FRIEDRICH KARL VON SAVIGNYNN HUKUK ANLAYII 1

Giri

Bu makale, XIX. yzylda, hukuk felsefesi ve bir lde hukuk sosyolojisi literatrne katkda
bulunmu olan ve Tarihsel Hukuk Okulunun kurucusu olarak bilinen Fredrich Karl von Savignynin
hukuk teorisini ana hatlar ile ortaya koymaktadr. Makale, Ankara niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitsnde yrtlmekte olan yksek lisans tez almasnn bir blmnn tekrar
dzenlenmesinden oluturulmutur. almann burada yer almayan dier blmlerinde, Savignynin
teorisinin olumasn salayan ana etkenler zerinde durulmu ve bu teorinin, hukukun doas kavram
erevesinde incelemesi yaplmtr.

Tez almasnn bir blmn oluturan aadaki metin, yalnz hukuk felsefesi okumasna
konu olabilme potansiyelini tamaktadr. Bu nedenle ayr bir blm halinde sunulmasnda saknca
grlmemitir. Bu makale iin, asl tez metnindeki blm byk oranda korunmu, ancak gerekli
yerlerde dzeltmeler yaplmtr.

Savignynin teorisi,2 ana hatlaryla be blmde incelenmitir. lk blmde, onun, hukukun

oluumuna ve kaynana dair temel dnceleri ve evrimsel bir hukuk anlaynn rnei olan
Savignynin teorisindeki hukukun geliim aamalar zerinde durulmutur. Bu blm, temelde birinci
blmn ilk ksm ile balantl olarak oluturulmu ve kimi yerde tekrarlara kalmtr. Ancak, bu
tekrarlar teorinin farkl bir adan deerlendirmesini ve daha ok vurgu yapmak maksadyla
yaplmtr. Bir btnlk gsteren Savignynin teorisinin ne kan dier hususlar; pozitivist hukuk
anlay, resepsiyona kar k ve kodifikasyon konusunda grleri ve daha sonra da doal hukuka
bak ve bu anlaytan etkilendii hususlar ilerleyen blmlerde ele alnmtr. Daha sonra ksa bir
deerlendirme yaplarak alma tamamlanmtr.

I. Savignyye Gre Hukukun Kayna, Oluumu ve Geliim Aamalar

A. Hukukun Kayna ve Oluumu

Hukukun kayna Savigny iin zlmesi gereken nemli bir sorundur. Onun bu soruna
getirdii zm, XIX.a kadar yzylda hakim olan doal hukuk anlayndan ayrlmakta ve bu, onun
teorisinin zelliini yanstmaktadr.

1
Ali Acar, Onati/spanya Uluslararas Hukuk Sosyolojisi Entitsnde yksek lisans rencisi.
2
Hemen belirtmekte fayda var ki Savigny bu teorisini zel hukuk alanna ilikin olarak kurmutur.

65
 Savigny, hukukun kayna ile ilgili olarak yle demektedir: Hukukun kayna kavramyla,
(ncelikle ve zellikle) hukukun (gemeine Recht) oluumu ve ayn zamanda hem hukuk kurumlar hem
de bu kurumlardan soyutlama yoluyla oluturulan hukuk kurallar anlalr 3. Daha ak bir ifadeyle o,
hukukun kayna kavramyla, hukukun genel anlamda oluumunu ve ayrca tarihsel srete ortaya
kan hukuk kurum ve kurallarn (kanunlar) anlamaktadr. Bu belirtilenlere ek olarak Savigny,
tarihsel srete ortaya kan btn hukuk eserlerini (zellikle de Roma Hukuku kaynaklarn ve buna
ilikin olarak yazlan her trl eseri) hukuk kayna kavram iinde deerlendirmitir. Onun Berufta
ifade etmedii; ancak Systemde 4 hukuk kayna anlayna dahil ettii bir baka kaynak da XIII. ve
XIV. yzyl Alman rf-adet hukuku derlemeleridir5.

Hukukun, tarih iinde ortaya kn sorgulayan Savigny, eski kabileler nasl olup da
gerekten hukuku gelitirmilerdir?6 diye sormutur. Hukukun tarihsel (belki de antropolojik) olarak
nasl ortaya ktn bulmaya niyetlenen bu soruya o, maalesef tarihsel bir cevap verilemeyeceini
sylemitir7; nk (aka belirtmemekle birlikte) ona gre tarih (ya da antropoloji) biliminin o gn
geldii seviye bunu tespit etmeye olanak vermemektedir. Buna ramen o, varsaymsal olduunu iddia
ettii ve kendi zamannda hakim olduunu syledii, hukukun (devletin ve toplumun) oluumunu
aklayan toplumsal szleme kuramna kar kmtr. Savigny, her eyin ncelikle igdsel bir
durumda yaand (szleme kuramndaki doa haline atfen) ve daha sonra yava yava ortaya

3
Savigny, F.C., System des heutigen Rmisches Rechts, Erster Band, Berlin, 1840(b), s. 11. Hukuk kurumu
anlay Savigny iin son derece nemli bir kavramdr. Ona gre hukuk kurallar, yani tek tek normlar, ancak
hukuk kurumlarndan karlabilir. Ayn ekilde yasama ve hukukular da tek tek normlar ancak hukuk
kurumlar kapsamnda deerlendirebilirler. Bkz. Coing, H. Savigny und die deutsche Privatrechtswissenschaft,
Anales de la Catedra Francisco Suarez, Yl: 1978-79, Say: 18-19, s. 96. Ayrca hukuk kurumu kavramnn
Savignynin teorisi iin bir balang noktas olduu da sylenmektedir. Bkz. Larenz, K, Methodenlehre der
Rechtswissenschaft, 1975, Berlin Heidelberg: Spinger Verlag, s. 14.
4
alma iinde Beruf ile Savignynin temel eseri Vom Beruf Unserer Zeit fr Geseztgebung und
Rechtswissensachft; System ile ise bir dier temel eseri System des heutigen Rmisches Rechts
kastedilmektedir.
5
Savigny,1840(b), s.13. Bu derlemeler arasnda nemli bir tanesi, XIII. ve XIV. yzyl Alman rf-adetlerini
gsteren Eike von Repgow adl bir hukukunun Saksonya Aynas (Sachsenspiegel) olarak nitelenen derlemesidir.
Bkz. Can, C., Hukuk Sosyolojisi ve Tarih Asndan Resepsiyon (Basl Olmayan Doentlik Tezi), Ankara,
1982, s. 130; Manigk, A., Savigny und die Kritik der Rezeption, Zeitschrift der Savigny-Stiftung fr
Rechtsgeschichte, Romanistische Abteilung, Band: 61, 1941, s. 208. Bu kompilasyon dnemin Almanyasnda
olduka etkili bir hukuk kayna olmutur. Bkz. Vinogradoff, Paul, Roman Law in Medieval Europe, 1961,
Oxford University Pres., s. 124-125. Savignynin bu derlemeleri hukuk kayna kavramna dahil etmesinde,
byk bir olaslkla, Okul iindeki iki ayr grubu birletirme abas rol oynamtr. Tarihsel Hukuk Okulu iinde
zamanla balca iki farkl anlay ba gstermitir. Bunlar, Savignynin hukukun kayna hakkndaki grnn
farkl yorumlamas sonucu ortaya kmstr. Bir grup, kaynak iin yalnz Alman hukuku kaynaklarn kabul
ederken (Germanistler olarak bilinen bu grup okul iinde milliyeti bir hukuk anlayn benimsemitir), dier
anlay Almanlar iin hukuk kayna kavram olarak temelde Roma Hukuku kaynaklarn kabul etmitir; nk
1495te Almanyada yapilan Roma Hukuku resepsiyonu uzun tarihsel srecte Alman halknn ruhunu etkilemi
ve onun hukuku zerinde belirleyici olmutur). Bu farkl anlaylar, okul iinde iki farkl grubun olumasna
neden olmutur. Savignynin almalarna bakldnda onun da Roma Hukuku zerinde younlat
grlmektedir.
6
Savigny, F.C., Vom Beruf Unserer Zeit fr Geseztgebung und Rechtswissenschaft, Dritte Auflage,
Heidelberg, 1840(a) s. 8.
7
a.g.e., s. 8.

66
kan gelimelerle mevcut gelime seviyesine (ve hukuk dzeyine) ulald varsaymn yadsr 8. Bu
kurama kar kmasna ramen o, yukardaki soruya tarihsel bir cevap verilemeyeceini savunarak
elikiye dmtr. Zira daha sonra kendisi de baz varsaymlardan hareket edecektir.

O, genel anlamda, hukuku (gemeine Recht) ele aldnda unu syler: Hukuka baktmzda,
onun bizi gerek yaamda her taraftan kuattn ve bize nfuz ettiini grrz 9. Savigny, hukukun
oluumunu salayann temelde halkn bilinci (Bewuststein des Volkes) olduunu sylemektedir.
Hukuk, kendisi iin bir varla sahip deildir, onun varl gerekte halkn kendi yaamdr10. Bu
bakmdan ona gre hukuk, halkn ruhundan kaynaklanr ve onunla geliir. O, bu sav yle
temellendirmektedir. Nasl ki dil halk tarafndan yaratlm ve onunla gelimise, hukuk da ayn
ekilde halkla oluur ve onunla geliir ve halkn dokusunu/zelliini yitirmesiyle (bu dokuyu yitirirse
eer) ortadan kalkar11. Savignye gre hukuk, halkn bilincinde soyut kurallar, yani genel hukuk
nosyonu olarak degil, fakat kltrel biimlerin hepsinin, bir baka ifadeyle btn kltr unsurlarnn (
dil, din, vb.) btnsel idraki ve hukuk kurumlarnn organik ilikisi iinde yaayan, canl bir alglama
olarak mevcuttur12. Daha ak bir ifadeyle, hukuk halkn bilincinde, onun dier unsurlar gibi ve
onlarla birlikte (zellikle dil) varolan canl bir varlktr ve gnlk pratiklerle (rf-adetle) bu bilin
srekli yinelenir13. Ona gre, zellikle tarihsel dnemin (ilerlemenin) erken aamalarnda halkn
hukuka dair olan bu bilinci ok ak, elle tutulur kadar belirgindir14. Bunun bir nedeni, soyut
dncenin henz gelimemi olmasdr15. Halk bu dnemde hukukunu yalnz gnlk uygulamalar
(rf-adet) biiminde yaar. Ancak daha sonraki aamalarda da hukukun gelimesi ve biim almas bu
anlamda halkla olmaktadr. Savignynin dili rnek gstermesi, onu halk birletirici ve bir arada tutan
unsur olarak grmesi nedeniyle nemlidir. Ona gre hukuk da dil gibi halk bir arada tutan birletirici
unsurlardan biridir16.

