CHNG 1.

KHI QUT V NG PHP V NG PHP TING VIT

1.1. Ng php v ng php hc
1.1.1. Ng php
Ng php ca mt ngn ng tn ti mt cch khch quan trong ngn
ng , n c th c cc nh nghin cu pht hin ra v miu t hoc gii
thch. Ng php l ton b cc quy lut, quy tc hot ng ca cc yu t
ngn ng c hai mt [1, tr.5]. Cc yu t ngn ng c hai mt bao gm hnh
v, t, cm t, cu.
1.1.2. Ng php hc
Ng php hc l b mn khoa hc v ngn ng chuyn nghin cu
ng php ca ngn ng [1, tr.4].
1.1.3. Cc b phn ca ng php hc
Ng php hc gm hai b phn: t php hc v c php hc (theo
cch phn chia truyn thng). Hai b phn ny c mi quan h khng kht vi
nhau.
T php hc chuyn nghin cu v cc quy tc bin i hnh thi ca
t, cc phng thc cu to t v t loi.
C php hc nghin cu nhng quy tc kt hp t thnh cm t, cu.
C php hc nghin cu cc kt cu ng php, cc quan h ng php v cc
phng tin biu hin quan h ng php.
1.1.4. Cc c im ca ng php
1.1.4.1. Tnh khi qut
Nh bit, ngn ng c tnh khi qut. So vi cc b phn khc ca
ngn ng (ng m, t vng) th ng php c tnh khi qut cao hn. V ng
php l ton b quy tc, quy lut bin hnh t, c tnh ng php ca t loi
v cc quy tc kt hp t to nn cm t v cu.
1.1.4.2. Tnh h thng
Ni n h thng l ni n cc yu t ln hn hai v mi quan h gia

1
chng. Ng php ca mi ngn ng l mt h thng bao gm cc n v, kt
cu v quan h ng php gia cc n v . Do , ng php c tnh h
thng.
1.1.4.3. Tnh bn vng
So vi ng m v t vng th ng php bin i t hn v chm hn.
Trong nhiu th k, ng php ca mt ngn ng d c t nhiu bin i nhng
vn gi c ci ct li ca n. Chnh v vy ng php c tnh bn vng.
1.2. Nhng c im khi qut ca ting Vit v ng php
(Xem ti liu [3, tr.9-12])
1.2.1. n v c s ca ng php hc ting Vit
V ng php, ting c xem l n v c s ca cu to ng php
ting Vit [1, tr.39]. Ting trong ting Vit l n v d nhn din v n c
cu to bng mt m tit, mi mt ting (m tit) c pht m tch ri nhau
v c th hin bng mt ch vit.
1.2.2. Cc phng thc ng php ch yu trong ting Vit
Ting Vit thuc loi hnh ngn ng n lp. T ca ting Vit khng
bin i hnh thi. Cc phng thc ng php bn ngoi t ch yu trong
ting Vit l: trt t t, h t v ng iu.
Phng thc trt t t l s sp xp cc t theo mt trt t nht nh
biu th cc quan h c php. Trong phn ln trng hp, s thay i trt t
t ting Vit ko theo s thay i vai tr c php ca chng trong cm t v
cu. V d:
- bn nm nm bn
- sn trc trc sn
- N i n trng n trng n i.
Phng thc h t cng l phng thc ng php ch yu ca ting
Vit. H t khng c chc nng nh danh, khng c kh nng c lp lm
thnh phn cu, dng biu th cc quan h ng ngha - c php khc nhau

2
gia cc thc t. Nh h t m anh ca em khc vi anh v em, anh v
em; hay By gi mi 8 gi By gi 8 gi.
Phng thc ng iu gi vai tr trong vic biu hin quan h c php
ca cc yu t trong cu, nh nhm a ra ni dung mun thng bo. Trn
vn bn, ng iu thng c biu hin bng du cu. Nh ng iu m cc
cu sau c s khc nhau trong ni dung thng bo: m hm qua, cu gy
m hm, qua cu gy.
1.2.3. Cc phng thc cu to t ch yu trong ting Vit
Tt c cc t trong mi ngn ng u c to ra theo mt phng
thc no y. Trong ting Vit, phng thc cu to t ch yu l phng
thc ghp v phng thc ly.
Ghp l phng thc kt hp cc hnh v (ting) vi nhau theo mt trt
t nht nh to ra t mi gi l t ghp.
V d: mua + bn = mua bn
ton + hc = ton hc
Ly l phng thc lp li ton b hay mt b phn t gc to ra t
mi gi l t ly.
V d: lnh lnh lnh
bun bun b

CU HI V BI TP
1. Trnh by khi nim ng php v ng php hc?
2. Nu cc c im ca ng php?
3. Nu cc c im khi qut ca ting Vit v ng php?

3
 CHNG 2.
T V CU TRC CA T TING VIT
2.1. Khi nim t v cc tiu ch nhn din t
2.1.1. Khi nim t
T trc ti nay, c rt nhiu nh ngha khc nhau v t. Ngay trong
gii Vit ng, vic nh ngha t hay s nhn din ranh gii ca t cng theo
hai khuynh hng khc nhau. Nguyn Ti Cn, Nguyn Thin Gip th ng
nht ting vi t. Trong khi , cc tc gi khc nh Nguyn Kim Thn,
Hong Tu, i Xun Ninh, H L, Hu Chu, [dn theo 11] li khng
ng nht ting vi t. bi ging ny, tin theo di, chng ti theo quan
im v t ca GS.TS Th Kim Lin.
T l mt n v ca ngn ng, gm mt hoc mt s m tit, c
ngha nh nht, c cu to hon chnh v c vn dng t do cu to nn
cu [11, tr.18].
2.1.2. Cc tiu ch nhn din t
- T l n v ca ngn ng, c m thanh c biu th bng mt hoc
mt hoc mt s m tit.
- T l n v mang ngha
- T c cu to hon chnh
- T c kh nng vn dng t do to nn cu
2.2. Cu to t ting Vit
2.2.1. n v cu to t ting Vit
Trong ngn ng, t cha phi l n v nh nht c ngha. Nu phn
xut t, ta c c nhng n v nh hn gi l hnh v. Hnh v l n v nh
nht c ngha c dng cu to nn t.
* T trc n nay, tn ti nhiu quan nim khc nhau khi nh ngha
hnh v. C nhiu nh ngn ng nh ngha v hnh v - n v ng php c
s ca Ng php hc. Trong cun T in gii thch thut ng ngn ng
hc (Nguyn Nh ch bin) c nu mt s cch nh ngha ca cc nh

4
nghin cu ngn ng Vit Nam nh: Nguyn Ti Cn, Nguyn Anh
Qu, Hu Qunh, Phan Thiu, Trn Ngc Thm, H L, Hu Chu,
Nguyn Thin Gip, V Bnh, i Xun Ninh... Xin c dn ra mt s cch
nh ngha:
Hnh v l n v nh nht m c mang ngha, mang gi tr ng
php (Nguyn Ti Cn. Ng php ting Vit, Nxb HQGHN, H., 1994,
tr.67)
Hnh v l n v hai mt, c y tnh cht tn hiu. l tn hiu
th ci quan trng, v mt chc nng l phn ni dung biu t, n quyt nh
s tn ti ca bn thn tn hiu (Phan Thiu, Tho lun chuyn Ting,
hnh v v t trong ting Vit, Ngn ng, 2 , H., 1984, tr.54).
Hnh v l mt n v ngn ng c ngha, nh nht v khng c lp
v c php. (Trn Ngc Thm, Bn v hnh v ting Vit di gc ngn
ng hc i cng, Ngn ng, 1).
Hnh v l nhng n v c to ra t cc m v, t thn c ngha
nhng khng c dung trc tip giao tip, tc khng trc tip c dng
kt hp vi nhau to thnh cu. ( Hu Chu, T vng - ng ngha
ting Vit, Nxb GD , H., 1985, tr. 5)
Ju. X. Xtpanov trong Nhng c s ca ngn ng hc i cng, t
phng din cu to, a ra nh ngha: Hnh v l lp cc hnh t tng
ng m mi hnh t li gm nhiu m v nhnh v c gp trong mt v tr
nht nh no .
Tm li, d nh ngha hnh v gc v phng din no th cc nh
ngn ng cng d thng nht vi nhau nhng c im ca hnh v:
- Hnh v l n v nh nht c ngha, l n v gc to thnh t.
- Hnh v c cu to bi cc m v.
- Hnh v l n v khng c lp v c php.
- ngha tn ti dng tim nng (khng c dng trc tip giao
tip, tc khng trc tip c dng kt hp vi nhau to thnh cu).

5
 * Bn v ranh gii hnh v, t trc ti nay c hai khuynh hng r rt:
Th nht, ranh gii hnh v trng vi ranh gii m tit. Tiu biu gm
cc tc gi nh M.B.Emeneau, Cao Xun Ho, Nguyn Thin Gip, inh Vn
c, Nguyn Ti Cn, Lu Vn Lng, Nguyn Vn Tu, L Vn L,
Th hai, ranh gii hnh v khng hon ton trng vi ranh gii m
tit. Tiu biu l cc tc gi nh L Thompson, Hu Chu, Dip Quang
Ban, Trn Ngc Thm, Nguyn Kim Thn).

Trong hc phn ny, chng ti theo quan im ca khuynh hng th

nht, tc l ranh gii ca hnh v trng vi ranh gii m tit. Trong ting
Vit, m tit bng vi ting. Tuy nhin, v mt thut ng ngn ng hc, m
tit khng cn cha ngha, cn ting phi c ngha (hoc tim n ngha). i
vi ngi Vit, ting l n v d nhn din nht. V ting (hnh v) chnh l
n v trc tip cu to t ting Vit.
2.2.2. Phn loi t ting Vit theo cu to
Xt mt s lng ting, chng ta c:
- T n: l t ch cha mt ting. V d: hc, trng, sch, s, ang,...
- T phc: l t gm 2 ting tr ln, nh tu xe, trng hc, my tnh,...
Cn c vo mt quan h gia cc thnh t cu to t, ngi ta tip tc
phn loi t phc (t a tit) ra lm cc loi: t ghp, t ly, t ngu kt.
(Xem ti liu [1, tr.48-74], [3, tr.2-24])
2.2.2.1. T ghp
T ghp l t cha hai (hoc hn hai) hnh v v trong nhn chung
khng c hin tng ho phi ng m to ngha. [1, tr.48]
V mt ng php, t ghp c chia thnh 2 nhm ln theo kiu quan
h gia cc thnh t: t ghp ng lp (cn gi l t ghp song song) v t
ghp chnh ph.
a) T ghp ng lp
T ghp ng lp c nhng c trng chung l:

