Professional Documents
Culture Documents
Edlira Gugu
Lindita Isufi
Natasha Pepivani
Rita Petro
Redaktore prgjegjse:
Natasha PEPIVANI
Redaktore letrare:
Jorina KRYEZIU
Arti grafik:
Eva KUKALESHI
Emanuela LUMANI
Gjergji KOLLUMBI
Kopertina
Eva KUKALESHI
Struktura e tekstit Gjuha shqipe dhe letrsia 10 sht konceptuar me dy ndarje t mdha:
Pjesa e par prfshin realizmin e objektivave q integrohet letrsia me artet e tjera: kinematogran,
lidhen me prdorimin e gjuhs n prgjithsi si mjet pikturn, fotogran etj.
komunikimi, dhe t gjuhs shqipe n situata t ndryshme Kjo shprndarje e njohurive sht br me qllim
komunikimi (verbale dhe joverbale). N kt pjes nga autort e tekstit, t cilt kan synuar q ta ndrtojn
prfshihen llojet e teksteve joletrare (ktu hyn edhe strukturn e tekstit n mnyr sa m didaktike, me
teksti rrfyes joletrar kronika, ditari, letra etj., ndrsa qllim q njohurit nxnsi ti marr t sistemuara dhe
teksti letrar tregimtar studiohet te pjesa e letrsis). ti rimarr ato n situata t ndryshme pr prvetsimin e
N kt pjes jan t integruara n do tem msimi: tyre sa m t mir. Prandaj u sugjerojm msuesve q
t lexuarit, t folurit, t vzhguarit, t dgjuarit dhe t n hartimin e planit msimor t ndjekin po at logjik
shkruarit. Pra, po t marrim p.sh. 1 or Komunikimi vijimsie q ka teksti. Pr sa u prket orve t analizave
verbal dhe joverbal nxnsi do t lexoj tekstin, do t ne i jemi prmbajtur programit: 6 - 7 or, prjashto vetm
interpretoj me fjal gurat, do t vzhgoj gurat n Kngt e Milosaos q sht parashikuar n 5 or, pasi
tekst, por edhe ato q do t sillen prej tyre n klas, do dhe materiali i saj nuk paraqet at shkall vshtirsie
t dgjoj interpretimet e msuesit dhe t shokve si si p.sh. ai i poems Iliada. Pr sa u prket komenteve,
dhe do t shkruaj, duke plotsuar ushtrimet e dhna. ka raste kur objektivat q i prkasin p.sh. nj poezie
apo nj fragmenti nuk prbjn mbingarkes, q t
Pjesa e dyt prfshin, sipas prqindjeve t krkuara realizohen n 3 or, prandaj parashikohen n 2 or
n program, realizimin e objektivave q lidhen me tekstet (dhe ndonj rast i rrall n 1 or). Ka koh q kurrikulat
letrare, prdorimin e gjuhs s gurshme, komentet dhe e reja u japin liri autorve t teksteve dhe msuesve t
analizat e veprave letrare dhe, n prqindje m t pakt, paktn n masn 10%, (por edhe m shum) pr t mos
rimerren tekstet e tjera joletrare: teksti argumentues, i qndruar strikt dhe skematik programit. Megjithat,
informues-shpjegues, prshkrues. N kt pjes, n kt pik msuesit jan t lir q, sipas niveleve t
gjithashtu nxnsi ushtrohet t prdor njohurit teorike klass me t ciln punojn, mund t mos i realizojn t
dhe praktike t tuara n pjesn e par t tekstit. gjitha fragmentet e dhna pr koment (veanrisht kur
P. sh., nse ai n pjesn e par ka msuar teknikat ato i takojn s njjts periudhe letrare).
e shkrimit t prmbledhjes, parafrazimit, titullit, Edhe temat msimore t pjess s dyt jan hartuar
argumenteve apo kundrargumenteve etj., n pjesn e n mnyr t till q brenda secils t integrohet t
dyt ai do t ushtrohet n situata t ndryshme, sipas nj lexuarit, t folurit, t dgjuarit, t vzhguarit, t shkruarit.
tematike t caktuar msimore. Po kshtu, n kt pjes Pr realizmin sa m t mir t ktyre orve do t vij
3
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
n ndihm dhe nj CD (bashkshoqruese e librit t kundrargumentin; dallon strukturn e nj eseje
msuesit) nprmjet s cils nxnsi do t ushtrohet argumentuese dhe shkruan nj ese t thjesht
n dgjim dhe vzhgim. argumentuese.
Dallon tekstin rrfyes joletrar dhe llojet e tij:
2. Njohurit q ka marr nxnsi deri n klasn ditarin, kronikn, udhprshkrimin; autobiogran;
IX, krahasuar me njohurit e reja t klass X. biogran; intervistn; kujtimet etj; shkruan lloje t
thjeshta t tyre.
Q msuesi ta ket m t leht prdorimin e Dallon llojet e medies elektronike dhe te shkruar;
tekstit t ri, po japim nj pasqyr prmbledhse t diskuton pr lloje t ndryshme emisionesh; njeh
njohurive dhe t koncepteve q ka marr nxnsi strukturn e gazets dhe projekton n grup rubrikat
deri n klasn IX, t krahasuara kto me objektivat e gazets s shkolls.
q parasheh programi i ri i shkolls s mesme (t Dallon gjuhn e reklams dhe t publicitetit pr
cilat m hollsisht jepen n planet msimore t fushata t ndryshme ndrgjegjsimi.
hartuara nga ne).
c. Prdorimi i gjuhs
Pjesa I Gjuh shqipe sht ushtruar n t folurin pr tema t ndryshme
t tipit diskutim, bised e lir, debat etj.
Njohurit e mparshme sht ushtruar n t dgjuarin e teksteve t
a. Gjuha dhe komunikimi ndryshme t lexuara apo t folura.
Dallon skemn e komunikimit dhe elementet e sht ushtruar n t shkruarin e: prmbledhjes;
komunikimit. prshtatjes nga poezia n proz, skedave t
Dallon dy ant e fjals: formn dhe prmbajtjen. ndryshme t librave apo lmave; korrigjon tekstin e
Dallon komunikimin me an t shenjave nga vet nga ana logjike dhe drejtshkrimore.
komunikimi me an t gjuhs (s folur dhe t shkruar).
Ka njohuri llestare pr dshmit e para t gjuhs Njohurit e reja dhe shkalla
s shkruar shqipe. m e lart e vshtirsis
Dallon dialektet e shqipes nga standardi i shqipes. N tekstin e klass s dhjet sistemohen njohurit
pr gjuhn, komunikimin dhe llojet e teksteve joletrare.
b. Teksti dhe llojet e tij Nse deri n klasn e 9-t nxnsit i krkohet q t dalloj
Prkuzon tekstin dhe dallon tekstin me funksion veorit e prdorimit t gjuhs n tekste t ndryshme
praktik (teksti joletrar) nga teksti me funksion estetik si dhe ushtrohet t shkruaj tekste t thjeshta, n kt
(teksti letrar). klas ai futet n situata m t ndrlikuara t teoris s
sht familjarizuar me tabeln pr llojet e komunikimit verbal dhe joverbal, n teknikat e shkrimit
ndryshme t teksteve: t llojeve t ndryshme t teksteve, si dhe ushtrohet
Teksti rrfyes - Teksti poetik - Teksti dramatik n nj shkall m t lart vshtirsie n t dgjuar,
- Teksti prshkrues -Teksti informues paraqits t folur, t vzhguar dhe t shkruar e modeleve t
- Teksti udhzues, urdhrues. ndryshme. Pavarsisht se sht n klasn e dhjet ne
Dallon tekstin prshkrues dhe dy llojet e tij: jemi munduar t sjellim raste sa m t pastra modelesh
prshkrimin objektiv dhe prshkrimin subjektiv t teksteve t ndryshme me qllim q njohurit teorike
(gjithashtu, dallon dhe prshkrimin letrar n proz dhe pr strukturn dhe veorit e tyre t jen sa m t
n poezi); shkruan tekste t thjeshta prshkruese. kuptueshme dhe t realizueshme.
Dallon tekstin informues-paraqits dhe llojet e tij
(lajmrime, njoftime, vepra enciklopedike, artikull gazete, Pjesa II Letrsi
shkresa, letra etj.) dhe shkruan lloje t thjeshta.
Dallon tekstin udhzues dhe llojet e tij (rregulloret, Njohurit e mparshme
kshillat, ligjet etj.); shkruan lloje t thjeshta. Ka njohuri llestare pr dy ndarjet e letrsis:
Dallon tekstin argumentues dhe llojet e tij - Letrsin gojore dhe Letrsin e shkruar;
(esen dhe ligjratn); dallon argumentin dhe - dallon ndarjen e teksteve letrare sipas ans s
4
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Prmbajtja e CD-s
DGJIM
Emisionet e radios (Ushtrime t fq. 86)
Lexim teksti (Lkura e qenit; ushtrimi i fq. 87)
Kng (Valsi i lumturis; Kurr mos m lsho; Fati yn shpres e marrzi; O e bukura More; fq. 314)
Recitimi i poezive (Don Kishoti, fq. 147; Iliada fq 221; Vegimi i Laurs, fq. 244; Knga e lamtumirs, fq. 255;
Kngt e Milosaos, fq. 264; Metamorfosis, fq. 279; Vdekja e nositit, fq. 294; Kitara, fq. 304)
VZHGIM
Filmi (Katedralja e Parisit varianti tradicional dhe varianti modern; Sknderbeu; Troja; Romeo dhe Zhuljeta;
Prrall nga e kaluara);
Reklama (Dita ndrkombtare e librit; Reklama dyqanesh; Spring);
Pikturat e komentuara (Venera e Milos, fq 123; Orfeu dhe Euridika, fq 131; Mona Lisa; Sepie n karton, fq
134; Kalorsi mesjetar; Don Kishoti, fq 139; Korrset; Plaku me shkop, fq 165; Petrarka dhe Laura, 242; Dyert
e Ikonostasit, fq 245; Xhamia Blu, fq. 246; Foto t Geg Marubit, fq 283).
6
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
7
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
8
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
9
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
10
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
11
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
12
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
13
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
14
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
15
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
16
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
17
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
18
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
19
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
20
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
21
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim)
Msuesi/ja u krkon nxnsve t tregojn situata dhe mnyra t ndryshme komunikimi, n t cilat jan
ndodhur gjat kohs s pushimeve. P.sh.:
Eltoni ka folur me gjyshen n telefon.
Ermira ka komunikuar me nj djal t huaj.
Artani i ka drguar nj e-mail shokut t ngusht.
Babi i Ingridit e ka gjetur rrugn duke par hartn.
Erjoni, kur ishte jasht shtetit, sht marr vesh nprmjet gjesteve.
Kshtu mund t jepen situata nga m t ndryshmet. Situatat e sjella nga nxnsit skematizohen nga
msuesi/ja n drras t zez. Skema e harts s mendimit do ti shrbej msuesit/es pr t vn n
dukje elementet e ndryshme me t cilat realizohet komunikimi.
Nxnsit japin opinionet individuale t bazuara n konceptet q ata kan rreth komunikimit.
Msuesi/ja u krkon nxnsve t lexojn n mnyr t pavarur tekstin. M pas plotsojn s bashku me
msuesin/en n tabel konceptet rreth komunikimit duke iu referuar nj rasti konkret komunikimi.
(Dy nxns nga klasa komunikojn me e-post rreth nj vizite n qytetin e Sarands).
Msuesi/ja prcakton pjesmarrsit n proces.
Saranda
Referenti
kodi
gjuha shqipe
22
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 1:
a) djali - drguesi, vajza - marrsi, dalim - mesazhi, letra - kanali, gjuha e shkruar kodi,
sugjeron nj veprim t caktuar (n kt rast t dalin nga biblioteka) - referenti.
b) drguesi - djali, marrsi - nna, mesazhi - t lutem m jep pak uj, kodi - gjuha e folur, kanali
- ajri, referenti - uji.
Ushtrimi 3:
Marrsi: Ana Gjoni, Lagjja Reshit ollaku, Pallati nr. 5 , Tiran.
Drguesi: Ilir Treska, Lagjja 29 Nntori, Rr. 5 Maj, Pallati nr. 2, Elbasan.
Ushtrimi 5:
a) drguesi - Flladja, marrsi - shoqja, mesazhi - prshndetja, kanali - ajri, kodi - gjuha e shenjave.
b) drguesi - Arbi, marrsi - Entela, mesazhi - falnderimi, kanali - letra, kodi - gjuha e shkruar.
Ushtrimi 2: Nxnsit punojn n ift duke ilustruar situatat e librit, klass i krkohet t prcaktoj
pjesmarrsit (dhnsin - marrsin).
shitsi i libraris - blersi, organizuesi i konferencs - pjesmarrsit,
biletashitsi - shikuesi i lmit, shitsi i kpucve - blersi.
U krkohet nxnsve t sjellin shembuj t ngjashm. P.sh., njri sjell ilustrimin, tjetri prgjigjet.
Punohet n grupe. I krkohet secilit grup t ilustroj situatat e ushtrimit 7. Nxnsit diskutojn rreth tyre.
Shembuj prgjigjesh:
1) Situata e komunikimit realizohet n rrug. Drguesi sht punonjsi i policis rrugore, marrsi
sht shoferi i automjetit.
2) Situata e komunikimit realizohet n hollin e aeroportit. Drguesi i mesazhit sht punonjsi i
aeroportit, marrsit jan pasagjert.
3) Situata e komunikimit realizohet n salln e Kuvendit t Shqipris. Drguesi sht kryetari i
Kuvendit, marrsi jan deputett.
4) Situata e komunikimit realizohet n nj klas msimi. Drguesi sht msuesi/ja, marrsit jan
nxnsit e klass.
5) Situata e komunikimit realizohet n spital. Drguesi sht mjeku, marrsi sht pacienti.
6) Situata e komunikimit realizohet n post. Drguesi sht punonjsi i posts, marrsi sht
klienti.
Hapi VI (bashkbisedim)
Msuesi/ja u krkon nxnsve t risjellin dhe nj her situatn dhe t diskutojn se n cilat raste
komunikimi nuk sht i suksesshm. Shtrohet pyetja:
- Cili element e pengon komunikimin?
Diskutohet me nxnsit dhe prcaktohet se cili element mungon.
Prgjigjet mund t ishin:
Kur na asin n gjuh t huaj mungon kodi
Kur nuk njihet prej nesh, ajo pr t ciln asin. mungon referenti
Kur nuk kemi mundsi t mira komunikimi. mungon kanali
Punohet ushtrimi 6 individualisht dhe u krkohet nxnsve t ndrtojn situatn n formn e saj t
plot. Diskutohet rreth saj.
Shembull prgjigjesh:
1. Procesin e komunikimit e pengon referenti, sepse marrsi nuk e njeh postn elektronike
(referentin).
2. Procesin e komunikimit e pengon kanali, sepse kanali, pra linjat telefonike, nuk punojn si
duhet.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
24
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
SHPJEGIM TERMASH
25
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Sistem i cili vendos marrdhnie t caktuara mes shenjave gjuhsore ose fjalve.
Nxnsit lexojn informacionin msimor dhe plotsojn n tabel konceptet e reja s bashku me msuesin/en.
Diskutim rreth ktyre shtjeve, jepen ilustrime t ndryshme nga nxnsit dhe msuesi/ja t ilustruar me foto.
Hapi IV (diskutim)
Nxnsit emrtojn t njjtin objekt n gjuh t ndryshme (krkesa e detyrs s shtpis) dhe diskutojn
se sa t ngjashme jan emrtimet me njeri-tjetrin dhe far lidhjeje kan me objektin.
Prfundimi:
I njjti objekt n gjuh t ndryshme t bots emrtohet me fjal t ndryshme (bashksi shenjash
t ndryshme), p.sh., objekti top emrtohet: top (n shqip), ball (anglisht), palone (italisht), bulet
(frngjisht) etj. Marrdhnia e fjals me objektin sht konvencionale, pra, folsit e nj gjuh kan
pranuar ti emrtojn objektet me kto fjal sipas nj marrveshjeje dhe ato kuptohen vetm nga
ata q e din kt marrveshje.
Ushtrimi 3
Punohet duke i ndar nxnsit n grupe:
Grupi I - Jep referentin n gjuhn standarde,
Grupi II - Jep referentin n dialekt,
Grupi III - Jep referentin n anglisht,
Grupi IV - jep referentin n italisht.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
28
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja e nis msimin me nj stuhi mendimesh. Shkruan n tabel fjaln komunikim dhe krkon
prej nxnsve t mendojn dhe t tregojn gjithka din rreth ktij koncepti, duke u inkurajuar q t mos
shqetsohen nse idet q shprehin jan t drejta ose t gabuara.
marrs dhns
e folur
e shkruar
kod komunikim gjuh
me shenja
sinjale
mesazh referent
29
Udhzues pr tekstin Letrsia dhe gjuha shqipe 10
Komunikimi
verbal joverbal
(gjuhsor) (jo gjuhsor)
Msuesi/ja ndan klasn n dy grupe t mdha dhe u krkon q, pasi t lexojn tekstin mbi dy llojet e
komunikimeve, t listojn veorit e secilit komunikim.
Verbal Joverbal
Ushtrimi 1
Nxnsit punojn n ift pr t prshtatur llojin e komunikimit me situatn. Diskutohen shembujt me klasn.
Shembull prgjigjesh:
1.a. prdoret komunikimi gjuhsor (fjalt)
1.b. prdoret komunikimi jogjuhsor (sinjalet e dritave)
2.a prdoret komunikimi gjuhsor (fjalt)
2.b. prdoret komunikimi jogjuhsor (lvizjen, gjestin)
30
Udhzues pr tekstin Letrsia dhe gjuha shqipe 10
Detyr shtpie a) Ushtrimi 3, faqe 16: Sqaroni me an t komunikimit verbal (t folur dhe t
shkruar) si realizohen llojet e komunikimit joverbal.
b) Krkoni n internet ose n bibliotek informacione t ndryshme mbi dshmit e para pr
gjuhn shqipe dhe prejardhjen e emrit shqiptar. (Klasa mund t ndahet n grupe pr kt pjes t
detyrs q nxnsit t prgatisin materiale t prbashkta (p.sh., foto, prgatitje posterash,
prezantime me video projektor etj.) mbi tri shtje:
grupi I - grupi ku bn pjes gjuha shqipe,
grupi II - dshmit e para t shqipes,
grupi III - prejardhja e emrit shqiptar.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
31
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim pr njohurit paraprake)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis (pjesa I, ushtrimi 3). Diskutohet mbi
mnyrn e t shprehurit me an t komunikimit verbal t atij joverbal.
Gjuha shqipe
+ - ?
32
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Diskutim i lir. Pas prezantimit, nxnsit duke identikuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga
hulumtimet e nxnsve, vlersojn rndsin e ktyre dshmive.
Hapi IV (Di/ Dua t di/ Msova)
Msuesi/ja shkruan n tabel nnshtjen e msimi: Emri shqiptar. Ndahet tabela n tri pjes.
N pjesn e par shkruhet do informacion q kan nxnsit pr emrin shqiptar. N kt shtyll
shkruhen edhe materiale q mund t ken sjell nxnsit nga puna e tyre hulumtuese mbi emrin
shqiptar dhe tezat e prejardhjes s tij.
N shtylln e dyt shtrohen pyetjet q iu lindin nxnsve, si dhe dy shtjet kryesore q do t
sqarohen n msim.
N shtylln e tret paraqitet informacioni i ri, q lidhet me pyetjet e shtruara.
Di Dua t di Msova
Lashtsia e popullit shqiptar Kur sht prdorur pr her Emri albanes ka qen prdorur prej
Emri shqiptar, albanes t par emri albanes? Po vendasve
shqiptar? N shek.II nga Ptolemeu, albanoi
Shnim. Albanopolis n Shqiprin e Mesme
N kt tabel do t shkruahet 1072 kronikani bizantin
i gjith informacioni q sjellin Arbanenses
nxnsit. n Arbanum.
N mesjet Arbanum ishte Kruja.
- emri shqiptar lloi t prhapej n fund t
shek. XVII
Tezat:
Cilat jan tezat pr t Gustav Majer: nga fjala latine
shpjeguar emrin shqiptar? excipere=kuptoj
Lambertz: e shpjegon emrin nga shqiponja.
Kjo lidhet edhe me simbolin e shqipes
q sht n amur q n kohn e
Sknderbeut.
Arbana
Arbanenses (1166) Albania (fshat deri n ditt e sotme)
Shqip
Shqiptar
Nga fjala latine excipere = kuptoj i shqiptoi - kuptoi nga emri i shqiponjs.
Plutarku
E gjejm te Edit Durham
amuri i Sknderbeut
Ushtrimi 1 Ushtrimi 2
Shekulli II i ers son Albanoi 1. vjen nga latinishtja dhe do t thot kuptoj
1166 - arbanenses (G.Majer),
1204, 1250 vendin Arbanum (G.Vajgand) mbshtet tezn:
1271- albanenses, q u prdor deri n fund t shek. shqip = shqip, qart, kuptueshm
XVII. 2.Sipas M.Lambertz prejardhja lidhet me
shqiponjn, si: totem, kafsh q adhurohej
nga vendasit, dhe, sipas tij, sht shprehja e
kombsis.
Ushtrimi 3.
a) Autori anonim Ktu shqiptart e lartprmendur.....
b) Guiliem Adami Sado q shqiptart kan nj gjuh...
Ushtrimi 4.
a) i gabuar b) i gabuar c) i vrtet d) i vrtet e) i gabuar f) i gabuar
g) i gabuar h) i gabuar i) i gabuar j) i gabuar k) i vrtet l) i gabuar,
Ushtrimi 5.
a) Gjon Buzuku Meshari b) Arnold von Har Fjalorthi
c) Pal ngjlli Formula e pagzimit e ritit latin (8 nntor, 1462)
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs. Msuesi/ja vlerson nxns t
niveleve t ndryshme pr punn e br.
Kujdes tregohet mbi punn e br n grup. Msuesi/ja mund t vlersoj aspekte t ndryshme t puns
s nxnsve dhe mund t krkoj nga nxnsit t vlersojn punn e shokve.
34
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja shkruan n tabel titullin e msimit: Dialektet e shqipes dhe drejton pyetjen:
- jan dialektet?
Me an t nj stuhi mendimesh nxnsit shfaqin idet e njohurit e tyre rreth dialekteve.
forma t foluri
gegrisht t folmet
35
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi II (pun e pavarur)
Msuesi/ja e drejton vmendjen e nxnsve te harta e Shqipris dhe prcakton s bashku me ata
zonat e shtrirjes s dialekteve. Pasi t ken lexuar kt pjes t tekstit, nxnsit kuzojn n hartn
e tekstit zonat ku shtrihen dy dialektet.
Dialekti geg: n t gjith territorin e Shqipris q ndodhet n veri t lumit Shkumbin,
Prdoret: nga shqiptart e Maqedonis n zonat: mes Strugs dhe Dibrs
nga shqiptart n Kosov ...
Dialekti tosk: n t gjith territorin e Shqipris q ndodhet n jug t lumit Shkumbin,
territori n jug t lumit Shkumbin, Greqi, amri, Ohr
36
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mungojn zanoret hundore: gj, z, lm, sht zanoret hundore: gj, z, lm, sht
hundore sht shndrruar n dhe n - r: bra, zanorja hundore : Bna, vun, prun, hni.
vura, prura, huri
Va: vaj, vatr, vajta grupi nistor vo: Voj, votr, vojta,
mungon paskajorja me punue
grupet mb, nd, ng, ngj: mbush, mbaj, mbes, thumb, Asimilimi i grupeve mb, nd, ng, ngj: Mush, maj, mes,
hunda, ngjyej, ngarkoj, ndryshoj, ngjala, ngjesh thum, huna, njyej, narkoj, nryshoj, njala, njesh
Lexohen disa prej detyrave t nxnsve dhe kalohet n rrjetin e diskutimit. Shtrohet pyetja:
Po Jo
A ka ndryshime themelore ndrmjet dialekteve t shqipes?
Nxnsit sjellin argumente pro dhe kundr dhe n fund arrihet n prfundime q lidhen me ndryshimet n:
leksik
morfologji
sintaks
fonetik
Ushtrimi 1 Ushtrimi 2
Gjuha standarde Dialekti juaj Dialekti tjetr Gjuha standarde Dialekti juaj
qumsht taml qumsht vllan e nns daj, ungj
gjalp tlyn gjalp motrn e nns teze, motrmm
kndes gjel kokosh vllan e babait axh, ungj, xhaxha, mixh
vrapoj turru vrapoj motrn e babait hall, motrtat
i mbl i mbl i mbl baban e babait bab, gjysh, babagjysh
vajz goc/ik up/vajz nnn e babait Nne, nn, ije, mome, an
djal un djal baban e nns bab, gjysh
nnn e nns Nne, nn, ije, mome, an
37
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi VII (lexim hap pas hapi, organizues grak)
Msuesi/ja duke u mbshtetur n njohurit q kan nxnsit plotson skemn me karakteristikat
kryesore t gjuhs standarde.
gjuh zyrtare
norma dhe kodikimi
proces i vazhdueshm
Detyr shtpie. a) Gjeni nga letrsia artistike fragmente tekstesh t shkruara n dialektet e gjuhs shqipe.
Identikoni veorit e tyre. Kthejini n gjuhn standarde.
b) Sillni n klas tekste t natyrave t ndryshme.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersimi i ors.
Diskutim i lir. Pas prezantimit, nxnsit duke identikuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga
hulumtimet e nxnsve, vlersojn rndsin e ktyre dshmive.
38
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
E dashur nn !
Kt kartolin po ta shkruaj nga Moska.
S bashku me mallin pr ty, po prjetoj edhe dshirn pr vizituar ato vnde,
ku ti ke jetuar dikur. Shpresoj t kem koh, t t drgoj disa foto.
Me dashuri e mall nga larg Blerina!
Ndriimi i dobt n klasa dhe mungesa e Dhe mbasi fola pr shkrimtart, do tju them
ndrgjegjsimit pr t kryer nj vizit t syve nj gj: kam vn re se librat e lutjeve fetare,
ka br q jo pak prej nxnsve t shkollave ndrsa kan lutje pr do shkoll e zanat,
9-vjeare t ken probleme me shikimin. skan ndonj lutje t veant pr shkrimtart.
T dhnat e Institutit t Shndetit Publik Un nuk jam shum fetar, por ndonjher m
dshmojn kt fenomen. Sipas studimit t hipn zjarri pr nj besim t shkurtr. Jam n
kryer nga specialistt rreth 21 % e fmijve nj gjndje t till dhe kam gatuar nj lutje t
nga 6-14 vje kan rregullime pamore. shkurtr t ciln ju krkoj leje t kndoj.
(Faik Konica, Lutja e shkrimtarit)
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis.
Liston s bashku me nxnsit disa nga karakteristikat e dialekteve t shqipes.
Prgjigjet e nxnsve mund t jen: fjal, fjali, tekste, fragmente teksti, grup fjalish etj.
Msuesi/ja nnvizon fjaln tekst dhe pyet:
- sht teksti?
Mbledh idet e nxnsve me an t stuhis s mendimeve.
njsi komunikimi njsi gjuhsore baz
Teksti
Teksti sht njsia baz e aktivitetit ton gjuhsor, q i prgjigjet nj qllimi komunikues.
Ai mund t ndrtohet nga nj fjal e vetme a nga disa fjal, nga nj fjali (thjesht ose e prbr),
nga disa fjali, paragraf, krer a pjes n varsi t situats n t ciln prdoret dhe qllimit q
synohet t arrihet.
N planin leksikor
(t prdoret leksiku i sakt
dhe i pasur)
t premrave, ndajfoljeve,
hiperonimis
parafrazs
hiponimis
konektorve
Teksti duhet t jet:
Shembuj prgjigjesh:
Ushtrimi 3
N kt tekst veprimet vijn n mnyr kronologjike, pas njri-tjetrit. Nuk ka shmangie logjike
kuptimore. do fjali prforcon dhe pasuron deri n fund prmbajtjen kuptimore t tekstit. Ne si
lexues marrim nj informacion t shkurtr pr festimin e ditlindjes s presidentit me stan e tij
t puns.
Festoi 51 vjetorin, mes trndalave, lulet vinin nga institucione t ndryshme, ceremonia nisi me
stan e presidencs, u festua me shampanj, t pranishmit uruan przemrsisht presidentin.
Shembuj prgjigjesh:
Teksti A. Ky tekst sht koherent, sepse na prcjell nj informacion q lidhet me faktin se ka disa
probleme, si sht vaksinimit i fmijve apo msimi i anglishtes n shkolla, pr t cilat nuk ekzistojn
politika t majta apo t djathta pr zgjidhjen e tyre. Megjithat, ai nuk sht i rregullt, sepse fjala
mnyr sht prdorur n vend t fjals politik. Nuk ka mnyra, po politika t djathta apo t majta.
Teksti B. Ky tekst sht koherent pr nga stili. T gjith prbrsit e tij kan lidhje logjike dhe
kuptimore me njri-tjetrin. Ai na prcjell n mnyr korrekte nj fakt: Ura e Mesit, monument
kulture... sht kthyer n vatr mbeturinash, pasojn: turistt .. mbetn t zhgnjyer dhe
shkakun: ...askush nuk sht kujdesur ... .
Teksti sht i sakt n pikpamje leksikore dhe gramatikore: fjalt dhe fjalit jan t lidhura
me njra-tjetrn me logjik dhe sipas rregullave t gjuhs, konektort (dhe, ndonse), fjalt
zvendsuese (ata turistt), premri (askush) jan prdorur sakt.
Teksti C sht jokoherent. Pjest e fjalis nuk lidhen n mnyr logjike e kuptimore me njra-
-tjetrn, mungojn konektort, nuk respektohen shenjat e piksimit.
Le t shohim t dhnat q jep shkrimi, si dhe lidhjen logjike q duhet t kishin pjest e fjalis:
mbi urn e vjetr, q sht monument kulture,
n asnjrin krah t saj (urs) nuk ka nj tabel q t tregoj emrtimin e vitit kur sht ndrtuar,
(po) sheh, jo rrall her, ve njerzve dhe kafshve t ngarkuara q kalojn mbi t, dhe
mbeturina.
Nxnsit s bashku me msuesin/en analizojn ndrtimin e fjalis s prbr dhe lidhjen logjike e
gramatikore t pjesve t saj.
41
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi V (pun e pavarur n grup)
Punohet n mnyr t pavarur me grupe ushtrimet 2, 4, 5, 6, 7. Nxnsit mund t punojn n ift dhe
diskutojn opinionet e tyre me njri-tjetrin.
Shembull prgjigjesh
Ushtrimi 2. Proverbat jan tekste t plota.
Mos u ngut, se vonohesh.
Ha sa t kesh, fol sa duhet.
E keqja s harrohet.
Mos e prek gjarprin n bisht, se t ha n gisht.
Ai shkon t ndaj e merr pjes pr vete.
Nxnsit nxjerrin mesazhet q komunikojn ato.
Ushtrimi 4.
1. Autori krkon t marr informacion.
2. Autori dshiron t sqaroj nj keqkuptim dhe t krkoj ndjes.
3. Autori reklamon nj produkt t caktuar, me qllim q ta shes at.
4. Autori uron protagonistt, duke vlersuar shfaqjen.
Ushtrimi 5.
Teksti i dhn ka disa komponent prbrs q lidhen midis tyre nga tema: Sasia e madhe e
squfurit n naft rrezikon jetn e njerzve.
- Fjalia e par paraqit faktin. (hyrja)
- Fjalia e dyt tregon reagimin e Institutit t Shndetit Publik ndaj ktij fakti dhe sjell dy argumente
pse reagimi i tyre nuk merret n konsiderat. (zhvillimi)
- Fjalia e tret tregon masat q jan marr nga Ministria pr ta zgjidhur kt problem n t
ardhmen. (mbyllja)
Ushtrimi 6
a) Informon mbi vendndodhjen e nj objekti t caktuar. Prdoret si udhrrfyes n rrug.
b) Udhzon mbi ruajtjen e nj objekti t caktuar. Prdoret n vende, t cilat kan pyje.
c) Ndalon prdorimin e nj objekti t caktuar. Prdoret n mjedise publike.
d) Reklam, ofron nj shrbim t caktuar. Prdoret n etpalosje t ndryshme, t cilat promovojn
aktivitetin e nj institucioni t caktuar (bank).
Ushtrimi 7
1. dhe (lidhz bashkrenditse shtuese), 2. sepse (lidhz nnrenditse shkakore) 3. sepse, dhe (lidhza
nnrenditse dhe bashkrenditse,) 4. sepse (lidhz nnrenditse) 5. sepse (lidhz nnrenditse)
42
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nse koha pr zhvillimin e ktij ushtrimi nuk sht e mjaftueshme, msuesi/ja mund tua jap kt
ushtrim edhe si detyr shtpie.
Shnim. Sipas kohs q ka n dispozicion, msuesi/ja mund t jap edhe ushtrime rreth
elementeve t tjera prbrse t tekstit, si: t argumentojn saktsin n planin morfologjik e
sintaksor, t zbuloj argumentet q prmban teksti dhe llojet e fjalive me nnrenditje q prdoren
(shih ushtrimin 7) etj.
Detyr shtpie. b) Sillni n klas tekste me struktur t gjat; pjes, krer etj.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
1 Informacion plus
Duke qen se koherenca sht nj element i rndsishm i ndrtimit t tekstit dhe nj koncept i ri dhe
gati i panjohur pr nj pjes t msuesve, m posht jepet nj material plotsues.
Koherenca
Kohezioni dhe koherenca jan dy elemente mjaft t rndsishme q realizojn njsin tekst.
T
T Planifikim (= organizimi i nntemave rreth tems qendrore
E
E duke u nisur nga nj qllim i caktuar)
K
K Njsi = +
S
S Koherenc: elemente logjike, semantike, stilistikore
T
T I +
I Kohezion formal
Plotsi = prkim i plot me qllimin pr t cilin teksti sht projektuar dhe ndrtuar dhe me kontekstin
n t cilin sht prfshir.
Duke par skemn vm n dukje se koherenca shprehet me elementet logjike, semantike dhe stilistikore.
Koherenca logjike realizon ekuilibrin e trsis tematike t nj teksti, temat e t cilit zhvillohen n
mnyr harmonike, pr t vn n pah qllimin dhe temn qendrore. Jo m pak e rndsishme sht
prania e koherencs semantike, e cila ka t bj me leksikun, me kuptimet e fjalve t pranishme
n tekst dhe realizon vazhdimsin kuptimore t tekstit. Edhe aspekti i tret, koherenca stilistikore,
paraqitet si nj element i nevojshm i tekstualitetit, sidomos kur bhet fjal pr tekste me shtrirje t gjat
(si: narracion, prshkrim), tekste q krkojn nj stil dhe gjuh t zgjedhur.