Aslnda Savigny, hukukun kaynana ilikin olarak, iinde yaad dnemi (ve onun
gereklerini) de dikkate alarak, eitli kaynaklardan sz eder. Hukukun geliim dnemlerini de yanstan
bu baka gre hukuk, temelde halk bilincinden kaynaklanr ve toplumsal gelimeyle birlikte eitli
kaynaklar onun geliimine elik eder. Savigny, eer halk, bilincinde var olan bu hukukun, tarihsel

8
a.g.e., s 8-9.
9
Savigny, 1840 (b), s. 7.
10
Savigny, 1840(a), s. 30.
11
a.g.e., s. 11.
12
Savigny, 1840(b), s.16; Toews, J. E, Immanent Genesis and Transcendent Goal of Law: Savigny, Stahl, and
the Ideology of the Christian German State", The American Journal of Comparative Law, 1989, Vol.37,
s.145.
13
Ancak aada grlecei zere bu aklama daha ok toplumun erken aamasndaki hukuk iin geerlidir.
14
Savigny, 1840(a), s. 9.
15
a.g.e., s. 9.
16
Honig, R. Hukuk Felsefesi, ev. M. Yavuz, 1935, kinci Basm, stanbul: Burhaneddin Matbaas, s. 105. O,
daha sonra Systemde bu birletirici unsura dilin yannda dini de ekleyecektir.

67
aamalar iince devamn salamak iin gerekli olan hukuk bilimini ve hukukular yaratamazsa, bu
durumda halkn bilincinde varolan bu hukukun da sona ereceini belirtmektedir. O, teorisindeki
deiikliin bir sonucu olarak hukuk bilimi ve hukukularn yanna daha sonra Systemde yasamay da
koyar17. Ancak nemle vurgulanmaldr ki o, tarihsel ilerleme iinde ortaya ktn syledii bu
kaynaklar arasnda bir hiyerariyi kabul eder ve bu hiyeraride halkn bilincinden (daha sonra
ruhundan- Volkgeist dedii) kaynaklanan hukuku temele yerletirir. Bu erevede Savigny: her
hukuk, nce rf- detle ve halk inanyla; sonra da hukuk bilimiyle yaratlr 18 demektedir. Nitekim
ona gre, daha sonra ayrntl olarak deinilecei gibi, oluturulan pozitif hukuk (kanunlar) ve hukuk
bilimi de temelini halk hukukundan (Volksrecht) alr. Bu nedenle, hukuk kurallar da hukuk
kurumlarndan, yani tipik yaam davranlarndan soyutlama yoluyla elde edilmek zorundadr 19.

Yukarda da belirtildii gibi ilkel zamanlarda halk soyut dnce asndan fakir olmakla
birlikte kendine, yaadklarna ve sahip olduklarna dair ok gl bir bilince sahiptir. Savigny, halkta
ortak bir bilin yaratan unsur olarak ise benzer ihtiyalarn yaratt ortak duyguyu
gstermektedir20. rnein benzer ihtiyalarn yaratt bu ortak duygu sayesindedir ki birok devlette,
apartman daireleri iin zel bir hukuk (kat mlkiyeti) oluturulmutur21.

Yukarda da belirtildigi gibi, halkn hukuk bilinci, o toplumun ilerlemesi ve gelimesiyle

birlikte gittike azalmaktadr22. lerlemeyi salayan ise, dsal etkiler ya da keyfi eylemler deil, ulusal
znenin, sessiz ileyen isel gereklilii (innere Notwendigkeit)dir23. Savigny iin isel gereklilik
kavram hem toplumsal ilerlemeyi hem de hukuktaki deimeyi aklayan temel bir kavramdr 24. Onun
bu kavramla tam olarak neyi kastettii ise belirgin deildir. Onun bu kavram keyfililik korkusuna
kar kulland25 belirtilmektedir. Yani Savigny, hukukun oluumuna ilikin herhangi bir keyfi

17
Savigny, 1840(b) s. 18. Hukukun kaynana dair bu l ayrm Puchta tarafndan da aynen kabul edilmitir.
Geri Savignynin bu konuda Puchtadan etkilenmi olmas daha olasdr; nk System, Das
Gewohnheitsrechtten daha sonra yazlmtr. Puchtaya gre de hukukun kayna vardr. Bunlar, halk (rf-
adet), yasama ve hukuk bilimidir. Bkz. Puchta, G. F., Das Gewohnheitsrecht, Erster und Zweiter Teil, 1965,
Darmstad: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, s. 143-148. O da Savigny gibi bu kaynaklar arsndaki hiyerariyi
kabul eder ve temele rf-adeti yerletirir. Yalnz Puchta yasamay potansiyel gerek hukuk kayna (potentiale
wirkliche Rechtsquelle) olarak nitelemitir. Bkz. Puchta, 1965, s. 146.
18
Savigny, 1840(a), s. 14, Savigny, F.C. Grundgedanken der historischen rechtsschule 1814/40, 1944, Tekrar
Bask, Frankfurt:Vittorio Klostermann, s. 7; Savigny, 1840(b), s. 50.
19
Kaufmann, A. und Hassemer, W., Einfhrung Rechtsphilosophie, Rechtstheorie der Gegenwart, 1994,
Heidelberg: C. F. Mller Juristischer Verlag, s. 139.
20
Honig, 1935, s. 103.
21
Savigny, 1840(a), s.13.
22
a.g.e., s. 9 ; Savigny, 1944, s. 4.
23
Savigny, 1840(a), s. 11, 14 ; Savigny, 1944, s. 4, 7; Savigny, 1840(b), s. 17-18. Ayrca Bkz. Mollnau, K. A.,
Contributions of Savigny to the Theory of Legislation, The American Journal of Comparative Law, 1989,
Vol. 37, s. 87.
24
Savignynin bu kavram, onun, yukarda belirtilen varsaymsal olarak ele ald kavramlarndan biridir.
25
Rckert, J., Idealismus, Jurisprudenz und Politik bei Friedrich Carl von Savigny, 1984, Ebelsbach: Rplf
Gremer Verlag, s. 381.

68
iradenin26 roln bertaraf edebilmek adna, isel gereklilik kavramn kullanmtr. Nitekim o,
gereklilik ve doal kavramlarna, kendiliinden ve zerk bir geliim iin benzer roller bimitir 27.

lerleme, toplumsal iblmnn bir biimi ve toplumsal ilevlerin ayrlmas biiminde

kendini gstermitir. Bylece mesleki uzmanlama toplumsal olarak belirli ilevleri yerine getiren
gruplarn ve bu da bireysel yaam tecrbeleriyle, yine bireysel bilinler arasnda byyen farkllklarn
olumasna neden olmutur. Bunun sonucu olarak da kltrel btnln ve srekliliinin
salanmasnda zorluklar ve karmaklklar meydana gelmi ve bu da halkn tecrbelerini ve bilincini
soyut ve belirsiz bir hale getirmitir28.

Buradan hareketle Savigny, eer hukuk halkn ruhundan kaynaklanyor ve onunla geliiyorsa
ve ilkel dnemde halkn buna dair gl bir bilinci varken, onun kltr zaman dedii, modern
zamanda halkn bu bilinci kreliyorsa, bu durumda temellendirme sorunu nasl halledilecektir? Yani
bu durumda ya ilk tez, yani hukukun halkn ruhundan doduu tezi yanl olacak ya da bunu
tamamlamak zere baka bir dayanak ileri srlecektir. te Savigny ikinci seenei tercih ederek,
hukukun halkn ruhundan doduu tezini kabul etmekte ve bunu modern zamanda tamamlayan unsur
olarak, (dildeki ve hukuk dilindeki gelimelere paralel olarak) halkn azalan/krelen bilincinin,
toplumsal iblm ve mesleki uzmanlamayla ortaya kan hukukularn bilincine aktarldn
savunmaktadr29. Bylece o, halk bilincinin hukukular vastasyla temsil edildiini sonucuna
varmaktadr. Bu noktada, Savignynin teorisinin byk bir ksm iin temel oluturulmutur. Ne var ki
Savignynin ilerleme ve hukukular snfnn ortaya kna ilikin temellendirilmesinde, Berufta ve
Systemde belirttikleri arasnda farkllk vardr. O, Berufta, hukukularn, halkn hukuka dair azalan
bilinci dolaysyla ortaya kt sylerken; Systemde toplumsal ilerleme (ve iblm) sonucu ortaya
kt ve bylece bu hukukularn halktaki hukuk bilincini stlendiklerini sylemektedir. Bu farkllk
tarihsel bakmdan yanl izahlara yol aabilirse de, Savigny bu izah hukuk anlayn temellendirmek
niyetiyle yaptndan bu farkl aklamalar nemli bir sorun olarak gzkmemektedir. O, bu
aklamalarda yalnzca halktaki hukuk bilincinin hukukular tarafndan temsil edildiini gstermeye
almaktadr.

Yukarda belirtildii gibi halk, modern zamanda hukuka dair bilincinde hukukular tarafndan
temsil edilmekle birlikte, yine hukukun esas yaratc kayna olmaya devam etmektedir. Ona gre
hukukla halk arasndaki balant, hukukun ileriki aamalarnda da devam eder 30. Bylece hukuk,
ikili bir varla sahip olur; biri hibir zaman sona ermeyen tmyle halkn yaamnda (bilincinde) var

26
Ayrca bkz. Savigny, 1840(a), s. 14.
27
Rckert, 1984, s. 381-382.
28
Toews,1989, s. 145.
29
Savigny, 1840(a), s. 12.
30
Rckert, J., Unrecognized Legacy: Savigny's Influence on German Jurisprudence after 1900, The American
Journal of Comparative Law, 1989, Vol. 37, s. 123.

69
olan hukuk (buna rf-adet denebilir), dieri hukukularn elinde var olan zel bir bilim alan olarak
hukuk31. te o, aada grlecei zere halkn bilincinde var olmaya devam eden hukuku, hukukun
politik unsuru, hukukularn elindeki hukuku da hukukun teknik unsuru olarak nitelemektedir.

1. Hukukun Politik Unsuru

Savigny, yukarda da grld zere, hukukun politik unsuru ile hukuk anlayn
temellendirdii bir kavram kullanmaktadr. Hemen belirtelim ki hukukun politik ve teknik unsuru
ayrm modern zamanda, yani uzman hukukular grubunun ortaya kt bir dnemde geerli olmak
zere yaplmtr.

Savigny, halkn modern zamandaki bilincine ilikin olarak belirttii krelmeye ramen,
hukukun halen halkn bilincinde yaadn ve bu anlamda bir taraftan halk hukukunun, daha dorusu
halkn bilincinde yaayan bir hukukun; dier taraftan ise hukukularn elinde bulunan hukukun
(wissenschaftlicher Jrispruddenz) varolduunu syler. Ona gre halk ve hukuk arasndaki iliki,
hukukun ileriki aamalarnda da devam eder32 ve ite bunu da, hukukun politik unsuru olarak
nitelendirmektedir. Yani o, genel halk yaamyla hukukun ball hukukun politik unsuru olarak
nitelendirir33. Bu ayrmda, hem bir taraftan doal hukuka hem de dier taraftan iradeci pozitivist
hukuk anlayna ynelik kar k belirleyici olmutur. Daha sonra bu politik unsur kavram
Savignyde, yasamada bulunmayan; ama halkn bilincinde olan, halkn bir paras olan hukuk
ilkeleri biimine dnmtr34. te ikili bir hukukun sz konusu olduu bu durumu Savigny iki
kavramla aklar. Tarihsel gelimenin sonucu olarak modern zamanda ortaya kan, hukuk bilimiyle
uraan uzman bir grubun varlna ramen hukuk, halkn bilincinde (zellikle erken modern
toplumlarda daha belirgin bir ekilde) hala yaamaktadr35.

