Udhezues Gjuha Shqipe Dhe Letersia 12 PDF

Edlira Gugu
Nexhmie Mua
Udhzues pr msuesin
pr tekstin shkollor
Gjuha shqipe dhe letrsia 12
Botime shkollore Albas
Kt material mund ta shkarkoni falas nga faqja jon e internetit: www.albas-shb.com.
Hyrje
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12 (kurrikula brtham) sht hartuar n prputhje
me programin e miratuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencs.
Prmbajtja dhe struktura e tekstit
Prmbajtja dhe struktura e tekstit sht prcaktuar nga prmbajtja e orientimi i programit.
Teksti sht ndrtuar mbi llojet e teksteve dhe prqindjet prkatse, q jan si m posht:
Lloji i tekstit
Teksti informues-shpjegues
Teksti prshkrues
Teksti argumentues
Eseja
Teksti kulturologjik
Teksti tregimtar
Teksti poetik
Teksti dramatik
Prqindja
15 %
10 %
10 %
10 %
10 %
15 %
15 %
15 %
Ort
18 or
12 or
12 or
12 or
12 or
18 or
18 or
18 or
Brenda ktyre orve jan parashikuar t trajtohen njohurit e reja teorike, si dhe prpunimi
i tyre, ku prfshihen ushtrime, pun me projekt, prsritje e testime, t cilat msuesi/ja i
parashikon n prshtatje me krkesat e programit dhe t klass ku jep msim.
N kta kapituj integrohen edhe tekste t llojeve t ndryshme, me qllim q nxnsi
t mund t bj dallimin ndrmjet llojeve t pastra t teksteve dhe atyre t ndrmjetme.
P.sh., elementet e prshkrimit mund ti gjesh edhe n nj tekst rrfyes, edhe n nj tekst
informativ apo elementet e argumentimit i gjen edhe n tekstet informative, n tekstet
prshkruese etj.
Teksti kulturologjik sht ndar si kapitull m vete, ku trajtohet tema e kritiks letrare
moderne me prfaqsuesit kryesor t kritiks s huaj dhe t asaj shqiptare; gjithashtu
ai sht integruar edhe me temat e teksteve letrare n varsi t tematiks q ato
trajtojn. P.sh., pasi analizohet vepra I huaji i Kamys, merret pr model teksti i Sartrit,
Ekzistencializmi sht humanizm, me qllim q nxnsi ta prvetsoj si duhet konceptin
e ekzistencializmit. Po kshtu eset, n varsi t llojeve t tyre, vendosen pas kapitujve t
teksteve informuese, argumentuese e prshkruese.
Gjat shtjellimit t tekstit sht br kujdes q t ruhet vazhdimsia me programin e
vitit t par dhe t dyt. Nse n vitin e par nxnsi ka marr njohuri t prgjithshme pr
llojet kryesore t teksteve dhe teknikat e prgjithshme t tyre, n vitin e dyt zgjerohet
informacioni dhe rritet shkalla e vshtirsis pr prvetsimin e teksteve t ndryshme
brenda nj lloji kryesor. Ndrsa n vitin e tret sillen njohuri t reja nprmjet modeleve t
llojeve t tjera t teksteve.
N msimin hyrs t do kapitulli rikujtohen njohurit q ka marr nxnsi pr llojin
prkats t tekstit; kjo sht br me qllim q nxnsi ta ket t qart funksionin parsor
t do lloj teksti q lidhet me komunikimin, pavarsisht nse sht tekst me funksion praktik
apo estetik. sht br kujdes q do element teorik t ilustrohet me modelin prkats,
prpara se kjo zgjidhje ti krkohet nxnsit dhe t shndrrohet n mbingarkes pr t.
Gjithashtu, me an t ushtrimeve t shumta e t larmishme sht synuar q nxnsi t
ushtrohet pr t identifikuar veorit e teksteve, pr ti analizuar, si dhe pr ti prdorur dhe
shkruar sakt e me logjik.
3
Analizat dhe komentet

Analizat e veprave t plota u prkasin periudhave dhe llojeve t ndryshme letrare. Ashtu
si rekomandohet n program, jan parashikuar t zhvillohen tri analiza veprash: Teksti
tregimtar I huaji (roman); Teksti poetik Lirika e Poradecit (vllim poetik); Teksti dramatik
Pamje nga ura (dram). Kto analiza jan parashikuar t zhvillohen n 6 or, ndrsa
pjest pr koment n 2-3 or (N varsi t nivelit t klass, msuesi/ja i zgjedh tekstet me
shkall t ndryshme vshtirsie).
Edhe n przgjedhjen e pjesve pr koment jan respektuar rekomandimet e programit
dhe, pavarsisht se ato jan t shumta n numr, sht br kujdes q t ruhet raporti
ndrmjet veprave t letrsis shqiptare dhe t asaj botrore, si dhe t realizohet synimi q
studimi i ktyre veprave prbn bazn e formimit artistik e gjuhsor t nxnsit. Analizat e
veprave prqendrohen n elementet ky q lidhen me stilin e autorit dhe t rryms letrare q
ai prfaqson. Po kshtu, edhe komentet jan t disa llojeve: Koment i prgjithshm, i cili
prfshin t gjitha elementet prbrse (kuptimore, vlersuese, strukturore e gjuhsore);
Koment me synim, q drejtohet nga elemente t veanta; Koment krahasues, nprmjet
t cilit krahasohen vepra t autorve t ndryshm, q iu prkasin drejtimeve t ndryshme
letrare apo gjinive t ndryshme etj.
Rimarrja dhe integrimi i njohurive
Gjat gjith tekstit sht respektuar objektivi i programit q lidhet me rimarrjen e njohurive
dhe integrimin e tyre. Kjo realizohet jo vetm nprmjet rubrikave shnjuese n tekst, si
Rikujtoni njohurit, por edhe nprmjet ushtrimeve t shumta praktike q prforcojn
njohurit teorike t nxnsve:
- tekstet letrare integrohen dhe plotsohen me tekste t tjera, p.sh., tekste informuese,
interpretuese, argumentuese, prshkruese, kulturologjike (nprmjet ushtrimeve krkohen
dallimet ndrmjet gjuhs s figurshme dhe asaj tekniko-shkencore);
- gjat komentit dhe analizave t teksteve ka nj larmi t madhe ushtrimesh gjuhsore,
q lidhen me forcimin e njohurive gramatikore dhe t atyre drejtshkrimore q ka marr
nxnsi n ciklin 9-vjear. Nga ana tjetr, dukurit gjuhsore shihen edhe n funksionin e
tyre stilistik. Ky funksion i tyre del si funksion parsor n tekstet letrare, por dhe si funksion
dytsor n tekstet joletrare, p. sh., n tekstin e publicitetit prdoren figurat stilistike, si:
metafora, similituda, krahasimi, epiteti etj., ndonse ai si tekst hyn n llojin e teksteve me
funksion praktik. Po kshtu, njohurit e t shkruarit pr Prmbledhjen, Parafrazimin,
Skedat etj., rimerren n Tekstin poetik, dramatik e tregimtar.
Brenda nj teme msimore realizohen objektivat q lidhen me pes aftsit kryesore;
me t lexuarin (tekstet ilustruese), t vzhguarin (ilustrimet, skemat, fotot), t shkruarin
(ushtrime q shkojn nga elementet e veanta prbrse deri te shkrimi i nj teksti t plot),
t dgjuarin dhe t folurin (pr tema dhe imazhe t ndryshme).
- sht br kujdes pr nj integrim ndrlndor; integrimi me artet: me muzikn,
pikturn, skulpturn, filmin, fotografin etj.; me lndn e historis nprmjet kroniks dhe
eses paraqitse; me lndn e sociologjis nprmjet eses argumentuese; me lndn e
shkencave natyrore nprmjet teksteve informuese, divulgative; shkencore, me informatikn,
prdorimin e kompjuterit, krkimin n internet etj.
Q n krye t hartimit t ktij teksti synimi kryesor ka qen q nxnsi t marr njohurit
e nevojshme teorike dhe praktike pr t qen nj prdorues i mir i gjuhs amtare. Dhe
krahas ktij synimi, q lidhet me objektivin qendror t programit, informacioni i tekstit mton
pr nj formim t nxnsit me vlera estetike e shpirtrore t kulturs son kombtare dhe
t asaj botrore.
4
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12
Mbi strukturn e librit t msuesit pr Gjuhn shqipe 12

(kurrikula brtham)
Pr ti ardhur sa m mir n ndihm msuesve, veanrisht msuesve t rinj, ky libr msuesi ofron
kto materiale t strukturuara si m posht:
I.
model t ditarit msimor, i cili prbhet nga disa rubrika, si:
a. objektivat minimale e maksimale q do t arrihen gjat ors s msimit;
b. mjetet dhe teknikat e strategjit msimore, q duhen prdorur;
c. zbrthimi i teknikave;
II.
sugjerime pr msuesin, ku prfshihen prgjithsisht:
a. synimet kryesore t tems msimore;
b. shqyrtimi i koncepteve t trajtuara n temat msimore; pikat ky t tyre, si dhe pikat e
dobta e marrdhniet e vendosura brenda tyre;
c. prgjigjet e ushtrimeve;
d. fjalor pr termat e prdorura;
e. shkrime t ndryshme q msuesi mund ti prdor gjat ors s msimit.
T gjitha materialet jan sugjeruese dhe msuesi/ja i prdor sipas nevojave t veta.
Linja: TEKSTI INFORMUES-SHPJEGUES
Tema: Gjuha si mjet komunikimi ( 2 or: njohuri t reja dhe ushtrime)

Sugjerime pr msuesin
Tema ka si synim:
a. tu rikujtoj nxnsve njohurit e marra edhe me par rreth gjuhs si mjet komunikimi,
b. veorit e gjuhs s folur dhe gjuhs s shkruar;
c. njohuri e re: t msojn veorit e gjuhs s transmetuar, si lloj i ri komunikimi (gjuhe) Pr kt
sht e nevojshme q msuesi t rikujtoj bashk me nxnsit njohurit q ka marr n klasat
pararendse mbi komunikimin dhe skemn e tij.
Kjo tem do t zhvillohet n dy or, ku do t kombinohen njohurit teorike me ushtrimet praktike.
Prgjigje t ushtrimeve
Ushtrimi 1
1) F; 2) Sh;
3) Sh; 4) F,
Sh; 5) shenja
verbale
(gojore) F; 6)
shenja grafike
dhe tingllore
- F, Sh; 7) F;
8) Sh
Ushtrimi 2
a) F; b) Sh;
c) F, Sh;
) F, Sh;
d) F; dh) F;
e) F, Sh;
) F, Sh
Ushtrimi 3
a) T bsh nj ankes n
drejtori.
b) T drgosh nj krkes
pr tu regjistruar n shkolln
e lart.
c) T shkruash nj letr
falnderimi pr dik.
) T shkruash nj njoftim
pr fillimin e regjistrimeve n
kurse t caktuara.
d) T shkruash nj vrtetim
q je antar i biblioteks.
Ushtrimi 4
a) T thrrassh nj
taksi.
b) T lajmrosh
mjekun.
c) T thrrassh
zjarrfiksen. ) T
lajmrosh policin.
d)T thrrassh
hidraulikun.
Ushtrimi 5
a. F;
b. Sh;
c. F;
. F, Sh;
d. F;
dh. Sh, F;
e. Sh;
. F.
19

Ushtrimi 6
Teksti A
Teksti B
sht prdorur n gjuhn e folur, shenja zanore,

pauza e pranishme dallohet nprmjet intonacionit
t zrit, fjali t shkurtra, shpesh t paplotsuara, t
cilat mund t kuptohen nga mimika, gjestet etj.
tekst i shkruar, fjali t plota, t gjata, shpjegon do

gj, prshkruan m imtsi hollsit ...
Ushtrimi 7
1.
Telefoni; 2. SMS; 3. E-mail; 4. TV; 5. Radio; 6. TV; 7. E-mail
Fjalor: fjala verbale prdoret n kuptimin gojor, e folur
Tema: Gjuha si mjet komunikimi (ora I)
Objektiva:
N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:
T identifikoj rolin e gjuhs si mjet komunikim.

a. t bj dallimin ndrmjet gjuhs s folur dhe gjuhs s shkruar;
b. t prcaktoj llojet e gjuhs si mjet komunikimi dhe veorit e tyre;
c. t identifikoj elementet e gjuhs s transmetuar (t folur dhe t shkruar):
- shenjat dhe kanalet:
- qllimet e ndryshme;
- situatat komunikuese;
?
?
?
Materialet dhe mjetet msimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh n
gjuh t shkruar, t folur e t transmetuar, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore: gjuh, mjet komunikimi, gjuh e folur, gjuh e shkruar, gjuh e transmetuar.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Veprimtarit e nxnsve
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
(prgatitja pr t nxnit)
Prvijimi i t menduarit
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
(prpunimi i prmbajtjes)
Organizues grafik, lexim i

drejtuar
T msuarit ndrveprues
Pun n dyshe
Prforcimi
(konsolidimi i t nxnit)
Rishikim n dyshe/
Diagram i Venit
Ndrtim i shprehive studimore
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit

Nxnsit plotsojn n tabel nj hart t mendimit, ku rikujtojn njohurit e marra rreth gjuhs si mjet
komunikimi.
Msuesi/ja mund ti ndihmoj edhe me an t pyetjeve.
20

Gjuha si mjet komunikimi
shum e lasht
rreth 5000 vjet m par

gjuha e folur
gjuha e shkruar
nuk ruhet
ruhet pr nj koh t gjat

i prmbahen s njjts skeme komunikimi
REFERENTI
DRGUESI
KANALI
MESAZHI
KANALI
MARRSI
KODI
Ndrtimi. Organizues grafik/ msimdhnia e ndrsjell
Ndahet klasa n dy grupe dhe i krkohet secilit grup t lexojn tekstet e dhna. Pasi t lexojn t dyja
tekstet, u krkohet q me an t organizuesit grafik t evidentojn dallimet mes tyre. Pr t realizuar kt
krkes, ata duhet t lexojn t dhnat q jepen n libr.
Gjuha e prdorur
Gjuha e shkruar
Gjuha e folur
Shenja
prdor shenja pamore (shkronja,

figura, grafika etj.);
prdor shenja zanore (tinguj);
Kanali
prgjithsisht letra;
ajri;
Shqisa
e t parit;
e t folurit, e t dgjuarin, shpesh t integruar me

t shikuarin;
Qllimi (synimi)
prdoret pr t komunikuar mesazhe,

t cilat duhet t drgohen larg ose
duhen ruajtur n koh;
prdoret n t gjitha marrdhniet e prditshme

pr komunikimin e drejtprdrejt me personat me
t cilt prballemi.
Situatat
komunikuese
Prqendrimi pr t qen sa m t qart

e t sakt;
Shprehsia jepet nprmjet piksimit
e mjeteve grafike (nnvizimit, llojit t
shkronjave etj.);
Mjedisi, objektet, rrethanat i largt dhe
i panjohur, prandaj informacioni duhet
i plot;
Teksti duhet t jet i qart q t mos
sjell keqkuptime pr lexuesit;
Nuk mund t dialogoj me lexuesin;
Gjykimi pr shkrimin afat gjat.
Spontaniteti;
Shprehsia: intonacioni i zrit dhe efektet zanore,
gjestet, shprehjet e fytyrs...
Mjedisi, objektet, rrethanat prgjithsisht i njohur,

prandaj sqarimi pr to i panevojshm;
Vlersimi merret menjher nprmjet reagimit t
dgjuesit;
Dgjuesi mund t krkoj aty pr aty shpjegime;
Gjykimi pr komunikimin i menjhershm dhe pa
gjurm.
21

Prforcimi. Rishikim n dyshe/ diagram i Venit.
Nxnsit ushtrohen n prcaktimin e llojit t teksteve t ushtrimit 6. Evidentojn dallimet mes dy teksteve.
Ushtrimi 6
Teksti A
Teksti B
prdor gjuhn e folur, shenja zanore, pauza e pranishme

dallohet nprmjet intonacionit t zrit, fjali t shkurtra,
shpesh t paplotsuara,
Shenja verbale, fjali t plota, t gjata, shpjegon do gj,

prshkruan m imtsi hollsit,
N fund t ors msuesi bn konkluzionet dhe vlerson me not.

Detyr shtpie. Jepen ushtrimet 3 dhe 4.
Tema: Gjuha e transmetuar nj lloj i ri gjuhe (1 or)
Objektiva:
- T dalloj veorit e gjuhs s transmetuar; t shkruar dhe t folur:

a. nga mnyra e ndrtimit;
b. kanalet e transmetimit (artificiale dhe natyrore); t prdor elementet q u prkasin situatave t
ndryshme komunikuese nprmjet ushtrimeve n t folur dhe t shkruar
Materialet dhe mjetet msimore
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh n gjuh t shkruar, t folur e t transmetuar,
shkumsa me ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore:
gjuh, mjet komunikimi, gjuh e folur, gjuh e shkruar, gjuh e transmetuar.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
(prgatitja pr t nxnit)
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive (prpunimi i

prmbajtjes)
Organizues grafik, lexim i

drejtuar, Diagram i Venit
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Ndrtim i shprehive
studimore
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit

Msimi mund t filloj me leximin e detyrs s shtpis, e cila v n dukje se si gjuha e shkruar, ashtu dhe
e folur karakterizohen nga situata t ndryshme komunikuese. Pr t sqaruar m mir kt, msuesi mund
22

ta ndaj klasn n dy grupe t mdha dhe tu krkoj nxnsve t prshkruajn situatat komunikuese, kur
prdorim gjuhn e shkruar dhe kur gjuhn e folur.
Grupi I tu tregoj nj ngjarje shokve nprmjet gjuhs s folur.
Grupi II ka si detyr t tregoj nj ngjarje nprmjet gjuhs s shkruar.
Pas demonstrimit t t dyja situatave shkruhen n tabel prvojat e nxnsve t konstatuar gjat
komunikimit:
Grupi I
- Nxnsit kan vn re q: shokt e tyre gjat t treguarit ishin spontan,
prdorn fjal t thjeshta, fjali t shkurtra e shpesh t paplota.
- Intonacioni I zrit luante nj rol shum t rndsishm,
- vun n pun shprehit me an t gjesteve,
- folsi dhe dgjuesi ishin ball pr ball, shpesh I referoheshin objekteve pa u prmendur emrtimet,
- prania e drejtprdrejt e pjesmarrsve n komunikim lehtsoi marrjen e informacionit dhe, - njkohsisht,
siguron dgjuesin e folsin q e kan kuptuar qart at.
- Dgjuesi ndrhyri n diskutim pr t krkuar shpjegime etj
Grupi II
- U menduan pr gjetur fjalt e duhura me qllim q t jen sa m t qart pr t shkruar tekstin.
- Prdorn shenjat e piksimit si dhe mjete t tjera grafike.
- Dhan t gjitha informacionet e nevojshme pr t br sa m t qart tekstin e shkruar.
- U prpoqn q teksti t ishte i plot e i rregullt pr t u kuptuar nga t tjert, pasi ata si autor nuk e njihnin
lexuesin.
- Verifikimi i t kuptuarit t tekstit u b pasi u rilexua disa her etj
Ndrtimi i njohurive. Organizues grafik, diagrami i Venit
Pr t realizuar kt etap msuesi mund t prdor nj SMS t drguar nprmjet telefonit dhe nj bised
telefonike.
Evidentohen prmes nj organizuesi grafik veorit e ktij lloji t komunikimit.

- Gjuh t folur t transmetuar
- Gjuh t shkruar t transmetuar
- koncize,
- sintetike
- ka ritm t ndryshm nga gjuha e
- e qart
zakonshme,
-shoqrohet me imazhe q rrisin
- koh e shkurtr transmetimi,
efikasitetin e mesazhit
- prdorimi i gjuhs n mnyr korrekte,
- vetdija e t folurit me nj marrs t pranishm.
Prforcimi. Rishikim n dyshe

Nxnsit ndahen n grupe dhe punojn individualisht ushtrimet 1, 2, 7, 8, 9. Pasi i prfundojn i rishikojn
n dyshe. Lexohen zgjidhjet e t gjitha ushtrimeve.
23
Tekstet e paracaktuara pr tu dgjuar

Tema: Leksioni (2 or)
?

a.
b.
c.
.
d.
dh.
e.
.
Objektiva t prgjithshm:
N fund t ksaj teme nxnsi t jet i aft:
T identifikoj leksionin si lloj i tekstit informues-shpjegues.
T dalloj veorit e leksionit si nj tekst i paracaktuar pr tu dgjuar;
t prdor strategjit para dgjimit t leksionit;
t identifikoj idet kryesore n nj leksion;
t vzhgoj pamjet dhe imazhet q mund t prdoren n leksion si mjete pamore;
t njoh simbolet e shnimeve dhe ti prdor ato gjat dgjimit t nj leksioni;
t dgjoj me qllim pr fiksimin e detajeve;
t dalloj dhe t prdor sinjalizuesit e ligjrimit q prdoren n nj leksion;
t shkruaj tekste t plota duke u nisur nga shnimet e marra n nj leksion.
Sugjerime pr msuesin/en
Do tu sqarohet nxnsve se teksti informues-paraqits (shpjegues) sht i llojeve t ndryshme dhe
prcaktohet nga synimi i tij. Ai mund t jet pr tu dgjuar (leksioni, lajmi, fjalimi); pr tu folur (diskutimi,
debati etj); pr tu shkruar (letrat, ankesat etj.)
Kjo tem sht parashikuar t zhvillohet n dy or, nj pr dhnien e njohurive teorike dhe tjetra pr
ushtrime. Ajo do tu shrbej nxnsve t njohin Leksionin, si nj nga llojet e teksteve q jan paracaktuar
pr tu dgjuar. Pr ti aftsuar nxnsit si t bhen dgjues t mir q t prfitojn sa m shum gjat
marrjes s nj leksioni, do tu msohen strategjit q prdoren pr nj dgjim t vmendshm e efikas, si:
a. t dgjuarit 1 strategjit para dgjimit;
b. t dgjuarit 2 strategjit gjat dgjimit;
c. t dgjuarit 3 strategjit gjat mbajtjes s shnimeve.
Demonstrohet n mnyr praktike elementet me t cilat procedon leksioni. Theksi vihet te qllimi pr t
cilin prdoret, si:
-
mnyrn si t trheqim vmendjen e dgjuesit;
-
mnyrn e veant si duhet ta dgjojm;
-
pyetjet me t cilat duhet t procedojm pr ta thithur sa m shpejt informacionin;
-
mnyrn si duhet t mbajm shnimet.
Pr nj prvetsimi sa m t mir, praktikohen kto procese nga vet nxnsit, t cilt ndrgjegjsohen
dhe aftsohen ti njohin, ti prcaktojn e m pas ti prdorin kto strategji.
Pr t realizuar rubrikn e par sht e nevojshme q nxnsit ti jepen lloje t ndryshme
Materiale shtes, q mund t prdoren nga msuesi/ja.
Leksion pr studentt e artit nga Oskar Wilde (prktheu nga origjinali Neli Nao, marr nga interneti).
Nj piktur nuk ka kuptim, prve bukuris t saj; nuk ka mesazh prve gzimit t saj. Kjo sht e
vrteta e par rreth artit q ju kurr nuk duhet ta humbisni nga syt. Nj piktur sht nj gj thjeshtsisht...
Subjekti i leksionit tim sot sht ajo ka e bn artistin dhe ajo ka nj artist bn; cilat jan
marrdhniet e artistit me ata q e rrethojn, cili sht edukimi q artisti duhet t marr dhe far
24

sht cilsia e nj vepre t mir arti. Tanim, pr sa i prket marrdhnieve t artistit me ata q e
rrethojn, me t cilat un nnkuptoj epokn dhe vendin n t cilin ai ka lindur, i gjith arti i mir, si e
kam thn dhe m prpara, nuk ka t bj fare me ndonj shekull t veant; por ky universalitet sht
cilsia e veprs s artit; kushtet q e prodhojn kt cilsi jan t ndryshme.
Mendoj se ajo q ju duhet t bni, sht q t kuptoni plotsisht epokn tuaj, me qllim q t
largoheni plotsisht prej saj; duke kujtuar q, nse, n fund t fundit, jeni nj artist, ju nuk do t jeni tellalli
i nj shekulli, por mjeshtri i prjetsis, q gjith arti mbshtetet n nj parim dhe q vetm konsideratat
e prkohshme, n fund t fundit, nuk jan parime, sepse ata, t cilt ju kshillojn q ta bni artin tuaj
nj prfaqsues t shekullit t nntmbdhjet, po ju kshillojn t prodhoni nj art t cilin fmijt tuaj
do ta quajn t vjetruar.
Por ju do t m thoni q kjo sht nj epok joartistike, q ne jemi nj popull joartistik dhe q artisti vuan
shum n kt shekullin ton t nntmbdhjet. Sigurisht q vuan. Un, prkundr gjith njerzve, nuk do
ta mohoj kt. Por, sillni ndrmend q kurr nuk ka ekzistuar nj epok artistike ose popull artistik q nga
fillimet e bots. Artisti ka qen dhe do t jet gjithmon nj prjashtim i mrekullueshm. Nuk ekziston epok
e art pr artin; ekzistojn vetm artist, t cilt kan krijuar at q sht m e art sesa ari.
far? Ju do t m thoni mua: Grekt? A nuk ishin ata nj popull artistik? Mir pra, grekt
sigurisht nuk ishin, por, ndoshta, ju kini parasysh athinasit, qytetart e njrit prej njmij
qyteteve. A mendoni ju q ata ishin nj popull artistik? Le ti marrim ata n kohn e zhvillimit t
tyre m t lart artistik, n pjesn e dyt t shekullit t pest para Krishtit, kur ata kishin poett m t
mdhenj dhe artistt me t mdhenj t bots antike, kur Partenoni ngrihej n harmoni sipas urdhrave t
Fidias, kur filozofi fliste pr urtin n hijen e nj portiku t pikturuar dhe tragjedia shtrihej n prkryerjen
e procesionit dhe n patosin prmes mermerve t skens. Ather, a nuk ishin ata nj popull artistik?
Aspak. far sht nj popull artistik prvese nj popull q i do artistt e vet dhe q e kupton artin
e tyre? Athinasit nuk mund t bnin asnjrn. Po si e trajtuan ata Fidian? Fidias ne i detyrohemi pr
epokn madhshtore, jo vetm n artin grek, por n t gjith artin ku un nnkuptoj fillimin e prdorimit
t modelit t gjall. Dhe far do t thoshit ju nse t gjith peshkopt anglez t ndjekur nga populli
anglez zbrisnin nga Exter Hall-i drejt Royal Academy, nj dit prej ditsh, dhe prcillnin Sr Frederick
Leighton me nj karroc burgu n Newgate me fajsimin se ju ka lejuar t prdorni modele t gjalla
n projektet tuaja pr pikturat e shenjta? A nuk do t brtisnit me z t lart kundr barbarizmit dhe
puritanizmit t nj ideje t till? A nuk do tju shpjegonit atyre q mnyra m e keqe pr t nderuar Zotin
sht t nderoni njeriun, i cili sht i br sipas imazhit t Tij dhe sht vepr e duarve t Tij; a nuk do
tju shpjegonit q, nse dikush dshiron t pikturoj Krishtin, ai duhet t gjej personin m t ngjashm
me Krishtin q mund t gjendet dhe, nse dikush dshiron t pikturoj Zonjn, mund t gjej vajzn
m t dlir q njeh ai? A nuk do t vrsuleshit dhe do t bnit shkrumb e hi Newgate-in, nse sht e
domosdoshme, dhe t thoni q nj gj e till sht pa paralele n histori? ...
Marr nga Botimet Shqiptare, m 16. 03. 2011

Bukuria e Umberto Ekos
T gjitha debatet historike pr t bukurn asnjher nuk kan mbrritur n ndonj kulminacion, sado
q duken estetikisht shteruese. Umberto Eco sht nj nga fanatikt e s bukurs natyrale, t kulluar,
asaj q e shtyn drejt mendimit m zhbirues t gjith procesit ekscentrik q ndodh n brendi t artit. N
nj vepr antologjike, e botuar n m shum se 40 gjuh, Ekoja e shndrron bukurin n nj traktat
25

filozofik dhe estetik si n jet, letrsi dhe art. Vepra titullohet Historia e Bukuris, sjell vetm pak dit
m par edhe n shqip ... Kjo vlersohet si nj nga veprat m t rndsishme t Umberto Ekos
Umberto Eko ka lindur n Aleksandri m 1932. sht profesor i lnds s semiotiks dhe rektor i
shkolls s lart pr studime humanitare pran Universitetit t Bolonjs. Ndr veprat e tij studimore
prmenden: Vepr e hapur (1962), Struktura e munguar (1968), Traktat i semiotiks s prgjithshme
(1975), Si shkruhet (1979), Semiotika dhe filozofia e gjuhs (1984), Kufizimet e prkthimit (1990), N
krkim t gjuhs s prkryer (1993), Gjasht shtitje n pyjet e tregimtaris (1994), Kanti dhe Ornitorinku
(1997), Pr letrsin (2002), T thuash gati t njjtn gj (2003). Ve tyre, ndr prmbledhjet e tij vlejn
t prmenden: Ditar i vogl (1963), Ditari i vogl numr dy (1990), ku prfshihet nj przgjedhje e par
e Kutiza shkrepsesh Minerva, Pes shkrime mbi moralin (1997) dhe Kutiz shkrepsesh Minerva
(2000). M 1980 ai boton romanin e tij t par Emri i trndafilit (mimi Strega 1981), i pasuar m 1988
nga Lavjerrsi i Fukoit, m 1994 nga Ishulli i nj dite m par, m 2000 nga Baudolino dhe m 2004 nga
Ndjenja e fsheht e mbretreshs Loan.
Ushtrimi 1
1. Teksti I
Ernest Koliqi
2. Teksti II
At Zef Pllumi
3. Teksti III
Anton Harapi
4. Teksti
IV At Zef
Valentini
Ushtrimi 2
post scriptum
p.s; pr
shembull
p.sh.; kilogram
kg; dollar
USD, $; para
ers son
p.e.s; Paund
; Zonj Znj.;
faqe f.
Ushtrim 3
Ina sht m < se
Ema.
Dyqanet kishin 50%
ulje.
Konkluzionet ishin
nga priteshin.
Dmi ishte m > nga
sa e menduam.
Numri i turistve
ishte 2 milion.
Kjo ishte e = me t
ardhurat vjetore t
ksaj kompanie.
Ushtrimi 4
Ministria e Arsimit dhe e
Shkencs MASH; Arkiva
Qendrore e Shtetit AQSH;
Ministria e Kulturs, Turizmit,
Rinis dhe Sporteve
MTKRS; Radio Televizioni
Shqiptar RTSH; Organizata
e Kombeve t Bashkuara
OKB; Universiteti i Tirans
UT; Instituti i Statistiks
INSTAT; Universiteti i
Shkodrs USH
Ushtrimi 5
Tirana TR;
Elbasan EL;
Fier FR;
Vlora VL;
Durrs DR;
Sarand SR;
Mirdit MR
Tema: Leksioni (ora I - njohuri teorike)
Objektiva:
T njoh tekstet e paracaktuar pr t dgjuar.
a. T njoh funksionin e leksionit.
b. T prcaktoj strategjit pr ta ndjekur at.
c. T prdor kto strategji n mnyr praktike n lloje t ndryshme leksionesh.

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh t paracaktuara pr tu dgjuar, shkumsa
me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:

26
tekste t parashikuara pr tu dgjuar, leksion, strategji, identifikimi i ideve

kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i marrdhnieve mes shtjeve,
roli i kontekstit.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Organizues grafik/stuhi mendimesh
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Akuariumi me leksion t prqendruar
T nxnit n bashkpunim
Pun n dyshe
Rishikim n dyshe
Ndrtim
i
studimore
Pune individuale
shprehive
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Organizues grafik/ stuhi mendimesh.

Msuesi mund t prdor stuhin e mendimit dhe organizuesin grafik, si teknika pr t realizuar futjen
n argument t nxnsve si dhe pr t br lidhjen logjike midis asaj q di nxnsi dhe tems s re do t
shpjegoj msuesi.
Msuesi shkruan n tabel fjaln leksion dhe prmbledh n grafikun organizues idet paraprake q
zotrojn nxnsit pr leksionin.
komunikim i
drejtprdrejt
tekst paraqits

Leksioni

msues
synon informimin
pedagog
tipik pr
shkolln
Ndrtimi i njohurive. Akuariumi me leksion t prqendruar

Veprimtari praktike e sugjeruara.
Lexohen para klass dy tekste q ka przgjedhur msuesi dhe u krkohet nxnsve t dgjojn me
vmendje dhe t shnojn n nj tabel ato elemente, t cilat i bjn t ndryshme tekstet.
Teksti I (specifika)
Teksti II (specifika)
Ky lloj teksti sht i paracaktuar pr tu dgjuar,

sepse:
Ky lloj teksti sht i paracaktuar pr tu lexuar,

sepse:
Karakterizohet nga fjali t tilla, si: Objekti i leksionit

tim sot Por ju do t m thoni q A nuk ishin
ata nj popull artistik? Mir, pra, grekt sigurisht
nuk ishin, por, ndoshta, ju kini parasysh athinasit,
qytetart e njrit prej njmij qyteteve
Organizohet n mnyr t thjesht duke informuar

pa e shoqruar informacionin me fraza t
komunikimit t drejtprdrejt...
Trajton nj shtje kryesore, jep argumente,

prkufizon, sqaron
Shtjellon thjesht iden pa u shoqruar me pyetje

apo fraza specifike, t cilat krkojn vmendje t
dgjuesit.
Prbhet nga sinjalizues t ligjrimit: mendoj,

sigurisht, le ti marrim nj nga nj
Ndahet n paragraf.
Pasi mbahen shnime t ndryshimeve rreth teksteve, msuesi/ja mund t ndaj klasn n grupe t
prbr prej 5-6 nxnsish.
Secilit grup i caktohet nj detyr dhe mund ti jepet nj list me pyetje q e drejton vmendjen e
nxnsve n aspekte t veanta, q kan t bjn me natyrn e veprimtaris q po kryejn.
27

Grupi I - Cila sht shtja kryesore q shtrohet n kt leksion?
(Subjekti i leksionit tim sot sht ajo ka e bn artistin dhe ajo ka nj artist bn; cilat jan marrdhniet e
artistit me ato q e rrethojn, cili sht edukimi q artisti duhet t marr dhe far sht cilsia e nj vepre t
mir arti.)
- far prgjigje ofron?
- far arsyesh jepen n mbshtetje t saj?
- far provash jepen n mbshtetje t do arsyeje?
Grupi II paracaktohet t mbaj shnime mbi leksionin duke u kujdesur pr gjuhn, mnyrn si mbajn
shnimet (shpejt, shkurt dhe me shkurtime).
Grupi III kujdeset q gjat shnimeve t identifikoj iden kryesore, e cila mund t jet e shoqruara
me disa pika sqarimi.
Grupi IV e prqendron vmendjen n nj detaj t veant duke u prpjekur ta kuptojn dhe ta
memorizoj, t prcaktoj rolin mes marrdhnieve t ideve dhe shtjeve.
Grupi V i kushton vmendje rolit t kontekstit, i cili lidhet me fjal t panjohura, kuptimi i t cilave nxirret
nga konteksti i fjalis ose situats s dgjuar.
Msuesi lexon leksionin dhe m pas i drejtohet grupit t Akuariumit, t cilt duhet t ken identifikuar disa
nga informacionet kryesore.
Prgjigjet q msuesi duhet t pres nga nxnsit mund t jen:
shtja kryesore ishte ... ky element u kuptua edhe nga titulli ... Ajo q vrejta ishte mnyra se si iu
sinjalizuan dgjuesin brenda saj kishte pyetje t tilla, t cilat jo vetm evidentonin shtjen kryesore pr t
ciln flitet, por trheqin vmendjen e lexuesit n detaje t veanta dhe krijojn hapsir pr ta memorizuar
Msuesi i drejtohet grupit t dyt, i cili ka mbajtur shnime. Prej tyre krkohet t evidentohet mnyra e
mbajtjes s shnimeve dhe roli i tyre. Nxnsit mund t lexojn shnimet duke theksuar se kan shnuar
vetm konceptet kryesore madje dhe me shkurtime.
Grupi i tret identifikon iden kryesore, e cila plotsohet nga shtje t tilla si ()
Grupi i katrt u rikthehet edhe njher pyetjeve t tilla pr t kuptuar e memorizuar nj shtje t veant
Grupi i pest konfirmon mnyrn e t kuptuarit duke theksuar q kjo rrjedh nga konteksti i fjalis.
Pr t realizuar objektivin e dyt dhe t tret nxnsit mund t organizohen n grupe, ku nprmjet
ushtrimeve, ata jo vetm prcaktojn, por edhe prdorin elementet prbrse t leksionit.

N kt faz t msimit msuesi/ja synon t realizoj dy objektiva: I dhe II, pra, nxnsit do t njihen
me elementet prbrse t leksionit dhe strategjit pr t realizuar nj kuptim t suksesshm t tij. Ndr
teknikat e sugjeruar jan DDM dhe biseda e lir.
Prforcimi. (Rishikim n dyshe)
Pr t reflektuar mbi njohurit e marra, nxnsit aplikojn n dyshe ose n grupe me m shum nxns,
strategjit e t dgjuarit t leksioneve.
Me an t ushtrimi praktik, nxnsit rishikojn teknikat, vlersojn e korrigjojn punn e njri-tjetrit.
Msuesi bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not.
Detyr shtpie. Ushtrimi 7.
28
Tema: Leksioni (ora e dyt - ushtrime)
Objektiva:
a. T prdor strategjit para dgjimit t leksionit;
b. t identifikoj idet kryesore n nj leksion;
c. t vzhgoj pamjet dhe imazhet q mund t prdoren n leksion si mjete pamore;
. t njoh simbolet e shnimeve dhe ti prdor ato gjat dgjimit t nj leksioni;
d. t dgjoj me qllim pr fiksimin e detajeve;
dh. t dalloj dhe t prdor sinjalizuesit e ligjrimit q prdoren n nj leksion;
e. t shkruaj tekste t plota duke u nisur nga shnimet e marra n nj leksion.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme tekstesh t paracaktuara pr tu dgjuar, shkumsa
me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore

Struktura msimore
Fazat e strukturs
tekste t parashikuara pr tu dgjuar, leksion, strategji, identifikimi i ideve

kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i marrdhnieve mes shtjeve,
roli i kontekstit, shkurtime.
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun individuale /dyshe
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Pune individuale
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim
Punohet n klas ushtrimi i dhn pr detyr shtpi. Nxnsit kan plotsuar skemn me shkurtime t leksionit.
Diskutohet vlersohet puna e br.
Ndrtimi i njohurive. Pun individuale dhe n dyshe

Punohen ushtrimet e tekstit dhe m pas kontrollohen n dyshe. Przgjidhen nxnsit pr t lexuar zgjidhjet
e ushtrimeve.
Prforcimi. Rishikimi n dyshe
Punohet ushtrimi 8.
Tekstet e paracaktuara pr tu dgjuar

Tema: Lajmet (1 or njohuri teorike dhe ushtrime)
Objektivat: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:

T identifikoj lajmin si lloj i tekstit informues-shpjegues.
a. T dalloj veorit e lajmit si nj tekst i paracaktuar pr tu dgjuar;
b. t organizoj n tabelat prkatse elementet kryesore t kronikave t lajmeve;
c. t pasuroj fjalorin nprmjet teksteve t lajmeve q u prkasin fushave t ndryshme;
29

. t dgjoj lajmet me qllim identifikimin e fakteve reale nga komentet subjektive;
d. t dalloj funksionin kryesor t lajmeve (informues apo binds);
dh.t shkruaj lajme duke u nisur nga elementet e tyre kryesore.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12 lloje t ndryshme lajmesh, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:

Struktura msimore:
Fazat e strukturs
tekste t parashikuara pr tu dgjuar, lajme, tituj lajmesh, terminologji

specifike, burim informacioni.
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Organizues grafik/stuhi mendimesh
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
DDM
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Pune individuale
Tema Lajmet ka si qllim t zgjeroj m tej njohurit e nxnsve me lloje t tjera t teksteve t
paracaktuara pr tu dgjuar. Ashtu si u theksua n msimin pararends, synimi i teksteve pr tu dgjuar,
nuk sht vetm informimi n prgjithsi, por dallimi i ideve kryesore, prpunimi i detajeve, prcaktimi i
marrdhnieve ndrmjet ideve dhe shtjeve. Edhe lajmet e dgjuara n TV e Radio kan si qllim jo vetm
t informojn lexuesin, por ai t kuptoj cilat jan pikat m t rndsishme t lajmit.
Q t realizohen objektivat e ksaj teme msuesi duhet t zgjedh lloje t ndryshme lajmesh, t cilat me
mnyrn si jan ndrtuar drejtojn vmendjen e nxnsve jo vetm drejt informacionit, por edhe theksimit t
aspektit m t rndsishm t tij.
Fjalor
LAJM m. sh.
1. Njoftim i shkurtr q ia japim dikujt me goj ose me shkrim pr nj ngjarje
t re ose pr dika q ai nuk e di.
2. kryes. sh. Njoftime pr ngjarje t rndsishme t dits, q japin agjencit
telegrafike, gazetat dhe radioja e televizioni.
Materiale msimore
Tema: Lajmet (1 or njohuri teorike dhe ushtrime)

Super hna sonte dominon qiellin
TIRANE-Agjencia Amerikane e Hapsirs, NASA, ka njoftuar se sonte n mbrmje, n qiell do t dominoj
super Hna - nj fenomen ky astronomik t cilin shumica e
njerzve mund ta shohin pak her n jet.
Hna do t arrij distancn m t afrt q mund t arrij prej
planetit Tok, 356,577 kilometra, duke br q t shihet m e
madhe se kurr.
Pr her t fundit super Hna sht regjistruar m 28 mars t vitit
1983.
(d.b/BalkanWeb)
30

Greqi, Papulias: Turqia t heq dor nga brthamoret
ATHINE-Greqia sht tepr e shqetsuar pr rrezikun brthamor q i kanoset. Shqetsimi sht br
zyrtar, kur sht artikuluar nga vet presidenti grek Karolos Papulias.
Pas asaj q po ndodh n Japoni me reaktort brthamor, presidenti Papulias gjat nj vizite n forcat
ushtarake t Tanagras, ka krkuar t merren seriozisht n konsiderat rreziqet fatale q vijn prej tyre.
Aleanca Kuqezi: 50 mij firma kundr regjistrimit me fe e etni
TIRANE- Aleanca Kuq e Zi bn publike plan-veprimin pr ti thn jo regjistrimit t popullsis mbi baza
fetare dhe etnike. Gjat tryezs s zhvilluar, prfaqsues t administrats shpalln objektivat afatmesme
t puns, nj prej t cilave sht edhe plotsimi i peticionit jo m me 20 mij firma por me 50 mij firma,
t mbledhura kudo ku ka shqiptar, me qllimin pr t ndalur regjistrimin e popullsis mbi bazn e vet
deklarimit t kombsis.
Sqarime metodike
Me an t nj organizuesi grafik msuesi mund t mbledh informacionin q nxnsit njohin

informacion
hapen me titujt kryesor

Lajmet
i drejtprdrejt
titujt kryesor

ngjarje kryesore
i shpejt
Nxnsit mund t diskutojn t lir pr mnyrn e dhnies s lajmeve n radiot a televizionet e

ndryshme, tregojn se far i trheq ata nga lajmet q dgjojn, a e kan t thjesht t dallojn pjest e
rndsishme t lajmit.
N kt faz t msimit msuesi e drejton vmendjen e nxnsve n aspekte q kan t bjn me:
a. qllimin e lajmit;
b. faktet q sillen;
c. Vendin q zn opinionet n lajmet etj.
Nxnsve mund tu drejtohet nj pyetje e till:

- A sht qllimi i lajmeve vetm t informoj?
Msuesi mund t pres prgjigje t tilla si:
- Po, sepse nprmjet lajmit ne marrim informacion se far ndodh rreth nesh.
- Jo, sepse shpesh me an t lajmit parandalohen dukuri t ndryshme t shoqris, ndrgjegjsohet
opinioni etj.

- Si mund t dallojm qllimin e lajmit, faktet nga opinionet e folsit?
Pr t realizuar objektivin e dyt nxnsit ndahen n grupe. Msuesi i udhzon t punojn me teknikn DDM.
Grupi I plotson pjesn e par t tabels
Grupi II shtron shtje t cilat nuk jan t qarta rreth lajmeve dhe mnyrs si ndrtohen ato.
Grupi III lexon tekstin dhe demonstron duke plotsuar pjesn e tret t tabels.
Di
Dua t di
Msova
Lajmet prdoren pr t
informuar
far cilsish duhet t

gzoj nj lajm q t trheq
vmendjen e dgjuesit ?
Lajmet hapen me titujt kryesor, q i

informojn dgjuesit pr ngjarjet kryesore
t cilat do t trajtohen n lajme.
Jan t llojeve t ndryshme
Cilat jan pjest e tij

prbrse?
Titulli, prmbajtja, burimi I informacionit.

31

Prdoren n median e
shkruar dhe at vizive
N ciln pjes t lajmit jepet

burimi i informacionit?
Fjalia e dyt e nj lajmi jep burimin e

informacionit
Prmbajn tituj
A duhet t jet nj titulli i nj

lajmi i gjat ?
Titujt kryesor t lajmeve duhet t jen t

shkurtr, n mnyr q dgjuesit ta kuptojn
menjher lajmin, q pas dgjimit t par.
Na informojn mbi at q
ndodh rreth nesh
A duhet t shoqrohen
lajmet gjithmon me tituj?
Po Titujt e ndihmojn dgjuesin q t

przgjedh informacionin dhe t dgjoj
ato lajme q i trheqin vmendjen
Kan qllime t ndryshme

Pr ta br sa m praktike kt faz msuesi mund t shfrytzoj lajme t marra nga media t ndryshme
televizive e radiofonike, t cilat i japin mundsi nxnsit t ushtrohet n mnyr t drejtprdrejt n
prcaktimin e prbrsve t rndsishm t lajmit.
Vendet ku ndodhin
ngjarjet
Kush/far?
(protagonist i
ngjarjes)
Protagonistt
Kur?
(moment kur ndodh fakti)
Ku?
(vendi ku
ndodh)
Koha kur ka ndodhur

ngjarja
Si?
Pse?
(mnyra
(shkaqet)
si ka
ndodhur)
Pasi ushtrohen t ndar n grupe pr t dalluar informacionin q jep lajmi, msuesi mund tu sugjeroj
nxnsve t praktikohen pr shtjet e trajtuara duke zgjidhur ushtrimet e mposhtme.
Zgjidhja e ushtrimeve
Ushtrimi 1
1. Nj emision lajmesh radiofonik ose televiziv, duhet t paraqes vetm fakte dhe t dhna t reja (lajme)...
Ushtrimi synon q nxnsit t dallojn faktin nga opinioni, i cili nuk duhet t jet pjes e lajmit.
a. Pas disa ditsh do t merret vendimi pr liberalizimin e vizave pr shqiptart.
b. Takimi i radhs mes partive u shty pr muajin e ardhshm, m datn 15 prill, sepse, sipas t dhnave,
kryetart nuk u morn vesh me njri-tjetrin.
c. Sipas t dhnave metrologjike, vera e sivjetshme parashikohet t jet e gjat, e nxeht dhe pa shira.
Ushtrimi 2
1. Lexoni lajmet e mposhtme dhe plotsoni tabeln sipas krkesave t dhna.
Funksioni:
Vendi:
Koha:
Ngjarja:
32
informues, sensibilizues
Mosk
koht e fundit
nj virus i ri kompjuterik mund t zbraz llogarit bankare

Ushtrimi 3
Funksioni:
Vendi:
Koha:
Ngjarja:
T dhnat:

informues,
rajonet veriore t Kilit
shkurt 2011
trmet i fuqishm
Lkundje t forta t toks me magnitud 6.3, epiqendra e tij 60 kilometra n lindje t
qytetit t Aricas n nj thellsi prej 120 kilometrash.
Lkundjet u ndjen edhe n disa rajone t Bolivis dhe Perus, nuk ka t dhna pr viktima,
Ushtrimi 4
Funksioni:
Paralajmrimi:
Qllimi i paralajmrimit:

informimi, ndrgjegjsimi
Jemen, presidenti refuzon largimin ...
Departamenti i Shtetit i SHBA-s u ka krkuar amerikanve q t evitojn
udhtimet n Jemen dhe i ka ftuar ata q ndodhen n kt vend q t
largohen sa m par...
Ushtrimi 5
Funksioni:
Paralajmrimi:
Qllimi i paralajmrimit:

informimi, ndrgjegjsimi
n rast dyshimi t prekjes nga virusi, drejtohuni mjekut
dhnia e ndihms s shpejt pr t infektuarit nga gripi i derrit dhe
qetsimi i qytetarve
Pas praktikimit t ktyre aspekteve, msuesi mund tu krkoj nxnsve q me an t tabels s

mposhtme t prcaktojn nj sr elementsh t lajmeve t dgjuara n shtpi.
Lajmet ishin
Shum
Pak
Fare
serioze
t gjata
monotone
objektive
tendencioze
siprfaqsore
Lajmet u dhan n nj gjuh:
t qart dhe t kuptueshme
t vshtir dhe komplekse (fraza t gjata, leksik i specializuar)
N varsi t niveleve t klasave msuesit mund t prdorin edhe teknika t tjera si: T nxnit n
bashkpunim, Veprimtari me dgjim-mendim i drejtuar, pr fazn e prforcimit mund t zhvillohet konkurs etj.
Detyr shtpie: a) Dgjoni lajmet n TV dhe m pas plotsoni tabeln e vlersimit t lajmeve.
33
Tekstet e paracaktuara pr t folur

Tema: Debati (2 or 1 or njohuri teorike dhe ushtrime praktike, 1 or veprimtari praktike)
Objektivat:
N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:
T identifikoj debatin publik si lloj i tekstit gojor.

a. T dalloj elementet kryesore t nj debati:

- Temn dhe qllimin e debatit,

- argumentet dhe kundrargumentet,

- prfundimet,

- gjuha e prdorur;
b. t dgjoj nj debat publik dhe t evidentoj elementet e tij.
Kjo tem msimore synon ti njoh nxnsit me veorit e teksteve, t cilat jan t paracaktuara pr tu
folur, si debati, diskutimi, fjalimi etj. pr ti dalluar kto lloje tekstesh t paracaktuara pr t folur, nga llojet e
tjera t teksteve.
Msuesi duhet t theksoj fjaln t paracaktuara duke u krkuar nxnsve t rikujtojn lloje t teksteve
t paracaktuar pr tu dgjuar.
Msuesi mund t ftoj nxnsit t diskutojn mbi llojet e teksteve t paracaktuar pr t folur t tilla si:
diskutimet, shkmbimet e ideve, debatet, deklaratat e politikanve etj.

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, debat, procedura t debatit, fols, argument,
kundrargument.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Pema e mendimit
organizuesi grafik
Sistemimi i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Ditari dypjessh
Pun n dyshe
Prforcimi
Shkrimi i lir
Pune individuale
Parashikimi
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Pema e mendimit organizuesi grafik

Me an t nj organizuesi grafik msuesi mbledh idet e nxnsve mbi debatin.

Zhvillohet midis dy a m shum personave
E drejton moderatori

34
Debati
Ka tem t caktuar
Mbrojn opinione t ndryshme

Ndrtimi i njohurive. Ditari dypjessh
Ndahet klasa n dy grupe dhe, pasi lexojn debatin ndrmjet Linkolnit dhe Dagllasit, plotsojn ditarin
dypjessh:
shtjet
T dhnat nga debati
shtja kryesore e debatit

Argumentet e Dagllasit
Argumentet e Linkolnit
Kundrargumentet e Dagllasit
Kundrargumentet e Linkolnit
Prfundimet (sipas jush)
Si jan respektuar nga debatuesit
rregullat e debatit?
Pse e vlersoni kt debat?
Lexohen mendimet e nxnsve dhe diskutohet rreth tyre.
Prforcimi. Shkrimi i lir.
Shikoni karikaturn dhe shkruani diiturn.
Detyr shtpie. Ushtrimi 1.
Bhet vlersimi i ors s msimit dhe i nxnsve q kan marr pjes aktivisht dhe kan dhn prgjigje
t sakta.
Tema: Debati n klas

T identifikoj debatin publik si lloj i tekstit gojor.

a. T dalloj elementet kryesore t nj debati:

- temn dhe qllimin e debatit,

- argumentet dhe kundrargumentet,

- prfundimet,

- gjuha e prdorur;

b. t marr pjes n nj debat publik pr nj shtje me interes pr t.

c. t prcaktoj procedurat e organizimit t debatit;

. t zbatoj n praktik kto procedura.
?
?

Konceptet kryesore:

tekste t parashikuara pr t folur, debat, procedura t debatit, fols,

argument, kundrargument.
35
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Rrjeti i diskutimit/ organizuesi grafik
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Debati
Pun n dyshe
Prforcimi
Pune individuale
Zhvillimi i msimit
a. Parashikimi. Rrjeti i diskutimit/ organizuesi grafik

Nj aspekt i veant i debatit jan pjesmarrsit. Ata duhet t jen fols dhe dgjues t mir. Pr kt
msuesi me an t tekniks Rrjeti i diskutimit shtron pr diskutim nj shtje t till:

PO
JO

Pr t marr pjes n nj debat:
a duhet t jesh nj fols i mir?

Prfundimi.
Pjesmarrsit n debat duhet t jen jo vetm fols t mir, por dhe dgjues t mir, sepse gjat debatit
ata i shkmbejn rolet n mnyr t vazhdueshme.
b. Ndrtimi i njohurive. Organizimi i nj debati
Organizohet n klas nj debat mes nxnsve pr tema, t cilat prekin ndjeshm interesat e tyre, si mund
t jet:
- A duhet t ken provimet e maturs t njjtat pik me mesataren e katr viteve?
Ndahet klasa n grupe dhe ndahen rolet: moderatori e debatuesit, q zgjidhen prfaqsues nga do grup.
T ndar n grupe nxnsit diskutojn mbi qndrimin q do t mbajn dhe argumentet q do t mbshtesin.
Pr kt ata duhet t mbshteten n fakte dhe argumente sa m bindse.
Ndahen n tri grupe baz.
- Mbshtetsit e tezs
- Kundrshtuesit e tezs
- Grupi I tret mund t grupoj nxns q mendojn se t dyja palt kan pjesrisht t drejt.
Msuesi trheq vmendjen pr rregullat baz q duhet t respektohen gjat debatit, si:
-
respektimi i etiks s mirsjelljes;
-
respektimi i mendimit t shokut;
-
respektimi i kohs
Roli i msuesi duhet t jet m specifik. Ai duhet t mbshtes her njrn pal, her tjetrn pr t nxitur
sa m shum idet e debatuesve.
Pas nj kohe t konsiderueshme prej 15 min msuesi mund tu krkoj nxnsve pjesmarrs t
prmbledhin idet q kan thn pr t ritheksuar edhe njher argumentet q dalin n drit.
- Vlersimi i nxnsve mund t bhet dhe me an t nj tabele t till, e cila u shprndahet nxnsve ku
ata mund t vlersojn veten ose shokun.
36
Tabel pr vlersimin e pjesmarrjes s nxnsve n debat

Pak
Mesatarisht
Shum
Sa i gatshm sht nxnsi t marr pjes?

A arrin nxnsi te nj prgjigje e menduar mir?
A mundet nxnsi ta mbshtes mendimin me
fakte apo me argumente?
Detyr shtpie: a) Sillni n klas lloje t ndryshme intervistash.
Tekstet e paracaktuara pr t folur
Tema: Intervista (2 or)

Kjo tem msimore ka si synim t aftsoj nxnsit t dallojn veorit e teksteve, t cilat jan t paracaktuara
pr t folur nga lloje t tjera t teksteve. Msuesi duhet t theksoj fjaln t paracaktuara duke u krkuar
nxnsve t rikujtojn q n njohurit e mparshme kan njohur lloje t teksteve t paracaktuar pr t dgjuar.
Nj lloj I ktyre teksteve sht edhe intervista. Msuesi drejton vmendjen e nxnsve te llojet e intervistave,
pasi ato gjejn nj prdorim shum t gjer n jetn e prditshme.
Fjalor
Sipas FJALORIT T GJUHS S SOTME SHQIPE, 1980, fjala Intervist ka kuptimin bisedim (me an t
pyetjeve e prgjigjeve) q bn nj udhheqs politik a shoqror, nj njeri i shquar, nj prfaqsues zyrtar etj.
me nj gazetar pr shtje t rndsishme dhe q botohet n shtyp ose jepet n radio a n televizion.
Sot intervistat jan tekste gojore efikase, q prdoren mjaft n rrethana t ndryshme. N mnyr t veant,
n ditt e sotme prdoren gjersisht intervistat pr pun.
Ecuria metodike
Kjo tem sht parashikuar t zhvillohet n 2 or msimore. N orn e par nxnsi do t njihet me etapat e
zhvillimit t nj interviste, si:
a. prcaktimi i tems s intervists;
b. przgjedhja e t dhnave pr personin q do t intervistohet;
c. shkrimi i pyetjeve t intervists;
d. realizimi i intervists.
N orn e dyt nxnsi vihet n nj situat tjetr ku ai do t msoj se si mund t jet i suksesshm gjat nj
interviste pune. N kt rast ai duhet t aftsohet pr:
a. przgjedhjen e t dhnave pr krkesat e pundhnsit;
b. prdorimin e nj gjuhe t prshtatshme;
c. paraqitjen dhe sjelljen etike gjat intervists pr pun;
d. shkrimin e nj rregulloreje pr intervistn e puns.
37

Materiale n ndihm t msuesit
Jeta prtej letrsis (intervist me shkrimtarin Fatos Kongoli)
Pyetja: Le t ndalemi pak te romani juaj Lkura e qenit. Nj roman ku ju flisni pr emocionet
jo t zakonshme t nj burri. Si lindi Lkura e qenit dhe a mund t na shuani disa kureshtje q
shoqrojn lexuesin e ktij libri?
Prgjigja: F.K. - Lkura e qenit sht romani im i pest, i shkruar pas viteve 90. Ky roman vjen pas
romaneve I humburi, Kufoma, Dragoi i Fildisht, ndrra e Damokleut. Kto romane un i grupoj n
nj cikl, t cilin e kam quajtur Burgjet e kujtess. Dhe romani Lkura e qenit sht i fundit i ktij cikli,
dhe sht si nj ur midis ktij cikli dhe nj cikli t ri romansh q fillojn me romanin Te porta e shn
Pjetrit, q e kam botuar n vitin 2005. Lkura e qenit, u prit mjaft mir nga lexuesit, dhe sht pritur
shum mir edhe jasht Shqipris, n Kosov, Maqedoni apo vende t tjera.
Ju udhtoni shpesh. Sa n kontakt jeni me letrsin q bhet sot n Evrop apo m tej, dhe si e
shihni letrsin tuaj n raport me kt letrsi?
F.K. - Un udhtoj sa her q m botohet nj libr apo ku ftohem diku. Dhe sigurisht q kto
udhtime jan mundsi kontaktesh pr mua, me shkrimtar nga vende ku botohen librat e mi. Sa
her q organizohen promovime, shtypi n Franc apo Gjermani, shkruan pr veprat e mia. Un kam
mundsi t njihem personalisht me shkrimtar t ktyre vendeve, t lexoj veprat e tyre, pak a shum
m jepet mundsia t jem koherent me autort dhe letrsin m n z t Evrops apo m gjer.
Duhet tjua ken br shpesh kt pyetje. Sa je ti n librat e tu ose sa sht jeta jote n ato libra?
F.K. - Nuk ka asnj libr ku nuk ndodhem un. N nj mnyr apo nj tjetr t gjith librat mbajn gjithka
timen. Shpesh m kan br kt pyetje, duke qen se librat e mi jan shkruar n vet t par, m kan
pyetur se sa elemente autobiografike ka aty, sa ka nga jeta ime personale. sht nj pyetje q ma kan
br edhe n t kaluarn, gjat kohs q botova romanin tim t par. Kudo q shkoja n at koh, m
pyesnin n sht jeta ime n kt libr. Sigurisht, n romanet e mia ka element t prvojs sime. Vetm
kaq mund t them. T shkruash nj roman, t duhet nj prvoj shum e madhe, por nuk sht vetm
prvoja, ajo q e bn romanin.
far ndodhet tani n tryezn tnde t puns?
F.K. - Sigurisht q kam dika n tryezn time t puns. Nuk ka asnj shkrimtar q t mos ket ide. N
mendjen time orvaten shpesh shum ide dhe vazhdimisht jam n pun. M konkretisht nuk mund t flas,
pasi nuk m plqen t flas pa e mbaruar nj pun.
Ka ndodhur ndonjher ta lini n gjysm nj roman?
F.K. Po, m ka ndodhur nj her t l n gjysm nj roman. Ka ndodhur vite m par, pikrisht pasi
botova romanin tim t par Ne t tre.
Prse e lat n gjysm?

F.K. - E lash se m zuri frika.
38

Cila sht frika juaj tani?
F.K. - Tani kam frik n do plqehet ajo q un shkruaj apo jo. Nuk kam m frik ideologjike. Shqetsimi
im sht q t shkruaj dika q ka ndonj vler.
Nuk ju shohim shpesh npr kafene. Shfaqeni rrall n publik. A mund t na thoni se si jeton
Kongoli?
F.K. - Ka qen nj periudh e jets sime ku un lexoja shum e shkruaja pak dhe n at koh frekuentoja
shum gjra. Kam pasur nj jet shum t pasur me ngjarje. Ather kisha koh ti bja t gjitha, tani
nuk kam m koh. Ajo koh q m mbetet dua ta shfrytzoj. Nuk sht se jam i trhequr e sm plqen
t frekuentoj shoqrin, kafenet, prkundrazi m plqejn shum. Gjithka sht shtje kohe, pasi
kur do t shkruaj. Un skam m koh tani, ajo tani sht elementi m i muar. Ndrsa pr sa i prket
daljes n gazet jo se sm plqen, por n mnyr t arsyeshme kur kam pr t thn dika. Nj
shkrimtar nuk sht nj artist kinemaje. Sipas konceptit tim, shkrimtari sht ndryshe dhe duhet t dal
ather kur do t thot dika.
Intervistoi ALDA BARDHYLI

Modele msimi
Tema: Intervista gojore ( 1 or)
?
-
a.
b.
c.
a.
Objektiva:
T identifikoj intervistn, si lloj i tekstit gojor dhe ta prdor at n situat t caktuar;
t prcaktoj temn pr t ciln do t bj intervistn;
t przgjedh t dhna pr personin q do t intervistohet;
t shkruaj pyetjet pr intervistimin;
t realizoj nj intervist gojore.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele intervistash.
Konceptet kryesore:
tekste t parashikuara pr t folur, intervist, procedura t intervists,

intervist pune, intervist historike, paraqitje.
Struktura msimore
Organizimi i nxnsve
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Parashikimi
Leksion i shpejt/ ditari dypjessh
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Loj me role
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Pune individuale
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Leksion i shpejt/ ditari dypjessh
Msuesi prezanton para nxnsve temn e msimit dhe u krkon t japin mendimet e tyre rreth intervists.
39

Pyet nse nxnsit kan pasur raste t intervistojn apo t intervistohen.
Shnon n tabel prkufizimin pr intervistn.
U shprndan nxnsve lloje t ndryshme intervistash. U sugjeron nxnsve t vzhgojn mnyrn e
hartimit t tyre.
Msuesi mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe u krkon nxnsve q paraprakisht t njihen me
informacionin e tekstit mbi lloje t ndryshme intervistash. Kjo do ti ndihmoj ata n fazn e dyt t msimit ku
nxnsit do t aplikojn lloje t ndryshme t intervistave.
Nxnsit pr lehtsi t puns s tyre mund t hedhin shnimet baz n ditarin dypjessh.
Intervista pr historin gojore
Intervistuesi
I intervistuari
Shkruani nj hyrje pr intervistn tuaj. Prezantoni

veten dhe projektin, si dhe shpjegimet pr t.
Shkruani t paktn gjasht pyetje q do ta bjn
t intervistuarin tu tregoj ngjarje dhe detaje pr
periudhn q po studioni.
Prgatisni pyetje shtes q do tju ndihmojn
q t zgjeroni informacionin q do t merrni
prej t intervistuarve.
Shkruani tri pyetje pr moshn, vendlindjen dhe
profesionin e personit q po intervistoni.
Lini nj dat takimi me personin q do t
intervistoni dhe prpiquni t jeni n koh.
Bisedoni me t intervistuarin nse e pranon q
t regjistrohet.
Mbani me vete shnimet q keni prgatitur.
Mbasi ta prfundoni intervistn, shpjegojini t
intervistuarit, q kt intervist do ta prdorni
pr nj projekt n klas. Pyeteni t intervistuarin
nse do t donte q t i prmendej emri apo do
t donte t ishte anonim.
Ndrtimi i njohurive. Loj me role.
N kt faz t msimit msuesi do t synoj realizimin e dy objektivave t II dhe t III ku nxnsit do t
njihen me elementet prbrse t intervists. Msuesi duhet tu trheq vmendjen n aspekte q kan t
bjn me organizmin e intervists.
Prezantimi i llojeve t ndryshme bn t mundur q nxnsi t njoh forma t ndryshme t shprehuri.
Nxnsit organizojn n dy grupe n role lloje t ndryshme intervistash (intervist pune, intervist
historie). Vzhgojn njri-tjetrin pr mnyrn si zbatojn rregullat e saj.
Prforcimi. (Rishikim n dyshe)
Nxnsit mund t punojn n dyshe, ku, pasi t ken lexuar tekstin mund t hartojn pyetje t ndryshme
pr realizimin e nj interviste, si p.sh., intervistn me nj historian.
-
far ndodhi me krahinat shqiptare t Himars dhe Sulit?
-
Pse u nda Himara?
-
A i humbn ndonjher lidhjet e gjakut?
-
Ku shkonin shqiptart gjat operacioneve t turqve?
40

-
-
-
-
-
-
A rrinin gjat aty?

far ndodhi me dhrmijasit?
veprime ndrmori Ali Pash Tepelena?
far i bri himariott t kthenin syt nga Greqia?
A u kujdes qeveria shqiptare pr ta?
N cilat shtete emigruan ata?
Nxnsit mund t krahasojn prgjigjet e t vlersojn njri-tjetrin.

