Samuelispufendor 1672 Pufe

Hf -j> !< 9' '*?
,'
r..
^ms^
i^ 6
N TME CUSTODY Or TME

BOSTON PUBLIC UBRARY.
f 5HELF N
VAUAMS
"
J(dO./G
'^x.
\
SAMUELIS PUFENDORFII
DE
URE NATURiE
ETGENTIUM
LIBRI OCTO.
Cum Gracia & Privilegia S. Csefare^ Majeflatis.
^ . ,,4
LONDINI SCANORUM
Sumtibus ADAMI ^WMSl^n^ im|
(
VITUS S^âi^(î%l Acad. Typgr.
ANNO MDC LXXn.

SUMMA PRIVILEGIL
r^j4iitum efi prhikgio Sacr^ C^fare^ Afaje/Iatps ^ ne quk
pr^fens hocce opm , live integrumjive aUquam ejusparteWj
^^tra decem annos^ a prima editionU die computandos^ intra
SacriRomani Imperij^ ditionum^ C^farfs hdreditariarum li*
mites ftne ûtoris lieentia imprimaty aut alibi imprejjum eo*
dem importety ^ dijirahat^ Jub pma conjifcationps omnium
ejusmodi libroruy ^quin^ marcarum auri puri : prout latius
defnitur in ipfo privilegij diplomate^ dato Vienn^ die XL Jam
^nno M. DC LXXIL
SEREMISSIMO POIENTISSIMOQUE
PRINCITI AC DOMINO
DOMINO
CAROLOXI.
GOTHORUM,
SVECORUM,
VANDALORUMQyE REGI, AC PRIN-
HEREDITARIO,MAGNOPRINCIPl
CIPI
FINLANDI^, DUCI SGANIiE, ESTHO-
N\M, LIVONItE, CARELIiE, BREM^,
VERD^,STET1NI, POMERANIiE, CAS^
SUBIiE ET VANDALIiE, PRINCIPI
RUGI^, DOMINO INGRIiE
ET VVISMARIiE,
NEC NON COMITI PALATINO RHE-
NI, BAVARIiE, JULIACI. CLWIM
ET MONTIUM DUGI, &c.&c.
SERENISSIME AG POTEN-
TISSIME REX,
DOMINE CLEMENTISSIME,
On longe funt arceflen-

dsG rationes, Rex Augu-
sTissiME, quas excufandic
audacise mex debeam al-
legare quod huncce librum Ma-
JESTATi TuM confecrarje fuftineara.
Infapientisfimislegibus, quas popu-
lo fi bi quondacQ peculiariter dile-
do
lo ferrc dignatus cftDeus, Ipfclibi
vindicabat prima quse^; foecundi-
tatis fpccimina nonanimaliu dunta-
xat, fcd 6c quse mortalium provo-
cata labore terraquotannis profun-
dcrct.. Scilicct quod fas eflet, an-
tequam ipfi casres ufibus fuisadpli-
carent , publice profitcri , omnem
iftam naturse ubcrtatcm Dci bene-
ficiumeflo; Illumanimantibusvi-
res fefe mukiplicandi, agris & arbo-
ribus frudus protrudendi infevifle;
Ejusdem dono felicisfima fe regio-
ne potitos. Quin & mortalcs in-
tcr vcnerationis aut fingularis afie-
lus argumentum habctur, primi-
tias felediorum fruduum oflerre,
queis
.
queis poft tarde labentis anni mo-

ras ipfa novitas lenocinatun.. Gra-
tiofo primitiarumnomine & hicce
liberadMAJESTATis Tu^ delubrum
deponitur.; primusquippeingenij
foetus, in Carolina Tua conce-
ptus editusq;, quipublicam eruditi
orbis lucem fubire non formidet
Eo impenfius propitiam Majesta-
Tis tuM auram fibi exoptat , quod
prout ifta aliubuerit , ita vivacita-
tem fibi fatumq;

, i
prsecepturus fit -,
poftquam ex eo folo, quod ad tan-

tiargumenti illuftrationem ingeni-
um aut induftria mea conferre po-
tuit , applaufum feculi fperare, am-
bitiofum plane 6c improbum forec.
Caeterum ejus votifiduciam exipfa
potisfimum Carolin^ gratia adfu-
mere audeL. Hanc enim cum con-
ditoris fiji nomen pr^ferre jufferit
Majestas Tua, ejusdem celebrita-
temfibi peculiaritercordi futuram
fatis oftendiL; eoq; ifthsec futuras
foecunditatis rudimenta haut reje-

dum iri ipes eft, quo &c csetera e-
jusdem ingenia minus verecun-
denturfamamlacefl^re, poftquara
de tanto Numine cau-
fibi tutelari
tum intelligunt,. Et fane qudd

ejusmodi potisfimum monumcn-
to tcneros annos infignire Ma-
JESTAS TuA volueriL, id &: futu-
ras Tu magnitudini laetisfimo
pras-
praeludit augurio , quafi rccenti
opus foret ac vegeta ingeniorum
vi, quas geftis Tuis dicendis fit
defacigandaj: de Majestatis
6c
TuiE in pietatem, honeftam^; a-
nimorum culturam propenfio-
ne fplendidisfime teftatiin.. Qiian-
quam ad iftam capellendam Ma-
JESTAS TuA non raodo excitato
Mufis novo ddubro, fed & pro-
prio exemplo cives fuos excita-
tum it-. Sane enim mirabundi
percipimus, quam felici fucceC
fu Majestas Tua vividam iftam ca-
pacisfimi ingenij vim per omne fa-
picntiae genus eircumferat, qua
quidem imbui decorum a : profi-
cuum
cuum fuerit illis, quos fummo rc-
rum humanarum faftigio DEUsde-
ftinavit. Jam primum lincero de di-
vinis fenfu imbutus animus, ut fu-
premi Numinis pace conciliata
fempermeminerit omniaadipfius
placitumacgloriamreferre,atq;ita
fubjedumfibigregemmoderarijUt
ratioeidemconftare posfit apud il-
Ium,cuiin regesipfos imperium eft.
Simulq; perfpeStum, fanflisfima
morumpraecepta,qu6 cum divinis
myfteriisfimulinculcanturjtacum
indole vita; civilis confpirare, ut ifta
per imperantes asque ac cives ex-
preffa beatisfimum reip. ftatu pro-
dueere fmt idonea. Indc curse fuit
b hau-
,
haurirc linguas , eruditarum ani-

marum interpretes, intelligere vi-
tx humanse genium, mores ac ftu-
dia mortalium expcndere,quse vis
kritandi animos, componendiq;
quibus mediis civitati intus quies,
adverfus exteros fecuritas conftet.
Aliorum prseterea exempla princi-
pum,ac inprimisMajorum tuorum
belloac pace cgregie gefta perlu-
ftrata, qux & ftimulos ad paria aut
maiora patranda fubdere poftents
&planisfimam defignare viam of-
ienfa procul ad immortalem glori-
am graftandi. Deniq; nec illa re-
gioFum ftudiorum poftrema pars
fuitâofl!, qu^ iaftitutamortaKum
vitam
Vitam tempcrent, quse hominibus
inviccm obligatio, quibus legibus
diverforu interfe populorumne-
gotiarcgantur, qusecaufaaut com-
pages civiliumfocietatu^quseimpe-
rantium poteftas, quodcivium ad-
verfus hos, autinter fe vinculum.
C)uorum pleraq; cum iftilibrode-
ducere propofitum fuerit,velipla
argumenti commendatione apud
Maiestatem Tuam molliorem fibi
admislionem poIIicetur.Prsefertim
cum Maiestas Tua huic difciplinse
maximam dignationem addiderit,
dum eandem in Regni iui Acade-
miis publice doceri jusfit. Scilicet
quod indignum videretur, Ulpiani
b 2 ac-
acPapimamdecrctis omnia pulpita
refonarejCreatoris O.M.Ieges,per
congenitx rationis lumen raortali-
businfinuatas, incultu velut obfo-
lefcere,reliquarum utiq; legumfun-
damentum & norma, jura civilia
nobilitate tantum excedentes
quantum omne genus humanum
unacivitate,totiusq; civitatis falus
&tranquillitas fingulorum civium
incolumitatc potioreft. Et cum
MajestasTua ad ifthanc difciplina
in rccensabsfe inftituta Carolina
docenda lautis me conditionibus
clementisfime evocare dignata fit,
non vifa fuit ratio magis idonea ex-

promeadas de votislimse venerati-
oni

oni, conomine MAJESTATiTuyE de-

bit^, quam fi ifthoc qualicunq; do-
cumento declararem, faitem vo-
luntatis aflatimefTejfiqua tenuitas
ingenij patiatur, aliquid ad exor-
nandam quse commifla eft Spar-
tam conferendi. Quod fi conatus
ifte Majestati Tuê quocunq; no-
mineprobatusfuerit >neq; Gêtero-

rum, qui favorem de-
aequi funt ,
fperOj neq; iniquorum malevolen-

tiamformidabo. ItaDEusb.M.fce-
ptrum Majestatis Tu^ fecundet
ut CaroliSj GusTAvisq; Tuis per
gefta Tua non minus fplendoris
accedat , quam Familise, Regno^;
Tuo Ipfl intuIerunL; TuAMq; Ma-
b 5 JE-
JESTATEM coelos adcuntcm non nifi
feri nepotes videant; poftquam
Carolum Undecimum dclicias &:

miraculum fecuii prxfentis, admi-
rationem&iexemplum futurorum
abfolveriL.
S^CR^ REGIM MJÊSTATIS TV^
devotyumm c^ humilUmn jervm
SAMUEL PUFENDORF.
LECTORI BENEVOW
I ingenio .aut induflri^ me^ fatis confide-
rem, fupervacuum foret rationes conqui-
rerejquare &ego aliquid oper^fumfetim
circa excolendam& illuftrandam nobi-
liffimam atq^ utililTtmam difciplinam ;;
quasdiu negle(fta &fereignorata hoc de-

mumfecuio dignitatifu^ adfericoepitrcumidapudom-
fiis^fat favoris habeatjjdepublico bene velle mereri. E-
nimvero cum tam celebriferantur fama fcriptores, qui

primilumenhuic fcienti^ intuleruntjcaufashxijusinfti-
tutiexponerenanabsrefuerit, ne velacftum agere^vel
improbam adverfus monumentatamilluflriumingeni
orum comparationemaffecftarevidear. Et primoqui
dem cum quonda juvenilibus annisElementaqua;dam
bujusdifcipiinas inkcem
dare fufl:inuifIem5nontame3&
temeritateâut irreverentia adverfus eruditiffimum fecu-
lunij qvam ut illi^ quimihi tunc benecupiebantjquak'-
cunq^' haberentfpecimenjex qvo occalionem me com^
mendandiarriperepoffentj quajapudplerosq; bonosex-
eufationem ex astatis atq, conatus fimplicitate inve*
nerunt degoruni fane videbatur 5 maturiore aliquo
:
fcripto priorisimmaturitatem velut publicedeprecari.

Quo ipfo etiam manifefti mendacij arguentur impuri
cujusdam fycophantas commentaj CGntraiflud opu-
icuJum libello famofo difTeminata Etfi jam tum viri
bom pabiicis quoq^fcriptis calumniamiflamultrocoa-
futa-
futaverint 5 & mihi tiunquam par vifum fuerit,
homi-
ifti
ni tantumdignationis adderejUtrefponfi quideidemre-

ponerem. Sed & iila caufa me ad aiiquid in hocgenere
conandum impellere potuit, quod cum SERENlSSI-
MUS ELECTOR. PAL ATINUS ad ifthanc difciplinam
in Academia Heidelbergenfi docendam clementifsime
meeyocafTet, primumqsme abeademdifciplinaprofef-
foris titulum gerere juffifTet 5 (qvo exemplo deindc aiii
eandem profeffionem JurisNaturalis &
Gentiumin fuas
Academias recepiffe videntur: ) omnino elaborandam
mihi fueritût ad eam diicipiinam excolenda aiiquid con-
ferremjqu^primomeinterpreteinpubiicas cathedras
adfcendifTet. Et fane poterat adhuc iila fuppeditare
materiamjquac nonminusingenij quaminduftria^cape-
ret; nec folum (roofjLoOoTroieiv y quod Erudito cuipiam
Viro vifum^heicreii^Slum. Equidem palmam hadlenus
tuliffejudicatus fuitnon praster meritum HugoGrotmsy
quidcprimus fecuium adiftam difciplinam asfliman-
dam eyocafle videlur, & itaineadem eft verfatusût cir-
ca magnamipfiuspartemc^terisnii nififpecilegijlabo-
remreliquerit. Quantumcunq; tamen ejusvirifama
nobis cordi fit^qui&peculiarinomineejusdemFilioob-
fumusjfatendum tamenefl,nonpaucaab ipfo pla-
ftrifti
neeffeprastcrita^qu^dam leviduntaxatbrachio tracta-
ta, quasdam deniq; admifla, qua^ & ipfum hominem fu-
iflearguerent. Inprimisautemnonexiguamnobiliffimo
operilabem adfpergunt, queis paffim a receptis ortho-
doxs Ecclefia^ fententiis diverfus abit Qui quidem
magnorum ingenioru infeiiciffimus labor mihi femper
vifus
Vifusfuic, circa divina aliquidnovare; cum tanra aliarum rerum
fuperficcopia, inqua alicutinnoxiecornicu oculosconfigere liceac.
Ecperifthsec eciam vere ac ucilicerdidlis aucoricas decrahicur, acplu-
rimorum afperrim^ cenfura? provocancucqui alias concra cales
Viros ne hifccrequidem dignicranc. Conaci quidem func Viri quir
damdodliedicisad iftiuslibrosîey^r^ helli(^facis commencariis hk
defelibus mederi quorum unus& alceroperse preciumfecic non
;
fpernendum. AliiscamcnIongeuciIiusfudicatumfuic,cocamifl:am
maceriam dcnuo incudi fubjicere, ac in novam fbrmam refingere.
Sic& Thomas Hobbesm operibus fuisad civilcm fcienciam rpedhn-
libus plurima habec quancivis precij;& neroo^cui rcrunn cjusmodi
cam profunde ipfum focieracis humanas
incelledus> negaverir,
cfl;
& civilis cornpagem rimacum fuiflc, uc pauci priorum cum ipfo