2. Hukukun Teknik Unsuru

Savingy, hukukun teknik unsuruyla, yukarda da belirtilildii zere hukukularn elindeki,

bilimsel hukuk dedii hukuku kasteder36. Bu anlamda hukukun teknik unsuru iin, halk hukukunun

31
Savigny, 1840(b), s. 12. Berufta halk temsil etmede temel olarak hukukulara grev veren Savigny,
Systemde buna yasamay da eklemitir. Bu onun teorisindeki deimenin bir baka yansmasdr. Bkz. Savigny,
1840(b), s. 18. Bu ayrm pozitif hukuk ve yaayan hukuk olarak da nitelendirebiliriz.
32
Rckert, 1989, s.123.
33
Savingy, 1840(a), s. 12; Savigny, 1944, s. 6.
34
Freeman, M.D.A, Lloyds Introduction to Jurisprudence, 1994, Sixth Edition, London: Sweet&Maxwell
Ltd., s. 786. Savigny bu kavram zellikle kodifikasyona temel tekil etmesi iin kullanmtr.
35
Commentary (1972), Savigny: German Lawgiver, Marquatte Law Review, 1972, Vol. 55, s. 284.
36
Savigny, 1840(a), s. 12.

70
teknik yansmasdr denilebilir. Hukukun teknik unsuru, ona gre, ancak politik unsur zerine
kurulabilir. Politik unsurdan bamsz bir hukuk (ya da kanun) olamaz.

Savigny, dnemindeki kodifikasyonlar bu iki kavram asndan, yani onlarn teknik zellikleri
bakmndan deerlendirmitir37. Onun, hukukun teknik unsuruna dahil ettii pozitif hukuk anlayna
aada ayrntl olarak deinilecektir.

3. Halk Ruhu (Volkgeist)

Savignye atfedilen halk ruhu (Volkgeist) kavramn ilk kez kullanan o deil, Das
Gewohnheitsrecht (rf-Adet Hukuku) adl kitabyla bir dier Tarihsel Hukuk Okulu dnr olan
Puchtadr38. Savigny, bu kavram romantik akmn etkisi sonucu benimsemitir39. O, Volkgeist
kavramn ncelikle her ulusun bir devamlla ve deneyimlerinin birliine sahip olduunu gstermek
ve kabul etmek iin kullanmtr. Savigny, Volkgeist kavramn; her zaman geerli, statik ve srekli
bir hukuk sistemi iin uram olduu sylenen doal hukukulara kart olarak, dinamik ve her
40
zaman gelien hukuk kavram vurgusu iin kullanmtr. Ayrca Savignynin bu kavram ele
alnn bir nedeni de yukarda belirtilen Tarihsel Hukuk Okulu iinde blnmedir. Milliyeti bir
syleme kaan Germanistlerin tavr karsnda Savigny, bir lde bu blnmeye engel olmak iin
Volkgeist kavramn kendi teorisine enjekte etmitir41. Bir gre gre, Savignynin bu kavram,
Montesquieu, Voltaire ve Herdere dayandrd ve bir kltr, bir birlik olarak grmek iin kulland
sylenmektedir42. Ayrca, kavram bu anlamda ele alarak Savigny, Fransz Medeni Kanununa kar
olan tavrn da belirgin klmak istenmitir43.

Savignynin Volkgeist kavramnda metafizik bir yan bulunduu savlanmakta ve bu sav

Hegelyen felsefeye dayandrlmaktr44. Ancak, o, bir halkta etkili olann genel insan doas olduunu
ve bunun da kendini bireysel bir tarzda aa kardn sylemektedir45. Yani, halk ruhu kavram,
bireyin stnde duran, onun dnda bir kavram deili bilakis bireyde ve bireyle var olan bir

37
A.g.e., s. 54-110.
38
Bkz. Arsal, S. M. Hukuk Tarihi Dersleri, 1941, Ankara: A..H.F. Yaynlar, s. 18, dipnot 21; Gale, S.
G.,Very German Legal Science: Savigny and the Historical School, , Stanford Journal of International
Law, 1982, Vol. 18, s.131, dipnot 53.
39
Stone, J., Social Dimensions of Law and Justice, 1966, London: Stevens&Sons Limited ,s. 93.
40
F. Schmitt & J. Gres , Abriss der Deutschen Literaturgescihte in Tabellen, , 1969 s.116dan akt.
Gale,1982, s.138.
41
Stone,1966, s. 93.
42
Coing, 1978-79, s. 99-100.
43
Freeman, 1994, s. 785.
44
Topuolu, H., Hukuk Sosyolojisi (Sosyoloji Asndan Hukuk), 1969, Cilt:1, Cezaevi Matbaas: stanbul, s.
20; zbilgen, T., Eletirisel Hukuk Balangc Dersleri, 1979, stanbul : . Yay. No:2170, Hukuk Fakltesi
Yay., No:485, s. 138-140.
45
Savigny, 1840(b), s.21.

71
kavramdr46. Hukukun yaratlmas Savignye gre ortaklaa bir eylemdir. Bu ortaklaa olma
durumunu, dncelerin ve eylemlerin ortakl altnda dnmek yalnz mmkn deil ayn zamanda
gerektir47. Ona gre Volkgeist, bireylerde genel insan ruhu olarak var olan bir kavramdr. te bu
kabulde metafizik bir yn vardr. Yani her bireyde bu ruhun kendiliinden var olacan kabul etmek,
metafizik olmas bakmndan bir yanlg olarak deerlendirilebilir. Bu bakmdan, onun bu kavramn
ampirik olarak analiz etmek mmkn deildir48.

Halk ruhu kavram ou kez milliyeti bir anlayla rtr biimde yorumlanmtr. Bu
yorum tmyle yanl olmamakla birlikte, kavram yalnzca onunla snrl olarak ele almak eksik bir
deerlendirme olacaktr. Bu anlamda ulusal ruh, toplumu oluturan bireylerde, kimi ortak inanlarn
domasna neden olur. Byle bir inan hukuksal sorunlara ilikin ise, bu yoldaki ortak inan hukukun
ta kendisidir. u halde ulusun iinde yaayan ve gelien rf-adet hukuku asl hukuktur49. Bu tespit
doru olmakla birlikte, Savignynin bu rf-adeti duraan bir unsur olarak deil, daha ok dinamik bir
temelde deerlendirdii belirtilmelidir. Onun, Beruftaki halk bilinci kavram yerine Systemde halk
ruhu kavramn getirmi olmas, Almanyada gelien o anki egemen siyasi koullarn bir sonucu olarak
ortaya kmtr. Ancak onun bu kavram kullanmas daha ok, evrimci/organik bir hukuk anlayn
ina etmek ve hukuk bilimini zerkletirmek iindir50.

Hukukun oluumunu bu ekilde deerlendiren Savigny hukukun geliim aamalarn aadaki

snfladrmaktadr:

B. Evrimci Bir Hukuk Anlay ve Hukukun Geliim Aamalar

Yukarda aklamalardan da anlalaca zere Savigny evrimsel/organik bir hukuk anlayn

benimsemitir. O, hukukun geliimine ilikin olarak dnemden sz eder. Bu dnemler: lk(el)
dnem (Jugendzeit), bilimsel dnem (Kulturzeit) ve kanunlar (Gesetzbcher) dnemidir.

1. lk(el) dnem

Savigny, ilk(el) dnem dedii hukukun bu evresinde, yukarda esitli ksmlarda belirtildii
gibi, hukukun dorudan halk bilincinde olutuunu ve onda yaadn ifade etmektedir. lk(el)

46
a.g.e, s.24.
47
a.g.e., s. 21. Ayn konuda Puchta ise bireysel dncelerin/inanlarn hukuk yaratmaya msait olmadn
sylemitir. O, halk, hukuk yaratan inancn ya da zelliini nereden almaktadr? diye sorulduunda, bu soruya
dorudan cevap verilemeyeceini; ancak hukukun insanlarn ortaklaa yaamn bir rn olmas
dnldnde onun bireysel dncelerden ya da inanlardan kaynaklanamayacan, onun kaynann
Volkgeistta olduunu syler. Bylece, hukukun kaynan, bireysel iradelerin bir araya gelerek bir szleme
oluturmasnda bulan szleme kuramn Puchta da Savigny gibi eletirmitir. Bkz. Puchta, 1965, s. 152-160.
48
Cotterrell, R., The Sociology of Law, Butterworths: London,1984, s. 24.
49
ok, Cokun, Trk Hukuk Tarihi Dersleri, Ankara, 1966, s. 158den aktaran, Can, 1982, s. 67.
50
Coing, 1978-79, s. 100.

72
zamanlarda halk, soyut dnce asndan fakir olmakla birlikte kendine, yaadklarna ve sahip
olduklarna dair ok gl bir bilince sahiptir51. Bu dnemde hukuk, dorudan halkn bilincinde
vardr. Halkn ilk(el) dnemi, toplumun henz tam anlamyla rgtlenmedii bir durumu
yanstmaktadr. Hukukun bu dnemdeki varlk kaynana bakldnda, ona gre bireylerin birbirine
benzer davranlar grlmektedir52. Bu benzer davranlar zaman iinde ve tekrarlanarak halkn
bilincinde yer etmeye balar ve bir sre sonra da benzer davranlara ilikin ortak bir bilin oluur;
fakat ona gre oluan bu bilin grnmezdir. Peki bu bilin hangi aralarla grnr klnabilir?
Savigny, bu bilin, uygulamayla ve rf-adetle grnr klnr53 demektedir. O, bu kabullenmeyi
davranlardaki sreklilik kanunu dedii54 kavrama dayandrmaktadr. Buna gre davranlar bir
sreklilik kanunun etkisi altndadr ve bu etki dolaysyla davranlarda devam eden bir benzerlik
srekli olarak korunur. Savignynin Roma Hukuku almalar da bir bakma bu sreklilik anlaynn
bir rn olarak deerlendirilebilir55. nk, ona gre Almanyada 1495 ylndaki Roma Hukuku
resepsiyonu, zamanla Alman hukuk geleneinde ve uygulamasnda bu anlayn srekliliini
oluturmutur. Bu bak as onun evrimci anlayyla rtmektedir. Bylelikle ilkel zamanlarda
hukuk, benzer davranlardan hareketle halkn bilincine ykselen kurallar biiminde kendini gsterir.