43
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
donjri prej nesh arrin t dalloj pak a shum, q n pamjen e par nj tekst t lidhur nga nj tekst t
palidhur. M e vshtir do t ishte t prcaktonim kushtet e nevojshme kur nj tekst prmbush kriteret
pr tu prkuzuar si koherent.
Pr t vn n dukje dallimin ndrmjet nj teksti koherent (tekst i vrtet) dhe nj teksti jokoherent
(pseudotekst), po sjellim shembuj:
(2) Nj koncert vokal instrumental sht dhn kto dit n Vlor // Pr do kontrat The
artist apo i famshmi Prince krkon shifra marramendse. //Ende enigm fajtort pr vrasjen
e minorenit 15-vjear E.M. //Trupa speciale kundr trakut t klandestinve n Vlor.
(Gazeta Shqiptare, po aty)
Shembulli (1) t krijon prshtypjen se itet pr t njjtn gj; shembulli (2) nuk na e krijon kt prshtypje,
edhe pse nga pikpamja gramatikore sht plotsisht i sakt. Por far e dallon tekstin (1) nga teksti (2)?
Themi se shembulli (1) sht koherent, sepse gjat marrjes s tij, jemi n gjendje t AKTIVIZOJM
nj PAKET t ngjeshur dijesh t akumuluara (d.m.th., t rikujtojm dhe t nxitim njohurit tona), pra,
nj pjes t enciklopedis son, q pr ne sht mjaft e rndsishme. Kjo pjes e enciklopedis, n
shembullin (1), prbhet nga disa njsi informuese:
a. lotarit e shumta po trheqin do dit e m shum njerz;
b. ato jan mundsi timi;
c. nj ndr to sht lotaria 6 nga 45;
d. e rndsishme sht t marrsh pjes etj.
Shembullin mund ta plotsojm me njohurit tona vetjake: p.sh., prse pjesmarrja n nj lotari ngjall
gjithashtu interes etj.
Me ndihmn e njohurive t tilla mund t mbushim boshllqet e krijuara nga formulimi i tekstit siprfaqsor, mund
t mbushen nga njohuri q donjri prej nesh zotron: koherenca plotson zbraztin e ln nga kohezioni.
Shembulli (2) nuk na lejon aktivizimin e asnj pakete njohurish paraprake, q t lidh pjest prbrse.
lidhje ka, p.sh., i famshmi Princ me trupat speciale t Vlors? Nse n trsin e njohurive tona
enciklopedike nuk gjejm asnj paket njohurish mjaftueshmrisht kompakte, q t lejoj organizimin
e fjalive n nj t tr, nuk mund t asim kurrsesi pr koherenc n shembullin (2).Pra, koherenca e
nj teksti, si sht n shembullin (1), nuk qndron n karakteristikat e mvetsishme gjuhsore, por n
trsin e njohurive enciklopedike paraprake. Dhe, meqense shembulli (1) u prgjigjet disa prej njohurive
tona enciklopedike, t cilat i kemi skematizuar n fjalit (a-d), kt tekst e vlersojm si koherent.
Kshtu, ndrsa analiza e kohezionit zhvillohet praktikisht e tra n kuadrin e dukurive gjuhsore, analiza
e koherencs na on dhe m larg, drejt kurit delikat midis ligjrimit, njohjes dhe mendimit, q gjuhsia
t paktn deri m sot, i ka quajtur kolonat e Herkulit. N t vrtet, analiza e koherencs lidhet me
44
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
mekanizmat nprmjet t cilve mendja njerzore organizon njohjen, t ciln e sjell n kujtes, kur
ka nevoj dhe e prdor pr t interpretuar njohurit e reja. Pr kt arsye, studimi i koherencs fut n
loj dhe disiplina t tjera, si: psikologjin, shkencn njohse, inteligjencn articiale, q duken se jan
m t afta t dalin nga kujt e territorit gjuhsor.
Tham n llim se koherenca u referohet funksioneve t bots tekstuale (konceptet dhe lidhjet
konceptuale). Koncepti sht prvijimi i njohurive q mund t aktivizohen apo t risillen n kujtes
n mnyr t harmonishme dhe konkrete. N aktin ligjrimor, kur asim apo dgjojm dik tjetr,
aktivizojm pjesn (depozitn) aktive t kujtess son. Gjithashtu, konceptet q bjn pjes n
kujtesn ton, nprmjet komponentve t tyre prbrs, krijojn lidhje t ndryshme, si:
lidhje tipike (p.sh., njerzit jetojn zakonisht n shoqri, pra jan qenie sociale);
Projektet ose Planet jan modele t prgjithshme ngjarjesh dhe rrethanash q synojn
drejt nj qllimi t paramenduar . Kto projekte ose plane ndryshojn nga skemat pr faktin
se projektuesi (d.m.th., krijuesi i tekstit ) i vlerson t gjitha sipas mnyrs sesi kto elemente
lvizin drejt qllimit t paravendosur.
2 Informacion plus
N disa literatura gjejm t prdoret dhe termi tekst joverbal. Sipas disa studiuesve nj tekst mund
t formulohet edhe me kode t tjera, ve kodit t gjuhs s shkruar dhe t folur.
Kshtu nj tekst mund t prdor:
gjuhn e gurave - nj vizatim, nj piktur, nj skulptur ose nj shenj rrugore.
gjuhn muzikore - t prbr nga notat, pr shembull, t tilla jan tekstet muzikore, si nj fug e
Bahut ose nj koncert i Bethovenit.
Gjithashtu n nj tekst mund t prdoren n t njjtn koh disa kode: gura, fjalt, muzika etj. p.sh.,
fumeti (revist me vizatime e me fjal, prgjithsisht pr fmij) ose nj pjes humoristike e ilustruar.
45
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Paragraf numrimi:
Sipas t dhnave, gruaja ilire zinte nj vend t posam n shoqrin e athershme. Ajo
merrte pjes aktive n jetn shoqrore dhe politike t vendit. Jo vetm se ishte nn dhe
shtpiake e mir, por krah pr krah me burrin luftonte kundr armikut.
Luftrat e gjata kundr romakve forcuan m tepr cilsin luftarake t grave ilire. Armiku
shpesh psonte humbje nga sulmet e tyre. Pr romakt kjo ishte habi dhe friksoheshin
shum. Mbi armikun hidheshin nga shkmbinjt, ashtu si u hodh pasardhsja e tyre Nora e
Kelmendit mbi pashain turk, t cilit i preu kokn.
N kryengritjet ilire n vitet 6-9 t ers son, kur romakt kishin rrethuar fortikatat ilire,
ato, pr t mos rn n duart e tyre, shpesh u hodhn nga kshtjellat ose u dogjn brenda n
qytet bashk me fmijt e tyre.
Fjalori Enciklopedik Shqiptar
Paragraf renditjeje:
Nga viti 1924 deri m 7 prill 1939 Shqipria sht sunduar nga mbreti Ahmet Zogu. Pas
pushtimit fashist dhe atij nazist, qysh nga lirimi n nntor 1944 deri m 1992, Shqipria ka
pasur regjim komunist, me nj parti t vetme n pushtet, t drejtuar nga Enver Hoxha (1908-
1985) dhe Ramiz Alia. N llim t viteve 90 n Shqipri u vendos pluralizmi politik dhe sistemi
demokratik. Qysh nga viti 1992 Shqipria sht Republik, me parlament shumpartiak.
Gj. Shkurtaj, Gjuha shqipe pr t gjith
46
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet se si i kan ndrtuar
nxnsit tekstet dhe si i kan identikuar elementet e tyre prbrse.
Nxnsit tregojn si jan ndrtuar tekstet nga pikpamja strukturore q ata kan sjell n klas,
ilustrojn ndarje t tilla, si: pjes, krer (kapituj), nnkrer (nnkapituj), paragraf, tituj etj.
U jepet mundsi nxnsve t shprehin opinionet e tyre.
47
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mbledh opinionet e nxnsve rreth tij me an t stuhis s mendimeve.
Identikojn s bashku me msuesin/en pjest prbrse t paragrat duke dalluar veorit e tij nga
shembulli i dhn n libr.
Ky sht nj tekst
Titulli Letrsia shqiptare pas lufts
Paragra I hyrs Pas Lufts s Dyt Botrore letrsia shqiptare eci n nj udh mjaft t vshtir e
komplekse.
Paragra II numrues Veoria kryesore e ksaj periudhe sht shkputja jo e natyrshme e letrsis nga
tradita e saj dhe ndikimi i fuqishm, po ashtu jo i natyrshm, q ushtron mbi t prvoja
krijuese e metods s realizmit socialist. Veoria tjetr, mbase m e rndsishme dhe
me pasoja t rnda, sht se letrsia shqiptare do t zhvillohej e ndar nga nj ku
politik brutal dhe kuzimet e regjimit diktatorial.
Paragra III prmbylls Kshtu kemi letrsi t zhvilluar brenda dhe jasht kujve.
Paragraf numrimi (list): renditin shkaqe, pasoja, t dhna, dukuri, ngjarje etj.
48
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pjest e nnvizuara tregojn elementet q gzon ky paragraf pr tu emrtuar si paragraf shkak efekt
(pasoj):
Pasoja - Votuesit i kthyen shpinn LDK-s.
LDK-ja po paguan harain pr mungesn e guximit.
Shkaku - sepse LDK-ja dhe lidert nuk qeverisn vet, por ia lan partive t tjera.
Partit e tjera abuzuan n qeverisje.
LDK-ja mbajti fajin pr keqqeverisje.
U trhiqet vmendja nxnsve lidhur me veorit q kan llojet e paragrafve. N t gjitha llojet sillet
informacion, por mnyra si organizohet ai dhe ideja q shtjellon i bn t ndryshm.
emror tregues
foljor titulli shpjegues
fantazues
Praktikojn s bashku vendosjen e nj titulli t fragmentit t msiprm.
Hapi VII (pun n grupe)
Punohet n grupe ushtrimi 2. Vendosni nga n titull pr secilin nga tekstet e mposhtme.
Nxnsit prqendrohen n krkesat q duhen mbajtur parasysh pr formulimin e titullit:
i shkurtr koherent emror foljor
titulli
49
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Shembull prgjigjeje
Pr paragran I nj titull sugjerues mund t jet: Dhun dhe protesta n Greqi, sht titull
emror dhe trheq vmendjen te fjalia kryesore e paragrat, e cila tregon rreth asaj q ndodh.
Titulli pr paragran II Revolta e tifozve bardhezinj, prqendron vmendjen te shtja
kryesore, titull emror. Po paragra mund t titullohet edhe Bardhezinjt revoltohen. N kt
rast e prqendron vmendjen te veprimi, titulli sht foljor.
Titulli pr paragran III Mot i nxeht n Shqipri, sht emror, prqendron vmendjen te
emri. Titulli I nxehti arrin n Shqipri, sht foljor, prqendrohet vmendja te veprimit.
Detyr shtpie
a) Ushtrimi 3 - Analizoni titujt e mposhtm dhe shkruani tekste t shkurtra, t cilve mund tu vendosen
kta tituj. (Nxnsit udhzohen nga msuesi/ja pr kryerjen e detyrs. Duhet t kujdesen t ndrtojn nj
tekst t shkurtr, po me t gjith prbrsit, njohuri t marra dhe n msimin Teksti dhe elementet e tij
prbrs, t kujdesen pr paragran dhe llojin e tij, n fund t vendosin t prcaktojn fjaln ose fjalin
ky t tij dhe m pas t ndrtojn tekstin duke iu prmbajtur parametrave t krkuar).
Shnim. Klasa mund t ndahet n grupe.
b) Sillni n klas tekste letrare dhe joletrare.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
Tekst prshkrues
Guid turistike
Tirana ndodhet n lartsin 110 m mbi nivelin e detit. Ajo ndodhet n t njjtin paralel me
Napolin, Madridin e Stambollin, si dhe sht n t njjtin meridian me Budapestin dhe
Krakovin. Siprfaqja e qytetit t Tirans sht 31 km2 , ndrsa ajo e gjith rrethit 1288 km2.
Prfshin katr qendra urbane: Tirann, Vorn, Krrabn dhe Kamzn, si dhe 150 fshatra.
Lartsia mesatare e fushs s Tirans sht 521 m. Dy majat m t larta t saj jan mali i
Dajtit 1612 m dhe Mali me Gropa 1828 m.
Tirana u themelua m 1614 nga Sulejman Bargjini Pasha...
(Udhrrfyesi praktik i kryeqytetit)
50
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Teksti udhzues
- Ligj pr organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor.
Neni 1
N do komun, bashki dhe rreth organizohet dhe funksionon pushteti vendor. Organizimi
dhe funksionimi i pushtetit vendor bazohet n parimet e vetqeverisjes, autonomis vendore,
t ligjshmris dhe t zgjedhshmris...
Tekst letrar
N Dukagjinin e Siprm kish ardhur vjeshta. Frynin erra me lagshtir dhe kjo lagshtir
e bnte ajrin m t shndritshm, i bnte ret m t shndritshme.
Ishte koha kur bagtit do zbriteshin nga kullotat verore t bjeshkve. S shpejti do zinte
bora dhe kopet do mbaheshin edhe pr pak koh rrz maleve, pastaj ose do uleshin n
kullotat dimrore t fushave, ose do mbylleshin brenda.
Dgjohej kudo jehona e kmborve, zileve dhe qiprave. Dgjoheshin blegrima, lehje,
fyej, vikama.
Her-her ia behte, nuk e di se nga ndonj shtrngat e zemruar q rrokulliste mbi kurorat
alpine, orteqe bubullimash dhe ndizte shkreptima rrufesh, derdhte rrkera shiu.
(Nga Krastakraus, B. Xhaferri)
51
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet si jan ndrtuar tekstet
n baz t titujve q u jan sugjeruar, prqendrohet vmendja te pjest prbrse t tyre duke br
kshtu nj prsritje t njohurive.
Pema e mendimit ose prvijimi i t menduarit sht nj teknik q nxit nxnsit
Hapi II (pema e mendjes) t mendojn rreth tems dhe t krijon sa m shum lidhje q t mundin.
Shkruan n tabel titullin e msimit Llojet e teksteve. Msuesi/ja ndan klasn n pes grupe dhe
u shprndan grupeve tekste t llojeve t ndryshme: letrare dhe joletrare. Nxnsit kan njohuri pr
llojet e teksteve nga klasat e mparshme, t cilat u rikujtohen nprmjet pyetjeve, duke i shkruar n
tabel:
- far jan fragmentet?
- Pse jan tekste?
- Cili sht qllimi i tyre?
- T lloji jan kto tekste?
- veori kan ato?
do grup do t jap prgjigjet e veta, t cilat do t ken ant e tyre t prbashkta: jan tekste, jan njsi
komunikimi q kan nj qllim t caktuar, dhe prgjigje t ndryshme, q lidhen me qllimin: t informoj,
t udhzoj, t shpreh ndjenja, me llojet: letrare ose joletrare dhe me nnllojet e tyre etj.
P.sh.: Kalaja e Petrels nga zbulimet e bra sht ndrtuar n kohn e sundimit bizantin Justinianit,
n shek. VI, pas Krishtit. sht ngritur n nj terren me shpate mjaft t pjerrta, t cilat e kan
br kalan shum t mbrojtur. U ngrit n momentet kur kalaja e Vils, e cila ndodhej prball saj,
humbi rndsin e saj ... Nga pika m e lart e kalas shihet nj pamje e mrekullueshme e zons
kodrinore t Petrels ...
Kto fjali jan prshkruese, qllimi i tyre sht t prshkruaj dhe ka karakter praktik pasi prdoret
n guida turistike.
informon
qllimi njsi komunikimi
udhzon
funksion praktik tekste funksion estetik
me:
rrfyes tregimtar
prshkrues poetik
paraqits dramatik
argumentues
udhzues
52
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
53
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi IV (pun e pavarur)
Nxnsit punojn t ndar n grupe ushtrimin 1, 2. U krkohet nxnsve t prcaktojn llojin dhe
funksionin e tekstit.
Shembull prgjigjesh:
Ushtrimi 1: a) prshkrues, b) udhzues, c) paraqits, d) argumentues.
Ushtrimi 2: a) t informoj,
b) t ndikoj te lexuesi,
c) t argumentoj pr nj qndrim t caktuar,
d) t shpreh emocione,
e) t ndikoj emocionalisht pr dukurin,
f) t shpjegoj,
g) t udhzoj.
Kontrollohet puna e nxnsve. Diskutohen prgjigjet e ushtrimeve, jepen argumente mbi to duke iu
referuar fragmenteve.
(P.sh., ushtrimi A - funksion informues, mbshtetet te t dhnat, faktet historike, fjalia shembull Sipas t
dhnave, njeriu i par n Evrop ka shkelur rreth 35 mij vjet m par Ushtrimi E, jan vargje t nj
poezie didaktik, e cila nuk ka qllim q t shpjegoj dukurin shkencore, po t ndikoj tek emocionet
dhe prjetimet e lexuesit.)
Detyr
a) Gjeni nj tekst letrar dhe joletrar prcaktoni qllimin, funksionin, synimin e autorit.
Jepni argumente.
b) Sillni n klas tekste t ndryshme prshkruese.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
54
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendimit)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet mbi funksionet q kan
tekstet duke u bazuar n cilsit e tyre. Ndrtohet pema e mendimit duke risjell s bashku me
nxnsit llojet e teksteve dhe synimet e tyre.
paraqits rrfyes
argumentues
Prshkrimi informues
Berati shtrihet n Shqiprin Jugore, n Krahinn Malore Qendrore dhe pjesrisht n
Ultsirn Perndimore. Siprfaqja 1027 km2. Popullsia 150000 banor. Prfshin 3 qytete,
Berati qendr e rrethit, Kuovn dhe Urn Vajgurore. Mbizotron relievi malor e kodrinor.
Lartsia mesatare 455 m. Zona m e lart sht Tomori, ku ndodhet dhe pika m e lart uka
(2416 m) nj ndr majat m t larta t vendit.
Prshkrimi binds
Edhe pr kushtet m t vshtira t motit, ne zotrojm sisteme atie q ju mbrojn e ju
krijojn komfort: Ulluk bakri, alumini ose xingatoje, 6 m t gjata me aksesort prkats, t
projektuar pr t prballuar reshjet m maksimale. Sisteme izolimi termike e t zrit pr paretet
ndarse.
Pr t kursyer kohn tuaj q bhet prher e m e muar, ne ju ofrojm sisteme laminate
e tavane akustike.
E fundit dhe jo m pak e rndsishmja sht zgjidhja inxhinierike e problemeve tuaja t
ksaj fushe.
Asnjher nuk sht von pr t na vizituar n: Sallonin ton t ekspozimit. Ju presim!
Prshkrimi shprehs
Bora, Faik Konica (subjektiv)
Kthjelltsia e qiellit shkoi me diellin me lulet, me vern. Vjeshta e trishtimshme erdhi dhe
iku. Tani po hyn dimri, edhe qiellin e kan mbuluar re t ftohta. Edhe sot, pr t parn her,
zuri t bjer bora.
Prapa qelqeve t dritares, po shikonj. Ngadal-ngadal, sikur ka frik t dgjohet, bora
uturon ok-ok e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se krkon t ndreq e t zbukuroj.
Dy upa t vockla shkojn, e, n leshrat e arta t tyre, t lshuara mbi shpatullat, bora
shkruan trndala t argjendt. Djemt qeshin, hidhen, lozin e luftojn me topa bore. Zogjt
vrtiten rreth e rrotull prakeve ciu-ciu, nj thrrime buke! Si n ver gjith bota jan veshur
me t bardha.
Flok-ok, ngadal, po bie bora.......
Prshkrim objektiv
Bora, dukuri atmosferike
Bora sht nj dukuri atmosferike q krijohet nga kondensimi i ujit.
Atmosfera prmban avuj uji. Kur bn ftoht, ky avull shndrrohet n shi. Kur bn shum
ftoht, uji shndrrohet n kristale t holla akulli dhe bie n form dbore.
Kondensimi i avujve t ujit n lartsi ndodh, n prgjithsi, kur temperatura sht m e
ult se 0 C.
Pikzat e ujit q formohen, ngrijn shpejt dhe kthehen n kristale t vogla akulli q marrin
forma t ndryshme gjeometrike. Flokt e bors arrijn n tok vetm kur temperatura e
shtresave t ajrit q prshkojn, mbetet nn zero, prndryshe ato shkrijn. Bora duket e
bardh, sepse faqet e kristaleve t saj pasqyrojn dritn.
56
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Prshkrues - Ka si objektiv t Tekstet shkencore - Atmosfera prmban avuj, Fjal nga fjalori shkencor:
(objektiv) saktsoj t dhnat. - n t ftoht avulli-shi, Dukuri atmosferike, kondensim,
- paraqet nj mjedis, - kur bn shum ftoht uji- shndrrohet temperatura, forma
personazh etj., n akull. gjeometrike, shtresa ajri etj.
mnyr objektive,
- prdor gjuh t
zgjedhur, sipas fushs.
T trhiqet vmendja e nxnsve tek e prbashkta q i lidh t dyja shkrimet. Pavarsisht se prshkrimi
i Konics sht prshkrim letrar, ai mbshtetet mbi prshkrimin objektiv shkencor.
Te Konica re t ftohta
Te shkrimi shkencor temperatura e shtresave t ajrit shkon nn zero,
Te Konica bota veshur me t bardha,
Te shkrimi shkencor bora duket e bardh, se faqet e kristaleve pasqyrojn dritn.
Shembull prgjigjeje
Pyetja 3 - T dyja tekstet jan pothuaj njlloj. Duhet nj lexim i vmendshm pr t dalluar cili
nga tekstet sht objektiv (teksti 1) dhe subjektiv (teksti 2).
Teksti 1 objektivitetin e ka t shprehur n mnyrn se si i jep t dhnat: ka karakter informues,
prdor t dhnat arkeologjike (shkencore) me nj gjuh t ftoht, subjektiviteti te teksti 2
duket te prdorimi i nj gjuhe t gurshme, e cila shpreh ndjenjat dhe prjetimet e shkruesit
q krkon t ndikoj emocionalisht te lexuesi (pozicioni i tij sht spektakolar), zonat m
t bukura..., brigjet... kan nj bukuri shokuese, turistt zbarkojn, bukurit m me vler...,
bukuri e mahnitshme mesdhetare), si dhe argumentet q sjell pr t bindur lexuesin pr vlerat
e Butrintit (panorama e detit, varieteti i ors, klima e but; n vitin 2000 Butrinti priti m se
30 mij vizitor...)
Pyetja 5 - Teksti 2 ka m tepr prshkrime subjektive, mbizotron toni binds, kur prshkruan
vlerat q ofron Butrinti dhe knaqsit q do t marrin vizitort, si dhe sjell argumente t
shumta pr t bindur turistt q ta vizitojn.
Ushtrimi 2. Nxnsit punojn n ift ushtrimin 2 ndajn detyrn. Njri prej tyre prshkruan
(vend, objekt, person n mnyr subjektive, tjetri objektive. Shkmbejn punimet dhe i krkojn
njri-tjetrit t vr n dukje duke nnvizuar elementet e subjektivitetit dhe t objektivitetit.
Diskutohen n klas disa nga punimet.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
58
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diagrami i Venit)
objektiv subjektiv
- i qndron besnik realitetit - shpreh ndjenjat dhe emocionet e
- prshkruan n mnyr objektive prshkruesit
- i vlefshm pr t gjith - e bn m trheqs objektin
- gjuh pa guracion, e drejtprdrejt - gjuh e zgjedhur, gurative
Elementet e prshkrimit
Shtrohet pyetja:
- Cilat shqisa prdoren kur prshkruajm?
Msuesi/ja bn ushtrime t shkurtra praktike pr t ilustruar pjesmarrjen e shqisave n procesin e t
prshkruarit. Iu demonstron nj tingull dhe u krkon nxnsve ta prshkruajn U jep nj lule ta nuhasin
dhe t prshkruajn aromn, ta prekin at t prshkruajn ndjesin etj.
Shqisat
T parit kur prshkruan pyllin n vjesht, mund t perceptohen me an t t parit shum nuanca t
ngjyrave t gjetheve: e art (e verdh e shndritshme), kanarin (e verdh e hapur, e shklqyeshme, ngjyr
limoni (e verdh e zbeht), ngjyr gruri (e verdh e elt), okr (e verdh q vjen si e kuqe), ngjyr mjalti
(q sht e verdh e errt).
Trupi: i gjat, elegant, i holl, thatanik, mesatar, normal, i shkurtr, i imt, i shndosh, i tretur, i rregullt.
Me an t t dgjuarit:
Zri: i ult, autoritar, luts, binds, i ngjirur, melodioz.
T dgjuarit: tinguj e zhurma n pyll: shushurima e gjetheve, fshfritje e krcitje e degve, mrmritja e
ujit, krcllitja e degve nga era, zhaurima e shiut etj.
Paraqet n tabel nj prshkrim t B. Currit dhe identikon s bashku me nxnsit tipare t prshkrimit
t personit.
Prshkrimi i personit
60
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Bajram Curri
Me vdekjen e vrtetuar t Bajram Currit, zhduket nj fytyr plaku snik nga sheshi i shqiptarsis. I pastrvitur
aq sa sdinte t nnshkruante emrin e tij dhe vente gishtin n vend t emrit n dokumentet, Bajram Curri
ish shum i menur prej natyre dhe prpiqej me do mnyr q niprit e tij t hyjin dhe t msonin n m t
mirat shkolla t Evrops. Liberal n mes despotizms, patriot n mes t tradhtis ose t ftohtsis kundrejt
Atdheut, i patrembur n armt, po prkrahs i brezit t ri dhe i nj Shqiprie t shtruar n qetsi dhe pun,
Bajram Curri kish shum virtyte t bukura; por virtyti m i shklqyer i tij ishte nj besnikri e patundur n
fjaln q jepte. Nj zotim nga Bajram Curri qe nj siguri e plot dhe pa ndonj hije dyshimi. Mbrojts i fort
dhe i kthiellt i miqve t tij, Bajram Curri qe i ashpr kundr armiqve, po dhe kjo ashprsi nuk ish nj
ashprsi aq e egr, sa t mos zbutej nga zri i urtsis dhe nga kshillat e matura.
Ai ishte nj plak 72 vjetsh, i gjat dhe i fort, me sy t kaltr dhe me ok t thinjur, me dukje
madhshtore ndonse simple (i thjesht). Mbahej paqm, rruhej do dit, vishej mir, hante pastrtisht n
tryez. N Vjen e n Rom, ku mbante nj kapell me streh t gjer, na dukej si ndonj rancher (fermer)
amerikan i pasur nga Teksasi ose nga Arizona. do i huaj q piqej me Bajram Currin, largohej me ndjenja
udie lavdronjse pr kt plak snik t kohrave t vjetra. Vdekja e tij m hidhron posi nj zi personale.
Humbja pr Shqiprin sht e rnd.
Fjalt me t zeza theksojn tipare t prshkrimit (zik, shpirtror etj.) n tekst msuesi/ja i diskuton
ato me nxnsit dhe m pas u krkon t ushtrohen t pavarur n identikimin e tipareve t Nn
Terezs te teksti i dhn n libr.
Msuesi/ja e ndan klasn n grupe dhe u krkon t lexojn fragmentin mbi prshkrimin e Nn Terezs.
Grupet ndajn detyrat brenda tyre dhe identikojn veorit e secilit tipar t prshkrimit.
Pasi prfundojn punn, do grup prezanton n tabel prfundimet e arritura.
Prshkrimi i personit (Nn Tereza) Tiparet
t dhnat vetjake femna, motr e urdhnit
pamja zike femna shtatvogl etj.
t dhna kulturore e arsimuar, mimi Nobel,
t dhna ekonomike kapitali i saj ishte vorfnia
jeta e prditshme prkushtimi ndaj t varfrve dhe t smurve
karakteri me zemr t madhe, e palodhur, vetmohuese
marrdhniet me t tjert kaprcente kuzimet shoqnore, kombtare, etnike, raciale,
fetare, konfesionale
vizioni pr jetn misionare e dashnis dhe e paqes
Prshkrimi i Nn Terezs sht subjektiv, pasi vihen re n t kndvshtrime vetjake bazuar te prvoja
e shkrimtarit.
Motra Tone ka pozuar me veshje popullore shkodrane. Jan mjaft t theksuara linjat dhe ngjyrat e
kostumit verior, q harmonizohet me sfondin e pjess s poshtme t tablos.
Mona Liza paraqitet me veshje t zonjave orentinase t epoks kur jetoi.
Motra Tone pasqyron momentin kur femra shqiptare kishte nevoj t emancipohej. Vshtrimi i saj
dhe duart shprehin ndrojtje, por fshehin nj bot femrore q papritmas do t lirohet.
Mona Liza t sheh drejt e n sy. Drita bie prball saj dhe ndrion fytyrn, syt dhe pjesn e kraharorit.
N syt e saj fshihet nj mister i magjishm i bots femrore.
T dyja portretet jan realizuar duke pozuar para piktorit. T dy piktort, prve se zbulojn botn
femrore nga kndvshtrime t ndryshme, kan t prbashkt se nxjerrin n pah njerzoren, realen,
duke u larguar nga mistikja, q mbizotronte n pikturat e kohs.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
Nse nuk mjafton koha n klas, ushtrimi 6 jepet detyr shtpie, duke u krkuar nxnsve q t
marrin nga interneti material plus.
- Informacion plus
Ky sht nj material i zgjeruar mbi prshkrimin. Theksi vihet n dallimet q ka midis tij dhe rrmit,
argumentimit etj.
Prshkrim subjektiv
Ketri
Nse do t vzhgonit lvizjet e ketrave, do t shihnit se ata jan akrobat t vrtet. Pa
iu trembur syri hidhen mbi degt e pemve pr t gjetur ushqimin e tyre aq t preferuar,
farat e pishave. Dhmbt e parm, q shpesh u ngjajn dy perlave t arta, i ndihmojn
ata t brejn lvoret e pemve. Lkura e but me ngjyr t kuqrremt, valzohet nga
lvizjet elastike t trupit t tij dhe merr nuanca nga m t ndryshmet. Bishti i gjat e
me qime t dendura tundet sa nga njra an n tjetrn, duke e fshehur shpeshher mes
gjetheve trupin e brisht me kmbt e vockla dhe t shkathta. Tek krkon n strofulln e
tij lajthit e shijshme diku n fund t degs s pems, syt e gjall t trheqin vmendjen
pr shklqimin dhe inteligjencn q fshihet pas tyre.
Prshkrim objektiv
Kocja
Peshk detar i familjes s kocave, me trup t lart e t shtypur anash q ka pas kapakve
velzor nga nj njoll t zez t ndjekur nga nj njoll e art n t dyja ant. N mes t syve
ka nj shirit t art, n shpin deri n vijn ansore me ngjyr ulliri t elt dhe n pjesn
barkore n t argjendt. Dhmbt e nofulls s siprme i ka t vendosur n 4-5 radh.
N Shqipri gjendet n detin Adriatik e Jon. Jeton n gjole bregdetare t mbushura me alga,
n thellsin 5-10 m, qndron n tufa t vogla, n mosh t rritur. Ushqehet kryesisht natn
me molusqe e gaforre. Krkon temperatur 10-28C.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msimi nis me leximin e detyrs s shtpis. Diskutohet me nxnsit si i kan prshkruar fotot duke
dalluar llojin e prshkrimit, nse sht prdorur prshkrimi subjektiv apo objektiv, duke argumentuar
prgjigjet e dhna. Vlersohen nxnsit pr punn e tyre.
63
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Dgjon prgjigjet e nxnsve duke u dhn kshtu rastin t prsritin elementet q duhen pasur
parasysh gjat prshkrimit t nj objekti.
Klasa ndahet n dy grupe dhe secilit grup i jepet nj tekst, ku sht prshkruar nj kafsh.
Grupi I - tekst prshkrues objektiv.
Grupi II tekst prshkrues subjektiv.
Msuesi/ja mund t ket prgatitur sha me lloje tekstesh (si ato q jan dhn te materialet ose
punohen tekstet e librit).
Msuesi/ja vendos n tabel n nj tabak letre grakun organizues, q sht dhn n libr, me
t dhna pr elementet q duhet t ket parasysh nxnsi pr prshkrimin e nj kafshe. Kto t
dhna do tu shrbejn nxnsve pr t dalluar elementet e prshkrimit n tekstet e dhna.
Luani sht nj mishngrns nga familja felin. Pas tigrit, sht m i madhi nga familja e felinve. Sot
prgjithsish luant jetojn n Afrik. Mashkulli mund t peshoj nga 120 deri n 150 kg. Gjatsia e
trupit varion nga 170 25 cm pr meshkujt dhe pr femrat nga 140-175 cm. Gjatsia e meshkujve
sht rreth 120 cm dhe te femrat 100. Bishti ka nj gjatsi nga 70 100 cm. Luant mesatarisht
jetojn 15 vjet. Luant ushqehen me mish. Ata han nga 5-7 kg mish n dit. Paraplqejn t
ushqehet me gjitar t mdhenj, si: zebra, antilopa etj. Ata jetojn n kope. Meshkujt q arrijn nj
far moshe, przihen nga kopeja.
historia e tij Ndryshimet gjat historis s tij Pr her t par emri Kruj prmendet n
shekullin XII. Mendohet ta ket origjinn te
fjala krua (burim uji), sepse n Kruj ka
shum burime.
Kruja njihet si kryeqendra e qndress
ndaj pushtuesve osman gjat kohs q
Sknderbeu udhhoqi kt qndres.
Kshtjella e Krujs u rrethua 4 her
nga ushtria osmane. N Rrethimin e
Katrt kshtjella e Krujs ra n dorn e
pushtuesit.
65
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10 Udhzues pr tekstin Letrsia dhe gjuha shqipe 10
elementet dalluese Mal, kodr, fush, det, Rrethi i Beratit shtrihet kryesisht n nj territor me reliev malor e
qytet, fshat, liqen, lum kodrinor, me lartsi mesatare mbi nivelin e detit 455 m (qyteti 58 m).
etj. Lumi i Osumit rrjedh prmes qytetit dhe jasht tij. Ai paraqet interes pr
bujqsin, energjetikn, hidrogjeologjin, ekologjin dhe urbanistikn.
Gjatsia e Osumit brenda rrethit sht 51 km.
elemente t natyrs Flora (bota bimore) dhe N basenin e Osumit veshja bimore prbhet nga pisha, bredhi,
fauna (bota shtazore) dushku e shkurre t tjera mesdhetare. Tokat bujqsore jan kryesisht
t hinjta-kafe, me shprndarje: 36% n fush, 38% n zon kodrinore
dhe 26% n zon malore.