beic comparari queanc Erqua a vero aberrac^ occafionem taraen
adcaliamedicanda fuggerir, qu^ forcafle alias nemini in mentem
veniflenc, Sed qood & hic in religione peculiaria fibi&: horrida
dogmata finxcric, hocipfoapudmukos noncicraracionem fui^ver-
facionem excicavic. Qiianquam &illud nonraro concingere videas,,
ucab illis maximo cum fupercilio condemnetur, abs quibus minime
lelus fuic, auc incelledus. Jsannes Seidenm nemini forcafle fecun-
dus haberi poflec, {ieipropoficumfiiiflieCjeadem d^t^^ct jus nacura-
le ad univeifum humanum genus, quam ad cradica Ebrseoru accom-
modarCo His. ergo caufi& mocus operi huic manum admovi , acq;
univerfam hanc maceriam eo, qui mihr commodifl[imus fuic vifus,
ordinedigeflii; atq;idlaboravi,ucoroniafolidis & perfpicuis ratio-
nibus, quancum fieri potuic,,confirmarem, &illa,in qmbusantea lau-
daci aucoresimpegeranc, declinarem. Decaecerouciomnibus aqui-
bus aliquid ad hocopus fpedans didici, bona fidefuum refticui; ica.
inejusmodimaceria,inquafuojureTatioregnac,nuIIiushorninis aii-
toricascanca mihi videri pocuic, quinid pocius ampleterer, quo gra-
viorcsrationesducebanc. Eoq; haucquidquam ofFenfam metuo Vi-
rorum Erudicorum, quiadhucin vivisfunc,.popuIarium cumprimis
mcorum,quodnoararo abipfbrumplacicisdiverfusabiverim, mo-
defl:e tamen, &cicra decrahendi fludiUm, & uc non nifi racionem
cumracione concendcrcm. Acq; inde, quam in alios.mrhifamfiliber-

c tacem^
futaverint; &mihi nunquam par vifum fucrit, jftihomi-
ni tantum dignationis addere, utrefponfi
quid eidem re-
ponerem. Sed &illacaufame ad aliquidin hocgenere
conandum impellere potuit, quod cum SERENISSI-
MUS ELECTOR PAL ATINUS ad ifthanc difciplinam
jn Academia Heidelbergenfi docendam clementifsime
meeTOcaffet, pnmumq;me abeademdifciplinaprofef-
foris titulum gerere juffiffet
; (qvo exemplo deindc alii
eandem profeffionem Juris Naturalis &
Gentium in fuas
Academias recepiffe videntur: ) omnino elaborandam
mihifuentjutadeamdifciplinamexcolendaaiiquidcon-
ferrem, qus primo meinterprete in publicas
cathedras
adfccndiffet. Et fane poterat adhuc illa fuppeditare
materiam,qua;nonminusingenijquamindun-rixcape-
ret; necfolum <rcofialo7roiiii> quod Erudito cuipiara
,
Viro vifum , heierehaum. Equidem palmam
hadenus
tuliUejudicatus fuitnon prster meritum HmoGrotm.
qui& pnmus feculum adiftam difciplinam%ftiman-
dam evocaffe videtur, & itaineadem eft verfarus,ut cir-
ca magnamipfiuspartemcsterisnil
nififpecilegijlabo-
remrehquerit. Quantumcunq; tamen ejusvirifama
nobis cordi fit,qui &peculiarinomineejusdemFiIio
ob-
ftriai fumusjfatendum tameneft.nonpaucaab
ipfopla-
ne efie prjetcrita, quxdam levi duntaxat brachio
tradla-
ta, qu^dam demq; admifta,qua:
&
ipfum hominem fu-
ifiearguerent. Inpnmisautemnonexiguamnobiliffimo
operilabem adfpergunt,queis paffim ^
receptis ortho-
dox2 Ecclefis fententiis diverfus abit. Qui quidem
magnorum ingenioru infeliciffimus labor mihi
femper
vifus
vifusfuic, circa divina aliquidnovarej cum tanra aliarum rerum
fuperfitcopia, inqua alicutinnoxiecornicu oculosconfigere liceac.
Ecperifthsec eciam vere ac ucilicerdidlis aucoricas decrahitur, acplu-
rimorum afperrim^ cenfura? provocantur,qui alias concra tales
Virosne hifccrequidemdignicrant. Conatiquidem func Viriqui^
damdodlieditisad iftiuslibrosîfy^r^ belli(^âcls commentariis his
defelibiis mederi quorum unus
; &
alcgropera? precium fecic non
fpernendum. Aliis camcnlongeutiliusjudicatum fuiCjCotam iftam
materiam dcnuo incudi rubjicere,acin novam fbrmam refingere.
Sic& Thomas Hobbesm operibus fuisad civilcm fcienciam fpedtan-
tibus plurima habec quancivis pretij; & n emo^ cui rcrura cjusmodi
cft intelle41us> negaverir, cam profunde ipfum focieratis humanas
& civilis compagem rimatum fuiOc, ut pauci priorum cum ipfo
beiccoraparariqueanc Erqua a vero aberrac^ occafionem taraen
adcalianledicanda fuggerir, quse forcafle alias nemini in mentem
veniflenc, Sed qood & hic in religione peculiaria fibL&: horrida
dogmata finxcric, hocipfoapud mulcos noncicra racionem fui^ver-
fationem excicavit. Qiianquam &illud nonraro concingere videas,,
ucab illis maximq cum fupercilio condemnetur, abs quibus minime
le(flus fuic, Jeannes Seidenm nemini fortalle fecun-
aut intelledus..
dus haberi poffet, fi.eipropo{icumfuifTec,eadera dnpiSsia jus natura-
le ad univexfum humanam genus^ quam ad cradita Ebrjeoru accom-
modare; His. ergo caufi& mocus operi huic manum admovi acq; ,
univerfam hanc maceriam eo, qui mihr commodiflimus fuic vifus,

ordinedigen[i; atq;idlaboravi,utomniafolidis & perfpicuis ratio-
nibus, quancum fieri potuic,,confirmarem, &illa, in quibusantea lau-
dati aucoresimpegeranCjdecIinarem. Decaecerouciomnibus aqui-
busaliqmdad hocopusfpedans didici,bona fidefuum refticui: ica
inejusmodimaceria,inqua-fuojureTatioregnac,nuIIius horninis aii-
toricascahca mihi videri potuic,quinid pocius amplederer, quo gra-
viorcsrationesducebanc. Eoq; hautquidquam ofFenfam mctuo Vi-
rorum Erudicorum, qui adhucin vivi&func,.popuIarium cumprimis
mcorum,quodnoararo abipfbrumplacitis diverfusabiverim, mo-
defle tamen, &citra detrahendi /luditim, & ut non nifi rationcm
cumracione concendcrem. Atq; inde, quam in alios.mihifamfiliber-
c tatem^
catem, aliis quoq;iti mealubeiis indulgeo. Ncq; enim iptec illud ge*
nus homiiium meum proficeor nomeii,qui flacim in odia & iras efFer-
vefcunc, (i fua omnia velucextripode dicSa nonadorencur; aut qui
inrolerabilicurnfaftucreparciiondubiEanc; fe nullos agnofcerc er-
rores. Id camendenunciarenqnVerear,pofl:quamin:hocopusS.RE-
GIA MAJESTAS adprobacione fua clemencidime dignaca e/t, mc
nullius pr^cerea cenforis aucoricatemformidare. Acq; iftis quidems
quosaucfaftus-cum ignorancia conjun6lus,auc peculans qua^dam
TfsKvTTo^yfjLoinivyi ad calia ccnfenda propellic promciffimum fuerie
,
occinere illud ne futor ulcra crepidam. Si qui alij ad ifla carpenda

,
accedere velint, illi folis racionibus mecum fibi agendum fcianc. Neq^
cnim, fiqui ex iilis, qneis divinas liceras explicare injundtim>-non-
siullas qujeftiones, adhanc difciplinam proprie pertincntes, fibi de-
finiendas fumfere, ideo auc ha? in arcicnlos fidei pocuerunc abire,
auc fan^ racioni ultima earundem decifio fubcrahi debec, auc ipfis
majorcm aucaricacem arrogare convenic, quam quibus
heic fibi
Iflhaec ex profefTo aguncur.Neq; vero novicacis exprobracio, moi-

dp fana ratioaddixeric, nobis in hifce magis defugicnda auc mecu-
endaefl, quam illis, quihocce feculo rem medicam, fcienciam na-
euralem, &
machefin incognieis ancea invencis immorrali fua cum
gloria illuflrarunc. Quanquumanciquicaci debicum me honorerb
nondecraxifreconftac, ucpocequi paflim antiquos pocifTimum au-
ores dilorum meorum eeftes excicem. Rccentiorum fcriptorum
Bubem allegando cumulare, fupervacuum vifum. Inprimis autem
quare illoshinc cxcluferim fcriptores, qui intcrfe^l^ Romancead-
dilos mores fibi atq; confcientias hominum regendas fumfere, quos
ipfc Grottits &aIiimagno agmineinparcesvocaregaiidenc; ejus rei
ratiomihi apud cordacos facis pucoconftabic. Scilicec iilis homini-
bOsfuorumcradicorum nullum cercum fundamencum, aut hypo-*
shefin fubftcrncre folenne cft i fed prseccr illa, qu a JCtis mucuart
folcnc,fnvolas ueplurirruimquasfliones paribus raciunculrs confir-
marcconcenci, decceteraincegras legiones fuss fedse fcrrpcorumal-'
legartepr^clarum habenc,quorumunum fi noveris,omnesnoveris,
kaomnesmagno conacu magnasnugas agunc uc camen vix ulla fic
qu^flio, in qna ifti iii pactes. aondifcedanc. Cujus inftituti h^c efl
arcana
arcanaratiojtif, poftquam inter fundamenta C^crx ifloriim reipubl
eft, hominum confciencias non racione, fed aucoricace facerdocuraa
regi, ubiq;inpromcuficauorum nubes, quse qualemcunq; fcncen-
tiam flabilire idoneafit, prouct]uemq;perfuaderj ipforum iecerefl:.
Atq,indedebonopubIicG peflime mereriarbicramur,qui in canta.
fblidarumfcjenciarumluceadiftasadhuc nugasj regni cenebrarum
fecum juxca ac/labihmencum^juventucem manuducere laboranL
Turpicer vero ociofuo abucicur, &
vuipes jungic ac hircos raulgets
quiiflain ucramq;parcem difcepcare,&cumfana racione concihars
facagic. Ccecerum id quoq; monere vifum, me fundamencnm uni-
Verii juris nacurahs pofuifle fociahracem hominis; quodnullum aU-
udprincipium dcprehenderem, ad quod admiccendum, ipfamor-
tahumcondicione fufFFagante,adigi pofrencomnesbomincs,quam'
cunq;demum circa divina perfuafionem haberent. Neqi vero po-
litohoc fundamentOjjufto ardioreshujus difciphnxvidenturhmi'
tesfore; idquod P;Wr^?^^/ymagnicujusdam operisarguic.Equidem
dicitur ;jus naturalefGietate ejje amiqums. Verum pr^cerquam quod
nihil repugnec, obhgacionem in alcero exîftere, anccquam exiflac ob-
jedum, inquod illa exerccri poffic: etiam efFacumNuminis^ftacim
acq;primushominum conditus fuir, extat: non efl bonum homi-
nem eflc folum. Dantur fane & ofRcia feu njirti^tesiumadverfitsJêHa
tum CHJuslibet adverfus fetpfum. Verum cum rehgio, quatenus ad di-
fciphnam Juris naturalis pertinet^ intrafph^ram hujus vicae lerminc-
tur; eo quoq;intuicu ad fociahtatera referri poceft^quatenusiHafo-
ciecatibus hominum efficaciffimum vinculum pr^bet. Ec qu^ ad-
verfusfcipfum homini obfervanda func, eundem utiq; focietacicom-
modiorem reddunt. Qu^nam autemfit iha mortimhomflas (înno-*
ubi^&extraficietatemJeruanda^CQUQim refiexionem adali-
ientta
oshomines,nondumdifpicerepocui. Qxiodsidditm-Jociepatemfor'
vtare^ C^ ad eam media adplikarey m natura. arhitrio reUBum ; eo^fificit-'
taris tantumejjetjm naturale^fore mere ^duntarium^ arbitriirium^ atg^
mutabile :\d\mnzt^. Namnacura hominisfemperadfociahtatena
ingenere a Creacore dererminataeft ;fed pecuhares focietates con*
flituerc atq; inireex dudu rationis in hominum arbitrio rehtflum?
perquodnallo modoiusnaturaie redditurarbitrarium. Quidporro
pkniaseft, quana hoc;riatUfamhominis,qnatenus aCreatore roci=
alisfadaen:,c(reregulam& fundamentumejus juris, quodinfocic-
tate tam univerfali, quam particulari fit fequendum, Neq;vero
majorcmfirmitatem aut lucemhuic difciplins infcrunt, qui ifthoc
fundamentitm commendant: Ejus^ quod naturditerunumquodfj^ju-
JiumfitiUltirmmArgHmentumeffe i^jam naturam^ qualegem fitifacit.
VuBtmnatuTA fequendumyacdiltgenterconfiderandumy ad quod exfe in
meraUbus ducat y undenos cohtbeat^ ^^mcirca jus naturale qudrendum
incmvententia^ difienvenientia cum natura. Naturam autem heic
^ccipiendam, non ut yercorruftam progemem,^^ im^rohos mores nunc de^
pravata efi^fidquttfrimitus concreata efl integra ^
incorrupta^ E-
nimvero praeterquam quod pleraqjh^c di(3ta videantur pctcreid,
quodeftin principio, & obfcurum per^que obfcurum explicare;
ctiarninud,naturam hominis primitus a Deocrcatam fuifleinte-
gram,&poft culpa hominis depravatam, quasfliofadi efl:,decujus
vcritate non exdivinarum autoritatc litcrarura confl;arepo
nifi
tcft. Etconfequenterifl:hoc fundamcntum illitantumex Chrifl:i-

anisadmittunt, qui cum noflris Ecclefiis peccatum originis agno-
fcunt. Afl cumhsec difciplina non folos Chriflianosjfed univer-
fummortalium genus fpelet tale fanc principium confl:ituere con -
;
vcnientiusfuerit, quodnemo> modo rationis compos fit, abnuere

queat.. Sed deifl:hacrejudiciumpenesfapientes cflo. Qupd fu-
perefl:, uti bonos& cordatosviros huncce laborem meum fuofa-
vore dignaturos eflfe non defpero;ita ficubi forte hallacinatus fuero,
id uthumana^ conditionis imperfedlioni adfcribant,fummopere
peto cuminhumana planeâc vefaniaj proxima fit immanitas, pro-
;
pterunamautalteraminutilemherbulamtoti fegeti ignem immit-

terCi Neq; vcroea cfl: mihi fuperbia, nec eam adhuc cani pertina-
ciamaddunt, utmomtufapicntiorum aliquid didiciflTe, auc emcn-^
iafl^crubefcfindumtnihidudurus fim B V.
SAMU.
.
/5^ inîn^^bin c^ an n* < cu Oi ^n ^T!) (^ ^ , ci j-) ctx (T- ^ a-j c^ a j ^ ir^
i/OK. W>. ^ 'W^ "^ "^ '^ "^ *V>. *'fr^ i^lfr* *V V ^*^ ^
DE JURE NATUR^ ET GENTIUM
LIBER gRIMUS.
Pr^cognita ejus juris conrinens.
CAPUT PRIMUM.
DE ORIGINE ET VARIETATE ENTIUM
MORALIUM.
t. IntrodfiBio, U , . Mamta qv^dam circafiam
i.Ftta humma temperamr per Ema j2,T>iviftoes ferfonarum fimplicium
tnoralia.
11. Et compofitarum.
^, Qvidfint entid toraliaf qvi, eorum can- 4.. Monita circaperfonas moraleSt
fa, qui finisf Jj.Terfon^fi^te,
4. Modm eadem producendt Impo(itio Eo- 1 6. Res morales.
rmdem operati^ &uhde f j j. Modorum ntoraUum divifiol
jr. 'DiviJTo, JSTttuli.
6.(StAtu5 ûidl
ip.Totefias,
^ adventitipu,
7. Statfu natHralis ô.jus,
5, Pax, & Bellum ^vid, & qvotHplexi 2 1 Reliqva quditates mornles.
$. Statui determinati. 22, âmitates morales,
1 0, StatM reêûm adtempui hahntes. 2, Entia moralia qvomodo pereant
D Philofophiamprimam fpe^âbat, fiquidem

