Tarihin Peinde John Tosh

1- Tarihin Faydalar
19. Yy. 2. Yarsndan itibaren avrupada tarih alanndaki akademik
almalar ile devletin benimsedii milliyetilik arasnda sk ittifak olutu.
Tarih, yerlemi dncelere kukuyla baklmasna yol aabilir
Taakkme urayan gruplar asndan etkili siyasi mobilizasyon gemiteki
ortak deneyimler konusunda bilinlenmeye baldr. Bu, siyasi radikalizme
g salayabilir. (Marxism, Feminism rnekleri)
Tarihten renebileceimiz birey var m? Yoksa sadece otorite veya eitli
gruplarn tezlerinin bir arac m?
Daha nce karlalanla benzer durumlarda nasl davranlmas gerekir ve
zaman ak ierisinde hangi noktadayz, nasl bir gelecee uzanyoruz
sorularnn peinde tarih renilir.
Tarihi artlar deitii iin, benzer durumlarda yol haritas izebilmek adna
tarihi kullanmakta sakncalar vardr. Ama gelecei tahmin etmek,
bulunduumuz nokta ve dorultuyu anlamak iin tarihi kullanmak daha
tutarl olacaktr.
lkadaki dngsel tarih anlay rnesansta yeniden popler oldu.
Ortaada, kyamete doru giden ilahi bir plan anlay mevcuttu.
Dngsel tarih, kmlatif ilerlemeye tezatt.
Bunlara tepki, 19. Yy Almanyasndan geldi. Tarihsicilik, her a kendi
deerleriyle anlamlandrmay nerdi ancak bugn anlarken de tarihi,
akldan ne yerletirdi. Aydnlanmann aklclna da bir tepkiydi bu. Temel
nermesi, her an kendi kltr ve deerleriyle insan ruhunun bir
tezahr olduudur.
Tarih hayalgcn kapsaml klar.
Toplum, kkleri gelenee uzanan organik bir btn, mirasmz olan
kurumlara hrmet etmeksizin ilkeleri uygulamak, toplumsal dzenin
dokusunu tehdit eder.
Ranke, tarihin amac yalnzca gemite ne olduunu gstermektir diyor.
Tarih, ngrlebilirlik salar, yorumun birden fazla yolu bulunduunu
gsterir.
Tarih tekerrr edemez. Bu gerek, iki durum arasndaki farklar ve koullar
yeterince iyi incelenirse anlalacaktr.
Tekerrr eden deil, ardk tarih ngrs, ilerleme olarak tarih anlaynn
rndr.
Tarih, kesin ngr deil, eilimlerin gelecek projeksiyonu iin zemin
salar.
Bilin ykseltmeye yarayan bir gr, eyleme yol gsterme asndan pek
ie yaramaz.
Gemie ilikin mitler yaratma abas, gemiten bireyler renme
abasyla badamaz.

2- Hammadde
zgn kaynaklar birincil kaynaklardr. Gemile ilgili yazlanlar ise ikincil.
Birincil kaynak bilakaydart daha gvenilir ve tarafsz deildir. Kesinlikten
uzak, kulaktan dolma veya maniplatif olabilir.
Yaygn olarak kullanlan iki tr kaynak snflandrmas vardr; 1- yaynlanm
(baslm) 2- yaynlanmam (el yazmas)
 Kaynaklar, yaratcsna gre de ikiye ayrlr; 1- devletler tarafndan retilen
2- kurum, rgt, bireyler tarafndan retilen
Gelecek kuaklar yararlansn diye ortaya konan birincil kaynaklar iyi
korunmutur, edebi nitelik arz edebilir, kronolojik olaylar silsilesi sunar.
Ancak, sadece yazarn anlatmaya deer bulduuyla yetinir.
Hatrat, yazld tarihten ok sonra yaynlanr, yazld dnemde
anlatlmas basiretsizlik saylabilecek yada sr saylabilecek hususlar ierir
ve bu ynyle otobiyografiden farkldr, daha zevklidir. Otobiyografi,
tahrifat saylabilecek bir seicilik arzeder.
Yaratc edebiyat, bazen nemli bir kaynaktr.
Gazeteler, tketilmeye ynelik bilgi sunar, hkmetlerin ifaya hazr
olduu, gazetecilerin azu sk kaynaklardan renebildii, editrlerin
okurlar memnun edeceine inand kadarn.
