ol
duu 500.000 ly; 3.300.000 dolar em ekli asker
maalarna harcamamz; spanyol Akademisi tara
fndan hazrlanan szln 13. basksna 'lin et
mek' fiilinin alnmasn; King Vidor'un Hallelujah
adl takn film ini; Uruguay'da Cerrito arpm asn
da Arjantinli yzba Miguel So lerin ban ektii,

17

nl "M ulattolar* ve siyahlar" blnn cokulu

sng saldrsn; M artin Fierro tarafndan b ir zen
cinin ldrlm esini; Kba'nn o acnas rum bas
'Fstk Satcs'n; tutuklanm ve zindanda ezilm i
Toussaint L'O uverture1 N apolyonizm ini; H aiti Voo
doo trenlerinin ylann ve han; papaloi bayla
boaz kesilen keilerin kann; tangonun atas haba
neray; b ir dier eski zenci dans olan Buenos Aires
ve M onte Video kkenli candom beyi.
Dahas, hain kurtarc Lazarus M orell'in o deh
etli, utanlas yaam n.

Yer
Sularn atas, dnyann en byk nehri M ississippi,
bu ei bulunm ayan aalk adam iin benzersiz bir
sahneydi (Nehri kefeden Alvarez de Pineda'dr.
Buraya ilk incelem e gezisini dzenleyen de, Pe
ru'nun eski fatihi kaptan Hernando de Soto2 oldu.
nka efi Atahualpa'ya kodeste vakit geirsin diye
satran retm iti. De Soto ldnde, M ississippi'nin sularna gmld).
M ississippi geni b ir nehir; Parana, Uruguay,
Amazon ve Orinoco nehirlerinin byk, bulank bir
kardeidir. am urludur sular; her yl nelVrin kustu
u 400 milyon ton kum , M eksika Krfezi'ni bulan
drr. teden beri biriken pislik burada b ir delta
oluturm u; srekli zl ln kalntlar ktasnda
dev selviler kk salm ; am ur, saz ve l balk la
birentleri bu rm e kokan, alvyonlu blgenin s
* Zenci-Beyaz karm melez.

18

nrlarn geniletm i, dzenini bozm utur. Nehrin

yukarsnda, Arkansa s ve Ohio arasnda bir ova da
ha uzanr. Burada yaayan soluk benizli, kavgac,
ateli adam lar ta ve dem ir karsnda hayrete d
erler, nk evrelerinde kum, kereste ve am urlu
sudan baka b ir ey yoktur.

A dam lar
19. yzyln banda (ki b izi ilgilendiren tarih budur), nehir boyunca uzanan geni pamuk tarlalar
gndoum undan gnbatmma dek zenciler tarafn
dan ilenirdi. Bu zenciler tahta barakalarda toprak
stnde yatarlard. Ana-ocuk ilikisi dnda birbirleriyle olan akrabalklar rastgele ve belirsizdi.
Adlar vard, am a soyadlar yoktu. Okuma yazma
da bilm ezlerdi. Yum uak, tiz sesleriyle, nlleri
uzatp yayarak konuurlard ngilizceyi. Gzetim ci
nin kam s altnda iki bklm , sra sra dizilip al
rlard. Kamaya kalktklarnda, sakall adamlar,
gzel atlarna atlayp bir sr azgn kpekle zenci
lerin izini srer, bulurdu onlar.
Hayvanca m it ve Afrikallar'a zg korku kat
manlarna Incil'in szleri de eklenm iti. sa'ya ina
nyorlard. Btn itenlikleriyle hep bir azdan ila
hiler sylerlerdi: "Aa gel, Musa." Onlar iin
M ississippi, zavall eria Irm a'nm muhteem ha
yali yerine geiyordu.
*
Bu iyi ilenm i topran ve siyahlardan oluan
bu srlerin sahipleri tem bel, agzl, salar buk
leli beylerdi. Oturduklar nehir manzaral byk
konaklara, beyaz amdan Yunan taklidi kaplardan

19

girilirdi, iyi b ir kle bin dolar deerindeydi ve faz

la dayanm azd. Kim ileri hastalktan yataa dp
lecek kadar nankrd. Bunca belirsizlik arasnda,
toprak sahipleri en ok kazanc salam ann yollar
n bulm alyd. Klelerin, gnn ilk ndan aka
ma dek tarlalarda altrlm alarnn nedeni buydu
ite. Gene bu nedenle, her yl rn veren pamuk,
ttn ya da ekerkam ekilirdi topraa. Agzl
lkle ekilip, haddinden fazla ilenen toprak, ksa
zamanda rn vermez hale gelir; yerini yosunlarn
brd bataklklara brakrd. Terk edilm i ift
liklerde, kasabalarn kenar m ahallelerinde, kam
lklarda ve sefil bataklk kylarnda yoksul beyaz
lar yaard. Balklk, kimi zaman da avclk ve at
hrszl yaparlard. Sk sk alnt yiyecek dilenir
lerdi zencilerden. Bu aalk durum larna ramen,
yoksul beyazlar lekelenm em i, katksz kanlarnn
verdii onuru tayorlard ilerinde. Lazarus M orell
bunlardan biriydi.

Adam
M orell'in genelde Am erikan dergilerinde yaynla
nan dagerotipleri* geree uygun deildir. Bu denli
unutulm az, bu denli nl b ir adamn gerek re
sim lerinin bulunm ay rastlant olamaz. Varsaya
lm ki, M orell kam eradan uzak duruyordu; ncelik
le, gereksiz ipular brakm am ak, ayn zamanda
evresini saran giz perdesini salam latrm ak iin.

* Eski bir fotoraf teknii. Ed.

20

Gene de biliyoruz ki, genliinde d grn

asndan talihsiz bir insand. Birbirine fazla yakn
gzleri, dmdz b ir izgiyi andran dudaklar hi
de ekici deildi. Daha sonra, geen yllar, salar
aarm sahtekrlara, yaptklar yanma kr kalm
cretkr sululara zg tuhaf bir asalet kazandrd
ona. Sefalet iinde gpen ocukluuna ve erefsizce
srdrd yaamna ramen, hep Gneyli b ir b e
yefendi olarak kald. Kutsal kitab bilm esi sayesin
de olaanst b ir inandrclkla vaaz verirdi.
Lazarus M orell'i m inberde grdm , diyordu Ba
ton Rouge kum arhanelerinin sahibi. Onun yol gs
terici szlerini dinledim , gz pnarlarnda biriken
yalar grdm. Biliyordum , Tanr'nn gznde, o
b ir gnahkr, bir katil, b ir dolandrcyd, ama gene
de gzlerim yaard.
Bu kutsal, cokulu sylevlerin olduka doru
b ir tanm n M orell'in kendisi yapyor: Incil'i rastgele atm, diye yazm, Aziz Paul'n uygun bir
sz iliti gzm e ve bir saat yirm i dakika vaaz
verdim. Bu srenin yardmcm Crenshaw ve adam
lar tarafndan kt deerlendirildii sylenemez.
Darda, tm dinleyicilerin atlarn toparlayp g
trdler. Atlar rman Arkansas kysnda sattk,
ama ilerinde doru renkli, ok evik bir tanesi var
d ki, onu kendim iin ayrdm . At Crenshaw da
beenm iti, am a, hayvann ona gre olm adn he
men anlattm kendisine.

Yntem
Bir eyaletten at alp dierinde satmak ancak ufak

21

b ir ayrntyd M orell'in su hayatnda. Onun Alak

ln Evrensel Tarihi'nde hak ettii yeri alm asn
salayan yntem in habercisiydi gene de. Yntemin
esizliini, onu farkl klan zel durumlarda aram a
m al; gerektirdii alaklk da nem liydi. Um utlar
canice ileniyor, plan, kbuslarn irene rlmesi
gibi adm adm geliiyordu. Al Capone ve Bugs
M oran daha sonralar ba dndrc m iktarda para
ve adi makineli tfeklerle byk bir ehirde etkin
lik gsterecek, ama uratklar iler hep yavan ka
lacakt, M orell'e kyasla. Alt taraf tekel kurm ak iin
arpacaklard. M orell'in em rinde ise bin kadar
adam vard hepsi de yem inli su ortaklaryd, iki
yz tanesi Beyin Takm 'n, ya da Konsey'i olutu
rur ve em ir verir, geri kalan sekiz yz tanesi em ir
leri yerine getirirdi. Tm riski bu faal adam lar, yani
vurucular stlenirdi. Sorun ktnda adalete tes
lim edilen ya da ayaklarna skca balanm talar
la M ississippiyi boylayan bunlard. ok sayda mu
latto vard aralarnda. eytani grevleri undan
ibaretti: Sayg uyandrm ak iin parm aklarndaki y
zkleri iyice gstererek Gney'in iftliklerini boy
dan boya dolarlard. Gariban b ir zenci bulup ona
zgrlk vaat ederlerdi. Zenci firar eder ve yeniden
satlm ay gze alrsa, sat stnden belli bir miktar
alacan syler, ikinci kez katnda onu zencile
rin zgr olduu b ir eyalete gnderm eye sz verir
lerdi. Para ve zgrlk, bam szlk ile gm do
larlarn ngrts bundan daha kkrtc b ir neri
olabilir miydi? Zenciye cesaret gelirdi...

22

Doal ka yolu rm akt. K ayk, buharl gem i

nin am bar, duba, gkyz kadar geni b ir sal,
ucunda da b ir kulbe ya da drt yerli adr
nem li olan hangi aracn kullanld deil, sonsuz
rm an ak ve gvenliine brakm akt kendini.
Zenci baka b ir iftlie satlr, sonra yeniden kaar,
kam lk ve bataklklara snrd. Korkun iyilik
perileri (zenci, bunlar hakknda ciddi b ir yanlgya
dtn anlamaya balam tr artk) belirsiz b ir
takm harcam alar ne srerek son bir kez daha sa
tlm as gerektiini sylerlerdi. D nnde iki sat
tan para alacak ve zgrlne kavuacakt. Zenci
yeniden satlm aya raz olur, biraz alr ve son fi
rarda kpeklere ve kam lara gs gererdi. Geri
dndnde ise st ba kan iinde, terli, m itsiz
ve uykusuz olurdu.

Son Salverm e
lerin hukuksal yann gzden geirm eliyiz imdi.
M orell'in etesi, ilk sahibi ilan verip yakalayana
dl vaat edinceye dek satm azlard kaak kleyi.
Bu trden ilanlar, kleyi bulan kiinin mala sahip
km asn salard.
Zenci, em anet mal haline dnr, bylece ye
niden satlm as hrszlk deil, em anete hyanet
olurdu. Benzeri hyanetlere kar m ahkem e yoluyla
hak talep etm ek bounayd, nk zarar, hibir za
man karlanm azd.
Tm bunlar gven vericiydi, ama tm yle emin
deildi. kran duygusu ya da sefalet, zenciyi ko
num aya itebilirdi.

23

Anasndan tutsak doan orospu ocuu, ona as

lnda koklatm ayacaklar gzel dolarlar arur et
mek iin b ir kerhaneye gidebilir, bir srahi avdar
viskisinden sonra baklay azndan karabilirdi.
Hem u birka yldr, klelie kar birtakm kkr
tclar Kuzey'i batan baa kat ediyordu; bunlar zel
m lkiyet aleyhtar, klelerin serbest braklm asn
savunan ve onlar firara zendiren tehlikeli bir ka
klar kitlesiydi. M orell anaristlere yenik dm eye
katlanam azd.
Yankee deildi o, Gneyli bir beyazd, babas
ve bykbabas da beyazd ve b ir gn em ekliye ay
rlp beyefendi olm ay, ve kilom etrelerce uzunlukta
pamuk tarlalarna ve sra sra eilm i alan klele
re sahip olm ay umuyordu. H ele bunca deneyim
den sonra, gereksiz riskleri gze alm aya hi de ni
yetli deildi. Bu arada, kaak kle zgrle
kavum ay beklerdi.
Lazarus M orell'in karanlk m ulattolar kendi
aralarnda bazen belli belirsiz b ir ba iaretinden
ibaret olan b ir em ir verirler ve esir grm ekten, duy
m aktan, hissetm ekten, gnden, alaklktan, zaman
dan, iyilik perilerinden, acm adan, havadan, kpek
srlerinden, dnyadan, um uttan, terden ve ken
dinden kurtulurdu. Bir kurun, bir bak ya da bir
darbe; M ississippi'nin yaynbalklar ve kaplum ba
alar geriye kalan delillerin iini grrd.

K yam et
G venilir adam larn elinde iler iyice ilerledi. 1834
banda M orell, yetm i zenciyi "kurtarm t" bile, ve

24

daha birou an sl nclerin izinden yrm eye

hazrd. M orell'in etkinlik alan geniledike yeni
ortaklar alnm as gerekti.
Yem in edenlerin arasnda Virgil Stew art adnda
Arkansasl gen b ir adam vard ki, acm aszlyla
ksa zamanda sivrildi. Birok klesi karlan b ir b e
yefendinin yeeniydi Stewart. 1834'n Austos
aynda, bu gen adam , andn bozup M orell ve tm
etesini ele verdi. M orell'in New O rleans'daki evi
yetkililerce sarld. M orell kam ay baardysa, b u
nu polisin dikkatsizlii sayesinde ya da rvet yo
luyla yapabilm itir ancak.
Aradan gn geti. Bu zaman sresince M o
rell, Toulouse Soka'nda, avlusu sarm ak ve hey
kellerle dolu eski b ir evde gizlendi. Denildiine g
re, az yer, evin geni, karanlk odalarnda plak
ayak dolanr, dnceli dnceli ierdi. Evdeki bir
kleyle N atchez'e iki, Red Irma'na bir mektup
yollad. Drdnc gn adam geldi yanm a ve
gndoum una dek plan yaptlar. Beinci gn M o
rell alacakaranlkta yatandan kalkt, b ir jilet iste
yerek sakaln dikkatlice kesti. Sonra giyindi ve k
t. ehrin kuzey yakasn rahata kat etti. Krlara
knca M ississippi ovalarndan uzak durarak yolu
na daha hzl b ir ekilde devam etti.
Plan lgm cayd. Ona eref borcu olan son
adam larn,
yani Gney'in m innettar zencilerinin
hizm etine bavuracakt. Arkadalarnn kap bir
daha geri dnm ediine tank olm utu bunlar. z
grlklerine kavutuklar doruydu o halde. Morell'in am ac, zencileri beyazlara kar ayaklandr
mak, New O rleans' ele geirip yam alamak ve

25

blgeye sahip olm akt. Stevvart'm ihaneti yznden

alaa edilip neredeyse m ahvolan M orell, tm ulus
apnda bir yant verm eye soyunuyordu yle bir
yant olacakt ki bu, su unsurlar bile kurtuluun
aralarym asna y celtilecek ve tarihteki yerlerini
alacaklard. Bu hedef dorultusunda daha gl ol
duu N atcheze yneldi. Yolculuu onun kalemin
den aynen sunuyorum.
Drt gn yrdm halde, at edinm e olana bula
madm. Beinci gn, saat on iki sularnda, su imek ve
birazck dinlenm ek zere bir dere kenarnda mola ver
dim.
Bir ktn stne oturm u geldiim yne doru
bakarken, gzel bir atn stnde bir adam kageldi.
Onu grdm anda atn almaya karar verdim. Kalktm
ve k yivli tabancam zerine dorultarak inmesini sy
ledim. Sonra at yularndan tuttum ve adama dereyi ia
ret ederek nm e dm esini emrettim. Birka yz metre
yrd ve durdu. Soyunmasn syledim . Beni ldr
meye kararlysan dua etm em e zaman tan, dedi. Onun
dua ediini dinleyecek zam anm olm adn syledim.
Dizleri zerine dt; bann arkasndan vurdum onu.
Karnn yarp barsaklarn karttm ve cesedi derenin
sularna gmdm.
Sonra ceplerini aradm ve drt yz dolar otuz yedi
sent, ve incelem eye deer bulmadm birtakm evraklar
buldum.
izmeleri yepyeniydi ve ayaklarm da ok zarif dur
du. Bunlar giyip eski pabularm dereye gmdm.
te bylece gereksinim im olan ata kavuabildim ve
Natchez 'e doru, ncesinden ok daha haval bir ekilde
yneldim.

26

Ytktlt
M orell onu lin etm eyi hayal eden zencilerin ayak
lanm asn ynetiyor; M orell ynetm eyi hayal ettii
zenci ordular tarafndan lin ediliyor acyla itiraf
etm eliyim ki, M ississippi tarihi bu m uhteem ola
naklar deerlendirem edi. stelik ilahi adalet (ve
ilahi bakm ) sonucu, sularna tank olan rm a
bile boylayam ad. 1835'in Ocak aynn ikinci gnn
de Lazarus M orell, Silas Buckley adyla yatt
Natchez hastanesinde bir akcier hastalna kur
ban gitti. Koutaki dier b ir hasta onun kim oldu
unu anlam t. Ayn ikisi ve drdnde, birka
iftliin zencileri ayaklanmaya kalktlar, ama ayak
lanma kan dklm eden bastrld.

