Professional Documents
Culture Documents
Libri I Mesuesit Matematika 11 PDF
Libri I Mesuesit Matematika 11 PDF
LIBR PR MSUESIN
MATEMATIKA 11
Pr klasn e 11-t t arsimit t mesm t prgjithshm
Prmbajtja
5
73
43
43
3.7 Ushtrime
3.8 Formulat e reduktimit
74
75
3.9 Zbatime
76
78
Udhzime t prgjithshme
Kreu 1
45
47
1.6 Ushtrime
48
Kreu 2
50
50
51
3.11 Ushtrime 79
3.12 Formulat pr sinusin (kosinusin) e shums
dhe diferencs s dy kndeve
80
3.13 Zbatime 81
3.14 Funksionet trigonometrike t dyfishit
t kndit
82
Kreu 4
86
90
90
92
94
54
96
56
98
57
4.6 Ushtrime
99
101
102
4.9 Ushtrime
104
60
62
64
Kreu 3
3.1 Prsritje
66
66
67
Kreu 5
5.1 Shumfaqshat. Prizmi
109
111
111
113
70
114
71
5.5 Ushtrime
115
116
149
5.7 Ushtrime
117
150
5.8 Cilindri
118
152
5.9 Koni
119
154
120
155
122
123
Kreu 6
124
Kreu 7
7.1 Parimi i mbledhjes. Parimi i shumzimit
157
160
160
126
133
136
139
140
166
167
169
143
145
146
176
177
174
LIBR PR MSUESIT
LINJA PRKATSE
ORT SIPAS
LINJAVE
Linja 3
2. Funksioni
12
Linja 4
12
3. Funksione trigonometrike
18
Linja 4
Linja 2
4
14
14
Linja 3
14
16
Linja 2
Linja 3
9
7
6. Limitet e funksioneve
23
Linja 4
Linja 2
22
1
11
Linja 5
11
Linja 1
108
SHUMA E ORVE
SIPAS LINJAVE
KREU
7
108
Udhzime t prgjithshme
S dyti, theksimi hap pas hapi i karakterit
deduktiv, pa synuar vrtetimin e plot t t
gjitha teoremave apo pohimeve.
Gjat gjith shtjellimit t lnds, jan vrtetuar
vetm disa teorema ose fjali, ndrsa disa t
tjera pranohen pa vrtetim. N varsi t nivelit
t klass, vet msuesi duhet t vendos se
cilat teorema t vrtetoj e cilat t pranohen
pa vrtetim. Por kjo nuk do t thot n asnj
mnyr q asnj teorem t mos vrtetohet!
S treti, prparsia e kuptimit t koncepteve n
raport me aspektet algoritmike. N kt kuptim
msuesi nuk duhet t knaqet (e madje t mos
e stimuloj) mbajtjen mend ose prsritjen
e formulave, apo riprodhimin mekanik t
vrtetimit t nj teoreme, duke e shkputur
at nga zbatimet e shumta e t larmishme.
Ai duhet t ngul kmb n prvetsimin e
konceptit, fillimisht nprmjet t kuptuarit e
tij, e m pas nprmjet zbatimeve t shumta
e t larmishme. Mjaft ushtrime t prfshira n
tekst kan t bjn pikrisht me kt aspekt.
S katrti, lnda e matematiks, pr nga vet
specifika e saj ka nj avantazh n krahasim
me lndt e tjera. Ky avantazh konsiston n
zgjidhjen e ushtrimeve e problemeve, ku
nxnsi zbulon n mnyr t pavarur varsi
ndrmjet madhsive t ndryshme t panjohura
pr t m par. N kt mnyr ai zhvillon
veprimtari krijuese e zbuluese, q pa gabuar,
mund ta konsiderojm si nj pun shkencore
n miniatur.
Matematika ka privilegjin q n msimdhnie
realizohet zgjidhja e problemeve, fillimisht si
zbatime (pr t kuptuar konceptin) dhe m pas
si modele t puns s pavarur. N mnyr t
veant vet zgjidhja e problemeve duhet t
stimuloj debatin dhe pjesmarrjen e t gjith
nxnsve n msim.
sht e njohur tendenca e mjaft msuesve q
n klas t zgjidhin sa m shum ushtrime.
Kjo tendenc, n parim nuk ka pse t qortohet,
sidomos n rastet kur krkohet prvetsimi
i sakt i nj procedure. Por n mjaft raste,
6
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli I-r i
arritjeve
Njohurit
matematike
Aftsit
matematike
Pr identifikim, prshkrim,
shpjegim, zbatim, analiz,
sintez, vlersim, formulim
hipoteze, vrtetim.
Komponenti
Niveli i II-t i
arritjeve
Niveli i III-t i
arritjeve
Zotrim i
njohurive
baz n
shkalln
minimale;
zotrim i
pjesshm i
njohurive,
ilustrim me
1-2 shembuj
Zotrim solid
i njohurive,
ilustruar me
shembuj t
shumt.
Zotrim
njohurish t
gjra, t plota,
ilustruar me
shembuj t
larmishm nga
kontekste t
ndryshme.
Shfaqje e
kufizuar e
aftsive.
Shfaqje
aftsish t
zhvilluara
n situata t
njohura.
Shfaqje t
aftsive t
zhvilluara n
situata t reja,
n mnyr t
pavarur.
Udhzime t prgjithshme
Zotsit,
shkathtsit,
shprehit
matematike
Pr t kryer:
Njehsime, matje, ndrtime,
skicime, zgjidhje, prdorim
t burimeve t informacionit,
prdorim t teknologjis,
lexim t modeleve numerike e
hapsinore, krijim t modeleve
numerike dhe hapsinore
Shfaqje t
kufizuara.
Shfaqje solide.
Shfaqje t
avancuara.
Qndrimet dhe
vlerat
Pjesmarrje n diskutim,
bashkpunim, krkim e dhnie
ndihme, verifikim, respektim i
mendimit t t tjerve, marrje
e prgjegjsive personale,
vmendje, demonstrim
vullneti, respektim i rregullave,
prmbushje e detyrave.
Tentativa pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
minimal i
vlerave.
Arritje pr
t mbajtur
qndrime
t caktuara;
zotrim
i vlerave
kryesore.
Mbajtje
qndrimesh
t pavarura;
marrja e
prgjegjsive
mbi vete;
zotrim i
trsis s
vlerave.
- me ndihmn e msuesit;
- me ann e nj numri t kufizuar metodash;
- me gabime ose me mangsi t shumta.
Nxnsi prdor arsyetime matematike:
- me ndihmn e msuesit;
- q jan nga m t thjeshtat;
- me gabime ose mangsi.
Nxnsi i komunikon njohurit matematike:
- me ndihmn e msuesit;
- me nj mnyr t paqart dhe t pasakt;
- duke prdorur rrall terminologjin
e prshtatshme matematike.
Niveli II
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
- n mnyr t pavarur;
- duke zgjedhur strategji e duke krijuar strategji q jan
t reja pr t;
- zakonisht me saktsi.
Nxnsi prdor arsyetime matematike:
- n mnyr t pavarur;
- t prshtatshme pr zgjidhjen e problemeve madje
duke shpjeguar zgjidhjen q jep vet.
Nxnsi i komunikon njohurit matematike:
- n mnyr t pavarur;
- qart dhe sakt;
- duke prdorur terminologjin dhe simbolikn
e prshtatshme matematike.
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
KREU 2
Funksioni numerik
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
2.11
2.12
Udhzime t prgjithshme
Kreu 3
Funksionet trigonometrike
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
3.9
3.10
3.11
3.12
3.13
3.14
3.15
3.16
3.17
3.18
Prsritje
Radiani. Rrethi trigonometrik. Harqe dhe knde trigonometrike
Prkufizimet e funksioneve trigonometrik
Variacioni i sinusit dhe kosinusit
Vetit dhe variacioni i funksionit y=tgx
Identitete trigonometrike
Ushtrime pr prpunim t njohurive
Formulat e reduktimit
Zbatime pr prpunimin e njohurive
Ekuacione trigonometrike elementar
Ushtrime pr prpunimin e njohurive
Formulat pr sinusin dhe kosinusin e shums dhe diferencs s dy kndeve
Zbatime
Funksionet trigonometrike t dyfishit t kndit.
Kthimi n prodhim i shums apo ndryshess s dy sinuseve ose dy kosinuseve
Prsritje pr kreun
Ushtrime pr prsritje
Test pr kreun 3
KREU 4
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
4.10
4.11
4.12
4.13
4.14
KREU 5
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
Shumfaqshat. Prizmi
Piramida
Ushtrime
Vllimi i trupave
Ushtrime
Vllimi i piramids
Ushtrime
10
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
5.8
5.9
5.10
5.11
5.12
5.13
5.14
5.15
5.16
Cilindri
Koni
Vllimi i cilindrit dhe i konit
Ushtrime
Siprfaqja sferike. Sfera
Vllimi dhe siprfaqja e sfers
Ushtrime
Ushtrime pr kreun
Test pr kreun 5
Kreu 6
Limitet e funksioneve
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
6.10
6.11
6.12
6.13
6.14
6.15
6.16
6.17
6.18
6.19
6.20
6.21
6.22
6.23
KREU 7
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
7.6
7.7
7.8
7.9
Udhzime t prgjithshme
7.10
7.11
Analiza e t dhnave
Ushtrime pr kreun
KREU 8
8.1
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
Niveli II
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
T argumentojn mnyrn pr t gjetur pikn e prerjes s dy vijave me ekuacione t
dhna.
T gjejn pikat e prerjes s drejtzs me ekuacion t dhn me boshtet koordinative.
T vrtetojn fjalit pr trajtat e ekuacionit t drejtzs, kur jepen elemente gjeometrike
prcaktues t saj.
T gjejn largesn midis dy drejtzave paralele.
T nxjerrin me vrtetim formuln pr kndin midis dy drejtzave me ekuacione t dhna.
T gjejn n trekndsh ekuacionet e lartsive, mesoreve, prmesoreve.
T gjejn, duke njohur ekuacionin e drejtzs, vektor paralel apo pingul me t.
T gjejn projeksionin e nj pike mbi nj drejtz.
T prdorin rregullat dhe vetit pr zgjidhjen e problemeve t thjeshta n situata matematikore
e nga shkencat e prafrta.
Niveli III
KREU 2
Niveli I
Udhzime t prgjithshme
T gjejn bashksin e prcaktimit pr funksionet e dhna me formula t trajtave:
y=
f ( x)
; y=
g ( x)
f ( x) , y = log a [ f ( x)] ,
ku f(x), g(x) jan binome t fuqis s par a trinome t fuqis s dyt me koeficient t plot.
f ( x) pr x A
T skicojn grafik funksionesh t trajtave y =
,
g ( x) pr x B
a
ku f(x), g(x) jan t trajtave ax+b, ax2, .
x
T gjejn vlern m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax2+bx+c.
T krahasojn me rrug algjebrike a grafike dy funksione t dhn me formulat:
a
.
x
T krahasojn dy funksione t dhn grafikisht.
T shkruajn formuln q jep shumn, prodhimin, raportin e dy funksioneve elementare t
dhn me formula.
T dallojn nse nj funksion i dhn grafikisht sht ift (tek) apo periodik n R.
T gjykojn pr iftsin e funksioneve t studiuar teorikisht.
y=ax+b, y=ax2, y =
Niveli II
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
,
,
.
T gjejn pikprerjen e grafikve t funksioneve t njohur algjebrik, t dhn me
formula.
T studiojn monotonin e nj funksioni t thjesht me an t raportit
f ( x2 ) f ( x1 ) .
x2 x1
f ( x) pr x A
T ndrtojn grafikt e funksioneve t thjesht t dhn n trajtn y=
, ku
g ( x) pr x B
y=f(x), y=g(x) jan funksione t studiuar teorikisht.
T studiojn monotonin e funksioneve t thjesht, duke i shkruar ata si shum a prodhim
dy funksionesh me monotoni t njjt.
T tregojn nse nj funksion sht i kufizuar, duke e shkruar si shum a prodhim dy
funksionesh t kufizuar.
T zbatojn rregullin pr gjetjen e vlers m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax2+bx+c
n situata t thjeshta praktike.
T zbatojn njohurit pr krahasimin e funksioneve numerike n situata t thjeshta
praktike.
T gjejn bashksin e prcaktimit t shums, prodhimit, hersit t dy funksioneve t
njohura, t dhn me formula.
T skicojn grafikun e nj funksioni ift (tek) kur sht dhn pjesa e tij pr x>0.
T skicojn grafikun e nj funksioni periodik kur sht dhn pjesa e tij n [0, T].
T vrtetojn vetit e funksionit y=x3.
T vrtetojn rregullat pr marrjen e grafikve t funksioneve
f, |f|, y=f(x)+b, y=f(x-m) prej grafikut t f.
T kontrollojn nse ekziston fog, kur f, g jan funksione t studiuar teorikisht, t dhn me
formula.
T modelojn me an t klasave t shqyrtuara t funksioneve prvoja t jets s prditshme
dhe situata t thjeshta nga lndt e prafrta, duke dhn zgjidhje t argumentuara.
Niveli III
Udhzime t prgjithshme
f(x)=m, duke pasur t njohur grafikun e funksionit f.
T zbatojn prfundimet pr vlern m t madhe (m t vogl) t funksionit y=ax2+bx+c n
situata praktike t reja, jo standarde.
T shqyrtojn ekzistencn e fog dhe ta japin at, kur f, g jepen me formula t ndryshme n
pjes t ndryshme t bashksis s prcaktimit.
T modelojn situata t reja dhe rezultate eksperimentesh pr t br deduksione e
parashikime.
Vrejtje
Jan funksione teorikisht t studiuar:
a
KREU 3
Niveli I
T japin formuln pr
kur njihet vlera a e njrit nga harqet me fillim A e me mbarim M.
T prcaktojn shenjn e sinx, cosx, tgx, kur njihet kuadranti ku mbaron x.
T riprodhojn tabelat e variacionit t sinx, cosx pr x[0,2].
T skicojn grafikt e funksioneve y=sinx, y=cosx pr x[0,2].
T prdorin formuln themelore sin2x+cos2x=1, pr t gjetur vlerat e funksioneve
trigonometrik t x kur njihet sinx (cosx).
T vrtetojn identitete shum t thjeshta trigonometrike, duke kryer shndrrime n njrn
an.
T gjejn periodn e funksioneve y=sinkx, y=coskx.
T fiksojn n kujtes rregullin mnemonik pr
,
.
T kryejn reduktimin e nj kndi n [0o, 90o].
T zgjidhin ekuacione trigonometrike elementare: sinx=a, cosx=b, tgx=c n R.
T zgjidhin n R ekuacione trigonometrike shum t thjeshta, q sillen n elementar me
shndrrime identike a t njvlershme.
T fiksojn n kujtes formulat pr
,
e ti prdorin ato pr njehsime,
vrtetime identitetesh e zgjidhje inekuacionesh n raste shum t thjeshta.
T nxjerrin formulat pr sin2x, cos2x e ti prdorin ato n raste shum t thjeshta.
16
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli II
tg 2 x
1
2
,
sin
x=
1 + tg 2 x
1 + tg 2 x
dhe ti prdorin ato pr gjetjen e vlerave t funksioneve trigonometrike t x, kur njihet njra
prej tyre.
T vrtetojn identitete t thjeshta trigonometrike, duke kryer shndrrime n t dyja ant.
T prcaktojn periodn dhe t skicojn grafikun e nj funksioni trigonometrik t trajts
sin2x+cos2x=1, cos2x=
y = f (kx + ) .
T prcaktojn, pr nj lvizje lkundse harmonike me ekuacion t njohur, amplitudn,
periodn, frekuencn, pozicionin fillestar.
N baz t rregullit mnemonik pr
t kryejn shndrrime identike shprehjesh
trigonometrike.
T zgjidhin n R, a n pjes t saj ekuacione t thjeshta trigonometrike (prfshir edhe
ekuacione me ndryshore n emrues).
T vrtetojn formulat pr sin( x1 x 2 ) , cos( x1 x 2 ) e ti prdorin pr vrtetime
identitetesh a zgjidhje ekuacionesh.
T vrtetojn formulat pr
.
a
sin( x + ) .
T kryejn shndrrime t trajts a sin x + b cos x =
cos
T vrtetojn formulat pr sin2x, cos2x, tg2x e ti prdorin pr shndrrime t thjeshta,
vrtetime identitetesh e zgjidhje ekuacionesh.
T nxjerrin formulat pr sin a sin b , cos a cos b e ti prdorin pr shndrrime t
thjeshta, vrtetime identitetesh e zgjidhje ekuacionesh.
T mbledhin dy lvizje lkundse harmonike me t njjtn period.
T zbatojn njohurit n situata t thjeshta n lndt e prafrta dhe n jetn e prditshme.
Niveli III
Udhzime t prgjithshme
e anasjell t Pitagors).
T vrtetojn q perioda e funksioneve y=sinx, y=cosx sht tamam 2.
T gjejn bashksin e vlerave t lejuara t ndryshoreve n shprehje trigonometrike t
thjeshta.
1
T zgjidhin inekuacione t thjeshta trigonometrike (si sin x > ).
2
T zgjidhin ekuacione trigonometrike jo standarde.
KREU 4
Niveli I
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli II
Niveli III
KREU 5
Niveli I
Udhzime t prgjithshme
T njehsojn siprfaqen ansore t prizmit t drejt, kur njohin veti t thjeshta t bazs dhe
t lartsis.
T prdorin formuln pr siprfaqen ansore t piramids s rregullt, kur njihen veti t
thjeshta t bazs dhe apotema.
T vrtetojn formuln pr vllimin e kuboidit V=abc, ku a, b, c, jan numra t plot.
T njehsojn vllimin:
a) e kuboidit, kur njohin brinjt.
b) e prizmit t drejt, kur njohin veti t thjeshta t bazs dhe t lartsis.
c) e piramids s rregullt trekndore, katrkndore, kur njihet brinja e bazs dhe lartsia.
T prshkruajn n prizm a n piramid pozitn reciproke t dy brinjve, t nj brinje dhe
t nj faqeje, t dy faqeve.
T dallojn n ambientin rrethues trupa cilindrik, konik, sferik dhe elementet prcaktuese
t tyre.
T zbatojn, n raste direkte formulat pr siprfaqet ansore t cilindrit t drejt rrethor, t
konit t drejt rrethor, t sfers.
T shkruajn e t prdorin lidhjen midis R, h, l n konin e drejt rrethor.
T njehsojn n raste t thjeshta, duke prdorur formulat vllimet e cilindrit t drejt rrethor,
konit t drejt rrethor, rruzullit.
T dallojn pozitn reciproke t nj plani dhe t nj sfere; planin tangjent me siprfaqen
sferike.
T njehsojn madhsi n trupa q mund t ndahen dukshm n trupa m t thjesht
referencial (prizm, rruzulli).
T zgjidhin problema t thjeshta me njehsim n situata praktike.
Niveli II
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
KREU 6
Niveli I
x = + ,
1
=0,
x
n
n
x =0;
c=c;
x=a (nN).
dhe
f(x)=
f(-x).
T gjejn limitin kur x+ (x+ ) t nj polinomi a funksioni racional thyesor konkret.
21
Udhzime t prgjithshme
T dallojn nga grafiku nse nj drejtz sht asimptot horizontale (vertikale) e
funksionit.
T gjejn asimptotat horizontale (vertikale) t funksionit homografik.
T prdorin n raste t thjeshta (p.sh. pr funksionet e trajts y=c+(x-a)n) njvlershmrin
0.
0
sin ax
.
xa tgbx
ax + b
cx + dx 2 + ex + f
Niveli II
xn =
1
=
xn
lim x n = lim
x0
x0
x = +;
1
=0;
x
n
n
x =0;
lim (x-a)n=0;
xa
lim c=c;
xa
lim x=a.
xa
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limit (+,-, 0,l) kur x shkon n +,-, 0, a.
T gjejn, n raste t thjeshta,
f(x) duke br zvendsim t=-x.
T vrtetojn, n raste t thjeshta, q:
f(x)= -, duke shqyrtuar
[-f(x)].
22
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
T gjejn me argumentim limitin e nj polinomi (funksioni racional thyesor) kur x+
dhe kur xa.
T formulojn sakt teoremat kryesore.
T riprodhojn vrtetimin e teorems mbi limitin e shums dhe t rrjedhimeve t teorems
mbi limitin e prodhimit.
T gjejn limitin e funksionit t zakonshm n nj pik, pasi t ken gjetur bashksin e tij
t prcaktimit.
T gjejn asimptotat horizontale e vertikale pr funksionet racionale thyesore.
T gjejn asimptotat horizontale e vertikale pr funksionet kryesore t studiuara teorikisht.
T kontrollojn, n raste t thjeshta, nse nj funksion sht p.m.m. me shenj (+) (-) kur
xa.
T vrtetojn teoremat mbi vetit e p.m.m.
T prdorin, n raste t thjeshta mnyrat e njohura (pjestimi me x-a, zvendsimi i
ndryshores, shumzimi me t konjuguarn) pr gjetje limitesh funksionesh t thjeshta
0
racionale apo irracionale, kur kemi formn .
0
T vrtetojn q:
sin kx
1 cos x 1
=k; lim
=
x0 x
x0
x2
2
lim
ax 2 + bx + c - ex 2 + fx + g .
Niveli III
log 1 x = .
a
KREU 7
Niveli I
Udhzime t prgjithshme
T njehsojn n! pr vlera konkrete t n.
T japin prkufizimin e prkmbimit, dispozicionit, kombinacionit.
N situata t thjeshta konkrete, t kuptojn kur krkohet numri i sistemeve t radhitura t
elementeve, q jan prkmbime e ta njehsojn at, sipas formuls Pk=k!
E njjta gj pr dispozicionet, duke prdorur formuln pr Dn,k.
N situata t thjeshta konkrete, t kuptojn kur bhet fjal pr grupe elementesh ku ska
rndsi radhitja (kombinacioni) e ta njehsojn kt numr duke prdorur formuln pr Cn,k.
T dallojn ngjarjen e sigurt dhe ngjarjen e pamundur.
T dallojn dy ngjarje t papajtueshme n situata konkrete t thjeshta.
N raste shum t thjeshta (p.sh. nj hedhje zari) t dallojn numrin e rezultateve t
barasmundshme t provs.
n( A)
T gjejn n raste t tilla probabilitetin e ngjarjes A, sipas formuls P ( A) =
.
n( H )
N situata shum t thjeshta t prdorin metodn e pems.
T dallojn, pr ngjarje t thjeshta, prerjen e tyre dhe bashkimin e tyre.
T gjejn pr dy ngjarje t papajtueshme P(AB).
Tu japin prgjigje pyetjeve t thjeshta pr nj informacion statistikor t dhn.
T gjejn pr ndryshoren e rastit diskrete mesataren aritmetike, shmangien mesatare katrore,
dispersionin.
Niveli II
24
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Niveli III
n( A)
n situata jo standarde.
n( H )
KREU 8
Niveli I
k t r
.
100
tr
r
1
T zbatojn, n raste t thjeshta praktike, formuln pr interesin e przier In= k 1 +
100
k rn
T prdorin, n raste t thjeshta, formuln pr interesin e kredis bankare I=
, duke
100
360
pasur nj kuptim t sakt t ndryshoreve.
T nxjerrin nga kjo formul, sipas rastit, njrn nga ndryshoret n varsi t t tjerave.
Niveli II
Udhzime t prgjithshme
E njjta gj, pr formuln pr shumn e huas.
n
r
1 .
T nxjerrin me arsyetim formuln pr interesin e przier In= k 1 +
100
T nxjerrin nga kjo formul, n raste praktike njrn nga ndryshoret, kur njihen tri ndryshoret
e tjera.
T kuptojn lidhjen midis interesit t thjesht dhe progresionit aritmetik; midis interesit t
przier e progresionit gjeometrik.
k rn
T prdorin formuln pr interesin e kredis bankare I=
n situata praktike t
100 360
kombinuara.
Niveli III
PLANIFIKIMI I MSIMIT
Plani msimor ditor sht nj detajim i
paraprgatitur i elementeve t msimit ditor,
t renditura sipas radhs n t ciln do t
kryhen.
Msuesi q e nnvlerson planin e msimit
dhe improvizon vazhdimisht sht shum i
ekspozuar ndaj rrezikut pr t zhvilluar msime
t cekta, pa cilsi e rendiment.
Nj dit msimi e suksesshme nuk arrihet pa
nj plan t mir. Nuk ka rndsi formati q
do t zgjidhet pr hartimin e planit, por fakti
q plani i msimit t ket nj ndrtim logjik,
t jet i qart e i leht pr tu zbatuar.
Suksesi (e mos-suksesi) i nj ore msimi varet
nga planifikimi i mir (i keq) dhe nga aftsia
(pa-aftsia) e msuesit pr realizimin e planit.
Nganjher msuesit me prvoj e
nnvlersojn planin e msimit. Por asnj
msues nuk mund t prballoj mir nj or
msimore pa menduar thell q m par se
far do t msojn nxnsit n orn e msimit
dhe si do ta msojn at.
Msuesi detyrimisht duhet t dij mir se
cilat jan objektivat e msimit, cila sht
prmbajtja q do t trajtohet, cilat do t
26
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Plani i msimit:
- ndihmon veprimin,
- jep strukturn, organizimin e msimit,
- ndihmon t shfrytzohet drejt koha sipas hapave dhe detyrave t parashikuara,
- ndihmon msuesin pr t qartsuar tipin e t msuarit e t nxnies pr do msim,
- prqendron msuesin n shtjet kryesore,
- ndihmon msuesin t przgjedh mir mjetet msimore,
- e familjarizon msuesin me prmbajtjen,
- tregon prgatitje t mir t msuesit para nxnsve,
- ndihmon pr planifikimet e ardhshme (sidomos pr zhvillimin e t njjtit msim me nj grup
tjetr nxnsish) nprmjet mbajtjes s shnimeve.
Udhzime t prgjithshme
- veprimtarit msimore t mbshtesin objektivat e vna;
- do veprimtarie i duhet ln koh e mjaftueshme.
Klasifikimi i msimeve
Shkurt pr prsritjen
Nprmjet msimeve t prsritjes msuesi i
ndihmon nxnsit t vendosin rregull n morin
e njohurive t sapo msuara d.m.th. t nxjerrin
n pah konceptet e metodat prshkuese t
kapitullit dhe ato njohuri q duhet t nguliten
fort n kujtes.
Ka rndsi shum t madhe metodologjia
e prsritjes. Disa msues u parashtrojn
vet nxnsve nj prmbledhje t kreut,
duke besuar se ata e bjn kt m mir se
sa vet nxnsit dhe n kt mnyr nxnsit
prfitojn m mir. T tjer msues prpiqen
t strvitin nxnsit q t prmbledhin ata vet
at q kan msuar pr disa or msimore; u
japin detyr t kalojn diagonalisht faqet e
tekstit, t mbajn shnim gjrat themelore, t
mbajn shnim at ka nxnsit nuk e kan
fort t qart.
Prsritja e nj kreu nuk ka qllim vetm nj
rimarrje prmbledhtas t tij. Ajo ka vler t
madhe pr t vrejtur lidhjet midis njohurive,
pr t qartsuar strukturn e kreut. Dihet q
faktet mbahen mend m gjat e konceptet
rishqyrtohen m thell duke i kqyrur ato n
lidhjet e tyre t brendshme. Por, prsritja
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
jan t mira pr motivim, disa pr sqarim, disa pr zhvillimin e aftsive e disa jan multifunksionale).