6
 - Quan h ng php gia cc thnh t trong n l quan h bnh ng.
- ngha ng php do c ch ghp ng lp to ra l ngha tng hp,
ngha ch loi s vt, c trng (hnh ng, trng thi, tnh cht, quan h)
chung.
Cn c vo vai tr ca cc thnh t trong vic to ngha ca t ghp,
ta chia t ghp ng lp thnh 3 kiu chnh l: t ghp gp ngha, t ghp lp
ngha, t ghp n ngha.
a1. T ghp ng lp gp ngha: (t ghp hi ng)
* V d: in nc, xng du, nghe nhn, n ung, hc tp, may ri,...
* c im to ngha ca t ghp ng lp gp ngha:
- ngha ca tng hnh v cng nhau gp li biu th ngha chung
ca c t ghp, trong ngha chung c th c phn ngha ca tng hnh
v. V d: sch v ch cc loi sch v ni chung, trong c th c c
sch v v.
- Khi s dng, ngha chung ca t ghp c th ng vi tt c cc s vt,
cc c trng do tng hnh v gi tn, cng c th ch ng vi mt s s vt,
c trng c nhc n trong mt hnh v m thi.
- Khi c th s dng ring tng hnh v vi t cch t n, ngha ca
tng t ri ny rt xc nh v khc nhau. V d: sch khc v.
a2. T ghp ng lp lp ngha (t ghp trng ng)
* V d: ni non, binh lnh, cp bc, may phc, thay i, tm kim,...
* c im to ngha ca t ghp lp ngha:
- Cc hnh v trong n l nhng yu t ng ngha hoc gn ngha, cng
nhau gp li biu th nhng ngha chung ca t ghp, chng hn: binh
lnh, thay i, tm kim...
- ngha ca t ghp ny tng ng vi ngha ca tng hnh v
(tr ngha ng php tng hp) khi nhng hnh v ny c dng nh t
n.
a3. T ghp ng lp n ngha (t ghp ng lp n ng)

7
 * V d: ch ba, ng s, xe c, tre pheo, bp nc, su mun,...
* c im to ngha ca t ghp ng lp n ngha
- ngha ca t ghp ng vi ngha ca hnh v r ngha nht trong
s cc hnh v c mt (tr ngha ng php tng hp). Chng hn ngha ca
t bp nc ng vi ngha bp tr ngha ng php tng hp.
- ngha ca hnh v cn li c xu hng phai dn, h ha, ch cn c
tc dng gp sc to ra ngha tng hp ca chung c t ghp.
b) T ghp chnh ph
T ghp chnh ph c nhng c trng chung l:
- Quan h ng php gia cc thnh t trong n l quan h bt bnh
ng, quan h chnh ph. Trong yu t chnh thng gi vai tr ch loi s
vt ln, loi c trng ln v yu t ph thng c dng c th ha loi
s vt, loi c trng .
- ngha ca t ghp chnh ph l ngha khng tng hp v khi cn
c th ha n th c th phn bit trong ngha d bit, ngha sc thi
ha. C th chia t ghp chnh ph thnh 2 kiu chnh l: t ghp chnh ph
d bit v t ghp chnh ph sc thi ha.
b1. T ghp chnh ph d bit: l t ghp trong tn gi nu thnh
t chnh c c th ha bng cch thm vo mt tn gi thnh t ph, lm
cho nhng s vt cng loi c gi tn thnh t chnh phn bit c vi
nhau nh thnh t ph.
V d: - xe p, xe my, xe la, xe b ...
- da hu, da gang, da chut, da b ...
- ton hc, s hc, vt l hc, kho c hc
- hp tc ha, cng nghip ha, hin i ha,
b2. T ghp chnh ph sc thi ha: l t ghp trong thnh t ph
c tc dng b sung mt sc thi ngha no khin cho ton t ghp ny
khc ngha vi thnh t chnh khi thnh t chnh hot ng nh t n v t
ghp sc thi ha ny khc t ghp sc thi ha khc v ngha.

8
 V d: - xanh l, xanh um, xanh r, xanh lc, xanh l ...
- thng , thng tp, thng ut, thng tut ...
2.2.2.2. T ly
T ly l t phc c to ra bng phng thc ly m c tc dng
to ngha [1, tr.58].
to ra nhc tnh cho s ha phi m thanh i vi mt ngn ng
vn giu nhc tnh nh ting Vit, s ly khng n thun l s lp li m,
thanh ca m tit ban u m bao gi cng c s bin i m, thanh nht
nh, d l t nht, to ra ci th va ging nhau li va khc nhau.
Ly ca ting Vit phi c hiu l s ha phi ng m c tc dng
biu trng ha [dn theo 1, tr.59). ngha ca t ly l ngha biu trng,
ngha n tng.
Cn c vo s lung ting ngi ta thng chia t ly ra lm 3 lp: t
ly i, t ly ba, t ly t.
a) T ly i
T ly i c xem xt da vo cch cu to tng ng ca hai ting
trong t. Khi xem xt t ly i, da vo yu t ngn ng c lp li c th
phn bit cc kiu:
- T ly ton b
- T ly b phn
a1. T ly ton b: l t ly trong ting gc c lp li ton b
ting ly vi s khc bit v thanh iu hoc trng m.
V d: - hao hao, lm lm, ng ng...
- o , h h, sng sng,...
a2. T ly b phn:
+ T ly m u l t c ph m u trng lp v c phn vn khc bit
ting gc v ting ly.
V d: ng nh, rung rinh, mc mc, lc lc, h h, ngo ngoe, hn
hn, nhc nhch, ma mai,...

9
 + T ly vn: l t c phn vn trng lp v c ph m u khc bit
ting gc v ting ly.
V d: lun qun, bng khung, chng vng, kho lo, hp tp, tn
ngn, b ng, khm nm, tp nhp,...
b) T ly ba
T ly ba l t ly gm 3 ting. Kiu phi thanh thng gp l:
- Ting th hai mang thanh bng.
- Ting th nht v th ba phi i lp v m vc hoc m iu.
V d: sch snh sanh, dng dng dng, cn cn con, st sn st, ...
c) T ly t
L t ly gm 4 ting. Phn ln t ly t c phn gc l mt t ly i.
V d: m m a m
h hc h h h hc
hm h hm hm h h
2.2.2.3. T ngu kt
Ngoi ra, ting Vit cn c mt lp t m ngi bn ng hin nay
khng thy gia cc thnh t cu to ca chng c quan h g v ng m hoc
ng ngha. V vy, t gc phn loi, cn tch chng ra v gi l cc t
ngu kt (t ngu hp) vi ng : cc ting t hp vi nhau y mt cch
ngu nhin. V d: b cu, b hn, b nng, m hng, m hi, k nhng, c
nhc, vn thn, lc tu x, a-xt, mit tinh, s mi, mi xoa, x phng, cao su, ca
cao, hc n, s-c-la..

CU HI V BI TP
1. T l g? Ting l g? Phn bit t v hnh v trong ting Vit.
2. n v cu to t ting Vit l g?
3. Cc cn c phn loi t v mt cu to? Cc lp t phn loi v
cu to l g?
4. Phn bit t ghp ng lp v t ghp chnh ph.

10
 5. Th no l t ly ton b, t ly b phn? Cho v d.
6. Th no l t ngu kt? Cho v d.
7. Vch ranh gii t trong cc on vn sau:
a) i vai m thnh chai t bao gi khng bit. Trn i vai y, ai
chic bnh dy vo. Bnh dy mu nu sm, c lc nt ra. Ci nm m leo ln
ni gnh trm xung thuyn cho ngi ta ch ln tnh, y l nm ci vai m
nt to nht, mt mt ln da, rm mu, dnh c vo n gnh. Con hi m, m
bo: Khng au, n ra ri. M ci trn, mc ym m gnh. Lng m hon
ton l mt bi xm ni. M gnh ci i bn. M gnh thc t u v, sut m
xay gi bn, ly tm m n, ly cm nui ln. Thng no m cng gnh
go i mt ngy ng rng r n ni con tr hc. i vai y, con tin rng sut
i m, khng bao gi tr li lnh ln nh i vai ngi thng u m .
Nhng chnh i vai xng xu, b nh mng mnh y li gnh c bao nhiu
th m ngi thng khng th gnh ni. (Trch Tui th im lng - Duy Khn).
b) Chiu, chiu ri. Mt chiu m nh ru, vng vng ting ch nhi
ku rm ran ngoi ng rung theo gi nh a vo. Trong ca hng hi ti,
mui bt u vo ve. Lin ngi yn lng bn my qu thuc sn en; i
mt ch bng ti ngp y dn v ci bun ca bui chiu qu thm tha vo
tm hn ngy th ca ch; Lin khng hiu sao, nhng ch thy lng bun
man mc trc ci gi khc ca ngy tn... (Trch Hai a tr - Thch Lam).
8. Xc nh t ghp ng lp v t ghp chnh ph trong cc on vn
sau:
a) Mt hon cnh, mt nhp sng, mt thi i ra i. Tan bin ri v
u hiu tnh nh. Khng cn na cnh em gi nm xem kim hip trong im
lng c hu ca quang cnh. ng m rng gp bn vt ln c. Ngi xe
chy do dt nh con nc l. Cc ca hng, cc khch sn hin hnh ng
c, tr trung, mi l trong nhng kin trc tn k. Loa ht oang oang. Ting
ngi ci ni rn rng... (Trch Ngoi thnh - Ma Vn Khng).

11
 b) Trn tri c nhng v sao c nh sng khc thng, nhng con mt
ca chng ta phi chm ch nhn th mi thy, v cng nhn th cng thy
sng. Vn th Nguyn nh Chiu cng nh vy. C ngi ch bit Nguyn
nh Chiu l tc gi ca Lc Vn Tin, v hiu Lc Vn Tin kh thin lch
v ni dung v v vn, cn rt t bit th vn yu nc ca Nguyn nh
Chiu, khc ca hng trng ca phong tro yu nc chng bn xm lc Php
lc n b ci nc ta cch y mt trm nm....Nguyn nh Chiu vn l
mt nh nho, nhng sinh trng t ng Nai ho phng, li sng gia lc
nc nh lm nguy, vua nh Nguyn cam tm bn nc gi ngai vng,
nhng khp ni, nhn dn v s phu anh dng ng ln nh gic cu nc.
V m c hai mt, hot ng ca ngi chin s yu nc Nguyn nh Chiu
ch yu l th vn. V nhng tc phm , ngoi nhng gi tr vn ngh, cn
qu gi ch n soi sng tm hn trong sng v cao qu l thng ca tc
gi, v ghi li lch s ca mt thi kh nhc nhng v i. (Trch Nguyn
nh Chiu, ngi sao sng trong vn ngh dn tc - Phm Vn ng).