Detyr shtpie. a) ushtrimi 1
Ju mund t bni intervista pr t msuar m shum pr ndryshimet n
shoqrin shqiptare (vlerat, njerzit, shoqria n trsi)
Tema: Intervistat pr pun (1 or)
Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:

- T identifikoj intervistn pr pun dhe ta prdor at n situat t caktuar;
a. t przgjedh t dhnat pr krkesat e pundhnsit;
b. t prdor gjuhn e prshtatshme;
c. t prshkruaj elementet e paraqitjes dhe t sjelljes etike gjat intervists pr pun;
. t shkruaj nj rregulloreje pr intervistn e puns.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele intervistash pune.
Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr t folur, intervist, intervist pune, procedura t

intervists, paraqitje, sjellje, rregullore.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Parashikimi
Strategjit msimore
Leksion i shpejt/ ditari dypjessh
Nxitja e diskutimit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Loj me role
Pun n dyshe
Prforcimi
Shkrim i lir/ Rishikim n dyshe
Pune individuale
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Leksion i shpejt/ ditari dypjessh

Intervistuesi
I intervistuari
Synimi i intervistuesve sht q t gjejn

kandidaturn m t mir pr vendin e puns.
Synimi i t intervistuarit sht q t bind

intervistuesit se ai/ajo sht personi i duhur pr
kt vend pune.
Shumica e pundhnsve bjn pyetje duke u

bazuar n CV-n e paraqitur, duke i strukturuar
pyetjet ose mbi bazn e t dhnave pr
arsimimin dhe prvojn tuaj n pun, ose mbi
bazn e kritereve pr punn.
sht e rndsishme q t merret nj informacion

paraprak pr krkesat q ka pundhnsi
41

Pyetja m e rndsishme q do i intervistuar
duhet t bj paraprakisht sht Pse duhet t
m punsojn mua?
sht shum e rndsishme q prgjigjet tuaja
t ken lidhje me pyetjen q ju bhet, si dhe
t jen interesante, duke vn theksin te pikat
tuaja t forta. Duhet t prgjigjeni n mnyr t
natyrshme, pr t mos dhn iden q i keni
prgatitur m par pyetje.
Prve pyetjeve t prgjithshme dhe atyre t
lidhura me punn, duhet t prgatiteni dhe pr
pyetje t papritura.
Duhet t mbani parasysh q sht mir t mos
bni pyetje pr pagn.
Gjuha q do t prdorni n intervistn pr pun
do t krijoj dhe nj prshtypje t caktuar tek
intervistuesit.
sht shum e rndsishme q t keni kujdes
n prdorimin e kohve t foljeve.
Ndrtimi i njohurive. Loj n role.
Klasa ndahet ne tri grupe dhe secili prgatit n role nj intervist pune. Kategorit e punve t jen t
ndryshme dhe t lidhen me shkall t ndryshme kualifikimi.
Ndrkoh zgjidhet nj juri q vlerson grupi m t mir duke argumentuar vlersimin.
Prforcimi. Shkrim i lir/ Rishikim n dyshe
N grupe dyshe shkruhet nj rregullore pr intervistn n pun. Po kto grupe bjn vlersimin e puns
s grupeve dyshe.
Teste t paracaktuara pr tu shkruar
Tema: Letra e mospranimit (1 or)

N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet n tekstet t paracaktuar pr tu shkruar. Kjo
tem do t zhvillohet n nj or.
Model msimi

- T identifikoj letrn e mospranimit, si lloj i letrs zyrtare.
a. t dalloj elementet e nj letre mospranimi;
b. t shkruaj nj letr mospranimi sipas hapave t prcaktuar.
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, modele letrash mospranimi.
42
Konceptet kryesore:
tekste t parashikuara pr t shkruar, letr mospranimi
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Harta e mendimit/ diagrami i Venit

Leximi / prmbledhje n dyshe /
Shkrim i lir
Rishikim n dyshe
Prforcimi
Organizimi i nxnsve
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Pun individuale
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Harta e mendimit/diagrami i Venit

Msuesi/ja mund t bj nj parantez lidhur m njohurit q nxnsi ka marr n temat msimore
pararendse duke sjell n vmendjen e nxnsve lloje t ndryshme t teksteve t studiuara deri m tani.

lajmet
Tekste t paracaktuara
intervista
pr tu dgjuar
leksioni
letrat
Tekste informuese
paraqitse
pr tu shkruar
ankesat
leksioni
pr t folur
debati
fjalimi
Me an t Diagramit t Venit nxnsit, me ndihmn e msuesit, nxjerrin n pah elementet e prbashkta

dhe t veanta mes ktyre llojeve t teksteve dhe n veanti mbi llojet e letrave zyrtare.
Letrat formale (zyrtare)
Letrat zyrtare, CV,
Kan formula hyrse
Letrat joformale (jozyrtare)

Letra t personale
Kan formula hyrse
Q n hyrje prezantojn problemin
Midis letrshkruesit dhe atij q merr letrn ka

marrdhnie t afrta..
Gjuh t ftoht ..
Gjuh m afr komunikimit t prditshm
Ndrtimi i njohurive. Leximi / prmbledhje n dyshe

N kt faz t msimit msuesit mund tu sugjeroj nxnsve q me an t tekniks Leximi / prmbledhje
n dyshe t njihen m informacionin rreth letrs s mospranimit.
S bashku me ta mund t shnoj n tabel pikat m t rndsishme q nxnsit duhet t ken parasysh
pr t shkruar nj letr mospranimi.
- Letra e mospranimit (refuzimit) duhet t ruaj respektin ndaj marrsit.
- Letra nuk duhet t krijoj dilema tek kandidati.
- Duhet t tregoj qart rezultatin negative dhe njkohsisht nuk duhet t fyhet apo cenohet
profesionalizmi dhe personaliteti i personit, t cilit i drejtohet letra.
43

- N nj letr refuzimi nuk duhet t krkohet falje.
- Refuzimi nuk duhet t prmbaj asnj lloj gnjeshtre.
Pas identifikimit t arsyeve pr t cilat shkruhet letra zyrtare, msuesi mund ti sugjeroj nxnsve t
shikojn modelin e nj letre mospranimi.
Nxnsit n grupe prcaktojn prbrsit e saj:
- Emri i kompanis dhe logoja e saj.
Tiran, m 23.09.2009
Kompania AMC
- Formula hyrse
I nderuar z ela
- Prmbajtja e letrs e cila duhet tu prmbahet parametrave t etiks s puns
Ishte knaqsi q ju takova dhe mora pjes n intervistimin tuaj pr vendin e ekonomistit n firmn ton.
Pavarsisht nga kualifikimet tuaja mjaft t mira, komisioni przgjedhs vendosi q kt vend ta fitoj nj
kandidat tjetr.
Ju falnderojm pr kohn dhe interesimin tuaj, si dhe ju urojm suksese n t ardhmen.
- Formula prmbyllse.
Me respekt

Drguesi
Drejtuesi I burimeve njerzore.
Nnshkrimi I hartuesit t letrs.
Pas prcaktimit t ktyre elementeve msuesi i ndan nxnsit n grupe dhe u jep tri arsye pr nj letr refuzimi.

- Arsyet e refuzimit pr t mos pranuar n pun nj kandidat t caktuar

- Arsyet e refuzimit pr mos bashkpunimin mes institucioneve t caktuara (organizata t ndryshme etj.)

- Arsyet pr t mos financuar apo mbshtetur nj projekt nga nj institucion i caktuar.
Nxnsit duhet t zgjedhin njrn prej tyre. Ata duhet t shkruajn letrn t cilt duhet ta paraqesin para
klass duke prcaktuar edhe elementet prbrse t saj.
Nxnsit diskutojn pr prmbajtjen dhe mnyrn si sht ndrtuar secila prej letrave duke evidentuar
cilsit apo mangsit e secils.
N fund t ors msuesi vlerson pjesmarrjen e nxnsve n msim dhe vlerson me not.
Tekstet e paracaktuara pr tu shkruar
Tema: Letra zyrtare - Ankesat
(1 or)
Kjo tem msimore synon q nxnsit t dallojn Ankesn, nj nga llojet e letrave zyrtare, si tekste t
paracaktuara pr tu shkruar, dhe t aftsohen pr t shkruar ankesa. Kjo tem do t zhvillohet n nj or.
Fillimisht, duke prdorur strategji t tilla, si Leksion i shpejt/ ditari dypjessh apo Lexim / prmbledhje n
dyshe, diagrami i Venit, do t rikujtohen njohurit e mparshme, duke shtuar edhe saktsuar njohurit, dhe m
pas do t kalohet n shkrimin e nj letre ankese, ku nxnsi do t materializoj njohurit e marra.
44

Modele prgjigjesh
FORMULARI I ANKESS
Ankuesi:
Emri - Dritan
Mbiemri - Muho
Adresa - Lagjja Sknderbeu Nr 5. Tiran
Telefoni - 0693245321
Drejtuar:

Zyrs pr Mbrojtjen e Konsumatorit

Rruga A. Toptani, Kati II,Tiran
Prmbajtja e ankess:
a. Organi publik ose privat (Kontrolluesi) pr t cilin ankoheni
Moszbatim i marrveshjes mes Drejtoris s Ujsjellsit dhe shkolls s mesme t prgjithshme
Hoxha Tahsim
b. Veprimet ose mosveprimet e organit q i konsideroni shkelje
N baz t marrveshjes s vendosur mes dy institucioneve sht vrejtur pr nj periudh kohe t
gjat mosrespektimi i rregullave t vendosura dhe mosfurnizimi me uj i mjediseve t shkolls.
c. Dokumentet q mund t provojn shkeljen, duhet ti bashkngjiten ktij formulari.
1. Fatura e ujsjellsit
2. procesverbalet e mbajtura nga drejtoria e shkolls
3. ankesat e nxnsve
. Ndihma ligjore q krkoni nga Zyra e pr Mbrojtjen e Konsumatorit
N baz t ligjeve n fuqi krkojm ndrmjetsim t palve dhe respektimin e rregullave duke
furnizuar me uj shkolln n mnyre t rregullt.
Do ta vlersoja nse ju do t merrnit n konsiderat ankesn time.
Duke ju falnderuar pr kohn tuaj, mbetem me respekt.
Ankuesi
Dritan Muho
Tiran, m 21. 02 2008
Model msimi
Tema: Ankesa
Objektiva:
T identifikoj ankesn si lloj i letrs zyrtare dhe ta prdor at.

a. T dalloj elementet e llojeve t ndryshme t ankesave;
b. t vzhgoj paraqitjen grafike t ankesave pr t dalluar strukturn e saj;
c. t plotsoj nj formular ankese;
. t shkruaj letra ankese.
45
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, lloje t ndryshme ankesash.
Konceptet kryesore: tekste t parashikuara pr tu shkruar, letr ankes, teknika t shkrimit t

letr ankess, formula hyrse, mbyllse etj.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Strategjit msimore
Organizues grafik
Lexim / prmbledhje n dyshe
Shkrimi i lir
Nxitja e diskutimit
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun n dyshe
Pune individuale
Zhvillimi i msimit
Parashikimi: Organizuesi grafik/diagrami i Venit

Msuesi drejton vmendjen me an t diagramit t Venit mbi t prbashktat dhe t veantat e letrs s
mospranimit dhe ankess.
Ankesa
Njofton personat ose institucionet

prgjegjse pr refuzimin e nj shrbimi etj.
- thuhen qart arsyet e refuzimit;
- nuk krkohet falje pr refuzimin
Ankohet te personat ose institucionet

prgjegjse pr qllime t ndryshme;
-Fakte t sakt;
- Argumente bindse;
Letra e
mospranimit
Mesazhi duhet t jet i qart;

Ruhet respekti ndaj marrsit t letrs;
Zbatohen krkesat strukturore t letrave zyrtare;
Gjuha e prdorur sht formale
Nxnsit evidentojn elementet e prmbajtjes dhe t strukturs s letrave dhe prcaktojn t prbashktat
ose t veantat e tyre.
Ndrtimi i njohurive. Lexim/ prmbledhje n dyshe
N kt faz t msimit msuesi mund t prdor teknikn lexim / prmbledhje n dyshe duke shnuar
veorit kryesore t Ankess n tabel.
jan letrat e ankess?
Cili sht qllimi i hartimit t tyre?
duhet t keni qart kur shkruani nj ankes?
Si duhet t shkruhet ankesa?
Ankesat jan letra zyrtare

Ankesat bhen pr tu ankuar pr qllime t ndryshime, si: pr
mungesn e nj shrbimi apo produkti, pr nj vendim q e gjykoni
t padrejt etj.
a. qllimin pse po e shkruani ankesn;
b. rezultatin ku doni t arrini.
a. idet tuaja ti parashtroni sa m qart;
b. faktet q paraqisni duhet t qndrojn dhe t prligjin t drejtn
tuaj pr tu ankimuar;
c. t drejtn tuaj mbroheni me argumente, duke shmangur tonet
patetike, sarkastike apo krcnuese;
d. Letra duhet t jet e shkurtr dhe koncize;
Letra duhet ti drgohet personit prgjegjs me pozicionin m

t lart, prej t cilit mund t vij dhe zgjidhja e problemit.
Udhzohen nxnsit t shohin modelet e letrave t dhna n f. 41 t librit.
Kujt duhet tia drejtoni ankesn?
46
Prforcimi. Shkrimi i lir.

Pr t praktikuar shkrimin e nj letr ankese msuesi/ja mund ta ndaj klasn n grupe. Pr kt mund t
shrbej teknika Shkrimi i lir. Mund tu sugjerohen nxnsve t zgjedhin nj tem aktuale. Duhet ti udhzoj
q gjat praktikimit t ken parasysh rregullat e shkrimit t saj.
Nxnsit praktikohen n grupe n shkrimin e nj letr ankese duke lexuar shembuj letrash ankese, si:
- Ankes drejtuar kryetarit t njsis vendore pr shkak t mosmirmbajtjes dhe mosfunksionimit t fushs
sportive,
- Ankes drejtuar nj firme e cila shet aparate celulare,
- Ankes drejtuar Komitetit Shqiptar t Helsinkit pr shkeljen e nj t drejte.
Vmendja e nxnsve duhet t fokusohet n element t strukturs s letrs t tilla si:
- Formula hyrse, e cila duhet t ruaj etikn e mirsjelljes:
I nderuar zoti Gjika, administrator I pallatit
- T dhnat kur dhe far ka ndodhur:
Mbrmjen e s hns aty nga ora 8.30 antart e familjes sime e gjetn dern e jashtme t shtpis t
mbushur me plehra.
- Parashtrimi i qart i problemit:
Situata t tilla kan ndodhur shpesh n pallatin ton, por ne, duke mos dashur t krijojm konflikte, kemi
heshtur dhe i kemi pastruar vet plehrat e t tjerve.
- Parashtroni qart arsyen pse e keni shkruar letrn dhe far krkoni prej tij.
Duke qen se kto raste koht e fundit jan paraqitur m shpesh, ju krkojm q me prgjegjsin tuaj
ti kushtoni ktij problem vmendje pr ta zgjidhur me qllim q raste te tjera t mos prsriten m.
- Krkesa pr t marr prgjigje nga personi duhet t shoqrohet me kodet e mirsjelljes t tilla si:
Do ta vlersoja nse do ta merrnit parasysh ankesn time...
- Prfundim i letrs duke e falnderuar paraprakisht personin, t cilit i jeni drejtuar.
Duke ju falnderuar pr kohn tuaj, mbetem me respekt.
Andon Marko
- Adresa e drguesit

e-posta: amarko@yaoo.com

Rr.uga e Re, ap.2/3

Nr. tel: 04234567

Cel: 06578900
Detyr shtpie. Sillni n klas lloje t ndryshme letr ankesash.
47

Tekstet e paracaktuara pr tu shkruar
Tema: Ftesat
Objektiva:
T prdor teknikat e shkrimit t nj ftese.
a. T dalloj elementet e llojeve t ndryshme t ftesave;
b. t vzhgoj paraqitjen grafike t llojeve t ndryshme t ftesave;
c. t shkruaj ftesa t llojeve t ndryshme sipas modeleve t dhna.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, shkumsa me ngjyra, tabela, lloje ftesash.
Konceptet kryesore:

Struktura msimore
Fazat e strukturs
tekste t parashikuara pr tu shkruar, ftes, teknika t shkrimit t ftess,

formula hyrse, mbyllse etj.
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Organizues grafik
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Di /Dua t di / Msova
Pun n dyshe
Prforcimi
Shkrimi i lir
Pun individuale
N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet te veorit prmbajtsore dhe strukturore t ftess,

si tekst i paracaktuara pr tu shkruar.
Ftesa sht nj flet letre e shtypur a e shkruar q prmban nj grishje, q i bhet dikujt pr t marr pjes
n nj fest, n nj pritje ose n nj ceremoni me rastin e ndonj dite t shnuar. Ftesat jan llojet e teksteve
q shrbejn pr ngjarje t ndryshme vetjake, familjare dhe shoqrore. Duhet theksuar q ato klasifikohen
n ftesa zyrtare dhe jozyrtare, pr kt arsye ndryshon edhe mnyra e t shkruarit dhe njkohsisht edhe
paraqitja e tyre grafike.
Zhvillimi i msimit
Parashikim. Organizuesi grafik

Duke qen se nxnsit i njohin ftesat nga prdorimi i tyre n jetn e prditshme, msuesi mund t mbledh
opinionet e tyre n organizuesin grafik.

Shrbejn pr t njoftuar pr ngjarje te ndryshme

Formale (zyrtare)
joformale (jozyrtare)
Ftesat

pr ceremoni zyrtare
pr ceremoni familjare

Ndrtimi i njohurive. Di /Dua t di /Msova
Msuesi/ja mund t ndaj klasn n dy grupe. U paraqet lloje te ndryshme ftesash dhe u krkon t shnojn
n tabeln: DI/ DUA T DI/ MSOVA, informacionin mbi to.
48
Di
Prdoren pr ngjarje
t ndryshme
Dua t di
Msova
A mund ti ndajm n
lloje t ndryshme?
Ftesat jan zyrtare dhe jozyrtare
Na shrbejn n jetn
e prditshme
Cila sht struktura e

tyre?
Struktura e tyre prcaktohet nga lloji.

Ftesa zyrtare: ka kto elemente: logoja e institucionit,
kujt i drgohet, prmbajtja (informacioni i sakt
pr vendin, kohn (data, ora), dhe qllimin pr t
ciln organizohet ngjarja; informacion i shkurtr mbi
kontekstin e ngjarjes), formula prshndetse e
mbylljes dhe pikat e kontaktit t institucionit q
organizon ngjarjen.
Ftesa jozyrtare: struktura sht m e paprcaktuar,
por elemente, si rasti, kush e organizon, vendi dhe
koha duhet t jen shkruar qart.
Japin informacion
pr organizmin e nj
ngjarje ku ftohemi t
jemi pjesmarrs.
Cila sht gjuha q

duhet te prdoret n to?
N varsi t llojit t ftess, gjuha q prdoret mund t

jet formale ose joformale.
I ndrtojm si duam.
A sht domethnse
mnyra e paraqitjes
grafike?
Paraqitja e ftess sht shum e rndsishme, pasi

tregon seriozitetin n t cilin organizohet veprimtaria.
Mund t organizohet nj loj me role rreth nj situate t dhn, si mund t jet rasti i nj agjencie q
organizon festa, e cila ka ngatrruar modelimin e dy ftesave pr dy ngjarje t ndryshme, nj zyrtare, t
organizuar nga nj institucion, dhe nj jozyrtare pr nj ngjarje familjare, si martes, ditlindje etj. U krkohet
nxnsve t evidentojn far nuk shkon n ftesat e marra dhe m pas n grup duhet t shnojn cilsit q
duhet t ket nj ftes zyrtare e nj jozyrtare.
Ftesa zyrtare
Ftojn njerz me funksione t ndryshme, q
drejtprdrejt ose jo lidhen me ngjarjen.
Shkruhet n mnyr formale.
Ka stil zyrtar
Prmban t gjitha informacionet e rndsishme.
Shoqrohet me falnderimin pr pjesmarrje dhe
faktin q t ftuarit jan t mirpritur t marrin pjes
n aktivitet.
Japin informacion pr kodin e veshjes dhe shpesh
krkohet t konfirmohet pjesmarrja.
Mbyllen me nj prshndetje.
Ftesa jozyrtare
Prdoret pr ngjarje t ndryshme t jets personale.
Prdoret nj gjuh m pak formale.
Shkruhet n mnyra t ndryshme, n varsi t
personave qe ftohen n fest.
sht e rndsishme t dallohet qart informacioni
mbi vendin, datn dhe orn e zhvillimit t ngjarjes.
Shoqrohen me pamje grafike t ndryshme,
zakonisht q prcjellin atmosfern e ngjarjes.
Krkohet t konfirmohet pjesmarrja.
Nxnsit mund t punojn n dyshe ushtrimin 1.

Formula:

hyrse T nderuar qytetar/

mbyllse: ju mirpresim, nse keni ndonj pyetje, ju lutem kontaktoni n .
Qllimi i ftess: organizimi I fushats s DITS BOTRORE PA MAKINA,
Elementet q trheqin vmendjen: logoja, ana grafike, informacioni, i cili shpjegon kontekstin e dats n
t ciln ndodh ngjarja,
Informacioni i sakt, gjuha formale,
49

I
Informacioni kryesor:
N 22 shtator 2010 zhvillohet fushata pr shnimin e dits botrore pa makina, n orn 11, n sheshin
Nn Tereza, Prishtin.
Prforcimi. (Shkrimi i lir)
Nxnsit praktikohen n grupe pr shkrimin e nj ftese.
Msuesi/ja mund ta ndaj klasn n dy grupe dhe tu krkoj nxnsve t shkruajn dy ftesa: zyrtare dhe
jo zyrtare. Duke shfrytzuar njohurit e marra n lndn e informatiks, grupet ti kushtojn kujdes jo vetm
prmbajtjes, por edhe paraqitjes grafike t ftess.
Disa nga veprimtarit pr t cilat mund t shprndahen ftesa mund t jen si m posht:
- ftes pr inaugurimin e biblioteks s shkolls/ muzeut/ promovimin e nj libri/
- ftes pr pjesmarrje n nj konferenc shkencore/ ngjarje artistike si ekspozit, festival (muzikor,
teatror), festa t ndryshme (7 marsi, 1 qershori, Krishtlindja, Bajrami)
- ftes pr ngjarje t ndryshme familjare (ditlindje, martes etj.)
Nxnsit mund t krahasojn ftesat e t vlersojn njri-tjetrin.
Msuesi/ja bn konkluzionin e ors dhe vlerson me not.
Detyr shtpie. Sillni n klas lloje t ndryshme ftesash.
Tema: Referati (2 or)

N kt tem msimore vmendja do t prqendrohet te veorit prmbajtsore dhe strukturore t referatit,
si tekst i paracaktuara pr tu shkruar, me qllim q ti komunikohet nj auditori t caktuar.
Msuesi/ja duhet t theksoj se referatet jan llojet e teksteve qllimi i t cilave sht t komunikojn ide
dhe informacione pr grupe t caktuara. Pr kt arsye me qllim q komunikimi t mos dshtoj informacioni
q zbrthen temn duhet t strukturohet n mnyr t till q t vihen n dukje shtjet kryesore, t mbahet
parasysh publiku t cilit i drejtohet, elementet prbrse m t rndsishme etj.
Fjalor
Referat 1. parashtres e gjer me shkrim, ku trajtohet nj tem e rndsishme, q prgatitet nga
specialist t fushave t ndryshme, si: t politiks, shkencs, arsimit, prodhimit etj. dhe mbahet para nj
auditori pr t paraqitur, zbrthyer, analizuar dhe pr t mbajtur qndrim mbi t; 2. raport i hollsishm q
mban nj drejtues rreth veprimtaris s sektorit t vet.
N veprimtarin shkollore referati sht nj nga format e puns s pavarur me karakter studimor, q
prgatitet nga nxnsit ose studentt mbi nj tem t caktuar, shkencore, letrare, sociale etj. dhe mbahet para
klass ose nj grupi m t gjer
Msuesi/ja mund t planifikoj si pun me projekt referatin e librit Rruga n t ciln rrall shkohet,
i autorit Skot Pek (Scott Peck), i rekomanduar n program. Pasi nxnsit zhvillojn temn msimore t
Referatit, ndahen detyrat pr grupet e puns, sipas rekomandimeve q bhen tek tema e projektit.
50

Model msimi
?

a.
b.
c.
d.
Tema: Referati (ora I)

Objektiva:
T identifikoj referatin si lloj i tekstit informues-shpjegues.
T dalloj elementet e strukturs s nj referatit;
t prshkruaj elementet jogjuhsore t nj prezantimi gojor;
t plotsoj skeda pr nj referat;
t shkruaj nj referat
?
?
?

Konceptet kryesore:

Struktura msimore
Fazat e strukturs
tekste t parashikuara pr tu shkruar, referate te ndryshme, teknika

t shkrimit t referatit, sked, parafrazim, citim etj.
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Organizues grafik/ Stuhi mendime
Nxitja e diskutimit
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Analiza e tipareve semantike
Pun n dyshe
Prforcimi
Shkrimi i lir
Pun individuale
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Organizues grafik/stuhi mendimesh
Me an t nj stuhie mendimesh msuesi mbledh disa nga idet e nxnsve mbi referatin duke u krkuar
atyre t shfrytzojn edhe kuptimin e fjals t prkufizuar nga fjalori.

Tekst i paracaktuar pr tu shkruar

Prdoret nga specialist

Referati
t fusha t ndryshme
Ka si qllim t komunikoj
me nj grup t caktuar
Paraqit nj problem t caktuar

analizon

zbrthen
argumenton,
jep zgjidhje
Ndrtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike

Msuesi/ja u krkon nxnsve t lexojn materialin e tekstit dhe t diskutojn n dyshe mbi referatin dhe
mnyrn si ndrtohet ai. U krkon q t evidentojn elementet kryesore q kan t bjn me prmbajtjen
dhe strukturn e tij.

Referati

Prmbajtja

Struktura

o nj tem e rndsishme
nga nj fush e caktuar

- hyrja mund t nis me:

pyetje retorike
citim i nj autori
informacione t panjohura pr publikun
51

jep pikat kryesore q trajton referati

o informacion q informon, argumenton,
udhzon, bind lexuesin;
- paraqitjen e fakteve,
- me krahasimin e fakteve,
-prmes rezultateve t puns krkimore individuale
o

-rithekson temn, synimin e ksaj paraqitjeje,
-rimerr pikat kryesore
- zhvillimi ndrtohet me:
- mbyllja
-e shkurtr, e thjesht
Msuesi mund tu shprndaj nxnsve nj model referati dhe u sugjeron t evidentojn veorit q kan
t bjn me strukturn dhe prmbajtjen e tij.
Puna me skedat
Trheq vmendjen n rolin q luajn burimet materiale q prdor shkruesi i referatit, n trajtimin e tems,
si dhe orienton nxnsit se si t plotsojn skedat, duke mbajtur shnimet, t cilat do tiu shrbejn si burim
informacioni, mbi t cilat do t mbshtetet referati.
Struktura e skeds
1. Tema e punimit apo titulli i skeds
2. Emri i burimit nga sht marr informacioni
3. Citimet apo parafrazimet
4. Numri i faqes ku sht marr citimi
Msuesi mund t demonstroj vendin n t ciln shnohen kto shnime dhe citime 1. U kujton nxnsve
q ato realizohen prmes skedave.

Ibrahim Rugova: Kahe dhe premisa t kritiks letrare shqiptare. Fq.109
Prforcimi. Shkrim i lir
Nxnsit praktikohen n grupe pr hartimin e skedave dhe prdorimin e tyre pr t ndrtuar referatet pr
orn pasardhse.
Detyr shtpie. Sillni n klas skedat q keni prgatitur pr t hartuar referatin me temn e dhn. Msuesi/
ja e ndan klasn n grupe dhe i jep secilit grup t hartoj nj referat nj shtje t caktuar.
(Shnim. Msuesi mund tu sugjeroj nj pun paraprgatitore nxnsve n shtpi n mbledhjen e materialit
pr orn pasardhse.
Orn e dyt nxnsit lexojn referatet duke treguar kujdes edhe n elemente q kan t bjn paraqitjen
e materialit para auditorit, si me tonin e zrit, gjestet etj.
Diskutohet n klas pr prmbajtjen, strukturimin dhe paraqitjen e materialit. Bhet vlersimi i referatit m
t mir.
1. Rugova Kahe dhe premise, f. 109
2
Nasho JorgaqiAntologji e mndimit estetik shqiptar 1504-1983, Dituria, Tiran, 2000, f. 16
Resmie Kryeziu Nga Lindja n PrndimPrishtin, 2008, f.
Jorgaqi Nasho, Antologji e mendimit
Revistat Hylli I Drits, Leka vazhduan veprimtarin e tyre n baz t konceptit Fe e Kombsi, insistonin n
vlerat etnopsikologjike e etnohistorike. Kto revista vazhdonin kritikn shkodrane e sidomos Hylli I Drits mbante nj
vij m t fort religjioze-kombtare
52
Pun me projekt
Referat pr librin Rruga n t ciln rrall shkohet
Autori - Skott Peck mjek psikiatr
Lloji - Libr psikologjik
?
?
Qllimi i projektit:

Nxnsit n mnyr t pavarur t referojn pr nj vepr konkrete duke u

ndihmuar nga njohurit q kan marr pr referatin.
Objektivat: n fund t projektit nxnsit t ken arritur:

a. t lexojn veprn;
b. t prcaktojn objektivat q do t arrijn;
c. t referojn rreth veprs pr shtje t caktuara;
. t diskutojn dhe t japin vlersime pr punn e vet dhe t shokve
Grupet e interesuara: klasa ndahet n gjasht grupe, sipas tematiks s prcaktuar
Partner n projekt
Veprimtarit e projektit:
Kohzgjatja e projektit: 30 dit

Referimi:
2 or
Msuesi/ja e biologjis:
a) pr zbrthimin e termave mjeksore;
b) pr sqarimin e shpjegimin e situatave t ndryshme jetsore;
Msuesi/ja e filozofis:
a) pr sqarimin termave filozofik;
b) pr sqarimin e shpjegimin e teorive t ndryshme filozofike;
Msuesi i informatiks:
a) n prdorimin e Word-processor n shkrimin e shnimeve dhe t raportit;
b) n prdorimin e Power Point-it pr t prgatitur prmbledhjen e materialit.
Msuesi/ja i gjuhs angleze :
a) n shpjegimin e fjalve t panjohura n materialet e gjetura n gjuhn angleze.
T tjer q japin mbshtetjen e tyre pr punn e nxnsit n kt projekt.
Shkrimi i referatit
- Prgatitja e skedave sipas shtjes q do t merret n shqyrtim;
- Trajtimi i shtjeve t dhna sipas nj strukture t prcaktuar: hyrja zhvillimi - mbyllja
- Rishikimi i punimit
- Redaktimi
- Korrektimi
- Leximi prfundimtar
- Paraqitja para klass dhe diskutimi rreth tij
Shnim. Pr shtjen e dhn mund t formohen edhe nngrupe, t cilat do t ndjekin pr shtjen q do t
referojn t njjtn ecuri. N fund nngrupet bjn prmbledhjen q do t referohet.
Grupet e puns
Grupi i par
Tema: Nj vepr psikologjike, q vjen nga nj prvoj e pasur

- Lexuesi t cilit i drejtohet ky libr; moshat q mund ta lexojn.
- Evidentimi i prvojave t autorit me pacientt e tij.
53

- Ndikimi i seancave psikoterapeutike n jetn e pacientve. (Ilustrime me raste pozitive dhe negative.)
- Mesazhi dhe ndikimi i ktij libri n jetn e nj lexuesi.
Grupi i dyt
Tema: Shkrimtari dhe vepra e tij bestseller

- T dhna pr jetn dhe veprimtarin e Skott Pekut si mjek.
- T dhna pr veprat e tij - shkurtimisht se prse flasin ato.
- T dhna pr pritjen e ktyre librave prej lexuesit.
- N sa gjuh t bots jan prkthyer veprat e tij
- Pse libri Rruga n t ciln rrall shkohet sht br bestseller.
Grupi i tret
Tema: Analiza tematike e pjess I t librit DISIPLINA

- Problemet dhe dhimbja
- Mkatet e prindrve
- Zgjidhja e problemeve dhe koha etj.
Grupi i katrt
Tema: Analiza tematike e pjess II t librit DASHURIA

- Prkufizimi i dashuris
- Kufijt e Egos
- Varsia etj.
Grupi i pest
Tema: Studimi i burimeve q ka shfrytzuar autori dhe komentimi i qllimit se prse i kan shrbyer ato
- Autor t librave filozofik e psikologjik
- Autor t librave fetar
- Autor t librave artistik (poet apo prozator)
Grupi i gjasht
Tema: Analiz e gjuhs s veprs

- Gjuha e autorit auditorit q i drejtohet - Regjistri: shkencor apo bisedor (e vulgarizuar)
- Kombinimi i shpjegimit shkencor me shembuj, referime dhe rastet komunikative me lexuesin.
- Prkthimi a sht i sakt; i kuptueshm; a jan prdorur struktura t huaja apo jan n prputhje me gramatikn
e shqipes; - a sht shfrytzuar si duhet fjalori nga fusha e psikologjis.
(Literatura pr t gjitha grupet: Pasthnia; prmbajtja e librit; t dhna nga interneti)
Dorzimi dhe diskutimi i punimit
do prgjegjs grupi paraqit para klass materialin e prgatitur nga grupi. Ve punimit me shkrim, i cili duhet t
mbaj edhe emrin e redaktorit dhe korrektorit t grupit, materiali mund t paraqitet i prmbledhur me power point dhe
t shoqrohet edhe me materiale ilustruese.

Ora I paraqitin punimet grupet I, II, III

Ora II paraqitin punimet grupet IV, V, VI
Treguesit e vlersimit t projektit:
do nxns mban shnimeve rreth punimit, seriozitetit t paraqitjes dhe bn vlersimin individual
Diskutimi n klas pr punn e shokve
Vlersimi prfundimtar nga msuesi/ja pr punn individuale dhe n grup
54
Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit

Sugjerime pr msuesit
Kjo tem ka si qllim tu plotsoj e tu thelloj nxnsve njohurit rreth eses paraqitse dhe thelbit t
saj, si nj lloj shkrimi q synon t interpretoj apo shpjegoj nj shtje t veant. Duke u mbshtetur te
qllimi i paraqitjes ose shpjegimit t informacionit, eseja paraqitse mund t jet disa llojesh: e prkufizimit,
e klasifikimit, e shkak-pasojs, e krahasim-kontrastit.
Msuesi/ja duhet t theksoj, se pavarsisht nnllojit t eses paraqitse, rruga q duhet ndjekur pr t
shkruar esen sht e njjt.
Tema Eseja paraqitse e prkufizimit do t zhvillohet n tri or, nga t cilat nj or sht parashikuar
pr t shpalosur njohurit teorike dhe n dy ort e tjera, nxnsit prmes ushtrimeve dhe veprimtarive me
shkrim, t praktikohen pr t shkruar, redaktuar dhe pr ti dhn formn prfundimtare nj eseje paraqitse
t prkufizimit.
Msuesi/ja duhet t ndalet e t zbrthej veorit e prmbajtjes dhe t strukturs s ese paraqitse. Ky
lloj teksti ka si qllim t informoj (t paraqit) duke dashur t prkufizoj (sht ky/kjo?); t klasifikoj
(ku sht?); t paraqit shkakun dhe pasojn (Pse ndodh?); t krahasoj dy gjra (Si jan?). Msuesi/ja
shfrytzon rastin t prsris njohurit q kan marr nxnsit n klasat pararendse mbi tekstin informues
-paraqits. Nj organizues grafik do ti vij n ndihm pr ti pasqyruar veorit e tij n mnyr koncize dhe t
sakta. Nga ky organizues grafik nxnsi do t kuptoj q eseja paraqitse sht nj lloj i tekstit analitik, i cili
krkon t informoj a shpjegoj prmes: analizs, identifikimit t ides kryesore, t tezave, fakteve, ilustrimit
e interpretimit t tyre.
Synimi i msuesit/es duhet t jet si t pajis nxnsit me njohuri teorike, q atij ti shrbejn pr t qen
nj shkrues i mir i eses s prkufizimit. Me an t ushtrimeve nxnsi t arrij t dalloj termin, mbi t cilin
sht shkruar eseja, t dalloj elementet e strukturs, shembujt, faktet dhe t kujtoj ato njohuri gramatikore,
q t shkruaj qart e sakt.
Msuesi duhet t planifikoj kohn e mjaftueshme, q nxnsit t shkruajn ese prkufizimi dhe ta
redaktojn e korrigjojn at. (Ora e tret mund t planifikohet si veprimtari praktike.)
Msuesi/ja mund tu paraqes nxnsve lloje t ndryshme esesh dhe tu krkoj atyre t identifikojn at
lloj eseje, e cila prkufizon nj koncept. sht e rndsishme t theksohet q prkufizimi sht nj element
prania e t cilit duhet t jet e dukshm q n hyrje t saj, pasi n kt form ne i prezantojm lexuesit qllimin
ton: pra t shpjegojm duke u mbshtetur n prkufizim.
nj ushtrim praktik i cili mund t zhvillohet n grupe nxnsish mund t jet ai ku msuesi przgjedh
disa terma (konkret dhe abstrakt) dhe u krkon nxnsve ti prkufizojn. mendimet e tyre mund ti mbledh
n tabel, duke u treguar nxnsve q ka lloje t ndryshme prkufizimesh n lidhje me objektin pr t cilin
bhet fjal. Ato mund t jen subjektive dhe objektive.
(individ, individualizm, individualitet)
Sipas shpjegimit t fjalorit t gjuhs shqipe pr kta terma do t kishim:
-
Individ - nj njeri m vete, do pjestar i kolektivit a i shoqris.
-
Individualizm - parim ose teori q v individin n baz t do gjje duke theksuar se interesat e t
drejtat e individit jan kryesore.
-
Individualitet - trsia e veorive dhe tipareve t veanta q shquajn nj individ nga nj tjetr ose
q dallojn krijimtarin e nj shkrimtari nga ajo e nj tjetri.
55

A. Msuesi mund t diskutoj me nxnsit llojet e ndryshme t prkufizimet q mund t japin pr kto
fjal duke i br t kuptojn q eseja e prkufizimit mund t ndrtohet mbi nj analiz, e cila duhet t shkoj
prtej prkufizimit q jepet n fjalor pr kt fjal. Ajo duhet t prkufizoj nj term ose koncept abstrakt n
thellsi, duke br analiza, komente e dhn vlersime personale. Eseja prkufizuese jep nj prkufizim
personal, t zgjeruar t ktyre termave, duke iu referuar nj prkufizimi t caktuar dhe duke ilustruar se si
duhen prdorur kta terma.
Krkesat e ushtrimeve 1-2 synojn q t sistemojn njohurit q kan marr nxnsit dhe prgjigja mund
t jet ushtrimi i tyre praktikisht. Msuesi prgatit n nj tabak letre skemn e strukturs dhe, pasi u jep
nxnsve nj term, si det, natyr, mace, qen, shoqri, lumturi etj., krkon q ata t bjn nj ese prkufizimi.
1. Pse prdoret eseja paraqitse e prkufizimit?
-
Eseja paraqitse prdoret pr t paraqitur n mnyr objektive e subjektive opinionin e shkruesit
prmes: prkufizimit, ilustrimit, analizs shkak-pasoj, krahasim- kontrastit etj.
2. Si ndrtohet eseja paraqitse e prkufizimit?
-
Ndrtohet duke respektuar strukturn e eses: Hyrje, zhvillim, mbyllje. Jep nj prkufizim personal,
t zgjeruar t termave q merr n shqyrtim, duke iu referuar nj prkufizimi t caktuar dhe duke ilustruar se si
duhen prdorur kta terma. Trheq vmendjen e lexuesit:
I. Hyrja
a. Trhiqet vmendja me:
- nj prkufizim t termit sipas fjalorit;
- nj interpretimi i kundrt i termit;

b. shtrohet teza e eses.
II. Trungu
a. informacioni paraprak;
b. shtjet q trajtohen:
-
shpjegimi, analizimi, zbrthimi i termit
-
shembuj
-
analiza e shembujve
III. N mbyllje:
c. Rishikohen shtjet kryesore t prkufizimit;
d. Shpjegohet se si ky prkufizim ka ndikuar te ju.
Rishkruani tekstin e msiprm n gjuhn standarde, duke pasur parasysh n veanti rregullat e mposhtme
t drejtshkrimit t shqipes:
Bashktinglloret e zshme b, d, dh, g, gj,

v, x, xh, z, zh shkruhen si t tilla, ashtu si
shqiptohen, kur jan prpara nj zanoreje,
edhe kur gjenden n fund t fjals ose n
trup t saj prpara nj bashktinglloreje t
shurdht a prpara bashktingllores n.
Shkruhen me sh-, fjalt kur kjo ndiqet nga nj

bashktingllore e shurdht (f, k, p, q, t, th etj.)
Shkruhet pa apostrof premri i pacaktuar do.
Nuk shkruhet -ja fundore te pjesoret (dhe
mbiemrat prkats) m ur, -ier, -yer, -uar.
Ushtrimin 3.5 msuesi mund tu sugjeroj nxnsve si detyr shtpie duke u krkuar t zbatojn procedurat
e msuara m sipr.
56

Modele msimi
Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (3 or)
?

a.
b.
c.
d.
e.
Objektiva t prgjithshm: N fund t tri orve nxnsi do t jet i aft:

T identifikoj veorit e eses paraqitse t prkufizimit dhe ta shkruaj at.
T evidentoj prkufizimin si metodn baz t paraqitjes;
t dalloj elementet e strukturs;
t analizoj veorit gjuhsore;
t shkruaj ese paraqitse t prkufizimit;
ta redaktoj dhe ta korrektoj esen.
Ora e par
?
-
-
-
-
Objektivat:
t dalloj veorit e eses paraqitse;
t evidentoj hapat q duhen ndjekur pr tu paraprgatitur pr t shkruar nj ese paraqitse;
t evidentoj termin, prkufizimin, shembujt q sillen n nj ese paraqitse t prkufizimit;
t prcaktoj elementet e strukturs s nj eseje paraqitse t prkufizimit;

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t prkufizimit, shkumsa me
ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore:
ese paraqitse, lloje t eses paraqitse, ese paraqitse e prkufizimit, term,
prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse t prkufizimit, analiz gjuhsore.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Kodim i imt i tekstit
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe/shkrimi i lir
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit

Kjo teknik shrben pr t prvijuar lidhjen logjike mes njohurive t marra n klasat pararendse pr tekstin
paraqits dhe eses, si lloj i tij.
analitike
raportet
relacionet
leksionet
materiale shkencore
eset
artikuj
sintetike
Teksti informuesparaqits
skedat
prmbledhjet
shnimet
shpjegon prmes
analizz shkak-pasoj
prkufizimit
krahasim kontrastit
ilustrimit
57

Ndrtimi i njohurive. Lexim/ Kodim i imt i tekstit
Pun n dyshe.
Msuesi/ja udhzon nxnsit n dyshe t lexojn me vmendje esen n faqen 49 duke koduar ato pjes
t tekstit q kan t bjn:

a. me elementet prbrse t prmbajtjes s eses s prkufizimit;

b. elementet specifike t ndrtimit t tij.
Nxnsit t lexojn me kujdes esen n tekst dhe shnojn shenja, t cilat jan vendosur paraprakisht.
N tabel mund t shnoj pyetje t tilla t cilat do ta drejtojn vmendjen e nxnsit n
aspekte t prmbajtjes, si:
Cila sht tema/ termi /koncepti pr t ciln flet eseja?
Cili sht prkufizimi i konceptit?
Cili sht informacioni paraprak?
Cila sht shtja e par?
Cila sht shtja e dyt?
Cilt jan shembujt ilustrues?
Si e trheq n prfundim vmendjen e lexuesit?
N aspekte t forms, si:
Cila sht pjesa e hyrjes?
Cila sht pjesa e trungut?
Cila sht pjesa e mbylljes?
A ka nj mbyllje q trheq vmendjen e lexuesit ?
Ku mbshtetet n dhnien e prfundimeve?
Pasi nxnsit jan thelluar n veorit e eses paraqitse t prkufizimit, klasa mund t ndahet n dy grupe,
ku n dyshe t punohen ushtrimet 3 dhe 6. Pr kt mund t prdorin edhe ditarin dypjessh i dhn n tekst.
Prgjigje t ushtrimit 3
Hyrja
Termi: Dituria
Prkufizimi: Dituria sht q e bn njerin t quhet njeri e t quhet nga t gjith kafshte-tjera, t cilat
lvizin dhe ecin e han e pin dhe ato si dhe njeriu.
Teza: Sa do mnt t tepr t ket njeriu nuk munt kurr t dij prej vetiu gjith t vrtetat dhe gjith i duhet
t dij as me t dgjuar e me t par munt t bhet njeri i ditur, as dhe me t vuar, se jete njeriut shte pak.
Trungu i eses
Informacioni paraprak: Gjith kan mundur t msojn, t kuptojn a t pikin, njerzit q kan shkruar
pr mbi dhe para nesh q nga mijra vjet e thu, gjith ka ngjar, gjith kan par e kan vuar ata q
kan vuajtur npr vende larg e t paditur me nj fjal gjith ka ngjar n jet, gjith ka pikur a mbledhur
njeriu dhe gjith ka gjetur n natyr, t gjitha jan t shkruara dhe kto bjn t diturin e njeriut, e cila sfitohet
prvese n msim.
shtja e par - pjesa e prkufizimit q jep autori: Prandaj, munt t themi se dituria sht msimi, edhe i
pa-msuari smunt kurr t jet i ditur.
Ilustrimi me shembuj: I msuari di sht br q nga kreu i jetse thu; di ka mbi dhet e nn dhet, di
sht dheu, sht qielli, sht natyra, sht vet, di do q munt t dihet, edhe kupton do q munt t
kuptohet. I pamsuari sdi prve sheh me sy e dgjon me vesh; pr at jeta niset dhe soset me gjalljet t
ti, nuk di as sht br m par tij, as munt t bhet pas tij, pr at dheu shtaq sa e sheh ay dhe qielli
ashtu si e sheh ay.
Analiza e shembujve: Pleqt tan thoshin mos pyet t msuarn, po t vuarn. Ajo fjal ishte e drejt
58

pr at koh, n t ciln msimi e dituria nuk ish tjatr gj prve msimi i bess a shum shum i ndonj
gjuhe t huaj. Po t jet ashtu, vrtet msimi nuk z dot vendin e vuajtjes, po sot n dit tn msimi e dituria
jan shum m t gjera e m t forta se pandeheshin ather. Sot pr sot npr vendet e qytetuar dituria
sht si djell q mbulon me dritat e me shkndiat t tij gjith sht, e sl errsirr gjkunt
Prfundimi rishikimi i prkufizimit: Pr dy gjra i duhet njeriut dituria. E para t marr vesh e t kuptoj
i sheh syri, i dgjon veshi, i z dora, i shkel kmba dhe gjith i vjen ndr mnt; t dij se sht, ka
qen, do t bhet, ku sht, nga ka ardhur, ku do t vej. E dyta, t munt t fitoj sa m tepr e t ronj
sa m mir, jo vetm duke u br shkronjs a nurdhrs, po m tepr duke nxjerr nga dheu nga natyra gjra
t vjejtura, me t cilat dhe ay edhe gjith njerzia t mundin t bjn shum punra, e duke gjetur do far
udhe e do far lehtije, pr t vajtur njerzia sa mbar e m mbar.
Prforcimi. Shkrim i lir/ rishikim n dyshe.
U krkohet nxnsve t shkruajn nj ese t shkurtr prkufizimi rreth nj objekti konkret.
Lexohen dy-tri ese n klas dhe diskutohet rreth tyre.
Detyr shtpie. T redaktojn esen q shkruan n klas dhe t bjn korrigjimet e nevojshme.
T dallojn shmangiet nga standardi i sotm i eses s shkruar nga S. Frashri, te ushtrimi 3.
Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (Ora II)
Objektivat:
t dalloj veorit e eses paraqitse t prkufizimit;
t rikujtoj rregullat drejtshkrimore dhe gjuhsore q prdoren n shqipen standarde;
t shkruaj nj ese paraqitse t prkufizimit;
t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t prkufizimit.
-
-
-
-

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore dhe lidhzat, lloje t ndryshme t
eseve paraqitse t prkufizimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore: ese paraqitse, lloje t eses paraqitse, ese paraqitse e prkufizimit, term,
prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse t prkufizimit, analiz gjuhsore.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim/ditar dypjessh
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Shkrim i lir
Pun individuale
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim/ ditar dypjessh

Lexohet detyra e shtpis, ushtrimi 3, nga disa nxns dhe shkruhen n tabel rastet tipike t shmangies nga
norma. Plotsohet n tabel ditari dypjessh, duke mbajtur parasysh edhe rregullat drejtshkrimore q jan afishuar.
59

Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir.
U krkohet nxnsve t lexojn tekstin e ushtrimit 7 dhe m pas t shkruajn nj ese ku t prkufizohet nj
term abstrakt. Lihen nxnsit pr rreth 25 minuta t shkruajn.
Prforcimi. Rishikim n dyshe/shkrimi i lir
Nxnsit lexojn n dyshe eset e njri-tjetrit dhe bjn vlersimet pr disa aspekte, si:
-
A sht strukturuar si duhet eseja?
-
Si sht zbrthyer dhe analizuar termi q prkufizohet, n do pjes t strukturs?
-
Si grshetohen elementet objektive me ato subjektive?
-
Cila sht kultura gjuhsore e shkrimit?
Mbahet shnim si pr ant pozitive dhe negative t eseve t lexuara n dyshe.
Sipas kohs q mbetet n dispozicion, lexohen punt e bra nga nj dyshe.
Vlersimi i ors s msimit
Tema: Eseja paraqitse e prkufizimit (Ora III)
Objektivat:
- t redaktoj dhe nj ese t prkufizimit;
- t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t prkufizimit;
- t ripunoj esen.

?
?
Konceptet kryesore: ese paraqitse e prkufizimit, term, prkufizim, struktur e nj eseje paraqitse
t prkufizimit, analiz gjuhsore, redaktim, korrigjim, ripunim, vlersim
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Strategjit msimore
Diskutim
Lexim/Shkrim i lir
Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun me klasn
Pun individuale
Pun n dyshe
Nj vend t rndsishm n trajtimin e eses, i duhet ln redaktimit, rishkrimit dhe nxjerrjes s nj produkti sa
m t realizuar. Pr realizimin e ktij synimi msuesi mund t planifikoj nj or me vete msimore.
Zhvillimi i msimit
U krkohet nxnsve t lexojn eset q kishin pr detyr shtpie. Diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n
aspekte t:

a. prmbajtjes,

b. strukturs,

c. nivelit gjuhsore.
Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir
U trhiqet vmendja se n fazn e dyt ata do t redaktojn shkrimet e tyre. Puna mund t jet e organizuar
60

n grupe. Nxnsit, duke mbajtur parasysh aspektet e shkrimit t nj eseje, pasi lexojn nj nga eset e
antarve t grupit, nxjerrin n pah ant pozitive dhe negative t shkrimit dhe japin sugjerime pr korrigjimin
e saj. Nj antar e korrigjon. Paraqiten para klass prmirsimet q i jan br shkrimit.
Prforcimi.
Pasi dgjojn disa nga eset e rishikuara, bhet vlersimi i tyre.
Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (3 or)
?

a.
b.
c.
d.
e.
Objektiva t prgjithshm: N fund t tri orve nxnsi do t jet i aft:

T identifikoj esen paraqitse t klasifikimit dhe ta shkruaj at.
T evidentoj klasifikimin si metodn baz t punimeve shkencore;
t dalloj elementet e strukturs;
t analizoj veorit gjuhsore;
t shkruaj ese paraqitse t klasifikimit;
ta redaktoj, korrektoj dhe rishkruaj nj ese klasifikimi.
Sugjerime pr msuesit
Kjo tem ka si qllim tu plotsoj e tu thelloj nxnsve njohurit rreth nj lloji t veant t eses
paraqitse, asaj t klasifikimit.
Msuesi/ja duhet t theksoj, se pavarsisht nnllojit t eses paraqitse, rruga q duhet ndjekur pr t
shkruar esen sht e njjt.
Edhe tema Eseja paraqitse e klasifikimit do t zhvillohet n tri or, nga t cilat nj or sht parashikuar
pr t shpalosur njohurit teorike dhe n dy ort e tjera, nxnsit prmes ushtrimeve dhe veprimtarive me
shkrim, t praktikohen pr t shkruar, redaktuar dhe pr ti dhn formn prfundimtare nj eseje paraqitse
t pklasifikimit.
Msuesi/ja duhet t ndalet e t zbrthej veorit e prmbajtjes dhe t strukturs s ese paraqitse t
klasifikimit, e cila ka si qllim t informoj (t paraqit) duke dashur t klasifikoj (ku sht?, ku bn pjes?)
koncepte pr objekte, dukuri, klasa grupe, rende, sipas parimeve t przgjedhura nga shkruesi i eses.
Ky tip eseje prdoret zakonisht n shpjegimet dhe analizat shkencore.
Nj krahasim prmbajtsore dhe strukturor i eses s klasifikimit me at t prkufizimit, nxjerr n pah si
veorit e prbashkta, ashtu edhe dallimet.
Nj organizues grafik vjen n ndihm pr ti pasqyruar veorit e tyre n mnyr koncize dhe t sakta.
Struktura e
prgjithshme
Dallimet strukturore
ese paraqitse e prkufizimit
Hyrja
a. Trheqje vmendjeje ndaj termit q do

t prkufizohet;
b. teza q hidhet prej shkruesit.
Trungu
a. informacioni paraprak;
b. shtja I q trajtohet;
c. shtja II...
Mbyllja
d. rishikimi i prkufizimit t dhn;

e. trheqje e vmendjes s lexuesit me
ndikimin q ka pas ky term mbi t.
ese paraqitse e klasifikimit

a. Teza shkruesit pr klasifikimin
b. paraqitja e prgjithshme e kategorive (grupeve,
klasave, rendeve, shkollave (ne filozofi) etj. mbi t
cilat do t bhet klasifikimi.
a. kategorit paraqitja e lidhjeve q i bashkon ato
n kt lloj klasifikimi:
b. Kategoria I...
c. Kategoria II...
Vlersimi, rndsia e klasifikimit, opinioni i autorit pr
klasifikimin.
61

Nga ky organizues grafik nxnsi do t kuptoj q eseja paraqitse e prkufizimit, ndonse sht nj lloj
i tekstit analitik, informimin a shpjegimin prmes analizs, identifikimit t ides kryesore, t tezave, fakteve,
ilustrimit e interpretimit t tyre, e bn duke synuar lidhjet ndrmjet koncepteve q klasifikon dhe veorive t
prbashkta q ato kan.
Synimi i msuesit/es duhet t jet pajisja e nxnsve me ato njohuri teorike, q atij ti shrbejn pr t
qen nj shkrues i mir i eses s klasifikimit. Me an t ushtrimeve nxnsi t arrij t evidentojn dhe ti
klasifikojn objektet,t gjejn shembujt, faktet q i kan shrbyer shkruesit t eses pr t br klasifikimin
dhe t kujtoj ato njohuri gramatikore, q do tu shrbejn pr t shkruar qart e sakt.

1. Pse prdoret eseja paraqitse e klasifikimit?
Qllimi i saj sht t shpjegoj nprmjet klasifikimit t koncepteve n grupe, klasa sipas parimeve t
przgjedhura nga shkruesi i eses.
2. Si ndrtohet eseja paraqitse e klasifikimit?
Kjo lloj eseje ndrtohet duke br nj klasifikim t termave pr t cilt bhet fjal n baz t parimeve
przgjedhse ku sht mbshtetur autori.
Ka strukturn e eses. Me hyrje zhvillim dhe mbyllje. n hyrje t saj shpjegohet termi, dukuria, objekti apo
koncepti pr t ciln bhet fjal. N trung t eses jepet klasifikimi i llojeve t dukuris pr t ciln flitet.
N mbyllje jepet opinion i autorit mbi kt klasifikim.
3. Lexoni esen e mposhtme dhe analizoni se cilat jan kategorit q analizohen n t. Pr tju
ndihmuar, po ju japim tabeln e mposhtme. Plotsojeni at duke u bazuar n tekst
Kriteret e klasifikimit:
struktura
funksionet e tyre
aftsit e tyre
Hyrja: nj vshtrimi
i prgjithshm mbi
kompjutert, duke
dhn veorit e
prgjithshme
Trungu
5 llojet e
kompjuterve
1. kompjuteri
personal (PC)
sht krijuar pr tu
prdorur nga nj person
i vetm
2. mikroprocesori
3. serveri
prdoret n vendet e
puns
desktopt ofrojn m shum fuqi

dhe memorje me kosto ult,
laptopt
jan
kompjuter
t
lvizshm q integrojn ekranin,
tastiern, procesorin, memorjen dhe
harddiskun n nj paket me bateri.
Kan nj processor m t fuqishm,
memorje shtes dhe aftsi t
prforcuara pr t kryer nj sr
detyrash t veanta si grafikt 3D ose
lojra
4. superkompjuteri
Prfundimi
4. Kontrolloni gabimet drejtshkrimore n tekstin e mposhtm, duke pasur parasysh n veanti rregullat
e mposhtme t drejtshkrimit t shqipes.
62

Por seriali q ka trhequr m shum vmendjen e publikut, pa diskutim q sht The lost (T humburit).
Ai sht nj serial televiziv amerikan, krijuar nga Xhefri Ljebr Abrams (Jeffrey Lieber JJ Abrams) dhe Dejmon
Lindlof (Damon Lindelof). Ky serial pron jetn e individve t ndryshm dhe t grupeve t njerzve t
mbijetuar nga rrzimi i nj avioni pasagjersh n mes t Sidnejt dhe Los Anxhelosit n nj ishull misterioz
tropikal, diku n jug t Paqsorit. do episod prbn nj linj kryesore historie q ndodh n ishull.
N sezonin e par, do episod n ABC, u ndoq mesatarisht nga 15 690 000 shikues amerikan. The Lost
ka fituar mime t shumta t industris s kinemas.
Shnim. N kt shkrim, ve gabimeve drejtshkrimore, mund t ndrhyhet edhe n saktsimin e
rendit t fjalve n fjali dhe qartsimit t shprehjeve t prdorura.
5.
Lexoni me kujdes do fjali. Vendosni shenjat e piksimit q mungojn.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
Ku do t shkojn ata?
Paskan ardhur t gjith!
Sa sht data sot?
Shkruani shpejt, q t mbarojm n koh!
T kujtohet si na thoshte: Flisni sa m qart!.
Kemi shum pun n shtpi. A ikim tani?
Nuk ju kan informuar q provimi sht sot?!
Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (njohuri teorike dhe ushtrime) Ora I
Objektiva:
T identifikoj veorit prmbajtsore dhe strukturore t eses paraqitse t klasifikimit;
a. T dalloj elementet e strukturs s eses paraqitse t klasifikimit;
b. T analizoj veorit gjuhsore, duke u ndalur n prdorimin e sakt t shenjave t piksimit dhe
prdorimit t shkronjs s madhe;
c. T shkruaj nj ese paraqitse t klasifikimit.

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t klasifikimit, shkumsa me
ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore: ese paraqitse e klasifikimit, karakteristika nj eseje paraqitse t klasifikimit,

struktura e nj eseje paraqitse t klasifikimit.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
63
Zhvillimi i msimit

Msuesit do ti shrbej kjo teknik pr t prvijuar lidhjen logjike mes njohurive tijt kan nxnsit pr
veglat muzikore dhe kritereve q prcaktojn ata pr ti klasifikuar ato.
P.sh.:

- Si mund ti klasifikojm veglat muzikore?
Veglat frymore
Veglat me tastier
Llojet e veglave muzikore

Veglat me membran
Veglat me tela

Msuesi udhzon nxnsit t lexojn me vmendje esen me temn Veshjet tradicionale t grave dhe t
kodojn ato pjes t tekstit q kan t bjn me elemente prbrse t do kategorie, si:
Struktura
Hyrja: Teza llojet e veshjeve popullore
Veshjet popullore
Trungu
Klasifikimi i veshjeve
Kategoria 1: veshja me xhublete
a. karakteristikat e prgjithshme;
b. pjest prbrse
c. n krahin prdoret
Kategoria 2: veshja me kmish t gjat dhe prparje:
a. karakteristikat e prgjithshme;
b. pjest prbrse
c. n krahin prdoret
Prfundimi
lidhet me nj prfundim logjik, i cili ka t bj me prdorimin

e veshjeve popullore n zona t caktuara pavarsisht
prkatsis s tyre.
Msuesi duhet tu krkoj nxnsve t jen t kujdesshm n analizimin e t dhnave t do kategorie.

Ata duhet t vzhgojn:
-
P.sh.:
Veshja me xhublet
-
Pjesa hyrse e paragrafit trajton prejardhjen e emrit t veshjes. E merr kt emr nga nj lloj fundi
n form kambane t valzuar, i qepur me rripa prej shajaku t vendosur njri pas tjetrit n linj horizontale,
bashkimi i t cilve realizohet me gajtan t holl prej leshi.
-
Pjesa e dyt e paragrafit prshkruan prbrsit e saj: Xhubleta shoqrohet edhe me disa pjes t
tjera prej shajaku me ngjyr t zez, si t xhublets t cilat quhen gryks, mang, dhe krahol. Pjes tjetr
sht edhe brezi i gjer i zbukuruar me rruaza dhe gajtan, i cili n t folmen vendore quhet krrdhokll. N
kok mbahej nj shami e bardh, e lshuar mbi shpatulla.
Pjesa e tret e paragrafit bn lidhjen e veshjes me elemente simbolike q e shoqrojn at: Veshja
-
me xhublet n gjysmn e poshtme ka formn e kambans dhe n gjysmn e siprme ngjan me veshjen e
kryqtarve, sikundr dhe mjaft simbole t gdhendura mbi kt kostum, si koka e demit kretan, forma kryqi,
svastike etj jan t njohura si t templarve.
-
Pjesa e fundit e paragrafit tregon zonat n t cilat prdoret ajo: Kjo veshje sht mbajtur n t gjitha
malsit e Alpeve t Shqipris prfshir edhe pjesn e alpeve n Malin e Zi.
64

Pas ktij procesi, msuesi mund tu krkoj nxnsve t shkruajn n grup nj model eseje.
Prforcimi. Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe
Msuesi/ja u krkon nxnsve t shkruajn nj ese paraqitse t klasifikimit, me tem Veglat muzikore,
pr t ciln ata bn nj klasifikim fillestar n fillim t ors s msimit.
Klasa mund t ndahet n katr grupe dhe secili t klasifikoj dy-tri vegla (vegla fryme, vegla me tela etj.)
Para se t shkruajn, u kujtohet nxnsve q duhet t prcaktojn disa kritere q do tu shrbejn pr
klasifikimin e secils pre tyre, si:

a. karakteristikat e prgjithshme (pjesa hyrse t paragrafit);

b. pjest prbrse (pjesa e dyt e paragrafit)

c. n krahin prdoret, me kultur ka t bj etj. (pjesa e tret e paragrafit)
Lexohen dy-tri nga eset e shkruara dhe bhet vlersimi i tyre.
Detyr shtpie: ushtrimi 6
Shnim. Shkrimi i dy eseve, do ti jap dor msuesit q n orn e dyt nxnsit t diskutojn mbi punt
e tyre, ti redaktojn dhe t shkruajn nj produkt t pastr.
Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (Ora e dyt)
Objektivat:
t dalloj veorit e eses paraqitse t klasifikimit;
t rikujtoj rregullat drejtshkrimore dhe gjuhsore q prdoren n shqipen standarde;
t redaktoj nj ese paraqitse t klasifikimit;
t vlersoj dhe evidentoj ant pozitive dhe mangsit e nj eseje t klasifikimit.
-
-
-
-

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, tabela me rregulla drejtshkrimore pr prdorimin e shenjave t
piksimit, t shkronjs s madhe dhe prdorime t emrave t prvem, lloje t ndryshme t eseve paraqitse
t klasifikimit me shmangie nga norma, shkumsa me ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore:
ese paraqitse e klasifikimit, analiz gjuhsore, rregulla drejtshkrimore
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim/ditar dypjessh
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Shkrim i lir
Pun individuale
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim/ ditar dypjessh
Lexohen disa nga eset e detyrs s shtpis, ushtrimi 6 dhe diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n:
65

Veorit e eses s klasifikimit
Realizuar n ese
a. A sht br si duhet klasifikimi, sipas

llojit?
b. A prputhet struktura e eses s
paraqitur, me skemn e eses paraqitse
t klasifikimit?...
c. Cila sht kultura gjuhsore e eses?
d. Ka shmangie nga norma? N se?
Plotsohet n tabel ditari dypjessh, duke mbajtur parasysh edhe rregullat drejtshkrimore q jan afishuar.
Ndrtimi i njohurive.
Rikujtohen njohurit gjuhsore. Punohet ushtrimi 4 dhe 5.
Prforcimi. Lexim/Shkrim i lir/pun n dyshe
U krkohet nxnsve t lexojn dhe t redaktojn n dyshe eset e njri-tjetrit. M pas e rishkruajn.
Mbahet shnim si pr ant pozitive dhe negative t eseve t lexuara n dyshe.
Sipas kohs q mbetet n dispozicion, lexohen punt e bra nga nj dyshe.
Vlersimi i ors s msimit
Tema: Eseja paraqitse e klasifikimit (Ora e tret)

- t shkruaj ese paraqitse t klasifikimit;
- ta redaktoj e korrektoj esen e vet dhe t shokut;
- t ripunoj esen.

?
?
Konceptet kryesore:
redaktim, korrektim, rishkrim, analiz gjuhsore, ripunim, vlersim
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Shkrim i lir
Pun individuale
Prforcimi
Shkrimi i lir/ Rishikim n dyshe
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
U krkohet nxnsve t lexojn eset q redaktuan dhe rishkruan. Diskutohet rreth tyre, duke u ndalur n
aspekte t:
66

a. prmbajtjes,
b. strukturs,
c. nivelit gjuhsore.
Ndrtimi i njohurive. Lexim/Shkrim i lir

U trhiqet vmendja se n fazn e dyt ata do t redaktojn shkrimet e tyre. Puna mund t jet e organizuar
n grupe. Nxnsit, duke mbajtur parasysh aspektet e shkrimit t nj eseje, pasi lexojn nj nga eset e
antarve t grupit, nxjerrin n pah ant pozitive dhe negative t shkrimit dhe japin sugjerime pr korrigjimin e
saj. Nj antar e korrigjon. Paraqiten para klass prmirsimet q i jan br shkrimit.
Nj kujdes i veant i duhet kushtuar redaktimit t eses, i cili duhet t bhet nga vet nxnsit, duke
rishkruar pjest e vlersuara t paarrira, si nga prmbajtja, ashtu edhe kultura gjuhsore. N kt or msimi,
do t rikujtohen njohurit gjuhsore q lidhen me rregullat e prdorimit t shenjave t piksimit, si dhe me
shkronjn e madhe. Pasi lexohen eset e prpunuara para klass, mund t hapen shtje pr diskutim pr
strukturn e fjalive, pr shprehjen e sakt t opinioneve, pr prdorimin e konektorve apo respektimin e
shenjave t piksimit.
Prforcimi.
Pasi dgjojn disa nga eset e rishikuara, bhet vlersimi i tyre.
67

Teksti argumentues
Tema: Arti i bindjes (2 or)

Objektiva t prgjithshm: N fund t ors s msimit nxnsi do t jet i aft:
T identifikoj retorikn (artin e bindjes) si lloj i tekstit argumentues.
a. T shpjegoj sht teksti argumentues dhe pse prdoret ai;
b. t prshkruaj zhvillimin historik t retoriks;
c. t dalloj format e retoriks s lasht: etos, logos, patos;
. t analizoj elementet gjuhsore dhe t strukturs s nj ligjrate retorike;
d. t shkruaj argumente pro dhe kundr t folurit binds.
Synimi i ksaj teme sht q nxnsit t njihen me retorikn, artin e bindjes, si nj nga llojet e m t
vjetra t tekstit argumentues. Tema do t zhvillohet n 2 or, nga t cilat nj or do t shrbej pr dhnien
e njohurive teorike rreth retoriks dhe 1 or pr ushtrime.
Nprmjet njohurive teorike, vshtrimit historik t zhvillimit t artit t bindjes, msuesi duhet t ndalet
n faktin se qllimi i retoriks nuk ka ndryshuar (bindja e njerzve pr nj shtje t caktuar), por kan
ndryshuar mjetet e primit t mesazhit: nga kontakti i drejtprdrejt m dgjuesit, prmes ligjrimit, n
prdorimin e multimedies, q n koh shum t shkurtr komunikon me nj publik t interesuar n nj
territor shum t gjer.
Fjalor
RETORIK f. libr. - 1. Dija q shtjellon rregullat e parimet pr t folur bukur e n mnyr
bindse dhe pr t ndikuar te njerzit me an t fjals; gojtari.
Materiale n ndihm t msuesit
Msuesi mund t shfrytzoj pjes nga Apologjia e Sokratit, nj form e retoriks n antikitet, e cila e
pronte informacionin prmes ligjrimit, fjalimin e Sknderbeut n Kruj (M. Barleti)
68
Tema: Retorika, arti i bindjes (Ora e I)
?

a.
b.
c.

T identifikoj retorikn (artin e bindjes) si lloj i tekstit argumentues.
T shpjegoj kuptimin e termit retorik;
t prshkruaj zhvillimin historik t retoriks;
t dalloj format e retoriks s lasht: etos, logos, patos;
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t teksteve retorike, shkumsa me ngjyra, tabela,
linku http://www.youtube.com/watch?v=70EjyR-Exc&NR=1, ku mund t gjendet
pjesa teatrore Apologjia e Sokratit, e luajtur nga Mirush Kabashi
?
?
Konceptet kryesore:
tekst argumentues, retorik, arti i bindjes, format e retoriks s lasht:

etos, logos, patos.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Harta e konceptit
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
T nxnit me kmbime
Pun n grupe
Prforcimi
Diskutim
Pun me klasn

Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Harta e konceptit

Prmes harts s konceptit msuesi sistemon njohurit pr tekstin argumentues, q nxnsi ka marr n
klasat pararendse.