Rankenin deyimiyle ilerin gerekten nasl gittiini gstermek isteyen
tarihi, basl szn tesine gemek zorundadr ve zaten modern tarihteki
en byk ilerlemerin kaytlarn yani mektup tutanak gnlk gibi gizli
belgeler zerindeki aratrmalara dayanmasnn sebebi budur.
lki ngiltedede 1155te kayt altna alnmaya balanan devlet gelirlerine
ilikin kaytlat dnemi anlamak asndan nemlidir. Kabine ve parlamento
kaytlar, tutanaklar, bakanlk yazmalar ve tebliler de nemli dier
devlet kaynaklarndadr.
Devlet kaytlarnn resmi karakterini tayan dier iki trk kayt ise kilise
kaytlar ve yerel ynetimlere ait kaytlardr.
Geride en ok kant brakan faaliyetler, rgtl faaliyetler olmutur,
zellikle mr kadrolar igal eden bireylerin mrn alan kurumlarn
gerekletirdii faaliyetler. Zira yazl tarihin byk blmnde okuryazar
kimseler byk ihtimalle en ok mesleki ya da resmi grevi esnasnda
kalemi eline almtr.
Yine de bunlar haricinde nemli miktarda zel yazma hviyetinde yazl
kaynak mevcuttur ve bunlar gemite insanlarn ailevi hayatlar, toplumsal
ilikileri asndan muazzam bir bilgi ihtiva etmektedir.
zel mektuplar ve ahit olunan olaylar kayt altna almaktan farkl olarak
bunlara ilikin znel tepkileri de ieren gnlkler de gizli kalm pek ok
siyasi karar aklama gcne sahip olabilir. Resmi yazmalardaki
ihtiyatllk burada yoktur.
Devlet kaytlar, bir hafzaya sahip olmak isteyen ve ngrlerinde
kesinlie ulamak isteyen kurumlar asndan hayatiydi. Devletin ve
hukukun sreklilii nemliydi. Buna karn zel kaynaklarn gnmze
ulamas daha dolayl ve ans eseridir. Bu kaynaklarn baslmas, onlarn
korunmas asndan en etkili yol oldu.
En gvenilir saylan devlet kaynaklar bile bazen doal afet sebebiyle
kazaran, bazen siyasi nedenlerle kastl olarak ortadan kaldrlmtr.
Tarihilerin ilgi alanlar sosyal ve ekonomik konular kapsayacak ekilde
geniledike, yerel kaytlarn korunup dzenlenmesine zel bir nem
verildi.

3- Kaynak Kullanm
 i, gemiten gnmze kalanlarla gemie dair yorum yapmak olan
tarihinin bunca kaynak bolluu arasnda uzmanlamas gtr ve ancak
ok uzak ve hakknda az belge bulunan dnemler sz konusu olduunda
geerlidir.
zgn aratrmann dorultusunu belirleyen iki ana ilke vardr. 1-
kaynaklarn ierii aratrmann niteliini belirlemesine olanak tandndan
tr, aratrmaya deer kaynaklar ayklanmaldr. (kaynak ynelimli
yaklam) 2- muteber olan ikincil kaynaklar okunarak zgl bir sorun
formle edilir ve birincil kaynaklara ynelinir, sonuca varlabilecek noktaya
doru dolaysz bir yolla ilerlenir. (sorun ynelimli yaklam)
Kaynak bolluu iinde ayklama yaplmas gereklilii, hayati nem tayan
belgelerin es geilmesi tehlikesini beraberinde getirir.
Bu iki ilke biri dierini dlayacak ekilde benimsenmez ve ikisi arasndaki
bir denge zerine tarih almas oturtulur.
Sorun ynelimli yaklamda aratrmalarn byk blm yeni kaynak
kefinden ziyade varolan birincil kaynaklarn yeniden yorumlanp
ilikilendirilmesiyle meydana gelir.
Kaynak maynlama: kk bir kaynak kmesine tek hedef gzetilerek
yaklalmas sonucu bulgularn balamndan kopup yanl yorumlanmas.
Sorunlara cevap sunacana inanlan kaynaklar aratrmay bambaka bir
dorultuda, uzak bir noktaya gtrebilir, aratrmac balangtaki
hedefinde deiiklik yapmaya hazr olmaldr. Olmazsa, belgenin
potansiyeli kullanlamaz ve belge beklentilere uygun yorumlanma
tehlikesine maruz kalr.