genuina; fu^ indolis menliiram impletura erat,
latiiHmas rerum definiciones tradere, ac casdem
in certas clafles
congrue diiponere,adjun6to,qu2e
'cujusqjrerum generis in univerfum naturafit atqi
,
condicio. Verum uti in claffe quidem rerum na-
curalium fic fatis lioc pr^ftitille videntur, qui
cam dtfcipiinam excolendam haaenus fumfere; ita res ipfa loquitur,
A eosdenj
* LIBRI l
eosdem circa entia moralianon pro iilorum dignitatc fuifle folicitos,
Qyin mulri de iisdem ne cogicarunc quidem, alij levi duncaxac brachio
afcigerunc, veluc inania auc nullius momenci figmenca.
, Cum camen
corundem nacuram maxime decerecincelligere hominem, cui calium
producendorum daca efl faculcas & per cujus vicam iftorum vis fefe
,
penicus difFundic. Ea res nece/licacem nobis imponic, negleflam a plc-

risq; dodirinam heic pr^miccendi , quancum quidem infticuco noftro
fufSccre videbicur. Saicem ne defmiciones rerum moralium, quas da-
bimus, obfcuritace auc novicate fua ie(fôrem morencur,cui ejusmodi
genera in vulgaribus libellis forcafTe rarius occurrerunc. Quod fi
pleraq,- iflh^c delicacis innucrici liceris fafl:idianc,&ad novavocabula
Lacio ignoca froncem contrahanc, illos hanc veniam pofcimus, uc fi
ipfos circa delicias fuas quandoq'/pIus facis argucances ferimuSj eciam
ijdem no5 paulifperc6'x.^'âi>magis rerum,quam flofculosverborum
fedlances colerenc. Nam qua racione iflha?c commodius exprimi pos-
flnr, nondum difpicimus , ni per c^diofasambagesmajoreobfcuricace
cadem involvere velimus. Abs novicacis calumnia vindicabic nos
illud Ciceronis de fimhm 1. ^. Imfonenda nova novis rehm nomina^ ^3uod
ûidem nemo mediocriter do^m mirabitur, cogitans^ inomni arte cujiu.
ufiis vulgaris communis fj^ nonfit^muttam novitatem nominum ejfi^ AddU'
îsdein exemplis cum arcium IiberaIium,tumopificiorumfubjungic;

ûo magis hocphUofe^ho fiaciendum ejl: ars enim philojophia esi vitdn: de
&
qua dififerens accipere verha defioro non potest. Sed fi quis nullo modo
ifth^c cetrica digerere valetj. ei iicebic, his omiflis ad planiora fla*
eitn cranfire.
. 2. Rcs igitur omnes,qiiarumc)mpIexuhocuniverfumcom-*

ponicur, uci fuis conflanc principiis, qua? cujusq; effencix confbicuen-
d^ allignaviCp & accemperavic Creacor Q. M,.: ita earum qu^libec fuas
fiabcre a.fFediones5ex difpoficione achabilicace fubflanti^redundan-
Ces,nec non in cercas fcfe a^Siones pro modulo virium a Crearore in-
dicaFum- efRindere deprehendicur. Illas nacurales folemus voca-
re; pt>'flqu2m *nacur^ vocabulo defignari fuevic cum ipfa rerum
creacarum miiverficas, tum modus ille & adus rerum ex congenicis
,
ipfarmn viribus fluens r pcr quas pFoducuncur infinicaj ill^ mocuum

varie-
CAPUT 1.
I
Varicfafcs, quibus offinia in hoccc univei^fb agicari ccrnimus. Ac
cxcera quidem, qux operationes fuas vel cicra omncm ienfum, vei cum
fenfu cancum dire(3:o,auc parumexquificereflexo, exercent, folo na-
cursein/tindiuaguntur, fuasq; adiones modre quibusdam a ic ipfis in-
vencis temperare hautquidquam norunc. Aft homini uti prxter in-
fignem corporis habihtatem datum eft fmgulare -menti^ lumen-jCujus
ope res poflec accuratius comprehendei-e, eas inter fe conferre, ex
piotioribus ignotiora colhgere, deq^ rerum convcnientia inter fe ju-
dicare; nec non uc motus fuos nonad eundem fempermodumcogc-
rctur exfererc, fedeosdem expromere,fufpendere, ac moderari va-
lerec, prout viderctur ica ei-dem homiiai indukum adminiculaquxdam
:
invenirc aut adhibcre, quibus utraq; facukas infignicer adjuvaretur

ac dirigerecur. Quid nocionum inventum ftieric fublevando intellc*
d:ui, nc per infinicam rerum variecacem confundererur, aliorumeft
curacius cradere. Nobis illudjam efl difpiciendum, quomodo ad
dirigcndos voiuncacis potiffimum adlus certum a-ttribuci genus rebus
& motibusnaturalibusfitfuperimpofitum,ex quo pecuiiarisqucedam
convenientia inatSionibushumanisrefukaret, &
infignis quidam dc-
eor atq; ordo vitam hominum cxornaret. Ft ifla attribuca vocantur
eûa moTdUa, quod ad ifla exiguntur, &
ijsdem tempcrantur mores
aîonescf; homJnum, quo diverfum ab horrida brucorum fimplici-
Cate habicum faciemq; induantL^.
. 3. Fxinde commodiflime videmur entia moralia pofTc defi-
nirc, quod fint modi quidam, rebus auc mocibus phyficis fuperad-
diti ab entibus intelhgentibus, ad dirigendam potifTimum &: cempe-
randam libcrtatcm a&uumhominis voluncariorum, & ad ordincm
aliqucm ac decorem vitse humanse concihandum. M4)dos dicimus.
Nam concinnius nobis videtur ens ratiflime dividerc in fubftantiam
& modum, quam in fubflantiam & accidens. Modus porro uti fub-
ilantize contradiftinguicur; ica eo ipfb fads patet, entia moralia non
per fe fubfifterc, ^zA in fubftantiis,
earumq'; motibus fundari, ipfasq;
ccrra duntaxat ratione aflRcerc. Csterum modorum aUi ex ipfa re
naturahter vciut profiuunt, aii per potentiam intelii genrem rebus mo-
j
disq; phyficis fuperadduncur. Qupd enim intelledu praedicum efl,

A 2 idex
,:
4 LIBRI I.
id ex reflexa rerumjcognitione, carundemq; intcr fe collacionc tales

potell: notiones formare, qux ad dirigendam facultatemhomogene
am funt idone^. x ex hoc genere quoq. funt entia moralia, Qup-
rum primum autorem merico Deum O.M.dixeris, quiutiqaioluit, uc
mortales hanc vitam fmecultu, fmemore, ad brutorum milar tranfi-
rent ; fed ut i/la , &
eorundem a6tiones ccrta ratione f orent temperata
jd quod citraentiamorahafierinequibat. Pleraq;tamenarbitrio ipfo-
rum hominum poil: fuperaddita, prouc vic^ humanas excolend^, &
veluc in ordinem digerenda^, calia incroduci proficuum videbacur.
Hinc eciam finis eorundempacefcic, qui non efl, uci encium phyfico-
rum, perfedio hujus univerfi fedpeculiaricerpcrfediiovicaj humanse,
,
quacenus pr^ brucorum vica decori cujusdam ordinis capax erac; ucq;
in re maxime vaga, qualis efl mDcus animihumani,concinna aliqua
harmonia invenirecur.
. 4. Porro uti modus originarius producendi encia phyfica cfl
crcatio; ita modum,quo entia moralia producuncur, vix melius pos-
fis exprimere, quam per vocabulum impofitiom. Scilicet quiailla non
ex principiis intrinfecis fubftanticererum proveniunt, fedrebusjam
exiftencibus &
phyfice perfedis, eorundemq; efFedibus nacuralibus
func fuperaddica ex arbicrio encium incelligencium , adeoq;unice per
eorundem decerminacionem exiftenciam nancifcuncur. Ac per ea-
dem ipfis cerci quoq; efFedus affignancur, qui icerum eorundem lubicu
poffunc deleri 5 nulla mucacione phyfica in re, cui eranc fuperaddici
provenience. Undc vis operandi,qv^ illis ineft, non in hoc confi-
liic, ucincrinfecafua efficacia mocum aliquem phyficum, autmutatio*
nem in re aliqua immediace producanc; (cd. tum in eo, uc pateac ho-*
minibus, qua racione libercas adionum ipfis fic moderanda; tum
uc pecubariter reddantur habiles ad commodum vel incommodum
aliquod recipiendum, vel etiamadcertasadionesadverfusaliumcum
peculiari effedlu exerccndas. Et efficacia quidem entium moralium
a Deo inflicucorum indefluic, quod penes ipfum tanquam creatorem
fueric hbercacem voluncacis,quam hominiconcedereplacuerac, cercis
iimicibus circumfcribere^&reludanccm incencaco aliquo malo verfus
cam, quam ipfe vult^ partsm flectere. Sed 6c hoiuyines abg fcfe inven
^
. tisvJrn
CAPUT 1.
f
ds vini potuerunt adderc, pcr fuas vires reprxrcntato aliquo malo ei,
quifcfe iflis conformare detredaveriL-..
. f. Cum igicur entia moraiia fint infticuta ad conciiiandum
ordinem vitse morcaiium; cui fini requiritur, uc & illi, qucis ad cam
noritiam cd vivendum, cerco fe modoinvicem liabeant, &aliones
fuas ccrto modo rcgant, & deniq; circarcs, quarum in vita liumana
ufusciljccrcomodofefegcrant: ideo eadempotiflimum velut inh^-
rere intelliguncur hommibm ^ ipforumq;<^f?/^/^/tej,&aliquatcnus nhmj
per naturam , aut adjuvante eam induflria hominum , produdis.
Quamvis aucem juxca hxccria fubjcdla eorundem divifio non abfur.
de pocerac inflicui ; concinnius camen vifum fiiic, ad normam enti-
um phyficorum ifla quoq; moralia in clafrcsredigere. Idq; tumquia
in illa majori fludio inquifivcre philofophi, fic utex eorundcmcom-
paratione hifce mulcum lucis accedere poffic ; tum quia vix alitcr
quam ad analogiam encium phyficorum incelledus nofler materi3&
immcrfus moralia concipere valeiL^.
. <S. Ecfi aucem encia moralia non per fe fubfiflant, adeoq; iti
^
univerfum non inclaffcfubflantiarum, fed modorum fmt cenfenda:^
deprehcndimus came qu^dam concipi ad modum fubflanciarum, quia
in lis alia moralia vidcncur immediace fundari pari ferc racionc, qua
fubflanciis corporeis quanticas &quaHcaces inh^rent. Verum quem*
admodumfubflanci^phyficsevelut fupponunrfpacium, in quofuam
quam habcnc nacuralem exiftenciam ponunr,&mocus fuos phyficos
cxercenc: ica ad harumanalogiam eriam perfbnse potiflimum mora-
les dicuntur , &

incelliguncur efle in Statu ; qui icidem iis velutr fiippo-
nicuraucfubflernicur,ucineoa6Iiones acq;eiredus fuos exferanc Indc
nacura flacus rion incongrue exprimi pocefI:,quod fic ensmoralefup-
poficivum, obanalogiam, quam habeccum fpatio; quod icidcmnon;
videcur aliquod ens primarium, ^^6. eo deflmamm, ut cseccris velutr
fubflcrnatur , eaq'; cerco modo fuflineat. Sic & cerci flacus f unt infli-
lutinonpropcer fe, fed uc iniisperfona; morales exiftere incelligancun
Quanquam in eo difFerat flacife a fpario, quod hoc fic quoddam fub-
Aanciap genus immobile, &
cxcenfum primo acper fe, quodeciam
lublatis rebus naturalibus exiftcrc queat; fiatus Vcro(ut & cjetcra mora^
A 3 liafof*
,
S LIBRI t
iiaforfnalkerconriderata& qua talia)modi&atttibtiri duntaxac ratio-
ncm obtmeat, ica uc remotis perfonis, quse in fiiacuillomoraliefle in-
telliguncur , ipie quoq, ftacus exiftenciam fuam vix amplius cueri
pofle videacur.
. 7. irorro uti fpatium duplex eft ; unum fccundum quod res
uhi efle dicuncur, auc inloco, v. g. hic, alcerum fccundum quod
illic,-
dicuncur efle quando^ auc in tempore, v.g hodie, heri, cras: ad eun^
demmodum dupliciseiregeneris fl:atum animadvertimus, unum qui
nocacî// morale, feu quicum loco'aliquam habetanalogiam; alte-
rum qui nocac refpedum ad cempus,'^quatenus ex eo moralis aliquis
cftedus redundac in illos, qui in iflocemporeexifl:eredicuncur. Prior
ftacus loco analogus confiderari pocefl: vcl indetermmaic^^^^dXtww^ dun-
taxac ex qualicacibus moralibus rcfulcac: vel detetminatey quatenus
ctiam refpedlum ad quanticacem aliquam moralcm comparacionem &
involvic. Scacus hominis indecerminateconfidcratuscfl: vcl naturalis^
Vel adventitim. Naturalem hominis ilatum vocamus non quod is ,
citraomnem impoficionemex phyficisprincipiiseflenci^humanar flu-

ati fed quodeximpofitioncNuminis, non ex arbitriohominum, ho-
minem fl:atim ab ipfa nativitace comicccur. Solemus autem fl:atum
hominis naturalemconfiderarcvel^^/k^^, vel/;? ordme adalios hcmi"
ms. Priori modo confideracum fl-acum hominisnacuralemtantifper,
cum commodiore vocabulo defl:ituamur, vocabimus humanicacem
(eu condicionem illam , in qua homocfl[econfl:itutusintelligitur,dum
eximium pra; aliis animantibus eum cfle voluit Creator. Cwev$
9Jj. I, magna cum exceaentia , prd:ftan-'
Nohis ferfonam impofiiit ipja natura,
tiaj^ animantimn reliquonm. Fx quo fl:acu fluic, quod homo debeac
eflie creacura aucorcm fui agnofcens, colensq',- & ipfius opera admi-
rans quodq; divcrfa plane a brucis racione vica eidem fic exigenda.
;
Kuic fl:acui vita & condicio befl:iarum opponicur. In ordme autem ad

alios hommes confideracus nacuralis fl:acus ille dicicuf, prouc incelligun^
tur homines fe invicem habere ex nuda illa &univcrfali cognacione;

quse ex fimiUcudine nacurse refulcac,anre falum aliquod auc patum
humanum quo pecu'iaricer unus alceri reddicus fueric obnoxius.
,
1^0 fenfu in fl:atu nacurali invicem vivere dicuncur, qui neq, commu-
nem
CAPUT l 7
ncm habent doinmum5& quorum unus alceri non eft fubjeûSjquiqiin-
ter fc neq, beneficio neq; in juria func cognici. Adventmiu aucem ftacus
cft, qui nafcencibus , auc jam nacis fado aliquo humano fiipervenic.
Cujus divifiones infra commodius adducencur. Ubi obicer obfer-
Vandum, non efle quod pucec ahquis, ftacum nacuralem pofteriori
fenfu nunquam cxcitifrej auc exiftere pofle, ideo quodnunquamexci-
terinc plures homines, qui nuda illa nacur^ fimilitudine, prouc a co-
gnatione abflrahir, cicra vinculum advencicium incer fe fuerinc con-
|un(fti. Evam quippe Adamo vinculo conjugali fuifle fbciatam. Ex
hifcc defcendentes per communionem fangvinis &
flirpis, cognaci-
onemq; arftius coaluifle. Verum fciendum, vinculum illud ex co-
gnacione refultans paulacim inter eos exolcfcere, qui longe a com-
muni flirpe (unt remoti; nec idem ulterius fere judicacur vim ali-
, quam obtinere, quam quousq'; ifti exprimendo pecuharia homines
vocabula invenerunc. Adeoq; Hcec ab inicio generis humani ille
ilacus alu non excicerit;idemcamendeincepslapfu cemporum cmcr-
fic, poflquam communis fHrpi&memoria, auc ex eadem ortaBnccefli*
tudinis fenfus forec excindus.

