Mababang Paaralan ng Edilberto M.

Ganzon
Anunas, Angeles City

Mga Aralin sa Araling Panlipunan

Ika-Apat na Markahan

Pangalan: ________________________________________________ Pangkat:

___________________________

ARALIN 1 Konteksto ng Reporma at Pagtatatag ng Monopolyang Tabako

Bilang kolonya ng Spain, naging mabigat na pasanin ang Pilipinas sa kalagayang pananalapi nito.
Hindi makalikom ang pamahalaan sa Pilipinas ng sapat na salapi upang tustusan ang
pangangailangan nito. Bilang tugon sa suliraning ito, ipinatupad ang monopolya ng tabako sa
ilalim ng mahigpit na pamamahala ng pamahalaan.
Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago sa ekonomiya sa panahon ni Gobernador-
Heneral Jose Basco y Vargas. Noong 1781, itinatag ang monopolyo ng tabako. Kontrolado ng
pamahalaan ang malawakang pagsasaka at pagbili ng tabako tulad ng sa Ilocos, Cagayan, Nueva
Ecija at Marinduque. Ito ay tumagal hanggang 1881.Ang bawat mag-anak ng magsasaka ay may
takdang dami ng tabako na dapat anihin. Sila ay nagtanim ng 40,000 halaman ng tabako sa
isang taon. Ito ay binili ng lahatan ng pamahalaan sa mababang halaga. Ipinagbawal din ng
pamahalaan ang paghithit ng mga mamamayan sa sariling ani. Pinagmumulta sila kung ang
kanilang ani ay nasira o nasalanta ng bagyo. May mabigat na parusa sa sinumang lumabag sa
mga alituntunin.
May kabutihang naidulot ang monopolyo. Natupad ang mithiin ng Basco na lumaki ang kita ng
pamahalaan at makapagsarili ang bansa. Nagkaroon ng trabaho ang libu-libong mamamayan.
Nang lumaon, mas marami ang kasamaang naidulot nito. Inabuso ng mga pinunong namahala
rito ang kanilang tungkulin kayat katakut-takot na paghihirap ang dinanas ng mga mamamayan.
Ang mga magsasakang nasiraan ng pananim ay hindi lamang pinagmulta kundi binawian pa ng
lupa. Hindi rin sila binayaran. Nagkaroon ng puslitan at suhulan. Sa halip na mapunta sa
pamahalaan ang salapi, napunta ito sa bulsa ng mga opisyal. Umabot ito sa kaalaman ng Hari ng
Espanya kayat ipinatigil niya ang monopolyo.

TANDAAN MO

Upang lumaki ang kita, nagkaroon ng pagbabago sa ekonomiya sa panahon ni

Gobernador-Heneral Jose Basco.

Ang monopolyo ng tabako ay naitatag.

Tabako lamang ang itinatanim sa Hilagang Luzon.

May takdang dami ng itatanim at may takdang presyo rin. Nahirapan ang mga Pilipino
dahil kinapos sa pagkain.

ARALIN 2 Pag-aalsa sa Estadong Kolonyal

Pahina 1 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Ayon sa mga mananaliksik ng kasaysayan ng ating bansa, tumutol ang marami sa ating mga
ninuno sa pananakop ng mga Espaol. Malaking hirap, pagmamalupit at pang-aabuso ang
dinanas ng mga Pilipino noon kaya nag-alsa sila. Mahigit sa 100 pag-aalsa ang isinagawa nila sa
loob ng 333 taong pananakop ng mga Espaol sa Pilipinas.
Lakan Dula at Sulayman (1574)
Ang pamamalakad sa bansa ni Legazpi ay maganda at
maayos. Ngunit nang mamatay si Legazpi, ang naging kapalit
niyang si Gobernador Heneral Guido de Lavezares ay hindi
naibigan ng mga katutubo dahil bigla niyang inalis ang mga
karapatang ipinagkaloob ni Legazpi. Pinagmalupitan at
pinagsamantalahan ng mga Espaol ang mga katutubo.
Naging matindi ang galit nina Lakan Dula at Sulayman at sila Raha Sulayman
Lakan Dula
ay nag-alsa. Naganap ito sa Tondo noong 1574. Natigil
lamang ang pag-aalsa ng mga Pilipino nang ibalik kina Lakan Dula at Sulayman ang kanilang
karapatan.

Magat Salamat (1587-1588)

Lalong matindi ang pag-aalsa ni Magat Salamat, anak ni Lakan
Dula, kaysa sa naunang pag-aalsa ng kanyang ama at tiyuhin.
Nagtatag siya ng lihim na samahan upang ipaglaban at makamit muli
ang kalayaan ng mga katutubong Pilipino noong unang bahagi ng
1587. Ang mga kasapi ay buhat sa ibat ibang panig ng Gitnang Luzon
at sa Pulo ng Cuyo at Borneo. Nakipagsabwatan din sila kina Juan
Gayo at Dionisio Fernandez na magpasok ng mga sandata buhat sa
Japan.

Subalit sila ay hindi nagtagumpay dahil sa pagtataksil ng isa

nilang kasamahan na si Antonio Surabao. Dahil dito, ikinulong at
pinatay si Magat Salamat.

Magalat

Ang mga taga-Cagayan sa pamumuno ni Magalat ay nagpakita ng hindi pagsang-

ayon sa buwis at sapilitang paggawa na ipinatutupad ng mga Espanyol subalit siya rin ay nabigo.

Ang Rebelyon ng Gaddang (1621)

Dahil sa pagmamalabis ng mga Espaol, pinamunuan nina Felipe

Catabay at Gabriel Taya gang paghimagsik ng mga Gaddang sa Cagayan
Valley. Pinakiusapan sila ng Dominikong paring si Pedro de Santo Tomas na
itigil na ang labanan. Dahil sa mahusay magsalita ang pari, nakining sila at
sumuko.

Ang Rebelyon nina Bancao at Tamblot (1621-1622)

Pahina 2 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Naganap ang rebelyong panrelihiyon dahil nais talikdan ng ilang Pilipino
ang Kristiyanismo. Nais nilang bumalik sa pananampalataya sa mga diyos ng
kanilang mga ninuno. Ang pag-aalsa sa Bohol ay pinamunuan ni Tamblot. Sa
Leyte, ito ay pinamunuan ni Bancao. Nagpadala ang pamahalaan ng mga
sundalong Espaol at sundalong Pilipino galing Cebu upang supilin ang
rebelyon.
Tamblot

Sumuroy (1649-1650)

Ang mga taga-Samar ay pinamunuan ni Sumuroy dahil sa pagtutol ng

mga Bisaya mula sa Samar na magpunta sa Cavite ayon sa kautusan ni
Gobernador Diego Fajardo upang gumawa ng mga barko.

Ang Rebelyon ni Maniago (1660-1661)

Pinamunuan ni Francisco Maniago ang rebelyon ng mga

Kapampangan. Nagrebelde sila noong Oktubre 1660 dahil sa
nais nilang maging Malaya. Tinutulan nila ang sapilitang
pagpapatrabaho. Hinarangan nila ang mga ilog para mapiglan
ang pagdadala ng mga pagkain patungong Maynila upang
magutom ang mga Espaol. Nahikayat ni Maniago ang mga taga-
Pangasinan at Ilocos na sumama sa kanya.

Nagkaroon ng negosasyon sa pagitan ng gobernador heneral at

ni Maniago. Si Maniago at ang mga kasama nito ay pinangakuan ng mga
Espaol na bibigyan ng malaking halaga. Hinayaan din silang gumawa
sa kanilang mga bukid kayat natigil ang pag-aalsa.

Ang Rebelyon ni Malong (1660-1661)

Pahina 3 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Si Andres Malong ay naakit sa panawagan ni Maniago na mag-alsa laban sa
kalupitan ng mga Espaol. Nag-alsa ang mga mamamayan ng Lingayen, Pangasinan noong
Disyembre 15, 1660. Lumaganap ang pagbangon at nakisama rin ang mga taga-ibang bayan sa
kilusan nila. Pinatay ng mga Pilipino ang gobernador at ibang malulupit na Espaol. Nagpadala si
malog ng mga mensahero sa ibat ibang lalawigan para hikayatin ang mga tao na makiisa sa
kanila. Nanghina ang kanilang hukbo at nasukol sila sa mga Espaol sa bayan ng Binatongan
(Lungsod ng San Carlos). Nabihag si Malong ng mga Espaol at ipinapatay.

Ang Pag-aalsa ni Tapar (1663)

Isang babaylan si Tapar. Itinatag niya sa Oton, Panay ang isang bagong relihiyon
na parang binagong anyo ng Kristiyanismo noong 1663. Tinutulan ng paring Espaol
ang kilusang panrelihiyon. Sumugod ang mga tropa ng pamahalaan at nahuli si Tapar. Binitay
siya kasama ng iba pa niyang kaibigan. Itinali ang kanilang labi sa poste upang makita ng mga
taong bayan at hindi pamarisan.

Ang Rebelyong Silang (1762-1763)

Si Diego Silang ay kinulong ng mga Espaol dahil

nagpetisyon siya na alisin ang pagpapataw ng buwis sa mga
Pilipino. Nang siya ay pakawalan, hinimok niya ang kanyang
mga kababayang Ilocano na maghimagsik laban sa mga
Espaol. Nagtatag siya ng sariling pamahalaan sa Vigan at
nakipag-ugnayan sa mga Ingles upang makayanan ang
pakikipaglaban sa mga Espaol. Pinadalhan siya ng mga
sandata ng mga ito. Nagsimula ang rebelyon noong Disyembre 14, 1762 sa Vigan. Nang siya ay
namatay noong Mayo 28, 1763, ipinagpatuloy naman ng kanyang asawa, si Maria Josefa Gabriela
ang pakikipaglaban. Sa kasamaang-palad, hindi rin nagtagal ang kanyang
pangrerebelyon. Pinatay siya ng mga Espaol noong Setyembre 20, 1763.

Dagohoy (1744-1829)

Ang malawakang pag-aalsa laban sa mga Espaol ay pinagunahan ni Francisco Dagohoy

na siya ring itinuturing na pinakamahabang rebelyon sa kasaysayan ng Pilipinas.

Pahina 4 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Naghimagsik si Dagohoy nang ayaw pumayag ng paring si Gaspar Morales na bigyan ng
Katolikong libing ang kanyang kapatid.

Palaris

Ang pag-aalsa sa Pangasinan ay pinamunuan ni Juan dela Cruz Palaris.

Nahimok na sumapi ang mga mamamayan ng mga bayan ng Binalatongan,
Dagupan, San Jacinto, Bayambang at Santa Barbara, upang humingi ng
reporma sa pamamahala.

Ang Rebelyon ni Hermano Pule (1840-1841)

Si Apolinario de la Cruz ang namuno sa rebelyong panrelihiyon ng

mga tagalog noong 1840-1841. Kilala siya sa tawag na Hermano Pule.
Pangarap niyang maging mahal banal na misyonero o ministro ng Diyos
kayat nagtungo siya sa Maynila upang pumasok sa isang orden. Hindi
siya tinanggap dahil isa siyang Pilipino. Hindi siya nawalan ng pag-asa at
namasukan siya s Ospital ng San Juan de Dios. Nag-aral siya at nagtatag
ng isang relihiyosong kapatiran na tinawag niyang Confradia de San Jose.
Marami ang sumapi sa kanyang itinatag na samahan ngunit ito ay
ipinagbawal ng mga opisyal ng simbahan. Tinugis siya ng mga ito at
itinuring na rebelled kayat lumaban siya. Noong Nobyembre 4, 1841,
pinugutan siya ng ulo sa bayan ng Tayabas (sa Quezon). Ang pugot na
ulo ay itinusok sa poste upang maging babala sa tao.