12
 CHNG 3. T LOI TING VIT
(8 tit)
3.1. Khi nim t loi v c s phn loi t
3.1.1. Khi nim
T loi l lp t c cng bn cht ng php c phn chia theo
ngha phm tr, theo kh nng kt hp trong on ng (cm t), trong cu
thc hin chc nng ng php ging nhau. [3, tr.28]
3.1.2. Cn c phn loi t
3.1.2.1. ngha khi qut
ngha t loi l ngha khi qut ca tng lp t, trn c s khi
qut ha t vng thnh khi qut ha phm tr ng php chung [dn theo 1,
tr. 85]. Trong phm vi n v c xt l t, th ngha ng php l ngha
chung cho mt lp t. y l cn c u tin phn nh t loi. V d cc
t nh th, tru, trng, sao, nh, tnh cm,c ngha khi qut l ch s
vt, hin tng; cn cc t nh n, hc, i, chyc ngha khi qut ch
hot ng.
3.1.2.2. Kh nng kt hp
Nhng t cng xut hin trong mt bi cnh, c kh nng thay th nhau
cng mt v tr, c tnh cht thng xuyn, c tp hp vo mt lp t.
Cc t to ra bi cnh thng xuyn cho nhng t c th thay th nhau v tr
nht nh c gi l chng t (hay t chng) [1]. Vi nhng t loi ln nh
danh t, ng t, tnh t; ngi ta tm c lp t chng ny. Chng hn t
chng cho danh t thng l: nhng, cc, mi, ci, con, ny, kia, y, , y,
ny, n ..; t chng cho ng t thng l: , ang, s, hy, ng, xong, ri,
mi, na ...; t chng cho tnh t thng l: rt, hi, qu, lm ...
3.1.2.3. Chc nng c php
Tham gia vo cu to cu, cc t c th ng mt hay mt s v tr
nht nh trong cu, hoc c th thay i cho nhau v tr v cng biu th
mt mi quan h v chc nng c php vi cc thnh phn khc trong cu to

13
cu th c th phn vo mt t loi [1, tr.86]. Tuy nhin v thng mt t c
th gi nhiu chc nng c php trong cu nn cn phi xem xt chc nng c
php no ca t l ch yu lm cn c phn loi. Chng hn, nhng t c
ngha ch s vt thng lm ch ng, b ng; cn nhng t ch hot ng,
trng thi thng lm v ng
3.2. Phn loi t
Cn c vo cc tiu ch ngha khi qut, kh nng kt hp, chc v c
php, t loi c chia thnh hai lp ln l thc t v h t.
Thc t l lp t c ngha t vng- ng php, c chc nng biu th
s vt, trng thi, qu trnh, trng thi, c trng ca s vt. Thc t c kh
nng m nhn cc thnh phn, v tr trong cu v c kh nng lm thnh t
chnh trong cm t. Thc t l tp hp lp nht v s lng trong vn t
vng ting Vit; bao gm: danh t, ng t, tnh t, i t, s t.
H t l lp t khng c ngha t vng, ch biu th ngha ng php
hoc ngha tnh thi. H t khng c kh nng lm thnh t chnh trong cm
v n c dng km vi thc t vi tc dng ni kt, din t ngha tnh
thi. H t gm ph t, lng t, quan h t, tr t, tnh thi t, ch t, thn
t.
(Xem ti liu [3, tr.30-46])
3.2.1. Danh t
3.2.1.1. ngha khi qut
Danh t l nhng t mang ngha ch thc th.
3.2.1.2. Kh nng kt hp
Danh t c kh nng lm thnh t chnh trong cm danh t; c kh
nng kt hp vi cc i t ch nh: ny, kia, y, n ...; c kh nng kt hp
trc tip hay gin tip vi s t.
3.2.1.3. Chc nng c php
Chc nng c php chnh ca n l lm ch ng trong cu.
3.2.1.4. Phn loi v miu t

14
 a) Danh t ring: Danh t ring l tn ring ca tng ngi, tng s
vt c thDanh t ring bao gm:
- Danh t ring ch tn ngi: Tn ring ca ngi Vit thng gm 3
yu t: h, m, tn.
Bn cnh tn ring chnh thc, ngi Vit cn dng tn ring thng
dng v tn ring c bit (b danh, bt danh, bit hiu...).
- Danh t ring ch s vt: gm tn gi mt con vt c th, tn gi mt
vt c th, tn gi t chc x hi c th, a danh...
b) Danh t chung: l t ch tn chung ca mt chng loi s vt, c
tnh khi qut, tru tng, khng c mi lin h n nht gia tn gi v vt
c th c gi tn. Bao gm cc loi: danh t ch n v v danh t ch s
vt.
b1) Danh t ch n v: y l mt tiu loi danh t rt a dng, bao
gm cc lp t khng thun nht. Nt ni bt ca n l kh nng kt hp trc
tip, v iu kin vi s t (l danh t m c tiu biu).
Nhm danh t ch n v tnh ton quy c: (thng ng v
tr trung gian gia s t v danh t ch cht liu), v d: cn, t, lt, yn, mt,
so, mu, cc, thng, b, chai, ly ...
Nhm danh t ch n v t nhin (danh t ch loi, loi t): y
l mt tiu loi danh t kh c bit. Ting Vit c cc danh t ch loi chuyn
dng nh: con, tm, bc, ci, chic, ngi, hn, a, thng; c nhng danh t ch
loi lm thi nh: ngi, ng, b, c, bc, anh, ch, em ..., cy, qu, l, ngn ...
b2) Danh t ch s vt
- Danh t tng hp: danh t tng hp dng gi tn nhng s vt
tn ti thnh tng tng th gm nhiu s vt cng loi vi nhau hoc c
chung mt s c im no y. V d: qun o, sch v, ch ba, t ai,
bn gh ...
- Danh t khng tng hp: bao gm cc tiu loi khc nhau

15
 + Nhm danh t ch cht liu: biu th s vt c ngha ch v cht liu
cc th cht khc nhau. V d: nc, du, m, kh, hi, ng, bt, ct, sn,
+ Nhm danh t ch khi nim thi gian, khng gian: chn, min, pha
hng, hi, do, bui, v, ma, khi, lc, thu ...
+ Nhm danh t ch khi nim v s vt, s vic, khi nim tru tng:
s, ni, nim, cuc, trn, phen, trn, di, trong, ngoi, trc, sau, bc ...
+ Nhm danh t ch ngi: bao gm t ch quan h thn thuc, chc
v, ngh nghip, hc hm, tng lp x hi ... V d: ng, b, anh, ch, c, bc,
n ng, n b, bc s, k s, hc sinh, hiu trng ...
+ Nhm danh t ch vt, ng vt, thc vt. V d: bn, gh, sch,
v, tre, trc, hoa, qu, tru, b, g, vt ...
+ Nhm danh t ch n v t chc, a l, chng hn: tnh, x, phng,
on, y ban, vin, khoa, trng ...
3.2.2. ng t
3.2.2.1. ngha khi qut
ng t biu th ngha hot ng, qu trnh, trng thi ca i tng.
3.2.2.2. Kh nng kt hp
ng t lm trung tm trong cm ng t. Cc t chng tiu biu ca
ng t l: hy, ng, ch, , ang, s, u, vn, cng, xong, ri, na ...
3.2.2.3. Chc nng c php
Chc nng c php chnh l lm v ng trong cu.
3.2.2.4. Phn loi v miu t
Da vo bn cht ngha ng php ca ng t, ta c th chia ng t
thnh hai loi ln: Nhng ng t c lp v nhng ng t khng c lp
a) Nhm ng t c lp
ng t c lp l nhng ng t t thn c ngha. Chng c th dng
c lp, khng cn mt ng t khc i km. Bao gm:
- Nhm ng t tc ng n i tng: loi ng t ny i hi phi
c thnh t ph (b ng) i sau. V d: lm, ct, cht, qung, trng, v...

16
 - Nhm ng t trao nhn: thng cn hai b ng. V d: cho, biu,
tng, bn, nhn, vay, mua ...
- Nhm ng t gy khin: loi ny cng cn hai b ng. V d: cm,
bo, bt buc, ku gi, ngh, xin, p, khuyn, ...
- Nhm ng t cm ngh, ni nng: bit, hiu, ngh, nghe, thy...
- Nhm ng t chuyn ng: ra, vo, ln, xung, i, chy, b, ln, ko,
x, y...
- Nhm ng t tn ti hoc tiu bin: cn, c, bin, mt, ht...
- Nhm ng t khng tc ng n i tng. V d: , ngi, ng,
nm, ng, thc, ci, cn nhn ...
- Nhm ng t ch quan h din bin theo thi gian: bt u, tip tc,
kt thc, ngng, thi, ht ...
- Nhm ng t ch quan h din bin trong khng gian: gn, xa, ...
- Nhm ng t trng thi tm l: yu, ght, s, thch, m ...
- Nhm ng t tng hp: i ng, ra vo, tr chuyn ...
b) Nhm ng t khng c lp
L nhng ng t biu th tnh thi vn ng, qu trnh nhng t thn
cha mang ngha trn vn. Bao gm:
- Nhm ng t ch quan h so snh, i chiu: ging, khc, nh, ta,
in, ht ...
- Nhm ng t ch quan h ng nht: l, lm
- Nhm ng t ch quan h s hu: c
- Nhm ng t bin ha. V d: lm, tr thnh, ha, ha ra ...
- Nhm ng t tnh thi:
+ Tnh thi v s cn thit: cn, nn, phi, cn phi
+ Tnh thi v kh nng: c th, khng th, cha th
+ Tnh thi v ch: nh, toan, n, dm
+ Tnh thi v mong mun: mong, mun, c, tng, ng
+ Tnh thi v s tip thu chu ng: b, mc, phi, c

17
 + Tnh thi v nh gi: cho, xem, thy (thng km vi t rng)
3.2.3. Tnh t
3.2.3.1. ngha khi qut
Tnh t l lp t ch ngha c trng (c trng ca thc th hay c
trng ca qu trnh) [1, tr.115].
3.2.3.2. Kh nng kt hp
Tnh t thng lm thnh t trung tm trong cm tnh t. T chng cho
tnh t l cc ph t nh: rt, hi, qu, lm ...
3.2.3.3. Chc nng c php
Tnh t thng lm v ng trong cu.
3.2.3.4. Phn loi v miu t
Da vo ngha v kh nng kt hp ca tnh t (v ng php) c th
chia tnh t thnh cc tiu loi.
a) Nhng tnh t ch c trng, tnh cht tuyt i (khng c nh
gi theo thang ): V d: ring, chung, cng, t, chnh, ph, cng cng,
lm, trng phau, en s, xanh mt ...
b) Nhng tnh t ch c trng thuc v phm cht (c nh gi
theo thang )
- Tnh t ch c trng v mu sc, mi v. V d: xanh, , vng, m,
nht, thm, thi, cay, ngt, nht ...
- Tnh t ch tnh cht phm cht. V d: tt, p, xu, kho, vng, tm
thng, quan trng, phi, tri, hn, mnh, dng cm ...
- Tnh t ch c trng v kch thc, s lng. V d: to, nh, nng,
nh, nhiu, t, rm, tha, ngn, di, cao, thp ...
- Tnh t ch c trng v cng . V d: mnh, yu, nng, lnh...
- Tnh t ch c trng v hnh th. V d: vung, trn, thng, gy,
cong, mo, gy, bo ...
- Tnh t ch c trng v m thanh. V d: n, im, n o, im lm ...

18
 - Tnh t ch c trng m phng: chng thng l t ly. V d: o o,
ng ng, chnh vnh, gp ghnh
3.2.4. S t
3.2.4.1. ngha khi qut
So vi i t, s t gn vi thc t hn v n cn c nhng nt ngha
chn thc. S t gm nhng t biu th ngha s. ngha s va c tnh
cht thc, va c tnh cht h.
3.2.4.2. Kh nng kt hp
S t ph bin l c dng km vi danh t biu th s lng s
vt nu danh t. S t c th c t km b ngha cho n (hn ch): ,
chng, khong, hn, ngt ...
3.2.4.3. Chc nng c php
C th m nhim mt s chc nng c php nh ch ng, v ng
nhng rt hn ch.
3.2.4.4. Phn loi
a) S t xc nh: gm nhng t ch ngha s lung chnh xc, c th
dng m, tnh ton v s lng ca s vt nh: mt, hai, ba, nm,
trm, hai phn ba, bn phn nm ...
b) S t khng xc nh: biu th s khng chnh xc. Loi ny c s
lng khng nhiu lm.
V d: vi, dm, mi, vi ba, i ba, dm ba, mt vi, mt hai, ba by,
hai ba, nm su, my (phn bit vi t my l i t hi) ...
3.2.5. i t
3.2.5.1. ngha khi qut
i t l lp t dng thay th v ch tr. Ngha ca i t l biu th
cc quan h nh v bao hm c ngha tr v thay th. ngha thay th y
l thay th ci c gi tn, ci c ni ti v c bit ti trc .
ngha thay th l thay th v mt c php ch khng thay th v t loi.
3.2.5.2. Kh nng kt hp: i t c kh nng kt hp rt hn ch.