(Bo Sayfa)

nandrclktan Yoksun Dzenci

Tom Castro

Ben ona Tom Castro diyorum , nk 1850lerde

Talcahuano, Santiago ve Valparaiso sokaklarnda
ve evlerinde byle bilinirdi. Bu kylara hortlam
ve elencelik okuma paras olarak da olsa dn
, bu adla anlm asn hakl klar. 7 Haziran 1834
tarihli VVapping doum kaytlarnda ad Arthur O rton olarak gem ektedir. Babasnn kasap olduu,
ocukluunda Londra kenar m ahallelerinin kasveti
ve sefaletinden ok ektii ve iinde denizin ar
sn duyduu bilinir. Bu sonuncusu hi de olaan
d deildi. ngilizler iin, ana baba basksndan
kurtulm ann geleneksel yolu, denize kamakt maceraya giden b ir yol. Corafya, hatta ncil, bu is
tei krklem ektedir (M ezmurlar, 107): "Gem ilerle
denize inenler, byk sularda i grenler; O nlar
Rabbin ilerini, enginlerde harikalarn grrler"

29

O rton, aina olduu krm z tulal, pis sokak

lardan kap, gem iyle denize ald. Gney Ha ta
km yldzna olaan d krklyla bakp, ili'nin
Valparaiso lim annda gemiyi terk etti. Hem sessiz,
hem de can skc bir insand. M antken, alktan
lebilirdi (lm eliydi de), ama kt zeks, iyi huyu,
donuk glm seyii ve hi eksilm eyen uysall sa
yesinde Castro ailesinin kanatlar altna girmeyi ba
ard. leride onlarn soyadn alacakt. Bu Gney
Amerika serveninden hibir iz kalm am tr, ama
m innet duygulan hi azalm am olacak ki, 1861'de
Avustralya'da ortaya ktnda hl ayn soyadn
tayordu: Tom Castro. Orada, Sydney'de, Ebenezer
Bogle adl bir zenci uakla tant. Yakkl saylm a
yaca halde, gl ve gven verici bir havas vard
Bogle'n. Ya ilerlem i, bedeni gekin, vakur zenci
lere zg bir oturm ulua sahipti.
ou insanbilim kitaplarnn onun rkna yak
trm ad baka bir zellii daha vard: Aniden
esinlenm e yetisi. Zam an gelince bunu kantlayaca
z. Terbiyeli, drst bir insand, ilkel Afrika k
kenli ehveti Kalvinizm 'in doru ve yanl kulla
nmlaryla baka alanlara ynlendirilm iti. Gaipten
haber alm ak dlm da (ki bunlar da ileride grece
iz), Bogle'n dier insanlardan fark yoktu. Sokakta
kardan karya geerken uzun uzun bekleyip do
udan batdan, gneyden ve kuzeyden bir gn ca
nn alabilecek aracn gelip gelm ediine bakm ak gi
bi utanlas bir endie duymak dnda, ayrt edici
hibir zellii yoktu.
Bir akam st, Sydney'de ssz bir ke banda,,
bu gereklem e olasl pek uzak lm den kendini

30

saknrken karlat O rton'la. Onu uzun sre ince

ledikten sonra, O rton, zenciye kolunu uzatt, ve iki
adam ayn aknl paylaarak getiler zararsz
caddeyi. Bugn kaybolm u ve unutulm u o aka
mst b ir ham ilik dodu; oturm u, tedirgin zenci
nin VVappingli iko kt zekl zerindeki hamilii.
Eyll 1865'te Bogle yerel gazetede umutsuz bir ilan
okudu.

Putlatrlm l Adam
1854 N isan'nn sonlarna doru (O rton, ili m isafir
perverliinin tadn karm akla m egulken) Rio de
Janeiro'dan Liverpool'a gitm ekte olan Denizkz
adndaki buharl gemi Atlantik'in sularna gml
d. Kayplar arasnda Fransa'da bym ve ngil
tere'nin bata gelen Katolik ailelerinden birinin m i
rass olan Roger Charles Tichborne adnda bir
subay vard. ngilizce'yi en zarif Paris aksam ile ko
nuan, karsndakini yalnz Fransz akl, Fransz
zeks ve Fransz bilgiliinin yaratt o esiz kinle
dolduran bu Franszlam gen adamn lm,
inanlm as zor da olsa, onu hi grm em i olan Arthur Orton'un yaam n deitiren b ir olay olacakt.
Roger'm kederli annesi Lady Tichborne olunun
lm ne inanmamakta direniyordu ve dnyann
her kesinde yrek paralayc ilanlar yaynlat
makta idi. Bu ilanlardan b iri Ebenezer Bogle'n yu
muak, kara ellerine dt ve ortaya ustaca bir
plan kt.

31

Benzem ezliin Yararlar

Tichborne ince yapl, temiz ve iyi giyim li, hatlar
keskin, koyuca tenli, dz siyah sal, parlak gzl
ve kendini titizlikle, aklkla ifade eden b ir beye
fendiydi. Orton ise olaanst iman, su katlm a
m b ir kylyd ve yz hatlar glkle ayrt edi
lebiliyordu; yz belli belirsiz illerle rtlyd;
kahverengi salar dalgal, gz kapaklar ikindi.
Syledii ya zorlukla anlalr, ya da hi konum az
d. Orton'a den grevin Avrupa'ya kalkan ilk ge
miye atlayp, olu olduu iddiasyla Lady Tichborne'un besledii umudu boa karm am ak olduuna
karar verdi Bogle. Plan fazlasyla dhice idi. Basit
bir paralellik kuralm . Dzenbazn teki 1914'te "Al
man m paratoruyum " diye ortaya km ay kafasna
koysa, hemen taklit edecei zellikler; ular yukar
dnm byk, zayf b ir kol, gri pelerin, atk kalar,
m adalyonlarla sslenmi gs, ve sivri m ifer ola
caktr. Bogle ise daha kurnazd. Ortaya, yz tra
l, askeri zelliklerden, gz kam atrc sslerden
yoksun ve sol kolu kuku gtrm eyecek derecede
salkl olan bir kayser karrd. Karlatrm am z
bir kenara brakalm artk. Anlalaca zere, Bogle'm ortaya kard Tichborne ekilsiz, kahveren
gi sal, yz aptallara zg o sevecen srtla ay
dnlanan, Franszca konusunda dzeltilem eyecek
kadar cahil biriydi. Bogle kayplara karan Roger
Charles Tichborne'a tpatp benzeyen birini bulm a
nn tm yle olanaksz olduunu biliyordu. Ayrca,
ne kadar baarl olursa olsun, benzerliklerin baz
kanlmaz farkllklar iyice gze batracan da bi

32

liyordu. Bu yzden, benzerliklerden uzak durmaya

bakt Bogle. Bu denli bariz benzem ezlikleri hibir
dzenci atlayam ayacam a gre, kalkacaklar tehli
keli giriim deki akl almaz kusurlar, olaya sahte
krlk karm adnn kant olacakt. Zamann ok
nem li katksn da unutmam ak gerekirdi. Gney
yarm krede geen on drt yl ve kaderin tehlikeli
oyunlar bir adam tmyle deitirebilirdi.
Baarlarnn b ir baka gvencesi de, Lady Tichborne'un hi aksatm adan verm eyi srdrd l
gnca ilanlard. Bu ilanlar, kadnn, Roger Tichborne'un lm ediine ilikin ne denli sarslm az bir
inan beslediini, onu grnce tanm aya ne denli
hevesli olduunu kantlyordu.

Buluma
Memnun etm eye her zaman hazr olan Tom Castro,
Lady Tichborne'a bir mektup yollad. Kimliini
kuku gtrm eyecek ekilde kantlam ak iin sol
m em e ucunun yanndaki iki et beninden ve ac da
olsa, unutulam ayacak bir ocukluk ansndan
eekars srsnn hcumuna urad gnden
sz etti. M ektup ksayd ve Bogle'n istekleri do
rultusunda, en ufak yazm kuralndan yoksundu.
Paris'teki otel odasnn muhteem yalnzlnda
Lady mektubu sevin gzyalar arasnda tekrar
tekrar okudu, ve birka gn sonra olunun istedii
anlar hatrlad.
16 Ocak 1867'de Roger C harles Tichborne sz
geen otele vard. Saygl ua Ebenezer Bogle,
onun nnden yryerek ieri girdi. Bu k gnn

33

de gne l l parlyordu; Lady Tichborne'un

yorgun gzleri yalarla buulanm t. Zenci, perde
leri sonuna kadar at, ieri dolan k m aske gre
vini grd ve anne, m irasyedi olunu tand, onu
byk b ir evkle kucaklad. Onu imdi gerekten
bulduuna gre, gnln ve Brezilyadan gn
derdii m ektuplar -on drt yllk yalnzlnda onu
ayakta tutan o deerli im geleri- geri verebilirdi. Ka
dn bunlar gururla oluna uzatt. Bir p bile ek
sik deildi.
Bogle kendi kendine glmsedi. Roger Charles'm uysal hayaletine can verebilecek yolu bulm u
tu artk.

Ad M ajorem Dei Gloriam *

N edense klasik sahne geleneine aitm i gibi gr
nen bu sevindirici bulum a, ykmz sonuland
racak doruk olabilirdi. nk tarafn gerek
annenin, sahte oulun, ve baarl tasarm cnn
m utluluu kesinlem i, ya da en azndan olas hale
gelm iti. Kader (i ie gemi binlerce nedenin son
suz, aralksz zincirine bu ad veririz) baka bir so
na gebeydi. Lady Tichborne 1870'de ld ve akra
balar, A rthur Orton aleyhinde sahte kim lik davas
atlar. Yalnzlk ve gzyalar ile krlem em i
agzll kartrm yoruz tabii ie akrabalar,
A vustralya'nn derinliklerinden anszn kagelen
ar iman ve neredeyse okuma yazma bilm eyen
m irasyedi oula batan beri inanm am lard zaten.
Yce Tanr'nn Zaferine. Ed.

34

Orton, saysz alacakllarna gveniyordu. Paralar

n alabilm ek uruna, bunlar, kendisinin Tichborne
olduuna inanm aya kararlydlar.
Ailenin hukuk danmam Edward Hopkins ve
Tichborne ailesinin gem iini iyice bilen antika m e
rakls Francis J. Baigent'e de gveniyordu O rton.
Ama bu yeterli deildi.
Bogle, oyunu kazanabilm ek iin kam uoyunu a r
kalarna alm alar gerektiini dnyordu. Silindir
apkas ve em siyesi ile, Londra'nn iyi caddelerin
de esin aram aya kt. Akamstyd. Bal renkli
ayn aksi, em elerin dikdrtgen havuzlarna yeni
den dnceye dek dolat Bogle. Bekledii haber
ulat sonunda. Bir araba evirerek Baigent'in evine
gideceini syledi. Baigent, Times'a yazd uzun
b ir m ektupta, Tichborne olduu sylenen kiinin
utanmaz b ir dzenci olduunu belirtti. Mektubu
b ir Cizvit tarikatndan Peder Goudron olarak im za
lad. Bunu hem en ayn derecede papist* sulam alar
izledi. Tepki hem en olutu. Her yerde nezih insan
lar Sir Roger Charles'n insafsz bir C izvit oyununa
hedef olduunu fark etm ekte gecikm ediler.

Fayton
Dava yz doksan gn srd. Aralarnda 6. Dragon
Muhafz Alay'ndan drt subayn da bulunduu
yze yakn tank, davalnn Tichborne olduuna
yemin etti. M iras hakkna sahip km ak isteyen d a
valnn taraflar onun dzenci olam ayacan, olsay* Papa taraftar Katolikler iin kullanlan aalayc terim.
. n.

35

d kendisine m odel olarak ald insann genlik re

sim lerine biraz olsun benzem eye alacan tekrar
layp durdular. stelik, Lady Tichbom e onu tan
mt ve bir annenin yanlmas sz konusu
olam azd herhalde. H er ey iyi, ya da az ok iyi gi
diyordu ki, O rton'un eski sevgililerinden biri tank
olarak arld. Bogle akrabalarn bu hain manev
rasndan etkilenm edi bile; silindir apkas ve em si
yesi ile esin peinde b ir kez daha dt Londra so
kaklarna.
Bulup
bulm adn
hibir
zaman
renem eyeceiz. Prim rose H ill'e ulam asna az ka
la, yllar boyunca onu izleyen korkun araba, karan
ln iinden frlad. Bogle geldiini grd araba
nn, bard, ama kurtulu yoktu. Ta kaldrma
iddetle arpan kafas ba dndrc nal darbele
riyle paraland.

H ayalet
Tom Castro, Roger Charles Tichborne'un hayaletiy
di, ama bakasnn beyniyle harekete geirilen za
vall b ir hayaletti o. Bogle'un lm haberini alnca
kt. Yalan sylem eye devam etti, ama inandrc
l azalyor ve tutarszl ortaya kyordu. Sonu
nu kestirm ek zor deildi.
27 ubat 1874'te A rthur Orton, nam dier Tom
Castro, on drt yl hapis cezasna arptrld. Hapis
te kendini sevdirm eyi baard; Orton'un uzmanlk
alanyd bu. yi halden drt yl azaltld cezas. Ko
nukseverlikle karland bu son yerden, hapisten
knca, ngiltere'nin ky ve kasabalarn dolap ko
num alar yapt; bazen masum bazen de sulu oldu

36

unu ne sryordu. Alakgnlllk ve yaclk o

denli kanma ilem iti ki, ou geceler konumasna
kendisini tem ize karmakla balar, dinleyicilerin
eilim ine uyum salayarak, suunu kabullenerek
bitirirdi szlerini.
2 Nisan 1898de ld.

37

(Bo Sayfa)

Hanm Korsan
Dul Ching

C insi latif korsanlardan sz etmek, riski gze alm ak

dem ektir. M odas gemi b ir m zikalin mahalle
arasnda sahneleniini, bununla ilgili berbat anlar
getirebilir akla. Bu trden prodksiyonlarda, dans
eden kzlar korosu, ev kadnlarndan oluur; korsan
taklidi yapp, m ukavvadan olduu hemen anlalan
denizlerde tepinirler. Buna ramen kadn korsanlar
vard. Gem ileri ynetmede, zalim tayfalara kaptan
lk etmede, deniz aralarnn izlenm esi ve yam a
lanmasnda usta kadnlard bunlar. M ary Read ile
rinden biriydi. Korsanlk mesleinin herkese gre
olm adn, bu ie erefiyle soyunabilm ek iin ken
disi gibi yrekli adam olmak gerektiini sylemiti
b ir keresinde. M esleinin aaal balangcnda, he
nz em rinde tayfa bile yokken, gem inin zorbas,
sevgililerinden birini hakszla uratt. Herifi del
loya davet eden Mary, Bat Hint Adalar'nn eski

39

geleneine uygun olarak, iki elde iki silah kullanl

m asn istedi. Sol ele idaresi g, ate alaca tart
lr bir tfek, sa ele ise gvenilir bir kl alnrd.
Tfek tutukluk etti, ama kl kendisinden beklene
ni yerine getirdi. 1720'lerde M ary Read'in cretli
kariyeri, Jam aica'da, St. Jago de la Vega'da span
y o lla rn kurduu daraacnda son buldu.
Bu denizlerin b ir dier kadn ekiyas da Anne
Bonney idi. Dik gsleri, alev kzl salaryla g
zel, grltc bir rlandalIyd. Gem ilere herkesten
nce saldrp tehlikeye atm aktan ekinm ezdi kendi
sini. Mary Read'in nce gem i arkadayd; sonra da
raac arkada oldu. Anne'in sevgilisi Kaptan John
Rackam 'm da boynuna bu son olay srasnda ilmik
geirildi. Anne onu aalayarak Aye'nin Boabdil'i
azarlam asn andran, ancak daha sert bir tavrla
unlar syledi: Erkek gibi dvseydin, kpek gi
bi alm azdn.
Bu kardeliin nc halkas, daha gzpek ve
daha uzun yaayabilen bir kadn korsand. Asya su
larnda taa Sar D enizden Annam kysndaki r
maklara dek etkinlik gsterm iti. Kdemli dul
Ching'den sz ediyorum.

raklk Yllar
M uhtemelen 1797'de, in Denizi'ndeki birka kor
san filosunun hissedarlar kuvvetlerini birletirip,
gvenilir ve drst bir ad .m am iral atadlar. Bu
adam Ching idi. Ching o de.li gaddar, kylar yam alay o denli mkem m eldi ki, deniz kysnda
seksen kadar kasabann dehete den sakinleri,

40

gzyalar ve hediyelerle im paratordan yardm iste

meye gittiler. Acnacak halleri ile dikkat ekmeyi
baardlar. K yleri atee verip, balkl unutup,
lkenin ilerine g etm eleri ve orada alm adklar
b ir bilim olan tarm la uram alar em redildi. Btn
bunlar yaptlar; yoldan km igalciler ise terk
edilm i kylardan baka bir ey bulam adlar. Bu
nun sonucunda, korsanlar gemileri avlam ak zorun
da brakldlar ve bu talan ekli ticareti aksatt
iin yetkililere daha pahalya patlad. m paratorluk
hkm eti hemen harekete geti, bir zamanlarn b a
lklarna saban ve kz brakp, alar ve krek
leri onarm alar em redildi. Ama korkularndan kur
tulam am olan balklar ayaklanm aya kalktlar ve
yetkililer baka b ir yol bulm ak durumunda kaldlar
Ching'i affedip, Kraliyet Baseyisi olarak atadlar.
Ching rveti kabul etm ek zereydi. Bunu zam a
nnda haber alan hissedarlar, hakl fkelerini zehirli
b ir tabak sebzeli pilavla da vurdular. Bu lezzetli
yem ek ldrc etkisini gsterdi; gem iin amirali
ve gelecein K raliyet Baseyisi, ruhunu deniz T an
rlarna teslim etti. Bu ifte ikiyzllk yznden
deiim e urayan dul kars, korsan tayfasn bir
araya toplayarak onlara karmak olay etraflca an
latt, ve hem im paratorun hileli affn hem de zehir
saan hissedarlarn tats? hizm etlerini reddetmeleri
iin steledi. Bunun yerine, gemileri kendi hesapla
rna yam alam ay ve yeni bir am iral sem eyi ner
di.
Seilen kii dul Ching idi. Uykulu gzleri ve
rk dilerle bezenm i glm seyiiyle sinsi bir ka
dnd. Siyahm s yal salar, gzlerinden daha

41

parlakt. ll em irleri dorultusunda

tehlikeye ve ak denizlere atldlar.

gem iler

Kumanda
On yl srecek olan sistem li macera balam ol
du. Donanma ayr renklerde bayrak tayan alt filo
dan oluuyordu. Bayraklar krm z, sar, yeil, si
yah, m or ve (amiral gem isininki) ylan ilemeliydi.
Kaptanlar "Ku ve Ta", "Dou Denizinin Kams",
"Tm Tayfann M cevheri", "ok Balkl Dalga" ve
"Yksek Gne" olarak bilinirlerdi. Dul Ching tara
fndan konulan kurallar temyiz edilem eyecek sert
likteydi. Dolam basz, az ve z biem i, in yetkili
lerinin birazdan bir iki kayg verici rneini
sunacam z solm u ieklerle bezenm i szlerini
gln derecede heybetli klan biem den olduka
farklyd. im dilik dulun kurallarndan birka mad
deyi aynen verm ekle yetiniyorum :
Dman gem ilerinden aktarlan tm mallar kayda
geirilecek ve ambarda korunacaktr. Korsanlar bu malla
rn yalnz 10'da 2 sine sahip olabilecek, geriye kalan ge
nel serm aye olarak ambarda kalacaktr. Bu maddenin ih
lali halinde korsan lm le cezalandrlacaktr.
Grev yerinden izin almadan uzaklaan korsanlarn
kulaklar tm donanmann huzurunda delinecek; ayn
suun tekrarnda korsan ldrlecektir.
Kylerden esir alnan kadnlarla gvertede i bitir
mek yasaktr; herhangi bir kadna kar iddet kullanmak
gem i veznedarlnn iznine tabidir ve ancak geminin
iinde uygulanr. Bu kuraln ihlali halinde korsan lm
le cezalandrlr.

