MF Vjezbe PDF

Sveuilite u Zagrebu
Fakultet strojarstva i brodogradnje
Mario avar, Zdravko Virag, Ivo Dijan
VJEBE
Zagreb, 2015
MANUALIA UNIVERSITATIS STUDIORUM ZAGRABIENSIS
UDBENICI SVEUILITA U ZAGREBU
FAKULTET STROJARSTVA I BRODOGRADNJE
MEHANIKA FLUIDA
VJEBE
Zagreb, 2015
Predgovor
U skriptama su dani osnovni materijali za vjebe iz kolegija Mehanika fluida

koji se na Fakultetu strojarstva i brodogradnje, Sveuilita u Zagrebu predaje studentima
smjerova: Mehatronika i robotika, Proizvodno strojarstvo, Raunalno inenjerstvo,
Industrijsko inenjerstvo i menadment. Skripta su prvenstveno namijenjena za lake
razumijevanje praktinih i primijenjenih znanja u realnim situacijama. Svrha i cilj ovih
skripata nije bio da zamijene zbirke zadataka iz Mehanike fluida, ve da studentima
olakaju praenje vjebi i omogue bre usvajanje praktinih znanja iz Mehanike fluida.
Izbor zadataka koji je iznesen u ovim skriptama rezultat je gotovo etrdeset
godina kontinuiranog nastavnog rada na Katedri za mehaniku fluida. Na ovome mjestu
se elimo zahvaliti naim uiteljima i prethodnicima prof. dr. Mladenu Fancevu i prof.
dr. Zdravku Dolineru, koji su znaajno doprinijeli dananjem obliku nastave iz
Mehanike fluida.
U Zagrebu, 20.02.2015.
Mehanika fluida vjebe

SADRAJ
1. VJEBE MATEMATIKE OSNOVE ........................................................................... 1
2. VJEBE FIZIKALNE OSNOVE .................................................................................... 6
3. VJEBE STATIKA FLUIDA: MANOMETAR ......................................................... 13
4. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA RAVNU POVRINU ................ 21
5. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU POVRINU ... 31
6. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU POVRINU I

SILA UZGONA ............................................................................................................... 39
7. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA I BERNOULLIJEVE

JEDNADBE ................................................................................................................... 47
8. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA, BERNOULLIJEVE

JEDNADBE I JEDNADBE KOLIINE GIBANJA ................................................. 57
9. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA, BERNOULLIJEVE

JEDNADBE I JEDNADBE KOLIINE GIBANJA ................................................. 66
10. VJEBE DIMENZIJSKA ANALIZA .......................................................................... 80
11. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI ......................................................................... 89
12. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI ......................................................................... 96
13. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA ....................................................................... 103
14. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA ....................................................................... 108
Mehanika fluida vjebe I

POPIS NAJVANIJIH OZNAKA
Jedinica u
Fizikalna veliina Oznaka Dimenzija
SI sustavu
povrina A, S L2 m2
brzina zvuka c LT-1 m/s
promjer D, d L m
sila F MLT-2 N
ubrzanje Zemljine sile tee g LT-2 m/s2
volumenski modul elastinosti K ML-1T-2 Pa
maseni protok
m MT -1
kg/s
moment sile M ML2T-2 Nm
snaga P ML2T-3 W
tlak p ML-1T-2 Pa
volumenski protok Q L3T-1 m3/s
potencijal masene sile U L2T-2 m2/s2
specifina unutranja energija u L2T-2 J/kg
3
volumen fluida V L m3
brzina strujanja fluida v LT-1 m/s
rad sile, energija W, E ML2T-2 J
geodetska visina z L m
gustoa fluida ML-3 kg/m3
kinematika viskoznost L2T-1 m2/s
dinamika viskoznost ML-1T-1 Pas
kutna brzina T-1 rad/s
koeficijent otpora trenja l - -
naprezanje , ML-1T-2 N/m2
kut - rad
II Mehanika fluida vjebe

PREPORUENA LITERATURA
Virag, Z.: Mehanika fluida odabrana poglavlja, primjeri i zadaci, Sveuilite u

Zagrebu, Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2002.
Fancev, M.: Mehanika fluida, Tehnika enciklopedija, 8, Hrvatski leksikografski zavod,
Zagreb, 1982.
Munson, B. R., Young, D. F., Okiishi, T. H.: Fundamentals of Fluid Mechanics, John
Wiley&Sons, Toronto, 1990.
White, F. M.: Fluid Mechanics, McGraw-Hill, 2003.
Cengel, Y. A., Cimbala, J. M.: Fluid Mechanics Fundamentals and Applications,
McGraw-Hill, 2006.
Zbirke zadataka
avar, M.: Zbirka ispitnih zadataka iz Mehanike fluida I, Sveuilite u Zagrebu,
Fakultet strojarstva i brodogradnje, Zagreb, 2002.
https://www.fsb.unizg.hr/hydro/pdf/Nastavni_materijali/Zbirka_zadataka_iz_MF
_%28Savar%29.pdf, 09.12.2015.
Bukurov, M., Todorovi, B., Biki, S.: Zbirka zadataka iz mehanike fluida 1, Fakultet
tehnikih nauka u Novom Sadu, FTN - Grafiki centar GRID, Novi Sad, Srbija,
2013.
Maksimovi, . i dr.: Zbirka zadataka iz Mehanike fluida s reenim ispitnim rokovima,
Graeviniski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2002,
http://www.ptf.unze.ba/nastava/OHH/L5%20Zbirka%20zadataka%20iz%20Meh
anike%20fluida.pdf, 09.12.2015.
Obrovi B., Savi S.: Zbirka reenih zadataka iz mehanike fluida - Osnovni kurs,
Mainski fakultet u Kragujevcu, Kragujevac, 2011.
Mehanika fluida vjebe III

1. VJEBE MATEMATIKE OSNOVE
1.1 Zapiite u Gibbsovoj notaciji te nizom skalarnih jednadbi izraze za:

a) moment sile F u odnosu na ishodite
d
b) rad sile F na putu d r .
Rjeenje:
a)

M= r F (a)
M x = ry Fz rz Fy = yFz zF
M y =rz Fx rx Fz = zFx xx F (b)
M z = rx Fy ry Fx = xFy yFx

=r (=rx , ry , rz ) ( x, y, z )
(c)
F = ( Fx , Fy , Fz )
z
F
r
x y
b)
d d
d W= F d r (d)
d W = Fx d x + Fy d y + Fz d z (e)
Napomena: Snaga je
dW
P= (f)
dt
d
d W dd dr d
P= =F =F v (g)
dt dt
Mehanika fluida vjebe 1

1. Vjebe Matematike osnove
z F
dr
r
y
x

1.2 Odredite jedan jedinini vektor s u ijem smjeru nema promjene polja
=
p 6 x 2 + yz u toki T(1,2,3).
Rjeenje:
Openito:
grad p
T
x3
si
x2 p=konst.
x1
s moe biti bilo koji vektor u ravnini koja je tangencijalna na p = konst. u toki T
p ddp p d p p p
grad p =p = i + j + k = , , (a)
x y z x y z
U toki T
p p p
= 12 x =z =y (12, 3, 2 )
p T = (b)
x y z

Uvjet okomitosti grad p i s
p p p
p s =0 sx + sy + sz =
0 (c)
xx xy xz

( p s )T =0 12sx + 3sy + 2sz =
0 (d)
2 Mehanika fluida vjebe

Proizvoljno odabiremo s=
x s=
y 1 pa je
sz =( 12 sx 3sy ) =
1 15
= 7,5
2 2 (e)

s= sx2 + s y2 + sz2= 12 + 12 + ( 7,5 ) =
2
58, 25
1 1 7,5
=s , = , ( 0,131, 0,131, 0,983) (f)
58, 25 58, 25 58, 25
d d
1.3 Izraunajte vrijednost integrala F = pn d S , gdje je S povrina kugle polumjera
S

R = 3, sa sreditem u toki C(2,1,3), a n je vanjska normala na povrinu, ako je

p = x 2 + y 2 + z 2 . Kolika bi bila vrijednost F za sluaj p = konst?
Rjeenje:
d d
F= pn d S = p dV
S V
(a)
p p p
p = x2 + y 2 + z 2 = 2x = 2y = 2z (b)
x y z
4
Fx = 2 x dV = 2 x C V = 2 2 33 = 144 (c)
V
3
4
Fy = 2 y dV =
V
2 y C V = 2 1 33 = 72
3
(d)
4
Fz = 2 z dV = 2 z C V = 2 3 33 = 216 (e)
V
3

F = (144 , 72 , 216 ) (f)

Za p = konst. je p =(0, 0, 0) , pa slijedi da je F = (0, 0, 0) .

dd
=
1.4 Odredite fluks vektora: Q v n dS
S
po povrini S kocke brida a = 2 s centrom u

ishoditu T(0, 0, 0) . Povrina S je orijentirana vektorom vanjske normale n , a

vektor v je v = ( 3 z + y ) i + 2 xj + ( 4 x + z ) k .
Rjeenje:
Formula Gauss-Ostrogradsky
y
x
ddd
Q= v nd S = vd V
S V
(a)
vx vy vz
=
v + + = 1 (b)
x
y z
0 0 1
Q = 1 d V =1 V =8 (c)
V
dd
( 3z + y ) ( 3z + y )
1 1 1 1
Q = v ndS = x =1
dz dy x = 1
dzdy +
1 1 1 1
S
( 2x) ( 2x)
1 1 1 1
+ y =1
dzdx y = 1
dzdx + (d)
1 1 1 1
( 4x + z ) ( 4x + z )
1 1 1 1
+ z =1
dxdy z = 1
dxdy
1 1 1 1
( 4 x + 1)dxdy ( 4 x 1)dxdy =
(1 + 1)
1 1 1 1 1 1
Q= dxdy =
1 1 1 1 1 1
1
(e)
1 1
= 2 x =
dy 2 =
2dy 4=
1
y 1 8
1 1 1

1.5 U toki T fluida tenzor naprezanja ima sljedee komponente u odnosu na

koordinatni sustav Oxyz
xx xy xy 7 0 2
0 5 0
ij yx yy =
= yz
zx zy zz 2 0 4

2 2 1
Odredite vektor naprezanja na ravninu orijentiranu normalom=
n , , , te
3 3 3
apsolutnu vrijednost toga vektora.
Rjeenje:
7 0 2
2 2 1
ij 0 5 0
= =
n , , (a)
3 3 3
2 0 4

= n (b)
2 1
x =nx xx + ny yx + nz zx = ( 7 ) + ( 2 ) =4 (c)
3 3
2 10
y =nx xy + ny yy + nz zy = ( 5) = (d)
3 3
2 1
=
z nx xz + ny yz + nz zz= ( 2 ) + ( 4=) 0 (e)
3 3
10
= 4, , 0 (f)
3
2
10
= + + =
2
x
2
y
2
z 4 + = 5, 21
2
(g)
3

2. VJEBE FIZIKALNE OSNOVE
2.1 Na visini h = 1 m, prema slici, nalazi se otvor cijevi iz koje izlazi mlaz fluida
stalnom brzinom v = 8 m/s, pod kutom = 49. Uz pretpostavku idealnog fluida i
uz zanemarenje trenja izmeu zraka i fluida odredite maksimalnu visinu H i
duljinu L koju e mlaz dosegnuti.
pa v
g
a
Rjeenje:
Mlaz fluida je sa svih strana okruen zrakom pod konstantnim atmosferskim tlakom,
tako da je rezultirajua sila tlaka na svaku esticu fluida u mlazu jednaka nuli, te od
vanjskih sila ostaje samo sila teine. Prema tome, svaka estica fluida u mlazu gibat e
se poput materijalne toke u polju gravitacije (kosi hitac). Budui da svaka estica u
izlaznom mlazu ima brzinu v, dovoljno je promatrati gibanje jedne estice fluida, a
gibanje svih ostalih estica e biti potpuno identino. Stoga e oblik mlaza biti jednak
obliku putanje to bi ga opisala jedna materijalna toka izbaena brzinom v pod kutom
s visine h u odnosu na koordinatni sustav prikazan na slici.

2. Vjebe Fizikalne osnove
z vB
vA=v tB
a g
dm .g
tA=0
dm .g
tC
x
dm .g vC
Gibanje se rastavlja u smjeru osi x i osi z. U svakom trenutku na esticu djeluje samo
d d d d
sila teine d=
F d m g , te prema drugom Newtonovom zakonu d m a =d F , vrijedi

a = g , ili
d2 x
ax=
x= =0 (a)
dt 2
d2 z
az=
z= = -g (b)
dt 2
Jednadbe (a) i (b) se integriraju u vremenu nakon ega slijedi:
dx
x = = vx = C1 (c)
dt
dz
z = = vz = - g t + C2 (d)
dt
Konstante C1 i C2 se odreuju iz poetnih uvjeta. Vremenski trenutak t = 0 odgovara
trenutku nailaska estice fluida u toku A u kojoj se komponente brzine
vx = v cos (e)
vz = v sin ; za t=0 (f)
Uvrtavanjem jednadbi (e) i (f) u jednadbe (c) i (d) slijedi da je

C1 = v cos i (g)
C2 = v sin (h)

odnosno vrijedi
dx
= vx = v cos (i)
dt
dz
= vz = v sin g t (j)
dt
Integriranjem jednadbi (i) i (j) dobije se promjena puta estice fluida u vremenu:
x = v cos t + C3 (k)
1
z = v sin t gt 2 + C4 (l)
2
Konstante integracije C3 i C4 se ponovo dobiju iz poetnih uvjeta, tj. U trenutku t = 0
estica fluida se nalazi u toki A s koordinatama x = xA = 0 i z = zA = h, to uvrteno u
(k) i (l) daje: C3 = 0 i C4 = h , odnosno:
x = v cos t (m)
1
z = h + v sin t gt 2 (n)
2
Poloaje toaka B i C mogue je odrediti iz jednadbi (j), (m) i (n).
Do toke B mlaz fluida ide prema gore, odnosno brzina vz je pozitivna, a nakon toke B
brzina vz je negativna, to znai da je u toki B brzina vz jednaka nuli, te se iz jednadbe
(j) moe izraunati vrijeme tB potrebno da estica fluida doe od toke A do toke B.
v sin
vzB = 0 = v sin g tB tB = (o)
g
Iz jednadbi (m) i (n) za t = tB slijede koordinate toke B
v sin v 2 sin cos
xB = v cos = = 3, 23 m (p)
g g
( v sin )
2
zB = H = h+ = 2,86 m (q)
2g
U toki C je t = tC i zC = 0 te iz jednadbe (n) slijedi
1
0 = h + vsin tC g tC2 (r)
2
Rjeenje kvadratne jednadbe (r) je:

vsin v 2sin 2 + 2 gh
tC = (s)
g
gdje je oito samo jedno rjeenje fizikalno (tC mora biti pozitivno)
vsin + v 2sin 2 + 2 gh
tC = = 1,379 s (t)
g
Uvrtenjem tC u jednadbu (m) za x-koordinatu toke C slijedi:
xC = L = v cos tC =
7, 24 m (u)
2.2 Blok mase m = 10 kg klie po glatkoj povrini kosine nagnute pod kutom = 20.
Odredite brzinu U bloka koja e se ustaliti, ako se izmeu bloka i kosine nalazi
uljni film debljine h = 0,1 mm. Dinamika viskoznost ulja je = 0,38 Pas, a
povrina bloka u dodiru s uljem A = 0,15 m2. Pretpostavite linearni profil brzine u
uljnom filmu.
U=?
m
m
a A
Rjeenje:
F
h
a
mg
in a
mgs
Newtonov zakon viskoznosti za linearni profil brzine daje
U
= (a)
h
Smino naprezanje je konstantno, pa je ukupna smina sila na donjoj povrini bloka
F = A (b)
Blok klie konstantnom brzinom, pa ravnotea sila u pravcu kosine daje

F = mg sin (c)
Zamjenom se dobije
U
m A= mg sin (d)
h
mg sin h
U= (e)
mA
10 9,80665 sin 20 0,1103 m
U (f)
0,38 0,15 s
U = 0, 0588 m/s (g)
Napomena: Za ubrzanje Zemljine sile tee g se koristi vrijednost g = 9,80665 m/s 2 .

2.3 Newtonska kapljevina gustoe = 920 kg/m3, kinematike viskoznosti
= 510-4 m2/s struji uz nepominu stijenku. Profil brzine uz stijenku dan je
3
u 3 y 1 y
izrazom =
U 2 2
y
d
u(y)
gdje je y udaljenost od stijenke, a udaljenost na kojoj je brzina u = U .