N malin e Tomorit, qysh nga viti 1996, nj zon prej 4.000 ha sht
shpallur Park Kombtar. Pr nga numri i vizitorve, ai renditet i dyti n
vend, pas Parkut Kombtar t Dajtit.
elemente articiale Ndryshimi i mjedisit nga N vitin 1961 Berati u shpall zyrtarisht qytet-muze. Ai sht qytet-muze
puna e njeriut me pasuri t konsiderueshme monumentesh dhe me vlera t larmishme
pr nga gjinit, t cilat prbjn nj dshmi t trashgimis kulturore,
historike e artistike, t jets e t puns, t realizuara mjeshtrisht brez
pas brezi nga banort e tij.
ndryshimi sipas I qndrueshm, i Klima e rrethit sht tipike mesdhetare, me temperatur mesatare
stinve paqndrueshm vjetore 15,9 grad C. Temperatura mesatare e muajve m t ftoht
sht 7,2 grad C dhe ajo e muajve m t nxeht 24,6 grad C. Sasia
mesatare vjetore e reshjeve sht 928 mm, kryesisht n muajt e dimrit.
Qyteti i Beratit sht i ventiluar mir dhe ajri sht i pastr fal edhe
gjelbrimit brenda qytetit dhe n kodrat q e rrethojn.
historia e tij Ndryshimet gjat Qyteti i Beratit sht ngritur llimisht si kshtjell, mbi kodrn shkmbore
historis s tij me lartsi 187 m mbi nivelin e detit. Berati u prket qyteteve t rrall,
ku jeta llon qysh n lashtsin e thell dhe vazhdon pa u ndrprer
deri m sot. Dy ekan guri e datojn llimin e jets n t, 2600-
1800 p.Kr. Dshmit arkeologjike tregojn se n shek. VII-VI p.Kr.
ktu sht zhvilluar nj vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij t
qeramiks dhe me nj jet shoqrore t diferencuar. Qyteti i mirllt
u themelua m 313-310 p.Kr., si qytet-kshtjell i Dasaretis, i quajtur
Antipatrea, emri i par i qytetit, i pushtuar nga bullgart n shek. IX, u
quajt Belgrad (Qytet i Bardh) Berati i sotm.
Nn zotrimin e Muzakajve, n shek. XIII-XIV, qyteti lloi t shtrihej
jasht mureve t kshtjells. N shek. XVII ai vazhdonte t ishte qyteti
m i madh i Shqipris, me 500 shtpi t shprndara n 30 lagje
dhe me 5 medrese. Berati mori pamjen e sotme n shek. XVIII dhe
sidomos n shek. XIX, pas trmetit t vitit 1851. Ekzistonin punishte
me 5 deri 10 krah pune dhe disa fabrika t vogla mielli e vaji. N fund
t viteve 1800 n qytet kishte 820 punishte zejtare e dyqane, duke
qen kshtu qendra m e lulzuar ekonomike, tregtare e kulturore e
Shqipris s Jugut.
Deri n mes t shek. XX n Berat ekzistonin ende tri tregje t gjera, t
cilat funksiononin rregullisht do t shtun. Pr nga numri i zejtarve
Berati ishte n vend t par; ushtroheshin rreth 23 lloj e zejesh.
66
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
objekteve
Materiale dhe mjetet msimore:
Teksti Gjuha shqipe dhe letrsia 10, tekste prshkruese t llojeve t ndryshme,
shkumsa me ngjyra, tabela, foto t ndryshme objektesh etj.
Billi kondicioner
Ju ofron sistemin qendror t kondicionimit m t mir pr nj mjedis komod n shtpi, zyr e
kudo. Eprsit e tij jan t palimituara pr nj jetes t rehatshme dhe pa shpenzime.
Izolimi termik i shklqyer ju siguron nj temperatur konstante gjat gjith stinve t vitit.
Pesha e leht dhe zvoglimi i humbjes s ajrit lejon instalimin e tij me lehtsi, fal aksesorve
eksibl pr tu prshatur pr do lloj thyerjeje dhe prmase. Gjithashtu ky tip sistemi sht
i pajisur me standarde t larta sigurie pr mos vn n rrezik n asnj moment jetn tuaj.
Ajo ka do t shtonim n fund sht pamja estetike e tij, e cila prshtatet me do lloj mjedisi
modern ose tradicional duke br t mundur q ju t kurseni m shum energjin elektrike dhe
t mendoni pr xhepat tuaj, e pr m tepr t keni n shtpin tuaj objektin e prshtatshm
dhe ekonomik.
67
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msimi nis me kontrollin e detyrs s shtpis. Lexohen disa punime dhe diskutohen me nxnsit
rreth tyre. Prqendrohet vmendja te mnyra e prshkrimit, identikohen elementet e prshkrimit
dhe origjinaliteti n punn e nxnsve.
Prdorimi, roli n mjedis cili sht shpiksi, autori Punuar me mjeshtri nga skulptori Artan
Peqini.
Me k/me se sht i kush e prdor, ku, kur, si I kushtohet gurs s njohur elbasanase I.
lidhur n koh Myzyrit.
Me k/me se sht lidhur persona dhe fakte q kan Realizuar me bronz, vendosur n lulishten
n hapsir t bjn me t pran sheshit 1 Maji, n qytetin e Elbasanit,
vendet ku gjendet krijoi nj fond t gjer t kngs qytetare
elbasanase t shek. XX.
Kngtari ka mbaruar kngn dhe u kthen
mirnjohjen bashkqytetarve.
68
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit punojn n grup, listojn elementet prbrse t prshkrimit duke ilustruar me shembuj pr
do rast.
Diskutohet mbi mnyrat e prshkrimit t dy objekteve njri sht prshkrim objektiv (monumenti) tjetri
sht subjektiv, me qllim q ta plqej lexuesi (sistemi i kondicionimit)
Shembull
Lexohen tekstet e paraqitura n libr dhe identikohen kto cilsi:
Nxnsit ndahen n katr grupe t mdha dhe secili grup prshkruan nj person, kafsh, vendi,
objekti n dy mnyra: objektive dhe subjektive.
Brenda grupit punohet individualisht dhe m pas nxnsit zgjedhin punimet m t mira q do ti
paraqitin n emr t grupit.
Brenda grupit punohet n katr nngrupe t vogla, q prkatsisht prshkruajn objektin e dhn n
mnyr objektive, nj prshkrim subjektiv me synim q ti plqej lexuesit, nj prshkrim me elemente
subjektive me synim q t bind lexuesin, ta informoj lexuesin.
69
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi V (prezantimi)
Puna e do grupi prezantohet para klass, kujdes tregohet nga antart e grupit t prcaktojn
elementet e prshkrimit, si dhe veori t gjuhs s prdorur duke i paraqitur ato n tabela
prkatse t dukshme prpara klass.
Msuesi/ja vlerson punn e nxnsve n grup dhe n mnyr individuale, kujdes tregon n
kontributin e puns s nxnsit n aspekte t veanta. Vlersohet ora e msimit.
70
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Artikull gazete
Edhe pse ka jo pak vmendje n kt sezon, referuar zjarreve dhe gatishmria sht
e plot, jasht repartit zjarrfiks nuk sht e thn q gjrat t jen kshtu. Vetm
pr t dal zjarrksja ndonjher ndodh q duhen deri 12 minuta prgjat nj rruge me
gjatsi rreth 100 m. Bllokimi pr zjarrksit nis q pas daljes s tyre nga reparti. Makinat e
parkuara prreth jan pengesa e par, ndrsa dalja pr te stadiumi sht bllokuar trsisht.
Blloqe betoni jan vendosur n zonn para stadiumit, duke penguar lvizjen e automjeteve
ktu, prfshi edhe kalimin e zjarrkses ....
Fakti q rruga kryesore nuk ka nj korsi emergjence, bn q t ndodhin situata t tilla t
kushtzuara edhe nga faktor t tjer ...
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim, lexim i drejtuar, diagrami i Venit)
Msuesi/ja prezanton temn: Teksti informues-paraqits.
U shprndan nxnsve sha me tri lloje tekstesh, si: ese, kronologji e jets s D. Agollit, artikull
gazete dhe u krkon ti lexojn me vmendje. Pastaj drejton pyetjen:
- Cili sht mesazhi q prcjellin kto lloj tekstesh: shprehin ndjenja, informojn, bindin?
Pasi lexon nj fjali nga paragra i par i tekstit, msuesi/ja ndalon dhe drejton pyetjen:
- Pse quhet tekst informues paraqits?
- Cili sht qllimi i ktij teksti?
Nxnsit mund t prgjigjen: informojn, japin informacion,
Pret prgjigjet e nxnsve dhe m pas sqaron:
T informosh do t thot t japsh t dhna pr t zgjeruar ose modikuar njohurit e dikujt mbi nj
argument (fakt) t caktuar.
Nj tekst informues, n formn e tij thelbsore, sht nj list t dhnash.
Funksioni i tekstit informues paraqits (shpjegues) sht ti prcjell marrsit (dgjuesit ose
lexuesit) informacione dhe njohuri n lidhje me nj dukuri, koncept, argument, par nga nj
71
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
kndvshtrim i prgjithshm. Ai paraqit dhe shpjegon nj prmbajtje t caktuar n mnyr t qart
dhe t sistemuar.
Qllimi i tekstit informues paraqits (shpjegues) sht thellsisht praktik: t informoj prmes
shpjegimit, pra t zgjeroj njohurit e lexuesit prmes shpjegimit.
Mnyra e paraqitjes s informacionit:
Udhzohen nxnsit t zbulojn: funksionin, qllimin dhe mnyrn e paraqitjes s informacionit n tekstet
e dhna informuese-paraqitse. Nxnsit punojn t ndar n tri grupe me tekstet e librit ose tekste t
tjera t prgatitura n shirita letre nga msuesi/ja, si p.sh.: eseja e F.Konics, artikulli i gazets, kronologjia
e jets s Dritro Agollit.)
Funksioni i tekstit sht informues - duke iu referuar artikullit t gazets si shembull nnvizohet fjalia e
par: Edhe pse ka jo pak vmendje n kt sezon, referuar zjarreve dhe gatishmria sht e plot,
jasht repartit zjarrfiks nuk sht e thn q gjrat t jen kshtu Ajo jo vetm informon, por
prmban edhe nj fakt t par nga nj kndvshtrim i prgjithshm.
Prqendrohet vmendja e nxnsve te fjalia: Fakti q rruga kryesore nuk ka nj korsi emergjence bn q
t ndodhin situata t tilla kushtzuar edhe nga faktor t tjer e cila jep dhe nj shpjegim t argumentit
pr t cilin et. Pra, karakterizohet nga nj qllim praktik pr t informuar prmes t shpjeguarit.
analitike sintetike
(t detajuara) (t prmbledhura)
Msuesi/ja u krkon nxnsve t lexojn materialin mbi tekstin informues dhe m pas liston llojin e
teksteve informues-paraqits dhe veorit e tyre.
Nxnsit duke shfrytzuar tekstet q kan prpara bjn dallimin midis teksteve analitike dhe atyre
sintetike, me an t diagramit t Venit.
- transmetojn informacion
- trajtojn nj dukuri t caktuar
- do dukuri lidhet me dukurin kryesore
- informacionet jan t qarta, koherente
- paraqiten sipas nj rendi logjik
72
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
73
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
a. Qndresa e Kanunit gjat pushtimit osman dhe roli i tij si jus albanicae.
b. Kanuni si bot e mbyllur.
c. Shpjegimi pr mosbotimin e Kanunit.
d. Kanuni dhe lidhja e tij me Lek Dukagjinin.
Prfundimi trashgimia dhe normimi i Kanunit.
Duke u bazuar n karakteristikat e tekstit shpjegoni nse ky tekst sht: i tipit t specializuar.
Fjalor
Fjala divulgativ sht prdorur n kuptimin jo tekst i mirllt shkencor, po, duke shfrytzuar t dhna t
mirllta shkencore, paraqiten me nj gjuh m t thjesht pr tu kuptuar nga nj mas e gjer lexuesish.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
74
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim, lexim i drejtuar, pema e mendimit)
Msuesi/ja nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet mbi elementet prbrse t
tekstit informues-paraqits t identikuara n tekstin e ushtrimit 3.
Nxnsit prmbledhin bashk me msuesin/en disa tipare t ktij lloji n organizuesin grak Pema
e mendimit.
Teksti informues-paraqits
Prgjigjet e nxnsve mund t jen t natyrave t ndryshme; Po, Jo, sht e vshtir
Jepen argumente nga m t ndryshmit:
75
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Msuesi/ja llon t udhzoj nxnsit pr hapat q duhen ndjekur pr t shkruar nj tekst informues-
paraqits.
a. situata komunikuese ku ndodhet shkruesi:
- kujt i drejtohet shkrimi (njohja e marrsit);
- synimi i shkrimit;
- gjatsia e tekstit;
- koha n dispozicion.
b. prcaktohen pikat ky t informacionit q do t shkruhet;
c. organizimi i tekstit (hyrja, trungu, mbyllja);
d. rishikimi i tekstit.
Hidhen n diskutim ide t ndryshme se cilat jan referentt (tematika) pr t cilt nxnsi mund t
shkruajn nj tekst informues, si dhe llojin: analitik apo sintetik.
Informojm klasn mbi mbledhje e kshillit t prindrve dhe vendimet q u morn atje (relacion/
proces - verbal),
Analizojm n nj ese cilt jan faktort q ndikojn negativisht n jetn ton nga pirja e
duhanit.
Shkruajm nj tekst informues - paraqits ku t shpjegojm se kalaja e Elbasanit ka qen ur
lidhse e hershme e Bizantit.
Shpjegojm n nj ese nse interneti dhe prdorimi i tij, sot sht prirje apo domosdoshmri.
Shkruajm nj biogra me t dhna mbi jetn e poetit t njohur Lasgush Poradeci.
Tekst sintetik
Shkrimi i nj procesverbali
a. Prcaktimi i strukturs:
Shnohet llimisht data, ora dhe lloji i mbledhjes.
Rendi i problemeve t diskutuara.
Dallohet prania e t pranishmve.
Diskutimi i piks s par t rendit t dits: nj informacion nga kujdestarja e klass pr frekuentimin
gjat javs s kaluar.
Informacioni paraqit shkurtimisht t dhna pr vijimin, mungesat ditore dhe nxnsit
problematik.
Diskutime nga msuesit/es e lnds.
Diskutime nga prindrit mbi shqetsimet q ata kan lidhur me kt problem.
Marrja e masave pr eliminimin e problemit.
Vendimet e marra.
Pasi hodhn rendin e shtjeve pr diskutim, msuesi/ja u krkon nxnsve t trajtojn me kujdes
vendosjen e argumenteve me rrjedh logjike.
b. Kalohet n ndrtimin e paragrafve, t cilt duhet t jen t larmishm dhe me fjali t ndryshme.
c. M pas kalohet n fazn e rishikimit t tekstit; stili t jet i prshtatshm pr situatn, si dhe
kontrollohet ana sintaksore, shenjat e piksimit dhe drejtshkrimi.
(Msuesi/ja jep shembull konkret duke ndrtuar konkretisht nj tekst t thjesht paraqits.)
76
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Procesverbal
2. M pas diskutuan msuesit e lndve letrsi, matematik, gjeogra. Shqetsimi i tyre ngrihet
mbi faktin se parregullsia n vijueshmri iu shkakton nxnsve nj shkputje nga procesi
msimor duke krijuar boshllqe tek ata. Msuesi i biologjis A.T. shtoi se nj pjes e ktij grupi
nxnsish rrezikojn t mos e kalojn klasn pr shkak t mungesave.
Diskutimet vijuan me shqetsimet e ngritura nga prindrit, t cilt i shihnin kto mungesa si t
pajustikueshme dhe krkuan q kta nxns t merrnin prsipr prgjegjsit e tyre.
Hyrja Kshtjella Skampis ndodhet n qytetin e Elbasanit dhe ngjall kureshtjen e do njeriu q viziton Elbasanin.
Trungu. Kshtjella prfaqson nj castrum satum, qendr e nj legjioni romak. sht ndrtuar sipas nj plani ortogonal
q bn kryqzimin e dy rrugve me drejtim P-L dhe V-J. Ka katr hyrje, t cilat mbrohen nga kulla. Kshtjella sht e
pajisur me 26 kulla, t cilat, pavarsisht nga forma e tyre, dalin 8-9 m larg murit rrethues. Prbrja e murit rrethues t
kshtjells tregon pr tri periudhat kryesore t ndrtimit q jan: periudha e von romake, e hershme bizantine dhe
periudha osmane. T dhnat dhe analizat n lidhje me t gjitha fortikimet n Gadishullin Ballkanik e prcaktojn
Kshtjelln e Skampisit t ndrtuar n kohn e perandorit romak Dioklecian n vitin 284-305 p.e.s. ...
Mbyllja. Po t vizitoni kshtjelln do t msoni dhe shum gjra interesante pr t.
77
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pr t shkruar hyrjen e mbylljen e nj teksti informues-paraqits duhet t kesh parasysh marrsin dhe
qllimin.
Artikull gazete
Kshtjella Skampis, dshmia q shndrit trashgimin.
Nuk sht shqetsuese sesa intriguese. Kalaja 2000-vjeare, prbri sheshqendrs s qytetit, do t ket shum
shpejt tjetr pamje. E fshehur pas pemve shekullore, ajo shpesh humbte rndsin dhe vlern e saj historike,
duke ln pluhurin e viteve t bnte punn e tij. Banort e lasht t Elbasanit ia njohin t fshehtat dhe historin, por
ka midis tyre nga ata q shpesh pyesin: ka qen, ku e ka zanalln?
E ndodhur n mes t qytetit t Elbasanit, prfaqson nj castrum satum (qendr e nj legjioni romak).
Ndrtuar sipas nj plani ortogonal q bn kryqzimin midis dy rrugve me drejtim P-L dhe V-J, ajo luante nj rol t
rndsishm n rrugt lidhse midis Perndimit dhe Lindjes. Prbhej nga 4 hyrje, t cilat mbroheshin nga kullat.
Ato prdoreshin pr qllime t ndryshme dhe gjendeshin 8-9 m larg nga muri rrethues. Periudha e ndrtimit t saj
daton rreth vitit 284-305 t e.s., koh e cila lidhet ngusht me perandorin romak Dioklician.
M pas ajo do tu rezistonte kohrave t ndryshme. Fanatike pr t ruajtur t gjalla dshmit historike dhe ato
arkeologjike, iu desh t sakrikonte nga vetja e, gjithsesi, bri t mundur q nj pjes e mir e pasuris q mbarte
t arrinte deri n ditt tona. Kshtu na jepet mundsia t admirojm ...
E gjith kjo pasuri historike dhe vlerash shpesh nga pesha e kohs zbehet, humb ngjyrn e saj t vrtet, nse nuk
kujdesemi q ajo t rrezatoj e t dshmoj at ka sht pron e jona, e kombit ton.
Dhe pikrisht kshtu ndodhi n Elbasan. Projekti i kohve t fundit pr restaurimin e ksaj pasurie kombtare do t
bj t mundur ti ndryshoj pamjen kalas s vjetr prej guri me dshmi t rnda mbi supe. Pamja e saj et vet.
E, me siguri, m pas, elbasanasit, ..por jo vetm ata, do t thon dshmia q shndrit trashgimin.
Kalaja e Skampis ndodhet n qendr t qyteti t Elbasanit. Ajo sht ndrtuar rreth 2000 vjet m par. N t
strehohej ushtria romake. Kjo kala ka luajtur nj rol nj rol t rndsishm pr zhvillimin e zonave t banimit
prreth. Aty kalonin rrugt q t onin drejt Lindjes dhe Perndimit. Si e till u shfrytzua m von nga perandorit
e huaja pr t pushtuar tokat shqiptare.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
78
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Tekst udhzues
Prdorimi i solucioneve pastruese Domestikos
Lani lavamanin dhe vaskn rregullisht me zbardhues t trash Domestikos. Fillimisht hiqni
njollat e papastra t shkums dhe sapunit dhe pastaj prdorni Domestikos pr t eliminuar
mikrobet dhe pr t hequr ngjyrimin. N fund shplajeni mir me uj t pastr.
Pr ta shmangur mykun dhe papastrtit e tjera, lani pjest plastike mbrojtse t vasks
dhe dushit rregullisht me zbardhues t trash Domestikos. Pas gjysm ore shplajini me
solucionin e holluar dhe n fund me uj t pastr Kujdes, nuk duhet ta prdorni kt
solucion n pjest metalike, sepse i dmton.
Neni 2
1. Sovraniteti n Republikn e Shqipris i prket popullit.
2. Populli e ushtron sovranitetin nprmjet prfaqsuesve t tij ose drejtprsdrejti.
3. Pr ruajtjen e paqes dhe t interesave kombtare, Republika e Shqipris mund
t marr pjes n nj sistem sigurimi kolektiv, n baz t nj ligji t miratuar me
shumicn e t gjith antarve t Kuvendit.
Neni 14
1. Gjuha zyrtare n Republikn e Shqipris sht shqipja.
2. Flamuri kombtar sht i kuq me nj shqiponj t zez dykrenore n mes.
3. Stema e Republiks s Shqipris paraqet nj shqyt me fush t kuqe me nj
shqiponj t zez dykrenore n mes. N krye t shqytit, me ngjyr t art, sht
vendosur prkrenarja e Sknderbeut.
4. Himni kombtar sht Rreth Flamurit t prbashkuar.
5. Festa Kombtare e Republiks s Shqipris sht Dita e Flamurit, 28 Nntori.
6. Kryeqyteti i Republiks s Shqipris sht Tirana.
7. Forma dhe prmasat e simboleve kombtare, prmbajtja e tekstit t Himnit kombtar,
si dhe prdorimi i tyre rregullohen me ligj.
79
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Recet gatimi
Moll t skuqura me brum t ardhur (t fryr)
Pr 4-5 veta duhen: moll 4-5 kokrra, sheqer 3-4 lug gjelle, qumsht nj lxhan aji, vez dy
kokrra, yndyr dy lxhan kafeje.
Mollt, pasi qrohen, u hiqen n form tubi zemrat dhe farat, priten n rrath. Vihen n nj tas
porcelani dhe sprkaten me sheqer dhe ver. N t njjtn koh prgatitim brumin e fryr.
N nj en porcelani rrahim t bardhat e vezve, kurse n nj pjat t thell, ku kemi t
verdhat e vezve, hidhet pak qumsht dhe miell, pastaj t verdhat e vezve i bashkojm me
t bardhat dhe shtojm pak sheqer dhe pak krip.
Mollt kalohen n miell pastaj n brum t ardhur (t fryr) dhe hidhen n tenxhere me vaj t
nxeht, ku skuqen nga t dyja ant. Shrbehen t sprkatura me sheqer pluhur.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet rreth eseve t nxnsve duke identikuar
veori t tekstit informativ-paraqits.
M pas lexohen disa nga tekstet e llojit udhzues q kan sjell nxnsit n klas. (Msuesi/ja
tregon kujdes q ato t jen tekste udhzuese.)
Shtrohet pyetja:
- lloje tekstesh jan? Nga ndryshojn nga tekstet q kemi par deri tani?
Prgjigjet do t jen t natyrave t ndryshme - tekstet q kemi par prshkruanin, informonin. Kto
tekste tregojn rregulla, udhzojn etj.
Msuesi/ja prqendron vmendjen e nxnsve te tri tekste udhzuese, t cilat jan prgatitur prej
tij/saj dhe u jan shprndar nxnsve (disa nene t Kushtetuts, Udhzuesi praktik mbi solucionin
pastruesin Domestikos, Udhzues prdorimi pr shtrydhsen e frutave, Recet gatimi).
Pasi nxnsit i lexojn me vmendje pr 5 minuta, msuesi/ja orienton t punohet me metodn
ditari dypjessh, i cili prmban pyetje, t cilave nxnsit duhet tu prgjigjen.
80
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pyetja Komenti
far funksioni kan kto Udhzojn, tregojn rregulla q duhet tu prmbahemi pr t kryer nj veprimtari t
tekste? caktuar.
far krkon dhnsi T njoh autoritetin e drguesit dhe t zbatoj rregullat dhe normat q shkruhen n
(autori i tekstit) nga tekst.
marrsi i tij?
Cilat jan tekste Ligjet, rregullat e rregulloreve t ndryshme, udhzuesit.
udhzuese? Fjalt, fjalit, paragraft kan renditje t detyrueshme.
Si jan ndrtuar kto Pjest renditen sipas hierarkis, t renditura numerikisht, pra, jan nenet, pikat, paragraft.
tekste? Veprimet kryhen sipas kohs: n llim, m pas, n fund.
far synojn kto lloj Teksti t jet i qart n mnyr maksimale, t mos lr shteg pr interpretime, po t gjith
tekstesh? marrsit duhet ta kuptojn dhe ta zbatojn n t njjtn mnyr).
Nga se karakterizohet Gjuha e prdorur n tekstet udhzuese sht n varsi t llojit t tekstit.
gjuha e prdorur n tekste N tekstet ligjore:
ligjore? - regjistri sht formal dhe jovetjak,
- leksiku teknik dhe specik, prdoren terma juridik,
- struktura e ndrlikuar,
- prdoret veta III dhe format foljore modale (duhet, do br),
- folje jan kryesisht n mnyrn lidhore e dftore,
- parafrazime t gjata.
Cilat jan karakteristikat Jepen udhzime si funksionojn e vihen n prdorim objektet,
e veanta gjuhsore t - prdoret terminologji e caktuar,
udhzuesve t prdorimit - renditja kohore e fakteve,
t objekteve? - prdoren foljet n mnyr urdhrore, (njjs ose shums) ose folje n trajtn joveprore,
- fjalit jan t shkurtra.
Msuesi/ja i drejton nxnsit t lexojn faqen 58 t tekstit. Pasi njihen me teknikat e tekstit udhzues,
nxnsve u krkohet prcaktimi i tyre n tekste konkrete: Receta e gatimit, udhzuesi pr prdorimin e
telefonit, pjes nga Kushtetuta dhe tekste q i kan sjell vet nxnsit ose i ka prgatitur msuesi/ja.
Ushtrimi 1
Fjalt e nnvizuara jan folje. Format e foljeve tregojn tiparin karakteristik pr tekstet udhzuese:
Fojlet jan n kohn e tashme, n mnyrn dftore dhe lidhore,
qndrojn - k. e tashme, mnyra dftore, forma veprore.
t respektojn - k. e tashme, mnyra lidhore, forma veprore.
ndeshim dhe folje n formn joveprore t tilla, si:
pritet, vendoset, hiqet, shtohet - e tashme, dftore, forma joveprore.
t mbulohen - e tashme, lidhore, forma joveprore.
81
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 2
Tekstet dallohen nga leksiku, struktura e fjalis dhe regjistri.
Teksti I sht tekst udhzues n formn e ligjit. Leksiku i prket regjistrit formal, sht
specik, prdoren terma nga fusha ligjore: t drejtat, lirit themelore, rend juridik, t
padhunueshme, t patjetrsueshme, organet e pushtetit publik ... etj.
Struktura e fjalis sht e ndrlikuar: T drejtat dhe lirit themelore t njeriut jan t
pandashme, t patjetrsueshme, t padhunueshme dhe qndrojn n themel t gjith
rendit publik.
Prdoren folje n vetn III: qndrojn, t respektojn, t kontribuojn, jan, si dhe folje
modale: duhet, do.
Teksti II. Leksiku i prket regjistrit formal, sht teknik dhe specik, me terma nga fusha
e tekniks. Terminologjia lidhet me shpjegimin se si funksionojn objekte t caktuara.
Hiqni kapakun e bateris, duke e rrshqitur posht shqekzn liruese t bateris, kartn
SIM, mbajtsen, futeni baterin n ann e etikets nga lart, kontaktet elektrike etj.
Struktura e fjalis: fjali t shkurtra ose fjali t prbra bashkrenditse, ku pjest lidhen
me lidhza bashkrenditse ose pa lidhza.
Foljet zakonisht prdoren n vetn II shums, n mnyrn urdhrore.
Teksti III. Leksiku i prket regjistrit joformal, prdoren fjal kryesisht nga fusha leksikore
e kuzhins: pula e pastruar, e lar pritet n thela... kaurdiset, shtohet lngu i puls q t
mos bhet me kokrra...
Struktura e fjalis: fjali t shkurtra ose fjali t prbra bashkrenditse, ku pjest lidhen
me lidhza bashkrenditse ose pa lidhza.
Foljet zakonisht prdoren n trajtn veprore, veta II shums, mnyra urdhrore dhe n
vetn I shums, mnyra dftore ose n trajtn joveprore, veta III, m. dftore.
Ushtrimi 3
Teksti III
Karakterizohet nga renditje kohore e t dhnave: pula e pastruar, e lar, vendoset
n tenxhere ...
foljet jan n mnyrn dftore, n vetn e tret shums, n formn joveprore ose
n urdhrore: presim, lajm, pritet, lahet, t mbulohet, kaurdiset, rregullohet, hiqet,
shrbehet, prit n llim puln, pastaj laje etj.
Fjalit jan t shkurtra, t thjeshta ose t prbra, zakonisht me marrdhnie
bashkrenditse: Pastaj hiqet nga zjarri dhe przihet me arra t shtypura.
Detyr shtpie. Gjeni tri tekste udhzuese t llojeve t ndryshme, analizoni elementet prbrse t tyre.
Msuesi/ja vlerson punn e nxnsve n grup dhe n mnyr individuale, kujdes tregon n kontributin e
puns s nxnsve n aspekte t veanta. Vlersohet ora e msimit.
82
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Kreu III
T NDREJTAT E NJSIVE T QEVERISJES VENDORE
Neni 7
1. Organet e njsive t qeverisjes vendore mund t ndrmarrin nisma me interes publik vendor
pr do shtje q nuk u ndalohet me ligj ose q nuk i sht dhn ekskluzivisht me ligj nj
organi tjetr shtetror.
2. Organet e njsive t qeverisjes vendore ushtrojn kompetencat e tyre nprmjet vendimeve,
urdhresave dhe urdhrave.
Neni 8
T drejtat e njsive t qeverisjes vendore
1. Njsit e qeverisjes vendore gzojn kto t drejta:
I. E drejta e qeverisjes
a) prcaktojn masa q ato gjykojn t nevojshme pr kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin
e kompetencave.
b) Bazuar n Kushtetut, ligje dhe akte nnligjore t nxjerra n baz dhe pr zbatim t tyre pr
kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin e kompetencave, nxjerrin urdhresa, vendime dhe urdhra
q jan t detyrueshme pr t gjitha subjektet e prfshira n akt, n juridiksionin e tyre...
II. E drejta e pronsis
a) Njsit e qeverisjes vendore ushtrojn t drejtn e pronsis. Ato tojn, shesin dhe japin
n prdorim pronn e paluajtshme ose t luajtshme t tyre, si dhe ushtrojn t drejta t tjera
sipas mnyrs s prcaktuar n ligj...
Shkputur nga ligji nr. 8652, dat 31.7.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore
83
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim, pema e mendjes)
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet rreth teksteve udhzuese q nxnsit kan
sjell duke prqendruar vmendjen tek elementet q jan vn n dukje nga nxnsit.
Ndrtohet s bashku me nxnsit pema e mendimit rreth karakteristikave t tekstit udhzues.
Hapi II (lexim hap pas hapi, pun e pavarur, mendo/ puno n dyshe/shkmbe me t tjert)
Nxnsit lexojn hap pas hapi teknikat n udhzuesin e teknikave t shkrimit t nj teksti udhzues
dhe diskutojn pr paqartsit q u lindin, t cilat sqarohen me ndihmn e msuesit/es.
M pas drejtohet vmendja e nxnsve te tekstet q jan sjell si shembull dhe q jan ashuar
n tabel ose u shprndahen nxnsve n shirita letre. Diskutohen karakteristikat e tyre.
Pasi prsriten karakteristikat e tekstit udhzues, nxnsit ndahen n tri grupe dhe punojn t pavarur.
Secili grup do t shkruaj nj tekst udhzues, i cili mund t jet: udhzues prdorimi, recet,
rregullore.
Grupi I - recet gatimi me gjell karakteristike t zons.
Grupi II - tekst udhzimi pr mnyrn e prdorimit t nj pajisjeje.
Grupi III - rregulloren e biblioteks s shkolls.
Brenda grupit nxnsit diskutojn pr llojin e recets dhe, duke u ndar n grupe m t vogla,
shkruajn lloje t ndryshme recetash. Pasi mbarojn punn, i shkmbejn etoret, diskutojn
se cila sht receta m e mir, zgjedhin punimin m t mir q do t paraqitin n emr t
grupit para klass. M pas vendosin recetn m t mir dhe ndrtojn punn sipas udhzuesit.
Rindahen n tri grupe t vogla dhe punojn zinxhir.
Grupi I - rishikon informacionin.
Grupi II - merret me organizimin e tekstit.
Grupi III - rishikon tekstin dhe i jep dorn prfundimtare.
E njjta gj organizohet dhe me grupet e tjera, t cilat do t merren me hartimin e rregullores s
biblioteks s shkolls dhe udhzuesit t prdorimit t nj pajisjeje.
Msuesi/ja vlerson punn e nxnsve n grup dhe n mnyr individuale, kujdes tregon n kontributin
e puns s nxnsit n aspekte t veanta. Vlersohet ora e msimit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim i kombinuar me shpjegim)
Msimi nis me detyrn e shtpis. U krkohet nxnsve t lexojn disa nga tekstet argumentuese
t sjella n klas.
Pasi dgjon tekstet, msuesi/ja drejton kto pyetje:
- Pse sht tekst argumentues?
- far t bn ta klasikosh kt tekst si t till?
- kuptoni me fjaln argument?
- do t thot pr ju t argumentosh?
Pasi dgjon prgjigjet e nxnsve msuesi/ja shpjegon termin argument, t argumentosh, fakt.
Argumenti sht nj element arsyetimi nj fakt, nj vrejtje, nj gjykim, nj analiz mbi t cilin mbshtetet
autori pr t prligjur tezn. Kt gj ai e bn duke u mbshtetur n shembuj, t cilt jan fakte reale, referenca
konkrete q shrbejn pr t ilustruar argumentimin.
T argumentosh do t thot t paraqitsh argumente pr nj shtje, t vrtetosh me argumente, me prova
vrtetsin e tezs s hedhur, pra t mbrosh argumentin duke u mbshtetur pikrisht n kta shembuj q jan
pjes reale e faktit pr ta br at t prekshm dhe t kuptueshm.