Birincil kaynaklar sorunlara annda cevap veren ak birer kaynak
olmayabilir. Byk bir dikkat ve hassas incelemeler sonucu, destekleyici
bilgiler bularak ve kukucu bir zekaya kaynak doru
deerlendirilebilecektir.
Kaynaklar eletirebilmek, ilkin 17. Yy bilgin Jean Mabillion tarafndan ancak
yalnzca kilise kaynaklarna ynelik gerekletirildi. Modern kaynak eletrisi
Ranke tarafndan formllendirilebildi.
Belgenin hakikatini aratrmak, dsal eletri olarak da bilinir.
Belgenin kaynana inebilmek adna onu reten kii ve kuruma kadar izinin
srlebilmesi gerekir. Aksi halde sonradan retilmi olma ihtimali vardr.
Belgenin ieriinin bilinen olgulara uyup uymad da kontrol edilmelidir.
Belgenin ekli de doruluu iin incelenmelidir. Yaz stili, dil ve slubun
dnemine uymas gerekir. Biime ilikin ayrntlarn teknik incelemesine
diplomatik ad verilir.
Belgenin malzemesinin teknik uzmanlarca test edilmesi de nemli bir dier
unsurdur.
sel eletri, yani belgenin ieriinin yorumlanmas belgenin hakikatini
aratrmada bir dier aamadr.
Burada tarihinin dile hakim olmas tesinde kelimelerin balamn bilmesi
de gerekmektedir.
Kelimelerin bazlar da tarih ierisinde kullanmdan kalkarken, kimilerinin
anlamn deitirmesi incelenmede gz nne alnmas gereken bir baka
konudur.
Belgenin gvenilirlii tm teknik uzmanlklar aar, tarihsel balam bilmeyi
ve insan tabiatn kavrayabilmeyi gerektirir. Burada tarihi kendi benliine
dner.
 Yazarn niyet ve nyarglar kaynan gvenilirliini etkilemektedir.
Kaynan tarafl olmas onu pe atmay gerektirmez, bu tarafllk dahi
nemli bir tarihsel gereklik ierir.
Devlet kaytlar incelemesinde iki nemli a vardr; 1- bu kaytlar reten
kurumlarn evrimi ve siyasi yap ierisindeki yeri 2- politikalarn ne ekilde
formle edilip uyguland. Bu balamda kaytlarn kendileri aratrmaya
konu olan srecin birer parasdr.
Belgeler bal bulunduklar dizi ierisinde btn olarak incelenirse
balamndan kopma ve yanl yorumlama ihtimalleri azalr.
Tarihsel aratrmann, kayna saptamaktan ve sonular ondan
karmaktan ibaret olmad ak, nk kaynaklar u ya da bu ekilde
yanl veya eksik, ya da nyarg ile kar kaygsyla yazlm. Bu sebeple
prosedr, ok eitli kaynaklardan mmkn olduunca ok belge toplamay
ieriyor.
Bu yolla kaynaklardaki yanllar, belirsizlikler ve tahrifler saptanabilir ve
tarihinin karsamalar saptanabilir. te bu sebeple ok kaynaa hakim
olmak tarihi asndan mhimdir.
Resmi kaytlar idari kayglar barndrdndan, ve metnin kendisinin bu
siyasi basky hissettirmeme ihtimali yksek olduundan, biyografi ve
mektuplar da nem kazanmaktadr.
Tarihi, kaynak yazclarn anlk kayglarn gemek istiyorsa satr aralarn
okumay bilmelidir, bunun iin 2 yol vardr; 1- belgenin ieriini
aratrmaya yn veren bir faktr olarak grmektense ak biimde
tanmlanm sorularla aratrmaya balamaldr. Varlndan haberdar
olunmayan kantlar bylece bulunabilir. Bunu yapanlar siyaset
tarihilerinden ziyade, sosyal ve kltrel tarihle ilgilenen modern
tarihilerdir. 2- bilinen dnemden balayp evre evre geriye doru inceleme
yntemidir. Geriye dnk yntem diye de bilinir.
Bu yeni yntemler yntemden ziyade zihinsel bir tutumdur. Britanyal
tarihilerin tecrbe diye adlandrdklar da budur.
Kukucularn ilke diye birey yoktur tutumu bir mistifikasyondan ibarettir.