2. Bilimsel dnem

Bilimsel ya da kltr dnemi, halkn toplumsal gelimeyle birlikte rgtllk dzeyinin

ykseldii, hukukun da bu gelimeyle birlikte teknik olarak daha yksek bir aamaya eritii
dnemdir. Bu gelimede temel belirleyici unsur, Savignyde de, modern a aklamakta ska
kullanlm olan toplumsal iblm olmutur. Savignye gre, daha nce de belirtildii zere, aslnda
ayn zamanda bir sonu olan toplumsal iblmnn arkasnda duran ya da onun ortaya kmasn
salayan etken isel gereklilik kavramdr. Bu kavramn tam olarak ne anlama geldii yine daha nce
belirtildii zere ak deildir. Ancak bu kavramn evrimci bir hukuk anlaynn temsilcisi olan
Savigny asndan srekli ilerleme fikrini yanstt sylenebilir.

Kltr zamanndaki ilerlemeyle ve bunun sonucu olarak halkn hukuka dair olan bilincinin
zayflamasyla birlikte, hukuk bilincine dair oluan boluu dolduracak yeni bir grup, hukuk bilimiyle
uraan bir uzmanlar topluluu ortaya kmtr. Bu dnemde hukuk, geliimini ortaya kan bu grup
zerinden; ama temeline halkn bilincinden kaynaklanan hukuku alarak devam ettirir. Savigny,
Berufta kltr dneminde arlkl olarak bilimsel hukuktan ve hukukularn bu dnemdeki

51
Savigny, 1840(a), s. 9; Savigny, 1944, s. 4.
52
Savigny, 1840(b), s. 32.
53
a.g.e, s. 35.
54
a.g.e, s. 36. nsan davranlarnda bir sreklilik olduu iddias konusunda bkz, Connerton P., Toplumlar Nasl
Anmsar?, ev., Alaeddin ener, 1989, st., Ayrnt Yay.
55
Vinogradoff, P., Introduction to Historical Jurisprudence, 2002, Kitchener:Batoche Books , s. 107-108.

73
neminden ve almalarndan sz ederken56, Systemde kendi dneminin gereklerini de gz nnde
tutarak, bilimsel dnemde kanunlarn varln kabul etmitir57. Ortaya kan bu grubun grevi ise
eitli ekillerde belirmektedir. Hukuk bilimcileri ncelikle, halk hukukunu formle ederek bunu
yasamann konusu yaparlar. Yani hukukun bir sonraki aamas olan58 kanunlar dnemi iin alma
yaparlar. Bunun iin hukukular, gerek (tipik) hukuk davranlarn ve daha sonra da soyut kanunlar
hukuk kurumlaryla yaayan/organik bir ilikide ortaya koymaldrlar. Bu dnemde hukukular ayrca
yasamay eitli ekillerde etkileyecek olan kiilerin hukuki eitimini de salarlar59. Hukukularn, bu
ve daha sonraki dnemdeki grevi baml bir grev olma niteliindedir. Yani onlarn uralar temel
olarak halk hukuku zerinedir. Bir baka ifadeyle bu ura daha ok halk hukuku zerindeki biimsel
ve teknik bir uratan ibarettir60.

Savigny, hukuku evrimci anlay dorultusunda ele alarak, ondaki sreklilii gstermeye
almtr61. Onun, temele rf- adeti, daha dorusu halkn bilincinde olan hukuku yerletirerek dier
hukuk kaynaklarnn, yani yasamann ve hukuk biliminin, bu hukuktan hareketle olumas tezi, hem bu
sreklilii ispatlama hem de hukuku (yalnz) bir iradenin belirleyiciliinden kurtarmaya almasnn
bir sonucudur.

Bu sreklilik anlay dolaysyladr ki, Savigny, radikal hzl dnmlerden korkuyordu 62,
bylelikle de o, hukukun deiiminden deil hukuktaki deimeden sz etmitir ve bunda srar
etmitir. O hukuktaki devrimsel bir deimeyi nlemek adna byle bir evrimci deiimi
savunmutur63. Onun bu srar, liberal bir anlayla uyumlu bir bak yanstmtr64. Zira Savigny,
idealist (muhafazakar) liberal bir anlayn temsilcisi olarak deerlendirilmitir 65. Doal geliimine
braklmak istenen zel hukuk konularnda yasamann mdahalesi belirlilik yerine belirsizlik
getirmektedir ve bu nedenle Savigny braknz yapsnlar felsefesini zel hukuk konularnda kabul

56
Savigny, 1840(a), s. 12.
57
Savigny, 1840(b), s. 50. Bu deiiklikte Savignynin, Prusya Krallnda yasalarn hazrlanmasnda sorumlu
kurumun bana gerilmesinin de etkilii olduunu sylemek yanl olmayacaktr.
58
Savignyde bu iki aama Systemdeki grleri dorultusunda tarihsel olarak ncelik sonralk olarak deil
birlikte, fakat bilimsel hukuk almalarnn yasamann temeline oturmas biiminde dnmtr. Baknz
Savigny, 1840(b), s. 50-57.
59
a.g.e, s. 48.
60
a.g.e, s. 46.
61
a.g.e, s.36.
62
Mollnau, 1989, s. 85.
63
a.g.e., s. 89.
64
Manigk, 1941, s.218.
65
Manigk, A., Savigny und der Modernismus im Recht, 1914, Berlin: Verlag von Franz Vahlen, s. 7; Wolf,
E., Friedrich Carl von Savigny, Grosse Rechtsdenker, Der Deutschen Geistesgescihchte iinde, 1951,
Tbingen: Dritte neuebearbeite Auflage, s. 506; Coing, 1978-79, s. 85. Savigny kat siyasi iktidar
anlaynn bulunduu devlet iinde, zgrletirilmi bir toplum taraftardr Dilcher, G., Bilimsel Metot ve
Siyasal Karar Alma Arac Olarak Hukuki Pozitivizm, A..H.F.D., 1974, ev. Ahmet Mumcu, s. 480.

74
 etmitir66. zel hukuk alan, rf-adetten ya da teamlden etkilenmeye ak olmas bakmndan
Savignynin teorisi iin uygun bir zemin tekil etmitir. O, zel hukuk alann (zel) iradenin egemen
olduu bir alan olarak tanmlamtr67. Ona gre insan, d dnyann ortasnda yer alr ve onun bu
evresinde en nemli unsur, dierleriyle iletiimde bulunmasdr. Byle bir iletiimde bireyler zgr
varlklar olarak birlikte bulunmak zorundadrlar ve insanln ilerlemesinde bireyler birbirini
snrlamaz aksine birbirinin geliimine katkda bulunurlar. Bu ise yalnz grnmez bir snrn
varlnn kabul edilmesiyle mmkndr ve her bir bireyin etkinlii bylece gvenceye alnm olur.
te snr ve zgr alan belirleyen kural ise hukuku oluturmaktadr68. Denilebilir ki Savignyde
(zel) hukuk, zgrlk alannn snrnn belirlenmesidir69. Grld zere Savigny burada Kant
felsefenin zgrlk anlayndan yararlanmtr70 ve bylelikle onun grnde liberal bir anlayn
olduunu sylemek yanl olmayacaktr.

3. Kanunlar (Geseztbcher) Dnemi

Savignye gre kanunlar dnemi hukukun tarihsel ilerleme iinde geldii bir dier aamadr.
Ancak bu aamaya gelmek iin hukukun yukarda belirtilen, olgunlama aamas diyebileceimiz
aamalardan gemesi gerekir. Onun kanunlar dnemi dedii aamann, pozitif hukukla olan ilgisinden
dolay bunun aadaki blmde ele alnmas daha uygun olacaktr.

II. Savignynin Hukuk Anlaynda Pozitif Hukukun Yeri

Hukukun tarihsel geliimi iinde geldii bir sonraki aama Savignye gre kanunlar dnemi ya
da bir baka deyile pozitif hukuk aamasdr. Bu dnemde artk bilimsel dnemde gelitirilen hukuk,
yasa yapmaya elverili hale gelmitir.

Savignynin hukuk anlaynda pozitif hukukun yeri, yukarda anlatlanlardan

karlabilecekse de, konuya burada bir kez daha ve ayrntl bir ekilde deinmek onu daha belirgin
klacaktr. Zira Savignynin teorisinde yukarda baz ksmlarda aktarlan deiiklikler de aslnda onun
pozitif hukuk hakkndaki dncelerinde belirmektedir.

66
Reimann, M. , Historical School Against Codification: Savigny, Carter, and the Defeat of the New York Civil
Code, American Journal of Comparative Law, 1989, Vol.37, s. 116
67
Savigny, 1840(b), s. 7.
68
a.g.e, s. 331-332.
69
Coing, 1978-79, s. 95.
70
a.g.e, s. 97; Dilcher, 1974,s 471.

75
 Hemen belirtilmelidir ki, Tarihsel Hukuk Okulu ve Savigny yasamaya kar nyargl
olmutur71 ve Savignynin, teorisinde yasamaya ykledii grev genellikle pasif bir grev olmutur 72.
Fakat grlecei zere bu nyarg bir noktadan sonra yasama lehine gelitirilen dnceler biimini
almtr.

Savignynin yasama faaliyetini yapmas bakmndan devlet kavramna ilikin grleri u

ekilde zetlenebilir: Ona gre devlet, halkn manevi varlnn yaayan/organik bir biimi veya
yansmas ve bu manevi varln snrlarn belirleyen bir birliktir 73. Yine Savignye gre devlet,
hukukun ortaya kmasn salayan ayn arala, yani isel gereklilikle ortaya kmtr74. Devletin
ortaya kmasn Savigny ona iki ilev atfederek aklamtr. Buna gre devletin yerine getirmesi
gereken ilevlerinin banda bireyleri hak ihlallerine kar korumak gelir ve devlet bunu usul hukuku
kurallaryla yapar. kinci olarak devlet hakk ihlal edilen bireyi temsil ederek onun hakknn yeniden
tesis edilmesini salar ve devlet bunu ceza hukukuyla salar75.

Savignye gre pozitif hukuk, mutlak bir gle ve dil araclyla oluturulan kanun anlamna
gelmektedir. Buradaki mutlak g ise devlettir. Ancak, bahsi geen pozitif hukukun, yani kanunun
ierii nedir diye sorgulandnda bunun Savignyde halk hukuku (Volksrecht) olduu grlecektir.
Bylelikle kanun, halk hukukunun bir trevi olarak anlalr76. Yasamay, herhangi bir ekilde
bamsz grmek yanl bir dncedir77. Bu bakmdan yasamaya den temel olarak iki grev vardr.
Birincisi, pozitif hukuk iin tamamlayc/boluk doldurucu grev; ikincisi de pozitif hukukun yava
ilerlemesini desteklemek ve bunu temin etmektir 78. Yasamann ikinci grevi Savignye gre onun ilk
grevinden daha nemlidir79.