Odredite veliinu i smjer tangencijalnog naprezanja na povrini stijenke, u
zavisnosti od U i .
Rjeenje:
Smino naprezanje na povrini stijenke je
du du
= = (a)
=
d y y 0=dy y 0
du 3 1 3 y2 du 3U
= U 3 = (b)
dy 2 ddd
2 d y y =0 2
3U
= (c)
2

Ako se eli zavisnost samo od U i , onda se uvrste vrijednosti za i , pri emu se

mora naglasiti u kojim jedinicama se uvrtavaju preostale fizikalne veliine
3 {U }m/s
{ }N/m = 920 5 104 (d)
2 { }m
2
{U }m/s
{ }N/m
= 0, 69 (e)
{ }m
2
Napomena: Tangencijalno naprezanje fluida na stijenku djeluje u smjeru relativne

brzine fluida u odnosu na stijenku.
2.4 U cilindrinoj posudi polumjera R0 = 220 mm, nalazi se cilindar polumjera

R = 216 mm koji rotira stalnom brzinom vrtnje n = 200 o/min za to se troi snaga
P = 46 W. Odredite dinamiku viskoznost kapljevine koja ispunjava prostor
izmeu cilindra i posude u kojem pretpostavite linearni profil brzine, a utjecaj dna
zanemarite. Zadano je: h = 20 cm.
g n=konst
POSUDA cilindar
h
m=?
R
R0
Rjeenje:
Kutna brzina vrtnje se rauna prema
n
= (a)
30
a obodna brzina prema

u= R (b)
Smino naprezanje je prema Newtonov zakonu viskoznosti za linearni profil brzine
u
= (c)
R0 R
Smino naprezanje je konstantno, pa je ukupna smina sila na plat cilindra
F = 2 R h (d)
Moment smine sile je
M= F R (e)
a snaga koja se troi na vrtnju cilindra
= M
P (f)
Zamjena prethodnih izraza daje
u
P = F R = 2 R 2 h = 2 R 2 h (g)
R0 R
2 R3 3n2 R3
=P 2 = h 2 h (h)
R0 R 900 ( R0 R )
Iz gornjeg izraza se moe izraunati traena dinamika viskoznost

450P ( R0 R )
= (i)
3n2 R3h
450 46 ( 0, 220 0, 216 )
Pa s (j)
3 2002 0, 2163 0, 20
= 0, 0331 Pa s (k)

3. VJEBE STATIKA FLUIDA: MANOMETAR
3.1 U jedan krak U-cijevi u kojoj se nalazi voda gustoe = 999,1 kg/m3 nadoliveno
je ulje gustoe 0 = 820 kg/m3, prema slici. Ako je visina stupca ulja h0 = 150 mm,
odredite razliku visina h razina ulja i vode.
pa g pa
h=?
h0
ulje
Rjeenje:
pa B
pa h
A h0
h0-h
Jednadba manometra od A do B:
pa + g ( h0 h ) 0 gh0 =pa (a)
daje
h0 h 0 h0 =
0 (b)
Razlika visina h razina ulja i vode je

=h h0 1 0 (c)


3. Vjebe Statika fluida: Manometar
820
=h 0,15 1 m (d)
999,1
=h 0,=
0269 m 26,9 mm (e)
3.2 Odredite apsolutni i manometarski tlak u toki A spremnika, za otklone
manometra i barometra prema slici. Zadano je: p = 999 kg/m3, p1 = 771 kg/m3, p0
= 13560 kg/m3, h = 5 cm, h0 = 17,5 cm, h1 = 12,5 cm, ha = 752 mm.
A h0
ha
h
h1
Rjeenje:
Jednadba barometra: =pa r=
0 gha 99999,=
6 Pa 1000 =
mbar 1000 hPa (a)
Napomena: =
0,001 bar 1=
mbar 1 hPa (b)
Jednadba manometra: pA = pa + 0 g ( h0 + h1 ) 1 gh1 gh (c)
Apsolutni tlak u toki A: pA = 138 458 Pa=1385 mbar (d)
Manometarski tlak u toki A: pMA = pA pa = 38 458 Pa = 385 mbar (e)

3.3 Hidrostatski manometar moe se iskoristiti za mjerenje koliine fluida u

spremniku oblika paralelopipeda. Odredite zavisnost visine l ive gustoe 0 u
lijevom kraku manometra o volumenu V nafte gustoe u spremniku dimenzija
dna LxB. Visina h se mjeri od ravnotenog poloaja ive prije punjenja spremnika
i prikljune cijevi naftom.
pa
nafta
pa
spremnik dimenzija dna
LxB
prikljuna h
cijev
l
ravnoteni poloaj ive
l
iva
Rjeenje:
Volumen nafte u spremniku
V
V = LBH H= (a)
LB
Jednadba manometra od slobodne povrine nafte u spremniku do slobodne povrine
ive u manometru
p + g ( H + h + l ) 2 0 gl =p (b)
a a
Zamjenom prve u drugu jednadbu se dobije traena visina

V
l ( 2 0 )
+ h= (c)
LB
V
=l + h (d)
2 0 L B
U sluaju praznog spremnika V = 0 i pune prikljune cijevi je l = l0
h
l0 = (e)
2 0


3.4 Osjetljivost hidrostatskog manometra (definirana odnosom otklon manometra /

mjerena razlika tlakova) poveava se naginjanjem kraka manometra. Za
mikromanometar na slici, duljina l u nagnutom kraku mjeri se od poloaja
meniskusa kod jednakih tlakova p1 i p2. Odredite kut nagiba kraka da bi
osjetljivost manometra bila 1mm/Pa. Zadano je: p = 800 kg/m3.
h2
h1
d
D=10 d
Rjeenje:
Iz geometrije na slici je
h2 = l sin (a)
Jednadba manometra od jedne do druge slobodne povrine je
p2 + g ( h1 + h2 ) =
p1 (b)
Volumen za koji se smanji kapljevina u spremniku jednak je dodatnom volumenu u

nagnutom kraku, pa se moe pisati
D 2 d 2
h1 = l (c)
4 4
a odavde se moe izraziti visina h1
2
d
h1 = l (d)
D
Uvrtavanjem izraza (a) i (d) u (b) dobije se
d 2
g l + sin =p1 p2 (e)
D
U zadatku je osjetljivost hidrostatskog manometra definirana odnosom otklon
manometra i mjerene razlike tlakova, odnosno

l 1
=
osjetljivost = = 103 m Pa (f)
p1 p2 d 2

g + sin a
D
to daje
d 2 103 d
2
103 g + sin =1 sin = = 0,117 (g)

D g D
pa je kut nagiba kraka

= 75
6,= 6 4445 (h)
3.5 Na slici je shematski prikazan princip rada hidraulike pree. Odredite kojom
silom F treba gurati ruicu da se ostvari sila preanja F2 = 4800 N. Zadano je: m =
25 kg,
D = 200 mm, h = 1,3 m, l1 = 52 cm, l2 = 12 cm, A1 = 19,6 cm2, p = 820 kg/m3.
F2 otpresak
m g
D
F=?
h
l1
A1 l2

Rjeenje:
F2
F2
otpresak G
mg
F2
F2
stap 2 mg
p2 A2
p2 F
h
ulje l1
F1 F1
p1
p1 l2
A1
Jednadba ravnotee poluge

F ( l1 + l2 ) = F1 l2 (a)
Jednadba ravnotee stapa 1

F
pa A1 + F1
p1 A1 = pa + 1
p1 = (b)
A1
Jednadba manometra
p2 = p1 gh (c)
Jednadba ravnotee stapa 2

F2 + mg
p2 A2 = pa A2 + F2 + mg p2 = pa + (d)
D 2p
4

Ovo je sustav etiri jednadbe s etiri nepoznate veliine: F, F1, p1, p2 koji se moe
rijeiti tako da se tlakovi iz jednadbi (b) i (d) uvrste u jednadbu (c)
F2 + mg F
pa + = pa + 1 gh (e)
Dp2
A1
4
Iz koje se moe izraunati sila F1

F2 + mg
F1 =A1 gh + =335 N (f)
D 2
4
Sila F kojom treba gurati ruicu se sada moe izraunati iz jednadbe (a)
l2
=F F= 62,9 N (g)
l1 + l2
1

4. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA RAVNU
POVRINU
4.1 Odredite rezultantnu silu tlaka (veliinu, smjer i hvatite) na kvadratni poklopac
dimenzije a = 0,8 m, ije se teite nalazi na dubini H = 1,8 m, za sluajeve prema
slikama (a), (b) i (c). Zadano je: h = 0,8 m, H1 = 1,2 m, p = 998,2 kg/m3,
p1 = 820 kg/m3, a = 70o.

4. Vjebe Statika fluida: Sila tlaka na ravnu povrinu

Rjeenje:
a)
z
Fh= gH a 2= 11277 N
O
H
=
yC = 1.92 m (
a=70
o sin
a4
H I 12= a2
=
y = = 0, 0278 m
yC S yC a 2 12 yC
yC
Fh
C
Sile konstantnog tlaka pa izvana i iznutra se
ponitavaju.
Dy
b) 1. nain
Izvana djeluje sila uslijed atmosferskog

tlaka pa, a iznutra sila uslijed konstantnog
tlaka p0.
h
. .
Razlika tih dviju sila je sila F0 pretlaka pM0
. . . . . . .
. . . iznutra.
. . . . . .
. . .
Sila Fh uslijed hidrostatskog tlaka je ista kao
a
pod (a).
H
Jednadba manometra
C pa + gh = p0 (
pM 0 = p0 pa = gh = 7831 Pa
a
F0 = pM 0 a 2 = 5012 N

F0 Rezultantna sila :
poklopac FR
FR = F0 + Fh = 16289 N (
Dy R
Dy
M C = M FR (
Fh FR yR = Fh y
C
Fh
y = y =
0, 0193 m
R FR
b) 2. nain
z
Ako se pretlak pM 0
O fiktivna
slobodna pretvori u visinu tlaka
povrina
pM 0
h = h dolazi se do
. . . . g
. . . .
. .
. . . . . . fiktivne slobodne
. . .
povrine na kojoj vlada

a
atmosferski tlak, te na
yC
HH povrinu djeluje samo

sila uslijed hidrostatskog
C tlaka raunata na temelju
dubine mjerene od
fiktivne slobodne
Dy R
povrine.
Fh = FR = g ( H + h ) a 2 =
(k)
= 16289 N
H +h
=
yC = 2, 77 m (l)
sin

a4
I 12
y= =
yC S yC a 2
R
(m)
2
a
=
yR = 0, 0193 m
12 yC

c)
Sile konstantnog tlaka pa se

ponitavaju.
Sila Fh uslijed hidrostatskog

tlaka je ista kao pod a).
F=
h1 1 gH1 a=
2
6176 N (n)
H1
=
yC1 = 1, 28 m (o)
sin
a4
I 12= 0, 0418 m

=y1 = (p)
yC1 S yC1 a 2
=FR F=
h Fh1 5101 N (q)
M C = M FR (r)
Fh y Fh1 y=
1
FR yR (s)
Fh y Fh1y1
y = =
0, 0109 m (t)
R FR

4.2 Potrebno je odrediti na koju visinu h treba spustiti razinu vode, da bi se poklopac
jedinine irine, okretljiv u toki O, prema slici, otvorio uslijed vlastite teine.
Gustoa poklopca je jednolika, a masa mu je m = 250 kg. Zadano je: L = 160 cm ,
= 15 , = 998 kg/m3.
g pa
pa
L
h=?
poklopac
a
O
r
Rjeenje:
Na poklopac djeluje
pa
vlastita teina i sila
a hidrostatskog tlaka.
mg
Poklopac e se otvoriti
pa L h
yC kada moment sile
C
teine u odnosu na
a x
toku O bude vei od
O Dy Fh r momenta sile
hidrostatskog tlaka.
L
Krak sile teine u odnosu na toku O je cos a krak sile Fh hidrostatskog tlaka je
2
L
y , te vrijedi
2
L L
mg cos > Fh y (a)
2 2
Sila hidrostatskog tlaka je definirana izrazom

Fh = ghC A= g yC sin L 1 (b)

a pomak
I 1 L3 L2
=
y = = (c)
yC A 12 yC L 1 12 yC
Uvrtavanjem izraza (b) i (c) u (a) slijedi izraz za yC
m L
yC < ctg + =0,851 m (d)
L 6
Iz slike slijedi granina visina h fluida
L
x sin =
h= yC + sin =
0, 427 m (e)
2
Oito je h > L sin = 0,414 m, to znai da je razina fluida iznad gornjeg ruba
poklopca, kao to je pretpostavljeno na slici. Da to nije tako, trebalo bi ponoviti
proraun uz pretpostavku da je samo dio povrine poklopca u dodiru s fluidom.
4.3 Treba odrediti silu F koja dri u ravnotei poklopac AB jedinine irine, zglobno
vezan u toki A, u poloaju prema slici. Zadano je : a = 0,84 m, H = 0,65 m,
h = 35,5 cm, = 999 kg/m3.
pa B F
.
g
... ... p0=?
.
. .. . .
a
h H pa
poklopac
r

Rjeenje:
U ovom primjeru nije
pa B F pogodno uvoditi fiktivnu
hC=yC=H/2 ..
slobodnu povrinu, jer
.
2 .. .. .. p0
.
1 .. povrina AB nije itava
a
F0 uronjena u fluid. Na dio
h H a/2
H/2 povrine poklopca koji se
Fh
nalazi iznad fluida, djeluje
A
Dy
samo sila konstantnog tlaka

p0, a na potopljeni dio
r
povrine i sila tlaka p0 i sila
Slika (a) Sile na poklopac hidrostatskog tlaka.
Zbog toga je u ovom sluaju jednostavnije raunati silu F0 (uslijed konstantnog tlaka p0)
na itavu povrinu, koja djeluje u teitu poklopca AB i silu hidrostatskog tlaka Fh, na
dio poklopca ispod stvarne slobodne povrine, kao to je prikazano na slici (a).
Sila teine poklopca prolazi tokom A, te u ravnotei momenata nije bitna. S obzirom
da fluid u spremniku miruje, tlak p0 e se odrediti iz jednadbe manometra od toke 1 u
piezometrikoj cijevi do toke 2 na slobodnoj povrini, koja glasi
pa + gh gH =
p0 (a)
iz koje je manometarski tlak

pM 0 = g (h H ) =
p0 pa = 2890Pa (b)
Negativni predznak ukazuje da se radi o podtlaku, te e sila F0

F0 =pM 0 a 1 =2428N (c)
biti negativna, odnosno usmjerena suprotno nego to je ucrtano na slici (a). Sila Fh je
H
Fh= g H 1= 2070 N (d)
2
a pomak hvatita sile Fh je

1 H 3
I 12 = H
=
y = = 0,108 m (e)
yC A H H 1 6
2
Sila F se odreuje iz uvjeta ravnotee momenata u odnosu na toku A, koja glasi
a H H
F a = F0 + Fh (f)
2 2 6
U gornjoj se jednadbi sila F0 uvrtava s negativnim predznakom, te slijedi sila
F = -680 N, to znai da na poklopac treba djelovati silom F u suprotnom smjeru od
smjera na slici (a). S obzirom da se poklopac naslanja na stijenku u toki B, sila F e
biti sila reakcije izmeu poklopca i stijenke, te za dranje poklopca u ravnotei nee
trebati djelovati silom izvana.

5. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU
POVRINU
5.1 Treba odrediti rezultantnu silu na zatvara, oblika polucilindra, jedinine irine
(B = 1m), prema slici. Zadano je: H = 3 m, R = 1 m, = 60o, = 998,2 kg/m3.
pa
a
g
H
pa R C
Rjeenje:
z
G H I x
O a
V
A H
n C
2Rsina
B
n
a r
D F
E
2Rcosa
Slika (a) Geometrija zatvaraa
Ishodite koordinatnog sustava Oxz je smjeteno na slobodnu povrinu. Sile

atmosferskog tlaka pa izvana i iznutra se ponitavaju tako da na zatvara djeluje samo
sila hidrostatskog tlaka, koja se razlae na horizontalnu i vertikalnu komponentu.
Horizontalna komponenta sile se rauna iz izraza

5. Vjebe Statika fluida: Sila tlaka na zakrivljenu povrinu
Fx = - pCx S x (a)
gdje je Sx projekcija povrine zatvaraa, a pCx hidrostatski tlak u njenu teitu. Gledajui
sliku (a), horizontalne sile na dijelu povrine DEF zatvaraa se meusobno ponitavaju
jer je projekcija dijela EF jednaka projekciji DE, a suprotnog je predznaka.
Projekcija Sx se dakle odnosi na dio ABD povrine zatvaraa, oblika je pravokutnika

povrine 2BRsin i pozitivna je, jer vektor normale n na povrinu ini s pozitivnim
smjerom osi x kut manji od 90o. Teite projekcije povrine Sx je u toki C u kojoj je
hidrostatski tlak pCx = p gH , te je
Fx = -r gH (2 R sin a B ) = -50,9 kN (b)
Negativni predznak sile Fx kazuje da sila gleda u negativnom smjeru osi x, tj. u lijevo.
Vertikalna komponenta sile je po veliini jednaka teini fluida u volumenu od povrine
zatvaraa do slobodne povrine. Volumen je definiran vertikalama AH i FI, povuenim
iz rubnih toaka povrine zatvaraa. Toka B dijeli povrinu zatvaraa na dijelove s
pozitivnom i negativnom projekcijom Sz. Dio AB povrine ima negativnu projekciju Sz,
te vertikalna sila na taj dio povrine gleda u pozitivnom smjeru osi z, a definirana je
volumenom ABGHA. Dio povrine BDEF ima pozitivnu projekciju Sz, na koju
vertikalna komponenta sile hidrostatskog tlaka gleda prema dolje, a definirana je
teinom fluida u volumenu BDEFIGB.
G H G I H I
A A
+ =
B B B
D F D E F
E
Slika (b) Volumen s kojim se rauna vertikalna komponenta hidrostatske sile

Kada se ove dvije sile zbroje dobije se ukupna vertikalna komponenta sile hidrostatskog
tlaka koja gleda prema dolje, a definirana je volumenom ABDEFIHA, koji se vidi na
slici (b) i osjenan je na slici (a). Veliina tog volumena se rauna kao umnoak zbroja
povrina polukruga i trapeza AFIH sa irinom B zatvaraa, te je izraz za silu Fz
R 2p
Fz = -r g + 2 R cos a H B = -44, 7 kN (c)
2

Negativni predznak sile Fz ukazuje da ona gleda prema dolje.
Za odreivanje hvatita rezultante u opem bi sluaju bilo potrebno prvo odrediti
poloaj hvatita horizontalne i vertikalne komponente sile hidrostatskog tlaka. Za sluaj
cilindrine povrine to nije nuno, jer se unaprijed zna da e rezultanta prolaziti tokom
d
C jer i sve elementarne sile pndS prolaze tokom C.
C
b
FR
Slika (c) Poloaj rezultantne sile
Rezultantna sila je po veliini jednaka
FR = Fx2 + Fz2 = 67, 7 kN (d)
a djeluje pod kutom prema slici (c)