Fakt-i 1. Ngjarje a veprim q ka ndodhur n t vrtet; dika q ekziston objektivisht e realisht, dika q
sht e vrtet. Fakt historik. Fakt gjuhsor. sht fakt.
2. Dshmi a dika tjetr q njihet e pranohet si e vrtet dhe shrben pr t argumentuar, pr t
provuar a pr t kundrshtuar nj mendim, nj tez etj. ose pr t arritur nj prfundim.
Msuesi/ja rikthen vmendjen e nxnsve te tekstet q ata kan sjell dhe u krkon t vzhgojn
dhe t zbulojn:
- far trajton? - Ide ose teza pr shtje t ndryshme.
- Cili sht funksioni? T bind marrsin e tekstit pr vlefshmrin e tezave q trajtohen.
- Cili sht lloji i tekstit argumentues? Fjalim, artikull problemor, opinion, ese shkencore,
lozoke, historike, kulturore, reklam etj.
Paraqet n tabel nj tekst argumentues, i cili sht i zbrthyer n pjest e tij prbrse. Nxnsit
do t nnvizojn tezn dhe argumentet q sillen pr ta mbrojtur at.
86 86
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
N kohn e tanishme, viti 2006, shtja e raporteve t shqiptarve me kontinentin nn sht ende n zhvillim
Teza
Ssht pr at pjes t Shqipris q, ndonse sguxon t dal haptas, sht kundr Evrops. sht folur
pr maan dhe krimin e organizuar, duke mos njohur komb e atdhe. sht folur pr politikan t korruptuar q,
Argumenti 1
sht e kuptueshme q dhe haxhiqamilizmi e komunizmi shqiptar do t linin pas vetes nj frym t smur
Argumenti 2
kundrevropiane. sht e kuptueshme q shum njerz do t ndihen keq n familjen e sotme t popujve.
Problem i mirkuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, sht n thelb mirkuptimi ose moskuptimi
me vetveten.
Argumenti 3
Raportet me Evropn smund t jen vese t qarta pa dyfytyrsi. Mesazhi i Evrops n 1997-n dhe 1999-n
ishte i qart. Ajo na quante t vett ashtu si ishim, me at identitet q kishim. E vetmja krkes e saj ishte ajo
q iu b t gjith popujve t tjer t ish-Lindjes komuniste: emancipimi dhe demokracia.
Trillet, nazet dhe dyshimet nuk jan pa nj burim. Nj pjes vijn nga keqkuptimet tona t vjetra, nj pjes nga
dredhit e sotme. Ende si disa vite m par. Por n pranver t ktij viti, ato jan t teprta.
Argumenti 4
Pengesat q sna ln ose na duket se sna ln ti afrohemi Evrops, prpara se ti krkojm jasht, duhet ti
krkojm brenda nesh. Nuk sht penges asnjra nga fet, e sidomos nuk sht myslimanizmi ndaj t cilit
dyshimi ngjan m i leht ...
Nj shqiptar mysliman sht po aq i natyrshm si shqiptar dhe si evropian sa nj katolik e po aq sa nj
ortodoks...
Kto t fundit, duke prfshir edhe kthimin n islamizm, i kan njohur disa popuj t Evrops si sllavt e jugut,
shqiptart, grekt (kretasit), spanjollt. E, megjithat, pikrisht Evropa mbetet rrafshi i par i identiteteve t
pandryshueshme.
Ka disa forma pr dhnien e argumentit. Msuesi/ja ilustron modelet me shembuj konkret. U krkon
nxnsve ti identikojn n materialet e sjella prej tyre ose te materialet q shprndan msuesi/ja.
87
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Dhnia e tezs n fund t argumentit.
Mosdhnia e tezs.
Mosdhnie e tezave t kundrta.
Mosdhnie e argumenteve t mbrojtjes s tezs.
Shekulli XIX ishte me t vrtet i veant n letrsin shqipe. Ai ishte shekulli i Rilindjes Kombtare,
kur pas nj nate robrie katrqindvjeare, ndihej q mngjesi nuk ishte larg. Mendjet e t gjithve ishin
kthyer drejt tij.
Ishin me dhjetra, pr t mos thn me qindra, ata q morn penn pr t shkruar nj vepr, nj
poem, nj faqe ose nj strof n letrsin shqipe. N krye t ksaj armate t pafundme ishin poett
e mdhenj Naim Frashri e Jeronim de Rada. Fill pas tyre, vinin poett e tjer t shquar Anton Zako
ajupi, Ndre Mjeda e Zef Serembe. Dhe pas tyre nj aradh e tr shkrimtarsh, poetsh, eseistsh,
lozofsh, publicistsh, oratorsh, polemistsh etj.
Vit pas viti, stin pas stine e dit pas dite plotsuan kronikn e asaj kohe t paharruar.
Ismail Kadare, MIGJENI Vepra
Argument logjik
Vjershtart (bejtexhinjt) krijojn nj letrsi vetjake, individuale. N kt vshtrim ata jan autort
e vrtet t letrsis shqiptare.
Shkrimet e tyre nuk i mbshtesin temat n msimin fetar, por mbi ide vetjake, shpesh dhe mbi nj
emocionalitet t theksuar, si te Nezimi. Te Hasan Zyko Kamberi, letrsia bhet imituese jo vetm e
ideve, por edhe e jets, duke i shfaqur edhe trajtat e pamjet e saj me nj qndrim kritik t autorit.
Shfaqjet e jets prpara shfaqjes s ideve, realiteti dhe aktualiteti prball prjetsis, jan veori q
88
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
e dallojn trsisht letrsin e tij nga autort biblik. Trajta e shkrimit jeton ende me prsritje t
mdha dhe me tregim n vargje. Kt tregim n vargje e bn metod krijuese Muhamed Kyuku,
nj trajt kjo q m von do t rishfaqet n letrsin e romantizmit shqiptar.
Forma poetike t vjershtarve jan format poetike t Lindjes: kasida, gazela, rubaia dhe divani,
q sht forma m e ndrliqshme poetike e ktyre letrsive.
Pra, letrsia e vjetr shqiptare mbshtet n kulturat e Lindjes dhe n kulturat e Perndimit; n
trashgimin biblike, n trashgimin Lindore (myslimane) dhe n krijimet humaniste evropiane.
Punohet me teknikn Dora e fsheht. Nxnsit lexojn n tekst esen Dhuna n sport ose nj ese tjetr
q msuesi/ja e ka zbrthyer sipas strukturs dhe n rripa letre ua shprndan nxnsve. Grupi i nxnsve
duhet t rindrtoj tekstin argumentues duke renditur si duhet tezn, argumentet dhe prfundimin.
Grupi i nxnsve lexon tekstin e formuar, kurse t tjert bjn vlersimin e puns.
Klasa mund t ndahet edhe n grupe t tjera, ku secili grup punon me nj tekst argumentues t dhn.
Msuesi/ja vlerson punn e nxnsve n grup dhe n mnyr individuale, kujdes tregon n kontributin
e puns s nxnsit n aspekte t veanta. Vlersohet ora e msimit.
89
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nse kto pushtete dorzohen, pra blihen dhe shiten, ather shkaku duhet krkuar te t
shitshmit dhe t bleshmit, thn ndryshe: te media q pranon t vihet n shrbim t kujtdo qoft ...
Marr nga shtypi
Teknika dhe metoda msimore:
Rrjeti i diskutimit, bashkbisedim, shkrim i lir, praktik e drejtuar, praktik e pavarur.
90
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (rrjeti i diskutimit)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsit kan prcaktuar argumentet
q sjell autori pro tezs s tij dhe ciln antitez kundrshtojn.
Argumenti I
I vetmi grup origjinal i shoqris civile, si jan mediet, m shum sesa me shoqrin civile kan
lidhje me politikn apo me biznese t veanta, prandaj vshtir t quhen civil.
Argumenti II
Grupet e tjera si jan OJF-t nuk jan aspak civile, pasi prfaqsojn dhe nuk i japin llogari askujt
tjetr prve atyre q punojn aty dhe donatorve q i nancojn.
Argumenti III
S fundi, bota akademike ose ajo universitare sht tejet e zn me mbijetesn. Shtoji ksaj traditn
konformiste t akademizmit shqiptar dhe faktin se dinamika e tregut mediatik ka zvendsuar tashm
intelektualin me analistin dhe kupton se roli i bots universitare n shoqri sht tejet i kuzuar.
Prfundimi:
Me pak fjal pothuajse nuk ekziston shoqria civile n nj hapsir ku ndrveprojn dhe artikulohen
grupime autonome interesash shoqrore, q si t tilla ushtrojn trysni mbi procesin politik.
Argumenti I
Forcimi i ksaj shoqrie sht thjesht retorik boshe, pasi vet logjika dhe frymzimi i sistemit
politiko-ekonomik, q ne kemi ngritur, e bn t vshtir krijimin e shoqris civile prtej ndonj
shoqate biznesi apo pronarsh...
Argumenti II
Shoqria civile nnkupton grupe shoqrore me interesa t caktuara politike dhe ekonomike. Ama
artikulimi i ktyre interesave bie ndesh me modelin ton politiko-ekonomik, q bazohet mbi disa
shtylla t padiskutueshme, si jan tregtia e lir, trheqja e investimeve t huaja, disiplina skale
apo trheqja e shtetit nga shoqria dhe ekonomia.
Prfundimi:
Prandaj te ne mungojn grupe reale shoqrore interesi, si: fermer, lvizje pr t drejtat e gruas,
sindikata apo shoqata t tjera me synime t qarta politike. N vend t tyre...
91
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 2. Karakteristikat gjuhsore.
1- Prdorimi i nj leksiku t mirorientuar. Kshtu n tekst kemi fjal pozitive dhe negative, p.sh.:
Duhet t pranojm, nuk sht as..., as, prandaj nuk jan aspak, sht tejet e zn, prandaj
vshtir t quhen civile, nuk i japin llogari askujt tjetr prve atyre q punojn aty dhe donatorve
q i nancojn, shtoji ksaj traditn konformiste, sht tejet i kuzuar, pothuajse nuk ekziston
shoqria civile, ama artikulimi i ktyre interesave bie ndesh me modelin.., prandaj te ne mungojn
grupe reale shoqrore interesi.
2- Prdorimi i foljeve n kohn e tashme:
Fjalt me t shkronja t pjerrta jan folje n kohn e tashme.
3- Prdorimi i gjer i konektorve:
Fjalt e nnvizuara jan lidhza ose ndajfolje, pra tregojn prdorimin e gjer t konektorve.
Hapi II (bashkbisedim)
Pasi prfundohet zgjidhja e detyrs, msuesi/ja prqendron vmendjen e nxnsve n mnyrn
e t shkruarit t nj teksti argumentues. Drejtohen pyetjet:
- Cilat jan disa nga shtjet q ju shqetsojn sot, q shqetsojn komunitetin ku ju jetoni apo
shoqrin shqiptare?
Nxnsit do t renditin disa prej tyre, si:
Mjedisi, arsimi privat apo publik, universiteti, rregullorja e re e shkolls, marrdhniet prindr -
fmij, marrdhniet msues - nxns etj.
Zgjedhin temat q paraplqejn duke prqendruar vmendjen te mnyra se si do ti trajtojn kto
shtje. Nse kto tema prfshijn brenda tyre shum aspekte, ather msuesi/ja udhzon
nxnsit t bjn organizuesin grak pema e mendjes, pr t zbuluar lidhjen q kan dukurit
me njra-tjetrn dhe pr t sjell sa m shum argumente dhe kundrargumente pr t mbrojtur
tezn e tyre.
automjetet e shumta
92
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi III (bashkbisedim, shkrim i lir, praktik e drejtuar)
Pasi nxnsit t pavarur kan prcaktuar temn q do t trajtojn, hidhen hapa konkret pr
t shkruar nj tekst argumentues. (Hartojn n mnyr skematike nj tekst argumentues, duke
ndjekur udhzimet e msuara.)
Msuesi/ja kontrollon punn e nxnsve duke br vrejtjet e duhura. Nxnsit mund t shkmbejn
etoret me njri-tjetrin dhe t bjn vrejtje e korrigjime. Rishikohet punumi.
Nxnsit lexojn detyrn e tyre duke iu referuar edhe hapave q ndoqn pr zhvillimin e ushtrimeve.
Detyr shtpie.
a) Ushtrimi 3, faqe 65. Shkruani nj tekst n formn e nj komenti pr gazetn e shkolls,
ku t mbroni nj nga tezat e msiprme.
b) Sillni n klas ese t ndryshme. Shkruani nj ese argumentuese me tem:
- Pse duhet t kujdesemi pr mjedisin ku jetojm?
94
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsit kan shkruar nj ese argumentuese
pr gazetn e shkolls n nj nga temat e dhna:
a) Zhvillimi i turizmit duhet t jet prparsi e qeverisjes shqiptare.
b) Shkolla publike ofron cilsi m t mir n msimdhnie.
Nxnsit lexojn disa prej detyrave dhe tregojn rrugn q ndoqn pr hartimin e tekstit
argumentues.
Listohen n tabel disa nga hapat kryesor q kan ndjekur pr hartimin e nj eseje argumentuese.
P.sh.:
1) Zgjidhet teza q duam t mbrojm.
2) Prqendrohemi tek argumenti q duam t trajtojm.
3) Prcaktojm tezn interpretuese.
4) Zgjedhim informacionet m t rndsishme.
5) Bjm organizimin logjik duke saktsuar marrdhniet midis tyre.
6) Plotsojm paragraft duke shkruar teza t ndryshme.
7) Dallojm rrjetat logjike q lidhin pjest e tekstit.
8) Zgjedhim stilin shprehs t prshtatshm pr situatn e komunikimit.
9) Kontrollojm saktsin e drejtshkrimit.
Msuesi/ja u krkon nxnsve t diskutojn edhe rreth llojit t argumenteve q prmban teksti dhe tipareve
t gjuhs.
Detyr shtpie: Sillni n klas lloje t ndryshme tekstesh rrfyese. Paraprgatitje: Teksti rrfyes.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
96
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Anekdot
Ishte nj fshatar i varfr. Kishte vetm nj gomar, po edhe pr at nuk kishte ushqim. Dimri
ishte i gjat e ushqimi po i mbarohej. Vendosi ta msonte gomarin t mos hante. Kshtu, ia
paksoi ushqimin dit pr dit. Pas ca kohsh, gomari u dobsua aq shum, saq nuk vinte
m asgj n goj. Fshatari i mjer u gzua q, m n fund, gomari, u msua t mos hante. T
nesrmen, kur u zgjua n mngjes, e gjeti gomarin t ngordhur. Thot me vete fshatari: Ta
marr djalli, ta marr! Pikrisht tashti q e msova t mos hante, ky vajti e ngordhi.
Kronik
Baxhaku promovon Gur, librin e jets reale t shqiptarve
97
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
profesori t mirllt gazetarie, por q nuk heqin dor nga pena. Pak m shum se nj vit
m par ai preferoi t mbulonte rubrikn e reportazheve te gazeta Shqip, ku ka meritn e
themeluesit. Krkoi vetm nj makin. Aparatin fotograk e bleu vet, se e kishte merak. Dhe
u nis t gjente, t prjetonte dhe m pas t rrumbullakoste n shkronja mundsisht sa m
shum histori e halle t jets s nj populli t tr. Ndodhte q nj pjes t mir t rrugs ta
bnte m kmb, por kjo nuk sht nj prshtypje e regjistrueshme n mendjen e tij. Kshtu n
redaksin e Tirans nisn t zbrisnin nga ekstremet e Tropojs, Bulqizs, Peshkopis, Kors,
Gjirokastrs, Fierit etj., reportazhet e jets, personazhet krejt t prditshm e t zakont, t
prshkruar dhe m pas t lexuar si mahnits, t jashtzakonshm.
Gur prbhet nga dy pjes. N pjesn e par jan prfshir nj pjes e reportazheve t
mia t botuara do t diel n gazetn Shqip. Ato jan shkruar n nj periudh e cila nis n
majin e 2006-s dhe mbaron n tetorin e 2007-s, shkruan Baxhaku n hyrje t librit. N pjesn
e dyt t librit Baxhaku ka rreshtuar historit e Cenit, nj rubrik e mbuluar n vitet 2005-
2006 n gazetn Panorama. N personazhin e Cenit sht mbrujtur tironci apo banori tipik
i Tirans, t cilin Baxhaku e vendos t reektoj n rrethana t ndryshme, prball zhvillimeve
t shpejta n kryeqytet, duke krijuar situata t mirllta humori. Madje n kohn q Baxhaku i
hyri seriozisht ktij personazhi, impakti i shkrimeve bri q shum lexues t besonin se ai ishte
i vrtet. Koh kur n adres t autorit pati krkesa t shumta, t drejtprdrejta pr t njohur
tironcin Cen apo edhe oferta pr ta ndihmuar. Nuk ma bn zemra dhe nuk ma do mendja ta
quaj Cenin imagjinar. Un jam i bindur se ai ekziston vrtet diku n shtpit e vjetra, q tani
kan nisur t rrethohen nga pallatet shumkatshe. Rri afr sobs s tij t vjetr, thith fort
cigaren dhe shikon lajmet duke tundur kokn i paknaqur, shkruan Fatosi duke dashur t mos
trazoj lexuesin n prshtypjen e vet.
N hyrje Baxhaku falnderon t gjith ata q e kan ndihmuar pr publikimin e librit, si gjithmon
pa thn ndonj gj t hairit pr veten. Fundja, me prmbledhjen e reportazheve Gur, na ka
sjell nj libr nga ata q kan vlern e nj pune t madhe dhe q mbahet m kmb fal
ksaj pune. Fatmirsisht Baxhaku, miku yn i mir, sht nga ajo lloj gjelle q nuk e dshiron
suksesin e tuar pr shkak t emrit t fryr. Ndaj edhe n kopertin ka zgjedhur t shkruaj nj
titull t madh dhe nj emr n hije.
Shkputur nga: Ferdinand Dervishi Baxhaku promovon Gur, librin e jets reale t shqiptarve
narracion Nj breshk po kullotte buz nji gardhi. Kalon andej pari nji lepur e
ndalet e shpotit:
- Sa e ngathta gja je! - po i thot, tue ngreh vesht.
dialog - Sa baj vet pr pes dekika, ti smundesh me ba pr nji jav.
- Ashtu mos thuej, - ia pret breshka. Un njimend t dukem gja e
ngatht po ty ta kaloj!
Qeshi lepuri e, sa me u tall me t, caktoi nji suk bukur larg, e u vun
me u mujt se kush do t mbrrinte ma par.
U nisn t dy prnjiher: breshka dalngadal e lepuri vrap si era.
narracion Lepuri mbas do kohe suell kryet mbrapa e, tue mos e pa kund breshkn,
& mendoi se do t kishte koh mjaft me ba nji sy gjum.
prshkrim Zu vend n shulla, buz nji kaube, uli vesht e fjeti.
Breshka eci gjith ditn e mbrrijti maj suks e u vu me kullot. Kur i
duel gjumi lepurit, u ngrit pa kujdes e n pak hapa u kap tek vendi i
shenjuem. Por, sa u habit kur pa se breshka kishte mbrrijt prpara e
po kullotte npr bar t njom.
dialog/vlersim - He! - tha lepuri. Tash po e shof se sqenka shpejtsia, por qenka
qndresa ajo q ban pun.
Prralla shqiptare, Naim Frashri, f.157.
98
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pjes ditari
T premten u zgjova q n orn gjasht. U zgjova hert, pse at dit ishte ditlindja ime. Nuk
qe nevoja t ngrihesha aq shpejt dhe duhej ta prmbaja kureshtjen time gjer n shtat pa nj
erek. Por nuk u prmbajta m gjat. Vrapova n dhomn e buks, ku Morheni, maoku
yn i vogl, m prshndeti me prkdhelje. Nga ora shtat vrapova te prindrit dhe
pastaj, s bashku me ata, shkova n sallon q t shihja dhuratat e mia dhe ti nxirrja nga
paketat. N radh t par t pash ty, o ditari im, dhe pr mua ti ishe dhurata m e bukur.
M kishin dhuruar dhe nj tuf trndalash, nj kaktus, disa gema peonie. Kto qen lulet
e para, por m von erdhn edhe t tjera. Babai m ka sjell shum her dhurata, por
edhe miqt e mi m kan msuar me kto. Kshtu m dhuruan, ndr t tjera nj Camera
obscura, shum gjra pr t ngrn, nj lodr durimi, nj varse t bukur, Legjendat dhe
prrallat holandeze prej Jozef Kohenit, edhe nj libr tjetr trheqs Udhtimi i Deisit ndr
male, e disa t holla. Me kto bleva edhe Legjendat heroike t grekve dhe romakve, q
jan shum t bukura!
Pastaj erdhi Liza, m mori dhe shkuam n shkoll. S pari, bleva bonbone pr msuesin
dhe pr bashknxnsit e mi dhe pastaj lluam msimin.
Tani e mbyllim. Sa e gzuar jam q t kam ty!
(Marr nga Ditari i Ana Frankut, f. 9)
Letr
T puth me fmij
Milloshi
99
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim, lexim i drejtuar)
Msuesi/ja nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis.
Nxnsit kan sjell n klas tekste rrfyese t ndryshme. Lexohen disa prej tyre. Msuesi/ja u
drejton pyetjen:
- Pse sht tekst rrfyes?
- Cilat jan ato veori q e klasikojn si t till.
Prgjigjet e nxnsve mund t jen t ndryshme: tregon, rrfen etj.
Secili grup identikon llojin e tekstit t tij dhe argumenton nse referenti i tij sht real apo i trilluar.
Shnim. N kt kontekst fjala fantastike sht prdorur n kuptimin t trilluara, joreale, q nuk
kan ndodhur vrtet.
Msuesi/ja paraqit n drras organizuesin grak t formave t tekstit narrativ n raport me referenti,
e cila plotsohet me lloje tekstesh joletrare dhe letrare nga nxnsit:
Shembuj prgjigjeje
Ku Where
far
Ushtrimi 1 (dora e pyetjeve)
Ku
Kush? - deputett e mbledhur n Kuvendin e Kosovs, prfaqsuesit
at
r Wh
e
Ps
m t lart t shtetit kosovar, prfaqsues t shteteve t ndryshme;
Wh
en
far? - shpalln Pavarsin e Kosovs; Ku
hy
sh
W
Kur? m 17 shkurt 2008 , ora 15 e 49 minuta;
Who
Pse? pr t qen nj shtet i pavarur dhe sovran; N anglisht
Ku? - n Kosov. quhen
koha, vendi, i mirprcaktuar 5-W
personazhe kryesore Hashim Thai, Fatmir Sejdiu, Jakup Krasniqi
personazhe dytsore deputet t Kuvendit t Kosovs,
rendi kronologjik (n salln e Kuvendit t Kosovs) dhe articial (sjell informacion pr
veprime t H. Thait n Prekaz, n Prishtin, n Tiran - Bac, u kry!
prdorimi i ndajfoljeve t kohs: tashm, m pas etj.
prdorimi i foljeve n koh t shkuar: u krye, pat shkuar, kaloi, vazhdoi etj.
prania e llojeve t ndryshme t tekstit: prshkrimi i salls etj.
Kjo sht nj kronik interesante, pasi sht e pasur me informacion, me prshtypje, emocione, t
dhna, ngjarje etj.
N kt mnyr do t veprohet edhe nga grupet e tjera. Ve elementeve kryesore t tekstit narrativ,
t nnvizohen me shembuj edhe karakteristikat prkatse.
Ushtrimi 2
Ditari
Kur? - t martn
Kush? - protagonisti kryesor, i cili tregon ngjarjen
Ku? - n burg
far? - vizituan dajn dhe baban
Pse? - donin ti takoni, pasi ishin t smur dhe jetonin n kushtet e vshtira t burgut.
101
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Letra
Kur? - 14.06. 1937
Ku? - Rom
Kush? - Tefta Tashko i shkruan z Poradeci
far? - nj letr
Pse? - e falnderon pr vjershat e bukura.
Ushtrimi 3
Folje n koh t shkuar t mnyrs dftore, p.sh.:
U b, u kry, pat shkuar, pat luftuar, tha, ishte vendosur, u bn, dha, kontribuoi, krkoi, ishte,
qndronin, ndodheshin, mori etj.
Detyr shtpie
a) Ushtrimi 4, f. 70.
Krahasoni letrn me ditarin, si tekste narrative. Vini re ndryshimet midis tyre. Analizojini duke u
bazuar te tiparet e tekstit narrativ.
b) Shkruani nj tekst rrfyes, zgjidhni sipas dshirs llojin e tij.
c) Paraprgatni temn Teknikat e tekstit rrfyes.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diagrami i Venit)
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsit me an t diagramit t Venit, krahasojn letrn
dhe ditarin, si tekste narrative, dhe kan nxjerr t prbashktat dhe t veantat e tyre.
Pasi nxnsit ilustrojn me shembuj kto veori t prbashkta dhe t veanta t ktyre llojeve t
teksteve narrative, msuesi/ja merr shkas dhe plotson e rikujton edhe tipare t tjera t tekstit narrativ,
t cilat nxnsit i kan trajtuar nj or m par.
Lexohen disa nga tekstet rrfyese q nxnsit kan prgatitur n shtpi.
Informacion plus
- do t thot t rrfesh?
- Q t asim pr rrm duhet t kemi nj rrfyes (dhns), i cili ka nj qllim, nj dshir pr ti komunikuar
dika dikujt, nj marrsi, q mund t jet lexuesi, dgjuesi, shikuesi dhe kjo n mnyr t till ku t gjith
prbrsit ti japin nj kuptim t veant rrmit. Q seria e ngjarjeve t rrfyera t marr formn e tregimit
duhet t ket kontekstin e vet.
Q t realizohet rrmi duhet t ekzistoj patjetr nj realitet, i cili shfaqet domosdoshmrisht si i shkuar dhe
bhet i qensishm fal aktivitetit rrfyes.
Rrmi prmban n vetvete nj prfytyrim t dysht: a) imagjinar, b) realist mbi botn, qenien njerzore dhe
t vrtetn, kshtu, si pasoj, realizon forma t ndryshme narracioni q u prkasin tregimeve realiste dhe atyre
fantastike. Narracioni ndrtohet n baz t logjiks narrative, e cila ka t bj me nj hipotez t ndrtimit t
brendis s nj historie, e cila supozohet e zhveshur nga t gjitha veorit semantike (kuptimore) q ekzistojn
jasht prvijimit kumtues. Vepruesit (t cilt interpretojn nj sr rolesh n lidhje me veprimin nga i cili varen),
proceset apo zhvillimi i ngjarjeve (q lidhin vepruesit mes tyre duke orientuar veprimet e tyre), sekuencat (t
cilat shkrijn proceset dhe vepruesit me qllimin e fundit narrativ sipas disa parimeve t organizimit), kto
prbjn elementet kryesore t organizimit t logjiks narrative.
Hapi II (bashkbisedim)
Msuesi/ja bashkbisedon me nxnsit mbi mnyrn se si i kan ndrtuar ata tekstet e tyre.
P.sh., nse nxnsit kan treguar nj ndodhi nga jeta e tyre, ata kan pasur parasysh se lexuesit
(dgjuesit) mund t jen shokt e klass, msuesi/ja dhe kshtu ata kan pasur mir parasysh
marrsin. Gjithashtu, duke e njohur mir marrsin, ata duhet t kujdesen q rrmi t ndrtohet
sa m sakt pr t prcjell sa m mir mesazhin:
a. informacioni t jet i plot (kur?, kush?, far?, ku?, pse?), me qllim q t jet i kuptueshm,
b. mnyra e t treguarit (objektive/subjektive) t jet trheqse,
c. t prdoren lloje t ndryshme tekstesh: dialog, prshkrim etj.
Gjat bashkbisedimit msuesi/ja i liston kta hapa n drras t zez dhe ndan klasn n tri
grupe t mdha.
103
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 1
Shembull i nj kronike.
Ushtrimi 2
E dashur nn,
Kam pak dit q u ktheva nga Shqipria dhe m duket sikur kam muaj t tr.
Sdo ti harroj kurr pushimet e ksaj vere, t cilat pr mua lluan natyrshm m
15 korrik, ditn e fundit t puns. At pasdite ndjenja t uditshme pshtjellonin
mendjen dhe zemrn time duke m bindur se isha gati pr t ardhur n Shqipri.
Teksa llova t prgatisja valixhet n dhomn time, copza t vogla kujtimesh
vinin nga koht e largta t fmijris.
104
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
M kujtohet q nj nat prpara se t shkonim n plazh, nuk inim gjum. Genta nxirrte nga
arkivi gjith arsenalin e rrobave t banjs dhe bnte prova para pasqyrs. Ti ngriheshe hert
n mngjes dhe na prgatisje pitet e shijshme, t cilat lshonin nj arom ndjellse, sa ne nuk
prisnim t arrinim n plazh, por i kishim ngrn gjat rrugs. Babai q mbante n krah gjith
bagazhet e mundshme dhe shpeshher bhej nevrik, sepse ishin aq shum, sa t thoshte,
se ti kishe ngritur gjith shtpin. Un ather, e vogl, se kuptoja kt shprehje dhe shpesh
thosha me vete E si mund t ngrihet e gjith shtpia dhe u marrka me vete n plazh, po ajo
nuk lviz?!
M e bukura ndodhte kur arrinim atje. Pasi zbrisnim me vrap shkallt e qytetit t Himars,
vendosnim adrn dhe rendnim n det. Fillimisht na vriteshin kmbt nga gurt e vegjl, por m
von msoheshim dhe nuk prmbaheshim. Edhe pse deti ishte pak i ftoht, nuk dorzoheshim,
derisa na nxihej buza dhe na hynin t dridhurat.
Mbaj mend q vitin e par q ishim br me vlla, ditn e dyt teksa dgjoja zhurmn e
kndshme t valve, q prplasej leht n kmbt e mia, m zuri syri nga larg te shkmbi i
vogl prbri detit (si e quanim ne) motrn time, q m prshndeste me dor.
Pas pak ajo u hodh, un e ndoqa me ankth sa t dilte prsri sipr uijt.
Kaluan disa sekonda dhe ajo spo dukej.
U tremba, thirra babain dhe ai i alarmuar u ngrit menjher. Kur u kthye, n buz i prvijohej
buzqeshja vesh m vesh. Genta ishte tallur me mua!
Sa bukur ishte ather, ishim fmij dhe pushimet kishin tjetr ngjyr e arom, merrnin t
tjera prmasa. Tani prve knaqsis, kujtimet me to kan njfar dhimbjeje q przihet nga
gjithka e do gj.
Ushtrimi 3
E diel, m 1 shtator, 2008
I dashur ditar,
Ndihem e lodhur nga gjith kjo vap zhuritse, e cila spo m l t marr frym lirisht. Sot n
mngjes pata ndjesin se duhet t shkoja n shkoll. U zgjova me buj dhe dola n ballkon.
Aroma e shtatorit prcolli tek un dshirn pr t br gjrat rutin t mngjesit, t lahesha me
zhurm, t shihesha me dshir n pasqyr tek bja pasareln e mngjesit, t dgjoja zrin
e nns q m thrriste se isha von pr n shkoll. Ka gjra q ti i bn prdit dhe sua di
kuptimin dhe sua njeh rndsin. Kt e kupton vetm kur ato t mungojn, ashtu si mua kt
mngjes vjeshte.
Herta
Detyr shtpie. Paraprgatit temn Gjuha e medies, sillni n klas materiale t ndryshme
mbi medien dhe gjuhn e saj.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
105
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Informacion plus
Mjetet e komunikimit
Mjetet e komunikimit masiv jan:
Historiku
Pr disa masmediat e para (si i kuptojm sot) jan librat q ekzistojn prej shum kohsh.
Megjithat shprhapja e masmedieve si fenomen ekzaltues i prket shekullit t njzet. N
kt periudh u prhap mendimi q njoftimi duhej t merrej nga prdoruesi n t njjtn
koh kur ai ndodhte, d.m.th., t merrej njoftimin brenda nj kohe shum t shkurtr, gati sa
t mos njehsohej koha e vrshimit t mesazhit, drejt receptimit t tij. Pionier, si: vllezrit
Lumier, fotogra Muybridge, t cilt i dhan hovin e par mediumit t kinemas apo italiant
Nikola Tesla, Gulielmo Markoni, kanadezi Rexhinald Fesenden, me krkimet e tyre mbi valt
elektromagnetike solln lindjen e kodit mors dhe si prfundim edhe radion e par m 23
dhjetor 1900, q m pas do ta ndiqte shpikja e televizorit, i cili do t ishte nj nga mediumet
m domethnse dhe ndikuese n shoqri. N rrjedhn e shekullit t njzet zhvillimi dhe
prhapja e gjer e masmedieve ndodhi fal progresit shkencor dhe teknologjik. N fakt mediet,
jo vetm q jan mjete pr qarkullimin e njoftimit, po jan edhe objekte teknologjike, me t
cilt shfrytzuesi mund t ndrveproj. Pr disa media, si sht televizioni, ndrveprimi nuk
sht i mundur. N kt lloj komunikimi shfrytzuesi gjendet pasiv, sepse nuk ka mundsin
t ndrveproj me komunikuesin ngaq njoftimi sht njdrejtimsh. Masmediet historikisht
kan qen edhe jan pre e censurs dhe shfrytzimit pr propagand dhe manipulim t
opinionit t masave, nga regjime dhe diktatura. Shkmbimi i lir dhe pa asnj penges i
informacionit sht nj nga t drejtat themelore: e drejta pr t qen i informuar dhe e
drejta pr t informuar.
106
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Materiali ndahet n disa pjes. Grupet e nxnsve do t ken aq antar sa pjes ka
shprndar msuesi/ja. do mxnsi i jepet nj pjes informacioni dhe i lihet koh ta lexoj,
t kuptoj prmbajtjen dhe t jet n gjendje tu flas pr t shokve. Pasi raportojn t
gjith antart e grupit, nxnsit punojn pr t renditur n mnyr t prshtatshme copzat
q kan. Ata duhet ta rishikojn renditjen q kan br, t bjn pyetje, diskutime, derisa t
arrijn n prfundimin se materiali sht renditur si duhet.
107
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
M pas u ndahen t dyja grupeve shirita letre t shkruara me fragmente t informacionit q prmban
teksti mbi gjuhn e medies, historikun e saj, gazetn dhe pjest prbrse t saj.
U krkohet nxnsve q pjest e informacioneve q kan n shiritat e letrave, pasi ta lexojn at
individualisht, t bashkbisedojn me shokt dhe t prpiqen ta renditin materialin si duhet. Nse
ndonjri nga nxnsit ka informacion shtes pr temn, at ta rendit brenda materialit dhe mund
ta prfshijn n punn prezantuese t grupit prpara shokve t grupeve t tjera.