6- Tarih yazcl

Bir dnce okuluna gre tarih yazcl tek bana hibir nem tamaz.
Tek tarih eitimi orijinal birincil kaynaklar ya da onlarn kopyalardr derler.
Bu yaklam sorun ynelimli deil kaynak ynelimli aratrmaclara cazip
gelir.
Tarih yazclnda temel edebi teknik; betimleme, anlat, zmleme
eitli ekillerde bir araya getirilebilir. Bu, gemii yeniden yaratma arzusu
ile onu yorumlama ihtiyac arasndaki gerilimin sonucudur. Anlat ile
betimleme birincisine, zmleme ikincisine imkan salar.
Bunlar baarabilen tarihiler ayn zamanda sanatdr ve saylar ok azdr.
History kelimesi, story yani hikaye kelimesinden tremitir, bu da tarihte
anlatnn nemine iaret eder.
Tarihte neden sorusu sorulduunda kiisel ve isel nedenler haricinde
dsal faktrlere etkileyicidir. Zihinsel bak, milli dini kimlik vs gibi faktrler
bu d faktrler olabilir.
 Olaylarn zaman iinde doru sralanmas aralarndaki ilikinin doru
aktarlmas anlamna gelmez. Yani gemite ilerin gerekten nasl gittiini
gstermek gayesinin tesine gemek iin yorumlama ve nedenselletirme
gerekecektir.
Bnin Adan sonra gelmi olmas Ann Bye neden olduu anlamna gelmez.
Neden-sonu ilikileir kronolojiyi amay gerektirecekir.
Tarihsel olaylarn neden envanterini geniletmen onu doru aklama ve
anlamay da etkiler.
Saplantya dnen birincil kaynaklar atlamama abas entelektel bir at
gzlne dnebilir. Arivlerin tozu dnceleri boabilir.
Byk incelemeler, geni kitlelere kar bir sorumlulukur.
Tarihiye lazm olan bir beceri, akademik disiplinden kopmadan genel
okuyucuya hitap edebilmektir.
Cephe ile arka plan, olaylar ile yap arasndaki ilikinin anlalmas tarihsel
sreci anlamak iin nemlidir.
Tarih farkl dzlem ve kademeler arasnda akar der Braudel, izgisel
deildir. Bu dzlemler; ksa dnem (bireysel), orta dnem (ekonomik ve
toplumsal) ile uzun dnemdir (maddi hayat, zihinsel durum ve doal
ortamn etkisi).
Tarihiler kaytlarda hep bir bolukla karlarlar ve bunu ancak hisleriyle,
dgcyle doldurabilirler.

7- Tarihsel Bilginin Snrlar

Tarihsel bulgularn nasl bir konumayerletirileceiyle ilgili iki farkl bak

as vardr; 1- tevazu ve aratrma teknikleri zerine eitim tarihsel
bilginin kapsamn geniletir (Elton), 2- tarihinin sunabilecei, gemie
ilikin kendi bak ve okurun bakn ekillendirmede kullanacaklarndan
ibarettir, okur kendi ama ve sempatisine gre bunu belirleyecektir.
(Zeldin)
Tarihin bir bilim olup olmad konusundaki tartmada, bir grup tarihin de
dier disiplinler gibi olduu, metodolojide birlik olduunu ileri srer,
fenomenleri gzlemler, genelleme yapan aklamalar getirir ve yasa nerir.
Tmevarm savunan bu grup iin, verilerden mantksal genellemeler
karlr, n yargsz ve ahlaki kayglar olmadan tarihe yaklalabilir. Bu
pozitivizmdir.
dealizm diye bilinen dier bak as, pozitivizmin temel kabuln
reddeder. nsanla ilgili olaylar doayla ilgili olanlardan ayrlr savndadr.
Aratrmac ile konu arasnda zdelik vardr ve bu kiyi derin bir kavraya
gtrr. Deerlerden, duygu ve zihniyetten ayrlamayan bir yan vardr
olgularn. Gemie dair olaylar, gemiteki insanlarla bir empati kurularak
zdeleilerek anlalabilir.
Tarihsel bilgi zneldir ve bilim insan kavrayndan ok sanatnnkine
yakndr der idealistler. Olaylar tekildir, genellemeye varlamaz.