19
 3.2.5.3. Chc nng c php
i t ni chung c th m nhn c cc chc nng c php ca
thc t c thay th.
3.2.5.4. Phn loi v miu t
a) i t tr
- i t tr ngi, s vt (i t xng h): ti, tao, t, ta, my, n, hn,
chng ti, chng my, chng bay, h, ng, b, cha, m, anh, ch, em, ch tch,
bc s, sp ...
- i t tr s lng: by, by nhiu,
- i t tr hot ng, tnh cht: th, vy
b) i t hi
- i t hi v ngi, s vt: ai, g, no (ci g, ci no)
- i t hi v s lng: bao gi, bao lu, my, bao nhiu, bao lm..
- i t hi v hot ng tnh cht: sao, v sao, no, th no, ra
sao
3.2.6. Ch t
3.2.6.1. ngha khi qut
Ch t l nhng t tr ni chn, thi im xc nh (nh v v thi
gian v khng gian). Cch gi khc l i t ch nh (L Bin), ch nh t
(Dip Quang Ban)
3.2.6.2. Kh nng kt hp
Lm thnh phn ph sau trong cm danh t
3.2.6.3. Chc nng c php
C th lm trng ng hoc ch ng trong cu.
3.2.6.4. Phn loi
- Ch t ch khng gian: ny, y, y, , y, kia, ka, n..
- Ch t ch thi gian: by gi, gi, ry, by gi, ny,

20
 3.2.7. Lng t
3.2.7.1. ngha khi qut: l nhng t biu th quan h v s lung vi
s vt c nu danh t.
3.2.7.2. Kh nng kt hp: chuyn dng km vi danh t.
3.2.7.3. Chc nng: lm thnh t ph trong cm danh t.
3.2.7.4. Phn loi:
+ Nhm: nhng, cc, mt. Trong nhng, cc ngha s nhiu;
mt ch ngha s n.
+ Nhm mi, mi, tng: ch ngha phn phi v s lng.
(Dip Quang Ban gi hai nhm trn l nh t)
+ Nhm c, tt c, tt thy, ht thy, ht c, c thy (Nhm ny
trc y c xp vo nhm i t ch s lng tng th)
3.2.8. Ph t
3.2.8.1. ngha khi qut: l nhng t biu th ngha v quan h gia
qu trnh v c trng vi thc ti, biu th ngha v cch thc nhn thc v
phn nh cc qu trnh v c trng trong hin thc.
3.2.8.2. Kh nng kt hp: thng dng km vi ng t, tnh t.
3.2.8.3. Chc nng c php: lm thnh t ph trong cm ng t, cm
tnh t khi cc cm t tham gia cu to thnh phn cu.
3.2.8.4. Phn loi
- Ph t ch thi gian: , ang, s, va, mi, sp, tng
- Ph t ch s khng nh, ph nh: khng, cha, chng (ch), c..
- Ph t ch ngha mnh lnh: hy, i, thi, ng, ch, hng,
- Ph t ch s so snh, tip din: cng, u, vn, cn, mi, li, c, mi,
na
- Ph t ch mc : rt, qu, lm, kh, kh, hi
- Ph t ch ngha kt thc, hon thnh ca hnh ng: xong, ri
- Ph t ch kt qu: mt, c, ly

21
 - Ph t ch hng din bin: ra, ln, xung, i, li, sang, qua, li, n,
vo
- Ph t biu th s nh gi bt li: cho, phi
- Ph t ch tn s: thng, hay, nng, thng xuyn, lun, lun lun
3.2.9. Quan h t
3.2.9.1. ngha khi qut
Quan h t l t loi biu th ngha v quan h gia cc khi nim v
i tng c phn nh. Quan h t biu th quan h ng php gia cc t,
cc cm t, gia cc b phn ca cu hoc gia cc cu m n lin kt. Quan
h t khng c ngha t vng ch thun ty mang ngha ng php.
3.2.9.2. Kh nng kt hp
Khng lm thnh t trung tm trong cm t. Quan h t c dng
ni kt cc t, cc kt hp t, cc cu, cc on vn vi nhau.
3.2.9.3. Chc nng c php
Khng lm thnh phn chnh trong cu.
3.2.9.4. Phn loi
a) Quan h t chnh ph: ch ngha quan h chnh ph. Chng dng
ni kt thnh t ph vo thnh t chnh. Chng hn: ca, cho, bng, do, v,
bi, ti, , m, v, n, ti, t, trong, ngoi, trn, di, gia ...
b) Quan h t ng lp: ch ngha quan h ng lp. Quan h t
chuyn ni cc thnh t c quan h ng lp. Chng hn: v, vi, cng, hay,
hoc, ri, cn , l, th, th, ch ...
3.2.10. Tr t
3.2.10.1. ngha khi qut
Tr t l t loi biu th ngha tnh thi bng cch nhn mnh vo t,
kt hp tc ni dung phn nh lin quan n thc ti m ngi ni mun
lu ngi nghe. Chng c dng nhn mnh vo mt chi tit no
hoc biu th s nh gi ca ngi ni i vi mt s tnh trong cu.
3.2.10.2. Kh nng kt hp

22
 Tr t khng c kh nng lm trung tm trong cm t. N c th ng
trc t m n b sung ngha tnh thi.
3.2.10.3. Chc nng c php
Khng c kh nng lm thnh phn cu.
3.2.10.4. Phn loi: chnh, t, ngay, c, nhng, hng, ch, ch th,
ch, ch l, n, n c, n ni, tht ra, th, l, m, ci, ngay c, ngay nh,
ngay nhng, ng, ng l, ...
3.2.11. Tnh thi t
3.2.11.1. ngha khi qut
Tnh thi t l t loi biu th ngha tnh thi trong quan h ca ch
th pht ngn vi ngi nghe hay vi ni dung c phn nh, hoc ngha
tnh thi gn vi mc ch pht ngn. Tuy tnh thi t c s lng khng
nhiu nhng n mang nhng sc thi kh a dng. Nh n m ngi ni
(ngi vit) c th by t c nhng sc thi tnh cm v thi t nh i
vi ngi nghe, hoc i vi ni dung cu ni.
3.2.11.2. Kh nng kt hp
Tnh thi t khng c mi lin h hnh thc vi t ng trc hoc sau
chng.
3.2.11.3. Chc nng c php
Tnh thi t thng lm du hiu ch r mc ch pht ngn ca cu.
3.2.11.4. Phn loi
- Tnh thi t nghi vn: , , nh, nh, ch, chng, h, h, khng,
phng
- Tnh thi t cu khin: i, thi, no, vi, kia, ch
- Tnh thi t th hin thi ngc nhin: nh, ..
- Tnh thi t cm thn: thay, sao
- Tnh thi t biu hin cm xc: a, , , vy, m, c, h, nh, y
3.2.12. Thn t
3.2.12.1. ngha khi qut

23
 Thn t l t loi dng biu hin cm xc, biu l trc tip thi ,
tnh cm ch quan ca ch th pht ngn.
3.2.12.2. Kh nng kt hp
Thn t khng c mi lin h hnh thc vi t ng trc hoc sau
chng.
3.2.12.3. Chc nng c php
Thn t va c vai tr nh mt t, va c vai tr tng ng vi mt
cu v c th ng c lp, to thnh mt khi ring. N c th dng c lp
nh mt cu n c bit, c th dng kt hp vi cc t khc.
3.2.12.4. Phn loi
Mt s thn t thng gp: , i, chao i, a, ch, hay, ka, ny,
tri i, tri t i, i ch, eo i, a, hi, i, ny, vng, d ...
3.3. Hin tng chuyn di t loi trong ting Vit
3.3.1. nh ngha v hin tng chuyn di t loi
Chuyn di t loi l hin tng ph bin trong nhiu ngn ng, nht l
i vi ngn ng thuc loi hnh n lp nh ting Vit. Hin tng chuyn
di t loi l s chuyn ha t phm tr t loi hoc tiu loi ny sang phm
tr t loi khc hoc tiu loi khc.
Khi chuyn loi, ngha khi qut, kh nng kt hp v chc v c
php ca t cng thay i theo. T mi c to ra theo phng thc chuyn
loi c cc c im:
- Gi nguyn v m thanh ca t gc;
- Mang ngha mi, ngha mi c quan h nht nh vi ngha ca t
gc;
- Mang nhng c trng ng php mi ( ngha khi qut, kh nng kt
hp v chc nng lm thnh phn cu thay i).
So vi t gc ban u, t chuyn loi mang ngha mi, c trng
ng php mi nhng vn nm trong h thng vi t gc ban u, ngha l

24
chng c mi quan h nht nh no vi nhau v ngha ch khng hon
ton tch bit nh t ng m.
3.3.2. Mt s kiu chuyn loi thng gp trong ting Vit
3.3.2.1. Hin tng chuyn loi thc t thnh h t (hin tng h
ha)
a) Danh t, ng t chuyn loi thnh quan h t
V d:
- Rng l ca qu cn bo v. y l vn hoa ca nh ti.
- Tro ln trn. Trn bn c quyn sch.
- Nh ti Nng. Ti sng Nng.
- M cho con i chi. M a quyn sch cho con.
b) ng t, tnh t chuyn loi thnh ph t
V d:
- Trong t c tin. Em c i chi khng?
- Nh khng cn go. Vn cn yu em.
- Ti c quyn sch mi. Ti mi mua quyn sch.
- Ci o ny va vi ti Ti va may ci o.
c) ng t chuyn thnh tnh thi t
V d: Ti i hc Em v i.
3.3.2.2. Hin tng chuyn loi gia cc thc t
a) Chuyn loi gia danh t v ng t
- Chuyn loi danh t thnh ng t. V d:
+ em cy i cy rung
+ c thc thc c vic
- Chuyn loi ng t thnh danh t. V d:
+ b hai b rau
+ ang suy ngh mng lung nhng suy ngh mng lung y
b) Chuyn loi gia tnh t v danh t
- Chuyn loi tnh t thnh danh t. V d:

25
 + rt hnh phc nhng hnh phc y
+ rt kh khn nhng kh khn y
- Chuyn loi danh t thnh tnh t. V d:
+ l tng ca ti rt l tng
+ tm vi la tay li la
c) Chuyn loi danh t thnh i t
Mt s danh t ch quan h thn tc (ng, b, c, ch, anh, ch) v
danh t ch chc danh, ngh nghip (bc s, k s, gio s, tin s) c
chuyn loi lm i t nhn xng.
d) Chuyn loi trong ni b danh t
Mt s danh t ch quan h thn tc (anh, em, ng, bc, ch), danh t
ch b phn (tay, chn, cnh, ngn, l), danh t ch vt dng ng (ly,
chn, xe, thuyn, cc, bt) c chuyn loi thnh danh t ch n v.
V d: - anh trai anh cng nhn
- chic l l phi
- ci ly ly nc

CU HI V BI TP
1. Trnh by khi nim t loi v cc cn c phn nh t loi trong
ting Vit.
2. Phn bit thc t v h t.
3. Nhng c trng chnh ca danh t ting Vit?
4. S khc nhau v ging nhau gia danh t ch loi v danh t ch n
v?
5. Nhng c trng chnh ca ng t ting Vit?
6. Nhng c trng chnh ca tnh t ting Vit?
7. Th no l i t? Cc tiu nhm ca i t?
8. Th no l ph t? Cc tiu nhm ca ph t?
9. Phn bit tnh thi t v tr t?