Shembull prgjigjesh
Ushtrimi 1 - Vendosini nj titull artikullit t mposhtm.
Titulli:
a. Merr fund epoka e llambave tradicionale;
b. Eksperimenti i ri - revolucioni i llambave uoreshente;
Pas dhnies s shembullit, msuesi/ja krkon argumentet prkatse pr vendosjen e titullit.
Titulli i par sht foljor, prqendron vmendjen te fjala e par e tekstit, duke e theksuar si
informacionin m t rndsishm.
Titulli i dyt sht emror dhe prqendron vmendjen te ngjarja m e re e rndsishme.
108
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
2) Nga 300 mij q sht shifra e njerzve q humbasin jetn do vit, pritet q t shkoj n 500
mij brenda vitit 2030.
3) Ngrohja globale shkakton (prhapjen e malaries dhe t diarres, t cilat shkaktojn) viktima t
shumta n vendet n zhvillim, (edhe pse ndikimi i ktyre vendeve n ngrohjen globale sht fare
i vogl).
Artikulli informon n mnyr objektive duke u mbshtetur n fakte, shifra, dshmi.
Ushtrimi 4
Analizoni artikujt. lloj tekstesh jan?
Msuesi/ja udhzon nxnsit pr kryerjen e detyrs, duke qen se krkesa e saj sht nj
prmbledhje dhe prsritje e njohurive t marra n msimet e kaluara. Trheq vmendjen e
nxnsve t marrin n konsiderat elementet prbrse t teksti pr t prcaktuar llojin e tij. (Lloji
i informacionit q prcjell, renditja e argumenteve, objektiviteti a subjektiviteti, gjuha e prdorur,
struktura e tij n paragraf ose jo.)
Shembull prgjigjeje.
Artikulli i par sht nj tekst prshkrues-binds. Nis me nj sugjerim duke prshkruar t gjitha
veorit karakteristike t ekspozimit n diell. I drejtohet nj grupi t caktuar marrsish t gjith
njerzit q vuajn nga artriti. Informacioni sht formal. Karakterizohet nga prshkrimi objektiv
grshetuar me elemente subjektiviteti.
Artikulli i dyt sht informues-paraqits. Tekst shkencor i tipit analitik. Karakterizohet nga gjuh
teknike, paraqit informacionin sipas nj rendi logjik e kronologjik, paraqitje objektive, sintaks e
thjesht.
Diskutime mbi ushtrimet dhe prgjigjet e tyre. Msuesi/ja krkon prgjigje t argumentuara.
Detyr shtpie.
a) Ushtrimi 3
Vendosni tituj tek artikujt e mposhtm duke pasur parasysh prmbajtjen e tyre.
a) Pavl, lamtumir Juventusit. Pavl l Juventusin, por jo futbollin
b) Qeveria franceze, deklarat e rezervuar, pr rrzimin e avionit.
Vazhdojn krkimet pr avionin e zhdukur n oqean.
Dominique Bussereau: T tregohemi t kujdesshm, kemi detyrime ndaj familjarve t pasagjerve.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs dhe vlersohet ora e msimit.
109
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Teksti publicistik ka gjuhn e vet q sht pamore dhe verbale, pra, ai prbhet nga gura dhe fjalt.
N nj spot televiziv (lm shum i shkurtr q prbhet nga gura, muzika dhe fjalt) gjuha sht edhe
zanore, sepse b pjes edhe zri, toni, muzika.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (bashkbisedim, diagrami i Venit)
Nxnsve u sht krkuar t ideojn spote publicitare pr nj fushat ndrgjegjsimi mjedisor, si: mbi
prdorimin e biiklets; mbi trajtimin e mbetjeve urbane.
Prpara se t llojn nga puna pr realizimin e spotit, msuesi/ja krkon t zbuloj njohurit q kan
nxnsit pr reklamn dhe spotin publicitar.
- Cila sht rndsia e reklams dhe spotit publicitar n realitetin e sotm?
- efekt kan ato mbi publikun?
- Si mund t ndrtohen ato?
110
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit kan shfrytzuar materialin teorik, q msuesi/ja ua ka dhn pr ta prpunuar n shtpi, duke e
marr si baz pr prgatitjen e spoteve publicitare t krkuara.
Diskutojn rreth t prbashktave dhe t veantave q ka gazeta me spotet publicitare.
Pas sqarimeve t nevojshme, nxnsit e kan m t qart qllimin e tyre. Msuesi/ja u l koh t
rishikojn materialin e prgatitur.
Nxnsit prezantojn punn e br t shoqruar me shpjegimet prkatse.
1) Spoti i nj fushate pr ndrgjegjsimin mjedisor (problemi i zjarreve n pyje);
2) Spot q t reklamoj nj vend turistik.
3) Spoti ku paraqiten projektet q do t shrbejn pr t prmirsuar apo pr t zgjidhur
problemet urbane t komunitetit;
4) Spoti mbi transportimin e mbetjeve urbane t qytetit nga vendi i grumbullimit deri n
destinacion nga shoqria q merret me kt pun.
5) Spoti pr fushatn e ndrgjegjsimit t prdorimit t biiklets.
Detyr shtpie
a) Gjeni dhe sillni n klas spote t ndryshme publicitare. Dalloni disa nga elementet prbrse t tyre.
b) Sillni n klas tekste me qllime t ndryshme t shkruari: tekste q kan pr qllim t informojn, t
shprehin emocione, t japin urdhra, udhzime, t sugjerojn, t mbshtetin pikpamje, t t bindin.
Shnim. Temat Gjuha e medies dhe gazeta, si dhe Publiciteti dhe reklama mund t jepen si tema t
projekteve t ndryshme.
M posht sht paraqitur nj skic-ide projekti, mbi t ciln secili mund t punoj dhe ta rishkruaj n prputhje
me tematikn. Koha q parashikohet n projekt sht sugjeruese. N fund t projektit jepet nj material me
informacion mbi vendet turistike n Shkodr, i cili sht orientues.
111
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Titulli: Frekuentoni zonat e bukura turistike t Shkodrs
Synimi: T krijojn nj spot publicitar duke integruar njohuri nga lnda e letrsis, historis,
gjeogras, qytetaris dhe arteve.
Prshkrimi i puns: Nxnsit e nj klase ndahen n grupe pune dhe do grup do t ket nj detyr
t caktuar, n prputhje me realizmin e secilit prej objektivave t projektit. Grupet e
puns do t prbhen nga ekspert t letrsis, historis, gjeogras, arteve etj.
Plani i veprimtarive:
112
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Kohzgjatja e projektit: 1 muaj
1-10 Tetor - hartohet dhe miratohet projekti, si dhe ndahen detyrat pr do grup. do grup zgjedh
prgjegjsin q do t drejtoj dhe do t ndjek realizimin e detyrs nga do antar dhe detajon planin e vet.
Prcaktohet dita ceremoniale e promovimit t projektit dhe hartohet nj plan masash pr t ndjekur t
gjith hapat q duhen.
Ndrkoh grupet e tjera prgatiten pr prezantimin prfundimtar. Ata mund t sjellin informacione
sipas fushs marr nga interneti, vizatime, ese, vlersime t tyre, harta, pamje lmike, foto, vizatime, ese,
materiale origjinale t shkruara.
Buxheti:
Pr zhvillimin me sukses t ktij projekti krkohet nj buxhet, prandaj q n llim llogariten nevojat
dhe se si do t prballohen ato. Edhe puna dhe kontributi i nxnsve llogaritet n buxhet si vler. Pr
kt:
- do grup prcakton veprimtarit q do t bj dhe llogarit koston pr shpenzimet q krkon do
veprimtari,
- llogariten shpenzimet pr letr, boj, fotokopjime, pr internetin, pr dizajnin, muzikn etj.
- llogariten pagesa, si p.sh., e dizajnit, nse ata nuk mbulohen nga burimet e brendshme etj.
Prezantimi i projektit
Materialet q do t prdoren:
Pr prezantimin e punimeve duhet t sigurohet baza materiale, si: video-projektor, DVD, CD me
muzik.
Velipoja
Plazhi i Velipojs sht pa dyshim plazhi m i preferuar i Veriut, jo vetm pr banort e Shkodrs, por dhe
t shum qyteteve t tjera. Ai ndodhet 30 km larg qytetit t Shkodrs dhe rruga q t shpie aty sht e
rikonstruktuar. Ky plazh sht hapur n llim t viteve 70, ndrsa pas vitit 1991 vrshuan rreth 900 ndrtime
pa leje. Nga kto 550 funksionojn si hotele dhe apartamente t dhna me qira pr pushuesit. Nga qendra
e komuns e deri n plazh jan rreth 100 lokale. Plazhi i Velipojs ka nj vij bregdetare pr shfrytzim
14.5 km. Rra karakteristike njihet pr prmbajtje t lart jodi dhe veti kuruese. N zon grshetohen
harmonishm deti, lumi, plazhi, laguna, pylli e mali. Ndr t veantat e Velipojs mund t prmendet
rezervati i gjuetis, rreth 700 ha t mbushur me rosa, kryekuq, turtuj, fazan por edhe lepuj e derra t egr.
Liqeni i Shkodrs
Liqeni i Shkodrs sht nj tjetr mundsi pr pushuesit shqiptar e t huaj. Pasurit e tij lidhen me pranin e plazheve
t Shiroks e t Zogajt si dhe fauns e ors s pasur. N liqen ekzistojn rreth 700 lloje mikroalgash dhe 250 lloje
algash. Nga bimt ujore me gjethe q dalin mbi uj dhe gjethe notuese, jan kallamishtja, xunkthi, zambakt e ujit
t bardh dhe t verdh, shavari etj. Liqeni i Shkodrs sht i pasur n faun dhe mund t gjesh rreth 250 lloje
shpendsh. Madje rreth 70% e llojeve t shpendve t Shqipris ndodhen n liqenin e Shkodrs. Ktu nuk mungojn
as peshqit e shumt (45 lloje) ku sigurisht mbreti i liqenit sht krapi. sht e kot t shkosh n liqenin e Shkodrs dhe
t mos provosh nj tav krapi ose krap n tjegull. Dy specialitetet e zons jan t njohura n t gjith Shqiprin.
Plazhi i Zogajt
Vetm 12 km larg qendrs s qytetit t Shkodrs gjendet plazhi i Zogaj. Relievi i ult kodrinor, prania e mjaft
gjireve t vogla shkmbore, plazhet me zhavorr e gjelbrim, klima e ndikuar nga prania e liqenit dhe e malit,
e bjn Zogajn nj plazh t plqyeshm pr t gjitha kategorit e pushuesve. Deri n vitet `90 kjo ka qen
nj zon kutare dhe moll e ndaluar pr t gjith pushuesit. Tashm kushdo mund t vizitoj plazhin dhe
gjiret e tij t virgjra. N dispozicion t pushuesve jan shtpit e banorve, banesa tipike kryesisht me dy
kate, me shkall t gurta dhe oborre t rrethuara. Banort e zons kan profesion kryesor peshkimin dhe
kt ua afrojn dhe pushuesve q kan dshir t zn peshk. Grat jan t njohura pr punimin e qilimave.
Pushuesve u afrohen dhe shumllojshmri perimesh e frutash t freskta t zons, si dhe nnprodukte t tyre, si:
thanaku, pistili, pekmezi, t cilat jan tradicionale dhe origjinale. Gatimi karakteristik i zons sht tava e krapit.
Plazhi i Shiroks
Plazhi i Shiroks sht shfrytzuar q para viteve `90, ku qytetart shkodran dyndeshin aty do dit duke prtuar
nga fakti q ai ndodhej fare pran qytetit.
Sot n Shirok ka mjaft lokale luksoze dhe cilsore, pasi kjo pik pran liqenit frekuentohet gjat gjith vitit nga
turist ditor vends dhe t huaj.
Rrjolli
Nj tjetr vend i mrekullueshm n plazhin e Velipojs sht dhe Rrjolli, ende i panjohur dhe i pashfrytzuar
plotsisht, pasi ndodhet n krahun tjetr t plazhit dhe rruga pr atje kalon npr nj ur vetm pr kmbsor,
nga Viluni. Ai ka nj vij bregdetare rreth 4 km, me gjersi rre 200 m dhe shtrihet n nj zone me pyll
shkurresh, duna t vogla rre dhe pran ka malin q bie thik n det. Pr t shkuar n kt plazh t veant
kalohet nj ur vetm pr kmbsor n lagunn e Vilunit.
114
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
115
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msimi nis me diskutimin e detyrs s shtpis. Pasi dgjojn zgjidhjen e detyrs s shtpis t
njri-tjetrit, msuesi/ja udhzon nxnsit t shprehin opinione rreth detyrs duke u prqendruar n
veorit e secilit.
t bind t informon
116
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit ndahen n dy grupe sipas prgjigjes pro dhe kundr q i japin pyetjes, duke sjell edhe
argumentet prkatse.
Prfundimi:
Fols i mir sht ai q:
- thot gjrat e duhura dhe n mnyrn m t mir pr tu kuptuar nga t tjert;
- zgjedh momentin e duhur pr ti thn n prputhje me qllimin e t folurit;
- kontrollon emocionet e veta, ankthin, frikn, pasigurin etj.;
- zgjon dhe mban t ngritur interesin e dgjuesit a dgjuesve nprmjet nivelit shprehs;
- prmbush qllimin e vet e t dgjuesit.
118
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Fosili
Un nuk e mbaj mend vdekjen time. Ajo duhet t ket ndodhur para njqind vjetsh. Apo
para pesdhjet vjetsh? Apo un vdiqa kur u ula t shkruaj, domethn para nj sekonde?
Nuk e di. Dhe un nuk mbaj mend vdekjen time, kur kam mbajtur mend vdekjen e strgjyshit
t nns dhe tr vdekjet q kishin ndodhur n sin ton. T gjith i ngatrronin datat dhe
vinin tek un pr t pyetur pr vdekjen e burrit, gruas, fmijve. Un u prgjigjesha n ast
dhe, pr ti qetsuar, u tregoja si kishte qen moti kur i kishin varrosur. Kisha prcjell n
varr breza t tr q shtriheshin deri n dy shekuj e gjysm. Tani q nuk mbaj mend kur kam
vdekur pr veten time, me duket sikur t gjith kan vdekur o para njqind vjetsh, o para
pesdhjet vjetsh, o n astin kur un u ula t shkruaj. Ajo q m shtyn t mendoj se t
gjith vdiqn kur u ula t shkruaj sht se t gjith m duken sikur u varrosn nn t njjtin
muzg me shi, si sht muzgu prtej dritares, ku kam afruar tryezn pr t shkruar. Un e di
q kjo nuk sht aspak e vrtet, sepse katragjyshi im nuk mund t vdiste n nj dit me mua
apo un t vdisja n nj dit me t, po ja q kam harruar gjithka. Dhe me siguri jam i vetmi
njeri q nuk mban mend vdekjen e vet. Po t isha gjall, do mrzitesha dhe, ndoshta do qaja,
po jam i vdekur dhe nj i vdekur as nuk mrzitet dot dhe as nuk qan dot. Nj i vdekur sht
si un, ai nuk mban mend asgj.
(Marr nga vllimi me tregime Ulrima e heshtur Nasi Lera)
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (harta e konceptit)
Msimi nis me plotsimin e harts s konceptit: fols i mir.
t kontrollosh
emocionet, t prmbushsh
ndienjat interesin e
t prmbushsh dgjuesve
qllimin tnd
Prfundimi: .................................................................................
Me t dhnat q dalin n prfundim t diskutimit, ndrtohet harta konceptit.
- Si mendoni kush sht nj dgjues i mir?
- Cilat jan karakteristikat e nj dgjuesi t mir?
DGJUES I MIR
Hapi II (bashkbisedim)
Msuesi/ja rilexon tekstin dhe tashm mat aftsit dgjuese t nxnsve duke iu krkuar:
t riprodhojn pjes t caktuara t tekstit;
t shpjegojn nj term t prmendur n t njjtn mnyr si n tekst;
t shpjegojn dukurit q jan t prdorura n tekst dhe t gjejn lidhjet midis tyre;
t dallojn informacionin objektiv nga ai subjektiv;
t zbulojn qllimin e drguesit dhe interesin q u zgjoi atyre si dgjues (qllimi).
Nxnsit dgjojn prgjigjet e shokve dhe vlersojn prgjigjet e tyre, duke pasur parasysh
hartn e konceptit.
banks, i cili vendos pikt dhe bn vlersimin. N fund bhet klasikimi i t gjith pjesmarrsve n
dgjues shum t mir, t mir dhe me probleme n dgjim.
Hapi V (konkurs)
N fund mund t organizohet nj konkurs rreth t dgjuarit. Nxnsit t ndar n grupe japin
prgjigje rreth pyetjeve.
Mund t prdoren tekste t ndryshme, si m posht:
Specialistt e shndetit publik theksojn se masat e marra pr gripin e derrit, lejojn hapjen
e shkollave. Ndrkoh q mjekt e familjes paralajmrojn prindrit t vaksinojn fmijt e t
moshuarit me vaksinn kundr gripit me rastin e afrimit t stins s vjeshts. Gripi sht nj
smundje ngjitse, e cila vjen nga viruset. Ai shkakton te njeriu temperatur t lart, dhimbje trupi,
skuqje t lehta fyti, dobsi, rrjedhje lotsh nga syt e sekrecione nga hundt, koll etj. Rastet e
rnda t gripit t derrit mjekohen me tamiu.
Specialistt konstatojn se n Shqipri gripi nuk sht shfaqur ende n format e tij agresive, gj
q pritet t ndodh me afrimin e stins s ftoht.
N lajmet e gazetave t prditshme u b e ditur se kryeministri argjentinas ishte smurur me
gripin e derrit, pasi kishte marr pjes n nj sesion shkencor.
Organizata Botrore e Shndetsis deklaron se rreziku i pandemis kaloi, por gjithsesi duhet
pasur kujdes, pasi virusi mund t toj mutacion dhe ather bhet m i rrezikshm.
N vitin 1918 u prhap kudo n bot gripi spanjoll. Bota kaloi n kujt e pandemis gjat periudhs
s gripit spanjoll. Nj numr i konsiderueshm personash rreth 2.64 milion humbn jetn.
Juria do t bj vlersimin duke u nisur nga harta e konceptit, t dhnat e ushtrimit 1 dhe testit.
- Sa her dgjuat fjaln grip?
- N pjes t tekstit itet pr nj grip tjetr?
- Pr cilin grip bhej fjal?
- N cilin vit u prhap gripi spanjoll?
- Cili kryeministr ishte i smur me gripin e drrit?
- Sa persona humbn jetn nga gripi spanjoll?
- far shkakton gripi te njeriu?
- Cila ishte deklarata e OBSH-s?
- Me se mjekohet gripi i derrit?
- far konstatuan specialistt rreth gripit t derrit n Shqipri?
Detyr shtpie.
Sillni n klas shnime nga dgjimi i rubrikave t lajmeve n radio dhe televizion.
Ndiqni n emisionet televizive nj dokumentar historik dhe prpiquni t mbani shnim informacionet
q do t dgjoni.
121
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ka rn bor
Ka rn bor,
uditrisht sht e bardh sikur ne
ishim t lir,
ka mbuluar pemt q skan br asnj krim
dhe supet e t burgosurve
q mbajn krimet e t tjerve.
bor e bukur! Dhe telat me gjemba befas i zbuti,
I shklqeu, sikur t ishin ornamente.
Jasht qytetet qeshin.
Qytetet lozin
Dhe statujat do tken zbritur nga piedestalet
Dhe qllojn me topa bore. Statujat,
N qoft se skan vrar t tjert
pr tu ngritur lart.
mrekulli! do gj sht br m e but, m njerzore,
Vetm njerzit kan ashprsin e shtetit
Q bora ska ti bj. Po dhe shteti
Se ndalon dot kt frymzim bardhsie, uid
q vjen nga qiejt
e kshtu do t jet gjithmon.
Pavarsisht se tek un ka rn bor e zez
S prapthi, ka dal nga koka
Si muzg i drrmuar
Funebr.... (Visar Zhiti)
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (rrjeti i diskutimit)
Msuesi/ja nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Diskutohet mbi shnimet e mbajtura
duke dgjuar edicionet e lajmeve n radio dhe televizion.
Msuesi/ja prqendron vmendjen te procesi i t dgjuarit dhe u drejton nxnsve pyetjen:
Prgjigjet e mundshme
1.
Teksti pr tu dgjuar Qllimi i t dgjuarit
1. Nj leksion historie Pr t marr informacion e pr t tuar njohuri.
2. Nj kurs mbi prdorimin e kompjuterit Pr t marr njohuri praktike.
3. Nj prrall Pr t marr knaqsi.
4. Nj udhprshkrim Pr t shuar kureshtjen.
5. Radiokronika e nj ndeshjeje futbolli Pr tu njohur me rezultatin.
6. Nj konferenc mbi energjin diellore Pr tu njohur me t rejat e fundit t shkencs.
7. Horoskopi Pr t ditur se far parashikohet t ndodh.
8. Nj debat mbi SIDA-n Pr t zbuluar shkaqet e prhapjes dhe rreziqet.
9. Emisioni i lajmeve n televizion i ors 22:30 Pr tu njohur me lajmet e fundit.
10. Nj debat televiziv Pr t msuar opinionet e pjesmarrsve.
2.
Emisioni Cili dshiron ta dgjoj Qllimi i t dgjuarit
T informohet pr kushtet e motit n baz
Moti sot dhe nesr Udhtart, marinart, turistt, pushuesit
t t cilit duhet t prgatitet pr...
Nga njra ndeshje n tjetrn Tifozt T informohen mbi rezultatet e ndeshjeve
Pentagram fmijror Fmijt, prindrit T informohen rreth muziks pr fmij
Nj kng pr ty Dashamirsit e muziks T dgjojn kngt e paraplqyera
Teatri n mikrofon Adhuruesit e teatrit Te shijojn lojn e artistve
Mesazhe zemre T rinjt T argtohen me informacione t ndryshme
Alternativat e ndryshme diskutohen me t gjith nxnsit duke br t mundur dhnien e
argumenteve.
Detyr shtpie.
a) Ndahet klasa n katr grupe dhe secili grup i jepet nj nga ushtrimet e f. 88.
b) Paraprgatitje pr temn Strategjit e t shkruarit.
123
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
prmbledhja
Msues/ja u shprndan nxnsve nj tekst dhe krkon prej tyre t mbajn parasysh disa rregulla
q do ti ndihmojn pr t realizuar prmbledhjen.
Ta lexojn tri her n mnyr t njpasnjshme:
Leximi i par kuptimi i prgjithshm dhe prcaktimi i tems.
Leximi i dyt evidentimi i informacioneve kryesore.
Leximi i tret realizimi i prmbledhjes.
U krkohet nxnsve t ken kujdes n prcaktimin e llojit t tekstit. (Prmbledhja realizohet sipas
veorive t llojit t tekstit).
125
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ministr i Punve t Jashtme; Rexhep Shala, Ministr i Brendshm; Luigj Gurakuqi Ministr i Financave; Kasem
Qafzezi, Ministr i Mbrojtjes etj.
Fan Noli qndroi n pushtet deri m 24 dhjetor, 1924. Gjat regjimit t tij ai shpalli reformn agrare n Shqipri,
e cila deri ather ishte sunduar dhe poseduar nga disa iigar. Ishte nj pun e natyrshme pr nj t diplomuar
n Harvard (pse?), q t sillte demokracin n vendin e vet.
Pas leximit t par nxnsit prcaktojn llojin e tekstit rrfyes; e rilexojn dhe dy her t tjera: e
ndajn n pjes duke dalluar informacionet kryesore duke nnvizuar me ngjyra kto pjes; bjn nj
prmbledhje t shkurtr korrekte dhe t shkurtr.
TEZA: sht dita e vers? - sht dita n t ciln strgjyshrit tan t hershm festonin pr
perndit e luleve (prmblidhet njkohsisht dhe problemi q trajton).
Kur dhe kush? Kur ndodh? - Kur afrohet vera, zemra e njeriut shkarkohet nga nj barr.
Prse ndodh ky fakt? n kt gzim gjyshrit tan iu falshi perndive.
far ndodh? - besnikt paganizmit ...
Sipas kohs q sht dispozicion mund t prdoret edhe teksti m posht.
Teksti rrfyes
(kur?) N mngjes mbrriti (kush?) nj korrier nga kancelaria e princit, (far?) i cili solli nj
zarf pr Stresin. N zarf ishte nj shnim ku thuhej se princi kishte marr njoftim mbi ngjarjen
e 11 tetorit porosia e tij ishte t bhej ishte e mundur pr tu sqaruar sa m par gjithka, n
mnyr q, si shkruante vet Stresi, t mos krijoheshin turbullira dhe keqkuptime n popull.
Kancelaria krkonte q Stresi ta njoftonte at menjher sapo shtja t quhej e zgjidhur.
- Cilat jan veprimet? Mbrriti nj korrier, solli nj zarf, princi kishte marr njoftim mbi ngjarjen e
11 tetorit, t bhej ishte e mundur pr tu sqaruar sa m par gjithka.
- Cilave personazhe u referohen? Stresit, princit.
- N ciln hapsir, n ciln koh? N mngjes.
Hapi IV (diskutim)
Pas ktyre hapave msuesi/ja prqendron vmendjen n teknikat e prmbledhjes, t cilat kan
t bjn me:
eliminimin e prshkrimeve dhe shembujve,
transformimin e ligjrats s drejt n t zhdrejt,
paraqitjen e vepruesve n vetn e tret,
njehsimin e formave foljore,
eliminimin e elementeve t parndsishme pr tekstin.
Shembull prgjigjeje
1.
Me at qndrim nuk arritn t tonin zemrat e dashamirsve.
Kishte vendosur t mos merrte pjes n takim, sepse i trembej prballjes me t.
(N dollap ishin vendosur vazo me karamele, biskota, okollata, bonbone.)
126
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
2.
Ai nuk shpresonte pr falje te pjesa e Mshirs s krijesave t gjalla. Po n Ditn e Gjykimit, Zoti do ta
falte. Ai nuk mendonte se duke br publike dosjen e R.G po shprdoronte t fshehtat e tij, e nuk vinte
n kundrshtim me porosin hyjnore. Ishte i sigurt se do t vinte n kundrshtim me krijesat e gjalla, nga
t cilat nuk shpresonte falje. Kjo ishte arsyeja e ksaj shtojce t panevojshme. Kshtu q zbriti nga qielli
n tok, n pikn e nisjes.
R.G u kthye tek ai nga mesi i prillit. Sa u hap dera dhe pa R.G., donte ti thoshte se duhej t gjente
zgjidhje tjetr, po nuk i tha asgj. Nga pamja dhe buzqeshja q iu end R.G-s n fytyr, i tregoi q ia
kishte lexuar mendimet. Pastaj i tha se sdo t rrinte gjat, sepse qndrimi aty do t ishte tortur.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja e nis msimin me diskutimin e detyrs s shtpis. Nxnsve u sht krkuar t
prmbledhin tekstin e ushtrimit n nj prmbledhje rreth 200 fjal dhe ti vendosin nj titull.
Diskutohen teknikat e prdorura pr t realizuar prmbledhjen dhe argumentimi pr vendosjen e
titullit, duke i evidentuar n punimet e tyre. (N kt mnyr prsriten njohurit e marra.)
127
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Drejtohet pyetja:
- Si do ta tregonit ju prmbajtjen e poezis me fjalt tuaja?
U sugjerohet nxnsve ta provojn. N llim ky veprim mund t bhet gojarisht, pastaj punojn
edhe me shkrim. (5 minuta pr t krijuar nj ide do t ishte m se e mjaftueshme.)
Dgjohen punimet e nxnsve, vlersohen / motivohen pr punn e br, por njkohsisht
diskutohen edhe vshtirsit q hasn nxnsit dhe t metat, nse ka.
Jepet prkuzimi i parafrazs: riformulim i nj teksti letrar me fjal m t thjeshta quhet parafraz.
Pyeten nxnsit nse e kan hasur m par termin. Prgjigjet e nxnsve mund t jen:
- Njohin praktikn e puns, por ndoshta jo termin. (N klasat pararendse ata kan shkruar n
proz prmbajtjen e poezis.)
U sugjerohet nxnsve t lexojn shembullin e dhn n libr, pr t krijuar nj ide m t sakt
rreth parafrazs.
Arnaut Osmani
Ky trim mbi trima probatin me Mujon, ka ndejt me ort e maleve, ka marr Mujon e Halilin me shok:
Mbasi ini aq azgana, eni me mue, se n Zadr due me shkue.
U ka prie e natn i ka ra Zadrs.
Krajli deri nade ka qit shum asqer, tridhet agt i ka xanun rob.
Arnauti kish ken vetun n nji an.
Kur ka ndie se rob e kan xan Mujon me tridhet agallar, i ka hyp bedovis, e ka msy, n kull t krajlit
yrysht desht me hij.
Shka po ushton gjama e bedovis!
Krajli at gjam po e ndi, i thot asqerit: - Shprndaju nshpij, se po vjen Arnaut Osmani, qi se pret as tagani,
as konopi se mban pr hava, atij ska kush o shka me i ba.
Kur u avit arnaut Osmani, krkend sndeshi e vojt te zidani, ku ishin ndrym agt e Jutbins.
E thej dern e gjet tridhet ag t lidhun.
U avit e zgilli agte u thot: po me mue breh, si ju vini, qi u merr pushka e u pret shpata?
Mbasi juve u mban konopi, ktu u diftue kush asht ma i zoti! ... etj.
(Shkputur nga Cikli i Kreshnikve, Epika Legjendare, vll. I, Knga e Arnaut Osmanit, f. 382)
128
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
2-
Trimi mbi trima arnaut Osmani, vllam me Mujin, i cili kishte ndenjur me ort e maleve, u ka thn Mujit dhe
Halilit me shok, t shkonin me t n Zadr, meqense ishin trima azgan.
T prir prej tij, natn sulmuan Zadrn. Deri n mngjes, krajli q kishte vn shum asqer, i zuri rob t
tridhjet agallart. Arnauti kishte qen vetm n ann tjetr.
Kur e kuptoi se Muji me tridhjet agallart sht zun rob, i hipi kalit dhe me vrull sulmoi kulln e krajlit.
Sa fort ushtoi anemban hingllima e kalit!
Kur krajli e dgjoi oshtimn, u thot asqerve t shprndaheshin, sepse po vinte Arnaut Osmani q se prekte
jatagani, dhe as litari se mban t lidhur n hava, atij ska kush o shka me i ba. (smund ti bnte gj askush).
Arnaut Osmani u afrua te kulla, po sndeshi asknd e ather shkoi te burgu, ku ishin mbyllur agallart e Judbins.
E theu dern dhe gjeti tridhjet agallar t lidhur. U afrua, i zgjidhi dhe u tha se si ishte e mundur q t shkonin me
t, kur i zinte plumbi, i priste shpata dhe i lidhte litari (binin rob). Kjo tregoi se kush ishte m i zoti...
Titulli
tekst skematik
Autori
Botuesi dhe viti i botimit
Nr. i faqeve prmbledh informacion ndahet n pika
Fabula t nevojshm rreth
nj vepre
Skeda e nj vepre
129
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Skeda e filmit
Titulli: Charlie Wilsons War
Regjia: Mike Nichols
Skenari: George Crile (libri), Aaron Sorkin (prshtatja)
Prodhuar nga: Tom Hanks
Aktor: Tom Hanks, Julia Roberts, Philip Seymour Hoffman, Amy Adams, Ned Beauty
Gjinia: Dram biogra
Kohzgjatja: 100 minuta
Pasi nxnsit njihen me modelin e skeds, msuesi/ja ndan n dy grupe klasn, punon n formn e
diskutimit ushtrimet 1. 2
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim, praktik e drejtuar)
U krkohet nxnsve t zgjedhin nj prmbledhje t nj parafraze nga detyrat e realizuara dhe ta
lexojn me kujdes, duke korrigjuar pr ta prmirsuar.
Msuesi/ja vzhgon, kontrollon punn e nxnsve dhe dgjon opinionet e tyre. Nxnsit duhet t ndjekin
kt radh pune, t vzhgojn nse teksti sht i rregullt pr nga:
Prmbajtja Forma
Plotsia Koherenca stilistike
Origjinaliteti Drejtshkrimi
Ekasiteti i hyrjes dhe prfundimit Piksimi
Rregulli dhe koherenca Leksiku dhe kuptimet
Morfologjia
Sintaksa
Paraqitja grake
Msuesi/ja udhzon nxnsit t mbshteten n informacionin e dhn n libr rreth korrektimit dhe
redaktimit t tekstit. Nxnsit u demonstrojn shokve pjes t tekstit ku kan redaktuar e korrigjuar duke
argumentuar ndrhyrjen e br.
Ndrsa Japonia prgatitet ti bjer Indis dhe Australis. Gjyq. Prmbarim. Lajmroj lexuesit
se shkaku q numri i kaluar i gazets doli i dobt dhe me gabime ishte se kam qen smur
nga stomaku. Na kan ardhur nj numr ankesash nga ...pr Qani Kekezin. Sistemi pedagogjik
i zotit Kekezi sht me t vrtet i habitshm... hern e fundit mac(e)ja ... Zonjusha vajza e
pronarit t Fabriks s Lkurve, ... Adresa e mamive t qytetit. mimi i buks. Lajmrime ...
132
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
LETRSI
TEKSTET LETRARE
ZHVILLIMI I MSIMIT
Evokimi: (stuhi mendimesh, diskutim)
Nxnsit njihen me temn e msimit dhe objektivat q duhet t arrijn.
Msuesi/ja me an t nj stuhie mendimesh, nxit nxnsit t asin rreth termit letrsi.
- kuptoni me termin letrsi?
Fjala letrsi vjen nga fjala latine littera, q do t thot shkronj (dika e shkruar).
133
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
shkencat,
letrsia filozofia
Ilustrimi, interpretimi, mishrimi i s vrtets; Njeriu, Zbulimi i s vrtets shkencore
Ndikimi te lexuesi n mnyr subjektive bota Objektiviteti
Trillim - Krijimi i nj ngjarjeje a i nj karakteri, q nuk sht ashtu n jetn e prditshme, por q jepet si dika e
vrtet q mund t ndeshet a mund t ngjas; krijim imagjinar, fantazi; trillim artistik (poetik).
Gjithashtu mund t themi se teksti letrar ndikon te lexuesi n mnyr subjektive nprmjet emocioneve, qndrimeve
t tij. Tekstet letrare kan t pranishme edhe funksionin estetik (knaqsia estetike e s bukurs), i cili prfshin n
vetvete: stilin, gjuhn, metrin, ritmin, strukturn e veprimit letrar.