Tarihsiciler de bu kavraya yakndr. Tarihsel olaylar aktrlerin duygu ve
niyetleri sayesinde anlayp dnemin artlarna gre yorumlamak
gerektiini ileri srerler.
Kollektif davran tarihileri ise pozitivizme yakndr nk aratrma
konular bu metoda daha elverilidir.
 Kukucu tarihiler, birincil kaynaklarn eksiksiz olmadn, kazaya veya
kasten ortadan kaldrlanlar olduu gibi, meydana gelen olaylarn nemli
bir blmnn de kaydedilmediini belirtirler. Hibir tarihi ahsiye de
dnce ve hislerinin kk bir blmnden fazlasn yazya gememitir.
Kaynaklar, kaleme alanlarn tmyle saf ve temiz olmayan niyetleriyle,
hem de o zaman ve mekann insanlarnn varsaymlarnn snrlamalaryla
lekelenmilerdir.
Kaynak denen ey, o insanlarn kaydetmeye deer bulduklarn ierir
yalnzca. Bu sebeple hakim snflarn damgasn tarlar. Marksist evreler
bu eletriye oka yaslanp, tarihi entelektel hurdalar yn haline
getirmilerdir.
Bir belgeden renilebilen yalnzca onun ak anlamyla snrl deildir,
tarafll snanabilir, bambaka karsamalara temel tekil edebilir.
Birincil kaynaklarn bir tank ifadesi olduu ve tm tanklar gibi
yanlabilecei ve yzleme olanann bulunmay eletrisi bir yanl
anlamadan kaynaklanmaktadr.
Belge, tarihiyi nereye isterse oraya gitmekle yetinir anlay eldeki
kaynklarn fazlal dolaysyla rktc bir sorundur.
Tarihte olgu yoktur, karsamalarn geerlilii aratrlr.
Tarihe ait ve gemie ait olgular ayn ey deildir. kincisi snrszdr.
Birincisi tarihilerin tarihi yeniden kurma ve aratrma amacyla yapt zel
seimi temsil eder. Bu yzden tarihi olgular asla nesnel olamazlar,
tarihinin atfettii anlam araclyla tarihsel olgu haline gelirler.
Tarihinin almasn ekillendiren amacn etkisi, incelemeye dahil ettii
olgu grubu belirler.
Bilimsel bilgi yasalardan deil, hipotezlerden oluur, kesin olmaktan ziyade
geicidir. Bilimsel yntem hipotezler ile rtme giriimleri arasnda veya
yaratclk ile eletirel dnce arasnda bir diyalogdur.
Tarih bilimi ile doa bilimleri arandaki nemli bir fark tarihin dgcne
yer verilmesidir. Tek kayg gemii aklamak deil, gemii yeniden
kurmak da nemlidir.
Tarih ile doa bilimleri arasnda dier bir fark, doa bilimlerinde geici
hakikat zerinde mutabakat olmasna karn, tarihsel aklamalarda buna
ender rastlanr.
Tarih soruturmasnn z semektir; ilgili kaynaklarn,tarihsel olgularn,
anlaml yorumlarn.
Tarihi de toplumun deerlerinden etkilenir. Toplumsal deerler deitike
tarihin yorumu da deiecektir.
imdiki zaman gzyle bakan tarih, aradaki fark grmezden gelme
eilimindedir. Bir gz bugnden ayrmadan gemie bakmak, tarih
alanndaki tm gnah ve safsatann, ilerinde en hafifiyle balanacak
olursak anakronizmin kaynadr.
Tarihsicilie kar en ciddi itiraz, bizim artk kronolojiyi biliyor olmamz
dolaysyla gemiteki aktrlerle ayn his ve anlayla olaylar kavrama
ansmzn olmaddr.
Carr: gemii inceleyen tarihi, ancak gelecei kavramaya baladka
nesnellie yaklam olur.
Tarihsel bir yn duygusuna sahip olunmas, nesnel yorumlarn isabetliliini
artrr.
 Gemiin hakikatlerine sadk olmann koulu vardr; 1- tarihi kendi
deer yarglarn inceleyip elindeki aratrmaya uygunluunu sorgulamal,
2- bulgular beklentiler dorultusunda zmsenmesin diye hipotez eldeki
kantlarla dorulanmal, yanllanmal icab ederse deitirilmeli, 3-tarihsel
balam gz ard edilmemelidir. Bu koullar salandnda tarihsel
mutabakata varlaca anlamna gelmez.