42

Tutuklulardan alm an bilgiye gre, korsanlarn

yiyecei ounlukla peksim et, insan etiyle semirmi
san ve halanm pirinten ibaretti; sava zam an
larnda tayfalar ikilerine barut kartrrlard. Gn
lerini kt oyunlaryla ve hileli zarlarla, fan-tan'n
m adeni karesi ve ta ile, afyon dleriyle geirir
lerdi. En sevdikleri silah b ir ift ksa klt; bunu
iki elleriyle birden kullanrlard. Yeni b ir gemiyi ele
geirm eden nce, elm ackkem iklerine ve vcutlar
na, vurulmaya kar koruyucu etkisi olduu sanlan
sarm sakl su srerlerdi.
Tayfalar karlaryla birlikte yolculuk ederler;
kaptann be alt kadnlk harem i ise her zaferde
byrd.

Gen m parator K ia-K ing Konuuyor

1809'un ortalarnda bir gn, aada ilk ve son pa
ragraflarn sunacam bir im paratorluk kararnam e
si halka duyuruldu. Biemi epey yerildi. yle di
yordu:
Lanetlenmi ve kt niyetli adam lar, ekmei kirlet
me yetisine sahip adam lar, vergi memurlarnn ya da
kszlerin feryatlarna aldrmayan adam lar, i am ar
larnda anka kuu ve ejderha ilem eleri olan adamlar,
basl kitaplarn byk gereklerini reddeden adamlar,
gzyalarnn K uzeye doru akmasna izin veren adamlar btn bunlar rm aklarm zdaki ticareti aksatmakta
ve denizlerim izin ezeli gvenliini bozmaktadrlar.
rk, denize uygun olmayan gem ilerde, sabah akam frt
nalarla boumaktadrlar. Amalar iyilik etmek de de
ildir. Onlar gem icilerin gerek dostu olmad

43

olamazlar. Gem iciye yardm etm ek yle dursun, en al

aka biim de stne saldrp, onu ykm ve ke, onu
lme arrlar. Evrenin doal kurallarn yle bir bo
zarlar ki, rmaklar taar, gz alabildiine tarlalar su a l
tnda kalr, oullar babalaryla savar, ve hatta yamur
ve kurakln bile kkleri deiir...
...Bu nedenle, sizi bunlar cezalandrmakla grevlen
diriyorum Amiral Kwo-lang. Asla unutmayn, hogr,
imparatora tannan bir ayrcalktr ve kullarn byle bir
hakk kendilerine tanmalar kstahlk olur. Bunun iin
amansz, tarafsz, itaatkr ve muzaffer olun.
Denize uygun olm ayan gem iler sz gerekleri
yanstm yordu tabii. Kwo-lang' kaca sefer iin
cesaretlendirm ek idi am a. Yaklak doksan gn
sonra, dul Ching'in kuvvetleri Orta Krallk'n* kuv
vetleriyle kar karya geldiler. Bin kadar gem i ka
tld savaa, sabahn erken saatlerinden akamn
ge saatlerine dek arptlar. Savaa anlar, davul
lar, kfrler, gonglar, ve kehanetlerden oluan kar
ma bir koro ile tehizat dairesinin raporlar elik
ediyordu. mparatorun kuvvetleri datld. N e ya
saklanan hogrnn ne de nerilen gaddarln
gsterilm esine frsat kald. Kwo-lang gnm zn
yenik askerlerinin bilm ezden gelm eyi setikleri bir
treyi uygulad intihar etti.

Yerli halkn, in'in onsekiz iline, ya da dnyann merkezi

ni oluturduunu sand in imparatorluuna verdii ad.
. n.

D ehete Den Irm ak K ylar

Gururlu dulun alt yz yelkenlisi ve drt bin mu
zaffer korsan, Xi Irma'ndan ieri szlp, iskele
ve sancakta yangnlarn, tiksindirici enliklerin ve
kszlerin saysn artrdlar. Btnyle yerle bir
ettiler kyleri. Bir tek kyden alm an tutsaklarn sa
ys bini at. evredeki kam lk ve pirin tarlalar
nn karm aklndan medet uman yz yirm i kad
n, bebeklerden birinin alam as ele verdi.
M acao'da kle olarak satldlar. O laylara epey uzak
ta da olsa, bu soygunculuun dourduu gzya
ve m ahrum iyet, Gkyz'nn Olu Kia-king'in dik
katini ekti. Baz tarihilere gre, bu feryatlar onu
korsanlara ders verme giriim inin baarszlndan
daha az zmt. Gerek udur ki, im parator, bay
rak, gem ici, asker, sava aralar, erzak, falc ve ast
rolog says bakm ndan artc boyutlara varan
ikinci b ir giriim dzenledi. Kum anda grevi bu
kez, Ting-kw ei adnda birine verildi.
rktc sayda gemiden oluan filo, Xi Irma
deltasndan girip, korsan donanm asnn yolunu ka
pad.
Dul, sava hazrlklarn tam am lam t. Zor, hat
ta um utsuz b ir sava olacakt bu. G ecelerce, aylarca
sren yama ve aylaklk, adam larn zayf dr
mt. Al arpm as ertelendi. Gne tembel
tembel ykselip, dalgalanan kam larn stne ko
nuyordu.
Adam lar ve silahlar bekliyorlard. le saatleri
skntlyd; leden sonralar ise gem ek bilm iyor
du.

45

Ejderha ve T ilki
Ama her akam st, km ltsz, ty kadar hafif ej
derha bu lu tlan ykseliyordu im paratorluk filosun
dan ve gelip yum uaka iniyordu dm an gverte
lere ve sulara. Pirin kd ve kam tan, narin
yaplard bunlar, kuyrukluyldzlar andryorlard;
gm renkli ya da krm zm s kenarlar birbirine
benzer ekiller tayordu.
Dul, endieyle inceledi ard arkas kesilmeyen
gktalarn ve okudu onlarda nankrlne ve ha
talarna ramen tilkiyi daima koruyan ejderhann
uzun ve insan allak bullak eden m asaln. Ay gk
yznde inceldi ve her akam st kt ve kam
tan ekiller ayn yky getirdiler belli belirsiz
farkllklarla. Dul kederlendi ve dncelere gm l
d. Ay gkyznde ve krm zm s sularda dolgun
lanca, yknn sona erm ek zere olduu anlal
d. Tilkiyi bekleyenin sonsuz balam a m yoksa
sonsuz ceza m olduu bilinm iyordu, ama amansz
son, iyice yaknd. Dul, olup biteni kavrad. ki ksa
klcn rmaa att, kk bir kayn iine diz k
t ve im paratorluun am iral gem isine gtrlm eyi
istedi.
Hava kararm t; gkyz ejderhalarla doluydu
-bu kez saryd ejderhalar. Gem iye knca dul :
Tilki ejderhann kanatlarna sm yor, diye m rl
dand.

46

A potheosis*
Tarih gsterir ki, dul affedilip, geri kalan yllarn
afyon ticaretine adad. Dul olm aktan da vazgeip,
ngilizce'de "Bilgilenm e I" anlam na gelen b ir ad
edindi.
Bundan sonra (diye iirsel bir d ille yazm inli
tarihinin biri) gem iler sknet iinde yol aldlar. Ir
maklarda her ey sessizlie brnd, drt denize
sknet hakim oldu. Adamlar silahlarm satp tarlalar
srm ek iin kz aldlar. Kurbanlar sundular, tepelere
kp dualar ettiler ve gndzleri perdeler arkasnda ar
klar syleyerek sevin gsterilerinde bulundular.

* Tanr dzeyine ykseltmek. Ed.

47

(Bo Sayfa)

Adaletsizlik Datcs
Kei Eastman

Bu Amerika'nn nsanlar
Mavi duvarlarn ya da ak gkyznn oluturdu
u bir arka planda iyice belirginleen iki gangster
aday, vcutlarna yapan kuruni giysileri ve ka
ln topuklu ayakkablar ile lm cl b ir dansa ba
larlar; e gte baklarn balesidir bu ve bylece
dans ederler, taa ki birinin kulanda, ban hede
fi bulduu yerde, bir karanfil am caya dek. Ve
dans yerde, lm le son bulur. Sa kalan, sonutan
memnundur; kafasndaki apkay dzeltip, m r
nn geri kalan yllarn bu temiz dellonun yk
sn anlatmakla geirir. Gemi yllarn Arjantin
yeralt dnyas zet ve z olarak bundan ibarettir.
Gemi yllarn New York yeralt dnyas ise bun
dan hem daha ba dndrc hem daha hantald.

49

Dier Amerika'nn nsanlar

New York etelerinin tarihi (1928'de, H erbert Asbury bu konuda drtyz oktavo* sayfal kocaman
bir cilt yazm t), barbarlarn yaratl ykleri ka
dar karm ak ve acm aszdr ve ayn dev boyutlu
beceriksizlikler gze arpar: zenci m ahallesi m ah
zenlerine rlm bira fabrikalar; khne katl
binalar New York'u; kanalizasyon labirentlerinde
toplanan Bataklk M elekleri gibi eteler; on, on bir
yandaki erken gelim i katilleri deviren Gndoimu ocuklar gibi eteler; kulaklarna kadar in
dirip mifer olarak kullandklar ii yn dolu silin
dir apkalar ve pantolonlarnn dnda Bovery
m eltem leriyle uuan uzun gm lek kuyruklar ile
yoldan geenlerin alayl baklarna maruz kalan,
korkusuz ve irikym Silindir Gudubetleri (bunlar
ellerinde kocaman coplar, ceplerinde ise tabanca ta
rlar); arpm aya kaza oturtulm u tavan ls
am blem iyle giden l Tavanlar gibi eteler; bura
rak alnna yaptrd peremi, maymun kafasna
benzetilm i sap olan bastonu ve dmann gz
lerini oymak iin icat ettii, baparm ana takarak
kulland bakr cihaz ile nl Dandy Johnny Do
lan gibi adam lar; yirm i be sent iin tek srkta
canl bir sann boynunu koparan Kit Burns gibi
adam lar; onun iin gururla sokaklar arnlayan
kza pezevenklik yapan, ii>, l gzl, gen ve sar
n Kr Danny Lyons gibi adam lar; N oel gecesi ge
lirlerini hayr kurum una balayan, New Eng-

* Bir tabaka kdn 1/8'i. Ed.

50

land'm kylerinden birinden gelm e yedi kzkardein ilettii cinsten sra sra krm z fenerli evler; a
brakldktan sonra kpeklerin stne salman rh
tm sanlarnn iine tkldklar san ukurlar;
ucuz in kum arhaneleri; Gopher etesi'nin st ste
dul kalm fiyakal sevgilisi Kzl Norah gibi kadn
lar; Danny Lyons cinayetten idam edilince dul poz
lar takman ve len kr adam iin kim daha ok
zlyor tartm as srasnda, N azik M aggie tara
fndan boynundan baklanan Kumru Lizzie gibi
kadnlar; yz binann tamamen yanp ehrin nere
deyse dt 1863 isyanlar gibi kitle ayaklanm a
lar; insanlarn ezilip, denizdeym iesine bolduklan kalabalk sokak kavgalar; Yoske Nigger gibi
hrsz ve at zehirleyicileri. New York'un karm akar
k yeralt dnyas tarihini dokuyan bunlard. Bu
tarihin en nl kahram an Edward Delaney, W illi
am Delaney, Joseph Marvin, Joseph M orris adlary
la da bilinen Kei Eastman'd. Bin iki yz adamn
bayd.

Kahraman
Kimin kim olduundan bir trl em in olunamayan
maskeli balolar kadar sinir bozucu bu kiilik kay
drm alar, kahram ann gerek adn unutturur. G er
ek ad diye b ir ey olduunu kabul edecek olursak
tabii. Kaytlara gem i gerek udur ki, kahram an
mz, Brooklyn'in VVilliamsburg blgesinde Edward
Osterm an olarak domu ve bu ad sonralar East
man olarak A m erikallatrm tr. G ariptir ama, ye
ralt dnyasnn bu frtnal yesi M usevi idi. Ha

ham sakall adam larn gelenee gre kesilip kandan

arndrlm ve kez tem izlenm i dana etini kor
kusuzca yedikleri b ir koer lokantasnn sahibinin
oluydu. 1892'de, on dokuz yama geldiinde, b a
bas ona b ir kuu
dkkn
at. Hayvanlara
duyduu hayranlk, onlarn kk kararlarna ve
akl almaz m asum luklarna gsterdii ilgi, yaam
boyu srecek olan bir hobiye dnt. Yllar sonra,
illi Tam m any kzlderililerinin sunduu Havana
purolarn km seyerek reddettii, ya da en iyi
kerhaneleri o yeni icatla, gondoln gayrim eru o
cuuna benzeyen otom obille ziyaret ettii bolluk
dnem inde ikinci b ir i kurdu. Bu, yz kedi ve drt
yzden fazla gvercinden oluan bir cephe idi ve
hayvanlardan tek bir tanesi b ile satlk deildi. Her
birin i ok sever; sk sk kolunun altnda halinden
honut bir kediyle dolard mahallede. Peinden de
hevesle birka kedi daha gelirdi.
Kavgalarda hrpalanm , dev gibi b ir adamd.
Ksa, kaln b ir boynu; f gibi gs; uzun, kemikli
kollar; krk bir burnu; yara iinde de olsa gvde
sinden daha az gze arpan b ir yz ve kovboy ya
da denizcilere has arpk bacaklar vard. Onu gm
leksiz ya da ceketsiz grm ek mmknd ama ba
na b ir ka numara kk gelen melon apkas, yu
varlak kafasndan hi dm ezdi. nsanolu onun
ansn canl tuttu. D grn asndan geleneksel
sinema gangsteri Eastm anm bir kopyasdr; gdk,
cinsiyetsiz Capone'un deil. Louis VVolheim'm, hat
lar merhum Kei Eastm an' andrd iin Hollyvvood'da i bulduu sylenir. Eastman yeralt kral
lnda cakayla yrrken omuzunda byk, mavi

b ir gvercin olurdu, tpk knda karatavuk oturan

b ir boa gibi.
1890'larn New Yorkunda halka ak dans sa
lonlarnn srsne bereketti. Eastman bunlardan
b ir tanesinde fedai olarak alyordu. D erler ki, g
nn birinde dans salonu yneticisinin teki onu ie
alm ay reddedince, Kei, i kapasitesini salonun
iki dev fedaisini paspas yapm akla kantlad. Tek
bana herkese korku salan Kei, b j grevi 1899'a
kadar srdrd. Sindirdii her belasn arayan iin,
acm asz copuna bir entik att. Bir gece, birasyla
ilgilenen kendi halinde kel b ir kafa grd ve sahi
bini bir vuruta yere serdi. Elli olm aya bir entik
kalmt, diye aklad sonradan.
N fu z B lg e s i
1899'dan itibaren, Eastm an, yalnzca nl olmakla
kalmayp, mahalli seim ler srasnda ehrin nem li
bir blgesinin korum asn da stlendi. Sefil blgesi
nin kerhanelerinden, ucuz kum arhanelerinden, so
kak fahielerinden, yankesici ve hrszlarndan ko
ruma paras da toplard. Tam m any politikaclar
onu hr karsn diye kiralarlard; kim i ahslar da
yle.
Fiyat listesi yleydi:
.

D ileyerek Kulak Koparm a............ 15 $

Kol ya da Bacak K rm a.................... 19 $
Bacaa Kurun Skm a....................... 25 $
Baklam a.............................................. 25 $
Byk .................................................100 $ ve zeri
V_________________________________________________/
53

A raaa srada, alkanln kaybetm em ek iin s

m arlanan ie kendisi giderdi Eastman. Snrlarla il
gili (uluslararas hukuun gndem ini dolduran her
hangi bir sorun kadar nazik ve dikenli) bir sorun,
Eastm an' rakip etenin tannm lideri Paul Kelly
ile kar karya getirdi. ki ete arasndaki rastgele
yum ruklam alar ve kurun alverii, baz blgesel
snrlarn izilm esine yol am t. Eastman b ir sabah
erkenden at snrlar tek bana ve K ellynin be
adam nn saldrsna urad. Kam niyetine sallad
maymunumsu kollar ve copuyla, saldranlardan
tanesini yere serdi, ama sonunda midesinden iki
kurun yiyip, yerde lm e terk edildi. Ba ve iaret
parm aklarn scak yaralarna bastrp, sendeleye
sendeleye G ouverneur H astanesi'ne vard Eastman.
O rada, hayat, yksek ate ve lm haftalarca birbirleriyle yartlar onu elde etm ek iin, ama dudakla
rndan onu ldrm eye yeltenenin ad km ad. Has
taneden ayrldnda sava balam t ve 19
Austos 1903'e dek, bir vurumadan dierine filiz
lenerek srd.