Fz
b = arctg = 41,3o (e)
Fx

5.2 Kvadratina greda zglobno je uvrena u bridu A. Odredite silu F kojom treba
djelovati na gredu jedinine duljine (B = 1 m) da bi bila u ravnotei u poloaju
prema slici. Zadano je: a = 1 m, = 999 kg/m3.
pa F=? g
a
r pa
Rjeenje:
1. nain
Duljina obje ravne povrine se dobije iz geometrijskih odnosa i iznosi

l=a 2 (a)
Hidrostatske sile na gornju 1 i donju 2 ravnu povrinu i pomaci u odnosu na teita tih
povrina se raunaju na sljedei nain
l3B
1 12 l
F1 g a l B
= =
l1 = (b)
2 1
l l B 6
2

l3B
3 l
F2 g a l B
= =
l2 12
= (c)
2 3 18
l l B
2
Jedandba sume momenata svih sila oko toke A daje
1 1
F 2a F1 l l1 F2 l l2 = 0 (d)
2 2
Iz ove jedandbe se moe izraunati traena sila F kojom se gredu dri u ravnotei
1 1 5
=F gl 2 B = + gl 2 B (e)
12 3 12
F = 8164 N (f)
2. nain povrina se tretira kao zakrivljena povrna
Kada se ukupna povrina u dodiru s kapljevinom tretira kao zakrivljena, onda se

odreuju horizontalna i vertikalna komponenta ukupne sile. Za odreivanje horizontalne
komponente potrebno je odrediti vertikalnu projekciju ukupne povrine
S x = B ( 2a ) (g)
aksijalni moment inercije te projekcije
B ( 2a ) 2a 3
3
=I = (h)
12 3

Horizontalna komponenta ukupne sile na zakrivljenu povrinu je

Fh = g hC S x = g a ( 2a ) =2 ga 2 =19593 N (i)
2 a3
I xx 3= 1=
=
h = a 0,333 m (j)
hC S x a 2a 3
Vertikalna komponenta ukupne sile na zakrivljenu povrinu je

a
2a = T
r
r
A
A
2a a
=V = B a2 B (k)
2
Fv =
= gV ga
= 2
B 9797 N (l)
Sila FV djeluje kroz teite volumena V.

pa F
Fh Fv 2a
A
Jedandba sume momenata svih sila oko toke A daje sila F kojom se gredu dri u
ravnotei
F 2a= Fv x + Fh ( a h ) (m)
1 a 2a
=
F F + F (n)
2a 3
v h
3
F = 8164 N (o)

5.3 Homogena elina kugla gustoe c=7800 kg/m3 radijusa R=8 cm zatvara otvor na
ravnoj stijenci promjera d=12 cm. Treba odrediti kut nagiba kose stijenke da kugla
oslobodi otvor kada u spremniku nastupi pretlak od pM=5000 Pa.
pa
g
R
d
a=?
plin
pM=konst.
Rjeenje:
C
A R
b
F0 a a
O
G
d/2
Slika (a) Sile na kuglu

Od vanjskih sila na kuglu djeluju sila teine G u teitu C kugle, te sila F0 uslijed
pretlaka pM koja je okomita na projekciju dijela povrine kugle izloene pretlaku pM, te
takoer prolazi teitem C kugle, kao to prikazuje slika (a). Gledajui raspored sila
moe se zakljuiti da e se kugla pomaknuti kada moment sile F0 bude vei od
momenta teine, a kugla e se gibati oko toke O u kojoj e biti nepoznata sila reakcije,
koju nije nuno odrediti jer se postavlja momentna jednadba oko toke O u obliku

d
F0 Gk (a)
2
Sila F0 konstantnog tlaka je jednaka umnoku pretlaka i projekcije povrine pod
pretlakom, to u ovom sluaju glasi
d 2p
F0 =pM =56,5 N (b)
4
Sila teine je
4 3
= = c
G mg R =g 164 N (c)
3
Krak k sile teine, prema slici (a) je
=k R cos ( + ) (d)
gdje se kut moe odrediti iz pravokutnog trokuta AOC prema slici (a), iz jednadbe
d 2
cos = = 41, 4o (e)
R
Uvrtavanje izraza (d) u izraz (a) daje
F0 d
cos ( + ) =
0, 25838 (f)
2R G
odakle je
+ 75o , odnosno 33, 6o (g)

6. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU
POVRINU I SILA UZGONA
6.1 Treba odrediti silu F u vijcima, kojima je privren poklopac, oblika stoca, mase
m = 474 kg, prema slici. Zadano je: H=1,4 m, h=0,9 m, R=0,8 m, pM0=2800 Pa,
=998 kg/m3.
.. . ..
. . ..
. . .
.
. ..
pM0 poklopac
.
.. .
..
.
.
H
h
R
r
Rjeenje:
Na slici (a) su prikazane sile koje djeluju na
poklopac. Osim sile teine samog poklopca i
sile Fv u vijcima (koja je pretpostavljena tako
da izaziva vlana naprezanja u vijcima),
djeluje jo vertikalna sila F0 konstantnog
pretlaka pM0 i sila Fz hidrostatskog tlaka.
Horizontalne sile tlaka se meusobno
ponitavaju. Sila F0 konstantnog pretlaka je
jednaka umnoku pretlaka i plotine
Slika (a) Sile na poklopac
projekcije Sz povrine stoca sa strane
pretlaka pM0.
Projekcija Sz je oblika kruga polumjera R i negativna je, te je sila jednaka

F0 = pM0 R 2 p = 5630 N (a)
i gleda prema gore.

6. Vjebe Statika fluida: Sila tlaka na zakrivljenu povrinu i Sila uzgona
Vertikalna komponenta Fz sile hidrostatskog tlaka je po veliini jednaka teini fluida u

prostoru od povrine stoca u dodiru s fluidom do slobodne povrine. Taj volumen je
osjenan na slici (a). Njegov je obujam
ph 2
V = R 2 ph - R + r 2 + R r (b)
3
Nepoznati polumjer r se odreuje iz slinosti trokuta, prema kojoj je
r R H -h
= r=R = 0, 286 m (c)
H -h H H
to uvrteno u izraz (b), daje obujam V=0,914 m3. Sila Fz takoer gleda prema gore (jer
je projekcija povrine u dodiru s fluidom negativna), a po veliini je
Fz = r gV = 8945 N (d)
Iz ravnotee vertikalnih sila, prema slici (a), slijedi traena sila u vijcima
Fv = F0 + Fz - mg = 9930 N (e)
Fiktivna slobodna povrina Do istog se rezultata moglo doi i na
drugi nain. Ako se poklopcem smatra
sve ono to se nalazi iznad ravnine A-B,
.. .
hF
.
pM0 prema slici (b), odnosno iznad otvora

.
.. .
..
.
.
polumjera R, tada e i fluid unutar

h stoca pripadati poklopcu. Ako se sa
A B hF = pM0 p g , prema slici (b), oznai
visinu pretlaka pM0, koja definira
Slika (b) Volumen koji definira ukupnu silu poloaj fiktivne slobodne povrine, tada
na poklopac s fluidom e ukupna sila F na poklopac (s fluidom
u njemu) biti jednaka teini fluida u
osjenanom volumenu i djelovat e
prema gore.
Ako se od te sile oduzme teina fluida u

zatvarau, dobije se situacija prikazana
na slici (c), gdje osjenani dio volumena
od stvarne do fiktivne slobodne

Fiktivna slobodna povrina povrine definira silu F0, a osjenani

volumen ispod stvarne slobodne
povrine definira silu Fz, jednako kao u
.. .
hF
.
pM0 prvom nainu.
.
.. .
..
.
.
h
A B
Slika (c) Volumen koji definira rezultantnu

silu fluida na poklopac
6.2 Drvena homogena greda gustoe = 940 kg/m3, duljine L = 8 m i promjera
D = 0,5 m, privrena je pod vodom gustoe v = 999kg/m3 u toki O, oko koje
se moe okretati. Kolika e u ravnotenom poloaju biti duljina l uronjenog dijela
grede?
r g
pa
L
?
l=
D
rv
Rjeenje:
Fb
a
l/2
2
L/
O
. G
Teina grede je

D 2
=G g L (a)
4
Sila uzgona dijela grede uronjene u vodu je
D 2
=Fb v g l (b)
4
Jednadba ravnotee za gredu okretljivu oko toke O daje
M
L l
O =0 G cos =
Fb cos (c)
2 2
Uvrtavanjem izraza (a) i (b) u jednadbu (c) moe se izraunati traena duljina l
uronjenog dijela grede
D 2 L2 D 2 l 2
g cos = v g cos =l L= 7, 76 m (d)
4 2 4 2 v

6.3 Tankostijena bava mase m = 94 kg, volumena V = 600 l, potpuno je potopljena

pod vodu gustoe = 998,2 kg/m3. Do polovine volumena ispunjena je zrakom
zanemarive teine i privezana uetom za dno. Odredite silu F u uetu.
pa
g
r
. . . . . .
. . . .
. . . . .
. . .
.
. . . . . .
.
.zrak
. . .
.
.
.
.
.
.
. . . . . .
voda
ue
Rjeenje:
Fb
. . .
. . . .
. . .
. . . . . .
. . .
. . . . .
. . .
. .
F. .
.
. . . .
. . . .
. .
mg
Sila uzgona zbog zraka u bavi je

V
Fb = g (a)
2
Teina bave je
G = mg (b)
Ravnotea sila u vertikalnom smjeru daje
Fb F G =
0 (c)
Traena sila u uetu je

V
F = Fb G = g mg (d)
2

F = 2015 N (e)
6.4 Kocka gustoe 0=495 kg/m3, brida a=0,44 m, zglobno je vezana u bridu O i
zatvara kvadratini otvor na dnu spremnika, prema slici. Treba odrediti silu F
potrebnu za podizanje kocke. Zadano je: H=1,2 m, =35, =999 kg/m3.
g
pa
H
a
F=?
r0
O r
pa a
Rjeenje:
pa pa
H F1 H F1
F2
F2
F4
pa O pa O
F3
A F4 A F3
Slika (a) Sile tlaka na kocku Slika (b) Sile nakon dodavanja
para suprotnih sila
Na slici (a) su prikazane sile tlaka koje djeluju na kocku. Sile koje djeluju na plohe
kocke koje su paralelne ravnini slike, meusobno se ponitavaju. Ako se na plohi OA
doda i oduzme sila F4 hidrostatskog tlaka, kao to je prikazano na slici (b), tada suma

sila F1 , F2 , F3 i sile F4 izvana, daju silu uzgona, koja djeluje u teitu kocke, te osim

nje ostaje sila hidrostatskog tlaka F4 iznutra na plohu OA, kao to je prikazano na slici
(c), na kojoj je ucrtana i sila teine kocke, odgovarajui krakovi sila, te veliine yC i y
za silu F4. Iz slike (c) slijedi
L = a sin a + a cos a = 0, 613 m (a)
k = L 2 = 0, 306 m (b)
pa
k=L/2
H
yC
Fb F
O a C F4
pa mg
a
D
A
y
asina acosa
L
Slika (c) Rezultantne sile na kocku

H a
yC = + = 1, 46 m (c)
cos a 2
hC = yC cos a = 1,38 m (d)
Na temelju ega je
F4 = rr
g hC A = g yC cos a a 2
(e)
F4 = 2618 N
a4
I
Dy = xx = 12 2 =
yC A yC a (f)
2
a
Dy = = 0, 011 m
12 yC
Fb = rr
g V = ga 3 = 834,5 N (g)

Kocka e se podii kada moment sile F (u odnosu na toku O) svlada momente ostalih
sila, tj.
a L
F L > F4 + D y + (mg - Fb ) (h)
2 2
odakle je sila F > 776 N .

7. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA I
BERNOULLIJEVE JEDNADBE
7.1 Odredite minimalni protok Q u nestlaivom strujanju fluida kod kojeg e ejektor
poeti usisavati fluid kroz vertikalnu cjevicu. Zadano je A2 = 14 cm2, A1 = 3,5
cm2,
h = 0,9 m.
A2
A1
Q=? pa
r
h
g pa
Rjeenje:
Da bi ejektor poeo usisavati fluid kroz vertikalnu cjevicu, tlak p1 u presjeku A1 mora
biti manji od hidrostatskog tlaka koji vlada pri mirovanju fluida u vertikalnoj cjevici.
p1 < pa gh (a)
Bernoullijeva jednadba od presjeka A1 do presjeka A2 glasi:
p1 v12 p2 v22
+ = + (b)
g 2g g 2g
Jednadba kontinuiteta
Q Q
v=
1 A1 v=
2 A2 Q=
v1 = i v2 (c)
A1 A2
Uvrtavanjem (c) i (a) u (b)
pa gh Q 2 pa Q2
+ > + (d)
g 2 gA12 g 2 gA22
odakle je:
A1 A2
Q> 1,52 103 m3 s
2 gh = (e)
A A
2
2 1
2

7. Vjebe Primjena jednadbe kontinuiteta i Bernoullijeve jednadbe

7.2 Odredite visinu zB kraja B sifona, pri kojoj se u neviskoznom strujanju fluida
ostvaruje maksimalni protok Q nestlaivog fluida gustoe = 995,6 kg/m3, tlaka
isparavanja pv = 4241 Pa, ako je: pa = 1010 mbar, z1 = 34 m, z0 = 30,5 m,
d = 150 mm.
1
g z1
pa
0
z0
r
zB=?
pa
Rjeenje:
Sputanjem izlaznog kraja sifona brzina strujanja se poveava, a tlak u najvioj toki
sifona smanjuje. Pri minimalnom tlaku u najvioj toki, koji odgovara tlaku isparavanja
p1 = pv postie se maksimalno mogua brzina v1 = vmax.
Iz Bernoullijeve jednadbe od toke 1 do toke B slijedi:
2 2
pv vmax pa vmax
+ +z = + + zB (a)
g 2g 1 g 2g
odakle je:
p pv
zB =
z1 a =
24,1 m (b)
g
Iz Bernoullijeve jednadbe od 0 do B slijedi:
2
vmax
z0 = + zB vmax = 2 g ( z0 zB ) = 11, 2 m/s (c)
2g
Maksimalni protok je:
d 2 d 2
Qmax = vmax = 2 g ( z0 zB ) = 0, 2 m3 s (d)
4 4


7.3 Voda neviskozno struji kroz cijev promjera d izmeu dva velika spremnika u
kojima je razlika visina razina H. Odredite postotno poveanje protoka Q ako se na
cijev ugradi difuzor izlaznog promjera D = 2d.
pa
0 g
H 1 pa
r d
D
Rjeenje:
Bernoullijeva jednadba od 0 do 1
pa pa v 2
+H = + v = 2 gH
g g 2g
Ova Bernoullijeva jednadba vrijedi i za cijev konstantnog promjera d i za cijev s
difuzorom promjera D, a v je brzina utjecanja u spremnik.
d 2 D 2
Stoga e u prvom sluaju protok biti Q0 = v , a u drugom sluaju Q= v ,
4 4
Q D2
odakle je = = 4 to znai da bi se protok poveao etiri puta.
Q0 d 2
Q Q0 D2 d 2
Postotno poveanje protoka je: 100%= 100%= 300%
Q0 d2
Komentar: Iz gornje analize slijedi da bi se poveanjem promjera D mogao dobiti po
volji veliki protok, to u stvarnosti nije sluaj.
1) Poveanjem protoka Q poveava se brzina u cijevi promjera d, viskozni gubici
postaju znaajni to smanjuje brzinu i protok.

2) Kod velike razlike promjera D i d (na

maloj duljini difuzora) dolazi do odvajanja
strujanja od stijenke difuzora, te je izlazna brzina D
v vea od prosjene brzine koja bi bila za sluaj
jednolikog profila brzine po presjeku to dovodi
do veih gubitaka, odnosno smanjenje protoka
Q.

7.4 Odredite visinu h koju e dosegnuti mlaz vode ( = 1000 kg/m3) na izlazu iz
ravaste cijevi, prema slici, ako su manometarski tlakovi pM1 = pM2 = 2,68 bar.
Zadano je: D1 = 200 mm, D2 = 150 mm, d = 100 mm, H = 8 m.

4
pa
h=?
g
3
d
H
1 2
v1 v2 z=0
pM1 D1 D2 pM2
Rjeenje:
Moe se postaviti Bernoullijeva jednadba od 1 do 3 i od 2 do 3. U izlaznom presjeku 3,
pretlak je jednak nuli, a brzina jednaka v3 pa vrijedi:
pM1 v12 v32
+ = +H (a)
g 2g 2g
pM2 v22 v32
+ = +H (b)
g 2g 2g
Gornje jednadbe imaju jednake desne strane, a budui su jednaki pretlaci pM1 = pM2
zakljuuje se da je v1 = v2.
Q3
Q1 Q2
Iz jednadbe kontinuiteta slijedi

Q1 + Q2 =
Q3 (c)

ili
D12 D 2 d 2
v1 + v2 2 = v3 (d)
4 4 4
odakle je
D12 + D22
v3= v1 (e)
d2
Uvrtavanjem (e) u (a) slijedi:
v12 ( D1 + D2 )
2 2 2
pM1 v12
+ = +H (f)
g 2g 2g d4
((((
v32
2g
ili
2
pM1 2 gH

=v1 = 3,16 m s (g)
( D12 + D22 ) 1
2
d4
Iz (e) slijedi:
v3 = 19, 7 m s (h)
Iz Bernoullijeve jednadbe od 3 do 4 slijedi traena visina h
v32
= h h = 19,8 m (i)
2g

7.5 Odredite promjer d mlaznice u sustavu prema slici uz uvjet da fluid u prikljunoj
cijevi spremnika 2 miruje. Pretpostavite neviskozno strujanje.
Zadano je H = 3,4 m, h = 2,6 m, D = 100 mm.
pa 1 g
pa
1 r
2 r
H
h
D pa
2 3 d=?
Rjeenje:
Ako fluid u prikljunoj cijevi u spremniku 2 miruje, znai da u toki 2 vlada hidrostatski
tlak
p=
2 pa + gh ili pM 2 = gh (a)
v32
H= v3 = 2 gH (b)
2g
v22 pM 2
H= + v2 = 2 g ( H h ) (c)
2g g
h
D12 d 2 v2
v2 =v3 d =D (d)
4 4 v3
Zamjenom se dobije traeni promjer d
H h
=d D=
4 69, 7 mm (e)
H

U sluaju d < 69,7 mm protok Q bi bio manji, brzina v2 manja, a tlak p2 vei, te bi dolo
do strujanja u spremnik 2.
U sluaju d > 69,7 mm fluid bi istjecao iz spremnika 2.

8. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA,
BERNOULLIJEVE JEDNADBE I JEDNADBE KOLIINE
GIBANJA
8.1 Odredite brzinu v1 i tlak p1 zraka (z =1,23 kg/m3) u simetrali cijevi promjera
D = 50 mm, pomou mjernog sustava s Prandtl-Pitotovom cijevi prema slici.
Pretpostavite neviskozno strujanje i uzmite u obzir promjer Prandtl-Pitotove cijevi.
Zadano je: d = 5 mm, L = 100 mm, = 11, a = 800 kg/m3, h = 40 mm,
pa = 101325 Pa.
3 d
1 2 D
p1, v1=?
rz
L
rz h
ra
ra
Rjeenje:
Toka 2 je toka zastoja, a u toki 3 e zbog smanjenja presjeka brzina v3 biti vea od
brzine v1, a tlak p3 manji od tlaka p1. Diferencijalni manometar s kosom cijevi mjeri
razliku tlaka p2 p3 , a U cijev razliku tlaka p3 pa (ako se u jednadbama manometra
zanemari gustoa zraka to je mogue jer je gustoa zraka z puno manja od gustoe
alkohola a u manometrima).
Postavljanjem Bernoullijevih jednadbi, jednadbe kontinuiteta i jednadbi manometra
slijedi:

8. Vjebe Primjena jednadbe kontinuiteta, Bernoullijeve jednadbe i jednadbe
koliine gibanja
p1 v2 p
+ 1 =2 (a)
z g 2 g z g
p2 p3 v2
= + 3 (b)
z g z g 2 g
v1
D 2
=
v3
( D2 d 2 )
(c)
4 4
Jednadba diferencijalnog manometra
a g L sin a
p2 p3 = (d)
Jednadba manometra
a g h
pa p3 = (e)
U gornjem sustavu s pet jednadbi nepoznanice su: p1, v1, p2, p3, i v3.
Iz (e) p3 =pa a g h =
101011 Pa (f)
Iz (d) p3 + a g L sin a =
p2 = 101161 Pa (g)
2
Iz (b) =
v3 ( p2 p=
3) 15, 6 m s (h)
z
D2 d 2
Iz (c) v1 =
v3 =
15, 44 m s (i)
D2
1
Iz (a) p1 =
p2 z v12 =
100841 Pa (j)
2
Napomena: Razlika brzina v1 i v3 je oito mala pa se najee zanemaruje debljina
Prandtl-Pitotove cijevi.

koliine gibanja
8.2 Odredite protok vode mjeren Venturijevom cijevi, prema slici. Uzmite u obzir i
koeficijent korekcije brzine. Pri kojem bi protoku, za isti smjer strujanja i apsolutni
tlak p1=1,96 bar nastupila kavitacija u presjeku 2. Zadano je: = 998,2 kg/m3,
pv = 2337 Pa, 0 = 13546 kg/m3, h0 = 360 mm, L = 0,75 m, D1 = 300 mm,
D2 = 150 mm, kinematika viskoznost vode n = 1,00410-6 m2/s.
r,n,pv g
D2
D1
h0
Q r0
Rjeenje:
r,n,pv
v2, p2
2
L
1 x
v1, p1
h0
r0
D12 D 2
Qid =v1,id =v2,id 2 (a)
4 4

koliine gibanja
p1 8Qid2 p2 8Qid2
+ =L + + (b)
g gD14p 2 g gD24p 2
Jednadba manometra
p1 + g ( x + h0 ) 0 gh0 g ( x + L ) =
p2 (c)
p1 p2
Iz (c) =
L h0 0 1 (d)
g
p D12 D22 p p2
=Iz (b) Qid 2g 1 L (e)
4 D D
1
4 4
2 g
Uvrtavanjem (d) u (e) dobije se idealni protok
D12 D22
=Qid = 2 gh0 0 1 171,9 l s (f)
4 D14 D24
Stvarni protok se rauna korigiranjem dobivenog idealnog protoka

= Cd Qid
Q (g)
gdje je koeficijent protoka Cd

C=
d Cc Cv (h)
Cv koeficijent brzine
Cc koeficijent kontrakcije mlaza
Prema dijagramu u Tehnikoj enciklopediji broj 8 str. 148 (donja slika), na temelju
Reynoldsova broja izraunatog na promjeru cijevi D1
v1,id D1 4Qid
Re1 = = = 7, 27 105 > 105 (i)
D1
oita se (prema punoj liniji)
Cv = 0,984 (j)

koliine gibanja
Za Venturijevu cijev je CC = 1 pa je koeficijent protoka Cd = Cc Cv = 0,984 i stvarni

protok
= =
Q 0,984 Qid 0,1692 m3 s (k)
Kavitacijski protok uz p1=1,96 bar, p2 =pv =2337 Pa i Cd=0,984 je prema (e)
0,32 0,152 1,96 105 2337

Qkav 0,984 = 2g 0, 75 0,347 m3 s (l)
4 0,34 0,154 998, 2 g
8.3 Odredite horizontalnu silu vode na redukcijsku spojnicu prema slici, uz

pretpostavku neviskoznog strujanja fluida. Zadano je: D = 200 mm, d = 100 mm,
= 1000 kg/m3, pM1 = 1,6 bar, pM2 = 0,9 bar.
pa
1
2
D Q
d
r
pM2
pM1
Rjeenje:

koliine gibanja
pM1 v12 pM2 v22

+ = + (a)
g 2g g 2g
D 2 d 2
Q =
v1 =
v2 (b)
4 4
4Q 4Q
Iz=
(b) v1 = ; v2 (c)
D
2
d 2
Zamjenom (c) u (a) dobije se
pM1 pM2
=Q p= 0, 096 m3 s (d)
1 1
8 4 4
d D
=
Iz (c) v1 3,=
05 m s; v2 12, 2 m s (e)
K.P.
I1 x
K.V.
Sila se odreuje iz jednadbe koliine gibanja:

D 2p
I1 = ( v + pM1 )
2
1 = 5320 N (f)
4
d 2p
I 2 = ( v + pM2 )
2
2 = 1880 N (g)
4
Impulsne funkcije su izraunate s pretlakom to znai da smo obraunali silu
atmosferskog tlaka izvana. Horizontalnu silu vode na redukcijsku spojnicu je
Fx = I1 I 2 = 3440 N (h)
S obzirom da se radi o neviskoznom strujanju, brzine i tlakovi u presjecima 1 i 2 bi bili
isti da je strujanje protokom Q u suprotnom smjeru, te bi impulsne funkcije I1 i I2 ostale
iste, pa bi sila Fx ostala ista po veliini i po smjeru.

koliine gibanja
8.4 Odredite rezultantu silu vode na ravu prema slici uz pretpostavku neviskoznog
strujanja. Volumen vode u ravi je V = 0,11 m3. Zadano je: H = 3,8 m, h = 2,1 m,
h1 = 1 m, D1 = 300 mm, D2 = 200 mm, D3 = 100 mm, = 1000 kg/m3.
pa
g
r pa
D1 r
H
D2 h
h1
D3
Rjeenje:
0
r
4
r
H
h
1 2
h1
3
Budui je toka 0 na najveoj geodetskoj, a ujedno i piezometrikoj visini, a toka 3 na
najnioj, fluid e sigurno strujati od toke 0 prema 3 te vrijedi Bernoullijeva jednadba
od 0 do 3
v32
H= v3 = 2 gH = 8, 63 m s (a)
2g
Budui nema viskoznih gubitaka, a toka 4 je nia od toke 0, doi e do strujanja u nii
spremnik te Bernoullijeva jednadba od 0 do 4 uz gubitke utjecanja glasi

koliine gibanja
v22
H =h + v2 = 2 g ( H h ) =5, 77 m s (b)
2g
Brzina u presjeku 1 se odreuje iz jednadbe kontinuiteta
D12 D 2 D32 v2 D22 + v3 D32

v1 = v2 2 + v3 = v1 = 3,53 m s (c)
4 4 4 D12
Za odreivanje impulsnih funkcija potrebno je poznavati pretlake u presjecima 1 i 2,
koji se odreuju iz Bernoullijevih jednadbi od 1 do 3 i od 1 do 2
pM1 v12 v32
+ + h=
g 2g 1 2g
pM1=
2
(v2
3 v12 ) gh1= 21244 Pa (d)
pM1 v12 pM2 v22
+ = +
g 2g g 2g
pM2 = pM1 +
2
(v2
1 v22 ) = 10787 Pa (e)
Sila na ravu se odreuje iz jednadbe koliine gibanja.
z
I1
I3 x
K.V.
G
Impulsne funkcije i teina fluida u ravi imaju sljedee vrijednosti

D12p
I1 = ( pM1 + v12 ) = 2380 N (f)
4
D22p
I 2 = ( pM2 + v22 ) = 1386 N (g)
4
D32
I3 = ( v32 ) 4
= 585 N (h)

koliine gibanja
G =
= gV 1079 N (i)
Komponente ukupne sile fluida na ravu se dobiju sumiranjem sila
F=
x I=
3 585 N (j)
Fz = I1 I 2 G =4845 N (k)
Ukupna sila i kut pod kojim djeluje, prema donjoj slici, raunaju se na sljedei nain
F= Fx2 + Fz2 = 4880 N (l)
= 83,1a
Fz
a = arctg (m)
Fx
z
Fx x
a
Fz F

9. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA,
BERNOULLIJEVE JEDNADBE I JEDNADBE KOLIINE
GIBANJA
9.1 Treba odrediti rezultantnu silu fluida (veliinu i smjer) na difuzor s koljenom,
prema slici, uz protok Q = 389 l/s. Pretpostaviti strujanje idealnoga fluida.
Volumen difuzora je Vd = 3,27 m3, a volumen koljena do prikljuka je Vk = 0,16
m3. Napomena: uzeti u obzir i silu hidrostatskog tlaka koja djeluje izvana na
difuzor. Zadano je: D = 1,2 m,
d = 0,3 m, H = 6,6 m, h = 1,2 m, = 1011 kg/m3.
pa d h
Q H
r
Rjeenje:
d 0
2 h
r
Q H
1
z=0
D
Slika (a)
Slika (a) prikazuje sustav koljena i difuzora s ucrtanim karakteristinim tokama. Iz
zadanog protoka Q je mogue izraunati brzine u cijevi i na izlazu iz difuzora. Brzina v0
na ulazu u koljeno je
4Q
v0 = = 5,5 m s (a)
d 2p

koliine gibanja
a na izlazu iz difuzora brzina v1 je

4Q
v1 = = 0,344 m s (b)
D 2p
Pretpostavlja se da je prostor u kojeg fluid istjee iz difuzora dovoljno veliki da se
strujanje fluida u tom prostoru moe zanemariti, tj. pretpostavlja se da u njemu vlada
hidrostatski tlak kao u fluidu u mirovanju. Prema tome je pretlak pM1 u toki 1 na izlazu
iz difuzora jednak rM1 = r gH = 65440 Pa . Nepoznati pretlak pM0 u toki 0 na ulazu u
koljeno slijedi iz Bernoullijeve jednadbe postavljene od toke 0 do toke 1 koja glasi

rM0 v02 rM1 v12
+ +H +h = + (c)
rr
g 2g g 2g
Uzimajui u obzir da je rM1 r g = H , jasno je da jednadba (c) prelazi u Bernoullijevu
jednadbu postavljenu od toke 0 do toke 2 na slobodnoj povrini, u kojoj bi lan

v12 2 g oznaavao gubitke utjecanja u veliki spremnik, a koji nastaju od toke 1 do
toke 2 prema slici (a). Iz jednadbe (c) slijedi
1
rM0 =
2
(
rrv12 - v02 ) - gh = -27147 Pa (d)
to ukazuje na injenicu da na ulazu u koljeno vlada podtlak. Ovdje treba naglasiti da je

u ovom primjeru pretpostavljeno strujanje idealnoga fluida kod kojeg je mogue
strujanje bez odvajanja i kod ovako velikog omjera promjera D d = 4 , to kod realnog
fluida ne bi dolazilo u obzir. Pojavom odvajanja strujanja u realnoj situaciji bi izlazni
presjek difuzora bio efektivno manji, a i gubici mehanike energije ne bi bili
zanemarivi. U tom smislu ovo treba shvatiti kao kolski primjer.
Nakon to su odreene brzine i tlakovi u karakteristinim presjecima moe se
primjenom jednadbe koliine gibanja izraunati sila fluida na difuzor.
I0
K.V.
G
z
x I1

koliine gibanja
Slika (b)
Slika (b) prikazuje kontrolni volumen koji obuhvaa unutarnjost koljena i difuzora. Na
ulaznoj povrini je veliina impulsne funkcije
d 2p
I 0 = ( pM0 + pv02 ) = 243 N (e)
4
a na izlaznoj
D 2p
I1 = ( pM1 + pv 2
1 ) = 74140 N (f)
4
Teina G fluida u koljenu i difuzoru je
G = r g (Vk + Vd ) = 34000 N (g)
u u
Na slici (b) se vidi da su horizontalna komponenta Fx i vertikalna komponenta Fz sile
fluida na koljeno i difuzor

Fxu = I 0 = 243 N (h)
Fzu = I1 - G = 40140 N (i)
i gledaju u pozitivnim smjerovima izabranog koordinatnog sustava. S obzirom da su

impulsne funkcije raunate s manometarskim tlakom, u ovim komponentama sile je ve
obraunata sila atmosferskog tlaka koja djeluje izvana na difuzor, te ostaje jo za
izraunati silu hidrostatskog tlaka, koja djeluje na difuzor. Vertikalna komponenta sile
hidrostatskog tlaka na povrinu potopljenu u mirujui fluid je po definiciji jednaka
teini fluida u volumenu izmeu promatrane povrine i slobodne povrine.
V
Fhz H
Vd
D
Slika (c)
Slika (c) prikazuje taj volumen za ovaj primjer. Oito je obujam V fluida koji definira
vertikalnu komponentu sile hidrostatskog tlaka jednak obujmu valjka promjera D visine
H, umanjenom za obujam Vd difuzora, tj.

koliine gibanja
D 2p
V= H -Vd = 4,19 m3 (j)
4
Vertikalna komponenta Fz sile hidrostatskog tlaka gleda prema dolje, a po veliini je
v
jednaka
Fzv = -r gV = -41590 N (k)
Horizontalna komponenta sile hidrostatskog tlaka na difuzor je jednaka nuli.

Rezultantna sila F na koljeno i difuzor je zbroj sile F u koja djeluje iznutra i sile
v
hidrostatskog tlaka Fz koja djeluje izvana, tj.
Fx = Fxu = 243 N
(l)
Fz = Fzu + Fzv = -1451 N
Fx
x
Fz F
Slika (d)
Rezultantna sila je F = Fx2 + Fz2 = 1471 N , a djeluje pod kutom
a = artg ( Fz Fx ) = -80,5o u odnosu na pozitivni smjer osi x, kao to prikazuje slika

(d).

koliine gibanja
9.2 Mlaz fluida nastrujava u neviskoznom strujanju u horizontalnoj ravnini protokom

Q = 0,03 m3/s, brzinom v = 3 m/s, na okomito postavljenu plou prema slici. Treba
odrediti silu fluida na plou ako je Q1 = 0,01 m3/s. Zadano je: = 1000 kg/m3.
z=konst.
Q2
pa
Q
v
r
Q1 ploa
Rjeenje:
Strujanje je neviskozno, stacionarno i ravninsko te vrijedi Bernoullijeva jednadba po
r v2
kojoj zbroj + + z ostaje konstantan du strujnice. Strujanje je u horizontalnoj
rg 2g
ravnini z=konst. pri atmosferskom tlaku p = pa = konst. iz ega se zakljuuje da i brzina
v mora biti konstantna. Iz jednadbe kontinuiteta slijedi da je protok
Q2 = Q - Q1 = 0, 02 m3 s .
Q2 I2
y
Q a
I x
Q1
K.V. F
I1
Slika (a)
Slika (a) prikazuje kontrolni volumen koji obuhvaa mlaz. Na ulaznoj povrini djeluje

I I
impulsna funkcija I , a na izlaznim povrinama impulsne funkcije 1 i 2 . Ostali
dijelovi kontrolne povrine su nepropusni za fluid s tim da je samo na dijelu kontrolne

povrine izmeu fluida i ploe tlak razliit od atmosferskog te e se sila F u jednadbi

koliine gibanja
koliine gibanja odnositi samo na tu povrinu. Ako se u izraz za impulsnu funkciju

uvrtava pretlak, sila F e biti rezultantna sila fluida na plou umanjena za silu
atmosferskog tlaka s desne strane ploe.
Veliina impulsne funkcije na ulaznoj povrini je I = rr
v 2 A = Qv . Analogno su
veliine impulsnih funkcija na izlaznim povrinama I1 = rQ1v i I 2 = rQ2 v .