3. Veprimtarit n msim duhet t zgjidhen n prshtatje me mundsit e nxnsve, elasticitetin
e tyre, stilin e t nxnit sepse nxns t ndryshm reagojn n mnyra t ndryshme ndaj
metodave t ndryshme.
4. Veprimtarit msuesi ti zgjedh duke marr n konsiderat edhe mundsit e plqimet e
tij.
5. Pr organizimin e veprimtarive duhen mbajtur parasysh edhe faktor t till si koha,
hapsira, pajisjet, shndeti dhe siguria.
6. Strategjit e taktikat e msimdhnies, q mishrohen n veprimtarit, t jen t prshtatshme
pr shtjen dhe lndn q msohet.
7. Secila veprimtari t synoj t paktn njrin nga objektivat e msimi dhe pr do objektiv
t ket t paktn nj veprimtari q synon tek ai objektiv.
N kt faz t msimdhnies nxnsit rikujtojn far din rreth tems. sht faza ku nxnsi
motivohet pr at far do t ndodh m pas. Shrben si ur lidhse e njohurive q ka nxnsi
me njohurit e reja q do t merren.
Realizimi i kuptimit
N kt faz merren njohurit e reja. Msuesi drejton dhe orienton drejt t nxnit. T gjitha
veprimtarit kan t bjn me t kuptuarit e njohurive t reja. Nxnsi vzhgon, eksperimenton,
diskuton, bn pyetje, shkmben mendime etj.
Reflektimi
sht faza ku nxnsi do t shpreh idet, mendimet dhe prmbajtjen me fjalt e tij. sht
faza ku njohurit vihen n nj kontekst t ri. Aktivitetet ktu kan karakter krijues, analizues,
prgjithsues, reflektues, vlersues etj. N kt faz konsolidohet informacioni i ri.
29
Udhzime t prgjithshme
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
prgjigjen prciptas, t ndalen kur nuk kuptojn.
Msuesi nuk duhet t ngutet t korrigjoj e ti
pres fjaln nxnsit q gabon; pa mohuar
rndsin e prgjigjes s sakt, e rndsishme
sht t evidentohet se si ka menduar nxnsi
pr t dhn prgjigjen, prandaj msuesi duhet
t hap but-but shtigje pr vetkorrigjim pr
nxnsin q gabon.
Gjat puns msuesi duhet t mbaj parasysh
q do nxns t mos ngarkohet m tepr
sesa mund t mbaj, t mos detyrohet q t
kopjoj.
Rekomandohet q parashtrimi i materialit
msimor n temat ku merr njohuri t reja, t
ndjek kt ecuri didaktike: nj shembull ose
nj ushtrim prgatitor synon t krijoj tek
nxnsit, nprmjet hetimit t situats, nj
hamendje t caktuar. Kjo kontrollohet m tej
nprmjet shembujsh (a kundrshembujsh)
dhe ushtrimesh (shpesh gjysm t zgjidhura).
Pas konsolidimit t hamendjes dhe formulimit
t saj, n trajtn e nj prfundimi prgjithsues,
n lnd si matematika, kalohet n vrtetimin
e tij (ktu parashikohen shkall t ndryshme
rigoroziteti n profile t ndryshme). M tej
kalohet n zbatime, fillimisht t thjeshta, por
t larmishme. Duhet mbajtur mir parasysh se
pr zotrimin e koncepteve dhe t metodave
lndore ka rndsi t madhe larmia e
interpretimeve dhe zbatimeve t tyre. Pr kt
qllim dhe n kuadrin e organizimit t puns s
Udhzime t prgjithshme
ti prkas nj fushe t nxni ose t shtrihet n
disa fusha.
Projekti kurrikular mund t zgjas disa dit,
jav ose muaj, por mbyllet kryesisht brenda
nj viti shkollor. Projekti kurrikular mund t
merret prsipr nga nj ose disa msues.
Msuesi mund t zgjedh projektin kurrikular
si nj metod pune pr t shtjelluar njohurit e
reja ose pr prpunimin e njohurive.
Tema e nj projekti kurrikular przgjidhet
nprmjet bashkpunimit t msuesve me
nxnsit. Mir sht q t ket propozime nga
nxnsit pr kt przgjedhje, por msuesi
duhet t ket nj fond temash, ndr t cilat u
lihet nxnsve t przgjedhin. N przgjedhjen
e temave sht mir q t prfshihen edhe
prindrit.
32
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Projekti kurrikular shnohet n kt plan po ashtu si edhe kapitujt lndor. Por, msuesi nuk sht
i detyruar ti paracaktoj t gjitha temat e projektit kurrikular, qysh n fillim t vitit shkollor.
T gjitha ort msimore q jan parashikuar pr projekte kurrikulare zhvillohen sikurse ort e
tjera lndore, d.m.th. me t gjith klasn, n pranin e msuesit.
Disa or jan t prbashkta pr secilin projekt kurrikular. T tilla jan ort pr:
- t lehtsuar nxnsit n przgjedhjen e tems (temave);
- t kshilluar nxnsit gjat zhvillimit t puns me projektin;
- prezantim nga nxnsit t gjetjeve t ndrmjetme t projektit;
- prgatitje pr prfundimin e projektit.
Nj pjes t mir t kohs pr punn me projektin, nxnsit e harxhojn n klas, ku shtrojn
pyetje pr msuesin etj.
Ort brenda n klas shnohen n regjistr nga secili msues, krahas orve t tjera t lnds.
Shembull projekti kurrikular
Lnda: Matematik, Klasa XI
Titulli: Veimi i nj shkronje n nj formul
Sasia e orve t planifikuara n planin msimor: 5
Koha: 1 muaj e gjysm (1 Mars - 15 Prill)
Objektivat:
1. T gjith nxnsit e klass t jen t aft t veojn sipas krkess njrn nga shkronjat
(ndryshore reale) n formulat e trajts y=ax+b;y=(a+b)x+c;y=
; y=ax2; y=ax3;
n
33
Udhzime t prgjithshme
situata matematikore, t lndve t tjera msimore ose n situata jetsore, direkt apo duke
prdorur makinn llogaritse t thjesht.
2. T gjith nxnsit t gjejn vlern e y kur njihet x n formulat y=sinx;y=cosx ( 0 < x < ); y=ax;
2
y=logax(a>1), duke prdorur makinn llogaritse shkencore.
3. 90% e nxnsve t klass t jen t aft t veojn njrn nga shkronjat (ndryshore racionale)
sipas krkess n formulat e trajts
y = ax 2 + n; y = a ( x m) 2 + n; y = ax 2 + bx + c n situata matematikore, t lndve t tjera
msimore ose situata jetsore.
4. 70% e nxnsve t klass gjejn vlern e ndryshores x;y kur njihet tjetra (duke diskutuar pr
mundsin e kryerjes s ktij procesi sipas vlers s parametrit) n formulat y=asinx;y=acosx;
y = ca x ; y = d log a x .
5. 50% e nxnsve t klass gjejn vlern e njrs ndryshore kur njihet tjetra n formuln
y=asinx+bcosx.
Partner n projekt
Prindrit e nxnsve t shkolls me profesione t tilla, si: inxhinier, teknik, ekonomist etj.
Numri i nxnsve t prfshir n projekt: T gjith nxnsit e klass.
Veprimtarit kryesore
Nr
Veprimtaria
Afati
Prgjegjsi
Java I
Msuesit
Java I
Msuesi me
nxnsit
Java I
Msuesi
34
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
4
Java II
Java II
Java III
Secili nxns
Java III
Secili nxns
Java III
Msuesi dhe
nxnsit
Java IV
Secili nxns
10
Java V
Msuesi me
nxnsit
11
Java VI
Nxnsit
12
Prezantimi i raportit
Java VI
2-3 nxns t
przgjedhur nga
klasa
Secili nxns
Msuesit
Bhet sipas kritereve t pranuara e t shpallura, duke nxjerr notn e nxnsit sipas formuls
ku nk sht nota e klass si grup ni sht nota e nxnsit si individ
35
Udhzime t prgjithshme
Matematika 11
prmirsojn t nxnit.
Format m t prdorshme t vlersimit formues
n matematik, n gjimnaz jan:
- vlersimi me not pr pyetjet n tabel,
- vlersimi pr aktivizim n klas, gjat
zbatimit t materialit t kaluar dhe
parashtrimit t materialit t ri,
- vlersim pr aktivizimin me punn n
grupe,
vlersim me teste kohshkurtr pr
prvetsimin e nj teme t caktuar,
- vlersim pr kryerjen e detyrave t
shtpis.
- Vlersimi formues nuk kshillohet t
bhet me t njjtn teknik vlersimi,
sepse nxnsit familjarizohen me t dhe i
prgatisin prgjigjet pa i kuptuar shtjet.
Mendojm se sht e dobishme praktika
e t msuarit t nxnsve t teknikave pr
vetvlersim, q nxisin integrimin e t msuarit
n klas dhe t msuarit jasht saj. Praktikimi i
teknikave t vetvlersimit i ndihmon nxnsit
gjithashtu t fitojn shprehi pr t menduarit
dhe pr t vlersuarit vetjak.
N lndn e matematiks n gjimnaz konceptet
synohet t formohen nprmjet trajtimit t
situatave problemore. Itinerari i zotrimit t
njohurive sht menduar t jet spiral dhe jo
linear; ato mendohen t prvetsohen jo me
paraqitjen e tyre t par dhe as me prsritje
t thjesht, por pas plotsimeve dhe thellimeve
nprmjet rimarrjes aktive.
Gjat vlersimit formues duhet mbajtur
parasysh se aktiviteti matematik i nxnsve n
secilin profil prfshin observimin (vzhgimin),
abstragimin, eksperimentimin dhe vrtetimin.
Parashtrimi i prmbajtjes s re si rregull duhet t
artikulohet me studimin e situatave t larmishme,
q shrbejn si motivim, si shtje q krkojn
zgjidhje apo si mbshtetje e zbatim i ktij
parashtrimi dhe nxnsi duhet t vlersohet, n
mnyr t vazhdueshme pr sasin dhe cilsin
e aktivizimit t tij n kto aspekte (t paktn nj
her n 6-7 or msimi).
LIBR PR MSUESIT
Gjat vlersimit formues kujdes duhet ti
kushtohet prvetsimit t koncepteve dhe
metodave kryesore t lnds, si baz e formimit
matematik t nxnsve. N kt kuadr, gjat
vlersimit formues duhet t mbajm parasysh
se nuk ka rndsi riprodhimi i vrtetimit t nj
teoreme dhe zbatimi mekanik i saj n nj situat
standarde, nse nxnsi nuk ka t qart thelbin
e saj dhe nuk sht i aftsuar pr ta zbatuar at
n situata t larmishme, qoft edhe t thjeshta.
Si rregull, n do or msimi kryhen ushtrime
(n radh t par zbatime t thjeshta) pr t
kuptuar thelbin e koncepteve dhe metodave
matematike dhe si modele t puns s pavarur
n shtpi. Puna e pavarur me ushtrimet dhe
zbatimet n klas duhet t zr jo m pak se
40% t kohs s msimit. Gjat shtjellimit t
materialit msimor msuesi duhet t krijoj
situata problemore t strukturuara pr t vn
n lvizje mendimin e pavarur t nxnsit.
Strukturimi i pyetjeve t shtruara klass, bn
q secili nxns t angazhohet n pun t
pavarur, sipas mundsive t veta, me nj koh
t mjaftueshme pr t prvetsuar prmbajtjen
deri n nj nivel t caktuar arritjeje, pr t cilin
ai mund t vlersohet edhe n vend.
Konceptimi i lnds dhe mnyra e realizimit t
saj duhet t thyej kornizat tradicionale t ors
s msimit. Trajtimi i materialit t ri msimor
jo rrall duhet t bhet me tekst prpara, sepse
nxnsit duhet t plotsojn n t krkesat q
jan ln qllimisht pa u plotsuar, t zgjidhin
ushtrimet apo t analizojn shembujt.
N shumicn e temave, ora e msimit duhet t
prbj nj sintez t dhnies e t kontrollit t
njohurive, t vlersimit t dijeve e shkathtsive
(shprehive) dhe vlerave tek nxnsit. N kt
kndvshtrim format tradicionale t kontrollit
e t vlersimit t nxnsve, q jan mbshtetur
n riprodhimin gojor t materialit msimor, t
PROCEDURA E VLERSIMIT
Sistemi i vlersimit q rekomandohet t zbatohet n gjimnaz sht krahasimi me standardet
e vendosura.
37
Udhzime t prgjithshme
Nj nga problemet m t shpeshta dhe m t ndrlikuara me t cilat ndeshen aktualisht dhe
do t ndeshen deri n nj t ardhme t afrt msuesit n gjimnaz sht gjykimi i statusit dhe i
prparimit t nxnsit n intervale t ndryshme kohe, vnia e notave. sht e qart q vlersimi
duhet t ndjek qllimet arsimore, objektivat msimore, objektivat e vlersimit. Vlersimi duhet
t mbshtetet mbi nj sasi t mjaftueshme t dhnash n t cilat duhet t prfshihen edhe kto
elemente:
- vlersimi me not pr prgjigjet n tabel
- vlersimi i aktivizimit nga vendi
- vlersimi i ndihmess gjat puns n
grup
- testet n fund t kapitullit
Vlersimi me not
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
ndryshme. Konkretisht propozojm kt skem:
Vlersimi pr pyetjet n tabel
Testet
Vlersimi i puns n klas
Vlersimi pr detyrat e shtpis
20%
50%
20%
10%.
Nxnsi
Tipi i ndihms
Shum i mir
I mir
I mjaftueshm
I dobt
A.H.
III
III III II
II
B.SH.
II
IIII III
III
B.K.
II
IIII
II
E.L.
II
IIII III
E.K.
IIII I
IIII II
E.M.
II
IIII IIII
E.D.
II
IIII III
II
H.D.
IIII II
IIII I
J.B.
II
IIII IIII
IIII II
10
M.R.
IIII III
11
R.A.
IIII IIII
IIII I
12
R.M.
IIII I
IIII IIII
13
R.L.
IIII IIII
IIII IIII
14
R.K.
IIII
IIII I
39
Udhzime t prgjithshme
do vij vertikale n nj kuti prfaqson nj pjesmarrje. P.sh. nxnsi A.H. ka tre pjesmarrje
shum t mira. tet pjesmarrje t mira, dhe dy t mjaftueshme.
Mbi bazn e ktij buletini, n baz t nj shkalle vlersimi t caktuar, mund t vendoset nj not
pr pjesmarrjen n punn me grupe n fund t semestrit.
Shkalla e vlersimit q mund t prdoret sht kjo:
Nota semestrale pr punn me grupe gjendet nga formula:
x 10 + x2 8 + x3 6 + x4 4
ng = 1
x1 + x2 + x3 + x4
(20%)
(15%)
(25%)
(10%)
(20%)
(10%)
Nxnsi
A.H.
B.SH.
B.K.
40
Matematika 11
Elementet e nots
a
*
+
+
+
Nota
LIBR PR MSUESIT
4
E.L.
E.K
E.M.
E.D
H.D
J.B.
10
M.R
11
R.A.
12
R.M.
13
AR.L.
14
R.K.
+
-
x
x
x
+
*
*
Udhzime t prgjithshme
mir q pyetja t strukturohet n nj numr t kufizuar krkesash.
Vlersimi i prgjigjes s dhn nga nxnsi q pyetet n tabel ka an pozitive sepse lejon
t maten aftsit pr arsyetim matematik (evidentimi i marrdhnieve shkak-pasoj; zbatimi
i aksiomave, teoremave dhe prdorimi i prkufizimeve gjat argumentimit; aftsimi pr t
ngritur hipoteza dhe pr ti kontrolluar ato; nxjerrja e prfundimeve; vetvlersimi i arsyetimit
t ndjekur) si dhe aftsit pr t komunikuar me goj dhe me shkrim.
42
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
KREU 1
1.1 Ekuacioni i drejtzs n plan
Njohuri teorike kryesore
a) Kuptime. Koordinatat e piks n plan. Ekuacioni i vijs n plan. Kndi i drejtzs me
boshtin Ox. Koeficienti kndor.
b) Veti. Largesa midis dy pikave. Trajta e prgjithshme e ekuacionit t drejtzs n plan.
Ekuacioni y-y0=k(x-x0). Ekuacioni i drejtzs q kalon npr dy pika t dhna.
c) Metoda. Metoda koordinative n plan.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni koeficientin kndor dhe pikn e
prerjes me boshtin Ox pr drejtzn q kalon
npr pikat P(2; -8) dhe Q(-1; +7).
43
Kreu 1
6. a) T njehsohen gjatsit e mesoreve t
trekndshit me kulme n pikat
A(3; -2), B(5; 1) C(-1; 4).
Shkathtsi
x x0 = k
.
M d M 0 M || OP M 0 M = k OP
y y0 = k
Ushtrime plotsuese
1. Jan dhn kulmet e trekndshit A(-1; 2), B(3; -1), C(0; 4). T gjenden ekuacionet e drejtzave
q hiqen nga kto pika, paralele me brinjt prball.
44
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
2. a) T vrtetohet se katr pikat A(-2; -2), B(-3; 1), C(7; 7) dhe D(3; 1) jan kulme t nj
trapezi.
b) T shkruhet ekuacioni i vijs s mesme t trapezit.
3. Jan dhn pikat A(3; 2) dhe B(-1; 4). T gjenden koordinatat e piks M nse:
a) AM = MB ; b) AM = 2 MB .
4. kusht duhet t knaqin koeficientt a dhe b q drejtzat
ax+by+1=0, 2x-3y+5=0 dhe x-1=0 t kalojn npr t njjtn pik?
5. Pr vler t parametrit a:
a) Drejtzat ax+2y-3=0 dhe 3x-4y=0 jan paralele?
b) Drejtzat ax+4y-5=0 dhe x+ay+3=0 jan pingule?
6. A mund t shrbejn drejtzat 2x-4y+3=0 dhe x+y=5 si brinj t kundrta t nj
paralelogrami?
7. A mund t shrbejn si diagonale t nj rombi drejtzat:
a) 2x-3y+5=0 dhe 3x+2y-4=0;
b) y=x+5 dhe y=-x+2.
8. Pika q del nga origjina e koordinatave merr pjes njkohsisht n dy lvizje: sipas boshtit
Ox me shpejtsi konstante v1 dhe sipas boshtit Oy me shpejtsi konstante v2. Gjeni ekuacionin e
trajektores s lvizjes s piks.
Shkathtsi
Kreu 1
2
1 2
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q drejtzat y=3x-1, x-7y=7 dhe
x+y-7 shrbejn si brinj t nj trekndshi
dybrinjnjshm.
2. Shkruani ekuacionin e drejtzs simetrike t
drejtzs 3x-2y+1=0 n lidhje me pikn M(5; 1).
3. Jepen tri kulme t trekndshit O(0; 0),
A(1; 3), B(2; 7). Gjeni tangentin e kndit
t trekndshit.
4. Gjeni ekuacionin e drejtzs simetrike
t drejtzs y=2x kundrejt prgjysmores s
kuadrantit t par dhe t tret.
5. A mundet q dy brinj t trekndshit
3
x
barabrinjs t jen n drejtzat y =
3
3
dhe y =
x?
3
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
brenda ors s msimit. Pr t realizuar kt, msuesi t shtroj para grupeve t nxnsve n
fillim dy detyra:
1. T gjendet ekuacioni i drejtzs q kalon nga pika M0(x0, y0) dhe sht paralele me drejtzn
y=kx+t.
2. T gjendet ekuacioni i drejtzs q kalon nga pika M0(x0, y0) dhe sht pingule me drejtzn
y=kx+t.
(Nse sht e nevojshme t jepet udhzimi pr t gjetur fillimisht koeficientin kndor t drejtzs
s krkuar.)
Pasi analizohen rezultatet e puns me grupe, shtrohen dy detyra analoge, pr rastin kur drejtza
e dhn ka ekuacionin x=a.
M tej shqyrtohet rasti i prgjithshm, duke shtruar detyrat analoge pr drejtzn e dhn me
ekuacionin ax+by+c=0.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2/a; 4; 5; 7/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Shkruani ekuacionin e drejtzs q kalon
nga pika A(3; -1) dhe sht paralele me:
a) boshtin Ox; b) boshtin Oy; c) prgjysmoren
e kuadrantit II dhe IV.
2. Nga pika M(1; 2) t hiqet drejtza q gjendet
n largsi t njjt nga pikat A(3; 3) dhe
B(5; 2) (2 zgjidhje).
3. T gjendet bashksia e pikave t planit q
jan t baraslarguara nga pikat A(1; 3) dhe
B(3; 1).
4. Sipas cils vij duhet t lviz pika materiale,
duke u nisur nga pozicioni fillestar M0(3; 5)
pr t arritur me rrugn m t shkurtr deri tek
1
drejtza y = x 1 ? Sa sht kjo rrug?
2
a) Kuptime. Largesa e nj pike nga nj drejtz. Largesa midis dy drejtzave paralele. Largesa
midis dy pikave.
b) Veti. Formula pr largesn e nj pike nga nj drejtz me ekuacion t dhn.
c) Metoda. Induksioni.
Shkathtsi
Kreu 1
Ushtrime plotsuese
1. T gjendet largesa e origjins s koordinatave
nga drejtza q kalon npr pikat A(1; 3) dhe
B(0; 2).
1.6 Ushtrime
Synimi i msuesit pr organizimin e ksaj ore msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe
zhvillimi i aftsive t fituara n msimet e mparshme t kreut. Ai duhet tu jap nxnsve
paraprakisht, si detyr, prsritjen n shtpi dhe sistemimin n mnyr t prmbledhur me
shkrim t fakteve e vetive t msuara n ort paraardhse.
48
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
N orn e msimit t alternohet e kombinohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr
zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen e ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm
n tabel. Secili nga ushtrimet q jepen pr tu punuar duhet t diskutohet e t analizohet me
klasn n trsi.
Kujdes duhet treguar ndrkaq pr tu ln nxnsve koh t mjaftueshme pr tu menduar, pr
tu shprehur e pr tu vetkorrigjuar.
Si ushtrime t nivelit minimal (pra prioritare pr tu punuar nga klasa me pun t pavarur a me
grupe) do t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 4, 12, 16, 18.
Ushtrime plotsuese
1. Jepen kulmet e trekndshit A(2, 3),
B(0, -3), C(5, -2).
a) Gjeni pikn e prerjes s prmesoreve t tij.
b) Gjeni pikn e prerjes s mesoreve t tij.
2. Jepen kulmet e katrkndshit A(-9, 0),
B(-3, 6), C(3, 4), D(6, -3). Gjeni pikn e
prerjes s diagonaleve t tij dhe kndin midis
diagonaleve.
3. Gjeni kulmet e rombit, kur njihen ekuacionet
e dy brinjve t tij 2x-5y-1=0,
2x-5y-34=0 dhe ekuacioni i njrs diagonale
x+3y-6=0.
4. Gjeni ekuacionet e brinjve t rombit, duke
ditur dy kulme t kundrta t tij A(-3, 1), B(5,
2) dhe ekuacionin e njrs brinj x+3y=0.
49
Kreu 2
KREU 2
FUNKSIONI NUMERIK
2.1 Funksioni numerik (Prsritje)
Njohuri teorike kryesore
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni bashksin e vlerave t shprehjeve:
1
a) x+4; b) ; c) x2-1; nse x[1,2].
x
2. Gjeni kufijt e shprehjeve:
a) x3 nse x[-2,-1].
1
b) 3
nse x[-2;-1].
x 1
3. Nse pr funksionin numerik f kemi
f(x+1)=x2+1, xR, ather gjeni f(x).
50
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
1 1
6. Pr funksionin g: x x 2 + x + + 2 ,
x x
1
xR* tregoni q g( )=g(x).
x
7. Pr vlera t xR:
a) Vlera e funksionit y=4x sht
1
?
2
a)
c) y =
prcaktimit
b)
9. Gjeni bashksin
funksioneve:
1
( ) x 1 d) y =
2
a) x log 5 x 4
b) x 3 log 2 x
x( x 5) dhe
x7
6 x
dhe y =
x7
6 x
d) y = ln( x 3 ) dhe
11. Gjeni bashksin e prcaktimit t
funksioneve:
5x x2
)
4
1
x 3x 2
a) y = log(
b) y =
1
4x
4
prcaktimit
a) y =
b) y =
8. Gjeni bashksin
funksioneve:
y= x3 + 4 x 2 + 3 x .
t
Shkathtsi
f ( x2 ) f ( x1 )
.
x2 x1
51
Kreu 2
Ushtrime plotsuese
1. Funksioni numerik sht dhn n tabel:
x
y
-1
-5
0
-3
1
-1
2
1
3
3
4
5
x
y
-2
4
-1
3
0
2
1
1
2
0
3
1
A( ,1 ), B( ,1 ), C( , ) n lidhje me
2
2
4
grafikt e funksioneve y=sinx, y=cos x.
3. sht dhn funksioni y=x2-4x+3.
a) Ndrtoni grafikun e funksionit duke
gjetur kulmin dhe pikat e prerjes me boshtin
Ox.
b) Zgjidhni grafikisht inekuacionin
x2-4x+3-1.
4. Gjeni bashksin e pikave t planit xOy q
plotsojn kushtin:
a) x<y<x2, b) log2x<y<2x
5. Pr funksionin e mposhtm gjeni
bashksin e prcaktimit, ndrtoni grafikun
dhe gjeni bashksin e vlerave:
a) y=
x 2 25
, b) y=( x )2,
x5
c) y=ln(x2)-lnx, d) y=
52
Matematika 11
x cos x
.
x
prcaktimit
a) y= sin x , b) y=log(-cosx),
c) y= 2sin x 1 , d) y=
2 cos x .
b) Gjeni
funksionit.
bashksin
vlerave
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafikun e funksionit f t till q:
a) y=
b) y=
b) y=
3. Pr funksionin e mposhtm t gjendet
bashksia e prcaktimit dhe pastaj t ndrtohet
grafiku:
53
Kreu 2
a) y =
x2 1
| x|
, b) y =
, c) y = x | x | .
x
x +1
c) y=x2-2.|x|+1
7. Skiconi grafikun e funksionit t mposhtm
dhe nxirrni nga grafiku prfundime pr
monotonin e funksionit:
a) y=x2-4x+5; b) y=-x2+6x-8
8. Funksioni f sht rrits n intervalin ]-a,a[.
Vrtetoni q:
a) Funksioni cf sht rrits n ]-a,a[ kur
c<0.
b) Funksioni cf sht zbrits n ]-a,a[ kur
c<0.
9. Funksioni f sht rrits n intervalin ]-a,a[.
Vrtetoni q:
a) Funksioni y=f(-x) sht zbrits n
[-a,a[.
b) Funksioni y=-f(x) sht zbrits n
]-a,a[.
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
- T gjejn M;m pr funksionet e thjeshta t njohura n bashksi q jan pjes t R.
- T gjejn ekstemumet e nj funksioni t dhn grafikisht.
- T zbatojn njohurit n situata praktike reale.
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafikun e funksionit dhe gjeni
bashksin e vlerave t tij.