Teksti argumentues

trajton ide ose teza pr
- fjalimet e ndryshme
- artikujt e gazetave
- opinionet
- tekstet e publicitetit
- eset argumentuese t
llojeve t ndryshme
llojet e
tekstit
argumentues
shtje t ndryshme
llojet
ka qllim t bind marrsin
e tekstit pr tezn e dhn
Etapa e parashikimit mund t ndrtohet edhe me shkrim t lir, ku nxnsve iu krkohet q t shkruajn
nj ese prkufizimi me tem Arti i bindjes
sht nj metod e cila funksionon n baz t grupit. Msuesi e ndan

fillimisht klasn n 4 grupe baz dhe shkruan n tabel grupe pyetjesh,
t cilat lidhen me msimin. M pas brenda grupeve nxnsit, duke
Ndrtimi i njohurive.
numruar, rindahen n grupe ekspertsh (p.sh. 1-shat bashk etj.). Secili
grup ekspertsh duhet t prgatitet tu prgjigjet pyetjeve t dhna. M
T nxnit me kmbime
pas nxnsit bashkohen n grupet fillestare ku duhet t diskutojn rreth

msimit dhe t japin prgjigjet e tyre para klass si grup.

Mund t prdoret edhe Leksioni i shpejt/ ditari dypjessh.
Msuesi e ndan klasn n grupe dhe u jep nga nj pjes t shkurtr t disa ligjratave, ku mbizotron stili
retorik (prdorimi n t shkruar a n t folur i nj stili me fjal e shprehje t mdha e t bukura, me figura t
shumta, me fjali t gjata e t strholluara), si mund t jen: pjes nga ligjrata e Perikliut, nga Ciceroni, nga
69

ligjrata e Sknderbeut, kur hyri n Kruj (M. Barleti).
U drejton nxnsve pyetjen:

- ju bn prshtypje n kto ligjrata?

- gj kan t prbashkt?
Pasi nxnsit nxjerrin n pah disa nga veorit e prbashkta t tyre, si toni thirror, prdorimi i shpesht i
figuracionit, fjali t gjata, japin edhe prkufizimin e termit retorik.
Retorika prpunoi rregullat e artit t t folurit bukur dhe pa t meta.
Msuesi me an t strategjis leksion i shpejt, ndalet te lindja dhe evoluimi i retoriks, si arti i bindjes,
duke theksuar:
- arti i bindjes sht i vjetr sa njerzimi;
- grekt e ngritn n sistem retorikn (zhvilluan t folurit n publik, nxorn rregullat pr t folurit n publik);
- koncepti i bindjes nuk ka ndryshuar, por kan ndryshuar mjetet me t cilat prohet ai.
a. nga antikiteti e deri n koht moderne primi i informacionit bhej prmes ligjrimi (prballjes s
folsve me njerzit, prfshirja e tyre n t folurin publik)
b. sot, pr shkak t zhvillimeve teknologjike, primi i informacionit bhet nprmjet televizionit, radios,
gazetave, filmave etj.
M tej msuesi /ja e ndan klasn n dy grupe;
Grupi I lexon tekstin, nxjerr t dhnat historike pr retorikn e m pas plotson tabeln:
Pyetja
Ku sht aplikuar pr her t par studimi i retoriks?
Prgjigja
Cili ishte konteksti politik q bri t mundur lindjen e saj?

far ishin sofistt?
Cilat ishin disa nga idet e tyre?
Pr far ishte i njohur Sokrati?
far konstatonte Platoni?
Cilat ishin disa nga idet e Aristotelit?
Cilt ishin oratort n Romn e lasht? Po idet e tyre?

Grupi II - identifikon veorit e formave t retoriks me an t ditarit dypjessh.

Format e retoriks
etos bindja nga
karakteri i folsit
logosi bindja me an
t arsyetimit
patosi bindja prmes

emocioneve.
Ilustrim nga teksti ku bie n sy kjo cilsi:

Nse ka ndonj aftsi natyrore tek un, o gjykats, dhe un e di se sa sht ajo:
ose nse un kam prvoj si fols, dhe n kt linj un nuk e mohoj se kam prvoj
Dhe, nse un e ndiej se m jepet knaqsia prej jush, un do tju bj t mendoni se
Aulus Licinius, sht nj njeri, i cili tani q sht qytetar, jo vetm nuk meriton t hiqet nga
lista e qytetarve, por se ai sht i vlefshm, edhe kur ai nuk ishte qytetar
Para s gjithash ai e tregoi veten e tij superior nga t gjith t tjert n aftsi
O gjykats, a ka ndonj pushtet mbinjerzor, me rekomandime hyjnore n shtje t
tilla t rndsishme, pr t marr n mbrojtjen tuaj at njeri q i ka nderuar n t gjitha
kohrat gjeneralt tuaj
Prforcimi. Diskutim
Msuesi/ja shtron prpara nxnsve pyetjen:

- A prdoren n fjalime sot format e retoriks (etos, logos, patos)?
Msuesi bn konkluzionet e ors s msimit dhe vlerson pjesmarrjen e nxnsve n msim.
Detyr shtpie: ushtrimi 3, 4 f. 62.
70
Tema: Ushtrime pr retorikn (Ora e dyt)

T identifikoj veorit e retoriks (artit t bindjes), si lloj i tekstit argumentues.
a. t analizoj mjetet gjuhsore dhe t strukturs t nj ligjrate retorike;
b. t shkruaj argumente pro dhe kundr t folurit binds,
c. t flas para nj auditori pr ta bindur rreth nj shtjeje q iu intereson.
?
?
?
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t teksteve retorike, shkumsa me ngjyra, tabela,
Konceptet kryesore:
tekst argumentues, retorik, arti i bindjes, struktur e nj ligjrate retorike,
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutimi
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun individuale/diskutim
Pun n dyshe
Prforcimi
Rrjeti i diskutimit
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutimi
Diskutohet rreth zgjidhjes q kan dhn nxnsit pr detyrn e shtpis, duke u ndalur:
a. n argumentet q ka prdorur Ciceroni pr t bindur dgjuesit;
b. n stilin e fjalimit (fjalit e gjata, fjalt e zgjedhura me kujdes etj.)
Ndrtimi i njohurive. Pun individuale/diskutim
Punohen individualisht ushtrimet 4, 5. Nxnsit mund t ndahen n dy grupe:
Grupi I punon pr t zbuluar argumentet n ligjratn e Perikliut;
Grupi II analizon veorit gjuhsore t ligjrats.
Prfaqsuesit e grupeve paraqitin punn e br. Nxnsit e tjer diskutojn dhe vlersojn punn
e grupeve.
Prforcimi. Rrjeti i diskutimit
Shtrohet pyetja:

PO

Ndonse arti i bindjes mund

t prdoret edhe pr mir, edhe pr keq,

Argumentet
a sht i dobishm ai?
JO
Prfundimi
Detyr shtpie. Shkruani nj ese n lidhje me artin e bindjes.
71
Tema: Fjalimet politike (2 or)

N kt tem msimore, nxnsit do t ritrajtojn fjalimet politike, si lloje t tekstit argumentues, me
qllim q t zgjerojn njohurit rreth tyre, duke analizuar strukturn dhe elementet prbrse t tyre.
Kjo tem do t zhvillohet n dy or, nga t cilat n 1 or do t konkretizohen veorit e fjalimit, prmes nj
shembulli t dhn, dhe orn e dyt nxnsit do t ushtrohen praktikisht pr t analizuar veorit strukturore
dhe gjuhsore t nj fjalimi.
Msuesi mund tu sugjeroj nxnsve t krkojn dhe t sjellin n klase fjalime t politikanve, t cilat opinioni
i ka vlersuar se jan t famshme. Mund t ket edhe nga ato fjalime t cilat kan rezultuar t dshtuara, pasi
vendosja e tyre me fjalimet e suksesshme lehtson tek nxnsi elementet q bjn nj fjalim t suksesshm.
Msuesi duhet t drejtoj vmendjen e nxnsve n ato aspekte q kan t bjn me organizimin e ideve.
Objekt studimi prej nxnsve do t bhet fjalimi i famshm i Martin Luter Kingut Un kam nj ndrr, i cili
elektrizoi Amerikn n vitin 1963 dhe ndikoi n zhdukjen e pabarazis raciale. N kt fjalim nxnsit do t
dallojn si elementet e strukturs, ashtu edhe veorit gjuhsore.
Materiale pr msuesin
Franklin D. Ruzvelt: T vetmes gj q duhet ti trembemi sht vet frika
(Fjalimi i prurimit, 4 mars, 1933)
Presidenti Huver, zoti Komandant, miqt e mi: kjo sht nj dit e shenjt pr kombin, dhe jam i
bindur se miqt e mi amerikan presin q me rastin e dhnies s postit t Presidentit, tiu drejtohem me
sinqeritet dhe me nj vendim q situata e tanishme e kombit na nxit. Kjo sht jashtzakonisht koha
pr t thn t vrtetn, gjith t vrtetn, sinqerisht dhe me guxim. Nuk duhet t mohojm kushtet e
vendit ton sot. Ky komb i madh do t duroj ashtu si ka duruar, do t ringjallet dhe do t begatohet.
Prandaj para s gjithash, m lejoni tju shpall besimin e patundur se t vetmes gj q duhet ti trembemi sht
vet frika, tmerri pa emr, pa arsye, dhe t pajustifikuar, q paralizon prpjekjet e nevojshme pr ta kthyer
trheqjen n prparim. N do or t zez t jets s kombit, nj grup drejtues i iltr dhe i fuqishm i ka kuptuar
dhe i ka mbshtetur vet njerzit, t cilt jan t rndsishm pr fitore. Jam i bindur se edhe ju do ta mbshtesni
lidershipin n kto dit kritike. N nj frym, un dhe ju do t prballemi me vshtirsit e prbashkta.
Fal Zotit ato kan t bjn vetm me gjra materiale. Vlera sht tkurrur n nivele imagjinare. Taksat jan rritur,
aftsia jon pr t paguar ka rn, qeveria po prballet me shkurtime fondesh, mjetet e shkmbimit kan ngrir n
rrjedhn e tregtis, fshatart nuk gjejn dot tregje pr prodhimet e tyre, kursimet e shum viteve t mijra familjeve
jan zhdukur. M e rndsishmja, qytetart e papunsuar prballen me problemin e ekzistencs, dhe nj pjes e
madhe prej tyre mundohen pa u shprblyer. Vetm nj optimist i pamend do ta mohonte realitetin e errt t ktij asti.
Megjithat, shqetsimi yn nuk vjen nga dshtimi i substancs. Nuk jemi goditur nga ndonj murtaj apo
fatkeqsi. N krahasim me rrezikun q i pushtoi etrit tan, pr arsye se besonin dhe nuk kishin frik, ne ende
kemi shum pr t qen mirnjohs. Natyra ende i ofron bujari dhe prpjekjet e njerzve e kan shumfishuar
at. Begatia sht n prag t ders, por prdorimi bujar i dobson prodhimet e toks. S pari, kjo ndodh
pr shkak se drejtuesit e shkmbimit t t mirave njerzore kan dshtuar n saj t kokfortsis dhe
paaftsis, kan pranuar dshtimet dhe kan dhn dorheqjen. Praktikat e paskrupullta t shkmbyesve t
parave do t dnohen n gjykatn e opinionit publik, jan hedhur posht nga mendjet dhe zemra e njerzve.
E vrteta sht se jan prpjekur, por prpjekjet e tyre kan ndjekur modelin e tradits. Prball
dshtimit t mirbesimit, kan propozuar t japin m shum para. T trhequr nga epshi i prfitimit,
kan nxitur popullin ton t ndjekin lidershipin e tyre t rrem, kan kshilluar, duke u lutur q
situata t kthehet n kushtet e mparshme. Ata din vetm rregullat e nj gjenerate vet-krkuesish.
72

Ata nuk kan vizion dhe, kur nuk ka vizon, njerzit humbasin. Lumturia nuk vjen thjesht nga zotrimi i
parave, por nga gzimi i arritjes, emocioni i prpjekjeve krijuese. Gzimi i stimulit moral t puns nuk
duhet harruar n ndjekjen e trbuar t prfitimeve q zhduken. Kto dit t errta do t harrohen nse
na msojn se fati yn i vrtet nuk sht t na shrbejn, por ti shrbejm vetes dhe miqve tan.
Ky komb krkon aksion dhe aksion t menjhershm. Detyra jon m e rndsishme sht ti vm njerzit n
pun. Nuk sht nj problem i pazgjidhshm nse prballemi me t me zgjuarsi dhe kuraj. Mund t shoqrohet
me nj prfshirje t vet qeveris; duke e trajtuar detyrn ashtu si do ta trajtonim urgjencn e nj lufte, por n t
njjtn koh, do t zbatojm projekte t mdha pr t stimuluar dhe riorganizuar prdorimin e burimeve kombtare.
S bashku me kt, duhet t pranojm me sinqeritet mbipopullimin e qendrave tona industriale dhe, duke i
rishprndar n shkall kombtare, t prpiqemi ta prdorim m mir tokn dhe ta lm n duart e t duhurve.
Kjo detyr do t ndihmohej nga prpjekjet e qarta pr t rritur vlerat e produkteve bujqsore, dhe me pushtetin pr
t bler prodhimin pr qytetet tona. Mund t lehtsohet n shum mnyra, por asnjher nuk mund t ndihmohet
vetm duke folur pr t. Duhet t veprojm, dhe t veprojm me shpejtsi. N kt dedikim t nj kombi, krkojm me
prulsi bekimet e Perndis. Le ta mbroj secilin prej nesh dhe t gjith ne! Le t m drejtoj mua n ditt q do t vin.
*U zgjodh President i SHBA-s n vitin 1932 dhe qndroi tre mandate deri n vitin 1944.
Model msimi
Tema: Fjalimet (Ora I)
Objektiva:

T identifikoj fjalimin politik si lloj t tekstit argumentues.

a. t dalloj elementet e strukturs n nj fjalimi politik;

b. t dalloj elementet shprehse-emocionale t nj fjalimi politik;
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t fjalimesh politike, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:
fjalim politik, ide t strukturuara, struktura e fjalimit, mjete retorike.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Harta e konceptit
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Harta e konceptit

Prmes harts s konceptit msuesi e drejton vmendjen e nxnsit n njohurit q ai ka marr n klasat
pararendse pr fjalimet politike.
idet - t prekin mendjet
dhe zemrat e njerzve
zgjedh fjalt e duhura

Fjalimet
politike
kto fjalime ndryshojn

politikn /jetn
argumentojn duke u mbshtetur

njkohsisht n pasion
73

Ndrtimi i njohurive. T nxnit me kmbime
Msuesi mund t ndaj klasn n grupe dhe brenda grupit sugjeron q nxnsit t ken nga nj detyr n
evidentimin e elementeve t strukturs s fjalimit.
Msuesi u krkon nxnsve t lexojn me vmendje tekstin dhe u krkon t evidentojn elementet q kan
t bjn me strukturn dhe gjuhn.
Nxnsit duhet t jen t kujdesshm t vrejn nse fjalimi prmban:
- me emocione t forta
- konstaton ndjesi t fajit
- krijon ndjesi vuajtje, dhembjeje
- a flet n mnyr konkrete pr problemet
- lloj fjalish prdor
Nxnsit evidentojn n nj tabel elementet q kan t bjn me strukturn dhe mjetet retorike.
Struktura
Mjetet retorike
Hyrja:
Hyrje e drejtprdrejt (jam i lumtur q jam me ju sot)
Prdorimi i aliteracionit
Situata historike dje (njqind vjet m par)
Prsritje t fjalve ky
Situata historike e sotme (njqind vjet m von)
metafora
Trungu. Sjell fakte dhe argumente rreth padrejtsive t kryera;

Jep nj vizion pr t ardhmen;
Fjali t drejtprdrejta q t japin zemr e t nxisin
Prek ndjesit e dgjuesve(.. kam nj ndrr.. se fmijt)
Fjali urdhrore
Jep qllimin e fjalimit (kam nj ndrr se nje dit ky

komb do t )
Folje t prdorura n vetn e par njjs
Fjalimi ka karakter gjithprfshirs (kjo sht shpresa jon..)
Folje lidhore t ndjekura nga folje n kohn e

ardhme
Mesazhi sht i prekshm ( dhe kur kjo t ndodh, kur

ta lejojn lirin t kumboj)
Mbyllja.
Folja n t tashmen tregon realizimin e

ndrrs
Prforcimi. Shkrim i lir/ Rishikim n dyshe

U krkohet nxnsve t shkruajn nj fjalim q do ta mbajn para banorve t komunitetit pr ti sensibilizuar
pr mirmbajtjen e mjedisit.
T mbahet parasysh prbrja e auditorit:
Grupi I - mund tiu drejtohet fmijve;
Grupi II - mund ti drejtohet nj auditori t gjer;
Grupi III - mund tiu drejtohet grave;
Pasi e prfundojn, vlersohet fjalimi q do t jet m binds (do t ket m shum fakte e argumente e
do t prcillet m bukur)
Detyr shtpie. Gjeni n internet dy fjalime politikansh gjat nj fushate elektorale dhe i analizoni pr
strukturn dhe retorikn.
Orn e dyt punohen ushtrimet 1 dhe 2 t librit, sipas skems s ors s par.
74

Model prgjigjeje
Ushtrimi 1
- Fjalimi i rillit edhe pse duket se i drejtohet nj grupi t vogl audience (si sht dhoma e prfaqsuesve),
ai n fakt i drejtohet gjith njerzimit.
- Hyrja e fjalimit nuk sht deklarative, por jep informacion mbi at q ka ndodhur.
- Kjo pr t vetmen arsye se rilli argumenton para grupi t dhoms s prfaqsueseve mnyrn dhe
arsyet e veprimeve t tij.
- Fjalimi sht i ndar n dy pjes:
- pjesa e par informon mbi formimin e qeveris s re t koalicionit dhe krkon nga Dhoma miratimin e
programit dhe votbesimin pr qeverin,
T premten mbrma mora nga Madhria e tij misionin q t formoj nj administrat re
Pr kt arsye sht formuar nj kabinet lufte prej pes antarsh
- pjesa e dyt jep t dhna, informon Dhomn pr vshtirsit e mdha q i presin dhe shpreh besimin
pr arritjen e qllimit.
Tani jemi n nj faz paraprake t nj prej betejave m t mdha n histori. Jemi prfshir n nj aksion para
nesh na pret nj tortur e rndju do t thoni cili
sht qllimi yn?...sht fitorja. Fitore me t gjitha kostot
- mjetet retorike t prdorura:
- prsritja e fjalve ky:
- prdormi i metaforave:
- prdorim i prsritjeve:
- ritmi i fjalimit:
- Fjalim gjithprfshirs:
- Fjali nxitse duke prdorur vetn

e par n lidhore:
- Prek ndjenjat dhe emocionet:
- Prdorimi i premrave n vetn
I njjs e shums pr ti dhn
fjalimit karakter gjithprfshirs:
- Mesazhi i fjalimit:
- Prsritet 5 her fjala fitore dhe 4
her fjala ekzistenc
- Fitorja do t siguroj
ekzistencn...
administrat t re, kabinet prej pes antarsh, uniteti

i kombit, qeveria e re,
na pret nj tortur, tirani monstruoze, nuk kam asgj pr t ofruar prve gjakut,
mundimeve dhe lotve,
sht fitorja, fitore me t gjitha kostot, fitore pavarsisht nga terrori, fitore,
pavarsisht se sa e rnd dhe e gjat do t jet rruga prpara, pasi pa fitore
nuk ka ekzistenc ... nuk ka ekzistenc t Perandoris Britanike, nuk ka
ekzistenc t parimit mbi t cilat ka qndruar Perandoria Britanike, nuk ka
ekzistenc pr nxitjen, impulsin e t gjitha kohrave, q i gjith njerzimi t
prparoj drejt qllimit t tij.
- tani jemi n nj faz paraprake t nj prej betejave m t mdha n histori.
Jemi prfshir n aksion n shum pika t tjera, n Norvegji, n Holand,
- t hapim luft nga toka dhe deti
- se nuk kam asgj pr t ofruar prve gjakut, mundimeve, lotve dhe
djerss para nesh, jemi prfshir n aksion, un them t hapim luft, qllimi
yn..
fitorja, fitore me t gjitha kostot, fitore pavarsisht nga terrori, fitore

pavarsisht se sa e rnd dhe e gjat do t jet rruga prpara, pasi pa fitore
nuk ka ekzistenc...nuk ka ekzistenc t Perandoris Britanike, nuk ka
ekzistenc t parimit mbi t cilat ka qndruar Perandoria Britanike, nuk ka
ekzistenc pr nxitjen, impulsin e t gjitha kohrave, q i gjith njerzimi t
prparoj drejt qllimit t tij.
Arsyet e fjalimit kaq t shkurtr lidhen me mungesn e nevojs pr fjal t shumta dhe veprimeve aktive
pasi jan n koh lufte.
Msuesi bn konkluzionet e ors s msimit dhe vlerson pjesmarrjen ne nxnsve n msim.
Detyr shtpie. Rubrika Shkruani.
75
Tema: Kryeartikulli dhe artikujt me komente

Kjo tem msimore synon q nxnsit t identifikojn veorit e kryeartikullit dhe artikujve me komente,
n ndryshim nga kronika dhe nga llojet e tjera t artikujve me karakter informues,
Msuesi/ja shfrytzon njohurit e marra n klasat pararendse duke br t mundur organizimin logjik t
njohurive t tyre rreth gazets.
Kjo tem do t zhvillohet n dy or, nprmjet t cilave nxnsit do t marrin njohuri teorike dhe do t
ushtrohen praktikisht.
Model prgjigjeje
Ushtrimi 1
Forma
Prmbajtja
Procedohet duke prdorur pyetje t

ndryshme:
Lidh argumentet mes tezs q
ngre:
Sjell argumente t ndryshme dhe
kundrargumente t tilla, si:
Aftsi aktualizuese
Arrin n prfundime
Pse televizioni sht magjik? Prse shihni televizor?

Le t lm mnjan sigurit e t mdhenjve...
TV tregon shum gjra dhe n mnyr m argtuese se prindrit...
TV sht dado elektronike e tyre..
...sht m argtuese t shohsh TV se t bsh detyrat e vshtira
shkollore...
Le t ndalim te fjalt e tyre...
... e vetmja gj q mund t bjn t rriturit sht t kritikojn fmijt
se shohin shum televizor...
Kshtu pr fmijt bota e televizorit sht shum e bukur..., por pr t
vegjlit pa prvoj, kufiri mes fantazis dhe reales sht i paqart.
Nuk ndodh kshtu edhe me prrallat?
Model msimi
Objektivat e prgjithshm: n fund t tems msimore nxnsi t jet i aft:

T identifikoj kryeartikullin si lloj i tekstit argumentues.

a. T dalloj opinionet n nj kryeartikull si elemente t tekstit argumentues;

b. T analizoj nga ana gjuhsore kryeartikullin;

c. t dalloj kryeartikullin nga artikujt me komente;

. prdor teknikat e shkrimit t nj artikulli ose kryeartikulli
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme artikujsh e kryeartikujsh, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:
kryeartikull, artikuj me komente.
Struktura msimore
76
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim i njohurive paraprake/harta

e konceptit
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Tabela T/Kodimi i tekstit
Pun n dyshe
Prforcimi
Fleta e specifikimit
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake/harta e konceptit
Pr t krijuar nj ide m t qart rreth artikujve t gazets dhe llojeve t teksteve q ato i prkasin msuesi
me an t harts s konceptit u krkon nxnsit t rikujtojn njohurit e marra rreth tyre n klasat pararendse.
-
Si sht e ndrtuar nj gazet?

sociale

artikuj
politik
kryeartikulli

informues
ekonomik

roz
gazeta

kronika
e zez
Ndrtimi i njohurive. Kodimi i tekstit, tabela T
Msuesi shnon n tabel dallimet mes nj kronike dhe kryeartikulli.
Artikulli informues/kronika
Prhapja e informacioneve pr nj fakt t aktualitetit
q I drejtohej nj publiku t gjer..
Artikulli komentues/kryeartikulli
Prve informacionit ka edhe reflektim, nj analiz
nj fakt, nuk lexues aq t gjer sa kronika
Msuesi mund ta ndaj klasn n dy grupe t mdha. Nxnsit lexojn modelin e kryeartikullit t strukturuar
n tekst dhe kodojn ato aspekte q kan t bjn me elemente t prmbajtjes dhe t strukturs s tij. M
pas at n grupe ose individualisht punojn me artikullin akademike Floresha Dado Eqerem abej dhe historia
e letrsis sot.
Msuesi mund tu krkoj fillimisht nxnsve t rikujtojn elemente t prmbajtjes dhe strukturs s tekstit
argumentues, si:
Titulli
Teza
Argumentet
Kundrargumentet
Prfundimi
duke u krkuar t specifikojn se far sht secili prej tyre.
M pas shnojn s bashku shenjat me t cilat do t kodojn tekstin.
-hyrja - paraqet tezn
s pari, sepse q n vitet 1939 n studimin pr gjenezn e literaturs shqipe, botuar nga Hylli i drits
-prmbajtja lidh argumentin e zgjedhur me prmbajtjen e artikullit
N diskutimet e sotme mbi mnyrn e konceptimit t Historis s Letrsis dhe sidomos me metodat e
interpretimit
Prmban thellsi dhe origjinalitet:
Ve konceptit t qarqeve letrare, pr t cilat sht folur nga disa studiues, tezat e abej jan m komplekse
dhe nuk jan hetuar me vmendjen e duhur
77

- element t forms- karakterizohet nga saktsia gramatikore, sintaksore, leksikore:
Pikpamjet e abejt, si dhe t gjith diskutimet e sotme pr rishikimin e Historis s Letrsis, duhen par
n mnyr t domosdoshme brenda kuptimit t letrsis.
- shtjet ngrihen n form pyetjeje, q m pas u jepet prgjigja:
Lind pyetja: - Pse abej i diplomuar n qendrat m t zhvilluara t shkencave filologjike, n Vjen, n Grac
qndron me bindje n pozitat pozitiviste,
prgjigjet jepen n form argumentesh:
- diskutime q nuk kuptojn se aspekti historik i sistemit ton letrar nuk sht thjesht krkes, por thelb i
brendshm
- paaftsia pr t hyr n poetikat e brendshme, n t cilat jan formuar
- prfundime t lidhura me temn:
Tezat e abejt, q i referohen historicizmit t t menduarit, na rikujtojn sot njrin prej aspekteve.

Msuesi mund tu krkoj nxnsve, n baz t modeli t praktikuara, t analizojn artikujt e sjell n
klas, pr t cilat t prcaktojn:
Titullin
Tezn
Argumentet
Kundrargumentet
Prfundimin
sht teknik q prdoret n procesin e t shkruarit. Prpara se
t shkruajn materialin, nxnsit prgatisin nj list me idet q

duhet t prmbaj materiali. Fleta e specifikimit do t prdoret m
Prforcimi. Fleta e specifikimit
von nga nxnsit n msim si mjet vlersimi q prmban nj grup
kriteresh t cilsis, kur ata t praktikojn vlersimin e puns s
njri-tjetrit pr materialet e shkruara prej tyre.
Nxnsit mund t punojn n katr grupe t mdha pr t shkruar nj artikull pr gazetn e shkolls duke
iu prmbajtur referencave t dhna n ushtrimin 3 n libr.
Nse koha pr kryerjen e ksaj detyre nuk sht e mjaftueshme, msuesi mund tua sugjeroj atyre si
detyr shtpie.
Detyr shtpie. Ushtrimi 3. 4 f.76.
Ora e dyt mund t prdoret pr t rishikuar artikullin e filluar orn e par dhe pr t br korrigjimin dhe
vlersimin e tij.
Tema: Tekstet tekniko-shkencore (1 or)

Kjo tem msimore synon n njohjen m t mir t veorive strukturore dhe gjuhsore t teksteve
shkencore. Msuesi /ja duhet t drejtoj vmendjen e nxnsve jo vetm n njohjen e tyre, por njkohsisht
edhe n zbulimin e elementeve karakteristike t tekstit, sidomos n ato q i bjn kto tekste t klasifikohen
brenda llojit argumentues.
Materiale plotsuese
78

Model msimi
Prbrsit kimik t lnds s gjall
Prbrsit kimik mund t jen organik dhe joorganik. T gjith prbrsit organik prmbajn elementin
karbon (C). Shumica e prbrsve organik ndodhen vetm n organizmat e gjall ose n produktet e tyre.
Megjithat shum nga ata mund t prodhohen edhe n laboratort kimik. Prve karbonit, shumica e prbrsve
organik prmbajn hidrogjen (H), dhe shum prej tyre oksigjen (O), azot (N) ose t dy bashk. M rrall n
prbrsit organik jan gjetur elementet fosfor (P), squfur (S), hekur (Fe), kalcium (Ca), natrium (Na), klor (Cl),
magnez (Mg) dhe kalium (K). Pr shembull, n prbrjen e hemoglobins s gjakut, e cila transporton oksigjenin n
gjak, ka hekur, ndrsa n prbrjen e klorofilit te bimt, i cili kap energjin e diellit gjat procesit t fotosintezs, ka
magnez, etj. Pra, edhe n sasi shum t vogla ato kontrollojn procese jetsore shum t rndsishme n qeniet
e gjalla.
Marr ngas Biologjia 10 (ALBAS)
Vlerat ushqyese t bizeles
Dikur bizelja konsiderohej si ushqim i t varfrve, ndrsa sot luan rolin kryesor n shum restorante ekskluzive.
Bizelja prmban shum proteina dhe stimulon ndrtimin e mass s muskujve. Vetm 100 gram bizele furnizojn
trupin me dhjet her m shum proteina sesa salsiet me patate t skuqura ose nj pjes torte me krem.
Bizelja ju mban gjat t ngopur, sepse sht e pasur me materie t lehta dhe ngadal kalon npr traktin trets.
Prqindja e lart e materieve t lehta n bizele ka edhe nj prparsi: ul vlern e rritur t kolesterolit.
Prve ksaj, bizelja ka sasi t konsiderueshme magnezi. E zier vetm pak, bizelja bhet nj ushqim i vrtet
antistresues, pohon eksperti vjenez i shndetsis, profesor Hademar Bankhofer.
Bizelja sht po ashtu nj ushqim ideal pr fmijt, pr arsye se u jep energjin e cila sht e nevojshme pr
kryerjen e detyrave t shtpis pas shkolls.
Prve q stimulon ndrtimin e muskujve, bizelja forcon nervat, flokt dhe indin lidhs si edhe shikimin dhe
koncentrimin.
Burimi:Gazeta Standard

T identifikoj dhe t shkruaj tekste tekniko-shkencore.
a. T dalloj temn, synimin dhe funksionin e nj teksti tekniko-shkencor;
b. t analizoj strukturn dhe elementet gjuhsore t nj teksti tekniko-shkencor;
c. t shkruaj tekste tekniko-shkencore t fushave t ndryshme.

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t teksteve tekniko-shkencore, shkumsa me
ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore:
tekste shkencore, objektivitet, kode standarte, karakter paraqits,

karakter argumentues.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim i njohurive paraprake
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Mbajtja e strukturuar e shnimeve
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake

Msuesi u shprndan nxnsve lloje tekstesh shkencore dhe u krkon ti lexojn pr disa minuta e t
shnojn far vn re n kto tekste.
79

Shnon n tabel idet e nxnsve rreth tyre duke iu referuar edhe njohurive t marra n klasat
pararendse.
Jan objektive

lloj i teksteve
paraqitse-informuese
ndahen n paragraf
Tekste shkencore

nuk i drejtohen nj
publiku t gjer
shoqrohen me

figura dhe skema
gjuh teknike
Ndrtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shnimeve

U krkohet nxnsve t lexojn pr disa minuta dy nnshtjet e para t msimit dhe njohurit e reja pr
veorit e prmbajtjes dhe t strukturs, shkruhen n grafikun organizues harta e konceptit.
Msuesi u sugjeron nxnsve t lexojn shembullin e dhn n libr pr analizn strukturore t tekstit
Dietat, efektet q kan n organizm dhe t mbajn n shnim veorit e tekstit shkencor, n pjesn e par
t ditarit dypjessh, t cilin do t plotsojn me t dhna nga studimi gjeologjik Thethi ose pjes nga vepra t
tjera shkencore q mund tua jap msuesi/ja.

Modeli i plotsuar i ditarit dypjessh

Veorit e teksti tekniko-shkencor
Titulli
Hyrja - trajton shtjen kryesore
Trungu ndahet n paragraf q

zbrthejn prmbajtjen
Paragrafi I jepen linjat kryesore t
argumentit
Paragraft e tjer (mnyra e
paraqitjes s argumenteve varet nga
marrsi i ktij teksti)
- Faktet
- Argumentet teorike shoqrohen me
shembuj figura dhe skema
-
-
fjali t qarta dhe tekst i

ngjeshur
nuk shkruhet n vetn e par
- Bibliografia
Thethi- studim gjeologjik

Lugina e lart e Thethit sht nj nga zonat m t veanta t turizmit malor
shqiptar....
I prket fushs s gjeografis dhe lexuesve nj lexuesi m t specializuar.
Trungu shtjellon t dhnat gjeografike t Thethit q e klasifikojn si nj nga
zonat m t bukura malore
N zemr t alpeve veriore, mes shkmbinjve historik, gjelbrimit verbues
dhe burimeve t kristalta, kjo lugin figuron rreth 900 m lartsi...
Jep shpjegime pr argumentin q sjell t bazuara edhe n fakte e t dhna
statistikore:
Sipas studiuesve n park dallohen dy sektor: i siprmi dhe i poshtmi....
Pikrisht ky dolotimizim kushtzon zhvillimin intensiv t tjetrsimit intensiv t
tyre..
N kto kushte litologjike e klimatike, zhvillohet coptimi malor...
Sektori i poshtm ka pjerrsi m t vogl..
Formimet e ksaj shkalle lidhet me ndryshimin e karakterit t glqerorve..
Ilustron me fakte e foto informacionin e dhn...
Prdor nj fjalor t specializuar:
....prbrjen e tij prej glqerorsh masiv t dolomitizuar....
N kto kushte litologjike e klimatike...rrzime gravitacionale t materialeve
copzore...
Thyerje e dukshme e profilit t shpatit, masiv shtresor,e prbr nga
terrigjen rreshpor, proceset e tjera erozivo denuduese...
Arrin n prfundime mbi rezultatet q kan ndodhur pr shkaqe natyrore t
tilla, si: kjo ka br q n kt sektor t shtrohet gradualisht bimsia derisa
merr formn e pyjeve masive t ahut, halorve dhe dushkut.
Erion Zoto
Prforcimi. Shkrim i lir/ rishikim n dyshe.

N kt faz t msimit nxnsit mund t ushtrohen n dyshe n ushtrime shkrimit t teksteve t shkurtra
shkencore. Kujdes do t tregojn n respektimin e strukturs s tij dhe prdorimin e sakt gjuhsor.
80

Nxnsve n grupe mund tu sugjerohet t punojn me skemat e informacioneve t dhna n tekst:
Grupi I Celulart e mplakin m shpejt lkurn.
Grupi II Zemra ka nevoj pr hekur
Grupi III frika nga mushkonja vrass
Grupi IV zbulohet nj planet I ri.
Model prgjigjeje:
Shkenctart amerikan nga zbulimet e bra s fundmi kan arritur n prfundimin se zemra e njeriut ka
shum nevoj pr hekur. N kt prfundim ata arritn pas nj studimi q u krye gjat 18 jav n laborator me
kafsh t ndryshme. Nga studimi u vrtetua, se hekuri, i cili prmban antioksidues, ndikon n uljen e shtypjes
s gjakut, si dhe mbron muskulin e zemrs nga dobsimi i tij. Konsumimi i tij sht i rndsishm pasi, zemra
sht organi kryesor i trupi t njeriut, e cili e furnizon me gjak.
N fund t ors s msimit msuesi bn konkluzionet e ors dhe vlerson me not,
Detyr shtpie. Shkruani nj tekst tekniko-shkencor
Tema: Eseja argumentuese (3 or)

Objektiva t prgjithshm:
T identifikoj esen argumentuese dhe ta shkruaj at.
a. T analizoj elementet e strukturs s tekstit argumentues;

b. t dalloj veorit gjuhsore t nj eseje argumentuese;
c. t analizoj paragraft n nj ese argumentuese;

. t shkruaj ese duke u nisur nga disa argumente;
d. t diskutoj pr t prbashktat dhe dallimet e eseve t ndryshme argumentuese.
Kjo tem synon tiu shrbej nxnsve pr t zhvilluar aftsit pr t prdorur sa m mir argumentimin n
shkrimin e nj eseje e pr t mbajtur nj qndrim kritik ndaj dukurive t ndryshme. Pr realizimin me sukses
t ktij synimi, nxnsi do t gjej n tekst shtjellimin e njohurive praktike nprmjet shembujve konkret, si:

a. kujdesi n przgjedhjen e tems,
b. mnyrat e organizimit t prmbajtjes s eses, si grshetimi i fakteve me argumentet, shembujt etj.
c. ndrtimi strukturor i eses;
. rruga pr redaktimin e materialit dhe vmendja pr kulturn gjuhsore.
Tema do t zhvillohet n tri or, nga t cilat 1 or do t prdoret pr marrjen e njohurive teorike t grshetuara
me shembujt konkret, 1 or do t zhvillohen ushtrimet q jan n tekst dhe ora e tret do t prdoret pr
t shkruar dhe korrigjuar nj ese t shkurtr argumentuese. Pr tua lehtsuar punn, n tekst ka tema q
shoqrohen me argumentet q mund t prdor nxnsi.
81
?
1.
Zgjidhje ushtrimesh
Lexoni esen e mposhtme argumentuese dhe analizoni strukturn e saj.
Teza
Citimi i
personave t
rndsishm
t fushs/
Argumentet q
sjellin ata.
Argument
mbshtets
Opinion i autorit
t eses
Fakte
mbshtetse
Argument
kundr
Prfundimi
82
Disa nga kritikt e sotm besojn se Antigona sht pikrisht kshtu, nj

person jonormal.
Edmund Uilson nuk ka asnj dyshim pr kt. Pr t Antigona sht e
uditshme. Po ashtu, Valter Agadi e konsideron Antigonn nj personalitet
jonormal. Sipas tij, ka dika t dyshimt n sjelljen e saj, e n veanti n
urrejtjen e saj pr Kreonin. Kundrshtimi i saj ndaj tij vjen n fakt nga vet
antagonizmat e saj personal. Po ashtu, pr Agadin sht i uditshm
dhe raporti i saj me Hemonin: nga njra an ajo ankohet vazhdimisht se
prej fatit t keq ajo do t vdes e pamartuar, dhe nga ana tjetr ajo nuk i
referohet asnjher martess me Hemonin. Sipas tij ajo as nuk e merr n
konsiderat kt gj, duke mos iu referuar atij as edhe njher t vetme.
Vrtet marrdhnia mes Antigons dhe Hemonit sht e uditshme, por
ajo duhet trajtuar me kujdes, sepse mnyra se si Agadi e konsideron
marrdhnien e saj me Hemonin duket t jet spekulative. Agadi niset
nga fakti se Hemoni sht gati t jap jetn pr t dhe srish ai nuk
meriton as edhe nj fjal t vetme prej saj. N kt mnyr, Agadi arrin n
konkluzionin se asaj nuk i intereson Hemoni.
Sipas mendimit tim, marrdhniet mes Hemonit dhe Antigons mund t
ken qen t natyrave t ndryshme. Ndoshta ajo e donte at dhe iu desh
q t ndrydhte ndjenjat e saj, pr shkak t Kreonit dhe probleme t reja
n jetn e saj; ose ndoshta krenaria nuk e lejonte q t pranonte ndihmn
e djalit t Kreonit; apo ndoshta ajo nuk pati koh t merrej me Hemonin.
Por, t gjitha kto hamendsime q mund t jen t vrteta n jetn reale,
nuk mund t aplikohen n nj vepr t till si Antigona. Sofokoliu e ka
krijuar figurn e Hemonit sepse ai i shrben atij si ndrlidhsi mes Antigons
dhe Kreoni. Ai e deklaron dashurin mes Antigons dhe Hemonit, por e
mban at n raporte t caktuara. Hemoni e do Antigonn, por ndjenjat e
Antigons pr Hemonin jan thjesht teorike, ashtu si do Sofokliu t jen.
Ne nuk mund ti japim nj prgjigje t shpejt pyetjes se cili ishte qndrimi
i Antigons pr Hemonin. Kritikt japin prgjigje t ndryshme, gj q
vrteton edhe njher faktin se nuk ka ndonj mundsi reale q t bhet e
qart dhe t kuptohet ndjenja e saj pr Hemonin.
Por, un do ti kthehesha edhe njher asaj q thot Agadi. sht
krejtsisht e sakt t thuhet se Antigona nuk iu referua as edhe njher t
vetme martess me Hemonin, por, nse shtojm se ajo as nuk e merr n
konsiderat kt gj, ktu kemi t bjm me nj falsifikim t drams, sepse
kshtu i shtojm dika q vet autori e ka ln jasht. Un do t sugjeroja
se ne mund ta kundrshtojm iden se Antigona nuk sht normale. Ajo
sht vrtet nj person i veant-pikrisht pr kt arsye tragjedia mban
emrin e saj. Por nuk ka asnj detaj t vetm q ta prcaktoj at si t
uditshme apo neurotike.

Ushtrimi 4
1. Titulli Mbi sublimen
2. Paragrafi I me synim paraqitjen e krahasim kontrastit, mbizotron krahasimi dhe kontrasti: ... jo
proza, por fakti ose shkenca. Njra i drejtohet besimit, tjetra ndjenjave. Njra punon nprmjet bindjes,
tjetra nprmjet prekjes s ndjenjave
3. Paragrafi II me synim shpjegimin e prkufizimit. N kt paragraf prkufizimi grshetohet edhe
me elemente t krahasim-kontrastit, q ndihmojn prkufizimin. Elementet q e bjn t dukshme jan:
... kto mendime nuk jan t pamjaftueshme pr ta prkufizuar poezin. Ne e kemi dalluar nga dika, por
jemi t detyruar ta dallojm nga gjithka tjetrpor ka nj dallim thelbsor midis interesit q zgjon nj
tregim, nga interesi q zgjon nj poezi... t dyja burimet e interesimit u korrespondojn dy karaktereve t
veanta...
4. Paragrafi III synimi t argumentoj:
Kto dy lloje karakteresh bashkohen, ashtu si edhe karakteret m t palidhshme, por ato nuk kan
lidhje natyrore burimi i emocionit prej poezis sjell krijimin e nj gjendjeje ose t disa gjendjeve t
ndjeshmris njerzore
5. Paragrafi i fundit ka si synim t vr n dukje lidhjen shkak-pasoj:
ai sht poet jo sepse ka ide t ndonj lloji t veant, por sepse rrjedha e ideve sht pasoj e
rrjedhs s emocioneve
Ushtrimi 5
Teksti i prmbahet strukturs s eses:
- Titulli: Me mnyra t ndryshme arrihet qllimi i dshiruar
- Paragrafi I Teza q ngre: Mnyra m e zakont pr t zbutur zemrat e atyre q kemi fyer sht t dish
ti mallngjesh duke iu drejtuar prdllims e shpirtbutsis s tyre.
- Paragrafi II Shembujt q sjell pr ta mbshtetur dhe argumentuar tezn:
Eduardi, princi i galve, nuk ndalej prej thirrjes s popullit dhe t grave e fmijve pr t ndalur kasaphann...
duke shkuar npr qytet, vuri re tre fisnik frng q me guxim t pabesueshm i bnin ball goditjes.Vlersimi
dhe nderimi pr nj virtyt aq t shquar e zbuti kulmin e zemrimit .ai tregoi mshir pr banort.
Skanderbeku, princ i Epirit, iu qep pas nj ushtari nga t vett pr ta vrar .m n fund ai vendosi q ta
priste fundin e tij me shpat n dor.
- E prbashkta mes sjelljes s dy princrve lidhet me evidentimin e vlerave t tilla, si: forca, kuraja, besimi, guximi.
- Fjalia e fundit mund t lidhet me interpretime ose keqinterpretime mbi aftsit e figurs s Sknderbeut.
- Eseja prbhet nga argumente pro tezs q ngre.
- Prdor informacione nga burime t sigurta.
- Karakterizohet nga nj gjuh e pasur dhe fjali t gjata.
Modele msimi
Tema: Eseja argumentuese (ora I)
T identifikoj esen argumentuese dhe veorit e shkrimit t saj.

a. T prcaktoj qllimin e shkrimit t nj eseje,
b. t prcaktoj kriteret pr shkrimin e nj eseje;
c. t vzhgoj elementet e strukturs s nj eseje argumentuese.

. t shpjegoj ndrtimin e eses argumentuese;
83
?
?
?
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve argumentuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:
ese argumentuese, karakteristika nj eseje argumentuese, struktura e nj
eseje argumentuese, lloje t nj eseje argumentuese.

Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Kodim i imt i tekstit/

Organizues grafik
Pun n grupe
Prforcimi
Pyetje-prgjigje
Pun me klasn
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit.

Shtrohet para nxnsve pyetja:

- Cili sht qllimi i eses argumentuese?

T argumentoj se pikpamjet
T tregoj pikpamjen e tij

e tij jan m t sakta e
rreth nj shtjeje

m t besueshme

Qllimi i eses

argumentuese

t bind lexuesin nprmjet informimit

fakteve
argumenteve t shumta dhe bindse

Ndrtimi i njohurive. Lexim/ Kodim i imt i tekstit
Msuesi udhzon nxnsit n leximin e vmendshm t eses duke koduar ato pjes t tekstit q kan t
bjn me elementet prbrse t prmbajtjes s eses argumentuese.
Pr ti br sa m pjesmarrs nxnsit n prftimin e njohurive teorike, mund tu krkohet q me an t
tekniks Shkrimi argumentues-binds t vzhgojn mnyrn e ndrtimit t eses model t dhn n tekst.
Nxnsit mund t ndahen n dy grupe. Leximi me kodim t imt i tekstit, i cili sht pjes e tekniks s
shkrimit argumentues binds, do tu shrbej nxnsve pr t vn n dukje veorit e eses argumentuese,
t cilat nxnsit do ti hetojn n modelet e dhna dhe do ti ngulitin.
84

- Kriteret pr przgjedhjen e tems:
-Mbrojtja e pikpamjes nga ana e
shkruesit:
-Kundrshtimi i tezs:
Mbshtetsit pr argumentimin
Struktura
Pjesa hyrse Teza:
Pse duhen studiuar ndryshimet e sotme
kulturore, shoqrore dhe politike?
far shmangin ato?
- tema t jet specifike dhe e ngusht;

- t prmbaj nj argument t caktuar;
- t gjenden statistika dhe materiale q e mbshtesin kt argument
a. - dhnia n fillim e argumenteve pro tems q trajton, pr t kaluar
m pas tek trajtimi i argumenteve kundr dhe kundrshtimi i tyre.
- eseja mund t filloj dhe me trajtimin e argumenteve kundr pr t
kaluar m pas tek trajtimi i argumenteve t veanta pro
- t trajtohen nj pr nj argumentet kundr.)
- duke pranuar faktin se ky argument edhe mund t pranohet, por
jan m t shumta argumentet q e hedhin at posht (p.sh deri diku
sht e drejt t thuhet se)
- duke e hedhur posht n mnyr kategorike kt argument (p.sh:
si duket nga argumentet q u solln n kt ese, nuk mund t biem
dakord me )
- duke e konsideruar argumentin t paprshtatshm me temn q
trajtohet).
- Informacion i shumt: shembujt, statistika;
- Mos ket pohime t prgjithshme;
- Burimet e informacionit t jen t besueshm.
Pr t kuptuar ndryshimet e sotme kulturore, shoqrore dhe politike
prdoren analiza q mbshteten n metodologji t ndryshme, t cilat
duhet t kuptojn, regjistrojn dhe mbajn parasysh at q vjen e
re n krahasim me tradicionalen. Prndryshe, shum tensione,
konflikte, marrdhnie disi t tendosura midis grupeve shoqrore,
brezave, bashksive socioprofesionale, individve etj., mund t
mbesin pa prgjigje dhe t pakuptuara.
shtja
Rrjedhojat e moskuptimeve: n familje, mes grupeve shoqrore apo

individve... e ka burimin te moskuptimi i asaj q bn tjetri...
Trungu shtjellimi i argumenteve
Duke filluar prej viteve gjashtdhjet t shekullit t kaluar dhe pastaj

n vazhdimsi deri n ditt tona, autor t ndryshm q kan shprehur
majn e mendimit modern perndimor n fushn e shkencave
humane dhe n logjik, sikurse edhe teoricient m t mir n fushn
e komunikimit dhe t medies, kan zbuluar, argumentuar, vrtetuar
se shoqria bashkkohore ka br nj ndryshim t madh kulturor.
- roli i shkronjs
- roli i medieve
Argumentet pro
Argumenti 1
Argumenti 2
Informacion mbshtets
Argumentet kundr
Argumenti 1
Argumenti 2
Informacion mbshtets
Prfundimi
Nxnsit lexojn shembullin e dhn n libr dhe nxjerrin thelbin e informacionit nga eseja argumentuese e dhn.
Prforcimi. Pyetje - prgjigje
Punohen ushtrimet 1 dhe 2 t tekstit.
Detyr shtpie. Ushtrimi 3
85
Tema: Eseja argumentuese (ora II - III)

a. T dalloj veorit gjuhsore t nj eseje argumentuese;
c. t analizoj paragraft n nj ese argumentuese;
c. t shkruaj ese duke u nisur nga disa argumente;
. t diskutoj pr t prbashktat dhe dallimet e eseve t ndryshme argumentuese.
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve argumentuese, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:
ese argumentuese, tema e eses, argument, struktur e nj eseje argumentuese.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Diskutim
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Lexim/Kodim i imt i tekstit/

Organizues grafik
Pun n dyshe
Prforcimi
Rishikim n dyshe/Shkrimi i lir

/ Diagram i Venit
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Diskutimi
Diskutohet rreth punimit t ushtrimit 3, q nxnsit e kan realizuar n shtpi.
Teza
prfaqson Antigona?
Fillon me kundrargumentet - nj person jonormal,
Mbshtetja te disa nga kritikt e sotm;
Citimi i personave t rndsishm t fushs/ Argumentet q sjellin ata.
Argumentet mbshtets
Opinion i autorit t eses
Fakte mbshtetse
Argument kundr
Prfundimi
... Por nuk ka asnj detaj t vetm q ta prcaktoj at si t uditshme apo neurotike.
Ndrtimi i njohurive. Shkrim i lir.

Nxnsit ndahen n grupe dhe shkruajn nj nga temat e dhna n ushtrimin 6. N nj tab`ak letre msuesi
paraqit para nxnsve skemn e strukturs s nj eseje argumentuese, e cila duhet mbajtur parasysh prej tyre
gjat puns.
Msuesi mund t shnoj t opinione t nxnsve n tabel duke u krkuar q t japin faktet mbi t cilat mbshtesin
opinionet e tyre, dhe bashk me to edhe detajet q trheqin vmendjen e lexuesit dhe dshmojn qndrimin e tyre.
86

Me an t tekniks shkrim i lir nxnsit shkruajn paragraft e eseve.
Msuesi u krkon nxnsve t vlersojn n dyshe punimet e njri-tjetrit. I kushtohet kujdes prdorimit
t shenjave t piksimit, veanrisht presjes, n fjalit me bashkrenditje kundrshtore, para lidhzave por,
andaj, prandaj; n fjalit me nnrenditje shkakore, para lidhzave se, sepse; n gjymtyrt homogjene, kur
paralajmrojm numrimin dhe prdorimin e gjymtyrve homogjene, si dhe rastet kur nuk prdoret presja.
Detyr shtpie. ushtrimi 7, f. 88
Ora II
Nga do grup msuesi mund t przgjedh e t lexoj nj ese.
do prezantues duhet t paraqes prpara shokve mnyrn e organizimit t eses, t cilat kan t bjn me
mnyrat e ndryshme t hartimit t hyrjes, t trungut apo t paragrafve mbshtets dhe t paragrafit prmbylls,
mnyrat e ndryshme se si jan przgjedhur detajet pr ti br t qart lexuesit kndvshtrimin e autorit.
Nxnsit mund t ndrtojn nj Diagram Veni ku t evidentojn t prbashktat dhe t veantat e eseve.
Redaktimi i eseve sht nj nga fazat e rndsishme pr t msuar se si shkruhet do ese. Msuesi/ja
t krkoj q n grup nxnsit t marrin dhe redaktojn nj nga eset e shokve duke demonstruar m pas
kriteret dhe rregullat q ndoqn gjat redaktimit. Redaktimi duhet t prqendrohet n:
a. n zbatimin e strukturs s eses;
b. n argumentet bindse q sillen;
c. n pasurin e fakteve dhe detajeve;
. n organizimin e paragrafve, n mnyr q t evidentohen sa m mir shtja q argumentohet;
d. n kulturn gjuhsore t shkrimit, si:
Gabimet drejtshkrimore dhe gramatikore.
Prdorimi i sakt i shenjave t piksimi t tilla, si: presja, pika etj.
Tema: Eseja shkak-pasoj (3 or)
Objektivat e prgjithshm: N fund t tems msimore nxnsi t jet i aft:
T identifikoj esen paraqitse t prkufizimit dhe ta shkruaj at.

a. T evidentoj shkakun dhe pasojn n paraqitjen e nj problemi;
b. t dalloj elementet e strukturs s eses shkak-pasoj;
c. t analizoj veorit e saj gjuhsore;
. t shkruaj ese paraqitse shkak-pasoj;
dh. ta redaktoj dhe ta korrektoj esen.
Sugjerim pr msuesin
Kjo tem msimore synon q t aftsoj nxnsin t dalloj veorit e eses s shkak-pasojs, si dhe t
shkruaj ese t tilla. Tema do t zhvillohet n tri or dhe do t ndiqet ajo ecuri metodike q sht ndjekur pr
llojet e tjera t eses. Nj vend i veant i duhet ln ushtrimit praktik t nxnsve pr t shkruar, redaktuar,
vlersuar nj ese.
87

Sugjerime metodike
E veanta e ktij lloji t eses argumentuese sht evidentimi i shkaqeve dhe shpjegimi i pasojave q
rrjedhin prej tyre, prandaj vmendja e nxnsve duhet t fokusohet mbi evidentimin e shkaqeve dhe t
pasojave q rrjedhin nga nj veprim, ngjarje apo situat. sht e rndsishme q nxnsit t dallojn esen
paraqitse shkak-pasoj nga llojet e tjera t eseve paraqitse. Pr kt msuesi sjell n klas dy tri lloje esesh
dhe u krkon nxnsve t identifikojn llojin e atyre, duke argumentuar prgjigjen.
Duke qen se qllimi i eses shkak-pasoj sht q t shpjegoj shkaqet (arsyet) dhe pasojat e nj
ngjarjeje apo situate, msuesi/ja i ushtron nxnsit t shoqrojn shkakun me pasojn ose anasjelltas. Klasa
mund t ndahet n grupe me nga dy nxns. Me an t organizuesit grafik nxnsit mund t shnojn n
njrn an shkaqet dhe n ann tjetr pasojat.
T identifikuara me an t pyetjes Pse? Dhe me an t prgjigjes Sepse/ Kshtu q.
Formulimi i tezs s eses shkak pasoj sht nj moment i rndsishm. Prandaj msuesi duhet ta
konsideroj si nj hap t veant brenda ors msimore mnyrn si nxnsit duhet t hartojn tezn.
Msuesi mund tu krkoj nxnsve t prcaktojn tezn e eses s paraqitur n tekst dhe t analizojn
pyetjet mbi t cilat sht ndrtuar.
1. Cilat jan pasojat q do t analizohen?
2. Cili sht zinxhiri shkak-pasoj q ka
uar tek ky efekt?
3. Cili sht shkaku kryesor?
4. Cilat jan marrdhniet q do t
vendosen mes shkakut dhe pasojs dhe
pse?
- Emigrimi i shqiptarve;
- situata e pafavorshme ekonomike, situata politike,
faktort social-kulturor:bashkimet familjare, arsimi;
-ndryshimi i sistemit politik-ekonomik;
- shqiptart krkojn gjithnj e m shum stabilitet
ekonomik e politik n vendin e tyre, duke e par gjithnj
e m shum t ardhmen e tyre ktu. Kt e tregon dhe
numri i shqiptarve t kthyer vitet e fundit nga emigracioni.
Pr ndrtimin e paragrafve msuesi mund ta organizoj punn me tri grupe t mdha:

Grupi I paraqit paralelisht shkaqet dhe pasojat.
Shembull
Shkaqet
a. Situata politike n vend
Bashkimi me familjart q jetojn jasht
Situata ekonomike personale
b. emigrimi n nj vend tjetr
Pasoja
- largimi nga vendi
- vshtirsi n prshtatjen n kulturn e re;
- jet m e izoluar;
- nj stil i ri jetese krejtsisht i ndryshm.
Grupi II sjell pasojn q vjen pr nj a m shum shkaqe.

Pasoja
largimi nga vendi
Shkaqet
Ndryshimi i sistemit politik- ekonomik, mungesa
e prodhimit n vend;
rnia ekonomike pas vitit 1990
Grupi III jep n fillim shkaqet dhe m pas paraqit pasojat.

Shkaqet
Emigrimi n nj vend tjetr
88
Pasojat
- vshtirsi n prshtatjen n kulturn e re;
- nj stil i ri jetese krejtsisht i ndryshm;
- jet m e izoluar

Msuesi mund t udhzoj nxnsit t vzhgojn nse eseja ka renditje t shkaqeve dhe pasojave:
a. sipas nj rendi kronologjik.
b. duke trajtuar n fillim shkakun kryesor dhe m pas shkaqet e tjera,
p.sh.: shkaku kryesor - ndryshimi i sistemit politik dhe ekonomik;

shkaqe t tjera - situata e pafavorshme ekonomike; situata politike e paqndrueshme;

faktort social-kulturor: bashkimet familjare, arsimi etj.
c. duke trajtuar n fillim shkaqet e tjera dhe m pas shkakun kryesor.
Nj ushtrim efikas do t ishte ktu praktikimi i nxnsve n prcaktimin e strukturs s eses. Pr kt mund
t vij n ndihm ushtrimi 3.

Pr t realizuar redaktimin e eses paraqitse shkak-pasoj, msuesi mund tu krkoj nxnsve t
evidentojn llojet e fjalive t prdorura si dhe lidhzat q i karakterizojn ato, si:
- Numri i t kthyerve n Shqipri sht m i lart kto vite, pr shkak se
situata ekonomike n vend sht m e mir.
- Megjithat, shqiptart krkojn gjithnj e m shum stabilitet ekonomik e
politik n vendin e tyre, duke e par gjithnj e m shum t ardhmen e tyre ktu.
Kt e tregon dhe numri i shqiptarve t kthyer vitet e fundit nga emigracioni
1. Pse prdoret eseja paraqitse shkak-pasoj?
Qllimi i eses shkak-pasoj sht q t shpjegoj shkaqet (arsyet) q sjellin pasojat e nj ngjarjeje apo
situate ose anasjelltas.
2. Si ndrtohet eseja paraqitse shkak-pasoj?
a. Ndrtohet nga nj tez e cila mbshtetet n shpjegimin e shkaqeve dhe pasojave t argumentit q
trajton. Rendit n rend kronologjik shkaqe t ndryshme t shoqruar nga pasojat. Shkrimi i paragrafve
mund t organizohet n mnyra t ndryshme duke u mbshtetur n:
b. diskutimin i shkaqeve dhe pasojave t nj problemi apo shtjeje n t njjtn koh ose n mnyr t
njpasnjshme;
c. dhnia n fillim e pasojs dhe pastaj diskutimi shkaqeve;
. dhnia n fillim e shkakut dhe m pas diskutimi pasojave t tij.
3. Kontrolloni gabimet drejtshkrimore n tekstin e mposhtm, duke pasur parasysh n veanti rregullat e
mposhtme t drejtshkrimit t shqipes, si dhe vendosni shenjat e piksimit atje ku mungojn:
Nuk shkruhet --ja para prapashtesave

shm dhe -t n t gjitha trajtat e
mbiemrave t formuar prej tyre.
Kur numrori rreshtor shkruhet me

shifr romake, prdoret pa prapashtes
dhe pa nyj t prparme.
Shkova n Franc, sepse ishte vendi q njihja m mir. Librat e mi ishin pritur gjithnj me shum ngrohtsi
edhe pse futn me vshtirsi. Franca gjithnj ka treguar nj lloj hapjeje ndaj letrsis shqiptare Pr kt
ishte e natyrshme q un t vija n Franc.
Kam lexuar Makbethin kur isha 10 vje. Ishte nj magjepsje aq e madhe, sa fillova ta kopjoja t gjith
pjesn me shkrim dore. Shekspiri sht shkrimtari m i jashtzakonshm i bots. sht m i kompletuari
nga t gjith, m vizionar se shkrimtart e antikitetit edhe pse atyre u kam nj borxh t madh. Vetm n
moshn 28-vjeare, e zbulova si duhej literaturn antike greke. Isha i tronditur nga moderniteti i tragjedive
t Eskilit, t cilat m dukej sikur reflektonin shqetsimet e mia si shkrimtar disident prball nj shteti
totalitar n shekullin XX.
89

Model msimi
Tema: Eseja paraqitse shkak-pasoj (ora I)
Objektiva:
T njoh esen paraqitse t shkak- pasojs;
a. t njoh esen paraqitse t shkak- pasojs;
b. t prcaktoj qllimin pr t ciln shkruhet dhe veorit e saj;
c. t vzhgoj strukturn e eses s paraqitse t shkak-pasojs;
. t shpjegoj ndrtimin e eses s paraqitse t shkak-pasojs;

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t shkak-pasojs, shkumsa
me ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore: ese paraqitse e shkak-pasojs, karakteristika t nj eseje paraqitse t shkakpasojs, struktura e nj eseje paraqitse t shkak-pasojs.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Organizues grafik
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit/ organizues grafik.

Msuesi u prezanton nxnsve lloje t ndryshme esesh. U krkon nxnsve t prcaktojn llojin e tyre.
Me an t organizuesit grafik u krkon nxnsve t prcaktojn shkaqet dhe pasojat.
Pse
Sepse
Ndrtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike.

Msuesi udhzon nxnsit n leximin e vmendshm t eses duke koduar ato pjes t tekstit q kan t
bjn me elementet prbrse t prmbajtjes s eses shkak-pasoj:
Struktura
Hyrja:Teza
Trungu: Shkaqet
Shkaku I
Shkaku II ...
Prfundimi
90
Pasoja

N punn n grupe msuesi udhzon nxnsit t praktikojn ndrtimin e paragrafve duke prdorur
mnyra t ndryshme t paraqitjes s shkaqeve dhe pasojave
shkaku
Teza
Shkaku I
Shkaku II
Shkaku III
Shkaku IV
Ne jetojm n epokn moderne ku media ka nj

ndikim t rndsishm n vet gjykimin, sjelljen
dhe stilin e jets. T rinjt, t cilt rriten me kt
zhvillim teknologjik, si televizor, kompjuter
personal, ndryshojn shum nga t rinjt
e nj gjysm shekulli m par. Pr shkak t
televizionit, filmave dhe lojrave kompjuterike,
pr shkak t programeve t ndryshme televizive,
filmave apo video lojrave.
Televizioni sht nj industri fitimprurse, nse
ka shum abonent.
Sa m zbavits t jen filmat dhe programet
televizive,
Duke ndjekur medien televizive, t rinjt
fillojn t mendojn, t vishen, t flasin dhe t
arsyetojn si n emisionet televizive;
n qoft se prindi ose kujdestari ligjor nuk
kujdesen pr fmijt e tyre
pushteti i medies
Videolojrat jan faktort m t zakonshme
Shkaku V
Shkaku VI
Kta njerz kalojn m shum koh prpara

nj kompjuteri,
S fundi, efekti q ka zhvillimi teknologjik tek
t rinjt
Duke qen se ata e kan t pranishm n
do koh televizorin apo kompjuterin, por jo
pjestart e familjes,
pasoja
ata kan ndryshuar mentalitetin e tyre,

stilin e jets dhe t sjelljes n shoqri.
I. Ndodhin ndryshimet n mentalitetin e t

rinjve,
II. Kjo sht arsyeja pse ata q kan
biznese t tilla, prpiqen t shtojn numrin
e personave t pasionuar pas televizionit;
III. aq m shum koh kalojn t rinjt
prpara televizorit
IV. mund edhe t ndryshojn stilin e tyre
t jets,
sht tek koha q konsumatori duhet t

shpenzoj duke ndjekur produktet e tyre.
q i mbajn t rinjt larg nga nj stil jete
aktive.
sesa duke br nj shtitje n park ose
duke ngar biikletn.
sht distanca q ai krijon mes tyre dhe
familjeve apo miqve. sht m e leht pr
ta q t ndihen m mir nn shoqrin e
vazhdueshme t tyre.
Nxnsit ushtrohen n ushtrime pr t prcaktuar edhe strukturn e nj eseje shkak-pasoj dhe disa veori
gjuhsore.
Prforcimi. Shkrim i lir/ rishikim n dyshe
Nxnsve n grupe mund tu sugjerohet t shkruajn ese me nj nga temat, si:
a. Shpjegoni efektet q ka prdorimi i internetit tek ju.
b. Cili sht ndikimi q ka njeriu mbi mjedisin?
c. Shkruani pr nj personazh historik, duke dhn shkaqet dhe rezultatet e veprs s tij/saj.
N kt faz t msimit nxnsit mund t ushtrohen n dyshe pr redaktimin e nj eseje shkak-pasoj.
Kujdes do t tregojn n prdorimin e konektorve t ndryshm dhe shenjave t piksimit.
N fund t ors s msimit msuesi bn konkluzionet e ors dhe vlerson me not,
Detyr: mund t sugjerohet ushtrimi 4, i cili u krkon nxnsve t shkruajn ese
Shnim. Ora II dhe III organizohet sipas modeleve t dhna pr llojet e tjera t eseve.
91

Teksti prshkrues
Tema: Prdorimi i detajeve shqisore (2 or)
Objektivat e prgjithshm: N fund t tems msimore nxnsi duhet t jet i aft:
T identifikoj prdorimin e detajeve shqisore.

a. t dalloj detaje n nj tekst prshkrues q kapen me an t shqisave;
b. t dalloj elementin mbizotrues, q lidhet me: pamjen, tingujt, nuhatjen , shijen, prekjen;
c. t evidentoj dhe t prdor fjalt ky t detajeve shqisore;
. t analizoj gjuhn e figurshme n nj tekst prshkrues;
d. t shkruaj tekst prshkrues duke prdorur detaje shqisore
Sugjerim e pr msuesin/en
N klasat pararendse nxnsit kan marr njohuri rreth teksteve prshkruese, q vn n dukje
karakteristikat e veanta t vendeve, objekteve, njerzve, kafshve, madje edhe ndjenjave. Qllimi i prdorimit
t tekstit prshkrues sht i ndryshm.
Synimi i ksaj teme sht t theksoj rolin e shqisave, n perceptimin e realitetit dhe transmetimin sa m
me vrtetsi te marrsi. Pra, kjo tem msimore evidenton mnyrn si mund t prshkruaj nxnsi duke
vn n pun shqisat.
Teksti ilustron nprmjet shembujve pikrisht mnyrn si shkrimtar t ndryshm kan vn n prdorim
shqisat pr t prshkuar objekte t ndryshme, ndjenja, ngjarje, dukuri etj.
Msuesi duhet t drejtoj vmendjen e nxnsve n evidentimin e detajeve q perceptohen me an t
shqisave pr t br t mundur realizimin e prshkrimit.
Kjo tem do t zhvillohet n dy or msimi.
Ushtrimi 1
a. sht tekst prshkrues, sepse na prcjell nj proces, t cilin autori e percepton nprmjet shqisave t
ndryshme.
b.- Detaje shqisore t t parit: terri u derdh si nj rrig e praruar e rrezeve t hns...lisat e gjat duken
si fantazma t t trishtueshme,
- Detaje shqisore t t dgjuarit:... sht e lidhur dhe e shtrnguar mir e mir nga penjt e qetsis...
penjt e heshtjes, e cila sht e rnd...edhe qyqja hesht, nj klithm u dgjua, korbi krokati, lisat shushuruan,
as bulku nuk mbeti pa lshuar z
- Detaje shqisore t t prekurit: nuk desh t prlyhej me nga pikat e gjakut, q i lshonte prerja e korbit,
c. Figurat letrare t prdorura:
Metafora: terri u derdh, nj rrig ... lau kreshtn e malit, syprina... q lmon buzt dredharake t fushs,
penjt e qetsis, nj yll noton duke ln mbas vetes nj hark t gjat vezullues, hna nuk desh t shihte
krimin, nuk desh t prlyhej nga pikat e gjakut, nj hije kaploi vendin.
Epitete: e praruar, e lmuar, dredharake, t gjat, vezullues, t trishtueshme,
Epitete metaforike: heshtje e rnd, heshtje e palvizshme, skaje t grisura,
Krahasime: penjt e qetsis u pren si me shpat, nj hije si vdekje kaploi vendin...
92

Ushtrimi 3.
Fragmenti I
- T nuhatjes: ta thithte at arom edhe vet, vinte er mjaft e kndshme dhe, kur e afronte dorn te
hunda dhe e nuhaste, ndalonte n vend dhe nuhaste, dhe aroma e saj vinte si fllad, premtimi i aroms
s saj,
- T prekjes: dora q mbante shtrnguar flakonin... sepse e kam krijuar me duart e mija,
- T pamjes: i vetmi q e kam njohur n bukurin e tij jam un, kur po qndroja matan kopshtit, ku lozte
ajo vajza flokkuqe...
Fragmenti II
- T nuhatjes: ajri i paluejtun aty mbrend, ishte mbarsun me gjith nduer amsimesh, er pemsh t
pjekuna, er bari t ri, er lulesh, erna t ndryshme gjethesh e bimsh t mshefuna npr kande t
freskta, t tana kto rna t przieme,
- T pamjes: erna t ndryshme gjethesh e bimsh t mshefuna npr kande t freskta, nprmjet
mureve q si lejshin me tret, e me u hap prtej,
- T shijimit: t fort e t shndosh si pije aromatike.
Figurat letrare:
Epitete: i paluejtshm, t pjekuna, t ri, t freskta, t przieme, aromatike
Krahasime: si pije aromatike
Metafora: ajri i paluejtm aty mbrend, ishte mbarsun me gjith duer amsimesh, er t ndryshme... t
mshefuna npr kande t freskta, mureve q si lejshin me tret,
Funksioni i tyre sht t ndihmojn n krijimin e perceptimit sa m t gjall t prshkrimit
q prcjell autori.
Ushtrimi 5
Gruaja e re. Gruaja e re sht nj grua e shkatht si nj mace, kockmadhe dhe prtace, me goj t gjer
dhe buzqeshje t leht. Syt e saj jan t zinj dhe t mpreht, si dy kokrra mani, si dy kokrra t zeza mani.
Ajo sht nj grua e madhe, me kyet e duarve fin dhe gishta t plot, t gjat e drejt. Ushqimin e ha me
ndje. Ajo fle, dhe ha, dhe dembeloset...
Sipas kumtimit, prdoren fjalit dftore. Sipas ndrtimit, prdoren fjali t thjeshta t zgjeruara ose fjali
t prbra me marrdhnie bashkrenditse. Jan prdorur mjaft gjymtyrt homogjene, n funksionin e
prcaktorve t shprehur me mbiemr (Syt e saj jan t zinj dhe t mpreht, gishta t plot, t gjat
e drejt, gjuhn e saj t gjat e t kuqe,...), kallzuesve homogjen (Ajo fle, dhe ha, dhe dembeloset);
prdoren mbiemrat cilsor...
Ushtrimi 6
Fjalt ky q paraqesin perceptimin me an t shqisave t tilla, si:
Mjedis kopshti nat mbasdite t nxeht heshte n diell, kumbullat dng me kokrra t pjekuna
smungojshin, por syt e Lecit, si t trhjekun prej nji fuqije shortare, krkuan nj kumbull prtej murit....nprmjet
t cilve lavireshin vilet e rrushit ende t bleruna e t pashejuna e n midis pemt n rrjesht e rrjesht, zerdelija,
pjeshka, dardha, molla ftoj, kumbulla.
Lvizje heshtja e tij po vlonte me zane t panjehuna, vese t lehta e me lvizje disi t shushituna, levizje
kandrrash e fluturash zna bletsh e grethesh,..nprmjet t cilve lavireshin vilet e rrushit, u prhapn n at
heshtim ari.
Forma lshojshin hije anave hardhijat e rrfatuna n huj t tyne me gjeth e strpik gurkalli, kumbullat
dng me kokrra t pjekuna,
Ngjyra heshte n diell, vilet e rrushit ende t bleruna, me gjethe strpik n gurkali, ngjyr t bruzt ari i diellit,
Shije e t pashejuna, me kokrra t pjekuna
93

Model msimi
Tema: Prdorimi i detajeve shqisore (ora I-II)
Objektiva:
N fund t ors msimore nxnsi t jet i aft:
T identifikoj prdorimin e detajeve shqisore;
a. t dalloj detaje n nj tekst prshkrues q kapen me an t shqisave;
b. t dalloj elementin mbizotrues, q lidhet me: pamjen, tingujt, nuhatjen, shijen, prekjen;
c. t evidentoj dhe t prdor fjalt ky t detajeve shqisore;
. t analizoj gjuhn e figurshme n nj tekst prshkrues;
d. t shkruaj tekst prshkrues duke prdorur detaje shqisore
?
?
?