TANDAAN MO

Nagsipaglaban sa mga Espanyol ang mga Pilipino upang tutulan ang mga kalupitan at di-
makatarungang pamamahala. Karamihan sa mga pag-aalsa ay nabigo dahil kanya-kanya sila
ng ipinaglalaban. Ilan sa mga ito ay pinamunuan ni Lakan Dula, Magat Salamat, Bancao,
Tamblot, Silang, Sumuroy, Maniago, Malong, Dagohoy, Pule at Tapar.

Aralin 3 Kilusang Agraryo ng 1745

Naganap ang pag-aalsa sa mga Tagalog na probinsya noong 1745. Sa mga lalawigang ito,
malalaki ang lupaing pag-aari ng mga Prayleng Espaol, kung saan ipinagbayad ang mga
magsasaka ng renta hindi lamang para sa lupang sinasaka kundi pati na rin sa lupang
kinatatayuan ng kanilang bahay.
Ayon sa kasaysayan, noong 1745, nagkaroon ng malawakang pag-aalsa ang mga taga-Cavite,
Morong, Batangas, Bulacan, at Laguna.
Dahilan ng pag-aalsa:

1. Pangangamkam ng mga lupa ng mga katutubo

2. Pagtanggal ng mga nakamulatang karapatan ng mga mamamayan

3. Pandaraya sa mga lupain at hindi makatarungang paniningil ng buwis sa kanilang lupain

Pahina 5 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Batay sa ulat ni Pedro Enriquez Calderon na siyang nagsiyasat noong 1739, ang mga lupain at
kita nito ay napupunta sa mga relihiyosong pari tulad ng mga Dominicano, Heswita, at
Agustino.

Ang karampatang bayad ng mga katutubo ay ang mga sumusunod. Ito ay binabayaran sa loob
lamang ng isang taon.

1. Tatlong piso (P3.00) sa may asawa

2. Piso at limang sentimo (P1.50) sa mga biyudo o biyuda

3. Natuklasan din ni Don Pedro Enriquez na ang mga sukat ng lupa na inilaan sa mga
katutubo ay hindi naayon sa tamang sukat.

4. Isang kawani ng audiencia ang gumawa nito at ang mga sumukat ng lupa ay kasabwat
upang dayain ang mga katutubo.

5. Ayon naman sa akda ni Juan dela Concepcion, nanghimasok ang mga Heswita sa mga ari-
arian ng mga katutubo.

6. Iginiit nila na kanila ang mga lupain at pinagkakamkam ito.

7. Nang malaman ito ng mga katutubo, sila ay nag-aklas at nilusob ang mga tahanan ng mga
Heswita at sinunog ang kanilang mga bahay. Ang paghihimagsik na ito ay lumaganap sa
mga karatig na lalawigan.

Noong Nobyembre 7, 1751, si Don Pedro Enriquez ay nagsumite ng ulat sa hari hinggil
sa kanyang natuklasan sa mga pamayanan ng Taguig, Hagonoy, Cavite, at Paranaque.

Ang mga paring relihiyoso tulad ng Dominicano at Agustino ay nang-agaw ng mga

lupain, inalisan ng kalayaan sa pangingisda sa mga iIog, at hindi pinahintulutang pumutol ng
mga puno at kumuha ng mga prutas ang mga katutubo. Hindi rin sila pinayagang makapagpastol
ng kanilang mga hayop sa kaburulan.

Sa Katagalugan ang naging sentro ng mga ganitong uri ng pag-aalsa sapagakat sa mga
lalaawigang ito matatagpuan ang hacienda ng mga prayle.

Ang pag-aalsang ito ay bunsod ng hindi makatarungang pang-aagaw at pangangamkam ng mga

pari sa lupa ng mga katutubo. Libo-libong mga Pilipino ang humawak ng sandata upang ipakita
ang kanilang pagtutol dito. Nangyari ang mga ganitong uri ng pag-aalsa sa Silang, Cavite noong
Abril 1745 na mabilis na kumalat sa mga nayon ng Taguig, Paraaque, Hagonoy, Bacoor, San
Mateo, at Bulacan.

ARALIN 4 Pag-aalsa ng Kapatiran ng San Jose

Si Apolinario de la Cruz (1815-1841) ay mas kilala sa pangalang Hermano Pule. Siya ay
isinilang noong Hulyo 22, 1815 sa Sitio Pandak, bayan ng Lucban, Tayabas (Quezon), kung saan
niya natamo ang pangunahing pag-aaral ng pananampalataya. Siya ay natanggap na hermano
sa San Juan De Dios. Kabilang sa labinsiyam na dating hermano na nagtatag ng Confradia de San
Jose, siya ay naging tagapagtanggol ng kalayaan sa karapatang panlipunan at pananampalataya.

Pahina 6 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Ano ang kapatirang ito? Bakit nagsipag-alsa ang mga kasapi?

Pag-aalsa ni Hermano Pule

Si Hermano Pule ay isang "lay brother" ng Ospital ng San Juan
de Dios. Gusto niyang magpari ngunit hindi siya tinanggap dahil
isa siyang Pilipino.

Kaya noong 1832, itinatag niya ang Kapatiran ng San Jose o

Cofradia de San Jos, isang kapatiran na Pilipino lamang ang
puwedeng sumali. Karamihan ng mga kasapi nito ay mga
magsasaka at ito ang naging kapalit ng Katolisismo.

Mula sa punong himpilan nito sa Bundok Banahaw, nagkaroon sila

ng malawak na kapatiran sa Tayabas (Quezon), Laguna, at
Batangas.

Sa paglakas ng samahan, nabahala ang mga Espaol. Sa kabila

ng paghiling niya na kilalanin ng pamahalaan at ng simbahan ang
kanyang samahan, sa tulong ni Domingo Roxas, nabigo si Pule.

Noong Oktubre, 1841, sinalakay ng mga Espaol ang Cofradia. Inipon ni Pule ang 4,000
mga kasapi sa Alitao at matagumpay na nakipaglaban sa mga Espaol.

Ngunit nang dumating ang mga sumaklolong sundalong Espaol, walang awa nilang
pinagpapatay ang matatanda, mga babae at mga bata na kasama nina Pule.

Nahuli si Pule sa Barrio Guibanga at hinatulang mamatay sa Casa Tribunal ng Tayabas.

Matapos siyang barilin (sa edad na 26), ang katawan niya ay pinaghati-hati, inilagay sa
mga kawayan at ibinandera sa mga lugar na madaling makita upang maging babala sa mga
nag-iisip na mag-alsa.

Naitatag ang Samahan ng San Jose dahil sa isyu ng diskriminasyon sa lahi. Ginawa itong kahalili
ng Katolisismo ng mga kasapi. Nag-umpisa ang pag-aalsa nang sumalakay sa kanila ang mga
Espaol. Bagama't nagtanggol ang mga Pilipino, tinalo sila ng mga kalaban.
ARALIN 5 Okupasyon ng Ingles sa Maynila

Ang pananakop ng mga Ingles sa Maynila sa pagitan 1762 at 1764 ay isang bahagi ng
kasaysayan ng Pilipinas kung saan sinakop nang Kaharian ng Gran Britanya ang kabisera ng
kolonyang Kastila, ang Maynila at ang kalapit nitong pangunahing daungan sa Cavite.

Ang paglaban mula sa pansamantalang pamahalaang kolonyal na Kastila na itinatag ng

mga kasapi ng Real Audiencia ng Maynila at nang mga kakamping Pilipino nito ang nakapigil sa
puwersang Ingles upang mapasailalim ang iba pang mga teritoryo sa mga kalapit na bayan ng
Maynila at Cavite. Ang pananakop ng mga Ingles ay nagwakas sa isang kasunduang
pangkapayapaan ng Pitong Taong Digmaan.

Pananakop ng mga Ingles sa Maynila

Sinalakay ng mga Ingles ang Pilipinas upang maging bahagi ito ng kanilang imperyo sa
Asya. Noong ika-24 ng Setyembre 1762, labindalawang plotang Ingles ang sumalakay

Pahina 7 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 sa Look ng Maynila sa pamumuno nina Brigador-Heneral Wiliam Draper at Rear-
Admiral Samuel Cornish.

Oktubre 5, 1762, isang gabi bago bumagsak ang Maynila sa kamay ng mga Ingles,
pinagsumikapang lumaban ng mga Espanyol subalit sa tindi ng digmaan at pagiging
handa ng mga Ingles, tuluyan nilang nakubkob ang Kamaynilaan at ang mga teritoryong
militar ng mga Espanyol.

Noong tuluyang nasakop ng mga Ingles ang Maynila, pinasok at hinalughog lahat ng mga
establisimiyento, mga opisina ng gobyerno, at maging mga simbahan.

Ang lahat ng mahahalagang gamit, bagay man o mga dokumento ay kanilang kinuha,
maging ang palasyo ng gobernador heneral ay kanilang nilooban.

Maliban sa panloloob at pagsamsam ng mahahalagang bagay ay nagkaroon pa ng iba

pang krimen at kaguluhan sa buong Maynila.

Nagkaroon ng panggagahasa, pagpatay, at pangugulo mula sa mga Ingles.

Upang matigil ang kaguluhan, ang mga Ingles ay humingi ng halagang apat na milyong
dolyar mula sa mga Espanyol na sinang-ayunan ni Arsobispo Rojo upang mapigilan ang
malaking pinsalang dulot ng mga Ingles.

Noong Nobyembre 2, 1762, si Dawsonne Drake ay itinalaga bilang isang British Governor-
General ng Maynila.

Pagkatapos nito, si Drake ay nagtatag ng Chottry Court na may ganap na kapangyarihang

ipabilanggo ang sinumang nais niyang ipabilanggo.

Nasakop ng Britanya ang Maynila. Ito ay nangangahulugang hindi na ang Espanya ang
pinakamalakas na bansa. Mahina na ito at kaya nang talunin ng mga Pilipino.

Pahina 8 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Pahina 9 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Pahina 10 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
ARALIN 4 Pag - usbong ng Malayang Kaisipan at Naunang Pag aalsa

ANG PARTISIPASYON NG IBAT-IBANG REHIYON AT SECTOR

(KATUTUBO AT KABABAIHAN) SA PAKIKIBAKA NG BAYAN
Sa huling aralin, natutunan mo ang mga pannaw at paniniwala ng mga Katutubong Muslim o
Sultanato sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan bagaman karamihan sa mga Pilipino noong
unang panahon ay ninais at naniwala na dapat nilang tanggapin ang mga mananakop na Kastila
gayundin ang mga paniniwala at lahat ng bagay at konsepto na dala ng mga Kastila.