2x 5
a) y =
x[-2,4]; b) y=4-x2, xR3
2. E njjta krkes pr funksionet:
a) y=
b) y=
3. E njjta krkes pr funksionet:
a) y=
; b) y=
a) y =
c) y = x , x [1, 4]
Zgjidhje
b) Kemi 1 x 2 . Ngrem t gjitha
55
Kreu 2
gjymtyrt n fuqi t njjt me eksponent
3. Marrim mosbarazimin e njvlershm:
(-1)3x323 d.m.th. -4x38. Kshtu, bashksia
e vlerave t ktij funksioni sht [-1;8].
10. Tregoni q:
1
a) Funksioni y = 2
ka nj maksimum
x
1
n pikn x=0.
b) Funksioni y=sin2x-cos2x ka minimum n
pikn x=0.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Krahasoni funksionet f, g n rast se
kemi:
x3
g: y=1-x
4
b) f: y= 4x+1
g: y=x2+4
a) f: y =
c) f: y = 5 x 2 3 x + 2
d) f: y=2x3
g: y=x2-5x+1
g: y=x
x 1
2x 4
Matematika 11
y=4x-1
2
b) y = ( x 1) 2 y = x
c) y = ( x 1) 2 4
d) y =
1
x(4 x)
2
2
1
x 1
x4
y=
x3
y=
y=
1
x 1
b) y = ( x + 1) 3
y=
16
x +1
LIBR PR MSUESIT
4. Krahasoni grafikisht funksionet f, g n rast
se:
a) f: y = x 2
g: y = x
b) f: y = log 2 x
g: y = x 1
c) f: y =
g: y = log 2 x
g: y = 2 x
d) f: y = 2
2
e) f: 1 +
x
g: y = 4 x
a) N [,2] b) N [ ,0] .
2
5. Jepen funksionet f:
a) Gjeni bashksin e prcaktimit t secilit
prej tyre.
b) A jan t barabarta kto funksione?
6. a) Vrtetoni q, kur 0<x<1, kemi
0<x3<x2<x< x <1.
a) x 2 > 4 x 3
c)
e) x > 3 x 2
b) x 2 2 x 1
f) - x x 3
2
d) x + 1 >
2
x
Shkathtsi
Kreu 2
jan dhn me formula (gj q ndodh n shumicn e rasteve t shqyrtuara), gjetja e bashksis
s prcaktimit pr funksionin q sht rezultat veprimi (p.sh. pr funksionin f.g) bhet duke
shqyrtuar formuln q e jep at (y=f(x)g(x)).
Trajtimi i kuptimit t funksionit t kufizuar sht mir t bhet (si n tekst) duke shqyrtuar
grafikun. N tekst nuk sht dhn metod pr studimin e kufizueshmris s funksionit. Pr
nxnsit e mir, msuesi mund t vr n dukje se shuma dhe prodhimi i dy funksioneve t
kufizuar sht funksion i kufizuar.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3/a,b; 7.
Ushtrime plotsuese
2x 3
.
4
a) Gjeni funksionin f2 =ff dhe funksionin f.
b) Ndrtoni grafikt e funksioneve f2 dhe f.
x+2
2. Jan dhn funksionet f: y =
dhe
x( x 2)
x
g: y = 2
.
x 4
a) Gjeni bashksit e prcaktimit t
funksioneve f, g.
b) Gjeni funksionet 3f; f-g; f.g.
c) A sht i barabart funksioni fg me
1
?
funksionin y =
( x 2) 2
3. Jepen funksionet f: x x dhe
g: x
3 x
.
x +1
y = 5x .
2 x2 + 5x + 3
dhe
2x + 1
58
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
1
10. Vrtetoni q funksioni y= 2 sht i kufizuar nga posht dhe i pakufizuar nga lart
x
n ]0,+[.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. a) Jepni 3 shembuj funksionesh q nuk jan
as ift, as tek.
b) Jepni nj shembull funksioni q sht
edhe ift edhe tek.
2. f sht nj funksion numerik i prcaktuar n
R. Shqyrtoni iftsin e funksionit.
a) y = f(x) + f(-x)
b) y = f(x) - f(-x).
3. Ndrtoni grafikun e funksionit f, duke
shqyrtuar n fillim iftsin e tij:
1 pr x racional
5. Tregoni q funksioni f: y=
0 pr x irracional
59
Kreu 2
gzon vetin f(x+a) = f(x) pr do a racional.
6. Tregoni q funksioni i mposhtm nuk sht
periodik.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
2. a) Gjeni koeficientin a q grafiku i funksionit
60
b) y = 3 x c ) y =
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. Zgjidhni grafikisht inekuacionet
Shkathtsi
61
Kreu 2
Ushtrime plotsuese
1. Duke prdorur grafikun e funksionit y =
ndrtoni grafikt e funksioneve:
a) y = x
b) y =
1
c) y = 1 + x
d) y = x .
2
2. Duke prdorur grafikun e funksionit y =2x,
ndrtoni grafikt e funksioneve:
a) y=2-x
c) y=-22
e) y=2+2x
b) y=2x
d) y=1-2x
f)
b) y = x 1
x2 2x + 1
x2 4x > 3
c) E njjta krkes pr inekuacionet
x2+4x>-3; x2-4x+1>x
x + x 2 = m;
x x 2 = m.
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
- T gjejn duke dhn me formuln y=f[g(x)], prbrjen fog t funksioneve numerik t
dhn me formulat y=f(x);y=g(x).
- T zbrthejn nj funksion t thjesht si prbrje dy funksionesh t tjera.
Ushtrime plotsuese
1. f, g jan dy funksione me bashksi prcaktimi
x 1
4
a) Gjeni shmbllimin e numrit 5 n
funksionin fog; gof.
b) Shkruani g[f(x)], f[g(x)]
c) Jepni funksionet fog; gof.
R, t till q: f ( x) = 3 x 2;
g ( x) =
a) f : x x 3
b) f : x 2 x 1
3
x
1+ x
3. f, g, h jan tri funksione me bashksi
prcaktimi R. Duke prdorur skemn e
mposhtme (fig. 2.9) vrtetoni q
fo(goh) = (fog) oh.
c) f : x x 2 4
g : x
4. Jepen funksionet f:
f : x
2 x
x 3
g: x
1
g:x x2
x
2 + 3x
1+ x
e) y = 1 + x
63
Kreu 2
7. Zbrtheni secilin nga funksionet e mposhtme si prbrje, me an t funksioneve
y = x2 , y =
x,
y=
a) y = (x-3)2 n ]3, + [
b) y =
1
dhe shqyrtoni monotonin e tij n intervalin e dhn.
x
2 x 8 n [4, +[
c) y =
2
n ] - [
x3
d) y =
1
n ] 1,+[
( x 1) 2
Ushtrime plotsuese
1. Ndrtoni grafikt e funksioneve t
mposhtme, duke u bazuar n grafik
funksionesh t njohur.
a) y = e-x
x
e
b) y = ln( )
c) y=log(1-x) d) y = 2 + 3 x 1
2. Pa i ndrtuar grafikt, tregoni se n pjes
t R grafikut i funksionit f sht sipr grafikut
t g, n rast se:
a) f:y=x3 dhe g:y = -2x
64
Matematika 11
6
2
dhe g : y = x 2
x
9
c) f:y = 3x - 3 dhe g:y = x3-1
b) f : y =
a) y = x 2 4 x b) y = x 2 4 x + 4
c)y=ln(x2-4x+4)
LIBR PR MSUESIT
a) Ndrtoni me dy mnyra vijn l.
b) Ndrtoni vijat l1, l2 q jan prkatsisht
grafikt e funksioneve:
y = -f(x)+2; y =f(-x+2)
c) Gjeni koordinatat e piks s prerjes s l
me l1; t l me l2 (me rrug algjebrike).
5. Pr t nxjerr nj lloj t ri produkti, nj
ndrmarrje shpenzoi 50000 dollar pr
teknologjin. Prve ktyre, pr t prodhuar nj
njsi t produktit, shpenzohen 25 dollar (pr
lnd t par, pages t fuqis puntore etj.).
Shnojm me x numrin e njsive t fabrikuara
nga ky produkt.
a) Gjeni shpenzimet e prgjithshme n
varsi t x.
b) Gjeni koston e nj njsie t produktit n
varsi t x.
c) Paraqitni grafikisht funksionin p = f(x).
d) N rast se mimi i shitjes s nj njsie
t produktit sht 40 dollar, nga sasi
prodhimi ndrmarrja del me fitim?
1
6. Grafiku i funksionit y = ln( ) merret prej
x
grafikut t funksionit y = lnx me an t:
a) nj homotetie, b) nj zhvendosje paralele,
c) nj simetrie ndaj boshtit Ox,
d) nj simetrie ndaj boshtit Oy?
Rrethoni prgjigjen e sakt.
7. Dihet q grafiku i funksionit y=x2+3x+m
sht tangent me drejtzn y= -3. Ather m
sht e barabart me
a) -5
b)-3
c) -1
d) Rrethoni prgjigjen e sakt.
8. Vrtetoni q:
a) Nse f sht funksion tek dhe xo sht
pik minimumi, ather (-xo) sht pik
maksimumi e tij.
b) Nse f sht funksion ift dhe sht rrits
n intervalin ]a, b[, ather f sht zbrits
n ]-b, -a[.
65
Kreu 3
KREU 3
3.1 Prsritje
Njohuri teorike kryesore
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Duke shnuar a,b,c brinjt e trekndshit
knddrejt (c-hipotenuza) dhe A,B kndet e
ngushta prball a,b (prkatsisht), vrtetoni
q;
66
Matematika 11
a) asinB=bsinA b) c 2 = (c 2 b 2 )(1 + tg 2 B )
c)
a+b
= sin B + cos B
c
LIBR PR MSUESIT
2. Me t njjtat t dhna,vrtetoni q:
5. Vrtetoni q:
6. Vrtetoni q:
3. Gjeni elementet e tjera t trekndshit
knddrejt, duke njohur:
a) a=6 dhe B= 300 b) a=2 3 dhe b=2
7. Vrtetoni q:
(2p=perimetri)
8. Vrtetoni q:
Shkathtsi
Kreu 3
lvizshme, duke u nisur nga A arrin n M, e m pas bn nj xhiro t plot n kahun kundrorar,
sht 3600+a. Sa do t jet kjo vler kur M ka br n kahun kundrorar 2, 3, 4, n xhiro t plota?
Edhe shembujt, q n tekst jepen t zgjidhur, mund t trajtohen n klas n form gjysm t
zgjidhur, duke e krkuar plotsimin e zgjidhjes prej nxnsve.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen numrat 1; 2; 3; 4; 5; 6.
Ushtrime plotsuese
1. a) Gjeni nj knd pozitiv q e ka brinjn e
mbarimit t njjt me kndin 45o.
b) Gjeni dy knde negativ q e kan brinjn e
mbarimit t njjt me kndin 370o.
2. N cilin kuadrant ndodhet pika M kur harku
trigonometrik
e ka vlern 1100o?
Sa sht ora nse pas mesit t nats akrepi i
minutave sht rrotulluar me knd 840o.
4. a) Shkruani formuln e harqeve
trigonometrike, pr t cilat pika e mbarimit M
prputhet me pikn B.
b) Shkruani formuln e kndeve trigonometrike,
pr t cilat brinja e mbarimit sht OB.
5. Shkruani formuln e kndeve trigonometrike
me brinj t dyt:
a) prgjysmoren e kuadrantit II.
b) prgjysmoren e kuadrantit III.
9
d) x = 2k
e) x = 2k +
.
4
4
7. Gjashtkndshi i rregullt ABCDEF sht
brendashkruar n rrethin trigonometrik.
Shkruani formuln q jep masat e harqeve me
mbarim n kulmet e tij.
8. Shprehni n grad dhe n radian kndin q
ka prshkruar akrepi i minutave pas kalimit t
1
nj kohe t barabart me: a) e ors
4
2
3
b) e ors c) e ors 9.
3
8
9. Njehsoni, n grad e n radian, kndet e
brendshme t nj trekndshi, duke ditur q
ata jan t prpjesshm me numrat 1; 2; 3.
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
T prdorin n situata t thjeshta matematikore periodicitetin, kufizueshmrin dhe iftsin
e funksioneve y=sinx, y=cosx.
T zbatojn njohurit e fituara n situata t thjeshta.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni vlern e funksioneve t mposhtme
pr x = 3.
a) y = cos2x;
x
c)y = sin .
2
b) y = cos(x-
);
6
;
5
d) cos(
c) y = 2sin
5
).
4
b) tg
5
;
4
c) cotg(-
4
).
3
d) cos4.
2
.
7
x
.
2
b) y =
1
cosx;
3
[0,2].
a) cosx+cosy = 2;
c) sinx+siny2.
b) sinx-siny = 2;
1
3
Kreu 3
9. N cilin kuadrant mbaron kndi me vler x
kur sht dhn:
sinx cosx>0 dhe sinx+cosx<0.
Shkathtsi
3 3
, 2 , 2 , 2 .
3
drejt 2 t kryhet nga nxnsit me pun t pavarur ose
2
70
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Ushtrime plotsuese
1. Skiconi grafikt e funksioneve t mposhtme
pr x [ , 2 ]
a) y = cosx; b) y= sin2x; c) y = 1+sinx.
2. Krahasoni
a) cos1 me cos1o;
c) cos4 me cos4o.
c) y = cos4x;
b) sin2 me sin2o;
3
a) x [ 0, ] ; b) x [ , ] .
2
2
4. Plotsoni: a) cos(-780o) =
b) sin(930o) =
5. Gjeni periodn T pr x[0, T] dhe skiconi
grafikun e funksionit:
a) y =
1
sinx;
2
b) y = cos(x+60o);
d) y = sin
e) y = sin 2 x ;
g) y = sin
x
2
f) y = cos x ;
x.
c) y = 1-2sinx.
sin x
. Periodiciteti i tangentit. Tabela e variacionit e tangentit pr x , .
cos x
2 2
Grafiku i tij.
c) Metoda. Metoda e koordinatave. Metoda e ndrtimit t grafikut sipas tabels s dhn t
variacionit.
Shkathtsi
Kreu 3
( x )
2
( x< )
2
lim =-
( x )
2
( x> )
2
dhe nuk duhet t krkoj nga nxnsit riprodhimin e tyre e sqarime pr to.
Pr shnimin e par mjafton t kuptohet q kur vlerat e x, duke mbetur m t vogla se
afrohen pambarimisht
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni se n rrethin trigonometrik
tgx = yT.
2. Pr ciln vler t x arrin vlern m t madhe
funksioni
a) y = sin(cosx); b) y = tg(sinx)?
3. Vrtetoni q perioda e funksionit y=tgx
sht .
4. a) Vrtetoni q funksioni y=tgx sht
funksion tek.
b) Duke prdorur kt fakt, skiconi grafikun e
funksionit y=tgx pr x ]
5. Skiconi,
funksionit:
72
pr
,0[
x ]0, [ , grafikun e
Matematika 11
a) y=-tgx b) y=1+tgx
c) y=2tgx d) y= tgx
6. N rrethin trigonometrik sht dhn
harku AM me vler x. Shnojm me S pikn
ku gjysmdrejtza OM pret tangjenten e
hequr ndaj rrethit trigonometrik n pikn B
t tij. Vrtetoni q cotgx sht i barabart me
abshisn e piks S.
7. Duke pasur parasysh se cotgx=xS,shqyrtoni
variacionin e funksionit y=cotgx pr x]0,[
8. N nj rreh trigonometrik ndrtoni kndin
m t vogl pozitiv AOM, pr t cilin tangenti
5
2
sht: a) b)2
3
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Harku me mas x i prket kuadrantit IV.
a) Gjeni cosx, kur sinx = -
3
b) Gjeni sinx, kur cosx = .
5
2. Dihet q y]90o, 180o[.
a) Gjeni siny, kur cosy = -
2
.
2
3
b) Gjeni tgy, kur siny =
.
2
3. Dihet q -
<x<
3
.
4
4. Zgjidhni ekuacionin:
a) 2sin2x = 3cosx; b) 2cos2x sinx = 1;
c) cos2x = sin2x; d) sin4x = cos4x.
5. Tregoni se pr do vler t lejueshme t x
ka vend barazimi:
a) cos4x+sin4x = 1-2sin2xcos2x;
b) cos2x+sin2xcos2x+sin4x = 1.
73
Kreu 3
c) 1+cotg2x =
1
;
sin 2 x
d) sin6x+cos6x = 1-3sin2xcos2x.
6. Gjeni shenjn e prodhimit sinxcosxtgx
7. a) Shndrroni shprehjen
,
n mnyr q t prmbaj vetm sinx.
b) Shndrroni shprehjen
3.7 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prforcimi i njohurive dhe prmirsimi i
shkathtsive t zhvilluara n ort paraardhse t kreut. Msuesi mund tu jap m par nxnsve
pr detyr prgatitjen n shtpi t prmbledhjes s sistemuar t fakteve kryesore t trajtuara n
msimet 3.1-3.6.
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit mund t lexojn n t n mnyr t pavarur
(kjo i shrben edhe aftsimit pr menaxhimin e informacionit prej tyre) shembujt nr. 1, nr. 2, t
dhn t zgjidhur n tekst. M tej mund t organizohet nj diskutim pr t nxjerr prfundime
prgjithsuese prej tyre dhe pastaj t kalohet n zgjidhjen me pun t pavarur t krkesave 1, 2
t ushtrimit.
N t njjtn mnyr procedohet pr trajtimin e shembujve t zgjidhura nr. 3, nr. 4, nr. 5. M
tej vazhdohet me zgjidhje me pun t pavarur apo me grupe t ushtrimeve t pazgjidhura q
figurojn n tekst.
Pr organizimin e puns s diferencuar n klas t mbahet parasysh se ushtrime t nivelit minimal
jan ato me numr 1; 2/a,b; 3; 4/a,b; 6.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni pozicionin fillestar, periodn dhe
amplitudn pr lkundjen e prshkruar nga
funksioni:
a) y = sin
t
;
2
c) y = sin(t+
b) y = 3sin2t;
); d) y = sint;
e) y = 2sin(3t-).
2. Krahasoni iftet e lkundjeve:
a) y = sint; y = cost.
b) y = sint; y = 3sint.
74
Matematika 11
c) y = cos(t+
);
y = -sint.
LIBR PR MSUESIT
4. Jepni tabeln e variacionit t funksionit
y = 5sin(
intervalin ]0, 2 [ .
t).
b)
a) sinx+cosx>1 , pr x ]0, [
2
b)
10. Vrtetoni q, pr
tgx+cotgx 2 .
x ]0. [ , kemi
2
cos(2 ) .
c) Metoda. Prdorimi i formulave t reduktimit pr njehsimin e vlerave t funksioneve
trigonometrike nga 0o n 360o, nprmjet vlerave t funksioneve trigonometrike t kndeve
t ngusht.
Shkathtsi
Nxnsit m tej, me pun t pavarur ose me grupe, t drejtuar nga msuesi, t nxjerrin formulat
pr sin + , cos 2 + .
2
75
Udhzime t prgjithshme
Msuesi tregon se si mund t merren formulat pr sin( + ) nga ajo pr sin + , duke
2
shkruar +a = + + = + u .
2
2 2
Nxnsit zgjidhin me pun t pavarur ose me grupe ushtrimin pr nxjerrjen e formulave pr
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q: a) sin(360o-x) = -sinx
b) cos(360o-x) = cosx
2. Paraqitni m thjesht shprehjet:
a) sin(x-90o) + cos(x+90o) + sin(
+ cos(
-x)
+x) +
b) sin(180o+x) + sin(90o+x) +
+ sin(-x) tg(90o-x)
c) cos(-x) cos(x+
+ cos(180o+x) cotg(
)+
-x).
b) cos(270o-x);
d) cos(x-270o).
cos( ) sin( 3 )
sin( + )
2
2
6. Vrtetoni identitetet:
a) cos(45o+x) = sin(45o-x);
b) tg(
-x) = cotg(
+x).
a) sin A = sin( B + C ) ;
A
B+ C
b) sin
= cos(
)
2
2
8. Gjeni vlern e shprehjes:
a)
b) tg5otg10otg15otg85o
3.9 Zbatime
Njohuri teorike kryesore
b) Veti. Formulat pr tg n .
2
76
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
c) Metoda. Reduktimi i problemit t gjetjes s vlerave t funksioneve trigonometrike t
kndit x, n gjetjen e vlerave t funksioneve trigonometrike t nj kndi n [0o, 90o].
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni q Nse njohim vlerat e sinx,
cosx pr x[0, 45o], mund t gjejm edhe
vlerat e tyre pr x[45o, 90o].
2. Radhitni numrat e mposhtm sipas radhs
rritse, pa gjetur vlerat e tyre.
a) sin(-15o), sin115o, sin165o, sin205o
b) sin25o, cos50o, sin95o, cos345o.
3. Krahasoni:
a) log3 (sin150o) me log3 (sin135o)
b) log0,5 (cos330o) me log0,5 (cos20o)
c) 2cos 60 me cos260o.
4. Thjeshtoni shprehjet:
a) sin(270 0 ) + sin(4500 )
b)
5. Njehsoni vlern e shprehjes:
b)
6. Vrtetoni barazimet:
a) sin(700 + ) = cos(200 )
b)
7. Vrtetoni identitetin:
[1 cot g 2 ( )]2
4tg 2
2
+
=1
(1 + tg 2 ) 2 [1 + cot g 2 ( )]2
2
a)
b)
.
77
Udhzime t prgjithshme
Shkathtsi
3
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 6, 7, 11.
Ushtrime plotsuese
1. Paraqitni zgjidhjet e ekuacionit me nj
formul t vetme.
a) sinx = 0; b) sinx = 1; c) sinx = -1;
d) cosx = 0; e) cosx = 1; f) cosx = -1.
2
;
2
c) sin(x-30o) =
e) cos2x = 0;
b) sin
2x
= 1;
5
3 ; d) sin(2x-1) = 1 ;
2
2
1
f) cos(2x-60o) = - .
2
3. Zgjidhni ekuacionin:
a) sin
78
y = 0;
t = -1;
d) cos
b) sint = 1;
t = 1.
2
1
; b) sin( -x) = - ;
2
2
2
1
1
c) cos(-x) = - ; d) cos(+3x) = .
2
2
5. Zgjidhni ekuacionet:
a) tg3x = 0; b) tg(2x-10o) = ;
3
c) tg(-2x) = -1.
6. Zgjidhni ekuacionet:
a) cosx = sinx; b) sinx+cosx = 0;
c) sinx+ 3 cosx = 0.
Matematika 11
a) sin(+x) =
2. Zgjidhni ekuacionin:
a) sin3x = -
c) sin
LIBR PR MSUESIT
7. Zgjidhni ekuacionin: a)
b)
1
=1
1 + cos x
2
= 1 c) tg 2 x + 3tgx = 0
1 + sin x
9. Zgjidhni ekuacionin: a)
b)
cos 2 x
= 2(1 sin x)
sin x
1
1
+
= 2.
2
sin x 1 + cos 2 x
8. Zgjidhni ekuacionin:
a) (2sinx+1)(tgx+1)=0
b) 2cos 2 x 3 2 cos x + 2 = 0
3.11 Ushtrime
Synimi i msuesit n trajtimin e materialit t vendosur n tekst pr kt or msimi duhet t
jet prpunimi i njohurive dhe forcimi i aftsive pr zgjidhjen e ekuacioneve trigonometrike t
thjeshta, n vazhdim t puns s nisur n msimin 3.10.
Msimi t zhvillohet me tekst hapur, duke grshetuar shqyrtimin e shembujve dhe zgjidhjen e
ushtrimeve t vendosura n tekst.
Pasi t trajtohet nga msuesi n tabel zgjidhja e ushtrimit 1, nxnsit me pun t pavarur e me
grupe zgjidhin ushtrimet 2 dhe 3/a.
Trajtohet nga msuesi n tabel ushtrimi i zgjidhur nr. 4, e m pas nxnsit zgjidhin me pun t
pavarur e me grupe ushtrimin 5/a e m pas ushtrimin 6/a, b.
Msuesi trajton ushtrimin e zgjidhur nr. 8 dhe v nxnsit n pun pr zgjidhjen e ushtrimit
9/a.
Msuesi zgjidh n tabel ushtrimin 12 e m pas nxnsit, me pun t pavarur, zgjidhin ushtrimin
13/a.
T mbahet parasysh se ushtrime t nivelit minimal konsiderohen ato me numrat 2, 3, 5, 7/a,
b,9.
Ushtrime plotsuese
1. Paraqitni me nj formul t vetme bashksin
e zgjidhjeve t ekuacionit:
a) cosxsinx = 0; b) (sinx-1)cosx = 0;
c) sin
x
sinx = 0;
2
d) cosxcos2x = 0.
2. Zgjidhni ekuacionet:
a) 2cosx+1 = 0; b) sin2x+sinx = 0;
c)
3 tg2x - tgx = 0;
d) 4sin2x 1 = 0.
3. Zgjidhni ekuacionet:
a) 2sin25x - 1 = 0;
b) 2sin2x sinx 1 = 0;
c) 2cos2x 3cosx+1 = 0;
d) cos4x+2 = 3cos2x.
4. Zgjidhni ekuacionet:
a) 2sinx = tgx;
b) 2(sinx 1) =
c) cos x = cosx;
d) 2sinx cotgx+1 = cosx.
4
;
sin x
u , v [ 0, 2 ]
79
Udhzime t prgjithshme
a) cos u + cos v = 0 ;
cos u cos v = 1
tgu + cos v + 3 = 0
b)
.
tgu cos v + 3 = 0
7. Zgjidhni ekuacionin:
a)
cos x
= 0;
cos x
b)
sin x
= 1.
sin x
1
1
2
; b) sinx>- ; c) |sinx|<
.
2
2
2
9. Zgjidhni ekuacionin:
a) sin(3 x + 100 ) + cos(800 3 x) = 1
b) 2sin 2 ( x + 300 ) 3cos( x 600 ) + 1 = 0
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
sin(x1+x2)) dhe ajo pr sin(x1-x2) t nxirren nga nxnsit me pun t pavarur ose me grupe.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 3, 5, 8, 9.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni formuln pr sin(x1-x2) duke
njohur at pr sin(x1+x2).
2. Paraqitni m thjesht shprehjet:
a) sin2xcosx = cos2xsinx;
b) sinxsin
c) sinxcos
c) cos105o.
+x) sin(
-x).
+x) cos(
-x) + sin2x = 0.
9. Vrtetoni q:
d) 2cos(
x
x
1
- cosxsin = - ;
2
2
2
2
.
2
7. Zgjidhni ekuacionin:
a) cos3x cosx + sin3x sinx = 1;
b) sin(x+35o) + sin(x-35o) = 0;
x
x
+cosx cos .
2
2
3. Gjeni sakt:
a) sin75o; b) cos15o;
tg2x tgx =
4
;
5
sin x
;
cos x cos 2 x
3.13 Zbatime
Njohuri teorike kryesore
a) Veti. Formulat pr
,
.
b) Metoda. Shndrrimi i shprehjes asinx+bcosx n trajtn
Shkathtsi
Udhzime t prgjithshme
Msuesi trajton nxjerrjen e formuls pr tg (a+b) dhe n krkesa q nxnsit, me pun t pavarur
a me grupe, t nxjerrin formuln e ngjashme pr tg (a-b).
a
Pasi trajton shndrrimin e shprehjes asinx+bcosx n trajtn
sin( x + ) , msuesi (pavarcos
sisht se n tekst sht dhn zgjidhja) krkon q nxnsit t zbatojn kt lloj shndrrimi duke
kryer, me pun t pavarur a me grupe, zgjidhjen e ekuacionit 3sinxcosx=3.