Pretpostavka o neviskoznom strujanju ima za posljedicu da u fluidu nema sminih
naprezanja, pa tako ni izmeu fluida i ploe, a s obzirom da je ploa ravna, sila fluida na
plou mora biti okomita na nju, tj. djeluje u smjeru osi x prema slici (a). Iz ravnotee
impulsnih funkcija u smjeru osi y slijedi jednadba
I1 Q
I1 - I 2 sin a = 0 sin a = = 1 = 0,5 (a)
I2 Q2
iz koje je kut =30o. Iz x-komponentne jednadbe koliine gibanja slijedi traena sila na
plou
F = I - I 2 cos a = rv (Q - Q2 cos a ) = 38,0 N (b)

koliine gibanja
9.3 Potrebno je odrediti silu F kojom treba pridravati lopaticu mase m = 4,8 kg
okretljivu oko toke O, prema slici, da bi bila u horizontalnom poloaju.
Pretpostaviti neviskozno strujanje fluida. Za proraun obujma vode u lopatici
pretpostaviti popreni presjek mlaza konstantnim i jednakim presjeku na ulazu u
lopaticu.
Zadano je: L = 1,4 m, L1 = 0,9 m, R = 0,28 m, h = 1,9 m, d = 40 mm, vm = 10,6
m/s,
= 999 kg/m3.
L
g
L1 F=?
T
pa
O
mg R
pa
r
h
vm
d
Rjeenje:
U ovom je primjeru lopatica zglobno vezana u toki O, te se uvjet ravnotee izraava
injenicom da suma momenata svih sila koje djeluju na lopaticu mora biti jednaka nuli.
F
T
O
mg rgV
I2 I1
Slika (a)

koliine gibanja
Slika (a) prikazuje lopaticu s ucrtanim silama koje djeluju na nju. Fluid svojim
strujanjem uz lopaticu izaziva silu koja eli podii lopaticu, a sila teine lopatice je eli
spustiti. Pretpostavlja se da je moment sile fluida na lopaticu vei od momenta sile
teine lopatice te je za postizanje ravnotee potrebno djelovati silom F prema dolje kao
to je prikazano na slici (a). Za odreivanje momenta sile fluida na lopaticu je potrebno
primijeniti jednadbu koliine gibanja na kontrolni volumen koji obuhvaa fluid unutar
lopatice. U ovom sluaju strujanje se smatra jednodimenzijskim, a promjer ulazne i
izlazne povrine mlaza je mali u odnosu na udaljenost tih povrina od toke O, te se
moment koliine gibanja na tim povrinama moe zamijeniti momentom impulsnih
funkcija. U tom se sluaju moment sile fluida na lopaticu zamjenjuje sumom momenata
impulsnih funkcija umanjenom za moment sile teine fluida u kontrolnom volumenu, tj.
impulsne funkcije se mogu smatrati silama koje djeluju u teitima ulazne i izlazne
povrine, kao to je prikazano na slici (a). Na ulaznom i izlaznom presjeku vlada
atmosferski tlak te su impulsne funkcije
I1 = rv12 A1
(a)
I 2 = rv22 A2
Iz ravnotee momenata oko toke O slijedi izraz za silu F oblika
F L = ( L + R ) I1 + ( L - R ) I 2 - mgL1 - r gVL (b)
za ije je odreivanje potrebno poznavati brzine v1 i v2, plotine ulazne A1 i izlazne A2

povrine te obujam V fluida u kontrolnom volumenu. Traene veliine e se odrediti
primjenom Bernoullijeve jednadbe i jednadbe kontinuiteta.
pa
2 1
g z=0 0
Slika (b)

koliine gibanja
Slika (b) prikazuje mlaz s ucrtanim karakteristinim tokama. Toka 0 je postavljena na

izlazu iz mlaznice, u njoj vlada atmosferski tlak, a brzina strujanja je vm. Strujanje je
neviskozno, te Bernoullijeva jednadba postavljena od toke 0 do toke 1 glasi
vm2 v12
= +h (c)
2g 2g
a od toke 0 do toke 2
vm2 v22
= +h (d)
2g 2g
Usporedbom jednadbi (c) i (d) se zakljuuje da su brzine v1 i v2 jednake, tj.
v1 = v2 = vm2 - 2 gh = 8, 66 m s (e)
Treba naglasiti da u viskoznom strujanju brzine v1 i v2 ne bi bile jednake, jer bi dolo do

gubitka mehanike energije. S obzirom da je strujanje pri konstantnom atmosferskom
tlaku, a da su toke 1 i 2 na istoj visini zakljuuje se da se jedino moe smanjiti
kinetika energija, tj. brzina v2 bi bila manja od brzine v1. Jednadba kontinuiteta kae
da je protok fluida u mlazu konstantan, tj.
d 2p
vm = v1 A1 = v2 A2 (f)
4
iz koje je
d 2 p vm
A1 = A2 = = 15, 4 10-4 m 2 (g)
4 v1
Obujam fluida u lopatici se prema zadatku aproksimira obujmom polutorusa iji je
presjek povrine A1, a duljina poluopseg kruga polumjera R, tj.
V = Rp A1 = 13,52 10-4 m3 (h)
Konano se iz izraza (b) moe izraunati sila F
rr
v12 A1 2 L - mgL1 - gVL
F= = 187 N (i)
L
9.4 Fluid nastrujava u horizontalnom ravninskom neviskoznom strujanju na plou

jedinine irine nagnutu pod kutom = 36. Treba odrediti pretlak u presjeku A-A

koliine gibanja
ako je ploa uravnoteena silom F = 680 N, prema slici. Zadano je: h = 25 mm,
H = 40 mm, = 42, = 1000 kg/m3.
pa
z = konst.
a H A
h
pM=?
b r
Q A
F
Rjeenje:
pa z = konst.
1
Q1 H A
0
pM
Q
Q2 A
2
Slika (a)
Slika (a) prikazuje sustav s ucrtanim karakteristinim tokama. Strujanje je ravninsko
neviskozno i stacionarno te vrijedi Bernoullijeva jednadba, a profil brzine po
poprenom presjeku mlaza je jednolik. S obzirom da je strujanje u horizontalnoj ravnini
pri stalnom tlaku iz Bernoullijeve jednadbe postavljene od toke 0 do toke 1 i od
toke 0 do toke 2 slijedi da je brzina u tokama 1 i 2 jednaka brzini u toki 0, tj. vrijedi
v1=v2=v0=v.
Iz jednadbe kontinuiteta slijedi (uz jedininu irinu B = 1 m )
Q = v h B = Q1 + Q2 (a)

koliine gibanja
I1
y
a
x
Slika (b)
Slika (b) prikazuje kontrolni volumen koji obuhvaa mlaz od izlaza iz mlaznice do

izlaznih rubova ploe. Na ulaznoj povrini je postavljena impulsna funkcija I , a na

izlaznim povrinama impulsne funkcije I1 I I 2 .
Od preostalih dijelova kontrolne povrine, postoji sila samo na povrini izmeu fluida i

ploe, a koja je jednaka negativnoj vrijednosti sile F , tako da vrijedi
Fx = -F cos b
(b)
Fy = -F sin b
gdje su Fx i Fy komponente sile fluida na plou. Veliine impulsnih funkcija su

r Q2
I = rr
v2 h B = Q v =
h B (c)
I1 = rr
Q1 v i I 2 = Q2 v
te jednadba koliine gibanja za smjer x glasi

Fx = -F cos b = -I + ( I1 - I 2 ) cos a (d)
a za smjer osi y
Fy = -F sin b = -( I1 - I 2 ) sin a (e)
Iz jednadbe (e) je
sin b
I1 - I 2 = F (f)
sin a
to uvrteno u (d) daje vrijednost impulsne funkcije I
r Q2 sin b
I= = F cos b + F cos a (g)
h B sin a
odakle je protok Q

koliine gibanja
F h B (cos b + sin b ctga )

Q= = 168 l s (h)
r
Brzina v u toki 0 je v = Q (h B ) = 6,73 m s , a brzina vA u presjeku A-A je
vA = Q ( H B ) = 4, 2 m s . Iz Bernoullijeve jednadbe postavljene od toke A do toke

0 prema slici (a), koja glasi
rM v2 v2
+ A = (i)
rg 2g 2g
slijedi traeni pretlak
rM = 0,5r (v 2 - vA2 ) = 13800 Pa (j)

koliine gibanja
9.5 Osnosimetrina posuda prema slici otvorena je prema atmosferi, a u poetnom je

trenutku ispunjena nestlaivim fluidom do visine H. Treba odrediti vrijeme
pranjenja posude ako otvor na dnu ima koeficijent protoka Cd = 0,96. Zadano je:
D = 42 cm,
d = 12 mm, H = 59,5 cm, h = 29 cm.
D
pa
d Cd
pa
Rjeenje:
D
pa
A(z)
dz
H t1
z
h
z=0 d Cd
pa
Slika (a)
U ovom je primjeru promjer D posude znatno vei od promjera d otvora, te se u

Bernoullijevoj jednadbi moe zanemariti lan s kvadratom brzine na slobodnoj
povrini u odnosu na lan s kvadratom brzine istjecanja. Ova pretpostavka prestaje
vrijediti u zadnjem stadiju pranjenja koji traje vrlo kratko, pa to nee bitno naruiti
tonost raunanja ukupnog vremena pranjenja.

koliine gibanja
Iz jednadbe kontinuiteta (vidjeti predavanja)

d 2 dz
Q = Cd 2 gz = A ( z ) (a)
4 dt
slijedi opi integral za odreivanje brzine pranjenja spremnika
1 A( z )
dt =- d p 2 z
dz (b)
Cd 2g
4
gdje je A(z) plotina poprenog presjeka posude na visini z, na kojoj se nalazi razina
fluida.
Problem e se rijeiti u dva koraka. Prvo e se izraz (b) integrirati za cilindrini dio
posude, gdje je A( z ) = D 2 p 4 konstantno, visina z se mijenja od H do h, a vrijeme t od
nula do t1. Zamjenom mjesta donje i gornje granice integrala na desnoj strani izraza (b)
mijenja se i predznak integrala te se moe pisati.
H
D2 D2
t1 =
Cd d 2 2 g

dz
z
=
Cd d 2 2 g
2 ( )
H - h = 134, 2 s (c)
h
U koninom dijelu posude promjer se mijenja od vrijednosti d na visini z=0 do D na

z
z=h. Jednadba pravca izmeu te dvije toke glasi D ( z ) = d + ( D - d ) , to daje
h
izraz za plotinu A( z ) oblika
p p 2 z2 2d z

A( z ) = ( ) ( ) ( )
2 2
D z = d + D - d + D - d (d)
4 4 h2 h

Integriranje izraza (a) uz A( z ) prema izrazu (d), gdje se vrijeme mijenja od t1 do t2, a
visina z od h do 0 daje
t2 d2
h
( D - d ) 3 2 2d ( D - d )
2
1 d z
dt =
Cd d 2

2 g 0 z
+
h2
z +
h
z
(e)
t1
odnosno
1 2 2 4
2d + ( D - d ) + d ( D - d ) h = 198, 7 s
2
t2 = t1 + (f)
Cd d 2
2g 5 3

10. VJEBE DIMENZIJSKA ANALIZA
10.1 Ispitajte dimenzijsku nezavisnost sljedeih skupova fizikalnih veliina:

a) p, i
b) Q, L i
c) g, L i Q
d) F, M i t
e) , p i V
gdje su: p - tlak, - smino naprezanje, v - brzina, Q - protok, L - karakteristina
duljina, - dinamika viskoznost, g - ubrzanje sile tee, F - sila, M - moment sile,
t - vrijeme, - gustoa i V - volumen.
Rjeenje:
a) p, , v
Skup fizikalnih veliina je dimenzijski nezavisan ako se dimenzije niti jedne veliine iz
skupa ne mogu prikazati dimenzijama preostalih veliina u skupu.
Veliina p v
-1 -2 -1 -2
Dimenzija ML T ML T LT-1
Imamo skup od tri fizikalne veliine (n = 3) u ijim se dimenzijama pojavljuju tri

osnovne dimenzije (m = 3). Oito je da p i imaju istu dimenziju, pa je skup sigurno
dimenzijski zavisan. To se moe pokazati pomou teorema o dimenzijski nezavisnom
skupu po kojem se trai rjeenje sustava
[ p ] [t ] [v] = M 0 L0 T 0
a b c
gdje npr. [ p] oznaava dimenziju tlaka p u osnovnom sustavu mjernih dimenzija
(MLT).
a b c
ML-1T -2 ML-1T -2 LT -1 = M 0 L0 T 0
M a L- a T -2 a M b L-b T -2b Lc T - c =
M 0 L0 T 0
M a +b L- a -b + c T -2 a -2b -c = M 0 L0 T 0

10. Vjebe Dimenzijska analiza
M: a +b =0 (1)
L: a b +c =0 (2)
T: 2a 2b c =0 (3)
(1) u (2) c=0
Za c = 0 jednadbe (1), (2) i (3) su iste, te trebamo rijeiti sustav s dvije nepoznanice a,
b povezane jednom jednadbom a + b =0 . Postoji dakle bezbroj rjeenja koja
zadovoljavaju jednadbu a = -b , a b moe biti bilo koji broj; pa je prema teoremu o
dimenzijski nezavisnom skupu skup p, i v dimenzijski zavisan.
Bezdimenzijski parametar od veliina iz tog skupa je
a
p
= v to je jasno jer p i imaju istu dimenziju.
p= a a 0
b) Q, L,
Veliina Q L
Dimenzija L3T-1 L ML-1 T-1
n=3 m=3
[Q ] [ L ] [ ] = M 0 L0 T 0
a b c
L3T -1 [ L ] ML-1 T -1 = M 0 L0 T 0
a b c
M: c =0 (1)
L: 3a +b c =0 (2)
T: a c =0 (3)
Iz (1) c = 0, iz (3) a = 0, iz (2) b = 0. Sustav ima samo trivijalno rjeenje a= b= c= 0
to znai da je skup Q, L, dimenzijski nezavisan.
c) g, L, Q
Veliina g L Q
-2 3 -1
Dimenzija LT L LT
n=3 m=2

U skupu n = 3 veliine pojavljuju se m = 2 dimenzije te skup ne moe biti dimenzijski

Q 2
nezavisan. Oito [ g ] = 5
L
d) F, M, t
Veliina F M t
Dimenzija MLT-2 ML2 T-2 T
n=3 m=3
[ F ] [ M ] [t ] = M 0 L0 T 0
a b c
MLT -2 ML2 T -2 [ T ] = M 0 L0 T 0
a b c
M: a +b =0 (1)
L: a +2b =0 (2)
T: 2a 2b +c =0 (3)
(1)-(2) b = 0
iz (1) a = 0, iz (3) c = 0.
Skup F, M, t je dimenzijski nezavisan.
e) , p, V
Veliina p V
Dimenzija ML-3 ML-1 T-2 L3
n=3 m=3
[ ] [ p ] [V ] = M 0 L0 T 0
a b c
a b c
ML-3 ML-1 T -2 L3 = M 0 L0 T 0
M: a +b =0 (1)
L: 3a b +3c =0 (2)
T: 2b =0 (3)
iz (3) b = 0, iz (1) a = 0, iz (2) c = 0
Skup , p, V je dimenzijski nezavisan.

10.2 Formirajte bezdimenzijske parametre od veliina: vrijeme t, ubrzanje Zemljine

sile tee g, sila F, moment M, tlak p i dinamika viskoznost s pomou
dimenzijski nezavisnog skupa: gustoa , brzina v i duljina L.
Rjeenje:
I nain: Primjenom definicijskih jednadbi
Brzina v je definirana kao promjena puta u vremenu, iz ega slijedi da je dimenzija
brzine jednaka omjeru dimenzija duljine i vremena,
[ L]
[v] = (a)
[t ]
iz ega je oito je da e odnos veliina Sh = L vt biti bezdimenzijski parametar koji se
u mehanici fluida naziva Strouhalovim brojem.
Ubrzanje Zemljine sile tee g ima dimenziju ubrzanja koje je definirano kao promjena
brzine u vremenu
[v]
[g] = (b)
[t ]
Uzimajui izraz (a), jasno je da je odnos veliina v 2 gL bezdimenzijski parametar, a u
mehanici fluida se definira kao Froudeov broj u obliku Fr = v gL .
Sila F je prema drugom Newtonovom zakonu razmjerna masi i ubrzanju [ F

=] [ m] [ a ]
, te uz pomo (b) i injenice da je masa umnoak gustoe i volumena (ovdje L3) vrijedi
v 2
[ F ] = [ ] L
3
(c)
[ L]
F
pa je jasno da je bezdimenzijski parametar. Ako se umjesto L2 uzme
v 2 L2
karakteristina povrina A, tada se definira uobiajeni bezdimenzijski parametar oblika
1
CF = F v 2 A koji se u mehanici fluida naziva koeficijentom sile, u kojemu je
2
1 2
v dinamiki tlak. (Jasno je da je umnoak tlaka i povrine jednak sili.)
2

Moment M je umnoak sile i kraka, pa e bezdimenzijski koeficijent momenta biti

definiran analogno koeficijentu sile u obliku:
1
CM = M v 2 AL (d)
2
Tlak p. Jasno je da se dijeljenjem tlaka p s dinamikim tlakom dobije bezdimenzijski
1
parametar, a taj odnos se naziva Eulerovim brojem Eu = p v 2 .
2
Dinamika viskoznost ima dimenziju [ ] = ML T , te ako se dimenzija mase izrazi

-1 -1
umnokom dimenzije gustoe i tree potencije duljine, a dimenzija vremena prema

jednadbi (a) odnosom dimenzije duljine i brzine, slijedi dimenzija koeficijenta
dinamike viskoznosti izraena s pomou dimenzija , v i L u obliku
1 v
[=
] = ML-1T -1 L3
= [ Lv ] (e)
[ L] L
Bezdimenzijski parametar koji slijedi iz (e) se u mehanici fluida naziva Reynoldsovim
brojem i ima oblik Re = vL m .
II nain: Primjenom pravila

Do rjeenja zadatka se moe doi i traenjem eksponenata potencija dimenzija , v, L
koji ine dimenzije traene fizikalne veliine.
Jednadba koja definira dimenziju vremena t glasi
[ ] [ v ] [ L ] = [t ]
a b c
(f)
odnosno, prikazano dimenzijama
ML-3 LT -1 [ L ] = M 0 L0 T1
a b c
(g)
Izjednaavanjem eksponenata nad istim bazama slijedi

M: a =0
L: -3a +b +c =0 (h)
T: -b =1
Rjeenje sustava (h) je a = 0, b = 1, c = 1, to uvrteno u (f) daje
[t ] = [ v ] [ L ]
-1 1
to odgovara izrazu (a) (i)

Pri odreivanju eksponenata za ostale fizikalne veliine koeficijenti sustava jednadbi

ostaju isti, a mijenja se samo desna strana. Tako bi za odreivanje eksponenata a, b i c
koji odgovaraju dimenziji dinamike viskoznosti ( [ ] = ML T ) stupac desne strane

-1 -1
u izrazu (h) imao vrijednosti (1,-1,-1), pa bi rjeenje sustava glasilo a = 1, b = 1, c = 1,

to daje
[ ] = [ vL] kao u izrazu (e). (j)
Napomena: Ostali bezdimenzijski parametri se mogu dobiti na slian nain.
10.3 Moment M fluida na rotor aksijalne turbine zavisi od gustoe fluida , promjera D
rotora, kutne brzine rotacije rotora i volumenskog protoka Q fluida kroz turbinu.
Primjenom dimenzijske analize treba odrediti opi oblik zavisnosti momenta M od
preostalih veliina. Ako se zna da moment M linearno zavisi od protoka Q (pri
emu je za Q = 0, M = 0), treba odrediti postotnu promjenu momenta M za
geometrijski slinu turbinu 10% manjeg promjera koja rotira 15% veom kutnom
brzinom i koristi isti fluid pri istom protoku Q.
Rjeenje:
Popis utjecajnih veliina u pojavi dat je u donjoj tablici
Veliina M Q D
2 -2 3 -1 -3
Dimenzija ML T LT ML L T-1
U dimenzijama navedenih pet fizikalnih veliina (n = 5) pojavljuju se tri osnovne

dimenzije (m = 3) te e se izabrati skup od tri dimenzijski nezavisne veliine. U taj skup
se nee ukljuiti moment M i protok Q jer je u zadatku zadana njihova linearna
zavisnost, koju je najlake iskoristiti ako se svaka od tih veliina nalazi samo u po
jednom parametru. Za dimenzijski nezavisan skup ostaju veliine , D, za koje je iz
tablice dimenzija oito da su dimenzijski nezavisne jer se dimenzija gustoe ne moe
prikazati pomou dimenzija L i T sadranih u D i , dimenzija se ne moe prikazati
pomou dimenzija i jer se iz dimenzije gustoe ne moe s dimenzijom T iz
ponititi dimenzija mase M.