Rivington Sokat arpm as

Her biri, polis dosyalarndaki solmaya yz tutmu
fotoraflarndan biraz farkl yz kahram an; buram
buram ttn ve alkol kokan yz kahram an; canl
renklerde eritlerle sslenm i hasr apkalar giyen
yz kahram an; rk di, solunum yollar veya
bbrek bozukluklar gibi utan verici hastalklarla
balar bazlarnn daha ok, bazlarnn daha
az dertte olan yz kahram an; Troya ya da Bull

54

Run'da3 arpanlar kadar nemsiz ve ahane yz

kahram an... kinci Cadde st geidinin kem erleri
altndaki glgelerde bu yz adam bu kara cesaret
iini balatverdiler. ne srlen neden, Kelly'nin
adam larnn, Eastm an'm arkadann Rivington Sokanda ilettii kumarhaneyi basm a giriim iydi.
G angsterlerden biri ld ve bunu izleyen kurun
furyas saysz silahlarn savama dnt. st ge
idin stunlar arasnda, sinekkayd tral adam lar
birbirlerine sessizce ate yadrdlar ve evrelerini
takviye kuvvetleri sard. Bunlarn her birinin cebin
de avu dolusu cephane vard ve arplm araba
larla gelip, gangsterlerin etrafnda savaa katldlar.
Bu savan aktrleri neler hissediyorlard? n
celikle (bence), yz tabancann anlam sz grlts
arasnda her an geberebileceklerinin bilincindeydiler; kincisi (bence), ilk kurunlara hedef olm adkla
r takdirde kurun ilemez klnacaklarna bo bir
gven duyuyorlard. Ama gecenin ve dem ir stun
larn siperinde alabildiine dvtkleri kuku g
trmez. Polis iki kez araya girm eye kalkt ve iki
kez pskrtld. arpmak iren ya da rkt
cym esine gnn ilk klar ile kesildi hz sa
van. st geidin koca kem erlerinin altnda yatakald yedi ar yaral, drt le ve b ir gvercin
ls.

atrtlar
Yrenin politikaclar Kei Eastman bunlara hiz
m et veriyordu kamu nnde bu tip etelerin var
ln inkr eder ya da bunlarn basit spor kulpleri

55

olduunu iddia ederlerdi. Rivington Sokanda bu

iki etenin patavatszca savam as onlar tedirgin
ediyordu imdi. Eastman ve Kelly arasnda bir bu
luma ayarladlar, onlara barn gerekliliini anla
tabilm ek iin. Kelly, (Tammany Hall'un polisi en
gellem ek asndan, ok sayda Colt'tan daha etkili
olduunu ok iyi bild ii iin) hemen kabul etti;
Eastman ise (kocaman, hantal gvdesinin verdii
gururla) daha ok dvm ek iin can atyordu. Ba
r reddettii iin politikaclar onu hapise attrm ak
la tehdit etm ek zorunda kaldlar. Sonunda iki gang
ster yzleti, ikisinin de dileri arasnda dev birer
puro, ellerinde revolver ve evrelerinde sadk fedai
leri vard. Tipik b ir Am erikan karar verdiler: An
lam azlklarn ringde, yum ruk yumrua zecek
lerdi. Kelly deneyim li bir 'boksrd. Dv
Bronx'da, b ir ahrda yapld ve abartl b ir olay ol
du. Yz krk kii seyre geldi, bunlarn arasnda yr
tk prtk, melon apkal gangsterler ve iine silah
gizlenebilecek derecede kabark sa m odelleri olan
kz arkadalar vard. Gangsterler iki saat kadar d
vtler ve berabere kaldlar. Bir hafta gemeden,
kavga yeniden balad. Kei bilm em kanc kere
tutukland. Tam m any H ail ondan kurtulm utu bylece; yarg tam tamna on yl hapis ngrd Kei
iin.

Eastm an Alm anya'ya Kar

aknln zerinden atamayan
Kei, Sing
Singden tahliye edildiinde, etesindeki bin iki yz
adam birbirleriyle arpan gruplara ayrlm lard.

56

Onlar yeniden rgtlem eyi baaram aynca, tek b a

na srdrd etkinliklerini. 8 Eyll 1917'de bir
anayolda sorun kard iin tutukland. Ertesi
gn, daha byk sorunlara katkda bulunm ak ze
re New York M illi Muhafz Bl'nn 106. Piyade
Alay'na katld. Birka ay sonra, blkle birlikte
yurtdna gnderildi.
Seferinin eitli ynleri hakknda bilgi sahibi
yiz. Esir alm aya iddetle kar ktn ve b ir kere
sinde (tfeinin kabzasyla) bu iren olay engelle
diini biliyoruz. Yaralandktan gn sonra
hastaneden svm ay baarp, n saflarda savam a
ya dndn de biliyoruz. M ontfaucon civarnda
ki arpm alarda kendisini gsterdiini de b iliyo
ruz.
Bow ery'deki
kk
dans
salonlarnn
Avrupadaki savatan daha zorlu olduunu iddia
ettiini de biliyoruz.

Gizem li, M an tkh Son

Kei Eastm an'm cesedi, 1920 ylnn N oel gn, sa
baha kar, New York'un m erkezi caddelerinden b i
rinde bulundu. Cesette be kurun yaras vard.
lm den habersiz, mutlu bir sokak kedisi aknlk
iinde dolanyordu cesedin evresinde.

(Bo Sayfa)

lgisiz Katil
Bill Harrigan4

Arizona'mn vahi llerinden bir grnt; ilk ola

rak, Arizona ve New M exico'nun vahi llerinden
b ir grnt altn ve gm arayclarnn kam p
laryla nl b ir lke, nefes kesen ak alanlar lke
si, antsal tepeler, yum uak renkler lkesi, akbabalarca tem izlenm i soluk iskeletler lkesi. Bu lkede
dier bir grnt atnn stnde dim dik oturan
binicinin, dn verm eyen altpatlarlarn sahibi d eli
kanlnn, grnm ez (byl) kurunlarla uzaktan
adam ldren Billy the K idin grnts.
Dam arlarnda deerli madenler barndran, kr
edici parltsyla kupkuru bir l. Yirm i b ir yanda
ldnde, byklerin adaletine, M eksikallar'
saym azsak yirm i b ir le borlu olan ocuk.

K oza Dnemi
leride dehet ve vgyle Billy the Kid olarak isim
yapacak olan ocuk, 1859'da b ir New York bodru59

munda dodu. Yorgun ve rlandalI bir rahimden

kt, ama zenciler tarafndan bytld syle
nir. Aalk kokularn kvrck kafalarla kart
bu yerde, illeri ve kzl salar sayesinde stnl
n kolayca kantlad. Beyaz olmaktan gurur du
yuyordu; ayn zamanda elim siz, vahi ve kabayd.
Oniki yanda Bataklk M elekleri'ne, yani m ahalle
nin kanalizasyonlarnda etkinlik gsteren ilahi hay
dutlar etesine katld. Yank sis tten gecelerde, le
kokulu labirentlerinden kp bir Alman askerinin
peine taklr, onu bir darbede bayltr, donuna va
rana dek soyar ve geldikleri yerin pisliine geri d
nerlerdi. Liderleri, at zehirleyicisi olarak tannan
gm sal zenci Gazhane Jonas idi.
Rhtm iletm elerinde alan kadnlar, pencere
den bir kova kl boaltrlard bazen, umut verici
bir kurbann bandan aa. Adam ksrp tks
rrken, Bataklk M elekleri zerine atlar, onu bod
rum katlarndan birinin iine itip soyarlard.
leride Billy the Kid diye anlacak olan Bili Harrigan'm raklk yllar byle geti. Bowery tiyatro
larna burun kvrm azd; zellikle kovboy melod
ram larn seyretm eye giderdi (bunlarn, gelecein
habercisi iaret ve sim geler olduunu belki de hi
bilm eden).

Bat'ya Git!
st balkondaki sprntlerin, perde zamannda
kalkmaynca "Kaldrn u paavray!" diye bardk
lar Bovvery tiyatrolar, kan ve gm brtnn bol ol
duu yapm larla doluyor idiyse, bunun basit akla

60

masn o yllarda Am erika'da balayan Uzak Bat

hayranlnda aram ak gerekir. Gnbatm nn te
sinde Nevada ve K aliforniya'nn altn m adenleri ya
tyordu. Gnbatm nn tesindeydi balta balta d ev
rilen kzl servi orm anlar; yaban kz srleri;
Brigham Young'm susam uru apkas ve gece haya
t; kzlderililerin lenleri ve fkesi; ln temiz
havas; gz alabildiine uzanan otlaklar; ve toprak,
yaknl denizin yaknl gibi ba dndren top
rak. Cezbediyordu Bat. O yllarda sregelen bir
sylenti vard binlerce Am erikal, Bat'ya sahip
lenm ek iin kouyordu. 1872'deki bu kouya, ng
rakl ylan kadar hain, hapis kakn Bili H arrigan
da katld.

B ir M eksikal'm n k
Tarih (baz film ynetm enlerinin eserleri gibi bir d i
zi kesik grntyle ilerleyerek) tehlikelerle dolu bir
salon grnts karyor karm za. Bu salon ak
denizlerin ortasndaym asna kudretli ln kalbi
ne yerletirilm i. Zam an, 1873 ylnn rzgrl bir
gecesi; yer, New M exico'nun Kazkl Ovalar. H e
men hemen tm blge garip bir ekilde dz ve p
lak; ama ay ve frtna bulutlarn barndran gky
z, dalar ve oyuklarla dolu. Glgelerde hayvan
kafataslar, akal gzleri ve ulum alar gizlenm i; s
rm gibi atlar ve salondan dar szlen uzun bir
k hzmesi. eride, bir grup iriyar ama yorgun
adam kavga ncesi ilerini stm ak iin iiyor, ylan
ve kartal kabartm al koca koca gm paralar ka
rp gsteri yapyorlar. Donuk suratl b ir sarho

61

kendi kendine bir ark tutturmu. Adam larn ara

snda bol s'li bir dil konuanlar var; bu dil span
yolca olm al ki, onu konuan adamlara tepeden ba
klyor. Krmz kafal ehir san Bili H arrigan, iki
ienler arasnda. oka agardiente'yi m ideye in
dirdikten sonra, bir tane daha istesem mi diye d
nyor tek kuruu kalm ad iin olsa gerek. Bu
l insanlar yznden biraz bunalm . Onlar hkm edici, grltc, mutlu, yaban kzlerini ve atlar
idare etm ekte nefret edilesi derecede hnerli bulu
yor. Bir anda ortala lm sessizlii kyor, yal
nzca sarhoun uyum suz arks duyuluyor. eri bi
ri giriyor kocaman, gl bir MeksikalI bu, yz
de kzlderili kadnlarnkini andryor. Devasa bir
sombrero var kafasnda, belinden bir ift altpatlar
sarkyor. Bozuk ngilizcesi ile, iki ien orospu o
cuu gringolara iyi akam lar diliyor. Bu meydan
okum aya yant gelm iyor. Bili adamn kim olduunu
soruyor, o Dago'nun yani Diego'nun Chihuahua'l Belisario Villagrn olduunu fsldyorlar kor
kuyla. O anda b ir patlama sesi duyuluyor. Uzun
boylu adam lar duvarnn ardndan davetsiz misafi
re ate eden Bill'dir bu. Villagrn'n elindeki bardak
dyor, sonra da adamn kendisi. kinci bir kur
una gerek kalm yor bile. Gsterili lye bakmaya
tenezzl etmeyen Bili, sohbeti brakt yerden sr
dryor. yle mi? diyor yayvan yayvan. O hal
de, ben de New Yorklu Billy the Kid'im. Aldr
etm eyen sarho, ark sylem eye devam ediyor.
Salondakilerin gznde Bill'in ne derece ilahlatn kolayca kestirebilir herkes. evresindekile
rin elini skp vg szlerini, alklar ve viskileri

62

kabul etm ektedir Bili. Birisi tabancasnn kabzasn

da entik olm adn fark edip, Villagrn'n lm
iin bir izik atm ay teklif ediyor. Billy the Kid ada
mn jiletini alyor ama diyor ki: M eksikallar' say
maya demez. Bu bile yetm iyor Bill'e. O gece cese
din yanna seriyor battaniyesini ve byk bir
gsteri iinde gndoum una dek uyuyor.

ldrmek in ldrmek
O ansl kurun ile, kahram an Billy the Kid (on
drt yanda) domu, kaak Bili H arrigan lm
t. Beyin datan lam ocuu byyp, snrlarn
adam oldu. Kendi kendine ata binm eyi ve eyerde
W yoming ve Teksas tarz dik oturm ay ren
di; Oregon ve K aliforniya'dakiler gibi vcudunu
geriye doru atm yordu. Yaratt efsaneye hibir
zaman uyum salayam ad, ama ona srekli yakla
t. Kovboyun iinde New York gangsterine ait bireyler kalmt hep; nceleri, zencilere olan nefreti
ni MeksikalIlara yneltti, ama azndan son kan
(kfr) szckleri spanyolca idi. Kovboylarn ku
ralsz yaama sanatlarn rendi. Daha zor bir sa
nat olan adam ynetm e sanatn da kavrad. Bu iki
sanat sayesinde iyi bir davar hrsz oldu. Zaman
zaman ekiyordu onu, Eski M eksika'nn gitarlar ve
genelevleri.
Uykusuzluun dsel berrakl iinde, drt
gn drt gece sren kalabalk partiler dzenledi.
Tka basa doyunca, hesab kurunla derdi. aretparma tutukluk yapm ad srece, tm snr bl
gesinin en korkulas (ve belki de en gizem li ve en

63

yalnz) adam yd. Onu ldren erif arkada Pat

Garrett, b ir keresinde ona yle dedi: Tfekle ya
ban kz vurarak epey deneyim kazandm.
Ben de altpatlarla epey deneyim kazandm,
diye karlk verdi Billy, alakgnlllkle. Teneke
kutu ve adam vurarak.
Ayrntlarn renem esek bile, biliyoruz ki,
Billy yirm i bir adamn lm nden sorum luydu,
"M eksikallar' saym azsak." Yedi yl boyunca, tam
anlam yla vurdum duym azl yaad.
25 Haziran 1880 gecesi, Billy siyah-beyaz benek
li atyla Fort Sum ner'm tek anacaddesinden aa
indi drt nala. Scak bunaltyordu ve sokak lam ba
lar henz yanm yordu. Taraada, sallanan iskem le
sinde oturan erif Garrett, silahn dorultarak
Kid'in karnna b ir kurun yollad. At yoluna devam
etti; srcs yolun tozuna buland. Garrett ikinci
bir kez ate etti. ehir sakinleri (vurulan adamn
Billy the Kid olduunu bildikleri iin) kepenklerini
sk skya kapattlar. lm le boum as uzun ve
utan verici derecede acyd. Sabah olduunda, g
ne gkte iyice ykseldii zaman, ortaya kt in
sanlar ve Bill'in silahlarn aldlar hemen. Adam ru
hunu teslim etmiti. Yznde llere zg o
tkenm i ifadeyi grdler.
Tra ettiler onu, kefene koymak yerine giydir
diler ve Fort Sum ner'm en byk m aazasnn vitri
nine koydular, hayran ve alayc baklar altnda.
Atl, arabal adam lar gelip uzun kuyruklar olu
turdular nnde. nc gn, makyaj yapm ak zo
runda kaldlar ona. Drdnc gn, sevgi gsterileri
arasnda gcm ld.

64

Onur Krc Grg Hocas

Ktsuke no Suke

Bu yknn utan verici kahram an, onur krc

grg hocas Kira Ktsuke no Suke, Ak kalesi be
yinin erefini iki paralk ederek lm ne yol aan
ve hak ettii intikam karsnda (bir soylu olarak
grevi olduu halde) harakiri yapm ay reddeden
talihsiz b ir saray yetkilisidir. A teli ballk yem in
leri ettirdii ve lm sz b ir giriim e giden kara ka
py at iin tm insanlk kran borludur ona.
Bu olaya adanm yz kadar rom an, aratrm a,
doktora tezi ve opera vardr porselen yaptlar, lapiz lazuli ilem eler ve tahta oym alar da cabas. y
k beyaz perdede de kullanlm , Krk yedi H izm etlinin bret Verici yks film in ism i budur Japon
sinem asnn en belirgin esin kaynaklarndan biri ol
m utur. Bu byk ilginin de gsterdii gibi, yk
nn sonsuz abalarla belgelenm i n hakl olm ak
tan da teye gider ok adildir.
A. B. M itford'un anlatsndan yola kyorum ;
bu anlat, yerel renklere yer verm em i, grkemli
65

m acerann akclna ncelik tanm tr. Douya

zg ayrntlarn eksiklii, Japonca'dan evirilmi
b ir yapt olduunu gsteriyor bana.

zlen Kurdele
1702 ilkbaharnda bir gn, Ak kalesinin sekin be
yi Asano Takumi no Kam i, im paratorun elisini m i
safir edip, yedirip iirm ekle grevlendirildi. ki bin
yz yllk (ki bunlarn b ir ksm sylenceseldi)
cilalanm grg kurallar, byle b ir davet iin n
grlen trenleri titizlikle belirlem iti. Eli, Mikado'yu simgesel ya da dolayl olarak temsil ediyordu
bu ince ayrm abartm ak ya da nemsememek
doru deildi. lm le cezalandrlabilecek hatalar
nlem ek iin, Yedo sarayndan yksek rtbeli bir
yetkili, grg hocas olarak nden yolland. Sarayn
rahatndan uzak, ona b ir eit srgn gibi gelen kr
tatiline mahkm olan Kira Ktsuke no Suke, grevi
ni yerine getirmek iin hi skntya sokm ad kendi
ni. K ibirli tavrn arada bir abartarak, terbiyesizliin
snrn zorluyordu. rencisi olan kalenin beyi, bu
m askaral grmezden gelm eye alyrdu. Buna
nasl bir karlk verm esi gerektiini kestirem iyor,
gl grev bilinci onu her tr iddetten alkoyu
yordu. Bir gn, hocann orabnn kurdelesi zl
d ve hoca, beyden onu balam asn istedi. Hntan
yanan Takumi no Kami, sabrla boyun edi. Terbi
yesiz grg hocas ona b ir ey renem eyecek ka
dar beceriksiz olduunu ve bu denli kt b ir d
m ancak hdklerin atabileceini syledi. Kalenin
beyi, kamasn karp hocann kafasna doru bir

66

ham le yapt. Ktsuk no Suk6, alnnda ince ince ka

nayan hafif b ir yarayla oradan kat.
Birka gn sonra, askeri m ahkem enin karar
belli oldu ve Takum i no Kam i kendini ldrm eye
mahkm edildi. Ak kalesinin orta avlusuna krm
z keeyle rtl b ir platform kuruldu, hkm giy
mi adam bunun zerine kti. Ona uzatlan m cev
her kakm al altn haneri ald, suunu itiraf etti,
beline kadar soyundu ve iki tresel yarayla bar
saklarn karp b ir sam urai gibi ld. Krmz ke
eden tr, uzaktaki seyirciler akan kan grem e
diler. Ak sal, zenli b ir adam (mahkmun sa
kolu olan danm an O ishi Kuranosuke idi bu) T a
kumi no Kami'nin kafasn, klcnn bir darbesiyle
gvdeden ayrd.