Mbledhja e dy lvizjeve lkundse harmonike sht mir t trajtohet me aktivizimin e nxnsve,
duke shtruar fillimisht para tyre ushtrimin pr gjetjen e ekuacionit t lvizjes rezultante t piks,
q merr pjes njhersh n dy lvizje me ekuacion y=3sin2t; y=4cos2t.
M tej nxirret rezultati prgjithsues pr rezultanten e dy lvizjeve lkundse harmonike me
ekuacione y = a sin t ; y = b cos t (me t njjtn period).
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 2, 3, 6, 7.
Ushtrime plotsuese
1. Gjeni vlerat e funksioneve trigonometrike t
kndit: a) 1050 b) 1650 .
2. Duke ditur tgx=2; tgy=1
dhe 00 < x < 900 ;00 < y < 900 gjeni:
a) tg(x+y); tg(x-y); sin(x+y); sin(x-y).
3. Gjeni sin( 900 + + ) duke njohur:
.
4. Vrtetoni q
5. Vrtetoni q, nse x dhe y jan knde t
ngushta, ather sinx+siny<1
6. Duke ditur q tga; tgb jan rrnjt e
ekuacionit t fuqis s dyt x2+px+q=0, shprehni
tg ( x + y ) + tg ( x y ) cot gy + tgy
.
=
tg ( x + y ) tg ( x y ) cot gx + tgx
8. Vrtetoni identitetin:
a) sinxsin(y-z)+sinysin(z-x)+
+ sinz sin(x-y)=0
b) sin(x+y) sin(x-y)+
sin(y+z) sin(y-z)+sin(z+x)sin(z-x)=0.
9. Vrtetoni identitetin:
a)
b)
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
T prdorin kto formula pr njehsim vlerash t funksioneve trigonometrike; pr thjeshtim
shprehjesh trigonometrike; pr zgjidhje ekuacionesh trigonometrik t thjesht.
T prdorin kto formula n situata t thjeshta reale.
1 cos 2 x
, sht mir t pozohet problemi analog
2
tgx + tgx
;
1 tgx tgx
2sin x cos x
sin 2 x
2sin x cos x
cos 2 x
b) tg(2x)=
=
=
.
2
2
cos 2 x cos 2 x sin 2 x cos x sin x
cos 2 x
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 5, 6/a, b.
Ushtrime plotsuese
1. Paraqitni m thjesht shprehjet:
x
x
u
u
cos ; b) 4sin cos ;
4
4
2
2
x
x
c) cos2 - sin2 ; d) 4sin2v cos2v;
8
8
a) 2sin
e)
cos 2 x
;
cos x sin x
f) cos4a- sin4a;
g) (sin2x+cos2x)2.
1
- (cosx-sinx) (cosx+sinx) = 0;
2
2
c) (sinu-cosu) = 1;
4. Shprehni
a) tg2a nprmjet tga;
b) cotg2x nprmjet cotgx.
5. Trekndshi knddrejt me hipotenuz c,
njrin knd t ngusht e ka x. Pr vler t x
syprina e trekndshit sht m e madhja?
6. sht dhn q x]90o, 180o[
2. Zgjidhni ekuacionet:
a) 2siny cosy = 1;
b)
a) y = sin2x cos2x;
b) y = 4sin23x cos23x;
c) y = sinx cosx; d) y = (1-sinx cosx)2.
d) sin4x = tg2x.
4
;
5
1
3
3
;
2
Udhzime t prgjithshme
7. Vrtetoni q pr gjith vlerat e lejuara t
ndryshores ka vend barazimi:
sin 2
a)
= tga;
1 + cos 2
b) tgx + cotgx =
2
.
sin 2 x
8. Zgjidhni ekuacionet:
a) 1 cos2x = 2sinx; b) cos4x + sin2x = 1;
x
c) 1 + cosx = 2cos .
2
1
;
21
x
, kur cosx = + .
2
2
3
.
5
Shkathtsi
=
x
x
b
1 2
nxirret nga nxnsit me pun t pavarur a me grupe.
E njjta linj t mbahet edhe pr nxjerrjen e formuls pr sina+sinb.
Pas nxjerrjes s formulave, duke mos u kufizuar me shembujt e dhn n tekst, rekomandohet t
kalohet n zbatime t thjeshta t formulave pr shndrrime shprehjesh e zgjidhje ekuacionesh t
thjeshta trigonometrike, duke prdorur kto formula.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 6.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni formulat pr kthimin n prodhim
t sina + sinb; cosa - cosb duke prdorur
formuln pr cosa + cosb.
84
Matematika 11
2. Zgjidhni ekuacionet:
a) sin4x + sin2x = 0;
b) sin5x + sin3x = cosx;
LIBR PR MSUESIT
c) sin7x sin5x = sinx;
d) cos4x + cos2x = cosx.
3. Gjeni vlern m t madhe t funksionit:
a) y = cos(30o-x) + sinx;
b) y = sinx + cosx;
4. Gjeni periodn, amplitudn dhe pozicionin
fillestar n lkundjen q jepet me formuln:
a) y = sin(t+60o) + sint;
b) y = cost + cos(t+
); c) y = cost sint.
5. Ktheni n prodhim:
1
+ cosx;
x 2
c) sinx + 2sin ; d) 1 + 2cosx + cos2x.
2
a) 1 + sinx;
8. T zgjidhet ekuacioni:
a) sin7x+sin3x=sin5x+sinx
b) sinx+2sin3x+sin5x=0
9. T zgjidhet ekuacioni:
a) sin4x+cos4x=
b) sin2x+cos2x=sinx+cosx
b)
3.16 Prsritje
Synimi i msuesit n kt or duhet t jet strukturimi i njohurive kryesore teorike t kreut dhe
zhvillimi i mtejshm i aftsive t fituara gjat trajtimit t tij.
Nxnsit, nn drejtimin dhe me porosi t msuesit, duhet t bjn nj pun t konsiderueshme
prgatitore pr kt or msimi, duke prmbledhur, sistemuar e hedhur n letr n mnyr
sintetike njohurit teorike kryesore (e jo vetm formulat).
Zhvillimi i msimit t bhet me tekst hapur. Pyetjet e shkurtra me karakter teorik q figurojn n
t krkojn prgjigje individuale nga secili nxns. Pas tyre ka ushtrime me karakter zbatimesh,
duke filluar nga ato m t thjeshtat.
Msuesi, pr trajtimin e tyre, duhet t kombinoj punn e pavarur a me grupe t nxnsve mbi
disa nga kto zbatime, me punn n tabel t nxnsve t ndryshm q zgjidhin t tjera ushtrime.
I duhet kushtuar koh paraqitjes s zgjidhjes s secilit ushtrim (si nga grupi n bank, ashtu edhe
nga nxnsi n tabel) dhe analizs s saj.
Msuesi duhet ti lr nxnsit t shprehen, t kontrollojn prgjigjet q japin, t bjn
vetkorrigjimin e gabimeve eventuale; ai duhet t krkoj argumentimin e gjykimeve t
shprehura.
Si ushtrime t nivelit minimal (prioritare n trajtimin me pun t pavarur prej nxnsve) t
konsiderohen ato me numrat 1/b, c; 2/b, c; 3/b, c; 4/b; 6; 7/b; 11/a, b; 13/b; 14/b; 18/b.
Msuesi nuk duhet t synoj e as t krkoj zgjidhjen me pun t pavarur (qoft edhe n shtpi,
pas msimit) t t gjitha ushtrimeve q figurojn n tekst, duke u kujdesur t mos shkaktoj
mbingarkes lndore e t pafrytshme tek nxnsit.
Ushtrime plotsuese
b) tgx + cotgx 2 = 0;
c) 1 sin2x sinx = cos2x cosx.
d) sinx + cos2x = 0; e) 1 cosx - sin
x
= 0;
2
85
Udhzime t prgjithshme
f) 1 cos(3+x) + sin
+x
2
= 0.
a)
4. Zgjidhni ekuacionet:
cos x
1 sin x
a)
= 0; b)
= 0;
1 sin x
cos x
1
3
sin x +
cos x + sin 3 x = 0
2
2
b) cos 2 2 x + sin 2 x = 1
8. T vrtetohet identiteti:
2sin(x+y)sin(x-y)=cos2y-cos2x
c) sinx.cotgx+1 = 0.
5. Vrtetoni q pr t gjitha vlerat e lejuara t
ndryshores x ka vend barazimi:
sin 2 x
a)
= 1 cosx;
1 + cos x
b) (cosx+sinx) (cosy+siny) = cos(x+y) +
+ cos(x-y);
c) sin24x sin22x = sin6xsin2x;
1 cos
d)
= sin .
tg
2
6. T zgjidhet ekuacioni:
a) 2sin5x-sin9x=sinx
b) sin(nx)+cos(nx)=sinx+cosx
7. T zgjidhet ekuacioni:
tgx + tgy = 1
b)
0
x + y = 45
c)
sin =
86
a
b
; cos = ;
c
c
Matematika 11
; cot g =
b
.
a
LIBR PR MSUESIT
2. Shprehjet pr siprfaqen e trekndshit:
1
1
1
abc
S = b hb ; S = P r ; S = p ( p a )( p b)( p c) ; S = bc sin ; S =
.
2
2
2
4R
3. Kndi qendror e ka masn 1 radian kur harku prkats e ka gjatsin sa rrezja e rrethit. 1
radian 57o17.
Lidhja e mass b n radian me masn a t kndit sht
=
.
180o
4. Rreth trigonometrik quhet rrethi me qendr n O(0, 0) me rreze 1 dhe me pik fillimi t
harqeve A(1; 0).
5. Vlerat e gjith harqeve trigonometrike t rrethit trigonometrik jepen nga formula
, ku a sht masa e njrit prej tyre, kurse kZ gzon dy veti:
a) |k| sht numri i rrotullimeve t plota t kryera nga M.
b) k sht pozitiv kur rrotullimet bhen n kahun antiorar dhe negativ kur ato bhen n kahun
orar.
6. Nse
sht hark trigonometrik n rrethin trigonometrik dhe x sht vlera e tij, ather
me prkufizim:
x
sin x = y M ; cos x = x M ; tgx = yM ; cot gx = M .
yM
xM
sin x
cos x
1
Kemi tgx =
; cot gx =
; cot gx =
.
sin x
tgx
cos x
tgx sht ordianta e piks T, ku drejtza (OM) pret tangjenten ndaj rrethit trigonometrik,
hequr n pikn A.
7. Pr do x R kemi:
2p
1
10. Tabela e variacionit pr tangentin pr x , sht:
2 2
p
-p
p
2
2
x
tgx
2
2
Kemi sin x =
( x k + ).
2 ; cos x =
1 + tg x
1 + tg 2 x
2
87
Udhzime t prgjithshme
12. Rregulli mnemonik pr formulat e reduktimit:
a) Formulat e reduktimit pr kndet , 2 nuk e ndryshojn emrin e funksionit.
3
Pr kndet ,
emri i funksionit ndryshon n ko-funksion.
2
2
b) Shenja n ann e djatht t formuls s reduktimit sht e njjt me shenjn e funksionit q
reduktohet n kuadrantin prkats, duke e menduar a knd t ngusht (
).
13. Pr t zgjidhur ekuacionin sinx=a, kur 1 a 1 veprojm kshtu:
a) Gjejm nj knd a q e ka sinusin a ( sin = a ).
b) T gjitha zgjidhjet e ekuacionit sinx=a jepen nga formulat:
x = k 180 o + ( k Z ).
16. Pr do x1, x2 nga R kemi:
cos(x1-x2)=cosx1cosx2+sinx1sinx2; cos(x1+x2)=cosx1cosx2-sinx1sinx2;
sin(x1+x2)=sinx1cosx2+cosx1sinx2; sin(x1-x2)=sinx1cosx2-cosx1sinx2.
17. Pr vlerat e lejuara t x1, x2 kemi:
tgx + tgx2
tg(x1+x2)= 1
.
1 tgx1tgx2
18. Pr do x R kemi:
sin2x=2sinxcosx; cos2x=cos2x-sin2x; sin 2 x =
19. Pr do a, b nga R kemi:
1 cos 2 x
1 + cos 2 x
; cos 2 x =
.
2
2
a+b
ab
a+b
ab
cos
; cosa-cosb= 2sin
sin
;
2
2
2
2
a+b
ab
ab
a+b
cos
; sina-sinb= 2sin
cos
.
sina+sinb= 2sin
2
2
2
2
20. Teorema e sinusit n trekndshin fardo:
b
c
a
=
=
=2R. (R-rrezja e rrethit t jashtshkruar trekndshit).
sin sin sin
cosa+cosb= 2cos
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
KREU 4
PLANI DHE DREJTZA N HAPSIR
E quajm t kshillueshme q n fillim t ktij kreu, msuesi t zhvilloj me nxnsit nj bised
lidhur me prmbajtjen e kursit t gjeometris n hapsir, duke vn n dukje veorit q ai ka
n krahasim me gjeometrin n plan.
N hyrje t ktij kreu n tekst thuhet se gjeometria n hapsir studion figurat gjeometrike,
pikat e t cilave nuk ndodhen t gjitha n nj plan. Kjo do t thot se pohime t caktuara t
gjeometris n plan e ruajn vrtetsin e dhe n gjeometrin n hapsir. (Teorema e Pitagors,
vetit e paralelogramit, shuma e kndeve t trekndshit etj).
Por, nisur nga kjo veori, q n fillim duhet tu jepen nxnsve shembuj t till figurash t cilat
tregojn se t njjts pyetje mund tu jepen prgjigje t ndryshme n gjeometrin n plan dhe
gjeometrin n hapsir.
Disa teorema duhen plotsuar madje edhe ndryshuar. P.sh.: n gjeometrin n plan,
prcaktohen dy raste t pozicionit t drejtzave: drejtzat ose jan paralele, ose priten; ndrsa n
gjeometrin n hapsir jan tri pozicione t mundshme t dy drejtzave. Ato jan ose paralele,
ose prerse ose t kithta.
Akoma edhe nj shembull tjetr: n gjeometrin n plan vrtetohet se ekzistojn dy drejtza
paralele m nj drejtz t dhn dhe q ndodhen n nj larges t caktuar prej saj. N gjeometrin
n hapsir sht e qart q ekzistojn nj numr i pafundm drejtzash t tilla. (P.sh. t gjitha
prftueset e cilindrit jan paralele me boshtin e tij dhe ndodhen n t njjtn larges prej tij.)
Elementet e para t kreut plani dhe drejtza n hapsir nxnsi i njeh q nga shkolla 9 vjeare.
Ky fakt shtron domosdoshmrin e njohjes s ktij programi nga ana e msuesit. Kshtu nxnsi
njihet q n shkolln 9 vjeare me koncepte apo veti lidhur me pikn, drejtzn e planin,
pozicionin reciprok t tyre (drejtza paralele, prerse e t kithta), plane paralel, drejtza
paralele dhe pingule me planin, pingulja dhe e pjerrta me planin, kndi i drejtzs m planin,
plane pingul).
N shkolln 9 vjeare mjaft koncepte e njohuri, jan dhn n mnyr empirike e duke u bazuar
kryesisht n vzhgim e prvoj.
Objektivi n trajtimin e ktij kreu n shkolln e mesme konsiston n afrimin me sistemin
aksiomatik t pranuar n gjeometri. Por theksojm se programi nuk merr n konsiderat iden
e ndrtimit t plot aksiomatik t gjeometris n hapsir. N kt mnyr n t gjith kreun,
krahas vrtetimeve deduktive ka edhe prfytyrime apo prfundime induktive. Madje her-her
edhe teoremat e domosdoshme pr ecurin e lnds vetm sa formulohen e nuk vrtetohen.
N ndonj rast kur msuesi e konsideron t arsyeshme e t mundshme (n varsi t kohs,
nivelit t nxnsve etj) mund t realizoj vrtetimin e tyre duke i trajtuar si ushtrime (me t
gjith klasn apo me nxns t veant). Nga ana tjetr edhe vrtetimi i ndonj teoreme, n
qoft se konsiderohet i vshtir pr nxnsit, mund t mos realizohet duke u mjaftuar vetm me
formulimin e saj
Theksojm se qllimi kryesor i ktij kreu sht aftsimi i nxnsve n zgjidhjen e problemeve si
89
Kreu 4
dhe paraprgatitja e tyre pr kreun e ardhshm (shumfaqshat dhe trupat e rrumbullakt) dhe jo
prfshirja e tyre n nj sistem t tr prkufizimesh, aksiomash e teoremash q vetm sa mund
ta hutojn nxnsin.
sht e udhs q msuesi q n msimet e para ti njoh nxnsit me specifikn e trajtimit t
gjeometris n hapsir.
N gjeometrin n hapsir, figura paraqet raportet hapsinore n nj pamje t caktuar dhe
mundsia pr ta plotsuar at sht shum m e kufizuar se sa n gjeometrin n plan. Madje
vet plotsimi i figurs mundson zhvillimin e imagjinats hapsinore sepse krkon prfytyrime
paraprake mjaft t qarta t figurave t paraqitura.
Vm n dukje dhe nj veori tjetr t gjeometris n hapsir. Rolin e madh t modeleve.
Vshtirsit e lidhura me prfytyrimet e pamjaftueshme hapsinore, na detyrojn n nj far
mase prdorimin e mjeteve vizuale. sht i njohur roli i madh i modeleve, por nga ana tjetr
msuesi nuk duhet t udhhiqet nga ideja e prdorimit t tepruar t tyre. N kt drejtim duhet
inkurajuar ndrtimi i modeleve nga vet nxnsit.
Duke mos ulur rolin e modeleve theksojm rolin e madh t figurs.
Prvoja tregon se ndeshemi jo rrall me dukurin e mosprfilljes nga ana e msuesve t ndrtimit
t figurs. Pasioni pr modelet nuk duhet t prligjet me cilsin e dobt t figurs. Kjo na bn q
ti japim preferenc nj modeli t mir n krahasim me nj figur t keqe.
Nga ana tjetr nj figur e ndrtuar mir sht nj mjet tepr i vlefshm, ndrsa ndrtimi i
figurave t mira nga ana e nxnsve, n fakt sht nj ushtrim q u jepet atyre, i cili ndikon n
prvetsimin m t mir t lnds. do msues, i cili e ndjek mir kt aspekt dhe i kushton
figurs vmendje maksimale, ai vet e ngre msimdhnien n nj nivel m t lart.
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
ndodhen n nj plan, ather t gjitha pikat e saj ndodhen n kt plan.
Lidhur me kt aksiom, ve shembullit t tekstit, u tregohet nxnsve se si nprmjet saj
shpjegohen disa metoda pune n veprimtarin praktike t njerzve.
Kshtu marangozi, kur ndrton nj tryez t shesht, interesohet q siprfaqja e saj t jet plan.
Pr kt qllim ai prdor nj vizore t drejt (t kontrolluar). Kontrolli realizohet n kt mnyr:
Ai e mbshtet vizoren mbi tavolin dhe sheh nse deprton drita ndrmjet saj dhe tavolins.
Nse drita deprton, rezulton q tavolina nuk sht e shesht. Pas ksaj u propozohet nxnsve
q t gjejn shembuj trupash, drejtzat e t cilave kan dy pika t prbashkta me planin dhe q
shtrihen n plan.
Aksioma e dyt. N qoft se dy plane kan nj pik t prbashkt, ather ato priten sipas
nj drejtze q kalon nga kjo pik.
Ve shembullit t tekstit ajo mund t ilustrohet edhe me shembuj t tjer. Dyshemeja dhe muri
ansor kan nj pik t prbashkt (n dysheme). Ather ato kan nj drejtz t prbashkt q
sht drejtza sipas t cils priten dyshemeja me murin ansor. Po kshtu n qoft se marrim
dy drejtkndsha prej kartoni dhe i vendosim n mnyr t till q njeri prej tyre t ket vetm
nj kulm n planin e drejtkndshit tjetr, ather duke i konsideruar drejtkndshat si pjes
planesh, arrihet n prfundimin se ato kan nj drejtz t prbashkt, e cila kalon nga kjo pik.
Theksojm se ky shembull duhet trajtuar me shum kujdes sepse jo t gjith nxnsit menjher
arrijn n prfytyrimin se planet kan nj drejtz t prbashkt.
sht e kshillueshme q n kt rast nxnsit t arrijn n njvlershmrin e dy gjykimeve:
1) Planet priten;
2) Planet kan nj drejtz t prbashkt dhe nuk kan asnj pik tjetr t prbashkt
jasht ksaj drejtze.
Q ktej mund t arrihet n kt prkufizim: Bashksia e pikave t prbashkta t dy planeve
q priten sht drejtza e ndrprerjes s tyre.
Prmbajtja e aksioms s tret, npr tri pika q nuk ndodhen n nj drejtz kalon nj dhe
vetm nj plan, mund t ilustrohet me shembullin e tekstit.
Bazuar n kt aksiom, realizohet pozicioni horizontal i disa instrumenteve mats (teodoliti).
Ato kan tri kmb t cilat zgjaten ose shkurtohen. N kt mnyr ato prcaktojn nj plan dhe
arrihet krijimi i pozicionit t duhur horizontal.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 2, 3, dhe 4.
Ushtrime plotsuese
1. N Fig. 4.1 jepet kubi ABCDMNPQ. (Ushtrimi zgjidhet m
leht n qoft se disponohet nj model kubi me tela.)
a) Cila sht drejtza e prbashkt e faqes s siprme dhe
faqes s majt t kubit?
b) Ku ndodhen pikat e prbashkta t faqes s poshtme dhe
faqes ballore t kubit?
c) Cilat faqe i takojn brinjs s poshtme t djatht t
kubit?
) Cilave faqe u prket pika e marr prapa n brinjn e majt
t kubit?
d) Sa faqeve u prket secila brinj e kubit? Secila pik e
marr n brinjn e kubit?
C
B
Fig. 4.1
91
Kreu 4
dh) Sa faqeve u prkasin t gjitha brinjt e kubit? T gjith kulmet e kubit?
P. [d) N prgjithsi dy, por n qoft se pika sht skaj i brinjs edhe tri]
2. mund t thuhet pr pozicionin reciprok t dy drejtzave n hapsir, n qoft se ato kan
dy pika t prbashkta?
3. A sht e mundur q dy drejtza n hapsir t ken m shum se nj pik t prbashkt?
4. N cilin rast tri pika t hapsirs nuk prcaktojn nj plan t vetm q i prmban ato?
5. A sht e mundur q dy plane t ndryshm t ken vetm nj pik t prbashkt? Vetm dy
pika t prbashkta? Tri pika t prbashkta?
6. Kulmet A, B, C dhe D t katrkndshit ABCD ndodhen n planin . mund t thuhet pr
brinjt dhe diagonalet e ktij katrkndshi n lidhje me planin ?
7. Pika M ndodhet n zgjatimin e brinjs AB t paralelogramit ABCD. T vrtetohet se pikat M,
C dhe D ndodhen n nj plan.
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Prfundimi: T vrtetohet se: a) Npr d dhe C mund t ndrtohet nj plan ;
b) Plani sht i vetm.
Vrtetimi
-
-
-
-
-
-
Ushtrime plotsuese
1. T vrtetohet se trekndshi sht figur plane.
2. N Fig. 4.2 jepen tri drejtza a, b dhe c. A ndodhen kto drejtza n nj plan? P. [po]
S
M2
d1
M1
N2
Fig. 4.2
Fig. 4.3
N1
d2
C
B
Fig. 4.4
3. N Fig. 4.3 drejtzat d1 dhe d2 priten n pikn A. Pikat M1 dhe N1 ndodhen n d1, ndrsa
pikat M2 dhe N2 ndodhen n d2. mund t thuhet pr drejtzat M1M2 dhe N1N2?
P. [ Ndodhen n nj plan, pra jan ose paralele ose prerse]
4. Verifikoni saktsin e pohimeve t mposhtme:
a) N qoft se segmentet AB dhe CD jan t barabart, ather pika D ndodhet n planin ABC.
P. [ jo]
93
Kreu 4
b) Planet ABC dhe BCA puthiten.
P. [ po]
c) N qoft se pika A ndodhet n planin dhe pika B ndodhet n planin , ather planet
dhe , priten sipas drejtzs AB.
P. [ jo]
) N qoft se trekndshat ABC dhe AMP kan vetm pikn A t prbashkt, ather planet
ABC dhe AMP kan vetm pikn A t prbashkt.
P. [jo]
d) N qoft se drejtzat AB dhe CD priten n pikn M, ather planet AMD dhe ABC
puthiten.
P. [ po]
5. N Fig. 4.4 jepet katrfaqshi SABC, t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta me a. Pika M
sht mesi i brinjs BC. T gjendet siprfaqja e vijzuar.
P. [
a2
]
2
Shkathtsi
D1
A1
B1
C
B
Fig. 4.5
94
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Pasi i sht dhn prgjigje ktyre pyetjeve, bashk me shpjegimet prkatse dilet n prkufizimin:
Drejtzat q nuk ndodhen n nj plan quhet t kithta. (Me fjal t tjera drejtza t kithta
quhen drejtzat, npr t cilat nuk mund t ndrtohet nj plan).
Duhet ngulur kmb n faktin q prfundimi pr pamundsin e ndrtimit t planit q kalon
npr brinjt CD dhe AA1 sht hipotetik. Programi nuk e prfshin vrtetimin e tij.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ushtrimet me numr 1, 4, 5 e 6.
Ushtrime plotsuese
1. Jepet drejtza d. Sa drejtza paralele me t dhe n larges a prej saj mund t ndrtohen?
P. [numr i pafundm]
2. Cili mund t jet pozicioni reciprok i dy drejtzave d1 dhe d2, t cilat e presin planin
prkatsisht n pikat A dhe B? (Fig. 4.6).
P. [paralele, ose prerse ose t kithta]
3. N fig. 4.7 MN sht drejtza sipas t cils priten planet dhe . Pika A ndodhet n planin
dhe pika B ndodhet n planin . (Pikat A dhe B nuk ndodhen n drejtzn MN sipas t cils
priten planet dhe ).
Cili sht pozicioni reciprok i drejtzave AB dhe MN?
P. [t kithta]
B
N
A
d1
d2
Fig. 4.7
Fig. 4.6
4. N Fig. 4.8 jepet kuboidi ABCDMNPQ. T vrtetohet se diagonalet AC dhe BD jan paralele.
Q
C
B
Fig. 4.8
N
B
Fig. 4.9
5. N Fig. 4.9 jepet katrfaqshi SABC, t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta me a. Shnojm
me M, N, P dhe Q, prkatsisht meset e brinjve SA, AB ,BC dhe SC. Cila sht natyra e
katrkndshit MNPQ?
P. [romb]
95
Kreu 4
Shkathtsi
96
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
C
B
Fig. 4.10
Fig. 4. 11
Ushtrime plotsuese
1. Sa brinj t kubit, pingule me brinjn AB t tij kalojn nga pika A?
2. A sht e mundur q nj drejtz d, e cila e pret planin n pikn A dhe nuk sht pingule me
t, t jet pingule:
a) Vetm me nj drejtz t planit?
P. [po]
b) Me dy drejtza t planit q kalojn nga pika A?