U ovom se primjeru mogu jednostavno formirati parametri. Tako se dimenzija

momenta moe prikazati u obliku
[ M ] =ML2T -2 = ML-3 [ L] T -1 =[ ] [ D ] [ ]
5 2 5 2
(a)
iz ega slijedi parametar 1 oblika

M
1 = (b)
D 5 2
i analogno za dimenziju volumenskog protoka
[Q ] =L3T -1 =[ L] T -1 =[ D ] [ ]
3 3
(c)
iz ega slijedi parametar 2 oblika

Q
2 = (d)
D 3
Opi oblik zavisnosti parametra 1 od parametra 2 glasi
M Q
( 2 )
1 = ili 3 (e)
D
5 2
D
Ako se zna da moment M linearno zavisi od protoka Q tada opi izraz (e) prelazi u oblik
M Q
= C 3 + C1 (f)
D
5 2
D
gdje su C i C1 bezdimenzijske konstante. Zbog uvjeta da je za M = 0, Q = 0, konstanta
C1 je takoer jednaka nuli, te je konani izraz za moment
M= C D 2 Q (g)
Za smanjenje promjera od 10% vrijedi D1 = 0,9 D, a za poveanje kutne brzine za 15%
vrijedi 1 = 1,15 to uvrteno u izraz (g) daje
C ( 0,9 D ) (1,15 ) Q =
M1 = 0,9315 C D 2 Q
2
(( (h)
M
smanjenje momenta M1 u odnosu na M za 6,85%.
10.4 Otvorena cilindrina posuda promjera D, koja na dnu ima otvor promjera d,
koeficijenta protoka Cd ispunjena je fluidom do visine H. Posuda se potpuno
isprazni u vremenu t1 = 36,5 s. Primjenom Pi-teorema treba odrediti za koje bi se
vrijeme t2 ispraznila geometrijski slina posuda tri puta veih dimenzija (to znai

da je i otvor na dnu tri puta vei) istog koeficijenta protoka Cd otvora na dnu
posude u istom polju gravitacije. Uputa: pretpostaviti da je t = f(D, d, Cd, H, g).
Rjeenje:
Pojavom upravlja n = 6 veliina iji je popis dan u sljedeoj tablici
Veliina t D d Cd H g
Dimenzija T L L 1 L LT-2
Iz tablice je vidljivo da se u dimenzijama utjecajnih veliina pojavljuju dvije osnovne

dimezije L i T (m = 2), te je mogue izabrati skup od dvije dimenzijski nezavisne
veliine. U taj skup nee ui vrijeme t jer se trai zavisnost vremena t od preostalih
veliina, a mora ui gravitacija g jer je to jedina preostala veliina koja sadri dimenziju
vremena. Koeficijent protoka CD je bezdimenzijska veliina, te je sama po sebi
parametar i ne moe ui u skup dimenzijski nezavisnih veliina. Za drugu veliinu
dimenzijski nezavisnog skupa ostaje izbor izmeu D, d, i H, te se izabire promjer
posude D. Nakon izbora osnovnog skupa trebalo bi dokazati njegovu dimenzijsku
nezavisnost, to je u ovom primjeru nepotrebno jer je oito da se pomou dimenzije
promjera ne moe prikazati dimenzija gravitacije, pa se moe odmah pristupiti
formiranju n k = 4 parametra.
Parametar 1 formira se od vremena t u obliku
1 = t g a Db (a)
ili pomou dimenzija
L0 T 0 = T LT -2 [ L ]
a b
(b)
to nakon izjednaavanja eksponenata nad istim bazama daje sustav linearnih jednadbi
L=
: 0 a +b
(c)
T: 0 = 1 -2a
rjeenje kojeg je a = 1/2, b = -1/2, to uvrteno u izraz (a) daje
g
1 = t (d)
D

Parametar 2 formira se od promjera otvora d, koji ima istu dimenziju kao i promjer D
iz skupa dimenzijski nezavisnih veliina, te direktno slijedi
d
2 = (e)
D
a isto vrijedi i za parametar koji se formira od visine H
H
3 = (f)
D
Koeficijent protoka Cd je sam po sebi parametar te se moe pisati
4 = Cd (g)
Dakle, fizikalni zakon izmeu 6 fizikalnih veliina izraen funkcijom f oblika

t = f(D, d, Cd, H, g) (h)
primjenom Pi-teorema prelazi u zakon meu etiri parametra oblika
1 = ( 2 , 3 , 4 ) (i)
odnosno
g d H
t = , , Cd (j)
D D D
Iako je funkcija nepoznata funkcija, ipak se moe odgovoriti na pitanje u zadatku.
Naime, u zadatku je u obje situacije isti koeficijent Cd, a za geometrijski sline posude
parametri 2 i 3 su jednaki iz ega slijedi da je vrijednost nepoznate funkcije ista u
oba sluaja, to povlai jednakost parametara 1 u obliku
g g
t1 = t2 (k)
D1 D2
D2
iz ega slijedi=
t2 t1 = t1=3 63, 2 s .
D1

11. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI
11.1 Treba odrediti kutnu brzinu vrtnje 0 i protok Q0 kroz slobodno rotirajuu svinutu
cijev prema slici. Kolika je dobivena snaga PT i protok QT za sluaj da cijev rotira
kutnom brzinom T = 0/2. Koliku snagu PP (i pri kojem protoku QP) treba uloiti
da bi se cijev okretala kutnom brzinom P = 20. Pretpostavite neviskozno
strujanje fluida, a gubitke trenja u leaju zanemarite. Zadano je: H = 0,6 m, R = 0,6
m,
d = 60 mm, pM0 = 0,31 bar, = 35o, = 1000 kg/m3.
. .. .. . . . . . . . . . . . . . .. .. ..
.. . .. . . . . . . .. . .. . . .
. ..
. p
. . . . . . . ..
.
.. 0
.M0 . .. .. . . . .
.
r
g
H
R
d
1
b
d
pa
tlocrt
Rjeenje:
Zadatak se rjeava primjenom osnovnih jednadbi: jednadbe kontinuiteta,
Bernoullijeve jednadbe za rotirajuu strujnicu i osnovne Eulerove jednadbe za
turbostrojeve. Jednadba kontinuiteta za rotirajuu cijev kae da je protok
d 2
=Q w= konst (a)
4
Za konstantni promjer d cijevi i relativna brzina w ostaje konstantna du cijevi.
Bernoullijevu jednadbu za rotirajuu strujnicu se postavlja du simetrale cijevi od
slobodne povrine fluida u spremniku do izlaza iz cijevi (toka 1 na slici uz zadatak).
Bernoullijeva jednadba za rotirajuu strujnicu, postavljena od toke 0 do toke 1
(prema slici uz zadatak) glasi

11. Vjebe Hidrauliki strojevi
pM0 w2 u 2
+H = (b)
g 2g
Uzimajui u obzir da je obodna brzina u na ulazu u cijev jednaka nuli izraz za snagu P
za rotirajuu cijev se svodi na
uv u0 v 0
P gQh=
= TS gQ = Q uv (c)
g
gdje su
u = wR
(d)
v= u w cos
obodna brzina i projekcija apsolutne brzine na obodni smjer u izlaznom presjeku cijevi.
Kut je kut izmeu relativne i obodne brzine.
w
b
w
b
u
Slika (a)
Kod slobodno rotirajue cijevi snaga P je jednaka nuli, tj. projekcija v je jednaka nuli,

to je sluaj kada je apsolutna brzina v okomita na obodnu brzinu u , kao to prikazuje
slika (a).

Jasno je da kod slobodno rotirajue cijevi brzina u gleda u negativnom smjeru
projekcije relativne brzine w na obodni smjer.
Iz izraza (d) za v =0 i iz slike (a) slijedi da je
u = w cos (e)
to uvrteno u jednadbu (b) daje izraz za veliinu relativne brzine, oblika
2
( pM 0 + gH )

=w = 15, 0 m s (f)
1 cos 2
Iz jednadbe (e) obodna brzina= cos 12, 3 m s , a traena brzina vrtnje

je u w=
0 u=
= R 20, 4 rad s . Iz jednadbe (a) protok je Q0=42,3 l/s.

Slobodno rotirajua cijev se vrti bez vanjskog utjecaja, a ako se eli da se cijev vrti
sporije, znai da ju treba koiti, tj. koenjem odvoditi energiju od cjevice to znai da
T =
e cjevica raditi kao turbina. Za kutnu brzinu= 0 2 10, 2 rad/s , obodna brzina
uT =
e biti= TR 6,13 m s , to uvrteno u jednadbu (b) daje
2
=
wT ( pM 0 + gH ) =
+ uT2 10, 6 m s (g)

a protok QT je prema jednadbi (a) QT=29,8 l/s.
vT
voT wT
uT
Slika (b)

Slika (b) prikazuje trokut brzina na izlazu iz cijevi. Projekcija apsolutne brzine vT na
smjer obodne brzine je prema izrazu (d)
uT wT cos =
vT = 2,51 m s (h)
Brzina v je negativna to ukazuje na turbinski rad, a snaga turbine je prema izrazu (c)
=PT =
QT uT vT 460 W .
Ako se eli da se cjevica vrti bre nego kod slobodne rotacije oito e trebati dovoditi
P 2=
snagu kao i kod pumpe. Za kutnu brzinu = 0 40,8 rad/s , obodna brzina e biti
uP =
= PR 24,5 m s , a relativna brzina wP = 26, 0 m s i protok QP=73,5 l/s.
voP vP
wP
uP
Slika (c)
Slika (c) prikazuje trokut brzina na izlazu iz cijevi. Brzina vP je

uP wP cos =
vP = 3, 24 m s (i)
Brzina vP je pozitivna to ukazuje da se snaga dovodi, a prema izrazu (c) snaga PP je
=PP =
QPuP vP 5,84 kW

11.2 Primitivna turbina preko remenice predaje korisnu snagu PM = 730 W, pri
konstantnoj brzini vrtnje N = 30 o/min i pri ukupnom protoku kroz turbinu
Q = 28,5 l/s. Treba odrediti snagu PS koju predaje spremnik, snagu PT turbine i
PM
snagu PI fluida na izlazu iz turbine, mehaniki stupanj korisnosti m = i ukupni
PT
PM
stupanj korisnosti u = . Pretpostavite jednodimenzijsko strujanje idealnog
PS
fluida.
Zadano je H = 1,3 m, R = 1,2 m, D = 40 mm, = 15o, = 1000 kg/m3.
pM0
r g
remenica
H=konst.
A A
N=konst.
D Presjek A-A
R N
Rjeenje:
U ovom primjeru treba izvriti makroskopsku bilancu energije u sustavu. Fluid se u
spremniku nalazi pod nepoznatim pretlakom na visini H u odnosu na izlazni presjek
turbine, a uz pretpostavku velikog spremnika se moe smatrati da fluid u njemu miruje.
Svaka estica fluida ima specifinu energiju (po jedinici teine fluida), koja odgovara
piezometrikoj visini. Ako fluid iz spremnika istjee protokom Q kroz turbinu, tada je

snaga PS koju daje spremnik jednaka umnoku piezometrike visine (npr. slobodne
povrine u spemniku) i teinskog protoka fluida, tj.
=
PS ( pM0 + gH ) Q (a)
Ta se snaga dijelom predaje turbini, a dijelom, kroz izlazni mlaz turbine, odlazi u
okolinu. Uz pretpostavku idealnog strujanja fluida snaga PT turbine je definirana
izrazom
PT = Quv (b)
gdje je Q ukupni protok kroz turbinu (kroz oba kraka). U izrazu (b) je uzeto u obzir da
su obodne brzina i projekcija apsolutne brzine na smjer brzine u jednake u oba izlazna
presjeka turbine, te da je na ulazu u turbinu obodna brzina u = 0. Fluid naputa turbinu
apsolutnom brzinom v, te je snaga oba mlaza na izlazu iz turbine
v2
PI = Q (c)
2
Jasno je da zbroj snaga PT i PI mora biti jednak snazi PS koju predaje spremnik. Snaga
turbine PT se dijelom troi na svladavanje trenja u leaju i remenici (snaga gubitaka PG),
a preostala snaga je korisna snaga PM koja je zadana.
Za numeriko izraunavanje gore definiranih snaga, nuno je odrediti pretlak u
je =
spremniku. Kutna brzina rotacije turbine= N 30 3,14 rad s . Obodna brzina
u =
= R 3, 77 m s , a relativna brzina w je prema jednadbi kontinuiteta jednaka
1 4Q
=w = 11,3 m s (d)
2 D 2
gdje je uzeto u obzir da kroz svaki krak struji pola ukupnog protoka Q. Bernoullijeva
jednadba za rotirajuu strujnicu od slobodne povrine u spremniku do izlaza iz turbine
glasi
pM0 w2 u 2
+H = (e)
g 2g
odakle je pretlak pM0=0,44 bar. Snaga PS koju predaje spremnik je prema izrazu (a),
PS=1630 W. Slika (a) prikazuje trokut brzina na izlazu iz kraka turbine.

b
.
u vo
Slika (a)
Projekcija v je
u w cos =
v = 7,18 m s (f)
Negativni predznak brzine v ukazuje da se radi o turbini, tj. odvoenju snage.

Snaga PT turbine je prema (b) PT=772 W, a snaga PG gubitaka PG = PT - PM = 42 W.
Apsolutna brzina na izlazu iz turbine je
v2 + ( w sin )
v= =
2
7, 76 m s (g)
Snaga PI mlazova na izlazu iz turbine je prema (c) PI = 858 W. Oito je da vrijedi

PS = PT + PI. Traeni stupnjevi korisnosti su
PM
=
m = 0,946 (h)
PT
PM
=
u = 0, 448 (i)
PS

12. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI
12.1 Propeler vanbrodskog motora pogoni brodicu brzinom v = 8,3 m/s. Promjer
propelera D = 250 mm, a kroz njega se ostvaruje protok od Q = 0,5 m3/s. Odredite
potisnu silu, ukupnu snagu predanu vodi i stupanj djelovanja propelera. Zadano je
= 1000 kg/m3.
Rjeenje:
v1
v4
vp
Iz jednadbe kontinuiteta se moe izraunati srednja brzina vode kroz propeler

4Q
vp = = 10.186 m s (a)
D 2p
Srednja brzina vode kroz propeler se moe izraziti preko srednjih brzina na ulazu i
izlazu iz kontrolnog volumena, prema gornjoj slici iz izvodu s predavanja
v1 + v4
vp = v4 = 2vp - v1 = 12.072 m s (b)
2
Potisna sila propelera je
Fp = pQ (v1 - v4 ) = 1886 N (c)
Ukupna snaga predana vodi je

Pp = Fp vp = 19, 2 kW (d)
Stupanj djelovanja propelera je

v1
hp = = 0.815 = 81,5 % (e)
vp

12.2 Peltonova turbina promjera radnog kola D = 3 m i kuta lopatice = 160 o okree
se konstantnom brzinom vrtnje n = 240 o/min. Mlaz vode (gustoe = 1000
kg/m3) naputa mlaznicu promjera d = 5 cm brzinom v = 60 m/s. Odredite silu F
na lopatice te moment M i snagu P radnog kola.
Rjeenje:
v d
b
D
Kutna brzina vrtnje je

n

= = 25,133 rad s (a)
30
Snaga Pelton turbine s jednim mlazom je uz u = D 2
d 2
v - D D (1- cos ) = 0, 292 MW
P = v (b)
4 2 2
Moment radnog kola je
P
M= = 7644 Nm (c)

Sila na lopatice je
2M
F= = 5096 N (d)
D

12.3 Odredite snagu predanu jednom stupnju radnog kola aksijalne turbine srednjeg
promjera R = 0,32 m rotora. Odredite kutove statorske lopatice 3 i 4 ako su
ulazni i izlazni kut rotora jednaki i iznose 1 = 2 = = 25 . Zadano je: Q =

o
0,031 m3/s, (protok kroz turbinu), = 1000 kg/m3, = 10,472 rad/s,

b1 = b2 = b = 10 mm (visina rotorske lopatice).
Rjeenje:
u
u
b b
a3 a4
a3 a4
b
a4
R u
v
w w
b
b w cosb u
w sinb
v
w sinb
Obodna brzina je
u = R = 3, 351 m s (a)
Jednadba kontinuiteta za aksijalnu turbinu je