Nxnsit orientohen t vzhgojn pikturn e Salvatore Dalis, n f. 108 t tekstit me pikvshtrimin nga
larg-afr dhe t asin rreth saj.
Larg: hapsirat n horizont (ranore) informacion nga gjeograa; mbetjet e nxjerra n breg fosile;
trupin pa tipare; nj qenie e madhe e dukshme (qeni) n zgavrn e syrit shihet hapsira;
Afr: n t djatht t tavolins paralel me t nj pjat me fruta; mbi tavolin pjata me fruta me shfaqjen
e fytyrs.
Nxnsit duhet t asin pr informacionin q marrin nga ky krijim, ku si objekt studimi sht: natyra, bota,
njeriu. (Trhiqet vmendja e nxnsve pr t ilustruar t dhnat e diagramit t Venit, duke br dallimin
midis dijeve t tjera dhe letrsis, si dhe nxjerrja e tipareve t prbashkta.)
Drejtohet pyetja: - A ka dallim midis s bukurs n natyr dhe n art?
N art bukurin e transmeton mesazhi q prcillet te lexuesi n mnyr artistike. E bukura n art nuk ka
lidhje me objektin. P.sh.: Nj objekt mund t jet i shmtuar, si p.sh.: Kuazimodoja, por prshkruhet bukur
nga autori.
U krkohet nxnsve q t bjn dallimin ndrmjet s bukurs q shohin n natyr dhe n piktur. Ata
formulojn mesazhet q nxjerrin nga piktura. N kt etap nxnsit kan realizuar nga leximi i pikturs
gjendjen e prjetimit artistik, si:
- intelektin,
- ndjeshmrin,
- imagjinatn.
Ushtrimi 4. Nxnsit nxiten t shprehin opinionin e tyre n lidhje me vlerat e ekranizimit t nj vepre
letrare dhe vet veprs, duke argumentuar me fakte e t dhna se nga leximi i nj vepre kan prtime
t shumshta.
Ushtrimi 5.
U lihet nxnsve koh (2-3) pr t lexuar fragmentin me synimin pr t identikuar lidhjen ndrmjet
134
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
e bn shum t qart si e krijon krijuesi botn e tij t fantazuar, t ciln e merr shum seriozisht, e
trajton me pasion t madh, duke e ndar qart nga realiteti.
Nga bota joreale, objektet e s cils nuk na japin knaqsi, n kuadrin e lojs s fantazis, ato bhen
pr shikuesin, dgjuesin, krijuesin burime knaqsie.
REFERENTI
tema
135
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Evokimi: (pyetje-prgjigje, diskutim, parashikimi me terma paraprak)
Msuesi/ja shtron pyetjen:
- Cili sht ai element i komunikimit, q prdoret nga drguesit (dhnsit) e nj teksti letrar, shkencor,
lozok, fetar? (kodi gjuha)
- Cilat jan veorit e gjuhs n kto tekste?
Shnohen n tabel konceptet e mposhtme dhe me prgjigjet e nxnsve bhen plotsimet prkatse:
Gjuha e shkencs
Denotative
Shpreh mendim ose qndrim subjektiv.
Po shkon drejt rrudhjes dhe prdorimit t shenjave-formula.
136
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Gjuha e letrsis
Konotative.
E ngarkuar emocionalisht.
Shpreh qndrimin dhe ndikimin e autorit ndaj lexuesve.
sht mjaft e pasur dhe e larmishme.
Prfshin t gjitha format e ligjrimit, si dhe gjuhn standarde.
Shfrytzon format dialektore dhe krahinore; gjuhn e grupeve t ndryshme shoqrore, pr t dhn
koloritin e mjedisit.
Krijon shumsi kuptimore.
Gjuha e prditshme
nuk sht uniform
prmban botkuptimin e folsit
ka funksion shprehs
synon t ket saktsi
Gjuha e letrsis
shfrytzon rezervat e gjuhs s prditshme
shprehet personaliteti i shkrimtarit
do vepr vendos nj rregull t vetin mbi materialin gjuhsor
ka funksion shprehs
Hapi IV (pun n grupe)
Punohet ushtrimi 2. Msuesi/ja u shprndan grupeve shirita letre ku jan shkruar dy tekstet, t cilat
pasi t krahasohen, do t vihen n dukje veorit gjuhsore.
137
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Tekst me funksion praktik
Si vizitohet nj muze?
Disa kshilla pr ta br m t kndshme vizitn n nj muze apo galeri arti do t ishin:
- para se t lloni vizitn, pajisuni me nj planimetri t muzeut, n mnyr q t planikoni drejtimet dhe kohn
e vizits.
- Krkoni ndihmn e guidave, njerzve q u shoqrojn tju bjn komente ose tju japin informacion pr veprat
q shihni.
- Lexoni tabelat informuese, t cilat do tju ndihmojn t orientoheni pr t gjetur salln q dshironi t
vizitoni.
- N fund t vizits krkoni katalog q analizojn me hollsi veprat e ekspozuara
Tekst letrar
U ngjitm n katin e tret.
Gjyshja ndezi zjarrin n dhomn e dimrit. Un rash pr t fjetur.
Jasht ulrinte furtuna, oxhakt rnkonin maj atis si t gjall dhe tani un mendoja, sesi nn themelet e
shtpis son nuk ishte toka e fort dhe e sigurt, por uji i zi dhe i pabes i sterns...
Kur u zgjova, shtpia ishte e shurdhr. Babai dhe nna inin. Un u ngrita pa br zhurm dhe pash orn.
Ishte nnt. Shkova n dhomn tjetr, por edhe gjyshja inte. Ishte hera e par q t gjith inin n kt
or
- Megjithat, dallimi mes autorit dhe tregimtarit nuk sht i thjesht n nj vepr konkrete
Marr nga Kronik n gur, Ismail Kadare
Hapi IV.
Nxnsit kan informacion nga klasa e 9-t, i cili duhet t prdoret gjat ksaj etape. Nxnsit
lexojn pr disa minuta informacionin e tekstit pr klasikimin e letrsis dhe mbajn shnime, t
cilat do tu duhen pr t klasikuar veprat letrare sipas gjinis me foto.
Detyr shtpie: Bni analizn e teksteve q u prkasin tri gjinive kryesore n baz t informacionit,
n faqen 112.
Grupi I. Pas vdekjes - ajupi.
Grupi II. Historia e Sknderbeut - Naim Frashri.
Grupi III. Lirija - Ndre Mjeda.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Evokimi (stuhi mendimesh)
Msimi llon me nj stuhi mendimi pr t kujtuar llojet e teksteve, t cilat nxnsit i kan msuar n
llim t librit.
- dini pr llojet e teksteve?
prshkrues
shpjegues udhzues
Llojet e
argumentues teksteve rrfyes
139
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
T m
em shu
ngjarja zhvillohet n nj os a. fjalia nuk llon me rend t ri
E rrfen
koh dhe mjedise t b. gjuha m afr komunikimit
ngjarje
caktuara K m t prditshm
lirsh
ohet m
S organiz c. zgjedh dhe prdor fjal me
:
ka nj ose m ti poetik
se teks kuptim t gurshm
shum personazhe T d. prdor shprehje
I frazeologjike, krahinorizma
Shkruhen n tabel ose paraqiten n tabak letre tituj t teksteve rrfyese, si m posht dhe
krkohet prej nxnsve ti klasikojn sipas forms.
Hapi III. Pa klasikimit t titujve t teksteve, nxnsit shpjegojn me fjalt e tyre se far jan kto
forma, far i bn t dallueshme.
Pun me grupe:
Grupi I. Narcisi - Miti grek.
Grupi II. Muji dhe Halili - legjend popullore shqiptare.
Grupi III. Djali, shkabonja dhe e bukura e dheut - Prrall popullore shqiptare.
Grupi IV. Fabul.
140
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
N fund t procesit t leximit msuesi/ja ose nxns q kan informacion pr pyetjet q kan
dal, japin shpjegime pr to. Bhet prmbledhja n tabel e njohurive t reja q nxnsit
msuan pr format e prbra.
Forms
Detyr shtpie: Duke prdorur diagramin e Venit gjeni t prbashktat dhe t veantat midis
romanit tradicional dhe atij modern.
tregimtar t zbuloj rolin e kohs dhe hapsirs n tekstin rrfyes, si elemente thelbsore
t rrmit dhe si mjeshtri e stilit t autorit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Shtrohet pyetja:
- Cilat jan elementet e ndrtimit (kompozimit) t nj teksti tregimtar?
(Nxnsit kan informacion nga klasa IX.)
- Titulli:
s
- Situata llestare: - Parashikimi;
- Ndodhia qendrore: - Pika e lidhjes;
- Prfundimi: - Zgjidhja e koniktit;
Hapi II (INSERT)
N kt or msimi nxnsit do t msojn hapat q ndiqen pr t br analizn e tekstit
tregimtar (procedur e njohur prej tyre n analizn e tekstit tregimtar).
Lihen nxnsit pr disa minuta t lexojn informacionin e tekstit duke prdorur INSERT-in.
Nis me rikujtimin e njohurive t mparshme dhe i lejon nxnsit t kontrollojn gjersisht
shkalln e tyre t t kuptuarit gjat leximit t nj materiali. Prpilohet tabela e mposhtme:
V + - ?
142
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
- i jashtm - i brendshm
organizimi i jashtm i poezis organizimi i motiveve pr t
/drams/ krijimeve n proz krijuar trsin kuptimore
Nxnsit vzhgojn brthamat rrfyese prej t cilit sht ndrtuar teksti Tregtar amujsh
dhe diskutojn rreth tyre.
143
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi VI (prmbledhje e strukturuar, pema e mendimit)
Do t punohet me teknikn Pema e mendimit pr t rikujtuar dhe shtuar njohurit mbi
personazhet. Drejtohet pyetja: - A ka ngjarje kur mungojn personazhet?
Pr t kuptuar nj tregim duhet njohur:
A. Roli dhe funksioni i personazhit.
Personazhet sipas:
- rolit: - funksionit:
a. kryesor (protagonist) a. protagonist, zakonisht pozitiv (heroi)
b. dytsor (episodik) b. antagonist (kundshtar)
c. gurant c. ndihms
Nxnsit n bashkpunim me msuesin plotsojn skemn dhe bjn shpjegimet e nevojshme.
Analiza e nj teksti tregimtar krkon t prcaktohen:
144
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Titulli: Krkohet shpres Autori: Antonis Samarakis Lloji letrar: Vllim me tregime
Nse nuk arrihet t prfundohet n klas, kjo pun lihet detyr shtpie.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve.
145
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mjetet: teksti i nxnsit, fjalor mitologjik, piktura q lidhen me subjekte mitike, mjetet
e msimit, tabela, shkums.
Teknika t msimdhnies:
Stuhi mendimesh, pema e mendjes, vshtrim krahasues, diskutim, pun me fjalorin,
lexim i drejtuar.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh, pema e mendjes)
Msuesi/ja pasi i njeh nxnsit me temn dhe objektivat q duhet t arrijn, vazhdon me teknikn
Stuhi mendimesh.
Msuesi/ja, pasi ka rikujtuar se teksti tregimtar mbshtetet n format e hershme t antikitetit,
shtron pyetjen:
- far sht miti?
Miti
Njohurit e nxnsve msuesi/ja i plotson me informacionin e ri: Konteksti historik dhe letrar.
Plotsohet skema.
Miti
146
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mitologjia greko-romake
Cikli i Herakliut
miti i njohs
Cikli i Artridve
miti didaktik
Cikli Trojan
miti njohs
STRUKTURA E MITIT
REALE ME ROLE T
RRFEHEN BUKUR PRSRITJE DHE SHPIRTRORE
Detyr shtpie: Lexoni mitin Orfeu dhe Euridika, nnvizoni emrat mitologjik dhe me ta ndrtoni nj
fjalor mitologjik. Pr realizimin e detyrs nxnsit duhet t shfrytzojn fjalorin mitologjik ose burime t tjera.
148
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mjetet: teksti i nxnsit, etore e fjalorit, drrasa e zez, shkumsa, mjete shkollore.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I. Msimi nis me detyrn e shtpis: plotso fjalorin mitologjik n etoren e fjalorit.
Nxnsit lexojn emrat mitologjik q kan gjetur dhe japin shpjegimin pr hyjnit. Ndiqen me
vmendje prgjigjet e njri-tjetrit.
149
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Koha e pacaktuar
Fabula e mitit (ngjarjet) Vdekja e Euridiks, vuajtja pasionante e Orfeut, fundi i dhimbshm i
Orfeut, kthimi n Had, jeta n pavdeksi
Figuracioni simboli
antiteza
gura t tjera
150
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Grupi III. N mnyr ky mit lartson gurn e Euridiks (pasive dhe nuk et asnj fjal)?
Euridika: Nimf e vdekshme. Tek Euridika shihet dashuria pr jetn. Jeta e Orfeut me t kishte
qen e lumtur. Nj jet n t ciln Orfeu kishte njohur dhe jetuar vetm ditt e shklqyera plot
drit t pranvers.
Plotsohet prmbledhtas n tabel roli dhe funksioni i personazheve.
Grupi II.
Fragmenti Mjeti stilistik Funksioni kuptimor
151
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi VI (pyetje prgjigje).
Nxnsve u shtrohet pyetja:
- funksion kryente miti Orfeu dhe Euridika? (njohs fati i njeriut, didaktik roli i artit)
Nxnsit kujtojn llojet e miteve, si dhe bjn lidhjen e tyre me mesazhin q prcjell ky mit.
Shnim. Komenti mund t zhvillojet n dy or, duke komentuar n orn e dyt gjuhn dhe stilin e mitit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (ritregim i prmbledhur)
Nxnsit nxiten t tregojn nj prmbledhje t mitit me sa m pak fjali, t cilat mund t
shkruhen edhe n drras t zez.
modele
Detyr shtpie. Lexoni Info plus (material pr t shtuar kulturn) n f. 131. Gjeni informacion plus
nga Interneti apo burime t tjera si sht prdorur mitologjia n koht e sotme.
153
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn e re Letrsia e Rilindjes. N kt etap do t
punohet me teknikn Stuhi mendimesh. Drejtohet pyetja:
- ju kujton termi Rilindje?
Rilindje
Luftrat e brendshme
Kryqzatat
MESJETA (shek. XII-XIII):
Shek. XIV paqe e vazhdueshme
RILINDJA
Hapi V (minitest)
1. Kur lindi letrsia humaniste?
2. Pse letrsia e Rilindjes quhet edhe letrsi humaniste?
3. Cilt jan disa nga prfaqsuesit kryesor t letrsis s Rilindjes?
Shnim. sht e mir q nxnsit t porositen q n fillim t vitit shkollor q t lexojn ato vepra q do
t analizohen n klas.
Detyr shtpie. Lexoni informacionin pr Servantesin dhe rikujtoni subjektin e romanit Don Kishoti.
155
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja e nis msimin duke kontrolluar detyrn q ka dhn orn e kaluar.
- dini pr jetn dhe veprn e Migel Servantesit?
Shkruhet n drras t zez informacioni q sjellin nxnsit, duke nnvizuar astet kryesore nga
jeta, si dhe veprat.
Hapi II (ritregim)
Nxnsit ritregojn fabuln e romanit.
Msuesi/ja s bashku me nxnsit bn interpretimin e kuptimit t par dhe t kuptimeve plotsuese.
U botua m 1605
Don Kishoti
Roman pr t vn n loj romanet kalorsiake
kuptimet plotsuese
qllimi: - t ndreq botn (shpresa e njeriut pr ndryshimin e bots edhe kur sht e pamundur)
ideali pr t shrbyer pa interes, me vetmohim n dobi t s drejts, t s mirs, t s vrtets;
- refuzon t pranoj realitetin;
- pik orientuese pr t sht e kaluara, fmijria;
- krkon t rikthej t kaluarn.
Hapi IV (diskutim)
Msuesi/ja drejton pyetjen:
- A keni dgjuar t thon Ai njeri sht donkishot?
Bhet sqarimi i termit n tabel.
Hapi V (vzhgim)
157
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
N libr jan disa piktura. U krkohet nxnsve ti vzhgojn me kujdes dhe tu prgjigjen
pyetjeve:
- mendime ju lindin kur shihni foton n f. 138?
- simbolizon perndimi i diellit dhe ecja e dy personazheve?
N nj sfond perndimi (metafor) kemi nj ecje para me vendosmri, me karakter lart.
- Cili sht ndryshimi ndrmjet gurs s kalorsit t piktorit S. Martini dhe Don Kishotit, piktur e
H. Daumier?
- Msuesi/ja i nxit t gjith nxnsit t bjn interpretimin e tyre.
Grupi I:
- Titulli Grupi II:
- Autori - Personazhet
- Gjinia - Mesazhi
- Koha e jashtme historike - Gjuha
- Koha e brendshme - Stili
- Hapsira
Grupi III: Ushtrimi 2 faqe 138, duke u mbshtetur te fragmenti i shkputur nga introdukta e F. Nolit,
nxnsit t nxjerrin mesazhin aktual t veprs pr kohn kur u prkthye, por edhe pr shfaqjet e
tij n do koh dhe t shfaqin opinionin e tyre.
Prfaqsuesit e grupeve paraqitin punn. Diskutohet rreth tyre.
Detyr shtpie. Lexoni fragmentin Sojliu i Manes, nnvizoni fjalt e panjohura dhe
prpiquni t gjeni shpjegimin e tyre te Fjalori i gjuhs s sotme shqipe.
158
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (ritregimi i subjektit, prmbledhje)
U krkohet nxnsve t tregojn prmbledhtas subjektin e fragmentit Sojliu i Mans. (Nxnsve
u sht dhn detyr ta lexojn fragmentin n shtpi).
Grupi IV: t zbuloj si shfaqet komizmi te gura e personazhit, te veprimet dhe mendimet e tij.
komizmi i gjestit
komizmi i karakterit
2.
3.
159
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Patetik - q prshkohet nga patosi; nj veprim q bhet me zjarr t madh ose me frymzim t ngritur.
Patos-i - gjendje e brendshme e nj njeriu q sht i mbushur me ndjenja t zjarrta a me frymzim t
lart; ndjenj e zjarrt q e ngre pesh njeriun e frymzuar nga nj ide e madhe; shfaqja e jashtme e
ksaj ndjenje a gjendjeje.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msimi nis me diskutimin dhe vlersimin e detyrs s shtpis. Pasi lexojn detyrn 2-3 nxnsit, t tjert
bjn vlersimin e puns s br. Msuesi/ja bn ndrhyrje, po t jet nevojshme.
160
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ky ushtrim sht mjaft interesant dhe krkon t ndihmoj nxnsit q t lexojn me vmendje dhe
tiu japin rndsi hollsive, t cilat shrbejn si mjete pr t nxjerr n pah komizmin e gurs s
Don Kishotit.
161
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msimi nis me teknikn Pema e mendjes, e cila e ndihmon msuesin/en t kontrolloj dijet e
nxnsve pr romanin Don Kishoti.
e brendshme e jashtme
koha vendi
162
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pasi diskutojn mendimet pro dhe kundr arrijn n nj prfundim, i cili shkruhet n drrasn e zez.
Mos ikni, frikacak e burracak... - kalors q ka dal pr lavdi t vetn, por edhe t t
tjerve, t shtypurve;
- shpreh idealin e t shrbyerit pa interes, me vetmohim
n dobi t s drejts, t s mirs, t s vrtets.
163
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msimi nis duke rikujtuar njohurit q kan marr prsipr nxnsit pr letrsin e Rilindjes
duke prfshir kontekstin historik dhe at letrar.
Msuesi/ja aktivizon nxns q do ti vlersoj, por edhe t tjer.
Epoka e Rilindjes
konteksti letrar
ishte letrsi qllimore
modele t retoriks:
- t bindjes
- t argumentimit
Faza I - shek. XVI: M. Barleti:
- Proza:
Rrethimi i Shkodrs
Historia e Sknderbeut:
- Shkrim biograk
- Shkrim historik
- Grshetim i fakteve, dshmive me imagjinatn e shkrimtarit, me qllimin e tij.
- Sknderbeu personazh historik bhet edhe personazh letrar.
Faza II shek. XVII (letrsia lobiblike):
- Shkrime me thelb biblik
- Prkthime
- Parathnie
- Lutje
- Fjal t urta
- Relacione
165
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
i jashtm
- kompozicioni
i brendshm
Nxnsit lexojn n heshtje tekstin prshkrues (ose e lexon nj nxns) dhe nnvizojn t
dhnat q jepen n t.
Nxnsit q kan aftsi t pikturojn u shprndahen (gjat leximit) et A4 dhe shnues dhe
punojn deri n fund t ors. Nxnsit e tjer diskutojn rreth legjends s koks s dhis.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pun n grupe)
Nxnsit ndahen n grupe dhe secili do t trajtoj nj nga shtjet e parashikuara n objektivat:
Grupi II t zbuloj tipare t humanizmit duke prdorur ditarin dypjessh: jepen tiparet e
humanizmit dhe nxnsit ilustrojn me pjes nga fragmenti.
Natyra njerzore
o Ndryshimi ndrmjet natyrs njerzore dhe hyjnore;
o Njerzit duhet t ndihmojn njri-tjetrin;
o Ekzaltim pr njeriun;
o Adhurimi pr lirin;
o Liria mendimit;
o Krkimi i drejtsis;
o Ligjsia morale.
167
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit i shkruajn t dhnat n tabak letre dhe nj prfaqsues i tyre i prezanton prpara klass.
Kjo etap mos i kaloj 25-30 minutat.
Ushtrimi 12: Nxnsit: Prdorimi i premrit vetor un, ne, ju sht n funksion t ligjrimit letrar.
Un, ne, ju emocioni dhe vlersimi i nnshtrohen logjiks dhe arsyes.
Ushtrimi 11: Pr kt ushtrim msuesi/ja u rikujton nxnsve se n kt vepr autori ka grshetuar
shkrimin historik me at letrar.
Stili heroik:
- himnizimi i vlerave, virtyteve kombtare;
- himnizimi i gurs s Sknderbeut nprmjet madhshtis s fjalimit, oratoris,
mesazhit q prcjell.
Ushtrimi 13: Tiparet e stilit heroik t gjetura n fragment jepen detyr shtpie.
Detyr shtpie. Shkruani. Kthimi i ligjrats s drejt n ligjrat t zhdrejt sht br n klasn IX.
168
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
U kujtohen nxnsve disa rregulla q duhet t mbajn parasysh pr realizimin e detyrs, si:
Kthimi i ligjrats s drejt n fjali t prbr ftilluese.
Shndrrimi i pjess lajmruese (fjalt e autorit) n pjes kryesore t fjalis dhe pjesa
prmendse n pjes t nnrenditur ftilluese.
Shndrrimi i foljes nga veta e par ose e dyt n t tretn dhe nga koha e tashme n t
ardhmen e s shkuars.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msimi nis me teknikn Stuhi mendimesh. Drejtohet pyetja:
- Vepra Historia e Sknderbeut e M. Barletit sht nj tekst historik apo letrar?
Przgjidhen dy nxns pr t dhn prgjigjen (nxnsit e tjer do ti vlersojn).
- Karakterizimi:
o psikologjik
o shoqror
o kulturor
- Brthamat rrfyese:
o populli
o princat
169
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mesazhi:
Gjuha: fjali t prbra, rrm i ngadalt me funksion pr t nxjerr n pah idet,
logjikn e mendimeve.
Stili: grshetim i dshmis historike dhe letrare, oratori, ligjrim i sakt.
Mjete stilistikore:
- pyetje retorike;
- epitete;
- epitet metaforik;
- kundrshtin e personazheve.
Mjetet e msimit: teksti i nxnsit, tabak letre, shnues, shkumsa, thnie, mjete
shkollore.
Epoka e romantizmit:
shek. XIX Revolucioni Francez shkrimtart largohen nga imitimi i modeleve t vjetra
sublimja me grotesken
171
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
gjinit prfaqsues:
Jeronim de Rada
poezia
lvruan
poema historike Naim Frashri poemn e gjat
tregimtare
fundi i shek. XIX proza Gjergj Fishta
romancieri i par
Ndoc Nikaj shqiptar, babai i
romanit shqiptar
172
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mjetet e msimit:
Teksti i nxnsit, shkumsa, mjete shkollore.
me kontraste t
jashtzakonshme
Romantizmi
Po Jo
- Fakti q autori e quan turm na jep t
drejtn t mendojm se turma udhhiqet
nga instinktet dhe jo nga arsyeja?
Prfundimi .......................................................................................
Pr ti dhn prgjigje pyetjes dhe pr t arritur n prfundimin e duhur duket lexuar edhe pjesa
e par e krkess s ushtrimit, si dhe fundi i fragmentit.
Ajo q shihet si e zakonshme nga shoqria, turma nuk sht gj tjetr vese nj situat e
jashtzakonshme q thyen rregullat mbi t cilat duhet t ndrtohet nj shoqri. Fyerja, masakra
nuk jan nj mjet argtimi, ato tregojn instinktet njerzore me t cilat sht ushqyer turma,
populli i paditur.
Lihen nxnsit t shprehin lirisht mendimet dhe t grupohen sipas pikpamjeve t tyre, mjafton
q pr zgjedhjen e tyre t sjellin argumente.
174
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 8 dallohen paragraft dhe roli q luajn n zhvillimin e ngjarjes. Ky ushtrim punohet n libr.
Ushtrimet 9 dhe 10 krkojn t nxirret n pah forca evokuese dhe sugjestionuese e shkrimit t
V. Hygoit.
asti m emocionues:
Esmaralda i on uj Kuazimodos.
- Syri i Kuazimodos shkreptiu:
- Fatkeqi zgjati buzt e tij t nxira, sikur t desh ta puthte, i hodhi asaj nj vshtrim q shprehte
qortim dhe pikllim t patreguar...
Kthesat e befasishme:
- Kjo sken ishte vrtet madhshtore...
- Edhe turma u ngashrye ...
Buzt e zhuritura..
175
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Koha n dispozicion nuk duhet t jet m shum se 2-3. do grup mjafton t gjej 1-2 mjete
stilistikore. Prfaqsuesit e grupeve paraqesin detyrn n emr t grupit.
Q n llim t msimit duhet par me kujdes koha n dispozicion, q ti lihet koha e mjaftueshme
edhe t vzhguarit. Pr kt etap do t shrbej edhe CD-ja ku sht nj pjes nga lmi
Katedralja e Parisit dhe nj fragment nga nj mjuzikll me t njjtin titull.
Nxnsit vzhgojn fotot dhe materialin lmik dhe shprehin mendimet e tyre lidhur me prfytyrimit
q iu ka ngjallur romani dhe sa jan prputhur ato me materialet gurative dhe lmike.
Mjetet e msimit: foto t marra nga interneti, epoka e romantizmit, teksti i nxnsit,
drrasa e zez, mjete shkollore.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (vzhgim, vshtrim krahasues, diskutim)
N Shqipri
Romani H. Strmilli
177
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mjetet e msimit: teksti i nxnsit, tabela, shkumsa, etoret e puns, mjete shkollore.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim i drejtuar)
Nxnsit udhzohen t mbyllin librat dhe t dgjojn tregimin I trashi dhe i holli me vmendje,
pr tiu prgjigjur pyetjeve.
Msuesi/ja shkruan n tabel t dhnat e para t strukturs s romanit.
Ndalesa I. Msuesi/ja lexon paragran N stacion... (6 rreshta)... i biri.
Msuesi/ja drejton pyetjen e rubriks Reektoni pr kuptimin.
Ushtrimi 1: N kt paragraf na jepet n mnyr t trthort pozita shoqrore e dy personazheve
kryesore.
- Cilat jan detajet q e tregojn kt?
- Buzt e lyera me yndyr i shklqenin si qershi t pjekura.
- Goja i mbante er heres dhe r d oranzh
- i ngarkuar me valixhe, me bohe, me pako
- goja i mbante er pastrma dhe kafe e rnd.
Prgjigje:
Ironia q autori e drejton pr kt shtres shpreh edhe shqetsimin e tij pr shoqrin e humbjen
e vlerave individuale.
Prmes ironis autori shpreh edhe mesazhin q ka vlera gjithkohore.
Prgjigjet e nxnsve:
Ushtrimi 7 - tregimi sht i ndrtuar me dy pjes:
Pjesa I nga llimi deri te ... Kam edhe dy yje.
Pjesa II nga I holli prnjhersh...deri n fund.
T dyja pjest jan n kontrast me njra-tjetrn.
Argumentimi: Kontrasti realizon dukshm nj thyerje brenda rrmit. Me an t tij shkrimtari nxjerr
n pah si ndryshimin e mnyrs s sjelljes, ashtu edhe ndryshimin e raportit t marrdhnieve midis
tyre. Thyerja e menjhershme i jep mundsi shkrimtarit t karakterizoj gurat e personazheve, pr
t cilat ndien keqardhje przier me neveri.
Thyerja n strukturn e tregimit tregon dhe pr nj ndarje t papajtueshme, vendosur ndr shekuj
midis shtresave shoqrore. Autori nprmjet ndarjes, thyerjes, nxjerr n pah inferioritetin e shtress
s ult, servilizmin, humbjen e dinjitetit.
Personazhet jan t heshtur, kan munges veprimi, veprojn, mendojn nn diktatin, autoritetin
e t hollit. (Personazhe q kan humbur vlersimin dhe respektin pr veten.)
Ushtrimi 11
Regjistri i gjuhs, si dhe fjalt q prdor n pjesn e dyt ndryshojn menjher, gj q nxjerr
menjher n pah karakterin e personazhit.
Msuesi/ja vlerson punn e grupeve dhe nxnsit n veanti.
181
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pas plotsimit t tabels msuesi/ja krkon prej nxnsve t plotsojn skedn e tregimit.
Koha: Mungesa e kohs i jep tregimit vlera gjithkohore. Rrmi i autorit kalon menjher te
veprimi, te fabula (pjesa m e rndsishme e tregimit).
Hyrja dhe mbyllja e tregimit jan paragraf, q prshkruhen me thjeshtsi, drejtprdrejt (pa
nntekst). Autori shmang letrarizmat apo prshkrimet me ngarkes emocionale, q ndikojn
n logjikn dhe mendimet e lexuesit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes, diskutim)
Msuesi/ja pr t kontrolluar njohurit rreth tregimit t shkurtr realist, shtron pyetjen:
- Cilat jan karakteristikat e tregimit t shkurtr realist, duke pasur parasysh tregimin e ehovit?
Me prgjigjet e nxnsve ndrtohet n drras t zez skema.
tema
personazhet:
marrdhniet
ndrmjet tyre Tregimi realist gjuha
B. Nj nxns lexon tregimin e shkurtr me tem aktuale dhe t tjert diskutojn cilat nga tiparet e
tregimit realist jan realizuar n t.
Msuesi/ja bn vlersimin e detyrs dhe dijeve t nxnsve.
Fjalor
Skic-a - Vizatim q paraqet dika vetm me vijat kryesore dhe q mund t plotsohet m pas.
Nga ky kuptim i par rrjedh kuptimi i skics si lloj letrar, q ka n baz nj prshkrim t
shkurtr t fakteve e ngjarjeve, t jetuara a t para drejtprdrejt nga autori, q paraqiten
me nj stil t thjesht e t rrjedhshm.
183
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
N kt ushtrim msuesi/ja trheq vmendjen pr prdorimin e ironis dhe nnteksti i saj lidhet
me absurditetin e jets.
Detyr shtpie. 1. Ushtrimi i rubriks Shkruani - ktheni fragmentin n shqipen standarde. 2. Nnvizoni
n libr gurat letrare, si: antitez, metafor, epitet, ironi paralelizm, shkallzim. (Realizimi i ksaj
184
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Mjetet e msimit:
Teksti i nxnsit, tabela, mjete shkollore, shkumsa.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (karrigia e nxeht)
Msuesi/ja e nis orn e msimit duke prdorur teknikn Karrigia e nxeht. Zgjidhet nj nxns,
i cili del prpara klass, ulet n karrigen prball me ta dhe u prgjigjet pyetjeve q i drejtojn
nxnsit lidhur me skicn e Migjenit.
Interpretimi:
Figurat letrare: Paralelizmi, epiteti, shkallzimi dhe mjete morfologjike t shprehsis jan n
funksion t prshkallzimit t tonit q arri deri n revolt.
Prshkallzimi ka funksion emocional, por nxit dhe imagjinatn e lexuesit.
185
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Prgjigje pr ushtrimin 9.
Migjeni me kt skic sht i revoltuari ndaj realitetit. Ai (autori) zbulon para lexuesit fatin e
njeriut n prpjekje pr mbijetes, indinjohet, revoltohet dhe denoncon.
Ushtrimi 12: Msuesi/ja krkon prej dy nxnsve t punojn pr t gjetur ironin, e cila sht e
pranishme, tipar i stilit t Migjenit, e cila prshkallzohet deri n sarkazm.
Ting-tang-tung - llon ironia.
Pika kulmore: Brtasin me britm ngadhnjyese
Sarkazma: Qeshju, palajo, ndrsa zemra t plcet.
Pasi kan komentuar skicn dhe kan nxjerr n pah veorit dhe vlern e saj artistike, nxnsit
do t kalojn n linjn e t vzhguarit.
Klasa ndahet n dy grupe.
Grupi I - do t vzhgoj n faqen 174 foton dhe do t vr n dukje detajet, q lidhen me
qndrimin e personave, shprehjen e fytyrs, veshjen, marrdhniet me njri-tjetrin.
Grupi II - do t gjej elementet e prbashkta midis mnyrs s shkrimit t skics dhe vijs s
shpejt e t sakt me t ciln vizaton autoportretin.
Prfaqsuesit e grupeve shfaqin mendimet n emr t grupeve.
Praktik e pavarur
U krkohet nxnsve t lexojn n tekstin prshkrues, kujtime nga motra e Migjenit dhe t
plotsojn skemn.
186
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ndiqte kineman
komentonte lmat
njihte regjisort dhe artistt plqente m shum nga artistt arli aplinin
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (Stuhi mendimesh)
Msuesi/ja ritregon nj paragraf nga rrfenja Rin Katerinza. (Ndenji mbi nj tjetr varr,
mermer i bardh si bora, t do nj plaku...
Sa sdua t ndahemi kurr!) dhe drejton pyetjet:
- Cili sht autori i ktij tregimi-rrfenj? Cila sht tema?
- N ciln form t tregimit dallohet M. Kuteli?
- dini ju pr jetn dhe veorit e shkrimit t tij.
Prgjigjet e nxnsve msuesi/ja i plotson n tabela.