Pahina 11 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Mula sa panahon ng barangay, ang mga Pilipina ay pinahahalagahan na. Marami silang
mahahalagang ppel na ginampanan bilang mandirigma, babaylan, at higit sa lahat, bilang ilaw
ng tahanan. Ang pagdating ng mga mananakop na Espanyol ang dala ng pagbabago sa mga
kababaihan. Tanging ang mga kalalakihan na lamang ang nakapag-aral noon.
Kapuna-puna rin na higit na mas marami ang mga lalaking nababanggit sa kasaysayan ng
bansa na kalimitan pa ay pawing mga Heneral ng rebolusyon mula sa Maynila. Napapanahon na
upang mabigyan natin ng pagpapahalaga ang mga Rebolusyonaryo mula sa ibat ibang rehiyon,
lalawigan at sector, kabilang na ang mga kababaihan na mga tumulong at nakidigma para sa
bayan.
Ang Partisipasyon ng Ibat Ibang Rehiyon at Sektor sa Pakikibaka ng Bayan
Ang pag-aalasa o paggamit ng armas ay unang naging pagtugo ng mga Pilipino sa
pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Tulad ng ginawa ni Lapu-Lapu noong 1521, ipinasiya ng
ibang mga Pilipino na tapatan ng dahas ang hindi maayos na pagtrato sa kanila ng mga
Espanyol.
Magkakaiba ang mga dahilang nagbunsod sa kanilang paglulunsad ng rebelyon.
Dagami Revolt (15651567)
Ang Dagami ay rebolusyong laban sa mga Espanyol na pinamunuuan ng pamilyang
Dagami sa Leyte noong 1567.

Raha Lakandula (1574)

Si Raha Lakandula ay kilala bilang "Ang Dakilang Raha ng Tondo". Siya ang bukod tanging
may prebilehiyo nang hindi pagbabayad ng buwis at pagiging malaya sa paghahanap-buhay.
Subalit hindi nagtagal ang kaginhawang ito, sapagkat ito ay ipinatigil ni Governador Lavezares.
Ito ang naging dahilan kung bakit nag-alsa si Raha Lakandula laban sa mga Kastila.Ngunit ng
makita ni Raha Lakandula ang malakas na hukbo ni Legazpi, sinalubong at nakipagkaibigan siya
kay Legazpi. Pinakiusapan niya si Raha Sulayman na tanggapin na ang pamamahala ng mga
dayuhan, ngunit hindi maatim ni Raha Sulayman na makipagkaibigan sa mga Espanyol. Kaya ang
ginawa ni Raha Sulayman ay tinipon niya ang kanyang mga tauhan at muling sinunog ang
Maynila at saka tumakas. Lulan ng 40 malalaking bangka, patungo sa Bulacan at Pampanga at
namamaybay sa Tondo sa bandang Bankusay. Hindi nabatid kung siya ay tumakas o namatay sa
labanan.

Noong taong 1574, nagsimula ang labanang Raha Lakandula at ang mga Kastila. Noong
1587, ipinagpatuloy ito ng anak ni Raha Lakandula, si Magat Salamat. Ang dahilan ng kanilang
paghihimagsik ay ang hindi pagtupad ng mga Kastila na ibalik ang prebelehiyo nila ng hindi
pagbabayad ng buwis.

Raha Sulayman (1574)

Si Raha Solayman na nakikilala rin bilang Raha Sulayman, ay isang Muslim na datu, na
namuno kasama ni Raha Matanda at Lakan Dula, hari ng Tondo, isang malaking populasyon ng
mga Tagalog sa Timog ng Ilog Pasig sa Lungsod ng Maynila noong ika-16 na dantaon.

Pahina 12 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Malugod niyatinanggap at pinapasok ang mga Kastilang kongkistador na sina Martin de
Goiti at Juan de Salcedo. Naging palakaibigan siya at binigyan niya ang mga kongkistador ng
mga pampalasa at mga babae bilang regalo. Ngunit nang dumaan ang mga linggo, sinimulang
abusuhin siya ng mga Espanyol at hindi naglaon, nalaman niya ang pakay ng mga Espanyol na
sakupin ang kanyang lungsod at nakawin ang mga likas na yaman ng kanyang lugar. Namuno
siya ng isang kudeta upang mapaalis ang mga Kastila sa lungsod.

Pampangga Revolt (1585)

Ang Pampangga Revolt ay pinasimulan noong 1585 ng mga Kapampangan na mga
nagmamay-ari ng mga lupang sakahan o mas kilala sa tawag na mga encomenderos na pawing
tinanggalan ng karapatan bilangb mga dating datu ng kanilang barangay noon.
Nagplano sila upang lumusob at supilin ang hukbong nasa Intramuros. Subalit bago pa
man makapagsimula ang kanilang mga plano ay hindi na ito natuloy pa sa kadahilanang ang
kanilang plano ay ibinalita ng isang Pilipina na nakapag-asawa ng isang Espanyol na kawal.
Ipinadakip at ipinakulong ni gobernador-heneral Santiago de Vera ang mga pinuno ng nasabing
pag-aaklas at ipinapatay naman ni heneral Christian Cruuz-Herrera.
.
Conspiracy of the Maharlikas (15871588)
Ang Conspiracy of the Maharlikas o mas kilala bilang ang Tondo Conspiracy ng 1587-1588
ay ang rebolusyon laban sa mga mananakop na Espanyol ng mga maharlika o ang pangkat ng
mga datu ng Maynila, Bulacan at Pampangga at kanilang mga kaanak. Ito ay pinangunahan ni
Agustin de Legazpi, pamangkin ni Raha Lakandula at ng isa pa nitong pinsan na si Martin
Pangan. Ang mga datu ay sumumpang makikidigma laban sa mga mananakop at ipaglalaban
ang kanilang mga karapatan sa kanilang dating mga nasasakupan at babawiin ang kalayaan ng
kanilang mga nasasakop. Subalit sila ay hindi naging matagumpay sa kanilang mga hangarin.
Ang kanilang mga balak at plano ay nabatid ng mga Espanyol mula kay Antonio Surabao na
nagmula sa Calamianes ng Palawan na isa ring bahagi ng pamilyang maharlika sa nasabing
lugar.

Cagayan at Dingras (1589)

Ang Cagayan at Dingras Revolt ay laban sa pagbabayad ng tribute ng mga Pilipino sa
lalawigan ng Cagayan at ng Ilocos Norte noong 1589. Ang mga Ilokano, Ibanag at ang iba pa ay
naglunsad rin ng pag-aaklas sa kadahilanan ring ito dahil na rin sa mga pagmamalabis ng mga
conquistadores na nananakit at nang-aabuso sa mga Pilipino bukod pa sa pagbabayad ng
mataas na buwis.
Nagsimula ito nang mapatay sa Vigan ng mga katutubo ang anim na mga taga kolekta ng
buwis ng pamahalaan. Ipinadala ni gobernador-heneral Santiago de Vera ang kaniyang hukbong
binubuo ng mga Pilipino at ilang Espanyol upang mapatigil ang namumuong pag-aaklas na ito ng
mga taga Cagayan.

Magalat Revolt (1596)

Ang pag-aaklas ni Magalat ay nagsimula noong 1596 at sila ay tubong Cagayan. Siya ay
nadakip sa Maynila sa kasong rebelyo at ipinakulong ng goberndor-heneral. Hindio nagl;aon ay
pinalaya rin siya sa tulong na rion ng ilang mga paring Dominikano. Kasama ng kaniyang kapatid
na lalaki, hinimok niyang ipagpatuloy ang pakikidigma sa mga Espanyol. Hindi nagtagal ay
Pahina 13 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
nagawa nilang sakupin ang ilang nakapaligid na mga kabayanan hanggang tuluyan nilaitong
makuha mula sa mga Espanyol na mga kawal.
Ipinadala ni gobernaor-heneral Francisco de Tello de Guzman sina Pedro de Chavez mula
sa Maynila kasama ng mga kawal na Esppanyol at Pilipino upang dakipin sina Magalat.
Nagawang hulihin ang pangkat ni Magalat at ang mga pinuno ng pangkat ni Magalat ay binitay.
Si Magalat naman ay patraydor na pinatay ng kaniyang ilang mga kasamahan sa kanilang
sariling kuta.

Igorot Revolt (1601)

Mula sa kautusan ni Gobernador-Heneral Francisco de Tello de Guzman, nagpadala ng
isang ekspedisyon sa Cordillera para sa pagpapalawak ng relihiyon sa bansa sa pamumuno na
rin ni Padre Esteban Marin. Si Marin ay ang kuta paroko noon ng Ilocos at sinubukan niyang
kumbinsihin ang mga Igorot na maging mga Kristiyano.
Sa kabilang dako, hindi pumayag ang mga katutubo na mapasa ilalim rin sa kagustuhan
ng mga Kastila na maging mga Kristiyano sila at talikuran ang kanilang mga paniniwala sa kani-
knilang mga relihiyon.
Pinatay ng mga mandirigmang Lumad si Marin kasama ng hukbong pinadala ni Kapitan
Aranda. Naging mabilis lamang ang rebolusyong ito ng mga Igorot sa kadahilanang labis na
dahas ang ginamit ni Aranda upang masupil ang mga manndiirigmang Igorot upang hindi na ito
malaman pa ng iba pang mga katutubo.

The Chinese Revolt of 1603

Noong 1603, mahigit kumulang na 30,000 Tsinong mangangalakal, namumuno at
mamamayang Intsik ay pinatay ng mga Espanyol na nnamumuno noon sa lugar. Ang mga
nakaligtas ay agad na nagtungo sa Wawa na ngayon ay mas kilala sa tawag na Guagua.
Nagsunog at naglunsad ng pag-aaklas ang mga Intsik na nainirahan sa Legarda at Binondo at
kanilang binantaan na kukuhanin nila ang pamumuno ng mga Espanyol sa Intramuros.

Tamblot Revolt (16211622)

Si Tamblot ay pinuno ng relihiyon sa Bohol at pinamunuan niya ang isang rebolusyong
kinilala sa tawag na Tamblot Revolt noong 1621. Matapos makarating nag mga Heswitang pari sa
Bohol ay agad nilang ipinakilala ang Kristiyanismo sa mga Boholano at pinilit ang mga ito na
iwan ang kanilang dating relihiyon at paniniwala at tuluyan nang maging mga Kristiyano.
Hinikayat naman ni Tamblot, na isang babaylan, ang kaniyang mga kababayan na huwag
magpadala at maniwala sa mga paring Heswita at manatili sa kanilang kinagisnan na relihiyon at
paniniwala.
Nagsimula ang rebolusyong ito ni Tamblot noong ipinagdiwang ng mga paring Heswita ang
kapistahan ng isang patron, St. Francis Xavier sa Cebu na naganap noong gabi ng bagong taon
noong 1622. Hindi nagtagal ay nahuli nila sa Tamblot at binitay sa pamamagitan ng pagpugot ng
ulo upang maging banta sa ilan pang mga Pilipino na hindi aanib sa mga Kastila at lalabag sa
kanilang mga kautusan.