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t teksteve prshkruese, shkumsa me ngjyra, tabela.
Konceptet kryesore:
tekst prshkrues, prshkruan karakteristikat e nj dukurie, detaje shqisore,

gjuha e shqisave gjuh e figurshme
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Prvijimi i t menduarit/
organizues grafik
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit/ organizues grafik

Me an t organizuesit grafik u krkohet nxnsve t rikujtojn njohurit e marra pr tekstin prshkrues n
klasat pararendse:
Prshkruajn
objektiv
karakteristika t vendeve,
Tekstet prshkruese
objekteve, dukurive...
subjektiv

prdoren pr qllime t ndryshme

pr t informuar
pr t bindur
pr t shprehur ndjenja

Msuesi/ja mund tu krkoj nxnsve t prshkruajn, duke prdorur nj gjuh t pasur,
- pamjen e mjedisit t klass;
- aromn e trndafilit;
- shijen e nj frute (ananasit);
- ndjesin kur prek shallin e but t gjyshes;
- tingllimin e ziles s shkolls.
Duke dgjuar prgjigjet e nxnsve msuesi mund tu drejtoj pyetje t tilla, si:
94

- far ke prshkruar?
- Ku u mbshtete pr t realizuar prshkrimin ?
- Cilat mjete gjuhsore t erdhn n ndihm?
- lloj prshkrimi ke prdorur?
- rol luajn shqisat n perceptim? etj.
Ndrtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike.
Punohen modelet e dhna n tekst. Msuesi/ja e ndan klasn n 5 grupe. do grup ka si detyr t lexoj
prshkrimin dhe t prcaktoj me an t analizs s tipareve semantike cilat shqisa ka vn n prdorim
autori, detajet shqisore q prftohen nga shqisat e veanta dhe figurat letrare t prdorura. Me an t ushtrimit
t msiprm msuesi duhet t ngulmoj n prkufizimin e prshkrimit si proces me an t t cilit prshkruhet
ajo ka ndien nga ana shqisore autori i tekstit.
U krkohet nxnsve t nnvizojn fjaln ky t detajit shqisor n prshkrimet e dhna, p.sh.: - kur
theksi vihet te pamja, detajet shqisore jan: n tabandheun dysheme t shtpis s tjerrmit, rropatet npr
hapsir... e nalt, mbi nja dy kate, trar t nxir, drrasa, tjeglla...
- kur theksi vihet te tingujt: hukamat, ulrima, krratja, dgjon.
- kur theksi vihet te nuhatja: zaliset nga kndellja, e dehur nga poleni, e kapitur si n jerm, errsir e freskt
kundrmimshum....
- kur theksi vihet te shija: nj shije verrash t humbuna, nji am stinsh ...
- kur theksi vihet te prekja: oi dorn kah kokrrat e verdha, i shtrngoi n gishta, si t prekte mishin e
njom...
Prforcimi. Rishikim n dyshe/ shkrim i lir.
Msuesi mund ta ndaj klasn n 5 grupe dhe nxnsit n dyshe prshkruajn perceptime q lidhen me
shqisat e t parit, me t dgjuarit, m t shijuarit, me t prekurit, m t nuhaturit.
N prfundim lexohet detyra nga do grup, nxnsit theksojn detajet.
Msuesi bn konkluzionet e ors vlerson me not.
Detyr shtpie. Ushtrimi 7 f. 100
N orn e dyt punohen ushtrimet e tekstit.

Ushtrimi 1 do tu shrbej nxnsve pr tu ushtruar n argumentimin pse teksti sht prshkrues si dhe
n prcaktimin e detajeve.
Ushtrimi 6 shrben pr t evidentuar fjalt ky
Ushtrime sugjeruese t cilat lidhen m t prshkruarin jan 2, 3.b, 4 msuesi mund t procedoj duke i
ndar n grupe nxnsit pr t prshkruar ndjesi apo perceptime t ndryshme
Ushtrimi 7 synon q nxnsit nprmjet komentit t vargjeve t ndrtuara mbi bazn e detajeve shqisore
(t parit e t dgjuarit) t prshkruajn bukur ndjenjat q prjetojn nprmjet vargjeve t poezis.
Msuesi/ja mund t parashikoj nj koh m t gjat pr shkrimin e lir.
95
Tema: Tekstet narrative prshkruese (2 or)
Qllimi i ksaj teme sht tu qartsoj nxnsve veorit e ktyre teksteve n mnyr q ata ta ken t leht
pr ti dalluar, por njkohsisht edhe pr ti shkruar. Ky lloj teksti prdoret gjersisht n situata t ndryshme
jetsore. Ai ka n qendr t tij nj ngjarje q i ka ndodhur shkruesit, t ciln ai do tia komunikoj dikujt. Prandaj
sht e rndsishme t theksohet se n baz t ktij lloj teksti sht rrfimi i ngjarjeve.
Kjo tem do t zhvillohet n dy or, nga t cilat ora e par do t shrbej pr t dhn njohurit teorike, kurse
ora e dyt do t shrbej pr ushtrim praktik.
Ecuri metodike
Pr t br sa m praktike identifikimin e tyre, n fazn e parashikimit msuesi mund t prdor tekste t
ndryshme narrative prshkruese dhe tu krkoj nxnsve q t prqendrohen tek mnyra si kto tekste
prshkruajn.
N kt faz msuesi mund t sjell n vmendje t nxnsve do t thot narracion si dhe t krahasoj
tekstet narrative letrare me ato joletrare, duke vn n dukje dallimet dhe ngjashmrit.
Duke qen se kto tekste rrfejn nj ngjarje, pr t identifikuar sa m leht elementet e rrfimit msuesi mund
t shnoj n tabel pyetjet t cilat ua bjn nxnsve m t thjesht vjeljen e informacionit (Kush, far, Kur,
Ku, Pse, Si)
Duke qen se elementi specifik i ktyre teksteve sht grshetimi i rrfimit me prshkrimin, msuesi duhet
ta drejtoj vmendjen n brthamat narrative t tekstit, ku evidentimi i detajeve prshkruese sht shum i
rndsishme, pasi jan pikrisht kto detaje q japin nj ide t plot t ngjarjes s ndodhur. Pr kt msuesi
duhet tu krkoj nxnsve t prcaktojn n tekstet q kan gjetur:
detaje konkrete prshkruese;
informacione q duhet tu jepen lexuesve pr t kuptuar ngjarjen;
t dhna pr efektin q shkakton prshkrimi te lexuesi;
mbshtetja n detajet shqisore;
prshkrimi i emocioneve;
prdorimi i foljeve.
Material plotsues
N Valbon pran bjeshkve
Me Avniun, Adin dhe Nuredinin me ndihmn e sms-ve, vendosm t shkojm bashk me familjet
n Valbon. Rezervimin e dhomave e bm prmes Nuredinit, i cili sht rritur n Tropoj,
por pr 15 vjet ka jetuar e punuar n Londr. Atje ka pasur kompanin e tij t ndrtimit, por ka
investuar n Shqipri dhe ka vendosur t jetoj ktu. Prej vitesh frekuenton familjarisht bjeshkt.
Rruga pr n Koman, nga ku do t marrim tragetin pr t shkuar n Fierz, sht ln pas dore. Arsyen
do ta msojm n traget. Pak kilometra pasi l pas Vaun e Dejs, rruga sht n mshirn e agjentve
atmosferik. Nxitojm, sepse trageti niset n orn 9:00. Makthi vjen n rritje, sepse ora ka kaluar dhe ende
nuk duket diga e Komanit. Shqetsim i kot, sepse ne mbrrijm para tragetit. Nj person na orienton pr t
ekonomizuar hapsirn dhe pr tu br vend edhe makinave q do vinin m pas. Shumica e udhtarve q po
prisnin ishin t huaj. Tre furgon rulet me targa franceze, disa makina me targa angleze, njra prej t cilve
ishte e ndrtuar vetm pr t ecur npr shkmbinj, shum e mir, por shum e shtrenjt - shtoi Nuredini.
Trageti mbrrin me vones. N pritje pr udhtimin shohim ankorimin dhe m pas dy - tre persona q me
96

veprimet e tyre dukej se nuk dinin t bnin gj tjetr ve orientimin e shoferve q dilnin dhe hynin n traget.
Kt gj e bnin shum mir. Me ton t lart, pr shkak t zhurmave t ers q sjell gryka, por gjithsesi t krijonin
siguri. Siguri q erdhi duke u lkundur tek un, Adi dhe Avniu pr shkak se trageti po mbushej dhe ne ende
ishim jasht. Nuredini na dha garanci se patjetr kishte vend pr t gjith. Pagesa prej 200 leksh e nj takse
portuale kthen sigurin se do t shkojm n Valbon. Kan filluar reshjet e shiut. Makinat tona jan t fundit
dhe n traget mezi dallon hapsir. Paniku rritet n prpjestim t drejt me do makin q z vend n traget.

- A ka vend pr t gjith? - pyetja sht vetm pr katr makinat tona.

Po,
po.

- Varianti i fundit sht kthimi srish mbrapsh dhe marrja e rrugs s Kuksit.

- Pas 45 minutash trageti t ngjan me barkn e Noes. Ka br vend pr
trailera me ngarkes, furgona, foristrada, makina e sigurisht pr t gjith udhtart.

- Rruga e re e Kuksit i ka rralluar udhtimet me traget, - thot Fisniku, nj djal simpatik
nga agjensia High Albania n Tiran, q shoqron turist n Alpe. Sipas tij kjo sht nj gj e
mir, sepse liqeni ndotet m pak dhe ruhet bukuria e egr dhe rruga m e bukur n bot.
Udhtimi me traget zgjat dy or. Megjithse bie shi, knaqsia e udhtimit q t ngjall peizazhi q t rrethon
sht e paprshkrueshme. Uji i gjelbr i liqenit dhe pamja madhshtore e mahnitse e zinxhirit t maleve,
njri m i madh e m i bukur se tjetri, aty-ktu shtpi t vetmuara n shpate malesh, lndina dhe rripa t
vegjl tokash q rrethojn shtpit-kulla dhe posht tyre varkat. I vetmi mjet komunikimi pr kta njerz,
q duket se kan vendosur t mos braktisin kto vende. Duhet t ket nj fuqi t madhe magnetike q i
mban t gozhduar kta njerz. Gjat mbrmjes n Valbon dhe t nesrmen duke takuar banor t zons
bindesh se nga kto male banort kan marr seriozitetin dhe njfar solemniteti q nuk e gjen gjetk.
Pamja q t shoqron nga Komani n Fierz bn q dy or t duken m pak se 20 minuta. Me nj pamje t
till do t udhtoja gjith jetn, - thot nj angleze, bashkshorte e nj djali nga
Tropoja
q
ka
ardhur
edhe
ajo
pr
t
shijuar
Bjeshkt.
Me t mbrritur n Fierz, pak kilometra m tej n t djatht t rrugs, ndalojm n nj lokal q
duket se sht ndrtuar vetm me gur lumi. Pr drek: peshk, sallat dhe buk misri e prgatitur
edhe me shllir. Kt buk misri do ta krkonte i madh e i vogl nga grupi yn sa her uleshim
pr t ngrn. E vemja gj q nuk shkon sht nj shishe uji n banak. Nuk kishim ardhur
pr t pir uj nga shishet plastike. Krkuam uj Valbone. Ky ishte takimi i par me Valbonn.
Pas 5 minutash udhtim me makin, kalojm Bajram Currin dhe lm pas Margegajn. N t majt, n urn e
par, sheh grykn e Dragobis npr t ciln rrjedh uji i pastr i Valbons. Rruga pr n Valbon ka nj peizazh
t mahnitshm. Ktu malet takojn ret. Aty-ktu dallon se majat e maleve jan mbi re. Sado profesional t
jet aparati fotografi dhe, sado prvoj t kesh me fotografin, e ndien veten amator dhe t pafuqishm pr
t rrokur at q sheh syri. Mali i Dajtit me t ciln mburremi n kryeqytet, duket si maket prball alpeve. Ktu
do detaj q sheh duket se Zoti e ka br pr t knaqur syrin e njeriut. Vendi sht thjesht i mrekullueshm
dhe malet sikur i japin siguri gjithkujt. Ktu sht vendi ku takohet mikpritja e njeriut me at t maleve.
T nesrmen n barin e hotelit, xha Fetahu me origjin nga Skrapari, q fatkeqsisht vitet m
t bukura t jets i ka kaluar n burgje e internime thot i habitur: Male ka edhe andej nga
ne, por ktu ka bimsi, ka pem, ka livadhe t mrekullueshme. Edhe malet jan mikpritse.
Sapo futemi n Dragobi, nj djalosh biond po gjuante (jo me dinamit, por me kallam) peshk.Adi, q kishte ndaluar me
makin pak m par, takohet me t. Kur afrohet, dalloj Granitin. Afro 10 vjet m par kemi punuar bashk n gazet.

Po
ti?
Graniti kthen pak kokn djathtas dhe tregon shtpin q ndodhej 50 metra m tej.

Ktu
sht
shtpia
ime.

- Po far dreqin ke krkuar n Tiran, - mrmrita i pasigurt nse kishte kuptim
97

q Graniti ta dgjonte kt pyetje, q m shum se pyetje kishte dhe nuanca mallkimi.
Tani, jo vetm e kemi afr Tirann, por shkojm rehat. Nga ktu dy or deri te tuneli (rruga kalon prmes
Gjakovs Prizrenit - Kuksit) dhe nga tuneli pr dy or n Tiran. Ai tregoi me gisht tregues nj ishull me pem
t vogla n mes t Valbons dhe, si t kishte dgjuar mallkimin tim, thot: Aty do t ngre nj lokal vitin tjetr.
Lokalet mbi lumenj nuk mungojn as n Jug, as n Veri t vendit, por ideja e fillimit t shfrytzimit t lumit
m t pastr dhe fakti se rruga sht gati pr asfalt m kujtoi batutn e Fisnikut n traget. Po e pyesnim
pr kafsht e egra dhe ndonj rrezik t mundshm. Si djal i gjezdisur n gjith zonn, aq m tepr
me zanatin udhrrfyes, fjala e tij kishte autoritetin e nj plaku t mom. - Jo mor burr far kafshe
e egr! Kafsha m e egr sht njeriu. Nuk ka fuqi kafsha t bj at t keqe q i bn njeriu natyrs.
N mbrmje, n bar-restorantin e fshatit turistik dgjova pr iden se mund t ngriheshin
hidrocentrale t vogla prgjat Valbons! Nuk di se sa do t fitohej nga kjo ide, por e sigurt sht
se do t dmtonim n mnyr t pakthyeshme nj nga perlat q aq bujarisht na e ka falur Natyra.
Valbona t shoqron gjat gjith rrugs. diku zhduket dhe shfaqet srish. Duke ecur n lugin, npr
zallin e lumit q nuk ka uj sapo kalon fshatin Rragam, prball malit pak m posht se mesi i lartsis
sheh duke rrjedhur si katarakt nga shkmbi ujin e Valbons. N maj t malit ende ka dbor. Uji
bie nga lartsia ecn disa dhjetra metra dhe zhduket nntok pr tu shfaqur srish pas 3 apo katr
kilometrash. Uj bore q filtrohet me gurve dhe t jep ndjesin e akullit sapo prpiqesh t pish nj
gllnjk me pllmb. Edhe gurt ktu jan ndryshe. Gjen gur me ngjyr t gjelbr apo dhe gur t
krijuar nga 7 apo 8 sendimente t ndryshme. Nga ideja pr t marr suvenire falas, hidhemi n praktik...
Darka sht e shijshme dhe, m shum se shrbimi, shija vjen nga ushqimet bio q t serviren.
Por, n Valbon kemi ardhur pr natyrn dhe jo pr ti vn yjet hotelit apo notn kuzhins. T
nesrmen n mngjes t gjith i vm notat maksimale cilsis s gjumit. Duke hamendsuar
pr axhendn e dits, t kujtohet proverbi se udhtimi sht m i rndsishm se destinacioni.
Gjat gjith dits nuk kam oreks. Nuredini e njeh kt proces dhe duke prdorur metaforn e filtrit t makins
thot se do t kesh problem pak sa t dounload-osh ajrin e Tirans. Mushkrit ende nuk po merrnin veten
nga ajri i pastr. Kjo ndodh edhe me fmijt. Torturs s nnave pr t ushqyer nazelinjt e vegjl i vjen
fundi brenda 24 orve. Edhe m i vogli i ekipit n mbrmje mbllait gjith shije bukn e misrit me djath.
Dalim nga bari i hotelit dhe ecim drejt lugins m n Veri. Prtej ndodhet Gucia, pak m n perndim
sht Thethi. Tek nj pem sht vendosur nj tabel: bjeshkt e bekuara. Ky sht epiteti q meritojn
Bjeshkt dhe jo Bjeshkt e Namuna q I kan thn ato q nuk mundn ti merrnin me luft. Pas 10
minutash n an t lugins sht nj shkoll e braktisur. Nga dritaret dallohen bankat e vogla dhe drrasa
e zez. Germat e alfabetit t shkruar me shkums, pr nga bukuria duket se jan br me program
kompjuterik. Lndina q rrethon shkolln ka nj arom q nuk mund t prshkruhet. N nj metr katror
bar mund t numrosh 8-10 lloje t ndryshme lulesh. Aty kupton pse mjalti ka at shije t rrall. Qetsia
sht imponuese. Mungesa e valve t celularit bn q t ndihesh vrtet zot i vetes. Ndonj zile e largt
thyen heshtjen e natyrs. Shum kulla jan braktisur. Njerzit kan zbritur posht. Por ka nisur kujdesi
pr t rikthyer jetn n kulla. Gjat muajve t vers njerzit kan nisur t kthehen n shtpit e tyre...
***
Sapo futesh n Tiran ndien nj zagushi t leht. Kan mjaftuar dy dit n Valbon pr t pastruar
mushkrit dhe pr t kuptuar se duhet qndrosh m shum n Valbon, pran Bjeshkve... t bekuara.

98
Lutfi Dervishi, Gazeta Start, 05.08.201
Zgjidhje e ushtrimeve
1. Analizoni foljet n tekstin e mposhtm.
Kam kujtime shum t bukura, sepse ather shum nga banort e Durrsit ishin mysliman edhe
pjesa tjetr ishin t krishter ortodokse ... Grat duhet t mbuloheshin, ndrsa un q isha vese nj
shkollare 15-vjeare vija vrdall npr qytet me pantallona t shkurtra dhe mbaj mend se nj grup t
rinjsh q vinin nga familjet e pasura t Durrsit e kishin studiuar n Itali nuk mund tu besonin syve
q isha e vrtet dhe erdhn t m pyesnin se bja n Durrs. Un u tregova historin time dhe
nga ky takim lindi nj miqsi shum e mir, vijon Epstein.
Fjalt e nnvizuara jan folje.
Mbizotrojn foljet n mnyrn dftore n kohn e pakryer: ishin, isha, vija, vinin, pyesnin, bja,
Por ka edhe folje n kohn e kryer t thjesht ose t kryer t dftores, si: kishin studiuar, tregova, lindi apo
n kohn e tashme, si: kam, mbaj, vijon, t cilat lidhin ngjarjen me rrfyesin e saj, q tregon n t tashmen.
Jan prdorur edhe folje n mnyrn lidhore, t shoqruara me foljet modale mund e duhet q shprehin
mundsi ose domosdoshmri, si: duhet t mbuloheshin, mund tu besonin
Edhe foljet n mnyrn lidhore jan n kohn e pakryer.
2. Zvendsoni disa nga foljet e prdorura n tekstin e msiprm, pa ndryshuar kuptimin e tekstit.
Ruaj kujtime shum t bukura, sepse ather shum nga banort e Durrsit ishin mysliman edhe
pjesa tjetr ishin t krishter ortodokse ... Grat duhet t mbuloheshin, ndrsa un q isha vese nj
shkollare 15-vjeare vrdallosesha npr qytet me pantallona t shkurtra dhe m kujtohet se nj
grup t rinjsh q kishin prejardhje nga familjet e pasura t Durrsit e kishin studiuar n Itali nuk mund
tu besonin syve q isha e vrtet dhe filluan t interesoheshin se bja n Durrs. Un u tregova
historin time dhe nga ky takim lindi nj miqsi shum e mir, vijon Epstein.
3. Ndryshoni koht e foljeve n tekstin e msiprm.
Do t kem kujtime shum t bukura, sepse sot shum nga banort e Durrsit jan mysliman edhe
pjesa tjetr jan t krishter ortodokse ... Grat duhet t mbulohen, ndrsa un q jam vese nj
shkollare 15-vjeare vij vrdall npr qytet me pantallona t shkurtra dhe do t mbaj mend se nj grup
t rinjsh q vijn nga familjet e pasura t Durrsit e kan studiuar n Itali nuk mund tu besojn syve
q jam e vrtet dhe vijn t m pyesin se bj n Durrs. Un do tiu tregoj historin time dhe nga
ky takim do t lind nj miqsi shum e mir, do t vijoj Epstein.
4. Analizoni mbiemrat n tekstin e mposhtm.
Vjeshta po kalon ndrrueshm me vap e fortun, dridhje shtrpie lara-lara npr dushk Thon: kohn
q vjen askush t mos pres nj dit t mir (mbiemr cilsor, gj. femrore, n. njjs, r. kallzore, i
nyjshm, shkalla pohore). Si kshtu! Kaq pabesim n jet? E njmend erdhi moti krejt i mir, (mbiemr
cilsor, gj. mashkullore, n. njjs, r. emrore, i nyjshm, shkalla siprore); lak i gjat pa nyja (mbiemr
cilsor, gj. mashkullore, n. njjs, r. emrore, i nyjshm, shkalla pohore). Dranjes iu sqarue drita e
synit si me dash me pa si asnj breshk ndojher kreshtat e maleve larg-larg mbulue me bor t
bardh (mbiemr cilsor, gj. femrore, n. njjs, r. kallzore, i nyjshm, shkalla pohore) : vetm prei
atij vezullimi u ndez dheu e uji mori flak. Jo, nuk ishin vargmale ato, po fletza arnejsh n vrvitje n
skajin e pyllit, nj flakim peshe larg dhe prpara turra kajzish t vegjl (mbiemr cilsor, gj. mashkullore,
n. shums, r. rrjedhore, i nyjshm, shkalla pohore) barnash t thata (mbiemr cilsor, gj. femrore, n.
shums, r. rrjedhore, i nyjshm, shkalla pohore). Vjeshta po kalonte, por gredhi me za t burrnueshm
(mbiemr marrdhnior, gj. mashkullore, n. njjs, r. kallzore, i nyjshm) kurr krkoi ndr lisa e gjeti
99

ka lypte: pem t ame prgjysm me ern e atht (mbiemr cilsor, gj. femrore, n. njjs, r. kallzore,
i nyjshm, shkalla pohore) n lang. Nj lloi bretkose, thithlopa e ngime (mbiemr cilsor, gj. femrore, n.
shums, r. emrore, i nyjshm, shkalla pohore), i merr am n hapsi qumshtit q shkumbon n vedr
mes gjujve t mjeltores, grmuq n shkam, ende t pashtitruem mir pr kt zeje. Edhe pse tepr
ngjyra n kt vend, koha prputhet pr koh prkueshm, pa u vra aspak sendi pr send.

Dranja, Martin Camaj
Fjalor
Kajz - lule n form kallzash
Kujtojm
Mbiemrat cilsor tregojn cilsi. Kjo cilsi kapet nprmjet shqisave ose prfytyrohet sie till, si p.sh.:
ngjyra, forma, madhsia, ngjyra, shija, cilsi t karakterit etj.
Mbiemrat marrdhnior tregojn marrdhnie t nj sendi me nj tjetr, t nj dukurie me nj tjetr etj. si
marrdhnie lndore, prkatsie, kohore, hapsinore etj.
Kta mbiemra jan gjithmon t prejardhur, zakonisht nuk kan shkall, nuk formojn emra abstrakt.
Ushtrimi 5
Detajet shqisore t t parit:
Zogjt ishin ulur prej vaps, ... dhe hija e pemve ishte shkurtuar, flett e shelgjeve uditrisht t
bardha si t ishin prej alumini, disa pisha t pushtuara nga shermashekt kacavjerrs dukeshin sikur
kishin veshur rreth trupit nj pelie t gjelbr
Detaje shqisore t t dgjuarit:
...Dukej sikur pyllin e kishin pushtuar gjinkallat. Ngjante sikur n do dru ndodheshin me m i j r a
gjinkalla dembele q bnin fresk me kraht e tyre si luspa
Detaje shqisore t t shijuarit;
Grykn e kishte t that e t kripur nga pluhuri, dhe gjuhn e ndiente t trashur, dhe shijen t
atht, po ai i hngri dhe ndjeu nj far freskie, sepse goja iu mbush me pshtym tamam sikur kishte
prtypur ndonj limon.
Detaje shqisore t t nuhaturit:
flett mishtore t mersinave lshoni er mjaltifrymmarrja ishte shpejtuar dhe gjoksi i ulej dhe i
ngrihej. Tani merrte frym me goj, si nj langua i lodhur.
Detaje shqisore t prekjes:
syt i digjnin nga djersa, dielli digjte, nga lvorja e pishave kullonte rrshir e verdh si sumbull e
trash, mishin e kishin t fort
detajet narrative me ato prshkruese konkrete ndrthuren pr t br sa m t gjall veprimet e personazheve:
kemi nj prdorim t gjer t foljeve t tilla si:

ishin tulatur, kishin pushtuar, vraponte, merrte fryme, e shtynte, kpuste, gjeti, doli, sbnte, e
mundonte, kishte ndjekur, u zgjatn
- prdorime t shumta t mbiemrave pr t prshkruar emocionet:

e verdh, e trash, mishtore, t bardha, kacavjerrs, i lodhur, t that, t kripur, t trashur, t atht, t
fort, t gjata t dobta, t cekt,
N fund msuesi bn konkluzionet e ors dhe vlerson pjesmarrjen e nxnsve n msim.
Detyr shtpie: ushtrimi 6. f. 106
100

Model msimi
Tema: Tekstet narrative prshkruese (2 or)
Objektivat e tems. N fund t ksaj teme nxnsi duhet t jet i aft:

a.
b.
c.
.
T identifikoj tekstin narrativ prshkrues dhe ta shkruaj at.

T dalloj elementet narrative n nj tekst prshkrues;
t analizoj strukturn e tekstit narrativ prshkrues;
t evidentoj elementet gjuhsore n tekstin narrativ prshkruese;
t prdor teknikat e shkrimit t tekstit narrativ prshkrues.

Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t teksteve narrative prshkruese, shkumsa me
ngjyra, tabela.
?
?
Konceptet kryesore: tekst narrativ prshkrues, prshkruan ngjarje,gjuha e shqisave gjuh e figurshme
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Prvijimi i t menduarit/
Organizues grafik
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit/ organizues grafik

Me an t organizuesit grafik u krkohet nxnsve t rikujtojn njohurit pr tekstin narrativ prshkrues.

rrfejn dhe prshkruajn
bazohen n ngjarje t ndodhura

letrat pr miqt familjart
Tekstet narrative

ngjarje t prjetuara nga autori
prshkruese llojet n media (reportazhet)

prdoren n jetn e prditshme

aplikimet pr shkoll, pun

Msuesi mund tu sugjeroj nxnsve t lexojn dy tekste (msuesi mund t prdor si modele tekstet e
shnuara n mjetet msimore ose mund t sjell n klas shembuj t tjer) dhe t prcaktojn si realizohet
prshkrimi.
Shtron pyetjen: -Cili sht qllimi i tyre?
Ndrtimi i njohurive. Lexim me kodim t imt t tekstit/analiza e tipareve semantike.
N kt faz t msimit msuesi mund tu sugjeroj nxnsve q t lexojn n heshtje pr 5 minuta
tekstin Nga Ishmi n Brera, t piktorit Ibrahim Kodra, dhe t identifikojn n t:
- Kush (prshkrimi i atij q prfshihet n ngjarje)
101

- Kur (prshkrimi i kohs kur ka ndodhur ngjarja)
- Ku (prshkrimi I vendit ku ka ndodhur ngjarja)
- far (prshkrimi i ngjarjes)
- Pse (prshkrimi i shkakut)
- Si (Prshkrimi i zgjidhjes)
Msuesi mund t marr prgjigje t tilla si:
- Kush Ibrahim Kodra
Hap pas hapi zbulohen elementet e strukturs:
Hyrja
personazhet, (kush?)
vendi, (Ku?)
konflikti ose situata ku
prqendrohet ngjarja
(far?)
Trungu
Prshkrimi i zhvillimit t
ngjarjes, q arrin pikn
kulmore dhe shoqrohet
me intensitet emocional.
Si?
Mbyllja
Prmblidhet mesazhi q del
nga ngjarja e prshkruar
Si shprehet edhe n llagapin tim kodra...

Vendlindja ime Likmetaj ndodhej mbi nj kodrin q me disa fshatra t tjer
t bashkuar mes tyre, krijuan zonn e Ishmit
Kam lindur m 22 prill t vitit 1918 pra vetm pak mote nga lirimi i ktyre
trojeve nga zgjedha e tmerrshme turke.kur isha tre vje humba time m,
Xhixhn, q vdiq n lindje e sipr
... Nj her kur u kthye nga udhtimi m pruri nj fletore dhe disa lapsa dhe
m msoi t shkarravisja emrin tim n gjuhn arabe...kshtu q zemra m
shtyu q n fletore t hidhja gjithka q m qarkonte e q shikoja: pra malet
n form gotash, detin q shquhej n horizont...
Vizatimet e para lan tek un gjurm t thella... nga ana tjetr un vet arrita
t zbuloj q vizatimi si lnd studimi m sillte gzim pa kufi dhe sigurisht pr
t do t jepja m shum se pr do gj tjetr...
Vdekja e nns sime mje m la nj plag q do t mbetej e pambyllur.
Nna e kish zakon t m merrte n krah dhe dendur t m thoshte do t
t nisim pr n Paris. Pr t Perndimi paraqiste botn e prparuar ku do
djalosh t mund t prmbushte ndrrn e tij. Ndoshta bindja e patundur e
nns ishte e till saq ky parashikim t dilte i vrtet...
Ndonse n lulen e moshs..., ia doli t mkonte nj dashuri t atill q nuk
do t mund ta harroja. Q aso kohe t gjitha nnat n mosh t re do t
merrnin emrin Xhixhe.
Msuesi u krkon nxnsve q me an t analizs s tipareve semantike t ngulitin disa nga veorit
strukturore t tekstit narrativ prshkrues, si:
- mbshtetja me prshkrime e narracionit;
- prdorimi i prshkrimeve shqisore (detaje shqisore);
- prshkrimi i hollsishm i emocioneve;
prdorimi i foljeve, q tregojn gjendje dhe veprime, prdorimi i kohs s pakryer t mnyrs dftore, si
edhe i s kryers s thjesht, q e tregon veprimin t prfunduar n nj ast t s shkuars.
Ilustrim t veorive strukturore t tekstit narrativ prshkrues.
- Mbshtetja me prshkrime t narracionit:
Vendlindja ime Likmetaj ndodhej mbi nj kodrin q me disa fshatra t tjer t bashkuar mes tyre, krijuan
zonn e Ishmit, ... Kjo zon mbante emrin e lumit Ishm, i cili prshkon fushat e pakta t Tirans, derdhet
n detin Adriatik.
- Prdorimi i prshkrimeve shqisore:
kshtu q zemra m shtyu q n fletore t hidhja gjithka q m qarkonte e q shikoja: pra malet n form
gotash, detin q shquhej n horizont si dhe shtpit e fshatit..
102

- Prdorimi i fjalve q prshkruajn emocionet:
sot kur rrkllej n mendje kohrat e largme, arrij t kuptoj se vitet e fmijris time n Ishm nuk kan
qen t lumtura. Humbja e sime mje ishte nj plag q do t mbetej e pambyllur.
- Prdorimi i foljeve
Vendlindja ime Likmetaj ndodhej mbi nj kodrin q me disa fshatra t tjer t bashkuar mes tyre, krijuan
zonn e Ishmit, mjaft e njohur n Shqipri q nga grekt e lasht q e patn quajtur Isamnus, dhe m pas nga
romakt me emrin Pistum. Kjo zon mbante emrin e lumit Ishm, i cili prshkon fushat e pakta t Tirans,
derdhet n detin Adriatik mund t shkoqissh
Msuesi mund t trheq vmendjen e nxnsve mbi rolin e foljeve t prdorura n kohn e pakryer, e
cila tregon nj veprim n zhvillim e sipr n nj ast t caktuar t s shkuars, n lidhje me astin e ligjrimit
veprimi i shprehur nga folja n t pakryern sht i paprfunduar n t shkuarn .
N baz t ksaj veprimtarie msuesi mund ta ndaj klasn n grupe dhe nxnsit mund t punojn me
ushtrimet 1, 2,3,4.
N fazn e prforcimit msuesi mund tu krkoj n dyshe nxnsve t analizojn detajet prshkrues t
ushtrimit nr. 5.
Ora e dyt do t prdoret pr prforcimin e njohurive nprmjet zgjidhjes s ushtrimeve. Nj vend i veant
i duhet ln shkrimit t lir dhe veanrisht redaktimit t tij. Nxnsit nprmjet modeleve, skemave, fjalorit q
rekomandohet t mundin t shkruajn vet nj tekst narrativ prshkrues.
Tema: Eseja paraqitse e krahasim-kontrastit (3 or)
Objektivat e prgjithshm t tems. N fund t ksaj teme nxnsi t jet i aft:
T identifikoj esen paraqitse t krahasim-kontrastit dhe ta shkruaj at.

a. T evidentoj elementet e prbashkta si metodn baz t krahasimit;
b. T bj dallimin e elementeve t veanta t dy dukurive mbi bazn e kontrastit;
c. t dalloj mnyrat e ndryshme t organizimit t eseve - krahasuese;
. t analizoj elementet e strukturs t eses krahasuese n letrsi;
d. t shkruaj ese paraqitse t krahasim-kontrastit;
dh. ta redaktoj dhe ta korrektoj esen.
Synimi i ksaj teme sht nxnsit nprmjet njohurive teorike, shembujve t dhn dhe ushtrimeve
praktike t msojn veorit prmbajtsore dhe strukturore t nj eseje paraqitse t krahasim-kontrastit. N
kt lloj eseje rndsi t veant merr nxjerrja e prfundimeve nprmjet krahasimit dhe kontrastit. Nxnsit
e njohin si proces, pasi ata gjat orve t msimit jan marr shpesh me krahasime t dukurive t ndryshme
n lndn e letrsis dhe n lnd t tjera. Theksi duhet t vihet tek qllimi pr t ciln ndrtohet eseja: pr t
mbshtetur qndrimin e tyre personal pr nj tem t caktuar. Prmes ksaj lloj eseje, autori jo vetm informon
lexuesin pr dallimet mes dy temave (personave, vendeve, objekteve, fenomeneve), por i bn me dij dhe
paraplqimin e tij pr njrn prej tyre.
103

Kjo tem do t zhvillohet n tri or, nj or pr t dhn njohurit e reja, kurse 2 or pr tu ushtruar.
U theksohet nxnsve se eseja e krahasim-kontrastit prdoret dendur n letrsi, ku jepet opinioni i shkruesit
prmes krahasimeve mes: autorve t ndryshm, veprave t ndryshme t t njjtit autor, variante t ndryshme
t s njjts vepr, personazheve t s njjts vepr ose t veprave t ndryshme, teknikave t t shkruarit dhe
ideve t autorit n t njjtn vepr ose n vepra t ndryshme etj.
Ushtrimi 3
1. Lexoni tekstin e mposhtm t marr nga Shkolla letrare e jezuitet t E. Koliqit dhe plotsoni:
E prbashkta ndrmjet t dy shkollave
T dyja i solln letrss kombtare e gjuhs shqipe dobna t mdh. N kulmin e lulzimeve t tyne, ajo e
Jezuitvet i fali atdheut Dom Ndr Mjedjen dhe ajo e Franeskjvet At Gjergj Fishtn.
Dallimet ndrmjet t dy shkollave
Ndryshimi ndrmjet dy shkollave dhe veprimtarja e sejcils zhvillue dmas, duhet t kuptohet n mnyr
turt, sepse n fund t fundit dallimi n mes tyne sht relativ dhe lidhnt latente pr osmoszi jan t paprme.
Etnt Jezuit meritojn lavd dhe mirnjohje pr lavrim e zgjanim qi i dhn gjuhs e kulturs son. Natyrisht
qellimi i tyne, ne par, ishte krejt fetr dhe pr sa i prket zgjimit t ndiesve kombtare, nuk sht pr tu udit qi
ata, kah gjymsa e shekullit t kaluem, kur nisen veprimtarn e vet n Shqipn, t ken qndrues krejt asnjnsa.
Ata ishin t huej. Nuk e shifshin tarsyeshme t i krijojn pengime veprs s vet apostullore me ndrlikimet e
aspiratave patriotike asokohe porsa n t lindun n disa shqiptar t rrall.
Shkolla e franeskanve
- Shkolla e Franeskjvet, mbas msimit tAt Leonard De Martinit, shembujt pr tu ndjekun filloi t i
krkonte e t i gjnte n popull
- kshillonte me sht n prdorim frazeologjn q, e njom e plot fuq shprehse, buronte nga goja e popullit.
Kngt e De Martinit jan plot me thnje, mnyra shprehjeje, circonlokucje t zakonshme n prdorim populluar.
- Kur arrjti m von nga Bosnja, ku kishte krye studimet theologjike, tuba e Franeskjvet shqiptar, -At
Gjeovi, At Pashko Bardhi, At Fishta, -Shkolla e Franeskjvet dhe msimet letrare t saj murn shkas t
strfuqshm.
- N letrst ballkanike poezja popullore, si pr sas shtu pr cils, ka syperann mbi t tartit. N Kroac
poett Kaiq, Martiq e Mazhuraniq mirrshin frymzim nga populli. Fishta q nxnsi i tyne. Kthei n Shqipn
rreth vjetit 1893 i vendosun me zbatue n gjuh e letrs shqipe msimet e mjeshtrve t madhej kroat.
Model msimi
Tema: Eseja paraqitse e krahasim-kontrastit (ora I)
T njoh esen paraqitse t krahasim-kontrastit;

- T prcaktoj qllimin pr t ciln shkruhet kjo ese dhe veorit e saj;
- T vzhgoj strukturn e eses s paraqitse t krahasim-kontrastit;
- T shpjegoj ndrtimin e eses s paraqitse t krahasim-kontrastit;
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 12, lloje t ndryshme t eseve paraqitse t krahasim-kontrastit,
shkumsa me ngjyra, tabela.
104
?
?
Konceptet kryesore: ese paraqitse t krahasim-kontrastit, karakteristika nj eseje paraqitse t

krahasim-kontrastit, struktura e nj eseje paraqitse t krahasim-kontrastit.
Struktura msimore
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Organizimi i nxnsve
Parashikimi
Organizues grafik
Diskutim i ideve
Pun me klasn
Ndrtimi i njohurive
Pun n dyshe
Prforcimi
Pun n dyshe
Zhvillimi i msimit
Parashikimi. Prvijimi i t menduarit/ organizuesi grafik.

Me an t organizuesit grafik u krkon nxnsve t prcaktojn t prbashktat dhe t veantat e mnyr
s jetess n fshat dhe n qytet. Pr ta br m t kuptueshme msuesi u sugjeron nxnsve q me an t
organizuesit grafik t shnojn dallimet e fshatit e t qytetit dhe dallimet mes jets n fshat e n qytet.
si vendbanim
Jeta n fshat
Jeta n qytet
Qyteti
Fshati
Jeta ekonomike
politike
sociale
kulturore
Duhet theksuar q t bhet krahasimi midis dy dukurive duhet t ket patjetr nj pik takimi: n rastin
ton: Jeta.
Gjat krahasimit msuesi mund tu krkoj nxnsve t pozicionohen me qndrimin e tyre. N kt mnyr
nxnsi duhet t kuptoj q qllimi nuk sht vetm t krahasoj, por edhe t shpreh qndrimin e autorit.
N kt faz t msimit mund t sugjerohet ndarja e klass n grupe t mdha. Secili grup mund t merret
me evidentimin e veorive dhe hartimin e eses s krahasim-kontrastit duke zgjedhur nj nga mnyrat e
sugjeruara t librit.
Grupi I N fillim prshkruhet me detaje njra tem (person, vend, objekt, fenomen), pastaj tema tjetr
(person, vend, objekt, fenomen) dhe n fund jepen dallimet apo ngjashmrit mes tyre.
Grupi II N pjesn e par t eses krahasohen tiparet e prbashkta mes dy a m shum temave
(personave, vendeve, objekteve dhe fenomeneve) dhe m pas nxirren n pah dallimet mes tyre.
Grupi III Eseja e krahasim-kontrastit mund t organizohet edhe duke krahasuar n detaje, n paragraf
t veant, elementet prbrse t dy a m shum temave. Zakonisht prshkruhen ato elemente, t cilat
mund t krahasohen apo t vihen kontrast.
Grupi IV Eseja e krahasim-kontrastit mund t ndrtohet dhe vetm mbi krahasimin apo kontrastin mes
dy a m shum temave, Duhet pasur parasysh se n kt rast eseja ndrtohet vetm mbi njrin variant, pra,
ose mbi krahasimin, ose mbi kontrastin.
Pas ndrtimit t paragrafve t eses msuesi mund tu krkoj nxnsve t paraqesin modelet e tyre para
klass duke u shpjeguar nxnsve t tjer ku konsiston modeli i eses s ndrtuar prej tyre.
105

Nj grup i till pyetjesh do t lehtsonte punn e nxnsve t hetojn mnyrat e ndryshme t eseve:
- far krahason? (persona, objekte, vende)
- Ku konsiston krahasimi tek ngjashmrit apo ndryshimet?
- Ciln teknik t ndrtimit t eses kan prdorur?
- Si jan ndrtuar paragraft?
- A kan krahasuar dukurin n trsi apo nj aspekt t saj?
- Cilat jan prfundimet e arritura?
Nj veprimtari praktike do t ishte t ushtruarit e nxnsve n tekste t ndryshme.
N dyshe nxnsit mund t hetojn:
- Qllimin pr t ciln sht shkruar eseja.
- Ku konsiston ngjashmria/ndryshimi.
- Cila sht metoda e ndjekur?
Redaktimi i eses sht nj faz ku nxnsit mund t ushtrohen n fragmente t eseve ose paragrafve t punuar
n klas duke u marr me prdorimin e llojeve t ndryshm t konektorve gjithashtu edhe t shenjave t piksimit.
N kt faz msuesi u krkon nxnsve t vzhgojn ndrtimin e eses dhe prcaktojn pjest prbrse
t saj. Prfshir ktu edhe esen e krahasim kontrastit n letrsi
106

Model testi nr. 1
Emri /mbiemri____________________
Klasa XII
Grupi A
1. Rrethoni alternativn e sakt.
Qllimi i tekstit t paracaktuar pr tu dgjuar sht:

a. t prshkruaj,

b. t vr n dukje karakteristika t nj objekti real ose imagjinar,

c. t informoj,

d. t argumentoj.
(1 pik)
2. Funksioni i titullit n nj lajm duhet:

a. t jet shprehs,

b. t trheq vmendjen e dgjuesit,

c. jet i qart,

d. t jet i shkurtr.
(1 pik)
3. Shnoni dallimet q ekzistojn mes teksteve

t paracaktuar pr t folur dhe atyre q jan paracaktuar pr t dgjuar.

a. _______________________________________________________

b. _______________________________________________________

c. _______________________________________________________

d. _______________________________________________________
(4 pik)
4. Identifikoni cila nga karakteristikat e mposhtme

(1 pik)

nuk i prket tekstit t paracaktuar pr tu shkruar:

a. shkruhen pr qllime t ndryshme,

b. prmbajn krkesa, ankesa, refuzime etj.,
c. n to nuk krkohet falje,
d. mbizotron prdorimi i foljeve n mnyrn urdhrore.
5. Shnoni tri arsye prse shrben debati n klas dhe

far aftsie zhvillon ai te nxnsit?

a. ______________________________________________

b. ______________________________________________

c. ______________________________________________

d. ______________________________________________
(4 pik)
6. Lexoni tekstin e mposhtm dhe prcaktoni:

a. llojin:
.................................................

b. funksionin:
.................................................

c. qllimin e tij kryesor:
.................................................

. t dhnat:
.................................................

d. paralajmrimin:
.................................................

dh. qllimin e paralajmrimit: .................................................

(5 pik)
107

Nj vepr t vetmuar, n krkim t lexuesit, kshtu e ka quajtur dje, Dhurata Shehri, shefja
e departamentit t letrsis, pran Fakultetit t Histori-Filologjis, veprn e Migjenit... Pr dekada
me radh, n fillim gjat diktaturs, e m pas n demokraci, Migjeni vetm sht prdorur, duke
u br flamur i ktij dhe atij, n nj koh q ai nuk sht tjetr vese autori i veprs q sot pret
t lexohet, t shijohet e t studiohet si e till. Ishte pikrisht kjo ftesa q lshoi dje konferenca
shkencore 100 vjet me Migjenin, nj ftes pr t lexuar veprn e Migjenit, veprn e vetmis e
t dshprimit, t poetit ndoshta m t vetmuar n letrat shqiptare. Vepra e tij sht n krkim
t lexuesit, ndaj ndihet e vetmuar, tha Dhurata Shehri. Ishte nj tentativ pr ta par at t
padeformuar dhe t pandikuar nga interpretimet ideologjike. Studiuesja Persida Asllani do t
parashtronte ...Migjenin ai autor t poetiks s skandalit, t nj poetike, q vinte trsisht ndryshe
nga ajo pararendsja, e guximshme, e drejtprdrejt. Nga simbolizmi tek ekspresionizmi: letrsi
e art vizual te Lasgushi e Migjeni, ishte kumtesa e studiueses Laura Smaqi, ndjekur nga dy
kumtesa t mbajtura nga Shaban Sinani dhe Kastriot Gjika, q e shihnin veprn e Migjenit n
raport me kristianizmin dhe tekstet biblike. ... Nuk munguan as kumtesat me karakter jashtletrar,
t cilat sillnin fakte mbi jetn e Migjenit, si arsimimi ortodoks, mbiemri, kombsia apo mbi gjurmt
e tij n arkiva... Plot 13 dosje me certifikata, dorshkrime, letrkmbime, shkresa zyrtare nga
koha kur ai punonte si msues e kryemsues n Vrrak, Shkodr e Puk. T dhna kto q,
sipas rektorit t Qendrs s Studimeve Albanologjike, Ardian Marashi, ende nuk jan shfrytzuar
sa duhet nga studiuesit, dhe nj vzhgim i hollsishm mund t ndihmoj n ndriimin e veprs
s Migjenit. At q Arshi Pipa do ta konsideronte si t ardhur nga nj planet tjetr.
(Marr nga gazeta Panorama, 14 tetor, 2011)
7. Ndrtoni skemn e komunikimit pr tekstin e msiprm,

prcaktoni elementet e skems s komunikimit.

(6 pik)
8. Prcaktoni elementet q tregojn se teksti i mposhtm

sht i prshtatshm pr tu folur.
(4 pik)
Zbulova natyrn shqiptare prmes librave t Kadares

N t menduarin tim do gjuh sht nj perl, tingull i muziks s bots q kndojm prher,
por do shkrimtar sht nj koral n shtratin e koraleve... Pr ju si prkthyese, a sht e vshtir
apo e thjesht ti mbash kto perla e korale t sigurta n koht moderne?
Mendoj q sht nj prej detyrave m t rndsishme t prkthyesve t mbajn gjall gjuht
108

e ndryshme t bots, duke i prkthyer ato e duke krijuar ura lidhse midis gjuhve dhe letrsive.
Nuk kam asgj kundr gjuhs angleze si nj gjuh, por jam kundr faktit q pothuaj t gjitha
komunikimet bhen n kt gjuh, e kshtu gjuh t tjera kan tendencn t shtypen prej ksaj
gjuhe t gjithpushtetshme. Pr sa u prket shkrimtarve, ka kaq shum zra dhe kaq shum
vepra, e kaq shum mnyra t shkruari sa sht pak a shum e vshtir ti prshtatsh t
gjith, pavarsisht afinitetit q nj prkthyes mund t ket pr ndonj shkrimtar n veanti. Disa
shkrimtar kan nj z dhe nj fjalor t cilin un nuk jam n gjendje ta prshtat, ndaj n kto raste
i them jo prkthimit t tyre, por dikush tjetr duhet ti prkthej ata.
Ju keni prkthyer disa vepra nga Kadare n Norvegjisht. Si ndodhi?
U pyeta nga Shtpia Botuese CAPELEN, n Norvegji, nse mund t prktheja Pallati i
ndrrave, nga Ismail Kadare, nj shkrimtar pr t cilin kisha dgjuar, por q nuk e kisha lexuar
ende. Normalisht, nuk sht e kshillueshme t prkthesh nga nj gjuh q nuk sht origjinali,
por n kt rast askush n Norvegji nuk mund t prkthente nga gjuha shqipe kshtu q vendosm
ta prkthenim prmes gjuhs frnge n norvegjisht. Prkthimin e bra pra nga frngjishtja, n
kt gjuh Pallati i ndrrave ishte prkthyer nga Jusuf Vrioni, nj prkthyes q vet Kadareja e
kishe aprovuar. U dhash menjher mbas tekstit. Kur shtpia botuese m krkoi t prktheja
edhe dy libra t tjer Prilli i thyer dhe Dosja H, thash menjher po!. M von Kadare erdhi
n Norvegji t merrte pjes n nj panair libri dhe u takuam e folm. Kjo ishte nj eksperienc
mjaft interesante pr mua.
(Bised me Bente Christiensen, prkthyese e Ismail Kadares n norvegjisht dhe drejtuese e KOPINOR,
nj shoqat ndrkombtare shkrimtarsh, prkthyesish dhe artistsh t njohur. E enjte, 21.02.2008)
9. Shkruani nj ftes pr nj ngjarje vetjake
(ose me karakter shoqror). Nnvizoni elementet kryesore.

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________
(3 pik)
10. Shnoni katr hapa q shrbejn pr t shkruar nj sked

a.________________________________________________________

b.________________________________________________________

c.________________________________________________________

d.________________________________________________________
(2 pik)
Nota
10
Pikt
6-10
11-14
15-19
20-23
24-27
28-30

109
Grupi B
1.Rrethoni alternativn e sakt.
Gjuha e folur e transmetuar ka nj ritm t ndryshm nga gjuha e folur, sepse:

a. ka kosto komunikimi t telefonit fiks,

b. ka kufizim kohor t programeve radiofonike dhe televizive,

c. vetdija pr nj marrs t pranishm ndikon n cilsin e t folurit,

. t tria s bashku.
(1 pik)
2. Leksioni sht tekst informues paraqits:

a. analitik

b. sintetik

c. analitik dhe sintetik

. asnjra nga alternativat e msiprme.
(1 pik)
3. Shnoni dallime mes gjuhs s folur dhe asaj t shkruar.

a. _______________________________________________________

b. _______________________________________________________

c. _______________________________________________________

_______________________________________________________
(4 pik)
4. Identifikoni cila nga karakteristikat e mposhtme nuk i prket debatit:

a. ka n qendr t tij nj shtje kryesore,

b. prmban argumente dhe kundrargumente,

c. ka struktur: hyrje, zhvillim, mbyllje,

. duhet t respektoj kohn e t folurit,
(1 pik)
5. Shnoni tri arsye prse prdoret referati.

a. ______________________________________________

b. ______________________________________________

c. ______________________________________________
(3 pik)
6. Prcaktoni llojin e tekstit t mposhtm, funksionin, qllimin

e tij kryesor, t dhnat, paralajmrimi, qllimi i paralajmrimit.
(6 pik)
Vrasja e trumcakut Pas trajtesave shkencoreve, nj performanc artistike pr ta shtendosur

atmosfern nga teorit. Titullohej Vrasja e trumcakut. Nj videoperformanc me regji t Stefan
apalikut dhe interpretim t studentve t Universitetit t Arteve, me pjes t zgjedhura nga
poezia dhe proza e Migjenit u ngjit n skenn e Black Box. T msuar me recitime statike
poezish, n gjysmerrsir, shoqruar nga nj violin n t qar, Vrasja e trumcakut ishte
trsisht tjetr gj. Prmes interpretimit t dy studentve t Universitetit t Arteve, erdhi jo vetm
poeti q bariste n rrugt e lagura t Shkodrs, por edhe murgesha me buz t kuqe, vallja e
mendur e Njens nga ato, shitsja e qymyrit Personazhet migjeniane, kaprthyer me jetn
e tij, me drithijet e nj jete t shkurtr
(Marr nga gazeta Panorama, 14 tetor, 2011)

110
a. llojin:
b. funksionin:
c. qllimin e tij kryesor:
.................................................
.................................................
.................................................

. t dhnat:
d. paralajmrimin:
dh. qllimin e paralajmrimit:
.................................................
.................................................
.................................................
7. N tekstin e msiprm prcaktoni elementet q e bjn kt t tekst t prshtatshm

pr tu dgjuar.
(4 pik)
8. Ndrtoni skemn e komunikimit pr tekstin e msiprm,
prcaktoni elementet e skems s komunikimit.
(6 pik)
REFERENTI
DRGUESI
KANALI
MESAZHI
KANALI
MARRSI
KODI
9. Shkruani nj letr mospranim. Nnvizoni elementet
e saj t domosdoshme.
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
(3 pik)
10. Shkruani katr hapa q duhet t mbahen parasysh

pr t shkruar nj referat:
a. ____________________________________________________
b. ____________________________________________________
c. ____________________________________________________
. ____________________________________________________
(2 pik)
Nota
Pikt
5
6-10
6
11-14
7
15-19
8
20-23
9
24-27
10
28-30
111
Model testi nr. 2

Emri /mbiemri____________________
Klasa XII
Grupi A

A. Elementet q bjn t mundur t realizohet procesi i paraqitjes s informacionit n nj ese
paraqitse jan:
(1 pik)
a. analiza e thell e materialit q zotron shkruesi,
b. identifikimi i ideve kryesore, tezave, fakteve,
c. interpretimi i materialit t studiuar,
. prdorimi i materialeve t tjera t fushs s przgjedhur,
d. t gjitha s bashku.
B. Fjala prkufizim n esen paraqitse t prkufizimit nnkupton:
a. prkufizim i nj koncepti,
b. metoda baz e paraqitjes,
c. shpjegim t nj koncepti,
. paraqitje t informacionit.
(1 pik)
C. Koncepti retorik nnkupton:

a. fushn e sotme t komunikimit;
b. artin e bindjes;
c. prpunimin e rregullave t artit t t folurit bukur e pa t meta;
. mnyrn e primit t informacionit me an t ligjrimit.
(1 pik)
2. Shnoni dallimet dhe t prbashktat q ekzistojn n struktur mes eses paraqitse t

prkufizimit dhe eses paraqitse t klasifikimit.
(4 pik)

Dallimet:
_______________________________________________________
_______________________________________________________
T prbashktat:
_______________________________________________________
_______________________________________________________
3. Shnoni dallimet q ekzistojn mes tri kategorive kryesore t retoriks.

______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
______________________________________________
(3 pik)
4. Prcaktoni llojin e tekstit t mposhtm, duke argumentuar klasifikimin tuaj me cilsit e llojit t
przgjedhur prej jush.
(5 pik)

Tri kan qen mundsit e letrsis botrore lidhur me atin e tragjedis: letrsia botrore pa Eskilin, letrsia
botrore me Eskilin, ashtu si e kemi sot, letrsia botrore me Eskilin e plot, domethn jo me shtat, por me
nntdhjet tragjedit e tij. Si dihet nga t tri zgjedhjet njerzimit i mbeti e dyta, pra e mesmja, nj zgjidhje
kompromisi si do t quhej sot.
Ne nuk dim si do t ishte letrsia e bots son pa Eskilin. Dim vetm se mosqenia e tij do t prishte n
112

mnyr t ndjeshme drejtpeshimin e saj. Si do t ishin magjistricat e Shekspirit, si do t ishin Makbethi dhe
Hamleti i tij, me se do t zvendsoheshin fantazma e Bankos dhe e mbretit Hamlet? Mnyra t tjera do t
krkonin ndoshta dramaturgt pr t dhn brerjen e ndrgjegjes njerzore, dika do t gjenin padyshim,
por ajo q zbuloi dymij e pesqind vjet m par dramaturgu i shogt , n dhomn e tij pa libra , sht e
pakaprcyeshme.
Kur shikojm ndonj interpretim t sotm t Shekspirit, kur shikojm, pr shembull, se si fantazma e mbretit
Hamlet jepet si nj agjent zbulimi i shtetit fqinj, i maskuar si hije, i drguar q ti zbuloj princit trashgimtar
se, sipas t dhnave q disponon shteti i tij, mbreti nuk ka vdekur, por sht vrar nga i vllai, si rrjedhoj e
nj prbetimi etj, etj., n fillim mund t na duket kjo m bindse. Mirpo shum shpejt e kuptojm se e gjith
kjo sht e mangt dhe se fantazma e tij sht me e vrtet se do qenie e rrokshme. Ajo sht m e plot,
ngaq n mnyrn m t plot mishron gjith procesin e dyshimit, ku jan edhe pandehmat e para t princit
pr nj vrasje t mundshme, edhe murmurima popullore, t cils asgj si shpton, edhe parandjenja e keqe,
frika e gjer te intoksikimi (po tju ket mbetur merak) i kundrzbulimit t shtetit fqinj....
Pra n qoft se e kemi t vshtir ta hamendsojm letrsin botrore pa Eskilin, ndoshta po aq vshtir,
n mos m tepr, do ta kemi t vshtir n mos m tepr, do ta kemi ta gjejm si do t ishte ajo me Eskilin e
plot. N mas do t rritej shtati i vet dramaturgut, prej t cilit na ka mbetur vetm tet pr qind e veprs?
Q ai shtat sdo t rritej n prpjestim t drejt me numrin e dramave, kjo merret me mend. T tjera sdihen.
Q ai sht humbsi m i madh jo vetm midis shkrimtarve, por midis tr gjinis njerzore kjo
gjithashtu dihet. Humbja e tij sht e llojit t titanve ashtu si edhe thesari i tij. Ai sht dydimensional n
drit dhe n hije t prjetshme. Ai prsrit kshtu botn ashtu si e prfytyronin grekt me jetn dhe me
terrin skterror bashk. Humbja sht pjes e tij dhe do studim pr Eskilin nuk mund t jet i plot pa
at zbrazti. Ai t rrethon nga t gjitha ant. Pr do hulumtues t tij vjen nj ast q bie papritur nata dhe
m kot mund t krkosh rrugn dhe t pyessh ka ktu ka aty... Askush nuk t prgjigjet. Nuk mund
t ket pra studim pa at zbrazti rrjedhimisht nuk mund t ket kurr nj studim t plot pr Eskilin.

(Ismail Kadare, Eskili ky humbs i madh)
Lloji i tekstit: ____________________________________
Argumentet: ___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________
5. Nse teksti msiprm do t ishte artikull gazete, n cilin lloj prej tyre do ta klasifikoje? Pse?
Jep argumente t mbshtetura me shembuj.

(3 pik)
Argumentet: ___________________________________________________________

___________________________________________________________

___________________________________________________________
6. Vendosni shenjat e duhura t piksimit n pjesn e tekstit t shnuar me t zez n tekstin e

msiprm.
(5 pik)
7. Shkruani nj ese paraqitse t prkufizimit pr konceptin Qytetrim.
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................

Nota
5
6
7
8
9
Pikt
6-10
11-14
15-19
20-23
24-27
(6 pik)
10
28-29
113

Emri /mbiemri____________________
Klasa XII
Grupi B

A. Qllimi i eses paraqitse t klasifikimit sht:

a. t prkufizoj,

b. t shpjegoj prmes klasifikimit,

c. t argumentoj prmes shpjegimit,
B. Eseja sht lloji i teksti paraqits:

a. sintetik

b. analitik

c. asnjeri
(1 pik)
(1 pik)
A. Thelbi i retoriks sipas Sokratit sht:

(1 pik)

a. njeriu sht mas e t gjitha gjrave;

b. thelbi i retoriks jan t mirat qytetare dhe jo thjesht teknika bindse;

c. retorika sht filozofike;

. t folurit binds mund t prdorej pr t argumentuar t dyja ant e shtjes (pro dhe kundr).
2. Shnoni dallimet (t paktn 4) q ekzistojn mes artikujve informues dhe kryeartikujve.

(4 pik)

1- _______________________________________________________

2- _______________________________________________________

3- _______________________________________________________

4- _______________________________________________________
3. Shnoni dallimet q ekzistojn mes eses paraqitse
dhe eses argumentuese.

______________________________________________

_____________________________________________

______________________________________________

______________________________________________
(3 pik)
4. Prcaktoni llojin e tekstit t mposhtm, duke argumentuar klasifikimin tuaj me cilsit e llojit t
przgjedhur prej jush.
(5 pik)

I nderuari Kryetar i Parlamentit t Republiks s Kosovs, z. Jakup Krasniqi,
I nderuari Kryeministr i Republiks s Kosovs, z. Hashim Thai,
I nderuari Prfaqsues Civil Ndrkombtar, zotni Feith, i nderuar shef i EULEX-it, Ive de Kermabon
114

T nderuar deputet,
T nderuar ambasador dhe prfaqsues t shteteve mike n Kosov,
T nderuar zonja dhe zotrinj,
Kam nderin e veant ti drejtohem Parlamentit t Republiks s Kosovs,
institucionit m t lart t shtetit demokratik, dhe nga ktu edhe t gjith qytetarve t Kosovs, n ditn
e shnimit t njvjetorit t shpalljes s Pavarsis!
M 17 shkurt 2008, pikrisht nj vit m par, prfaqsuesit e popullit shpalln Pavarsin e Kosovs. Ishte
nj vendim historik pas shum pune, flijimi dhe prkushtimi t brezave t tr.
17 shkurti mbylli faqen e rnd dhe t vshtir t historis son, e cila brenda mban shum dhimbje
njerzore dhe shkatrrime, por edhe akte dhe vepra t mdha sublime dhe t paharrueshme. Aty gjenden
edhe mijra viktima q nuk jan t gjetur q nga qershori i vitit 1999.
Ne sot jemi krenar pr at q bn paraardhsit tan dhe jemi me shum fat se na takoi t jetojm dhe t
punojm n Kosovn, shtet t pavarur dhe sovran.
Para nj viti u realizua projekti m i madh q kishin synim shum breza, nj projekt q sot simbolizohet
edhe me emrat e dy heronjve t mdhenj t Kosovs, dr. Ibrahim Rugovn, lider shpirtror dhe politik i
pavarsis, dhe Adem Jasharin, hero i lufts lirimtare pr liri.
Procesi i gjat dhe i vshtir negociator pr zgjidhjen e statusit u mbyll me shpalljen e Pavarsis nga
Parlamenti i Kosovs pr tu pasuar nga njohjet ndrkombtare t shteteve m t fuqishme t bots, si
Shtetet e Bashkuara t Ameriks, Bashkimi Evropian dhe vendet e tjera nga t gjitha ant e globit.
Kshtu, qytetart e Republiks s Kosovs ka nj vit q morn prgjegjsit dhe detyrimet sikur t gjith
popujt dhe shtetet e bots s lir dhe demokratike.
Sot mund t pyesim nse kemi br at q sht dashur, at q sht pritur nga qytetart dhe at q kan
dshiruar miqt e vendit ton t dashur.
T nderuar qytetar t Republiks s Kosovs,
Nj vit pas shpalljes shtet i pavarur dhe sovran, Kosova bri hapa t kujdesshm, por vital pr ngritjen e
institucioneve demokratike dhe dshmimin e plot se shteti yn e ndihmon fuqishm paqen dhe stabilitetin n
rajon. Duhet pranuar se Kosova gjat nj viti kaloi npr nj periudh t ndjeshme politike dhe shtetbrjeje.
Katr muaj pas Deklarats s Pavarsis, ne miratuam Kushtetutn, aktin m t lart juridik q i vuri themelet
e shtetit demokratik t Republiks s Kosovs. Kushtetuta prfshin rekomandimet e Presidentit Marti Ahtisari,
q doln mbas nj procesi t gjat dhe t vshtir negociator ndrkombtar. Mbshtetur n Kushtetutn q
valorizon vlera dhe parime moderne civilizuese dhe juridike, jan miratuar dhe po miratohen ligjet pr t vn
n funksionim t plot dhe legal t gjitha institucionet q e bjn nj shtet efikas dhe n shrbim t qytetarit t tij.
Kushtetuta e Republiks s Kosovs sht shenja e par dhe e fundit e vendimeve pr t tashmen dhe t
ardhmen e vendit ton.
Ne sot kemi simbolet e shtetit: flamurin dhe himnin...
5. Evidentoni mjetet e bindjes q prdor ligjruesi n tekstin e msiprm.
(3 pik)
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
115

6. Prcaktoni elementet e strukturs dhe analizoni mjetet gjuhsore t retoriks (me se jan
(5 pik)
shprehur ato?) t tekstit t msiprm.
Struktura:
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................