Yapm ack Utan

Takum i no Kam i'nin kalesine el konuldu, sadk hiz
m etlileri datld, ailesi be parasz brakld ve le
kelenm i ad kfrlere hedef oldu. Sylentiye gre,
kendisini ldrd gece, krk yedi hizm etlisi b ir
lik oluturup dada b ir snakta bulutular ve b ir
yl sonra olacaklar en ince ayrntsna kadar hesap
ladlar. G erek udur ki, adm adm ilerlem ek zo
runda kaldlar ve baz bulum alarn ulalm az te
pelerde deil, kk bir orm an tapmanda
gerekletirdiler. Bu bakm sz, ahap tapnakta,
iinde b ir ayna bulunan dikdrtgen bir kutu dn
da hibir ss yoktu. alm ak iin yanp tutuuyor
lard ve , ulalm as zor b ir hedef gibi geliyordu
onlara.

67

N efretlik grg hocas Kira Ktsuke no Suke evi

nin gvenliini artrd, tahtrevann koruyacak ok
lu, kll, ok sayda asker tuttu. Sadk, dikkatli ve
sinsi casuslarna da gveniyordu. alclarn ba
kan olduu tahmin edilen danm an Kuranosukeyi
izledikleri gibi kim seyi izlem iyorlard. Kuranosuke
bunu ans eseri rendi ve plann bunun stne
kurdu.
Kuranosuke, im paratorluun sonbahar renkle
rinde, ei olmayan b ir ehrine, Kyoto'ya tand.
Kendisini kumarhanelere, m eyhanelere ve en berbat
ne sahip kerhanelere verdi. Aaran salarna bak
madan fahielerle, airlerle ve daha beter kiilerle
dirsek temasnda bulundu.
Bir keresinde, aalk bir yerden atlp yere
dtnde, geceyi sokakta, kafas kendi kusmuu
na batm olarak geirdi.
yle denk geldi, ve b ir Satsum a adam onun bu
halini grd, fkeyle dedi ki : Yoksa bu, Asano
Takum i no Kami'nin danm an, beyine lmde e
lik eden ve onun cn alma cesareti olm adn
dan, kendisini zevk ve utanca bulayan Oishi Kura
nosuke mi? Sen samurai olmaya layk deilsin.
Ve Kuranosuke'nin uyuyan yzn ineyerek
stne tkrd. C asuslar kendisine bu sefaleti b il
dirdiinde, Ktsuke no Suke olduka rahatlad.
ler burada bitm edi. Danm an, kars ve kk
olunu savd ve kendine kerhaneden bir m etres sa
tn ald. Bu rezalet, dm annn yreine su serpti
ve nlem lerini azaltm asna yol at. Ktsuke no
Suke'nin m uhafzlarn yarsn yollam as ite byle
oldu.

66

1703
knn en sok gecelerinden birinde, krk
yedi hizm etli, Yedo'nun dnda, rzgrl, plak bir
bahede, kpryle iskam bil fabrikasnn kenarnda
bulutular. Beyin sancaklarn tayarak, harekete
getiler oradan.
Ama saldry balatm adan nce, dm anlarnn
kom ularna gece hrszlar ya da haydut olm adk
larn, adalet adna askeri harektta bulunduklarn,
b ir mesaj gndererek bildirdiler.

Yara
Kira Ktsuke no Suke'nin sarayna iki koldan sald
rld. n kapya yneltilen ilk saldry danman
ynetiyor; kincisini onalt yam a basacak olan ve o
gece len byk olu ynetiyordu. Tarih bu canl
karabasann deiik anlarn eksiksiz olarak kaydet
m eyi bilm itir; ip m erdivenlerle avluya tehlikeli
ini; saldry haber veren davullar; savunma tela;
dam n drt bir kesine yerletirilm i okular;
okun, insann hayati organlarna ynelen uuu; ka
na bulanm porselenler; lm, nce yakc, sonra
buz gibi; kymn am aszl ve kargaas. Dokuz
hizm etli canlarn verdiler; savunm adakiler de daha
az cesur olmayp, pes etmeyi reddettiler. Ne var ki,
gece yarsndan biraz sonra direni krld.
Bu sadakat gsterisinin aalk kkeni Kira
Ktsuke no Suk ortalklarda yoktu. Sarayn tm
gird isi kts arand halde alayan kadn ve o
cuklardan baka bir ey grnm yordu. Hizm etli
ler onu bulma um utlarn tam yitiriyorlard ki, da'nman, hocann yatann henz scak olduunu

69

fark etti. Yeniden aram aya koyulunca, bronz b ir ay

nann ardnda gizli kalm dar bir pencere kefetti
ler. Aadaki kk, karanlk avludan beyazlar gi
yinm i b ir adam bakyordu yukarya. Sa elinde
titrek b ir kl tutuyordu. Aaya indiklerinde di
renm eden teslim oldu adam. Alnndaki yara izi h
l belirgindi. Takumi no Kami'nin hanerinin eski
im zasyd bu.
Kana bulanm askerler o an nefretlik dm an
lar karsnda diz kp, lm ve akibetinden
grg hocasnn sorumlu olduu Ak kalesi beyinin
hizm etlileri olduklarn sylediler ve ona bir samurai gibi kendini ldrm esini nerdiler.
Bu denli dlek bir kiiye byle onurlu b ir lm
sunm ak bounayd. Ktsuke no Suke gibi bir adam
onurdan anlam azd. Gn doarken boazn kes
mek zorunda kaldlar.

T anklk
leri (kzgnlk, karklk ya da acma olmadan)
alnm olan hizm etliler, beylerinin gml olduu
m abede doru ilerliyorlar.
Kira Ktsuke no Suke'nin inanlm az kellesini bir
kovada tayor, onu srayla kolluyorlar. Krlar ve
Yedo ilini gpegndz kat ediyorlar. Yol boyunca
evrelerini insanlar saryor, gzyalar ve hayr du
alaryla. Sendai Prensi onlar sofrasna davet edi
yor, ama geri eviriyorlar onu, beylerinin yaklak
iki yldr beklediini syleyerek.
Karanlk mezara varp, dm anlarnn kafasn
sunuyorlar.

Yce Divan hkm veriyor. H izm etlilerin istek

leri gerekleiyor kendini ldrm e ayrcal tan
n yor onlara. H epsi de yle yapyor, hatta kim ileri
hevesli bir sknet iinde lyor ve beylerinin ya
nnda topraa veriliyor. Erkek, kadn ve ocuklar
dua ediyor bu sadk adam larn m ezar banda.

Satsum a Adam
Gelenlerin arasnda, uzun b ir yolculuk yapt anla
lan tozlu ve yorgun b ir ocuk var. Kendini O ishi
Kuranosuke'nin m ezar tann nne atp sesleni
yor: Seni Kyoto kerhanelerinden birinin nnde
sarho yatarken grdm , ve beyinin cn alm ay
planladn dnem edim ; seni nankr bir asker
sandm ve yzne tkrdm. im di zrlerim i
sunmaya geldim . Byle diyerek harakiri yapt.
M abedin rahibi bu hareketi ok beenerek, onu
hizm etlilerin yanma gmd.
Krk yedi sadk adamn yks burada b iter
ama aslnda sonu yoktur yknn, nk bizler gi
b i, belki de hi sadk olm ayan, ama, b ir gn olma
umudundan vazgem eyenler, onlar szcklerle
onurlandrmaya devam edeceiz.

71

Maskeli Yn Boyaycs
Mervli Hakim
Anglica Ocampo'ya

Yanlm yorsam , Horasan'n Peeli (ya da M askeli)

Peygam beri Mokanna hakknda yalnzca drt ana
b ilgi kayna var : a) Baladhuri' nin derledii H ali
feler Tarihin d en blm ler; b) Abbasilerin resm i ta
rihisi tbn abi Tahir Tayfur'un yazd Devin Elkitab, ya da Kesinlik ve Dzeltme K itab; c) Peygamber'
in kutsal kitab olan Karanlk Gl, ya da Gizli
G/'deki iren dalaletleri rten Arap elyazm as
m etin, Gl'n mhas; d) M hendis Andrusov tara
fndan, H azar Demiryolu'nun yapm srasnda gn
na karlm okunaksz dem ir paralar. Tahran
N m izm atik Koleksiyonu'nda sergilenen bu parala
rn stnde, Gl'n tmhas'nm anahtar blm lerinin
ksaltlm ya da dzeltilm i eklini ieren Farsa
m sralar bulunur. Gl'n asl kayplara karm tr;
1899'da bulunup, M orgenlndisches Archiv'in ar
abuk yaym lad metnin ise sahte olduunu nce
H orn, sonra da Sir Percy Sykes kantlam tr. Pey73

gam ber, Bat'daki nn Thom as M ooreun, m illi

yeti b ir trlandal'm n duygusallyla ykl, fazlaca
uzun b ir iirine borludur.

Kz/ B oya
Hakim, H icret'in 120. ylnda (M. S. 736) Trkis
tan'da dodu. Zam annn ve lkesinin insanlar Pe
eli Peygam ber adyla anacakt onu sonradan. Hakim 'in evi, balan , baheleri ve ayrlar hznle
le bakan eski Merv ehrindeydi.
ehir sakinlerinin nefesini tkayan, kara zm
salkm larnn zerinde gri b ir tabaka oluturan toz
bulutlarnn yokluunda, le vakitleri, bembeyaz
ve gz alc olurdu Merv'de.
Hakim , bu i skc ehirde byd. Amcalarn
dan birinin onu kum a boyam a iine rak olarak
ald bilinir. Kfirlerin, kalpazanlarn, dzenbazla
rn sanatyd bu. Azgnlkla srdrd m eslek ya
amnn ilk m elanetleri iin bu adam lardan esinlenecekti.
Gl'n m has'mn iyi bilinen b ir sayfasnda, Hakim 'in yle dedii yazar :
Yzm altn rengidir, ama ben demlendirdim boya
larm. Taranmam yn ikinci gece boyaya bastrdm,
ilenmi yne nc gece emdirdim boyay. Adalarn
hkmdarlar hl yarr dururlar bu kzl kuma iin.
Tanr'nn yaratt gerek renklerle oynayarak gnah i
ledim genlik gnlerimde. M elek, bana ko ile kaplann
ayn renkte olmadn syledi. eytan ise, Kadiri Mut
lak yle olmalarn isterdi, o senin hnerin ve boyalarn
dan yararlanyor, dedi. A rtk biliyorum ki, melek de ey

74

tan da hakikatten saptlar ve biliyorum ki, tm renkler

irentir.
H icret ya da r'mn 146. ylnda, Hakim,
M erv'de grlm ez oldu. K azanlar, boya flan, bir
irazi haneri ve bronz b ir aynayla parampara hal
de bulundular.

Boa
158 ylnn aban aynn sonlarmda l havas d u
ruydu. M erv yolu zerindeki b ir kervansarayn ka
psnn nnde oturan bir grup adam gzlerini ak
am gne dikmi, nefsini tutma ve oru
dnem ini balatan Ramazan ayn aramaya koyul
m ulard. Kle, dilenci, at tccar, deve hrsz ve
kasaptlar. Vakarla yere km bekliyorlard gele
cek iareti. G nbatm n seyrettiler, ve gnbatm
kum rengindeydi.
Gnei alev alev yakan, ay insan rperten tit
rek kl ln dier ucundan, dev boyutlarda
siluetin yaklatn grdler, tnsand bunlar, ve ortadakinin ba boa bayd. yice yaklatklarnda,
bu adamn m askeli; yanndakilerin de kr olduu
anlald.
Binbir Gece M asallar'nda olduu gibi, birisi
adam dan bu keram eti aklam asn- istedi. Onlar
kr, dedi m askeli adam, nk yzme baktlar.

Leopar
Abbasiler'in resm i tarihisine gre, lden gelen
adam (ki sesi fevkalade yum uakt ya da m askesi

75

nin kabalyla karlatrldnda insana yle geli

yordu), kervanclara, pim anlk ayn balatacak ia
reti beklediklerini bildiini, ama kendisinin daha
byk b ir iaretin vaizi olduunu syledi. Hayat
boyu pim anlk ve ehitlik m ertebesi vaat ediyordu.
Kendisini Osman olu Hakim olarak tantan adam,
Ir'nn 146. ylnda evine bir yabancnn girdiini,
kendisini arndrp dua ettikten sonra palayla kafa
sn kestiini ve cennete gtrdn syledi. Ya
bancnn (Cebrail'di bu yabanc) sa elinde tuttuu
Hakim 'in kafas, cennetin en yksek katnda, Tanr'nm huzuruna karlm ve orada, Tanr, Peygam
berlik grevi verm iti ona. yle szckler retm i
ti ki Tanr, syleyen insann az yanard. yle bir
nur gelm iti ki yzne, bakm aya dayanamazd
lm llerin gzleri. .Maske kullanm asnn nedeni
de buydu. Yeryzndeki tm insanlar yeni retiye
inanlarn ikrar edince aacakt yzn ve
meleklerin daha nce tapt gibi lm ller de tapabileceklerdi ona. Grevini akladktan sonra, Ha
kim, kervanclar kutsal savaa (cihada) ve ehitlie
davet etti.
Kleler, dilenciler, at tccarlar, deve hrszlar
ve kasaplar arsna kulak vermediler. Biri, "By
c!" diye bard, dier biri "Sahtekr!" diye. lerin
den birinin yannda b i; leopar vard. Pers avclar
nn yetitirdii cinsten, kana susam , srm gibi bir
hayvand. Ve her nasl olduysa, zincirlerini kopard
leopar. M askeli peygam ber ve iki yardm cs dn
da herkes birbirini inedi kaaym derken. Geri
dndklerinde peygam ber hayvan kr etm iti. Leo
parn parlayan l gzlerinin karsnda, adam lar

76

H akim 'e tapnp onun doast glerini kabul et

tiler.

P eeli Peygam ber

Hi de cokulu deildi Abbasi halifelerinin tarihi
si, Peeli Peygam ber'in Horasan'da ykseliini ya
zarken. En nl kabile reislerinin baarszl ve
arm ha gerilm esinden epeyi huzursuz olan H ora
sanllar, um utsuzluk ve hararetle sarldlar N ur
Yzl'nn retilerine ve karlnda kanlarn ve
altnlarn dktler (Artk kaba m askesinden vazge
en H akim , deerli talarla ilenm i drt kat beyaz
ipekle yzn rtm eye balam t. lkeyi yneten
Banu Abbas hanedanln sim geleyen renk siyaht;
koruyucu peesi, sancak ve trbanlar iin Hakim,
tam zt rengi beyaz seti). Sefer iyi balad. T a
bii, K esinlik Kitabt'na gre H alife'nin ordular her
cephede m uzafferdi ama, bu zaferlerin deim ez
sonucu, generallerin grevden alnm alar veya g
l kalelerden ekilm ek olduuna gre, dikkatli oku
yucunun gerekleri grmesi zor olm ayacaktr. 161
ylnn Recep ay sonunda, nl N iapur kenti m a
deni kaplarn M askeli'ye at; 162 ylnn banda,
Astera ehri de ayn eyi yapt. H akim 'in askeri et
kinlikleri (ondan daha ansl b ir peygam berin de
yapt gibi), en etin arpm alarn ortasnda kz
lm s devesinin stnde Allah'a iyice yaklam ola
rak tenor sesiyle dua etmekten ibarettir. Sandan
solundan vzldayarak geen oklarn b ir tanesi bile
isabet etm ezdi ona. Belasn aryor gibiydi. Bir grup
iren czzam lm n sarayn evresinde topland

77

gece, onlar ieri aldrm , pm ; altn ve gm

verm iti onlara.
nem siz bir grev olan ynetim iini alt yedi
sadk adam stlenm iti. H uzur ve m editasyona ol
dum olas dkn olan Peygam ber, kutsal bedeni
nin gereksinim lerini en iyi ekilde doyurabilm ek
iin ellerinden geleni yapan yz on drt kr kadn
dan olum u b ir harem kurm utu.

ren A ynalar
Ne kadar patavatsz ya da tehlikeli olurlarsa olsun
lar, szleri kat inanlara ters dm edike, slam d i
ni, Tanr'yla aralarnda m ahrem iyet olm ayanlar
hogrr. Peygam ber'in kendisi bu lm ll aalam azd belki de, ama m ritleri, kazand ok say
da zafer ve H alife'nin yani Muhammed elM ehdi'nin aa vurduu fkesi, dalalete dm e
sine yol at sonunda. kne neden olan bu
uyum azlk, kiisel inanlar dorultusunda yeni
b ir dinin kurallarn belirlem esine de yarad. Eski
G nostik* inanlarn izleri gze arpar bu yeni re
tide.
Kinatn yaratln, hayaletim si bir Tanr'ya at
feder Hakim. Bu ilahi varln balangc olm ad
gibi, ad ya da yz de yoktur. Deimeyen bir
Tanrdr ve grntsnn dokuz glgesi ltfedip
yaratl balatm ; ilk cenneti peydahlayp ynet
mitir. Bu ilk yaratl halkasndan, kendi m elekleri,
Hristiyanln balangcnda, ruhani srlar bilmek iddia
snda olan mezhepler. Ed.