26
 10. Trnh by hin tng chuyn loi trong ting Vit.
11. Phn bit hin tng chuyn di t loi v hin tng ng m. Cc
trng hp di y l hin tng chuyn loi hay hin tng ng m? Ti
sao?
- Ma xun1 l tt trng cy
Lm cho t nc cng ngy cng xun2.
- Hm qua1, qua2 ni qua3 qua4 m qua5 khng qua6.
- Ba ti em cy1 i cy2 rung.
- Tri ma1 tm t, cn ma2 ko di sut m.
- Anh Sn1 mua hp sn2 v sn3 ca.
- Ch b 1 hn 2 bn ng.
12. Xc nh t loi ca t c trong nhng v d sau:
a) V c1 v hai c2 hai u l v c3.
b) Ch thy sng c4 m ng tay cho.
c) C5 ba chng u c ti c6.
d) Ch c7 c y na ?
13. Hy xc nh t loi ca cc t c trong nhng on vn sau:
a) i vi cc chu hc sinh i hc sau my nm hc, cc chu s
bc vo i, tr thnh nhng cn b c vn ha, khoa hc kh. Nhng cc
chu y c bit cn b ngha l g khng? Cc ch dy cc chu rt nhiu iu
nhng c mt iu phi lm tht r. Lm cn b tc l sut i lm y t
trung thnh ca nhn dn. My ch a, b, c ny khng phi ai cng thuc u,
phi hc mi, hc sut i mi thuc c. (H Ch Minh - Tuyn tp vn
hc, NXB Vn hc).
b) Xe ti chy trn lp sng bng bnh. Mnh trng khuyt ng yn
cui tri, sng trong nh mt mnh bc. Khung ca xe pha c gi ngi lng
y bng trng. Khng hiu sao, lc y, nh c mt nim tin v c m chc t
trong khng gian a ti trn ngp c lng ti. Ti tin chc chn ngi con gi

27
ang ngi cnh mnh chnh l Nguyt, chnh l ngi m ch ti thng nhc
n. (Trch Mnh trng cui rng - Nguyn Minh Chu).
c) Anh Hong i ra. Anh vn bc khnh khng, thong th v ngi kh
to bo qu, va bc va bi cnh tay knh knh ra hai bn, nhng khi tht
bn di nch knh ra v trng tn ngn nh ngn qu. Ci dng iu nng n
y, hi cn H Ni, anh mc qun o ty c b, trng ch thy chng chc
v hi b v. By gi n l ra kh r rng, trong b o ng mu xanh nht,
ph mt ci o len trng n nt ngi anh n ni khng cn th c. (Trch
i mt Nam Cao).

28
 CHNG 4. CM T TING VIT (4 tit)
4.1. Khi qut v cm t
(Khi nim cm t c hiu trong chng ny l cm t t do (phn
bit vi ng c nh m sinh vin c hc hc phn T vng ng ngha
ting Vit.)
4.1.1. Khi nim cm t
L nhng kin trc gm 2 t tr ln kt hp t do vi nhau theo
nhng quan h ng php hin hin nht nh v khng cha kt t (quan h
t) u. [2, tr.6].
Cc thnh t trong mt cm t nh nht ca ting Vit c th c 3 kiu
quan h c php ph bin sau y:
- Quan h gia ch ng vi v ng, gi tt l quan h ch - v,
- Quan h gia thnh t chnh v thnh t ph v ng php, gi l quan
h chnh ph,
- Quan h gia hai yu t bnh ng vi nhau v ng php, gi l quan
h ng lp.
Tng ng vi 3 kiu quan h c php l 3 kiu loi cm t sau:
- Cm t ch v
- Cm t ng lp
- Cm t chnh ph
Trong ba loi cm t trn, cm t chnh ph c vai tr kh quan trng
trong c php hc cm t. Thng qua nghin cu cu to ca cm t chnh
ph, ta c th xc nh c nhiu t loi v tiu loi ca t. Ngoi ra, vic
nm c cc kiu cu to ca cc cm t chnh ph cng tc l nm c
nhng cch trin khai cu hoc rt gn cu. Do , nhiu tc gi nhn nh
cm t chnh ph vi t cch l mt i tng duy nht c nghin cu
ring [2, tr.15]. Bt u t y, khi nim cm t theo ngha hp c hiu
l cm t chnh ph phn bit vi cm t ni chung.

29
 4.1.2. Cu to chung cu cm t (cm t chnh ph)
* Cm t thng c gi tn theo t loi ca thnh t chnh trong
cm:
Trong ting Vit, chng ta c th gp cc loi cm t sau y:
- Cm danh t: l cm t c danh t lm thnh t chnh. V d: Nhng
ch cng nhn y, my anh ny ...
- Cm ng t: l cm t c ng t lm thnh t chnh. V d: hy
a y, n ri ...
- Cm tnh t: l cm t c tnh t lm thnh t chnh. V d: rt gii,
giu kinh nghim
- Cm s t: l cm t c s t lm thnh t chnh. V d: chng 5
pht, khong 30 tui,
- Cm i t: l cm t c i t lm thnh t chnh. V d: tt c
chng ti y,...
* Trong 5 loi cm t k trn th cm danh t v cm ng t c cu
to a dng hn hn (cm tnh t c cu to ging cm ng t).
* Mi loi cm t, thng thng, u c th chia lm 3 b phn r rt:
- Phn ph trc: ng trc thnh t chnh.
- Phn trung tm: l phn cha thnh t chnh.
- Phn ph sau: ng sau thnh t chnh.
Mi b phn c th cha nhiu yu t, mi yu t c gi l mt
thnh t. Mt cm t cha ba b phn va nu l cm t y . Trong
hot ng ca mnh, cm t c th vng mt cc b phn ph trc, ph sau.
4.2. Cc loi cm t chnh ph
4.2.1. Cm danh t
4.2.1.1. Khi nim
Cm danh t l t hp t do khng c kt t ng u, c quan h
chnh ph gia thnh t chnh v thnh t ph, v thnh t chnh l danh t
[2, tr.24].

30
 4.2.1.2. Cu to ca cm danh t
a) Phn trung tm (TT)
Phn trung tm ca cm danh t do danh t m nhn.
V d: nhng sinh vin lp Bo ch
TT
bin M Kh
TT
Tuy nhin, vi cc cm danh t c c danh t ch n v v danh t ch
s vt th lu nay c ba gii php v thnh t trung tm:
1. Xem danh t ch s vt l thnh t trung tm.
2. Xem danh t ch n v l thnh t trung tm.
3. Xem danh t ch n v l thnh t trung tm th nht, danh t ch s
vt l thnh t trung tm th hai.
Hin nay, hng x l c s dng trong nh trng hin nay l gii
php th ba. Gio trnh ny cng chn theo gii php ny, ngha l c hai
danh t lm trung tm, trong , danh t ch n v l thnh t trung tm th
nht (D1), danh t ch s vt l thnh t trung tm th hai (D2)
V d: - Tt c nhng ngi nh mu xanh y
D1 D2
TT
- Hai c sinh vin xinh p kia
D1 D2
TT
b) Phn ph trc
* V tr (-1): y l v tr ca t ci ch xut (thuc loi t tr t).
Thnh t ny ng ngay trc thnh t trung tm, c tc dng phn xut s
vt c biu th bng danh t i sau n ra khi nhng s vt khc cng loi
v nhn mnh vo s vt .

31
 V d: ci con ngi bc c y
-1 D1 D2
* V tr (-2): y l nhng t ch lng, bao gm cc s t v lng
t: mi, tng, mi, nhng, cc, mt, my, mt, hai, ba, bn
V d: tng ci ko
-2
* V tr (-3): m nhn v tr ny l nhng lng t ch tng th nh:
tt c, c, tt thy, ht thy ...
V d: tt thy nhng quyn sch kia
-3
c) Phn ph sau
* V tr (+1): y l v tr ca cc thc t. Cn c vo hin tng gia
cc thnh t ny khng c quan h ng php vi nhau nhng cng c quan h
chnh ph vi danh t lm thnh t trung tm, ngi ta hp nht cc thnh t
ny vo v tr (+1).
V d: Tt c nhng ci con mo en y
-3 -2 -1 D1 D2 +1
S lng cc thnh t ph sau ca cm danh t v tr (+1), v tr ca
nhng thc t nu c trng miu t c mt ng thi l khng hn ch.
Trong trng hp c nhiu thnh t ph sau ti v tr (+1), chng ta dng k
hiu (+1a), (+1b), (+1c),
V d: Nhng ngi nh ba tng mu xanh kia
-2 D1 D2 +1a +1b
* V tr (+2) l v tr ca t ch nh. v tr ny thng l cc ch t
nh: ny, kia, n, y, y, .
V d: Nhng ngi nh ba tng mu xanh kia
-2 D1 D2 +1a +1b +2
4.2.1.3. Thc hnh phn tch cm danh t

32
 4.2.2. Cm ng t
4.2.2.1. Khi nim
Cm ng t l t hp t do khng c kt t ng u, c quan h
chnh ph gia thnh t chnh vi thnh t ph v thnh t chnh l ng t
[2, tr.62].
4.2.2.2. Cu to cm ng t
dng y , cm ng t gm ba phn: phn ph trc, phn trung
tm v phn ph sau.
a) Phn trung tm (TT)
* Phn trung tm ca cm ng t c th l mt ng t hoc mt t
hp ng t. Mi tiu loi ng t u c th m nhn v tr trung tm.
* nht qun khi xem xt cu trc ca cm ng t, i vi trng
hp cm ng t c hai ng t i lin nhau, ta quy c ng t ng u
tin l thnh t trung tm.
V d: - phi lm nhng vic ny
TT Ps
- ngi c sch
TT Ps
b) Phn ph trc
Phn ph trc ca cm ng t do cc ph t i km ng t m
nhn. Chng b sung cho thnh t trung tm ngha v quan h thi gian, s
khng nh, ph nh, s ng nht, mnh lnhC th c mt thnh t hoc
nhiu hn mt thnh t (c cng c im, chc nng ng php) v tr phn
ph trc cm ng t. Trong trng hp c nhiu thnh t ph trc cho
cm ng t, chng ta quy c k hiu Pt1, Pt2, Pt3,
V d: vn ang cn yu c y
Pt1 Pt2 Pt3
c) Phn ph sau