Mjetet gjuhsore:
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
7. Shkruani nj ese klasifikimi pr objektet dhe pajisjet q keni n klas. (6 pik)
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
................................................. .................................................
Nota
Pikt
116
5
6-10
6
11-14
7
15-19
8
20-23
9
24-27
10
28-29

Model msimi
Teksti poetik dhe lloje t tjera

Tema. Koment poezia Ofelia nga Artur Rembo (3 or)
Objektiva.
N fund t tems msimore nxnsi t jet i aft:
T identifikoj veorit e poezis simboliste, si lloj i poezis moderne.
Ora I
a. t identifikoj tiparet e poezis simboliste, duke ilustruar me poezi t simbolistve francez.
b. t krkoj n internet dhe t grumbulloj informacion pr filmin q iu kushtohet poetve simbolist.
T identifikoj veorit e poezis simboliste, si lloj i poezis moderne.
Ora II
T komentoj poezin duke u ndalur te:
a. Kuptimi t krahasoj figurn e personazhit t tragjedis me perceptimin e poetit simbolist;
- t vzhgoj pikturn dhe ta krahasoj me poezin
c. Interpretimi t arsyetoj mbi dukurit e jets e t vdekjes, nprmjet figurs s heroins;
. Gjuha dhe stili t gjej fjalt ky q e dallojn poezin simboliste:
- t analizoj rolin stilistik t kontrastit dhe personifikimit,
- t interpretoj prdorimin e simboleve q shprehen nprmjet detajeve shqisore;
Ora III
a. t identifikoj tiparet e poezis simboliste, duke ilustruar me poezi t simbolistve francez.
b. t krkoj n internet dhe t grumbulloj informacion pr filmin q iu kushtohet poetve simbolist.
Mjetet msimore:

Ora I
Struktura msimore:
teksti i nxnsit, mjete shkollore, materiale nga interneti, vepra e Artur Rembos,
vlersime pr autorin.
PNP
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Strategjit msimore
Stuhi mendimesh
Prdorimi i termave paraprak
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun n grupe
Pun me klasn
Prforcimi
Diskutim i lir
Pun me klasn
a. Parashikimi. Stuhi mendimesh

Msuesi/ja e nis msimin duke i nxitur nxnsit t diskutojn mbi figurn e Artur Rembos.

poet i nmur
gjeni i mendur
poet satanik
Artur Rembo
bohem
simbolist
Emri i Rembos nnkupton nj shteg q t on drejt galaktiks s simbolizmit pr t nxitur brenda qenies
117

njerzore krkimin e natyrshm t dilems ekzistenciale dhe t udhkryqit dramatik, ku dergjet jeta n
prballjen e saj me t panjohurn, t pakuptueshmen, t mistertn q hapsirohet ngado, pa ia gjetur dot
fundin asnjher. Nj kndvshtrim i till e bn trashgimin poetike t Rembos jo vetm nj thesar q
sarrin kurr ta kesh trsisht n dor, por edhe nj traktat filozofik ku njeriu rigjen njeriun, ku dhimbja takon
dhimbjen, ku dashuria zbulon dashurin. I ardhur n mbretrin e poezis nga nj humner brengash, natyra
e tij do t mbruhej asisoj q ti hapte shteg unit krijues q t sillte n ekzistenc nj realitet njerzor t fshehur
e t pazbuluar, prvese me fuqin e simboleve.
b. Ndrtimi i njohurive. Prdorimi i termave paraprak
Msuesi/ja e trheq vmendjen e nxnsve duke shpjeguar veorit e trashgimis poetike t Rembos
dhe veanrisht t poezis Ofelia.
Trashgimia poetike e Rembos t jep mundsin t deprtosh n misterin e jets s tij me an t fryms
s aventurs q u b profili i tij moral dhe njerzor. Aventura u b pr poetin vet jeta e tij. Nj jet q krkon
kudo, nj jet q humbet gjithka, nj jet q slodhet kurr, nj jet q e mbyt mrzia e pamas, kjo do t
prbnte konturet e jets s Rembos. Ai sla cep t Evrops pa e shkelur me kmb, sikurse guxoi t arrinte
n Abisini apo n Qipro, duke dshmuar se simboli q e trhoqi m tepr se do gj ishte Jeta si Sfinks ose
Sfinksi si Jet. I formsuar n mes t prleshjes me jetn, poeti rreket ta njoh njeriun, t panjohurin e njohur
dhe, sbn gj tjetr, ve tenton pa u lodhur drejt universalizmit q e on tek Absolutja si e vrtet.

-Cilat jan veorit e njeriut poet Rembo?

-Cili sht raporti i tij me poezin?
-Cili sht raporti i tij me fjaln?- (Rembo: E para sht fjala)
1. Nj nga konceptet bazale mbi t cilin njeriu-poet Rembo e ngriti kredon e tij zbulohet n interpretimin q
i bri ides s njohur q nga lashtsia, m par profet, pastaj poet, duke hedhur drit mbi nj prej dukurive
m eterike, asaj t frymzimit.
M par profet njeriu poet Rembo
Nj mendsi e till q i lejonte jo t ecte mbi jet, por t fluturonte gjithandej, e shtyn Rembon t shpreh
raportin q poeti ka me poezin si nj realitet ku profeti, ai q sheh t padukshmen, pohon se ia arrin profecis
kur: t jetosh n vetvete t gjitha trajtat e dashuris, t vuajtjes, t menduris dhe n kt mnyr, t arrish
te vizioni i s panjohurs, te perceptimi i vrtet i Absolutes. Si shihet kuptimi dhe interpretimi i filozofis
krijuese t Rembos i dha hapsirn e nevojshme vizionit profetik q bartte n thelbin e tij, vizionin poetik.
Tendenca e tij pr ta kundruar botn dhe njeriun si nj gjetje dhe si nj humbje n t njjtn koh, motivon
rebelimin e tij ndaj gjithkaje duke i dhn mundsin t lviz drejt Anglis, t prfundoj n Shtutgart, t
arrij n Milano pr ta zgjeruar vshtrimin e tij m tej, drejt t pakufishmes.
2. Moderniteti i mendimit t Rembos prshkon nj diagram mahnits. Ai krkon t shkel n realitete
t panjohura t fjals ngaq ka nj frym eksploruese t pashtershme. Asgj e vjetr nuk duhet lejuar q tia
zr frymn poezis, sipas tij. do struktur q kthehet n burg t fjals duhet shkatrruar. Ai shprthen n
krijimin e tij Mngjes: Nga e njjta shkrettir, n t njjtn nat, gjithmon syt e mi t lodhur zgjohen n
yllin e argjendt, gjithmon, pa mallngjyer Mbretrit e jets, tre magt, zemrn, shpirtin, mendjen. Kur do t
shkojm, prtej zallishteve dhe maleve, t prshndesim lindjen e puns s re, dijen e re, arratin e tiranve
dhe djajve, fundin e bestytnive e t adhurojm - t part Krishtlindjet mbi tok? Knga e qiejve, marshi i
popujve!
a- Pikrisht ky origjinalitet e bn t pangjashm me t tjert. Kur Rembo e sjell Ofelin n gjithsin e tij, ajo
kthehet n dlirsin njer3zore q e gropos brutaliteti i jets. M shum se sa gjetja e bukur letrare, aftsia
shndrrohet n dashurin e pafaje q n ringun e jets, edhe kur duket sikur u mund, kthehet n simbolin
118

tragjik t qndress njerzore, q edhe pse varroset prej saj, triumfit ia ka arritur duke e njohur dhe duke
u flijuar pr t. Ofelia nga nj rast unik prmes artit t Rembos fiton nj ngjyr t re, pa e humbur natyrn
shekspiriane. Optika e poetit, e pasuroi m tej figurn e Ofelis duke e br t pranishme si frym, n do
histori t vrtet dashurie.
3. Rembo nuk vrapoi t shkruante pr t pozuar para lexuesve. Ai vrapoi drejt lirimit t fjals nga dolloj
burgimi apo prange q ia kishte humbur bukurin pr t ridimensionuar t vrtetn e prjetshme q shpalli:
E para ishte Fjala. Ndaj tematika e poezive t tij me drithijet e pafundme njerzore i jep lexuesit mundsin
t njoh vetveten, prmes simbolizmit rembojan. Pr poetin asgj nuk sht aq e huaj dhe aq e largt sa t
mos i shkrep ta arrij, ndaj ai sjell nj Ofeli q prcjell si vet autori dramn e krijimit q arrin n prfundimin:
Vegimet e gjera ta prmbytn do fjal. Ose t arrij n nj tjetr prgjithsim n poezin Korbat se sht
e pashmangshme disfata e ardhmris. Gjithsesi, universi poetik q Rembo krijoi smund t mos kishte nj
yjsi si Zanoret, ku misteri i madh i Jets dhe bukuria e pashoqe e Fjals t treteshin aq natyrshm n njritjetrin. Madje, edhe prmes nj krijimi si Anija e dehur do t sendrtohej rrfimi i dhimbshm nga zhgnjimet
e mdha, si nj klithm e kobshme q i tejkalon vegullit fantastike aventurore.
c. Prforcimi. Diskutim i lir
N prfundim, msuesi/ja hap diskutimin n klas mbi veorit e origjinalitetit poetik t Rembos.
- Origjinaliteti poetik i Rembos

a. Kundrimi i individit si domethnie e krejt njerzimit.

b. Morali dhe gjithka n shprehjen e tyre m t thjesht.
Prmes origjinalitetit t tij poetik Remboja pohoi se lirimi i nj njeriu t vetm, brenda simboliks s anijes
t dehur, nnkuptonte misterin e liris pr mbar njerzimin. Ta kundrosh individin si domethnien e krejt
njerzimit, i ke dhn nj dimension prjetsie trashgimis poetike, si vazhdimsi jete q kurr nuk mbaron.
N optikn e tij sdo t mungonte nj nga idet m tronditse q e sjell prmes krijimit Qytet, kur thot: Morali
dhe gjuha jan tkurrur n shprehjen e vet m t thjesht, m s fundi! Madje, brenda shqetsimit t tij poetik,
nuk sht vshtir t gjesh perla t tilla si: Kam tendosur litar nga kambanorja n kambanore; girlanda1 nga
dritarja n dritare; vargoj nga ylli n yll dhe tani vallzoj. Sikurse mes margaritarve t tij poetik gjen edhe:
Ajri sht i shtangur. Sa larg jan zogjt dhe burimet! Ky mund t jet vetm fundi i bots, q bn prpara.
1
girlanda (gjerm.) - kuror lulesh
Tema: Koment Udhtimi i mbretrve Mag nga T.S. Eliot (3 or)

Objektiva. N fund t tems msimore nxnsi t jet i aft:
Ora I

T identifikoj veorit e llojit t poems filozofike, si lloj i poezis moderne.

a. t evidentoj temat me karakter metafizik dhe universal t poems;
b. t shpjegoj figurn e metafors, q lidhet me fatin njerzor n qytetrimin antik dhe modern;
c. t dalloj strukturs e poems.
Ora II

T komentoj fragmentin duke u ndalur te:

. Kuptimi lidhja me temn biblike;

- t zbuloj lidhjen paralele ndrmjet vetive njerzore t personazheve biblike;

d. Interpretimi t arsyetoj mbi dukurit e jets e t vdekjes, nprmjet karakterit simbolik t poezis;
119

Ora III

dh. Gjuha dhe stili t evidentoj veorit epike dhe lirike t poems;
T shkruaj ese duke u nisur nga kndvshtrimi i poetit pr tri vetit shpirtrore t njeriut: qndresn,
shpresn dhe besimin.
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Stuhi mendimesh
Prdorimi i termave paraprak
Diskutim i lir
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun n grupe
Pun me klasn
Pun me klasn
T.S. Elioti - Kndvshtrim

1. Letrsia e shekullit XX do t ishte e cunguar pa profilin marramends t Tomas Sterns Eliotit,
q ndryshe nga shum personalitete t njohura letrare, u shfaq si z origjinal i paprsritshm,
ngase zgjoi nj krshri q mbetet ende e pashterur duke i shkuar thell e m thell metafizikes,
shpirtrores, frymores, si hullia ku intelektualja dhe abstraktja plotsojn njra-tjetrn, teksa
zbulojn humanen. Trashgimia letrare e Eliotit dallohet n sendrtimin e fantastikes si ligjsi
objektive duke prpunuar m tej estetikn e tij krijuese si nj raport mes imagjinares dhe
historikes, q edhe pse duken aq t largta, pr udi, e kthejn kundrtin q prfaqsojn, n
nj pafundsi shtresimesh kuptimore, emocionale, konceptore, morale, njerzore q i japin kuptim
dhe vler vetvetes, sepse gjenden t tretura te njra-tjetra. Spikatja e mendimit n gjithsin
letrare q Elioti la pas, hodhi drit mbi nj prej mistereve q e qarkojn botn e fjals s tij
poetike si metafizik letrare q del nga konturet e nj individi pr t marr trajtn dhe formn e nj
institucioni sa letrar dhe shoqror, po aq edhe sakral. Pr m tepr, fizionomia e veant e Eliotit
guxon t formsoj lexuesin model q di si t deprtoj n kodin e fsheht e n domethnien
e mistert t fjals poetike teksa ndrthur disa universe brenda saj q nga Letrsia te Historia
dhe deri tek Antropologjia. Projeksionet q solli gjithsia e tij letrare vazhdojn t hutojn e t
befasojn lexuesin ton bashkkohs, sepse nj nga piksynimet e tij kryesore mbetet rendja
drejt zbulimit t s tashmes q fshihet vazhdimisht nga e ardhmja, si historia e vrtet e njeriut
q duke folur me Historin, dshmon vetveten si humbje dhe gjetje n t njjtn koh. Kjo frym
filozofike e bn m eterike, por po aq lndore trashgimin poetike t Eliotit, q sbn tjetr vese
mendimin ta formson si sekuenc universale q kurr nuk i gjendet dot as fillimi dhe as mbarimi.
Pikrisht, ky tipar pamatsie e bn njerzoren e Eliotit m qiellore, ndrkoh q qiellores i jep
dika t prhershme njerzore. Motivi i tij shfaqet n kt varg: N fillimin tim sht fundi im...
2. Pr t deprtuar n pafundsin e galaktikave q krijon fjala poetika e Eliotit, do t duhej
ta shihnim at si fantastikja q merr do dit e m tepr ligjsi objektive, ngaq prfytyrimi dhe
brendia historike ndrveprojn aq spontanisht e natyrshm, sa vetm t lexuarit analitik sht n
gjendje t t drejtoj n nj mendim t ksillojt. Duke e vzhguar me kujdes gjithsin letrare
eliotjane hap pas hapi, njeh nj marramendje t uditshme t rrafsheve kuptimore jo vetm nga
shtresimet e njpasnjshme, por edhe nga vet spektri origjinal i alegoris s tij universale. Pr
habin e lexuesit stili i Eliotit i jep jet dhe besueshmri nj bote t prmbytur nga idet, ku t
shtyn pa u lodhur krshria intelektuale q t on deri n abstraksionet e sofistikuara filozofike.
Natyra krijuese e Eliotit e detyroi stilin e tij t krkonte forcn, ndrsa mendimi q ai pronte
kishte nevoj pr at thellsi konceptore q sillte bashk vertikalen metafizike me horizontalen
humane. Kjo sht arsyeja q Tomas Elioti sht quajtur m tepr sesa nj individ i spikatur n
kozmosin e fjals poetike, nj institucion letrar, social, sakral. Nisur nga nj kuptim e vlersimi
i till, mbshtetur n iden e Zhan-Pol Sartit se shoqria nuk pyet fare kur e zbulojn se cila
sht, por sht e interesuar kur e reflektojn at q ajo beson t jet, mbase do gjetur nj tjetr
prmas e gjurms q la Elioti n poezin moderniste botrore.
120

3. Pr ti dhn mundsi Eliotit t na flas, sht me vend ti drejtohemi veprs s njohur
Udhtimi i mbretrve Mag. Biograft e poetit pohojn se ai e shkroi kt poem teksa
botkuptimi vetjak i krishter e udhhoqi npr dshmit e ungjijve se si tre burra t ditur q
kishin prshkruar kilometra t pafund, mbrritn n Izrael pr t adhuruar Jezusin q lindi n
Bethlehem. Poema u shkrua n vitin 1927 dhe u prfshi n botimin Poemat e Arielit m 1930.
Kjo poem ndrtohet si monolog dramatik, ku rrfimtari, si nj dshmitar historik, (element q
bie n sy n veprat e tij poetike) ballafaqohet me ndryshimin e realiteteve fizike dhe t atyre
shpirtrore.
Kto elemente marrin rndsi t veant, sepse ndrthuren me simbole filozofike q n fakt,
manifestojn imazhe poetike. Nuk sht e vshtir ti hassh simbolet q prdori Elioti. Mjafton t
kujtojm tri pemt nn qiellin e ligshtuar q nnkuptojn kryqzimin e Jezusit, duke e kaprcyer
rrafshin kuptimor n t vrtetn historike. Analiza intelektuale dhe filozofike q Elioti i bri jo
vetm vetes, jo vetm mbretrve mag, si fragment i historis s shkruar, por tendencs s
prjetshme njerzore pr t prshkuar shkretimin e vetvetes n rendje t pandalshme pr t
gjetur shtegun e jets, na bind se fragmenti i tre udhtarve flet pr kmbnguljen e natyrshme
t njeriut t do epoke, qoft t antikitetit, qoft t modernitetit, q krkojn t zbulojn misterin
e madh t qenies: njeriu, edhe pse vdekatar, ka nj brtham prjetsie, takimit me t ciln nuk
i shmanget dot kurr. Pr t rrokur shqetsimin njerzor t poetit mjafton t shohim se cilat jan
kushtet npr t cilat udhtojn mbretrit mag ku dallohen: udht e humnerta, moti i ngrir,
ditt e shkurtra, dielli i largt, prmes t cilave lexuesi nnkupton vshtirsit e njeriut q del nga
errsirat e jets s tij drejt drits, gj q ka mbetur ndrra e tij e prjetshme. Pr shkak t ktij
perceptimi, modelimi i vdekjes dhe i jets si simbole t prjetshme e zgjeron m tej mesazhin
eliotjan duke e tronditur vetdijen njerzore me t vrtetn e madhe t Ringjalljes si kufiri i fundit
i t pafundmes, si realiteti i mbram i t pasosurs. Ballafaqimi psikologjik e cila fjala poetike sjell
te lexuesi, trmeton gjith ngrehinn e jets njerzore q arrin t dal nga mjegullnaja ku endet
prmes takimit me mbinatyroren. Pas ksaj smbetet m gjendje, kllapis apo e halucinacionit,
por gjithka ravijzohet si perceptim dhe perspektiv qiellore. Fundja, Elioti nuk sht vetm
njeriu observues, vzhguesi i palodhur q nuk i arratiset strmundimit t vetnjohjes, por ai
shfaqet edhe si poeti q e parasheh ardhmrin jo ve si metafor, as vetm si simbol, po si
realitetin q as surealizmi dhe as mistika nuk ia fshehin dot thelbin si ekzistenc, si konkretsi.
4. Ky krijim madhshtor i Eliotit merr vlera t reja edhe n kohn ton, sepse do dit t tjer
mbretr mag ndrmarrin udhtimin e jets s tyre pr t mundsuar kthimin e Vdekjes n Jet.
Pa cilsi t tilla si qndresa, shpresa dhe besimi, rrugtimi do t kthehej n nj iluzion, udhtimi
do ti ngjante nj mirazhi mashtrues, ndrra pr ta br vdekjen t mposhtur nga fuqia e Jets
do t vjetrohej e do t humbiste npr humbtirat e shekujve. N t vrtet, kndvshtrimi biblik
i poetit nuk e ka br anemike poemn, sepse autori nuk sht njeri shabllonist fetar, q rend t
prmbush rituale pa e kuptuar se po bn. Prkundrazi, Elioti e ka t qart se nj udhtim i till
pr t ndjekur yllin q do t ndalej n Bethlehem pr t shenjuar lindjen e Jezusit, Shptimtarit,
Mesis1, kurr sdo t kishte vler po ti mungonte besimi se qiellorja do t manifestohej n
mnyr njerzore, se foshnja e sapolindur n nj grazhd n Bethlehem do t shrbente si elsi
q do t hapte qiejt pr ta zbritur mbretrin e prjetsis n zemrn e njeriut.
1 Mirr-a lloj rrshire, q nxirret prej trungut t disa drurve t Afriks dhe q prdoret si nj lloj melhemi me er t mire; n
Bibl njihet si nj lloj dhurate, dhuntie shpirtrore; hebrenjt e prdornin edhe ndr trupat e t vdekurve si parfum (Fjalor biblik
dhe i termave kishtar, autor Fran Luli)
121

Nse do t shihnim veorit e personazheve biblike, do t dallonim cilsit njerzore q i bjn
ata aq t besueshm e binds, saq gjithkush gjen vetveten n profilin e tyre unikal. Mjafton ti
kundrojm detajet e karakterit t tyre nga kndvshtrimi i prvojs son vetjake, pr ta kundruar
thjeshtsin e rrfimit si nj kaprcim ideor rreth paradoksit me t cilin ballafaqohet njeriu modern
q ssht n gjendje t dalloj brenda misterit t mrekullueshm t krijimit, alegorin e jets s tij
q ka nevoj pr qiejt, dhe prjetsin. Trualli biblik n t cilin lvizin tre mbretrit mag, lidhet me
diturin e tyre q prkundr vzhgimeve astronomike dhe astrologjike, befas kuptojn se E vrteta
e Prjetshme Perndia kishte marr trajtat njerzore pr t lindur si nj foshnj n Bethlehem,
q i tr njerzimi, prmes Jezusit, ti prkiste mbretris s amshimit. Tre mbretrit vinin nga
qytetrime t ndryshme, Baltazari ishte mbreti i Kaldeas, Gaspari ishte mbreti i Etiopis, Melkiori
ishte mbreti i Nubis. Secili kishte sjell me vete nj dhurat t muar q nnkuptonte misionin e
foshnjs-Jezus nga lindja deri n kryqzimin e tij n Golgot. Dhuratat prmbanin arin si simbol
t mbretrimit, mirrn si simbol t njerzores, temjan si simbol t hyjnores. Udhtimi i mbretrve
mag bashk me dhuratat q kishin zgjedhur pr t nderuar lindjen e Jezus Mesis, dshmojn
transformimin psikologjik q solli besimi i tyre se do t takonin Shptimtarin, pavarsisht se sa e
mundimshme qe rruga q ata bn pr t arritur aty ku shenja e qiellit, ylli q kishin ndjekur, ndaloi
pr t nderuar lindjen e Krishtit. Nj tem n dukje naive si kjo, kur vjen para epoks dhe lexuesit
modern prmes fuqis poetike t Eliotit merr nj vler t shumfisht si reflektim mbarnjerzor
q sheh dhe gjen brenda simboliks biblike t vrtetn e prjetshme t dashuris s Perndis
pr njeriun. Nga ana tjetr, lartsia filozofike prej mendimtari dhe ndjeshmria qytetare prej poeti,
i dhan ktij krijimi letrar nj vend nderi n trashgimin poetike botrore, duke e ulur n t njjtin
Panteon me Homerin, Dante Aligerin, Shekspirin, Xhojsin, Kafkn, Prustin, si nj z origjinal q
vazhdon t prcjell kumtin e tij edhe sot, n shekullin XXI.

Tema: Funksioni shoqror i poezis
Objektiva. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:
T identifikoj shkrimin eseistik, si lloj i tekstit kulturologjik.

a. t evidentoj n shkrimin eseistik karakterin kombtar t poezis;
b. t bj lidhjen ndrmjet letrsis bashkkohore dhe asaj t tradits, duke krahasuar dy vepra konkrete;
c. t shpreh opinionin e tij pr vizionin e poetve t mdhenj, q qndron mbi realitetin.
Elioti Kndvshtrim
1. Trashgimia letrare e T.S. Eliotit vazhdon t ngjall edhe n ditt tona diskutime e biseda
pr t cekur e pr t prekur zona t panjohura t bukuris s saj, q prkundr zhvillimeve
botrore, as nuk sht shuar e as nuk sht vjetruar. Fakti q fjala e tij poetike t ngjall kureshtje
dhe t fton n dialog, do t thot se n rrnjt e saj sublimja zgjon hapsira t reja kuptimore
dhe shpirtrorja zjarrmon kohra zgjimesh universale. Nse do ta vendosnim krijimtarin e Eliotit
prball lexuesit t kohs son, nuk do t qe e vshtir t dallonim se universi q ai krijoi krkon
heroin, q nuk sht askush tjetr, prvese lexuesi i tij.
Kt hero, q sht njeriu i zakonshm, ai q prballet me t prditshmen, ai q trishtohet dhe
pikllohet, ai q shpreson dhe zhgnjehet, ai q rrzohet dhe beson, ai q vuan dhe rend pr ta
gjetur gzimin, e dallon rrugtimi i pandalshm drejt qllimit t ekzistencs, sepse ky lexues e ka
kuptuar q nuk sht nj rastsi fatale apo nj kokrriz e universit q si bie askujt n sy, por sht
njeriu q ndrmerr rrugtimin m t mundimshm n bot pr t takuar Qiellin.
122

2. T ngacmuar prej ideve t panumrta q pron Elioti n esen Funksioni shoqror i poezis, le t
improvizojm nj tryez poetike ku mund t hidhen pyetje t tilla si:
a- Poezia shfaqet n epokn e internetit si nj fosile kulturologjike e ndryr n muzeun e s shkuars
apo si nj risi q mbetet prher e re, pavarsisht astit historik kur vjen n jet?
b- Mund t jet poezia bashkudhtare e prhershme e njeriut apo sht nj kalimtare rasti n shtegun
e jets s tij?
c- Funksioni shoqror i poezis n shekullin XXI shfaqet si anemi apo si vitalitet?
d- Cila sht prballja e sotme e poezis me njeriun e kohs son?
e- Ndr rrjedhat e ndryshme poetike q nga krijimtaria folklorike e deri te poezia bashkkohore, ve
dallimeve q shfaqen dukshm ose zbeht, ka dika q mbetet e gjithkohshme, pavarsisht se ku
ngjizet dhe plazmohet ajo?
f- nnkupton metafora e t prditshmes?
g- Zgjedhja e nj teme apo e nj motivi poetik gj reflekton nga vet krijuesi si njeri dhe si poet?
Diskutim msimor
Misioni i poetit
Nxnsit mund t paraqesin nj platform ideore, pasi t ndahen n grupe pr ta par misionin e poetit se
si ka lvizur, sht plotsuar dhe sht skalitur prgjat shekujve.
I. Grupi i par t analizoj misionin e poetit q nga letrsia antike greko-romake pr t shpalosur
botkuptimin e lashtsis rreth figurs s poetit. Nj bazament i mir pr kt tem do t ishte vepra e
Aristotelit Poetika, e cila vazhdon t luaj edhe n letrsin moderne ndikimin e saj qensor.
II. Grupi i dyt t analizoj misionin e poetit n trashgimin folklorike botrore ose shqiptare, me
fokus t veant mbi origjinalitetin e prftuar prej mesazhit universal q krijimtaria anonime popullore
bart. Ktu fare mir prvijohen elemente krahasues q do ti jepnin nj fizionomi m prfaqsuese ides
q ata do t prcillnin.
III. Grupi i tret ka shansin t bj nj udhtim t natyrs historike mbi stint e ndryshme npr
t cilat ka lvizur misioni i poetit nga trashgimia kalorsiake deri te Rilindja Evropiane pr t prfunduar
me romantizmin botror. Karakteristikat, veantit, zrat origjinale do ti jepnin tablos ngjyra t reja
vlersimi.
IV. Grupi i katrt n prballje me poezin moderne q nga fillim shekulli XX e deri n fillim
shekullin XXI, ia del mban t hedh drit mbi trajektoren e ndrlikuar npr t ciln misioni i poetit ka
marr trajta t reja duke i dhn nj hapsir edhe m universale vokacionit t poetit.
V. Grupi i pest mund t eksperimentoj me guxim drejt parashikimit q poezia dhe poeti si
misionar i saj do t ken prgjat ktij shekulli duke prballvendosur profetikn pr t ardhmen e largt
me arritjet e bashkkohsis moderne.
Lasgush Poradeci (6 or)

Tema: Analiz Lirikat e Poradecit (1 or)

Objektiva. N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

T identifikoj veorit e liriks moderne shqiptare.
a. t dalloj strukturn ciklore t vllimit poetik;
b. t analizoj veorit e lirikave t L. Poradecit: lirika filozofike, lirika e dashuris simbolike etj.;
c. t vzhgoj skemn e kurbs poetike n poezin filozofike;
123
?
?

Mjetet msimore:
teksti i nxnsit, mjete shkollore, materiale nga interneti, vepra e Lasgush

Poradecit, vlersime pr autorin.
Struktura msimore:
Fazat e strukturs
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
PNP
Strategjit msimore
Pyetje-Prgjigje
Prdorimi i termave
paraprak/ Stuhi mendimesh
Diskutim i lir
Organizimi i nxnsve
Diskutim i ideve
Pun n grupe
Pun me klasn
Pun me klasn
a. Parashikimi. Pyetje-prgjigje
Msuesi/ja e nis orn e msimit, duke shtruar pr diskutim pyetjet:

- Cila sht lidhja q poeti ka me vendlindjen e tij?

- Cila sht gjeografia e krijimtaris s Poradecit?

- Cilt poet plqeu dhe adhuroi vet poeti m i paarritshm i letrsis shqipe?

Pogradeci

liqeni
peizazhi
gjoli
kopshtijet e mollve
pyjet e gshtenjave
Lasgush Poradeci kndvshtrim

Gjurmt q la Lasgush Poradeci n historin e Fjals Poetike shqipe vazhdojn t ngjallin
admirim pr bukurin e tyre dhe zgjojn ide pr thellsin e mendimit q prcjellin. Gjeografia
e krijimtaris s tij t habit me larmin, sikurse t befason me ndrthurjet e stinve shpirtrore
q vazhdojn ta prekin lexuesin e kohs son me veantin e kndshikimit t njeriut dhe t
universit prball njri-tjetrit, si prirje e prjetshme e pashmangshme. Zanafilla e vokacionit
poetik t Lasgush Poradecit duhet par n mahnitjen e tij q n fmijri me nj qytet t prrallt
si Pogradeci, q do t kthehej n nj profetik poetike, prjetsim i gjithkaje t bots shqiptare
n vargjet e tij t paharrueshme.
- Peizazhi pogradecar me kopshtijet e mollve prball kaltrsis s gjolit, malet dhe vreshtat
q veshin kodrat, pyjet e gshtenjave q pshpritin legjenda, burimet dhe prrenjt e rrmbyer,
do t kthehej n profilin e brendshm t poetit q do ta merrte at bukuri kudo q do t shkonte
nga vendlindja n Manastir, nga Athina n Bukuresht, pr t arritur n Grac, ku do t jetsonte
emblemn poetike rumune, Mihai Emineskun. N Austri, Lasgushi, Eqerem abej, Aleks Buda dhe
Sknder Luarasi do t ishin miq t till, sa do t ktheheshin n simbol t ksaj vlere intelektuale,
pavarsisht situatave me t cilat do t prballoheshin m von.
- Poetika lasgushiane do t dukej e mangt, nse do ti mungonte admirimi q Lasgushi
pati pr mbretin e poezis shqipe Naim Frashrin, gj q e shpalosi n organizimin e tubimit
prkujtimor n 80-vjetorin e lindjes s Naimit. Madje, Lasgushi iu lut albanologut t shquar Nobert
Jokli, q t shkruante nj kumtes pr t vlersuar kontributin naimjan n rrafshin poetik dhe n
at kombtar, gj t ciln Jokli i madh e bri.
b. Ndrtimi i njohurive. Prdorimi i termave paraprak. Stuhi mendimesh
Msuesi/ja shkruan n tabel fjalt: qiell, zjarr, dhe, uj, dhimbje, yll, lirik lasgushiane, universi
poetik lasgushian dhe pasi diskutojn rreth tyre, krkon nga nxnsit t bjn nj krijim me to.
124

- Universi poetik lasgushian do t shfaqej si nj realitet sa shqiptar, aq edhe evropian pr
nga mesazhi q transmetoi, fal largpamsis s Mitrush Kutelit. Ai ngulmoi dhe botoi n
shtypshkronjn Albania t Konstancs n vitin 1933 Vallja e yjeve, vllimin t par poetik,
pr t cilin ekziston nj nga letrshkmbimet m t bukura, m t vrteta, m njerzore mes
Poradecit dhe Kutelit, dy bashkqytetarve q e bartnin magjin e Poradecit kudo shkonin. Duke
njohur origjinalitetin e Lasgushit, Kuteli botoi m 1937 vllimin Ylli i Zemrs, pr ta br t njohur
bukurin zjarrmuese t poezis lasgushiane si nj nga trashgimit m t vyera t konstitucionit
shpirtror t shqiptarve.
- Jo rrallher pr Lasgushin mendohet se e veanta q solli ai n letrsin shqiptare ishte
lirizmi, prkundrejt toneve epike q kan mbizotruar n poezin shqipe prgjat historis son
kombtare. N t vrtet, prmes monologut t poetit me vetveten, shfaqet i tretur brenda tij
dialogu me kohn, t ciln ai jo vetm e kundroi n t gjith relievin e saj dramatik, por edhe dalloi
t fshehur n t, misionin e poetit si kngtari i madhshtis s shpirtit pasionant, si krkues,
i palodhur drejt gjetjes s njerzores, si vizionari q prmes flijimit fisnikron individin, kombin,
shoqrin. Fryma emancipuese e poezis lasgushiane solli nj kuptim t ri t raportit mes artistit
dhe kombit si nj marrdhnie q e qytetronte kohn dhe njeriun e saj.

poezi e imazheve
prmes lirizmit zbulon

Poezia lasgushiane
dramn kombtare
pronte tragjizmin e bots shqiptare
modelon fjaln si ide
poezi e natyrs dhe e dashuris
e formson fjaln si ngjyr
e transmeton at si zjarrmi
- Poezia lasgushiane sht poezia e imazheve, poezia q e formson fjaln si ngjyr, poezia
q e modelon fjaln si ide, q e transmeton at si zjarrmi, q edhe prmes lirizmit ia doli mban
ti jepte trajt atdheut, t zbulonte dramn kombtare, t pronte tragjizmin e bots shqiptare.
Trishtimi dhe melankolia, vetmia dhe dshprimi, vuajtja dhe ankthi e bjn profilin e ksaj
poezie m filozofike, m mendimtare, m reflektuese, duke dshmuar se edhe nj poet piktor si
Lasgushi, i mbshtjell me mistikn e botkuptimit t tij, shprfaq vlera qensore, kur ravijzon
qartas pjesn e panjohur t shpirti shqiptar, t strukur mes mjegullimeve t kohs.
Lasgushi sht sa poet i dashuris, aq edhe poet i natyrs. Vshtir t dallosh ku nis dashuria
dhe ku mbaron mrekullimi nga natyra. Bukuria e dashuris dhe bukuria e natyrs vrapojn
drejt njra-tjetrs pr tu shkrir n nj t vetme, si unikalitet qiellor. Qiellorja sht elsi pr t
deprtuar n mistikn lasgushiane. Ajo nuk sht nj zbukurim i siprfaqshm, q harrohet lehtazi,
prkundrazi qiellorja sht interpretim i t gjitha pikpyetjeve q ka zemra e poetit n do tik-tak t
sajin. Prjetsia e qiellores hedh drit t re mbi thelbin e njerzores, gj q ndihet si atmosfer, si
prndritje shpirtrore, si krkim pasionant i njeriut-poet dhe i poetit-njeri. Qiellorja i dha filozofiken
poezis lasgushiane, pr ta modeluar at si nj pergamen q asnj koh nuk do ta vjetronte dot.
Personaliteti i Lasgush Poradecit do t shfaqej edhe n nj prmas tjetr sa njerzore
dhe intelektuale, aq edhe shoqrore e qytetare, kur do t shkruante m 22 maj 1938, nj letr
n dorshkrim si artikull ose si thirrje publike, pr t shptuar albanologun Norbert Jokli nga
antisemitizmi nazist duke e sjell n Shqipri, n atdheun e tij t dyt shpirtror. Mes t tjerave,
Lasgushi shkruan: ...profesor Jokli...sjell bibliotekn e tij private t pasur, prej prmi tri mij
volumesh, t gjitha rreth shtjeve dhe problemeve t shkencs s tij (t bukur), n thelbin e
125

s cils qndron shkenca e vshtir mi gjuhn dhe kombin shqiptar, po s cils ay mundi ti
jap nj interes universal t prtritur. Kshtu vjen dr. Norbert Jokl-i n Shqipri, Kshilltari i
Oborrit Austriak, Profesor i Universitetit t Vjens, Albanologu m i madh i ditve tona, kshtu
e pret Shqipria, me prulje nderimesh dhe shprblimesh lndore, po kryelart pr dashurin
mirnjohse q i ruan n zemrn e saj. Por, me gjith kt hap tepr domethnse t Lasgush
Poradecit dhe t intelektualeve t tjer, si Gjergj Fishta dhe Ernest Koliqi q tentuan t hapej
shtegu i ardhjes s Jokl-it n Shqipri pr ti shptuar judeofobis naziste, albanologu i madh nuk
mundi ti shptonte prndjekjes hitleriane dhe nuk arriti t shptonte nga patologjia antisemitike.
Gjithsesi, Lagushi prmes ksaj letre shkroi nj tjetr poezi, nj poezi q rrfente se dashuria
pr njeriun sht thelbi i qenies njerzore duke e pasuruar m tej trashgimin e tij letrare me
fisnikrin njerzore. Ky fakt shpreh nga ana tjetr se dhimbja njerzore sht trokitja m e bukur
poetike n zemrn e krijuesit.
- Mendime mbi figurn e Lasgush Poradecit
Kritika shqiptare me koh ka muar n trashgimin lasgushiane boshtin kozmogonik t
ngrehins s tij poetike, q shenjoi nj arritje moderne t letrsis shqiptare, sepse rrfen pasurit
e gjuhs shqipe q, sikurse diti t modelonte bukurin femrore, sikurse diti t rikrijonte akuarele
peizazhiste, diti t filozofonte n mnyr idealiste rreth qenies njerzore e rreth problemit m t
mpreht e m t fundm t ekzistencs s njeriut, prjetsis. Prjetsia n poezin e Lasgushit
sa sht koncept ose ide, sht edhe gjendje apo realitet. E kundruar n kt mnyr Lasgushi
e plazmoi si thelb, si materie prjetsin, pr ti dhn mundsi lexuesit shqiptar q jo vetm
t prekte mendsin idealiste prmes simbolizmit lasgushian, por edhe t njihte m mir veten
si qenie e prjetshme, q kishte brenda identitetit njerzor, destinacionin qiellor. Nse pr shkak
t humners shekullore q e ndante fjaln shqipe nga evropianizmi si qytetari dhe si hapsir
krijuese, pandehma se shqipja ishte e palatuar pr t dshmuar prjetsin, dukej se i akuzonte
shqiptart pr pamundsi intelektuale e shpirtrore, poetika lasgushiane i bn nj apologji t
denj natyrs s gjuhs son amtare q kishte n indin e vet potencialin krijues q ta ngjizte
qielloren, t prjetshmen dhe ta transmetonte at plot autenticitet dhe larmi.
Lasgushi Kndvshtrim
Triptiku lasgushian
Objektiva.
(2 or)

a. Kuptimi t zbuloj motivet kryesore t poezis: malli pr t shkuarn, dshira pr t pasosurn,

dhimbjen e brendshme;

b. Interpretimi t zbuloj lidhjen e kngs s re t poetit me kngn e tradits;

c. Gjuha dhe stili t gjej fjalt ky q krijojn efekte pamore dhe dgjimore;

- t interpretoj metaforat emra dhe epitetet;

- t analizoj nga ana gjuhsore fjalt e rralla poetike;
(2 or)

a. Kuptimi t evidentoj temn e mrgimit n kuptimin e drejtprdrejt dhe figurativ;

b. Gjuha dhe stili t evidentoj detajet q lidhen me pasojn e veprimit poetik;

- t shpjegoj metaforat dhe epitetet metaforike;

- t evidentoj karakteristikn e stilit t Lasgushit n lidhjen zinxhir t fjalve;

c. T shkruaj ese pr temn e mrgimit duke u nisur nga nj kndvshtrim i caktuar
126
(1 or)
T diskutoj pr misionin poetik t poetit;

T vlersoj mendimin kritik pr poetin dhe t shpreh opinionin e tij pr t.
1. Cilido lexues, pavarsisht formimit dhe ndjeshmris q ka, nuk ia del dot mban ta
anashkaloj poetikn lasgushiane q edhe kur sjell tema n dukje aq t largta nga njratjetra, pr udi, afron hapsirat e pamata poetike brenda nj zemre njerzore tek zbulon kodin e
fsheht q i lidh n nj triptik simbolik poezit Kng pleqrishte, Mbarim vjeshte, Lundra
dhe flamuri, si nj memorial q njeriu Lasgush dhe Lasgushi poet e la jo thjesht pr veten, por
pr kdo q ka arritur ta prek t prsosurn brenda formatit t kufizuar fizik njerzor. Vetm
nj krijues si Lasgushi, ku mendimtari prdor penelin pr tiu dhn ngjyr ideve dhe ku poeti e
kthen n muzik do fjal t tij, mund t prcillte mesazhin e T Prjetshmes n kto tri poezi,
q sa qndrojn vemas, aq din t shkrihen n njra-tjetrn, ngaq themeli i tyre mbetet Njeriu
prball Fjals. Mjeshtria poetike e Lasgushit smund t mos dshmonte vazhdimsin e ideve
q e shqetsojn natyrn e mendimtarit brenda tij, prmes nj gjuhe q emocionalitetin nuk e
ka fasad q vjetrohet shpejt, por e ruan si nj thesar t vyer, q sa m tepr kalon koha, aq m
i muar bhet. Ksisoj Lasgushi e merr nocionin e Fjals t shtrir n koh dhe n hapsira t
ndryshme duke modeluar skalitje t reja t profilit t saj, q sa vjen e rrit densitetin e mendimit,
ndrsa shfaqet her si kng pleqrishte, her si mbarim vjeshte, her si gjurma e nj flamuri mbi
lundrn e jets njerzore. Origjinaliteti i Lasgushit ska t bj fare me pozat poetike siprfaqsore
snobiste. Ai gjen rastin t dallohet n lvrimin e temave t gjithkohshme q, sikurse i shuajn
kufijt mes veantive q bartin, ashtu edhe u spikatin t prbashktat, kur gjykon seciln prej tyre.
Ndaj, kur krkojm n trashgimin lasgushiane bukurit e fshehura t Fjals s tij: e shkuara,
si domethnie te Kng pleqrishte, aktualja e sjell nprmjet Mbarim vjeshte, e ardhmja
prmes Lundrs dhe flamurit, t japin mundsin jo vetm t soditsh perlat e Fjals s tij,
por edhe ti gjesh ato brenda qenies sate. Kjo e bn poezin e Lasgushit t paharrueshme. Kur
ai rrfen pr veten, njherazi ka folur pr lexuesin e tij, sikurse, kur ai shkruan pr lexuesin, ka
shkruar pr un-in e tij. Prftesa e par q merr lexuesi lidhet me karakterin tipik lasgushian q
ka fjala e tij poetike, si nj prurje q vjen nga lashtsia e shqipes apo risit q e rinovojn at,
pa e harruar kurr frymn e fjals shqipe. Mbshtetur n kt tipar poetik sht e pamundur
t mos vsh re se ai, me gjith formimin intelektual e filozofik perndimor, nuk heq kurr dor
prej metaforiks dhe simboliks shqipe, gj q nnvizon denjsin e gjuhs son amtare n
plazmimin e filozofikes e t njerzores si prjetsi. Rrnja shqiptare e trashgimis lasgushiane
e bn poezin e tij t udhtoj stinve historike me nj siguri t patreguar, sepse sfida q jeta do
ti sillte poetit, do t kthehej n kuror lavdie. Sipas filozofis krijuese lasgushiane thelbi mbi t
cilin ai e ngre poezin, mbetet bipolariteti, ku toksorja dhe qiellorja, fizikja dhe shpirtrorja, n
ndryshimin q kan, projn bashkimin q iu jep vlern e paprsritshme ekzistenciale, pa t
ciln do t mbeteshin nocione t thata racionale q duke iu larguar njra-tjetrs, do t humbisnin
bukurin e tyre si realitet i prjetshm.
2. Nse Knga pleqrishte t on ndr mend poezin e njohur t Lasgushit Naim Frashrit,
q mbetet nj himn pr gjuhn shqipe, kjo do t thot se poeti e ka sonduar n kuota t reja
thellsie verbin poetik, pr ta plotsuar m tej mozaikun e lasht t identitetit kombtar iliroshqiptar, pr shkak se nj tem e till nuk shterret dot kurr. Atdhetarizmi lasgushian t befason
me thyerjen e do lloj skeme, ngaq vrulli i dashuris t tij pr rrnjn shqiptare nuk tkurret e as
nuk mplaket kurr, ngase identiteti i tij vetjak buron prej identitetit kombtar. Prmasa e atdheut
n trashgimin e Lasgushit e bn m t paharrueshm profilin e tij, duke dshmuar se poeti nuk
rendi vetm drejt dashuris, si mister universal, por ai pa tek Atdheu nj tjetr hapsir dashurie
pa t ciln e larg s cils, nuk jetonte dot. Knga pleqrishte sht nj fragment i fenomenit letrar
Lasgush Poradeci q grish kdo t rikthehet n rrnjt e kombit, ku magjia e kngs shpalos t
127

gjitha koordinatat npr t cilat hyn e del shqiptari i qarkuar kurdoher nga malli pr t shkuarn,
nga dshira pr t pasosurn, nga dhimbja e brendshme prej nga nuk arratisesh dot kurr. Kjo
an e karakterit krijues t Lasgushit e bn figurn e tij m solide, pa ia humbur asisoj modernitetin
e mendimit, teksa nnvizon se Lasgushi poet, Lasgushi njeri, Lasgushi shqiptar jan n thelb e
njjta gj, vese e shfaqur prmes ngjyrimeve t ndryshme.
3. Mbshtetur n t njjtin kndvshtrim, edhe akuareli poetik Mbarim vjeshte sjell jo ve
freskin e natyrshme t nj peizazhi q fsheh thell tij nj interpretim dhe qndrim filozofik si pr
rendjen e stinve natyrore, ashtu edhe pr ndrrimin e stinve shpirtrore. Nuanca metafizike
lasgushiane, qoft edhe n nj poezi si kjo q e ka t fshehur mirfilli misterin e madh t jets
n t gjitha reflektimet e saj, pohon nj ide tashm t konsoliduar n analitikn letrare shqipe,
se si prvijohet zgjerimi i fryms dhe i mendimit universal si vazhdimsi e plotsis q Fjala
fiton prgjat udhtimit t saj. Simbolizmi, si kndshikim artistik, i jep ktij krijimi nj karakter t
atill q e has npr tablot e mrekullueshme t impresionizmit, ku fjala si ngjyr apo ngjyra si
fjal, ndjekin njra-tjetrn hap pas hapi, pr t mbushur me m shum ndjesi, prjetsi, emocion
, un-in e atij q me penelata fine kuptimzon karakterin akuarelistik q ka vet poezia. Pr m
tepr, fokusimi i vmendjes poetike lidhet me ikjen, me ikjen si realitet natyror, shpirtror, njerzor,
artistik, q e kthen gjith kt ujvar fjalsh jo aq n nj krua, q shprthen, sepse zemra nuk
e mban dot m, sesa n nj glltitje klithme prej loti, q sdo t doje kurr t ikte prej teje, ngaq
zbraztia q do t linte pas, do t ishte m e zgavrt se vdekja. Gjithsesi kjo poezi e denj pr
do antologji poetike botrore vazhdon t zgjoj kuptime t reja q tentojn tia arrijn ndriimit t
s vrtets s madhe se fuqia e fjals poetike vazhdon t prndris misionin e madh t njeriut q
n do ikje t tij, ka srish mundsin e kthimit n t tjera rrethana, n t tjera situata, n t tjera
udh, n t tjera hapsira. Frymmarrja filozofike e bn kt poezi t kumtoj edhe sot se mimi
q paguan poeti pr dashurin e tij, sado i lart qoft, mbetet nj vler shpirtrore e prjetshme
edhe pas ikjes s tij, gj q nnkupton rikthime t vazhdueshme n trashgimin q ka ln pas.
4. N vazhdn e triptikut poetik t Lasgushit poezia Lundra dhe flamuri zgjon srish imazhin
e udhtimit, por jo t nj udhtimi romantik, po prkundrazi t nj udhtimi q pa tallazet e
njpasnjshme sdo ta meritonte as t hynte n optikn e artistit. Madje brenda tallazeve lasgushiane
smund t mos vsh re bubullimat e vettimat e tij shpirtrore, q ln gjurm t pashlyeshme
n vetdijen e lexuesit apo t litsit, si do ta quante miku dhe kritiku m i mir i Poradecit,
Mitrush Kuteli. Kjo poezi sjell para lexuesit burimin e pashtershm t poetit q asnjher nuk e l
intuitn e tij poetike ti shuhet, duke e shprehur qartazi se fjala del nga shpirti dhe i drejtohet shpirtit.
Pr udi, fluiditeti poetik lasgushian n kt krijim ka karakteristika t tjera, q shndrrohen n
oshtima ndjenjash, si gjurm t pashlyera q fjala l. Kjo poezi edhe pse t ndrmend vjeshtn e
njohur t Gjeniu i anijes, sjell nj kumt meditativ ku filozofikja ravijzon ndrthurjen e nj hapsire
shpirtrore dhe e sjell dinamikn e jets prmes kontrastit t prshkallzuar t prdorimit muzikor
t vargut: shkas, gas, pas q i referohet strofs s paharrueshme:
E sipr tyre shkas,
Kaloj me sulm-e gas.
I le tallazet pas.
Pr tia mprehur m tej profilin krijimit t tij, Lasgushi nuk e ka zgjedhur rastsisht strofn e par si nj
vrshim t paprballueshm emocional dhe meditativ nprmjet fjalve:
Q larg po vi..., q larg,
M turren valt varg e varg,
Un ik dhhepohem mund si harg...
128

q ta prgatis lexuesin pr t rrokur kuptimin e vrtet t simbolit q ka zgjedhur, pr t
identifikuar betejn e njeriut me jetn q n titullin me t cilin e ka pagzuar poezin, Lundra
dhe flamuri. Vazhdimsia e ides q pron poeti dshmon srish shijen lasgushiane pr ti
dhn rastin shqipes, si dshmi unikale e identitetit kombtar, t shpall jo vetm metaforikn e
mendimit q frymon shqip, por edhe t bukuris q shpirtzon shqip. Poezia me gjith karakterin
e saj zjarrmues di ti flas dokujt asilloj q secili ta kundroj veten si nj lundr dhe nj flamur q
e kan tashm t prcaktuar qart destinacionin e udhtimit, si motivim psikologjik dhe shpirtror
q e bn jetn e njeriut nj rilindje t prditshme duke mos e lejuar q ajo t kthehet n nj vdekje
t prditshme.
Lasgush Poradeci
Poezia si refleks prjetsie
- Trashgimia poetike e Lasgush Poradecit sjell n vetdijen e lexuesit nj ndjesi gati qiellore,
kur e takon at. Natyra poetike e idealistit Poradeci smund t mos sendrtonte
vetveten
prmes tematikave q zgjodhi dhe forms q prdori, t cilat n mnyr t vetvetishme zgjojn
ndjesin e qiellores, prekjen e kozmikes. Pr kt arsye nxnsit duhen nxitur q t shprehin
idet e tyre e se si poetika lasgushiane ka mbrujtur, prjetsin pr tua ngacmuar prfytyrimin,
pr tua qartsuar imazhin q ato ln te lexuesi. Kjo mund t arrihet prmes nj eseje medituese
ku reflektimi dhe meditimi plotsojn njri-tjetrin pr t trazuar idealen e fshehur brenda shpirtit
njerzor.
Lasgushi dhe kritika
- Shpeshher t mrekulluar nga bukuria e perls lasgushiane, lexuesit anashkalojn studimin
dhe mendimin kritik ndaj fryms poetike origjinale q Poradeci solli n fjaln shqipe. Mendimi
kritik q nga vitet 30 t shekullit XX dhe deri n kohn ton ka njohur shum ulje-ngritje, si do
vler e vrtet q sikurse zgjon admirimin, sjell edhe keqinterpretim. Kjo hulli do tu jap mundsi
nxnsve t krkojn pr t zbuluar opinionin kritik npr arkivin e kohs duke hedhur m shum
drit mbi njrin nga patriarkt e letrsis shqipe, Lasgush Poradecin.
Intervist me Poradecin
- Pr t prpunuar m tej njohjen e Poradecit, pr t hyr m thell natyrs s tij krijuese,
pr t qartsuar veantit e artit t tij, nxnsi mund t improvizoj nj intervist imagjinare me
Lasgushin, e cila do ti jap mundsin do nxnsi t plazmoj vlersimin q ai ka pr kt poet
modern, q e ruan edhe n kohn ton aktualitetin e tij. Pyetjet dhe prgjigjet, sipas individualitetit
t nxnsve, mund t jen t karakterit prshkrues, informues, filozofik, estetik.
Opinion
Duke iu referuar pasuris poetike lasgushiane dhe prirjes s tij filozofike, si mund t prcaktohet
koha dhe hapsira n trashgimin e tij po ti referohemi ksaj ideje: Ka hapsir dhe koh
njutoniane, si entitete absolute, hapsir dhe koh kantiane, si institucione t pastra dhe kushte a
priori t ekzistencs, sht pastaj kundrshtia bergsoniane midis kohs s ors dhe kohzgjatjes
s brendshme, sht hapsira e matshme e gjeometris karteziane dhe hapsira e lexuar e
fenemenologjis? (Umberto Eko)
129
Tema: Koment - Nji nat pa gjum (Migjeni) (2 or)

Objektiva.
Ora I
T identifikoj veorit e liriks moderne shqiptare.

a. T dalloj strukturn e vllimit poetik Vargje t lira dhe t shpjegoj rolin e vargut t lir n

modernizimin e poezis shqipe;
Ora II

a. Kuptimi t zbuloj dy format e thirrjes s poetit: si lutje dhe si vullnet pr ndryshim;

b. Interpretimi t bj lidhjen ndrmjet fatit t poetit dhe fatit t tij;

c. Gjuha dhe stili t analizoj misionin ironizues t simbolit;

- t zbuloj kurbn poetike npr t ciln kalon dilema e poetit;

- t evidentoj rolin e tonit thirror n t cilin realizohet misioni poetik;

- t bj nj krahasim ndrmjet prdorimit romantik dhe modern t figuracionit letrar.
Dilema migjeniane - Kndvshtrim
1. Migjeni u shfaq n letrsin shqiptare si njeriu q nuk i mbylli dot syt para dhimbjes
njerzore, veanrisht duke u fokusuar mbi pjesn m t paprfillur t shoqris. Forca
ekstremiste e fjals s tij n poezi dhe n proz do t sillte nj kuptim t ri t rolit t artistit q do
t shfaqej prmes autopsis s realitetit ku jetonte. Prirja migjeniane pr t pasqyruar jetn, do
t shprfaqte cilsit e nj letrsie shoqrore q e shihte artin si nj port t hapur prej nga jo
vetm soditej realiteti, por mbi t gjitha, njihej e prekej ai, duke pritur q ndryshimi t shfaqej m
n fund. Veantia e Migjenit, ndonse n mosh aq t re, q mbrujti me talentin e tij nj tjetr
perceptim mbi realitetin dhe nj tjetr interpretim mbi dramn njerzore, shfaqet mbi t gjitha n
optikn dilematike t vetdijes s tij q edhe brenda poezis Nj nat pa gjum, ia doli mban
t shpall dshprimin dhe vetmin njerzore si varrmihja q gropos shpresn dhe besimin, pa t
cilat fataliteti do t kthehej n ankth ekzistencial. Pasi lexon poezin Nj nat pa gjum, e ke m
t thjesht t kuptosh pse Mitrush Kuteli do t shkruante n Revistn letrare m 15 mars 1944
kto fjal: Po jan vjett prpara nj talenti? jan vjett prpara zjarrit q rreh s brendshmi?
jan vjett prpara shpirtit t madh? Asgj! Dhe pikrisht kjo asgj nuk e ndaloi Migjenin t
jet poet me gjith se ish i ri fort. Poet sepse e njomi pendn jo n trajtat konvencionale t nj
arti konvencional, po n njat mellanin e dhembjes s vrtet, t dhembjes t t gjithve, pr t
mjert e t mjeruarit, me nj gjenerozitet e sulm pa shoq.
2. Vet poezia Nj nat pa gjum me karakterin e saj zgjon nj mori pikpyetjesh n
mendjen dhe n zemrn e lexuesit. Shqetsimi vetjak shndrrohet n shqetsim shoqror,
dhimbja vetjake kthehet n dhimbje shoqrore, klithma vetjake bhet klithm shoqrore. Nj
klithm asisoj ku batica dhe zbatica shpirtrore kthehet nga nj realitet prsiats vetjak n nj
domethnie universale ku njeriu e gjen vetveten si materie dhimbje, modeluar prej revolts q
shfaqet n zgripin e pikllimit e t vetmis. Kjo poezi e ideuar dhe e endur prmes kundrtive, e
ndrtuar mbi nj mori paradoksesh, ku simbolikat filozofike dhe ato emocionale rivalizojn njratjetrn, derdh n trashgimin poetike shqiptare nj ndjeshmri t skajshme njerzore q e bn
m humane qenien njerzore pikrisht se kundron dhe e anatomizon me objektivin e skanerit
letrar. Pezmi poetik migjenian nuk mund t ndahet prej anatemimit t heshtur q intelektuali dhe
130

qytetari shfaqin n prballjen me shmtin e realitetit duke zgjedhur q ta quajn humnern q
i rrethon ngado nj smundje, nj patologji sociale, ku vetmia dhe zhgnjimi, ironia dhe ulrima
t reflektojn nj vorbull q sduket se ku e ka rrugdaljen. Kjo asfiksi lemeritse e bn poetin t
monologoj me veten, teksa n mnyr tejet artistike e ka grishur ndrkoh lexuesin t dialogoj
me poetin si njeriu me njeriun dhe qytetari me qytetarin. Nj trajektore e ksillojt e fjals, i jep
poezis nj ritm t brendshm q i shuan kufijt artistik dhe e kthen metaforikisht poezin
n nj prsiatje vetjake t lexuesit. Nj tjetr element i rndsishm i saj mbetet kaleidoskopi
psikologjik q prdor Migjeni pr t deprtuar n perceptimet, ndijimet, vetdijn njerzore, e
cila n dyluftimin e saj me egrsin e nj realiteti t zhveshur nga njerzorja, e tjetrson qenien
humane duke e thuajtzuar deri n asht. Rrugtim prgjat ksaj hullie sjell te Migjeni nj
kndvshtrim origjinal mbi errsirn dhe dritn, q edhe pse t ndrmend Gten me Mehr lihtin e tij, nuk mbetet vetm n rrafshin e konstatimit t katastrofs morale q e krcnon njeriun e
ngujuar n udhkryqin e vetmis, por edhe n sfidn e fshehur brenda humners njerzore, q
shfaqet prmes tonalitetin thirrmor si e vetmja spiranc ku sht ankoruar, qoft edhe regtima e
fundit e drits si shpres, sado e mekur q t duket.
3. Fakti q kjo poezi krijon nj imazh kaq trondits njerzor dshmon, ve t tjerash, se
origjinaliteti migjenian nuk ishte nj rastsi aksidentale, aq e prkohshme sa nuk i mbetej dot
asgj pas, por na jep nj kuptim edhe m t motivuar mbi hapsirn poetike q ai krijoi, si nj
realitet mbikohor, q jo vetm njeriu i fillimshekullit XX, por edhe ai i fillimshekullit XXI e sheh
profilin e tij t vulosur n nj krijim t till. Pagjumsia fisnike ehoviane, shndrrohet n klithmn
migjeniane q nuk ka droje as turp t krkoj Dritn mu n zemrn e Errsirs, t krkoj Guximin
n mes t Dshprimit, t krkoj Kushtrimin n mes t Dorzimit. Diagrama e ksaj poezie ka
nj densitet t till meditimi q e bn lexuesin ta ndjek ritmin e saj prmes dihatjes emocionale,
si t tretej n mnyrn m t natyrshme me agonin e artistit, q n t vrtet brenda vdekjes
s tij, prvijon rilindjen n nj mnyr t re, si simbol qndrese dhe rebelimi ndaj do verbrie,
shurdhrie, paralize e kalcifikimi social. Rebelimi migjenian shfaq n kt krijim nj thellsi gati
t panjohur pikrisht n dallgzimin e fjals poetike, nga kulmimi i piskams te pshprima e
ngushllimit, q sjell nj kontrast gjurmlns n trashgimin e tij poetike. Nga njra an poezia
projekton Errsirn me Dhimbjen, nga ana tjetr rrezaton Qndresn me Sfidn. Ky dyzim e bn
m t vrtet krijimin, i jep natyrshmri shtegut npr t cilin ngjitet kuptimeve t reja fjala e tij dhe
sjell ksisoj nj reliev poetik ku shkrettira, rra, yjet, qiejt, drita, pisha, shpata, ndrra, zhgnjimi,
shptimi, ngushllimi jo vetm nuk e prjashtojn, por e plotsojn njri-tjetrin.
Tema: Koment Nji vjet (Martin Camaj) (2 or)

Objektivat
T identifikoj elemente t poezis hermetike n poezin moderne shqiptare.


a. kuptimi t zbuloj motivin e dhimbjes n lirikn reflektive;

b. interpretimi t zbuloj shtresat kuptimore t poezis q loidhen me dhimbjen njerzore dhe at poetike;

c. gjuha dhe stili t gjej fjalt ky q paraqesin lvizjen e kohs nprmjet stinve;

- t zbuloj detajet q shprehin nntekstin kuptimor dhe emocional;
. t krahasoj dy poezi q u prkasin dy periudhave t ndryshme t krijimtaris s poetit;
d. t evidentoj dukurin e palimpsestit n krijimtarin e Camajt.
131

Nj kndvshtrim i prgjithshm mbi Martin Camajn
1. Universit poetik shqiptar do ti kishte munguar nj galaktik, nse do ti mungonte nj
vokacion si ai i Martin Camajt, q edhe pse ndrthur tri optika krijuese bazale, vjen si nj lartsi
solide e fjals shqipe q gurgullon bukuri dhe magjepsje njherazi. N morin refleksive q t
prcjell trashgimia poetike e Camajt, nuk mbetet pas dore projeksioni i ndrrs q sht kthyer
jo vetm n motiv ekzistencial pr autorin, por edhe n nj galaktik pa t ciln as emri e as
vepra e tij nuk do t kishin kuptim. ndrra me tr raportet dhe krkimet e saj, me rrugtimet
dhe trmetet e saj, me drithijet q e mbshtjellin pr tia zbuluar misterin, kthehet n frym
poetike pr Camajn. Objektiviteti dhe subjektiviteti i ndrrs si realitet njerzor dhe emocional, n
ndrlikimet q ndodhin brenda natyrs s tij krijuese, e veshin fjaln poetike me at pahitje ndrre
q mbeti e paprekur, e patjetrsuar, e paharruar n trsin e hapsirs artistike q Camaj krijoi
pr t ravijzuar thelbin filozofik t ndjeshmris s tij si nj i huaj i prjetshm n kohn dhe
n hapsirn konkrete, gj q na jep rastin t qmtojm edhe trajektoren abstrakte q mezi pret
t shpaloset pas nj strukjeje t gjat n ashtin e bots s tij. Kjo cilsi poetike e bn natyrn e
krijimtaris s Camajt t dallohet pr brthamn metafizike q shnon edhe veorin e profilit t
tij artistik. Pr m tepr, ndrra dhe realiteti n dyzimin dhe n dialogun me njri-tjetrin e shtrijn
vargun n prtejkoh pr ta mbrujtur me amshim. Pikrisht, nga nj materie e ksillojt merr
shkas t vij poezia gjurmlnse Nji vjet q e shfaq origjinalitetin duke e br vetjaken t t
gjithve dhe astin si prjetsi.
2. Lirika meditative Nji vjet sjell prmasat e dhimbjes s heshtur njerzore, pasi ke humbur
nj njeri t dashur, n shtratin e kujs t pafjal, q, sa m thell e gropos, aq m qart dgjohet
n pazshmrin e saj. E strukturuar si vaji njerzor n mes t gjms, poezia shtrin refleksionin
e saj mbi ndrthurjen e koordinatave t ikjes njerzore n pakthim e t mallit q shndrrohet n
nj udhtim t prhershm pr t prekur t paprekshmen, pr t gjetur t pagjetshmen, pr t
pritur t papritshmen. Poezia sl gur t dhimbjes njerzore pa e prekur, nuk l shteg t mallit pa e
cekur, sl prush pikllimi pa gjetur duke prdorur nj arkitektur tejet domethnse n kontrastin
e saj, nga njra an vdekja me shkretimin e saj, nga ana tjetr jeta me zjarrmin e saj. Paralelizmi
mes stinve natyrore dhe stinve shpirtrore pr udin e lexuesit e fsheh m thell magjin
e vargut t tij, q brenda dallgzimit t ides, vrshon emocionin e prmbajtur q e bn m t
pakapshme poezin, pikrisht n prballvendosjen e jets me vdekjen, si nj dukuri gjithkohore
e mbarnjerzore brenda t cilave njeriu njeh m mir veten kur i humb t tjert ose gjen t tjert,
kur e humb vetveten. Kjo natyr e uditshme poetike e prvijon relievin njerzor si nj ecejake
nga amshimi n realitet, duke prdorur shkallt e konkretes pr t plazmuar abstrakten. Natyra
labirintike poetike e Camajt e kthen kt krijim, q edhe pse t ndrmend nj prkujtimore, edhe
pse ka fshehur diku nj thelb meshe ose kadishi pr nj t vdekur, n nj qoshk prsiatjeje ku e
prjetshmja vjen e rrfen kuptimin e pakuptimt t rrethanave, q modelojn prerjet psikologjik,
kulturore, shoqrore sa her vdekja dhe jeta plotsojn njra-tjetrn.
3. Strukturimi i filozofis poetike t Camajt n poezin Nji vjet prvijon nj cilsi tejet origjinale
n trashgimin poetike shqiptare (ngaq prball hermetizmit t ides q fshihet e shfaqet
duke mbetur e mjegulluar, duket shprfaqja e njerzores q e sfidon filozofiken me tendencn
e prhershme pr ta prekur qoft edhe fluturimthi thelbin e saj. N kt hulli, kjo poezi shtreson
kuptime dhe nnkuptime, mbikuptime dhe tejkuptime sa intime, aq edhe shoqrore, ngase vdekja
zgjon te cilido, pavarsisht individualitetit t tij, mendimtarin q, sa m tepr prsiatet rreth saj, aq
m e muar brenda absurditetit ekzistencial shfaqet antipodi i vdekjes si gjendje jete, si realitet
i pakthyeshm. Kjo frym jete shkallzohet me ikjen dhe ardhjen e imazheve, me stint q ia
ln vendin njra -tjetrs, me bukurin e fshehur brenda dhimbjes q nuk rresht s modeluari
132

mu n mes t zbraztis q bart ikja nga vdekja, nj plotsi ngjyrash, tingujsh, formash si pr
t pohuar se fatalitetin e vdekjes e rivalizon vetm shprthimi i jets. Poeti i kursyer n fjal,
por i tejmbushur n ide, na sjell dy koh dhe dy hapsira q rrin natyrshm kundruall njratjetrs. Vdekja dhe boshi q ajo l pas. Jeta dhe buitja e saj gjithandej ku shfaqet. Pikrisht kjo
mendsi q ka poeti, e bn poezin ti shptoj kurthit t rnies n nj rekuiem mortor duke
rrfyer krejtsisht bindshm se do ikje l pas nj gjurm jete q kurr nuk kthehet n nj fosil
memec, por shndrrohet n nj heshtje q i flet s ardhmes prmes shtegut t s shkuars. Pr
m tepr, jo pa qllim sht zgjedhur elementi i njvjetorit t vdekjes pr t hulumtuar brenda
tij rrjedhn e jets, q edhe kur duket se ka ngrir diku, e gjen shtegun pr ta sjell zjarrmin e
saj prmes detajeve t tilla si kumbullat q lulnojn mbi kodr apo si jehona e ers s bjeshks
q than prroin. Imazhet poetike jan mbreslnse jo vetm prej penelatave t gjalla q sjell
Camaj, por edhe prej nj lidhjeje e ndrvarjeje t brendshme q kan nocionet poetike me t
cilat poeti ka krijuar mozaikun e tij. T bn prshtypje przgjedhja e valencs s fjals poetike q
brenda 16 vargjeve portretizon largim-kthimin e do kujtimi q l pas ikja e njerzve t dashur.
N anonimatin q Camaj e ka zgjedhur pr ta universalizuar at q sht intime pr t, sjell
nj kuptimsi t re m t thell, m njerzore, m kohore, si pr t thn se do lexues mund
ta shoh kt poezi si nj port t hapur pr t vazhduar variacionet e tij meditative lirike rreth
problemit fondamental njerzor se cili sht dialogu i jets me vdekjen brenda qenies njerzore.
Nj materie e till poetike i jep ksaj poezie domethnie gjithkohore q kurr nuk vjetrohet,
sepse njerzorja, poetikja dhe filozofikja jan pjes e s trs, jan thelbi i ekzistencs s njeriut.
Poezia, edhe pse i referohet largimit t dikujt, i ka shmangur tonet elegjiake, duke e kthyer kt
krijim n nj dialog t njeriut me vetveten, edhe pse trajta monologuese mbetet bazamenti mbi t
cilin ngjizet dhe lartohet ideja e tij qendrore, gj q i jep nj frymmarrje m universale shqetsimit
e dhimbjes njerzore vetjake.
133

Tema: Palimpsesti Bodler (1 or)
Objektiva.