. g. Quanquam aucem omnis flarus refpedum aliquem& hz^
bicudinem involvac adverfus alios in eo, qui in flacueffedicicur;cum
quemlibec ftacum comicecur jus auc obligacio aliqua, qu^fineobjedlo,
in quo vim fuam exferac, non inrelligicur: magis cxprefle tamenqui-
dam flacus refpedum ergaalios homines notant; quibus fciHcet fi-
mul exprimicur modus, quo fua negotia invicem cxpediunc homi-
nes. Uci func pr^cipue/'^^, ^hcllum. Pax quippe efk flacus iile, quo
homines incer fe quiece, & citra injurias violencas agunt, & qus invi-
eem debent, veJut ex obligatione & ulcro prsefbanc. Bellum concra
cfl flatus injurias violencas mucuo inferenrium & propulfancium, aut
qu^ fibi debcncur vi excorquere nicencium. Dividi potell/^Âr mcom^
munem, qux adverfus quoslibec homines per fola officia, ex mero ju-
renacur^ fluencia, colitur : ^femUarem^ quse expreffis foederrbus, &
cercis prseflacionibus conflac. Qu^ iterum eit vei intemay incer mem-^
bra ejusdem reipublic^: vtlexterna, erga aiios extranoflram rempe
conflicucos; amicos vulgares, auc pccuiiares ac foederacos. BeliHm alr*
,
S : LIBRI I.
quod commune aiit Univerrale ormiium in omnes inter homines non

datur; cum illud confe6larium flatus befliarum, Bellum farthii-
/ic
iare^ quod in cercos duncaxac homines gericur, efl Vel 'mternum fea
civiie, vel externum. Illud gericur inter ejusdem reip. membra; hoc
incer eos, qui eadem civicace non concinencur. Qimndo fufpendun^
tur adus manence, mducm vocantur.
belhci, fâcu
Betermmate confiderari pofrunt aliqui ftacus prout adjun^
. 5>.
dam habenc intenfionem aut remifljonem exiflimationis, feu prouc
muitum aut parum honorifici cenfentur. Cum enim quemiibet fla-
rum aliqua jura aut obligationes comitentur: eofpiendidiorplerumq;
cenfetur flacus, quo plura & yaiidiorajuraisadjun(fâhabuerit3 aut fi
obligationes eo tendant;, uttaics teneatur pr^flare operas, quse in-

fignem vim animi aut ingenij requirunt. Contra qu^ craffo labore
obeuntur,utplurimumparumdignationis habere judicantur.
. lo. Pofterius genus flatus, quod refpedum ad tempus habec
cumeffed:u moraii confideratum, dividi potefl. i. junio?*atum m ^
femoratum. Quorum uterq; dicitur vei in refpedu ad durationem î-
/tentise in vita humana, vocacurq; setas; cujus gradusinfantia, pueri-
cia, adolefcentia, juvcntus, aetas viriiis, ftata, vergens,
fenilis, decrepi-
ca vel in refpedu ad ftatum aiiquem adventitium, prout quis diu in

:
eo fuit verfatus. % In majoremitatem-, quando quis per i^tatem cenfe-

cur idoneus ad bona fua proprio Marte adminiflranda; minorcnnh &
tatcm^ cum quis tutore adhuc aut curatore opus habet, eo quod ob
judicij imbeciliitatem, aut affe^tuum in vana impetum rebus fuis non
dextre prêlle poHe prêfumatur. Cui ftatuiapud diverfbspo-
fatis
puios diverfi termini conftituti deprehenduntur. minorennitatc A
differc setas doii capax, cui itidem in univerfum certus terminus affi-
gnari nequit. Memorabiiem modum doii expiorandi referc Mlianus
1. V. c.|i6'. Vuer cum auream laminam^ qu^ ex J)ian<x, corona deciderat
fuflulijjet înjudicium adduUm eft. Judices igitur crefundia^ talos^ lami- ^
nam auream propojuerunt puero : [qui cum iterum ad aurum fi contuhjfet^
fkxmeft tanquamfdcrilegus.
. II. Antequam ad alia difcedamus, iilud quoq; mbnendum
Videtur, quod ob inopiam vocabuiorum uno eodemq; nomine fre-
quencer
CAPUT. I.
p
qventercogamur exprimere&flatumi & attributum flatui proprium.
Qvae camen revera diftinda func,& diverfo modo concipiuntur. (Sc-
neca de beneficiis 1. z, c. 34. {Ingens copU eH rerumfine nominc, qua^ non
tro^riis appellatiombm notamm ^fed alienis 3 comraodatis^) Sic V. g. liber-
tas pro flatu concipicur ad analogiam fpacij; pro facukate agendi ad
modum qualicacis adiv^. Sic nobiliras alias nocat flatum, alias atcri^
bucum perfon^, quod ad modum pacibilis qualicacis concipicur. Sed
nec illud przecereundum, quemadmodum una perfonainpluribusfla-
cibus fimul exiflere pocefl, modo obligaciones, quse flacus illos comi-
tancur, fibi invicem non ica obligaciones qv^ uni cui-
adverfencur: ,
piam flacui adhcerenc, pofle ex diverfis principiis per parces derivari.

Unde hauc ftatim ille, qvi obligaciones ex uno aliqvo principio fluences
colligic, reliqvis pr^cermiflis, ejusmodi formac flacum,cui prsecereas,
qvarum ipfe meminic, nullse poffinc adha^rere obligaciones auc debe-
anc. Sic qvi ex fohs Scripcuris Sacris parces officij facerdocum coUigit,
haucqvidqvam negat, ad illa qvoq^ obeundaeosdem obHgari,qv3e ex
conflicucionibus fingularum civicacum reqviruncur, Sic &
nos , qvi
heic iila duntaxat hominis officia tradimus, qvorum neceffitas ex lu-^
mine rationis colHgi pocefl, neqvaqvam percendimus, ejusmodi fla-
tum hominum unqvam exciciffe, auc jam eflepofle auc debere, in qvo
folse iflas obligaciones in eundem caderenc. Qvanqvam illud forcafle
fupervacuumfueric mulcis inqvirere, an caHs flacus hominum exiflere
unqvam debueric. Neq; enim ica liqvido probacum adhuc efl , qvod
aliqvi tradunc; fihomo manfijfet in fiatu fanBitatis frim^v^ , fiolam na*
natufdi iegem uti ah initio illum rexitj ita reûram deinceps fuijje > mfic[uod
und aut alterafoptiva accedere foterat, Nefcio enim an probabile fic,
genushumanum,ucucpeccaci expers, perpecuo incra uni??s horci fpacia
jevum fuiffe exadlurum, fru^tibus fponce enacis viditans, nec per in-
duflriam ac varias arces invencas culcura vicse ailaca. Qyid enim, ho-
minibusmulcipiicacis,parciculares fociecaces, rerump. inflar habentes,
fan<fticaci obfliciflenc,nondum difpicio. Afl ifliusmodi fociecaces fme
legibus pofitivis incelligi non poffe videncur.
, 12. Encia moralia, qvse ad analogiam fubflantiarum eoncipi-^
uncurjdieuncur/^;^/^^ moralcs, qvse func homines fmguii^ aut per
10 LIBRI I
Vmculummorale in unum fyftema connexi,conrideracicum ilaeu ho
auc munerejin quo in vita communi verfancur. Sunc aucem perfo-
nse morales vtlfimpiices vei compoju^. Simplices pro difcrimine ftar
tuum munerum,
vel in quibus verfancur, func vel fuhlicx. YQ\privaty
munus immediace ad ufum fociccacis civilis, auc pro-
prouc ipforum
prium cujusqjcommodum fpedlac. Perfonx publicar ex ufu populo-
rum Chriflianorum difpefcuncur mpoliticas & eccLefiaflicas. Hlse funfi
vcXfrmctpales vel mlnm principales. Incer illas qusedam cum fummo
imperio remp.regunc; qu^dam poccflace a fummo imperio delegaca
parcem aliquam imperij exfeqvuncur, quos magi/lracus proprie accc-
pco vocabulo dicunc vel circa rede gubernandam remp. confilia
,
fuggerunc. Mm^^ prmcipaks operam minus nobilem reip. & magiflra-

tibus uc calibus prasftanc. in bello magiflracibus refpondenc duces
fuperiores &
inferiores, quibus fubfunc miiices gregarij;.quos incer
perfonas publicas eo refpe^lu poflis referre^ quod per fummam poce-
flacem civilem immediace auc mediace aucorancur ad arma pro rep.
ferenda. quoq; fpecies perfonarum policicarujn eft, quas
Peculiaris
dicere poffis reprdfentativas^ ideo quod perfonam aliorum referanc;
qu^ fcil. poceflace & aucoricace agendi ab aliquo inflrudlae, hujus vicc
negocia expediunc eodemcum effeclu, ac fi ab illo ipfo eflenc confc-
la: uc func legaci, vicarij, fyndici, & fimilcs. Ijflorumin/Iaraliquod
incer privacas perfonas gerunc cucores & curacores, quacenus pupillo-
rum & minorum res acqj negocia adminiflranc. minusQup loco
rede monec HohbesLevtathane c. XVI. in civicacibus non raro concin-
gere,uc quis repr^fencec &gerac perfonam rei cujusdam inanimacap,
quxq; adeo per fe perfona non efl, puca Fxclefise, Nofocomij, pon-
tis. &c. Nam non neceilarium videcur, per fidionem quandam ifla-
rumrerumaliquam perfonamconfticui; cum fimpliciflime dicacur,
a civicace cercis hominibus injund:am curam cohigendi redicus illis
rebus fervandis deftinacos, & qu^ eo nomine oriumur adiones pcr-
feqaendi auc excipiendi. Qu^ perfonarum ecclefiaflicarum fic vari-.
agnofcere in prochvi efl:, prouc rehgioni alicui innucricus
ccas, cuivis
fueric. Quid perfonarum quoq; fchol^ generenc, neminem erudi-
cum fugcre poceft. Pnvatarvjm,perfoaarum magna eft variecas. Pr^^
cipuce
il
CAPllT I. n
cipua illartim diflerefttiae dcrumuntur i. exncgotio,qiifl:uauc^rti-
ficio, circa quod quis efl occupacus, & unde rem quod eft vd
facic,
ingenuo dignum, vel cum fordibus conjundlum. z Ex condicionc

feu ficu quafi morali, quo quis ucicurîn civicace. Quo intuicu alius
cft civis, pleno auc minus pleno jure ; alius inquilinus , alius peregri-
nus. Fx condicione in familia; quo refpedlu aliquis eH: pacerfa-
5.
qui marici, pacris ac heriperfonam fimul comple(5iporeft,aIia

rnilias,
uxor, alius filius, &
fervus; quse funcmembra velut ordinaria familiar,
quibus extra ordinem'accedic incerdum hofpes. 4, Ex ftirpe; undc
funcnobiles, quorum divcrfis in civicacibus diverfi gradus : & plebeij,
j". Ex fexu & secace. Hinc efl puer, juvenis, vir^ fenex: illinc masj,
foemina. Quanquam enim fcxus & numerus annorum non fit cx
impoficione; camenifla incer homines in vica communi aliquid mo*
ralicacis involvunt, quatenus diverfos fexus diverfa decere intciligun.^
tur, alioq, modo difparicum fexu agere convenit. .'| >