P. [ jo]
3. N fig. 4.11 jepet kuboidi ABCDMNPQ n t cilin AB = 3 cm; AD= 3 cm dhe
AM= 2 cm. T gjendet kndi q diagonalja BQ formon me planin e bazs.
P.[ 300]
4. Nga pika A jan ndrtuar pingulja AO me planin dhe dy t pjerrta t barabarta AB dhe
AC.(Fig. 4.12) Projeksionet e tyre n planin formojn knd t drejt. Jepet AO=b dhe AB=AC=a.
far lidhje ekziston ndrmjet a dhe b n mnyr q trekndshi ABC t jet barabrinjs?
P. [ a=b 2]
Q
P
N
E
D
Fig.4.12
Fig. 4.13
5. N fig. 4.13 ABCDMNPQ sht kub me brinj a. Pika E sht mesi i brinjs NB. T gjendet
siprfaqja e trekndshit MEP.
97
Kreu 4
a2 6
P. [
]
4
6. Nga pika A, e cila ndodhet n larges a nga plani , sht ndrtuar pingulja AO dhe t pjerrtat
AB dhe AC. AB formon me AO kndin 450 dhe AC formon me AO kndin 600. Duke ditur se
ABAC, t gjendet largesa ndrmjet pikave B dhe C.
P. [ a 6]
7. Brinja AD e rombit ABCD ndodhet n planin , ndrsa brinja prball DC ndodhet n larges
a nga plani . Kndi i ngusht i rombit sht 600. Dy brinjt e tjera t rombit formojn me planin
kndin 450. T gjendet siprfaqja e katrkndshit, i cili sht projeksion i rombit ABCD n
planin .
P. [a2]
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
teorems.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan numrat 1, 3 dhe 4
Ushtrime plotsuese
1. N fig. 4.14, OB sht pingule me planin e qarkut me rreze OA= 3 cm. AC sht tangente me
rrethin n pikn A dhe AC= 2 cm. T gjendet BC.
P. [ 7 cm]
M
C
A
O
A
Fig. 4.14
Fig. 4.15
Fig. 4.16
2. N Fig. 4.15 jepet MC(ABC); CACB; MHAB dhe AH=HB. T gjendet kndi CAB.
P. [ 450]
3. N Fig. 4.16, SABC sht piramid trekndshe e rregullt. Jepet SFO=450.
S
T gjendet raporti ABC .
SBSC
3 2
P. [
]
2
4. Brinjt e nj trekndshi jan 15cm; 37cm dhe 44 cm. N kulmin e kndit m t madh,
ndrtohet pingulja m planin e trekndshit me gjatsi 16 cm. T gjenden largesat e skajeve t
ksaj pinguleje nga brinja m e madhe e trekndshit.
P. [ 12cm; 20 cm]
5. N planin merren dy pika A dhe B. Nga kto pika, n njrn an t planit , ndrtohen
pingulet me kt plan dhe n to merren pikat M dhe N t tilla q AM= m dhe BN= n. T
vrtetohet se drejtzat AN dhe BM priten dhe t gjendet largesa e piks s prerjes s tyre nga
plani .
mn
P. [
]
m+n
4.6 Ushtrime
N kt or msimi, synimi i msuesit sht prpunimi i njohurive t msimeve t mparshme.
Ktu, para se t zgjidhen t dy ushtrimet e tekstit ( ose ndonj ushtrim tjetr i menduar nga
msuesi), duhet ngulur kmb n prsritjen q duhet br pr konceptet themelore t trajtuara
deri n kt koh. Madje rekomandohet q n orn e mparshme nxnsit t njoftohen pr t
prsritur kto msime n shtpi. Para se t filloj zgjidhja e problemave, msuesi rikujton kto
koncepte. (Sigurisht nprmjet pjesmarrjes s nxnsve).
99
Kreu 4
Njkohsisht msuesi trajton dy teoremat e tekstit t cilat jan dhn pa vrtetim dhe q jan t
domosdoshme pr zgjidhjen e problemave.
Gjat zgjidhjes s problemave mund t punohet me grupe t ndryshme nxnsish, disa duke i
zgjidhur n tabel, e disa n fletore.
sht e kshillueshme q ushtrimet m tipik t diskutohen me t gjith nxnsit.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 3, 5 e 6.
Ushtrime plotsuese
1. Brinja e trekndshit barabrinjs sht a. T gjendet largesa e planit t trekndshit nga nj
pik e cila ndodhet n larges b nga secili kulm i trekndshit.
P. [ b 2
a2
]
3
2. N planin ndodhet rombi ABCD me brinj a dhe knd t ngusht 300. Nga kulmi i kndit t
a 3
gjer B, ndrtohet pingulja BM me planin e tij dhe n t merret pika M e till q BM
=
. T
2
gjendet largesa e piks M nga brinjt e rombit.
P. [
a 3
;a]
2
3. N Fig. 4.17 jepet prizmi i rregullt trekndor me brinj t bazs 2 cm. Siprfaqja e vijzuar
sht
cm2. T
gjendet kndi q PE formon me planin e bazs ku E sht mesi i AB.
S
P. [ 450]
S
A
A
B Fig.
4.17
Fig. 4.18
E
B
Fig. 4.19
4. Nga qendra O e rrethit t jashtshkruar trekndshit ABC ngrihet pingulja me planin e tij.
(Fig. 4.18). Jepet AB=BC=AC=OS = 6 cm. T gjendet kndi q formojn brinjt SA, SB dhe
SC me planin e bazs.
P. [ 600]
5. N Fig. 4.19, ABC sht trekndsh dybrinjnjshm me baz AB=6 cm dhe lartsi
EC= 9 cm. Pika S sht e baraslarguar nga kulmet e ktij trekndshi dhe n larges SO= 12 cm
nga plani i trekndshit. T gjendet largesa e piks S nga brinjt e trekndshit.
P. [4 10 cm]
100
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Brinja e bazs e nj prizmi trekndsh t rregullt sht a dhe brinja ansore e tij sht b. T
gjendet siprfaqja e prerjes q kalon nga njra brinj ansore e prizmit dhe nga boshti i tij.
ab 3
P. [ 2 ]
2. Brinjt e prkundrejta t nj rombi ndodhen n dy plane paralel me larges 16 cm nga njeri
tjetri. Projeksionet e diagonaleve t rombit n njrin plan jan 32 cm dhe 8 cm. T gjendet brinja
e rombit.
P. [20 cm]
3. N Fig. 4. 20 jepet prizmi gjashtkndsh i rregullt me brinj t bazs 3 cm dhe brinj ansore
13 cm. T gjendet siprfaqja e vijzuar.
P. [ 2a2]
101
Kreu 4
D
B
A
C
Fig. 4.20
Fig. 4.21
B1
A1
Fig. 4.22
4. N Fig. 4.21, ABCDE sht peskndsh i rregullt. Brinja AB e tij ndodhet n planin ,
ndrsa kulmet e tjer ndodhen jasht planit . T vrtetohet se EC//.
5. N Fig. 4.22, ABC sht trekndsh knddrejt ( C=900). Pika C ndodhet n planin dhe
AB//. Projeksionet e kateteve t trekndshit n planin jan prkatsisht A1C=3 dm dhe
B1C= dm. Largesa e hipotenuzs nga plani sht 1 dm. T gjendet projeksioni A1B1 i hipotenuzs
AB n planin .
P. [ 6 cm]
6. Brinja AD e rombit ABCD ndodhet n planin , ndrsa brinja prball BC ndodhet n larges
a nga plani . Kndi i ngusht i rombit sht 600. Dy brinjt e tjera t rombit formojn me planin
kndin 450. T gjendet siprfaqja e katrkndshit, i cili sht projeksion i rombit ABCD n
planin .
P. [ a2]
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
t planeve, t cilat njihen nga nxnsit m par, por q sht e domosdoshme t sistemohen.
1) Nisur nga aksioma e tret, rezulton se planet, t cilt kan tri pika t prbashkta q nuk
ndodhen n nj drejtz puthiten.
2) Planet prers
Dy plane quhen prers, n qoft se kan nj dhe vetm nj drejtz t prbashkt. Nisur nga
aksioma e dyt e planit, n qoft se dy plane kan nj pik t prbashkt, ather ato kan
edhe nj drejtz t prbashkt e cila kalon nga kjo pik.
3) Pas ksaj kalohet n prkufizimin e planeve paralel. (Dy plane quhen paralel n
qoft se nuk kan asnj pik t prbashkt) dhe m pas vrtetohen teoremat 1 dhe 2. Gjat
vrtetimit t teorems 1 duhet br diskutim me nxnsit lidhur me pyetjet q shtrohen gjat
ktij vrtetimi (p.sh. pse d d a dhe d b)?
Si sht vn n dukje edhe n msimet e mparshme, vrtetimi i teorems duhet shoqruar me
shnimet prkatse n tabel.
M pas jepen prkufizimet pr largesn e drejtzs nga plani paralel me t dhe t largess
ndrmjet dy planeve paralel. T dy kta largesa sht e udhs t konkretizohen n modele
(kubi, klasa etj).
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 1, 3 dhe 5.
Ushtrime plotsuese
1. T vrtetohet se t gjitha drejtzat, paralele me nj plan t dhn, e q kalojn nga e njjta
pik, ndodhen n planin paralel me planin e dhn q kalon nga ajo pik.
2. Gjykoni vrtetsin e pohimeve:
a) Dy drejtza paralele me t njjtin plan, jan paralele ndrmjet tyre.
b) Dy plane paralel me t njjtn drejtz, jan paralel ndrmjet tyre.
[ T dy pohimet jan t gabuar. T jepen kundrshembuj nga modeli i kuboidit)
3. N fig. 4.23 jepet //. Plani pret planet dhe sipas drejtzave d1 dhe d2. Plani pret
planet dhe sipas drejtzave d1 dhe d3. T vrtetohet se d2//d3.
P
Q
F
d1
E
N
D
d2
d3
Fig. 4.23
Fig. 4.24
4. N Fig. 4.24, ABCDMNPQ sht kub me brinj a. Pikat E dhe F jan prkatsisht meset e
brinjve MN dhe NP. T gjenden perimetri dhe siprfaqja i katrkndshit ACEF.
103
Kreu 4
5. Dy segmente AB= 15 cm dhe CD= 41 cm i kan skajet e tyre n dy plane paralel. (Pikat A
dhe D ndodhen n njrin plan). Projeksioni i segmentit CD sht 28 cm m i gjat se projeksioni
i segmentit AB. T gjendet largesa ndrmjet ktyre planeve).
P. [ 9 cm]
6. Nga pika M, e cila ndodhet jasht dy planeve paralele, ndrtohen dy drejtza, q presin kto
plane prkatsisht n pikat A, B , A1 dhe B1. Jepet BB1=28 cm; MA:AB=5:2. T gjendet AA1.
P. [ 20 cm]
4.9 Ushtrime
N kt or msimi duhet t synohet n prpunimin e njohurive teorike dhe zbatimeve t
msimeve 4.7 e 4.8.
Ky prpunim do t realizohet nprmjet zgjidhjes s ushtrimeve dhe duke br argumentimet
prkatse q kan t bjn me kto njohuri teorike.
sht e kshillueshme q msuesi t porosit nxnsit q n shtpi t prsritin prkufizimet dhe
teoremat q kan t bjn me paralelizmin e drejtzs m planin dhe paralelizmin e dy planeve.
Si gjithmon ai kujdeset edhe pr konkretizimin dhe zbatimin e ktyre njohurive.
Gjat zgjidhjes t problemeve q jan marr si shembull n tekst msuesi aktivizon nxnsit
gjat zgjidhjes dhe her pas her bn pyetjen pse? sht e domosdoshme q kto pyetje t
sqarohen n mnyr q nxnsit t mos msojn n mnyr mekanike por me argumentime.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 2, 3, 6.
Ushtrime
1. N fig. 4.25, pikat E dhe F jan meset e brinjve AM dhe CP t kubit me brinj a.
a) T gjenden brinjt e katrkndshit EBFQ.
P. [ EB=BF=FQ=QE=
a 5
]
2
M
F
E
C
D
B
Fig. 4.25
C
O
O
A
Fig. 4.26
Fig. 4.27
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. N Fig. 4.27 jepet SEO=450; SO=6 cm. T gjendet
SABC
.
SAES
P. [ 2 3 cm]
5. Pika S sht jasht planit t drejtkndshit ABCD dhe e baraslarguar nga kulmet e tij. Jepet
AB= 8 cm dhe BC= 6 cm. Largesa e piks A nga brinja BC sht 5 cm. T gjendet largesa e piks
S nga brinja AB.
P. [ 3 2 cm]
6. N nj piramid katrkndshe t rregullt brinja ansore sht 13 cm dhe apotema sht
12 cm. T gjendet largesa e kulmit S nga plani i bazs s piramids.
P. [ 119 cm]
Shkathtsi
Kreu 4
nuk lidhet drejtprdrejt me kt msim, por sht e rndsishme t theksohet sepse do t
prdoret n msimet e ardhshme);
6) prkufizohet kndi ndrmjet dy planeve
Shum e rndsishme n kt or msimi konsiderohen shembujt e zgjidhur n tekst. N
qoft se msuesi (n varsi t gjendjes e nivelit t klass) e gjykon t arsyeshme, mundet q
teorema t mos vrtetohet por vetm t ilustrohet me shembuj.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt or msim jan ushtrimet me numra 1,3,4.
Ushtrime plotsuese
1. N njrn faqe t dyfaqshit merren dy pika M dhe N. (Fig. 4.28). Largesat e ktyre pikave
nga faqja tjetr jan MC= 2 cm dhe ND= 3 cm. Largesat e ktyre pikave nga brinja e dyfaqshit
jan MA= 5cm dhe NB. T gjendetA NB.
P. [ 7, 5 cm]
C
P
N
D
A
E
Fig, 4.28
Fig. 4.29
Fig. 4.30
2. Jepet prizmi i drejt me baz trekndshin ABC n t cilin AB=BC= 10 cm dhe AC= 12 cm.
(Fig. 4.29). Plani i trekndshit DAC formon me planin e bazs ABC kndin 450. T gjendet
siprfaqja e vijzuar.
P. [48 2 cm 2 ]
106
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. N planet pingul dhe merren pikat M dhe N (M dhe N); MA dhe NB jan pingule
me drejtzn e ndrprerjes s planeve dhe . Jepet AB= 6 cm; AM= 3 cm; BN= 2 cm.
T gjendet MN.
P. [7 cm]
2. Trekndshat dybrinjnjshm kan bazn AB t prbashkt por shtrihen n plane t ndryshme.
T vrtetohet se drejtzat AB dhe CD jan pingule.
3. Baza e piramids katrkndore SABCD sht trapezi ABCD (AB//CD). T gjitha brinjt
ansore t piramids formojn knde t barabart me planin e bazs. T vrtetohet se trapezi
ABCD sht dybrinjnjshm.
4. Baza e nj piramide sht trekndshi knddrejt ABC me katete AB= 8 cm dhe
AC = 6 cm. Dihet se kulmi S ka largesa t barabarta nga pikat A, B dhe C.
Jepet SA=SB=SC= 13 cm. Heqim lartsin SO t piramids.
107
Kreu 4
a) Ku ndodhet kmba O e pingules?
b) T gjendet SO.
B
F
Fig. 4.31
4.12 Ushtrime
N kt or msimi synim kryesor duhet t jet prsritja e t gjith koncepteve q kan t
bjn me dyfaqshat dhe planet pingule. Kjo njkohsisht i aftson nxnsit pr zgjidhjen e
problemave.
Shembulli 1, i zgjidhur n tekst konsiderohet mjaft i rndsishm. Por nga ana tjetr prvoja
tregon se edhe nxnsit e mir me vshtirsi orientohen n figurn e ndrlikuar. Pr kt arsye
sugjerojm q pr kt problem t ndrtohet nj model modest (qoft edhe prej kartoni e telash).
I njjti model mund t prdoret edhe pr shembullin e dyt.
Gjithsesi sugjerojm q n qoft se msuesi (duke u nisur nga niveli i klass), i konsideron si t
vshtira kto ushtrime, mund t przgjedh t tjer ushtrime m t leht.
Si ushtrime t nivelit minimal n kt msim jan ato me numr 2 e 4.
Ushtrime plotsuese
1. N fig. 4.32 jepet katrfaqshi SABC t gjitha brinjt e t cilit jan t barabarta. T gjendet
kndi q formojn faqet ansore me bazn.
1
P. [cos = ]
3
S
E
B
B
E
Fig. 4.32
Fig. 4.33
108
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. Jepet trekndshi barabrinjs ABC me brinj 12 cm. Pika S ndodhet jasht planit t trekndshit.
Segmentet SA; SB dhe SC formojn me planin e trekndshit knde 600. T gjenden largesat e
piks S nga kulmet dhe brinjt e trekndshit.
P. [ 4 6 cm; 2 15 cm]
4. N planin jepen drejtzat paralele AB dhe CD n larges 28 cm nga njra tjetra. EF sht
nj drejtz jasht planit , paralele me AB, n larges 17 cm nga AB. Drejtza EF ndodhet n
larges 15 cm nga plani . T gjendet largesa ndrmjet drejtzave EF dhe CD. (2 raste).
P. [ 25 cm ose 39 cm]
5. Jepet plani dhe segmenti AB= 2 cm paralel me t, n larges 7 cm nga plani . AB dhe CD
jan dy t pjerrta me planin , me gjatsi secila 8 cm, pingule me AB dhe n an t ndryshme
t AB. T gjendet CD.
P. [8 cm]
Ushtrime plotsuese
1. Pika M ndodhet jasht planit t kndit t drejt ABC n largesa MA=MC=m, nga brinjt
e kndit dhe MB= n nga kulmi i kndit. ( Fig. 4.34). T gjendet largesa e piks M nga plani i
kndit.
P. [ 2m 2 n 2 ]
O
A
C
B
Fig. 4.34
C d
Fig. 4.35
Fig.4.36
109
Kreu 4
2. N Fig. 4.35 jepet AH; AB d; AB= 10 cm; AH=6 cm; BC= 2 cm. T gjendet CH.
P. [ 2 17 cm]
3. N Fig. 4.36 jepet AB; BCCD; BC= 2 cm; CD= 5cm ; AB=2 3cm . T gjendet siprfaqja
e trekndshit ACD.
P. [ 10 cm2]
4. N Fig. 4.37 jepet AB; BCCD; AB= 12 cm; BC= 5 cm; CD= 4 cm. T gjendet siprfaqja
e trekndshit ACD.
P. [ 26 cm2]
A
B
A
Fig. 4.37
B1
A1
Fig. 4.38
1
AB
2
b) T gjendet siprfaqja e katrkndshit AA1B1B n qoft se drejtza BA formon me planin
a) T gjendet kndi q formon me planin drejtza BA n qoft se jepet A1B1 =
110
Matematika 11
P. [ a) 600; b) 90cm2]
LIBR PR MSUESIT
KREU 5
5.1 Shumfaqshat. Prizmi
Njohuri teorike kryesore
a) Kuptime. Shumfaqshi. Prizmi; prizmi i drejt, prizmi i rregullt. Kuboidi. Kubi. Baza
dhe lartsia e prizmit.
b) Veti. Prerjet e prizmit me plane paralele me bazat jan shumkndsha t barabart.
Siprfaqja ansore e prizmit t drejt sht Pbh.
c) Metoda. Prerjet e shumfaqshave me plane.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. a) Sa faqe e sa dyfaqsha ka prizmi peskndor?
b) Sa prerje diagonale mund t hiqen nga nj brinj ansore e tij?
c) Sa diagonale ka ai?
2. Dy prej faqeve ansore fqinj t nj prizmi jan pingule me bazn. A sht ky prizm i
drejt?
3. Vrtetoni se ndrprerja e dy planeve diagonal t prizmit sht drejtz paralele me brinjn
ansore t tij.
4. N prizmin e rregullt gjashtkndor, njehsoni raportin e siprfaqeve t prerjeve diagonale, q
nuk jan t barabarta.
111
Kreu 5
5. N nj prizm t drejt, baza sht romb dhe njra nga prerjet diagonale sht kongruente me
njrn nga faqet ansore. Gjeni kndet e rombit.
6. Siprfaqja e prgjithshme e kubit sht 54 cm2. Njehsoni diagonalen e tij.
7. Dy nga faqet ansore t nj prizmi t pjerrt trekndor jan pingul ndrmjet tyre. Brinja e
prbashkt e ktyre dy faqeve sht 48 cm dhe largesat e saj nga dy brinjt e tjera ansore jan
24 cm dhe 70 cm. Njehsoni siprfaqen ansore t prizmit.
a) Kuptime. Piramida. Piramida e rregullt. Apotema e saj. Baza dhe lartsia e piramids.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. sht dhn piramida KABCD, me baz katrorin ABCD dhe me lartsi KD.
a) Vrtetoni q KCBC dhe KAAB.
b) knd formojn faqet ansore KDC dhe KBC.
2. N kushtet e ushtrimit 1, njehsoni siprfaqen e bazs, kur brinja ansore m e madhe sht 6
cm dhe formon me planin e bazs kndin 45o.
112
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. Piramida ka siprfaqen e bazs 150 cm2 dhe pritet me nj plan paralel me bazn, n largsin
14 cm prej saj. Siprfaqja e prerjes sht 54 cm2. Gjeni lartsin e piramids.
4. Ndrtoni prerjen e piramids trekndore me planin q kalon n meset e dy brinjve t bazs,
paralele me njrn nga brinjt ansore. Cili sht lloji i figurs q formohet?
5. a) T gjitha brinjt e nj piramide trekndore e kan gjatsin a. Njehsoni siprfaqen e
prgjithshme t saj.
b) E njjta krkes pr piramidn katrkndore, t gjitha brinjt e t cils jan a.
6. sht dhn piramida me baz katrorin me brinj 12 cm. Njra nga brinjt ansore, q sht
pingule me bazn sht 16 cm. Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t piramids.
7. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjshm me baz 6 cm dhe lartsi 9 cm. Brinjt
ansore t piramids jan 13 cm.
a) Vrtetoni q kmba e lartsis bie n qendrn e rrethit t jashtshkruar bazs.
b) Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t piramids.
5.3 Ushtrime
Synimi i msuesit pr kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t fituara nga nxnsit n dy msimet e mparshme (5.1 dhe 5.2). Kjo arrihet duke angazhuar
nxnsit n veprimtari pr zgjidhjen e ushtrimeve, sipas mundsive t tyre, me pun t pavarur
a me grupe. Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn individualisht (me
laps n dor) dy shembujt e zgjidhur, t dhn n tekst. M tej organizohet diskutim me klasn
pr mnyrn e zgjidhjes s tyre, duke veuar ato ecuri q kan vler n pikpamje t metods.
Pastaj kombinohet puna me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa prej ushtrimeve t
tekstit, me zgjidhjen e ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm t ngritur n tabel. Secili nga
ushtrimet e dhna pr zgjidhje t diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar nga nxnsit e klass, t
konsiderohen ata me numrat 2, 3, 4.
Ushtrime plotsuese
1. Vrtetoni se ndrprerja e dy planeve diagonale t prizmit sht paralele me brinjn ansore
t tij.
2. Njehsoni forcn rezultante t tri forcave prej 3N, 4N, 12N, q ushtrohen n nj kulm t
kuboidit dhe jan t drejtuara sipas tri brinjve t tij.
3. N larges prej kulmit t nj piramide, me lartsi 12 cm, duhet t hiqet nj plan paralel me
planin e bazs, n mnyr q siprfaqja e prerjes t jet 4 her m e vogl se siprfaqja e bazs.
4. Vrtetoni se tri pohimet e mposhtme jan t njvlershme.
I. Brinjt ansore t piramids kan gjatsi t barabarta.
II. Lartsia e piramids bie n qendrn e rrethit t jashtshkruar bazs.
III. Brinjt ansore caktojn me planin e bazs knde me masa t barabarta.
5. Baza e nj piramide sht nj trekndsh (katrkndsh, gjashtkndsh) i rregullt, me gjatsi
113
Kreu 5
brinje a dhe t gjitha faqet ansore t saj formojn me planin e bazs knde t barabart .
a) Vrtetoni se lartsia e piramids bie n qendrn e bazs.
b) Gjeni siprfaqen ansore t piramids.
6. Prizmi i rregullt trekndor e ka brinjn ansore a. Plani q kalon nga njra brinj e bazs
dhe nga mesi i brinjs ansore prball saj, formon me planin e bazs kndin 45o. Njehsoni
siprfaqen e prgjithshme t prizmit.
7. Baza e piramids sht katror me brinj a. Dy nga faqet ansore t piramids jan pingule
me bazn, kurse dy t tjerat formojn kndin a midis tyre. Njehsoni siprfaqen ansore t
piramids.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Duke prdorur parimin e Kavalierit, vrtetoni se prerja diagonale e ndan prizmin katrkndor,
q e ka bazn paralelogram n dy pjes t njvlershme.
2. Prmasat e kuboidit formojn progresion gjeometrik me kufiz t dyt 10 cm. Gjeni vllimin
e kuboidit.
114
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. Brinjt e bazs s nj kuboidi jan a dhe b. Diagonalja e kuboidit formon me planin e bazs
kndin me mas a. Njehsoni vllimin e kuboidit.
4. Duke ditur brinjn e bazs a dhe brinjn ansore b t nj prizmi t rregullt (trekndor,
katrkndor, gjashtkndor), njehsoni vllimin e tij.
5. Baza e nj prizmi t drejt katrkndor sht paralelogram, me diagonale 8 cm dhe 15 cm,
q priten duke formuar kndin 60o. Diagonalja m e vogl e prizmit formon me planin e bazs
kndin 30o. Njehsoni vllimin e prizmit.
6. Njehsoni vllimin e prizmit t rregullt katrkndor nse jepen:
a) Gjatsia l e diagonales dhe masa a e kndit, q ajo formon me planin e bazs.
b) Gjatsia l e diagonales dhe masa b e kndit, q ajo formon me faqen ansore.
7. Baza e nj prizmi t pjerrt sht katrori me brinj a. Brinja ansore ka gjatsi 2a dhe formon
me planin e bazs kndin me mas a. Njehsoni vllimin e prizmit.
5.5 Ushtrime
Synimi i msuesit pr kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t fituara n msimin e mparshm (pr vllimin e prizmit).
Kjo arrihet duke organizuar mir veprimtarin e pavarur a me grupe pr diskutimin dhe
zgjidhjen e ushtrimeve, q jan zbatime t thjeshta, por t larmishme. Dy shembujt q jan
dhn t zgjidhur n tekst, nxnsit ti lexojn individualisht n tekst (msimi t zhvillohet
me libr hapur) me laps n dor. Pas nj intervali kohor t mjaftueshm, msuesi t organizoj
diskutim me klasn pr mnyrn e dhn t zgjidhjes, duke veuar ato ecuri q kan vlera n
pikpamje t metods. Pastaj t kombinohet puna me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e
disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm, t disa ushtrimeve t
tjera. Secili nga ushtrimet e dhna pr zgjidhje duhet t diskutohet e analizohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar me klasn, t konsiderohen ata
me numrat 3, 4, 8.
Ushtrime plotsuese
1. Kuboidi ka prmasat 3 cm, 4 cm dhe 12 cm. Njehsoni gjatsin e brinjs s kubit q sht i
njvlershm me t.
2. N nj kuboid siprfaqet e faqeve jan S1, S2, S3. Vrtetoni q vllimi i kuboidit sht
S1 S 2 S3 .