Q = 2 R b1w1 sin b1 = 2 R b2 w2 sin b 2 (b)
Zbog jednakih kutova 1 = 2 = i jednakih visina lopatica b1 = b2 = b jednake su i

relativne brzine na ulazu i izlazu
Q
w1 = w2 = w = = 3, 697 m s (c)
2 R b sin b
Kut 1 je definiran izmeu relativne brzine i pozitivne obodne brzine, pa je iz trokuta
brzina na ulazu obodna komponenta apsolutne brzine na ulazu jednaka
v1o = w cos + u = 6, 702 m s (d)
Kut statorske lopatice na ulazu u rotor je

w sin b
a4 = arctg = 13,1
o
(e)
v1o
Iz trokuta brzina na izlazu obodna komponenta apsolutne brzine na izlazu jednaka je
v0o = u - w cos = 0 (f)
pa je kut statorske lopatice na izlazu iz rotora
w sin
a 3 = arctg = 90o (g)
v0o
Pad visine energije u turbini, prema Eulerovoj jednadbi, je

u
hT = (v1q2q
- v ) = 2, 29 m (h)
g
a snaga turbine je
PT = r ghT Q = 705, 6 W (i)
Pad tlaka kroz rotor se moe izraunati iz Bernoullijeve jednadbe za rotirajuu
strujnicu
p1 w12 - u12 p2 w22 - u22
+ = + p1 = p2 Dp = 0 (j)
pg 2g pg 2g
Pad tlaka kroz cijeli stupanj (rotorsku i statorsku lopaticu zajedno) je
p1 v12 p4 v42
+ - hT = + v1 v4 (k)
pg 2g pg 2g
Dp = p1 - p4 = p ghT = 0, 2246 bar (l)

12.4 Centrifugalna pumpa radi na N = 1750 o/min, a apsolutna brzina na ulazu u

lopatini prostor je radijalna (1 = 90o). Kut lopatica na ulaznom bridu u odnosu
na negativni smjer obodne brzine je 1 = 30o, a na izlaznom 2 = 45o. Uz
pretpostavku neviskoznog strujanja i beskonanog broja beskonano tankih
lopatica (tangencijalne relativne brzine na lopatice) odredite protok Q vode
gustoe = 1000 kg/m3 kroz pumpu, te visinu dobave hp pumpe, snagu Pp koju
pumpa predaje vodi i prirast tlaka p2 - p1 kroz pumpu. Promjer lopatinog vijenca
na ulazu je D1 = 100 mm, a na izlazu D2 = 250 mm, visina lopatica na ulazu je b1 =
15 mm, a na izlazu b2 = 8 mm.
Rjeenje:
z=konst.
u1
w
r1 u2
w1
b1
r2
b2
w2

Kutovi 1 i 2 se definiraju u odnosu na smjer u .
Prema uvjetima zadatka rotor se okree brzinom N=1750 o/min , te je kutna brzina
rotacije
N

= = 183,3 rad s (a)
30

Ako se sve veliine na ulazu u rotor oznae indeksom 1, a na izlazu iz rotora indeksom
2, tada su obodne brzine na ulazu i izlazu iz rotora
u1 = r1 = 9,16 m s
(b)
u2 = r2 = 22,9 m s
Trokuti brzina:
w2 v2
w1 v1
vn2
b2
b1
u2 vo2
u1 a=90 o
vq1 = 0 (c) vo2= u2 w2 cos 2 (e
vn=
1 v=
1 u1 tg 1 (d) vn2 = w2 sin 2 (f
vn1 = 5, 29 m s
= r1 b1 vn1 2r2 b2 vn2
Q 2= (g)
= 1 b1 vn1
Q D= 0, 0249 m3 s (h)
Q
Iz (g)=vn2 = 3,97 m s
D2 b2
vn2
Iz (f) =
w2 = 5, 61 m s
sin 2
Iz (e) u2 w2 cos 2 =
vo2 = 18,9 m s
Osnovna Eulerova jednadba za turbostrojeve
1 uv
hp = ( u2v 2 u1v1 ) = 2 2 = 44, 2 m (i)
g g
Uoimo da visina dobave ne ovisi o gustoi fluida!
Snaga predana fluidu
=Pp =
g Q hp 10,8 kW (j)
Snaga se poveava s gustoom fluida!

Prirast tlaka D=
p p2 p1 kroz rotor crpke se moe izraunati bilo postavljanjem
Bernoullijeve jednadbe od ulaza do izlaza iz rotora koja glasi
Bernoullijeva jednadba
p1 v12 p2 v22
+ + hp = + (k)
g 2g g 2g
ili Bernoullijeve jednadbe za rotirajuu strujnicu izmeu istih toaka, a koja glasi
p1 w12 u12 p2 w2 2 u22

+ =+ (l)
g 2g g 2g
U obje jednadbe je uzeto u obzir da se rotor nalazi u horizontalnoj ravnini z=konst., a
iz obje jednadbe slijedi isti prirast tlaka.

1 2
p2 =
p1 u2 w2 2 + w12 u12 (m)
2

vn1
2
(vidi trokut brzina na ulazu)
r ( u22 w2 2 + v=
n1 )
1
p2 =
p1 2
2, 61 bar (n)
2
odnosno
p2 p=
1 rr
ghP +
1
2
( ) 2, 61 bar
v12 v22 = (o)

13. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA
13.1 Voda se prepumpava iz nieg u vii spremnik, protokom Q = 14 l/s. Odredite

visinu dobave hp pumpe i potrebnu snagu PM motora za pokretanje pumpe ako su
iskoristivost pumpe P = 0,75, visina gubitaka do ulaza u pumpu hF1-2 = 1,5 m,
visina gubitaka od izlaza iz pumpe do ulaza u vii spremnik hF3-4 = 1,5m.
Zadano je: = 998,2 kg/m3, D = 71,4 mm, z1 = 6,2 m, z5 = 12,5 m.
5
g 4
pa
1 z5
D
z1
Q 3
r 2
pumpa
D hp
Rjeenje:
Iz jednadbe kontinuiteta se moe izraunati brzina na ulazu u gornji spremnik
4Q
v4 = = 3,5 m s (a)
D 2p
Visine gubitaka energije izmeu toaka su
v42
hF1-2 = 1,5 m hF3-4 = 1,5 m hF4-5 = = 0, 63 m (b)
2g
Ukupni gubitak visine energije je
hF1-5 = hF1-2 + hF3-4 + hF4-5 = 3, 63 m (c)
Modificirana Bernoullijeva jednadba od 1 do 5

pa p
+ z1 + hp = a + z5 + hF1-5 (d)
pg pg
iz koje se moe izraunati visina dobave pumpe

13. Vjebe Proraun cjevovoda
hp = z5 - z1 + hF1-5 = 9,92 m (e)
Snaga pumpe je
Pp = p gQ hp = 1360 W (f)
Snaga motora koji pokree pumpu je

Pp
PM = = 1813 W (g)
hp
13.2 Pumpa dobavlja vodu mlaznici protokom Q = 0,056 m3/s. Motor predaje pumpi
snagu PM = 40,2 kW, a ukupna iskoristivost pumpe je 85%. Na ulazu u pumpu je
izmjeren manometarski tlak pM2 = -0,351 bar. Odredite visinu gubitaka energije
hF1-2 od razine vode u spremniku do ulaza u pumpu, te hF3-5 od izlaza iz pumpe do
izlaza iz mlaznice. Skicirajte energetsku i hidrauliku-gradijentnu liniju.
Zadano je: h = 1,5 m, = 998,2 kg/m3, D2 = 150 mm, D3 = 100 mm, D5 = 50 mm.
D3 D5
Q
g pa
h 2 3 4 5
pa
1
Pumpa
D2
P
Rjeenje:
Budui da je poznat protok, mogue je odrediti brzine u svim karakteristinim
presjecima:
4Q 4Q 4Q
v2 = = 3,17 m s v3 = v4 = = 7,13 m s v5 = = 28,5 m s (a)
D22 p D32 p D52 p
rM2 v22
0= + + h + hF1-2 (b)
rg 2g
rM2 v22
hF1-2 = - - - h = 1,57 m (c)
rg 2g

Snaga i visina dobave pumpe

Pp
Pp = hp PM = 34,17 kW hp = = 62,3 m (d)
p gQ
pM2 v2 p v2
+ 2 + hp = M3 + 3 (e)
pg 2g pg 2g
p 2
pM3 = pM2 + p ghp +
2
( v2 - v32 ) = 5,55 bar (f)
rM3 v2 v2
+ 3 = 5 + hF3-5 (g)
rg 2g 2g
Bernoullijeva jednadba od 4 do 5 (gubici u mlaznici se zanemaruju)
rM4 v2 v2
+ 4 = 5 (h)
rg 2g 2g
pM3 1
hF3-5 =
pg
+
2g
( v32 - v52 ) = 16,3 m (i)
r 2
rM4 =
2
(v5 - v42 ) = 3,80 bar (j)
z rM rM v2 rM v2
+z +z+
Toka rg rg 2g rg 2g
G.L. H.G.L. E.L.
1. spremnik 0 0 0 0 0
2. ulaz u pumpu 1,5 -3,1 -1,6 0,5 -1,1
3. izlaz iz pumpe 1,5 56,7 58,2 2,6 60,8
4. ulaz u mlaznicu 1,5 38,9 40,4 2,6 43,0
5. izlaz iz mlaznice 1,5 0 1,5 41,5 43,0
Napomena: Energetska linija je raunata s pretlakom, pa je visina energije u toki 2

negativna zbog podtlaka na ulazu u pumpu.

v32
2g
60,8
58,2 E.L.
43,0
40,4
v52
H.G.L. 2g
pM 4
2g
D5
v22 2 3 4 5
pa 1 G.L.
2g
-1,1
r
H.G.L.
13.3 Odredite gubitke tlaka pri strujanju zraka ( = 1,225 kg/m3 = konst.,
= 1,460710-5 m2/s) protokom Q = 5 m3/s kroz cjevovod duljine L = 60 m
pravokutnog presjeka axb = 600x300 mm. Cijev je od galvaniziranog eljeza.
b
r,n
a
Rjeenje:
Budui da nije zadana visina hrapavosti stijenke cijevi uzima se vrijednost definirana u
tablici uz Moodyjev dijagram, prema kojoj je za galvanizirano eljezo k = 0,15 mm.
Ovdje se radi o nekrunom poprenom presjeku pa se proraun pada tlaka vri s
ekvivalentnim promjerom, koji je definiran formulom:

4A 4ab
=
De = = 0, 4 (a)
O 2(a + b)
gdje je:
A povrina poprenog presjeka toka (ovdje je to puni presjek A = ab) i
O oplakani opseg toka odnosno duljina opsega poprenog presjeka u dodiru s fluidom,
ovdje O = 2(a+b)
U nastavku se koriste izrazi za proraun pada tlaka u cijevima krunog poprenog
presjeka, s tim da se u svim izrazima umjesto promjera D, koristi ekvivalentni promjer
De, osim pri definiciji brzine strujanja, koja se definira omjerom protoka Q i stvarne
povrine A poprenog presjeka toka. Dakle vrijedi:
k 0,15 mm
= = 0, 000375 (b)
De 0, 4 m
Prosjena brzina se rauna sa stvarnom povrinom toka.
Q
=
v = 27, 7 m s (c)
ab
v De
=
Re = 7, 6 105 (d)

1,325
=l = 2
0, 01647 (e)
k 5, 74
ln + 0,9
3, 7 De Re
te je traeni gubitak tlaka prema Darcy-Weissbachovom izrazu:
L 2
=Dp = v 1167,3 Pa (f)
De 2

14. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA
14.1 Odredite promjer D2 cjevovoda da bi razina fluida u spremniku 2 prema slici ostala
konstantna. Zadano je: = 997 kg/m3, = 0,8610-6 m2/s, H = 18,2 m, h = 11,4 m,
L1 = 898 m, D1 = 200 mm, k1 = k2 = 0,02 mm i L2 = 2610 m.
Napomena: Zanemarite sve lokalne gubitke osim lokalnog gubitka ulaska u veliki
spremnik.
pa
r g
1 H
pa
Q=?
2 r
h
L1,k1, D1 pa
L2, k2,D2=?
Rjeenje:
U ovom primjeru imamo istjecanje fluida iz velikog spremnika 1, u spremnik 2
konanih dimenzija, iz kojeg fluid istjee u atmosferu. Trai se da razina fluida u
spremniku 2 ostane konstantna, te je prema jednadbi kontinuiteta jasno da protok Q
kojim fluid utjee u spremnik 2 mora biti jednak protoku kojim fluid iz njega istjee.
Budui je zadana visinska razlika H, te svi podaci za cjevovod izmeu spremnika 1 i 2,
mogue je izraunati protok Q, kojim fluid utjee u spremnik 2, a zatim se treba odrediti
promjer D2, da bi fluid istim tim protokom istjecao iz spremnika 2.
Protok Q e se odrediti iz modificirane Bernoullijeve jednadbe, koja postavljena od
toke 1 na slobodnoj povrini u spremniku 1, do toke 2 na slobodnoj povrini u
spremniku 2. Uzimajui u obzir da su brzine na obje slobodne povrine jednake nuli, te
da izmeu toaka 1 i 2 imamo lokalni gubitak utjecanja u spremnik 2 (K = 1)
modificirana Bernoullijeva jednadba glasi:
pa pa v2 L v2
+H = + K 1 + 1 1 1 (a)
g g 2g D1 2 g

a brzina v1 u cjevovodu izmeu spremnika 1 i 2 se moe izraziti preko protoka Q u

obliku
4Q
v1 = (b)
D12
Kombinacijom izraza (a) i (b) slijedi
8Q 2
=H ( D1 + 1 L1 ) (c)
D15 2 g
odnosno traeni protok Q je
g 2 D15 H
Q= (d)
8( D1 + 1 L1 )
Uvrtavanjem zadanih veliina iz gornjeg izraza slijedi

0, 2654
{Q}m /s = (e)
0, 2 + 8981
3
gdje je
1,325
l1 = 2
(f)
k1 5, 74
ln + 0,9
3, 7 D1 Re1
i
v1 D1 4Q
=
Re = = 7, 4 106 {Q}m3/s (g)
1
D1
Protok Q se odreuje iterativno iz izraza (e), (f) i (g), s tim da iterativni postupak
zapoinjemo s izrazom (f) uz pretpostavku Re1 = . Nakon odreivanja 1, odreuje se
protok prema izrazu (e), a zatim Reynoldsov broj prema izrazu (g), nakon ega se
ponovo moe izraunati 1 prema izrazu (f). Tablica se popunjava sve dok se protok ne
prestane mijenjati u prve tri znamenke.
Iteracije 1 Q [m3/s] Re1
0 0,0119 0,0803 5,947105
1 0,0142 0,0739 5,467105
2 0,0143 0,0735 5,442105
3 0,0143 0,0735

Iz tablice je oito da je strujanje turbulentno jer je Reynoldsov broj daleko vei od

kritine vrijednosti 2300, to opravdava i pretpostavku da je koeficijent ispravka
kinetike energije priblino jednak jedinici. Budui se protok Q prestao mijenjati u prve
tri znamenke nakon druge iteracije, za rjeenje se uzima konana vrijednost Q=73,5 l/s.
Nakon to je odreen protok Q kroz prvu cijev, trai se promjer druge cijevi da bi kroz
nju fluid strujao jednakim protokom Q. Promjer D2 e se odrediti iz modificirane
Bernoullijeve jednadbe (M.B.J.) postavljene od toke na slobodnoj povrini spremnika
2, gdje vlada atmosferski tlak, a brzina strujanja je nula, do toke u mlazu, na izlazu iz
cjevovoda, gdje je tlak jednak atmosferskom tlaku, a brzina mlaza jednaka brzini u
4Q
cjevovodu v2 = . Uzimajui u obzir linijske gubitke M.B.J. glasi
D2 2
v22 L2 v22 8Q 2
h= + =+
( L D ) (h)
D25 2 g
2 2 2 2
2g D2 2 g
odakle je
8Q 2
=D2 5 (D + L ) (i)
2 gh 2 2 2
Uvrtavanjem svih zadanih vrijednosti u izraz (h) slijedi:
={D2 } 0,1314 5 ({D2 }m + 26102 )

m
(j)
gdje je
1,325
l2 = 2
(k)
k2 5, 74
ln + 0,9
3, 7 D2 Re2
i Reynoldsov broj
4Q 1 108817
=
Re2 = (l)
D2 { D2 }m
Promjer D2 e se takoer odrediti iterativno iz izraza (j), (k) i (l), pri emu je iterativni
postupak mogue zapoeti pretpostavkom bilo koje veliine. Sljedea tablica prikazuje
rezultate dobivene u iterativnom postupku koji zapoinje s pretpostavkom

D2 = D1 = 0,2 m. Na kraju bi dobili isti rezultat da se krenulo i s nekom drugom realnom

vrijednou promjera D2.
Iteracije D2 [m] k2/D2 Re2 2
0 0,2000 0,0001 5,430105 0,01130
1 0,2580 0,000073 4,199105 0,01446
2 0,2723 0,000074 3,998105 0,01450
3 0,2723
Iz tablice je oito da se nakon druge iteracije promjer D2 prestao mijenjati u prve etiri
znamenke, pa se za konano rjeenje usvaja D2=272 mm.