. 13. Perfonamoralisr^w/?îf//confl:icuitur, quando pluraindi-

Vidua humana ica incer fe uniuntur, ut qux vi iflius unionis volunt aue
aguntjpro una voluncace,unaq; alionc,nonpro pluribus cenfcancur.
ldq;cuncficriincclligicur, quando flnguli voluncacem fuam voluncati
unius hominis aut concilij ica fubjiciunt ut pro omnium voluntate
, &
a<îone velint agnofcere , ab &
haberi ,
aliis quicquid ifle decreverit auc
gerit circa illa, quas ad unioiiis ejus naturam ut calem fpedanc,& fini
cjusdem congruunc. Unde efl: quod cum alias ubi plures quid volue-
,
cint, aut egerint, tot voluntates & adliones extare incelligancur, quot nu-
mero perfona? phyficae feuindividua humanaibinumerantur; in per-
fbnamtamen compoficam coalicisunavoluntascribuacur,&quâbil-
lis uc talibus proficifcitur adio, una ccnfeatur, utut plura individua phy-
fica ad eandem concurrerinr. Hinc eciam ejusmodi perfona compofi-
tajura ac bona peculiaria poteflacfoletobcinere, quae haucquidquam
finguli ex iflo corpore, qua cales, fibi arrogare auc vindicare poflint.
Sed&illudheicobfervandum, quemadmodum corpora phyfica ma-
nenceademêcfifuccefTucemporispervarias particularum acceffiones
Jic decefliones cacitis momencis non parum in iis fueric mutatum ; fic per
f)am,cularem individuorufucceflônem non deflnereeandemmanerc

t8 LIBR! f.
perfonam , nifi uno & eodem tempore calis miicatlo ingruac , qux prio-
riscorpcrisracionempenitustollat. Qua
derealiolocopluribus. Per-
fonas porromoralesfeufocietatesadmodumperfonarum fimplicium
dividere poflumus inpuhlicas ^privatas. IU^ iterum funt yci/acr^ vel
folitic, Inter facras alias poflumus vocarc^f;^^r^/(?J-,utefl: ecciefia ca-
tholica , ecclefia particularis vel cercis civitatum terminis compreiienfa,
veipublicis confefllonum formuiis diflrindla : Ytl Jpcciales^vxSum con^
cilia &
fynodi, confifl:oria, presbyteria &c. Societas poiitica icidem
cfl:Ytl geêf/ilis y ut respubiica,cujusmulteefpecies,fimpiices,compofl-
t^, regulares, irreguiares; YcifankuUris^ ut Senatus, ordo eGuefl:ris,
tribus , pariamentum &c. Societas fagata dicitur exercitus , cu jus par-^
tes funt iegio , turma , coliors , manipulus , &c. Sociecaces/?;"/^'^/^^ non
foium funcfamiiise, ^c& & in civitatibus qu^ vocanturcoiiegia, puta

mercacorum, opificum, & fimiiia. Omnes fpecies minucatim iieic
coiligere, operse precium non videbacur.
. 14. Idporro circa nacuram perfonarum moralium fimplici-
umobfervabimus,quemadmodumunus idemq; liomo in diverfis fl:a-<

tibus, fibi invicemnonrepugnancibus, eflepotefl:; ita unusidemq; \-^
mul piures veiut perfonas gererepocefl:, modo munia, qua* perfonas
iilas comicancur , ab eodem fimul obiri queanc. Nam uti ex naturali
racione idem non pocefl efle maricus &
uxor, fiiius & fiiia nec ex moralt ;
racione fimui dominus & fervus, judex &

reus, ador & tefl:is: ita nil
prohibec, quo minus idemfimuleflequeac v. g. domi pacerfamilias , in
curia fenacor , in foro advocacus, in auia confiiiarius. Sciiicec quate-
nus fingula ifla munia tocum hominem non requirunt, fed difiindlis
remporibus commode obeuncur. Huc aliquo modo facit jliud Cicero-
nisoffic. I. Inteliigendum eft, duabus quafi nos a mtufd indutos ejje peyfo-
nis : quarum una communk efty ex eo quod omnes fatticipes fumu4 rationiSi
frfantiêjus^ qua antecellimu^ befliis. Altera autem,qufropriefin'
gulis cfttributa. His tertia adjungitur 3 quam cafim aliquis vel tempus im"
fonit. Jârta etiam, quam nohumetipfits judicio noflro accommodamus%
idem de Oratorc: tres perfonas unm fuftineo , meam^ adverfiarii, judicis.
Acq; ea ratione fapientiores gentiiium TrvAvSsoIrila, quam rationi re-
pugnare facis inteiiigebanc , excufacum iverunt 3 fciUcec uc in eodem nu-
minc
CAPUT l 15
minc plures velucperfon^ônciperentur, prouc per diverfasôperati-

Qnes in rerum nacurafefe iilud exferic. Maxim-isTynm difjen. 25. qz^^
fiU (ih Yi <p6ai^, m>kd j g; Qv6(jLct(a.iDeomm una mtura ,Jed mdta Jnnt
nomina. 1S(os vero ^ fubjidio^quod hommibiis ^rdjlant^ fmgulis eomm, qu<&
noflra esi igno-fântia , nomina imponimm. Alitei aliws Deofum appellatur.
Sed & hoc ex nacura impofitionis facile incelligicur , quando alicui ho-
mininovaperfonavelutinduicur, non fieriinipfophyficamquandam
mucacionem auc novas in eo quaUtates phyficas produci , veceresve au-
,
geri: fed quicquid noviheicgeneratur, idintra fphseram rerummo-

raUum fubfi/lit. Sic quando aliquis conful renunciatur, non ideo fic
prudencior, neq; fi Magiftracu abieric , fmipUcior; ecfi aiiqui obferva-

rinc, mulcorum adiones ex fplendore muneris non parum ponderis
mutuari, & aHquos cum impcrio & privatos non eosdem vifos. Id
,
quod tamen ego inter deceptiones velut opticas,quas adparatus in-

anium efficit,retulerim. Qvomodo rufi:ici ad efficaciam medicamento-
rum etiam docloris titulum aliqvid facere credunt. Nifiqvod fiepe
ingenia quaedam magnicudine negotiorum excitentur, otio obtorpe-
fcanc, Vid. Co^nel. Nepos Alcibiade c, I. n. 3.4. Qvincamen Deus, fi ipfe
alicui peculiarem imponac perfbnam , eidem quaUcaces , moralium
menfuram fupergreflas, addere pofl[it, & foleat, dubitare non licet.
Vid. Exod. lll. IV. Deut.XXXW.p. l. Sam.X.(S. p.MattkX.i.ip.20.

. if. & hoc videtur, homines perfonarum
Monendum deniq;
moraliumquasdam velut umbras & fimulacra quandoq',fingere,qvae
iflas perludicrum reprêfentent. Unde fadum, ut perfon^ vocabu-
lum fibi peculiariter fcena vindicarit. Fidlae autem perfonse eflentia in
eo confiflit , ut alterius ferise perfon^ habitds geflus oratio dexcrc ,
,
cxprimatur; ficut& omnis ipfius adparatus non nifi ludicram faciem

prse fe fert; &qu abs taU aguntur, aut dicuntur, nullum pofl fe effc-
dlummoralem reUnqvunt, fcd folareprcefencationis dexteritate fli-
mancur. Afl: veras perfonas morales qvse producic impoficio
haucqvidqvam itaefthbera,qvin ejusmodi qvalitates debeat prjefup-
ponere, qvse aptajfinc, uc folidus aUquis effe^tus in vica humana indc
proveniat Etiilas qui cjrca conflituendas perfbnas refpicere neglexe-*
ric , per vecordem perulanciam mortalibus infultare efi: cenfendus. Sic
B 3 poco-
.
H LIBRI I. . .
poceraf Caligula neqvam aliquem & /lolidum hominem confulem cre-

are, dummodo civis Romanus illc forec, & inania fakem iftius mu-.
neris obire noilec. Aft qvod eqvo fuo Incicato confulacum qvoqj defti-
naret,idverofuror,&infipidapeculancia erac. Nonminus,qvamqvod
eidem pacrisfamilias perfonam indueret, daca familia, domo ac fuppel-
lediie, qvo invicaci ejus nominelaucius acciperencur, vid.^/^^^.C?//^.c.ff
Enimvero uc res, qvacenus fub obje(ûm juris veniunc,in
. 16^.
cenfum encium moraliu proprie referam^, opus non videcur. Non enira,
qvemadmodum homines ob diverfumftacum aucmunus canqvam di-
Verf^ perfon^ concipiuncur; icares qvocj; alicer concipimus, prouc
noftra^ , auc aliense , auc nullius inceliiguncur. Scilicec quando qusedam
resdominiumfubierunc, reiiquse dominiovacuse fuerunc relidae, non
nova qvalicas ipfis rebusimpoficadebecinccIligi,{ed pocius incrodula
rerum propriecace moralis aliqva qvalicas incer homines coepiccxiftc-
re, qvx hos qvidem afficerec, in rebus auccm duntaxac cerminarctur.
Uci enim, qvum res in communioneprimasvaforenc, homini jus erac;
in medio pofica occupandoufibusfuisadplicare: ica dominio confticu-
to jus peculiarefuic dacumdominoderedifponendi,&in reliquis non
dominis enaca obligacio ab eadem re abflinendi. Res aucem ipfa: noi
nifi denominacionem aliqvam excrinfecam indc func forcicae, prouc
ifliusjuris&obligacionis objedum confticuunc. Sic quando cercse res
dicuncur reiigiofse &facra!, non inipfisrebusinhaerecqualicasmoralis,
&fandimonia, fedhominibuscancumincumbic obiigacio eas rcs ccrto
modo cradandi; qvê obiigacio qvando remiccicur, in promifcuura
ufum iiise icerum recidere incelliguncur. Si qvis camen omnino res qvas-
dam moraies dicendas concenderic, is ica eric explicandus, uc morali-
tas non formalicer, fedobjediiveduncaxacrebuscribuacur.
. ly. Haflenus de cncibus moradibus, quse concipiuncur adana-
logiam fubftanciarum. Difpiciendum jam dc ijs quoq;, qu^ & for-

maliccr func modi, & uccales concipiuncur. Videntur aucem modi
commodiiHme poffe diflribuiin aj}ectivos> & ajiimattvos: fecundum
perfbn^ cerca racione afFedia^ inceiiiguncur, fecundurt^hos perfo-
ilios
&
nx rcs a:flimari apc^ func. lili vocabulo qualitatis^ hi quantitatii
kafTune accepto veniunc. Qualicaces, quantuna noftro inflituco fuffi-
CAPUT l if
cit dividi poflunc mformites, & ofcrativa^s. Illag funf, quse non ten-
dunc auc ordinancuc ad aclum operacionem aliquam, fed cancum
5c
ad inftar nudse formae rubjelo conveniunc, & cribuuncur. Unde i-
ftas quoq; accribuca fimplicia poflis vocare. Operaciva qualicas eft
Ytlpr^r^^ yQ\,orta. Illafecundum quam rcs apca auc efficax efle
e/l:,
eoncipicuF ada^lum; & eft vei mtema, YQlextema, quam cciam dice-
re poiBs pacibilem qualicacem moralem. Orca efl, quse a prima pro-
renic; uc adus.
Ig. Incer accributa moralia emimnttitulh 'quibus defignantur
difcrimina perfonarum in vica communi fecundum eE/limacionem ac
ftacum. Hi in duplici pociflimum differencia deprehenduncur. Qui-
dam enim direde nocanc incenfionem exiflimacionis perfonarwm in
vica communi, earumve qualicaces peculiares; ftacum aucem conno-
tanc & innuunc, clarius auc obfcurius, prouc ille ciculus paucis auc piu-
ribus Ilacibus aflignari fvevic. Uci func nomina adjediva, quee voca-
bulis perfonarum honoris caufa foienc adjungi, v.g. (ereniHimus, emi-
nenciHimus, illu/lrillimus, &c. Quidam aucem ciculi direde notanc
aliquem ftacum, auc ficum feu locum peculiarem in flacu, indirede
vcro connocanc incenfionem exiflimacionis, qu^ illi ftacui auc of?icio
folec adhcerere uc func nomina perfonarum moralium, falcem hono*
:
rificum flacum obcinencium. Quar heic fpe6lancur non cam in' fe,
quacenus funcnocionesalcerius flacum & ofiicium alicujus
incellelui
perfonse repracfencances; ex impoficione hominum ju-
quam quaccnus
ra, poceftacem, ac munus dcnocanc ejus,cui cribuuncur. Inde non eft
prorfus de nihilo, quod incerdum magno ardore fupercicuHsincerho-
mines pugnacur; ideo quodciculo denegaco, denegari quoq; alicuijin-
telliganeur flacus, munus, poceflas acq; jura, quseifle ciculus exprimerc
auc innuere folet. Id aucem accuracc heic ol^fcrvandum, quod circa
plerosqi ciculos impoficio non fic perpecua &
uniformis , Ced apud *di-
verfos populos, auc apud eosdem diverfis remporibus magnopere va-
riec. Sic prioris generis ciculi apud majores noftros oppido quam
fimpliccs & modici ; & quod olim viro principi facis erac, hodic me-
diocri fcribx fanridicur. Inde ejusmodi ciculorum incremenca non
^mper augmencum dignicacis arguunc j fed ubi> ciculis glifcencibus,
res
ts LiBRi t;
res ipfa permanfic, iftorunn cenfendum. Qvin

valorem minuiffe e/l
& in pofterioris generis ciculis raepilTime concingic, uc ciculus maneac,
res ipfa, feu dignicas, & jus non parum augeacurj auc decrefcac. Sed
& hoc freqvenciilimum eft, uc apud diverfas civicaces eodem voca-
bulo diverfus dignicacis gradus exprimacur. Unde valde impericum

forer, omnes, qvi ubiq'i locorum eundem ciculum gerunc, eademclaf^
fe cenfere. Eft 6c hoc obfervandum, aUqvando ahcui nudum ciculum
cribui fine re,feu fine funlionibus&emolumencisillis,qvalias iflum
dculum comicari folencj eo duncaxac finej> uc exceriora infignia & cer-
ffum incer cives fuos locum per eum confeqvacur. Circa ciculos de-
nicf/familiarum principalium in EuropapociflimumconcingiCjUcidem
ciculus aliqvando nocec profapiam fimul cum pofleffione nominacas
dicionis, aliqvando profapiam cicra pofTeflionem cum folojure, ubi
ordo cecigeric, fuccedendi.
. Operaciv^ qvalicaces morales func vel aîv, vel/^^/m
ip.
Illarum nobilidim^ fpccies func fotft(ts> jmj &, ohligatio. Potejias efl,
qva qvis aliqvid legicime, & cum effedlu morali agcre poceft. Qyi
cfFe(flus efl, uc akeri adferacur obligacio aliqvid exeqvendi, auc aii-
Ones ab alcero cxercicas admiccendi, vel non impediendi; auc uc va*
leac in alcerum conferre faculcacem aliqvid agendi auc habendi, qvas
ancea aberac. Eft enim hêc qvalicas maxime veluc difftifiva fui. Di-
vidicur poceflas racione efHcacise in ferfeBam & mperfecfam. Illa eft,
eujiis exercicium eciam per vim adferi poceft adverfus illos, qvi ean-
dem illegicime impedire aggrediuncur, (vis aucem in civicacibus exfe-
ricur pocifHmum per adionem, excra civicaces per bellum.) "H^c eft,
cujus exercicio qvis illegicime fueric prohibicus, inhumanicer qvi-
fi
dem cra^lacur, ica camen uc ad idem aflerendum adlionem, auc beL

landi jusnon habcac, nifi force, qvod eidem eflicaci^ dtti\.y necefiicas
ftipDkveric. Dein incuicu fubje<5li poceflas dividicur in ferfonalem^ &
communicahikmy. Illa eil, q vam qvi s in alcerum legicime cransferre non
porefl:. Jn qva ipfa camen nonnulia: differencije occurrunc. Qya^dam
cnim poceftaces ica ardlecum perfona func conjund^, uc earum a-
6lus per alium rete exerceri omnino neqveanc. Talis efl poce/tas
xnarici \n corpus uxoris , quam per vicarium obire leges haucqvid-
qvam
,
- CAPUT L IT
-quam admlfennt. Quarimdam aucem , qnoad JtT^^^' in alium
etii ipfx
transferri a nobis nequeanc, adus aliis delegari ad exercendum poflunr

ita camen uc omnem aucoricatem ab eohabeanc,in quoifla^ radicalicer
hccrenc. eil poceftas regum,qui voluncace popul^
Ex quo genere
funcconfticuci. enimjus regnandi in ahum cransferre nequeunc,&:
Ifti
tamen ad adus ejusdem exercendos opera miniflrorum uci poflunc_>.