T identifikoj shkrimin eseistik si lloj i tekstit kulturologjik.

a. T shpjegoj interpretimin q i bn autorit dukuris s palimpsestit n aktin e krijimit;

b. t dalloj grshetimin e elementeve t shkrimit letrar me at eseistik;

c. t reflektoj pr mbresat dhe imazhet vetjake t mbetura n kujtes nga fmijria.
Tryeza e dialogut (bashkbisedim)
1. Eseja bodleriane Palimpsesti shtron para lexuesit nj mori pyetjesh q edhe kur gjejn
copza prgjigjesh, vin srish n t njjtn pik: pse autori ka zgjedhur konceptin e palimpsestit
pr t skanuar aktin e krijimit? Pr t hedhur sadopak drit mbi nj tem t till q as shekujt,
as debatet akademike, as krkimet vetjake, as tubimet letrare nuk e kan shteruar dot, ia vlen t
renditsh nj mori shtjesh q vazhdojn t trazojn me pikpyetjet q ngren natyrn njerzore
edhe n shekullin XXI. Vmendja kryesore ndoshta duhet prqendruar n misterin e madh t
krijimit artistik, q sado t sofistikohet teknika dhe informacioni, ka nj zanafill prjetsie q
mbetet srish e panjohur.
2. Mes pyetjeve t shumta q vrshojn te Palimpsesti i Bodlerit, mund t veojm:
a- Nga duhet filluar njohja e krijimit letrar, nse brthama e tij mbetet un-i poetik?
b- Nse nj galaktik prmbledh njqind miliard yje dhe njqind miliard galaktika prbjn Gjithsin,
si sht e mundur q krijimi poetik projekton Universin me an t fjals?
c- A sht akti i krijimit letrar produkt emocional q tenton t interpretoj n mnyr filozofike botn apo
misteri m i madh i tij i ka rrnjt n zanafilln e krijimit kozmik?
d- Mund t eksplorosh n truallin filozofik t eses s Bodlerit iden se paradokset q e shoqrojn
jetn njerzore jan ngacmimi i prhershm i natyrs s krijimit poetik?
e- Ka fuqin e nevojshme fjala poetike q t krijoj nj bot t panjohur, e cila ndrlidh un-in e krijuesit me
un-in e lexuesit pr ta hapsiruar m tej mnyrn metaforike t modelimit t jets me an t perceptimit
vetjak q kthehet n imazh gjithkohor?
f- Mund t jet poezia nj pasion metafizik?
Tema: Lidhja e poezis me muzikn (1 or)
Objektiva.
T identifikoj lidhjen e poezis me muzikn.

a. T shpjegoj forcn e fjals dhe t muziks dhe ndikimin e saj n botn shpirtrore t shum
brezave;
b. t evidentoj ndikimin e simbolistve dhe t poetve t tjer modern n baladat e rokut;
c. t krkoj informacione pr ndikimin e rokut n Shqipri.
1. T jetosh n shoqrin moderne, me gjith zhvillimin e qytetrimit dhe t ndrlidhjeve kulturore q i

rrafshojn muret pengues pr t hedhur ura bashkpunimi, srish qenia njerzore vazhdon t krkoj
prej vetes m tepr njohje pr t padukshmen e saj, gj q merr nj nuanc t paprsritshme n
134

trokitjen e madhe t viteve 60-t t shekullit XX kur rroku dhe muzika gjetn njri-tjetrin. Rrethanat
historike, problematikat shoqrore, prirjet e qytetrimit n ndrthurjen e tyre hapn shtegun pr t pasur
nj univers t ri si sfid ndaj rrafshimit t individualiteteve njerzore n emr t nj kuptimi t ri rreth
jets, njeriut dhe shoqris moderne. Nj ndrthurje e till jo aq e rastsishme sa duket, kontribuoi n
nj formsim bashkkohor t dhimbjes e t zhgnjimit, t shpress e t dshprimit njerzor q vazhdon
t vuaj prgjigjen e pamarr t pyetjes: pse ekzistoj? Pikrisht kjo frym dramatike do t nxirrte n drit
emra epokal si Xhim Hendriks, Ket Stivens, Rolling Stons, Kuin, Xhim Morrison, Fredi Mrkuri.
2. Duke njohur nga burime t ndryshme informuese individualitete kaq t paprsritshm mund t shtrojm
disa pyetje:
a- Pse fjala poetike dhe rroku u takuan n jetn e njeriut modern?
b- Njeriu modern sht njeriu apatik q smerr mundimin t njoh veten apo sikurse njeriu i t gjitha
epokave, ai vazhdon t rend pr t rrokur kuptimin e jets s tij?
c- Pse kngtart m t njohur t rrokut u kthyen n profilin e njeriut modern, q as avancimi teknologjik
dhe as sofistikimi i komunikimit nuk ua shoi dot etjen e natyrshme pr t njohur vetveten dhe pr ta br
at t lir?
d- Cilat robri moderne e lodhn njeriun dhe shoqrin e Paslufts t Dyt Botrore?
e- Cila kishte m tepr nevoj pr tjetrn, fjala poetike apo muzika rrok?
f- Muzika rrok e kreu misionin e saj dhe sht tashm nj qark i mbyllur apo ka ende t pathna q
presin t vrshojn prmes saj?
Teksti tregimtar dhe llojet e tij

Tema: Koment Portreti i artistit djaloshar (Xh. Xhojsi) (2 or)

Objektiva.
T identifikoj veorit e romanit modern (t prroit t ndrgjegjes).

T komentoj fragmentin e veprs duke u ndalur te:

a.Kuptimi: t evidentoj momentet q lidhen me kujtimet ne fiksuara n kujtesn e personazhit;

b. Gjuha dhe stili: t analizoj ndrthurjen e elementeve t rrfimit biografik me ato simbolike;
- t shpjegoj arsyet e rrfimit n vetn e tret;
- t zbuloj detajet q lidhen me prshkrimin e gjendjes psikologjike t personazhit;

c. t bj nj portretizim t personazhit.
Xhejms Xhojsi Kndvshtrim
1. Veantia letrare me emrin e Xhojsit, hyri n shtratin e letrsis botrore si nj kuptim
i ri i prpjekjes s njeriut pr ta njohur m mir veten teksa brenda natyrs s tij fizikja dhe
shpirtrorja prballn do ast, aq sa jo rrall sht e vshtir ti ndash ato qartsisht prej njratjetrs. Pikrisht kjo turbullir njerzore, ku do detaj jetsor merr nj kuptim t veant n
koordinata t caktuara, e bn dekorin e veprs s Xhojsit Portreti i artistit djaloshar t jet unik,
sepse mbart prroin psikik si themelin e tij. Moderniteti i mendimit xhojsian qndron n shfaqjen
e tij si perceptim, si analitik, si meditim, si rrfim, si kontrast, si qndrim ndaj nj realiteti ku
trajektorja e artistit dhe trajektorja e njeriut shprfaqin drithije t natyrs filozofike q burojn prej
kozmogonis dhe prmblidhen te njeriu si individ. Dekori social dhe politik i Dedalusit nuk sht
nj skenografi formale sa pr ta mbyllur tablon, por n fakt e gjith jeta e Dedalusit si simbol dhe
si ekzistenc nuk shkputet dot nga koordinatat historike q e kan formsuar personalitetin e tij
q nga fmijria e hershme deri n astin kur nis vetdijsimi i tij pr at q ai sht n raport me
135

botn ku jeton. E konceptuar e tr vepra si nj mori rrjedhash q sjellin ide, mendime, prjetime,
refleksione nga m t ndryshmet, ajo prcjell, prmes gjuhs t romanit, poezin e fshehur t do
fakti sado i thjesht n dukje, q rindrton stint jetsore ku ngjizja dhe formimi i Dedalusit arrijn
ta plotsojn portretin shumplansh, t njeriut si artist dhe t artistit si njeri. Dueti i prjetshm
njeri-artist e hapsiron m tepr botn n t ciln lviz qenia njerzore derisa tia arrij shfaqjes
s vetvetes.
2. Natyra krijuese e Xhojsit shfaq prmes vrullshmris s prroit t ndrgjegjes disa prmasa
konceptuale q n shkrirjen me njra-tjetrn e bjn m konkrete iden madhore q vet autori
e ka shprehur duke iu referuar poetiks vetjake me kto fjal: ... mendoj se nga monotonia e
trishtuar e jets mund t nxirren aspekte t drams s jets. Edhe m e madhja gj e njohur,
edhe m i vdekuri mes t gjallve mund t ket pjes n kt dram t madhe. Nisur prej
ktij kndshikimi nuk sht i vshtir t perceptosh prerjen transversale t drams si jet me
jetn si dram. Ndrsa qartson kt mendim, Portreti i artistit djaloshar merr nj tjetr kuptim,
ngaq ndrthur vlersimin e posam q autori ka pr fjaln si modelim i s vrtets jetsore
t shndrruar n t vrtet artistike. N fragmentin e shkputur prej romanit dallohet qoft edhe
mjegullueshm, ajo lloj pavetsie artistike q ngjiz frymn e universalizmit, duke hedhur drit mbi
ecjen e njeriut jo vetm jasht vetvetes n t tjera jet, por edhe brenda vetes, n t tjera thellsi.
Pr Xhojsin, bukuria e krijimit lidhet me shklqimin e s vrtets. Tek synon t hyj npr
labirintin ekzistencial, sa m tepr zhytet brenda tij, aq m e vshtir bhet dalja prej tij. Kjo
tendenc e ndihmon autorin ta bj librin q t duket si i pambaruar, q ende vazhdon t shkruhet
nga nj lexues q bn mos ta njoh t vrtetn n raportet e saj si lidhje trsore e t njohurave
t panjohura ose anasjelltas. sht e pamundur q n kt vajtje-ardhje idesh, n kt ulje-ngritje
emocionesh t mos dallosh siluetn e ankthit ku prfytyrimi dantesk, edhe pse i mbshtjell me
mister qiellor, zbulon dramn e njeriut q e ka zanafilln te njohja e vetvetes. Bota shpirtrore
e Dedalusit shfaq kt gjithsi humane q rend nga e zakonshmja drejt t pazakonshmes, q
i kaprcen kufijt pa e besuar dot q i ka prekur ata, q e bn humbjen njerzore nj gjetje po
aq njerzore duke i dhn mundsi lexuesit t vazhdoj m tej krkimin e nj bote ku sdi ku
sht qendra dhe ku periferia, meq rrugt priten, kryqzohen, humbasin, shuhen, gjallojn,
vdesin, rilindin n t njjtn koh. Meq autori e derdh trsin e perceptimeve t tij me an
t nj vazhdimsie q merr trajtn e nj spiraleje, ndodh q asimetria ideore fsheh simetrin
e mendimit q prpunohet n nj mnyr aq t uditshme, sa kalon n nj abstraksion q si
t grish ta kuptosh, nuk t lejon ta zbulosh. Fryma marramendse q shtresohet brenda fjals
xhojsiane, nuk mbetet ve te kllapia e asaj q sdel dot prej paqartsis, por n rendjen e saj
drejt simbolikave t vetvetes, t cilat kurrsesi nuk shterojn, e bn lexuesin q n brthamn e
personazhit t vozis drejt vetjakes dhe universales n t njjtn koh. Nj shtrirje e till i jep m
tepr hapsir konceptit t tij krijues sipas t cilit do person, do vend dhe do gj modelohen
nj bot t pafundme ku mendjes dhe prfytyrimit sado thell q tiu futesh, nuk iu shkon dot
kurr deri n fund. Nj tendenc e till prvijon fuqin e prozs moderne t prroit t ndrgjegjes
q shfaq dhe fsheh kuptimin e paskaj t jets qoft kur nj fmij si Dedalusi arsyeton pr t gjat
njohjes s saj, qoft kur lexuesi xhojsian, i shtangur nga habia filozofike, sheq dot dor m nga
takimi me un-in e tij, kt kozmos q pret eksplorim.
3. N mnyr t veant ky tipar shfaqet n fragmentin tekstor n t cilin Stefan Dedalusi,
prmes naivitetit dhe sinqeritetit, kureshtjes dhe prfytyrimit, fikson momentet ky n trsin e
tyre, q prbjn kujtesn e personazhit. sht nj kujtes q hyn n qerthullin e simboleve dhe
prmes etjes pr ti prekur ato, kthehet edhe vet n nj simbol. sht simboli i qenies njerzore
q ndrmerr shtegun e njohjes duke kuptuar qoft edhe turbullazi se krkimi i vetvetes, me gjith
projeksionet unikale t gjithsis, do t shfaq frymzimin e tij pr ti dhn jets kuptimin e saj
136

real. Personazhi i Dedalusit edhe pse n nj mosh t pasigurt pr ti dhn kuptim pakuptimsis,
reflekton qenien njerzore q nprmjet krkimit t pareshtur modelon dhe rimodelon psikologjin
njerzore t rrethuar prej konkretes dhe abstraktes, si nj simbioz ku liria e mendimit dhe robria
e rrethanave e tensionojn jetn njerzore deri n kufijt e horizontit ku qielli dhe toka prekin
njri-tjetrin. Ndijimi dhe perceptimi i horizontit e zhvesh personazhin nga fmijria pr ta veshur
me nj pjekuri q, edhe kur e kundron botn n mnyr danteske, nuk shkputet dot trsisht
prej njomshtis moshore si pr t pohuar se kufijt brenda jets njerzore dhe ato prtej saj,
sht e pamundur ti gjesh. Nj tendenc e till pamundsie, ku mundsia vese e mpreh m
tepr problemin, e bn romanin e Xhojsit ti jap nj kuptim t ri rrekjes s prjetshme pr ta
kuptuar labirintin jo m si nj robri, s cils nuk i shpton dot, por si liri t mendimit njerzor q
t prditshmen dhe t prhershmen, t thjeshtn dhe t ndrlikuar, toksoren dhe qielloren do
ti mbart kudo ku shkon npr stint e jets, ngaq ato jan n thelb relievi i jets s tij.
Nj nga dukurit letrare m origjinale n romanin Portreti i artistit djaloshar sht evidentimi
i nj druajtjeje mbreslnse q shfaq personazhi qendror, pas s cils shfaqen prvoja t tjera
t sondimit njerzor ku finesa dhe ndjeshmria e artistit do t prballet me vrazhdsin pr t
krijuar shakullimn e strmadhe t drithijes humane, si udhkryqi q hap gjithmon shtigje t
reja njohjeje prgjat meditimit mbi botn dhe vetveten. Brenda nj ngjizjeje t till letrare, ku
filozofikja dhe poetikja hedhin drit mbi njra-tjetrn, prmasat e Dedalusit sa jan mitike, aq
shfaqen si njerzore duke dshmuar veorit e prozs xhojsiane si nj risi, si nj novacion q
do t plazmonte fjaln e tij me an t prballjes mes thjeshtsis dhe ndrlikimit, t pamats
dhe t kufizuars, liliputes dhe gjigantes. Ky shtresim anatomik merr kuptime enigmatike ngaq
vet psikologjia e fmijs ka tendencn e natyrshme pr t krijuar rebuse idesh, pr t shprishur
proporcionet, pr t zbuluar analogji, q e kaprcejn do barrier reale, pr t synuar alegorin
e interpretimit t bots q shfaqet sfinktazi para tij. Natyra njerzore dhe ajo artistike marrin
ksisoj nj vler t re, q e ndihmojn lexuesin t kthehet te rrnjt e tij vetjake, pr ta njohur, pr
ta kuptuar, pr ta ndryshuar vetveten n kuturisjen e dhimbshme q sfidave dhe ironive t jets
mund tu vsh prpara qndresn tnde pr tu farktuar m n fund n shkrirjen e natyrshme t
moris s botve q t rrethojn me un-in tnd psikologjik, ndijor, emocional, meditativ, sepse n
prballjen me to shfaqet i plot jo thjesht ngadhnjimi yt njerzor, por qllimi i ekzistencs sate.
Tekst kulturologjik

Tema: Nj aureol drit (Virxhinia Ulf) (1 or)
Objektiva.

a. t evidentoj rolin e metods psikanalitike te shkrimtart e prroit psikik;

b. t tregoj rndsin e rolit t mbresave t shkrimtarit n krijimtarin artistike;

c. t komentoj konstatimin me t cilin mbyllet eseja.
Tryeza e dialogut
1. Nj nga profilet m t spikatura t letrsis s prroit t ndrgjegjes mbetet Virxhinia Ulf, nj grua q do
t ulej plot dinjitet n gostin moderne pr shkak t karakterit tejet t veant t artit t fjals q ajo solli n
ekzistenc.
Figur me nj reliev t mpreht psikologjik dhe me nj ndjeshmri t theksuar emocionale, Ulf solli nj
projeksion t ri n letrsin botrore duke u kthyer n nj eksploruese t re t gjithsis s Fjals, ndaj s cils
shfaqi nj etje t pashuar pr ta gjurmuar, pr ta kuptuar, pr ta modeluar, sepse kishte rrokur thelbin e fjals
si aureol drite, nj paralelizm filozofik me shklqimin hyjnor, nj metafor ideore pr simbolikn qiellore q
ndryn n vetvete e prjetshmja si Fjal.
137

2. Mbshtetur n fragmentin e eses t Virxhinia Ulf, le t ngrem disa pyetje pr t hyr sadopak n
rrjedhn e mendimit t saj.
a- Prse mbresat zn nj vend t paprfytyrueshm n vetdijen njerzore duke marr vler t
paprshkrueshme pr shkrimtarin?
b- N raport qndron e madhja dhe e vockla n universin e Fjals?
c- e shtynte Virxhinia Ulf-in t pohonte se Letrsia do t bhej m e mir po t rrinte gju m gju me
poezin dhe filozofin?
d- Meq shkrimtarja kur i referohet trashgimis shekspiriane thot: N rast se ka pasur ndonj qenie
njerzore q ka sjell n drit veprn e saj t plot e t pacenuar, ky ka qen Shekspiri, cilat jan
sipas jush arsyet e nj pohimi t till?
e- Pr arsye shkrimtarja ngulmon se ka rndsi t jesh vetja jote dhe t mendosh pr gjrat si jan?
Tema: Analiz romani I huaji i Alber Kamys (6.1 or)
Objektiva.
T identifikoj veorit e romanit modern (ekzistencialist).

a.T analizoj romanin duke u ndalur te:
- rrfimi dhe rrfyesi,
- ndjesia e t qenit i huaj,
- dukuria e absurdit,
?
?
Mjetet msimore:

teksti i nxnsit, mjete shkollore, materiale nga interneti, vepra e Alber Kamys,
vlersime pr autorin.
Struktura msimore:
PNP
Fazat e strukturs
Strategjit msimore
Parashikimi
Ndrtimi i njohurive
Prforcimi
Stuhi mendimesh
Lexim/Kodim i imt i tekstit
Diskutim i lir
Diskutim i ideve
Organizimi i nxnsve
Pun n grupe
Pun me klasn
Pun me klasn
a. Parashikimi. Stuhi mendimesh

Msuesi/ja e nis orn msimore duke ngritur pyetjen?
-Kush sht pr ju Alber Kamy?
romancier

fenomen i letrsis
Alber Kamy
stilisti me i mir i prozs
eseist
Alber Kamy erdhi n letrsin botrore si nj dukuri, si nj fenomen q do t ridimensiononte
raportin e Fjals me Jetn duke i dhn mundsi filozofis t bhej m artistike dhe artit t bhej
m filozofik. Fenomeni Kamy i dha lexuesit nj shkak thelbsor t zgjonte mendimtarin brenda
tij, ndrsa ia mprehu m tej ndjeshmrin ndaj njerzores. Pr shkak se trsia e rrethanave dhe
moria e ngjarjeve sa vetjake, aq edhe shoqrore u kthyen n bazamentin ku Kamyja do t niste
autopsin e nj shoqrie q lngonte prej shekujsh, derisa kishte mbrritur n vitet 30 t shekullit
XX, ai do t ngulmonte t gjente t vrtetn, q do t bhej leva arkimediane pr t lvizur jo
138

thjesht planetin Tok, por gjithsin e tij filozofike-artistike drejt asaj pike ku e prjetshmja dhe
e prkohshmja jan nj mas e vetme idealo-lndore, nj realitet i pazakont n nj mjedis t
zakont. Pikrisht pr kt merrte nj kuptim tejet prcaktues thnia proverbiale e Folknerit:
Prshndesim shpirtin q vazhdimisht krkon e pyet. N vazhdimsin e krkimit e t pyetjes
s pareshtur n t ciln njeriu zbulon njeriun, n t ciln kupton t pakuptueshmen dhe njeh at
q sht aq e largt sa nuk e prek dot, vjen e plazmohet nj nga portretet m t pabesueshm t
fjals ndr shekuj. Kamy e kthen iden e tij n realitet kur pohon: Ti shrbejm dinjitetit t njeriut
me mjete q mbeten t denja, n nj rrjedh historike q nuk sht e till. Prmes nj optike
t till, Kamyja i dha t vrtets hapsir universale duke e vendosur njeriun me dilemat e tij n
thellsit e sondimit t njohjes, si nj memorial q vazhdon t shkruhet e t plotsohet do dit.
b. Ndrtimi i njohurive. Lexim/Kodim i imt i tekstit
Msuesi udhzon nxnsit n leximin e vmendshm t fragmentit nga romani I huaji, duke koduar ato
pjes t tekstit q kan t bjn me elementet e trashgimis letrare t Kamys.
Teza: Vendi i njeriut n veprn e Kamys
Trashgimia letrare e Kamys nuk do t kishte luajtur rolin e saj emancipues dhe
horizontpreks, nse njeriu do t ishte thjesht plastelin n duart e tij. N t vrtet, Njeriu n
kuptimin m horizontal e m vertikal, n shtrirjen m toksore e m qiellore, n ndjeshmrin
m reale e m fantastike, prbn frymn e galaktiks kamyziane. Si njohs edhe eksplorues i
natyrs njerzore, si krkues i thesareve t fshehur ose t humbur t saj, Kamyja do ta prdorte
fjaln si kaleidoskop pr t deprtuar n realitetin e fundm t pafundsis njerzore. Ai e gjen
njeriun n humbtirat m t frikshme, n humnerat m t thella, n humbellat m ngjethse dhe
kurr nuk e prmon pr rnien e tij, prkundrazi, mahnitet me unikalitetin e qenies njerzore
si nj grshetim i rastsive t ligjshme, si nj ndrlikim thjeshtsie q t l pa frym me relievin
q prfaqson. Pr kt arsye ai pohon: Vepra e nj njeriu ssht tjetr prpos ai rrugtim i
gjat pr t rigjetur nprmes trthoreve t artit dy a tri imazhet e thjeshta e madhore q e kan
magjepsur zemrn pr her t par. Ky konkluzion disi naiv i jep dor Kamys t shpalos
mrekullimin ndaj natyrs njerzore ku drithijet kthehen n nxits t palodhshm pr t ndjekur
do rrke q prfundon n oqeanin e pamatshm q quhet njeri.
dhimbja
bota
nna
shkrettira
toka
10
fjalt m t preferuara
t Kamys
mjerimi
njerzit
nderi
vera
deti
Sikurse vihet re, sistemi konceptual dhe filozofia q e interpreton at e qartson veantin e
universit krijues t Kamys.
Prgjat galaktiks kamyziane bie n sy edhe nj tjetr dukuri, njeriu i revoltuar, si domethnie
historike, shoqrore, politike, filozofike, njerzore. Ky njeri i prket do epoke, i takon do realiteti,
sht pjes e do kulture. Mjafton t kesh ndjeshmrin e duhur dhe revolta e heshtur ose
e zshme shfaqet si ajsberg ose ruhet si fosile, e gatshme t shprthej pa e prllogaritur
kurr kohn e duhur. Nj radiografi e vmendshme e rrafsheve ideore q ngjizi Kamyja e trazon
vetdijen njerzore pr tu br m e ndjeshme ndaj iluzionit, zhgnjimit, vetmis, absurdit. N
kt prballje me t prditshmen vetjake ose shoqrore, njerzore ose planetare shfaqet srish
nj nga kulmimet e artit kamyzian, q u reflektua n referencn e Emersonit, kur prmbylli fjalimin
e Nobelit: do mur sht nj der. Mos ta krkojm dern, as daljen, prpos n murin prkundr
139

t cilit jetojm. Nj prqasje e till ndaj simbolikave jetsore q i duhet njeriut ti deshifroj
pareshtur, i jep trashgimis letrare t Kamys prmasa universale q edhe kur shtyhen thellsis
t grmadhave historike, edhe kur shfaqen hapsirave t anktheve ekzistenciale, rrahin n t
njjtn pik se si t krkohet e vrteta edhe pse zotrimi i saj sht aq i pamundur saq e tr kjo
bot absurde: prligjet vetm nga pikpamja estetike, do t thoshte vet Kamyja.
E tr ngrehina e letrsis q krijoi ai t ndrmend nj labirint, q sa m tepr hyn brenda tij, aq m e fort
bhet trheqja pr ta kuptuar, paka se ndjesia se do tia dalsh mban, vazhdon t rritet si iluzion, teksa prirja
m e natyrshme sht t gjesh elsin q bart kuptimin themelor dhe nnkuptimet e pafundme n prcaktimin
e misionit t artistit, si gjurma q asnj koh apo epok sdo t arrij ta fshij sikur t mos ket qen kurr.
Jo rastsisht Kamyja njeri dhe Kamyja artist do ta shpallte trajektoren e vokacionit t tij kshtu: Nga vet
funksioni i tij, artisti dshmon n favor t liris... N botn e t dnuarve me vdekje, si sht kjo e jona, artistt
dshmojn pr at gj e cila te njeriu nuk vdes kurr. Asknd nuk kan armik ata, prve xhelatit.
Detyr shtpie
Bni nj ese m tem: Labirintet n veprn e Kamys (duke u prqendruar edhe te nj vepr e vetme e tij.)
Tema: Koment Telegrami (fragment nga romani I huaji) (6.2-3 or)
Objektiva.
T komentoj fragmentin e veprs, ku:

a. t dalloj paragraft dhe veorit e ndrtimit t tyre;

b.kuptimi t prcaktoj mjedisin dhe pikn ky t ngjarjes;

c. interpretimi t zbuloj nntekstin;

c. gjuha dhe stili: - t analizoj fjalit e thjeshta dhe t shkurtra, q fshehin tension;

- t zbuloj domethnien e emrit t personazhit;

- t arsyetoj pr stilin e zhveshur t romanit;

- t bj nj prshkrim sipas ktij stili.
Tema: Koment Para vdekjes (fragment nga romani I huaji) (6.4-5 or)
Objektiva.

a.Kuptimi t analizoj kuptimin e fjalve t personazhit;

- t evidentoj rolin e keqkuptimeve absurde;

- t gjej prputhjen ndrmjet fjalve dhe karakterit t personazheve;

- t prcaktoj mjedisin dhe pikn kye t ngjarjes;

b. Interpretimi t prshkruaj skenn para ekzekutimit;

c. Gjuha dhe stili: - t analizoj prdorimin e ligjrats s drejt dhe t zhdrejt.
Vdekja si Jet (Kndvshtrim)
1. Nse A. Kamy do t kishte mbetur rob i mendsis tradicionale, estetika e tij krijuese do
t kishte vegjetuar pa sjell dot ato prmbytje reflektive q e detyrojn lexuesin ta vzhgoj me
vmendje strukturimin e ideve n momentin final t romanit I huaji?. Rrjedha kohore q fokuson
nj nga prballjet psikologjike m t paharrueshme n letrsin botrore, ndalet te mngjesi, si
fragmenti q e l pas natn, errsirn dhe ia hap siparin, dits, drits. Pa teprime letrare, q do
140

ti asfiksonin idet e Kamys, bashk me zbardhjen e dits, shfaqet silueta e priftit. Simbolikat
prplasen me njra-tjetrn pr t pohuar kundrtin e projeksionit psikologjik brenda qenies,
ngaq Mrsoi I huaji nuk mund t jet ndryshe vese nj kontradikt ekzistenciale, mes
shpress q sillte mngjesi dhe prifti, me absurdin q mishronte vet heroin antihero. Ajo
q i jep ksaj prballjeje nj vler tejet domethnse, mbetet takimi i prhershm n astet
kulmore t errsirave t pafundme me ndriimet e paskajshme brenda nj jete njerzore. Ligjsia
e prhershme, n t ciln absurdi me madhshtin takohen, e detyron mnyrn origjinale t
mendimit t Kamys t prcaktoj trajektoren e absurdit si nj loj kontrastesh paralele. Pr
kt arsye, dialogu mes priftit dhe Mrsoit merr gjithmon e m tepr pamje hieroglifike, q t
ndrmendin se paradoksi lind gjithmon nga nj duel i padukshm midis thelbit dhe ekzistencs,
t cilat vendosen gjithmon prball pafundsis, teksa mbulon me tisin e pakuptueshmris
absoluten q fjala ka n letrsi.
2. Mbshtetur mbi kt arsyetim tipik pr filozofin Kamy, i gjith fragmenti sjell nj nga
nnkuptimet m tronditse n historin njerzore lidhur me raportin e ndrsjell se si vdekja quhet
jet dhe jeta sht vdekje. Pr ti dhn ktij koncepti hapsirn e duhur Kamyja zgjedh t vendos
afr njri-tjetrit Mrson me priftin, pr t pohuar nn z, sa larg jan ata nga njri-tjetri. Prirja q
ka shfaqur gjithmon zemra njerzore pr t kundruar si fatin e saj vetm at q e vret, q e shtyp,
q i shkakton dhimbje, q e v prfund, i jep dor shkrimtarit ta rrit densitetin dhe intensitetin e
mendimit duke synuar q labirinti i rrethit, si nocion filozofiko-estetik, t modeloj sado prkitazi,
profilin e jetvdekjes njerzore. Autori e sheh kt jo si nj koordinat t palvizshme, por si nj
lvizje q asnjher nuk ndalon. Prderisa prifti dhe Mrsoi jan ball pr ball, kontradikta mes
jets dhe vdekjes n optikn e tyre vetjake, sbn gj tjetr vese me an t absurdit pohon se
shpirti projekton n gjith shtrirjen e konkretes tragjedin e vet shpirtrore me an t mekanizmit
ideor q zbulon imazhin e vrtet t gjendjes njerzore. udia m e madhe kulmon n reagimin
e Mrsoit, q tr vuajtjen e heshtur nga pasiguria, e zvendson me nj ulrim, si pr ta kthyer
britmn n hakmarrje. Kur prifti tenton ta bind pr jetn si prjetsi, t ciln dhe Mrsoi mund
ta ket, reagimi i heroit shfaq nj tjetr nuanc, at t vdekjes, q fajsia ia shndrroi n mit, n
legjend, n simbol. Mrsoi nuk lodhet s prpjekuri pr ta njohur e pr ta krkuar prjetsin.
Ai nuk e pranon si nj nga nuancat e shpress, keqardhjen, dhe vrapon tia shteroj t gjitha
shanset vetvetes. Mnyra se si Kamyja modelon shkall-shkall realitetin e hidhur t dshtimit
njerzor n personazhin e Mrsoit nuk bn tjetr vese n vend q t gjykoj rrethanat, gjykon
veten. Qndrimi dhe vlersimi i Jets dhe i Vdekjes duket se e shtyn shkrimtarin t zbuloj nj
nga dramat m ngjethse te njeriu se n nj bot absurde edhe vet nocioni i vdekjes apo vlera
e jets maten me mungesn e s ardhmes, gj q do ta onte mendimin e tij artistik si krijues
n kufirin e shterpsis, si sfida q njeriu i bn mashtrimit t vetvetes. Nj konceptim i till bart
jo vetm nj mori interpretimesh q burojn prej pasuris tekstore t Kamys, ktij palimpsesti
magjepss, por edhe thellsi t llojit t ironis si bisturia q ia del t bj autopsin e qenies
njerzore, q jeton n nj shoqri ku ai nuk sht i huaj vetm pr t tjert, por mbi t gjitha, i
huaj pr veten e tij. Alegoria e fshehur kamyziane, pa buj dhe pa zhurm, e zhveshur nga do
deklarativizm, e mbrthen mendimin e lexuesit ngaq e prndrit misterin e madh t jetvdekjes
n mnyr filozofike duke cytur meditimin e tij vetjak. Rrafshi ideor npr t cilin ecn Mrsoi n
astet e fundit, t mban pezull ngaq mbetet trsisht e paqart nse do t vuloset jeta e tij si
Vdekje apo do t qartsohet m n fund, Vdekja e tij si Jet. Kalimi nga konkretja tek abstraktja
i jep lexuesit nj tjetr vler t mendimit filozofik t Kamys, q vet shekulli XX dhe shekulli XXI
ia nxjerrin m n pah fuqin e thellsis intelektuale t shkrimtarit mendimtar i cili te Mrsoi pa
njeriun e do kohe, t do historie, t do kulture, kurse te Jetvdekja gjeti burimin e tragjedis
njerzore n koordinatat e absurditetit. Kjo mnyr artistike e t krijuarit bri q Kamyja t mos
marr pozn e njeriut q i ka shkuar s vrtets deri n fund. Prkundrazi, nocioni i s vrtets
141

dhe raportet q ajo krijoi me njeriun Mrso, me priftin, me opinionin e t tjerve, e ln shtegun t hapur
pr tu plotsuar m tej, ngaq e vrteta nuk mbyllet dot kurr brenda kufijve t mendjes njerzore. Ka
rrug t pafundme pr ta gjetur t vrtetn dhe ka shtigje t panumrta pr ta ndjekur at. Prgjat ksaj
ecjeje drejt s vrtets si realitet vetjak, ekzistencial, filozofik, Mrsoi qartsohet si karakter edhe pse
mbetet i mjegulluar nga misteri i madh a sht jeta vdekje apo vdekja jet pr t.
3. Pr shkak t origjinalitetit krijues Kamyja ndrthur keqkuptimet absurde, plotsin e fjalve
t personazhit q prcaktojn karakterin e tij, mjedisin ku zhvillohet takimi me priftin, q nnkupton
jet t tjera njerzore pas tij, pikn ky t t gjith ngjarjes pr ti dhn tablos sfondin dhe
thelbin prfundimtar.
Teksa syt e prlotur t priftit jan larguar, qetsia mbulon zemrn e Mrsoit q do t
ekzekutohej. Gjendja psikologjike e personazhit arrin nj kulm t paimagjinueshm kur pohon
se nata po mbaronte dhe sirenat q ulrinin i prkisnin tashm nj bote t huaj pr t. N mes
t nj rrjedhe kaq t paprfytyrueshme, ai ndihet i lumtur, sepse do t merrte fund vetmia e tij.
Vshtir t gjesh n letrsin botrore nj intensitet t till mendimi q t fton t deprtosh n
klimaksin e filozofis, si ironi dhe si tallje, kur zbulon nnshtresimin e mendimit t Mrsoit, q t
paktn n ditn e ekzekutimit do t rrethohej nga zrat, ai q kishte qen gjithnj fillikat, trsisht
i huaj n nj bot dhe n nj shoqri absurde. N betejn mes Jets dhe Vdekjes. Mrsoi merr
frym i lir, ngaq kishte arritur astin sublim, ishte m n fund i lir t vdiste. T gjitha llojet e
prangave, t paragjykimeve, t tensioneve, t dramacitetit, t zhgnjimeve, t pritjeve, kputen
para astit suprem, kur qenia fizike dhe qenia shpirtrore e Mrsoit m n fund do t lirohet nga
pesha e moskuptimit nga individt, trupi gjykues, shoqria. Pr Mrsoin secila prej kategorive t
msiprme q mishrojn njeriun, drejtsin dhe mjedisin shoqror kulturor sjan as m pak e
as m shum vese konvencione q pasi e kan strlodhur, do ta ln m n fund t qet, e cila
ndryshe quhet mosprfillja e mbl ndaj bots.
Alber Kamy
Galaktika e Kamys
- Ashtu si nj galaktik prbhet nga yjsi t panumrta, vepra e Kamys ka t njjtn cilsi,
n t ciln donjra nga krijimet e tij, nga ato m t hershmet, deri te t fundmet, i ngjajn nj
yjsie ku, prve shklqimit, lexuesi sheh shpreh projeksionet m t thella t vetdijes s tij si
qenia q e ndjek nga pas pyetja: Kush je ti? Thelbi i ksaj pyetje hapsirohet n natyrn njerzore
q sht gjithmon n krkim t kuptimit t jets duke e nisur nga pyetja naive, q fsheh tr
urtsin e njerzimit brenda saj. Ndaj, n mnyr tejet t natyrshme, gjithka la Kamyja n fjaln
e tij sht nj galaktik q t fton ta njohsh, ta shohsh, ta takosh, ta eksplorosh. Nxnsit kan
rastin t shprehin idet e tyre rreth mendimtarit Kamy q e bri filozofin t fliste poetikisht.
Profili i Kamys
- Gjithsia kamyzjane t jep mundsin t rindrtosh profilin e shkrimtarit n disa rrafshe dhe
plane. Ligjsit, me an t cilave ai e krijoi gjithsin e tij, vazhdojn t zgjojn diskutime dhe
interpretime ngase rrezatimi i tij, edhe pse koha shkon, vjen e bhet m i fuqishm pr arsye
se zbulon prmasa t ndryshme t s Vrtets, q ishte kredoja e Kamys. Secila nga temat
q ai trajtoi, forma letrare q przgjedh ku nnteksti merr vlera t paprsritshme, reflektimet
q shkakton brenda njeriut, shrbejn si skicim i profilit t Kamys, ku gjenden lartsi t
paimagjinueshme t Njerzores.
Epitafi i Kamys
- Kur ke hyr sadopak n krijimtarin e Kamys, e ke t pamundur t mos rrekesh t krkosh
diku n gjithsin e Fjals s tij nj shprehje, nj ide, nj fjal, nj mendim pr ta nderuar jo aq
142

krijimtarin e tij, por ardhmrin e tij q vjen do dit duke zbehur konturet e s djeshmes, t asaj
q ishte fizike, sepse nga Kamyja mbeti vetm ajo q ishte shpirtrore dhe filozofike njherazi.
Mbi kt optik nxnsit mund t zgjedhin epitafin q n thelb sht nj copz e kredos s tij, e
cila e pasuroi njerzimin prmes emancipimit q Liria solli nprmjet tij.
Opinion
Moderniteti i krijimtaris s Albert Kamys zbehet apo pasurohet kur hasim iden e tij: Un
nuk kam shkruar ndonj gj q t mos lidhet nga afr a nga larg me tokn ku kam lindur. Tek ajo
e te fatkeqsit e saj ven gjith mendimet e mia?
Tekst kulturologjik

Tema: Prpara gijotins (1 or)
Objektiva.

T diskutoj rreth rolit t Kamys n letrsin moderne:

a.t vlersoj mendimin kritik t shkrimtarit;

b.t dhe t shpreh opinionin e tij pr t;

c.t testoj njohurit e tij rreth veprs I huaji.
Prpara gijotins kndvshtrim
1. I gjith universi q krijoi Kamyja do t mbetej i paplot nse n t nuk do t zinte vendin
e vet eseja e famshme Prpara gijotins, e botuar n vitin 1957. Krijuesi q nuk heq dor
nga deprtimi npr thellsit e natyrs njerzore, prmes ktij shkrimi hedh drit jo thjesht mbi
instrumentin e gijotins q prcjell nj histori t tr me ekzistencn e saj, por mbi esencn e
ndshkimit si qndrim ndaj njeriut. Kamyja u shqua nga t gjith bashkkohsit e tij pr frymn e
pakompromist q shfaqi ndaj realiteteve politike dhe shoqrore, t cilat binin ndesh me konceptin
e tij pr lirin. N kt hulli, shkrimtari nxjerr n pah filozofin q bn apologjin e jets prball
barbaris s ndshkimit me vdekje. Ashtu si Sokrati i antikitetit helen u ndesh me mendsin
mashtruese t nj shoqrie q bjerr pr dit vlerat e saj, Kamyja shpalos ndjeshmrin njerzore
si apel pr t mbrojtur jetn. Ai prpiqet t mos gjej emocionin si shprehje e apelit t tij, por
t vendos idet e tij mbi themelin logjik dhe provat q sjellin statistikat. N kt ese ai arrin t
mbroj iden se dnimi kapital me an t ekzekutimit mbetet mundsia m e leht pr dolloj
qeverisjeje, prkundr ndreqjes dhe reformimit q mund t ofroj.
2. Mendimi kamyzian, rreh t zgjeroj kuptimin e jets duke e muar lirin si m t shtrenjtn
vler njerzore. Ai kalon nga tronditja shokuese dhe llataria e brutalitetit q l Gijotina si gjurm
n vetdijen njerzore, deri te prfundimi se ky dnim kapital nuk ka asnj efektivitet, prderisa
shoqria, edhe pse e ka sjell nga epokat e errta t qytetrimit njerzor, nuk ia ka dal dot ta
ndryshoj e ta bj m njerzore shoqrin. Kamy parashtron argumente logjike pr ti hapur
udh nj tjetr qndrimi ndaj dnimit me an t gijotins. Sipas tij, bota n tendencn e natyrshme
drejt ndryshimit, duhet t heq dor nga nj mesjetarizm i till n publik, q shnjonte dshtimin
n luftn ndaj krimit dhe jo triumfin n betejn me t. Thellsia e mendimit e drejton shkrimtarin
drejt nj arsyetimi q e bri shoqrin t hiqte dor nga ekzekutimi npr sheshet e qyteteve pr
ta uar kryerjen e aktit n mjediset e veuara t burgjeve. Aq m tepr q ky dnim po merrte
gjithnj e m shum stilin e hakmarrjes sipas parimit sy pr sy, q vinte prej thellsis t shekujve,
ndrsa do t duhej q drejtsia t bazohej mbi ligjin dhe parimet pr ti shptuar instinktit apo
emocioneve njerzore. E tr situata q sjell Kamyja tregon se sa i vmendshm qe njeriu,
mendimtari dhe artisti brenda tij, prderisa e prballvendos historin dhe njeriun me njri-tjetri
143

pr t klithur n menurin e tij t rrall se si duhej muar dhe jo nnmuar liria. Analitika sociale,
psikologjike dhe historike q ai i bn gijotins zbulon nj tjetr prmas t shkrimtarit, at t
njeriut t shekullit XX q sht ndrgjegjsuar prgjat udhtimit t breznive njerzore npr
epoka dhe shekuj robrie e lirie, se fjaln e fundit n gjithka e ka zemra e njeriut, q nuk do t
prehet kurr n paqe prderisa vdekja krkon tia vjedh, tia gjymtoj, tia prgjak jets fuqin
q zien brenda saj. Nprmjet ksaj eseje q t fton t reflektosh e meditosh mbi dnimin me
vdekje, Kamyja e plotson m tej iden e tij t njohur madhore se koha do ti jap jet kohs dhe
se jeta do ti shrbej jets, pr ta emancipuar m tej e m thell shoqrin njerzore.

Tema: Ekzistencializmi sht humanizm Zh. P. Sartri (1 or)


a. t evidentoj tezat ekzistencialiste;
b. t gjykoj iden se si njeriu shfrytzon lirin e vet;
c. t shpreh opinionin e tij pr kt tez;
. t gjej pika t prbashkta ndrmjet romanit t Kamys dhe tezave t Sartrit.
Kndvshtrim
1. Tabloja e shekullit XX mes shum ngjyrave, formave, ideve, personaliteteve, solli nj figur
mbizotruese si sht ajo e Zhan Pol Sartrit, q n prligjje t vokacionit, si prmbyllje e
mijvjearit t dyt pas Krishtit, pruri nj ide fondamentale n shoqrin njerzore, at t
ekzistencializmit. Po ti referohemi tezave t vyer t Sartrit, sipas t cilit zakonisht Lexojm shpejt,
keq, dhe gjykojm prpara se t kemi kuptuar, do ta kishim m t leht t analizonim pr arsye
dy nocione themelore, ekzistencializmi dhe humanizmi kan nj lidhje mes tyre, gjithmon sipas
optiks sartriane. Ndrthurja e dy nocioneve si nj format i ri i jep mundsi kujtdo t deprtoj
shkall-shkall drejt humanizmit, si nj realitet i vjetr historik njerzor, dhe ekzistencializmit, q u
shfaq fillimisht si nj trill filozofik, q i kaprcen tryezat e kafeneve ku u ngjiz pr t marr prsipr
misionin e filozofis s kohs son. Trashgimia e ideatorve t ekzistencializmit, Hajdeger
dhe Jaspers, u plotsuan m tej prej Kirkegardit, pa harruar se kuptimi i ekzistencializmit u duk
n mendimet e Bergsonit, Nies, Bohmit, Paskalit q u prqendruan te ekzistenca njerzore
duke e par at brenda kushteve dhe cilsive t individit njerzor ekzistues. Prmasat dhe
problematikat e ekzistencializmit solln nj shtrirje t uditshme t ideve mes mendimtarve
teist dhe atyre ateist, si nj zbulim i ri i nevojs njerzore pr tu identifikuar si individ, si njerz
prball nj vrulli teknologjik q po i tjetrsonte ata duke i kthyer n premra, n objekte, n
sende do ta prcaktonte S.E.Stumf, karakterin origjinal t ksaj filozofie njerzore. Pikrisht
njeriu dhe njerzorja do ti jepnin ksaj rrjedhe t re mendimi mundsin pr t par sesi do
t bashkvepronte humanizmi-humania me ekzistencializmin-ekzistenca si nj duet q do t
konfiguronte epokn moderne, njeriun e shekullit XX. Po t mos harrosh se Sartri si mendimtar u
brumos npr nivele t ndryshme t edukimit filozofik, q nga shkolla normale superiore e Parisit
pr t vazhduar Institutin Francez t Berlinit ku studioi fenomenologjin e Huserlit, gj q duket n
veprn e tij Egoja transcendente pr t vijuar m tej me Qenia dhe mosqenia, Kritika e arsyes
dhe dialektike sht m e thjesht t rroksh mesazhin q ai prcolli me Ekzistencializmin sht
humanizm q u botua m 1946.
144

2. Sistemi ideor i Sartit shfaqet si nj przierje e disa rrafsheve t mendimit filozofik evropian
q burojn nga Marksi, Huserli dhe Hajdegeri. E prbashkta e tre mendimtarve kishte t
bnte me shqetsimin e tyre pr rolin q njeriu ka n modelimin e fatit t tij. I ngacmuar prej
kndvshtrimit t msiprm, Sartri prballvendos dy nocione: qenia n vetvete dhe qenia pr
vetveten, duke synuar t shpreh nj interpretim vetjak mbi faktin themelor se njeriut, si qenie
e vetdijshme, do ti duhet t zgjedh t ardhmen e tij prmes ankthit ekzistencial, ngaq njeriu
nuk sht prgjegjs vetm pr vetveten, por edhe pr t tjert. Ai e pasuron m tej origjinalitetin
e mendimit teksa pohonte se shmangia e prgjegjsis nuk e l t qet ndrgjegjen njerzore.
T menduarit, t arsyetuarit, t medituarit rreth ekzistencs njerzore n mnyr t padyshimt
do t sillte lidhjen e natyrshme mes ekzistenciales dhe njerzores. Ky shtrat idesh i hapi udhn
nj niveli t ri t kundrimit njerzor pr vetveten. Modifikimet sartriane q iu bn humanizmit
me kt teorem filozofik q vazhdon t krkoj vrtetime t reja, e zgjeruan m tej kuptimin e
njeriut pr veten dhe pr t tjert. Kundrtit e pikpamjeve t Sartrit e bjn filozofin e tij m
interesante nga pikvshtrimi i krkimit t vazhdueshm t njeriut n thellsit e qenies ngaq
shpreh trajektoren e pafund t zbulimit m t rndsishm t qenies njerzore, pikrisht at
t kozmosit t fshehur brenda koordinatave t vetmashtrimit, braktisjes, asgjs me t cilat
ballafaqohet do ast njeriu.
3. Pasi jemi prpjekur t hedhim pak drit, qoft edhe shkarazi mbi zbulesn sartiane, ia vlen
t ndalemi n disa prej ideve bazale mbi t cilat shkrimtari filozof u mbshtet pr ta sendrtuar
ekzistencializmin si humanizm. Meq Sartri mbshtet n ekzistencializmin ateist, le t rreshtojn
nj mori idesh q japin profilin e botkuptimit t tij.
a. Ekzistenca e njeriut e paraprin thelbin ose esencn e tij.
b. Njeriu sht vet liria.
c. Njeriu sht dnuar pr t qen i lir.
d. Njeriu sht vetm shuma e veprimeve dhe e qllimeve t tij.
e. T zbulosh vetveten n aktin e mendimit t vetdijshm do t thot t zbulosh gjendjen e
t gjith njerzve.
f. Njeriu jeton n nj bot subjektiviteti t ndrsjellt.
g. Vlera e jets nuk sht gj tjetr vese kuptimi q do person i jep asaj.
Gj. Nse njeriu, shpreh humanitetin e tij t vrtet n t gjith sjelljen e tij, ather ndershmria
do t bhet jo ideali i tij, por vet qenia e tij.
h. Qenia n vetvete sht e lir pr gjith prjetsin.
4. Mbi bazn e ktyre ideve nxnsit mund t ndahen n tri grupe, pr t sjell argumente pro
dhe kundr, me qllim q arsyetimi i tyre t mos mbetet shabllon, por t nxis nj debat ndrtues
ku nuk mohohet si qllim n vetvete, por si reflektim mbi dukurit, realitetet, prvojat q ata vet
kan pasur. Kjo e nxjerr debatin nga formalizmi dhe zgjon shkndijimet e mendimtarit brenda do
nxnsi, pavarsisht formatit, psikologjik dhe emocional q ka si individ. Debati mund t quhet
Un prball Sartrit, pr t trazuar mendimin e pavarur t do nxnsi.
Meq intensiteti i mendimit sartrian kap nivele t larta, sht me vend q nxnsve tiu
sugjerohet t punojn n shtpi nj tem t frymzuar nga filozofia ekzistencialiste q prcolli
Zhan Pol Sartri, pr t organizuar nj veprimtari t veant t titulluar Pasdite filozofike ku n
tryezn e mendimeve t shpalosen pikpamjet e tyre kundruall trashgimit q shkrimtari filozof
la pas.
145

Njeriu bhet ai q sht n kontekstin e asaj q t tjert kan br me t.
Vetdija e njeriut e bn historin dhe i jep kuptim bots.
Njeriu sht person real.
Shkrimtari e di q flet pr liri t palexuara, t maskuara, t pamundura.
Poezia krijon mitin e njeriut.
Fjala poetike sht nj mikrokozmos.
Gjuha sht Pasqyra e Bots.
Tema: Koment Han gjaku (E. Koliqi) (2 or)
Objektiva.
T identifikoj veorit e tregimit shqiptar me elemente moderne.
a. kuptimi: - t dalloj elementet historike n tregim;
b. interpretimi - t bj lidhjen ndrmjet elementit historik, aktual dhe simbolik;

c. Gjuha dhe stili:

- t evidentoj elementet e prshkrimit, si baza e stilistit t autorit;

- t gjej dhe t analizoj figurat letrare nga ana gjuhsore dhe kuptimore;

- t shpjegoj prdorimin e figurs s epifanis;

- t bj dy prshkrime pr t njjtn tem (me elemente romantike dhe elemente moderne)
E. Koliqi (Kndvshtrim)
Han gjaku
1. Prania e krijimtaris s E. Koliqit n letrsi shqipe, ve vlerave estetike q shfaqi
personaliteti i tij krijues origjinal, mbetet nj dshmi e patjetrsueshme e nj vokacioni modern
q shqiptaren, si ngacmim i drejtprdrejt letrar, e kthen n universale duke thyer kufijt e viteve
e t dhjetvjearve. Kjo karakteristik universalizuese e perceptimeve dhe e mbresave, e
prjetimeve dhe e meditimeve, e realiteteve dhe e iluzioneve, i jep tregimit Han gjaku t Koliqit
bukurin dhe denjsin e krijimit q shtrihet prtej astit kur erdhi n jet si nj llav vullkanike
njerzore, me synim pr t prekur nj tjetr koh, nj tjetr hapsir, at q mbetet prgjithmon,
pavarsisht dits ose vitit, kur erdhi n ekzistenc. Stili i spikatur i Koliqit me nnshtresimet
kuptimore dhe origjinalitetin metaforik vazhdon t mbetet modern, pr shkak t zgjedhjes s nj
teme q e ka thelbin filozofik, prderisa kufijt mes kozmikes dhe njerzores shkrihen nga fuqia
deprtuese e fjals kjo sond e thellsis t pahulumtueshme t vetdijes njerzore. Fakti q
Koliqi duke marr shkas prej realiteteve njerzore q, edhe pse iu prkasin rrafsheve historike
dhe sociale, nuk e l fjaln e tij t humbas metaforiken e mendimit dhe simbolikn e ideve,
pohon rolin e pamuar t hapsirs s tij krijuese q e bri relievin e fjals shqipe t jet m i
shumllojt, m bashkkohor, m modern.
2. Nj cilsi e till e prozs s Koliqit q vazhdon t tinglloj si poezi, e dallon tregimin Han
gjaku si nj nga krijimet m prfaqsuese t letrsis son, ku simbolika shpalos nj aktualitet q
edhe pse daton fillimshekullin XX, vazhdon t jet edhe n shekullin XXI nj kah dramatik historik.
Kaprcimi nga mitologjikja te historikja, nga frika e astit te pasiguria e prhershme, nga zgjimi
i misterit t fjetur te pamundsia pr ta zgjidhur enigmn, e bn tregimin e Koliqit t jet nj prurje
origjinale e prroit t ndrgjegjes, si nj ngjizje spontane ku abstraksioni gjen rrugn e shfaqjes
146

prmes konkretes. Mnyra se si Koliqi transmeton gjendjen e personazheve, t identifikuar si ai
dhe ajo, duke i zhveshur prej do konkretsie emrtuese, e bn mesazhin t rrjedh natyrshm
drejt do personi. Duke e lexuar tregimin zbulon dika qensore prej vetvetes n kt histori
metaforike q e pasuron m tej simbolin e hns me kndshikim tragjik t gjurmve q gjakderdhja
njerzore ballkanike ose botrore, do t lr mbi kt papirus t prjetshm kozmik. Duket
tejet interesant plazmimi ideor dhe estetik q prcjell Koliqi teksa shprfaq dramn njerzore t
prmasave botrore me an t nj tregimi q duket i prmbytur nga lirizmi, si pr t kallzuar
historin e vjetr sa njerzimi se dashuria njerzore sht gjithnj e krcnuar nga brutaliteti i
historis, q me ashprsin e saj krkon ta thaj zjarrmin e prjetshme t njeriut me prgjakjen
se prjetes ndrrave dhe groposjen e pritjeve. I gjith tregimi rrshqet npr nj shtrat origjinal
ku lirika e ngroht dhe meditimi filozofik plotsojn njri-tjetrin nn trysnin emocionale q
mbetet e fshehur, e pazbuluar deri n fund, pr t krijuar raportin e prhershm mes t njohurs
e t panjohurs jo thjesht si nj kundrti nxitse, por si nj ndrkallje t mikrokozmosit njerzor
dhe makrokozmosit universal. Koliqi ia ka dal mban t modeloj idet e tij me an t gjetjes
artistike q buron nga epifania si projeksioni i nj prvoje ose i nj kujtimi, kur asti i s vrtets
brenda mendjes njerzore duket trsisht i shkrir me t gjith universin. Muza q e ka ngacmuar
vetdijen e Koliqit nuk sht tjetr gj vese epifania ose asti q shkndijon mendjen pr t
kuptuar ose prekur nj realitet sublim ku vetjakja si prkohsi dhe universalja si prjetsi takohen
bashk, q duke humbur kufijt q i ndajn, t krijojn plotsin prej nga kan ardhur. Nj
prjetes e till e paharrueshme i jep shkrimtarit mundsin t shoh kt moment ku e shkuara
dhe aktualja priten me njra-tjetrn si nj dshmi se ktu nis shtegu pr t arritur majn m t
lart, kuptimin e vrtet t s ardhmes. Zakonisht ndjesi t tilla shfaqen pas triumfeve njerzore
kur jan kaprcyer konflikte ose beteja t pambaruara ose kur ndodhin takime mbreslnse q
e kthejn romantikn nga nj term, n nj gjendje shpirtrore trmetuese. Jo rrall konceptimi i
epifanis bart lartsin, udhkryqin, humnern si gjendje jetsore, gj q e bn krijimin artistik t
ket prmasat e vrteta t bukuris, q nuk burojn nga prshkrimi ose vzhgimi, por nga prvoja
e takimit me t vrtetn e fshehur brenda kujtimeve t s shkruars. Habia dhe befasia n raste
t tilla e kthejn veprn letrare n nj simbol t gjithkohshm n t cilin qenia njerzore takon
vetveten e panjohur, t humbur prgjat endjeve dhe endacakris psikologjike dhe emocionale,
shpateve ose rrpirave t jets. Pr arsye se Koliqi ka jo vetm intuitn, por edhe meditimin,
n ngjizje t ktij tregimi, do fjal, do detaj, i gjith raporti i iftit, imazhi i hns si bukuri e
prgjakur nga marrzia njerzore, e kthejn krijimin n vler t vrtet estetike, ku historikja dhe
njerzorja japin e marrin, krkojn e gjejn, trhiqen e shtyhen drejt njra-tjetrs.
3. Ky tregim do t kishte mbetur n nivelin e nj letrare, nse filozofiken sdo ta kishte
fshehur brenda lirikes. Talenti i Koliqit dhe kultura q ai ka ndrveprojn pr ti dhn nj profil t
paharrueshm fjals s tij, q solli n letrsin shqiptare modernitetin e mendimit duke e kaprcyer
sistemin sprov e pikpamjes filozofike, pr ti kthyer n interpretin njerzor t drams ekzistenciale
prmes emocionalitetit q lind nga sublimja. Fjala e Koliqit ka ve kuptimsive t shumta edhe
fuqin e prfytyrimit. Ajo e ka kthyer n imazh t prfytyruar do sekuenc t dialogut ai-ajo duke e
nxjerr nga konteksti i ngusht i nj marrdhnieje njerzore n nj marrdhnie filozofike q njeriu
ka me vetveten dhe me t tjert, me historin dhe me prjetsin, me frikn dhe me guximin, me
njohjen dhe me mosnjohjen, me t vrtetn dhe m t pavrtetn, q, duke vrapuar drejt nj pike
t prbashkt, krijojn m n fund kompozimin e plotsis. Ksisoj njeriu dhe vetvetja gjejn pas
nj humbjeje t gjat shoku- shokun. Kur e sheh nga nj knd i till kt krijim artistik, nuk mund t
mos vlersosh origjinalitetin e Koliqit q prmes prshkrimit, qoft me nuanca romantike, qoft me
tone moderne, synon ta ridimensionoj njeriun pr ta br at aq real, sa edhe iluziv, saq t duket
se dueli ai ajo n fakt jan i njjti njeri, me drithijet e tij, q prball ndriimit t hns si gjetje
metaforike, vendos individin e kalamendur n udhkryqin e tij, i zhytur n dilemn e madhe nse e
ka gjetur domethnien e jets s fshehur brenda simbolit t nj hne gjaku.
147
Tema: Koment E madhe sht gjma e mkatit (M. Kuteli) (2 or)

T identifikoj rrfenjn si lloj i tregimit shqiptar me elemente moderne.
a. T evidentoj tri shtresat kuptimore t rrfenjs (novels);
b. T komentoj fragmentin e veprs duke u ndalur te:
- pasoja prfundimtare e veprimeve t personazhit;
- zgjidhja e dilems, q on te zgjidhja e konfliktit;
- vendosja e personazhit n kontekstin biblik dhe jetsor;

c. Gjuha dhe stili:
- t gjej dhe analizoj figurat stilistike,
- t shpjegoj mnyrn se si sht ndrtuar titullit i rrfimit,
- t zbuloj rolin e pyetjeve retorike n monologun e personazhit;