14.2 Treba odrediti snagu koju pumpa predaje fluidu u sustavu za hlaenje kada je
izveden kao otvoreni, prema slici (a), te kao zatvoreni prema slici (b). U oba je
sluaja protok u sustavu Q = 0,005 m3/s, a promjena gustoe i viskoznosti s
temperaturom se moe zanemariti. Zadano je: = 998,2 kg/m3, = 1,2.10-6 m2/s,
La = 10,4 m, D = 80 mm,
k = 0,05 mm, H = 2,4 m, h = 0,5 m, svi lokalni gubici u otvorenom sustavu Ka =
4,2, a u zatvorenom Kb = 4,8, Lb = La + H.
hlaeni hlaeni
objekt objekt
1
g
Q g Q
H
La Lb=La+H
D D
k pa k hladnjak
r, n
h
pumpa pumpa
Pa=? Pb=?
(a) (b)
Rjeenje:

hlaeni
objekt 1
Q
H
z=0 0 pa
r, n
h
Slika (a) Otvoreni sustav

Problem strujanja u otvorenom sustavu e se rijeiti postavljanjem modificirane
Bernoullijeve jednadbe od toke 0 na slobodnoj povrini spremnika do toke 1 na
izlazu iz cijevi sustava za hlaenje, kao to je prikazano na slici (a). U otvorenom
sustavu za hlaenje cirkulira stalno isti fluid, pa se moe pretpostaviti da je razina fluida
u spremniku stalno na istoj visini te da je brzina strujanja u toki 0 priblino jednaka
nuli. Prema tome je oito da je kinetika energija mlaza u toki 1 sa stajalita strujanja
izgubljena.
Ako se usvoji da se ravnina z = 0 poklapa sa slobodnom povrinom u spremniku,
modificirana Bernoullijeva jednadba od toke 0 do toke 1 glasi
v2 v2 L v2
hp =H + + Ka + a (a)
2g 2g D 2g
iz koje je oito da e se visina dobave pumpe troiti na svladavanje geodetske visine H,
lokalnih i linijskih gubitaka, a da e se dio visine dobave pretvoriti u kinetiku energiju
izlaznog mlaza. Traena se visina dobave pumpe moe izraunati direktno iz izraza (a)
jer su poznati i protok i promjer cjevovoda. Brzina strujanja fluida je
4Q
=v = 0,995 m s (b)
D 2
Reynoldsov broj je
vD
=
Re = 6, 63 104 (c)


iz ega se zakljuuje da je strujanje u cijevi turbulentno, te se koeficijent trenja l rauna

iz izraza
1,325
=l = 2
0, 022 (d)
k 5, 74
ln 3, 7 D + Re0,9

to uvrteno u izraz (a) daje visinu dobave pumpe hp = 2,8 m . Snaga koju pumpa
predaje fluidu je tada

=Pa =
gQhp 137, 4 W (e)
hlaeni
objekt
hladnjak
Slika (b) Zatvoreni sustav

Slika (b) prikazuje zatvoreni sustav hlaenja u kojem cirkulira jedan te isti rashladni
fluid. U ovom su sluaju strujnice zatvorene krivulje, te se modificirana Bernoullijeva
jednadba moe postaviti npr. od ulaza u pumpu, toka 1 na slici (b), du strujnice kroz
pumpu, hlaeni objekt i hladnjak ponovo do toke 1 na ulazu u pumpu. S obzirom da
polazna toka odgovara dolaznoj u Bernoullijevoj jednadbi se izjednauju dovedena
energija i energija gubitaka, tj. vrijedi
p1 v12 p1 v12 v2 L v2
+ + z1 + hp = + + z1 + K b + b (f)
g 2g g 2g 2g D 2g
v2 L v2
=hp Kb 2g
+ b
D 2g
(g)

Iz gornje je jednadbe oito da e se visina dobave pumpe troiti samo na svladavanje

lokalnih i linijskih gubitaka trenja. Brzina i koeficijent trenja l su jednaki kao i u
prethodnom sluaju, te je hp = 0, 42 m .
Snaga pumpe u ovom sluaju je

=Pb =
gQhp 20, 6 W (h)
Oito je u zatvorenom sustavu potrebna puno manja snaga pumpe nego u otvorenom jer
u zatvorenom sustavu nije potrebno svladavati geodetsku visinu H, a nema ni gubitka
kinetike energije.
14.3 Treba odrediti promjer D tlanog cjevovoda Pelton turbine da bi se na izlazu iz

mlaznice dobilo 92% raspoloive potencijalne energije u obliku kinetike energije
izlaznog mlaza uz protok od Q = 0,552 m3/s. Koliki je promjer D3 mlaznice.
Zadano je: = 998,2 kg/m3, = 1,139.10-6 m2/s, L = 390 m, k = 0,2 mm, H = 274
m, Ku = 0,1, Km = 0,06.
pa
r,n
Ku ? g
D=
H
L, k
Km D3
pa
Rjeenje:
Promjer D cjevovoda koji privodi fluid iz akumulacijskog jezera do Pelton turbine
odreuje se iz uvjeta da se turbini dovede to vie raspoloive energije. Zbog toga e se
fluid transportirati kroz cjevovod velikog promjera D, u kojem e strujanje biti malom
brzinom, te e i gubici mehanike energije biti mali. Pred mlaznicom e tlak biti visok,
a u mlaznici e se ta energija tlaka pretvoriti u kinetiku energiju mlaza.

0 pa
r,n
1
Ku
H
Km
2 3 pa
Slika (a)
Slika (a) prikazuje cjevovod s ucrtanim karakteristinim tokama. U toki 1 na ulazu u
cjevovod nastaje lokalni gubitak mehanike energije koji se obraunava kroz koeficijent
lokalnog gubitka Ku, od toke 1 do toke 2 postoje linijski gubici, a od toke 2 do toke
3, ponovo lokalni gubitak u mlaznici koji je zadan koeficijentom Km lokalnog gubitka. S
obzirom da nije naglaeno uz koju se visinu brzine rauna ovaj lokalni gubitak,
podrazumijeva se vea visina brzine, a u ovom sluaju to je izlazna brzina.
Visinska razlika H oznauje raspoloivu potencijalnu energiju po jedinici teine fluida,
a kinetika energija mlaza po jedinici teine fluida je v3 2 g , gdje je v3 brzina mlaza.
2
Trai se da kinetika energija mlaza bude 92% raspoloive potencijalne energije, tj.
v32
= 0,92 H (a)
2g
odakle je brzina v3=70,3 m/s. Promjer D3 mlaznice koji e osigurati traenu brzinu v3
kod zadanog protoka Q slijedi iz jednadbe kontinuiteta
4Q
=
D3 = 100 mm (b)
v3
Promjer D cjevovoda e se odrediti iz modificirane Bernoullijeve jednadbe, koja

postavljena od toke 0 do toke 3 glasi
v32 v2 v2 L
H= + Km 3 + Ku + (c)
2g 2g 2g D
i jednadbe kontinuiteta

D 2 D 2
=Q v= v3 3 (d)
4 4
gdje je sa v oznaena brzina u cijevi promjera D.
Uvrtavanjem jednadbe (d) u (c) se dobiva
v32 8Q 2
H= ( m ) 2 5 ( Ku D + L )
1 + K + (e)
2g Dg
iz koje se moe izraziti promjer D u obliku
8Q 2 ( K u D + L )
=D = { D}m 0,3261 5 0,1{ D}m + 390 (f)
v 2

2 g H 3 (1 + K m )
5
2g
Reynoldsov broj je
4Q 6,17 105
=
Re = (g)
D {D}m
Iz jednadbe (f) je oito da za odreivanje promjera D treba poznavati koeficijent trenja
l koji je funkcija Reynoldsova broja, a za ije je odreivanje potrebno poznavati
promjer D, te je oito nuan iterativni postupak. Iterativni postupak zapoinje
pretpostavljanjem promjera. Jedan od naina je da se u jednadbi (f) pretpostavi
koeficijent trenja l = 0,02, a da se lan 0,1D zanemari. Tada je
=
D0 0,3261 5 390 =
0, 02 0, 492 m (h)
Sljedea tablica prikazuje rezultate iterativnog postupka koji zapoinje s vrijednou D0.
Broj iteracije D, m k D Re l
0 0,492 0,000407 1,254.106 0,0165
1 0,4739 0,000422 1,301.106 0,0166
2 0,4745
U gornjoj tablici je koeficijent trenja l izraunat iz izraza Swamee-Jain jer se oito radi
o turbulentnom strujanju

1,325
l= 2 (i)
k 5, 74
ln 3, 7 D + Re0,9

Vrijednost promjera D u gornjoj tablici se prestala mijenjati u prve tri znamenke te se
moe usvojiti da je konana vrijednost D = 474 mm. Isti bi se rezultat dobio da se
krenulo od neke druge vrijednosti promjera D0. Za kontrolu se moe izraunati brzinu
= Q D 2 3,12 m s , koja uvrtena u polaznu modificiranu Bernoullijevu jednadbu
v 4=
(e) daje visinu H = 273,9 m, to se vrlo dobro slae sa zadanom vrijednou
H = 274 m, te je time dokazana tonost rezultata.
14.4 Treba odrediti visinu h, protok Q i snagu PF koja se troi na svladavanje trenja, u
situaciji prema slici. Koliku bi visinu hid dosegao mlaz i koliki bi bio protok Qid da
je fluid idealan. Zadano je: = 999 kg/m3, = 1,13.10-6 m2/s, D = 65 mm, d = 30
mm, Luk = 9,9 m, k = 0,045 mm, H = 2,4 m, Kk = 0,9, Ku = 0,5, Km = 0,05 (uz
izlaznu brzinu), pM0 = 0,86 bar.
g
pa
pM0
r, n h=?
Ku H
d
Km
D, k
Kk Kk
Luk
Rjeenje:
Osnovni zadatak u ovom primjeru je nai protok, odnosno brzinu na izlazu iz mlaznice
jer je tada jednostavno odrediti visinu h koju e dosegnuti mlaz. Zadatak se rjeava
primjenom modificirane Bernoullijeve jednadbe i jednadbe kontinuiteta.

g
pa
pM0 0
r, n h=?
Ku H d
z=0 1
Km
D, k
Kk Kk
Luk
Slika (a)
Na slici (a) su ucrtane karakteristine toke sustava. Toka 0 se nalazi na slobodnoj
povrini fluida u velikom spremniku, tako da je brzina u toki 0 jednaka nuli. Neka je
izlazna brzina u toki 1 oznaena sa v1, a brzina strujanja u cijevi s v. Ukupni lokalni i
linijski gubici mehanike energije su
v2 v12 L v2
( Ku + 2Kk ) + Km +
hF = (a)
2g 2g D 2g
gdje je lokalni gubitak u mlaznici izraunat s izlaznom brzinom v1. Modificirana
Bernoullijeva jednadba od toke 0 do toke 1 glasi
pM0 v2
+ H = 1 + hF (b)
g 2g
a jednadba kontinuiteta
D 2 d 2
= Q v= v1 (c)
4 4
Ako se brzine v i v1 u jednadbama (a) i (b) izraze s pomou protoka Q, te jednadba (a)
uvrsti u jednadbu (b), slijedi izraz
L
Ku + 2Kk + p
8 1+ K D =
Q2 2 4 m +
M0
+H (d)
p g d D 4
g

U gornjem su izrazu nepoznati protok Q i koeficijent trenja l, koji zavisi od protoka Q,
te e za odreivanje protoka trebati primijeniti iterativni postupak. Za tu svrhu e se u
izraz (d) uvrstiti sve poznate veliine, nakon ega se dobiva

11, 63
{Q}m 3 = (e)
1, 425 106 + 8,532 106
s
Reynoldsov broj izraen s pomou protoka je

4Q
=
Re = 17,33 106 {Q}m3 s (f)
D
U izrazima (e) i (f) sve konstante su dimenzijske, a s obzirom da su sve veliine
uvrtavane u SI sustavu jedinica, protok Q e biti izraen u m3/s. Koeficijent trenja l za
turbulentno strujanje se rauna iz izraza
1,325
l= 2 (g)
k 5, 74
ln 3, 7 D + Re0,9

Iterativni postupak zapoinje s pretpostavljenom vrijednou koeficijenta trenja l u
reimu potpuno izraene hrapavosti, koja se dobije iz izraza (g) za Re . Nakon toga
se iz izraza (e) rauna protok Q, a iz izraza (f) Reynoldsov broj koji uvrten u izraz (g)
daje korigiranu vrijednost koeficijenta trenja l, s kojom zapoinje nova iteracija.
Rezultati iterativnog postupka su sumirani u sljedeoj tablici
Broj iteracije l Q, m3/s Re

0 0,0180 0,009256 1,60.105
1 0,0202 0,009200 1,59.105
2 0,0202 0,009200
Oito se protok Q u posljednje dvije iteracije slae u prve etiri signifikantne znamenke
te se iterativni postupak prekida i usvaja Q = 9,2 l/s. Iz jednadbe (c) slijede brzine
v = 2,77 m/s i v1 = 13,0 m/s, a iz jednadbe (a) uz l=0,0202 prema gornjoj tablici
je PF =
hF = 2,54 m. Snaga koja se troi na svladavanje gubitaka= gQhF 229 W . Visina
h koju dosegne mlaz se odreuje iz Bernoullijeve jednadbe od toke 1 do toke 2
prema slici (a). U obje toke vlada atmosferski tlak, a s obzirom da je toka 2 najvia
toka mlaza, u njoj je brzina jednaka nuli. Ako se zanemari utjecaj sile trenja izmeu
mlaza i okolne atmosfere, moe se tvrditi da od toke 1 do toke 2 nema gubitaka
mehanike energije, te vrijedi
v12
= h= 8, 64 m (h)
2g

Kada bi fluid bio idealan, tj. strujanje bez gubitaka mehanike energije, brzina strujanja
bi se raunala na temelju Bernoullijeve jednadbe koja ima oblik jednadbe (b) uz hF=0,
odnosno
2
vid= pM0 + 2 gH= 14,8 m s (i)

Protok bi bio Qid = 10,5 l/s, a mlaz bi dosegnuo visinu hid = 11,18 m.
Napomena: Kao to je kod istjecanja fluida kroz otvor na velikom spremniku uveden
koeficijent korekcije brzine Cv, tako bi se i u ovom sluaju mogao definirati isti taj
koeficijent kao odnos stvarne i idealne brzine strujanja to bi u ovom sluaju bilo
v1
C=
v = 0,878 (j)
vid
U ovom sluaju koeficijent Cv obuhvaa sve lokalne i linijske gubitke mehanike
energije, koji se takoer mogu pokazati jednim jedinstvenim koeficijentom lokalnog
gubitka uz izlaznu brzinu
1
K uk= 1= 0, 294 (k)
Cv2
v12
Isti taj koeficijent se moe izraunati iz izraza (a) uz uvjet hF = K uk , tj.
2g
L v2
K uk =K m + K u + 2 K k + 2 =0, 294 (l)
D v1

MF Vjezbe PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MF Vjezbe PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sveuilite u Zagrebu

Fakultet strojarstva i brodogradnje

Mario avar, Zdravko Virag, Ivo Dijan

Mario avar, Zdravko Virag, Ivo Dijan

U skriptama su dani osnovni materijali za vjebe iz kolegija Mehanika fluida

Mario avar, Zdravko Virag, Ivo Dijan

Mehanika fluida vjebe

1. VJEBE MATEMATIKE OSNOVE ........................................................................... 1

2. VJEBE FIZIKALNE OSNOVE .................................................................................... 6

3. VJEBE STATIKA FLUIDA: MANOMETAR ......................................................... 13

4. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA RAVNU POVRINU ................ 21

5. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU POVRINU ... 31

6. VJEBE STATIKA FLUIDA: SILA TLAKA NA ZAKRIVLJENU POVRINU I

7. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA I BERNOULLIJEVE

8. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA, BERNOULLIJEVE

9. VJEBE PRIMJENA JEDNADBE KONTINUITETA, BERNOULLIJEVE

10. VJEBE DIMENZIJSKA ANALIZA .......................................................................... 80

11. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI ......................................................................... 89

12. VJEBE HIDRAULIKI STROJEVI ......................................................................... 96

13. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA ....................................................................... 103

14. VJEBE PRORAUN CJEVOVODA ....................................................................... 108

Mehanika fluida vjebe I

II Mehanika fluida vjebe

Virag, Z.: Mehanika fluida odabrana poglavlja, primjeri i zadaci, Sveuilite u

Mehanika fluida vjebe III

1.1 Zapiite u Gibbsovoj notaciji te nizom skalarnih jednadbi izraze za:

Mehanika fluida vjebe 1

2 Mehanika fluida vjebe

Mehanika fluida vjebe 3

4 Mehanika fluida vjebe

1.5 U toki T fluida tenzor naprezanja ima sljedee komponente u odnosu na

Mehanika fluida vjebe 5

Mehanika fluida vjebe 6

vz = v sin ; za t=0 (f)

Uvrtavanjem jednadbi (e) i (f) u jednadbe (c) i (d) slijedi da je

Mehanika fluida vjebe 7

8 Mehanika fluida vjebe

Mehanika fluida vjebe 9

Napomena: Za ubrzanje Zemljine sile tee g se koristi vrijednost g = 9,80665 m/s 2 .

gdje je y udaljenost od stijenke, a udaljenost na kojoj je brzina u = U .

10 Mehanika fluida vjebe

Ako se eli zavisnost samo od U i , onda se uvrste vrijednosti za i , pri emu se

Napomena: Tangencijalno naprezanje fluida na stijenku djeluje u smjeru relativne

2.4 U cilindrinoj posudi polumjera R0 = 220 mm, nalazi se cilindar polumjera

Mehanika fluida vjebe 11

Iz gornjeg izraza se moe izraunati traena dinamika viskoznost

12 Mehanika fluida vjebe

Mehanika fluida vjebe 13

= 13560 kg/m3, h = 5 cm, h0 = 17,5 cm, h1 = 12,5 cm, ha = 752 mm.

Jednadba manometra: pA = pa + 0 g ( h0 + h1 ) 1 gh1 gh (c)

Apsolutni tlak u toki A: pA = 138 458 Pa=1385 mbar (d)

Manometarski tlak u toki A: pMA = pA pa = 38 458 Pa = 385 mbar (e)

14 Mehanika fluida vjebe

3.3 Hidrostatski manometar moe se iskoristiti za mjerenje koliine fluida u

Zamjenom prve u drugu jednadbu se dobije traena visina

Mehanika fluida vjebe 15

16 Mehanika fluida vjebe

3.4 Osjetljivost hidrostatskog manometra (definirana odnosom otklon manometra /

osjetljivost manometra bila 1mm/Pa. Zadano je: p = 800 kg/m3.

Volumen za koji se smanji kapljevina u spremniku jednak je dodatnom volumenu u

Mehanika fluida vjebe 17

103 g + sin =1 sin = = 0,117 (g)

pa je kut nagiba kraka