187
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi II (pyetje-prgjigje)
Pasi sht trajtuar tematika e veprs s Kutelit, u drejtohet nxnsve pyetja:
- Pasi lexuat Vjeshtn e Xheladin beut, n lloj t tekstit tregimtar do ta klasikonit?
Msuesi/ja i njeh nxnsit me disa veori specike t novels, t cilat i ka paraprgatitur n nj
tabak letre.
- far ua ka br m t thjesht kuptimin e novels-rrfenj dhe cili sht vlersimi juaj pr personazhin?
Gjuha:
me ngjyrime t rralla;
e pasur n leksik;
ndikohet nga frazeologjia popullore;
ka ngarkesa t mdha ndjesish.
188
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 3: me an t ktij ushtrimi nxnsit, pasi sjellin momente kryesore nga fazat e
rnies s personazhit; arrijn te mesazhi i pjess: Trashgimtar t ligjshm nuk do t ket. Ky
do t jet edhe fundi i ktij lloji dhe njkohsisht shptimi i shtresave t varfra.
Ushtrimi 5: Pr her t par Kuteli futi dukurin e incestit n letrsin shqipe. Punon nj nxns
me fragmentin:
1. Xheladin Beu zgjati dorn, i iku leht faqet...Do t marr n konak, do ti bj...
2. Ta dish, o pushtanik, - thirri gruaja...
N astin kur njeriu llon e ndrgjegjsohet pr plakjen e tij, bn nj analiz t arritjeve n jet,
dshtimeve apo nj prmbledhje se far ka br n jetn e tij.
N t gjith ato vite Xheladin Beu kishte pasur udhrrfyes kshillat e gjyshrve (deri ktu
mund ta kuptojm sjelljen dhe gryksin e tij). Por n momentin kur Xheladin Beu nuk sht
m i aft t mbrohet nga nj femr (ishte nj zog q sheh gjarprin tek afrohet e nuk ik dot. E
189
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
mban t rndt e dheut), forca zike e gruas i ka shkaktuar nj goditje psikologjike dhe kjo sjell
prmbysje t raporteve Xheladin Beu vajz/femr. (E shtynte, e hiqte, e tundte, e shtynte
prap si leck dhe ai, Xheladin Beu, zot kasabeje e zot iigjesh, zgurdullonte syt si t but.)
Kuptohet se beu ka humbur pushtetin mbi femrn. Kjo ishte goditja m e madhe e ksaj gure q
e ushtronte pushtetin prmes kamxhikut. N kt moment lexuesit i lind dyshimi: Mos ndoshta
ka kryer dhe her t tjera incestin?
N momentin kur kupton pafuqin zike (plakjen) dhe kjo ishte nj goditje q nuk ishte prgatitur
pr ta marr, merr dhe goditjen m t fort. Instinkti i tij shtazarak, po e onte drejt incestit, ky
instinkt do ta onte edhe drejt marrzis, shkatrrimit prfundimtar. Nse fshatarve u kishte
shkaktuar dhimbje, turprim, goditjen e turpit Xheladin Beu do ta merrte nga veprimet e veta.
Kriza zike: Hej sa zt i kish at ast ata derra ifinj q rendnin me buk misri e dhall, po
leshrat i kishin si penda e korbit.
Kriza morale: Dhe i vozitn mornica t ftohta npr trup, jo pr kohn q i kish shkuar por pr
ato q do ti vente pasandaj. Ja npr qytet.... varri.... f. 181.
Kriza mendore: Kishte koh q iste e prgjigjej vet.
Po vjen yt bir kaluar e po t sjell tt bij pr ? ... si qent e si derrat.. Ta solla baba! Merre
time motr, tt bij!.
Tema:
Personazhi:
Paragraft rrfyes:
Toni i rrmit:
Migjeni Kuteli
Proza
realiste
Kjo detyr mund t prfundohet n shtpi.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (vshtrim krahasues, pun n grupe)
N kt or msimi msuesi/ja do ta nis me detyrn e shtpis Vshtrim krahasues.
Msuesi/ja aktivizon, kontrollon dhe vlerson nivelin e dyt t nxnsve.
Proza realiste:
Tiparet e jashtme:
a. kur beu ishte n lulzim t plot: Shndetin e kish pasur grur. ...as ta shikonin n dritn e syrit.
b. kur beu shihet para pasqyrs: ... u shikua e nuk e njohu veten, nga pasqyra e vshtronte nj
burr tjetr, me sy t skuqur, t krcyer, me nj gryk t shfryr dhe t varur si laprat e misrokut,
me ballin brazda-brazda... sikur i kishte shkuar ndonj damalug n fytyr. Megjithat, vajti e
u ngul prpara nj pasqyre tjetr. Po edhe ajo i tregonte nj burr me lapra, brazda e sy t
skuqur... (karakterizim i Xheladin Beut).
191
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pasi punojn pr 5-7 minuta, prfaqsuesi i do grupi paraqit para klass punn e grupit.
Shembull
Grupi I Ushtrimi 8, do t punoj me fragmentin pr t vn n dukje se si i prdor Kuteli mjetet
stilistike pr t prshkruar personazhin e ups s zn n ark.
Ndahet tabaku i letrs n dy pjes dhe grupi zbulon mjetet stilistike.
Grupi II Ushtrimi 9.
Prshkrimi i Sheqeres
Nj ballabane zeshkane me nj shami alisk? ... Ditt tona n t tuat bej
Sheqerja njher e nj koh kishte qen zjarrjoshsja... kish mbetur gjithnj fol e qesh.
Mara e Kovit: ..dukej nga nishanet q kishte qen e bukur, dhe ishte e fort... t hanin hallvn
upa i kishte syt t mdhenj... m e dobt
E shikoi si ujkonj, u ngrit e shkoi al-al, humbi npr lule e blerime.
192
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Edhe udi, si na duket neve, si thosh tr bota, mir thoshin, po udi, ta pret mendja, dhe ja tani.
Detyr shtpie.
1. a. Prshkruani Xheladin Beun n t dyja fazat kulmore:
n lulzimin e tij t plot dhe n shkatrrim prfundimtar.
b. Prshkruani Gurijen e Maron e Kovit nga kndvshtrime t ndryshme apo n raport me t
dyja fazat e Xheladin Beut.
Nxnsit lihen t lir n zgjedhjen e alternativs.
2. Lexon fragmentin Nj dashuri e Suanit.
193
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pyetje-prgjigje)
Msimi nis duke rikujtuar tiparet e prozs realiste. Drejtohet pyetja:
- Cilat jan veorit e prozs realiste?
Nxnsit prmendin veorit, i argumentojn me shembuj nga proza realiste dhe i ilustrojn kto
veori me detyrn e tyre: Prshkrimi i personazhit t Xheladin Beut ose prshkrimi i personazhit
femr. Ndrkoh nj nxns plotson n tabel hartn e konceptit.
Bhet vlersimi pr strukturn, paragraft prshkrues, gjuhn, stilin e prdorur nga nxnsi.
B: Romani modern
a. shpesh nuk prmban ndonj fabul t prcaktuar;
b. subjekti trajton thellsit e fshehta t psikiks njerzore (at ka ndodh n
brendsi t individit);
c. ndrthurja e absurdit dhe ekzistencializmit, si sd kundr fatit tragjik;
d. heronj t etur pr jet, q i dorzohen vetmis, zhgnjimit;
e. ngjarja ndodh brenda nj kohe t pacaktuar;
f. pozicioni i rrmtarit sht i ndrlikuar;
g. meditimet lindin nga nnvetdija;
h. prroi i ndrgjegjes.
194
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Proza bashkkohore
drejtimet kryesore Proza n Shqipri:
1. Autori: M. Prust
2. Titulli: Nj dashuri e Suanit nga cikli romanor N krkim t kohs s humbur.
Ndahet klasa n grupe dhe secili grup lexon materialin e tekstit, sipas ndarjes pr 20:
Grupi I Informacion pr M. Prustin N krkim t kohs s humbur.
Grupi II Konteksti Nj dashuri e Suanit.
Grupi III Studimi i ndjenjs.
195
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Gjat kohs q nxnsit przgjedhin materialin, msuesi/ja plotson n tabel hartn e strukturs
s romanit (ku nj prfaqsues i do grupi lexon materialin).
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (praktik e udhhequr)
Klasa ndahet n pes grupe, sa jan edhe ushtrimet e rubriks Reektoni pr prmbajtjen. Kto
ushtrime e ndihmojn nxnsin t komentoj fragmentin.
Ushtrimi 1: Gjendja paraqitet e rnd pr Suanin. Lexohet paragrai Po, megjithat,... e
zhvishte nga do interes.
Komenti: Suani jo thjesht e dashuron Odetn, por ndihet i prulur, i pafuqishm pr ti dhn
drejtim jets s tij. Jeta e tij, gzimi apo jo sht n dor t Odets.
Suani sht i dashuruar me Odetn, aq sa e shikon si nj lodr, objekt q i prket vetm atij.
Nuk prpiqet pr m tepr.
196
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Si funksionin?: Edhe n astet kur Suani mendon se mund ti propozoj dika ndryshe nga hert e
tjera, edhe kur dshiron q Odets ti shkoj mendja tek ai, sidomos rastsisht, befas i kujtohet se
Odeta ka t tjera impenjime me t cilat sht e lidhur domosdoshmrisht.
Grupi II Ushtrimi 7
Grupi IV Ushtrimi 9: Q n astin q e ka takuar Odetn n zemrn e tij sht ndezur nj ndje,
e cila shtohet gjithnj e m tepr n shpirtin e tij, aq sa ia ka mbushur mendjen vetes se e dashuron
Odetn, at vajz q hijeshonte sallonet, q kishte sharmin femror pr t trhequr vmendjen
e t gjith meshkujve, por q ishte siprfaqsore. N kokn e tij Odeta ishte personazhi femr i
idealizuar, aq i dshiruar dhe i vlersuar nga shijet e tij t holla estetike dhe artistike.
Ushtrimi 14: Pr kt ushtrim nxnsit do t nisen nga informacioni q din pr origjinalitetin e stilit
t Prustit f.189.
Stili i Prustit:
Stili Shprehje Funksioni
a. Pasuria, larmia - shkrimi i letrs Zbulon ligjsit q udhheqin sjelljen
e detajeve - smundja e re etj. e njeriut dhe q rregullon orientimin
Ju sdo t jeni kurr si t shpirtror. Zbulon, hulumton botn e
b.rikujtimi i asteve:
tjert brendshme t personazheve.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msimi nis me nj stuhi mendimi n lidhje me gurn dhe veprn e I. Kadares.
Stili
pallatet reale t njerzve
ndrrave t pushtetarve
sa i drejtprdrejt,
me kohn e tashme
aq dhe me shtresa
tejkohsin Mitet
t tra kuptimore Ura me tri harqe, Kshtjella
dhimbja dhe
dashuria pr me ringjalljen dhe
tema lidhet me: riprtritjen e konceptit bes
Shqiprin n
udhkryq raportin
tone t qndresn si: dimrin si:
ndrmjet kronikat e baladat
madhrishm jets dhe shkruara shqiptare
pr pasqyrimin e vdekjes
dukuri dukuri koh koh
qndress
abstrakte zike simbolike zike
shqiptare
historia
bashkkohore Hapi II diskutim
me prmasat e Nxnsit lexojn informacionin me nntitull Nga mosnjohja deri n famn
legjends botrore dhe diskutojn rreth pyetjeve t rubriks Diskutoni.
199
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Detyr shtpie. Bni nj ese krahasuese, duke zbuluar dhe krahasuar elementet q sjellin frymn
e legjends dhe elementet reale historike.
Legjenda e murimit
200
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 11 Klasa ndahet n 3 grupe dhe secili do t punoj me ditarin dypjessh. Nxnsit
punojn 10.
Grupet gjedhin nj prfaqsues, i cili lexon detyrn, nxnsit e tjer nnvizojn n tekst.
Msuesi/ja plotson n tabel funksionin historik dhe stilistik ose vendosen n drrasn e zez
tabakt e letrs, ku kan punuar grupet.
Msuesi/ja przgjedh 3 nxns sipas nivelit baz, mesatar, t lart pr t lexuar esen e tyre.
Nxnsit e tjer shprehin opinionet dhe vlersimet pr punn e shokve/shoqeve.
Detyr shtpie. Eseja do t ripunohet me krkesat e paracaktuara m sipr dhe do t dorzohet orn tjetr.
TEKSTI POETIK
Tema Objektiva: N fund t ors s msimit nxnsi t jet i aft:
t identifikoj tekstin poetik dhe veorit e tij;
Teksti poetik t krahasoj tekstet poetike sipas llojit: lirik, epik, epiko-lirik;
t dalloj ngjashmrit ndrmjet tekstit rrfyes poetik dhe tekstit rrfyes tregimtar;
dhe llojet e tij t krahasoj nj tekst poetik lirik me nj tekst n proz.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn e re t msimit Teksti poetik dhe llojet e tij.
U lexohet nxnsve nj strof e zgjedhur nga tekstet poetike t panjohura nga nxnsit.
U drejton pyetjen: - Cilat jan veorit e tekstit q sapo dgjuat?
Teksti poetik
Hapi III. Nxnsit ndahen n grupe pr t plotsuar tabeln me teknikn Di/ Dua t di/ Msova.
do grupi i jepet nga nj shtje, p.sh.:
Grupi I: Llojet epike n vargje
Grupi II: Llojet epiko lirike dhe liriko-epike
Grupi III: Llojet e liriks tradicionale
Grupi IV: Lirika moderne
Hapi IV (minikonkurs)
Msuesi/ja u shprndan t tria rreshtave t bankave nga nj fragment t ndryshm teksti poetik.
Nj nxns i secilit rresht e lexon at me z t lart.
Nxnsve u krkohet ta klasifikojn tekstin sipas llojit.
Ata duhet t argumentojn prgjigjen e tyre me 2-3 veori kryesore.
Grupi I: Knga e Rozafatit / Cikli i Kreshnikve
Grupi II: Bagti e Bujqsi
Grupi II: Vdekja e Nositit
N fillim nxnsit duhet t`i dallojn poezit pr nga forma, e cila bie menjher n sy.
(1 tekst, ka fjali t prfunduara; 2 kolon, ka vargje q nuk arrijn n fund t rreshtit)
Nxnsit duhet t dallojn poezit pr nga prmbajtja, pra pr nga tematika q ato trajtojn.
(Tema e t dyja teksteve sht e njjt, pra, flasin pr pranvern.)
Nxnsit dallojn veorit e secilit krijim.
1 prshkrim objektiv, sht tekst informues, ka prshkrim n detaje, gjuha sht e drejtprdrejt,
zbatohen rregullat sintaksore;
2 prshkrim subjektiv, paraqitet gjendja shpirtrore e poetit, sht poezi
- Veorit e tekstit poetik: vargu, rima, ritmi, muzikaliteti, efekte t veanta zanore, prishet rregulli
normal sintaksor (inversioni), leksiku sht i veant, ka gjuh t figurshme.
Pun e pavarur:
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Cili sht qllimi i shkrimit t t dyja teksteve?
Bni nj prmbledhje t tekstit t par dhe t dyt.
Merren mendime t nxnsve t nivelit baz pr tekstin e par dhe t nivelit t lart pr tekstin
e dyt.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (dgjim i poezis)
Msuesi/jau krkon nxnsve t jen t vmendshm pr t dgjuar fragmentin nga Cikli
i Kreshnikve.
Gjat leximit nxnsit do t prcaktojn nse vargjet kan ritm, rim dhe muzikalitet.
Pas atmosfers plot emocion q krijohet, nxnsit diskutojn pr pranin e ktyre tri veorive n vargje.
205
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Metrik - nga Elementi formal Pushim i shkurtr Prsritje e rregullt Prputhje e plot
greq. metr varg. m i dukshm q brenda nj vargu e rrokjeve t e rrokjeve t fundit
Metrika sht ajo dallon nj tekst gjat leximit, q theksuara t dy a m
deg e teoris s poetik nga tekstet bhet n nj vend e t patheksuara shum vargjeve,
letrsis q merret e llojeve t tjera. t caktuar, sipas ose t rrokjeve t duke filluar
me sistemin, mbi metrit, pr t gjata e t shkurtra nga zanorja e
t cilin ndrtohen theksuar m mir n nj varg. theksuar.
llojet e ndryshme ritmin.
t vargjeve.
Gjithashtu, punohet edhe me shtjen Struktura poetike sintaksore: vendosja e fjalve n varg.
Gjuha e poezis dallohet nga gjuha e teksteve t tjera, sepse gjuha e poezis ka sintaks t lir.
Msuesi/ja shkruan n tabel:
Figurat e sintakss
poetike
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja shkruan n tabel konceptin tekst poetik dhe ndrton skemn e mposhtme, duke
br kshtu prmbledhjen e elementeve t tij.
Teksti poetik
informimi dhe prshkrimi
mnyra si shprehet prmbajtja qllimi komunikimi i gjendjes shpirtrore dhe emocionale
epike
form prmbajtje epiko-lirike, liriko-epike
lirike
vargu
t theksuara kombinim i fjalve n
numr rrokjesh planin sintaksikor
t patheksuara rendin normal
cezura
sintaksikor
ritmi
shmangie simbolesh (inversion)
rima
enumeracion
strofa
anafor
Hapi II (piramida e mendimit)
Msuesi/ja ndrton n tabel piramidn e mendimit me konceptin gurat e kuptimit.
FIGURAT LETRARE
M S P M S A K S P E A H L G I
E I E E I L R I E P N I I R R
T N R T M E A M R I T P T O O
O E I A B G H I S T I E O T N
N K F F L O E T E I
O O A R T
N T E
I T R O L R S I B A S A
I I Z
M O A R I I I T O K
F A
I K Z A A M U I L U
A A A I D K A
A I
M
I
Msuesi/ja u shpjegon nxnsve se far jan figurat e kuptimit dhe figurat e shprehjes.
Figurat e kuptimit krijohen duke br nj zhvendosje t kuptimit t fjalve, duke u dhn atyre nj
kuptim t ri, t pasur me ndrlikime t thella e me vlera sugjestive.
Pr ta shpjeguar m qart procesin e zhvendosjes s kuptimit, msuesi/ja i orienton nxnsit t
lexojn vargjet q jan shkputur nga Martesa e Halilit dhe Gjergj Elez Alia.
U drejton pyetjen:
- kuptoni me krahasim t zgjatur (similitud)?
- A e ndihmon krahasimi i zgjatur lexuesin t prftoj imazhe, vizion t ri sugjestiv dhe origjinal?
208
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
209
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
210
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja shkruan n tabel emrin e Homerit dhe u krkon nxnsve t thon se far din rreth ksaj figure
dhe veprave t tij.
HOMERI
Nxnsit q kan dshir prmbledhin informacion me goj dhe msuesi/ja plotson skemn n tabel.
211
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Msuesi/ja przgjedh dy nxns q kan sjell informacion dhe m pas i orienton t lexojn
informacionin mbi Homerin dhe mbi poemat epike.
Hapi III (analiz)
Kalohet te analiza e poems Iliada. Msuesi/ja rikujton fillesn mitologjike mbi molln e sherrit, q u b
shkak i lufts 10-vjeare greko-trojane. M pas ndalet te subjekti dhe struktura e poems Iliada.
Pr ritregimin e subjektit msuesi/ja przgjedh nxns q kan dshir.
Titulli: Iliada
Autori: Homeri
Lloji: poem epike-heroike
Struktura: 24 libra
Tema: lufta e akejve kundr trojanve.
Hapsira: Troja (Ilioni)
Sistemi i personazheve:
Akili dhe Hektori
Paridi dhe Helena
Hektori dhe Andromaka
Agamemoni
Mesazhi: tragjizmi dhe heroizmi
Rrmi dhe prshkrimi: teknika e rrfimit dhe e prshkrimit sht themelore. Nuk prshkruhet e
gjith lufta e Trojs, por vetm 51 ditt e fundit t luftimeve
Rrfyesi: mban distanc me lexuesin
Stili: ligjrim i lart, stil heroik, elemente fantastike, elemente heroike.
Detyr shtpie: T prgatisin n shirita letre veorit e epizmit tek Iliada. Kta shirita mund t`i ngjisin
n tabak letre. T plotsojn fletoren e fjalorit me fjal t reja pr Akilin dhe pr ciklin e Atridve.
212
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (prezantimi i puns)
a. Nxnsit kan vendosur n drrasn e zez tabak t bardh, ku jan shkruar veorit e epizmit
te poema Iliada.
b. Nxnsit lexojn t dhnat q kan shkruar n fletoren e fjalorit mbi ciklin e Atridve,
Agamemonin, Menelaun, Akilin.
Hapi II (ditari dypjessh)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn dhe objektivat q duhet t arrijn hap pas hapi.
Msuesi/ja ose nj nxns lexon Kngn I.
Punohet me ushtrimet e rubriks Reflektoni pr kuptimin.
Ushtrimi 1. Nxnsit mund t prdorin pr ilustrim hyrjen te Fuqia e Mujit, Martesa e Halilit, te
Bagati e Buqsia.
Ushtrimi 2. Punohet me teknikn Ditari dypjessh.
Po Pyetja Jo
- A sjell grindja dhe prarja vetm humbje?
Nxnsit japin mendimet e tyre pro ose kundr dhe n fund arrijn n nj prfundim t prbashkt.
213
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (recitim)
Msimi fillon me recitimin e fragmentit hyrs dhe vlersimin e drejtuesve. U drejtohen pyetje
nxnsve q lidhen me figurn e Akilit, ngjarjen q ndodh.
Po Pyetja Jo
- A jan fjalt nder dhe hakmarrje shkak dhe
pasoj t njra-tjetrs?
Nxnsit japin mendimet e tyre pro ose kundr dhe n fund arrijn n nj prfundim t prbashkt.
Ushtrimi 13. Dy nxns lexojn me z t lart dhe nxnsit e tjer prcaktojn inversionin,
polisidentin, enumeracionin.
215
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim zinxhir)
Nxnsit lexojn zinxhir informacionin pr prkthyesin e veprs Iliada, Gjon Shllakun.
a) Nnvizojn n fragmentet e dhna pr jetn dhe veprn e tij dhe t dhna t tjera
interesante.
b) Nxns t nivelit t lart shpjegojn veorit t epizmit dhe t artit t Homerit.
nga poema
Iliada
(ora IV)
Detyr shtpie: Gjeni informacione lidhur me filma t realizuar mbi poemn Iliada, si: tituj filmash, subjekte,
realizime filmike, autor protagonist, vendi i xhirimeve, besnikria ndaj poems etj.
216
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Skedari i filmit personazhet nga poema me figurat e krijuara nga aktort n film;
t zgjeroj t dhnat pr filmin me t njjtin subjekt;
(ora V) t jap opinione pr skenarin e ndryshuar t filmit q nuk korrespondon me
subjektin e poems homerike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (shikim filmi, diskutim)
Nxnsit shikojn pjes nga filmi, t cilat, s bashku me informacionin n tekst, do t shrbejn pr
diskutim.
Msuesi/ja u krkon nxnsve t paraqesin informacionet e sjella rreth filmave me subjekt nga
Iliada, kuriozitete rreth tyre, foto t ndryshme t aktorve.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (T nxnit n bashkpunim)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn e re dhe shkruan n tabel Poezia gjat mesjets.
U drejtohen pyetje nxnsve:
217
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
konteksti historik
kishte karakter kolektiv Poezia gjat mesjets
shek. XII - XVI
N Evropn Perndimore
N Evropn Lindore
u krijua:
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja rikujton veorit e eposit. Nxnsit prgjigjen dhe msuesi/ja plotson n tabel pemn e mendjes.
Veorit e
eposit
Ushtrimi 1 - Komentoni formuln hyrse Lum e lum pr tlumin Zot duke u ndalur te datimi i eposit.
Ushtrimi 2 - far fryme sjell n rrfim ardhja e zanave? (Pr kt pyetje pyeten nxns t nivelit
mesatar.)
Nxnsit ndalen tek epiteti dhe krahasimi bardh si drita.
Ushtrimi 3 - Njerzit i adhurojn zanat e njkohsisht ua kan frikn ... - Si dalin ktu zanat?
Argumentoni duke ilustruar vargje
Nxnsit argumentojn duke ilustruar me vargje nga fragmenti.
Hapi III (ditari dypjessh)
Punohet rubrika Reflektoni pr interpretimin.
Ushtrimi 4. punohet me teknikn Ditari dypjessh.
Grupi IV Ushtrimi 10. Ndajeni kngn n disa pjes. Vendosini secils kng nga nj titull.
(Kjo sht nj krkes me t ciln nxnsit jan msuar ndarja e pjess dhe nxjerrja e piks s
planit.)
220
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (tabela e strukturs)
Nxnsit, pasi kan ndar kngn n pjes, lexojn titujt q i kan vn do pjese. Aktivizohen
nxnsit e tjer pr t identifikuar elementet e kompozicionit dhe t plotsojn n fletore skedn.
Struktura e poems
Hyrja:_______________________________________________________
Pika e lidhjes:________________________________________________
Zhvillimi:____________________________________________________
Pika kulmore:________________________________________________
Zgjidhja:____________________________________________________
Koha: relative
Vendi: mjedise reale dhe fantastike
Veprimi: shum i hiperbolizuar.
Suspensi: kureshtja pr dhuratn e zanave, padurimi pr prgjigjen e Mujit
Sugjestionimi i lexuesit: Si do t sillet Muji me shokt, far do t bj pasi
t kthehet n shtpi?
Elementet - realiste: bjeshkt,
- t mbinatyrshme: drita e bardh, zanat, qumshti, forca e Mujit.
Kto t dhna do t`i ndihmojn nxnsit pr t gjetur elementet kuptimore q bartin magjin,
t mbinatyrshmen.
Pr ushtrimet 13 dhe 14 nxnsit ndahen n dy grupe, nga nj ushtrim pr secilin grup.
Nxnsit punojn deri n pes minuta.
Prgjigjet e nxnsve q zgjedh msuesi/ja shkruhen n tabel, duke plotsuar strukturn e poems.
221
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Vshtrim krahasues
Nxnsit krahasojn funksionin e prsritjes te poemat Iliada dhe Kngt e kreshnikve.
Tabela e personazhit
Msuesi/ja i ndan nxnsit n disa grupe pune.
Nxnsit e grupit t par punojn ushtrimin 17, n faqen 239. Plotsohet tabela e mposhtme.
Personazhet Veprojn Flasin Karakterizohen
Muji
Zana
Nxnsit e grupit t dyt punojn me ushtrimin 18. Prgjigjen e lidhin me karakteristikat e personazhit
t Mujit. Sjellin argumentet e tyre dhe i ilustrojn vargjet, t cilat u shrbejn pr t plotsuar tabeln.
Kur nxnsit prfundojn punn, msuesi/ja przgjedh nxnsit, t cilt do ti vlersoj pr shpjegimin
dhe argumentimin.
Nxnsit e grupit t tret lexojn t pavarur ushtrimin 19 dhe msuesi/ja punon me tabeln (vendos
shenjn + te zgjidhja e drejt).
Funksioni
Fjala
Poetik kuptimor ritmik narrativ
tha
222
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja do t bj nj prmbledhje t msimit rreth njohurive mbi tekstin poetik dhe dy llojet e saj.
Teksti poetik
epika lirika
pastorela
rondoja lirika e dashuris poezia mistike poema alegorike
balada
ideali i dashuris frymzim fetar frymzim fetar
Sonetet shrbejn si
Petrarka aste nga jeta
model i poezis s dashuris nga
poett rilindas deri te romantikt
Libri i kngve
M pas msuesi/ja i njeh nxnsit me prmbajtjen e kngs Nuk gjej paqe, duke e lexuar sonetin
para klass. Punohet me rubrikn Reflektoni pr kuptimin.
Ushtrimi 1 gjeni vargjet.
Ushtrimi 2 punohet me teknikn Ruaje fjaln e fundit pr mua.
Nj nxns lexon vargjet, nxnsit e tjer komentojn. Nxnsi i par thot mendimin e fundit.
M pas plotsohet ditari dypjessh.
224
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja s bashku me dy nxns, t cilt i ka przgjedhur pr t`i vlersuar, bn nj prmbledhje
t njohurive q kan marr pr lirikn dhe sonetin.
Arioso Taso
struktura
3 katika
33 kng secila
Tercina - strofa
trevargshe
225
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Detyr shtpie: Shtjelloni me shkrim gjendjen shpirtrore t poetit para dhe pas vdekjes s Laurs
ose u lihet e lir zgjedhja.
226
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me informacionin e ri. Shkruan n tabel.
Marin Barleti
Frang Bardhi
Pjetr Budi
Pjetr Bogdani
Nxnsit lexojn informacionin pr poezin n kohn e humanizmit n Shqipri (informacion q
e plotson msuesi/ja).
227
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi V (koment)
Msuesi/ja lexon poezin Laudans invocabo dominum. Komentohet poezia.
Punohet me rubrikn Reflektoni pr kuptimin.
Ushtrimi 1 - komentohen vargjet e dhna.
- A sht i vetdijshm Budi pr forcn mirbrse t artit? Ku duket kjo? Gjejini kto vargje.
Ushtrimi 2 - ilustroni me vargje: optimizmin, dashurin pr njerzit, dshirn e urimit, adhurimin e Zotit.
N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve q u pyetn pr informacionet, si dhe nxnsit
e tjer pjesmarrs.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msimi nis me rikujtimin e njohurive q jan marr orn e kaluar.
228
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Po Pyetja Jo
229
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pra, ushtrimet punohen me radh. Nxnsit mbajn shnime dhe sqarojn gjrat e paqarta.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja mbledh pr t vlersuar nj numr t caktuar detyrash. Shkruan n tabel fjaln lirizm
dhe romantizm qndron lidhja ndrmjet tyre dhe krkon nga nxnsit t tregojn ku qndron lidhja
ndrmjet tyre.
Lirizm = Romantizm
Nxnsit rikujtojn njohurit q kan marr pr lirizmin (t shprehsh ndjenjat) dhe romantizmin
(gjendja shpirtrore e njeriut q ndrron pr nj jet m t mir).
230
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Romantizmi evropian zhvillohet sipas dy modeleve n raport me vizionin q kan poett pr lirin.
poeti energjik
titulli i veprs
Bajroni
struktura e veprs
tematika, personazhi
231
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit njihen me ushtrimet gjat kohs q msuesi/ja do t lexoj fragmentin Shtegtari te ajld Haroldi.
Nxnsit nnvizojn vargjet pr tiu prgjigjur ushtrimit.
Pr kt ushtrim aktivizohen nxns t nivelit baz dhe mesatar.
Ushtrimi 4, punohet me teknikn Ditari dypjessh
strofa
vargu
Po Pyetja Jo
232
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
N kt or msimi do t vazhdohet analiza e poems, duke u mbshtetur tek informacioni q
nxnsit msuan n temn e kaluar. Do t punohet me teknikn Pema e mendjes, duke aktivizuar
dy nxns.
Poema ajld Harold
233
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Kuptimi romantik
Shpirti liridashs, energjik dhe aktiv i shqiptarve, q vlersohet me syrin e nj poeti romantik
(si trima turren).
Kuptimi realist
Ushtar t bindur t udhheqsit t tyre (Ali Pashs) Ku t`i oj i pari i tyre.
Nxnsi shpjegon dhe krahasimin, vlern kuptimore t foljes turren. Pas diskutimit me klasn nxnsi
vlersohet.
Grupi I fjalt ky pr Shqiprin: Iskanderi, Iskanderi tjetr, nn, kryqi, minaret, hns (simboli
i besimit islam), agimi lind (afrimi i liris pr popullin grek), shkmbi i Sulit.
Grupi II fjalt ky pr shqiptart: t rrept, armiq pr vdekje, miq besnik, trima, mikprits e
bujar, pa lajka, t shpats, t kngs (t argtimit).
Traditat dhe zakonet e pritn n shtpi me gjith t mirat, suljott u dhan dorn, ... i prcuall, ... pa
lajka, ndezn zjarr, u than rrobat ... mbushn plloshn, shtruan sofrn ... prcjellsit ia nisn kngs,
... me kng apo vajtim u drodhn fustanellat.
234
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Detyr shtpie: Nxnsit punojn n shtpi ushtrimin e rubriks Zbuloni dhe shkruani.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pun e drejtuar, pema e mendimit)
Nxnsit njihen me temn e re Romantizmi shqiptar dhe objektivat q duhet t arrijn dhe u lihet
koh t lexojn informacionin n libr. Nnvizojn n libr veorit, t cilat do t shrbejn pr t
ndrtuar skemn.
Msuesi/ja plotson n tabel skemn.
Romantizmi shqiptar
Rilindja Kombtare
Romantizmi Romantizmi
evropian shqiptar
236
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (skeda e fragmentit)
Msuesi/ja e nis orn e msimit duke kontrolluar njohurit e marra mbi poemn Kngt e Milosaos
mbshtetur te skeda e analizs s poems.
Po Pyetja Jo
- A sht poeti i zgjedhuri nga muza poetike pr
t prtritur poezin shqiptare?
Prfundimi: ..................................................................................................................
Ushtrimi 7. Nxnsit formulojn n libr mesazhin, i cili lexohet nga disa nxns dhe vlersohet
formulimi m i sakt dhe i shprehur m bukur.
Grupi I ushtrimi 8.
Grupi II ushtrimi 9.
a) nnvizohen n libr fjalt ky;
b) gjendet epiteti antonimik dhe efekti i lidhjes kundrshtuese: e re - e mome.
238
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Shnim.
Tema Kngt e Milosaos sht parashikuar t zhvillohet n pes or. Msuesi/ja duhet t`i organizoj
kto or duke i ln vend linjs T vzhguarit, si dhe duke shfrytzuar pamjet q sjell libri dhe lidhjet
e tyre me vargjet e poems dhe t skedarit t muziks.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I
Lexohet detyra e shtpis nj proz poetike ndrtuar mbi Kngn I vlersohet punimi q sjell m
bukur mjedisin dhe kohn, duke prdorur fjal me ngjyrim arkaik.
Po Pyetja Jo
- Dy betimet kundrshtojn njri-tjetrin apo
shkrihen natyrshm?
Nxnsit argumentojn prgjigjet e tyre duke ilustruar me vargje.
Grupi II ushtrimi 8.
Pyetja retorike Funksioni kuptimor Funksioni stilistik
Nxnsit nnvizojn n tekst me nj vij vargjet q mbartin nota romantike dhe me dy vija ato vargje
q mbartin nota realiste.
Pun me fjalorin
Nxnsit lexojn t dyja variantet pr disa minuta dhe plotsojn fjalorin n libr.
N fund t ors lihen 2-3 minuta n dispozicion pr leximin shprehs. Pr t ngjallur emocionin e
nevojshm, mund t`u jepet disa nxnsve pr ta paraprgatitur.