78

gleri ve tahtlar olan bir kincisi dom u ve b u n

lar, ilkinin sim etrik aksi olan b ir alt cennet olutur
m ulardr. Bu ikinci topluluk b ir ncsne,
ncs ise b ir alttakine yansm ve bu 999 kere
tekrarlanm tr. En alt cennetin Tanrsdr bizi y
neten, glgelerin glgesinin glgesidir ve Tanrlk
derecesi sfra yaklar. inde yaadm z dnya,
b ir hata, beceriksizce, gln b ir taklittir. Taklidi
oaltp doruladklar iin aynalar ve babalk ire
nilecek eylerdir. En yce erdem , irenm ektir. Pey
gamberin b izi sem ekte zgr brakt iki yoldan
ulalr bu erdem e: Dnyevi zevkleri reddetm ek ya
da bunlarn peinden kom ak, bedeni btnyle
reddetm ek ya da stne dmek.
Hakim'in kiisel cenneti ve cehennem i daha az
umutsuz deildir:
Kutsal A n la ty tanm ayanlar, Pee ve Yz tan
mayanlar {diye lanet okum u G izli G ld e ] muhteem
bir cehennem bekler: Yoldan km her ruh, 999 ate
krallnda ve her krallkta 999 ate danda ve her da
da 999 ate kalesinde ve her kalede 999 ate odasnda ve
her odada 999 ate yatanda yanacak ve her yatakta
kendi yznn biim ini alm , kendi sesiyle konuan
999 alev, sonsuza dek eziyet edecek ona.
Bunu, gnm ze ulaan dier b ir msra doru-
la r:

Tek bir bedenle ile ekersiniz bu yaam da; lm ve

Ceza da ise, saysz bedenle ekeceksiniz ileyi.
Cennet, daha az belirgindir Hakim'in retisin
de:
Karanln sonu yoktur burada, ta emeler ve h a
vuzlar vardr. Bu cennetteki m utluluk, ayrln, kendi-

79

ni inkrn ve uyumakta olduklarn bilenlerin mutlulu

udur.

Surat
H icret'in 163. (ve N ur Yzl'nn 5.) ylnda, Hakim,
Sanam 'da H alife ordusu tarafndan kuatld. Erzak
ve ehit ktl ekilm iyordu; ok sayda altn mele
in belirm esi pek yaknd. te tam bu sralarda, or
tal telaa dren bir sylenti yayld kaleye. Zinakr b ir kadn, harem aalarnca boulm ak
zereyken, Peygam ber'in sa elinde yzk parm a
olm adn ve btn trnaklarnn dm olduu
nu haykrm t. M ritleri arasnda yayld bu sy
lenti. H akim , cem aatin ortasnda, Tanr'nm kendisi
ni zafere ulatrm as ya da zel b ir iaret
gnderm esi iin dua ediyordu yksek bir terastan.
Saanak yamurdan saknrcasm a, balar kle gibi
ne eik iki yzba, Peeyi skp aldlar. nce bir
titrem e ald kalabal. Resul'n kutsal yz, cenne
te gitm i olan o yz, gerekten beyazd, ama czzama zg b ir beyazlkt bu. O denli im i ve inanl
mazd ki H akim in yz, seyirci kitleye maskeymi
gibi geldi. Kalar yoktu; sa gznn alt kapa,
prsm yanann zerine sarkm ; koca b ir yum
rucuk km esi dudan kem irm iti; insana ait deil
mi izlenim ini veren yasslm burnu b ir aslanm kini
andryordu. Hakim, son b ir taktik izlem eye yelten
di. Balanm ayacak gnahlarnz, benim grkem i
me tank olmanza izin verm ez, dem eye balad.
Buna aldrm ayan yzbalar, m zraklaryla delik
deik ettiler onu.

80

KE TUTAN
Enrique Amorim 'e

(Bo Sayfa)

Ke Tutan

Rahmetli Fransisco Reali, bunca insan arasndan

gelip de bana sorm an ok garip dorusu. Evet, bu
ralardan deildi ama tanrdm onu. Etkinlik alan
Kuzey yakasyd. G uadalupe Gl'nden eski Topu
Klalar'na kadar uzanan blge. Onu kereden
fazla grm edim , ve de ayn geceydi, ama yle
geceleri unutm ak olanakszdr. La Lujanera'nn evi
m e gelip benim le yatmaya karar verdii ve Rosen
do Jurez'in M aldonado'dan b ir daha dnm em ek
zere ayrld geceydi. Tabii, bu ad sana pek bir
ey ifade etm eyecek. Ama Villa Santa Rita civarn
da Rosendo Jurez biz ona 'Kesici' derdik ol
duka nl b ir adamd. Don N icols Paredes'in etesindendi (Paredes de, M orell'in adam yd) ve
bak kullanm adaki hneri sayesinde evresinde
hayranlk uyandrrd. yi de giyinirdi stelik. G e
neleve siyah at stnde, gm paveli binici kya
fetiyle giderdi. Ona sayg duym ayan ne adam bula
bilirdin ne de kpek. Buna kadnlar da dahildi
elbette. Birka adam n lm nde pay olduu her
kese bilinirdi. Geriye yatrd uzun salar vard.

83

Ona seksi b ir hava veren dar kenarl, yksek, yu

m uak b ir apka takard. Kadnlar ipak ekim
alanna alrd ve Villa civarnda, ondan daha gen
olan herkes tkrm e biim ine varana dek ona
benzem eye alrd. Ama bir gece, Rosendonun
gerek yz ortaya kt.
Btn bunlar aslsz gelebilir sana, ama o gece
olacaklar, gsterili, krm z tekerlekli bir arabann,
ii tklm tklm olarak, kirem it frnlar ve atl ara
zilerin arasndaki sert toprak yoldan yuvarlanarak
gelm esiyle balad. Siyahlar iinde iki adam gitarla
rn tngrdatarak grlt yapyor, src de atlarn
bacaklarm kapmaya alan sokak kpeklerine
kam sn aklatyordu. Tam ortada, panosuna sa
rnm b ir adam sessizce oturuyordu. nl K asapt
bu adn hayvan pazarlarnda alarak edinm i
ti ve b ir kavga, hatta belki de sava iin gelm i
gibiydi.
Gecenin serinlii iyi geliyordu insana. ki ya da
adam , arabann katl duran glgeliinin stnde,
karnaval zam an anacaddede geit treni yapyorm ucasna oturm ulard. O akam ok baka olaylar
da olm u, ama daha nce olanlardan ancak sonra
haberim iz olabildi. etem iz erkenden toplanm t
Julia'da. Julia'nm Guana yolu ve rm an arasnda
kalan dans hol, aslnda oluklu dem ir levhalardan
olum u koca b ir baraka idi. n cephede asl kr
m z lam ba ya da darya taan grlt sayesinde
birka blok teden fark edebilirdiniz buray. Julia
zenci idi, am a, ilerin her zaman stesinden gelebi
lecek kadar dikkatliydi. oka mzisyen, iyi iki ve
btn geceyi gslem eye hazr dans arkada bu

84

lundururdu hep. Ama Rosendonun kadn La Lujanera dierlerine ta karrd dorusu. Artk hayat
ta deil ve sana unu syleyebilirim ki, yllardr,
b ir an b ile aklm a gelm iyor, ama zamannda g re
cektin onu hele gzlerini! Ona b ir kez bakm ak,
b ir erkein uykusunu karm aya yeterdi.
Rom, m zik, kadnlar, Rosendo'nun klhanbeyi
m uhabbeti ve hepimizin srtna aplak indirm esi,
ki, bu benim iin gerek dostluk sim gesiydi ksacas, alabildiine mutluydum . Admlarm izle
m ekte zorluk ekm eyen iyi b ir eim vard ayrca.
Tangonun etkisi altnda kendim izi kaptryor, b irb i
rim izden ayrlyor, sonra yeniden buluuyorduk.
Birdenbire, btn bunlarn arasnda, mziin arta
rak glendiini hisseder gibi oldum , iin asl, ara
badaki iki gitarcnn gittike yaklayor olm alar ve
m ziklerinin bizim kiyle karm asyd. Sonra rzgr
dnd, onlar duyamaz olduk ve dncelerim i ye
niden kendim e, eime ve dansn inceliklerine ver
dim. Yarm saat sonra kapnn yum rukland ve
kaln b ir sesin bard iitildi. Polis olabilecei
iin, her ey b ir anda sessizlie brnd. Bundan
hem en sonra, birinin kapy om uzladn grdk
ve birden, ieriye bir adam dald. G ariptir ama, ay
nen sesine benziyordu.
Bizim iin o henz Fransisco Real deil,
koca bir kabadayyd sadece. Tepeden trnaa si
yahlar iindeydi, b ir om uzundan aa sarkan kr
m zm s kahverengi b ir atk dnda. Kem ikli ve
yerlilerinkini andran yzn ok iyi hatrlyorum .
Kap uarak ieri dp bana arpm t. N e
yaptm dnm eye frsat kalm adan kendim i da

85

vetsiz m isafirin tepesinde buldum , sol elim le adam

kavrayarak sa elim le ceketimin cebindeki baa
ulamaya altm . Ama olanak vermedi. Dengesini
salayp kolunu uzatt ve beni kenara silkeledi.
Yerdeydim im di adam n arkasna dtm ve
elim hl ceketim in iindeki ba yoklam aktayd.
Ve ilerliyordu im di o, hibir ey olm am gibi. He
pimizden tam b ir kafa daha uzundu, ileri doru
yryor ve yokm uuz gibi davranyordu. Bizim
ocuklar azlar ak duran o wop* srs yo
lundan ekildiler. Ama yalnz ndekiler. Kzlkafa
srasn bekliyordu ve yabanc omuzuna dokunamadan, Kzl, ban karm , yass tarafyla Real'in
suratna vuruyordu. Dierleri bunu grnce stne
atladlar. Hol uzundu, sekiz dokuz metre ederdi ve
ocuklar tokatlayarak, tekm eleyerek, tkrerek, Kasap bir utan dierine srdler. nce yum ruklar
n kullanyorlard, sonra, onlar uzaklatrm aya yel
tenm ediini grnce, avularyla tokat atmaya ve
atklar ile kam lam aya baladlar. Tm bunlar
onu, en u duvara yaslanm duran ve tek kan
oynatm ayp tek kelim e etmeyen Rosendo'ya sakla
mak iindi. Sigara imekten baka bir ey yapm
yordu Rosendo, yz biraz endieliydi ve belki, bi
zim sonradan anlayacam z eyin farkna varm t
bile. Kasap ayakta kalm ay baarm t ama bir iki
yerinden kan akyordu. Uluyan sr arkasm dayd
imdi ve onu Rosendo'ya yaklatryorlard gittike.
kisi kar karya gelince konutu Real. Rosendo'ya
dik dik bakt, yzn koluna silip una benzer bir
* Argoda talyan anlam na gelen aalayc bir terim.

86

ey syledi : Adm Fransisco Real ve Kuzey yaka

sndan geliyorum . Bu aptallarn bana dokunm asna
izin verdim , nk aradm baka biriydi. Sylen
tiye gre burada, am ur diyarnda, bak kullanm a
y iyi bilen biri varm. Ona K esici diyorlar. Klhanbeyiym i kendisi, onu tanm ak isterim dorusu.
Benim gibi b ir hiin ondan renecei bireyler ol
mal.
Rosendo'nun gznn iine bakarak konum u
tu ve b ir anda gm leinin kolunda gizledii uzun
bak elinde parlad. Bastrm ay brakp kavga iin
yer ayordu im di herkes. lm sessizlii iinde
iki adama bakyorlard. Keman alan kr zencinin
kaln dudaklar bile onlara doru evrilm iti.
Arkamdaki kargaay o an fark ettim ve kapnn
ardnda Kasap'n etesinden olduu anlalan alt
yedi adam grdm . Aralarnda en yals, koca b e
yaz bykl, kyl grnl ve ksele suratl adam
birka adm att ieri doru ve kadnlar ve klar
yznden aknla derek, sayg iinde apkas
n kard. D ierleri, gizli kapakl b ir ey oluyor mu
diye grebilm ek iin, gzlerini drt atlar.
Rosendo'nun nesi vard da pabu dilliyi dar
atm ak iin harekete gem iyordu? Hl sessizdi, h
l dikiliydi yere gzleri. Sigarasn tkrd m,
yoksa azndan m dt bilem iyorum . Sonunda
b ir-iki szck m rldanabildi, ama sesi yle alakt
ki, dans pistinin dier ucundaki bizler ne dediini
duyam adk. Fransisco Real ona yine meydan okudu
ve Rosendo km ldam ay yine reddetti. O anda, ya
banclardan en genci slk ald. La Lujanera onu
delip geen b ir bak att ve salar omuzundan aa

87

 serbeste sallanarak kalabaln arasndan geti.

Erkeinin ban karp ona uzatt.
Rosendo, dedi, buna ihtiyacn olacak bence.
Tavann hem en altnda, rmaa alan uzun bir
pencere vard. Rosendo ba iki eliyle tutarak da
ha nce hi grm em icesine inceledi. Sonra kollar
n kaldrarak aniden arkaya doru frlatt onu
pencereden dar uup M aldonado'nun sularna
gm ld bak. im den rpertinin getiini hisset
tim.
Seni doram aym n tek nedeni, m idem i bu
landrman, dedi Kasap, Rosendo'ya vuracakm gi
bi yaparak. O anda La Lujanera kollarn Kasap'm
boynuna dolad, nl gzlerini dikti ve hrsla,
Onu rahat brak, biz de onu erkek sanrdk, dedi.
Fransisco Real bir iki dakika beyninden vurul
mua dnd. Sonra kollarn La Lujanera'ya sararak
m zisyenlere hzl ve gl alm alarn, bize de
dans etm em izi em retti. M zik, holn bir ucundan
dierine alev alev yayld. Real sert hareketlerle
dans ediyordu, ama eini skca tutuyordu ve kad
n ksa zamanda bys altna ald. Kapya yakla
tklarnda yol an ocuklar, o benim artk! diye
bard. Yanak yanaa, tangoyla szlrm esine
ktlar dar.
Utantan kzarm olm alym . Kadnn biriyle
pistte bir iki kez dndm , sonra braktm dans.
Scak ve kalabalk bunaltt, diye aklama yaptm ,
ve odadan dar syrldm .
Gzel b ir geceydi, am a, kimin iin gzel? Araba
sokan kesinde duruyordu, iki gitar, insanm
gibi oturuyordu iindeki koltukta. Ucuz bir gitar

88

arabilecek kadar yeteneim iz olm adn gsteri

yordu bu. Birer hi olduumuz dncesi beni ger
ekten m ahvediyordu. Kulam n arkasndaki ka
ranfili kaptm gibi nm deki su birikintisine
frlattm ve dncelerim i olaylardan uzaklatr
mak iin uzun sre baktm iee. Yeni b ir gne
balam ay ve o gecenin bitm i olm asn yle istiyor
dum ki! Ne olduum u anlam adan b ir dirsek tara
fndan kenara itildim skntlarm datt biraz
bu. Yalnz kalm , kk b ir Rosendo'ydu.
Hep yolum dasm ocuk, diye homurdand.
Belki de b ir konuda iini dkyordu; tam anlam a
dm. M aldonado'ya doru ilerleyerek karanln
iinde gzden kayboldu. Onu son grm d.
Tm hayatm boyunca grdm eylere baka
rak ylece durdum geni gkyz, nn grm e
den akan rm ak, yar uyuklayan b ir at, toprak yol
lar, kirem it frnlar ve otlar; p ynlarnn ve bu
terk edilm i m ahallenin ortasnda ot gibi bym ek
ten baka b ir ey yapm adm fark etmeye b ala
dm. Bizim gibi pabu dilli ve dlek sprntler
den baka ne kabilirdi ki buradan? Sonra, 'hayr'
diye dndm , yer ne kadar berbat olursa, o denli
sert olm as gerekiyordu insann.
Dans holnde m zik tm hzyla devam ediyor,
rzgr, hanm eli kokusuyla ykl esiyordu. Gzel
bir geceydi gerekten ve o denli ok yldz vard ki
bazlar st steydi onlara bakm ak insann b a
n dndryordu. Olanlarn, benim iin hibir an
lam tam adna kendim i inandrm aya altm . Yi
ne de, Rosendonun korkakln ve yabancnn
gzpekliini hazm edem iyordum . stelik, Real ge

ceyi geirm ek iin b ir kadn bulm utu kendine o

geceyi, ertesi geceyi, ve belki de tm geceleri geir
mek iin. N ereye gittiklerini Tanr bilirdi ancak;
uzaklam olam azlard. im diye dek ukurun te
kinde ii piirm eye balam lard herhalde.
Geri dndm de dans doruktayd. Kalabaln
arasna sessizce kartm da bizim ocuklardan b ir
kann ayrldn ve birka Kuzeylinin herkes gibi
dans ediyor olduunu grdm. Ama, iti kak so
na erm iti. M zik, uykulu b ir hal alm t ve yaban
clarla tango yapan kzlar syleyecek pek bir ey
bulam yorlard.
Tetikteydim ama bu kadarn beklem iyordum
dorusu. Darda alayan bir kadn sesi duyduk ve
artk tandm z b ir ses izledi bunu -ama imdi ok
alakt ses, fazla alak.
eri g ir haydi, dedi kadna. H krk sesi art
t.
A kapy, duyuyor musun? im di ses umut
suz bir hal alm t. A kapy orospu, a.
Paralanm kap aniden ald ve ieri La Lujanera girdi yalnz bana. Gdlyordu sanki.
Darda bir hayalet var galiba, dedi Kzlkafa.
lm bir adam var, dostum . eri sendeleye
rek giren adam Kasap't, yz b ir sarhounkini an
dryordu. Ona atm z yerde b ir iki kr, dengesiz
adm att, sonra ktk gibi ylverdi. Arkadala
rndan b iri onu srtst evirerek kafasn atksyla
kaldrd, ama sadece kana bulanm asna yarad bu.
Real'in gsndeki koca yar grebiliyorduk. Ya
rann iinde kan birikiyor, atknn altndaki parlak

90

krm z boyunban karartyordu. Kadnlardan biri

rom ve biraz paralanm paavra getirdi.
Aklama yapacak durum da deildi Real. La
Lujanera ona hayret iinde bakyordu, kollar iki
yannda sallanarak. Herkesin suratnda b ir tek soru
iareti vard ve sonunda yantlad kadn: Holden
ayrldklarnda b ir tarlaya gittiklerini ve o srada,
nereden geldii b elli olm ayan b ir adamn belirdii
ni, Kasap' dve davet ettiini ve onu baklad
n anlatt. Adamn kim olduunu bilm ediine ye
min etti, ama Rosendo olm adn syledi. Ona
inanp inanm ayacaklarn m erak ediyordum.
Ayaklarmzn dibindeki adam lyordu. Bana
^le geliyordu ki, ii kim yaptysa iyi becerm iti.
Ama adam direniyordu. lm ikinci kez kapya da
yandnda, Julia, mat* hazrlyordu. Bardak elden
ele dolaarak bana geri geldiinde son nefesini ver
mek zereydi Real. Sonunda, alak b ir sesle,
yzm rtn, dedi. Ona kalan tek ey onuruy
du; yz aclar iindeyken biz seyredelim
iste
miyordu. Biri, yzne apkasn kapad, ve ite y
le ld t karm adan yksek tepeli siyah
apkann altnda. Gsnn inip kalkm as durun
ca cesaret ettiler yzn am aya. llerin yorgun
ifadesini tayordu. Zam annda Topu Klala
rn d an Gney yakaya kadar, buralarn en cesur
adam larndan biriydi. ldn ve konuam ayaca
n anladm an ondan nefret etm ekten vazge
tim.
lmek iin hayatta olm ak yetiyor, dedi kala
baln iindeki kzlardan biri. Baka biri, Adam
Paraguay ay. Ed.