Bankaw Revolt (16211622)

Ito ay pinamumnuan ni Bankaw na dating datu ng Carigara sa Leyte. Malugod na
tinanggap noon ni Bankaw si Heneral Miguel Lopez- de Legazpi sa kanyang nasasakupan noong

Pahina 14 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
unang dumating si Legazpi sa Pilipinas noong 1565. Bagaman nagpabinyag si Bankaw sa
Kristiyanismo noon, siya ay tumiwalag sa paniniwalang ito. Sa tulong ng isang babaylan, si
Pagali, nagtayo siya ng isang temple para sa mga diwata at diyos na kaniyang dating
pinaniniwalaan noong panahong siya ay isa pang datu. Hinikayat niya ang kaniyang mga dating
nasasakupan na magbalik loob sa kanilang dating mga paniniwala at talikuran ang Kristiyanismo.
Gumamit si Pagali ng mahika upang mahikayat ang mga tao na sumama sa kanila.
Ipinadala ni heneral Alonso Fajardo de Entenza ang alcalde mayor ng Cebu nma si Juan de
Alcarazo kasama ang ilang kawal na Espanyol at mga kawal na Pilipino upang sugpuin ang
rebelyong binubuo ni Bankaw.
Matapos mahuli sila Bankaw, pinatawan sila ng parusang bitay at kaniyang ulo ay inilagay
sa isang kawayan upang magsilbing babala sa mga Pilipinong nagnanais na mag-aklas laban sa
mga Espanyol sa kanilang lugar.

Itneg Revolt (16251627)

Ang rebolusyong Itneg o kilala rin sa tawag na Mandaya Revolt ay rebolusyong nabuo dahil
sa relihiyon laban sa pamumuno ng mga espanyol sa pamumuno nina Miguel Lanab at Alababan.
Sina Lanab at Alababan ay parehong nabinyagan na rin sa Kristioyanismo at parehong tumiwalag
din agad dahil ang kanilang pagpapabinyag ay sapilitang pinagawa noon sa kanilang bayan.
Sila ay namuno ng pag-aaklas dahil sa sapilitang pagpapalit ng relihiyon sa mga
mamamayan. Nang sila ay papuntahan sa mga paring misyonaryo ay kanilang pinatay at
pinugutan ang mga ito ng ulo dahilan upang sila ay tugisin naman ng mga Espanyol sakautusan
na rin ni Governador-Heneral Fernando de Silva noong 1626.
Sinunog ng mga kastila nag mga taniman at palayan na nagging sanhi ng pagkagutom ng
mga Itneg dahilan na rin upang sila ay sumuko noong 1627.

Ladia Revolt (1643)

Si Pedro Ladia ay isang Moro Bornean na nagmula sa angkan ni Raha Lakandula na
dumating sa Malolos noong 1643. Noong panahon na iyon, ang kanyang lupain ay sinamsam ng
mga Kastila kung kayat pinamunuan niya ang isang pag-aaklas laban sa pagmamalabis ng mga
Espanyol sa kanilang pangangamkam ng mga lupain sa mga Pilipinong tunay na nagmamay-ari
ng mga lupa at lupain. Binansagan niya ang kaniyang sarili bilang Hari ng mga Tagalog.
Pinigilan siya ng mga paring Espnayol sa kaniyang mga balakin subalit ito ay
kaniyangipinagpatuloy pa rin. Nang siya ay madakip, siya ay ikinulong sa Maynila at doon
pinatawan ng parusang kamatayan.

Sumuroy Revolt (164950)

Sumiklab ang Sumuroy Revolt noong 1649 sa pamumuno ni Agustin Sumuroy kasama ng
ilan sa kaniyang mga kababayan na Waray sa Palapag. Northern Samar. Ang kanilang
pangunahing dahilan sa pag-aaklas ay ang pagmamalabis ng mga Espanyol sa kanilang
sapilitnag paggawa sa polo y servicios.
Ang kautusan ukol sa polo ay nagsasaad na ang mga manggagawa na mula sa Maynila ay
hindi ipadadala sa mga malalayiong lugar sa kanilang pagtatrabaho sa polo subalit ang mga
Waray ay ipinadala at ipinatapon naman sa malalayong lugar tulad ng Cavite na siyang
nagbunsod ng kanilang pag-aakllas laban sa mga mananakop.

Pahina 15 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Matapos mapatay ang isang pari sa Palapag, mabilis na kumalat ang pag-aaklas na
uinilunsad ni Sumuroy at nakarating ito hanggang sa Mindanao, Bicol at sa Visayas, lalot higit sa
lugar ng Cebu, Masbate, Camiguin, Zamboanga, Albay, Camarines at ilan pang mga bahagi ng
Mindanao tulad ng Surigao. Isang gobyernong rebelyon ang kanilang itinatag sa kabundukan ng
Samar.
Subalit si Sumuroy ay nahuli at binitay noong Hunyo 1650 na siyang nagging dahilan
upang humina ang kanilang hukbo. Ipinagpatuloy ng kaniyang pinagkakatiwalaang kasama na si
David Dula ang pakikipaglaban subalit nang siya ay malubhang masugatan sa kanilang
pakikidigma ay nahuli siya at binitay din sa Palapag, Northern Samar kasama ng kaniyang mga
Heneral na pawing nahuli ng mga Kastila.

Maniago / Pampanga Revolt (16601661)

Ang Maniago Revolt ay nalunsad sa Pampangga noong 1660. Sa panahong ito ay labis na
pinagnasahan ng mga Espanyol na mananakop ang Pampangga sa kadahilanang mayaman ang
bayan ng Pampangga lalot higit ang kanilang relihiyon. Bukod ito, ang mga mamamayan ng
Pampangga ay pinatawan ng mas mataas na tribute, sapilitang paggawa kahit sa malalayong
lugar at ang pagkamkam sa kanilang mga pananim na palay.
Karamihan sa kanila ay pinagtrabaho sa loob ng walong buwan na higit sa mga
napagkasunduan at hindi rin binayaran ang kanilang paggawa sa mga ito maging ang mga bigas
na kinukuha sa kanila ay hindi rin binabayaran ng mga Espanyol. Hindi naglaon ay inilunsad nila
ang kanilang rebolusyon laban sa mga pagmamalabis sa kanila ng mga Espanyol.
Ang Maniago Revolt ay nagging simula ng mas malawak, mas malaki at mas madugong
digmaan laban sa mga Kastila sa Pangasinan.
Andres Malong ng Malong Revolt (16601661)

Si Andres Malong ay isang maestro de campo ng Binalatongan (na ngayon ay kilala

bilang Lungsod San Carlos, Pangasinan), noong 1660. Siya ang tumulong sa mga Espanyol, nang
ang mga dayuhan ay magtatag ng pamahalaan sa Pangasinan. Sa mga Espanyol niya
natutuhang maging malupit at gumamit ng dahas.

Napagtanto ni Malong na mag-aklas laban sa mga Espanyol, dahil sa kaniyang mga naging
kaalaman sa mga gawain ng Espanyol. Napigil lamang ito dahil naunang mag-aklas si Francisco
Maniago sa Pampanga. At nang nabigo si Maniago, sinimulang ni Malong ang kaniyang planong
mag-aklas laban sa mga dayuhan. Nagsimula siya sa barangay Malungeuy, at nabigo. Ang
kabiguang ito ay hindi naging hadlang sa kaniyang pangarap, ipinagpatuloy niya ang kaniyang
mga balak hanggang sa matagumpay niyang masakop ang buong Pangasinan. At idineklara ni
malong, siya ang Hari ng Pangasinan.

Almazan Revolt (January 1661)

Kasunod ng Malong Revolt ay ang Ilocos Revolt na pinamunuan ni Don Pedro Almazan,
isang mayamang namumuno sa bayan ng San Nicolas, Laoag, Ilocos Norte. Ang mga sulat na
ipinadala ni Don Andres Malong, ang Hari ng Pangasinan na nagsasaad ng pagkatalo ng mga
Espanyol sa kanilang lugar sa kanilang rebolusyon ay nakapagpalakas ng loob ng mga kapwa
nila Pilipino sa mga karatig bayan at kabilang ditto sina Don Pedro Almazan.

Pahina 16 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Lumakas ang suportang tinanggap ng mga pag-aaklas na ito at nagbunsod sa mga
sumunod pang mga pag-aaklas. Pinangunahan ni Almazan ang rebelyon sa Ilocos at tinawag siya
bilang Hari ng Ilocos at ang kanyang anak naman ay tinuran bilang Prinsipe ng Ilocos. Subalit
matapos ang digmaan ng mga Kastila sa mga Briton ay kanilang nadakip naman si Almazan na
siyang nagging dahilan ng kanyang pagkakabitay.

Panay Revolt (1663)

Ang Panay Revolt ay kinilala rin bilang Tapar Revolt sapagkat si Tapa rang namuno sa pag-
aaklas na ito sanhi ng di pagkakaunawaan sa relihiyon. Mula sa isang isla sa Panay si Tapar at
nais niyang magtayo ng sarili niyang relihiyon sa isla na hindi naman kailanman pinayagan ng
mga Espanyol.
Napatay si Tapar kasama ng kaniiyang mga tagasunod sa isang madugong sagupaan sa
patraydor na pag-atake ng mga kawal ng espanya kasama ang mga kawalna Pilipino.

Zambal Revolt (16811683)

Isang pangkat ng mga pinuno, datu ng Zambales ang tumangging magpasakop at
kilalanin ang pamumuno ng mga Kastila sa Pilipinas kung kayat sila ay naglunsad ng digmaan sa
mga ito.
Dagling nagpadala ng mga hukbo ang mga kinatawan ng espanya sa Pilipinas ng mga
higit kumulang na 6000 kawal upang hindi na mapaigting pa ang bilang at dami ng mga nag-
aaklas. Matapos ang halos 2 taon ng paglalabanan, tuluyang nasakop ng mga espanyol ang
buong bayan at sila ay tuluyan nang napailalim sa pamamahala ng mga Espanyol.
Ang lahat ng nakibahagi sa pagrerebelyon ay pawing pinatawan ng parusang kamatayan.

Agrarian Revolt of 1745

Ang Agragrian revolt ay nagtagal mula 1745 hanggang 1746. Kabilang sa mga bayan na
ito ay nagmula sa CALABARZON (Batangas, Laguna at Cavite) at sa Bulacan na pawang bahagi
ng walong sinag ng araw sa watawat ng Pilipinas. Ang pinakaunang naglunsad at nagsimula nito
ay ang bayan ng Lian sa Nasugbu, Batangas
Ang mga tubong Batangas na tunay na nagmamay-ari ng mga lupain ay kinamkaman ng
mga ari-arian at ng mga lupain ng mga paring prayle at ng iba pang mga espanyol na namuno
sa kanilang bayan. Pinilit nila ang mga ito na ibalik sa kanila ang kanilang mga ari-arian at lupain
subalit iginiit ng mga prayle na ito ay hindi sa kanila sakadahilanang wala silang mga titulo ng
mga ito at ito ay marapat lamang na maging kabayaran nila sa kanilang pamamalagi at
pamumuno sa lugar.
Ito ang nagbunsad upang magrebelyon ang mga taga Batangas na siyang nagging dahilan
upang ang mga ito ay sunugin maging ang mga parokya ng mga paring prayle maging ng mga
ranching kinamkam ng mga Kastila. Pinaimbistiogahan ang pangyayari ng mga Kastilang
namumuno kung saan ipinag-utos naibalik ng mga prayle sa mga Pilipino ang kanilang mga ari-
arian subalit nagawang baliktarin ng mga prayle ang naunang kautusan kung kayat ibinalik na
kahit anong pagmamay-ari sa mga Pilipino.