33
 Phn ph sau ca cm ng t c th v thng hay xut hin cng
mt lc nhiu thnh t ph sau. V cu to, phn ph sau ca cm t c th l
t, cm t, cm ch v, cm ng lp.
V d: - i hc
TT Ps
- cm ngi ngoi vo cng ty
TT Ps1 Ps2
- nghe chim ht
TT Ps (C-V)
4.2.2.3. Thc hnh phn tch cm ng t
4.2.3. Cm tnh t
4.2.3.1. Khi nim
Cm tnh t l t hp t t do khng c kt t ng u, c quan h
chnh ph gia thnh t chnh v thnh t ph v thnh t chnh l tnh t [2,
tr.100].
4.2.3.2. Cu to ca cm tnh t
Cu to ca cm tnh t cng gm 3 phn: phn ph trc, phn trung
tm v phn ph sau.
a) Phn trung tm (TT)
Trung tm ca cm tnh t l tnh t. Cc tiu loi tnh t u c kh
nng m nhn v tr trung tm cm tnh t.
V d: - vn cn nguyn
TT
- ang cn rt tr
TT
b) Phn ph trc
Cc thnh t ph trc ca cm tnh t do cc ph t i km tnh t
m nhn. Chng c th b sung ngha v thi gian (, s, va, mi,),

34
hoc ngha v s khng nh, ph nh (khng, cha, chng,), hoc
ngha mc (rt, hi, kh,)
V d: - ang cn mi
Pt1 Pt2
- rt chm ch
Pt
c) Phn ph sau
Thnh phn ph sau ca cm tnh t c th l t, ng, kt cu ch v,
ng lp. Phn ph sau ca cm tnh t thng c cu to n gin hn phn
ph sau ca cm ng t.
V d:- su thm thm
TT Ps
- p cc k
TT Ps
4.2.3.3. Thc hnh phn tch cm tnh t

CU HI V BI TP
1. C bao nhiu kiu loi cm t? V sao?
2. Hy v m hnh y cc thnh t ca cm danh t.
3. Trnh by cu to ca cm ng t.
4. Trnh by cu to cm tnh t.
5. Gi tn cm t v thc hnh phn tch cm t:
- ang chc sc khe nhau
- tt c nhng em sinh vin nh ngho m hc gii y
- rng bt ngt
- mc mt bnh him
- nhanh nh mt con sc
- ang cn hc rt nhiu mn
- hai ba nm nay

35
 - c cuc i vt v ca m
- tng bn mt quyn sch
- nh bn chp bi
- bn rn nhiu n th
- bit bn sp i xa
- hi cn H Ni
- cn cc anh gip cho
- hn ba nm
- khi bc ph ci ny cht
- c nhng cm gic m h khng hiu
- xanh ngc bch
- a phong th cho b c
- cn ng ni chuyn vi nhau t cu
- cn xun chn
6. Xc nh cm danh t, cm ng t, cm tnh t trc tip cu to
nn cu trong on vn sau v xc nh thnh phn trung tm ca cm t :
a) Ch hp gia ph vn t lu. Ngi v ht v ting n o cng
mt. Trn t ch cn rc ri, v bi v th, l nhn v l ma. Mt mi m
mc bc ln, hi nng ca ban ngy ln mi ct bi quen thuc khin ch em
Lin tng l mi ring ca t, ca qu hng ny. Mt vi ngi bn hng
v mun ang thu xp hng ha, n gnh x vo quang ri, h cn ng
ni chuyn vi nhau t cu na. (Trch Hai a tr - Thch Lam).
b) Mt anh i th ng ln, mt bui sng tinh sng, thy hn trn
trung v xm ngt trong mt vy p bn l gch b khng, anh ta rc
ly v em cho mt ngi n b ga m. Ngi n b ga m ny bn hn
cho mt bc ph ci khng con, v khi bc ph ci ny cht th hn b v, ht
i cho nh ny li i cho nh n. Nm hai mi tui, hn lm canh in
cho ng l Kin, by gi l c B Kin n tin ch lng. (Trch Ch Pho- Nam
Cao).

36
 CHNG 5. CU TING VIT (9 tit)
5.1. Khi qut v cu
5.1.1. Khi nim cu
Cu l n v ca nghin cu ngn ng c cu to ng php (bn
trong v bn ngoi) t lp v ng iu kt thc, mang mt ngh tng i
trn vn hay thi , s nh gi ca ngi ni hoc c th km theo thi ,
s nh gi ca ngi ni, gip hnh thnh v biu hin, truyn t t tng,
tnh cm. Cu ng thi l n v thng bo nh nht bng ngn ng. [2,
tr.106].
5.1.2. c im ca cu
- Tnh c lp v mt ng php.
- Cu bao gi cng c mt ng iu km theo nht nh.
- Cu bao gi cng phi mang mt ni dung thng bo.
- Cu bao gi cng phi th hin mt tnh thi nht nh. l thi
ch quan ca ngi ni i vi hin thc khch quan v vi i tng giao
tip.
5.2. Thnh phn cu
5.2.1. Thnh phn chnh ca cu
5.2.1.1 Ch ng
Trong cc ti liu ng php ting Vit, khi nim ch ng thng c
nh ngha l mt trong hai thnh phn chnh ca cu c quan h qua li vi
thnh phn v ng, nu ln i tng m c trng hay quan h ca n c
ni n v ng.
V cu to, ch ng thng c cu to bi mt t hoc mt cm t,
mt tiu c. V d:
- Bin lun thay i mu ty theo sc my tri.
- Ci mu xanh cn lao y gi bao yu thng.
- Ht thuc l, hay cu gin, mt trt t l thi quen xu.

37
 - Cch mng thng Tm thnh cng mang li c lp, t do cho
dn tc.
V t loi, ch ng trong cu ting Vit thng do danh t, i t m
nhn. Cc thc t khc nh ng t, tnh t, s t cng c th lm ch ng
nhng c s dng vi tn s t hn.
V v tr, ch ng thng ng trc v ng, ch trong mt s trng
hp n mi ng sau v ng. Tuy nhin, do trong ting Vit trt t t l mt
phng thc ng php quan trng nn vic o v ng ln trc ch ng i
hi nhng iu kin nht nh.
5.2.1.2. V ng
V ng l mt trong hai thnh phn chnh ca cu, c quan h qua li
vi thnh phn ch ng, nu ln c trng hoc quan h ca i tng m
ch ng biu th.
V cu to, v ng trong cu ting Vit thng c cu to l t, cm t
(cm ng t, cm tnh t,), tiu c. V d:
- Mt tri mc.
- Ti cht nh ti cy lc ng nh.
- Trng ny sn rt rng.
V t loi, v ng thng do ng t, cm ng t, tnh t, cm tnh t
m nhn. Trng hp v ng l danh t, cm danh t th thng i sau t
l. V d: Sch l bu vt khng th thiu i vi mi ngi.
V v tr, v ng thng ng sau ch ng, tr nhng trng hp cn
nhn mnh ni dung thng bo th c th o v ng ln trc ch ng. V d:
Lom khom di ni tiu vi ch. (B Huyn Thanh Quang)
5.2.2. Thnh phn ph ca cu
Thnh phn ph ca cu hay cn gi l thnh phn ngoi nng ct cu.
y l thnh phn ng php ph thuc vo ton b nng ct cu v c tc
dng m rng nng ct cu b sung nhng chi tit cn thit cho nng ct
cu hoc b sung cho cu mt chc nng, mt ngha tnh thi.

38
 5.2.2.1. Trng ng
Trng ng l thnh phn ph ca cu thng dng b sung ngha
cho nng ct cu v: a im, thi gian, cch thc, phng tin, hon
cnhnhm lm r thm ni dung cn thng bo trong nng ct cu.
V d: - Nm nay, thi tit khng bnh thng.
- Bng i tay ny, chng ta s lm ra tt c.
V cu to, trng ng thng c cu to l t v cm t (cm danh t,
cm tnh t, cm ng t, cm ng lp, cm ch v).
V v tr, trng ng c v tr kh linh hot, n c th ng u, ng cui
hoc ng gia cu, thng gp nht l trng ng ng u cu.
Phn loi trng ng:
- Trng ng ch thi gian: thi gian m hnh ng xy ra.
V d: Chiu nay, ti v Nng
Mi nm trc, ti l sinh vin
- Trng ng ch a im: ch a im m hnh ng xy ra.
V d: Trn cnh cy, chim ht lu lo.
Di cu, nc chy trong veo.
- Trng ng ch nguyn nhn: nu nguyn nhn trc tip hoc gin tip
lm ny sinh iu mun ni trong nng ct cu. Thng dng cc quan h t
m u: v, do, bi
V d: V bn, ng y phi v gp.
- Trng ng ch mc ch: ch mc ch m hnh ng hng n.
Thng dng cc quan h t: , cho
V d: - V t quc, chng ta sn sng hi sinh.
- hc tt, chng ta phi lm bi tp y
- Trng ng ch iu kin: ch iu kin thc hin hnh ng. Thng
dng cc quan h t: nu, h, gi, m
V d: Nu n nng, mn ny s ngon tuyt.

39
 - Trng ng ch nhng b: Thng dng cc quan h t: d, mc d, d
choV d:
Mc cho ma bo, chng ti vn ln ng theo k hoch.
- Trng ng ch cch thc, tnh hung, phng tin
V d: - Bng ging ni du dng ch mi ti vo nh
- V kh trong tay, h xng vo n ch.
5.2.2.2. ng
ng l thnh phn ph ca cu c dng nu ln mt vt, mt
i tng, mt ni dung cn bn bc vi t cch ch ca cu cha n [2,
tr.169].
V cu to, ng thng c cu to bng mt t, hoc cm t. V
d: - Giu th ti cng giu ri.
- Cu ni tht th y, b lo dng ging a m ni.
V v tr, so vi trng ng th ng c v tr kh n nh. N thng
ng trc nng ct cu, tch bit vi nng ct cu bng du phy, hoc tr
t th hay l.
Phn loi ng:
- ng nhn mnh ch ng:
V d: M y, y khng chu Oanh mt t no.
- ng nhn mnh v ng:
V d: C dy, mt thng cng dy
- ng nhn mnh nh ng:
V d: - Nh, b y c hng trm dy
Rung, b y c hng trm mu
- ng nhn mnh b ng:
V d: - C Loan, ti quen t trc
- ng nhn mnh mt phm vi, i tng, v tr:
V d: - Quan, ngi ta s ci uy ca quyn th
- Sc, hai ngi ngang nhau

40
 5.2.2.3. Tnh thi ng
Tnh thi ng l thnh phn ph nhm b sung ngha tnh thi cho
cu, n biu th thi , s nh gi ca ngi ni. Tnh thi ng thng biu
th ngha tnh thi ch quan (loi ngha biu th s nh gi ca ngi ni
i vi s tnh c ni n trong cu hoc biu th mi quan h gia ngi
ni vi ngi nghe).
V cu to, tnh thi ng c th c cu to l t hoc cm t.
V t loi, tnh thi ng thng do cc t hp thn t, tnh thi t m
nhn.
V v tr, tnh thi ng c th ng u, gia hoc cui cu.
V d: - ng l ng y bn.
- Lm nh vy, theo ti, l tt ri.
- Km nh n th rt l ci chc.
Phn loi tnh thi ng:
- Tnh thi ng ch kin: dng biu th kin ch quan ca ngi
ni i vi ni dung s tnh c phn nh trong cu. Thng gp mt s
kiu sau:
+ Tnh thi ng khng nh: nht nh, chc chn, hn l, chnh, ch th,
th nocng,
V d: Chnh mt ti nhn thy.
+ Tnh thi ng ph nh: lm g c, th c, khng phi, u phi, bao
gi,
V d: Khng phi, (l) quyn sch ca ti
+ Tnh thi ng biu th s nh gi.
nh gi v lng v mc : ch t, t nht, t ra, l cng, bt qul
cng,
nh gi v tnh c l, v l: ai li, ai i, l ra, cng bng m ni, ng
l, ng thng m ni,..