91

alabildiine onurlu ve im di bakn, sinekleri ek

mekten baka ie yaram yor.
Kuzey yakas etesi yeleri, aralarnda fsltyla
konum aya baladlar. Sonra iki kii birden sz ala
rak onu kadn ldrd, dedi. Sonra ilerinden bi
ri kadnn yzne haykrd sulam ay ve dierleri
evresini sardlar. Dikkatli olmam gerektiini unu
tarak aralarna daldm . Bama uzanm am ne en
gelledi bilm iyorum . Hemen hemen herkesin az
alm bana bakyordu. Onlar azarlayarak, u ka
dnn ellerine bakn. Bir adam baklayacak beden
sel gc ve cesareti var m? dedim.
Sakinleerek ekledim ardndan: Arka bahesin
de kendine koca bir isim yapan adam n sonunun
byle olacan kim dnebilirdi? stelik buras
gibi hibir olayn olm ad yerde?
Kim se kar kmaya yeltenm edi.
O anda, lm sessizlii, yaklaan atllarn sesiy
le yrtld. Polisti bu.
H erkesin kanundan uzak durm ay gerektirecek
az ya da ok nedeni vard. En iyisi, cesedi Maldonado'ya atmakt. Ban dar utuu pencereyi
hatrlyor musun? ite karalar iindeki adam da
oradan kt. Birka kii kaldrd onu. stndeki
her kuru ve eya, grnm ez ellerce topland ve bi
ri yzn alm ak iin parm aklarndan birin i bile
kesti. Onlardan daha gl birinin yere serdii ko
runm asz bir cesede gelince cesaretlerine diyecek
yoktu. Sk bir omuz darbesi... Ve aknt gerisini
halletti. Suyun stnde yzm esin diye barsaklar
n boaltm olabilirler. Bilem iyorum , bakm ak iste
medim. Beyaz bykl eski toprak, gzlerini benden

92

ayrm yordu. Kargaadan- yararlanan La Lujanera

ortadan kayboldu.
Polis gelip etrafa baktnda, dans yeniden ba
lam t. Kr algc, kemanndan artk duyam ad
mz cinsten canl paralar karm ay baard.
Darda gn aaryordu. Yaknlardaki bir ya
m ata, it sopalar yapayalnz duruyor gibiydiler,
gndoum unda aralarna gerilm i teller gzkm
yordu.
G ayet rahat b ir ekilde iki b lo k tedeki ev i
me yrdm . Pencerede b ir mum yanyordu, sonra
birdenbire snd. Sana unu syleyeyim , mumu
grnce adm larm sklatrdm . Sonra, Borges, eli
m i ceketim in iine soktum buraya, sol koltuk alt
mn yannda durduu yere ve bam b ir kez
daha kardm . Elim de yavaa evirdim . Yepyeni
ve masum duruyordu ve stnde en ufak bir kan
izi yoktu.

93

(Bo Sayfa)

VESARE
Nstor Ibarra 'ya

(Bo Sayfa)

Dinbilimcinin lm

M eleklerin bana anlattna gre, M elancthon ld

nde, dnyadaki evine son derece benzeyen bir ev
verilm i ona (bu, sonsuzlua ulaanlarn ounun
bana gelir oraya vardklarnda, ldklerini fark
etm ezler bu yzden, ve hl yeryznde olduklar
n sanrlar). M elanchton'un odasndaki her ey, n
ceden sahip olduklarna benziyordu m asa, ekmeceli yazhane, raflarca kitap. M elancthon yeni
yurdunda uyanr uyanm az, m asasna oturup al
maya koyuldu, ve birka gnn her zam anki gi
b i sularndan inanla arnma konusunda yaza
rak geirdi, ama m erham etle ilgili tek la f etmem iti.
Bu hatay fark eden m elekler onu sorgulam ak iin
haberci gnderdiler. Tersi iddia edilem eyecek e
kilde kantladm ki, diye yantlad M elancthon on
lar, m erham et ruh iin gerekli olm ayp, selam ete
erm ek iin inan yeterlidir.
Byk b ir gvenle konuuyordu, ldn ve
sonunun cennetten kovulm ak olduunu bilm eden.
M elekler byle eyler sylediini duyunca yann
dan ayrldlar.

97

Birka hafta sonra, odasndaki eyalar solmaya

ve yok olm aya balad, taa ki sonunda yalnzca kol
tuk, m asa, kt ve m rekkep hokkas kalana dek.
Dahas, odann duvarlar kirele kaplanp taban sa
r bir kla aydnland. M elancthon'un elbiseleri iyi
ce sertlem iti stelik.
Bu deiiklikler onu dndryordu ama mer
ham eti reddederek inan hakknda yazmaya devam
etti, ve m erham eti dlam akta o denli kararlyd ki,
birdenbire kendini, ona benzeyen dinbilim cilerle
birlikte b ir eit yeralt atlyesinde buldu. Birka
gn kilitli kalan M elancthon, doktrini konusunda
kukuya dt ve eski odasna dnm esine izin ve
rildi.
Derisi kllanm t, ama kendi kendisini olup bi
tenlerin halsinasyondan baka bir ey olmadna
inandrm aya urat ve inanc vm eye, merhameti
km sem eye koyuldu yeniden.
Bir akam , dn hissetti M elancthon. Evi
incelem eye balad ve dier odalarn yeryzndeki
eski evine uym adn fark etti. Birine neye yarad
n anlam ad aletler ylm t, dier b ir tanesi
yle klm t ki girm ek olanakszd, b ir ncs deim em iti ama kap ve pencereleri usuz bu
caksz kum tepeciklerine alyordu. Evin arka oda
larndan biri, ona tapman ve ondan daha bilge bir
dinbilim cinin olm adn syleyen insanlarla doluy
du. vgler houna gitti, ama baz m isafirlerin y
z yoktu, dierleri de lye benziyorlard. Sonunda
nefret etti onlardan, gvenini yitirdi.
te bu sralarda m erham et stne bireyler yaz
maya karar verdi. ektii tek glk, bir gn nce

98

yazdklarn ertesi gn grem em esiydi. Bunun ne

deni, o sayfalarn inanmadan yazlm olm alaryd.
M elancthon yeni lm kiiler tarafndan oka
ziyaret edildi, ama bu denli ykk dkk b ir b ar
nakta grlm ek onu utandryordu. Onlar cennette
olduuna inandrabilm ek iin komu bycy tut
tu; byc m isafirleri bar ve grkem grntle
riyle kandryordu. M isafirler gider gitm ez hatta
bazen daha nce bu ssler yok oluyor, yerini eski
allar ve hava akm lar alyordu.
M elancthon hakknda aldm en son habere g
re, byc ve yz olm ayan adam lardan biri onu
kum tepeciklerine gtrm ; orada eytanlarn tut
sa haline gelm i.
Emmanuel Swedenborg
Arena Coelestia.'dan (1749-1756).

99

(Bo Sayfa)

Heykel Odas

Arap kaynaklara dayanan bu yknn yazar belir

sizdir. yknn ieriine baklrsa, yazarn M sl
man bir spanyol olduunu dnebiliriz.
Yzyllar nce, Endls K rallnda, Lebtit,
Centa, ya da Jan isim li bir ehir vard ve krallar
burada otururlard. Bu ehirdeki gl kalenin ka
plar ieri girm ek ya da dar km ak iin deil
kilitli tutulmak iin yaplm t. Krallardan biri ld
nde, yce tahta geen dier kral, kapya kendi
elleriyle yeni bir kilit takard; yle ki, kilitlerin sa
ys yirm i drd bulmutu her kral iin bir kilit
duruyordu kapda.
Bir dnem sonra, soylu olm ayan kt b ir adam
taht ele geirdi ve yeni bir kilit eklem ektense yirmi
drt eski kilidi ap kalenin iini grm ek istedi. Ve
zir ve em irler bunu yapm am as iin yalvardlar, de
m ir anahtarl ondan gizleyip, yirm idrt kilidi zorlam aktansa yeni b ir tanesini eklem enin daha kolay
olduunu sylediler ona. Ama kral artc b ir u s
talkla diretti, kalenin ierisinde neler olduunu
grm ek istiyorum, diyerek. Ona srler, kutsal

101

heykelcikler, gm ve altnlar eriebildikleri tm

zenginlikleri nerdiler. N e yaparlarsa yapsnlar,
vazgeirem ediler ve kral kendi (sonsuza kadar yanasca) sa eliyle kilitleri kard.
Kalenin iinde madenden ve tahtadan yaplm
Arap heykelleri buldular; evik at ve develerin sr
tnda, trbanlar om uzlarndan, palalar bellerinden
sarkan bu heykeller ellerinde uzun m zraklar tutu
yorlard. Hepsi de yontuydu ve glgeleri yere vuru
yordu. Atlarn n ayaklar aha kalkyorm ucasm a
yerden kesilm iti, ama gl hayvanlar sarslp
dm yorlard bile. Kral byk b ir korku ald bu
hnerli heykeller karsnda; korkusu onlarn disip
lini ve m kem m el sessizliiyle depreti, nk hep
si ayn yne Bat'ya bakyordu ve ne bir sz ne
de b ir borazan sesi duyuluyordu burada. lk oda
bundan ibaretti.
ikinci odada Davud'un olu Sleym an iin sofra
kurulmutu ikisi de huzur iinde yatsn! Masa tek
b ir para yakuttan yontulmutu. Yakutun rengi,
herkesin bildii gibi yeildir ve gerek, ama tanm lanam ayacak gizli zellikleri vardr: frtnalar din
dirmek, sahibinin safln korumak, kanl basur ve
kt ruhlar def etm ek, davalar kazanm ay sala
mak ve doumu kolaylatrm ak gibi.
nc odada iki kitap buldular. lki siyaht ve
madenlerin, zelliklerinden, tlsm larn kullanm la
rndan, gk kanunlarndan, zehir ve panzehirlerin
hazrlanndan bahsediyordu. kinci kitap beyazd
ve harfler ok belirgin olduu halde kim se retile
rini zm eyi baaram ad. Drdnc odada tm
krallklar ve ehirleri ve denizleri ve kaleleri ve

102

tehlikeleri her birini gerek ism i ve ekliyle

gsteren bir dnya haritas buldular.
Beinci odada Davud'un olu Sleym an
huzur iinde yatsn ikisi de! iin yaplm yuvar
lak, paha biilm ez bir ayna vard; eitli m adenler
den yaplm t ve o aynaya bakan, Adem 'den b ala
yarak kyamet borazann duyacak olanlara dek,
atalarnn ve oullarnn yzlerini grebiliyordu.
Altnc odada yle bir iksir vard ki, tek dam las
yz yirm i kilo gm yz yirmi kilo altna evir
meye yetiyordu. Yedinci oda bo grnyordu. O
denli uzundu ki, en yetenekli okular b ile b ir ucun
dan dier ucunu vuramazlard oklaryla. O dann
sonundaki duvarda korkun bir yaz kazlyd. Kral
bunu okudu ve anlad; unlar yazlyd duvarda:
"H er kimin eli bu kalenin kapsn ama cretinde
bulunursa, buradaki yontulmu figrlere benzeyen
canl askerler krall ele geirecekler."
Bu olaylar H icri 89 ylnda m eydana geldi. H e
nz on ikinci ay dolm adan, Tark Bin Ziyad ehri
kuatt, kral yendi, kraln karlarn ve ocuklarn
satt; lkeyi yakp ykt. Ve Araplar incir aalary
la, susuzluk bilm eyen sulak ayrlarla bezenm i En
dls Krall'na byle yayldlar. H zinelere gelin
ce, herkese bilindii zere, Tark, yani Ziya'nm
olu, onlar efendisi olan halifeye yollad ve halife,
hzineleri bir piram idin ortasna istif etti.
Binbir Gece Masallar ndan. No: 271-272

103

(Bo Sayfa)

Rya Gren
tki Adamn yks

Halife Me'mun (MS 786 - 833) zam annda geen bu

yky, Arap tarihi El-Ehaki yle anlatr:
Gvenilir adam larn kaytlarna gre (ama yal
nz Allah Kerim, her eye Kadir ve balaycdr;
uyumaz), b ir zam anlar Kahire'de ok zengin bir
adam otururdu, ama yle cm ert ve eli akt ki,
babasnn evi dnda her eyini kaybetti ve geim i
ni kendi el em eiyle salam ak zorunda kald. O
denli ok alyordu ki, b ir gece, bahesinde, incir
aacnn altnda uykuya yenik dt ve ryasnda,
srlsklam slanm bir adam grnd. Azndan
altn para kartarak yle dedi adam : Ksmetin s
fahan'da, Pers K rall'nda; oraya git ve onu ara.
Adam ertesi sabah erkenden uyand ve uzun
bir yolculua kt. Yolda ller, gem iler, korsanlar,
putperestler, rm aklar, vahi hayvanlar ve insanlar
dan gelebilecek tm tehlikelere gs gerdi. Sonun
da sfahan'a vard, ama ehrin kapsndan girer gir
mez gece bastrd ve adam b ir cam i avlusunda
105

uyuyakald. Cam inin yaknnda b ir ev vard. Her

eye kadir A llahn em riyle bir haydut etesi camiye
girip bitiikteki eve doru ilerledi. Ama evin sahip
leri, haydutlarn grltsyle uyanp "im dat" diye
bardlar. Kom ular da im dat lklar atyorlard.
Sonunda polis efi adam laryla olay yerine geldi;
haydutlar ise dam dan dam a atlayarak katlar. ef,
caminin aranm as iin em ir verdi. Kahire'den gelen
adam bulununca, ef ona kam sopalarla yle bir
dayak att ki, adam neredeyse lecekti.
Adam, iki gn sonra geldi kendine. Zindanday
d. Polis efi onu huzuruna artarak, kim sin ve
nereden geldin, diye sordu.
nl
Kahire ehrinden geliyorum ve adm
Muhammed El-M aribi, dedi adam. sfahana ne
yapmaya geldin, diye sordu ef. Adam gerei an
latm ay yeledi ve efe yle dedi: Ryamda biri
bana sfahana gitm emi em retti nk ksm etim be
ni orada bekliyordu. Ama sfahan'a geldiim de, s
zn ettii ksm etin, bana cm erte sunduunuz
dayak olduu anlald.
Bunu duyan ef, yirm i ya dileri grnene dek
gld ve sonunda dedi ki: ey akl kt adam, ben
de ryamda kez Kahire'deki b ir evi grdm;
evin avlusunda bir bahe, bahenin ucunda bir g
ne saati, gne saatinin tesinde b ir incir aac, ve
incir aacnn tesinde b ir eme, ve em enin altn
da byk miktarda para vard. Ama bu yalana bir
kez bile inanmadm ben; ama eytanla katrn ocu
u olan sen, ehir ehir dolatn b ir rya uruna.
Bir daha sfahanda grmeyeyim seni. Al u paralar
ve ayrl buradan.

106

Adam paray ald ve evine doru yola koyuldu.

Bahesindeki em enin altndan (efin ryasnda
grd em eydi b u ), byk b ir hazine kard.
V e bylece Allah, ona bolca nim et yadrd; ve onu
dllendirdi ve yceltti. Grnm ez Allah ltufkrdr.

