INSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

PROGRAM ORIENTUES PR PRGATITJEN E PROVIMIT KOMBTAR T

MATURS SHTETRORE PR GJIMNAZIN DHE GJIMNAZIN GJUHSOR
(PROVIM I DETYRUAR)

LNDA:
GJUH SHQIPE DHE LETRSI

VITI MSIMOR 2014 2015

I.

HYRJE

Lnda e gjuhs shqipe dhe e letrsis sht provim i detyruar i Maturs Shtetrore pr t gjith
1

nxnsit q mbarojn shkolln e mesme. Pr kt, ata i nnshtrohen nj testi, n prbrje t t

cilit jan njohurit dhe aftsit e fituara n kt lnd, gjat viteve t shkolls s mesme.
Ky test zhvillohet mbi bazn e PROGRAMIT ORIENTUES. Ky program i ndihmon nxnsit
dhe msuesit pr tu prgatitur pr provimin e maturs. Programi, gjithashtu, u vjen n ndihm
inspektorve t ISHA-s q t monitorojn veprimtarit e msuesit pr sistemimin dhe
prforcimin e njohurive t nxnsve.
Programi orientues mbshtetet n:

Programet e gjuhs shqipe dhe t letrsis n kurrikuln brtham;

Udhzuesin pr zhvillimin e kurrikuls s re t gjimnazit;
Standardet e fushs s gjuhs shqipe dhe letrsis;
Udhzimin Nr. 1, dat 12.01.2015 t MAS-it pr Zhvillimin e Provimeve t Maturs
Shtetrore 2015.

II. UDHZIME T PRGJITHSHME

Programi i shkolls s mesme nuk paraqitet me tema msimore, por me objektiva t cilat e vn
theksin n rezultatet e t nxnit. Objektivat e programit t lnds s gjuhs shqipe dhe letrsis
realizohen

nprmjet

teksteve

(tekst

tregimtar, tekst

poetik,

tekst

dramatik,

tekst

binds/argumentues, tekst prshkrues, tekst shpjegues, tekst informativ, tekst eseistik, tekst
kulturologjik). Fakti q nxnsi prballet dhe ushtrohet n tekste t ndryshme, e bn m t leht
transferimin dhe prdorimin e koncepteve, njohurive e aftsive edhe n tekste t tjera.
Ksisoj, testi i Maturs Shtetrore do t ket n prbrje fragmente nga tekste t ndryshme
(tekst tregimtar, tekst poetik, tekst dramatik, tekst binds/argumentues, tekst prshkrues, tekst
shpjegues, tekst informativ, tekst eseistik, tekst kulturologjik), jo domosdoshmrisht t punuara
n klas.
Maturanti testohet pr aftsit intelektuale t vzhgueshme dhe t matshme, t synuara nga
programi dhe t zhvilluara n lndn e gjuhs shqipe dhe t letrsis, t tilla si:
aftsia pr t identifikuar dhe pr t kuptuar (nivel baz i aftsive intelektuale);
aftsia pr t analizuar dhe pr t zbatuar (nivel mesatar i aftsive intelektuale);
aftsia pr t vlersuar, pr t gjykuar dhe pr t mbrojtur qndrime t caktuara (nivel i lart i
aftsive intelektuale).
Prqindja e pikve n test pr secilin nivel do t jet:
Nivelet e aftsive intelektuale
2

Niveli baz
40%

Niveli mesatar
40%

Niveli i lart
20%

Struktura e testit do t jet:

Pjesa e par: tekst letrar (45%)
Pjesa e dyt: tekst joletrar (55%)
Kjo do t thot q n prgatitjen e maturantve pr provimin e Maturs Shtetrore do t punohet
pr prvetsimin e aftsive dhe teknikave zbuluese, shpjeguese, zbatuese, analizuese, sintetizuese
dhe vlersuese. Kto aftsi dhe teknika, nxnsit do ti demonstrojn dhe do ti zbatojn n
tekste

tregimtare,

poetike,

dramatike,

bindse/argumentuese,

prshkruese,

shpjeguese,

informative, eseistike, kulturologjike, t punuara ose jo m par n klas.

Pra, nxnsit duhet t aftsohen pr objektivat e programit orientues. Ata duhet t jen t aft
t demonstrojn arritjet e tyre n t gjitha llojet e teksteve.

III.