Poceflas communicabiUs eft,quâbunoinalcerum rede cransferri po~
tefl, idq; vel proprio arbicrio, vel accedence aucoricace auc confenfu
fuperioris. Deniq,rerpeclu obje(florumpleneq,poceftates ad quacuor
Ipecies revocari poflunc. Refpiciunc enim illse Ytlperfiâs vel res , &
ucrasqj vtXproprias vel aUenas. Pocellas in perfonam alionesq; proprias
Vocacur lihettas., (ecfi vocabulum laborec
quibus ambiguicacibus hos
alibi fic cradendum.) Qu^camennoncanquamdivilumprincipiumab
CD,cuicribuicur,fl: concipienda,auc tanquamvis feipfum invicum ad
quid adftringendi,(conf l.fl.D,^^ receptX.Y^Xi.ad^.. Aquil.) fed.uc fa-
culcas de fe fuisq, adionibus proprio ex arbicrio difponendi. Poceftas
inres proprias vocacur domimum. Pcceftas in perfonas alias Impetmm
proprie efl; poceflas in rem alienamy?rw>^.
. J^^m Yocabulumvaldeeftambiguum. Pra^ter illas enim
20.
fignificaciones, quibus ufurpatur pro lege & complexu feu Syftemacc
,
legum homogenearum, uc & pro fencentia a judice pronunciata; frc-

: quenti/Hmum eft, ut accipiaturproqualitateiila morali, qua recle vel
perfonis imperamus, vel res tenemus, aut cujus vi aliquid nobis debe-
tur. Vidccur camen incer vocabula poceftatis & juris id difcriminis in-
tercedere, quodillamagisinfmuet adualem prsefentiam didla^ quaHca-
;
tis inres velperfonas, obfcurius autem connotec modum, quo quis ea
fic pocicus. Jus aucem proprie & perfpicucindicac, redle eam fuifle ad-
quifitam & re6te jam obcineri. Quia tamen plcr^q; fpecies poceftatis
,
peculiareobcinencnomen,quo eaqualitas,perquam aliquid nobis de-

beri intellieidir, caret, eam heic peculiaricer juris vocabulo infignirc
placuic; etfi propcer pervulgacum ufum aliis ejusdem vocabuli figni-
ficacionibus abftinere nolimus. Referimus autem jus ad qualic.i res adli-
Vas eo refpedu, quod propcer illud ahquidabakeropoflic exigi. Sed
klem quoqs incer qualitates moraks pafivas cenfecur, quaceiius per id
'
C aliquis
jg
LIBRI l
aliquis rcdc quid accipcre potefl. Sunt enim qualitates pafHvse, per
quasaliquisredequidliabere, pati, admittere velreciperepotefl. Ka-
rumtres darividenturfpecies. Una, fecundum quam redle quid ad-
mittimus, feditatamen, utnullanobisfit poteftas idemexigendi, nec
alteri obligatio idem tribuendi ,
qualis e/l habilitas accipiendi donum
aliquod mere gratuitum. Ejusrnodi aurem qualitatem non plane de
.nihiio fingi, vel indeUcetinteUigere, quod v. g. judici, ne a partibus
quocunq;^ pra^textu donum accipiat, interdici potefl. Altera, fecun-
dum quam idonei fumus ad recipiendum quid ab altero, non qui
dem utab invito id poflit extorqueri, mfiforte fubigente neceilitate,
fed ita tamen,ut alter idem ex virtute aUqua morali pr^flare tenea-
Eur. Ha^c Gr^îo vocatur aptitudo. Tertia fecundum quam nos al-
terum vel invitum ad quid exhibendum poifumus adigere, ipfs &
ad idem plene eft obiigatus cx lege aUqua peenam delinitam didiu
tante. Obfervandum autem &hoc^ multa communiter venire fub
eenfum jurium, quse, fi accurate vehmus loqui, compofitum quid
funt ex poteftate ac jure prefle didis , involventia fimul aut fuppo-
nentia oWigationem, honorem^ aut fimile quid. Sic civitas feajus
civitatis compleditur facukatem exercendi cum pleno cfFedu adus
iftius civitatis membris peculiares, & jus fruendi commodis eisdem proi-
priis, fupponens obligationem erga eandem. Sic v. g. honores li-
teratorum compledluntur poteflatem exercendi certos alus ifli di-
gnitati proprios, & jus commodis ejusdemordinisfruendijCui infuper
intenfio exiftimationis adha^ret.
. 21. ohii^âtio cft, per quam quis pr^ftare aut admittere vei
pati quid niecefTitaf e morali tenetur de cujus fpeciebus infra pluribus

;
agetur.. Dantur etiam qualitatesmorales patibiles, qu^ certo modo

iudicium hominum afficcre intelligunturi ficut inter quaHtates phy-
ficas eo nomine vocantur , quibus faeultas fenfitiva afficitur ; ut efi:
honor, ignominia, au6loritas, gravitas, claritas, obfcuritas, & fimiha..^

. 22. Jam pauca quoq^ fubnedenda de modis sdtimativis feu
quantitatihm mmâlihpi^, Adparetenim in vita communi perfonas & ;
res ^ftimari non tantum fecundum extenfionem fubftantia;phyficxj.i

auc intenfxonem mocusj, 6e qualicacum phyficarump prouc confide4
- _ Lirancor]
.
CA?UT l ^^ ip
rantuf tafiqnam aliquid ex principijsnaturalibus refulcans: fed fe-- &
cundam aliud quantitatis genus^&diverfum a quancicacetam phyfi^
ca quam machematica; quse quantitas ex impoTicione, decermina- &
cione pocencia; racionalis oricur. Deprehendicur aucem quancicas
moralis& inrebus, qux didtur pmium-y &
in perfonis, qux dicicur
extfimatiOy quarum ucraqjfub valoris nocione Venit; &
in adionibus,
quae peculiari vocabulo carct. De fingulis fuo loco agecur. Acqj iftha^c
de vaTiecate entium morahum pro racione infticuci noflri iufficerc
pofTunc. De moralibus adtionu humanaru quancicacibus inferiusagecur.
. 23. C^cerum encia moraUa uci impoficioGi fuam debenc ori-
ginem;itaabeadem ftabiHcatemquoq;, auc mutationes forciuncur,
& ubi rfla veluc cefTaveric, ipfa fimulevanercunc; non fecus acq; ex-
imSto lumine nmbra fimul difparec. F.c quidem, qu^ divina ex im-
poficione orca func, non nifi divino arbicrio icerum tolluncur. Qua:
.hominum placito confticuca funt, eodem iterum abolentur, ipfa per-
- (bnarum aucrcrum fubflancia phyfica haucquidquam immucaca.
Quanquam enim id per rerum nacuram nequeac fieri, ut quod femel
efl fadlum, fadum non fic, uc qui conful fuit, confulnon fueriCj uc
camen quis,quod fuic, definac effe, id coca die videmus; fimulq; uc
cncia moraUa, quae in ahquo h^rebanc, penicus exolefcant, nuMo ve-
lut vefligio reali rehlo. Nunquam enim ens morale in vim quali-
tatis phyficse evalefbere poteffc. Unde valde impericum cQt credercs
fi ahcui perfbna qusedam imponatur,permidam impofitionem mo-
f alem ipfi charaderem aUquem indelebilem imprimi. Sic fi ex ple-
bejo quis fiac nobiUs, jura duncaxac noVa accipic, fubfliancia quaH- &
taces phyfic^ nehiium mucancur. NobiUs fi fuo ordine ejiciacur, jurium
tancum fuorum jadlura facic ; quse nacura dedic, omnia incegra perflant,
CAPUT II
DE CERTITUDINE DISCIPLINARUM,
qu3J circa nioralia verfantur,
/. Û^'% difcifUnls mordibm emitudi-l^.. IniUamduntaxat difciplinam moralem
nenj apodiUtCAm abjudicam^ caditdemon.fIratio,Ûdereiiûdi-'
2* îdfii demonjirAtio* \ ne &
pravitate aUmum humana'
$% Frinc.piadmo^ftraitonHm^ j
rum agif,
C 2 5*0bjici
ao LIBRI l
S.ObjicltHrYerHmtmraUtmtncertitudo. oKe ^fi^Ûtatls.
\
if. An qmd honejium am^tnrpc ante omnem g. Groijj jfementia expendlfur*
impojitionem f i o, In qmntitai\bHS morahbns datur lattz

^, AnijlttisreiargumentMmJttpHdcr? tudo.
S DelatitudmeailionummoraliHmrati. t t,.îdvocetur meraliter certum,
. L
__
f35^;^\~Z^^|Nolica dudum plerosq; eruditorum tenet perfyafio, di-
^v^îfciplinismoralibusdeefleillam certicudinem, qua fci-
i^Sênci^ ali^, &
cumprimis machemacic^ gaudenc^ eo ,
^r^jquod in illis locum non habeanc demonflraciones, ex

"^^^quibus folis liquida fciencia, mecuqjerroris vacua pro-
venic;fedqu^circa easdem cognofcuncur, probabili duncaxac opini^
one conftare. Qu^ res quidem immane quancum nocuic nobiUfli-
mis, vicieq; human^ maxime neceflariis difciplinis. Inde enim fadum,
dc fufpenfo fere brachio dodi excolerenc, quse camlubrico mnici fun-
damencocredebanc; & plaufibilis heic negligencibus excufacio flippe-
demonfliracionibusiflahaucquidquamconcineri, fedcraf^
tebatj cercis
fa duncaxac Ntinerva pofle crav5lari. Quem errorem hauc parum aluit
aucoricas Anftotelis ^ quem^ pleriq7 incellexifle fummum erudicionis
faftigium credidere, quafi^quo ulcerius progrederecur humani ingenii
folercia non haberec; Ejus. func de difciplinis, moralibusifthsec decre-
t^V.WlC.d.Q. Nicom, l.I. C.L, To dK;,oi^sq ^XOfJt-oîXijg h a'7s-a,av '{Q^g Koymq^ s^
^rileov^ dccuratd trâci-atio non fimUv modom unoquoi^ genere exqmrenda
^Jio- T<x,Kak0L^. m dtK-aja^n^^-Cuv jfTiroPiijiKn o-KSTr&fla^y. Tocdvjwsz^^ 2î<pa-^
t^^-n^, Ts-XdvriV, uicî ôxmvo^M fzovov e^vajy^pvcrH ^'i ^rj^^ Honefta autenK^ jur
fta^ de quihm- civilts difciplina confideraty tantam differenttamtantumêj*z:^
rofem mjehahent yUt lege non natura eftfe videantur, Kyaivrilh h '^ loi"-
^ct)v }ig:\ sK^jîi^Tm^Xsyovjag-TrzLXU^^^K^ TaTTca. TuXriS-k svêiKvui&ai- Contenti

igituf' cum de tahhm- (êxtalihusdifterammjpngmquadam
crinim) fi nosy
idmervay at^ adumhrata Jigufattone 'uerum- ofiendamtis. mîrajhuf/^svii
'^s9iVB7n locr^lgv 7dK^t(^sij7n<^yiT&iv >ca3-" syca(^vyst@^y sCp' ooov ri t^ 'n^dyfJLO.'
"J^^pvcng s7n^sxfl<^- Tlaâ7rkncno3/y6 (pcuvsjaji, fjLa&tjfjiaîKS rs TnS-avoAoySv-
7(^ dTTz^sxeSai, ^^ fn^Jo^tKov ^^ J? d7mi]eiv. 'Eft enim eruditi eatenus
xaâm m unocjuo^genere explicationem rcqmrere, qmtenui âti m //-
CAPUT. II. 2X
/^^- ndtufapotef}. 7{im i^mathemiticmfuaf.mihm utentem adijrohare}

^ ah 0'>*atofe demonjirationes exigeve^ ftmile vitium videtuv.
Enimvero
Htifbla hujas aucoritate hautquidquam movemur; ita quid ad racio-
nes ipfius aut aliorumpr^cipuasrerpondendumric,exponemus,pofl:-

quam de nacura demon/lrationis pauca pr-^miferimus..
. z. Demon/lrare igitur nobis eft, rerum propolitarum certi-
tudinem necefiariam e certis principiis tanquamfuiscaurisindubitaco
cognofcendam fyilogiftice deducere.. Quod quanquam in fe ma-
nifeftum fic, & ex quotidiana Mathematicorum praxi liquido adpa-
reat, quibusnemo lanus artificium demonftrandi abjudicavic; tamen
unius atq; ulcerius vocabuli prava incerpretatio eftecic,ut plurimiphi-
lolbphorum hadenus mifere heic fuerint hallucinati, & ex multis
philofophi^ partibus per fummam infciciam demonflrationes|êxclu-
ferint; Origo erroris inde porifHmum promanavit, quod cum fuhje-
Cium demonflfationis necesfarium effe debere dicatur, idillihocmodo
fint interprecaci , quod in fyllogifmo demonflrativo fubjedum con-
clufionis, prsedicato contradiflindum , debeat efle ens neceffario exi-
ftens. e g. in trito illo exemplo, & quo tanquam cothurno utuntur,
Bomo-eft quia rationaliSji^^^^^^fubje^tnmdemonflrationisha-
rifibilis,
becur; qui utiq,ensneceffarium. Enimvero fubjedtum demonftracio-

nis non fimplex aliquis terminus, fed integra enunciatio, cujusne-
eft:
ceflaria veritasex certis principiis fyllogifticededucitur. Ubi quidem

parum inrereft,an fubjed\im propofitionis demonfTtrabilis neceffario'
exiftac, vel non; fed fufficit, fipofitaejusexiftentia ccrt^ ipfi affeti-
ones neceflario competant, easq; eidem competere ex indubiis prin-
cipiis oflendi queat. Sicut parum mathematjcis curêft, neceflari-
um an (^ntingens fit ens triangulum, dummodo id demonflreturj.
cjusangalos effe duobus re6tis sequales Adeoq; neceflarium dicitur
fubjedum demonftrationis propter neceffariam connexionem, qua^
in ea enunciatione prsedicatum fubjedo coh^ret.
. 3. Qiiales autem oporteat effe illas propofitiones, per quas
demonflratio fit exfine, & eftedu hujus facilc intelligitur. Scientia
cft illud, quod per demonftrationem qu^rimus, idefl^cognitiocertaj.
liquidajSc ab erroris metu immunis. ii.oiv\i^ v7nAafji,^civo[ji,v,dcJ7h<^f^s&ce>-
%t LIBRI I.
svUx^^^ '^ ^'f %!' idquodfilwiUy r.onpjje ditey fife hahn

fjtri ^^^^f^
exifimamm. Anftot. Bthic. ad'Nicom. I.VI. c.3. Igicur veras efle iJlas
neceilum e/ljreapfe, nonex folaconceflione, auc exhypothefi. Nam
ecfiex pofica hypochefi, mulcce conclufionesconcacenac^ deducique-
ant: nonpollunc non camen, qu^ exprincipio velucprecario autilli-
quido derivancur, fcacuriginisfuaîndolem fapere. Ec fi velmaxime
dencur dua^hypochefes concrariê, quarum alcerutram Veram efie nc-
ceflum fic,ex iisdem tamcn-rooTiduncaxacindubicacodemonflraripo-
terit, d ho-n firiTiicacem fua hypochefeos femper canquam conditionem
lupponet. Fasdem quoq^ oportet efle^r/w^, idq; ut vel uiteriori