3. Diagonalja e bazs s nj kuboidi e ka gjatsin l, kndi i ngusht midis diagonaleve t bazs
sht a, kurse diagonalja e faqes ansore m t vogl formon me planin e bazs kndin b. Gjeni
vllimin e kuboidit.
4. Prizmi me vllim 160 cm3 ka pr baz trapezin dybrinjnjshm me baza 21 cm, 13 cm dhe
brinj ansore 5 cm. Njehsoni lartsin e prizmit.
5. Baza e nj prizmi t pjerrt sht trekndshi barabrinjs me brinj a. Njra nga faqet ansore
t prizmit sht pingule me planin e bazs dhe sht romb me diagonalen e vogl b. Njehsoni
vllimin e prizmit.
115
Kreu 5
6. Baza e prizmit ABCA1B1C1 sht trekndshi knddrejt dybrinjnjshm me hipotenuz
AB=2a. Brinja ansore e prizmit sht 2a. Kulmi C1 sht i baraslarguar nga kulmet A, B, C.
Njehsoni vllimin e prizmit.
7. Baza e nj prizmi t drejt sht romb. Brinja ansore e prizmit sht 2 cm. Diagonalet e
prizmit jan 5 cm, 8 cm. Njehsoni vllimin e prizmit.
8. Brinja ansore e nj prizmi t rregullt trekndor sht l. Diagonalja e faqes ansore formon
me faqen tjetr ansore kndin 30o. Njehsoni siprfaqen ansore dhe vllimin e prizmit.
Shkathtsi
1
S b h pr piramidn katrkndore.
3
1
S b h vlen edhe pr piramidn me baz fardo,
3
por nuk sht br vrtetimi. Msuesi mund t aktivizoj nxnsit pr t br vrtetimin, me pun
t pavarur a me grupe, pr piramidn katrkndore (duke e ndar at n dy piramida trekndore
me an t nj plani diagonal).
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Njehsoni vllimin e piramids s rregullt trekndore q i ka t gjitha brinjt t barabarta me a.
2. Baza e nj piramide katrkndore sht rombi me diagonale 8 cm dhe 6 cm. T gjitha faqet
ansore formojn me planin e bazs knde t barabart me 60o.
a) Tregoni q kmba e lartsis bie n qndrn e rombit.
b) Njehsoni vllimin e piramids.
116
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
3. Baza e nj piramide sht trekndshi barabrinjs me brinj a. T gjitha faqet ansore formojn
me planin e bazs knde nga 45o. Njehsoni vllimin e piramids.
4. Baza e piramids sht katrori me brinj a. T gjitha faqet ansore formojn me planin e bazs
knde nga 60o. Njehsoni vllimin e piramids.
5. Baza e nj piramide sht drejtkndshi me brinj 12 cm dhe 16 cm. T gjitha brinjt ansore
t piramids formojn me planin e bazs knde nga 45o. Njehsoni vllimin e piramids.
6. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjishm me brinj ansore 10 cm dhe baz
16 cm. T gjitha faqet ansore formojn me planin e bazs kndin . Njehsoni vllimin e
piramids.
7. Vllimi i nj piramide t rregullt katrkndore sht 16m3. Njehsoni vllimin e piramids me
t njjtin kulm dhe me baz katrkndshin, q i ka kulmet n meset e brinjve t katrorit t
bazs s piramids s dhn.
5.7 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive,
t msuara n msimin e mparshm (vllimi i piramids). Ktu kalohet n zbatime t larmishme
komplekse. Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. N fillim msuesi krkon nga nxnsit
q t studiojn individualisht (me laps n dor) dy shembujt, q jan dhn t zgjidhur n
tekst. M pas organizohet diskutimi me klasn i mnyrs s zgjidhjes, duke veuar ato ecuri
q prbjn metoda pr zbatime t mtejshme. Pastaj kombinohet puna e pavarur a me grupe e
klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me punn n tabel t disa nxnsve, q zgjidhin
t tjera ushtrime. Secili nga ushtrimet e dhna pr zgjidhje analizohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr tu punuar me klasn, t konsiderohen ata me
numrat 1, 2, 3, 5.
Ushtrime plotsuese
1. Piramida KABCD ka pr baz katrorin ABCD me brinj a dhe si lartsi KD. Kndi q formon
brinja ansore KB me planin e bazs sht a. Gjeni vllimin e piramids.
2. Siprfaqja e bazs s nj piramide sht 100 cm2. Hiqet nj plan paralel me bazn me larges
6 cm nga baza. Siprfaqja e prerjes sht 25 cm2. Gjeni vllimin e piramids.
3. Baza e nj piramide sht nj trekndsh me brinj a dhe knd prball ksaj brinje a. T
gjitha brinjt ansore t piramids formojn me planin e bazs knde me mas b. Gjeni vllimin
e piramids.
4. Baza e nj piramide sht trekndshi dybrinjnjshm me baz a dhe knd n kulm a. T
gjitha brinjt ansore t piramids e kan gjatsin a.
a) Njehsoni lartsin e piramids dhe vllimin e saj.
b) Pr vler t kndit a ekziston kjo piramid?
5. sht dhn piramida me baz trekndshin dybrinjnjshm q ka brinjt 9 cm, 9 cm, 6 cm.
Brinjt ansore t piramids jan nga 13 cm. Njehsoni lartsin dhe vllimin e piramids.
6. sht dhn piramida trekndore me brinjt e bazs 39 cm, 28 cm, 17 cm. T gjitha brinjt
ansore jan nga 22,9 cm. Njehsoni vllimin e piramids.
117
Kreu 5
7. Vllimi i nj piramide trekndore sht 40 cm3. Brinjt e bazs jan 7 cm, 8 cm, 9 cm. T gjitha
faqet ansore formojn knde t barabarta me planin e bazs. Gjeni lartsin e piramids.
5.8 Cilindri
Njohuri teorike kryesore
a) Kuptime. Siprfaqja cilindrike; vija drejtuese; prftuesja. Cilindri i drejt rrethor; boshti
i tij; baza.
b) Veti. Prerjet e cilindrit me plane paralel me bazat e tij jan rrath t barabart. Prerja e
cilindrit me plan, q kalon nga boshti i tij sht drejtkndsh. Siprfaqja ansore e cilindrit
sht 2R l.
c) Metoda. Prftimi i trupave me rrotullim figurash plane. Prerjet boshtore t trupave.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Cilindri i drejt rrethor pritet me nj plan paralel me lartsin. figur merret nga prerja?
2. N nj cilindr t drejt rrethor lartsia sht 6 cm dhe rrezja e bazs 5 cm. Njehsoni siprfaqen
e prerjes s cilindrit me planin, q sht paralel me boshtin dhe n largsi 4 cm prej tij.
3. Prerja boshtore e nj cilindri t drejt rrethor sht nj katror me siprfaqe S. Njehsoni
siprfaqen e prgjithshme t cilindrit.
4. Drejtkndshi me prmasa a, b rrotullohet rreth njrs pastaj rreth tjetrs ndr dy brinj fqinje.
Njehsoni raportin e siprfaqeve t prgjithshme t dy cilindrave t prftuar.
5. N nj cilindr sht brendashkruar nj prizm i rregullt gjashtkndor. Njehsoni raportin e
siprfaqeve ansore t cilindrit dhe t prizmit.
118
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
6. N nj kazan avulli cilindrik me diametr 1 m dhe lartsi 3 m, trysnia e avullit sht 5N/m2.
Njehsoni forcn q ushtron avulli mbi siprfaqen ansore t kazanit.
5.9 Koni
Njohuri teorike kryesore
a) Kuptime. Siprfaqja konike, kulmi, vija drejtuese. Koni i drejt rrethor, baza, prftuesja,
lartsia.
b) Veti. Prerja e konit t drejt rrethor me plan paralel me bazn sht rreth. Prerja e konit t
drejt rrethor me plan q kalon nga boshti i tij sht trekndsh dybrinjnjshm. Siprfaqja
ansore e konit t drejt rrethor sht R a .
c) Metoda. Marrja e trupave nprmjet rrotullimit t figurave plane. Prerjet e trupave sipas
planeve, q kalojn nga boshti apo jan pingule me t.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. vij formon bashksia e pikave n siprfaqen ansore t nj koni rrethor t drejt, t cilat
jan t baraslarguara nga kulmi i tij?
2. Lartsia e konit rrethor t drejt sht e barabart me rrezen R t bazs. N bazn e konit sht
brendashkruar katrori. Nga njra brinj e katrorit dhe nga kulmi i konit hiqet plani. Njehsoni
siprfaqen e prerjes.
3. Koni rrethor i drejt me prftuese 13 cm dhe lartsi 12 cm pritet me nj plan paralel me bazn
dhe n largsi 6 cm nga baza. Njehsoni siprfaqen e prerjes dhe raportin e saj me siprfaqen e
prgjithshme t konit.
4. Koni i drejt rrethor e ka rrezen e bazs R. Lartsia e tij formon me prftuesen kndin a.
Gjeni siprfaqen ansore t konit.
119
Kreu 5
5. Koni i drejt rrethor e ka lartsin h dhe prftuesja e tij formon me planin e bazs kndin .
Njehsoni siprfaqen e prgjithshme t konit.
6. Trekndshi dybrinjnjshm me baz 30 cm dhe me brinj ansore 25 cm rrotullohet rreth
njrs brinj. Njehsoni siprfaqen e trupit t formuar, nse rrotullimi bhet:
a) rreth bazs;
b) rreth brinjs ansore.
1 2
R h .
3
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Katrori me brinj a rrotullohet n hapsir sipas nj drejtze, q ndodhet n planin e tij dhe n
larges b nga njra brinj, paralel me t. Njehsoni vllimin e trupit t formuar.
2. Njehsoni vllimin e cilindrit t brendashkruar n nj prizm t rregullt gjashtkndor, nse
brinja e bazs s prizmit sht 6 cm dhe lartsia e tij 10 cm.
3. Rrezja e bazs s nj koni rrethor sht R. Sa sht rrezja e prerjes paralele me bazn, q e
ndan konin n dy pjes me vllime t barabarta?
4. Trekndshi knddrejt me katete 6 cm dhe 8 cm rrotullohet n hapsir rreth hipotenuzs s
tij. Njehsoni vllimin e trupit t formuar.
120
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
5. Trapezi dybrinjnjshm me baza 14 cm, 6 cm dhe me knd t ngusht 600 rrotullohet rreth
bazs s madhe. Gjeni vllimin e trupit t formuar.
6. Drejtkndshi me prmasa a, b rrotullohet sipas njrs brinj, pastaj sipas brinjs tjetr. Gjeni
raportin e vllimeve t trupave t formuar.
5.11 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t fituara n dy msimet e mparshme (5.10 dhe 5.11). Nxnsit t lexojn individualisht dy
shembujt e zgjidhur t paraqitur n tekst.
M pas t organizohet diskutimi me klasn i mnyrs s zgjidhjes, duke theksuar ato ecuri q
kan vlera n pikpamje t metods.
Pastaj t kombinohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve
t tekstit, me zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm. Secili nga
ushtrimet e dhna pr zgjidhje duhet t analizohet me klasn. Si ushtrime t nivelit minimal, t
prshtatshme pr tu zgjidhur nga klasa, t konsiderohen ata me numrat 2, 3, 4, 6, 8.
Ushtrime plotsuese
1. N konin e drejt rrethor, prftuesja l cakton me bazn kndin me mas a. Njehsoni vllimin
e konit.
2. Njehsoni vllimin e konit t brendashkruar n katrfaqshin e rregullt me brinj a.
3. Trapezi dybrinjnjshm ka bazn e vogl dhe brinjn ansore t barabarta me a. Kndi i
ngusht i tij sht 45o. Njehsoni vllimin e trupit q prftohet nga rrotullimi i trapezit:
a) rreth bazs s vogl;
b) rreth brinjs ansore.
4. Trekndshi dybrinjnjshm ka lartsi 6 cm dhe brinj ansore 10 cm. Njehsoni vllimin e
trupit q prftohet nga rrotullimi i trekndshit:
a) rreth brinjs ansore t tij;
b) rreth drejtzs q kalon nga kulmi dhe sht paralele me bazn e trekndshit
dybrinjnjshm.
5. Njehsoni siprfaqen e cilindrit t jashtshkruar kubit me brinj a (kulmet e kubit ndodhen n
bazat e cilindrit).
6. Cilindri me lartsi h sht brendashkruar n konin e drejt rrethor me lartsi H dhe rreze t
bazs R. Gjeni raportin e vllimeve t cilindrit dhe t konit.
7. sht dhn trekndshi barabrinjs ABC me brinj a. Drejtza d kalon nga plani i trekndshit
dhe ka me t vetm pikn A t prbashkt, duke formuar me (AB) kndin e ngusht 30o. Gjeni
vllimin e tupit q formohet nga rrotullimi i trekndshit ABC rreth drejtzs d.
121
Kreu 5
a) Kuptime. Siprfaqja sferike (sfera). Korda, diametri i sfers.. Rrethi i madh. Plani tangent
ndaj sfers.
b) Veti. Sfera sht siprfaqja e prftuar nga rrotullimi i nj gjysmrrethi rreth diametrit t tij.
Sfera sht bashksia e pikave t hapsirs t baraslarguara nga nj pik fikse. Prerja e sfers
me plan sht rreth, ose pik ose boshe.
c) Metoda. Prftimi i trupave me an t rrotullimit t figurave. Prerja e trupave me plane.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. vija jan prerjet e dy sferave bashkqendrore me nj plan?
2. Vrtetoni se prerjet e sfers me dy plane, t baraslarguara nga qendra e saj, kan rreze t
barabarta.
3. N sfern me rreze 13 cm jan dhn tri pika A, B, C, largesat midis t cilave jan 6 cm, 8 cm,
10 cm. Njehsoni largesn e qendrs s sfers nga plani i trekndshit ABC.
4. Dy plane pingul e presin sfern me rreze 7 cm sipas rrathve me rreze t njjt. Njehsoni
rrezet e ktyre rrathve, duke ditur se korda e prbashkt e tyre sht 2 cm.
Udhzim
Shqyrtoni katrkndshin e formuar nga qendra e sfers, qendrat e dy rrathve dhe mesi i kords s
prbashkt.
5. Sa plane tangjente me sfern mund t hiqen:
a) nga nj pik e saj;
b) nga nj pik jasht sfers.
122
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
6. sht dhn rombi me diagonale 15 cm dhe 20 cm. Sfera me rreze 10 cm takon brinjt e ktij
rombi. Gjeni largesn e qendrs s sfers nga plani i rombit.
Shkathtsi
4 3
R .
3
Ushtrime plotsuese
1. Ndryshesa e vllimeve t dy rruzujve sht 156 cm3, ndrsa ndryshesa e rrezeve sht 3 cm.
Njehsoni rrezet e tyre.
2. N nj sfer jan dhn dy korda pingule me nj skaj t prbashkt e me gjatsi t barabarta
. Qendra e sfers ndodhet 4 cm larg nga plani i trekndshit ABC. Njehsoni
vllimin e rruzullit q kufizon kjo sfer.
3. Prmasat e nj kuboidi jan 4 m, 6 m, 12 m. Njehsoni siprfaqen e sfers s jashtshkruar
ktij kuboidi.
4. sht dhn prizmi i drejt me lartsi 4 cm dhe me baz trekndshin knddrejt me katete 2
cm dhe 4 cm. Njehsoni siprfaqen e sfers s jashtshkruar ktij prizmi.
5. N konin rrethor t drejt me rreze 12 cm dhe prftuese 20 cm, brendashkruhet rruzulli. T
gjendet vllimi i rruzullit.
6. Vrtetoni se raporti i vllimeve t rruzullit dhe konit t jashtshkruar atij, sht i barabart me
raportin e siprfaqeve t tyre.
123
Kreu 5
5.14 Ushtrime
Synimi i msuesit n kt or msimi duhet t jet prpunimi i njohurive dhe zhvillimi i aftsive
t fituara n dy msimet e mparshme (5.12-5.13).
Msimi mund t zhvillohet me libr hapur. Nxnsit t lexojn individualisht (me laps n dor)
dy shembujt q jan dhn t zgjidhur n tekst. Pastaj msuesi t organizoj diskutimin e tyre me
klasn, duke evidentuar ato ecuri q kan vlera n pikpamje t metods. M tej, t kombinohet
puna e pavarur a me grupe e nxnsve t klass pr zgjidhjen e disa ushtrimeve t tekstit, me
zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t tjera nga nxns t ndryshm. Secili nga ushtrimet e
dhna pr zgjidhje duhet t analizohet e diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 5, 7.
Ushtrime plotsuese
1. Nj sfer pritet nga dy plane paralel, me larges 21 cm njri nga tjetri. Rrezet e rrathve t
prftuar nga prerja jan 12 cm dhe 9 cm. Njehsoni siprfaqen e sfers.
2. Sa drejtza tangjente me sfern mund t hiqen:
a) nga nj pik e saj;
b) nga nj pik jasht saj.
3. N nj katrfaqsh t rregullt brendashkruhen dhe jashtshkruhen sferat. Gjeni raportin e
siprfaqeve t ktyre sferave.
4. Shqyrtohen nj cilindr rrethor i drejt, me lartsi t barabart me rrezen e bazs; gjysmrruzulli
i brendashkruar n t dhe koni i drejt rrethor, me baz bazn e cilindrit dhe me kulm n qendrn
e bazs tjetr. Vrtetoni se vllimet e tyre formojn progresion aritmetik.
5. Qendra e nj sfere me rreze r ndodhet n brinjn e nj dyfaqshi me prerje t drejt ao. Sa
sht siprfaqja e pjess s sfers q ndodhet ndrmjet faqeve t dyfaqshit?
6. Prizmit t drejt, me baz trekndshin knddrejt ABC (
brendashkruhet rruzulli. Njehsoni vllimin e rruzullit.
), ku BC=a dhe
,i
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 3, 5, 6.
Ushtrime plotsuese
1. Kemi nj flet letre drejtkndore, ku diagonalja formon me bazn kndin . Fleta mbshtillet
n formn e cilindrit, njher me prftuese brinjn m t madhe dhe nj her tjetr me prftuese
brinjn m t vogl. Gjeni raportin e vllimeve t cilindrave t formuar.
2. Prerja plane e nj cilindri rrethor t drejt me nj plan, q sht paralel me boshtin e cilindrit
dhe n larges d prej tij, cakton n rrethin e bazs harkun me mas . Siprfaqja e ksaj prerje
sht S. Njehsoni vllimin e cilindrit.
3. Njehsoni vllimin e konit rrethor t drejt, duke ditur siprfaqen e bazs S1 dhe siprfaqen
ansore S2.
4. N nj kon rrethor t drejt prftuesja formon me bazn kndin . Rrezja e sfers s
jashtshkruar konit sht R. Gjeni vllimin e konit.
5. N cilindrin rrethor t drejt, t brendashkruar n rruzull, brendashkruhet rruzull. Gjeni
raportin e vllimeve t ktyre rruzujve.
6. N konin rrethor t drejt, q sht brendashkruar n sfer, brendashkruhet sfer. Gjeni
raportin e siprfaqeve t sferave, duke ditur q prftuesja e konit formon me planin e bazs s
tij kndin .
7. N konin me prftuese sa diametri i bazs sht brendashkruar sfera dhe n kt sfer sht
brendashkruar kubi. Gjeni gjatsin e brinjs s kubit, duke ditur se prftuesja e konit sht a.
8. Dy rrath nuk ndodhen n t njjtin plan, por kan t prbashkta dy pika A, B. N qendrat e
ktyre rrathve hiqen pingulet me planet e tyre.
a) Vrtetoni se kto pingule ndodhen n planin q kalon nga mesi i [AB] pingul me [AB].
b) Tregoni qendrn dhe rrezen e siprfaqes sferike q prmban dy rratht e dhn.
125
Kreu 5
KREU 6
6.1 Funksione q kan limit + kur x+
Njohuri teorike kryesore
= +;
ax= +;
= + (nN);
= + (a>1).
f(x)= +.
Shkathtsi
xn= +;
= +.
Matematika 11
x = + (nN);
= + (a>1).
LIBR PR MSUESIT
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3, 7/a,b,c.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 5/c. T vrtetohet q pr k>0, nN kemi
k x n = +.
Zgjidhje
Le t jet M>0 nj numr i dhn. Mosbarazimi k x n > M sht i njvlershm me x n >
M
M
M
pra |x|> n
. Marrim x0= n
.
k
k
k
M
M
Ather pr x>x0 kemi x> n
, prandaj edhe |x|> n
, q ku rrjedh k x n > M .
k
k
d.m.th. me
M
k
xn > n
= +.
=+ .
2 x >M+1, d.m.th. me
2
2
M +1
M + 1
x>
, d.m.th. (pr x>0) sht i njvlershm me x>
.
2
2
2
M +1
,
2
M + 1
M + 1
Marrim x0=
. Ather pr x>x0 kemi x>
, q ku del
2
2
x>
=+ .
1
nuk ka limit + kur x+.
x
1
1
1 . Po t marrim M=0 nuk ekziston asnj x0 1 q pr x>x0 t kemi > M
x
x
1
Prandaj funksioni y = nuk ka limit + kur x+.
x
Pr x 1 kemi
Kreu 5
Shkathtsi
x+
.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 4, 6, 9, 10.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3. Duke prdorur teoremn 1 tregoni q funksioni y=x2+cosx ka limit + kur x+.
Zgjidhje
Meqense
(x2+cosx)= + .
1
>3x. Meqense
x
1
3x + = + .
x
Nr. 8. Dihet q
+ kur x+.
128
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Nr. 13.
(3-2x)= .
c) Tregoni q
(-x2+2x)= .
Zgjidhje
a) Mosbarazimi x2+2x<3-2x sht i njvlershm me x2+4x-3<0,
d.m.th. me x2-4x+3>0. Duke zgjidhur kt inekuacion t fuqis s dyt gjejm q ai vrtetohet
pr x<1 ose x>3, far deshm t vrtetojm.
b) Kemi
(3-2x)= , sepse
(2x-3)= + .
c) Nga mosbarazimi x2+2x<3-2x (pr x>3) dhe fakti q
(3-2x)= rrjedh q
(-x2+2x)= .
1
=0;
xn
1
n
=0 (nN).
f(x)=0.
Shkathtsi
| f ( x) 0 |< .
Trajta e dyt e prkufizimit (q sht m e thelluara) sht ajo q prdoret pr vrtetime rigoroze
1
(p.sh. q
=0).
3
x
Por operimi me t mund t krkohet vetm pr nxnsit e mir; pr masn e nxnsve mjafton t
129
Kreu 5
kuptohet mir trajta e par dhe sidomos interpretimi grafik i faktit q
f(x)=0.
1
=0;
xn
=0.
Ushtrime t zgjidhura
e
1. T vrtetohet q
Zgjidhje
=0.
e
3
< , d.m.th. me
e
< , pra me
3 | x|
e
0 < sht i njvlershm
x
| x| 1
> d.m.th.
e
|x| >
d.m.th. |x|> .
e
3
0 < .
2x + 1
=0.
=0.
Vrtetim
Kemi
1
(2x+1)>
1
2x + 1
<
2x + 1 >
(kemi 2x+1>0)
1 2
1
1 . Pr x>M kemi x>
2
njvlershm
1
0 < .
2x + 1
1 1 2
1
2x> -1 x> 1 .
2
1
Marrim M=
2
130
Matematika 11
1 2
1 , d.m.th. marrim mosbarazimin e
1
=0.
2x + 1
LIBR PR MSUESIT
Nr. 6/b. T vrtetohet q
10
=0.
logx
Zgjidhje
Le t jet >0 nj numr i dhn. Mosbarazimi
d.m.th. me
Pr x>M kemi
10
< sht i njvlershm me
logx
. Marrim M=
, prandaj
, q ku del
10
<.
logx
10
=0.
logx
Shkathtsi
131
Kreu 6
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3/c. T gjendet
(x+1)5(x-1)3.
Zgjidhje
Duke shkruar (x+1)5=(x+1)2(x+1)2(x+1) bindemi q kemi nj polinom, monomi i t cilit me
fuqin m t lart sht x5. Meqense (x-1)3=x3-3x2+3x-1 (monomi me fuqin m t lart sht
x3), rrjedh q monomi me fuqin m t lart i polinomit (x+1)5(x-1)3 sht x5x3=x8. Prandaj
(x+1)5(x-1)3=
x8= + .
Nr. 5
a) Gjeni m q grafiku i funksionit y=mx3-4x2+5x-1 t kaloj npr pikn A(1; 7).
b) Gjeni pastaj limitin e ktij funksioni kur x+.
Zgjidhje
a) Duhet e mjafton t kemi 7=m13-412+51-1, dmth 7=m-4+5-1; del m=7.
b)
(7x3-4x2+5x-1)=
(7x3)= + .
Shkathtsi
x2 +1
pr funksionet y=
x2
prkufizimi
dhe y=
x2 +1
1
1 (d.m.th. y= 2 ). Kshtu, dilet natyrshm tek
2
x
x
.
5 + =5.
x
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1, 2, 3/a, 7/b.
Ushtrime t zgjidhura
3(1 x)
= 0.
x2
x2
= + . Pr x>1 kemi 0<3(1-x)<4x dmth |3(1-x)<4|x|=4x.
3(1 x)
1
1
1
x2
>
dhe
> x2
| 3(1 x) |
| 3(1 x) | 4 x
4x
x
= + , prandaj nga teorema 1 rrjedh
4
3(1 x)
=0.
x2
x3
=
x2 + x + 1
x2 + x +1
.
x3
x3
(sepse x>0).
x2 + x + 1
x
x3
d.m.th. 2
> 2
x + x + 1 2x
x2
=+ ,
| 3(1 x) |
. Por
x3
= + , q nga
x2 + x +1
1
1
> 2
x + x + 1 2x
2
x
= + , prandaj nga teorema 1 del edhe
2
x2 + x + 1
=0.
x3
Shkathtsi
Kreu 6
T dallojn grafikisht funksione q kan limit ( 0, l, + , ) kur x+.
T japin shembuj funksionesh q nuk kan limite kur x+.
Pastaj t trajtohen, duke ngjallur diskutim n klas, shembujt me funksionet y=2+ , y=2x kur
x
x+.
Mbi kt baz t dilet n prfundimin prgjithsues q fut kuptimin e limitit t funksionit kur
x-.
lim f ( x) = l
x
M tej t punohet shembulli pr
pavarur,
(2x4-x3+x+1).
.
(x -2x2+x-3) dhe pastaj nxnsit t zgjidhin, me pun t
3
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 2/b. T vrtetohet q
Zgjidhje
x
=0.
x
3
t
3
t
=
t
3
1
2 + ln | x | =2.
1
2 + ln | t | =
Vrtetim
Shnojm x=-t dhe marrim
134
Matematika 11
2 +
.
lnt
=0.
Meqense diferenca 2 +
-2 e ka limitin 0, del
lnt
t2 = + .
Vrtetim
Kemi
2 +
=2.
lnt
5
=0.
ln ( x )
5
=
ln ( x )
LIBR PR MSUESIT
Kemi
= + , prej ku
, prandaj
=0.
6.7 Ushtrime
Kto ushtrime synojn prpunimin e njohurive dhe zhvillimin e aftsive t prvetsuara n
msimet 6.1-6.6. Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke kombinuar zgjidhjen me pun t
pavarur a me grupe t disa ushtrimeve nga nxnsit n banka, me zgjidhjen e disa ushtrimeve t
tjera nga nxns t ngritur n tabel.