OBJEKTIVAT E PROGRAMIT ORIENTUES, SIPAS LINJAVE JAN:

T LEXUARIT
Nnlinja
Njohurit mbi fjaln
a) T kuptuarit dhe prdorimi i

Objektivat
Nxnsi sht i aft:
-

t zbuloj kuptimin me t cilin del fjala n

kontekstin q prdoret;
t interpretoj kuptimet e figurshme t fjalve, si

pasuri e shprehjes artistike n nj tekst letrar;

t interpretoj kuptimet e dyta t fjalve, si pasuri

drejt i kuptimit t fjals.

b) Interpretimi i kuptimeve t dyta,

si pasuri gjuhsore brenda

situats tekstore.
c) Vlersimi i kuptimeve t

gjuhsore e shqipes brenda situats dhe hapsirs

tekstore;
3

figurshme t fjalve.

t vlersoj kuptimet e figurshme t fjalve, si pasuri

e shprehjes artistike n nj tekst.

Strategjit e t lexuarit
a) Prdorimi i strategjive t t

Nxnsi sht i aft:

-

lexuarit pr t kuptuar nj tekst.

b) Identifikimi i veorive t

harts s tekstit, e problemzgjidhjes, e prmbledhjes

-

dhe e diagramit t Venit;

t prdor informacionin e tekstit pr t zbuluar

nntekstin dhe pr t nxjerr prfundime;

t parafrazoj informacionin e marr nga tekste t

llojeve t ndryshme;
t bj prmbledhjen e nj teksti;
t zbuloj tipare t prbashkta dhe dalluese

teksteve.
c) Evidentimi i veantive t

llojeve t ndryshme t teksteve

dhe krahasimi mes tyre.

ndrmjet teksteve t ndryshme n lidhje me:

d) Zbulimi dhe vlersimi i

personazhet, temn, problemzgjidhjen, lidhjen e

pozicionit t autorit.
Pasurimi i fjalorit
a) Zbulimi dhe prdorimi i

ndrmjetme dhe relacione t tjera;

t vlersoj stilin e autorit n tekste t ndryshme.

Nxnsi sht i aft:

-

dukurive gjuhsore, si:

t prdor gjersisht dhe me efikasitet dukurit

semantike, si: polisemia, homonimia, sinonimia,

polisemia, homonimia,
sinonimia, antonimia, shprehjet

t zbatoj strategji t tilla t t lexuarit, si: strategjia e

antonimia;
t analizoj figurshmrin e prdorur n tekste t
ndryshme prmes burimeve gjuhsore t shprehsis

frazeologjike.

(fonetike, morfologjike, leksikologjike, sintaksore),

b) Vlersimi i figurshmris s
prdorur n tekste t ndryshme,

prmes burimeve gjuhsore t

pr t pasuruar fjalorin;
t pasuroj fjalorin prmes krijimit t fjalve e t
kuptimeve t reja dhe futjes n prdorim t fjalve

shprehsis.
-

dialektore me vlera shnuese e shprehse;

t pasuroj fjalorin me fjal t huaja

domosdoshme, duke mnjanuar fjalt e huaja t

panevojshme.
Aftsit e t kuptuarit t tekstit

Nxnsi sht i aft:

dhe reflektimi ndaj tij

Prdorimi i njohurive dhe aftsive

t analizoj tekstin (letrar dhe joletrar), si form e

larmishme e ligjrimit;
4

pr t kuptuar tekstin:
a) Evidentimi i rolit t fjalve n
krijimin e tonit dhe atmosfers s
veprs.
b) Interpretimi i nj vepre n
drejtim t arritjes artistike,
gjuhsore, filozofike, shoqrore e
psikologjike.

tregoj

se

si

teksti

pasqyron

artistikisht

marrdhnie historiko-shoqrore t nj periudhe

-

kohore t caktuar;
t identifikoj karakteristika t kompozicionit n

tekste t ndryshme;
t identifikoj karakteristika

teksteve (tema, tematika, motivi, karakteret);

t dalloj faktin nga opinioni, duke prdorur

prmbajtsore

informacione nga teksti, argumente logjike dhe

-

kndvshtrim vetjak;
t dalloj lidhjen logjike t argumenteve n tekste t

ndryshme;
t zbuloj qndrimin e autorit ndaj lnds q

trajton dhe ndaj lexuesit t cilit i drejtohet;

t zbuloj se si prdorimi i fjalve t autorit krijon

tonin dhe atmosfern e prgjithshme t veprs;

t interpretoj nj vepr n drejtim t arritjes
artistike,

gjuhsore,

filozofike,

shoqrore

psikologjike;
t zbuloj tipare t prbashkta dhe dalluese midis
nj teksti t tradits letrare dhe nj shkrimi
bashkkohor, duke i vendosur n marrdhnie
krahasuese.