- N fund t ors s msimit bhet vlersimi i nxnsve pjesmarrs.
240
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja e fillon msimin duke recituar vargje t Naim Frashrit. Shkruhet n drras emri i poetit
dhe nxiten nxnsit t flasin rreth tij.
Msuesi/ja sjell informacion shtes duke shkruar n tabel.
Motivet
241
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Grupi IV - ushtrimi 9, punohet n tabel. Msuesi/ja prgatit tabeln dhe u jep mundsi nxnsve
t prgjigjen.
Grupi V - ushtrimi 10. Pr kt ushtrim mund t punohet vetm strofa a. Nxnsit punojn n
tekst. Msuesi/ja e krkon prgjigjen nga nxns t nivelit mesatar dhe t nivelit t lart.
Grupi VI - ushtrimi 11. Me kt ushtrim nxnsit do t njohin edhe nj veori t gjuhs s poetit,
q sht ndikimi nga poezia popullore (konceptimi popullor).
Konceptimi popullor nota tragjike komike funksion stilistik (pr nxnsit e nivelit t lart).
Pr shpjegimin e skems msuesi/ja aktivizon nxns t t tri niveleve.
Grupi VII - ushtrimet 12 dhe 13, q tregon prdorimin e -s fundore. Nxnsit lexojn krkesn,
msuesi/ja shkruan n tabel.
Ushtrimi 14 - nxnsit e nivelit baz dhe mesatar prcaktojn llojin e rims, strofs.
242
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (skeda e analizs s veprs)
Msimi nis me analizn e fragmenteve nga cikli poetik Bukuria.
Titulli:____________________________________________________
Autori:____________________________________________________
Gjinia:____________________________________________________
Tematika:_________________________________________________
Motivet:___________________________________________________
Mesazhi:__________________________________________________
Sistemi i personazheve:_____________________________________
Gjuha:____________________________________________________
Stili:______________________________________________________
Figurat letrare:_____________________________________________
Analiza metrike-ritmike:______________________________________
Nxnsit plotsojn skedn pr veorit e ciklit poetik. Ata do t`i ilustrojn mendimet me vargjet
prkatse.
Pr veorin e sistemit t personazheve, nxnsit do t lexojn detyrn e shtpis. Ata vlersojn
punn e njri-tjetrit.
243
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Shprehja Komenti
1.
2.
Detyr shtpie: Gjeni n fragmentet e dhna figurat letrare m t prdorura dhe t analizojn
veorit gjuhsore. Klasa mund t ndahet n dy grupe.
Nga romantizmi t bj lidhjen ndrmjet kontekstit historik dhe mesazhit q prcjell poeti;
t komentoj poezin duke u ndalur te: motivet e poezis, zgjidhja stilistike e
te poezia e re vetdemaskimit, karakteri tragjik-komik sarkastik dhe tragjik-komik.
Metamorfozis Materialet dhe mjetet msimore:
(ora I) Teksti i nxnsit, mjete shkollore, shkumsa me ngjyra.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (skeda e krahasimit)
Kjo or msimi do t nis me vshtrim krahasues midis dy poetve t Rilindjes.
Konteksti historik De Rada Naim Frashri
Hapsira
Gjinia
Tematika
Motivet
Mesazhet
Gjuha
Stili
Analiza metrike-ritmike
...
Pasi plotsohet tabela me informacionin, nxnsit orientohen t lexojn rubrikn Reflektoni kuptimin.
Konteksti historik pr poezin Metamorfoza.
Zbulojn arsyet e ktij qndrimi - Kleri katolik kritika kundr regjimit t Zogut lvizje popullore
kundr tij etj.
245
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Grupi II - Ushtrimi 6.
Nxnsit gjejn n poezi detaje q prshkallzojn satirn.
Regjistri stilistik
Detyr shtpie: Kriza e ka mbuluar botn shqiptare dhe e ka br Fishtn aq hidhnak. Interpretoni
si prshkallzohet shqetsimi i Fishts. A ka paralajmrime? ndikim ka te lexuesi?
Imagjinoni veten tuaj nj figur t shquar t Shqipris. Cili do t ishte reagimi juaj
ndaj fenomenit t pseudopatriotizmit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendimit)
Msuesi/ja bn nj prmbledhje t njohurive, q nxnsit t dallojn veorit e poezis romantike
nga ajo realiste.
246
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Metamorfoza, Fishta
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msimi do t nis me rikujtimin e njohurive q kan marr nxnsit pr poezin.
247
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Teksti poetik
Simbolizmi
}
Poezia duhet t evokoj:
rrym letrare q nuk ka - figura
t bj as me realitetin, as - ritme q lidhen me prjetimet
me prozn - ndjesi e brendshme t qenies
- emocione
vargu i lir
249
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pun n grupe
Grupi I ushtrimin 4, punohet me skemn.
Bukuria imazhet e pasosura.
Grupi II ushtrimin 5.
Koment - nntekstit;
t shfaq opinionin pr bukurin;
Himni i t shpjegoj prdorimin e antitezave, harmonizimin e shijeve, tingujve, ngjyrave si
bukuris veori t simbolizmit;
t bj analizn metrike, funksionin e figurave tingllore;
(Ora II) t krahasoj me shkrim se si konceptohet artistikisht bukuria n nj poezi romantike
dhe n nj poezi simbolike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja shkruan n tabel titullin e poezis Himni i bukuris dhe plotson pemn e mendjes.
Kuptime t mistershme
Poezi simbolike
Lirik moderne
Ushtrimi 9.
Mesazhet Vargjet Natyra e simbolit
Ritm, parfum, drit Stimulon shqisat dhe intelektin e
lexuesit
Ushtrimi 10.
Poezia e re t komentoj poezin duke u ndalur tek: imazhet poetike, elementet realiste me ato
filozofike, kuptimet e nntekstit, rimarrja e detajeve, intonacionet ngjitse/zbritse;
Koment -
t interpretoj figurn e metafors s ciklit jetsor dhe t epitetit metaforik;
Karuseli t krahasoj me shkrim sesi konceptohet bukuria n nj poezi romantike dhe n
nj poezi simbolike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (ditari dypjessh)
Msuesi/ja paraqet n tabel, thniet e msimit (t shkruara n shirita letre).
Plotsohet ditari dypjessh.
252
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Ushtrimi 3. Zbulohen vargjet q sjellin prishjen e harmonis dhe kuptimin e ksaj lumturie, si dhe
komentohen vargjet.
Fjalia Interpretimi
Ky realitet sht zhgnjyes ...
Detyr shtpie: Jepet detyr nga rubrika Shkruani. Krijoni nj tekst me varg t lir ose nj proz
poetike duke u mbshtetur tek imazhet e dhna n libr.
Koment: t komentoj poezin, duke u ndalur te: kuptimi fillestar i poezis dhe kuptimet
e fshehta filozofike, misioni i poetit dhe vetflijimi, cikli i trashgimis;
Vdekja e t gjej figurat simbolike, t interpretoj funksionin kuptimor.
Nositit Materialet dhe mjetet msimore:
Teksti i nxnsit, mjete shkollore, vllimi poetik i Lasgush Poradecit.
Teknika dhe metoda msimore:
Lexim i drejtuar, pun n grupe, tabela e figurave t kuptimit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim i drejtuar)
Nxnsit njihen me temn e re t msimit: komenti i poezis Vdekja e Nositit, poezi simbolike
- filozofike. Para se t komentohet poezia, msuesi/ja i njeh nxnsit me disa t dhna pr jetn dhe
veprn e Lasgush Paradecit, si dhe me veorit e stilit t tij:
a. mbshtetja te poezia moderne;
b. solli n poezin shqipe figuracion origjinal dhe prdorim gjuhsor t veant;
c. temat kryesore: 1. dashuria n kuptimin ndjesor,
n kuptimin filozofik: pr natyrn, vendlindjen, femrn,
artin, t bukurn.
254
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
2. vetijimi:
. figurat simbolike jan: Nositi, Gjeniu i anijes;
d. mjedisi: liqeni ku plekset ndeshja e njeriut me natyrn dhe vetveten, racn njerzore;
e. mesazhi poetik ideali i prjetsis;
. figurat kryesore: simboli, metafora, epiteti.
Poezin e lexon msuesi/ja ose nj nxns. Punohet me rubrikn Reflektoni pr kuptimin.
Nxnsit punojn t pavarur ushtrimin 1 dhe lexojn vargjet ku shprehet:
a) dhembja brenda vetes (strofa I, II);
b) flijimin pr hir t trashgimis (strofa III, IV);
c) arritja e idealit (vargu i fundit i strofs IV);
d) dhembja prballohet me gaz (3 strofat e fundit).
Ushtrimi 2. Punohet n tabel me teknikn Ditari dypjessh.
Vargu Kuptimi
Me zjarr ju flas, me zjarr Kuptimi, prsritja, retienca, artikulacioni
poezi simbolike/filozofike
256
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit lexojn punt e tyre. Msuesi/ja shkruan n tabel dhe plotson kuptimet, nse sht e
nevojshme.
Ushtrimi 9. Stili poetik - trepikshi.
(Nxnsit rikujtojn njohurit q kan marr mbi trepikshin dhe analizojn funksionin stilistik n poezi.)
Analiza metriko-ritmike
Strofa: tercina (treshe)
Vargu: 8-rroksh
Aliteracioni:________________________________________________
Asonanca:_________________________________________________
Rima fundore, si realizohet ajo?:________________________________
Ritmi:_____________________________________________________
Ushtrimi 11. Nxnsit punojn pr t zbuluar domethnien kuptimore dhe efektet metrike q krijojn rimat
e puthura. Msuesi/ja prgatit tabeln. Nxnsit zgjidhin rimn dhe punojn.
257
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim i drejtuar, pun n grupe)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn e re. Ndahen nxnsit n tri grupe.
Grupi I lexon materialin pr jetn e Ernest Koliqit.
Grupi II lexon materialin pr veprn e Ernest Koliqit.
Grupi III lexon materialin pr veorit e prozs poetike.
Prmblidhet informacioni n tabeln e mposhtme:
Ernest Koliqi
Jeta Vepra Veorit e prozs poetike
Lindi m 20 maj, 1903, n N poezi: Kushtrimi i - fshirja e kufijve mes poezis dhe
Shkodr. Skanderbeut, Symfonia e prozs;
shqypeve, Kangjelet e Rilindjes - fshin karakterin normativ t
N proz: Hija e maleve, Tregtar rregullave t poezis;
flamujsh, Pasqyrat e Narizit. - ndryshimi n form, n konceptim,
n ndjesi.
Detajet Mesazhi
nji Nariz i panjohun, n fytyr i lexohej vuajtja, nj - legjenda e Narizit gjetje stilistike
vuajtje fisnike pastruese, prtritse, krenija vetonte, - poeti dhe misioni i tij.
krenija e Zotsis ndr flijime
259
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Proza prozn poetike t anoj nga poezia; ritmi i brendshm, pasuria e figuracionit;
t hetoj n tekst pr t gjetur fjal t rralla poetike me nuanca t shumta
poetike. kuptimore;
Prrue t tregoj pr mnyrn origjinale si e ka shfrytzuar mitin Koliqi;
t lexoj nj tekst vlersimi pr Koliqin dhe t shpreh mendimin e tij/saj.
n`Dukagjin
(Ora II) Materialet dhe mjetet msimore:
Teksti i nxnsit, mjete shkollore, shkumsa.
Hapi IV (ilustrim)
Nxnsit duke kujtuar mitin e Narizit (Narcizit), zbulojn se si e shfrytzon kt mit Koliqi n mnyr
kaq origjinale.
Punohet n tekst. Klasa ndahet n katr grupe. Secilit grup i caktohet nj nga pikat e dhna.
Nxnsit lexojn fragmentin me mesazhin prkats dhe plotsojn n tekst. N kt hap nxnsit i
paraqesin t dhnat n tabeln e mposhtme:
Hapi V (diskutim)
Punohet me rubrikn Mendimi kritik. Nxnsit diskutojn mbi vlersimet q kritika (Skiroi i Ri dhe
Karl Gurakuqi) i bn ksaj proze poetike.
Detyr shtpie: Duke u mbshtetur n mendimin e Karl Gurakuqit, zbuloni nprmjet gjuhs
ndjesit q na prekin. Ilustroni me fragment nga teksti.
261
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Pun me projekt
Msuesi/ja mbi bazn e objektivave s bashku me nxnsit ndrton projektin.
Tema e projektit sht: Krijimi dhe promovimi i nj katalogu me vepra dhe prfaqsues t rrymave
bashkkohore n poezi dhe n piktur.
Ndr aktivitetet e parashikuara pr prezantimin e katalogut mund t jen:
1. Hapja e nj ekspozite, ku t paraqiten disa piktura t artit bashkkohor dhe piktura t nxnsve;
2. Paraqitja e kopertinave t veprave poetike t shekullit XX;
3. Katalogu;
- Vizita n ekspozit, shoqrohet me muzik bashkkohore.
4. Organizimi i nj konference ku paraqiten:
a. referime pr poezin e shekullit XX;
b. recitime;
c. referime pr pikturn bashkkohore.
5. Koncert i prgatitur nga nxnsit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim i drejtuar)
Nxnsit lexojn informacionin Poezia e shekullit XX, si dhe nnvizojn rrymat dhe veorit e secils
prej tyre.
Poezia e re
revolta kundr degradimit moral e politik t Evrops
dadaizmi triumfi i irracionales n art
lirimi i imagjinats nga format tradicionale t
mendimit dhe ligjrimit poetik
Romancero
Etimologjia e fjals:
Vllim me romanca spanjolle
romanca n shek. XV
Kombinim ritmik
Kitara
poezi bashkkohore
romancero
mesazhi i nostalgjis
dhe mallit
263
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Grupi II - Ushtrimi 4.
Vajton perndimin pa mngjes,
Vajton shigjetn pa nishan.
Dy nxns shpjegojn kuptimin e vargjeve q jan ndrtuar mbi kundrshti. Poeti ka nj dhimbje t
thell q vjen nga nj munges e pazvendsueshme, si mund t jet perndimi i nj dite, kur s`ka
mngjes (element i jashtzakonshm) ose t qllosh mbi nj shenj pa pasur shigjet.
Nj nxns i nivelit t lart shpjegon vajin e kitars.
Grupi III, punon ushtrimin 5 nga rubrika Reflektoni pr interpretimin.
Romancero
tem sentimentale
elementi lirik
kombinimi ritmik
N ushtrimin 8, nxnsit duhet t gjejn ngjashmrit mes gjuhs s poezis dhe muziks (gjuha
e poezis fiton nj lloj harmonie t pastr t ngjashme me muzikn).
Nxnsve u drejtohet pyetja:
- A mendoni se krijohet ndonj efekt i posam n poezi nga bashkimi i t nxehtit me t bardhn?
(i nxehti t krijon iluzionin e mirazhin avulli t krijon imazhin e dukuris s tjerrjes)
E bardha sht term q emrton ngjyr, por e bardha t transmeton nj ftohtsi, duket e pajet.
Nga bashkimi i t nxehtit me t bardhn krijohet nj efekt q t lndon nj puhiz q shuhet.
Largimi i padukshm drejt t pajets (vajton kitara pr kt humbje).
Msuesi/ja pranon do interpretim q mund t japin nxnsit.
264
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Grupi VI, punon ushtrimin 9. Do t bhet interpretimi i shushurims s rrkes s ujit bhet
shpjegimi kuptimor (nxns-msues), shushurim-tingull i natyrs q krijohet nga lvizja e gjetheve t
pemve, barit, valve t ujit, prroit, kroit.
Rrke nj vij uji e patrazuar monotone
Ky grup punon edhe ushtrimin 10. Nxnsve mund t`ju vij n ndihm edhe tabela e mposhtme.
simbolet
265
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Poetika e Canajt
epitete
periudhat figuracioni figurat metafor
simbole
kosovare-klasike italiane-paramoderne gjermane-moderne koncepte
i largohet elementit hermetike
ndihet mbshtetja elementi shprehs
tradicional (e metafizike
e fuqishme n origjinal grshetohet
mjetet, konceptet me elementin e ruan si tharm)
tradicionale poezis hermetike u prkushtohet
dhe n folklorin italiane temave
shqiptar ekzistenciale,
universale
Figuracioni q prdor Camaj: epitet, metafor, simboli; kto figura marrin frymn e konceptimeve
hermetike metafizike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (vshtrim krahasues)
Msuesi/ja e nis kt or msimi me teknikn Vshtrim krahasues pr t kontrolluar dhe vlersuar
njohurit e marra.
267
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Korbi Nj dit e ka
dhe korbi
mesazhi
subjekti
n qendr korbi
Pasi analizojn disa elemente t poezis, nxnsit evidentojn t prbashktat dhe t veantat n
t dyja poezit (n subjekt dhe n mesazhet q ato prcjellin).
Po Pyetja Jo
Grupi I, punon ushtrimin 6. Gjejini elementet stilistikore t rrfimit gojor. (Korbi i prket
periudhs s par t krijimtaris). Camaj mbshtetet n mjetet dhe konceptet e mjedisit tradicional dhe
folklorit shqiptar.
Grupi II, punon ushtrimin 7. Poezia e dyt sht nj rrfim lirik, vrehet harmonizimi i ngjyrave:
i zi, gri, e bardh dhe tingujve: z, gazullim, ritmi i flatrave.
N funksion t ides: poezia sht simbolike dhe ka mesazh q i adresohet raporteve njerzore, duke
tentuar t proj e t mbjell farn e humanizmit, t mirkuptimit e t paqes n bot.
Prfaqsues nga t dyja grupet lexojn ushtrimet dhe t tjert plotsojn n libr, ndrhyjn ose
saktsojn nse sht e nevojshme pr t kristalizuar iden.
Grupi III, punon ushtrimin 8. Dy nxns punojn n tabel. Gjenden fjalt ky q shprehin
tension shpirtror (npr qiell, shkonte e vinte rrotull, as po gjen kund, prmbi shkmbinj).
A mu ul/a mos mu ul?
Grupi IV, punon ushtrimin 9. Gjenden fjalt ky q shprehin gjendjen e paqt: nn hijen e
ullinjve, te dheu i but, nn shkrepa; nuk lshonte z.
Grupi V, punon ushtrimin 10. Pr kt ushtrim nxnsit punojn n fletoren e tyre gjat kohs
q dy nxns punojn n tabel. Prgjigjet e nxnsve shrbejn pr t plotsuar diagramin e Venit.
268
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
T prbashktat
- figura e korbit n qendr
- kan t njjtin motiv
- kemi identifikim t unit lirik
me t mirn dhe me t keqen ...
Pelegrini - t komentoj duke u ndalur te tema e udhtimit n kuptimin fillestar dhe n kuptimin
metaforik;
koment t komentoj duke u ndalur te dilema e poetit n koh t ndryshme;
(Ora I) t interpretoj mendimin q lidhet me karakterin dhe ndryshimin e qndrimit.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (prsritje, pema e mendjes)
Msuesi/ja do t bj nj prmbledhje t njohurive pr Poezin bashkkohore, duke shtuar edhe
informacionin e ri.
269
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Poezia bashkkohore
shqiptare
Simbolika e
Shekulli XX Martin Camajt
- mohim estetik,
- frym e re ndjenjat njerzore i merr si ndjenja
- metrik e re universale, i shkrin me filozofin e jets.
- leksik i zgjedhur poetik
- prsosmri e gjuhs ... poezia e tij ka ndikim prej poezis s Naim
Frashrit, Lasgush Poradecit, Berns-it.
270
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Vargjet Interpretimi
Poeti ndryshon me ngadal, me vetdije dhe me shum
dhimbje bindjen e tij.
Ai ka karakter...
Ushtrimi 6. Diskutim i lir.
Pelegrini poetit;
t interpretoj prdorimin e sinonimit, antonimit dhe inversionit n poezi;
(Ora II) t krahasoj vetmin e poetit romantik n vetmin e poetit realist me nj shkrim
eseistik;
t bj lidhjen ndrmjet poezis dhe muziks;
t krkoj n internet tekste poetike.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (skeda e poezis)
N kt or msimi rikujtohen njohurit e marra pr autorin (veori t poezis) dhe tematikn, metodat e
poezis Pelegrini. Ndrtohet n tabel skeda e poezis ose u shprndahet nxnsve n skeda.
Titulli: Pelegrini
Autori: Dritro Agolli
Gjinia: Poezi
Drejtimi letrar: poezia bashkkohore, koha historike.
Tema: tema e vetmis, e udhtimit si poet dhe si njeri.
Rrmi: i sinqert, i gjendjes emocionale.
Mesazhi:
Tema Shkaqet
Vetmi intelektuale
Vetmi poetike
Vetmi personale
271
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Msuesi/ja i ndan nxnsit n grupe pune, ku secili grup do t zbuloj fjalt ky, q lidhen me:
Grupi I punon ushtrimin 8 - me nocionin e udhtimit (udhtar, mes shtigjeve, n udh apitur
mes vaps, mes shiut).
Grupi II punon ushtrimin 9 - me gjendjen fizike e shpirtrore t udhtarit (krejt i humbur fillikat,
buza ime u dogj, u b zhur, syt m shpojn).
Grupi III punon ushtrimin 10 me mesazhin e poezis (jam pelegrin, m duhet t arrij karvanin,
bart n kurriz nj premtim).
Nxnsit plotsojn n tekst me fjalt ky.
Ushtrimi 11. Punohet n tabel nga nj nxns.
Gjat kohs q nxnsit punojn n tabel msuesi/ja dhe nxnsit analizojn metrikn.
Ushtrimi 14 nxnsit e nivelit baz. Rima - ABAB
Ushtrimi 15 nxnsit e nivelit mesatar prsritja, n funksion t ides, mesazhit.
Ushtrimi 16 nxnsit e nivelit mesatar - pr uj ndal n udh, inversion.
Nxnsit dgjojn dhe japin mendime pr efektet emocionale t figurave t kuptimit.
Msuesi/ja plotson: stili
figuracioni
rima
Udhtar Shtegtar
Poeti romantik
Vetmia
Poeti realist
272
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (skeda e dialogut)
Nxnsit kan marr informacion pr tekstin dramatik n klasn IX.
Msuesi/ja paraqet n tabel nj shirit letre, ku sht shkruar nj dialog i shkputur nga tragjedia
Hamleti.
Mbretresha: Eja ktu, Hamlet i dashur, ulu pran meje.
Hamleti: Jo, e dashura nn, ktu gjendet magneti q m trheq shum (shkon drejt Ofelis).
273
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Pun n grupe
Msuesi/ja i ndan nxnsit n tri grupe pune. Secili grup do t nxjerr n pah veorit e nj prej
llojeve t tekstit dramatik.
Grupi I tragjedia,
Grupi II komedia,
Grupi III drama.
Nxnsit mund t punojn me teknikn Pema e mendjes.
Nxnsit sipas grupeve i nnvizojn n tekst kto veori dhe prfaqsuesi i do grupi lexon
t dhnat, t cilat msuesi/ja i shkruan n tabel duke plotsuar skemn e llojeve t tekstit
dramatik.
Lexohet edhe informacioni pr: farsn, melodramn, radiodramn dhe dramn televizive.
274
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Personazhet:
Gjuha dhe stili:
Teksti e konteksti:
Shnim: rubrika e faqes 320, Teatri i shkolls mund t shfrytzohet nga msuesit pr veprimtarit ekstrakurrikulare.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjen: - Kur jan shfaqur llesat e tekstit dramatik?
Teksti dramatik
Tragjediant Komediant
Etimologjia e Fatalizm: Pikpamje idealiste, mistike e fetare, sipas s cils gjithka q ndodh n natyr,
fjals fatalitet n shoqri e n jetn e njeriut sht e paracaktuar nga nj fuqi e panjohur a e mbinatyrshme,
q nuk mund t shmanget e nuk mund t mposhtet nga njeriu; besimi i verbr te fati.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja u drejton nxnsve pyetjet:
- far informacioni dini pr Eskilin? - Po pr Prometeun far kujtoni?
Eskili sht quajtur babai i tragjedis. Prometeu u mori zjarrin perndive dhe ia dha njerzimit.
Proteteu ishte titan i pavdekshm.
Nxnsit japin prgjigjet q din rreth Eskilit dhe tragjedis.
Prometeu
Nxnsit punojn t pavarur ose n ift. Dgjohen mendimet, prshkrimet dhe komentet, t
cilat msuesi/ja i shkruan n tabel.
Kori urtsia
njerzore
278
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Intriga
Pika kulmore
Personazhi hyjni
Heroi
Ushtrimi 13. Msuesi/ja aktivizon nxns t nivelit t lart: Gjeni figurat e metonimis,
anafors, shpjegoni funksionin e tyre stilistik.
Nj nxns punon n tabel me iftet antonimike.
ifte antonimike
Tradhtar
Dhelpr
Pasuro
Hajdut
Teatri
Materialet dhe mjetet msimore:
elizabetian. Teksti i nxnsit, mjete shkollore, shkumsa.
Analiz
Romeo dhe Teknika dhe metoda msimore:
Pema e mendjes, skeda e tragjedis, pun n grupe.
Zhulieta
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja do ti njoh nxnsit me temn e msimit dhe pr t arritur tek informacioni i plot
pr zhvillimin e tragjedis nga zanafilla deri n Rilindje. Msuesi/ja, n bashkpunim me
nxnsit ndrton pemn e mendjes.
279
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Tragjedia
prfaqsuesit: Shekspiri,
Marlou, Xhonsoni etj.
Hapi II (pema e mendjes)
Msuesi/ja ndalet te veorit e artit t Shekspirit dhe plotson skemn e mposhtme.
Arti i Shekspirit
origjinale
progres i dukshm problematika q trajton
n tr prbrsit laike
heronjt zbulohen
subjekte t larmishme prmes sprovave me forc
shpirtrore
zgjidhja e konfliktit
shtrirje gjeografike
e ndryshme shtysat e veprimit gjenden ose
n natyrn njerzore, rrugdalje
tema universale si: urrejtja, hakmarrja, nuk ka
krenaria, smira
Gjithashtu ndrtohet pema e mendjes edhe pr gjuhn dhe figuracionin q prdor Shekspiri n krijimtarin e tij.
Gjuha dhe guracioni te Shekspirit
gjuh e pasur (20.000 figurat letrare si mjet pr poetizimin e universit
unitete gjuhsore)
figurat e prozodis
arti i thurjes s dialogut sistemi retorik
dhe monologut
sistemi i vargzimit -
secili personazh flet me
vargje t bardha
gjuhn q i prshtatet nivelit,
shoqror dhe karakterit t tij fjalt pasurohen me: kuptime shtes, t
fshehura, ironike, t dyfishta; neologjizma;
shmang artificialitetin sharje vulgare; lojrat e fjalve
*Prozodi - Trsia e elementeve gjuhsore e ritmike (gjatsia dhe shkurtsia e zanoreve, theksi, rima, ritmi, ngritja e ulja e tonit
etj.), sipas t cilave ndrtohet nj sistem i caktuar vjershrimi; metrik.
280
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi III (lexim n grupe, Di/ Dua t di/ Msova)
Nxnsit lexojn t ndar n pes grupe informacionin pr analizn e veprs Romeo dhe
Zhulieta. Pas leximit, nj nxns tregon subjektin e tragjedis. Mir sht q tragjedia t jet
lexuar papaprakisht. Nxnsit plotsojn skedn e tragjedis.
Pr kt do grup nxjerr prfaqsuesin e vet, i cili plotson nj nga t dhnat e skeds.
Detyr shtpie: Shkruani n flet A4 veorit e tragjedis. Gjeni n internet foto t artistve q kan
interpretuar rolet kryesore n film ose n teatr. Materialet e sjella do t ekspozohen orn e ardhshme.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim n role dhe me synim)
(Ndahen rolet - Romeoja, Zhulieta, Vaja, zonja Kapulet dhe Kapuleti.)
- Nxnsit kan prgatitur mjedisin e klass pr interpretimin e fragmentit.
Msuesi/ja zgjedh katr nxns pr t lexuar n role fragmentin. Leximi sht me synim.
Ai i paraprgatit nxnsit pr t punuar ushtrimet e rubriks Reektoni pr kuptimin, duke
realizuar objektivin e par. Diskutohen prgjigjet e dhna m sakt, m emocionale, t cilat
mund t shkruhen n tabel sipas ushtrimeve.
U gdhi, u gdhi, por, ik sa m shpejt! Prsritja e foljes u gdhi, n kohn e kryer t thjesht,
shpreh ankthin e Zhuliets pr fatin e Romeos.
Vargjet Alternativa
Krenare sjam
Pse?
Grupi I ushtrimi 7.
Vargjet Mesazhi
Pr t fituar koh dhe pr t marr prgjigje t plot msuesi/ja zgjedh nxns t nivelit t
lart. 2-3 nxns bjn interpretimin e figurs kuptimore, imazhin q prftohet dhe shprehja e
gjendjes emocionale t dy t rinjve.
Msuesi/ja plotson n tabel mendimet e nxnsve.
Ushtrimi 13. Msuesi/ja i udhzon nxnsit t lexojn edhe fjalt e Romeos:
Si shtohet drita, nxin mjerim yn pr t br interpretimin e fjalve t Zhuliets.
Nxnsit gjejn figurat letrare, krahasimin, metaforn, kontrasin dhe i interpretojn: rrezet
nakare, si dantell e holl, drita e qeshur, drita e dits, e diellit sht drita e bukuris dhe e
dashuris. Drita sht fytyra e Romeos pr Zhulietn dhe anasjellas.
N kontrast me dritn sht nata, errsira, mynxyra, sht jeta brenda dritareve, mureve.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (diskutim)
Msuesi/ja s bashku me nxnsit flasin pr epokn elizabetiane epokn e art.
Nxnsit plotsojn skemn pr njohurit mbi motivet q prdor Shkespiri:
- motivi i dashuris (motivi i agimit, i albave),
- motivi i ndarjes.
Nxnsit t zgjedhur nga msuesi/ja prshkruajn motivet duke prdorur dhe shpjeguar detajet.
Gjithashtu diskutohet edhe pr:
- personazhet n raport me njri-tjetrin;
- veorit e personazheve q dalin nprmjet dialogut gjendja e tyre emocionale dhe psikologjike.
Nxnsit prshkruajn katr personazhet.
283
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Hapi V (koment)
Lexohet nga msuesi/ja ose nj nxnse e talentuar monologu i Zhuliets. U krkohet
nxnsve t tjer t prshkruajn gjendjen emocionale dhe psikologjike t Zhuliets.
Zbulohen hap pas hapi veorit e monologut t Shekspirit.
- N fund t ors s msimit msuesi/ja bn vlersimin e nxnsve pjesmarrs.
Te fragmenti B dallohen veorit e dialogut, q dalin nprmjet fjalve t personazheve.
284
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (stuhi mendimesh)
Msuesi/ja u drejton pyetjen nxnsve.
- Cilat jan ato veori t gjuhs s Shekspirit q e bjn veprn e tij t as me gjuhn e t
gjitha kohrave?
Mendimet e nxnsve:
- prdor fjal e shprehje m shum se do autor;
- arti i fjals me t cilin ndrtoi dialogt dhe monologt;
- secili personazh flet me gjuhn q i prshtatet m s miri nivelit dhe karakterit t tij;
- shmang artificialitetin, mungesn e natyrshmris;
- fjalt pasurohen me kuptime shtes, t fshehta, ironike, t dyfishta, neologjizma;
- prdorimi i figurave letrare si mjet i poetiks universale.
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (pema e mendjes)
Msuesi/ja i njeh nxnsit me temn e re, me t ciln do t punojn dhe objektivat q do t
arrijn. Plotsohet pema e mendjes.
286
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Drama romantike
prhapja -
shek. XVII Gjermani temat kryesore nga historia
shek. XIX Evrop
heronjt njerz t
u mbshtet n parimet thjesht, u prijn masave
estetike t romantizmit
Tragjedia Drama
287
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
tematika
evolucioni psikologjik
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (lexim me role)
Lexohet fragmenti n faqen 349 t tekstit, sipas roleve: Rudolf der Harrasi, Teli, Gesleri,
Frishardi, Valteri, Berta, Valter Fyrsti, Shuafaheri, Roselmani.
288
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Vargjet Mesazhi
Grupi I
Grupi II
V. Teli
Dshmitar t ngjarjes
Ushtrimi 12.
289
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
ZHVILLIMI I MSIMIT
Hapi I (recitim, lexim i drejtuar)
Msuesi/ja reciton vargje t njohura t A. Z. ajupit dhe krkon prej nxnsve t gjejn se cili sht
autori i tyre. M pas lexon dialogun e Tans me Vangjelin nga komedia 14 vje dhndr. Nxnsit
duhet t gjejn titullin e komedis nga sht shkputur fragmenti. Drejtohen pyetjet:
- far dini pr A. Z. ajupin? ajupi sht i pari shkrimtar q shnoi n letrsin shqipe
kthesn prej romantizmit n realizm.
- Cilat jan veorit e drams romantike?
Nxnsit prgjigjen: - ngjarjet dhe heronjt me veshje legjendare;
- ngrihen n nivelin e t jashtzakonshmes;
- mjedise ekzotike
- Pse drama romantike nuk pati jetgjatsi?
290
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
komedia shoqrore
14 vje dhndr
komedia politike
Pas vdekjes
Titulli: 14 ve dhndr
Autori: A. Z. ajupi
Gjinia: komedi shoqrore
Struktura:
Skenat:
Mesazhi:
Personazhet:
291
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
Nxnsit e grupit t dyt duhet t zbulojn notat realiste n prshkrimin e karaktereve, si dhe t
zbulojn detaje, q krijojn situata komike.
Grupi III Ushtrimi 4. Zbulimi i notave dramatike, t ndrthurura me ato komike n skenn V:
a. Dhndri me nusen mbetn vetm.
b. Pialogu ndrmjet dhndrit dhe nuses.
Nxnsit sipas grupeve lexojn punn e kryer, msuesi/ja vlerson dhe bn prmbledhjen.
Notat realiste n
krijimtarin e ajupit
292
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
293
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
294
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
295
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
296
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
297
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
298
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
299
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
300
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
301
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
302
Shnim.
Ky plan msimor sht sugjerues. sht zbrthyer prmbajtja lndore dhe jan dhn objektivat e prgjithshm dhe specik pr temat msimore,
q prputhen me objektivat e parashikuara n program. Msuesi/ja n varsi t nivelit t klass mund t mos i zhvillojn t gjitha fragmentet pr koment
(veanrisht ato q kan t bjn me t njjtin lloj), duke shtuar ose paksuar ort e programit.
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
303
PRMBAJTJA
Udhzues pr tekstin Gjuha shqipe dhe Letrsia 10
304