E rndsishme sht q nxnsit t marrin pjes aktive n zgjidhjen dhe diskutimin e ushtrimeve.
Prgjigjja e nxnsit nga banka ose nga tabela pr zgjidhjen e nj ushtrimi duhet t dgjohet
nga klasa (duke ndrprer prkohsisht, po qe e nevojshme edhe punn e vet), duke br edhe
korrigjimet e nevojshme.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 2; 4; 6; 11/a, b; 13.
Ushtrime t zgjidhura
(ax+b)= + kur a>0.
Nr. 1. T vrtetohet q
Zgjidhje
Le t jet M>0 nj numr i dhn. Mosbarazimi ax+b>M sht i njvlershm me ax>M-b dhe
M b
(duke pasur parasysh q a>0).
a
M b
M b
Shnojm x0=
. Ather pr x>x0 kemi x>
, q ku rrjedh mosbarazimi i njvlershm
a
a
me x>
f ( x)
= + dhe
g ( x)
g(x)= + .
f ( x)
g(x). Meqense
g ( x)
(msimi 6.2) rrjedh
f(x)= + .
Kemi f(x)=
f ( x)
= + dhe
g ( x)
Vrtetim
T vrtetojm n fillim q
x = a t , prandaj
=
, d.m.th.
. Shnojm
.
1
a
, ather x= , q ku
135
Kreu 6
Kshtu
Por
Nr. 8. T vrtetohet q:
a) Nse
f(x)= dhe
g(x)= , ather
b) Nse f ( x) g ( x) dhe
Zgjidhje
a) Meqense
g(x)= , ather
f(x)= dhe
[-f(x)]= + dhe
=.
[f(x)+g(x)]= .
f(x)= .
g(x)= , kemi
[-g(x)]= + .
[-f(x)-g(x)]= + . Por kjo do t thot q
b) Nga f ( x) g ( x) rrjedh f ( x) g ( x) .
[-g(x)]= + (sepse
Por
g(x)= ).
Shkathtsi
f(x)= l .
1
1
. Pastaj t trajtohet ushtrimi pr funksionin y=1+ .
x
x
Pasi t shqyrtohet rasti i prgjithshm pr funksionin y=f(x) dhe drejtzn y= l , kur x+ dhe
nprmjet shembullit t funksionit y=
t jepet prkufizimi i asimptots horizontale kur x+, duhet ndalur n shqyrtimin e rastit
kur x-.
136
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
T punohet, lidhur me kt, nga nxnsit (me pun t pavarur apo me grupe) ushtrimi pr
asimptotn horizontale t grafikut t funksionit y=
2x + 1
kur x-.
x 1
Teoremat mbi limitet e funksioneve kur x+ (x-) n tekst jan dhn pa vrtetim, n
prputhje me krkesat e programit. Msuesi mund t krkoj nga nxnsit q t lexojn n tekst
formulimet e teoremave dhe shembujt prkats q jan dhn.
M tej duhet t kalohet n ushtrime t thjeshta zbatuese.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3/a, b; 4.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3/a. T gjendet asimptota horizontale e grafikut t funksionit y=
Zgjidhje
Kemi 1 sin x 1 , prandaj 0 1 + sin x 2 .
Pr x>0 (sepse x+) kemi 0
Por
0=0 dhe
1 + sin x
.
x
1 + sin x 2
.
x
x
2
=0, prandaj nga teorema e dy policve rrjedh q edhe
x
1 + sin x
=0. Asimptot horizontale e grafikut kur x+ sht drejtza y=0.
x
Nr. 5/b. T gjendet asimptota horizontale e grafikut t funksionit y=
2x + 1
.
3x 4
Zgjidhje
1
x.
Duke pjestuar numruesin dhe emruesin me x, marrim y=
4
3
x
2+
Kemi
1
=0 dhe
x
4
=0, prandaj
x
2 + =2 dhe
x
3 =3
x
1
x 2
= .
4 3
3
x
2+
2
.
3
Kreu 6
limiti i raportit t monomeve me fuqi m t lart t x n numrues e n emrues.
c) Metoda. Shndrrime identike t shprehjeve thyesore racionale. Rregullat e kalimit n
limit, kur x+ (x-).
Shkathtsi
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 5/b. T gjendet
Zgjidhje
( x + 5)10 .
( x 1)9
( x + 5)10
=
( x 1) 9
Prandaj
x= + .
2x 1
.
( x m) 2
2x 1
1
, q nga m2=1, dmth m=1 ose m=-1.
2 , pra t kemi 1=
( x m)
( m) 2
/
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
b) Pr m=1 kemi funksionin y=
2x 1
=
( x 1) 2
Edhe
2x 1
.
( x 1) 2
2x
=
x2
2
=0.
x
2x 1
=0.
( x 1) 2
Drejtza y=0 sht asimptot horizontale e grafikut t funksionit kur x+ ose x-. Kur
m=-1 kemi funksionin y=
2x 1
.
( x + 1) 2
Edhe pr grafikun e tij drejtza y=0 sht asimptot horizontale (kur x+, kur x-).
Nr. 8. sht dhn funksioni y=
3
1 = b
q ku b=3 dhe a=-1.
3 = 6
a+b
x 2 + 2x + 3
.
x+3
x2 + 2 x + 3
=
x + 3
x 2 + 2x + 3
=
x+3
x2
=;
x
x2
=+ .
x
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3/a. T gjenden asimptotat horizontale t grafikut t funksionit y=a+
1
(n N )
xn
139
Kreu 6
Zgjidhje
Dim se pr n N , kemi
1
=0. Por
xn
a=a.
a + n =a+0=0.
x
Drejtza y=a sht asimptot horizontale e grafikut, kur x+.
(Njlloj arsyetohet edhe pr rastin kur x-.)
Nr. 6/b.
Zgjidhje
Sidoqoft m, grafiku i funksionit y=
y=
3x m
=
7x 1
3
, sepse
7
3x m
ka si asimptot horizontale, kur x+, drejtzn
7x 1
3x 3
= .
7x 7
Nr. 8/b.
Zgjidhje
Pr a 0 , grafiku i funksionit y=
drejtzn y=
2
, sepse
a
2
.
a
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
shumvjeare botrore ka treguar q ai nuk intervizohet leht n t menduarit e nxnsit. Prandaj
n tekst sht proceduar me kujdes, duke filluar nga shembujt m t thjesht (funksioni f:y=x2), n
x 2 pr x 0
x2
; h:y=
) duke prdorur edhe ilustrimet grafike,
x
1 pr x = 0
Ushtrime t zgjidhura
1. T vrtetohet q lim 3 x=0.
x0
Zgjidhje
Le t jet > 0 nj numr i dhn, sado i vogl. Kemi | 3 x|=| 3 ||x|= 3 | x | .
Pr t pasur | 3 x |< , mjafton t marrim
Marrim r=
dhe pr x ] r , r[ ( 0 ) kemi |x|<
vrtetojm. 3
3
3
d.m.th. | 3 x |< , far deshm t
Zgjidhje
Le t jet > 0 nj numr i dhn. Mjafton t marrim r = , sepse pr x ] r , r[ ( x 0 )
kemi | x |< r d.m.th. | x |< , far deshm t vrtetojm.
Nr. 7/b. T gjendet limiti kur x 0 i funksionit y=
x3
.
x
Zgjidhje
Ky funksion nuk sht i prcaktuar pr x=0, megjithat ka limit zero kur x 0 .
141
Kreu 6
Le t jet > 0 nj numr i dhn. Mosbarazimi | f ( x) |< sht
sht i njvlershm me | x 2 |< | x | 2 < | x |< .
x3
< dhe pr x 0
x
Mjafton t marrim r = . Pr x 0 nga ]-r, r[ kemi 0<|x|<r d.m.th. 0 < | x |< , q ku del
x3
< , far deshm t vrtetojm.
x
2 x pr x 0
Nr. 7/a. Tregoni q funksioni y=
ka limit 0 kur x 0 .
1 pr x = 0
Zgjidhje
Ndonse f(0)=1, kemi lim f(x)=0. Le t jet > 0 nj numr i dhn.
x0
Shkathtsi
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Trajta e dyt e prkufizimit pr lim f(x)=0 (ajo n gjuhn r ) nuk konsiderohet kryesore n
xa
trajtimin e materialit (sepse sht e vshtir pr tu prdorur nga nxnsit). Roli i saj do t jet
vetm n ndonj vrtetim t thjesht n hapat e para.
Teoremat q shprehin vetit e p.m.v. jan dhn pa vrtetim; vmendja t prqendrohet n
zbatimet e tyre.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2; 3; 5/a; 6/a; 7/a, b.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3. Tregoni q lim |x-1|=0.
x1
Zgjidhje
Le t jet > 0 nj numr pozitiv i dhn. Mjafton t marrim r = , sepse pr x 1 dhe
Zgjidhje
Pr do x R kemi | sin 2 x | 1 , q ku | x | | sin 2 x | | x | , prandaj 0 | x sin 2 x | | x | .
Por lim 0=0 dhe lim |x|=0.
x0
x0
Meqense | x sin 2 x | x sin 2 x | x sin 2 x | rrjedh, po nga ajo teorem q lim xsin2x=0.
x0
1 1 1
Vrtetim
3
1
1
1 1
3 1
1
3 1
Duke kryer shumzimet marrim: 3 1 + = 2 1 + = 2 + 2 3 .
x
x
x
x x x x
x x x
xa
xa
Shkathtsi
143
Kreu 6
T gjejn n raste shum t thjeshta limitin e f kur xa, duke treguar q f (x) l sht
p.m.v. kur xa.
T prdorin n raste t thjeshta faktet q lim c=c; lim x=a.
xa
xa
prandaj msuesi nuk duhet t ndalet gjat n prpunimin e tij. Prkundrazi sht shum e
rndsishme (n vetvete dhe pr zbatimet) teorema:
[f(x)- l p.m.v. kur xa].
Po kshtu, shum t rndsishm jan faktet lim c=c dhe lim x=a. Msuesi t krkoj q
xa
xa
x2 4
dhe limitin e tij, kur x2, i cili ka mjaft vlera formuese.
x2
Ushtrime t zgjidhura
x 2 2x + 5
=2.
x1
2
x 2 2 x + 1 ( x 1) 2
x 2 2x + 5
Marrim diferencn
2=
=
.
2
2
2
Funksioni y=(x-1)2 sht p.m.v. kur x1, prandaj edhe funksioni y= (x-1)2 sht p.m.v. kur
2
x1 (teorema 3 tek vetit e p.m.v.).
Nr. 5/b. T vrtetohet q
Zgjidhje
cos x
2 =-2.
cos x
cos x
Marrim diferencn
. Por
2 -(-2)=
x
x
1 cos x 1
). Kjo tregon q
x
x
x
cos x
=0 (sepse mund t shkruajm
x
cos x
2 =-2.
x
2
x 4
Nr. 8/. Vrtetoni sipas prkufizimit q lim
=2.
x 2 2 x 4
144
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Zgjidhje
Le t jet nj numr pozitiv i dhn. Pr x2 mosbarazimi |f(x)-2|< merr pamjen
x+2
2
2
| x2|
< |x-2|<2.
2
Marrim r = 2 . Ather pr x 2 nga (2-r, 2+r) kemi |x-2|<r, dmth |x-2|<2, q ku rrjedh
<
Shkathtsi
E rndsishme sht q nxnsit ta zbatojn at n raste t thjeshta (duke ditur q lim c=c dhe
xa
lim x=a), edhe kur numri i t mbledhshmve sht m i madh se dy.
xa
Teorema pr limitin e prodhimit sht dhn pa vrtetim; prkundrazi jan vrtetuar thjesht
rrjedhimet e saj (rasti i fuqis pr n=2). Edhe ktu sht e rndsishme q nxnsit t vihen n
pun t pavarur e me grupe n zbatime t thjeshta t saj fillimisht, duke kaluar m tej n zbatime
me kombinim t dy teoremave, si p.sh. lim (x2-x).
x5
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 6/a. T gjendet lim (x2-5x+7).
x 2
Zgjidhje
Kemi lim (x2-5x+7)= lim (x2)- lim (5x)+ lim 7=22-5 lim x+7=22-52+7=1.
x 2
x 2
x 2
x 2
x 2
Nr. 7/a. Nse funksioni g ka limit kur xa, kurse funksioni f nuk ka limit kur xa, mund t
themi pr funksionin f-g?
145
Kreu 6
Zgjidhje
(f-g) nuk ka limit kur xa. Me t vrtet, nse funksioni (f-g) do t kishte limit, ather edhe
funksioni f q shkruhet si shum f=(f-g)+g do t kishte limit kur xa, gj q sht n kundrshtim
me kushtin.
f(x)=0;
f ( x)
=
g ( x)
x2=0;
1
dhe a=0.
x
1
, kur x0.
x
c) Metoda. Prgjithsimi.
Shkathtsi
146
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Ushtrime t zgjidhura
x2 + x + 7 .
x1
x1
x 2 + x + 7 = 12 + 1 + 7 = 9 =3.
3
x 2 + 1
Nr. 6/b. T gjendet lim
.
2
x 3 x 1
Zgjidhje
3
x 2 + 1
Funksioni y= 2 sht funksion i zakonshm dhe i prcaktuar pr x=-3. Prandaj limiti
x 1
x
3
i tij kur
sht i barabart me vlern e tij n pikn x=-3.
3
3
x 2 + 1
1000
9 + 1
=
=
=
2
9 1
512
x3 x 1
Kshtu lim
10 5
5.
=
2 8
a) Kuptime. Funksioni p.m.m. (p.m.m. me shenj +, p.m.m. me shenj -) kur xa. Funksioni
p.m.v. kur xa.
Shkathtsi
1
pr x=0), duke evidentuar
x2
faktin q kur vlerat e x i afrohen pambarimisht numrit 0, pika M(x, y) e grafikut largohet
147
Kreu 6
pambarimisht nga origjina. M tej, me rrugn analitike, tregohet q n kt rast ne mund ti
bjm vlerat e funksionit sa t duam t mdha, mjafton t marrim vlera t x mjaft afr zeros,
(x0). M tej konstatohet se inversi i funksionit t shqyrtuar (y=x2) sht p.m.v. n pikn x=0.
Ky fakt vihet n themel t prkufizimit t funksionit p.m.m. n pikn x=a.
Pas shqyrtimit t nj shembulli tjetr, ku lim f(x)= + , jepen prkufizimet e p.m.m. me shenj
xa
+ apo kur xa.
Nga vetit e funksioneve p.m.m. q jan listuar n tekst sht vrtetuar vetm teorema 1 (mbi
prodhimin e dy p.m.m.). sht mir q msuesi t aktivizoj nxnsit q me pun t pavarur a
me grupe t vrtetojn ndonj nga vetit pasuese pr p.m.m. me shenj + ose -. Si ushtrime t
nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1; 2/a; 3/a; 4; 5; 6/a, b; 7.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 3/b. T tregohet q funksioni y=
Zgjidhje
Pr xa kemi |x-a|>0, pra
c
, ku c<0, sht p.m.m. me shenj kur xa.
| xa|
1
c
>0 dhe
<0 (sepse c<0). Ve ksaj funksioni
| xa|
| xa|
| xa|
(inversi i funksionit ton) sht p.m.v. kur xa,
c
| xa| |aa|
sepse lim
=
=0.
xa
c
c
y=
Si prfundim, funksioni y=
c
(kur c<0) sht p.m.m. me shenj () kur xa.
| xa|
x
.
x 4 | x 4 |
1
x
1
= x
. Funksioni y=
sht p.m.m. (me shenj +)
| x4|
| x4|
| x4|
lim
x 4
y=
x
sht p.m.m. me shenj + kur x4.
| x4|
148
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
P.sh. f: y=x2 dhe g: y=-x2
[f(x)+g(x)]=0.
[f(x)+g(x)]= +.
[f(x)+g(x)]= -.
[f(x)+g(x)]=5.
P( x)
, duhet q Q(a)=0.
Q( x)
Shkathtsi
Ushtrime t zgjidhura
sin x
2 .
Nr. 5/b. T gjenden asimptotat vertikale t grafikut t funksionit y=
x2 1
Zgjidhje
Emruesi bhet 0 kur x=1 ose x=-1.
1
= (sepse lim (x2-1)=0) dhe lim sin x = sin 1 =1.
x1 x 1
x1
x1
2
2
Kemi lim
149
Kreu 6
= .
x1
1
x
+ 1.
Zgjidhje
E vetmja pik q nuk i prket bashksis s prcaktimit t funksionit sht x=0.
Kemi lim
x0
x0
1
3
0
x
x
0
0
0
. Limiti i funksionit. Funksioni p.m.m.
0
Shkathtsi
0
.
0
f ( x)
0
kur kemi formn e pacaktuar , nse f(x), g(x) jan t trajtave
xa g ( x)
0
T gjejn lim
(ax+b) apo
Matematika 11
0
. Tre rastet
0
LIBR PR MSUESIT
e ktij ushtrimi analizohen gjersisht m posht, duke treguar se si veprohet pr t gjetur limitin
n rastin kur nuk prdoren dot teoremat e njohura.
T sqarohet mir, si sht br n tekst, q nse lim f(x)=0 dhe lim g(x)=0, ne themi q kemi
t bjm me formn e pacaktuar
xa
xa
0
0
0
, por kjo nuk do t thot q limiti sht
(sepse simboli
0
0
0
nuk ka kuptim); thjesht kjo sht nj mnyr t shprehuri pr t vn n dukje se n kt rast nuk
mund t prdorim teoremat e njohura.
N kt or msimi trajtohen nprmjet shembujve tre mnyra t posame pr gjetjen e limitit, kur
kemi t bjm me form t pacaktuar
0
: mnyra e thjeshtimit me (x-a), mnyra e zvendsimit
0
t ndryshores, mnyra e kalimit t rrnjs nga emruesi n numrues dhe anasjellas. Shembujt
jan t shumt, prandaj trajtimit t materialit t ri duhet ti kushtohet e gjith ora e msimit, duke
hequr dor nga format tradicionale t kontrollit t dijes. Pas punimit t shembujve nxnsve
duhet tu krkohet t zgjidhin ushtrime zbatime, me pun t pavarur a me grupe.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ato me numrat 1, 2, 3.
Ushtrime t zgjidhura
x 2
0
. Kemi formn e pacaktuar
(pse?)
x8 x 64
0
3
1
x 2 1
. Kemi lim
=
x8 x + 8
x 8 x +8
Pr t gjetur lim
x8
Ather lim
x8
x 2
zvendsojm
x 8
(pse?)
t2
x 2
= lim 3
= lim
t
2
x 8
t 8 t 2
= lim
t 2
1
=
t +t +4
2
x 2 1
=
x8 x 8 x + 8
Ather lim
1
.
160
1 sin x
Zgjidhje
0
. Zvendsojm sinx=t. Kur x , t1.
2
0
1 t
Ather marrim lim 2
.
t 1 2t 5t + 3
Kemi formn e pacaktuar
Kreu 6
1
=1.
t 1 2t 3
= lim
t 1
tgx
1 cos x 1
=1; lim
= .
x0
x0 x
x0
2
x2
sin x
c) Metoda. Prdorimi i lim
=1 pr gjetjen e limiteve t funksioneve trigonometrik.
x0 x
Shkathtsi
b) Veti. lim
=k; lim
1 cos x 1
= .
x0
2
x2
=k; lim
x0
0
apo 0 .
0
sin x
,
x
1 cos x tgx
,
kur x0 duhen konsideruar si rezultate t teoris e
x
x2
Ushtrime t zgjidhura
x + sin 2 x
0
. Kemi formn e pacaktuar .
x0 x + sin x
0
sin 2 x
1+
x + sin 2 x
x .
Duke pjestuar tek shprehja
numruesin dhe emruesin me x, marrim
sin x
x + sin x
1+
x
Nr. 4/a. lim
152
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
sin 2 x
sin x
=1+2=3 dhe lim 1 +
=1+1=2, kemi
x0
x0
x
x
sin 2 x
1+
x =3.
lim
x0
sin x 2
1+
x
sin x
sin x sin x cos x
sin
x
tgx sin x
tgx sin x cos x
cos x
Nr. 4/b. lim
. Kemi
=
=
=
3
3
3
x0
x
x3
x
x
sin x(1 cos x) sin x 1 cos x 1
=
=
.
x
cos x
x 3 cos x
x2
sin x
1 cos x 1
1
1
Kemi lim
=1; lim
= ; lim
=
=1, prandaj del
2
x0 x
x0
2 x0 cos x cos 0
x
tgx sin x
1
1
lim
=1 1= .
3
x0
2
2
x
1 cos 2 x
Nr. 5/b. lim
. Kemi 1-cos2x=2sin2x.
x0
x2
Meqense lim 1 +
1 cos 2 x
sin 2 x
sin x sin x
=
lim
2
= =2 lim
=2.11=2.
2
2
x0
x
0
x
0
x
x
x
x
cos 5 x cos 3 x
Nr. 6/a. lim
. Kemi cos5x-cos3x=-2sin4xsinx.
x0
x2
cos 5 x cos 3 x
2 sin 4 x sin x
sin 4 x sin x
Prandaj lim
= lim
= =-2 lim
=-241=-8.
2
2
x0
x0
x0
x
x
x
x
Prandaj lim
cos 2 x
cos 2 x sin 2 x
Nr. 7/b.
1 sin 3 x
= lim
cos 2 x
x
x
lim
= lim
1 + sin x + sin x
=
1 + sin x
1 + sin
+ sin 2
1 + sin
2 =1+1+1 = 3 .
1+1
2
153
Kreu 6
dhe .
Shkathtsi
apo .
Ushtrime t zgjidhura
1 3x
Nr. 5/b.
x x + 7x
Pjestojm numruesin dhe emruesin me x, duke pasur parasysh se x=- x 2 (sepse x<0).
3
1 3x
3
3
1
1
1
x .
x
x
x
=
=
=
=
2
2
2
2
x + 7x x x + 7x
x + 7x 1+ 1+ 7
x + 7x
1+
1+
x
x
x2
x2
1 3x
x
7
1 + 1 + = 1 + 1 =2.
3
1 =1 dhe
x
Kemi
1 3x
Prandaj
x x + 7x
1
.
2
Nr. 9/a.
1
= t . Kur x+, t 0 .
x
2
1 cost 1
1
Marrim lim (1-cost)= lim
= .
t 0 t
t 0
2
t2
Bjm zvendsimin
154
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Ushtrime t zgjidhura
x 1
n dy mnyra.
x1 x 1
Zgjidhje
Mnyra I. Bjm zvendsimin
x = t . Kur x 1 , t 1 .
t 1
x 1
= lim 3
=
x1 x 1 t 1 t 1
Kemi lim
1
1
= .
t 1 t + t + 1 3
= lim
= lim
t 1
x 1
( 3 x 1)( 3 x 2 + 3 x + 1)
= lim
=
x1 x 1
x1 ( x 1)( 3 x 2 + 3 x + 1)
1
1
= lim
= .
x1 3 x 2 + 3 x + 1 3
x1
x0
x sin 4 x
x sin 4 x
= lim
=1-4=-3.
x
0
x
x
x
xa
x+a
2sin
sin
cos x cos a
2
2 .
Nr. 12/a. lim
= lim
xa
xa
xa
xa
Zvendsojm x-a=t. Kur x a , t 0 dhe anasjellas.
t
t
t
sin
2sin sin(a + )
2
2 =-2 lim
2 lim sin a + t = =-2 1 sina=-sina.
Marrim lim
t 0
t 0 t t 0
t
2
2
sin x
. Zvendsojm 1-x=t (x=1-t).
x1 1 x
155
Kreu 6
sin( t )
sin (1 t )
= lim
=
t 0
t 0
+t
+t
+ sin t
= .
t 0
+t
= lim
6.22 Prsritje
Msuesi paraprakisht duhet tu ket dhn si detyr nxnsve t bjn prmbledhjen e njohurive
teorike kryesore t kapitullit (prkufizime, teorema, veti). Ky sht nj kusht e premis pr nj
organizim efektiv t ksaj ore msimi.
Msimi t zhvillohet me libr hapur, duke kombinuar zgjidhjen nga nxnsit n banka, me pun
t pavarur a me grupe, t disa ushtrimeve t tekstit, me zgjidhjen n tabel t disa ushtrimeve t
tjera nga nxns t ndryshm.
do ushtrim q jepet pr zgjidhje duhet t analizohet e diskutohet me klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal t konsiderohen ata me numrat 1; 2; 3/a; 5/a, b; 6; 9; 10; 11/a,b,c;
12; 13.
Ushtrime t zgjidhura
Nr. 8. sht dhn funksioni y=
xn
.
x3 6
2n
, d.m.th. 2 n = 8 2 n = 2 3 n=3.
86
x3
=1. Pra drejtza y=1 sht asimptot horizontale e grafikut, si kur
x3 6
x2 4
?
xa x a
Zgjidhje
Nse a sht rrnj e trinomit (x2-4) (d.m.th. a=2 ose a=-2) kemi t bjm me form t pacaktuar
0
. Limiti sht 4 kur a=2 dhe 4 kur a=-2.
0
a 2
Nse
kemi prodhim t nj funksioni, q ka limit t ndryshm nga zero me nj p.m.m.
a 2
156
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Funksioni sht p.m.m.
cos3 x 1
.
x0 cos x 1
Zgjidhje
Duke shnuar cosx=t, kemi q kur x0, t1.
t3 1
(t 1)(t 2 + t + 1)
Marrim lim
= lim
=3.
t 1
t 1 t 1 t 1
cos 3 x 1
Mnyra II. Bjm direkt thjeshtimin
=cos2x+cosx+1.
cos x 1
xn =
Pr a>1 kemi
x =+ .
ax= + dhe
dhe
f ( x) g ( x) = + dhe
, ather edhe
g (x) + , ather
.
,
k f (x) = + (k>0).
Themi q
f (x) = , nse
Themi q
=+ .
1
=
xn
1
n
=0.
f (x) = l , nse
[ f ( x) l] =0.
Pr t shqyrtuar limitin e funksionit y=f(x) kur x-, shqyrtojm limitin e funksionit y=f(-x)
kur x+.
157
Kreu 6
Drejtza d quhet asimptot e vijs l n nj drejtim t caktuar, nse largesa e piks M e vijs nga
drejtza shkon n zero, kur pika M largohet pambarimisht mbi vijn l n kt drejtim.
Nse
f (x) = l , ather drejtza y= l sht asimptot horizontale e grafikut t funksionit
f kur x+.
Limiti i funksionit racional thyesor, kur x+ (x-) sht i barabart me limitin e raportit
t monomeve me fuqi m t lart t x n numrues dhe n emrues.
Themi q lim f(x)=0, nse pr do numr >0 t dhn, gjejm nj r>0 t till q pr
x0
x (r , r ) ( x 0 ) t kemi | f ( x) |< .
lim xn =0; lim
x0
x0
x =0.
xa
Shuma dhe prodhimi i dy funksioneve p.m.v kur x a sht p.m.v kur x a . Prodhimi i
nj p.m.v. me nj funksion q ka limit kur x a sht p.m.v kur x a .