T SHKRUARIT
Nnlinja
Shkrimi si proces

Objektivat
Nxnsi sht i aft:

a) Prfshirja n hapat e

t prfshihet n t gjitha hapat e procesit t t

domosdoshm t procesit t t

shkruarit: parashkrimi, draftimi, rishikimi (redaktimi

shkruarit.

e korrektimi);
t prdor elementet e sistemit t vlersimit (ideja

b) Njohja dhe prdorimi i

elementeve t sistemit t

kryesore, nnidet, organizimi, drejtshkrimi, fjalori,

saktsia gramatikore, referencat) pr shkrimin e tij.
5

vlersimit.
Shkrimi si produkt

Nxnsi sht i aft:

a) Realizimi i nj shkrimi pr tema, qllime dhe audienca t

caktuara.
b)

Prdorimi i elementeve t domosdoshme pr t prfunduar

nj shkrim.

t shkruaj tekste me disa paragraf duke zhvilluar

nj ide kryesore;
t prdor gjuh

sakt,

detaje

specifike,

prshkrime, shembuj, prkufizim, analogji;

t shkruaj pjesn n mnyr t till q t bind

lexues t ndryshm;
t zgjedh fjalt dhe format gjuhsore pr t

shprehur ngjyrime emocionale personale etj.;

t prdor stil vetjak dhe autorial pr t trhequr

vmendjen e audiencs;
t prdor drejt kuptimet e para dhe t dyta t

fjalve;
t prdor struktura, t tilla si: kronologjia, sekuenca,
titujt, nntitujt etj.

Format e shkrimit, audienca dhe

Nxnsi sht i aft:

qllimet

a) Demonstrimi i aftsive pr t

t shkruaj lloje t ndryshme tekstesh, t cilat:

zhvillojn nj ide;

kan nj organizim strukturor t prshtatshm me

shkruar n forma t ndryshme,

qllimin, audiencn dhe kontekstin;

pr nj shumllojshmri

audiencash dhe qllimesh, si dhe

prfshijn informacione t rndsishme, duke

prjashtuar

duke zbatuar kriteret e

informacionet

pak

gjykimet

dhna

rndsishme;

domosdoshme pr do form.

mbshtesin

me

prshtatshme e thelbsore, si dhe me detaje t

przgjedhura;
-

t vlersoj si ndikojn mbi audiencn elemente, t

tilla si: stili, mjetet letrare, przgjedhja e fjalve,
toni, prmbajtja e kndvshtrimi.

Drejtshkrimi dhe piksimi

Nxnsi sht i aft:

-

prdor
6

rregullat

drejtshkrimore

gjuhs

a) Zbatimi i rregullave t
drejtshkrimit dhe t piksimit.
b) Zbatimi i njohurive t gjuhs
standarde shqipe.

standarde n t gjitha shkrimet;

t prdor njohuri t gjuhs standarde pr t

redaktuar shkrimin vetjak;

t prdor rregullat e piksimit t gjuhs standarde
n t gjitha shkrimet e tij.

IV.

LISTA E VEPRAVE NGA DO T PRZGJIDHET FRAGMENTI I TEKSTIT

LETRAR N TESTIMIN KOMBTAR

POEZI
Homeri Iliada; Populli Kng t epiks legjendare shqiptare; N. Frashri Lulet e vers; De
Rada Kngt e Milosaos; Bajron ajld Harold; Fishta Mrizi i zanave, Poradeci Lirika;
Migjeni Vargjet e lira; Kadare Ca pika shiu ran mbi qelq.
PROZ
Servantes Don Kishoti; Hygo Katedralja e Parisit; Pashko Vasa Bardha e Temalit; Balzak
Evgjeni Grande; Xha Gorio; P. Marko Qyteti i fundit; Kadare Kshtjella; Kamy I
huaji; Markes 100 vjet vetmi; Koliqi Tregtar flamujsh.
DRAM
Eskili Prometeu; Shekspir Romeo dhe Zhuljeta, Mbreti Lir, Makbeth,Hamleti; Molier
Mizantropi; Ibsen Shtpi kukulle, Armiku i popullit; ajupi 14 vje dhndr; Noli
Izraelit dhe filistin .