probatione non indigeant, fcd ipfa fui evidentia fidem mereantur;
vel ut demum ulcimo ad aliqvam primam vericatem reduci queanc.
Quemadmodum autem qv^dam propofitiones a primis principiis
propius, qv^dam longius abfunt; ica non efl credendum, qvamvis
demonflracionem unico fyllogifmo femper debere abfolvi fed a pro- \
poficione demonflranda argumencationes eousq; fiint continuandse,

donec ad primum ahqvod principium deveniatur. Non enim iili
folumreÎe ratiocinantur, q vi fubinde quicqmd.,4tqm, etgo ingeminanc;
fed &
qvi incipiendo a principiis evidenti/Timis texere norunt difcur-
fum ex confeqventibus continuo neceffariis. Reqviricur hoc, uc &
immediat finc esedem, idefl, citra interruptionem aut hiatumexfe
continuo fluences. Ad cacen^ namq; inflar confercam oporcec efTe
argumencacionem demonflracivam, fingulis enunciacionibus veluc
annulacim mucuo nexis, qvarum una abrupta aut deficiente, tota ra-
tiocinij perit compages. Caufi dcniq^coêhômidcoCunty quodratlon
concineanc, quare in propoficione dembnftrabili prasdicacum fubje-
^lo neceflario compecac. QVce omnia prohxius explanavic Erhafd.
VFeigelimmAnalyfiAnJlotelica exhuclide re[lttuta,Qô exnoftratibus de
illa dodrina hadenus nemo meHus efl meritus.
. 4. His prsemifHs ulcerius& hoc obfervandumjCtfi qvicqvid
cfl: difciplioarum rhorahum id habeant commune, ut non intra nu-
dam theoriam fubfiflant, fed in ufum transferridebeant: non levc

tamcn difcrimen incer duas illarum prsecipuas Hcet deprehenderc;
quarum una vcrfatur circa re6licudincm a^lionum humanarum in
ordine
CAPUT II 25
brdine ad legesjaltcra circa dexcram gubernationem a^îortnm fua-

& &
rum alienarum, ad fecuricacem ucilicatem pocisfimum publicam,
Poilerior qvippeh^c fedem fuam pocirtlmum forticur fubprudencia,
qvam Anjloteks ad^ mam. l.VL c.f.definic?|/i/ dAfj^^^fifjet A^yyTitaali-
KYiv 'ssBi /^ dv^ôdTTCti dyct^ci, ffg^ habitum vevum cum fatione aciivum
Kaaci.
circa ea.qu^ hona ^ maU hominijum. Unde prudentis officium d. 1.

ita deflgnatur ; (J<?>c In (pôvifxa ra/, to ^vvuSaj KccAcog f^y^svauc^ rs^ rd du-
7aJ dyaSot k^ (7Vfi(psôv]u, r^V '^h ^v oPôv. Videtur frudentis vin ejppro-
-pnumjfojje conjutaH de iis,qu fibi ipfi honafunt
fêcte utilia ad hem ^
vivendum in univerfum. Atq; haec fua dogmaca fuperflruic axiomati-
bus formatis ex dextra morum humanorum acq; evencuum in re-
bus humanis obfervacione & collatione. Fabius apud LiviumX. 22. v.3^.
Hon modo hoc docet^liultorum tjie magijlereji :fed eadem ratio qud
eventPLS
fuit^futuva^j^ donec e^dem fes manebunt,immutahilis efi. Ifla tamenaxi-
omata cam firma non
videntur, ut inde demonflrationes indu-
cfle
bise deduci qveant, proprer infignem lubricitatem, inconflantiam^ &
hominum ingeniis occurrit; & quod eventus rcrura
qva; fubinde in
f^penumero levi momenco impulfi in diverfum cadant. Accedic
qvodm adpiicacione iftorum axiomacum humana perfpicacia fre-
quenter faliacur propcer improvifos cafus,qviomniarepencecurbant;;
& qvod divina providencia morcaiibus eciam afluciiTime difpoilca
faepe eiudere fbleac. Unde qvi in adlu rcrum verfantnr confilia fua
hautquidquam ad dK^l^HAv demonfiracionum exigere laboranc; fed
bi fagaciffima circumfpeflione, & quadam quafi divinacione fuerunt
ufi, evenrum commktunc. Vid. xSamuel. X. v. 12. Sicuci & pie-
fatis
riq; circa comparandam prudenciam fufficere pucanc fequi liiudv^v-

JtoteLtSaa Nicom. i. VI. C.I2 ch Trâ-sx^^ '^<^^ sfiTrsi^m Hig) 'n^sgQvre^m rj
<P^vi(Mm r^-q dvuTr^^&iK-wiq (pdoTcn n^ôêtig j yx^^rfof rm d-rfo^^lsm, %^

yd^ro sx^v sk rdg dpxdg. Veritorumhominum
rrjq sf/.7rciûg ofîuaôôoai
^ Jeniorum Jeu frudentum fronunciatiqmhus dr opmonibus abs^^ demon^

firationey nm mmm quam demon/lratiomhus attendendum ejh quia nam^
x ipja exferientia vfumhabent ypnncipia mtuentuf. Verum fuper hac
Heiena alii cercent. Aft ilia difcipima, qu^ confiderac quid in ai:i- ,
onibus huraanis ficredum &prayum;^6ccujusprecipuamparremnos

24 LIBRI L
jam tradere irsflicLiimns, omnino ejusmodi fundamentis nitittir, t^

cxinde genuinje demonftrationesj qua; folidam fcientiam parere fim
aptse, deduci queant. Adeoq^ ejusdem decreta ex certisprincipiis ica
derivari poflunt, ut dubitationi locus non amplius fuperfic. Seneca.
de henejicm 1. VII.c.I. Natura quicqmd nosmeliores Leatvs faûrum ej%
aut in afertOj,aut in proximo ôfait. Quod eo clariusfiet, fi qu^ incon-
trarium heic adduci poflunt, difcuflerimus.
. f Sunt igitur, qui jadant^ res morales in uniVerfum elle in^
.
certas acinftabiles. Non pofle autem majdrem certitudinem efle ip-

fius fcienti^, quam earum rerum, quze fciuntur. Ad hoc repcnitur:
etfi entia moralia fuam originem debeant impofitioni, eoq,ipfo non
fmt abfolute neceflaria; non tamicn adeo diffoluto ac vago modo

provenerunt,ut eam ob caufam incerta peiiicus fitciroa eadem fcien-
tia. Pleraq; enim ut inducerentur, poflulavit ipfa hominis conditio,
a Creatore Optimo Maximo eidem pro bonitate & fapientiafuaafli-
gnatajutifth^c faitem incerca acq; inllabiUa vocari haucquidquam
pofHnc. Id quod infra clarius adparebitj quando in originem legis
naturalis inquiremus. Et fi vel maxime aciiones humanx ideb mo-
ralesdicantur,qvodfmc non neceflaricE, fed liberêiex eo,tamen non
confequitur j poficis certis principiis non pofTe competere illis adlio-
nibus ejusmodi ,afFe(3;iones, qva^ de iis indubio poflint demonflrari.
êc ad rem facit, quod aliqvi de a6lionibus humanis liqvidum pofle^
ferri judicium negent ob varietatem circumflanciarum, qvarum Vel
iinica aliam adiioni affeQionem conciUare videacur unde
: & legislaf
tores raro poflinc ferre ejusmodi legem, quaf nullam admiccac excep-
tionem, acq; adeo ubi deferca legis liccra non iic ad êqvicatem recur-
rendum. Nam dantur uciq; cerca principia, ex quibus oflendi poflic,
qvancam vim qvseHbec circumftantiarum habeac circa afficiendam
auc variandam aiiqvam a6lionem. Ec illa ipfa principia faciunc, uc
legislacores fxpe non ica anxii finc circa excipiendos a legibus fuis
cafus peculiaribus circumftanciis veftites^ fed paulo fecurius verbis
generaiibus ucancur. Scilicec qvia confidunc judices, qvibus fa(5la
peculiaria ad leges exigere incumbit, intelledluros qvid qv2e\as cir-
cymilancia circa aftionem aliqvam yaieac. Ec ex hjs fere pecenda
CAPUTII. af
êft ratio 11. 5. 4. f . <?. D, de legib. Jura conjlitm ojôrtet^ ut dixit Theophra^
'fit4^ in his 3 qn^ cJtH to T^XHqDv accidHnt 3 non qu<z d% -zeÂsy^. Bx his^ qm
fofte uô altquo cafii accidere ôfûnt Jura non conflitmmtur. to yd^ cLtcu.^
fi ^)g 'Es^fâJvi^mv h vouo&srou. ldquodfimel(^bi^ exfiit^pr^tereunt legis-

iatores. Ail hinc nonconficicun quoddecreca juris perpetui aliquan-
do fallant; fedquodoper^ preciumnonfic, uc legislatores fcripcas le-
gespromulgent circa cafus raridlme concingentes ; cum illi per judi*
ces ex principiis juris naturalis facile decidi queanL^,
. (f. Ad hoctamen, ut difciplina juris natur^, circa quani oc-
cupamur,vere fcientix menfuram implerepoffit.hautqvidqvamne-'

ceflarium arbitramur cum nonnullis ftatuere, qusedam per fe citra o-
mnem impofitionem efle honefla autcurpia: h^cfacere objeftam &
juris naturalis & perpetui; cumilla,quîdeo honeftaaut turpia funCj,
qvia legislator voluic, fub legum pofitivarum cenfum veniant. Cum
enim honeftas five neceflitas moralis, & turpirudo fmc afFediones adli-
onum humanarum, ortse ex convenientia aut difconvenientia a norma
feu lege; lex vero fit juflqjn fuperioris ; non adparet,qvomodo honeftas
auc turpicudo intelligi poflit ante lege, &
citra fuperioris impofitionem.
Et fane qui extra impofitionem divinam moraiitatis adlionum huma-
narum ^ternam aliquam flatuunt regulam, nil aliud mihi videntur
agere, quam ut irÊO adjungant principium aliquod coseternum ex-
trinfecum,qvodipfe in aflignandis rerum formis fequi neceffumha-
buerit. Fatentur pra^cerea omnes, DfiuM uti ornnia, ita hominem &
liberrima voluntate creafle; cui confequens efl, in beneplacito ejus-
demfuifle,qualemhomini naturam vellet affignare. Qua rarione
igitur adioni hominis pofQt competere aliqua afTeclio, qva; ex ne-
ce/Iitate intrinfeca & abfoluta, cxtra Dei impofitionem & beneplaci-
tum, promanet Sic ut revera omnes motus & a6liones hominis, re-
?
mota omni lege tam divina qvam humana^fmtindilfercntesi earum

autem aUqvje ideo tantum nacuraliter honeftce aut turpes dicantur,
qvod eas fieri auc omitti qvam maxime reqvirebat conditio natur^,
qyam Greator homini libere attribuir. Non autem, qvod citra o-
mnem legem in ipfo motu, & adplicacione potenciae phyficee perfe
infic aliqva moralitas. Jndc videmus qvondie bruta tales adtus exer^
D cerc
, '
2S LIBRI I
cere cicra peccatum, qvibus homo patracis graviflimo fefcelere fue-
rac ob/lrid:urus. Non qvod mocus phyficus hominis & bruciin Cc
difFerant; Ccd qviaqvibusdam hominis adionibus moraHtas per le-
gem eft impofica, qvae a bruci adibus abeft. Nec eft, qvod qvis re-
geraci cum homo racione gaudeac, qva brutumdeflicuicury igitur na-
turale difcrimen incer hujus & iliius adiones exiiliere. Nam fi con-
fideremus racionem, qvacenus non eft imbuca cognitione & fenfu
legis, feu normae moralis, poceft qvidem ifta fortafle homini fuppe-
ditare faculcacem expedicius auc dexcerius qvid agendi qvam brucum
viresqi nacurales per folerciam adjuvare. Verum uc cicra reflexio-
nem ad legem in hominis adionibus moraUcaccm deprehenderepos-
fic,id êqve e/l impoffibile, acq; coecum nacum difcrimina colorum
dijudicare. Opponicur qvoq; illud //?'//?<?/^/^ adNicom. Lll.c.c^.^zff-a-
^y&i\KiJLfiivci fiilci TTJg (pctvXoTyil^' hov tTnxcx^^sy^ccKicc , dvodûvllat (pBov(^

mv TTJ^d^sMVj iut>oix,dciiK\o7ni, clv^^cpovicc.Nei^tdmenomnis aElia,
H^ stt)
emnisq^ ajjecim mediocritatem admittit ; nonnuUi enim fmt affeclm, qpfi

Jiatim vel nomine cnm fravitate imfhcantur> ut malevolentiay imû^
ipfo
dentia^ invidia : ^' item aîionesj ut adulterium, fuftumy homicidmm. 0-

mnia enim h<&c i^hujmcemodi ita appeHantur 3 quia non txceffm i^foMm-^s^
aut defeBm, fed ipfa malafunt : utnuCa modo fofit quispam in iffis reBe
agcre^ fed feccare femfer neceffe fit. Enimvero non feqvicur,- dancur
Vocabula afFeduum aucadlionum, qua^ vicium defignenc per fe, non
propcer excedlim auc defedum: ergo dacur aifedio auc adio infe.|
Eurpis cicra refpcd:um ad legem. Quin hxc ipfa vocabula non no- \
Cant nudqs & fimplices mocus adusve phy ficos, fed cales, qui legibus^
repugnanc. Cur enim 3hxcu^s>icLKla^^ invidia pravi habencur aflfe-
tus, qvam quia periegem nacuras ab homine nihilhumani debecelfe
alienum; cui repugnac non niiiex aliorum malis I^dciam capere, &
incabefcere videndo fuccediis hominum. h6A.StGhMisfrm.i^\^ Sic
quid eft impudenria, nifi prava firmicas animi adverfus ea,qvibus
pacrandis leges erubefcere jubebant? Nam
non erubefcere, ubi leges.
id nolunc, excra reprehenfionem cffc. Sicadulceriumeftpolluciouxo^
ri alien<Cj quamleges foli raarico fuo addicebanc. Furcum e/l accre--
âcia
CAPUT rr. %7
domino, qvem leges folumejusarbitramvo^
iatio fei alicns itivlto
lebant. Homicidiumeflca^des iiominis mnocencis, &contra leges.
Jnceftume/I: eommixtio cum tali perfona, absqua leges abftinere ju-
bebant ob reverenciarn, qvam vicino fangvinihominesicidem ex le~
ge debenc. Sic de aliis qvoq; judicandum. A/l fane fi abs his omni-
bus removeas refpedum ad legem, in ipfo aduphyfico nuUa impli-
catur contradidio, proptcr quam ifla etiam citra legem necelTario
turpia intelligi debeant. Hocenim modo utiq-, indifFerentia funC;
mifceri cum ilia, qvx proxime junda eft mifce-
origini tu^ naturali :
ri eidem, cuimifcetur & alter,cuitamen in eam nullum peculiare jus
competit; eripere vitam ei^ quifimilis" tecum ell: fpeciei fumererem,