Francisco Dagohoy Rebellion (17441829)

Pahina 17 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Noong 1744 sa Bohol, pinamunuan ni Francisco Dagohoy ang isang rebelyon na bunsod rin
ng hindi pagkakasundo sa relihiyon. Matapos mapatay ang kkapatid ni dagohoy ay hindi ito
pinayagan na basbasan ng paring prayle sa kanilang bayan. Ang pagtangging ito ng prayle ang
siyang nagging dahilan ng pagsisimula ni Dagohoy ng rebolusyon. Ito ang nagging
pinakamatagal na rebolusyon nasaksihan at kinabilangan ng mga Pilipino kahit patay na ang
nagpasimula nito na nagtagal ng 85 taon.
Dalawampung gobernador-general mula kay Juan Arrechederra hanggang kay Mariano
Ricafort y Abarca ay hindi nagapi ang rebolusyong ito na nakapagtayo ng isang malayang
rebolusyonaryong gobyerno ng mga Boholano
Nagpadala ng 2,200 kawal si ricafort sa Bohol na nagapi rin naman ni Dagohoy at ng
kaniyang mga tauhan. Muling nagpadala ng sundalo si Ricafort noong 1828 at 1829 at tulad ng
nauna ay hindi nagging matagumpay ang mga ito.
Namatay si Dagohoy 2 taon bago pa man matapos ang kanilang rebelyon, na siya namang
nagging dahilan ng pagtatapos ng rebolusyon. Mahigit 19,000 sa mga tauhan ni Dagohoy na
nabuhay at nadakip ay pinalaya at pinabayaang mamuhay sa ilang bayan ng Bohol; Balilihan,
Batuan, Bilar, catigbian at Sevilla.

Diego Silang (17621763)

Si Diego Silang ay ipinanganak noong Disyembre 16, 1730. Ang kanyang ama ay si Miguel
Silang at kanyang ina ay si Nicolasa Delos Santos.

Noong siya ay bata pa, nagtrabaho si Diego bilang katulong ng kura paroko ng Vigan.
Doon siya naging mahusay magsalita ng wikang Kastila. Siya ay pinadala ni Padre Crisolo bilang
mensahero. Dinadala niya ang mga sulat mula sa Vigan papuntang Maynila sa pamamagitan ng
bangka. Sa isa sa kanyang paglalakbay, ang kanyang bangka ay inatake ng mga katutubong
Zambal sa baybayin ng Zambales. Ang ilang sakay ay nalunod at pinatay ng mga katutubo. Si
Diego naman ay nakaligtas ngunit naging bihag. Siya ay pinalaya sa pamamagitan ng ransom na
pinadala ng mga misonaryong Rekoleksyonista.

Pinakasalan niya ang biyudang si Josefa Gabriela na tubong Santa, Ilocos Sur. Sila ay 27
taong gulang nang ikasal.

Nang nasa Maynila si Diego, at naghihintay sa Galleon, nakita nya na maraming mga
atakeng barko ang mga Ingles sa Maynila de Bay. Noong Setyembre 24, 1762 inatake ng
hukbong Ingles ang Maynila. Nasakop ang Maynila noong Oktubre 1762. Ang pagsakop ay
kabilang sa Pitong Taong Digmaan.

Napansin ni Diego na humihina ang hukbong Kastila at dito nya naisipang mamuno ng
kilusang rebolusyonaryo sa Hilagang Luzon. Lumakas ang pwersa nito. Nagtatag siya ng sariling
kampo sa isang mataas na bundok na kung saan matatanaw ang kabuuan ng lalawigan ng Vigan.
Ito ay kilala ngayon bilang Bundok ng Silang.

Si Diego Silang ay isang mahusay na pinuno at disiplinadong militar. Upang magkaroon ng

pondong panustos, siya ay nanghingi ng tulong sa mga mayayaman at mahihirap na tao,
depende na rin sa kakayahan ng mga ito.

Pahina 18 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Habang abala ang mga Kastila sa pagkuha muli ng Maynila, iniutos ng pamahalaan na
sumuko si Silang. Hindi sumuko si Silang at sinubukang pang makipagsanib pwersa sa mga
Ingles. Sumulat siya ng liham sa pamahalaang Ingles sa pamumuno ni Lt. Gen. Dawson Drake.
Dito niya kinilala ang pagsakop ng Maynila. Binigay niya ang kanyang pagsuporta kapalit ng
pagkilala sa kanya bilang Sarjento Mayor at Alcalde Mayor ng Ilocos. Hiningi rin nya ang pagkilala
sa pagtalaga ng mga opisyales sa Ilocos.

Sa ilalim ng pamumuno ni Diego Silang, binigyan niya ng pagkakataong mamuno ang

kapwa Pilipino. Lahat ng mga tinanggal na Kastilang opisyal ay pinalitan niya ng mga karapat-
dapat na Ilokanong sibil at opisyal-militar na naaayon din naman sa kagustuhan ng kanyang
nasasakupan. Ang kanyang mga makatarungang batas ay ipinahayag sa iba't ibang bayan.

Nagpatawag ang mga opisyales ng Espanya (Audencia) sa Maynila sa pamumuno ni Simon

de Anda at nag-alok ng pabuya kung sino man ang papatay kay Diego Silang. Noong Mayo
28, 1763, binisita ni Miguel Vicos at Pedro Becbec, mga kaibigan ni Diego, si Diego sa kanyang
kuta sa Casa Real sa Vigan. Tinaksil nila si Diego nang binaril nila ito kapalit ng pabuya ng
Audiencia.

Sa edad na 32, si Diego Silang ay binawian ng buhay. Dahil sa kanyang husay na

pamumuno, siya ay tinaguriang Liberator ng Ilocos. Tinuloy ng kanyang asawang si Gabriela ang
laban.

Juan de la Cruz o Palaris (17621764)

Si de la Cruz ay anak ni Santiago de la Cruz, cabeza de barangay, at Catalina Ugay, na

tubong Binalatongan, Pangasinan. Si Juan ay may dalawang kapatid na sina Colet at Simeona.
Ang pamilya de la Cruz ay kabilang sa principalia sa Binalatongan.

Nakapag-aral si de la Cruz, sa sinilangang bayan ng Binalatongan, at naulila noong siya ay

bata pa. Nang makatapos ng pag-aaral, siya ay nagtungo ng Maynila, at doon nagtrabaho
kay Francisco Enriquez de Villacorta, na isang opisyal ng pamahalaang Espanyol.

Nagsimulang magprotesta ang mga taga-Binalatongan sa mga pang-aabuso ng mga

kanilang gobernador. Nais ng mga pinuno ng mga bayan sa Binalatongan na mapatalsik ang
kanilang gobernador at itigil na ng pamahalaang Espanyol ang pagkolekta ng buwis, dahil ang
kanilang isla ay nasa ilalim na ng mga Briton.

Hindi pumayag ang Gobernador ng Espanya na si Hen. Simon de Anda sa nais ng mga
taga-Binalatongan. At noong 1762, nagsimula ang aklasan laban sa pamahalaang Espanyol, at
ang pangalang Palaris ay nakilalang bilang pinuno ng mga rebolusyonaryo. Sina Colet de la
Cruz, Andres Lopez, at Juan de Vera Oncantin ay kasama ni Juan de la Cruz na namuno sa
aklasan laban sa mga Espanyol.

Disyembre, lahat ng opisyal ng pamahalaang Espanyol ay lumiban na sa Pangasinan,

maliban ang mga paring Dominiko, dahil sa panganib na kanilang kinakaharap. Ang
pamahalaang Espanayol ay nakipag alyansa sa mga Briton, na kasalukuyang nakikipaglaban
kay Diego Silang, sa lalawigan ng Ilocos sa hilagang bahagi ng Pilipinas.
Pahina 19 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Noong 1 Marso 1763, nakaharap ng grupo ni de la Cruz si Alfonso de Arayat at kaniyang
mga kawal at ilang mga Pilipino na matapat sa pamahalaang Espanyol sa Ilog Agno. Napilitang
umurong sa laban ang grupo ni Arayat matapos malagasan ng maraming kawal. Napunta muli sa
mga Filipino ang Ilog Agno, na matatagpuan sa pagitan ng Pampanga at Pangasinan sa
katimugang bahagi. Kilala ang pangyayaring ito sa kasaysayan ng Pilipinas bilang Battle of Agno
River of 1763. At sa kasagsagan ng aklasan upang mapalaya ang Pangasinan , si de la Cruz ay
may mahigit 10,000 kawal, na patuloy na nakikipag-usap kay Silang upang mapabilis at maging
mas epektibo ang kanilang laban sa mga Espanyol.

Nang lagdaan ang Kasunduan sa Paris, noong 1763, natapos na rin ang Pitong Taong
Digmaan noong 10 Pebrero 1763. Nagkaroon nang pagkakataon ang mga Espanyol na sugpuin
ang mga aklasan laban sa kanilang pamahalaan, nagpadala sila ng mga armadong kawal sa
Pangasinan upang madakip si de la Cruz. Ang mga prayle na naiwan sa lalawigan ay
nagsimulang himukin ang kanilang mga parokyano upang mapabilis ang pagdakip kay de la
Cruz.

Noong Setyembre 1763, nakarating na ang balita sa Pangasinan na pormal nang nilagdaan
ang Kasunduan sa Paris, nagsimulang sumuko nang ilang kawal ni de la Cruz at bumalik sa
kanilang mga pamilya upang makaiwas sa mga opensiba ng mga sundalong Espanyol.

Disyembre 1763, nagsimulang lusubin ng mga kawal ng Espanyol ang bayan na Mabalitec,
na malapit sa Ilog Agno na nasa pagitan ng Binalatongan at Bayambang. Nabigo ang mga kawal
ni de la Cruz na ipangtanggol ang lugar na ito. Sumunod na nakuha ang bayan ng Binalatongan,
at sa San Jacinto, Pangasinan, nahuli ng mga Espanyol sina Andres Lopez at Juan de Vera at ilang
matatapat na kawal ni de la Cruz.

Marso 1764, halos lahat ng lugar sa Pangasinan ay nasa kamay na ng mga Espanyol,
piniling manatili ni de la Cruz sa Pangasinan kasama ng kaniyang matatapat na kawal. Dahil sa
tumitinding takot sa mga Espanyol, napilitang ituro ng kaniyang kapatid na si Simeona kay
Agustin Matias na isang gobernadorcillo ng Binalatongan kung saan nagtatago ang kaniyang
kapatid. Noong 16 Enero 1765, si de la Cruz ay dinala sa kapitolyo ng Lingayen para litisin.
Habang nasa loob ng piitan, inamin niyang siya ang pinuno ng aklasan laban sa mga Espanyol.
At noong 26 Pebrero 1765, si de la Cruz ay binitay.

Basi Revolt (1807)

Ang Basi Revolt ay kilala rin sa tawag na Ambaristo Revolt, na naganap noong September
16 to 28, 1807. Pinamunuan ito ni Pedro Mateo at Salarogo Ambaristo na sinasabing iisang tao
rin lamang, dahil na rin sa malabis na pamamalakd ng mga Espanyol sa bayan ng Piddig, Ilocos
Norte. Ito ay naiiba sa ibang mga rebolusyon dahil ito ay umiikot sa kanilang basi, o alak na
nagmula sa tubo na siya namang ginagawa at produkto ng lugar. Noong 1786, ipinagbawal ng
mga Kastila nag paggawa at pagbebenta ng basi. Napilitan ang mga mamamayan na bumili sa
mga tindahan. Dahil dito ay inilunsad ang isang rebolusyon sa mga Espanyol noong September
16, 1807 na nagtatagal ng ilang lingo sa bawat pagtatagpo na nakakaabot din sa mga karatig na
bayan. Tuluyang nagapi ng mga espanyol ang mga rebolusyonaryo noong September 28, 1807
na nagdulot ng maraming pagkamatay ng maraming Pilipino na kasapi sa rebolusyon at maging
ng mga kawal na Pilipino na kasama ng mga Kastila.