Belirtilen ilk grevde, rf-adet hukukunun btn bireylerde belirgin olmamas rol oynar. Yani
buna gre, halkn bilincinde bir hukuk vardr; ancak bu her bir birey iin tam anlamyla belirgin
deildir ya da baka bir ifadeyle bu kuraln snrlar yeterince belirgin deildir ve bu nedenle de bir
gvensizlik vardr. te bu durumda, hukuki gvenlii tesis iin onun belirgin klnmasnda yasama bir
tamamlayclk, bir aa karma grevi stlenir 80. Yalnz bu, bir hukuk yaratma sreci deildir. Bu

71
Reimann, 1989, s. 114.
72
Winhold, T., Die Methodenlehre Savigns, Methodenlehre in der Rechtswissenschaft, 2002, Justus Liebig
Universitt Giessen, s. 5.
73
Savigny, 1840(b), s. 22. Savignynin devlet anlay idealist bir gr yanstr biimde yorumlanmtr. Bkz.
Rckert, 1984, s. 312.
74
Savigny, 1840(b), s. 22.
75
a.g.e, s. 26. Ancak belirtilmelidir ki Savignye gre her iki hukuk alan da, yani ceza hukuku ve usul hukuku,
kamu hukuku ya da devlet hukuku alanna aittir.
76
a.g.e.,s. 39.
77
a.g.e, s. 39
78
a.g.e, s. 40.
79
a.g.e., s. 41.
80
a.g.e., s. 41.

76
daha ziyade bir hukuki gvenlik salama ilemidir. Daha ak bir deyile, yasamaya den grev
hukukun biimsel inasdr81. Bu belirlilii ve gveni salarken yasama, teaml yani halkn
bilincindeki hukuku esas alr ve bunu da hukukular eliyle yapar82.

Eer halkn hukuksal davran kalplarnda ve ihtiyalarda bir deiiklik meydana gelir ve bu
durum yeni hukuk kurumlarnn ortaya konmasn gerektirirse, bu yeni hukuk kurumu da, daha nce
sz edilen, hukuku yaratan isel ve grnmez gle, var olan hukuka dahil edilir. Ksacas, yeni bir
hukuk kurumuna ihtiya olup olmadn belirleyecek olan bu isel/sessiz ileyen gtr, yoksa tek
bana yasamann kendisi deil. Yine de yasamann byle bir durumdaki ilevi faydal olabilir. yle
ki; yeni bir hukuk kurumuna ihtiya duyulmas halinde bu hukuk kurumu aniden hukuka dahil olmaz.
Bunun iin bir belirsizlik ya da gei dnemi yaanr. te bu belirsizlik dnemi bir kanun talebiyle ve
yasamann bu talebe uymasyla ortadan kaldrlr. Bunun yan sra, birbiriyle balantl ve karlkl
olarak etkileim iinde bulunan hukuk kurumlarna yeni bir kurumun dahil olmas fark edilmeyen bir
elikiye neden olabilir83. Bu nedenle de ortaya kan bu elikiyi gidermede ve bir yeknesaklatrma
ilemi yapmada yasama yine nemli bir grev stlenebilir. Yasamann bu grevi laykyla yerine
getirebilmesi iin Savigny ona bir baka grev yklemitir. Buna gre devlet, o ana kadar geerli olan
btn hukuk mevcudunu ortaya karacak ve kayt altna alacaktr ve yukarda belirtilen iki grevini
bu sayede yerine getirecektir84. Burada sz edilen rf-adet hukuku ya da teamli hukukun,
Savignynin teorisi bakmndan yaayan hukuk olarak nitelendirilmesi yanl olmayacaktr.

Anlalaca ve yukarda eitli ksmlarda belirtildii zere Savigny, hukukun oluturulmas

bakmndan mutlak anlamda iradeci pozitivizme kar km, bunun yerine ise tarihsel
diyebileceimiz bir pozitivizm anlayn kabul etmitir. Pozitivizmin kklerinin tarihi okulda
bulunduu ve bunun anlalmas iin de balang noktasnn Savigny olmas gerektii
belirtilmektedir85. yle ki, eer her pozitivist akmn salt kendi sorunlar ile uramak yolundaki
temel ilkesi iyice aratrlrsa, Savignynin programndaki pozitivizm gr ortaya kar 86. Ona gre
hukuk, yalnz egemenin iradesiyle ortaya kmaz, fakat tarihsel bir almann rn olarak onun
yardmyla belirgin klnr ve snrlar ona gre izilir.

Bir kez daha hatrlatmakta fayda var ki Savignynin bu syledikleri tamamen zel hukuk
konularna yneliktir. Bu nedenle rnein kamu ya da devlet hukukuna dahil ettii usul hukuku ve
ceza hukuku alanlarnda pozitivist bir anlay geerli olabilir. O, bunu aka dile getirmese de,
yukarda belirtildii zere bireylerin haklarn korumak ve ihlal edilen haklar yeniden tesis etmek iin

81
Mollnau, 1989, s. 89.
82
Savigny, 1840(a), s. 17.
83
Savigny, 1840(b), s. 41.
84
Savigny, 1840(a), s. 17.
85
Dilcher,1974, s. 467.
86
a.g.e.,s . 469.

77
 devlete tand yetkiden byle bir anlam karlmas yanl olmayacaktr. Tabi bu da Savingynin
genel dncesi gz nnde bulundurularak, mutlak manada bir yetki olarak deil, devlete bu grevi
verme amacyla bal bir yetkidir.

III. Savignyde Yorum ve Yorumda Metod

Savignynin hukuk literatrne katks byk oranda onun metodoloji anlayyla olmutur 87.
Hukuk uygulamas ve hukuk yaratm ile ilgili modern yazlar, tartmayla ilgili olarak aslnda hep
Savignynin yorum ilkelerine gndermede bulunmaktadr88. Bu metodolojinin, hukukun ne
olduunun ortaya konmasndaki grnm yukarda incelenmitir. Burada, onun metodolojisinin
hukukun uygulanmas aamasndaki grnm ele alnacaktr. Yani burada hukukun uygulanmasnda
beliren yorum metotlarna deinilecektir.

Savigny, yukarda gsterildii ekilde hukukun kaynan belirledikten sonra, bu hukuk nasl
uygulanacaktr, bu hukukun gerek yaama aktarlmas ve kabul ne ekilde olacaktr sorusunu
gndeme getirmitir89. O, bu konuda, hukukun eitli biimlerde gnlk/gerek yaamda etkisini
gsterdiini sylemektedir. Buna gre, hukuk ncelikle hukuk bilimi eitiminde birok biimde
etkilidir. Sonra, hakimlerin kararlarnda ve en nemlisi bireylerin bizatihi davranlarna ve onlarn
yaamlarna yn veren ara olarak etkilidir90. Hukukun yarg safhasndaki uygulanmasna ilikin
olarak Savigny yorumdan sz etmektedir. Ancak, burada yoruma niin ihtiya duyulur sorusu
gndeme gelmektedir. Savigny, bu soruya, bilimsel hukuk almasnn srekli gelien bir doaya
sahip olmasyla cevap verir91. Bunun da Savignyde, yaamn srekli ilerlemesi fikrinden
kaynakland sylenebilir. Ayrca Savignynin kanunu bir ortalama olarak deerlendirmesi
nedeniyle, o, kanunu uygulayanlarn bu kanuna organik bir ierik eklemek zorunda olduklarn da dile
getirmektedir92. Bu son husus son derece nemlidir. Savigny, kanunun ortalama olmas fikriyle
herhangi bir kanunun dzenleme alanna ilikin halkn ortak davranlarn her ynyle
kapsa(ya)mad gereini kabul etmitir. Kanun, ancak hukukularn ortaya koyduu gerek yaam
ilikilerinin bir ortalamas olabilir, yoksa onu her ynyle iinde tayamaz. Ayrca, halk ruhunda
yaayan hukuk, yalnz bu hukukun temel dncesine ve normlarn karld hukuk kurumlarna

87
Krawietz, W. Zur Kritik der juristischen Methodenlehre siet Friedrich Carl von Savingy, Anales de la
Catedra Francisco Suarez, Yl: 1978-79, Say: 18-19, s. 101 vd.
88
Manigk,1914, s. 7.
89
Savigny, 1840(b), s. 206.
90
a.g.e, s. 206.
91
a.g.e, s. 207.
92
a.g.e, s. 44.

78
yneliktir. Yani btn hukuk normlar halkta ayrntsyla mevcut deildir 93. te bu nedenlerle kanun
yoruma muhtatr.

Savigny tarafndan gelitirilen yorum kurallar ok yaygn bir kullanm alanna sahiptir. 94 Ona
gre bir sanat olan yorum95, kanunda ikin olan dncelerin (kanunun oluumundaki dnceler
anlamnda) yeniden inasdr ve ancak bylelikle kanunun ierii kesin ve tam olarak anlalabilir ve
onun amacna yalnz bylece ulalabilir96. Savignye gre yorum, hukuk biliminin balang ve
temelidir97. Savigny yorumda keyfiyete kar kmaktadr. O, bu durumu, yani keyfiyet halini Berufta
eletirmitir. Ona gre, yargnn grnrde yasayla; ancak gerekte yasann dnda duran herhangi bir
gle (rnein keyfi takdir yetkisiyle) gerek yneten iktidar olmas zararldr98. Bu nedenle de yarg,
ancak belli bir ama dorultusunda yorumu kullanabilir ve yorum da bu ama dorultusunda baz
ilkleri gerektirir.

Ona gre yorumda balca drt ilke vardr. Bunlar; yorumun dilsel ( ya da dilbilimsel),
mantksal, tarihsel ve sistematik ilkeleridir. Kanunun dilsel yorumu anlalaca zere kanunda
kullanlan kelimelerle (bu bakmdan etimoloji ok nemlidir der Savigny 99); mantksal yorum
kanundaki dncenin kurulumuyla/yapsyla ilgilidir. Tarihsel yorum, verili kanunun zamann,
mevcut hukuksal davranlar iin belirgin klmaktr. Savigny, tarihsel yorum iin kanun koyucunun
dncesine atf yaparak onun aa karlmas gerektiini bildirmektedir 100; ancak kanun koyucunun
iradesine atfedilen bu yorumun da, onun kanunun ortaya karlmas iin kabul ettii metot
dorultusunda halktan kaynaklanan hukuk olarak101 anlamak gerekir. Aksi halde Savignynin yalnz
pozitivist bir anlay benimsedii sonucuna ulalacaktr ki bu, yukarda baz ksmlarda akland
zere Savignynin anlay iin yanl bir deerlendirme olacaktr. Buna gre tarihsel yorumun,
kanunun ieriinin tarihsel oluumunu ortaya karacak bilgi 102 biiminde anlalmas doru
olacaktr. Sistematik yorum ise, hukuk kurumlarnn ve kurallarn, daha btnlkl bir ekilde ele
alnmas iin, kanunun isel balantlarnn karlkl ilikisini kurmaktr. Bu balantlar, tarihsel
yorumda olduu gibi benzer ekilde deerlendirilir ve kanun koyucunun dncesi yalnz byle tam

93
Coing, 1978-79, s. 99.
94
Mollnau, 1989, s. 82.
95
Savigny, 1840(b), s. 211.
96
a.g.e, s. 213. Ayn ynde bkz. Savigny, F. C, Vorlesungen ber juristische Methodologie 1802-1842,
1993,Herausgegeben und eingeleitet von Aldo Mazzacane, Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann
s. 89.
97
Savigny, 1840(b), s. 206.
98
Savigny, 1840(a), s. 22-23.
99
Savigny, 1993, s. 101-102.
100
Savigny, 1840(b) s. 214; Savigny, 1993, s. 90.
101
Larenz, 1975, s. 13.
102
Winhold, 2002, s. 11.