Nse pr x a nga nj interval ]a-r, a+r[ kemi f ( x) g ( x) h( x) dhe
lim f(x)= lim h(x)=0, ather edhe lim g(x)=0 (Teorema e dy policve).
xa
xa
xa
xa
lim [f1(x)+f2(x)]= l 1 + l 2 ;
xa
lim f1(x)f2(x)= l 1 l 2 ;
xa
f1 ( x) l 1
=
(kur l 2 0 );
xa f ( x) l
2
2
lim
158
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
lim
xa
= l 1n ( n N );
lim [cf1(x)]= c l 1 .
xa
Nse
P( x) P(a)
P( x)
sht shprehje thyesore racionale, ather lim
=
(kur Q (a ) 0 ).
xa Q ( x) Q ( a )
Q( x)
P( x)
tgx
sin x
=1; lim
=1; lim
x0 x
x0
x0 x
lim
1 cos x 1
= .
x0
2
x2
=a; lim
159
Kreu 7
KREU 7
7.1 Parimi i mbledhjes. Parimi i shumzimit
Njohuri teorike kryesore
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. T caktohet numri i elementve t AxB dhe t jepet me emrtim BxA, nse A={a, b} dhe
B={1, 2, 3, 4}.
2. Sa numra dyshifror mund t formohen? Po numra treshifror?
3. a) Sa numra dyshifror ift mund t formohen?
b) Sa numra dyshifror mund t formohen me shifrat {6, 7, 8}?
4. Nj fabrik tekstili prodhon disa variante basme, nga 5 lloje endje, secila n tre vizatime t
mundshme. Sa variante basmash mund t prodhohen?
5. Nj fener sinjalesh e ka t ndar pjesn q ndriohet n 2 zona; n seciln zon mund t vendoset
llamb ndriimi e bardh, e kuqe, blu e verdh. Sa sinjale t ndryshme mund t formohen?
6. Nj nxns mban mend shifrn e par t prgjigjes s nj ushtrimi, q sht nj numr dyshifror.
160
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Midis sa numrave t ndryshm sht prgjigjja e sakt?
7. Sa dokumente t ndryshm mund t emrtohen me dy shenja, ku njra ose t dyja shenjat jan
zanore t alfabetit shqip dhe shenja tjetr, nse ssht zanore, sht shifr e sistemit dhjetor.
7.2 Prkmbimet
Njohuri teorike kryesore
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Sa prkmbime t shkronjave t fjals FIER mbarojn me zanore?
2. Sa prkmbime t bashksis {1, 2, 3, 4, 5} mund t shkruhen si numra pesshifror tek?
3. a) Gjasht nxns vendosen n nj rresht. N sa mnyra t ndryshme mund t vendosen?
b) Nj puntor vajis tre makina. N sa mnyra t ndryshme mund t kryej radhn e vajisjes s
tyre?
4. a) Sa numra treshifror formohen me shifrat 1, 2, 3, 4, 5 (pa prsritje t shifrave)?
b) E njjta krkes, kur prdoren shifrat 0, 1, 2, 3, 4.
5. a) Sa numra katrshifror t plotpjestueshm me 5 mund t formohen me shifrat 3, 4, 5, 6?
(pa prsritje shifrash).
b) Sa numra treshifror ift, pa prsritje t shifrave, formohen me shifrat 1, 2, 3?
161
Kreu 7
6. Sa numra t plotpjestueshm me 5, pa prsritje t shifrave, mund t formohen me numrat
1, 2, 3, 4, 5, 6?
7. Sa prkmbime t shkronjave t fjals VLORA kan bashktingllore n vendin e par dhe
t dyt?
7.3 Dispozicionet
Njohuri teorike kryesore
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. N sa mnyra t ndryshme mund t kryejm nj radhitje saksish n 4 dritare, kur kemi 6 saksi
dhe n do dritare mund t vendoset vetm nga nj saksi.
2. N nj t diel organizohen tre ndeshje sportive jo njkohsisht. Agimi ka n program t ndjek
dy prej tyre. Sa variante zgjidhjesh ka ai?
3. Sa numra me katr shifra mund t formohen, duke i prdorur t gjitha shifrat pa i prsritur?
4. Sa numra tek me katr shifra mund t formohen duke prdorur t gjitha shifrat, pa
prsritje?
5. Sa numra ift me tre shifra mund t formohen, duke prdorur shifrat 1, 2, 3, 4, 5 me kushtin
162
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
q asnj shifr t mos prsritet?
6. Sa numra m t vegjl se 8000 formohen me shifrat 3, 5, 6, 7.
7. Vrtetoni q:
a) D6,4 = 6 D5,3 ; b) Dn,4 = n Dn1,3 ; c) Dn,4 Dn,3 = (n 4) Dn,3 .
7.4 Kombinacionet
Njohuri teorike kryesore
Dn , k
k!
Shkathtsi
Dn , k
k!
Ushtrime plotsuese
1. Sa grupe pune prej katr vetash mund t krijohen n nj klas q ka 20 nxns.
2. Gjasht pika ndodhen n nj rreth. Sa korda formohen duke i bashkuar ato dy nga dy? Po
vektor?
3. Pes pika ndodhen n nj rreth. Sa trekndsha t brendashkruar rrethit, me kulme n kto
pika, mund t formohen?
4. Sa sht numri i diagonaleve t nj peskndshi t myst? T nj gjashtkndshi t myst?
163
Kreu 7
5. Do t kontrollohen 5 llamba n nj parti prej 100 llambash, q ndodhen n magazin. N sa
mnyra t ndryshme mund t bhet kontrolli?
6. Nj nxns do t fus n antn e vet 3 prej 7 fletoreve q ka. N sa mnyra t ndryshme mund
t mbushet anta?
7. Nj nxns zgjedh dy bileta teatri nga nj bllok me 100 bileta. N sa mnyra t ndryshme
mund ta bj ai zgjedhjen?
7.5 Ushtrime
Msuesi tu jap si detyr paraprake nxnsve, shqyrtimin me pun t pavarur t tre shembujve
t zgjidhur n tekst, n hyrje t materialit.
N klas mund t diskutohet nj situat praktike e ngjashme me at t shembullit 1, ku t kemi
t bjm me gjetjen e numrit t kombinacioneve me grupe.
Pr prpunim t njohurive e zhvillim t mtejshm t aftsive t nxnsve, msuesi m tej t
kombinoj punn (e pavarur a me grupe) t nxnsve n banka, pr zgjidhjen e disa ushtrimeve
nga ato t tekstit, me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm t disa ushtrimeve t tjera.
Si ushtrime t nivelit minimal, t prshtatshme pr punn e nxnsve n banka, t konsiderohen
ata me numrat 1, 3, 4.
Ushtrime plotsuese
1. Nj klas ka 15 vajza dhe 10 djem. N sa mnyra t ndryshme mund t zgjidhet kshilli i
klass, q t prmbaj 2 vajza dhe 1 djal?
2. Kemi 5 sfera t kuqe dhe 4 t bardha. N sa mnyra t ndryshme mund t krijojm nj grup
me katr sfera, dy t kuqe dhe dy t bardha?
3. Kemi 3 trndafila dhe 5 zambak. N sa mnyra t ndryshme mund t krijohet nj tuf lulesh,
q t ket 2 trndafila dhe 1 zambak.
4. N testin e matematiks do t jepen 9 ushtrime. Katr prej tyre do t zgjidhen ndr 20 ushtrime
gjeometrie dhe 5 t tjerat ndr 30 ushtrime algjebre. N sa mnyra t ndryshme mund t hartohet testi?
5. Grupi artistik i shkolls prgatit nj koncert me 3 valle (ndr 10 q njeh) dhe 5 kng (ndr 15
q njeh). N sa mnyra t ndryshme mund t hartohet repertori i koncertit?
7.6 Probabiliteti
Njohuri teorike kryesore
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. N nj qese jan tri sfera t kuqe dhe 5 t bardha. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q, n dy
sfera t nxjerra njhersh nga qesja, t jen t dyja t kuqe?
2. N nj parti 100 llambash, 5 jan me defekt. Zgjedhim rastsisht nj llamb. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q ajo t jet pa defekt?
3. Klasa ka 30 nxns, t ulur n tre kolona bankash, nga nj djal e nj vajz n do bank.
Msuesi do t pyes rastsisht nj nxns.
a) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q ky t jet djal nga kolona e par?
b) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q kjo t jet vajz nga bankat e para?
c) Sa sht probabiliteti i ngjarjes q t pyeteni ju?
4. Tezat e provimit me goj jan shnuar me numra, nga 1 deri n 35. Trhiqet rastsisht nj tez.
Sa sht probabiliteti i ngjarjes q numri i saj t jet i thjesht?
5. N nj ant ndodhen 10 sfera, nga t cilat 3 jan t biruara. Nxirren rastsisht 3 sfera njhersh.
Sa sht probabiliteti i ngjarjes q t jen t trija t biruara?
6. N mbjelljen e fidanve, n do dhjetshe nj fidan nuk z. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q,
kur zgjidhen rastsisht 7 fidan, t zn q t gjith.
7. Hidhen njhersh 2 zare, n faqet e t cilve jan shnuar shifrat nga 1 n 6. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q numri q shfaqet nga hedhja t jet i plotpjestueshm me 3?
165
Kreu 7
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. N nj qese ndodhen 10 sfera, nga t cilat 3 t kuqe, 2 t bardha e t tjerat blu. Nxirret
rastsisht nj sfer. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q ajo t jet e bardh ose blu?
2. Nga 10 djem e 15 vajza t klass do t formohet kshilli i klass prej 4 personash. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q ky kshill t ket m tepr se dy vajza?
3. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q shuma e numrave t jet 5 ose
t jet 6?
4. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q shuma e dy numrave t jet 5
ose t dy numrat t jen 4?
5. N nj klas me 20 vajza e 15 djem, pyeten n nj or msimi rastsisht dy nxns. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes q t dy nxnsit t jen djem ose t dyja vajza?
6. Hidhen njri pas tjetrit dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q numri i formuar t jet 5
ose t jet numr ift?
7. N nj makin tekstile prdoren 20 fije, nga 5 pr seciln nga ngjyrat: e kuqe, e verdh, blu,
e bardh. Fijet jan n dy prmasa: t bardhat e t verdhat jan t shkurtuara dhe t tjerat jan t
166
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
gjata. Mundsia e kputjes pr t gjitha fijet sht e njjt. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q kur
kputen dy fije n makin, ato t jen t dyja t shkurtra ose t dyja t bardha?
7.8 Ushtrime
Synimi i msuesit duhet t jet prpunimi i njohurive t trajtuara dhe zhvillimi i shkathtsive
t fituara n dy msimet paraardhse. Ai mund tu vr nxnsve si detyr leximin paraprak n
shtpi t dy shembujve, q jan t zgjidhur n tekst, dhe t diskutojn n klas, duke trhequr
mendimet e ndryshme t nxnsve, mnyrn e zgjidhjes s tyre dhe t nxis krkimin e mnyrave
t tjera t zgjidhjes.
M tej organizohet puna e pavarur a me grupe e nxnsve pr t zgjidhur disa nga ushtrimet (e
pazgjidhura) t tekstit, duke e kombinuar at me zgjidhjen n tabel, nga nxns t ndryshm,
t ushtrimeve t tjera.
Secili nga ushtrimet e dhna analizohet me t gjith klasn.
Si ushtrime t nivelit minimal, q kshillohet t jepen pr tu zgjidhur nga nxnsit n banka, t
konsiderohen ata me numrat 1; 2/a; 4; 7; 8.
Ushtrime plotsuese
1. N 30 dit pune t nj makine, dy jan me defekt. Sa sht probabiliteti i ngjarjes q n 15
dit, t zgjedhura rastsisht, asnjra t mos jet me defekt?
2. N nj seri detalesh t prodhuara, 47 jan t mira dhe 3 defektoze. Nse marrim rastsisht 5
prej tyre, sa sht probabiliteti q asnj t mos jet me defekt?
3. N nj qese ndodhen 7 sfera t bardha dhe 3 t kuqe. Nse nxjerrim rastsisht tri sfera, sa sht
probabiliteti i ngjarjes q sferat t jen:
a) t gjitha t kuqe; b) jo t gjitha t kuqe; c) asnjra e kuqe?
4. N kushtet e ushtrimit plotsues 5 t msimit 7.7, sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) vetm njri t jet djal; b) asnjri t mos jet djal?
5. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) shuma e numrave t jet 10; b) asnj nga numrat t mos jet 6?
6. N kushtet e ushtrimit plotsues 7 t msimit 7.7, sa sht probabiliteti i ngjarjes q kur
kputen tri fije:
a) t jen t tria t kuqe; b) t paktn njra t jet e kuqe;
c) t shumtn dy t jen t shkurtra.
Shkathtsi
167
Kreu 7
N mbarim t msimit nxnsit t jen n gjendje:
T sistemojn n mnyr t prshtatshme nj informacion statistikor t dhn.
T nxjerrin prej tij t dhna pr karakteristikat e shprndarjes s nj ndryshore t rastit,
diskrete a t vazhdueshme.
Ushtrime plotsuese
1. Nj klas me 30 nxns ka 60% vajza, kurse nj tjetr me 40 nxns ka 70% vajza. Sa pr qind
e numrit t nxnsve, n t dyja klasat jan vajza?
2. N nj detyr me shkrim n nj klas me 35 nxns u morn kto nota:
Nota
10
Nr. i
nxnsve
10
[150, 155[
[155, 160[
[160, 165[
[165, 170[
[170, 175[
[175, 180[
Nr. i
nxnsve
12
[0, 10[
[10, 20[
[20, 30[
[30, 40[
[40, 50[
[50, 60[
[60, 70[
[70, 80[
[80, 90[
Nr. i personave
(n mij) n 1990
3,8
3,9
3,8
2,7
2,5
2,0
1,5
1,1
0,8
Nr. i personave
(n mij) n 2010
4,0
4,0
3,8
3,7
2,6
2,1
1,6
1,0
0,7
168
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Sasia e fletoreve n antat e 20 nxnsve t nj klase jepet nga vargu
1, 1, 2, 2, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 5, 5, 5, 6, 6.
a) Gjeni mesataren aritmetike m dhe shmangien mesatare katrore 2.
b) Sa pr qind e popullimit ndodhet ndrmjet vlerave m- dhe m + .
2. Gjat nj detyre me shkrim me 30 nxns t nj klase, u morn kto nota:
Nota
10
Nxns
169
Kreu 7
Ushtrime plotsuese
1. Hidhni nj zar dhe nj monedh.
a) Njehsoni probabilitetin e ngjarjes bien m pak se 5 pik dhe stema.
b) Njehsoni probabilitetin e ngjarjes bie numr ift.
2. N nj qese ka 8 sfera, 5 t kuqe e 3 t bardha. Nxirren rastsisht dy sfera njhersh. Sa sht
probabiliteti i ngjarjes:
a) T dy sferat jan t bardha. b) Asnjra nga sferat nuk sht e bardh.
c) T paktn njra nga sferat sht e bardh.
3. N nj tavolin ndodhen 6 lapsa shkrimi dhe 4 lapsa me ngjyra. Merren rastsisht 3 lapsa. Sa
sht probabiliteti i ngjarjes q t jen:
a) T gjith lapsa me ngjyra. b) T shumtn dy lapsa me ngjyra.
4. Nj klas ka 15 djem e 20 vajza. Sa sht probabiliteti q n ekipin prfaqsues t klass, n
nj konkurs (prbr nga 7 nxns) t jen 3 djem e 4 vajza.
5. Kur hedhim nj zar, sa sht probabiliteti i ngjarjes q t bjer:
a) Numr m i madh se 7. b) Numr shumfish i dyshit ose numr i thjesht.
6. Hidhen njhersh dy zare. Sa sht probabiliteti i ngjarjes:
a) Shuma e dy numrave t dhn sht shumfish i 6.
b) Shuma e dy numrave t dhn t jet shumfish i treshit ose i katrs.
7. Hidhen njri pas tjetrit dy zare.
a) Tregoni hapsirn e rezultateve.
b) Sa sht probabiliteti i ngjarjes, q diferenca e shifrave t rna t jet 2?
c) Sa sht probabiliteti i ngjarjes, q t kemi numr dyshifror shumfish t gjashts ose t
katrs.
8. N 1000 t shtna me nj pushk sportive, 150 prej tyre nuk godasin n qendr. Gjeni
probabilitetin q n 10 prej ktyre t shtnave, t gjitha t godasin n qendr.
170
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
KREU 8
MATEMATIKA DHE FINANCA N JETN E PRDITSHME
Qllimi i msimeve t ktij kreu sht njohja me disa nga operacionet financiare q realizohen
n veprimtarin e prditshme. Kto msime pr her t par prfshihen pr prdorim masiv
n t gjitha kategorit e shkollave t mesme. Ky fakt nuk ka t bj me vshtirsin e aparatit
matematik pr kryerjen e veprimeve. Prkundrazi n shtjellimin e njohurive t reja nuk krkohet
aparat matematik i sofistikuar. T gjitha teknikat realizohen me ann e veprimeve aritmetike t
njohura.
Trajtimi i njohurive t reja ka drejtim kryesisht empirik. Ato realizohen me ann e shembujve,
t cilave pr lehtsi veprimesh i sht dhn karakter msimor, n kuptimin q n shumicn e
rasteve t dhnat dhe koeficientet jan caktuar t till q t mos ojn n veprime t gjata e t
ndrlikuara me t cilat operojn bankat, gj q do t spostonte vmendjen nga objektivi themelor
i kreut, q sht rruga dhe mnyra e llogaritjeve dhe jo aspektet njehsuese.
Kreu prfshin disa njohuri fillestare lidhur me operacionet financiare m t thjeshta.
Kur nj kapital financiar shfrytzohet, presupozohet se ai jepet borxh ose depozitohet n
bank. Personi q jep borxh kt kapital prfiton t drejtn e nj kompensimi t quajtur interes.
Prcaktimi i normave t interesit pr kapitale t caktuara realizohet me marrveshje dypalshe.
Kontrata e prcaktuar n kt rast (dhnia e prkohshme e kapitalit dhe kthimi m pas i tij
sipas disa kushteve t caktuara) quhet operacion financiar. N kt operacion marrin pjes dy
subjekte: kreditori dhe debitori. Koha ndrmjet dhnies s kapitalit dhe kthimit t plot t tij
sht kohzgjatja e operacionit financiar.
sht e natyrshme q interesi t varet nga shuma e kapitalit t prfshir n operacion si dhe
kohzgjatja e tij.
N kt kre, ne do t operojm n kushte t siguris s plot t operacioneve d.m.th. nuk do
t marrim n konsiderat elemente t till subjektiv si mosrealizimi i kontratave, mbijetesa e
personave etj.
Vm n dukje edhe nj veori tjetr t ktij kreu. N qoft se problemet trajtohen me kujdes
e pa mbingarkes, jan interesante pr nxnsit sepse n shum raste lidhen me veprimtarin
konkrete n familjet e tyre. Ky fakt duhet shfrytzuar nga msuesi, pr pun grupi t pavarur e
t diferencuar duke iu dhn nxnsve mundsin t shprehen pr detyra konkrete q hasin n
familjet e tyre
Kreu 8
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Pr sa koh kapitali prej 360.000 lek, jep nj interes prej 45.000 lek me norm vjetore
interesi prej 5%?
P. [ 2,5 vjet]
2. T gjendet norma e interesit pr t ciln kapitali prej 100.000 lek, pr 81 dit jep interesin
prej 1350 lek.
P. [ 6%]
3. Kapitali prej 60.000 lek, me norm interesi prej 3,5%, vendoset n bank pr 8 muaj. Sa do
t jet ai n fund t ksaj periudhe?
P. [ 61.400 lek]
4. T gjendet kapitali fillestar, i cili pr 15 muaj, me norm interesi vjetor prej 5%, bhet 340.000
lek.
P. [320.000 lek]
5. T gjendet perioda, pr t ciln kapitali prej 200.000 lek, me norm interesi prej 4% bhet
204.000 lek.
P. [ 6 muaj]
6. Sa sht norma e interesit, pr t ciln pr 45 dit, kapitali prej 80.000 lek bhet 80.700
lek.
P. [ 7 %]
8.2 Huaja
Njohuri teorike kryesore
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
Shkathtsi
M=K(1- tr )
100
Kr
100
O
Fig. 8.1
Kemi M=K(1
100
r
Fig. 8.2
tr
tr
) = K(1 p t) ku p=
. Grafikisht funksioni M paraqitet n Fig. 8.2
100
100
Ushtrime plotsuese
1. Pasi u rrit me 5% mimi i nj produkti u b 89,25 lek. Sa ishte mimi n fillim?
P. [ 85 lek]
2. mimi i nj produkti u rrit nga 120 lek, n 134,4 lek. Me sa pr qind u rrit mimi?
P. [ 12%]
3. Nj person mori n bank borxhin prej 200.000 lek me norm vjetore interesi prej 8%. Ai e
shleu kt borxh pr 5,5 vjet. Sa lek i dha ai banks?
P. [357.142 lek]
4. Kapitali prej 250.000 lek i vendosur pr 8 muaj dhe kapitali prej 400.000 lek i vendosur pr
5 muaj s bashku japin interesin prej 10.000 lek. Sa ishte norma e interesit?
P. [ 3%]
173
Kreu 8
5. Nj person fut n bank shumn prej 800.000 lek pr 9 muaj me norm interesi 4%. Sa lek
duhet t fus n bank nj person i dyt n mnyr q pas 10 muajsh, me norm interesi prej 5%
t prfitoj t njjtn shum?
P. [576.000 lek]
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Kapitali prej x lek, i vendosur me norm interesi prej 4% dhe kapitali prej y lek, i vendosur
174
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
me norm interesi prej 5% pr dy vjet japin s bashku interesin prej 54.498 lek.
Kapitali prej y lek, i vendosur me norm interesi prej 4% dhe kapitali prej x lek, i vendosur
me norm interesi prej 5% pr dy vjet japin s bashku interesin prej 54.707 lek. T gjenden
kapitalet x dhe y.
P. [x= 30.000 lek; y=20.000 lek]
2. Nj person vendos n bank shumn prej m lek me norm vjetore interesi 8%. Pas sa vitesh
kapitali i tij do t dyfishohet?
P. [ 9 vjet]
3. Banks i kemi hua shumn prej 2000 euro, e cila duhet kthyer pas tri vitesh me norm interesi
prej 4%. N qoft se kt borxh do ia kthejm menjher, sa lek duhet t japim banks?
P. [1778 euro]
4. Nj person fut n bank shumn prej 1000 euro, me norm vjetore interesi t prbr prej 10%
pr dy vjet. Sa euro duhet t fut n bank nj person i dyt, n mnyr q me norm interesi t
prbr 6 mujor prej 5%, pas dy viteve t ket t njjtin kapital me personin e par?
P. [ 995 euro]
8.4 Ushtrime
Udhzime pr zhvillimin e msimit
N kt or msimi msuesi bn nj prsritje t koncepteve t zhvilluara n tri msimet e
mparshme. Dy ushtrimet e zgjidhur n tekst, n dukje nuk kan lidhje t drejtprdrejt me
interesin. Por, si e kemi thn edhe m lart, rruga e zgjidhjes s tyre sht e njejt me at
t interesit t prbr. sht e rndsishme q probleme t ksaj natyre t trajtohen her pas
here n msim, sepse kan t bjn me situata me t cilat nxnsit ndeshen n shum fusha t
veprimtaris s prditshme.
Ushtrime plotsuese
3
1. Nj makin kushton A lek. Pas 5 vitesh prdorimi, vlera e saj sht sa e vlers fillestare.
5
Me sa pr qind sht zvogluar vlera e ksaj makine do vit?
P. [ 9,28%]
2. Vlera e nj makine zvoglohet do vit me 6%. Pas sa vitesh ajo do t prgjysmohet?
P. [ 11 vjet]
3. Nj person ka 100.000 lek dhe mund ti depozitoj n kto banka:
1) n bankn A me norm interesi vjetor prej 8%.
2) n bankn B me norm interesi 6 mujor prej 4%.
3) n bankn C me norm interesi 3 mujor prej 2%.
Sa sht kapitali i ktij personi pas 2 vitesh n seciln bank?
Ku ka prfituar m shum interes?
175
Kreu 8
4. Kapitali prej 1.500.000 lek, me norm interesi t thjesht 6 mujor prej 1% jep interes 30.000
lek m pak se sa me norm interesi prej 1,25%. T gjendet periudha kohore.
P. [ 4 vjet]
a) Kuptime. Interesi i thjesht dhe i przier; Progresioni aritmetik dhe gjeometrik. Kufiza e
prgjithshme dhe shuma e kufizave.
b) Veti. Raportet e dyanshme:
interes i thjesht progresion aritmetik.
Interes i prbr progresion gjeometrik.
c)Metoda. Interpretim analitikisht dhe grafikisht i varsis reciproke ndrmjet interesave dhe
progresioneve.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Nj familje planifikon t kaloj pushimet n nj udhtim turistik me kosto 4000 euro. Pr kt
ajo dy vjet para, do tre muaj, ajo fut n bank shumn prej 500 euro me norm interesi 3 mujor
prej 2% . Sa lek do t marr kjo familje n bank pas dy vitesh?
P. [ 4377 euro]
2. Nj makin kushton a lek.
Rasti i par: mimi i saj rritet me 10% dhe m pas ulet me 10%.
Rasti i dyt: mimi i saj ulet me 10% dhe m pas rritet me 10%.
176
Matematika 11
LIBR PR MSUESIT
N cilin rast mimi prfundimtar bhet m i madh? Prgjigja t argumentohet me llogaritje!
3. Nj person i punsuar n nj firm, ve rrogs merr edhe 5% t shitjeve q ai bn. Sa lek merr
ky person n nj muaj n qoft se shet 200.000 lek mall dhe rrogn mujore e ka 25.000 lek?
4. Nj qytet kishte 218.707 banor n vitin 1990 dhe 243.705 n vitin 2000.
a) Sa sht prqindja e rritjes s popullsis s tij?
b) Sa do t jet popullsia e ktij qyteti n vitin 2020?
a) Kuptime
Marrveshje financiare; huadhnsi ( kreditori); huamarrsi ( debitori); Kufiri i kredis.
b) Veti
Formulat prkatse pr llogaritjen e interesit n dhnien e kredis.
c) Metoda
Zgjidhje ushtrimesh me t dhna pr qllime msimore.
Shkathtsi
Ushtrime plotsuese
1. Nj person duhet ti paguaj banks shumn prej 200.000 lek pr nj periudh 5 vjeare. N
qoft se ai dshiron tia paguaj banks kt shum menjher, sa lek do t paguaj? Norma
vjetore e interesit r=5%.
2. Ndrtimi i nj objekti ka zgjatur me ndrprerje 4 vjet. Para fillimit t tij jan depozituar
100.000 euro dhe n fund t do viti jan paguar pr punt e kryera 10.000 euro. Norma
vjetore e interesit 5%. Sa sht vlera e ktij objekti?
3. Pr 10 vitet e fundit popullsia e nj qyteti sht rritur nga 70.000 n 95.000 banor. Pas sa
vitesh ky qytet do t ket 130.000 banor?
4. Fondi pr dhurata i nj shkolle sht 1000 euro. Ajo e fut kt shum n bank me norm
interesi vjetor prej 5% dhe vendos q do fund viti t jap shprblime n masn 200 euro, por
pa e prekur fondin fillestar. Pas sa vitesh do t filloj shprndarja e dhuratave?
177