Binbir Gece Masallar ndan. No: 350

107

(Bo Sayfa)

Ertelenmi Byclk

Santiago ehrinde byclk sanatn renm ek

iin yanp tutuan b ir bapapaz vard. Toledolu
don Illn'n by konusunda herkesten daha bilgili
olduunu duyunca, onu aramaya Toledo'ya yollan
d.
Sabah ehre varr varmaz, doruca don Illn'a
gitti ve onu evin arka odalarndan birinde oturur
ken buldu. Don Illn bapapaz ok iyi karlad ve
ziyaret nedenini yem ekten sonra sylem esini rica
etti. M isafirini rahat b ir odaya alan don Illn, pa
pazn ziyaretinden m em nuniyet duyduunu syle
di. Yem ekten sonra, bapapaz, don Illn'a neden
geldiini aklad ve kendisine byclk retm e
si iin yalvard. Don Illn m isafirinin saygdeer ve
gelecei parlak b ir bapapaz olduunu bildiini,
ama, bilgisinin tm n ona aktarrsa hizm etinin
belki de karlksz kalacan syledi nk yk
sek rtbeli insanlar ounlukla buna eilim lidir.
Bapapaz, don Illn m cm ertliini hibir zaman
unutm ayacana ve daima onun em rinde olacana
yem in etti. Anlam aya vardklarnda don Illn b-

109

yclk sanatnn ancak inzivaya ekilerek reni

lebileceini syledi ve bapapaz elinden tutarak,
ortasnda koca bir dem ir halka olan dier odaya g
trd. Yalnz, bunu yapm adan nce, hizm eti kza
akam yem ei iin keklik hazrlam asn, ama o em ir
verm eden kzartmaya balam am asn syledi.
Don Illn ve misafiri halkay kaldrdlar ve iyice
anm , dne dne uzanan b ir m erdivenle o denli
derine indiler ki, papaza Tajo Irm a'nn altnday
m lar gibi geldi. M erdivenin dibinde kk bir
oda, odada da bir ktphane ve iinde by aletleri
bulunan bir dolap vard. Tam kitaplar kartryor
lard ki, ieri iki adam girdi ve papaza, am cas olan
piskopostan bir m ektup getirdiler. Amcas amansz
b ir hastala tutulmutu ve bapapaz onu lmeden
grm ek istiyorsa acele etm eliydi. Bu haber papaz
ok sarst b ir yandan am cas hastaland iin; di
er yandan da, alm alarn yarda kesm ek zorun
da kalaca iin. Sonunda kalm ay seti, bir zr
mektubu yazd ve piskoposa gnderdi.
gn geti aradan ve yas giysileri iinde bir
ka adam , papaza yeni bir m ektup getirdiler. Pisko
pos lmt; yerine birisi seilecekti ve herkes
Tanr'm n inayetine snarak bapapazn seilmesini
diliyordu. Mektupta ona olduu yerde kalm as, se
im srasnda kendisini gsterm em esi salk verilm i
ti.
On gn geti ve iki iyi giyim li haberci gelip
kendilerini bapapazn ayaklarna attlar ve ellerini
pp piskopos olarak onu selam ladlar. Bunlar g
ren don Illn byk b ir m utlulukla yeni piskoposa
dnd ve bu denli iyi b ir haberin evine ulam ol

110

masndan dolay Tanr'ya krettiini syledi. Son

ra, boalan bapapazla olunun getirilm esini iste
di. Piskopos, bapapazl kendi kardeine ayrd
n, ama bycnn oluna kilisede b ir grev
bulacan syledi ve nn birden Santiagoya
gitm esi iin yalvard.
Santiago'ya vardklarnda trenle karlandlar.
Alt ay geti ve papann habercileri piskoposa g e
lip, Toulouse bapiskoposluunu nerdiler ve boa
lan yerine birini atama iini ona braktlar. Don
Illn bunu duyunca bapiskoposa eski szn ha
trlatp, olu iin istedi boalan grevi. Bapiskopos
piskoposluu kendi amcasna ayrdn ama don
Illn' kayrmaya sz verdii iin olunu da yanla
rna alarak, hep beraber Toulouse'a gitm eleri gerek
tiini syledi. Don Illn'm kabul etm ekten baka
aresi yoktu.
Toulouse'a ulatklarnda byk b ir kalabalk
trenlerle karlad onlar. ki yl geti ve papann
habercileri bapiskoposa gelip, onu kardinallie
ykselttiler, yerine birini atama iini de ona brak
tlar. Don Illn bunu renince kardinale eski sz
n hatrlatt ve olu iin istedi boalan grevi. Ama
kardinal bapiskoposluu iyi b ir adam olan da
ysna ayrdn, gene de don Illn ve olu ona
Roma'ya kadar elik ederse gzel b ir frsat doaca
ndan emin olduunu syledi. Don Illn kar kt
nce, ama sonunda kabul etm ek zorunda kald..
Roma'ya vardnda, byk bir kalabalk,
trenler ve kutlam alarla karlad onlar. Drt yl
geti, papa ld ve bizim kardinal, dierleri tara
fndan papala seildi. Bunu renen don Illn,

111

Yce Efendi'nin ayaklarm perek eski szn ha

trlatt ve boalan kardinallii olu iin istedi. Papa,
don Illn'a, ard arkas kesilm eyen isteklerinden ar
tk bktn, kendisini rahatsz etmeye devam eder
se onu hapise attracan, nk don Illn'm by
cden baka bir ey olm adn ve Toledo'da
byclk rettiini bildiini syledi.
Zavall don Illn yalnzca Ispanya'ya geri dne
ceini aklayabildi bunun zerine ve uzun deniz
yolculuu srasnda yiyebilecei bireyler istedi pa
padan. Papa bir kez daha reddedince, don Illn (y
z garip bir ifadeye brnm olarak) sert b ir sesle
yle dedi: O halde, bu akam iin sm arladm
keklikleri yemek durum unda kalacam.
H izm eti kz kageldi ve don Illn, keklikleri
kzartm asn emretti. O anda papa kendini Toledodaki yeralt odasnda, b ir bapapaz olarak buldu
ve utantan yle fena oldu ki, ne diyeceini bilem e
di. Don Illn bu snavn yeterli olduunu syledi,
bapapaz keklik yem einden mahrum ederek ona
kapy gsterdi ve gayet kibar bir ekilde uurlaya
rak iyi b ir yolculuk geirm esini diledi.
Juan Manuel
Libro de ios enxiemplos del Conde
Lucanor et de Patronio'dan (1335).

112

Mrekkep Aynas

Tarihte bilinir ki, Sudan'n en zalim hkm dar, l

kesini M srl vergi memurlarnn agzllne
terk eden ve 1842nin Bermahat aynn on drdnc
gnnde b ir saray odasnda len M arazl Yakup'tu.
Bazlarna gre, hkmdar hanerleyerek ya da ze
hirleyerek ldren kii byc Abder-Rahm an-alM asm udi'dir (bu ad, "Balayc Allah'n Ua"
olarak evrilebilir). Ama doal b ir lm le can ver
mi olm as daha inandrcdr, nk, lkab M araz
l idi. Kaptan Richard F. Burton, bycyle 1853'te
konum u ve aada sunduum yky anlatm
tr:
Kardeim brahim 'in, ona ihanet eden zenci
Kordofan eflerinin hain ve ie yaram az desteiyle
hazrlad suikast sonucu, M arazl Yakup'un kale
sinde tutuklu yattm dorudur. Kardeim in kafas
A daletin kan krm zs tezgh zerinde klla ke
silm iti, ama ben kendim i M arazl'nn iren ayak
larna atp byc olduumu ve canm balarsa
ona sihirli lambanmkinden ok daha grkem li ekil
ve grntler sunacam syledim. Zorba, hemen

113

kantlam am istedi. Bir dolm akalem , m akas, byk

b ir yaprak V enedik kd, mrekkep hokkas, iin
de yanan km r bulunan bir mangal, birka kini
otu tohum u, ve krk gram aselbent istettim . Kd
alt erit halinde kestim , ilk be eride m uskalar ve
dua szleri yazp, sonuncusuna Yce Kuran'dan
alnm u ayeti yazdm: "Ve senin yzrtn kal
drdk; ve bugn bakn delicidir." Sonra Yakup'un
sa elinin avucuna sihirli b ir kare izdim ve ukurlatrd avucunun ortasna m rekkep dktm,
iinde kendi aksini grp grm ediini sordum , gr
dn syledi. Aselbent ve kini tohumlarn
m angala attm ve m uskalar km rlerin stnde
yaktm . Sonra ondan grmek istedii grnty ta
nm lam asn istedim . Bir iki dakika dnp ln
snrnda otlayanlarm en gzelinden vahi b ir ks
rak, dedi. Avucuna baknca sakin, yeil b ir otlak
grd, ve biraz sonra yznde beyaz b ir leke olan,
leopar gibi evik bir at yaklat, ilki kadar gzel at
larn bulunduu bir sr istedi benden, ve ufukta
bir toz bulutu, sonra da sry grd, ite bu an
canm n balandn anladm.
O gnden sonra, gkyznn dousu gnn ilk
klaryla aydnlandnda, hcreme iki asker girer,
beni M arazl'nm yatak odasna gtrrd; tts,
mangal ve mrekkep hazrlanm olurdu odaya gir
diim de. Ve bylece benden istediini, dnyann
grnebilir eylerini, ona g -sterirdim. Hl nefretle
andm bu adam, imdi lm olanlarn ve yaa
yanlarn tm grdklerini avucunda tutuyordu:
kentler; iklim ler; dnyann blnd krallklar;
yerkrenin brnde sakl defineler; denizlerinde

114

sefer yapan gem iler; sava, mzik ve am eliyat alet

leri; gzel kadnlar; hareketsiz yldzlar ve gezegen
ler; Allahszlarn, iren resim lerini yapm ak iin
kullandklar renkler; m adenlerin ve bitkilerin ile
rinde sakl tuttuklar gizem ler; tek besinleri Tanr'y
yceltm ek ve ona tapnm ak olan gms m elek
ler; okullarda d l datm ; piram itlerin yreinde
gml ku ve kral putlar; dnyay banda ta
yan kzn ve onun altndaki balklarn glgesi;
her eyi balayan Allah'n kum lleri; Gaz lam
balaryla aydnlatlm sokaklar ve insan lyla
len balina gibi, anlatlm as olanaksz eyler grd.
Bir keresinde benden, Avrupa adl ehri gsterm e
mi istedi. A nacaddesini grm esini saladm ve sa
nrm orada, ou siyahlar giymi ve gzlkl in
san selinin arasnda gzne iliti ilk kez o M askeli
Adam.
Kimi zaman Sudan giysileri iinde, kimi zaman
niform al, ama yz hep rtl olan bu adam ,
bundan sonra grdm z her eyde vard. H ibir
grntden eksik olm ad, kim olduunu anlam aya
kalkmadk bile. M rekkep aynasndaki grnt
ler nceleri uucu ya da hareketsiz olduu halde
imdi iyice ayrntl hale gelm ilerdi; em irlerim e ge
cikmeden uyuyorlar ve zorba onlar aka grebili
yordu.
Sahnelerin gittike artan deheti ikim izi de yor
gun dryordu tabii. Cezalardan, idam lardan, k
ymlardan, cellat ve acm aszlarn duyduu hazdan
baka bir ey grm yorduk.
Bylece geldik Berm ahat aynn on drdnc
gnnn sabahna. Zalim in eline mrekkep dkl

115

m, aselbent ve kini tohum u mangala atlm , tl

smlar yaklm t, ikim izden baka kim se yoktu
odada. O gn yrei idam sahnesi grm e isteiyle
kabaran M arazl, bana hem adil hem de geri dn
olm ayan b ir ceza gsterm em i em retti. D avul a
lan askerleri, tezgha serilm i buza derisini, seyir
ci olma ansna sahip insanlar, Adalet'in klcn
kullanan cellat grm esini saladm. Onu grnce
hayrete den M arazl bana, bu cellat, kardein b
rahim 'i adaletin gerektirdii ekilde ldren, ve
yardm n olmadan bu grntlere ulaabildiim
gn, senin de kaderini balayacak olan Ebu
Kir'dir, dedi.
idam edilecek adam n ne km asm istedi ben
den. istei yerine gelince, idam lk m ahkmun gi
zem li M askeli Adam olduunu grd, yz soldu
zorbanm. Adalet yerini bulm adan nce adamn y
zndeki rty am am em redildi. Bunun zerine
kendim i zorbanm ayaklarm a attm ve yalvardm,
ey gelm i gem i zam alarm en byk kral, bu in
san dierlerine benzem ez, nk, ne adn, ne de
doduu ehri biliyoruz. Hesab benden sorulacak
b ir gnah ilem emek iin, grnty kurcalamay
gze alamam.
Marazl gld ve kahkahalar dinince, eer bir
gnah varsa, onu kendi stne alacana yemin et
ti. Klc ve Kuran stne yemin etti. Bunun zeri
ne, tutuklunun soyulup buza derisine balanm as
n, ve maskesinin karlm asn emrettim. Emirlerim
yerine geldi. Yakup'un fal ta gibi alm gzleri,
yz sonunda grebildi kendi yzyd bu. l
gnca bir korku kaplam t iini. Titreyen elini sa-

116

am elim in iine alarak, kendi lm trenine tank

lk etmeyi srdrm esini em rettim . Aynann yle etkisindeydi ki, ne gzlerini aynadan ayrabiliyor, ne
de avucundaki m rekkebi dkebiliyordu. Grnt
deki kl sulunun kafasna indii an, Yakup ben
de acma hissi uyandrm ayan b ir inilti kopard ve
yere yuvarland; lm t.
vgler sana; sonsuza dek var olan, snrsz af
ve tkenmeyen cezann anahtarn elinde bulundu
ran.
R. F. Burton
Orta Afrika'nn Gller Blgesi'nden.

117

(Bo Sayfa)

Muhammed'in Dublr

M slm anlar iin M uham m ed'in ad din ile yle

yakndan balantldr ki, H azreti sa, onlarn cen
nette M uhamm ed'i canlandran b iri tarafndan y
netilm elerini em retm itir. Bu grevi her zaman ayn
kii stlenm ez. Bir keresinde, yeryzndeki yaa
mnda C ezayirliler tarafndan tutsak alnan ve M s
lm an olan b ir Saksonyal, bu grevde bulunm utu.
nceleri H ristiyan olduu iin, onlara sa'dan bah
setmeye, ve O'nun Hz. Yusuf'un deil, Tanr'nn
olu olduunu sylem eye yeltendi; bu adam n g
revden alnm as uygun bulundu. M uhamm ed'in
tem silcisinin m akam , yalnz M slm anlar tarafn
dan grlebilen m ealem si bir alevle evrelenm i
tir.
Kuran' yazan gerek M uhamm ed, ona inanan
lara grnm yor artk. Bana anlatlanlara gre, n
celeri onlara bakanlk etm i, ama Allah gibi ynet
meye altndan dolay azledilm i ve gneye
gnderilm iti. M slm an cem aatinden bir grup, k
t ruhlar tarafndan, M uham m edi Allah yerine
koym alar iin kkrtldlar. Huzursuzluu yattr

119

m ak iin M uhammed topran derinliklerinden ge

tirildi ve onlara gsterildi; bu vesileyle onu ben de
grdm . Ferasetten yoksun, sradan ruhlara benzi
yordu ve yz ok karanlkt. unlar sylediini
duydum : Sizin M uhamm ed'iniz benim . Ve bunun
zerine yeniden gm ld topraa.
Emanuel Swedenborg
Vera Christiana Religio'dan (1771).

120

Cmert Dman

1102 ylnda, M agnus Barfod5 rlanda Krallklar'nn tmn fethetm iti. lm eden nceki gn
Dublin Kral M uirchertach'dan aadaki tebrik
mektubunu ald sylenir:
SlCtn ve frtna stninle birlikti savasn, Magnus 'Barfod
Bahtn ak, olsun arprken yarn, kxattmn ovalarnda.
yldrm gibi vursun soylu ellerin, k}h an rerken,
'KizC kuuya yem olsun klcna kar duranlar.
Saysz Tanrn grktme Bosun seni, kana Bosun.
n doumunda yengi senin olsun, rlanda'y ineyip g e
en kral.
yarn tm gnlerinden dafa parlak. olsun.
nkfi son gnn olacak.- yemin ediyorum Buna, "Kral Mag
nus.
nkji gn kararmadan yeneceim seni ve karanla gmece
im, Magnus B arfod.

H. Gering, Anhang zur Heimskringla

(eviren: W. S. Merwin) 1893.

121

(Bo Sayfa)

Bilimin Kusursuzluu
zerine

...O m paratorlukla H aritaclk Sanat o denli Mkem m ellik'e ulam t ki, T ek b ir eyaletin H aritas
btn bir ehir'i ve m paratorluk'un kendisinin Ha
ritas btn b ir Eyalet'i kaplyordu. Zam an ierisin
de, bu Ayrntl H aritalar biraz eksik bulundu ve
Haritaclk O kulu, im paratorlu kla b ire b ir lekte
b ir m paratorluk H aritas gelitirdi, yle ki, harita,
noktas noktasna gereiyle akyordu. H aritac
lk Bilimine daha az nem veren sonraki Kuaklar,
bu Boyuttaki b ir haritann kullansz olduuna ka
rar verdiler ve biraz saygszlk da ederek onu G
ne ve Yam ur altnda ypranm aya terk ettiler. Bat
llerinde H aritann yrtlm P aralan bugn bile
b ir Hayvana ya da dilenciye Barnak olabiliyor;
Corafya Bilim inden Tm Ulusa kalan yalnzca budur.
'
J. A. Surez Miranda
vgye Deer Adamlarn Seyahatleri (1658).

123

(Bo Sayfa)

NOTLAR

1) Toussaint L'Ouverture: Haitili siyah siyaseti. Si

yah cumhuriyeti kurmak iin alt. Napolon Bonaparte'n Haiti'yi almak zere gnderdii Leclerc komutasn
daki Fransz ordusuna yenildi; Fransa'da zindana atld
ve burada ld (1803). Ed.
2) Kaptan Hernando de Soto, (1500 - 1542): Peru'yu
fetheden ve Mississippi Irma'n kefeden Ispanyol k
if. Ed.
3) Bull Run arpmalar: Amerikan I Sava nda
Bull Run Irma kysndaki arpmalar (1861-1862).
4) Billy the Kidin asl ad: Henry McCarty. Yargla
nrken verdii ad: William H. Boney. Ed.
5) Magnus Barford ya da Barfod, (1073-1103): 111.
Magnus. Norve kral. Lakab, plak Ayakl Magnus
(eski zlanda dilinde Magnus Barfod). Ed.

125

(Bo Sayfa)

K A YN A K A

* Korkun Kurtarc Lazarus Morell

Mississippi'de Hayat, Mark Twain, New York, 1883.
Mark Twainin Amerikasi, Bernard de Voto, Boston,
1932.
* nandrclktan Yoksun Dzenci Tom Castro
Britannica Ansiklopedisi, (11. Bask), Cambridge,
1911.
* Hanm Korsan Dul Ching
Korsanlk Tarihi, Philip Gosse, Londra, New York,
Toronto, 1932.
* Adaletsizlik Datcs Kei Eastman
New York eteleri, Herbert Asbury, New York, 1928.
* lgisiz Katil Bili Harrigan
Silahl Adamlarn Yzyl, Frederick Watson, Londra,
1931.
Blly the Kid Destan, Walter Noble Burns, Gordon
' City, 1926.
* Onur Krc Grg Hocas Ktsuke no Suke
Eski Japon Masallar, A. B. Milford, Londra, 1871.
* M askeli Yn Boyaycs, M ervli Hakim
ran T arihi, Sir Percy Sykes, Londra, 1915.
Gl'n imhas, Arapa kaynak metinden aktaran:
Alexander Schulz, Leipzig, 1927.

127