41
 nh gi, nhn nh v iu kin may mn, khng may mn: cng may,
may sao, may ra, ha may, chng may, khng may,
nh gi, nu nguyn nhn: chng qua, u cng l
V d: - T nh ti n trng ch 2 km l cng.
- L ra, vic ny anh nn ni trc vi ti mt cu.
- Cng may anh y sm nhn ra sai lm.
- u cng l duyn s.
- Tnh thi ng ch quan h, thi , tnh cm
+ Tnh thi ch thi hoi nghi: ng nh, hnh nh, chng l, khng
kho, ti e rng, hay l, cha bit chng,
V d: Ti e rng ti khng n c.
+ Tnh thi ng ch thi ngc nhin, bt ng: ha ra, t ra
V d: Ha ra ch bit chuyn ri .
+ Tnh thi ng ch thi lch s: cm phin, lm n, xin li, ni trm
va, ni trm bng,
V d: Xin li, y cm ht thuc.
+ Tnh thi ng ch thi tnh cm vui bun (cn gi l thnh phn cm
thn): i, a, i, tri, ly tri, tri i, than i, hi i,
V d: Than i, thi oanh lit ny cn u?
- Tnh thi ng h p (cn gi l thnh phn bit lp gi p)
V d: - Em i, bun lm chi!
- M i, lau nc mt!
Lng ta gic chy ri
- Tha c, con tr cho n ri !
5.2.2.4. Gii ng
Gii ng l b phn chm xen, nm ngoi cu trc c php ca cu,
dng ch gii thm mt kha cnh no c lin quan n s tnh nu
trong cu, gip ngi nghe, ngi c hiu r hn v ni dung ca cu hay
dng ca ngi ch gii.

42
 V d: Nguyn Mng Tun, mt ngi bn ca Nguyn Tri, ca
ngi Nguyn Tri nh sau ().
V cu to, gii ng c th l mt t, mt cm t chnh ph hoc ch
v, hay mt chui cm t.
V v tr, gii ng ca cu thng ng gia hoc ng sau nng ct
cu. Gii ng thng c ngn cch vi cc b phn khc ca cu bng cch
nh du bng mt trong cc du: du phy, du hai chm, du ngoc n,
du ngang cch,
5.2.2.5. Lin ng
Lin ng l thnh phn bit lp, khng nm trong cu trc c php c
bn ca cu, thng ng trc nng ct cu, dng lin kt ca cu cha
n vi ca cu ng trc hoc sau n.
Lin ng thng do cc t sau m nhim: tm li, tuy vy, th m, tri
li, mt mt, mt khc, ni tm li, c th l, chng hn, v li, nhn chung,
tht vy, tuy nhin, ngc li, v th,...
V d:
- Tht vy, vn ny rt quan trng.
- V li, ngi ta thu nh ca ti, ngi ta c th trch ti
- Ti mi lo ht thuc. Nhng lo khng nghe.
V v tr, lin ng thng ng u cu, c khi ng sau ch ng.
5.3. Phn loi cu
Hin nay c 3 hng kin chnh trong phn loi cu ting Vit:
(1) Chia cu thnh cu n v cu ghp. Cu n l cu ch c mt
nng ct Ch ng (C)- V ng (V). Nu cu c hai kt cu C-V tr ln (k c
kt cu C-V b bao hm) th l cu ghp.
(2) Chia cu thnh cu n v cu ghp. Cu n l cu ch c mt
nng ct C-V. Cu ghp l cu c hai nng ct C-V tr ln, tn ti tch bch
nhau, nng ct C-V ny khng bao hm nng ct C-V kia.

43
 (3) Chia cu thnh cu n, cu phc (cu trung gian) v cu ghp. Cu
n l cu ch c mt nng ct C-V. Cu ghp l cu c hai nng ct C-V tr
ln, tn ti tch bch nhau, nng ct C-V ny khng b bao hm trong nng
ct C-V kia. Cu phc l cu c kt cu C V b bao hm, tc l c mt trong
cc thnh phn: ch ng, v ng, trng ng, nh ng, b ng c pht trin
thnh mt kt cu C-V.
Trong gio trnh ny, chng ti chia cu theo quan im th ba. Cu
c chia thnh cu n, cu phc (cu trung gian) v cu ghp.
5.3.1. Cc kiu cu n
5.3.1.1. Cu n bnh thng
Cu n bnh thng l cu c to nn bi mt kt cu ch v.
V d: - Tht bi // l m ca thnh cng.
CN VN
5.3.1.2. Cu n c bit
Cu n c bit l kin trc c mt trung tm c php chnh (c th
c thm cc thnh phn ngoi nng ct cu), khng cha hay khng hm n
mt trung tm c php thc hai c quan h vi n nh l quan h gia ch
ng v v ng [2, tr.152].
Cu n c bit c to bi mt t, mt cm t.
Cc kiu cu c bit:
- Cu c bit danh t: c trung tm c php chnh l danh t, cm
danh t (ng lp v chnh ph). V d: - Bng! Bng!
- Xe!
- Cu c bit v t: c trung tm c php chnh l ng t, tnh t hay
cm ng t, cm tnh t (ng lp v chnh ph).
V d: - Im lng qu!
- Chy nh.
- Cu c bit thn ng: c trung tm c php chnh l thn t hoc t
hp thn t.

44
 V d: i gii i! Sao li th ny?
- Cu c bit h ng: c trung tm c php chnh l t hoc t hp t
dng h gi v p li h gi.
V d: - Thanh i!
- D!
5.3.1.3. Cc di bc
Cu di bc l mt cu tng ng b phn ca mt cu no ln
cn hu quan c tch ri ra nhm mt mc ch no (thng c tnh
cht tu t hoc do hon cnh khu ng).
V d: - Ting ht ngng. C ting ci.
5.3.2. Cc kiu cu phc
5.3.2.1. Khi nim
Cu phc thnh phn l cu c t hai kt cu ch v tr ln, trong
ch c mt kt cu ch v lm nng ct cu. Cc kt cu ch v cn li khng
lm thnh nng ct ring m b bao hm trong mt b phn no ca cu.
V d: - iu m anh ni vi ti l ng.
- Sn phm do cng ty ny sn xut rt cht lng.
5.3.2.2. Phn loi
a) Cu phc ch ng
L cu phc c ch ng ca nng ct cu l mt kt cu ch v.
V d: - M thua r rng.
b) Cu phc v ng
L cu phc c v ng ca nng ct cu l mt kt cu ch v.
V d: Quyn sch ny ba rt p.
c) Cu phc trng ng
L cu phc c thnh phn trng ng l mt kt cu ch v.
V d: Tay cp chic trp, ng bc vo phng.

45
 d) Cu phc nh ng
L cu phc c nh ng (thnh phn ph b ngha cho danh t) l kt
cu ch v.
V d: iu ti d on, tht khng sai.
e. Cu phc b ng
L cu phc c thnh phn b ng (thnh phn ph b ngha cho ng
t, tnh t) l kt cu ch v.
V d: Ti y bng ln.
5.3.3. Cc kiu cu ghp
5.3.3.1. Khi nim
Cu ghp l cu c lm thnh t hai cm ch v tr ln, mi cm
ch v tng ng mt nng ct cu n, tc l khng cm ch v no
bao hm cm ch v no [2, tr.200].
5.3.3.2. Phn loi
(Xem ti liu [2, tr.204-214])
a) Cu ghp ng lp
L cu ghp c hai v cu, cc v c quan h bnh ng vi nhau. Cc
quan h t dng cu ghp ng lp thng ng u v cui nh: v, hoc,
hay, m, cnV d:
- Ma to v gi ln.
- Anh i hoc ti i.
- N khng ku m ti cng khng cn n na.
b) Cu ghp chnh ph
L cu ghp cng c hai v cu, nhng cc v cu c quan h ph
thuc v c lin kt vi nhau bng cc quan h t chnh ph. So vi cu
ghp ng lp, mi quan h gia cc v trong cu ghp chnh ph thng cht
ch hn.
Cc quan h t thng dng trong cu ghp chnh ph: v, bi v, do,
ti, bi ... cho nn, m ...(ch quan h nhn qu), nu, h, min, gi s ...

46
th (ch quan h iu kin/ gi thit h qu), tuy, mc d, d, th ...
nhng ...(ch quan h nhng b - tng tin), ... th ..., nhm, cho,(ch
mc ch - s kin).
V d: - V tri ma nn ti khng i chi.
- Mc d c y khuyn nhiu ln nhng n khng nghe.
- T quc c c lp, h hi sinh c tui thanh xun.
c) Cu ghp qua li
L cu ghp khng cha cc quan h t, gia hai v cu tn ti kiu
quan h h ng. Mi quan h gia cc v cu ca cu ghp h ng rt cht
ch, ta khng th tch mi v thnh cu n. Tnh cht h ng ca kiu cu
ny thng c hnh thc ha bng cc cp ph t, i t.
Cc cp ph t thng gp trong cu ghp qua li: c ... mi ...; va
(mi) ... ...; cha ... ...; ch c ... mi; khng nhng ... m cn ...; cng
... cng ...,
V d: - Bn y khng ch thng minh m bn y cn chm ch.
- Anh cng ni h cng kh chu
Cc cp i t thng gp trong cu ghp qua li l: bao nhiuby
nhiu, no..ny, u,
d) Cu ghp chui
L loi cu ghp c 2 v cu tr ln. Cc v cu khng ni kt vi nhau
bng cc t lin kt (quan h t, ph t, i t). Cc v cu ca cu ghp
chui c nh du bng du hai chm, du phy. Mi quan h gia cc v
trong cu ghp chui nhn chung l lng lo, ta c th tch mi v thnh cu
n.
V d: - My tan, ma tnh.
- Ci ngy cng phi n: ngi ta i ly chng.
- Sng ma, chiu cng ma

47
 CU HI V BI TP
1. Trnh by cc thnh phn chnh ca cu.
2. Trnh by cc thnh phn ph ca cu. Phn bit thnh phn ph ca
cm t v thnh phn ph ca cu?
3. Th no l cu n bnh thng? Cho v d.
4. Th no l cu n c bit? Phn bit cu n c bit v cu di
bc. Cho v d.
5. Khi nim cu phc. Cc loi cu phc trong ting Vit. Cho v d.
6. Th no l cu ghp? Cc loi cu ghp trong ting Vit?
7. Phn tch thnh phn chnh v thnh phn ph trong cc cu sau:
a) Ngy anh ra i, n mi ng ngang bng anh, cha bit mang ci,
ch mi eo ci x lt nh xu theo ngi ln ra ry.
b) Cho nn, thy cc bn ng nghip cm ci - c l l v - khi c mt
ngi trn, v chy li khi khc, anh vn b ngm l h thiu nhn cch.
c) l vi c gi, b lo chnh nh n t tin, n bn b ca mnh,
bit u trn bc ng sanh nhai gia chn nc rng xanh, c thn
nhn ca h b thn v n su ny.
d) Cn vi ngh, my phi yu qu, t ho.
e) Nhng cng tc vi nhng ngi nh vy th anh bo cng tc lm
sao c.
g) Khch trong xe, c mt ngi lm cho ai ny phi kh chu, v lc
no cng ht thuc l.
h) Lng trong tm i bc ca n gic.
8. Xc nh loi cu v phn tch thnh phn cu:
a) V khi mt nh xm l ni chn thi th bin ln hn.
b) T ngy u mi m cng trng, ch Tnh, ch ti c mt.
c) Ti n vi lo nh th m lo i x vi ti nh th ny ?
d) C l ting Vit ca chng ta p bi v tm hn ca ngi Vit ta
rt p.