. t interpretoj konceptin e mkatit;

d. T zbuloj mesazhin e veprs.
Mitrush Kuteli - Kndvshtrim
1. Relievi i letrsis shqiptare fitoi nj nga lartsit e saj t paprsritshme me veprn tronditse
t Kutelit E madhe sht gjma e mkatit, ngaq mjeshtria e shkrimtarit dhe specifika vizionare
e artit t tij solln n drit nj vepr t denj pr letrsin e do vendi t qytetruar. Pikrisht se
Kuteli ngjizi nj vepr t till, ve t tjerash, dshmoi se gjuha shqipe dhe letrsia jon e kan
gjith potencialin q t fokusohen edhe n problemin m t mpreht t t gjitha kohrave, njeriu
dhe dashuria prball njri-tjetrit. Nj tem e till sht e vjetr sa bota, por Kuteli solli nj krijim t
paharrueshm ngaq deprtoi n misterin e amshuar t njeriut si krijes me Perndin si krijuesi
i tij q krkojn, gjejn dhe humbasin njri-tjetrin n vorbulln kaotike t njerzores q pandeh
se mund ti vidhet hyjnores apo ti arratiset asaj pr jet. Historia e dashuris s Tat Tanushit t
Bubutims q vjen si nj pergamen nga Iliria e dikurshme, nprmjet origjinalitetit t Kutelit
shkon te lexuesi prmes rrfenjs q e mbshtjell gjithka me mjegullnajn mitike t gjithkaje t
groposur ndr rrnojat e s shkuars q srish kumton edhe n kohn moderne se njeriu i krijuar
nga Perndia Dashuri, ngado q t shkoj e kudo q t vej, sdo t mundet dot kurr t jetoj
pa bukurin e mistert t dashuris. Nuk sht rastsi q ngjarjet kan pr dekor Ilirin, nuk sht
thjesht konvencion emri i Naomis, gruas nga Galileja, nuk sht gjithaq ve realitet artistik ajo
q krijoi Kuteli brenda hapsirs poetike-filozofike t novels E madhe sht gjma e mkatit.
Natyra universale e krijimtaris kuteliane e zgjedh Galilen pr shkak t misterit q krahina e
Judes pati n sjelljen e Shptimtarit Mesis, q mishron t vrtetn e prjetshme. Ksisoj
prvijimi biblik e bn prozn kuteliane t tinglloj e gjithkohshme pr arsye t mesazhit biblik si
kumt i prjetshm. sht interesante rrfimtaria e Kutelit q, edhe pse iu referohet koordinatave
t Dhiats s Vjetr e Dhiats s re, prozs i mungon fetarizmi q do tia zvoglonte ose do tia
tkurrte horizontin q vet tema prek si nj prsiatje dhe reflektim njerzor q krkon t deshifroj
enigmn ekzistencialiste n rendjen pas s vrtets t amshuar q ia mpreh njeriut shikimin pr
t deprtuar n thellsit e shpirtrores njerzore dhe t frymores hyjnore. Ksisoj Kuteli e ngriti
fjaln shqipe n lartsit danteske prmes historis tronditse t Tat Tanushit t Bubutims. Ai
e zgjeroi horizontin e saj q sa qielli si prjetsi dhe toka si njerzi t kryqzoheshin me njritjetrin pr ti dhn vlera t reja dialogut mes tyre. Pr m tepr nuk duket q e rastsishme q
Kuteli t mos ket ndier qoft dhe intuitivisht ngjashmrin mes Galiles dhe liqenit t saj me
Poradecin dhe liqenin e tij q ishte trazuesi i ides dhe i prftesave kuteliane si nj gjurm e
pashlyer q nuk e fshin dot askush. Kjo proz nuk do t prcillte karakterin e saj polivalent nse
148

grshetimi i natyrores dhe mbinatyrores, i historikes dhe i kombtares, i hyjnores dhe i njerzores
nuk do t kishte plotsuar n mnyr poetike mnyrn filozofike t interpretimit kutelian, prmes
zgjedhjes s nj teme q edhe pse daton n hershmrin ilirike, mbetet reflektuese pr njeriun
e kohs son. Kjo frymmarrje kaq e gjer, ky deprtim kaq i thell n psikologjin njerzore e
bn noveln jo vetm nj visar t muar t trashgimis letrare shqipe, por edhe nj memorial
ku e prkohshmja dhe e prjetshmja zgjedhin njra-tjetrn pr t plazmuar jo thjesht profilin e
drams njerzore, por thelbin e frymmarrjes s saj, rrnjt prej nga buron. Kur e vendos veprs
e Kutelit n nj shtrat t till, sht m e thjesht t kodifikosh misterin q e mbshtjell historin
e njeriut si historia e prjetshme e krijess me krijuesin e saj. Pikrisht ktu z e shfaqet m
hapur karakteri universal i shtreszimeve njerzore q humbasin dhe gjenden njherazi si nj
konkluzion i paprmbyllur asnjher. Proza e Kutelit mbetet e paprsritshme ve t tjerash edhe
pse shfaq nj tik-tak artistik t natyrs danteske q shpalosi para breznive t pafundme njerzore
t vrtetn e prjetsis. Ajo nuk sht m si konvencion, si ornament, si ritual fetar, por si
ekzistenc amshimi q universi e ka t ndryr brenda misterit t tij. N kohn kur Kuteli lindte
kt vepr t denj pr letrsin klasike dhe moderne t do kombi q ka qytetruar njerzimin,
askujt sia merrte mendja se n realitetet historike shqiptare t diktaturs do t daltohej nj vepr
q i kaprcente kufijt e letrsis, pr t krahasuar me krijime madhore ku historia dhe filozofia,
psikologjia dhe proza, kombtarja dhe universalja do ta realizonin mozaikun e s vrtets si
sfida me e denj, q artisti i vrtet, zri i nj kohe q ska z, do t fliste pr t shkuarn dhe t
ardhmen n mnyr sa profetike, aq edhe poetike. Novela E madhe sht gjm e mkatit e
pasuroi m tej portretin e trashgimis shpirtrore shqiptare duke rrfyer se artin e madh e lindin
dhimbje t mdha, se artin e vrtet e lindin t vrtetat e prjetshme.
2. Przgjedhja e nj lloji t till letrar si sht rrfenja, sjell para lexuesit vlersimin q
Kuteli kishte pr traditn gojore folklorike si eksplorues i vmendshm sepse interpretimi i jets
njerzore fiton nj shumsi vlerash q shfaqe n variacionet dhe prsiatjet e tij mbi zanafilln e
mkatit njerzor prej rnies adamike deri te hiri i pashtershm i dashuris s Perndis pr njeriun
krijesn e tij. Origjinaliteti i Kutelit rrjedh natyrshm prmes drithijes psikologjike, abstraksioneve
filozofike, labirinteve emocionale. Vorbulla e shpirtit njerzor dhe drama npr t ciln ajo hyn
e del pr tu humneruar zhgnjimeve e pikllimeve, humbjeve e kujtimeve, vetm se e bjn
me komplekse qenien njerzore, e shfaqin m t vrtet at, e bjn m imponuese prgjat
prleshjes me mkatin, n udhtimin e pareshtur drejt dashuris njerzore q mbetet prher e
paplotsuar, e rrshqitshme, mjegulluese prball t mistershmes dashuris s Perndis. Pa
dashurin e paskaj t Perndis hiri si koncept, si realitet, si gjendje sdo t kishte pasur kurr
ekzistenc. Veprimet e Tat Tanushit q prballvendosin kujtimet pr Naomi-Kalijen si bukuri
njerzore e pashlyeshme dhe tundimit q e oj drejt mkatit, e mishruar n nj realitet fizik
konkret, sbjn gj tjetr vese rrfejn se sa e ndrlikuar sht natyra njerzore dhe mjeshtri
t rrall pati Kuteli pr t hedhur drit mbi t vrtetat e mbuluara t qenies njerzore. Vendosja
e frymores si shenjtri dhe e mishores si mkat, i jep rrfenjs thellsi prkundruall reflektuese
e medituese duke e shtrir m tej kuptimin mbi njeriun. Gjma e mkatit do t prballej me
hirin e faljes. Ky qndrim trsisht biblik vjen e plazmon jasht do retorike false moralizuese
t vrtetn, t eprme se qenia njerzore, si refleks i dashuris hyjnore, ecn natyrshm drejt
gjetjes s vetvetes s humbur, teksa kupton se Perndia i Gjithsis e kaprcen shenjtrin
e tij pr ti dhn mundsi njeriut t provoj se mbushullia e hirit t ngrihet prmbi gjykimin e
Tij. Prsiatjet e Tat Tanushit kan ngjyr kozmogonike dhe njerzore. Kjo sepse t vrtetat e
prjetshme dhe t vrtetat njerzore n piktakimin e tyre vese pohojn se sht Prjetsia,
jo m nj ide e turbullt, jo m nj dshir fluturake, jo m nj formalitet shabllon. Kuteli si njohs
dhe vzhgues i njeriut, si mendimtar dhe filozof, si poet dhe piktor kryen nj vepr t rrall arti
ngaq njerzorja dhe qiellorja n fjaln e tij krkojn njra-tjetrn dhe e gjejn at. Nj frym
149

e till si prej legjende q vjen nga koh tepr t largta, n vend q ta kthej rrfenjn n nj
relikte q e ka vendin e strukur diku n nj cep harrese, merr prmasa dhe vlera morale q
daltojn n karakterin njerzor gjithnj e m tepr zanafilln hyjnore Ky tentim q kalon npr
shkallaren trikuptimore t veprs, e vetdijson njeriun pr at q ai sht, nj krijes q buron
prej Krijuesit, nj strkale dashurie hyjnore e thirrur pr t dshmuar me krejt qenien e tij se
Perndia nuk sht nj konvencion, por nj realitet, se Prjetsia nuk sht nj fantazi, por
nj realitet, se dashuria nuk sht nj emocion, por nj realitet i prjetshm, nga i cili njeriu ka
ardhur dhe tek i cili do t kthehet prsri. N fragmentin e zgjedhur pr t deprtuar n misterin
e madh t njeriut si nj shkndijz universale, luhet n mnyr t mrekullueshme me naivitetin
dhe primitivizmin pr ta br lexuesin m t menduar, m krkues, m analitik, q t rrok
aluzionin fshihur n do fjal, n do ide, n do pyetje, n do dyshim. Strukturimi kutelian i jep
shkak kujtdo t gjej vetveten n kt histori dashurie dhe ta lejoj pikrisht kt histori t jet
transformuesi i tij. Ve talentit dhe fuqis krijuese t autorit, bie n sy forca e s vrtets biblike q
ka argumentin, autoritetin, vrtetsin pr t hapur nj horizont t ri kuptimor n jetn e lexuesitnjri q ta kundroj vetveten jo si nj objekt i dhn njher e prgjithmon, por si nj subjekt q
ndryshon vazhdimisht. Madje Kuteli, prmes ksaj rrfenje, prmes konceptimit modern t kohs
e t hapsirs, q lvizin pareshtur e zjarrmojn pa pushuar, sjell nj qndrim origjinal letrar duke
e kthyer legjendn ose rrfenjn n nj interpretim modern q i shkon prshtat njeriut t kohs
son. Ksisoj Kuteli rroku tendencn e letrsis madhore botrore jo si nj imitues mediokr,
por si nj shkrimtar origjinal q pa te rrfenja interpretimin e dilemave t prjetshme si prirjen e
natyrshme t ngulmimit drejt t vrtets s prjetshme q ajo t kthehet m s fundi n t vrtet
e tij vetjake pr t ciln ia vlen dhimbja, trishtimi, klithma, dashuria.
3. Dilema njerzore e personazhit t Tat Tanushit i jep prozs kuteliane mendsin moderne
t pakohs n t ciln njeriu i do epoke sht prballur me mkatin, teksa i duhet t kuptoj q
me fuqin e tij vetjake sia del dot mban nnshtrimit t tij, ndaj i duhet t rikthehet te Krijuesi,
Perndia e Universit, q hiri si mshir e pamerituar hyjnore ta fal krijesn, ta rindrtoj dialogun
me t, duke ia hapur udhn e prjetsis. Kuteli, me mnyrn e vet pr t sonduar n thellsit e
ides, i jep veprs nj kndvshtrim kozmik, sepse nuk e kundron njeriun si nj kokrriz rre q
endet andej-kndej pa i rn ndrmend askujt pr t. Zgjedhja e nj historie sa biblike aq edhe
historike, ku besimi dhe thirrja hyjnore kryqzohet me Ilirin dhe Galilen e Kombeve (prej nga
shrbesa e Jezus Krisht- Mesis do ti jepte njerzimit kuptimin e vrtet t Perndis- At) e bn
rrfimin q ti prshtatet do rrethane ose individualiteti njerzor, ngaq interpretimi universal e
ka peshn t deprtoj n do epok, shoqri, individ. Ksisoj, edhe pse tematika biblike mund
ta kishte fetarizuar letrsin e Kutelit, ka ndodhur dika e hatashme pr shkak t talentit t tij,
e vrteta e amshuar, e vrteta njerzore, e vrteta artistike jan br nj. Fal origjinalitetit t
shkrimtarit q e bn mendimtarin t thellohet n t kuptuarit e Tat Tanushit, letrsia jon ka n
trashgimin e saj nj thesar, q sa m tepr koha do t rrjedh, aq m i vyer do t jet. Monologu
i personazhit, dilema dhe konflikti brenda tij, e prjetshmja dhe e prkohshmja, simbolika biblike
si mundsi gjithkohore, dashuria si projeksion qiellor dhe vdekja si fatalitet i pashmangshm, e
misterta dhe historikja n shkrirjen e tyre me njra-tjetrn, e bjn noveln ti flas do kohe, do
njeriu, do shoqrie, sepse ngjarja e saj e ka zanafilln te rnia e Adamit nga Edeni, ndaj figura
e paharrueshme tragjike e Tat Tanushit identifikon individin n krkimin e tij t pareshtur drejt
prmbushjes. Kjo vepr sjell n letrsin shqiptare thellsi t tilla t krahasueshme me Rrfimet
e Shn Angustinit apo me Mendimet e Blez Paskalit duke e modeluar universin kutelian n
dy rrafshe q ngjajn larg njri-tjetrit, si mund t prmendim mjegullimin qiellor me qartsin
njerzore. Mes tyre ka zn vend mkati. Zakonisht kjo fjal perceptohet si kryerja e nj akti t
150

padenj, por e vrteta biblike shkon prtej ksaj. Mkati para se t jet veprim, sht nj ide,
nj dshir, nj lakmi njerzore ndaj dikaje q nn vellon e knaqsis prz, largon, flak tutje
at q sht qiellore, duke prballvendosur duelin e prjetshm: shpirtroren ose frymoren
prball mishores. Kuteli ia ka dal mban q ta zbuloj rrnjn e mkatit n zemrn e njeriut
dhe ta vetdijsoj lexuesin se mkati t ndan nga qiellorja, nga hyjnorja, nga e prjetshmja.
Qiellorja si mundsi, si realitet gjithkohor, si mbretrim universal e bn m t spikatur profilin e
Kutelit q, prmes ligjrimit shprehs dhe individualizues, e bn rrfimin ti ngjaj nj balade t
mome, q sa m e shtyr t jet n koh, aq m e re tingllon. Fryma e legjends i jep novels
nj shtrirje horizontale q e on fjaln deri n Ilirin antike, sikurse e lartson at vertikalisht
prmes simboliks q hyn e del npr ligjrimin e Kutelit si dukuri tipike kuteliane, e rrall pr
nga bukuria, e paimitueshme pr nga origjinaliteti. E gjith kjo frym rrfimtare ka nj kolorit t
pashtershm, sepse i gjith potenciali i shqipes, pasuria leksikore dhe frazeologjike deri dhe
variantet idiomatike, si do t pohoj prof. Jorgo Bulo, mbetet e paharrueshme si nj prrall, si nj
legjend, si nj balad, ku do fjal krijon imazh. Fakti q Kuteli shfaq edhe n kt novel tipare
q hasen n krejt gjithsin e tij letrare, do t thot se ngacmimi i tij artistik ishte gjithka q lidhej
me botn shqiptare t mbshtjell nga misteri i shekujve, q pret vetm eksplorator pasionant
t zbulojn bukurin e saj t fjetur. Nga ana tjetr, fokusi q ai vendosi mbi Tat Tanushin rrfeu
qartazi se fryma e epiks legjendare, ku drama njerzore shpalos gjith relievin e saj, pat gjetur
n optikn e Kutelit ndjeshmrin ndaj legjends q vazhdon t trazoj prozn dhe mendimin
botror modern me unikalitetin e saj filozofik. Nj vend t veant n modelimin e ksaj ngrehine
z prfytyrimi dhe fryma popullore q zbulojn poetikn e panjohur t bots legjendare shqiptare.
Brenda truallit ku lviz dhe formohet historia e Tat Tanushit, dashuria e tij pr Naomin (simboli
biblik i emrit dhe historia e saj e dhimbshme q gjendet n Dhjatn e Vjetr prmbyllet me faktin
se prmes saj linja gjenealogjike e mbretit David zbret deri te lindja e Jezus Krishtit n rrafshin
njerzor), sjellja e saj nga Galileja n Iliri (apostulli Pal pohon se ai e solli Ungjillin e Krishtit nga
Jerusalemi deri n Iliri), lumturia e tyre marramendse, vdekja q do ti ndante, sprovat npr t
cilat eci jeta e priftit-njeri prgjat kohs dhe pakohs, e kthejn tr kt vepr n nj ylberiad
ku asti qiellor dhe asti njerzor kthejn cilindo prej nesh n nj legjend q jeton, n nj prrall
q rrfen se pavarsisht mkatit, hiri i Perndis dhe dashuria e tij ekstravagante pr krijesn
e Tij, mbulon gjithka, sepse Ati brenda Sovranit Perndi nuk lodhet s prituri kthimin e bijve
plangprishs n shtpi n zemrn e Tij, q n fakt sht Prjetsia e Tij.
N fragmentin e przgjedhur nga novela shtresohen e ndrthuren veantit e stilit kutelian.
Tensioni dramatik i shfaqur n thirrjet kundrshtuese, klithma e Tanushit pr falje q t mos
e humbiste prjetsin dhe qortimi atror i perndis, zgjedhja e inversionit q n titull pr t
theksuar se sa m i madh sht mkati, aq m i madh do t jet hiri, bjn q drama vetjake e
Tanushit t shndrrohet n dram tipike njerzore, q t liron nga paragjykimet pr t t uar
drejt t kuptuarit t vrtet t betejs s prhershme mes drits dhe errsirs brenda qenies
njerzore. Thell tensionit shekspirian q vet momenti kulmor bart, fjalia e shkurtr: U mbarua,
q nnkupton u krye, prfundoi jet e tij si nj ndrr e vjetr e humbur n gremin me eshtrat
e t vdekurit n krah, veton nj sekuenc n dy rrafshe: i pari, vegimi i eshtrave t thara nga
profeti Ezekiel (kap. 37) dhe, i dyti, Jezusi n kryq kur tha, U krye!, q nnkupton se vdekja e
mori ndshkimin e prjetshm dhe Jeta q buron nga Perndia e ka triumfin mbi gjithka. E par
nga kjo optik, n kt fjali gjen prgjigje do pyetje, hamendje, do dilem njerzore. Fjala e
fundit n gjithka, pasi njeriu zgjedh me vullnetin e tij t lir se ku do ta jetoj prjetsin si pasoj
e mnyrs se si ka jetuar mbi tok, i mbetet Krijuesit t tij Perndis. Forca e rrall pr nga
bukuria e fjals e kthen monologun n nj skaner filozofik ku qenia dhe fryma prcjellin mesazhin
e bashkudhtimit njerzor me hyjnoren, duke i mshuar universalitetit t historis vetjake brenda
historis s amshimit.
151

Nxnsve mund tiu jepen disa prej ideve t Mitrush Kutelit pr t shprehur qndrimin e tyre pr to. Shkrimet
e nxnsve mund t jen t natyrs eseistike ose mund t przgjidhen disa ide pr t realizuar nj debat ose
nj revist t improvizuar nga thesari i universit kutelian.
1. Gjuha sht shprehja e par e kombsis.
2. Kur ti ndjen si ndjen Kombi edhe shkruan si flet kombi ata m t mirt e kombit! ather je
shkrimtar i Kombit.
3. Arti sht prodhimi m fisnik i shpirtit t njeriut.
4. Shum poet, q nga Homeri e kndej, jan monovalent, vetm poet. T tjert bhen me koh. I
bjm ne vet.
5. Kngt i sjell era.
6. Sa kng duhet tu ken thurur ilirt heronjve t tyre: Bardhylit t menur e t drejt, q luftoi gjer
thell n pleqri, Pirros, Teuts, Batos dhe t tjerve q nuk ua dim as emrat! Sa kng duhet ti ken
knduar arbrit Sknderbeut me shok duke hedhur vallen e shpatave! T gjitha kto i prpiu harresa,
mjegullira e kohs.
7. ... prpara Homerit historia z n goj nj kngtar t madh popullor thrak: Thamiria. Thrakt ishin
vllezr t ilirve n gjuh, gjak e zakone. Ata, si edhe shum fise ilire si paiont, mirmidont, epirott
- kan marr pjes n luftn e Trojs.
8. .... mjerisht, vendi yn, ky cep i Iliris s mome, pr shkak t prarjeve vazhdon t mbetet n
errsir, n robri.
9. thesar t fism artistik shpinin kosovart e varfr q kisha par m1925 n stacionin Sirkexhi t
Stambollit, atje n thellsirat e Anadollit! Shpinin rapsodit e tyre t lashta shqiptare n jehona t largta
ilire.
10. Midis kohrave t vjetra dhe Kastriotve: errsir, midis Kastriotve dhe kohs t re: prsri errsir.
11. Vargje mbi gur varresh.
12. N Prizren, midis t vdekurve e t gjallve.
13. Pr kt Shqipris time q kndon ktu, e qan prtej...
14. Toka e Shenjt mbetet e hapur, si mbetet dhe Shqipria jon...
15. Po kshtu sht populli yn: kngn e lotve e bn kngn e lavdis...
Tema: Koment Njqind vjet vetmi (Gabriel Garsia Markes) (2 or)


T identifikoj llojin e romanit t realizmit magjik.

a. T evidentoj temn e vetmis n roman, si veori e realizmit magjik;


a. kuptimi evidentimi i veorive t stilit t Markesit, q i l personazhet t veprojn pavarsisht nga ai;

b. interpretimi shpjegimi dhe interpretimi i ides markesiane mbi iden e fajsis;

zbulimi i nntekstit t misionit t shenjt t personazhit kryesor;

c. gjuha stilistike dallimi i ndrthurjes s elementeve reale me ato fantastike, fetare e zakonore;
Kndvshtrim
1.Gjeografia e fjals poetike botrore q nga zanafillat e saj mitike ose legjendare do t
kishte qen e cunguar pa pranin e gjithsis markesiane, q ngrthen n vetvete grshetime
152

prfytyrimesh, realitetesh, interpretimesh si nj variacion i nj lajtmotivi q luhet n koh dhe
n hapsir, pa e shteruar dot bukurin e magjis enigmatike q iu ka dhn form veprave t
Gabriel Garsia Markesit. Si rrallkush prgjat baticave dhe zbaticave letrare, pikpyetja m
ngulmuese e lexuesit planetar ka mbetur n t njjtn pik, gj e bn magjepsse veprn
letrare t Markesit? Poetika q rrjedh ngado n prozn e tij? Trishtimi i paskaj pr dhimbjen
njerzore? Naiviteti filozofik q zgjedh Markesi pr ta kundruar Kohn si jetvdekje, s cils
nuk i arratiset dot askush? Pyetje t shumta zgjon Markesi me universin q krijoi, t cilat, sa
prpiqen t hedhin drit mbi t vrtetn e magjis q ka fjala e tij, po aq e mjegullojn duke
e br m t paqart thelbin e krijimit t tij. Pikrisht, kjo paqartsi e kthen letrsin e Markesit
n nj robri, nga e cila nuk do t dalsh kurr, sepse natyra e tij krijuese me karakter tejet
kompleks, zbulon fuqin e jashtzakonshme t fantazis tredimensionale q ndrthuri tri kultura
emblematike botrore: kulturn indiane, kulturn afrikane, kulturn evropiane, q e mbrujtn at
prej fmijris, pr ti dhn fjals s tij peshn q as kritika elitare, as lexuesi admirues nuk ia
llogarit dot vlern.
2. Prball nj figure si Markesi, tema q ai zgjedh nuk bn gj tjetr vese t jep mundsin
q ta shohsh romanin e tij 100 vet vetmi si ballafaqim ose duel mes njeriut dhe vetmis, q
i jep fantazis elsin e misterit pr ta par t jashtzakonshmen si realitet konkret t fshehur
brenda abstraksionit njerzor. Fakti q Markesi zgjodhi historin e breznive t fisit Buendia dhe
t banorve t Makondos pr t rrfyer zanafilln dhe rrafshimin prfundimtar t qytetit, dshmon
se vetm nj fjal poetike q noton brenda t pabesueshmes, mahnitses, t paharrueshmes do
t shprfaqte nj nga t vrtetat e thjeshta se magjia e Markesit buron nga fjala q ai zgjedh pr
rrfimet e tij. Fjalt e tij rrfejn, teksa shtresimet e realitetit krkojn interpretime q kurr nuk i
shkon dot deri n fund. Pr m tepr, Markesi ka nj mjeshtri dhe fines t rrall n t treguarit,
sa i jep brendis vlern e pakohsis. Prmes nj optike t till, realizmi magjik, nj nga ideatort
e t cilit sht vet Markesi, merr prsipr t plazmoj temn e vetmis si boshtin rreth t cilit e
tr jeta njerzore kuptimsohet pr tu br edhe m absurde, edhe m e muar, edhe m e
pavler, edhe m e panjohur, edhe m e mistert.
3. Natyra e krijimit t Markesit fokusohet te vetmia si porta q rrfen shtegun e duhur pr ta
njohur njeriun. Ai zgjedh realen dhe fantastiken si dy kndvshtrime q n kundrti me njratjetrn e pasurojn mesazhin duke prvijuar dy galaktikat, realen me fantastiken, si gjithsi
ku rrfimtari dhe rrfimi prshkallzohen nga njri ndryshim n tjetrin, n modelimin e bots
objektive dhe t asaj subjektive si trsi q plotsojn njra-tjetrn. Kjo mnyr tejet e veant
e kundrimit t realitetit me njeriun prball Kohs, si universalitet i prjetshm, e mbshtjell me
nj tis magjie veprn e Markesit q sjell nj tjetr zbules se sht vetmia. Intensiteti i vetmis,
duke hyr e deprtuar thell qenies njerzore, bn q metaforika dhe simbolika markesiane
t vij n pikn ku kryqzimi i historis s njeriut me legjendn e jets s tij t konstatoj se
burgu dhe vdekja m e tmerrshme e njeriut sht vetmia. Ksisoj, vetmia nuk mbetet vetm ide,
koncept, mendim. Ajo kthehet n ankth ekzistencial q shndrrohet do dit n nj kotsi q
gropos jetn njerzore atje ku dashuria mungon dhe shpresa nuk gjendet kurrkund. Vetmia nis t
pushtoj do njeri duke treguar se atje ku mungon njerzorja si komunikim dashurie, si derdhje
shprese, si rrym jete, gjithka e humbet kuptimin dhe ngrirjen apo rrshqitjen e kohs nuk e
ndal m dot askush. Personazhet q vetmia iu sht kthyer n jet, ballafaqohen me nj zbrazti
t frikshme ku spiptin asgj si dshmi se ceremoniali i vdekjes e ka zanafilln tek izolimi i
njeriut nga t tjert, gj q i thuajson karakteret duke i nxjerr nga vetvetja. Vetmia e heronjve
t Markesit nuk sht nj gjetje artistike pr ti br m interesant personazhet. Prkundrazi,
vetmia sht dramaciteti i skajt i qenies njerzore nga e cila nuk shpton dot, nse nuk gjen
153

kuptimin e jets n dashurin pr njeriun. Kjo vetmi kthehet n nj patologji q shfytyron raportet
njerzore dhe e zbraz bukurin e qenies njerzore nga thelbi i saj. sht kjo vetmi q e fosilizon
natyrn njerzore duke e shmangur nga projeksioni i saj universal dhe shnon nj nga trishtimet
dhe pikllimet m t dshpruese t njeriut q zgjedh vetmin pr tia ndrtuar qelin jets s tij.
Ndaj realizmi magjik i Markesit e kthen vetmin n nj fokus i cili krkon nga njeriu q n betejn
e tij me kohn t mos zgjedh vdekjen e prditshme, q quhet vetmi, por sfidn ndaj jets pr
tu ndeshur me t, sepse beteja me kohn i jep qenies njerzore kuptimin e ekzistencs. Kurse
dorzimi pa kushte pohon dshtimin e njeriut q krkon ti arratiset vetvetes ngaq sdo t guxoj
t prballet me prgjegjsin q ka vullneti i njeriut si liri pr t zgjedhur. Pr kt arsye, realizmi
magjik sjell n t njjtin fokus dy rrafshe, realen dhe magjiken, q edhe pse duken si prjashtim
i njra-tjetrs, plotsojn dhe e bjn m unike vetveten nn prizmin e kundrshtis. Vetmia
merr ksisoj prmasa t pamatshme universale ku njeriu zbulon dhe rizbulon dramn e tij, q e
fundos honeve t friks duke ia kthyer do tik-tak zemre ose frymmarrjeje, n nj ast agonie
dhe grahme prfundimtare. Edhe pse Markesi e sjell artistikisht kt t vrtet t hidhur, ndihet
i nnshtresuar pikllimi i tij pr qenien njerzore q sdi ta kap astin e t gjej prjetsin dhe
sarrin t dalloj amshimin si refleks magjepss n do detaj t thjesht njerzor. Vetmia pr
Markesin nuk sht nj mod ose nj snobizm q e bn m modern njeriun, prkundrazi, vetmia
shprfaq mjerimin njerzor n nj mnyr ngjethse duke treguar se si rrshqet drejt hiit gjithka
e mrekullueshme e strukur n misterin jet. Kur vetmia kthehet n portretin e vrtet t njeriut,
drama e njerzimit ka arritur klimaksin e saj. Pr kt arsye Markesi klith gati pazshm pr
t zgjuar te njeriu dashurin pr jetn, pr t ngjallur tek ai kureshtjen e natyrshme pr t ecur
prgjat stinve jo si nj arkivol vetlvizs, por si nj rrjedh q i gzohet ndryshimit duke e ditur
se kurr nj or ose nj dit nuk e prsrit kurr m vetveten, kur qenia njerzore zgjedh ta shoh
veten jo si nj dshtim pa lindur ende, po si nj mundsi q do t shfaq bukurin e fjetur, q m
n fund zgjohet. Nj kndvshtrim i till me tepr se si arsyetim, vjen si nj meditim q buron nga
sensi filozofik i prozs markesiane q me alkimin e saj origjinale e pasuroi m tej fuqin e fjals
q, edhe kur rrfen pr historin, edhe kur flet pr njeriun, edhe kur tregon pr vetmin, magjin
e prcjell t mbuluar me nj frym legjende, q bhet edhe m hamgjitshe (joshse), kur e takon
njeriu bashkkohor i shoqris moderne, pr ta gjetur veten e tij t humbur.
4. Universi markesian, q mori nj tjetr kuptim dhe vler me veprn 100 vjet vetmi, ndrsa
e kthen konceptin e vetmis n nj gjendje universale ku secili pavarsisht se kur dhe ku jeton,
takohet rastsisht apo banon prgjat gjith jets brenda saj, fitoi nj interpretim t pazakont n
prballjen e Amarantas me vdekjen. Nse do t ndaleshim pr nj ast n profilin e Amarantas,
bota e saj femrore do t shpaloste cilsi legjende pr ta br m t afrt kt dukuri q duket
tejet e largt. Personazhi sht aq i lir sa t flas edhe me vdekjen duke hapur shtegun e
pakrahasueshm pr nga bukuria, me sfidn q Amaranta i bn jets ngaq natyra e saj tekanjoze
ia del mban t kaprcej hapsirat nga jeta n vdekje me nj lehtsi ngjethse, e denj pr
koordinata mitike q i kaprcejn epokat me shprfilljen e tyre. N kompleksitetin e natyrs s
Amarantas, q hyn e del nga jeta n vdekje sikur gjitha kjo t jet nj loj fmijrore, shfaqet
bukuria e rrall e dalts markesiane q i vendos prball njra-tjetrs dy dhimbjet m t mdha
t natyrs njerzore: vetmin dhe vdekjen. Secila prej tyre ruan identitetin e vet t pacenueshm,
t cilin e modelon nprmjet kumtit q prcjell jo ve brenda t njjtit person si sht Amaranta,
por edhe si trokitje n vet1dijen njerzore t shoqris, pjes e s cils sht edhe Amaranta.
Vetvetiu pyetja m e natyrshme mbetet ajo q rreh t kuptoj se ku fillon vetmia dhe ku nis
vdekja. Mnyra markesiane e t konceptuarit t jets n raport me njeriun, ngulmon n iden se
vetmia dhe vdekja vijn ose burojn nga e njjta substanc e mistert e s panjohurs t njohur
q zakonisht quhet: Jet. Fal arkitekturs q ka arti markesian, lexuesi ka lirin e tij t shkoj
154

deri n pikn q ti duket vetmia si nj prmas e vdekjes dhe ti duket vdekja si pafundsia e
vetmis. Brenda ksaj hullie, Amaranta t mrekullon me drithijet e karakterit t saj q guxon si
nj fmij kokkrisur t sillet me vdekjen n mnyrn m t pazakont, a thua se ikte nga bezdia
q quhet jet pr tu br pjes e nj realiteti tjetr ekzistencial t prjetshm, ku e tr jeta e
saj e pajetuar n kt planet, mezi priste vdekjen pr tu br m n fund e plot. Nj mendsi
sa paradoksale, aq edhe kozmike e kthen personazhin n nj qenie eterike, t denj pr do
legjend q vjen prej mugtirave t historis.
5. Nj nga vlerat m interesante t fragmentit mbetet kndvshtrimi i Markesit mbi fajsin,
q n t vrtet sht nj koncept i sjell nga thellsit e kohrave, por q n veprn 100 vjet
vetmi, troket mbi vetdijen njerzore pr ti treguar se vullneti i lir njerzor ka prgjegjsin
q ta dorzoj vetveten n duart e ndryshimit pr tu liruar prej krenaris, kryenesis e
parregullsive t karakterit. Pr novelistin kolumbian njeriu nuk sht nj marionet apo nj kukull
plasteline. Prkundrazi, natyra njerzore brenda tij i jep qenies humane do lloj hapsire pr tu
ndier e lir q t dal nga do moalishte apo burg shpirtror, teksa nuk sht ideuar dhe as
projektuar q t jet nj lodr n duart e fatit. Fajsia kthehet n kt kuptim n nj analitik q i
ngjan bisturis pr tia br autopsin natyrs njerzore q ajo t mos mbetet prgjithmon peng
i nj faji, por t dal nga rrjeta i tij pr t ecur n nj shteg t ri. Mendimi markesian shkon m tej
duke e nxitur trthorazi njeriun t mos e pranoj fajsin si gjykimin prfundimtar, pasoj e nj
morie rrethanash n jetn e tij, por ta shoh si nj port t hapur ku ka gjithmon vend, motiv dhe
mundsi pr ndryshim.
6. N morin e ideve q projekton ky fragment nuk mund t anashkalohet nnteksti i misioni t
shenjt q ka Amaranta. N kndshikimin fantastik, si tipar i krijimit letrar markesian, rrugtimi i saj
me vdekjen dhe marrja me vete e t gjitha letrave q t gjallt u shkruajn t vdekurve, kjo sht
nj gjetje origjinale e hatashme. Vetdija mitike njerzore i shuan kufijt mes jets dhe vdekjes,
ndaj veprimi dhe gjestet fantastike tingllojn tepr t natyrshm. Mendsia zakonore dhe fetare
e banorve t Makondos i ka dhn dor autorit t prvijoj situata, sjellje, komunikime t nj
natyre legjendare duke rrfyer pasurin e pashtershme t folklorit e t tradits kulturore latinoamerikane q vazhdon ta magjeps botn. Personazhi i Amarantas e ka pasur gjith udhtimin
e saj n jetn toksore nj vetmi dhe nj zbrazti n kufijt e absurdit, ndrsa tashm ajo m n
fund do t jet e dobishme pr dika, pr tu uar letrat e t gjallve t vdekurve. Ky paradoks, kjo
shkrirje e kufijve mes fizikes dhe shpirtrore, mes objektives dhe subjektives, mes lndores dhe
frymores, ky kaprcim kozmik nga nj realitet n tjetrin, i jep personazhit prmasn e munguar
t kuptimsis s jets, q deri sa ajo nuk kishte dhn ende shpirt, pat mbetur e pakuptimt
deri n marrzi. Ndaj dshmia e Amarantas nga takimi me vdekjen dhe deri te misioni q do t
kryej, i jep fragmentit nj ritmik filozofike t nnshtresuar, gj q zgjon te lexuesi mendimtarin
q guxon ta kundroj vdekjen jo m si fatalitet t frikshm, por si fatalitet krejtsisht t natyrshm,
q nuk prjashton asnj qenie njerzore. Tradita latino-amerikane e ka pjes t botkuptimit t
saj kt ide, q vjen si pasoj e ndikimit t kulturs indiane dhe afrikane n kontinentin latin, por
q Markezi e sjell si nj prurje origjinale q e nxit m tej prfytyrimin e njeriut pr t prtejshmen,
q e shtyn njeriun t krkoj m tej pr t njohur amshimin.
7. Stilistika markesiane i ngjan atij oqeani ku derdhen t gjitha detet e lumenjt duke e br
at, nj hapsir blu t mrekullueshme, ku thellsia fsheh misterin e vrtet t bukuris q Fjala
ka. Magjia q rrezaton s jashtmi stili i Markesit e ka thelbin burimor n mendimin metaforik,
n vorbulln e abstraksionit, n simbolikn e ides q s bashku krijojn imazhin e ndeshjes
s njeriut me kohn, e asaj dare n t ciln koha kthehet, pr t kryer mbytjen e njerzores
prmes padukshmris s saj. Nj galaktik e till konceptuale ku realja dhe jorealja ndrthuren,
155

ndahen, bashkohen, veohen plazmon dobsin, ankthin, vetmin kontinentale apo planetare
q heronjt e tij prjetojn. Duket sikur fryma e prmbytjes gjigante q fundos individin smund
t mos ravijzohej n mnyr sa naive, aq edhe filozofike, ndrsa minuta duket si shekull,
shekulli si or, ora si prjetsi. N tr kt reliev artistik markesian, shquhet stili i tij si nj rrfim
sa madhshtor, aq edhe njerzor, sa preks, aq edhe magjepss. Shtresimet e fjalve q ai
qmton i bartin brenda interpretimet e tyre. Si rrfimtar ai e bn rrfimin t prshkallzohet dhe
t ndryshoj rrugtimin nga bota objektive n at subjektive si pasoj e kryqzimit q historia
dhe legjenda kan me njra-tjetrn n veprn e tij. Madje, teleskopi i fjals markesiane afron
dhe largon mistiken me realen, pa lejuar t krijohet ndonj boshllk. Universi i tij letrar lviz, edhe
pse koha duket sikur ngrin, ngaq koha kthehet pr Markesin n krkuesin dhe eksploruesin e
diamanteve t fshehur thell qenies njerzore. Nj kndvshtrim i prmasave t tilla i jep rrfimit
nj frym kozmike dhe e shpreh stilin e tij asisoj, q fantastikja t shfaqet si reale n veprn e
tij dhe realja t duket fantastike ngaq nnteksti i do fjale, i do detaji, i do projeksioni sht
bukuria origjinale e arkitekturs shpirtrore t Gabriel Garsia Markesit.
Nxnsve mund tiu sugjerohet nj diskutim n nj veprimtari me tem Hapsir markesiane ku t rrihen
idet e tyre duke u prqendruar n thnie t tilla si:
1.... n syt e Markesit ka dhimbje pr vetmin e njeriut...

Nasi Lera
2. Gjinia rrfimtare hipertekstuale mund t na edukoj me ndenjn e liris... Tregimet tashm t shkruara
na msojn edhe t vdesim. Besoj se ky edukim me kuptimin e Fatit dhe t Vdekjes sht nj nga funksionet
e para t letrsis.

Umberto Eko
3. Nxehtsia, shijet, muzika, t gjitha nuancat e perceptimet shprehen natyrshm dhe pa buj, por edhe
fantazia merr frym me t njjtn liri, duke u hedhur drejt t jashtzakonshmes. Kur lexojm Njqind vjet
vetmi jemi t sigurt se me kto fjal, me kt hir dhe ritm, kto tregime mund t bheshin t besueshme,
bindse, t mahnitshme.

Mario Vargas Llosa
Tema: (Koment) Pallati i ndrrave I. Kadare

a. T identifikoj llojin e romanit bashkkohor shqiptar.

- t evidentoj alegorin si figur baz t procedimit artistik n roman.
b. T komentoj fragmentin e veprs duke u ndalur te:

- llojet ndryshme t paragrafve,

- simbolika e seleksionimit t ndrrave dhe shpirtrave,

- nnteksti q lidh t shkuarn me realitetin;

- t gjej dhe t shkruaj mesazhin.
c. t mbledh materiale dhe t prgatit skeda pr kufizimet e letrsis dhe t artit n kohn e diktaturs.
156

Kndvshtrim
1. Universi letrar kadarean n shumllojshmrin e galaktikave t tij, shpaloset n mnyr tejet
origjinale n veprn Pallati i ndrrave jo vetm pr nga tematika q fokusohet n betejn kundr
tiranis, por edhe nga alegoria si filozofi q interpreton realitete historike konkrete pr ti uar drejt
abstraksioneve gjithkohore. Vet titulli i romanit Pallati i ndrrave luan me shumkuptimsin
pr t zgjuar prtej kureshtjes, nj mori idesh labirintike q deprtojn gjithkund: nga nivelet m
t larta t hierarkis perandorake ose diktatoriale, deri te thellsit e qenies njerzore. Themeli
mbi t cilin sht ideuar arkitektura e mendimit kadarean sht alegoria, dukuri mbarkrijuese n
trashgimin e tij, q ka ndrmend sa maniera dhe stil, sipas konceptit hegelian, i kan dhn
ksaj vepre nga njra an si ribrje e vazhdueshme e vetvetes dhe, nga ana tjetr, aftsin pr
ta kaprcyer vazhdimisht vetveten. Alegoria si kndvshtrim, si filozofi, si interpretim ka ndrtuar
nj ngrehin t mrekullueshme ku drithijet hasen kudo, ku frika dhe magjepsja, errsira dhe
drita, pasiguria dhe guximi, tjetrsimi dhe vdekja, ndrra dhe realiteti, historia dhe njeriu luajn
kukafshehthi me njri-tjetrin pa ia dal dot mban t qartsojn imazhet q turbullohen, sa m
tepr qartsohen. Ky roman ka nj ngjizje gati hieroglifike misterioze, sepse ka rrokur thelbin
e tiranis si gjendje n nj kronologji epokash, q shfaqet e rishfaqet, humbet dhe gjendet si
frymmarrje skllavrie, s cils nuk i shpton dot. Alegoria e ndrrs s Madhe q do ti ofrohej
sovranit, vjen e merr nuanca t panumrta, kuptimplote e domethnse, q e hapsirojn pr ta
uar deri n skajin e horizontit groteskun e prbindshm dhe tragjik t viktimizimit t do qenie
njerzore q nn diktatur nuk sht kurr nj individ. Humnera mes ndrrs, si nocion i nj
bukurie qiellore n konceptin e rndomt njerzor, bhet gjithmon e m e pakaprcyeshme
prmes situatave, bisedave, hamendjeve, anktheve, pritjeve, zhgnjimeve, survejimeve, gj q
e tensionon atmosfern deri n zgrip, ku edhe jeta, edhe vdekja, edhe gjumi, edhe ndrra, edhe
dashuria, edhe urrejtja, jan pronsi e tiranis, jan ekskluzivitet i diktaturs. Nj hata e till pa
prmasa, nj kob aq i frikshm e i pamatshm, shtrihet tejemban romanit pr t dshmuar se
terrori psikologjik dhe frika q st shqitet kurr, nuk jan arritje studimore, por realitete njerzore
dhe historike. Nj kumt i till vjen e bhet m i fort, m i detajuar, m universal duke e mbshtjell
krejt romanin me nj dhimbje t pazshme q shkon deri n kock, ngaq delikatesa me emrin
ndrr, shndrrohet n nj gijotin emocionale, n nj trekmbsh shpirtror, n nj mizori
psikologjike q kthehet n patologji shoqrore. Nj mesazh i till kishte nevoj pr alegorin si
sistem vlerash dhe idesh, si sistem vzhgimi dhe krkimi, si sistem autopsie dhe reflektimi pr t
hedhur drit mbi errsirn m t frikshme t t gjitha kohrave, tiranin, q skursen as ndrrn
pr ta glltitur ose burgosur, pr ta djegur ose pr ta groposur, q Sovrani-Tirani- Diktatori,
t vazhdoj t besoj se dita dhe nata, jeta dhe vdekja, ndrra dhe realiteti jan dhurata q
autoriteti i tij ia bn kujtdo. Marrzia e tiranis nuk stepet para asgjje, prderisa Sovrani Tirani
Diktatori e ka shfronsuar Perndin e Amshimit pr tu br vet Zot i Plotpushtetshm mbi
perandorin e tiranis s tij. Pikrisht kjo mendsi i ka dhn Kadares mundsin ta gjej
alegorin kudo, njsoj si ajri, q prmes saj t mitizoj do mitizim t rrem mbi shklqimin
pompoz t arbitraritetit t tiranis, jo vetm si nj kronik shqiptare, por si realitet universal, kudo
ku ajo ka hipur n fron mbi viktimat e panumrta q i ka shtypur me dhun.
2. Nj vepr e prmasave universale si Pallati i ndrrave i jep mundsi kujtdo t ndjek
trajektoren e mendimit kadarean nga njra situat n tjetrn duke par n mnyrn se si ai e
hapsiron fjaln e tij. N fragmentin e dhn paragraft ndrthurin gjendje psikologjike, raporte
emocionale, prballje ideore q e bjn relievin e fjals m t mpreht, m filozofik, m t
kthjellt brenda dyzimit. Nse paragrafi i par prshkruan procedurn e Sektorit t Seleksionimit,
mjeshtria e Kadares, prmes alegoris s fshehur, nis ta zgjeroj m tepr kuptimin dhe rrafshet
e ndryshme kuptimore, pr ta uar mendimin n thellsi t reja ku rrfimi, detajet e zgjedhura
157

pr t rrfyer, fshehin natyrn medituese e reflektuese q do t pasojn, ngaq thelbi i stilit t tij
mbetet reflektimi meditues filozofik. Si njohs i historis s Perandoris Osmane dhe si interpret
i Perandoris Komuniste Kadareja di ti jap historis zrin q shekujt ia kan shuar, ti jap
filozofis poetikn q i ka munguar. Nj kndvshtrim i till i jep fragmentit ato ulje-ngritje pa t
cilat njtrajtshmria do ta bnte do fjal t humbiste kuptimin e saj. N fragment spikat simbolika
e seleksionimit t ndrrave, q fsheh n t vrtet seleksionimin e shpirtrave, seleksionimin e
jetve, seleksionimin e individve. Vet koncepti i seleksionimit nnkupton se fshihej pas masks
s madhshtis perandorake apo lavdis diktatoriale, q kishte nj synim: si t deprtonte deri n
thellsit e pavetdijes, pr t kontrolluar m t pakontrollueshmen, ndrrn, pr t mbikqyrur
m t pambikqyrshmen, ndrrn, pr ta burgosur me t paburgosshmen, udin, pr ta groposur
me t pagroposshmen, ndrrn. Fuqia e pazakont e nntekstit kadarean e bn fragmentin t
jet si nj minier gursh t muar ku do cifl ka nj rrzllitje fantastike, ngaq e nnkuptuara
dhe realja, e fshehura dhe e dukshmja, konkretja dhe abstraktja, n vend q t largohen prej
njra-tjetrs, si cilsi kundrshtuese, plotsojn njra-tjetrn n mnyr befasuese. Arti madhor
i Kadares di t derdh n do fjal, q duket aq e zakonshme, dika t pazakont pr nga
sensi filozofik q zgjon ajo, saq mesazhi q prcjell autori prfshin rrafshe kohore epokale q e
kaprcejn t veantn pr ta br at, t gjithkohshme. Mesazhi i ngjan ortekut q nis me nj
voglin pr t marr prmasa tronditse, trmetuese, apokaliptike. Kjo cilsi e mesazhit buron
prej simbolikave q prdor autori q nuk jan thjesht vetm letrare. Ato rrokin historin, luftrat,
paqen, terrorin, frikn, guximin, shoqrin, njerzimin. Ky thelb universal e bn unikal simbolikn
e Kadares q kalon nga thellsit e Ferrit drejt t panjohurave t vetdijes njerzore pr t
prekur profetiken. N nj shtrat t till lviz mendimi i autorit q nuk l cep apo skaj t shoqris
pa hyr, pr t kuptuar se sa e pamatshme sht gjma e nj shoqrie, s cils ia kontrollojn,
ia seleksionojn, ia verifikojn ndrrn. Paradoks m absurd sesa kontrolli i ndrrave vshtir
se mund t gjendet, por diktatura, si nntekst, i Perandoris Osmane, ka vetm nj mision: si
ta bj qenien njerzore t shfytyrohet, t tjetrsohet, t denatyrohet duke ia prer t vetmen
liri n diktatur, ndrrn. Prandaj intensiteti i mendimit t Kadares arrin kulminacione lbyrse
q zgjojn mendimtarin te do lexues, pr ta ndrgjegjsuar se kobi i diktaturs nuk sht nj
trill artist, as nj ngjizje letrare, as nj koncept teorik, prkundrazi, aty ku ndrra survejohet dhe
ekzekutohet, shoqria njerzore vdes do dit, pa qen e zonja ti vr nj epitaf vetvetes. Pr m
tepr, drama e ndrrs nuk prek vetm viktimat e pushtetit, por n t njjtn mnyr mbyt ndrrn
e atyre q kontrollojn ndrrat e t tjerve, duke i dhn mjerimit t tyre ngjyra humnere prej nga
skthehet m kurr asgj. Prballvendosja e dy kategorive, e njerzve q iu survejohen ndrrat
dhe pushtetit q lexon n to krcnimin ndaj tij, i jep veprs t Kadares ngjyrime shekspiriane,
t denj pr do qytetrim t lasht ose t ri, si nj apel q nuk mund t mos e dgjosh, ngaq
e vrteta e liris brenda ndrrs, e vrteta e profecis brenda saj, e vrteta e historis thell
saj, kurdoher e ka fuqin pr ta ndshkuar diktaturn me guximin e saj pr ti trokitur aty ku
ajo do, pr tu shfaqur ashtu si ajo do. Pikrisht kjo brazd npr t ciln ecn do detaj n kt
fragment bn q t kumboj qart, edhe pse e veshur me kohra t shkuara, dhimbja e pafund
pr njeriun n diktatur, q duan tia vrasin t vetmen liri, ndrrn e tij, pa e kuptuar kurr se sa
her pushteti diktatorial vret nj ndrr, ka vrar historin e tij. Gjendja e dyzuar n t ciln lviz
natyra e paragrafve, rrjedha e meditimit, shtrati i rrfimit, detajet natyrore, hollsit psikologjike
bn q rrafshet kuptimore t ndrfuten e t treten me njri-tjetrin pr t br emblematike fuqin
universale t fjals kadareane.
158
Teksti dramatik dhe lloje t tjera

Tema: Koment nga Israilit e filistin (F. Nolit) (2 or)

T identifikoj veorit e drams shqipe n gjysmn e par t shek. XX.
T komentoj fragmentin e drams duke u ndalur te:

- struktura e drams,

- tema biblike,

- veorit e dialogut t personazheve;

- mesazhi q lidhet me botkuptimin modern t autorit;
Fan Noli Kndvshtrim
Figura shumplanshe e Nolit krijon nj kuptim t ri t poetit q di t jet interpret i dhimbjes
njerzore dhe i ndryshimeve, t cilat i pret shoqria duke besuar se ndrrat e mdha emancipuese
krkojn flijime t mdha shpirtrore intelektuale. Si rrallkush ai zbuloi prmes krijimtaris s tij
atdhetarin, historianin, shqipruesin, poetin, kompozitorin, muzikologun, oratorin, priftin, rebelin,
politikanin, mendimtarin, estetin, publicistin. Duke vshtruar kt trajektore ku eci dhe u plotsua
portreti nolian nuk mund t mos dallosh vokacionin e tij t veant si intelektuali q diti ta lexonte
kohn dhe t dialogonte me t. Do t mjaftonte kontributi q Noli solli nprmjet shqiprimit t
kryeveprave botrore pr t kuptuar se vend zuri ai n Panteonin e Fjals Shqipe. Gjithaq, do
veprimtari tjetr q Noli bri n hullit e Fjals rrfen se talenti i tij ishte aq polivalent sa nuk mbeti
fush e Fjals q t mos e demonstronte talentin e tij n mnyr origjinale.
I tr eposi krijues nolian hedh drit mbi skuta dhe rrafshe t ndryshme t realitetit shqiptar ku
beteja kryesore mbetej ajo mes mendsis turkoshake dhe asaj perndimore, si nj dyluftim ku
kushti i triumfit ishte i lidhur pazgjidhmrisht me atdheun si kryefjala e tr jets s tij. Krijimtaria
e Nolit nuk pati nj rrug drejtvizore dhe as nj rrjedh lineare sipas nj programimi t detajuar
mekanikisht. Natyra e vetvetishme e shpirtit artistik nolian shfaqet me drithijet e tij njerzore e
intelektuale si nj krkim i vazhdueshm i thellsive t misionit atdhetar. Momentet madhshtore,
historike dhe zigzaget e tij vetjake sa zbulojn identitetin e tij krijues, aq edhe dshmojn
ndeshjen kontradiktore n nj figur aq t spikatur si vazhdon t mbetet edhe n ditt tona Noli
poliedrik.
Moria e problematikave q trajtoi dhe prcolli Noli me t gjith orkestrn e dhuntive t
tij, ku dirigjoi besimi te liria, na lejojn t prekim dy shtje thelbsore q i prkasin moralit t
trashgimis s tij: kuraja pr t besuar n ardhmrin dhe dinjiteti njerzor e kombtar, q nuk
duhet t humbas kurr. Idealisti Fan Noli, simboli i Liberatorit, do t hynte n kujtesn kombtare
t shqiptarve si nj pik referimi q gjithmon do t bart nj shtytje t re prpara, pr ta br
historin shqiptare nj histori jo vetm aktuale, por edhe t s nesrmes, si prmbushje e nj
ndrre q shtegton prej njrit brez n tjetrin. Po ti referohesh jets s Nolit, vrags q la ai kudo
q shkeli, nuk mund t mos hassh nj frym universale q e mbshtjell krejt trashgimin e tij:
njeriu dhe liria si bashkudhtar, q edhe kur e humbasin njri-tjetrin, do t rigjenden prsri.
Bota e brendshme e Nolit njeri dhe bota e ndjeshme e Nolit poet, do t na shfaqin nj figur
sa interesante pr tu njohur, aq edhe t vshtir pr ti shkuar deri n fund. Trazimet dhe vuajtjet
npr t cilat ai u mbrujt, durimi dhe kmbngulja pr t ndjekur vizionin e tij, ravijzon nj
erudicion t admirueshm q vazhdon t zgjoj edhe sot interes. Pr ta vlersuar Nolin t duhet
t pranosh se ai mbeti dishepulli i dy ndrrave t mdha, ndjeks i Kryqit, si vetdije besimi dhe
ndjeks i shtjes kombtare, t cilat do ta prballnin me dilema tragjike, duke prftuar moralin e
159

tij njerzor t bazuar mbi dashurin q flijon.
Kto dy rrafshe idealizmi e bjn Nolin t dshmoj se filozofia e tij jetsore sht filozofia biblike
e prjetsis. Ndaj ai pati si model Jezus Krishtin, por edhe si alter ego Moisiun, tek i cili e mahniti
dhembshuria pr kombin e tij, Izraelin dhe prkushtimi pr ta shpn at n Tokn e Premtuar.
Filozofia biblike pr Nolin nuk mbetet thjesht nj cilsi religjioze, prkundrazi ai dalloi brenda
saj njerzoren, kombtaren, universalen, shoqroren, t prkohshmen, t prjetshmen, tragjiken,
gj q e lvizi strukturn e tij nga ajo e nj prifti ortodoks n at t mendimtarit q sheh te Mesia
shptimtarin e kombit t tij dhe q gjen te Davidi guximin pr ta mundur Goliathin. Noli i lexoi
t vrtetat biblike me syt e nj shqiptari dhe krkoi ti shndrronte kto t vrteta universale,
mbikohore, n t vrteta kombtare shqiptare.
Intelektualiteti i Nolit shfaqet n przgjedhjen q ai bri nga letrsia botrore pr tu dhn mundsi
bashkkohsve ti bnin autopsin vetvetes, teksa lexonin shqip Eskilin, Shekspirin, Khajamin,
Longfelloun, Poen, Servantesin, Gten, Hajnen, Hygon, Bodlerin, Verlenin, Neidusin, Tibrnin.
Asnj prej ktyre autorve nuk erdhi n gjuhn shqipe pa nj arsye, pa nj funksion, pa nj
mesazh n prputhje me rrethanat historike dhe nevojat e emancipimit shoqror. do fjal q Noli
e solli shqip prej korifenjve t letrsis botrore kontribuoi pr t sjell nj mendsi qytetruese,
pr t ciln shqiptart e dal nga errsirat osmane kishin aq shum nevoj pr tu liruar nga
prangat q i ishin vn prej pes shekujsh historis t tyre. Ksisoj, shqiprimet e Nolit jo vetm
prcolln moralin njerzor t shoqrive m t emancipuara t bots, por edhe e latuan m tej
gjuhn shqipe duke rrfyer se sa e pafundme ishte pasuria dhe bukuria e saj, prderisa ishte e
denj ti bnte Eskilin dhe Shekspirin, Hygon dhe Longfelloun t flisnin shqip edhe pas pes
shekujsh robrie. Nga ana tjetr, vet gjuha amtare u pasurua me ngjyrime t reja q ia doli
mban primit t mesazhit t tyre universal.
Fan Noli
Drithijet noliane
- Pr shumknd Fan Noli hyri n historin ton kombtare si intelektuali poliedrik q kontribuoi
nprmjet fjals s tij n nj mori rrjedhash krijuese. Ve trashgimis letrare, Noli ishte nj libr
i hapur pr cilindo q diti t lexonte n jetn e tij vetjake mnyrn se si ai dhe jeta u prleshn
me njri-tjetrin, duke treguar se thell gjigantit Noli gjallonte njeriu Noli. Nxnsit duhen nxitur t
krkojn npr udhtimin e Nolit stacionet ku zhgnjimi dhe shpresa, besimi dhe pikllimi, fuqia
dhe rrzimi, luhatjet dhe vendosmria dshmojn karakterin e ndrlikuar t krijuesit, q vinte nga
diaspora me nj mision t madh se si t bnte dika, duke dhn gjithka pr Shqiprin. Ata
mund t evidentojn pasurin e drithijes noliane prmes nj kuvendi ku t rrihen idet e tyre
sipas grupimeve q ata vet paraplqejn t zgjedhin.
Album poetik
- Nuk qe rastsi q vllimi poetik i Nolit u pagzua me titullin Album. Nisur nga ky fakt,
nxnsit mund t sjellin nj kolazh poetik nga krijimtaria e tij prmes recitimit, pr ti dhn rastin
fjals s Nolit t kthehet n fotografi, n nj imazh q fiksohet n albumin e kujtess pr t mbetur
atje prgjithmon. Ritmi q ka poezia noliane dhe mesazhi q ajo prcjell e bjn kt kolazh nj
prezantim sa konkret, aq edhe simbolik pr tu skalitur n albumin e fjals shqipe.
Teatri nolian
- Edhe pse Noli shkroi vetm nj dram Israelit e filistin, trheqja ndaj drams jo vetm si
gjini letrare, por mbi t gjitha si nj hapsir ku mendimi vjen e zbulohet nprmjet prshkrimit
160

dramatik, na jep mundsin ta njohim pasurin e ideve t tij me an t: introduktave, t shqiprimeve,
t przgjedhjeve q ai bri nga letrsia botrore. Ksisoj sht e mundur t zbulojm konceptin e
teatrit nolian nisur nga prcjellja q ai i bri interpretimit t realiteteve shqiptare prmes dramave
q i bri t flisni shqip. Nxnsit e kan plotsisht t leht t ndrtojn platformn dramaturgjike
t Nolit ku drama duhet par si nj shteg i elur prej nga dilemat identifikohen me problematikat
shqiptare duke u kthyer n orakuj shoqror, politik, kombtar.
Opinion
Kur ke krijuar nj ide t qart mbi veprn e Fan Nolit dhe ke ndeshur mendimin e Floberit q ka
thn: T shkruarit sht vetm nj mnyr tjetr t jetuari, prftes kuptimore arrin ti si lexues?
Tema: Koment-fragment nga tragjedia Abeli e Ethem Haxhiademi

T identifikoj veorit e tragjedis shqipe n gjysmn e par t shek. XX.

T komentoj fragmentin e drams duke u ndalur te:

- struktura e drams,

- tema biblike,

- personazhi dhe faji tragjik,

- elementet e ngjashme me tragjedin klasike;

- mesazhi universal i autorit.
Kndvshtrim
1. Harta e drams shqiptare do t mbetej e cunguar pa nj profil si ai i Ethem Haxhiademit.
Trashgimia e tij prfshin vepra q e patn rrjedhn prej antikitetit grek me Uliksi e Akili, prej
lashtsis ilire Aleksandri dhe Pirroja, prej historis arbreshe Sknderbeu dhe prej universit
biblik Abeli. Nj vshtrim sado i shpejt mbi prejardhjen e tij letrare na bind se ndikimi klasik
me kahun drejt klasicizmit francez do t shfaqej si nj pasuri letrare, duke zgjedhur shkrimin n
vargje (njmbdhjetrrokshin) pr t pasuruar m tej gjinin klasike n rrafshin e dramaturgjis
shqiptare. Fakti q mes tematikave atdhetare, ai zgjodhi edhe temn morale, e bn dramn e
tij t zgjoj nj vmendje t veant pr t par se si njeriu dhe morali dialogoj me njri-tjetrin.
Ndaj ai zgjedh familjen e par n tr historin e njerzimit: Adamin, Evn, Kainin dhe Abelin,
dy bijt e tyre, q t hedh drit mbi fajin tragjik dhe natyrn njerzore si bashkudhtar t
strlasht me njri-tjetrin. Zgjedhja e nj teme kaq t nxeht, si sht vllavrasja, me zanafill
zilin e Kainit ndaj Abelit, sjell nj optik t re kuptimi dhe vlersimi pr familjen dhe marrdhniet
njerzore brenda saj. N morin e situatave ku njeriu shfaq dobsit dhe rnien e tij morale,
autori ka marr nga e vrteta biblike historin e Abelit pr t modeluar t vrtetn artistike, q me
realitetin historik mori domethnie t veant si nj prpjekje pr t vetdijsuar shqiptart se si
duhet t kundrojn e ta mojn njri-tjetrin. Pr t pasur nj kuptim sa m analitik rreth drams
nuk mjafton vetm t dim se motivi mbi t cilin ajo sht ndrtuar buron nga Dhiata e Vjetr.
Fundja, ky motiv biblik bart interpretimin filozofik q rreh t kumtoj dramaturgu shqiptar prmes
drams q bart familja e par njerzore e Adamit dhe Evs, pasi i kan przn prej Edenit nga
mosbindja ndaj vullnetit hyjnor. Kjo krijoi t arn e par t madhe, humnern mes Krijuesit Perndis dhe krijess - njeriut, q do t barte nj mim tejet t hidhur prgjat shekujve. Brenda
ktyre kontureve lviz jeta e Abelit dhe e Kainit, si pasardhs t Adamit dhe Evs, t cilt e thyen
161

beslidhjen me Perndin duke humbur ksisoj jo vetm Edenin, por marrdhnien me Krijuesin
e tyre, q i kishte modeluar sipas imazhit t tij. Motivi zotrues i zemrs s Adamit dhe Evs
u b rebelimi ndaj autoritetit t Perndis, q u kthye n shkalln e par prej nga nisi rrzimi
i nj marrdhnieje t projektuar si e prjetshme, duke u shndrruar n nj mallkim q do ta
ndiqte pas skotn njerzore nga nj epok n tjetrn. Ndaj Abeli dhe Kaini, nuk u shptojn dot
pasojave q do t sillte tjetrsimi i natyrs njerzore, kur u kput marrdhnia Perndi njeri,
q u shoqrua me shfaqjen e cilsive negative n karakterin e Kainit. Mesa duket, Haxhiademi
tentoi t hynte n thellsin e drams njerzore prmes fokusimit te Abeli dhe Kaini, si dy simbole
q mishrojn dy qndrime, dy perceptime, dy mnyra sjelljeje, dy lloje veprimesh q n thelb
ravijzojn drithijet njerzore, si refleks i prplasjes s kujtimit t dikurshm t qiellores me
shtrembrimet e frikshme t toksores. Ecuria psikologjike e personazheve zbulohet prmes
veprimit, q synon t na rrfej cilat jan motivet e fshehura, motivet e padukshme n zemrat
e personazheve, sepse jan motivet ato q i lvizin jett e tyre n destinacionin ku mbrrijn.
Karakteri i motivit t brendshm prcakton rrugtimin e jets pr donjrin nga vllezrit. Shtysat
shpirtrore shpesh t mjegulluara, ruajn nj lloj fshehtsie kuptimore, sikurse hedhin aq drit sa
duhet pr ta rrokur hap pas hapi kuptimin parsor q i ka vn vetes si qllim dramaturgu.
2. Fragmenti i dhn n tekst prbn nj moment kulmor n dramn Abeli, sepse
prballvendos prindrit, Adamin dhe Evn, me Kainin, vrassin e t vllait. Simboli i familjes s
par njerzore, q ishte projektuar t prcillte prjetsin, pr shkak t rnies nga Edeni, do t
kthehej n parajsn e humbur prej nga do t buronte gjith drama e njerzimit, mes s cils,
vllavrasja do t shtrihej n hapsir e n koh si thuajsim i do vlere morale njerzore. Tema
biblike dhe interpretimi i fakteve q transmeton ajo, prbn kahun filozofik t kuptimit gjithkohor
t errsirs shpirtrore q u b mbretresha e zemrs njerzore. Shinat biblike npr t cilat
shtrihet problematika komplekse me pikpyetjet q e shoqrojn, nuk e kan tkurrur mesazhin
e dramaturgut, prkundrazi, e kan mprehur m tej vizionin fillestar dhe e kan pasuruar m
shum horizontin q krkoi t arrinte Haxhiademi me an t fokusimit n plagn e lasht sa
bota, vllavrasjen. E konceptuar n nj struktur t till, personazhet e Abelit dhe t Kainit marrin
forma arkitekturore interesante ngaq dallohen motivet e kundrta q mishronte secili prej tyre,
n vlersimin e jets dhe n nderimin q i bnin Perndis. Sinqeriteti dhe dlirsia e Abelit bie
ndesh me pavrtetsin dhe dinakrin shtinjake t Kainit, q nis ta urrej t vllan pr shkak
t zilis q mbin n zemrn e tij, kur sheh se Perndia ia mon dhuratn - flijimin me t cilin di e
nderoi Zotin, duke krijuar kushtin q inati t kthehej n zemrim e n zili ndaj Abelit, q e kishte
eklipsuar Kainin. N t vrtet, motivi i gabuar i zemrs s Kainit e ka zhvleftsuar dhuratn
flijimin e tij. Ai rendi pr t shfaqur dukjen, ann formale, klishen, kurse Abeli ofroi me gzim e
mirnjohje, me nj zemr q e nderonte Perndin. Ky konflikt e rrit tensionin dramatik dhe on
n mnyr t natyrshme n nj errsim t vetdijes vllazrore e njerzore pr t mos e muar
vllan n vlerat q ai prfaqson, teksa e nxit Kaini ta heq qafe rivalin e tij, Abelin, q t mos
ket me k t krahasohet si qenie njerzore. Vektort jetsor t Kainit e t Abelit prvijojn
dy karaktere t kundrta q zhvillohen si dy tendenca shoqrore, t cilat i vn ata njrin n
pozicionin e viktims dhe tjetrin n at t ekzekutorit. Ekzekutuesi dhe viktima do t nisnin prej
ktij asti udhtimin npr shekuj pr t rrfyer nj diagram ngjeths se si motivet e brendshme
kan dashur t ndryshojn vendet pr t mbshtjell me mashtrim t vrtetn. Shprfaqja e ktij
relievi dramatik sjell krejt bindshm konceptin e fajit tragjik, q do ta vulos Kainin fillestar e do ta
ndjek abstraksionin historik ndaj tij prgjat epokave, si nj realitet trondits, ku ekzekutuesi n
astin q e kthen dik n viktim t egos s tij, sht shndrruar vet n viktim t krimit q ka
br. Ky trajtim e bn dramn t ngjaj me tragjedin klasike, ngase njeriu shihet si individ dhe
si simbol q shtegton nga nj koh n tjetrn, duke e zmadhuar kuptimin e prmasave tragjike
162

q bart natyra njerzore kur vret njerzoren brenda saj. Ndodhia biblike n t ciln shfaqen edhe
prindrit e Kainit, synon t vizatoj karakteret e Adamit dhe Evs si njerz q, bashk me vuajtjen
e humbjes s Edenit, q ishte identiteti dhe prkatsia e tyre, plagosen, keqas nga dhimbja q
jeta e Abelit u prgjak e u gropos nga zemra e Kainit, pasardhsit t tyre. Pikllimi i tyre ska
kufi dhe trsia e reflektimit ndaj vllavrasjes merr prmasa planetare. Nga asti kur Kaini vret
Abelin, tr njerzimi u damkos dhe vazhdon t vuaj pasojat e urrejtjes q e tjetrsojn qenien
njerzore, t krijuar sipas imazhit t Perndis. Brenda ktij arsyetimi gjendet edhe shtegu gati i
padukshm i apelit q klith Adami dhe Eva, q kjo mynxyr t kthehej n nj msim t vyer pr ta
muar jetn e kujtdo. Dramaturgu krkon t prek trthorazi kt plag shqiptare duke i br t
vetdijshm bashkatdhetart e tij se duhej ndryshuar kahu tragjik i historis pr t par te vllai
vetveten.
Nse Abeli n konceptimin biblik mishron bariun dhe Kaini bujkun, konflikti shfaqet m i thell
sesa prplasja pr shkak t profesionit. Pr m tepr, kur motivi shpirtror prcakton sjelljen,
veprn, aktin vrastar, hapsira ku lviz ngjarja ka nj prmas t fshehur q modelon Kainin,
i cili, pasi verbimi nga zilia i kalon, i prgjrohet Perndis q t ket mshir pr ta mbrojtur
prball ndshkimit, poshtrimit dhe prndjekjes q do ta prcjell ngado. N gjith relievin e
drams, brenda vrassit nis t gjalloj mjegullueshm keqardhja pr krimin e kryer q do t jet
ekzekutimi i prditshm nga rrethanat, gj q sjell qoft edhe shkarazi nj thelb pendese, pa
t ciln ndryshimi brenda karakterit njerzor nuk mund t ndodh. Nj densitet i till i mendimit
t nnkuptuar e bn dramn e Haxhiademit t ket nj spektr m shoqror dhe m njerzor
ngaq lihet e hapur porta e ndryshimit pr shkak t brerjes s ndrgjegjes; pasiguria, frika nga
ndshkimi, fryma e gjykimit, prgatisni mbrojtjen e jets s Kainit si dobsi njerzore q vetm
mshira mund ta kthej nga nj kufom q vdes prdit, n nj njeri q e bn esll shoqrin
njerzore pr t gjetur motivin e duhur n jet.
Teksa prindrit e prmojn birin e tyre t parlindur, Kainin, Perndia ngrihet prmbi pyetjen
q Ai vet i ka br vrassit se kush do ti jepte prgjigje gjakut t derdhur e trupit t fshehur nn
tok, duke par te Kaini shembullin ose simbolin q do t trokiste n vetdijen njerzore me gjith
prmasat e saj tragjike, pr t mos e lejuar njerzimin ta kthente vllavrasjen n ekzistenc, n
stil jetese, n nj barbari q do ta shkulte me rrnj njerzimin si kurora e krijimit universal. Nj
qndrim i till ndaj vllavrassit do t hidhte drit mbi errsirat e shpirtit njerzor pr t ndriuar
te tjetri, veten, unin e tij. Kjo trajektore u jep personazheve m shum vrtetsi dhe i bn m
jetsore, si prindrit me mallkimin q lshojn nga dhimbja, ashtu edhe Abelin me dashurin
pr t vllan, sikurse plazmon me drithije ngjethse nevojn e vrassit pr tu strehuar n
dhembshurin, q e ka prgjakur.
Edhe pse dallohen tonet moralizuese, drama e ruan karakterin e saj universal q synon t
ftoj kdo t bhet m njerzor frymrisht, me strukturimin e ideve q edhe pse e kan zanafilln
n kohrat biblike, vazhdojn t jen aktuale edhe sot, jo vetm n Shqipri, por kudo n Bot.
163
Tema: Koment-fragment nga drama Arturo Ui e B. Brehtit