Pahina 20 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Hermano Pule Revolt (18401843)
Isa sa pinakkilala na rebolusyong lunsad ng relihiyon ay ang Pule Revolt na naganap noong
June 1840 na nagtangal hanggang Nobyembre 1841. Ito ay pinangunahan ni Apolinario dela Cruz
na kilala rin sa tyawag na Hermano Pule.
Itinatag niya ang sarili niyang relihiyon na tinatawag na Confraternity of saint Joseph o
Confradia de San Jose sa Lucban Quezon na matatagpuan ngayon sa Tayabas Quezon.
Sa kabila ng maigting na pamamahala at paghikayat ng mga paring Heswita at
Fransiskano at Agustinian, marmi pa ring sumali at sumapi sa Confradia mula, Batangas, Quezon,
Laguna at maging mula sa Maynila.
Dahil dito ay laging nagpapadala ng mga kawal na Espanyol upang supilin ang binuong
samahn ni ela Cruz na siya namang nagtulak sa kanila upang ipagtanggol ang kanilang mga
sarili at pamilya sa mga pananakit at paglusob ng mga Espanyol sa kanilang mga lugar.
Maraming madugong labanan ang sunud-sunod na naganap sa pagitan ng samahan at ng mga
Espanyol. Ang pinakahuli nilang pakikidigma sa mga ito ay noong October 1841 sa Bundok San
Cristobal malapit sa Bundok Banahaw. Natalo ang pangkkat ni dela Cruz at siya ay binitay noong
Nobyembre 4, 1841 sa Tayabas, Quezon.

Cavite Mutiny (1872)

Ang Cavite Mutiny noong 1872 ay binuo ng mga kawal na Pilipino ng Fort San Felipe ng
Spanish Arsenal sa Cavite. Ito ay naganap noong January 20, 1872. Mahigit sa 200 sundalong
espanyol kasama ng iba pang mga manggagawa ang nadamay dito na hindi agad mapaniwalaan
ng mga espanyol at ilang Pilipino dahil ang mga nag-aklas ay pawang mga kawal din. Ang
kanilang pag-aaklas nabunsod dahil sa pagkakabitay ng tatlong paring Pilipino, ang GOMBURZA.
Bagaman nagtagumpay sila sa umpisa ay hindi rin ito nagtagal ng sila ay mahuli rin ng
ipinadalang mga kawal na Kastila at sila ay binitay agad.

Ang Partisipasyon ng mga Kababaihan sa Pakikibaka ng Bayan

Gabriela Silang Gregoria de Jesus

Isinilang si Gregoria de Jesus sa Caloocan. Panganay siya sa magkakapatid at masasabing

naging maayos naman ang kaanilang buhay.

Pahina 21 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Katatatag lamang ng Katipunan nang makilala niya si Andres Bonifacio. Labingwalong
taong gulang lamang siya samantalang tatlumpung taong gulang naman si Bonifacio na isang
balo. Bagaman tutol ang ama, napapayag niya itong makasal siya sa Supremo ng Katipunan.
Bago maikasal ang dalawa, sumapi na sa Katipunan si Gregoria de Jesus. Sa isang
pagpupulong ng mga Katipunero, nabuo ang isang sector na pambabae sa samahan. Si Josefa
Rizal, kapatid ni Jose Rizal, ay nahalalna pangulo at siya ang inihalal na pangalawang pangulo.
Mahirap ang naging kalagayan ni Oriang, kanyang palayaw, lalo na nang matuklasan ang
Katipunan. Bilang Lakambini ng Katipunan at asawa ng Supremo, siya ang tagapagtago ng mga
lihim na dokumento ng samahan.
Tuwing matutunugan niya ang pagadating ng mga Espanyol sa kanilang tahanan,
sumasakay siya sa isang karetela at nililibot ang Tondo. Madalas na inaabot siya ng gutom at
hatinggabi na kung umuwi. Naisulat niya noon ang sumusunod na pahayag:
Noon ay para akong kinatatakutan pagkat lahat ng akyatin kong bahay upang
magparaan ng oras ay ipinagtatabuyan ako at mamamamatay wari sila sa takot. Nooy
naghihinanankit ako sa lahat.
Noong akoy kasama ng mga kawal na nanghihimagsik sa parang ng digmaan, wala
akong pangiming sumuong sa anumang kahirapan at sa kamatayan man, sapagkat wala
akong nais kundi ang maiwagayway ang bandila ng kasarinlan ng Pilipinas. Kabilang din
ako sa mga kawal at upang maging ganap na kawal, akoy nagsasanay ng pagsakay sa
kabayo at nag-aral na mamaril at humawak ng ilang uri ng mga sandata. Naranasan kong
matulog sa lupa, nang walang kinakain sa buong maghapon, uminom ng maruming tubig
o kayay katas ng isang uri ng baging sa bundok na totoong mapakla na nagiging masarap
din dahil sa matinding uhaw

Pinkamasakit na siguro sa tulod ni Oriang ang mawalan ng asawa at hindi Makita ang
bangkay nito. Noong Mayo 10, 1897, dinala at binaril sa Bundok Hulog sa Maragondon, Cavite si
Andres Bonifacio kasama ang kanyang kapatid na si Procopio. Hanggang ngayon, hindi pa rin
nakikita ang kanilang mga labi.

Gliceria Marella de Villavicencio

Bagaman marami ang kumampi sa mga dayuhan, may mga miyembro rin ng mga
mayayamang angkan ang matapat na sumuporta sa layunin ng rebolusyon. Isa sa kanila si
Gliceria Mmarella de Villavicencio ng Taal, Batangas. Maaga siyang nagpakasal kay Eulalio
Villavicencio sa gulang na 19. Dahil parehong nagmula sa mayamang angkan at mahusay sa
pagnenegosyo, mas napalago nila ang kanilang mga ari-arian.

Pahina 22 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Nang mapatay noong 1872 ang mga paring GOMBURZA, nagsimula na sai Gliceria at ang
kanyang asawa sa pagiging aktibo sa Propaganda. Nang si Rizal ay nasa Hong Kong, nakipagkita
sa kanya si Eulalio at nagbigay ng Php18 000.00 . Nang bumalik, may dala na itong mga kopya
ng Noli Me Tangere at ng El Filibusterismo ni Rizal. Ang mga ito ay kanilang ipinamigay.
Sinuportahan din ng mag-asawa ang rebolusyon ng 1896. Ipinagamit nila ang kanilang
mga kamalig para sa pagmimiting at pagpaplano ng mga Katipunero. Ito ang naging dahilan ng
pag-aresto at pagkakakulong ng kanyang asawa. Bagaman pinakawalan ito, iyon ang naging
simula ng paghina niya at naging bunga ng kanyang kamatayan.
Ipinagpatuloy ni Gliceria ang pakikipaglaban. Nang gamitin ng mga Espanyol ang kanilang
tahanan, sinikap niyang maging mabuting espiya. Noong 1898, ipinahiram niya ang kanyang
bark okay Aguinaldo.
Hindi siya tumigil sa mga rebolusyunaryo kahit sa panahon ng Amerikano. Inokupahan ng
mga Amerikano ang Batangas. Nahuli siya ng mga itonang makuha ng kalaban ang liham na
ipinadala niya sa isang heneral ng puwersang rebolusyon, si Heneral Mariano Trias. Siya ay
inilagay sa house arrest at nakalaya lamang noong 1900 nang ganap nang makontrol ng mga
Amerikano ang rebolusyon.

Patrocinio Gamboa

Tubong Ilo-Ilo si Patroocinio Gamboa. Bagaman nagmula rin siya sa isang mayamang
angkan ng mga illustrado, kabilang siya sa mga naghahangad ng kalayaan ng Pilipinas mula sa
Espanya. Mahilig siyang magbasa ng mga komposisyon nina Rizal at Lopez Jaena. Hindi nagtagal,
sumapi na rin siya sa mga nagrerebolusyonaryo sa kanilang lalawigan.
Hindi siya kaagad pinagdudahan ng m,ga Espanyol dahil siya ay babae. Nakatulong siya
sa paniniktik at sa pag-iipon ng pondo para sa rebolusyon. Naging aktibo rin siya bilang
miyembro ng Red Cross.
Ang pinakatatanging bahagi ng kanyang pagiging kasapi ng puwersang rebolusyon ay
nang matagumpay niyang malampasan ang bantay ng kalaban sa Sta. Barbara, Iloilo. Bahagi na
ng pagdiriwang ng anibersaryo ng pamahalaang rebolusyonaryo ang paglaladlad ng watawat.
May watawat na nakahanda na para sa mga taga-Jaro, Iloilo ngunit ang problema nila ay
kung paano ito madadala sa kampo ni Heneral Delgado ng Sta. Barbara. Dadaanan nila ang mga
bantay na kawal ng mga espanyol na mahigpit na naghahalughog ng mga gamit ng mga
nagdaraan. Pinapatay nila kaagad ang sinumang kanilang mapaghinalaan.

Pahina 23 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Mahusay na nakaisip ng paraan si Patrocinio ng paraan. Itinago niya ang regaling esopada
ni Aguinaldo kay Heneral Delgado sa ilalim ng mga pinaggiikan ng palay samantalang ang
bandila naman ay kaniyang itinali sa kanyang baywang at saka niya isinuot ang kaniyang damit.
Kasama niya ang isang katipunero na siya naming nagpanggap na kaniyang asawa.
Nang dumaraan sila sa tapat ng mga bantay ay umarte ang dalawa na nag-aaway.
Natatawang pinalampas sila ng mga bantay. Ang bandila ay nakarating sa oras ng programa.

Melchora Aquino

Kilala si Melchora Aquino bilang sa bansag na Ina ng Katipunan. Sa edad na 84, hindi
siya nag-atubiling magbigay ng tulong sa mga nasugatang Katipunero sa tuwing napapasabak
ang mga ito sa labanan.
Dahil mayroon siyang palayan, nagging mainam na kanlungan ng mga rebolusyonaryo
ang kanyang lugar. Hindi rin siya nagging maramot na magbigay ng palay o kalakal niya sa
kanyang tindahan. Dito madalas niyang makausap si Andres. Siya ay hinuli at ikinulong dahil sa
kaniyang pagtuloong sa mga Katipunero. Siya ay ipinatapon sa Guam kung saan tinanggap siya
ng mag-asawang Pilipino. Pinili niyang magtrabaho sakanila kaysa tumanggap ng libreng tulong.
Nakabalik siya sa Pilipinas noong 1903, nang ang mga Amerikano ay nasa bansa na.
Namatay siya sa piling ng kaniyang mga anak sa edad na 107.