79
olarak anlalabilir103. Ayrca Savigny sistematik yorumla kanun boluklarnn giderilmesini de
amalamtr104. Sistem inas ise iki ekilde belirir. lki, tek tek kanunlarn yorumu olarak ortaya
kar. Bu durumda yorum, yukarda belirtilen drt ilkeye gre yaplr ve o kanunun kendi iinde
sistematik bir btnlk salanr. Sonra da kanunlarnn tamamnn bir sistem (hukuk sistemi)
oluturmas iin yoruma bavurulur. Savigny bunlar yorumun tikel ve evrensel ilkeleri olarak
nitelemektedir105. Yani o, bir tek kanunun kendi iinde bir sistem oluturacak biimde yorumlanmasn
tikel; kanunlarn tamamnn bir sistem oluturacak biimde yorumlanmasn da evrensel ilke olarak
nitelendirmitir. Savignye gre, yorumun bu drt unsuruyla birlikte kanunun ieriindeki muhakeme
tamamlanr106. Yukarda da grld zere sistematik ilke yalnz yorumda deil, Savignynin
metodoloji anlaynn genelinde yer alan nemli bir ilkedir107.

Ne var ki her yorumun baars yorumun bu drt unsuru birletirmesi yannda iki koula daha
baldr. Bu koullardan birincisi, dncenin zel ifadesi olan kanundan kaynaklanan zihinsel
eylemin, yani yorumun, etkin klnmas; ikincisi de mevcut metindeki ilikileri aynen anlamak
amacyla yeterli tarihsel bilgiye, yani hukukun yeterli tarihsel bilgisine sahip olunmasdr108. Bu
koullarn yannda, kanun koyucunun, kanunu ortaya koymadaki becerisi de yorumu etkileyen nemli
bir unsurdur. Bu noktada Savigny, iyi bir kanun koyucu ile iyi bir yorum arasnda karlkl bir
etkileim vardr109 der.

Peki mevcut hukuk kurumlarna yeni bir davran kalb girer ve buna dair de bir kural
bulunmazsa ne olacaktr? Yani kanunda bir boluk doduunda bu nasl giderilecektir? Savignynin
bu soruya yant vermeden nce, doal hukuk anlaynn rettii zm reddettiini belirtmek
gerekir110. Byle bir durumda pozitif hukuk kendini, iindeki organik btnsellik sayesinde doldurur
ve bunu aa karmada da kyasa bavurulur. Kyas iki biimde sz konusu olabilir. ncelikle kyas,
pozitif hukuk tarafndan kapsanmayan ve o ana kadar bilinmeyen bir hukuki davran kalb ortaya
ktnda ve bunu karlayacak bir model hukuk kurumu olmadnda gerekir. Bu durumda kyas
kanunda zaten var olan isel benzerlie gre, onun yeniden biimlendirilmesi eklinde kendini
gsterir. kinci durumda ise kyas, varolan bir hukuk kurumunda yeni bir hukuki sorun ortaya
kartnada sz konusu olur. Byle bir durumda da o hukuk kurumunun isel benzerliine gre

103
Savigny, 1840(b), s. 213-214; Savigny, 1993, s. 89-90.
104
Winhold, 2002, s. 11.
105
Savigny, 1993, s. 91-92.
106
Savigny, 1840(b), s. 215.
107
Krawietz, 1978-79, s. 112. Aslnda Savigny iin sistem sorunu ontolojik bir sorun tekil etmektedir. Bkz.,
Coing, H. German Pandektistik in its Relations to the Former Ius Commune, The American
Journal Of Comperative Law, 1989, Vol. 37,s. 13.
108
Savigny, 1840(b), s. 215.
109
a.g.e, s. 216.
110
a.g.e, s. 290.

80
 cevap verilir111. Kyasn her uygulamas hukukun varsaylan isel sonucuna dayanr. Bu isel sonu
ise yalnz mantksal bir sonuca deil; fakat ayn zamanda hukuki davranlarn pratik doasndan ve
onlarn modellerinden kaynaklanan organik sonucuna baldr112.

Savigny gereki denilebilecek bir anlayla kanun koyucunun yasay ortaya koymada
beceriksiz davranmas durumunu da gz nne almtr. Eer kanun koyucu yetersiz, eksik vb. bir
kanun (gerek dil gerekse tarihsel adan) yaparsa bu durumda sorun nasl zlecektir? Daha ak bir
ifadeyle, byle bir durumda yoruma den grev nedir? Savigny, kanundaki yetersizliin iki biimde
ortaya kabileceini syler. Buna gre birinci durumda, kanun ak olmayan ifadeler kullanarak
tamamlanmayan bir dnceyle ortaya kabilir. Dier durumda ise kanun, doru olmayan ifade
kullanabilir. Byle bir durumda kanunun gerek dncesiyle onda dorudan beliren dnce arasnda
bir farkllk vardr113. Bu iki durumda aamal bir zm sz konusudur. Savigny, ncelikle kanun
koyucunun tutarl olmas durumunu dikkate almaktadr. Buna gre, ncelikle kanunun eksik ksm,
kanunun en gvenilir ksmna gre yorumlanr. Daha sonra ise bu kanun, baka bir kanunla yoruma
tabi tutulabilir. Yani, Savigny burada nceki kanun sonraki kanun ayrm yapar 114. Byle bir durumda
yorumda kullanlabilecek olan bir dier husus da kanunun ortaya konmasndaki amacdr115.

IV. Resepsiyona ve Kodifikasyona Kar Duruu ve Thibauta Yant

Savigny, resepsiyon kavramna, bu kavramn bir lkenin dier bir lkeden kanun (mevzuat)
ithal etmesi olarak anlald biimiyle 116 kar kmtr. Kodifikasyon dncesine ise yukardan da
anlalaca zere tmyle kar olmamtr. Ancak burada onun grlerini izah edebilmek ve doru
anlamak iin baz n aklamalarda bulunmak gerekmektedir.

Rnesanstan beri (ve daha da ncesinden) Alman halk, Alman kltr ve de Alman hukuku,
byk bir oranda Avrupada ortaya kan ortak kltrel unsurlarn etkisi altnda kalmt. Bu manada
rnein Alman kltrnn kimi unsurlarnda talyan etkilenmelere rastlanabilmekteydi. Alman
hukukundaki 1495 Roma Hukuku resepsiyonu sonras, sz edilen ortak kltrn zerine yerleen bu
hukuk, Alman hukukunun ayrlmaz bir paras haline gelmitir. Bu andan sonra da Roma Hukuku,
Alman hukuku iin vazgeilmez olmutur. Savigny, Roma Hukukuna nem atfetmekle ve
almalarnn merkezine onu yerletirmekle, bu tarihsel gemii ve gerei grmtr (ve Roma

111
a.g.e, s. 291.
112
a.g.e, s. 292.
113
a.g.e, s. 222.
114
a.g.e, s. 223.
115
a.g.e., s. 223-225
116
Resepsiyon kavramnn farkl anlamlar iin Bkz. Can, 1982: 18-20.

81
Hukukunun birletirici ynn bir kez daha kullanmak istemitir117). Buradan hareketle, bu
resepsiyonun Alman kltrnde bir yozlamaya neden olmad ifade edilmitir 118. Bylece onun, bir
baka lkeden kanun ithal etme manasnda Code Napolyonun Almanya iin bir medeni hukuk
resepsiyonuna konu olmasna kar olan tavr da anlalabilir gzkmektedir; nk bu kanun tmyle
farkl bir lke (ve kltr) iin oluturulmu, tmyle farkl kltr ve gereklikten domutur: Oysa
Roma Hukuku, Alman gerekliinin dnda deil, bilakis onun ortasnda yer almaktadr.

Savigny, kendi zaman asndan kodifikasyona ise eitli gerekelerle kar kmtr. Ancak
belirtildii gibi o, kodifikasyona tmyle kar olmam, sadece bir zamanlama ve yntem sorunu
zerine vurgu yapmtr. Buradan hareketle denilebilir ki, o zamannn gereklilii ynndeki pozitif
hukuk ihtiyacn grmezlikten gelmemitir. Savigny, Thibautun 1814te kaleme ald ber die
Notwendigkeit eines allgemeinen brgerlichen Rechts fr Deutschland (Almanya in Ortak Bir
Medeni Kanunun Gereklilii zerine) adl yazsna, 1815teki eseriyle (Beruf) cevap vermitir ve
yukarda zetlenen kar tavrn belirtmitir. Aydnlanmann rasyonalizmine ve Fransz htilaline kar
bir sempati duyan Thibaut119, eserinin balndan da anlalaca gibi Almanya iin ortak bir medeni
kanun nerisinde bulunmu ve bunu da doal hukuk felsefesinden hareketle yapmay salk vermitir.
Savigny ise, ncelikle iinde yaad zamann (medeni kanun asndan) bir kodifikasyon iin uygun
olmamasn gereke gstermektedir120. Bunu da, hukukun doal geliim izgisi asndan, kendi
zamannn hukuk dzeyinin ve hukuk biliminin henz olgun olmamasna dayandrmtr. Savignye
gre hukuk, kodifikasyon aamasna gelmeden nce, yukarda belirtildii zere eitli aamalardan
gemelidir121. Buradan hareketle o kendi zamannn Almanyasnn hukuk dzeyinin herhangi bir
kodifikasyon iin byle bir aamaya gel(e)memi olduunu gereke gstererek, Almanya iin bir
medeni kanun yaplmasna kar kmtr122. Ayrca bir kanun iin ncelikle uzun yllar iinde
gelien temel ilkelere, onun aada aklanacak olan rehber ilkeler dedii ilkelerin tespit edilmesine
ihtiya vardr. Bu ilkelerin tespiti, bir kanun yaplmas iin nkoul niteliindedir123. Bunlara ek
olarak, hukukun teknik unsuruna dahil olan hukuk dili, ona gre, henz yeterli bir seviyeye
ulamamtr124. Dil konusuna byk bir nem atfetmi olan Savigny, bir halk ya da ulusu bir arada
tutan temel unsurlardan biri olarak grd dili, zamann Almanyas iin, genel bir kanun yazacak

117
Manigk, 1941, s. 205-210. 1495te Almanyadaki parcal siyasi yapdan kaynakl parcal hukuk sistemini
birlesirmek iin Roma Hukukuna bavurulmutu. XIX. yzylda Savigny ayn ama iin Roma Hukukunu bir
kez daha kullanmak istemitir.
118
Manigk, 1941, s. 211.
119
Winhold, 2002,s. 8-9.
120
Reimann, 1989, s. 98.
121
Elliott, E. D. The Evolutionary Theory in Jurisprudence, Columbia Law Review, Vol. 85, 1985, s. 41.
122
Savigny, 1840(a), s. 49.
123
Reimann, 1989, s. 98.
124
De Montmorency, J. E. G, The Great Jurists of the World, XII- (1910-11), Friedrich Carl Savigny, Journal
of the Society of Comparative Legislation, Vol. 11,1910-1911, s. 43.