48
 e) Mi ngi u ng h l mt thun li c bn.
f) Khi ng mt, mi ngi u thng tic.
g) C ting ci ni ca nhng ngi i ch.
h) Ri m m, khi ngn gi hiu hiu thi, ch B Nng nh b mt
thn mt mnh ra ng xc tp, xc c, v nui m.

49
 CHNG 6. DU CU TRONG TING VIT (2 tit)
6.1. Tc dng ca du cu
Du cu l phng tin ng php dng trong ch vit. Tc dng ca n
l lm r trn mt ch vit mt cu to ng php, bng cch ch ranh gii gia
cc cu, gia cc thnh phn ca cu n, gia cc v ca cu ghp, gia cc
yu t ca ng...Du cu cn th hin ng iu trong cu. Cho nn, du cu
khng ch l mt phng tin ng php, m cn l phng tin biu th
nhng sc thi t nh v ngha ca cu, v t tng, v c tnh cm, thi
ca ngi vit.
Du cu dng thch hp th bi vit c ngi c hiu r hn, nhanh
hn. Khng dng du cu hoc dng khng ng du cu, c th gy ra hiu
lm. Cho nn, quy tc v du cu cn c vn dng nghim tc.
Tuy vy, cng c trng hp vn dng quy tc du cu cng t nhiu c
tnh cht linh hot.
6.2. Cc loi du cu
6.2.1. Du chm (.)
Du chm dng cui cu tng thut. Khi c, phi ngt on du
chm. Du chm l ch c qung ngt tng i di hn, so vi du phy,
du chm phy. V d: Ti l sinh vin.
6.2.2. Du hi (?)
Du hi dng cui cu nghi vn. Khi c, phi ngt on du hi,
v ni chung, c ln ging. Thng gp l trng hp du hi dng trong
on vn i thoi, c ngi hi, c ngi p.
V d: Anh lm hay ti lm?
C trng hp, mt v ca cu ghp c cu to theo kiu cu nghi
vn nhng khng phi hi m nu ln tin ; trong trng hp ny
khng dng du hi.
V d: Vn hc ngh thut l g, xa nay ngi ta nh ngha nhiu ri.
(Phm Vn ng)

50
 Du hi c th t trong du ngoc n (?) biu th thi hoi nghi
i vi mt li trch thut. Nu du chm (hay tng ng) ngt cu cng
ch, th du ny t sau du chm.
V d:
Bn xm lc M lm ra v ngc nhin. Chng chi bin rng chng
khng h bit g. (?)
(Bo Nhn dn)
6.2.3. Du cm (!)
Du cm dng cui cu cm xc hay cui cu cu khin. V d:
- Tri i! Bun qu!
- ng vt rc ba bi!
Du cm c th t trong du ngoc n: (!), biu th thi ma
mai; hay dng kt hp vi du hi ri t trong du ngoc n: (!?), biu
th thi va ma mai, va hoi nghi.
Nhng du ny cng thng t sau du chm, nu c du chm (hay
tng ng) ngt cu cng ch.
V d:
Y cn i cc nc sn xut du m "hp tc" vi M gii quyt c
vn du m ln vn lng thc. (!)
(Bo Nhn dn)
6.2.4. Du lng ()
Du lng dng cui cu (hay gia cu, hay c khi u cu) biu
th rng ngi vit khng din t ht hay biu th bng li ni b t
qung v xc ng, hay v l do khc; du lng cng c th biu th mt ch
ngt on di ging vi chm bim, hi hc hoc ghi li mt ch ko
di ca m thanh.
V d:
L lng i ra tay tht sch ri cm ln tng th, coi i coi li, coi Bok
H i lm ry, coi ci o Bok H mc(Nguyn Ngc)

51
 Hin nay c cch dng du lng trong ngoc n (...), ch ra rng
ngi trch dn c lc bt cu vn trch dn.
6.2.5. Du phy (,)
Du phy c dng ch ranh gii b phn nng ct vi thnh phn
ngoi nng ct ca cu, ranh gii gia cc t hay cc yu t trong cm (nht
l cm ng lp), v dng ch ranh gii gia cc v trong cu ghp (ng
lp hay qua li).
V d:
H cn mt tn xm lc trn t nc ta, th ta cn phi tip tc chin
u, qut sch n i.
(H Ch Minh)
6.2.6. Du chm phy (;)
Du chm phy thng dng ch ranh gii gia cc v trong cu
ghp song song, nht l khi gia cc v c s i xng v ngha, v c hnh
thc.
V d:
Ch Thun nu cm cho anh em n, lm ngi ch nui tn to; ch
chm sc anh em m v b thng, lm ngi h l du dng, n cn...
(Nguyn Trung Thnh)
6.2.7. Du hai chm (:)
Du hai chm dng bo hiu mt iu trnh by tip theo sau v c
tc dng thuyt minh i vi mt iu trnh by trc.
V d - Khoa ku to: Mnh v y!
(Nguyn Khi)
- Hoa bi thm ri: m khuya...
(Xun Diu)
6.2.8. Du ngang (-)
Du ngang dng ch ranh gii ca thnh phn ch thch. V d:

52
 Chng ch anh Nguyn Vn Du tuy mi hai su tui nhng hc
ngh lm rung n mi by nm.
(Ng Tt T)
Du ngang cn dng : t trc nhng li i thoi, t u nhng
b phn lit k, mi b phn trnh by ring thnh mt dng.
V d:
Thi ua yu nc :
Dit gic dt
Dit gic i
Dit gic ngoi xm.
(H Ch Minh)
6.2.9. Du ngoc n ()
Du ngoc n cng dng ch ranh gii ca thnh phn ch thch. V
d:
Ngay sau chin tranh th gii ln th nht, ti lm thu Pa-ri, khi th
lm cho mt ca hng phng i nh, khi th v " c m ngh Trung Hoa"
(do mt xng ca ngi Php lm ra!).
(H Ch Minh)
Du ngoc n c th dng ng khung cho mt t hay mt ng c
tc dng ch thch cho mt t khng thng dng (t c, t a phng...).
V d:
Ting trng ca pha (l trng) thc gi np thu vn rn r.
(T Hoi)
6.2.10. Du ngoc kp ()
Du ngoc kp dng ch ranh gii ca mt li ni c thut li trc
tip. V d:
Sau khi n c ba ngy, anh hi ti: Anh Dn, anh c bit ch
quc ng khng?. Ti hi thn nhng tr li thnh tht: Khng, ti khng
bit. (Trn Dn Tin)

53
 CU HI V BI TP
in du cu thch hp vo ch trng trong cc on sau:
a) 27/12/1969 c tin nh vn Kim Ln trn ng t H Ni v thm
ng bn Nguyn Hng Yn Th ang tm ngh nh ng em r Phng
Minh Nam ch tch tnh H Bc() anh Cng t trng t sng tc Ty
Vn ha H Bc vi ko chng ti n thm () vi hai nh quan trng ()
Mt l c tm s v sng tc vn chng vi mt nh vn c c () tuy l
ngi ng hng () nhng cha bao gi cnh tr chng ti c gp () Hai
l () cng ging nh i vi nhng nh vn tn tui mi khi c dp may thy
cc ng gh qua tnh nh () chng ti thng tranh th xm nhau n ()g()
cho bng c nhng cuc ni chuyn vn hc hay thi s cho ng o bn
c th vin th x ()
()T s hi ng y v cch thc kt cu mt truyn ngn(). ()Cn mnh
() mnh s hi v kinh nghim quan st v ghi chp(). ()Khng () theo t th
ci quan trng nht l mt phng php t tng ()T s hi ng y v cc
mt l lun vn hc() () ()Th cn bui ni chuyn ti th x () T tin l s rt
tng bng, rt ni nh m () () Chng ti bo vi nhau nh th v nht t
ho hc ko nhau i ()
Nhng ri khi i ho hc bao nhiu th khi v chng ti u oi chng
y () ()Din thuyt y () k ra m ni c th cn g bng () Nhng t th
tht vi cc cu l v ci khon ny t bt hng () nht () y c ngi mt
mnh m ngm ngi th thy trong bng c khi iu hay () Vit ra giy c
khi c t dng () Ni chuyn tm pho dm ba anh em th ny () c khi
vui() nghe c() Nhng c m ra trc m ng th thi() Cc cu tha cho
t() () () y l cu tr li ca ng v nhu cu din thuyt ca chng ti ()
(Trch Mt ngy Kim Ln Trn Ninh H)
b) Chng ti ti mt b sng v phi qua con sng kh rng y () Ch
() chng ti th pho mt hi khoan khoi () Chng ti s c ngh ngi trn

54
thuyn () Mt ngi n b ngoi bn mi () ngi cnh mt thng b chng
tm chn tui () hng mt ra sng, ang vt tre bng con dao nhn ()
Thy ting ng () ngi y quay nhn chng ti v c ht hi () thu
xp cc th ri mt tay cm dao () mt tay dt con () nhy xung thuyn () B
ta lay nh vi vng ci so cm cht vo bn () ri y mnh chic thuyn
nan () Con thuyn chng mi ln tri () v sng nh ch () nhy chm ra xa
() Nhng khng hiu sao t nhin n quay li gh vo b ()
ng ch Vit Nam mun chng hiu () ni ()
() B cho chng ti sang sng vi ch. Su ngi ch khng nng lm
u ()
() Vng () chu gh vo ch kh cc ng khi lm giy ()

55
 TI LIU HC TP
1. Dip Quang Ban (ch bin), Hong Vn Thung (2008), Ng php ting
Vit, tp 1, Nxb Gio dc, H.
2. Dip Quang Ban (2008), Ng php ting Vit, tp 2, Nxb Gio dc, H.
3. Trng Th Dim (2014), Bi ging Ng php ting Vit (lu hnh ni b),
Khoa Ng Vn, i hc S phm - i hc Nng.

TI LIU THAM KHO

4. V Th n, Nguyn Th Ly Kha (2009), Ting Vit gin yu, Nxb Gio dc

VN, H.
5.Dip Quang Ban (2009), Ng php ting Vit, Nxb Gio dc VN, H.
6. L Bin (1999), T loi ting Vit hin i, Nxb Gio dc, H.
7. Nguyn Ti Cn (1975), Ng php ting Vit, Ting - T ghp - on ng,
Nxb Khoa hc x hi, H.
8. Trng Th Dim, Bi Trng Ngon (2007), Ting Vit, i hc Nng.
9. Nguyn Cao m (2008), Ng php ting Vit (cu n hai thnh phn),
Nxb HQG H Ni, H.
10. Nguyn Vn Hip (2009), C php ting Vit, Nxb Gio dc VN, H.
11. Th Kim Lin (1999), Ng php ting Vit, Nxb Gio dc, H.
12. Th Kim Lin (2002), Bi tp Ng php ting Vit, Nxb Gio dc, H.
13. Nguyn Th Lng (2013), Cu ting Vit, Nxb H S phm, H.
14. Hong Trng Phin (2008), Ng php ting Vit Cu, Nxb HQG H
Ni, H.

56