Teresa Magbanua

Nagmula sa mayamang angkan si Teresa Magbanua. Tubong Pototan, Iloilo uiya at pinag-
aral sa mahusay na paaralan. Nagtapos siya ng pagkaguro at sandaling nakapagturo. Nang siya

Pahina 24 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
ay mag-asawa, ginugol niya ang panahon sa pag-aasikaso sa kanilang asyenda. Nahasa pa niya
ng lalo ang kanyang galling sa pangangabayo.
Nang sumiklab ang rebolusyon, sumanib siya sa kabila ng pagtutol ng kaniyang asawa.
Naunang sumapi sa Katipunan ang kaniyang dalawang kapatid na lalaki na pawing may mataas
na katungkulan sa Katipunan. Pinamunuan niya ang isang pangkat ng mga kalalakihan.
Tumulong siya sa pakikipaglaban. Nakilala siya sa kaniyang husay sa pamumuno at tinawag na
Nay Isa. Maraming labanan ang kanilang naipanalo. Sa kabila ng gutom at kakulangan sa armas,
unti-unting naagaw nila ang mga bayan ng Panay hanggang masakop ng mga puwersang
rebolusyonaryo ang buong isla.
Ipinagpatuloy niya ang pakikipaglaban sa panahon ng mga Amerikano. Ang kaniyang
kapatid na si Heneral Pascual ay isa rin sa nagtanggol sa Jaro. Aktibo rin sa pakikipaglaban ang
kanyang kapatid na si Elias. Nang bumagsak ang Sta. Barbara, Iloilo sa mga kamay ng mga
Amerikano, nagging gerilya sila. Napata yang kaniyang kapatid na si Elias sa isang labanan,
samantalangpatraydor namang pinatay si Pascual.
Nagluksa siya sa pagkamatay ng kaniyang mga kapatid. Nang magsimulang magsisuko
ang mga Heneral, nilansag niya ang kanyang pangkat sa halip na sumuko. Lumipat siya sa bayan
ng kaniyang asawa at namuhay nang tahimik. Itinigil niya ang pakikipaglaban nang makita
niyang walang mangyayari sa pagtutol nila sa pananakop ng mga Amerikano. Nagbalik siya sa
kanyang asawa nang sumiklab ang digmaan. Ipinagbili niya ang kanilang mga ari-arian sapagkat
patay na ang kaniyang asawa at wala naman silang nagging anak. Nakitira na lamang siya sa
kaniyang kapatid sa Mindanao. Namatay siya noong 1947.

ARALIN 5 Mga Reaksyon sa Kolonyalismo

ANG KALAKALANG GALYON AT ANG EPEKTO NITO SA BANSA

.Sa loob ng mahabang panahon na pamamalagi ng mga Kastila sa Pilipinas,
maraming panukala ang kanilang inilunsad. Mayroon para sa paggawa, agrikultura, relihiyon at
maging sa pangangalakal. Maliban sa Pilipinas ay mayroon pa silang ibang mga nasasakupan at
ginamit nila ang mga ito maging sa paglilipat at pagdadala ng mga kalakal na siyang nagbunsad
sa pagkakabuop ng galyon at nang kalakalan sa pagitan ng Pilipinas at ng Acapulco, Mexico.

Ang Kalakalang Galyon

Pahina 25 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Ang Galeon ng Maynila ay mga barkong pangkalakalan ng Espanya na lumalayag sa
Karagatang Pasipiko mula Maynila patungong Mehiko at pabalik. Kapag nanggaling naman ang
galleon sa Mehiko ay tinatawag naman itong Galeon ng Acapulco.
Noong 1576, naging matatag ang kalakalan sa pagitan ng Maynila at Acapulco, Mexico.
Ang mga produkto mula sa Asya tulad ng rekado, telang seda, bulak mula sa India, at mantas na
tawag sa telang mula sa Ilocos ay dinadala sa Mexico. Iniluluwas din sa Mexico ang mga palamuti
sa katawan na yari sa ibat ibang bato, perlas, pamaypay, suklay, relos, mga mineral tulad ng
tanso at ginto.
Nakarating naman sa Pilipinas ang ibat ibang uri ng prutas at halaman, tul;ad ng chico,
avocado, cacao, maguey, bayabas, cactus, mani, pinya, calachuchi, ipil-ipil, at marami pang uri
ng halaman. Sa Mexico din galling ang mga hayop tulad ng tandang, kabayo, at baka. Mga
imahen tulad ng Black Nazarene at Birhen ng Antipolo, gayundin ang pagtatanghal ng moro-
moro at Moriones ay pawing nagmula sa Mexico.

Tumagal nang may halos 250 na taon ang kalakalang galyon hanggang ipag-utos ng hari
na itigil ito noong 1813. Noong una, naging maganda ang takbo ng kalakalang galyon.
Nagdiriwang ang mga taga-Maynila sa aalis o babalik ang galyon. Ito ang barko na naglalaman
ng mga produkto mula sa Maynila. Nagtutungo sa Maynila ang maraming pinunong bayan tulad
ng mga alcalde at gobernadorcillo upang tiyaking maisasama sa galyong ang kanilang mga
produkto. Dahil dito, napabayaan nila nag kanilang mga nasasakupan. Ang mga lupain ay
ginamit para sa pagtatanim ng mga produktong kinakailangan para sa pangangalakal na
dadalhin ng galyon. Nawalan ng laya ang mga magsasaka na magpasiya kung anong produkto
ang nais nilang itanim.

Ang Kalakalang Galyon ay naging monopolyong kalakalan na ang nangasiwa ay ang

pamahalaan. Ito ay bilang pagsunod sa utos ng hari ng Espanya. Ang kautusang itoy isinagawa
upang protektahan ang mga mangangalakal na Kastila sa Cadiz at Seville na humina ang
negosyo nang mga panahong iton. Mula 1583 yaon lamang mga sasakyang-dagat ang
makapagdadala ng mga produkto sa Pilipinas patungong Mexico at pabalik sa Pilipinas.
Nagtakda pa ang kota na halagang P250,000 ang mga produktong mailuluwas ng mga
mangangalakal sa Acapulco, Mexico. Yaon namang mga produktong maipapasok sa Mexico ay
pinatwan ng taripa. Ang mga produktong maaaring ipadala sa Maynila mula sa Mexico ay
nagkakahalaga ng P500,000.

Sa ganitong patakaran, napayaman nang husto ang mga prayle sa pangangalakal. Naakit
sila nang husto sa nakukuhang pakinabang sa Kalakalang Galyon kung kayat minabuti nilang
manatili sa Maynila at iniwan ang kanilang gawain sa lalawigan. Nakilahok na lamang sila sa
Kalakalang Galyon kung kayat napabayaan nila ang kani-kanilang tungkulin. Nakatulong ang
mga prayleng Kastila sa pakikipagkala-kalan nang panahong iyon. Hindi ito nagbigay ng
magandang imahe sa tunay nna tungkulin nila sa pagpapalaganap ng pananampalataya. Bunga
tuloy nito ay nakilahok din ang mga biyuda at ulila ng mga namatay na opisyales ng
pamahalaan.

Hindi lamang mga produkto ang paroot paritong iniluluwas sa Maynila at ACAPULCO.
Maging ang tulong na pinansyal ng pamahalaang Kastila sa Pilipinas na tinatawag na situado
real o tulong na royal ay dala-dala rin nito. Hindi kasi makasapat na matustusan ng
pamahalaang kolonyal sa Pilipinas ang mga gugulin sa pagpapatakbo nito. Taun-taon, dalawang
daan at limampung pisong tulong ang tinatanggap ng Pilipinas bilang situado real. Dala-dala rin
ng Galyon ang mga kasulatan, batas, kagamitan at mga pinuno at kawal na Kastila mula sa
Espanya. Ganito nang ganito ang naging kalakaran mula noong 1565 hangggang 1821.
Pahina 26 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Nangailangan ng malaking halaga bilang puhunan ang nais makilahok sa kalakalang
galyon. Dahil dito ay napilitan ang mga mangangalakal na mangutang sa Obras Pias. Ang
halagang naipon ng Obras Pias na nakalaan na mangutang sana sa kawanggawa ay naipautang
sa mga mangangalakal. Pinatungan ito ng malaking interes o tubo. Yaong nangutang sa Obras
Pias ay mga kalahok sa kalakalang galyon. Naubos ang pondo ng Obras Pias dahil di nakabayad
ang mga nangutang bunga ng pagkalugi ng mga ito.

Pagsapit ng ika-19 na siglo, unti-unting lumiit ang kita mula sa kalakalang galyon. Mahigpit
na kasi ang kompetisyon sa pagitan ng mga bansa na nagdadala ng mga kalakal sa Mexico.
Bukod dito, madalas ang paglubog ng mga galyon sa karagatan. Ang mga dahilang ito ang
nagging sanhi ng pasiya ng hari na itigil na ang kalakalang galyon.

ARALIN 6 Pag - usbong ng Malayang Kaisipan at Naunang Pag aalsa

ANG PAGKAKAISA AT PAGKAKAWATAK-WATAK NG MGA PILIPINO SA

PAG-AAKLAS LABAN SA MGA ESPANYOL

PANIMULA
Mula pa man ng unang dumating nag mga Espanyol sa Pilipinas ay hindi na buo ang
nagging pagtangggap sa kanila ng mga Pilipino. Bagaman may ilang bukas palad buong puso
silang tinanggap at marami rin naman ang hindi sumang-ayon sa kanilang mga kagustuhan at
pawang lumaban sa kanila tulad ni Lapu-Lapu.
Marami pang iba na lumaban sa mga Kastila sa loob ng mahabang panahon ng kanilang
pamamalagi sa Pilipinas. May ibat ibang kadahailanan ang bawat pag-aaklas na inilunsad ng
mga Pilipino mula sa ibat ibang mga lugar sa bansa. Ang ilan ay nagtagumpay sa kanilang
layunin ngunit kalimitan sa kanila ay hindi.
Ang lahat ng mga ito ay siyang naglunsad upang unti unting mabuo ang malayang
kamalayan ng mga mas makabagong Pilipino ng kanilang panahon. Ito ang kanilang nagging
daan at paraan upang ang kalayaang matagal na nilang inaasam ay kanila nang makamit
matapos ang maraming taon ng mahirap at madugong pakikidigma.

Sa araling ito, inaasahang:

Nababalangkas ang pagkakaisa o pagkakawatak-watak ng mga Pilipino sa mga
mahahalagang pangyayari at mga epekto nito sa naunang mga pag-aalsa laban sa
kolonyalismong Espanyol.

ALAMIN MO

Anu-ano kaya ang nagging dahilan kung bakit hindi nagtatagumpay ang mga pag-aalsa
ngmga Pilipino laban sa mga Kastila? Papapaano nila napagtagumpayan ang mga
balakid na ito upang makamtan ang kalayaan ng bansa?

Pahina 27 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
Mula sa panahon ng barangay, ang mga Pilipina ay pinahahalagahan na. Marami silang
mahahalagang ppel na ginampanan bilang mandirigma, babaylan, at higit sa lahat, bilang ilaw
ng tahanan. Ang pagdating ng mga mananakop na Espanyol ang dala ng pagbabago sa mga
kababaihan. Tanging ang mga kalalakihan na lamang ang nakapag-aral noon.
Kapuna-puna rin na higit na mas marami ang mga lalaking nababanggit sa kasaysayan ng
bansa na kalimitan pa ay pawing mga Heneral ng rebolusyon mula sa Maynila. Napapanahon na
upang mabigyan natin ng pagpapahalaga ang mga Rebolusyonaryo mula sa ibat ibang rehiyon,
lalawigan at sector, kabilang na ang mga kababaihan na mga tumulong at nakidigma para sa
bayan.