82
ekilde henz tam olarak gelimi (ortak) bir dil olarak grmemektedir 125. Aslnda bu durum, biraz da
o zamana kadarki hukuk dilinde Latincenin egemen olmasndan kaynaklanmtr126. Tabi Savigny
devrime kar olan fikirlerinin etkisinde, kodifikasyon fikrinin Code Napolyonu artrmas ve onun
esin kaynaklarndan birinin de Fransz htilali olmas dolaysyla buna kar kmtr 127.

Belirtilen bu sebeplerle Savigny, doal hukukun etkisinde kalan ve yalnz akl araclyla
yaplacak olan bir kodifikasyona akca kar durmutur. Eer yalnz akla dayanlarak bir
kodifikasyon yaplacak olursa, bu durumdan beklenen iyilik elde edilemeyecek, bilakis bu durum zarar
getirecektir. rnein aile hukuku, eya hukuku alanna ilikin byle bir kanun yapld dnlecek
olursa, bu durumda bu kanun, hukukun yalnz teknik ksmn ieren ve yalnz bu ekilde geerli olacak
bir kanun olacak (ancak etkin olmayacak)tr. Oysa ki, byle bir durumda ailenin, ancak yars kanuna
ait olabilir, dier yars ise rf-adet, dine vb. ait olacaktr ve bu alanda yaplacak bir kanun, bu nedenle
belirsiz ve kararsz olacaktr128. Hukukun teknik ksmnn baars, onun politik unsura dayanmasna
baldr ve bu nedenle teamli olarak var olan hukuki davranlarn doru tespit edilmesi gerekir (yani
tarihsel aratrma gereklidir). Ve bu teamli hukuk davranlar gerek hayatta kanunda yazl olan
dzenleme kadar geerlilie sahiptir129.

Savigny, kendi zaman asndan kodifikasyona kar km olmakla birlikte, aslnda

Thibautnun Alman ulusunu birletirecek bir kodifikasyon fikrini kendisinin de savunduunu ve bu
anlamda Thibaut ile ayn grte olduunu; ancak amataki bu ortakln aralarda ayrldn
sylemitir130. nk ona gre Alman hukukunun asl kayna ve oluumu, ancak tarihsel bir
aratrmadan sonra anlalabilir ve kanun da bu noktadan sonra oluturulabilir. Bu konudaki her hata,
yarar salamaz; yalnz felaket getirir. Oluturulacak bu hukukun keyfi bir irade tarafndan deil,
yzyllardan beri olumu Alman ulusunun rfadeti dorultusunda olmas ve niversitelerde
hazrlanmas gerekir131. Aralardan biri belirtildii zere tarihsel almayken dieri yine belirtildii
zere byle bir kanunun niversitelerde hazrlanmas gereidir; nk eer hukuk bir bilimse, kanun
hazrlanmas bal bana yasamaya braklamaz132. Dier husus, Thibaut bu kanunun iki ile drt yl
arasnda bir zamanda hazrlanabileceini sylerken Savigny doal olarak bunun daha uzun bir zaman
alacan sylemitir133.

125
Savigny, 1840(a), s. 52.
126
Koschaker, P., Europa und das Rmische Recht, Mnchen-Berlin: Biederstein Verlag, 1947, s. 84.
127
Reimann, 1989, s. 115.
128
Savigny, 1840(a), s. 46-47.
129
a.g.e, s. 48.
130
a.g.e, s. 155.
131
a.g.e, s. 153. Burada Savignynin bu Alman Hukukundaj Roma Hukuku etkilenmesini gz ard emtediini
bir kez daha belirtmekte fayda vardr.
132
Reimann, 1989, s. 109,
133
Savigny, 1840(a), s. 156.

83
V. Savignynin Doal Hukuka Bak

Savignynin hukukun oluumuna ve onun dnemlerine ilikin temel grleri aktarldktan

sonra, bu ksmda, doal hukuka tepki mahiyetinde deerlendirilen hukuk anlaynn, aslnda doal
hukuk felsefesinden nasl etkilendii ve ona ne ekilde kar durduu deerlendirilecektir. Geri
yukarda baz ksmlarda onun doal hukuka kar olan tutumu ksmen aktarlmt; ancak burada
Savignynin doal hukukla olan ilikisi daha detayl ele alnacaktr.

Tarihsel Hukuk Okulunun ve dolaysyla Savignynin fikirlerinin doal hukuka kar bir tepki
olarak ortaya kt sylenmektedir134. Gerekten de Savigny, dneminin Fransz htilalinin ak
etkisinden ve aydnlanma dneminden kaynaklanan rasyonalist doal hukuka kar kmtr. O, doal
hukukun, yalnz akl kullanarak gelitirilebilecek bir hukuk sistemi iddiasn reddetmitir 135. Tarihi
Hukuk Okulu, doal hukuk ilkelerinin nesnel gereklikten deil de soyut akldan kaynaklanm
olmalarn eletirdii ve kanun koyucu iin evrensel, ebedi, deimez hukuk normlar bulunmad
tezinden yola kmtr136. Ona gre, her halk kendi zel kimliine, kendi zel halk ruhuna sahip
olduundan, btn halklar (toplumlar) iin geerli (ayn) deimez bir hukukun varl sz konusu
olamaz(d)137. O, hukukun kaynann salt akla dayanamayacan syleyerek adeta sosyolojik bir
bak as sunar ve szlemecileri de yukarda gsterildii zere bu adan eletirmitir. Savigny
yukarda da belirtildii gibi, szlemecilerin doa durumu anlaylarna ynelik olarak, her eyin adeta
igdsel bir durumda yaandn ve eitli gelimelerle gnmzdeki (XIX. yzyl) gelime
seviyesine ulald savn yadsmakta ve bunun tarihsel olarak aklanp kantlanamayacan
sylemektedir138. Bu bakmdan o, evrensel doal hukuk anlaynn, akl araclyla bulunacak, her
zaman ve her yerde geerli olacak hukuk savnn, ihtiya duyulan tek eyin iyi sistemli ve gerek
anlamda iyi kanunlar olduu fikrine de kar kmaktadr139.

Ancak kimi noktalarda Savignynin, doal hukuk anlaynn baz miraslarndan etkilendii ve
onun bu miras hukuk anlaynda kulland da grlmektedir140. XIX. yzylda, Almanyadaki doal
hukuk anlay baz alardan Avrupadaki (zellikle Fransa ve ngiltere) dier doal hukuk

134
Marx, K. The Philosophical Manifesto of the Historical School of Law, Rheinische Zeitung, 1842,
No:221, August 9; Honig, 1935, s. 160; Koschaker, 1947, s. 275; Freeman, 1994, s. 785; Stone, 1966, s. 93;
Winhold, 2002, s.4 .
135
Gale, 1982, s. 136.
136
Brimo Alberto, Les grands courants de la philosophie du droit et de ltat, Paris, 1967, s. 160-161den
aktaran Can, 1982, s. 68.
137
Kaufmann-Hassemer, 1994, s. 67; Stone, 1966, s. 88.
138
Savigny, 1840(a), s.8-9; Savigny, 1944, s. 4; Stern, J, Thibaut und Savigny, Ihre Programmatischen
Schriften, 2002, Zweite Auflage, Berlin: Franz Wahlen
s. 66.
139
Savigny, 1840(a), s. 22.
140
Schwarz, A. B. John Austin and the German Jurisprudence of His Time, Politica, 1934, No: 2, s. 178-199,
s. 185; Coing, 1989, s. 13; Leonhard, R. Methods Followed in Germany by the Historical School of Law,
Columbia Law Review, 1907, Vol. 7, s. 580; Dilcher,1974,s. 470.

84
anlayndan farkllk gstermekteydi ve bu farkllk, bir sistem inas fikriyle kendini gsteriyordu.
te Almanyadaki bu doal hukuk geleneinin, Savignynin bir hukuk sistemi inas abasnda etkili
olduu sylenebilir. Bu etkilenmenin bir dier rnei ise hukukun rehber ilkeleri (leitenden
Grundstze des Rechts) kavramnda yer almaktadr141. Bu kavram Savigny geometriden verdii u
rnekle aklamaktadr: Her gen iin bilinen bir tespit vardr, bu bilinen tespitle ona dair geri kalan
(bilinmeyen) her ey, ayn (zorunlu) balanty takip ederek bulunabilir. Yani bununla, rnein iki
kenar ve aralarnda duran ann bilindii bir genin geri kalan unsurlar da elde edilebilir. Savigny,
bu (biraz kark) rnekte unu sylemek istemektedir: Bir gen iin bilinen bir ilke vardr, bu da
genin i alar toplamnn 180 derece olduudur ve bu temel tespite dayanarak o, iki kenar ve bir
as bilinen bir genin bilinmeyen dier unsurlarnn da tespit edilebileceini syler. Benzer biimde
hukukun her bir ksm da geri kalan bulabilecek byle ilkelere sahiptir ki bunlar rehber ilkeler
(leitenden Grundstze) olarak adlandrr142. Hukuk bilimindeki btn baar bu ilkelere (leitenden
Grundstze) sahip olmaya dayanmaktadr ve Roma Hukukularnn bykl de bu ilkelere sahip
olmalarndan gelir143. Ancak o, doal hukukulardan (Thibautdan ve dier doal hukukulardan)
farkl olarak, hukukun en iyi ilkeleri olduuna inand ilkeleri bulmada; hukukularn (teoride) zgr
olmadklarn savunur. Savigny, Systemde gsterdii gibi, bir hukuk sisteminin ancak tarihsel
olarak kurulabileceini savunur. Ksaca, doal hukukular rehber ilkenin ya da genel olarak ilkelerin
yalnz akla dayal varsaymn talep ederken, Savigny bu ilkenin bulunmasnn tarihsel kaynaklara
dayanmas gerektiini syler.144 Ve her adaki itinal almalar, isel gerekliliin sonucu olan bu
ilkeleri bulmaya ynlendirilmeli, onu gen ve taze klmak iin almaldr 145.

Savignynin doal hukukun mirasn kullanmas daha temelde, daha sonra Systemde dile
getirdii ve yukarda belirtilen (zel) hukukun ontolojisine ilikin grdr. Bu gre gre (zel)
hukuk, zgr bireylerin karlkl varolularn dzenleyen kurallar btndr. Bu, Kantn doal
hukuk felsefesinden kaynaklanan bir doal hukuk anlaydr146.