T identifikoj veorit e drams realiste (epike) t shek. XX.

a. t evidentoj veori t teatrit epik;

b. t komentoj fragmentin e drams duke u ndalur te:

- tema politike dhe aktualizimi i saj,

- veorit e dialogut t personazheve;

- t folurit retorik nn petkun e hipokrizis;

- mesazhi aktual i veprs;

c. t vzhgoj pikturn me temn e lufts dhe ta komentoj at.
Kndvshtrim
1. Njri nga dramaturgt m t njohur t shekullit t XX, Bertold Brehti, pati ndikim t veant
n teatrin e kohs, jo vetm me fuqin poetike t krijimtaris s tij apo me spikatjen si drejtues
teatri, por m s shumti ai solli kontributin e tij n teatrin epik, nj form origjinale, ku prmes
konceptit se teatri sht nj forum idesh politike, nj estetik kritike e dialektiks materialiste, e
pasuroi m tej artin dramatik. Kjo prurje e bn moderne trashgimin brehtiane edhe pse ai nuk
synoi ta rrnonte traditn dramaturgjike si nj institucion artistik, por tentoi ta bnte m popullor
teatrin me an t realizmit modernist si ngjyrim i ri kulturor q e pasuroi dramn me kontraste
t prgjithshme psikologjike. Mendimi kritik teatror e prcakton trashgimin e Brehtit si teatri
i eksperimentimit kolektiv, q ndryshon rrnjsisht nga teatri si shfaqje ose si prvoj. Fokusi i
dramaturgut u b ideja se teatri epik n vend q ta onte spektatorin drejt identifikimit emocional
me personazhet, duhej ta nxiste at prmes qndrimit kritik t bnte vetreflektimin q, n mnyr
t natyrshme, do ta onte drejt katarsisit. N kt mnyr teatri brehtian u kthye n teatrin e ideve
apo t mesazheve q vinin nga msimet e jets. Duke pasur kt koncept pr dramn, ai shkroi
m 1941 pjesn dramatike Arturo Ui, q vuri n qendr figurn m njerzore t shekullit,
Adolf Hitlerin. Arkitektura q zgjodhi pr t shpalosur idet e tij prfshin ikagon, si qendra e
gangsterizmit amerikan t viteve 30-t t shekullit XX, pr t nnkuptuar at q ndodhi nga djegia
e Rajhstagut Parlamentit gjerman m 1933, deri m 1938, kur Hitleri aneksoi Austrin. Mnyra
e trthort pr ta pasqyruar realitetin kur nazizmi po merrte revanshin e frikshm t nj murtaje
q do t shfaroste jetn, i jep drams gjithkohsin q kan veprat universale. Pr ta sjell t
vrtetn historike n dram si t vrtet artistike, Brehti e identifikon nazizmin si filozofi politike
dhe realitet historik me prfaqsimin e Arturo Uis dhe bands s tij t gangsterve, q kan
vetm nj arm pr t arritur ambicien e pushtetit, egrsin dhe dhunn, gjuhn me t ciln
do t gjunjzoj pas ikagos dhe qytetin Cicero pr ta rreshtuar at n kazermn e frikshme t
nisms s Uris. Ngjarja, personazhet, dinamika psikologjike, tektonika ideore n ndrthurjet
tipike brehtiane e sjellin qartazi dramn si dshmi t teatrit epik, ku forca e vrtet jan idet
q prplasen nga gojtaria e Uis q mbjell kudo frik, tmerr, nnshtrim, dorzim, gjakderdhje,
pabesi si shtyllat e ngrehins s pushtetit t marr me dhun, me kundrmimin e kolers q po
merr dhen, q gjen figurn e nj gruaje t revoltohet e t klith, paka se breshria e mitralozit
do ta rrzoj prtok, ndrsa tregon me gisht Arturo Uin dhe bandn e tij.
2. Drama e ndrton hapsirn e saj brenda fokusit politik, duke aktualizuar situatn jo vetm
si referenc ndaj smundjes s nazizmit q po infektonte prmes terrorit gjith Gjermanin
dhe m pas krejt Evropn, por edhe si nj reflektim mbi kt dukuri njerzore q, po t ishte
ndaluar me koh, nuk do t kishte rrzuar nj qytetrim t tr si ai evropian. Veorit e dialogut
164

t personazheve e mprehin situatn n mnyr t till q t shfaqet sa m realisht masakra
q po vjen, e cila nuk do t kursej asknd, nse nuk gjen nnshkrim trsor. Arturo Ui me
llafollogjin prej demagogu synon t shes veten si mendimtar i nj epoke t re dhune, si nj
Neron t shekullit XX q pas foljes Votoni ironike e tallse, nnkupton terrorin ndaj kujtdo q do
ta onte npr mend t mos e pranonte banditin si udhheqsin e tij. Psikoza e friks, atmosfera
e dhuns, prcaktojn ecurin e prplasjes s ideve duke nxitur rritjen e presionit psikologjik
prmes dhuns politike. Brehti e njihte mir dukurin e nazizmit dhe prmes Arturo Uis dhe
bands s tij ai solli si nj tablo reale sa ishte e pamundur t kuptoje ku niste realiteti dhe ku
fillonte drama. Nj dramaturg i prmasave t tilla dinte t modelonte personazhe bindse q nuk
ishin marioneta n duart e artistit, por qen realitete historike konkrete q formsuan idet e nj
kohe t mendur q zgjodhi dhunn dhe vdekjen si emblemn e saj. Ndaj do fjal, do gjest,
do reagim shkon n funksion t mesazhit q prcjell dramaturgu se banditizmi politik, diktatura
naziste smund t kishte kalors t tjer ve llumit t shoqris, q krekosej me egrsin, q
kapardisej me pabesin, q pozonte gjakftohtsin kriminale pa iu dridhur qerpiku. Paralelizmi
mes gangsterve amerikan dhe nazistve gjerman n vend q t ndihet si nj gjetje thjesht
letrare, ndihet si nj vazhdimsi morale e asaj pjese t shoqris njerzore q, pavarsisht se
gjuh flet, sht aq e paskrupullt saq nuk e ndal asnj brejtje ndrgjegjeje pr ta grabitur
pushtetin me gjak e pr ta imentuar at me forcn e krimit.
3. Drama e Brehtit sa shpalos idet monstruoze t nazizmit, po ashtu rreh ta konceptoj
mesazhin q prcjell se nuk mjafton ta identifikosh kolern, por duhet ta flaksh at me gjith
rrnj. Duke hasur ndjeshmrin qytetare dhe morale evropiane, Brehti nuk mjaftohet me
konstatimin e prmasave t llahtarshme t masakrs naziste, por vazhdon ti bjer kambans se
harresa kolektive e risjell srish n jet filozofin e shfarosjes naziste, po qe se e keqja q e lindi
nuk shkulet me rrnj e me deg. Ky anatomizim i dukuris dhe i epoks naziste e bn ritmikn
e mendimit brehtian t rrah fuqishm n nj tjetr pik reflektimi se shoqria njerzore duhet tia
bj autopsin vetvetes pr t mos e lejuar diktaturn dhe tiranin naziste t shfaqet srish pr
t mbjell vdekjen prmes miliona kufomave si n Luftn e Dyt Botrore.
4. Teksa vepra e Brehtit synon t kthehej n nj forum debati m tepr sesa n nj sken
iluzionesh, problematika q shtroi Arturo Ui sht prsri nj debat q vazhdon n koordinata
t tjera historike, ku srish dhuna dhe liria jan prball njra tjetrs. Ksisoj aktualiteti i saj
vazhdon jo pr hir t inercis q kan veprat klasike, por pr shkak t prirjes s prhershme q
historia t prsritet, kur njerzimi i harron psimet e saj. Drama Arturo Ui me kurbn npr t
ciln ec ngjarja dhe personazhet prej zanafills s ideologjis q dhunon dhe deri te pikmbrritja
e pushtetit t rrmbyer me gjakderdhje, e ndrmend shoqrin njerzore se nuk mjafton t
rrfesh nj fragment nga historia e nazizmit, ndrkoh q ideologjit tiranike mund t shfaqen n
stin t tjera, m t sofistikuara ose m brutale, por, gjithsaher ato shfaqin shenja embrionale,
njerzimit i takon t mos i mbyll syt para s keqes, q nj dit e keqja ta vras pa mshir
jetn. Vetdijsimi pr t keqen sht mbrojtja m e mir q krejt natyrshm e shterpzon rrnjn
e dhuns n mbar hapsirn njerzore pr ta penguar do tentakul t saj t zgjatet prsri pr
tia marr frymn shoqris njerzore. Jehona e zrit t Arturo Uis i ndrmend njerzimit se nuk
duhet kundruar si nj reminishenc historike n gjendjen e nj eksponati muzeal, teksa krcnimi
i tij rrezikon t prmbys gjithka liria e ka ndrtuar me an t flijimit, qndress, prkushtimit.
165
Tema: Koment fragment nga drama N pritje t Godos (S. Beket)

T identifikoj veorit e drams absurde.

a. T komentoj fragmentin duke u ndalur te:

- koha dhe vendi q nuk ndryshojn;

- absurditeti i pritjes;

- raportet: e shkuara, e tashmja, e ardhmja;

- subjekti dhe personazhet absurde;

b. t krahasoj elementet e drams s absurdit me dramn tradicionale.
Kndvshtrim
1. Trashgimia e S. Beketit me origjinalitetin e saj nuk mund t kundrohet prvese n
rrjedhn e letrsis s shekullit XX q prmbysi modelet letrare t s shkuars pr t zgjuar
vmendjen estetike t lexuesit nprmjet eksperimentit t fjals q rrzoi do lloj muri q e
pengonte shprthimin e saj. Nj filozofi e till krijuese, q rndom quhet modernizm, dallohet pr
braktisjen q iu bn strukturave tradicionale duke i zvendsuar me struktura t reja konceptuale.
Pr modernizmin, pjes e t cilit ishte edhe Beketi, koha dhe logjika e vazhdueshmris nuk
ishte aq e rndsishme sa ta mbyste krijimin, madje fundi ose prfundimi i veprs letrare kishte
nj mbyllje t hapur, t ciln do lexues e prmbyllte n prputhje me shijet dhe qndrimet
vetjake. Kjo logjik krijuese shkoi deri aty sa nj vepr letrare ia dilte pr mrekulli t mos kishte
far mbyllje. Beketi eci prgjat ktij shtrati n krijimtarin e tij duke sjell nj kuptim t ri t kohs
dhe t hapsirs n galaktikn e tij. Realiteti kohor n t ciln Beketi jetoi, harku kohor prej 1906
deri n 1989-n, sidomos mesi i shekullit XX, la gjurmt e tij mbi vetdijen artistike t shkrimtarit,
duke hapur nj tjetr horizont para tij q t shihte brenda ndryshimit t jets frymn paralitike t
njeriut modern, q sheh se ndrra e jets sht shkatrruar dhe atij nuk i mbetet tjetr gj vese
t zhytet e t humbas n nj tallazitje t prhershme t karakterit q e ka humbur toruan dhe
sdi t bj me jetn e tij. Analitika estetike beketiane nuk sht e interesuar pr linearitetin e
fatit njerzor, por n zbulimin e karaktereve brenda nj kohe t pakoh, ku asti nnkupton jetn
dhe jeta simbolizon momentin. Nj mendsi e till i dha formatin e teatrit absurd trashgimis s
Beketit ku e njohura e panjohura kthehet lehtazi n t panjohur t njohur, n t ciln gjithka sht
kalimtare, kundrti q sdel dot kurr nga vetvetja, ngaq rasti ia ka zn vendin qllimit dhe e
pakuptueshmja as q merr mundimin t bj qoft edhe nj hap t vetm drejt kuptimit. Sipas
Beketit kaosi dhe absurdi jan themeli mbi t cilin lviz jeta njerzore q sht aq e pakuptimt
sa nuk ia vlen t merresh me t dhe t besosh n vlerat e saj. Nj sens i till mohimi shkon deri
n pikn q atij nuk i interesonte se me probleme ballafaqohej bota, ngaq ai e kishte humbur
interesin pr t. Madje, si nj format intelektual ku qytetrimi italian, francez dhe gjerman kishte
luajtur nj rol parsor n sendrtimin e filozofis s tij, nn presionin e nj kohe q lngonte
brenda do individi, Beketi e modeloi qndrimin vetjak ndaj realitetit prmes thnies latine ubi
nihil vales, ibi nihil velis, q nnkupton, mos investo shpresn dhe dshirn n nj fushbetej
ku nuk ke fuqi tia dalsh mban. Nj prfundim i till risjell prmasn e pakuptimsis n
koordinatat: koh dhe hapsir, brenda t cilave njeriu sht subjekti dhe objekti absurd. Teksa
prshkon nj val t till, Beketi e sendrton iden vetjake duke ngatrruar kohn kur dika ka
ndodhur me kohn ku gjrat zhvillohen, pr t ardhur te ideja se historia sht duke ndodhur,
166

ndrsa i jep zbraztis dhe boshsis s duke t ngjarjes dhe t njeriut si fryma e saj, nj kuptim
filozofik, t mbytur n shtresime kontradiktore kuptimore. N morin e mendimeve q kthehen
n pyetje pa prgjigje shpaloset ironia therse ndaj njeriut q sdi krkon, sdi ku t shpresoj,
sdi far t pres. Thelbi i trashgimis t Beketit bhet gjendja njerzore, pa t ciln asnj detaj
objektiv apo subjektiv nuk ka asnj lloj kuptimi. Gjendja e nj individi kthehet n gjendjen e krejt
njerzimit. Pikrisht ky kundrim shfaq origjinalitetin e Beketit.
2. Drama N pritje t Godos brenda nj titulli sa t thjesht dhe aq ngacmues, jasht do
teatraliteti t rrem, sjell nj tjetr mnyr t t lexuarit t bots, t njeriut si individ, t kohs, t
krejt njerzimit si ekzistenc. N trsin e saj drama nuk ka lvizje t dukshme fizike, lvizje q
shkojn apo kthehen nga diku, por lvizja e vrtet sht ajo e mendimit njerzor q hyn e del
npr bot psikologjike, emocionale, historike, filozofike pa ndryshuar udhkryqin ku ka ngecur
Njeriu i mishruar n personazhet e saj. Katr personazhet q slodhen s prituri prej 50 vjetsh,
dik q nuk shfaqet askund, t zhveshur nga do dialog artificial pr t trhequr vmendjen e t
tjerve, vegjetojn n nj koh-qeli, n nj hapsir-qeli, n nj pritje-qeli, pa ditur si t dalin prej
absurdit ku jan burgosur prej dhjetra vitesh. Gjithka thon apo nnkuptojn sht e veshur
me pakuptimsin q e bn tragjik secilin prej personazheve ngaq jeta e tyre sht nj vdekje
e prditshme. Gjendja e tyre sht e zbrazur nga kuptimi i jets dhe paqllimshmria bhet
piksynimi i tyre. Peizazhi n t cilin lvizin trajektoret e jetess s tyre, sidomos e Vladimirit dhe
Estragoni mbetet i ngatrruar, si pr t portretizuar rrnojat e jets njerzore q e kan humbur
domethnien e tyre. Hii sht besimi q ata kan, nihilizmi sht kthyer n motiv, zhgnjimi
sht skaji i humners q i pret, dhe dshprimi sht tashm limani ku jan ankoruar prej
gjysmshekulli. Tr komunikimi mes Vladimirit dhe Estragonit duket aq i oroditur, aq opak,
aq i pakuptimt saq duket haptazi se njeriu ka harruar t mendoj pr t mos thn, q nuk
di m t mendoj si njeri. Nse mendja e njeriut absurd nuk lodhet m pr t gjetur kuptimin e
jets, e vetmja mnyr pr ta kuptuar at do t do t ishte ajo q, sipas kndvshtrimit t Soren
Kierkegardit pohon: Gjja kryesore sht t gjej nj t vrtet, e cila sht e vrtet pr mua, t
gjej iden pr t ciln mund t jetoj dhe t vdes. Prball nj kuptimi t till filozofik personazhet
e Beketit e kan humbur sensin e krkimit t qllimit pa t cilin jeta sht nj zgavr q nuk
mbushet dot duke u kthyer n humnern q glltit do ast sikur t jet asgj. Jeta n tri prmasat
e saj si: e shkuar, e sotme, e ardhme nuk ka as vler, as kuptim pr personazhet q presin
Godon, ngaq n mendjen e tyre ka ndodhur zhvlersimi i pritjes. Nj pritje pa motiv mbetet nj
ngecje n lakun e kohs q tjetrson raportet mes njeriut dhe rrjedhs s saj. Smundja e vrtet
q i mundon personazhet beketiane nuk i l t dallojn konturet triprmasore t kohs. Ndaj,
ato vdesin do dit prpara se t ken lindur plotsisht. Madje, nse do t ndrmendim iden
e Anthony Ston-it: Duke na ln plotsisht n harres si njerz, kjo sht nj lloj vdekje pr s
gjalli, kundr s cils jemi t detyruar t luftojm me t gjitha forcat tona, vetkuptohet se prej nga
buron drama e personazheve q smarrin mundimin as t mendojn e jo m luftojn pr ti sjell
pakuptimsis s jets, kuptimin e munguar. Personalitetit t gjymtuar t ktyre personazheve
q bezdisen nga vetja e tyre, e tr jeta iu duket nj udhtim me plot pengesa, ku pengesa
kryesore mbetet apatia dhe zbraztia e shpirti t tyre. T vendosur n nj situat alogjike atyre
su mbetet tjetr vese t pyesin e t pyesin pa e kuptuar dot kurr se iu ka ikur gjysm shekulli
pa jetuar asgj, madje pa marr prgjigjen e pyetjeve q pluskojn shkujdesshm si nj bezdi
pa e mbushur dot kurr boshllkun me pritjen, q sht kthyer n nj vullkan t shuar brenda
sarkofagut t jetess s tyre paqllimt. Mendsia e absurdit nuk i lejon ata t prballen me
167

jetn, t guxojn ta shohin at n sy, t luftojn pr tia ndryshuar pikmbrritjen. Ata nuk jan n
gjendje pr arsye t atrofizimit mendor dhe sklerotiks emocionale as t ndrmarrin hapin fillestar
pr t rrezikuar dika q do tua ndryshoj thelbin e kotsis ku jan burgosur, ngaq rreziku
m i madh pr ta sht t mosrrezikuarit pr asgj. Duke e humbur veten e tyre n asgjn ku
vegjetojn, ata e kan prfunduar jetn pa e jetuar at. Subjekti i drams dhe mnyra se si lvizin
personazhet absurde e qartson m tej mungesn trsore t shenjave t jets n njerz q e
kan shprdoruar jetn e tyre pa e prdorur dot kurr. Nse kjo ngjarje dhe kto personazhe do t
krahasoheshin me dramn tradicionale, humnera mes tyre do t ishte e pakaprcyeshme, edhe
pse t dyja fokusin e kan te drama e njeriut brenda jets, por n rastin e drams absurde mbetet
dram ngjethse t mos jetuarit, sikurse n dramn tradicionale, drama kuptimson prballjen e
njeriut me jetn duke vlersuar guximin e tij pr tu ndeshur me sfidat e saj. Subjekti pa subjekt
t mirfillt nga nj an dhe subjekti i ngjeshur me ngjarje dhe situata nga ana tjetr, edhe pse
i ndajn kto dy lloje, hedhin drit mbi mundsit e artit t fjals pr ta sjell dramn e hiit dhe
dramn e sfids si sken t teatrit, si ndeshje e prhershme e njeriut me vetveten. Kjo ndodh
kur ai pret n apati dhe asgj nuk ndodh. Kjo ndodh ku ai nuk rresht s luftuari me trillet e jets
duke paguar mimin e dhimbjes pr vlern e liris. T dyja dramat dallojn nga mnyra e daltimit
t personazheve. Personazhet absurde sbesojn n asgj, personazhet tradicionale besojn,
ndaj jan t gatshm t vdesin pr kredon e tyre. Beteja e t parve sht e padukshme, beteja
e t dytve sht e prekshme. Prball ktyre dy realiteteve njeriut i mbetet t zbuloj dyzimin
e tij pr tu ndrgjegjsuar se natyra njerzore sht sa e thjesht, po aq e ndrlikuar, teksa
dilema ekzistenciale dhe mendsia absurde do t bjn mos ta groposin sfidn q i duhet br
pakuptimsis pr ta jetuar jetn jo si zvarranik, por si qenie njerzore q di t zbuloj kuptimin
e jets n betejn e pashmangshme me t.
3. Origjinaliteti i Beketit zbulohet n tematikn q zgjedh, n personazhet q plazmon, n
atmosfern q krijon duke i dhn lexuesit ose spektatorit t drams s tij nj liri interpretimi
q, prtej variacioneve t t njjtit bosht ideor, ngjan si nj refren q sa her prsritet, shpalos
nnkuptime t reja ironike, satirizuese, keqardhse, piklluese pr arsye t rrzimit t vlers m
t madhe q njeriu ka, lirin e tij. Personazhet beketiane sdin t bjn me lirin e tyre. Ajo nuk
i l as t jetojn duke guxuar, as t vdesin duke shpresuar. Ksisoj qerthulli ku vrtiten ngjarja
dhe brenda tyre personazhet vjen e bhet m konkrete, m e drejtprdrejt, m vetjake me an
t abstraksionit t mendimit q rreh t rrfej se Vladimiri dhe Estragoni nuk jan klishe letrare,
as personazhe parafabrikate, por qenie njerzore q, duke mos e zbuluar dot unikalitetin vetjak, e
shkojn dm jetn pa br asgj me t, pa ln asnj gjurm n t. Njerzorja sht nj thesar i
pamuar pr tu harxhuar kot apo pr tu humbur si e pavler. Vladimiri dhe Estragoni dshmojn
se humbja e njerzores e bn t pakuptimt do pritje, qoft edhe at t Godos. Zbraztia e
mendjeve dhe boshsia e zemrave, e zhveshin situatn dhe at q ajo nnkupton, jetn, prej
gjithkaje poetike, emocionale, ndrrimtare duke e tjetrsuar deri n pabesueshmri njeriun
q ska m as ideale dhe as iluzione. Shkretimi i njeriut dhe kthimi n nj djerrishte i prcjell
drams nj dukuri vdekjeje, q si dihet as fillim e as mbarim. Pas Vladimirit dhe Estragonit lviz
njerzimi q ka harruar t prleshet me kotsin, q e ka shuar ankthin ekzistencial q endet
verbazi nga humbtira n humbtir, pa ditur si t gjej nj udh pr t dal prej ngujimit. Nj
qenie e hutuar q sdi m se kush sht, q sdi pse sht dhe sdi e pret sht nj asgj, q
e ka humbur kuptimin e jets, ndaj edhe vet pritja sht absurde, sepse mendja drejt krkimit
t kuptimit t jets, kuptimson do lloj absurdi q e fashit dhe e shuan do regtim njerzore.
168

Mungesa e kuptimit t jets shoqrohet me mungesn e ideve, q sipas August Konte-s, idet
ose e drejtojn botn ose e hedhin n kaos. Kaosi ku dergjen personazhet beketiane zbulon
zbraztin e psikiks njerzore, q e kthen tr ngjarjen n nj ecejake drejt hiit t pakufi. Teksa
Beketi ka zgjedhur kt skut mjerimi njerzor pr t sjell iden e tij mbi njeriun dhe kohn
moderne, autopsia q i bhet shoqris sht e pamshirshme dhe e v gishtin n plagn e
vrtet n patologjin e njeriut q nuk vlerson dhe nuk beson n asgj, ngaq mendja njerzore
si pasoj e krizs s identitetit ka mbetur e pashpres. Drama e ktyre njerzve mblidhet n dy
fjal: Kredo apo hi, q prcakton ose rigjetjen e identitetit ose tjetrsimin e natyrs njerzore.
4. Nisur nga reflektimi rreth drams s Beketit, kur Leo Buscaglia thot: ...e vetmja e vrtet
sht e sotmja... Nuk mund t bni asgj pr ta ndryshuar t djeshmen, ajo nuk sht m reale...
E nesrmja sht dika e mrekullueshme pr tu ndrruar. Nse do ta kaloni kohn duke
ndrruar t djeshmen dhe t nesrmen do tju ik nga dora ajo q po ndodh tani, e sotmja.
Kjo sht e vetmja e vrtet reale pas s cils duhet t kapemi fort. E nesrmja sht shum e
mjegullt. gj do ti kishte dhn kuptim jets s Vladimirit dhe Estragonit?
Duke ecur prgjat filozofis beketiane, cilat arsye dhe rrethana bn q personazhet, t
cilat prisnin Godon t mos kuptonin dot se shpjegimi i kaosit ku jetonin lidhej me patologjin e
vetdijes njerzore q nuk di ta njoh e ta vlersoj ekzistencn e saj?
Kur mori mimin Nobel pr paqen, Martin Luter King tha: Nuk pranoj dot t besoj at nocion
q njeriu sht vetm llum dhe mbeturin n lumin e jets... i paaft ti prgjigjet t prjetshmes
me t ciln prballet prher. Nisur nga nj kndvshtrim i till, a do ta vinte prfund absurdi
njeriun q do t ndante t njjtin mendim me dr. Luter Kingun?
Prball ngjarjes dhe personazheve q plazmon Beketi, n dilemn e natyrshme t zbulimit
absurd, mundemi tia arrijm shkall-shkall kuptimit t drams N pritje t Godos me an t
nj elsi q na e jep Albert Kamy me iden e tij. Pr njeriun absurd nuk shtrohet problemi pr t
shpjeguar e zgjidhur...
Gjithka fillon me indiferencn e kthjellt?
Kureshti beketiane
E dini se Vaclav Havel publikisht sht shprehur se i sht borxhli shembullit t Beketit?
E dini se kompozitor t njohur t shekullit XX, si Luiano Berio, Gyrgy Kurtag, Morton
Feldman, Pascal Dusapin, Scot Fields, Philip Glass, Roman Haubin stock - Romati, Heinz
Holliger krijuan muzik t mbshtetur n tekstet e Beketit?
E dini se Sartri e lavdroi Beketin pr zbulesn mbi absurdin?
E dini se ura Samuel Beket n Dublin sht projektuar nga nj arkitekt spanjoll q
dizajnoi urn Xhejm Xhojs, n Santiago Cala Trava?
E dini se monografia e par e Beketit iu kushtua Prustit?
E dini se dshira e Beketit pr t studiuar n Shkolln Kinematografike t Mosks q e
drejtonte Sergei Eisenshtein mbeti ndrr e parealizuar?
169
Tema: Koment fragment nga drama Pamje nga ura (A. Miler)

T identifikoj veorit e drams sociale n shek. XX.

a. t analizoj strukturn e drams dhe konfliktin e dyfisht;

b. t komentoj fragmentin duke u ndalur te:

- tema kryesore e biseds n kt sken (tema e emigracionit);

- gjuha e personazheve dhe didaskalit

c. t mbledh t dhna pr historit e emigrantve dhe ti prezantoj ato.
Kndvshtrim
1. Personaliteti krijues i A. Milerit e plotson m tej mozaikun e drams s shekullit XX q,
pas Brehtit, me dramn e tij realiste (epike) kalon n dramn absurde t Beketit pr t mbrritur
te drama sociale, si nj shteg ku ngrihen pyetje q ngulmojn me do kusht t ken nj prgjigje.
Prmasat e tij dshmohen n veprn q la, e cila me gjith universalitetin e spikatur q ndikoi mbi
njerzimin pr ta emancipuar at, nuk arriti t kurorzohej me mimin Nobel. Mes vlersimeve
q i jan br pr kontributin n dramn sociale si dram njerzore, do veuar ai q tha Nikolas
Hytner, drejtori i Teatrit Mbretror Kombtar: Artur Mileri ishte titani i madh i fundit i skens
amerikane. Ai solli n teatrin anglez nj nxitje poetike dhe nj kthes tragjike q mungonte q nga
epoka elisabetiane. Nuk kam pik dyshimi se ... Pamje nga ura do t qndroj gjithmon prkrah
kryeveprave t Ibsenit, Shekspirit dhe Sofokliut. N morin e fakteve q lidhen me jetn dhe me
krijimin e veprs s tij, Mileri dallon pr guximin njerzor pr tu vendosur n ann e viktimave
t jets. Ndjeshmria q pati ndaj amerikanve t zakonshm, njerzve t rndomt, pr t cilt
askush nuk shqetsohej, e oi sistemin e tij letrar n fushn e dramaturgjis drejt prballjes me t
keqen, sido q t quhej ajo. Vzhgues i kujdesshm i drams njerzore amerikane, synoi ti bnte
autopsin kalbzimit dhe vdekjes s vlerave morale, pr t cilat prmes nj konceptimi trondits
prcolli qndrimin e tij me an t dialogut t mpreht. Mendjekthjellt pr tematikn q zgjedh,
plotsisht i lir ta oj deri n fund iden q e ngacmon, i ndershm me vetveten dhe shoqrin,
arriti t kthehej n nj legjend t gjall, si nj z i paprsritshm i teatrit amerikan t shekullit
XX. Nj profil i till la pas nj univers kulturor q e kaprcen 60-vjetorin fizik t trashgimis s tij,
pr t vazhduar srish udhtimin e s vrtets q krijoi ngaq ai la testamentin m t bukur q
njeriu mund t lr, prmasat e njeriut t madh dhe t amerikanit t vrtet, me an t t cilave
preku trashgimin dramaturgjike amerikane prmes njerzores q u b zri i tij i vrtet, pr
ta dgjuar kushdo e pr t ndryshuar dika. Figura madhore e Milerit do t ishte gjysmake nse
do ti mungonte fuqia e shpress dhe e ndrrs, paka se ankthet dhe makthet do t mbeteshin
gjithmon brenda dramave t tij. Madhshtia e tij shfaqet ve t tjerave, n njohjen e karakterit
njerzor q, jo rrall, nn shtypjen dhe presionin e jets moderne, e shkatrron dhe e tjetrson
njeriun e zakonshm, njeriun e vogl n betej me prditshmrin e tij.
2. Ndrsa realiteti amerikan e ngacmoi Milerin pr ti dhn shtysn letrare ideve t tij
shoqrore, drama Pamje nga ura ka nj struktur shum interesante. N t dallohen disa
drama q, duke bashkvepruar me njra-tjetrn, e kthejn nj fakt njerzor familjar n nj tablo
dramatike epokale. Emigracioni i paligjshm, familja dhe dilema njerzore ndrthuren pr t
krijuar dramn e madhe, at q e kaprcen t veantn, vetjaken, personalen pr ti dhen jet nj
drame t gjithkohshme q i kaprcen kufijt gjeografik duke u br drama universale e njeriut
n krkim t nj jete tjetr, t nj jete m t mir, t nj jete m t lir, t nj jete m njerzore.
170

Intuita artistike dhe prvoja vetjake n ballafaqimin me ashprsin dhe vrazhdsin e situatave
me t cilat luftoi familja e tij, e ndihmuan Milerin t sillte nj vepr t projektuar mjeshtrisht
ku do fjal, do ide, do lvizje do t synonte t arrinte krijimin e nj arkitekture dramatike ku
historikja si proces, njerzorja si gjendje, artistikja si estetik do t formonin mozaikun e fjals, t
denj pr epokn moderne pa rn n vulgaritet, prkundrazi, duke e sjell t zakonshmen n
kufijt e filozofikes q di tu flas shtresave t ndryshme pr gjithka modelon jetn e tyre. Kto tri
shtylla dramatike nuk mbajn nj ngrehin artificiale, jetshkurtr, por tentojn t bartin peshn e
mundimshme t njeriut emigrant, q bhet viktim e rrethanave dhe e karakterit t tij, jo vetm kur
ndrmerr udhn e emigracionit, por edhe kur do t jet shtpi ose familje pr t tjer emigrant,
q krkojn nj atdhe t dyt, pa e ditur se drama e identitetit do ti ndjek pas gjat gjith jets.
N vorbulln e rrethanave t reja pr t dy familjet emigrante, pr at t Edi Karbones dhe t
Markos e Rodolfos, si t afrmit e Beatries, do t zbulohen karakteristikat e personalitetit t
secilit q fshehin brenda prplasjen e mikpritjes me at t denoncimit. Tjetrsimi q do t vij
duke u rritur i prek t gjitha personazhet duke e shndrruar dramn n sheshbetejn e vlerave
t vrteta njerzore me antivlerat q burojn prej errsirave shpirtrore q e shoqrojn njeriun
kudo ku ai jeton, nse nuk di dhe nuk guxon ti shkul nga natyra e tij. Kjo mnyr psikologjike
e t vshtruarit t personazheve, i bn ato m t vrteta dhe struktura e drams nuk sht m
prcaktuesja e trajektores s karaktereve, por jan vet karakteret q e kushtzojn arkitekturn
e saj. Lvizja e vrtet e drams pasurohet m tej prmes lvizjes s mendimeve q ndryshojn,
rrugtimit q ata bjn, ndrsa hyjn e dalin nga thellsit e vetdijes njerzore pr tu qartsuar
n mnyr origjinale nga dramaciteti i ngjarjes, q thelb sht dramaciteti i jets s emigrantit,
pavarsisht se si quhet ai.
3. N skenn Pritja e emigrantve fokusi sht pritja si gjendje, si emocion, si vlersim
q ravijzon natyrn njerzore t personazheve, q nuk e kan harruar se dikur ishin vet
emigrant, ndaj gjithka ka kuptim t shumfisht. Ardhja e Rodolfos dhe e Markos n familjen
e Edi Karbones, shprfaq nj nnkuptim t fshehur t urs si nj gjetje psikologjike metaforike,
q t sapoardhurit dhe pritsit e tyre, s bashku, prbjn urn q lidh t shkuarn e largt dhe
t ardhmen e afrt, si nj tendenc e natyrshme q i sjell tok viktimat e djeshme dhe viktimat
e sotme, n t njjtin udhkryq t veshur me pikpyetjen enigmatike: do tu ofroj emigracioni
klandestinve italian? Nj liri q do ti robroj s brendshmi nga prleshja me jetn, apo nj
mbijetes q thuajson karakterin njerzor tek e zhvesh prej humanes? Nuk sht rastsi q
n qendr t skens sht fjala pritje, e cila i v n raporte t ndrsjella frikn, pasigurin,
shqetsimin, ndrsa Edi, Beatrija dhe Katerina dhe moralin vetjak i secili karakterizohen prmes
fjalve q fshehin brenda tyre. Pritja, nga nj gjest i zakonshm, merr nj kuptim t thell,
sepse ata q presin dhe ata q priten t vijn do t largohen nga njri-tjetri duke e zhvleftsuar
emocionin njerzor q ka provuar secili prej tyre. Madje pritja, nga nj kod moral i nj qytetrimi
t lasht, humbet kuptimin dhe shndrrohet n nj largim trondits shpirtror q i ndan njerzit
n vend q ti bashkoj ata. Dramaturgu ka sjell nj mesazh ngjeths, teksa pritja nga nj gjest
dhe shenj dashurie pr njeriun n nevoj, kthehet n paditje dhe prndjekje pr t. Fasada e
pritjes ngjyroset dhe gishti shkon n plag, aty ku morali njerzor vdes, individi dhe shoqria
tjetrsohen duke e vrar natyrn e tyre humane.
4. Tema e emigracionit q zgjodhi Artur Mileri, ngre n art jo vetm simbolin e njeriut q
shkulet nga vendi i tij pr t gjetur shpres diku gjetk, por edhe hedh drit mbi psikologjin
njerzore q ndryshon q nga asti kur nis udhtimin ilegal e deri kur do t prfundoj n burg si
emigrant i paligjshm ose do t kthehet pas shum viteve shpres, n nj shtetas t vendit ku ka
emigruar. Aktualiteti i ksaj teme dhe vrtetsia e karaktereve i japin drams prmasa universale
171

gjithkohore. Mbshtetur n nj kndshikim t till, plaga e emigracionit kudo n bot vazhdon t
apeloj pr m shum vmendje ndaj moris s jetve njerzore q ndrmarrin do lloj rreziku
pr t gjetur nj tjetr port t hapur ku duhet ti pres e ardhmja. Po t kujtojm paragjykimet
q i shoqronin emigrantt italian, nuk sht e vshtir t kuptosh dyzimet dhe pasigurin q
ndihet n atmosfern ku lvizin karakteret e Milerit. Edhe pse ngjarjet dhe personazhet e drams
u prkasin viteve 50-t t shekullit XX, dramaturgu vazhdon t flas pr kt dram njerzore t
emigracionit q shfaqet gjithandej si nj realitet ku dhimbja dhe shpresa nuk lodhen s krkuari
njra-tjetrn. N dram z vend t veant koncepti i pritjes, q po t krahasohet me pritjen
e personazheve beketiane krijon nj kontrast t hatashm. Jan t njjtit njerz, q i prkasin
t njjts koh, q kan nj pritje q i on npr hapsira t largta nga njra-tjetra, sepse
motivimet e tyre ndryshojn rrnjsisht n t dyja dramat. Pritja e Milerit sht sociale, pritja e
Beketit sht absurde. Prballja e dy realiteteve dramatike ku njra pritje, si dram sociale, dhe
pritja tjetr, si dram absurde, e bn edhe m t fuqishm teatrin si vendi ku jeta zbulon jo vetm
marrzin, por edhe bukurin e saj t pashoqe.
Tema: Koment - Gof (A. Pashku) (2 or)

T identifikoj veorit e drams moderne shqipe n shek. XX.

a. t analizoj strukturn e drams me elemente t antidrams,

b. t evidentoj veorit e monologut si nj e folur n zjarrmi;

c. t vr n dukje ngjashmrin ndrmjet gjuhs s prologut dhe gjuhs s prozs poetike;

. T komentoj me synim pr t zbuluar:

- elementet e drams simboliste;

- elemente t absurdit;

- mesazhi q lidhet me botkuptimin modern t autorit.
Anton Pashku Kndvshtrim
1. Ardhja n letrsin shqipe e nj artisti si Anton Pashku do t rrfente se epoka e romantiks
s rrejshme dhe e brohoritjeve vulgare kishte mbaruar edhe pse agonia e saj, mjerisht vazhdon
t shfaqet e sheqerosur aty-ktu nn nj petk disi m modern. Letrsia e mirfillt e Pashkut e
ka zanafilln n mendimin e tij pr raportet m thelbsore t natyrs njerzore: si e gjen njeriu
veten n koh dhe si koha gdhend vetveten te njeriu. Nj kndvshtrim i till do t mbetej vese
nj konstatim i prcipt, nse nuk do ta vendosnim n shtratin m t lasht dhe m t ri njherazi
t prcaktuar n binomin njeriu dhe liria, ku individi prfaqson kombin ose shoqrin dhe liria
simbolizon universin e saj, nga liria vetjake deri tek ajo shoqrore, kombtare, politike, filozofike.
I par nga ky rrafsh, personaliteti krijues i Pashkut sjell n letrsin shqipe mendsin moderne
ku njeriu dhe absurdi prballen ose pr tu shkrir me njri-tjetrin, ose pr tu revoltuar ndaj njritjetrit. Ksisoj arti pashkjan nis e merr tiparet e krijimit modern ku mbizotruese sht gjendja
e njeriut n marrzit, mendurit, paradokset, zjarrmit e tij. T zgjedhsh nj mnyr t till
dialogu me kohn dhe njeriun, kjo padyshim, po t vendoset n koordinatat historike shqiptare
me trillet dhe ndshkimet historike, do t shfaqte nj karakteristik tjetr domethnse, nj
sfid t vrtet ndaj ngrirjes shekullore t shpirtit shqiptar q ishte balsamosur nn trysnin e
172

kokshkrepjes historike, si pr ta mbyllur m n fund nj dit funeralin e gjithkaje q ishte shqip.
Ndaj vepra e Pashkut, jo si nj mori faqesh t panumrta, por si nj mori idesh q sshterojn
kurr, do t dshmonte se arti i vrtet nuk matet dot nga prmasat e jashtme, por nga pesha e
brendshme, ku meditimi, mendimi, ideja, prsiatja, krkimi, eksplorimi ndjekin njri-tjetrin si nj
zinxhir q, duke robruar idealitetin njerzor, kthehet n lirin kulmore t natyrs njerzore. Kjo
hapsir mendimi n veprn pashkjane i kthen ngjarjet dhe njerzit n realitete shumplanshe
ku e shkuara, aktualja dhe e ardhmja ngatrrohen dhe priten me njra-tjetrn duke u kthyer
n ankth, n pritje, n ndrr n t njjtn koh. Nse Pashku do t kishte rendur pas mods,
vepra e tij do t ishte nj shkrettir ku nuk dgjohej asnj z q t klithte, por, meq ai zgjodhi t
dilte kundr rryms, shkrettira q ai modeloi ia doli mban ta kishte zrin q klithte si nj profeci
njerzore ku kombtarja dhe shoqrorja, t strukura thell saj, do t zgjonin horizonte q flinin,
do t trokiste n vdekje q rilindnin. N mes t nj vullkani t till t fjetur, zgjohet bukuria e
paprsritshme e trashgimis pashkjane.
2. Kur krkon t zbulosh n trsin e krijimtaris s A. Pashkut se si u ngjiz origjinaliteti i tij
letrar, e ke t pamundur t mos dallosh mendimtarin q e prshkon kryq e trthor fjaln shqipe q
zgjodhi pr ta plazmuar planetin e tij artistik. Edhe pse prkufizimet dhe kategorizimet tradicionale
letrare nuk i shkojn pr shtat Pashkut, linjat, rrafshet, planet, lartsit, thellsit e fjals s tij
shfaqen e pluskojn n mozaikun e ndjeshmris s tij, n nj kah q vjen duke u ngritur, sepse
synimi i tij mbetet Maja, si vler, si histori, si e vrtet, si liri, si shpres, si ndrr. Peizazhi filozofik
pashkian smund t ishte ndryshe. Vetdijsimi i tij pr vrapimin e palodhshm drejt Liris, pr
tendencn e palkundur t shpirtit t tij, q t shihte konturet e Liris edhe brenda prangave, e
kthen veprn e tij n nj mesazh ku frymon Maja si Liri.
Nse kjo kmbngulje do t ishte nj krkim artificial, fjala e tij poetiko-filozofike do t ishte
lodhur shpejt, por, meq vjen trsisht natyrshm, si nj ethe e brendshme q ka pushtuar
me zjarrmin e saj pritjen, ndrrn dhe ecjen, ather ajo sht ashti dhe ahti i tr qenies, i
tr ekzistencs s krijuesit. Madje, e sendrtuar n kto raporte, e tretur sipas logjiks q vet
natyra e fjals ka, Anton Pashku sjell nj model t ri t menduari, nj stil t ri t ri t arsyetuari,
nj reagim t ri vetjak, nj rebelim t ri njerzor, q duke konverguar n t njjtn pik, zbulojn
tragjizmin intelektual t shqiptarit si njeri shoqror dhe si njeri filozofik. T mendosh se udh
ka prshkuar fjala shqipe, se si ka qndruar ajo n zgrip t humnerave gati pr tu theqafur prej
andej duke mos i mbetur m as nam, as nishan dhe t takosh fjaln pashkjane n trsin e saj
simbolike dhe n thelbin e saj metaforik, nuk mund t mos provosh mahnitjen q kjo gjuh si
thelb ekzistencial, ka dika tejet hyjnore n brthamn e saj, q ia ka dal t bjer nj mesazh
gjithkohor, nj vler mbarnjerzore prmes zrit shqiptar t Anton Pashkut n shekullin XX.
Hapsirimi i fjals-mendim, i fjals-ide, i fjals-imazh, i fjals-gjendje, i fjals-peizazh, i fjals-reliev
n gjithka q prbn trashgimin e Pashkut pasuroi m tej monumentalitetin e trashgimis
son kombtare, prmes vlerave muzeologjike q ruajti arti i krijuesit. Shqetsimi si tik-tak,
dhimbja si realitet, pritja si gjendje, ndrra si zgjim, vetmia si robri, robria si liri t shpalosura n
veprn pashkjane projn nj apokaliptik metafizike t paharrueshme q duke hyr si prurje n
letrsin mbarshqiptare, mbetet aty si trashgimi, si amanet, si testament i prjetshm q klith,
shpreson dhe beson: shqip.
Metaforika e Pashkut
- Vepra q trashguam nga Anton Pashku sht ndr m t thellat n letrsin mbarkombtare.
Ajo arriti t ishte zri i koh q zgjodhi metaforikn si mundsi pr ta br t bukurn poezi.
Origjinaliteti i Pashkut shfaqet n t gjith hapsirn q ai krijoi duke dshmuar se shqipja qenkej
173

aq e fisme sa t filozofonte jo vetm pr ekzistencn, por edhe pr ndjenjn, pavarsisht nse
ishte dhimbje, pikllim, klithm, rebelim. Nxnsit, t mbshtetur n trashgimin e tij, mund
t ndrtojn nj diagram t metaforiks s Anton Pashkut duke specifikuar tematikn dhe
formsimin e saj estetik. Realizimi i ktij diagrami krkon bashkpunimin e t gjith nxnsve q
do t kontribuojn pr evidentimin e do detaji poetik q fsheh metaforn, pr ta zbuluar at mu
n mes t mjegullimit t natyrshm t fjals pashkjane.
N Eldorado bie shi
- Pr t kuptuar rolin e veant t Pashkut n letrsin shqipe, do t mjaftonte vepra e
tij krijuese, por, prkundr prmasave q ajo ka dhe majave q synon t arrij, nuk mund t
anashkalosh vlersimin q i kan br ksaj trashgimie t muar njohsit dhe studiuesit serioz,
ku, padyshim, spikat Kim Mehmeti q shkroi esen e njohur N Eldorado bie shi, kushtuar
vdekjes s poetit. Nxnsit mund ti referohen ktij shkrimi q synon ta kundroj Pashkun n
vlerat e tij individuale, artistike, njerzore dhe kombtare pr t organizuar nj tryez t titulluar
Njeriu poet, n t ciln t diskutohet pr dialogun e brendshm t Anton Pashkut njeri me Anton
Pashkun poet.
Rrugtimi i fjals
- Fjala poetike e Anton Pashkut ka dika prej legjende brenda saj q e bn nj ndjeshmri
njerzore dhe kombtare shum t veant pr lexuesin shqiptar. Nse koncepti themelor mbi
t cilin Pashku e ngriti krijimtarin e tij ishte Liria, koncepti tjetr q e prmbylli ishte Maja. Ky
segment fsheh domethnie t pafundme filozofike dhe njerzore. Pr t par se si kan rrugtuar
kto dy fjal: Liri dhe Maja, nxnsit mund t ofrojn prmes eseve t natyrs reflektive kurbn
npr t ciln ato udhtuan nga nj krijim n tjetrin pr tu identifikuar me vet qenien e poetit.
Kjo do ti ndihmoj t jen m t fokusuar n pasqyrimin e thesarit t fshehur n krijimtarin e
Anton Pashkut.
Opinion
Poetika e Anton Pashkut q shoqrohet me ecjen e saj eliptike nga efekti mjegull n efektin
labirint, ia arrin ta bj lexuesin t hyj n dialog me un-in e tij meditativ-lirik?
174
Teste pr klasn XII pr

llojet e teksteve letrare
Emri e mbiemri ____________________
Grupi _________
Klasa ____________
Rretho alternativn e sakt.

1. Nisur nga mendimi q Roland Barti shpreh pr kritikn, kritika e vrtet fillon nga:

a. akti i analizs

b. akti i dyshimit

c. akti i prfundimit
2. Sipas Bartit lexuesi sht:

a. gjykatsi objektiv

b. gjykatsi subjektiv

c. gjyqtari baz i domethnies
3. Dr. Rugova i referohet ides Kritika bhet edhe ajo vet nj vepr arti. Kjo ide sht shprehur nga:

a. Eqerem abej

b. Mitrush Kuteli

c. Faik Konica
4. N historin e simbolizmit sht quajtur Gjeniu i mendur:

a. Bodleri

b. Remboja

c. Verleni
5. Poezia e njohur Ofelia e Rembos prcjell mesazhin se heroina:

a. mendet nga dshprimi

b. mendet nga humbja e dashuris

c. mendet nga pasioni pr t paarritshmen
6. Cili moment veohet te Ofelia pr t shprehur:

a. preludin e dashuris s Ofelis

b. kontrastet e Ofelis

c. pasvdekjen e Ofelis
7. Cili nga vargjet e mposhtme i prket poezis s njohur Bohema ime:

a. Qiell! Dashuri! Liri! ndrr e vshtir!

b. qetsia e luginave dhe e rrudhave t thella

c. Hani im ka qen vet Arusha e Madhe
8. Tema e preferuar e Tomas Strns Eliotit sht:

a. uni lirik

b. intelektualizmi

c. metafizika dhe universalja
175

9. N poemn Tok e shkret Elioti ndrthur:

a. historin reale me prfytyrimin poetik

b. fantazin poetike me prditshmrin

c. mitologjin pagane me simbolet biblike
10. Poema Tok e shkret prbhet nga pes ndarje, q mbyllen me:

a. Varrimi i t vdekurve

b. Lutja e zjarrit

c. tha bubullima
11. Boshti i poems Tok e shkret sht:

a. miti i krijimit dhe i nnshtrimit

b. miti i tiranis dhe i rebelimit

c. miti i vdekjes dhe i ringjalljes
12. Elioti i ngacmuar nga kriza e besimit njerzor krkoi t zgjonte:

a. besimin te natyra

b. besimin te vetja

c, besimin n prjetsi
13. Metafizika n t ciln beson Elioti sht:

a. dashuria si vuajtje

b. robria si liri

c. vdekja si lindje
14. Poeti Lasgush Poradeci n artin e tij krkoi gjuhn e zemrs q ishte:

a. gjuha e abstraksionit

b. gjuha e heshtjes

c. gjuha e zjarrt
15. N trashgimin lasgushiane spikatet:

a. krenaria poetike

b. dhimbja poetike

c. gzimi poetik
16. Thellsia e poezis s Lasgushit duket n prballjen konceptuale:

a. udhtimi dhe aventura

b. njohja dhe vetnjohja

c. pritja dhe zhgnjimi
17. N filozofin poetike t Lasgushit raporti i Vdekjes me Prjetsin n rrafshin krijues zbulohet si:

a. mundja e vdekjes arrihet duke ikur prej saj

b. mundja e vdekjes arrihet duke u ballafaquar me t

c. mundja e vdekjes as q duhet menduar
18. Poezia e njohur Vdekja e Nositit prcjell mesazhin:

a. e humbjes

b. e vetflijimit

c. e dorzimit
176

19. Lasgushi i kndoi dashuris si:

a. emocion njerzor

b. fuqi toksore e qiellore

c. erotik folklorike
20. Cili sht kndvshtrimi lasgushian i dashuris:

a. shkujdesje dhe harres

b. cektsi dhe shaka

c. liri e robri
21. Trashgimia letrare e Migjenit sht si nj:

a. arsyetim gjakftoht

b. analitik sociale

c. shprthim vullkanik
22. Vepra migjeniane pr nga tingllimi sht m afr:

a. liriks

b. elegjis

c. balads
23. Arti poetik i Migjenit sht:

a. nj prkujdesje intelektuale e fjals

b. nj mundim i dhimbshm psikologjik

c. nj lehtsi emocionale e vargut
24. Cilat jan vjershat m vetjake t Migjenit:

a. Kangt e ringjalljes

b. Kangt e rinis

c. Kangt e fundit
25. Poezia Nji nat pa gjum sht poezi:

a. e dashuris si zhgnjim

b. e absurdit si tirani

c. e dilemave t mdha
26. Nj nga vlerat m t dallueshme t poezis s M. Camajt sht tipar i:

a. mallit pr vendlindjen

b. imazheve estetike

c. ruajtjes s tradits poetike
27. Trashgimia e Camajt q kaloi npr tri faza, shfaqet si:

a. poezi tradicionale

b. poezi universale

c. poezi vendlindjeje
28. Poezia Nji vjet shfaqet si:

a. lirik dashurie

b. lirik qytetare

c. lirik refleksive
177

29. Vmendja e poetit Camaj n poezin Nji vjet prqendrohet:

a. te harrimi i njeriut

b. te indiferenca e zrit

c. te mungesa e njeriut
30. Uni lirik i Camajt del m n pah si:

a. gzim pr njeriun e duhur

b. dhimbje pr njeriun e afrt

c. lodhje nga njeriu i afrt
31. Mbshtetur n estetikn krijuese t Camajt ndodh me t vdekurit:

a. harrohen sapo largohen nga jeta

b. kthehen n prkujtimore ditsh t caktuara

c. jetojn n kujtimet e t gjallve
32. Cilit i takon thnia palimpsesti i kujtess sht i pashkatrrueshm:

a. Verlenit

b. Malarmes

c. Bodlerit
33. Modernizmi i Xh. Xhojsit shfaqet n:

a. strukturn e rrfimit

b. n teknikn e prroit psikik

c. n shprehimsin gjuhsore
34. Vepra e njohur Xhejsit Portreti i artistit djaloshor dallon si proz:

a. simboliko-alegorike

b. biografike

c. klasike
35. Cili sht heroi i romanit Portreti i artistit djaloshar:

a. Ovidi

b. Dedalusi

c. Flemingu
36. Personazhi mitologjik q e frymzoi shkrimtarin mishron:

a. ndrtuesin e Babilonis

b. projektuesin e piramidave

c. arkitektin e Labirintit
37. nnkupton pr personazhin e romanit t Xhojsit pasazhi I vinte inat me veten pse nuk dinte ishte politika e
ku mbaronte Gjithsia. I dukej vetja i vockl e i dobt. Kur vall do t bhej si shokt e Poezis dhe t Retoriks?:

a. rritjen fizike

b. pjekurin mendore

c. lirin pr t br t doj
38. Eseja Nj aureol drite ka pr autor:

a. Maks Ernest

b. Xhejms Xhojs

c. Virxhinia Ulf
178

39. Cili sht mesazhi q prcjell eseja Nj aureol drite:

a. nderimi i tradits letrare

b. ndjekja e udhs s njohur artistike

c. kredoja letrare e shkrimtarve t rinj
40. duan t thon fjalt e fundit t eses Nj aureol drite me fjalt: Jeta nuk ekziston m e plot
vetm n at ka gabimisht mendohet e vockl:

a. pamundsin e njohjes njerzore

b. misterin e universit njerzor

c. pakuptimsin e jets njerzore
41. Trashgimia letrare e Albert Kamys ndikoi n lindjen e letrsis s:

a. simbolizmit

b. absurdit

c. neoklasicizmit
42. Cili roman i Kamys i ngjan nj fjalie t vetme t pafund ku lexuesi-dgjuesi bie brenda pa dashjen e vet:

a. Murtaja

b. I huaji

c. Rnia
43. Cila sht nj nga pikat m t forta n romanin I huaji:

a. ngjarja

b. personazhet

c. rrfimi
44. Cili fatalitet prcakton ngjarjet n romanin I huaji:

a. fataliteti i dashuris

b. fataliteti i krimit

c. ataliteti i vdekjes
45. Protesta kundr vdekjes triumfon n:

a. dramn Kaligula

b. esen Miti i Sizifit

c. romani I huaji
46. Pse Mrsoi e sheh veten si t huaj:

a. ngaq jeton n nj koloni franceze n Algjeri

b. nga vetdija e t qenit i huaj n bot

c. ngaq vdekja e nns ia bn t huaj gjithka
47. ndjenj do t zgjoj Kamyja me romanin I huaji:

a. t mallngjimit

b. t gjykimit

c. t keqardhjes
179

48. Filozofia sartriane e ekzistencs mbshtetet n pohimin se:

a. njeriut ia prcakton familja thelbin e jets

b. njeriu e prcakton vet thelbin e jets

c. njeriut ia prcakton shoqria thelbin e jets
49. Cila sht prirja kryesore e analistiks s ekzistencializmit:

a. njeriu nuk sht prgjegjs pr ekzistencn e tij

b. njeriu sht prgjegjs pr ekzistencn e tij

c. njeriu e gjen prgjegjsin e vetes te shoqria
50. Ernest Koliqi u cilsua si nj ndr krijuesit e prozs moderne shqiptare sepse:

a. thuri ngjarje t paharrueshme

b. ndrtoi dialog dramatik

c. deprtoi n botn psikologjike
51. Proza e Koliqit sht origjinale se:

a. tradicionalja u shtri gjithandej n trashgimin e tij

b. tradicionalja mori vlera t reja n simbolizmin

c. tradicionalja u flak tutje nga modernia
52. N tregimin Han gjaku kujt i jepet m tepr rndsi:

a. prshkrimit t natyrs

b. gjendjes s personazheve

c. ecuris s personazheve

d. ecuris s konfliktit
53. Tregimi Han gjaku sht frymzuar nga nj:

a. ngjarje konkret

b. rrfim mitologjik

c. epifani
54. Cili sht shqetsimi i djalit n tregimin Han gjaku:

a. rendja pas konkretsis s astit

b. bjerrja e fantazis dhe e magjis s mitologjis

c. heqja dor nga prjetesat njerzore
55. Cila sht frika e vrtet e heroit n tregiminHan gjaku:

a. konstatimi se jeta moderne e ka kaprcyer klasiken

b. qndrimi indiferent ndaj emocioneve

c. shuarja e ndrrave dhe varfrimi i imagjinats
56. Heroina e tregimit Han gjaku:

a. jeton me kujtimet

b. jeton pa pritur ndonj gj

c. jeton sot pr sot
180

57. Cila ishte ndrra e vrtet e Mitrush Kutelit:
a. t shkruante pr diasporn shqiptare
b. t shkruante pr realitetin modern shqiptar
c. t shkruante pr rrnjt kulturore ilire
58. Si i quan Kuteli veprat e tij n proz:
a. ngjarje
b. rrfenja
c. balada
59. Novela E madhe sht gjma e mkatit i takon llojit t shkrimeve me natyr:
a. kronikane
b. imagjinare
c. historike
60. Tregimi pr Tat Tanushin sht nj:
a. shkrim realist historik
b. shkrim analitik racional
c. shkrim shpirtror elegjiak
61. Tragjedia e Tat Tanushit:
a. nuk sht bindse dhe e motivuar
b. sht vetm nj konvencion letrar
c. i kaprcen shkallt e tragjedis njerzore
62. Ku qndron thelbi i tragjedis s Tat Tanushit:
a. krkon pa e ditur do
b. lodhet duke humbur gjen
c. humbet jetn dhe vdekjen e tij
63. Pr ciln nga veprat e veta Gabriel Garsia Markes thot: N secilin hero t ktij romani ka pjesza
nga vetja ime:
a. Gjethurinat
b. Njqind vjet vetmi
c. Kolonelit ska kush ti shkruaj
64. Shpirtzimi i vdekjes n romanin 100 vjet vetmi nnkupton:
a. frikn dhe pasigurin para vdekjes
b. nj trill artistik letrar
c. zbulimin e misterit t vdekjes
65. Cili sht burim vuajtjesh pr Amarantn:
a. ftohtsia e njerzve ndaj saj
b. vetmia e pangushlluar
c. mungesa e interesimit t familjes
66. Cila sht nj nga karakteristikat thelbsore t trashgimis s Kadares:
a. historia si burim informacioni
181

b. origjinaliteti i subjektit
c. alegoria si procedim artistik
67. Romani Pallati i ndrrave sht nj krijim:
a. me profil historik
b. kundr tiranis
c. me narracion klasik
68. Cili raport qndron n boshtin e romanitPallati i ndrrave:
a. individ - shoqri
b. individ shtet
c. individ vetvete
69. Shprehja shteti yn perandorak, e nxjerr nga romani Pallati i ndrrave do t thot n mnyr
alegorike:
a. shteti yn ligjor
b. shteti yn laik
c. shteti yn socialist
70. nnkupton simbolika e seleksionimit t ndrrave:
a. przgjedhjen e ndrrs misionare pr perandorin
b. prpunimin e opinionit shoqror pr madhshtin perandorake
c. prndjekjen e qytetarve n diktatur
71. Ku mbshtetet ngrehina ideore e Pallatit t ndrrave:
a. n nxitjen e njeriut pr t qen i lir n ndrrn e tij
b. n dhunimin q i bhej individit pr tia ndaluar ndrrn
c. n lejimin e do hapsire pr ndrrn njerzore
72. Drama e Fan Nolit Israilit e Filistin prqendrohet n figurn e Samsonit si:
a. heroi i zhgnjyer q sdi beson
b. heroi i lodhur q nuk do t luftoj
c. heroi i idealizuar q do t ndryshoj shoqrin
73. Tragjedia e Samsonit zbulohet n:
a. mungesn e vizionit q duhej prmbushur
b. moskuptimin nga shoqria ku jeton
c. dobsit njerzore q e largojn nga misioni
74. Cila sht vepra e fundit dramatike e Ethem Haxhiademit:
a. Uliksi
b. Aleksandri
c. Abeli
75. Pr nga forma letrare tragjedit e Haxhiademit ruajn trajtn:
a. shekspiriane
b. eskiliane
c. klasiciste
182

76. dukuri solli n historin njerzore urrejtje mes Kainit dhe Abelit:
a. xhelozin
b. vllavrasjen
c. ambicien
77. Cili personazh sht dyfish tragjik:
a. Adami
b. Kaini
c. Abeli
78. Ku gjendet konflikti i brendshm n tragjedin Abeli:
a. te Eva
b. te Abeli
c. te Kaini
79. Bertold Brehti njihet si krijues i teatrit epik:
a. me skena intime personazhesh t pakt
b. me skena ku dialogu rrjedh i qet e filozofik
c. me skena madhshtore masive ku luhet fati i tr shoqris
80. Nj nga arritje e teatrit brehtian sht:
a. ndarja e realitetit historik nga ai njerzor
b. ndrthurja e veprimit dramatik me rrfimin epik
c. veimi i personazheve sipas kndvshtrimit moral
81. Qllimi kryesor i teatrit brehtian sht:
a. ta knaq spektatorin me ngjarjen interesante
b. ta lr spektatorin spektator
c. ta bj spektatorin t mendoj e t reflektoj
82. Cila sht mnyra q prdor Brehti pr t paraqitur ngjarjen n dramn Arturo Ui:
a. e drejtprdrejt
b. me transpozim
c. me digresion
83. Pjest dramatike t Samuel Beketit konceptohen t tilla q t t krijojn
prshtypjen:
a. e nj bote poetike dhe emocionale
b. e nj bote plot aventura
c. e nj bote kaotike dhe absurde
84. Personazhet e Beketit e shfaqin individualitetin:
a. duke luftuar pr jetn
b. duke e dhn jetn pr nj ideal
c. duke mos synuar asgj
183

85. Pr t nxjerr n pah vetmin e personazheve Beketi:
a. e bn m t zhdrvjellt dialogun
b. e bn m t mpreht situatn
c. zhduk dialogun dhe e zvendson me forma monologuese
86. Cila sht drama e Vladimirit dhe Estragonit n vepr Duke pritur Godon:
a. do gj lviz dhe ikn tutje pa ata t dy
b. t krijuarit e prshtypjes se do gj sht si duhet
c. asgj nuk ndryshon, as koha dhe as vendi
87. Drama Gof e Anton Pashkut sht tragjedi moderne, sepse:
a. paraqet nj ngjarje
b. paraqet disa personazhe
c. paraqet nj gjendje
88. Pjesa dramatike Gof e Pashkut dallohet pr:
a. dialogun e tensionuar
b. monologun ironik
c. dialogu fjal pak
89. Cili element i drams mban peshn kryesore:
a. monologu i Lulanit
b. monologu i Luluas
c. monologu i Lulashit
90. Cili sht nnteksti simbolik q prcjell Pashku me emrat e personazheve:
a. emrat jan krejt t rastsishm
b. emrat prfaqsojn tri aksione t ndryshme
c. emrat prfaqsojn nj person t vetm
91. N historin e dramaturgjis botrore Artur Miler njihet si:
a. dramaturgu romantik
b. dramaturgu social
c. dramaturgu realist
92. N dramat e Milerit tehu i shigjets shkon drejt:
a. idealizmit dhe prkushtimit njerzor
b. orientimit moral dhe etik t individit
c. pasivitetit t antiheroit
93. Mnyra se si ngjizen konfliktet dramatike t Milerit jan:
a. n stilin e drams absurde
b. n stilin e realizmit magjik
c. n stilin e tragjedis antike greke
184

94. Drama Pamje nga ura pasqyron:
a. dramn e ndrrs njerzore
b. dramn e shkeljeve ligjore
c. dramn e emigracionit
95. Cili sht konflikti i dyfisht n dramn Pamje nga ura:
a. drama e legjislacionit t ashpr
b. drama e legjislacionit t familjes
c. drama e njerzve t velur nga jeta
96. Cila sht e fshehta e personazhit Edi Karbone:
a. Organizimi i emigracionit klandestin
b. prishja e pazareve me Markon e Rodolfon
c. paditja n zyrn e emigracionit
97. Cili sht konflikti real i Edit:
a. natyra e rrmbyer italiane
b. lodhja nga betejat me t prditshmen
c. drithijet e personalitetit t tij
185
186

Udhezues Gjuha Shqipe Dhe Letersia 12 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Udhezues Gjuha Shqipe Dhe Letersia 12 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Edlira Gugu

Botime shkollore Albas

Kt material mund ta shkarkoni falas nga faqja jon e internetit: www.albas-shb.com.

Analizat dhe komentet

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Mbi strukturn e librit t msuesit pr Gjuhn shqipe 12

Linja: TEKSTI INFORMUES-SHPJEGUES

Tema: Gjuha si mjet komunikimi ( 2 or: njohuri t reja dhe ushtrime)

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

sht prdorur n gjuhn e folur, shenja zanore,

tekst i shkruar, fjali t plota, t gjata, shpjegon do

Telefoni; 2. SMS; 3. E-mail; 4. TV; 5. Radio; 6. TV; 7. E-mail

Fjalor: fjala verbale prdoret n kuptimin gojor, e folur

Tema: Gjuha si mjet komunikimi (ora I)

N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

T identifikoj rolin e gjuhs si mjet komunikim.

Organizues grafik, lexim i

Ndrtim i shprehive studimore

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

rreth 5000 vjet m par

ruhet pr nj koh t gjat

prdor shenja pamore (shkronja,

prdor shenja zanore (tinguj);

e t folurit, e t dgjuarin, shpesh t integruar me

prdoret pr t komunikuar mesazhe,

prdoret n t gjitha marrdhniet e prditshme

Prqendrimi pr t qen sa m t qart

Mjedisi, objektet, rrethanat prgjithsisht i njohur,

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

prdor gjuhn e folur, shenja zanore, pauza e pranishme

Shenja verbale, fjali t plota, t gjata, shpjegon do gj,

N fund t ors msuesi bn konkluzionet dhe vlerson me not.

Tema: Gjuha e transmetuar nj lloj i ri gjuhe (1 or)

N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:

- T dalloj veorit e gjuhs s transmetuar; t shkruar dhe t folur:

a. nga mnyra e ndrtimit;

b. kanalet e transmetimit (artificiale dhe natyrore); t prdor elementet q u prkasin situatave t

ndryshme komunikuese nprmjet ushtrimeve n t folur dhe t shkruar

Materialet dhe mjetet msimore

gjuh, mjet komunikimi, gjuh e folur, gjuh e shkruar, gjuh e transmetuar.

Ndrtimi i njohurive (prpunimi i

Organizues grafik, lexim i

Parashikimi. Prvijimi i t menduarit

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

- Gjuh t folur t transmetuar

- Gjuh t shkruar t transmetuar

- ka ritm t ndryshm nga gjuha e

-shoqrohet me imazhe q rrisin

- koh e shkurtr transmetimi,

- prdorimi i gjuhs n mnyr korrekte,

- vetdija e t folurit me nj marrs t pranishm.

Prforcimi. Rishikim n dyshe

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tekstet e paracaktuara pr tu dgjuar

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Marr nga Botimet Shqiptare, m 16. 03. 2011

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Tema: Leksioni (ora I - njohuri teorike)

Materialet dhe mjetet msimore

tekste t parashikuara pr tu dgjuar, leksion, strategji, identifikimi i ideve

Libr msuesi pr tekstin Gjuha shqipe dhe letrsia 12

Organizues grafik/stuhi mendimesh