Pag - usbong ng Malayang Kaisipan at Naunang Pag - aalsa

Ang pag-aalsa o paggamit ng armas ay unang nagging pagtugon ng mga Pilipino sa
pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Tulad ng ginawa ni Lapu-Lapu noong 1521, ipinasiya ng
ibang mga Pilipino na tapatan din ng dahas at armas ang mga pagmamalupit ng mga Kastila.
Marami at magkakaiba ang dahilan na nagbunsod sa mga P{ilipino upang ang mga
Espanyol ay kanilang kalabanin. Muling pag-aralan ang nasa tsart sa ibaba.

Dahilan Mga Namuno Taon Lugar

Lakandula at Sulayman 1577 Maynila
Labis na Tributo
Juan de la Cruz o Palaris 1762-1764 Pangasinan
o Buwis
Diego at Gabriela Silang 1762-1765 Ilocos
Sumuroy 1649-1650 Samar
Paggawa Malong 1660-1661 Pangasinan
Maniago 1660-1661 Pampanga
Bankaw 1621 Leyte
Tamblot 1621 Bohol
Tapar 1663 Panay
Relihiyon
Dagohoy 1744-1829 Bohol
Apolinario dela Cruz o
1840 Quezon
Hermano Pule

Resulta ng mga Rebelyon

Pawang nabigo ang mga inilunsad na mga rebelyon sanhi ng ibat ibang kadahilanan.
Unang dahilan ang kawalan ng pagkakaisa. Wala pa sa kamalayan noon ang mga Pilipino na
silang lahat ay nagmula sa isang lahi lamang, kayat nararapat na sila ay magtulungan.
Magkakaiba ang kanilang dayalekto, kaya hindi nila maunawaan ang isat isa. Naging madali
para sa mga Espanyol na gamitin ang taktikang divide et empera o divide and rule. Upang
supilin ang pag-aalsa ng isang lalawigan, hindi na kailangan ang mga puwersang espanyol mula
sa Maynila. Nakakukuha sila ng mga tulong mula sa mga karatig na pook. Nang inilunsad ni
Tamblot ng Bohol ang kaniyang pag-aalsa, 300 mandirigmang Cebuano ang nakuha ng mga
Espanyol para tumulong sa kanila.
Pangalawang dahilan ng pagkabigo ng mga rebelyon ay ang kakulangan ng mga armas na
siyang gagamitin sa rebolusyon. Kadalasan ang gamit lamang nila sa kanilang mga pag-aaklas
Pahina 28 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
ay ang kanilang mga tabak, itak, sibat at pana na pawing walang kalaban-laban sa mga baril at
kanyon na dala at gamit ng kanilang mga kalaban.
Pangatlong dahilan ay ang kawalan nila ng maayos na estratehiya at pagpaplano. Ang
mga pag-aaklas ay agad-agad na inilulunsad nang walang isinasagawang mahusay na
pagpaplano. Ang ilan sa kanilang mga lider ay wala ring kasanayan o pagsasanay sa paghawak
ng mga armas kungkayat sila ay hindi handa sa oras na sila ay mapalaban. Ang ilan naman ay
hindi mahusay ang pamamahala sa mga kasapi ng kanilang pangkat o grupo.
Pang-apat na dahilan ay ang pagiging maliliit ng kanilang mga grupo. May mga pag-aalsa
na isinasagawa lamang nila para sa kanilang mga pansariling kadahilanan, kung kayat binubuo
lamang ito ng maliit na bilang ng mga mandirigmang kasapi nito. Naging madali para sa mga
Espanyol ang pagsupil sa kanila.

Pagsilang ng Nasyonalismo
Sa unang dalawang siglo ng pananakop ng mga Espanyol, tahimik na tagasunod lamang
ang mga nakararaming mga Pilipino. Bagaman may mga rebelyong naganap sa simula pa
lamang ng pagdating ng mga Espanyol, hindi ito nakatulong upang mapag-isa ang mga Pilipino.
Ang pagdating ng huling siglo o ika-19 na siglo ay nagging saksi sa mga maraming
pangyayari na nagulot ng maraming mga pagbabago. Ang mga pagbabagong ito ang siyang
nagbukas daan sa pagsilang ng damdaming nasyonalismo o diwng makabansa ng mga Pilipino.

Pagbubukas ng Suez Canal

Ang paglalakbay mula sa Espanya patungo sa Pilipinas ay nagging mas madali at mas
malapit ng 9700 kilometrong layo.Dumami ang mga espanyol sa Pilipinas na nagpalaki rin ng
bilang ng mga mestizong Espanyol. Sila ay mga bunga ng mga mag-asawang Pilipino at
Espanyol.
Nakarating din ang maraming makabagong kaisipan na nakalakip sa mga librong
inaangkat sa Pilipinas. Ang Pilipinas ay binuksan sa pandaigig na pamilihan noonpang 1830. Ang
paglayang Estados Unidos at France matapos maglunsad ng rebolusyon ang mga mamayan sa
kani-kanilang mga lugar ay nagging inspirasyon ng mga kabataan.

Paglaki ng Middle Class

Nabibilang sa panggitnang antas ng lipunan o ng middle class ang mga mestizong
Espanyol, mestizong Tsino, at mga principalia. Ang mga kabataang nagmula sa mga grupong ito
ay pawang mga nakapag-aral. Tinatawag silang mga illustrado. Sila ang nagpasimula ng
pagtawag sa kanilang sarili bilang mga Pilipino.
Ang mga illustrado ay ipinapadala sa ibang Espanya upang makapag-aral. Nakahalubilo
nila ang mga kabataang Espanyol na may mga makabagong pananaw. Sila man ay
nakikipaglaban para maisulong sa Espanya ang maraming pagbabago sa sistema ng kanilang
pamahalaan. Nagkapalitan ng mga ideya ang mga kabataang nagmula sa Espanya at sa Pilipinas
kaugnay ng kanilang mga nararanasan.

Pagdating ni Carlos Maria de la Torre

Pahina 29 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Noong 1868, napatalsik sa kaniyang trono ang pinuno ng kaharian sa Espanya, si Reyna
Isabel II. Pumalit ang isang pamahalaang republika kaya ang naipadalang gobernador-heneral sa
Pilipinas ay may liberal ding pamamaraan ng pamumuno. Siya ay si Carlos Maria dela Torre.
Napamahal siya sa maraming mga Pilipino. Nakikipag-usap siya sa mga
PilipinoIpinagbawal niya ang paggamit ng dahas, ang labis na buwis at ang sapilitang paggawa.
Ilan sa mga nakinabang sa kaniyang pamamahala ay ang mga paring secular at ang mga
manggagawa sa arsenal ng armas ng Cavite
Sa maikling panahong itinagal ni dela Torre sa Pilipinas, naranasan ng mga Pilipino ang
ilang kalayaan na dati-rati ay kailanman ay hindi nila natikman. Tatlong taon lamang ang inilagi
ni dela Torre bilang gobernador-heneral ng bansa dahil noong 1871, nakabalik sa kaniyang
kapangyarihan si Reyna Isabela II. Lumisan si Carlos Maria dela Torre at pinalitan siya ni Rafael
de Izquierdo. Ang lahat ng mga kalayaang tinamasa ng mga Pilipino ay muling binawi ng bagong
gobernador-heneral sa kaniyang pamumuno sa Pilipinas.

Isyu ng Sekularisasyon
Ang isyu ng sekularisasyon ay isang matinding isyu sa kkaparian noong ika-18 na siglo.
Ang sekularisasyon ay ang pagbibigay ng karapatan sa mga paring Pilipino ng karapatan na
magkaroon ng sarili nitong parokya.
Noong ua, ang mga pari sa Pilipinas ay nahahati sa dalawang grupo ang mga paring
secular at ang mga paring regular na pawing mga Espanyol. Dahil sa pagganda ng buhay ng
mga Pilipino, marami sa mga magulang ang nagnaisa na ipasok sa seminary ang kanilang mga
anak na lalaki upang maging pari. Gayunpaman, mababa ang pagtingin ng mga paring Espanyol
sa mga paring Pilipino, kaya katulong lamang sila ng mga ito.
Dahil sa paglaki ng mga parokya at paglisan ng mga Heswita sa Pilipinas, nagkaroon ng
kakulangan sa mga pari. Itinadhana ng hari ng Espanya ang pagpapatupad ng dikring 1774 na
nagbigay sa mga Pilipinong pari ng karapatan na magkaroon na rin ng kanilang sariling parokya.
Nang magbalik ang mga Heswita sa Pilipinas, maraming Pilipinong pari ang natanggalan
ng katungkulan at posisyon sa kani-kanilang mga parokya. Nagkaisa ang mga Pilipinong pari na
ipaglaban ang kanilang karapatan na pamunuan ang kanilang sariling parokya.
Isa sa mga nangunang mga pari sa pagtatanggol ng kanilang mga karapatan ay si padre
Pedro Pelaez. Kabilang siya sa grupo ng mga Espanyol na creoles o insulares. Tubo siyang
Pagsanjan, Laguna. Kinilala siya bilang lider ng mga Pilipinong pari. Naging maikli ang kaniyang
pakikipaglaban. Namatay siya noong 1863 sa loob ng gumuhong Katedral ng Maynil dahil sa
lindol.
Pinalitan siya ni Padre Jose Burgos na isa naming mestizong Pilipino. Tubo siyang Vigan,
Ilocos Sur at kinilala bilang isang matalino at mahusay na pari. Ipinagpatuloy niya ang nasimulan
ni Padre Pelaez.

Kamatayan ng GOMBURZA
Nang mahirang si Rafael de Izquierdo bilang kapalit ni dela Torre sa pagiging gobernador-
heneral, ipinagkait niyang muli ang mga karapatang tinamasa ng mga Pilipino. Kabilang sa mga
naapektuhan nito ay ang mga nagtatrabaho sa Fort Felipe sa Cavite na isang arsenal ng armas.
Pinagbayad silang muli ng buwis.

Pahina 30 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r
 Noong Enero 20, 1872, pinamunuan ni Sarhento La Madrid ang pag-aalsa ng mga Pilipino
sa nasabing arsenal ng armas. Napatay nila ang maraming Espanyol sa loob ng moog, ngunit
nasupil din sila agad. Apatnaput isa sa mga nag-aklas ang napatay, samantalang ang iba ay
nakakulong. Pagkaraan ng ilang araw, ang labingtatlo pang nag-aklas ay ipinapatay na rin.
Sa sumunod na mga araw, marami ang hinuli at ikinulong. Kasamang idinawit sa nasabing
pag-aalsa sina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora. Ang layunin ng pagdawit
sa kanila ay upang takutin ang mga paring Pilipino at huwag nang isulong ang isyu ng
sekularisasyon. Idinaos ang mabilis na paglilitis sa kanila. Ang kanilang kamatayan ay nagpaalab
sag alit ng mga Pilipino. Inialay ni Jose Rizal ang kaniyang ikalawang nobela na El Filibusterismo
sa tatlong pari.

Pahina 31 | A r a l i n g P a n l i p u n a n 5 4 t h Q u a r t e r