1815 ile 1840 aras srete ise Savignynin ilgisini ve entelektel odan, her bir ayr (ulusal)
hukuk sistemlerindeki ortak unsurlara, bu ayr hukuklarda kendini gsteren evrensel ruha
147
ynlendirilmitir . Aslnda System de bu ynelimin bir sonucudur ve Savignynin, Roma
Hukukunun Avrupadaki genel geerliliini gstermeye almasnn bir abasdr. Savigny kendisi

141
Gale, 1982, s. 136.
142
Savigny, 1840(a), s. 22, Savigny,1944, s.11-12, Stern, J., 2002, s. 71.
143
Savigny, 1840(a), s. 28-29; Stern, J., 2002, s. 73.
144
Schlosser, E. Molitor, Grundzge der neueren Privatrechtsgeschichte, 2d Edition, 1975,den aktaran
Gale,1982, s.136.
145
Savigny, 1815, s. 6.
146
Coing, 1989, s. 13.
147
Toews, 1989, s. 142.

85
de bu hususu ifade etmitir148. Yine de uras aktr ki, yukarda Savignynin doal hukuka ilikin
dncesinde de grld zere o, soyut nitelikteki, tarihsellikten bamsz deer vgsne
dayanan hukuk anlayna kar kmtr149.

DEERLENDRME

. Herhangi bir kuram incelerken, her eyden nce o kuramn douu ve olgunlamas
srasndaki dnce dzeyini, insanlarn ulatklar kltr derecesini mutlaka gz nnde bulundurmak
gerekir. nk insan zekasnn her adaki olgunluk derecesi, o an bilimsel gereklerini ve manevi
inanlarn derinden etkiler. Daha dorusu belirli bir adaki insan zekas ancak o adaki geliim
derecesine ve kltr hazinesine gre rn verir150. te Savignynin teorisini de byle bir erevede
deerlendirmek, onu daha iyi anlamay ve analiz etmeyi beraberinde getirecektir.

Tarihsel Hukuk Okulunun ve Savignynin hukuka katks, en azndan hukuk kurallarn

toplumun bir paras olarak grmesinden gelmektedir. Ayn ekilde, hukukularn ve de hukuku
uygulayanlarn genel olarak toplumun paras olduunu ve bu anlamda onlarn, toplumun hukuk
anlayn yansttklarn sylemeleri belli bir gereklie tekabl etmektedir 151. Savigny, gnmzde
ortaya atlan hukuk sosyolijisi teorilerinin152 bir oundaki dnsel temeli, daha XIX. yzyildan
grmtr. Gnmzdeki hukuk sosyolojisi almalarnn gsterdii ve genel olarak kabul edilen bu
geree gre; hukuk, kitaplardaki/pozitif hukuk dnda, yaayan baka bir grnme sahiptir ve ite
Savigny bunu daha XIX. yzylda grmtr. Onun kendi teorisindeki aray, bir bakma grd bu
gerein nasl alabileceine ynelik bir gayrettir; baka bir deyile yaayan hukukla kitaplardaki
hukuk arasndaki ayrln nasl giderilebilceine ynelik bir gayrettir. Bunda ne kadar baarl olduu
elbette tartmaldr ve dern alma gerektien bir konudur.

Bununla birlikte Savignynin teorisinde yanl ele alnan kimi hususlar da olmutur. Tarihsel
Hukuk Okulunun (ilk) hatas (ise), hukuku tarihin ve filolojinin gerisine atmak olmutur. Ayrca,
Alman Tarihsel Hukuk Okulu, sonraki hukuku gemiin hukukuyla aklamaya almakla da hataya

148
Savigny, 1840(b), s. 21.
149
Brunig, A. , Recht und Positives Recht bei Kant und Savigny,
www.hausarbeiten.de/faecher/vorschau/4256.html, s.12.
150
Hirsch, E., Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri, Anlara : Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma
Enstits, 1996, s.74.
151
Freeman, 1994, s. 787.
152
Bknz. Sociology of Law in Non-Western Countries / Edited by Masaji Chiba, Oati:The International
Institute for the Sociology of Law, 1993; John Grifitths, Legal Pluralism And The Social Working of Law
Coherence and conflict in law : proceedings of the 3rd Benelux-Scandinavian Symposium in Legal
Theory, Amsterdam, January 3-5, 1991; Werner F. Menski. Comparative Law in a Global Context : The
Legal Systems of Asia and Africa, London: Platinium Publishing, 2000.

86
dmtr153. Ayrca denilebilir ki; genel olarak Savignynin kurmaya alt bu btncl teori, yani
hukukun kayna, yasalatrlmas ve uygulanmas aamalar adm adm pozitivizme giden bir anlay
yanstmaktadr.

KAYNAKA

Arsal, S. M. (1941), Hukuk Tarihi Dersleri, Ankara :A..H.F. Yaynlar

Brunig, A. (2002),
Can, C. (1982),
Coing, H. (1978-79),
Coing, H. (1989),
Commentary (1972),
Connerton, P. (1999),
Cotterrell, R. (1984),
De Montmorency, J. E. G
(1910-11),
Dilcher, G. (1974),
Elliott, E. D. (1985),
Freeman, M.D.A (1994),
Recht und Positives Recht bei Kant und Savigny,
www.hausarbeiten.de/faecher/vorschau/4256.html
Hukuk Sosyolojisi ve Tarih Asndan Resepsiyon (Basl
Olmayan Doentlik Tezi), Ankara
Savigny und die deutsche Privatrechtswissenschaft, Anales
de la Catedra Francisco Suarez, Yl: 1978-79, Say: 18-19,
s. 83-100.
German Pandektistik in its Relations to the Former Ius
Commune, The American Journal Of Comperative Law,
Vol. 37, p. 9-15.
Savigny: German Lawgiver . Marquatte Law Review,
Vol. 55, p. 280-297.
Toplumlar Nasl Anmsar?, ev., Alaeddin ener, st.:
Ayrnt Yay.
The Sociology of Law, Butterworths: London,
The Great Jurists of the World, XII-
Friedrich Carl Savigny, Journal of the Society of
Comparative Legislation, Vol. 11,p. 32-54.
Bilimsel Metot ve Siyasal Karar Alma Arac Olarak Hukuki
Pozitivizm, A..H.F.D., ev. Ahmet Mumcu
The Evolutionary Theory in Jurisprudence, Columbia Law
Review, Vol. 85, p.38-94, (1985).
Lloyds Introduction to Jurisprudence, Sixth Edition,
London: Sweet&Maxwell Ltd.

Gale, S. G. (1982), Very German Legal Science: Savigny and the Historical
School, , Stanford Journal of International Law, Vol. 18
p.123-146 (1982).
Honig, R. (1935), Hukuk Felsefesi, ev. M. Yavuz, kinci Basm, stanbul:
Burhaneddin Matbaas
Hirsch, E.(1996), Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri, Ankara:
Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, 1996
Kaufmann, Arthur Einfhrung Rechtsphilosophie und

153
Leonhard, 1907, s. 581.

87
Hassemer, Winfried (1994), Rechtstheorie der Gegenwart, Heidelberg: C. F. Mller
Juristischer Verlag
Koschaker, P. (1947), Europa und das Rmische Recht, Mnchen-Berlin:
Biederstein Verlag
Krawietz, W. (1978-79), Zur Kritik der juristischen Methodenlehre siet Friedrich Carl
von Savingy, Anales de la Catedra Francisco Suarez, Yl:
1978-79, Say: 18-19, s.101-132
Larenz, K, (1975), Methodenlehre der Rechtswissenschaft, 1975, Berlin
Heidelberg: Spinger Verlag
Leonhard, R. (1907), Methods Followed in Germany by the Historical School of
Law, Columbia Law Review, Vol. 7, s. 573-581.
Manigk, A., (1914), Savigny und der Modernismus im Recht, Berlin: Verlag
von Franz Vahlen.
Manigk, A. (1941), Savigny und die Kritik der Rezeption, Zeitschrift der
Savigny-Stiftung fr Rechtsgeschichte, Romanistische
Abteilung, Band: 61, 1941, s. 187-230.
Marx, K. (1842) The Philosophical Manifesto of the Historical School of
Law, Rheinische Zeitung, No:221, August 9, 1842
Mollnau, K. A. (1989), Contributions of Savigny to the Theory of Legislation, The
American Journal of Comparative Law, Vol. 37, p. 81-93
(1989).
zbilgen, T. (1976), Eletirisel Hukuk Balangc Dersleri, stanbul : . Yay.
No:2170, Hukuk Fakltesi Yay., No:485
Puchta, G. F.(1965), Das Gewohnheitsrecht, Erster und Zweiter Teil, 1965,
Darmstad: Wissenschaftliche Buchgesellschaft
Rckert, J. (1984), Idealismus, Jurisprudenz und Politik bei Friedrich Carl
von Savigny, Ebelsbach: Rplf Gremer Verlag
Rckert, J. (1989), Unrecognized Legacy: Savigny's Influence on German
Jurisprudence after 1900, The, American Journal of
Comparative Law, Vol. 37, p. 121-138 (1989).
Savigny, F.C. (1815) ber den Zweck dieser Zeitschrift, Zeitschrift fr
geschichtliche Rechtswissenscahft, Band 1, s.1-18
Savigny, F.C. (1840a), Vom Beruf Unserer Zeit fr Geseztgebung und
Rechtswissensachft, Dritte Auflage, Heidelberg
Savigny, F.C. (1840b), System des heutigen Rmisches Rechts, Erster Band, Berlin
Savigny, F.C. (1944), Grundgedanken der historischen rechtsschule 1814/40,
Tekrar Bask, Frankfurt:Vittorio Klostermann
Savigny, F. C. (1993), Vorlesungen ber juristische Methodologie 1802-1842,
Herausgegeben und eingeleitet von Aldo Mazzacane,
Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann
Schwarz, A. B. (1934) John Austin and the German Jurisprudence of His Time,
Politica, 1934, No: 2, s. 178-199

88
Stern, J. (2002), Thibaut und Savigny, Ihre Programmatischen Schriften,
Zweite Auflage, Berlin: Franz Wahlen
Stone, J. (1966) Social Dimensions of Law and Justice, London:
Stevens&Sons Limited
Toews, J. E. (1989), Immanent Genesis and Transcendent Goal of Law: Savigny,
Stahl, and the Ideology of the Christian German State, The,
American Journal of Comparative Law, Vol.37, p 139-170
(1989),
Topuolu, H. (1969), Hukuk Sosyolojisi (Sosyoloji Asndan Hukuk), , Cilt:1,
Cezaevi Matbaas: stanbul
Vinogradoff, Paul (1961), Roman Law in Medieval Europe, Oxford University Pres
Vinogradoff, Paul (2002), Introduction to Historical Jurisprudence, 2002,
Kitchener:Batoche Books
Winhold, T.(2002), Die Methodenlehre Savigns, Methodenlehre in der
Rechtswissenschaft, Justus Liebig Universitt Giessen
Wolf, E. (1951), Friedrich Carl von Savigny, Grosse Rechtsdenker, Der
Deutschen Geistesgescihchte iinde, s.464-535, Tbingen:
Dritte neuebearbeite Auflage

89