:
qvam alins in fuos ufus deflinaverat, cui tamen nullum jus per leges
datum erat reliquos inde excludendi. Quod autem multi naturalem
iftam indifFerentiam segre concipere queant, inde eft, quod a teneris
iflorum vitiorum deceftacio nobis fuit inculcatai quse opinio fimplici
adhuc menci impreffa, in vimnacuralis cujusdamaffedlus videcurin-
Valuiffe. Unde adparet, non fatis expendiffe hanc rem Gtotium dc
J. B. &P.Ll.c.i..io.dum inter illa, ad qu^ divina fe potentia non
' extendic, eo quod contradicftionem involvant, referc malifiam quo-
rundam aduum humanorum. Equidem non poflunc non bis duo
effe quacuor, quia bis duo & quacuor reipfa func unum & idem, vo-
cabulis cancum differunc, aut modo concipiendi manifeftinima autem
:
contradidio efl, idem fimul efle idem, & non effe idem. Afl talis fa-
ne concradidio nonadparetin adibus juri natur^ adverfantibus. Un-
de idem mox eam malitiam derivatum it ex comparatione ad natu-
Ydmfana tatione utentem. Atqui in ipfo vocabulo fdUiZ t-atipnis^ quando
homini tribuitur, ineft refpedus ad legem focialicacis a Creacore ho-"
mini injundam. Sicuti eciam ib. . u. aliqvid juris nacurahs efle , pro-
bari cx conveniencia auc difconveniencia neceflaria cum
aic,
naturarationah acfociali. Acqui focialem naturam homo fortitus efl
non ex' immutabili quapiam neceflitate, fed ex beneplacito divino.
Igitur moralitatemqvoq;adionumipfi,ut fociali, convenientium vei
difconvenientium ex eodem fonte derivari par efl. Ut adeo ifla his
competac non ex neceflTicace abfoluca, fed hypochecica, pofita ea
2 D condi-
ZB LIBRI I.
^
conditioiie, quam homini prar reliqvis animantibus Deus libere aflT-,
gnavit. Neq^ in didis Sacra^ ScripturcCj qua; d.l.allegantur altcrius

defenfonbus aliquid eft prsefidij. Nam fine dubio ab initio
fententia^
Deus Iiumano generi denunciavit, fe bonis foreremuneratorem,ma-
iis vindicem. Hel?f. XL 6". &fe cuiq; daturum fecundum fua opera.
Rom IL. (^.. Abs quo cum veracitas eum fua difcederenon patiatur
rede huc provocat Abrahamus G.^êfXVllJ.if.. add. Ezech. XVIII. 2f.
IlomJlL<S.. Aft qvomodo inde feqvitui-, moralitatem inelle adioni-
bus humanis per fe citra impofitionem divinam? Sicuti nec dum ad-
paret, quomodo eadem conclufio elici qveat ex fententia illa apud
/^/.c.V.3. merito omitti culturam cjusrei, in qva oleum opera &
neqvidqVam perit. I3eniq, M^ck VI. 2. dicitur qvidem, proprio ex ju^
dicio mortales intelligere, par efle, ut pro beneficiis reddatur gratia..
Sed ex hoc non licet cdlligere ergo quod homines,qvibus eft bene^
j
ficiorum fenfus, debeant efle grati, id ipfls non efl: aliqua lege injun-
dum, fed idem ante omnem legem perfe eil ncceflarium. Ex qvi-
bus adparet, didlumillud, qvod multisinoireefl:; prascepta jurisnatu-
rx limitandum, ut ne ifl:a a^ternitas ultca im-
eflTeseternse veritatis j ita
pofitionem divinam,aut originem generis humani protrahatur.Qvan-

quam revera seternitas, qv2e legi naturas attribuitur, ex oppofitionc
legum pofitivarum,qv^:mutationi fubjed^funtj^^ftimanda.&inter-^
~
pretanda-efto. -
. 7.Nonnulla etiam-apudVurgumprobabilicate-urgeiTpoCeflV
alionibus humanis honefl:atem ac curpinjdmgm per fe; ex fua na- &
tura inefle, non autem ex impofitione, ideoi.quod- turpium fadLorurn-
velut: naturalem fenfum videacur habere ipte fangyis, ad' iftbrum
memomm: aut exprobrationemi etiam^ nobis. faciem rubore invitiSj
fufFundens. Jam autem non videri congruum,
morali at- qvalitati
mbuere effedlum phyficum. Quin contra, cum certus motus fangvi-
nis, ruboremin facieexcitans^ tanquam effedlus phyficus ex adione
turpi refultec, turpitudinem qvoq; afIe(ftionem feu qvaiicatem phy-
fica m& neceflariam ad:ionis habendam. Ubi fatemur quidem, fa-
pienciflimumCreatorcm animishominumindidifle affcdum pudorisj
^vi eflcc veluc cuflos vircucis^ & validum fr^num reprimendse mali-
CAPUT II. -y'
tiT. Probabile quocf; videtur, ni Deus voluiilet homincm fuas adio-

nes ad legem Componere,ipiiim iiunc aftedum animis liumanis non
fuifleinfituru; cumcicrahocnullus.ejusdemufus adpareac. Knimvero
liihilrepugnat, qvaUcacem ahquam moralem, quseqiadeoimpoficio-
ili fuam debeac originem, inhomine falcem mediace producerc effe-
tum phyficum; quippe cum anima, corpori conjundiflimaj duni

ifta moraUa adprehendic, iisdemq; eo ipfo qvoq; mocum
afficicur,
parci ahcui corporis poHic imprimere. Probeaucem obfervandum,

pudorem oriri non ex fola adionum curpicudine, verum ex quavis
re, eciam morahcer non curpi, qu^ exiflimationem noftram lesdere
credicur.. Bft quipp^p^dor /fecies aliqua mftitm.fundata Juper ^morem
fuimetiffiHSy C^ qmfrocedit ah oînione velmetu 'vitupenj, juxta CaHhef
de Pafion.art. sof. Aut, uti Ari/loteles loquitur vJoetor. La. c.^., Au'w>j 77^
#($t) 'm^%n '^j^Td V ctooîctv (pciivofisva.(psêiV tzov aciKcov. l)Olorquiaam'td^

confufio in iis,quiz ad ojfenfionem exiftimationis videntur peftinere. Sci-
licec ambiciofum efl animal homo, fueeq; prieflancise cumprimis ja-

ftabundum, quodq; maximam animi voiupcacem in eo repoficam
habec,-fi cafia in fe deprehendac,quibus fe pras ahis efl[erre,ac gloria-
ri queac, De cujus pr^fiancia; opinione, ubi quid apud ahos fibi de-
ceflurum metuic, peniciflijiiam animo concipit triftitiamj cujus fig-
num in propria Velut human^ dignitatis fede adparet, dum cor re-
pente fangvinem verfus faciem propelhc. Afl non ex fola peccaco-
rum abftinentia pra^ftanciam fuam vult ^ftimari homo,- fed ex ahis
quoqi rebus, quibus moraUtatis niliil inefl.. Unde multos videmus
valde erubefcere pufiUa flatura, craudicatione^. calvitio , ftruma, gib-
bere, aut aha corporis deformitate, certo morborum genere, pauper-
tate, fordidisveflibus, ignorantia xciam qusecicra' culpam adefl, er-
rore etiam innoxio, ahisq; rebus, qucC morahter turpes non funt. Add.
Sirac. c. yiAl.l^.feqq. Et inter peccata illa pociflimum ruborem in-
- cutiunc, quce pecuhariter infirmicacem auc abjedionem animi arguunt,
I
qusq; adeo nos vihores reddunc ; & quidem non apud quosvis, fed*
apud illos, a quibus pr^cipue aeftimari cupimus. vid. Atiflot..Rhetor,.
iLlI.c.6'.Quiaucem femel exiftimacionis curam digefferunc, etiami
twrpifTimis non ampUu3 erubefcunt; add, Cmhefde faiuomM-W^.' '
T> X Iflh:gc^
^ LIBR! i;
IRhxc tamen omnia liautqvidquam faciunc ad defrahcndam difci-

plinis moralibus cerdtudinem, qu^ adhuc fatis firma haberi potefl,
li vel maxime morahtas adionum humanarum impofitioni origi-
. nem debeat.
. 8. Scd qvid fiet de tantopere jadata latitudine morah, qv^
fubinde r^ dy.^.(^sia mathematica^ opponitur; anne & iila certitudini
hujus difciplinje aUquid detrahit? idveromanifefle adparebit, ficon-
fideretur, quousq; demonftratipnes heic adhibendas afleramus, irt &
quibus demum rebus ifla latitudo deprehendatur. Adhibentur igi^
tur potiflimum demonfirationes in morahbus circa quahtates mo-
rales ha^lenus, ut eas adionibus &
perfonis certo competere, qui- &
bus de caufis , conflet; puta, an harc alio fit ju/la Vel inju/la, an in
hanc perfonam, in genere confideratam, cadat hoc jus, aut hiuc obh-
gatio. Quaha itahquido exgenuinis fuis principiis & caufis deduci
pofle aflerimus, ut nemo fanus iflia in dubium revocare qvcat Etfi
qua heic occurrerit latitudo, aut ahquidei analogum, iha certitudini
ipfi per fe nihil officit. Equidem in ipfa alionum bonitate & mah-
cia,quatenus notat convenientiam aut aberrationem anormalegis,la-
titudo non videtur dari, quin ri:atim,quod aredlo dicefrerit,infepra-
vum fit habendum. Contingit nihilominus, ut alio refped:u., faltem
interhomines, aliquod heic quoq; deprehendatur latitudinis inftar j
(nam alias ladtudo proprie tantum in quandtate cfl.) Et quidem
primo, quia in ipfis legibus vis adftringendi mortales non eodem fe
modo femper habet, fed circa quasdam a6i:iones prsecipiendas auE
Vetandaslaxior, circa alias flridior adparet, Unde eft, ut aliud jure
ftrido, aliudex seqvicare deberi dicatur, Qux in eo differunt, quod
iflius pra^ftandi major neceflltas incumbat, ad hocautemmolliusad-
flringamur; etfi hujusquam illius objeflum latius fefe extendat. La-
tiusquippe patent aliarum virtutum, quam jufbitise ofiRcia. Quin &
contingit, ut inter homines, &
in foro humanolevium a legeaberra^
tionum exigua habeatur ratio. Qy^dam edam tam langvido modo
pr^cipiuntur, ut fere in cujusvis pudore pofitacenfeantur;& laudem
mereatur, qui fecerit, rcprehenfionem non adeo formidet, qui omiferic.
Ec huc referre videtur Gmm
l.L Q%.%.<$,comuhinatum^divommn^ma~
trimo^
CAPUT. IL ,
>J
trmomum cum^knhm fosminisy antequam l^ge divina ifta incerdice-
rencur. Suntquidem h^c, aic^ ejmmodi^ ut eis ahfimere honefttu6 ejje dh
êtipfa ratio-) at non taluj ut ahs lege divina nefas (id eft atrox de-
lidum) in illts adpareat. De quibus camenruoloco agetur. Huc fpe-
lac quocjj illud AtHjiot, Nicom. II. cult. i fjSl^ (jlik^v r8 sv is^âAvo^Vs 8
\îfarum a reê agendofve ad majuSy five ad minus declmat, non vi-

tuperatur\fed qui multum excedit: is Ssepe etiam
enim fninime latet.
accidic, uc aliquid infe fic indebicum ac indifFerens, uc camen ejuso-

niiflio quam adlio, aucvice verfa, majorem ucilicacem femper, auc
rcerco cempore adferac. Quo percinec illud Apojioli i. Cor. VLl2. VIL
6.7.d'9. X. 23. Eodem fpedac quoq; i]iu6. Grotij de^.KS^cy.l.l, c.\.
.lo. Interdum fer ahufionem ea, qv<e ratio honefia y aut oppofitis meliora,
ejje mdicaty etfi non dehitaj dici jurvs naturalis.

po- Ex quibus incelligi
ceil:, an & quacenus bono pofllc dari aliquid melius. Scilicec bo- fi
num prefle confideremus, pro eo quod congruic cum lege, manife-

ilum eft, bono meiius non magis dari, quam redo redliiis. Poceft
tamen unum bonum alcero melius diei pro diverfo necelTicacis gra-
du, qui in ucroq; deprehendicur, & per quem unum alcericedic, fi u^
trumqj fimul obiri ncquic.vidM^/^/^^.VIII.2I.22.ubi bonumerac mor-
tuum pacrem fepelire, melius Cliriftum fequi. Aôr. VI.2. bonum
erac miniftrare pauperibus, fed melius prsedicare Evangelium. Q^
de re infra pluribus eric agendum. Quando deniq; adiones in fe li-
cicas & indifferences ucilicas mecicur, una melior altera dicicur, prout
plus emolumenci ex ea provenitL...
. 5). Ex hifce quoq; explicanda func,qujea Grotio l.II.c.XXIIL
.I. craduntur,circacaufas dubiorum in adionibus moralibus. Ubi

aic, m moralibm nan dque, ut in mathematicis difiiplimSj certitudmem inve-
mri: quod eo evemty quia mathematicdi dfciflm^ i matcria omni formas
feparantj ^
qviafimM ipfi tales plerumg.fant, ut mhil haheant inter-
jeciumyjicut mter reclum S" curvum nihdefi medij. At in mo'>âlibm eir'
cumjlantu etiam mimmd> variant materiamj &formie de qmhm agitur,
folent hahere interjecium aliquidy ea latitudmej ut modo ad hcc^ modo ad
iiiM-d ^xtrenmm pôpm Mccdatm\ Ita ^mm mter id^ qmd fi^fi opo^^êtf
& mter
3% LIBRl I.
^ inter idquodjiefi nefas eji, medium efi quodlicetj fedmodo huic, mdd^
iluVdrti pôfmquiti^ ' uride amhigui: as fkpe mcidit, ut in crefufculo autm
muafrigida caiefcente. Ubi fatemur tum circa alias adiones, tumpo-
tiiTimum circa fufcipiendum bellum pofle dubium oriri, vei quia de U
fadlo, ob quod bellum movetur, nondum liquido conftac, juftum an

injuftum fuerit; vei quia non adparet, an illud ad belium, rem peri-
cuiofa; plenam ale^, & fecum tanta mala trahentexm, fufficiatj vel
qvia adhuc ancipiti momenco nutant rationes an temporibus reip.. ,
vexpediat injurias bellc exfequi, an potiuseasdem digerereautdifterre,

ne intempeftive fufcepta ulcio plura mala arceflat. Sed quod caufae
dubirandi provenianc ex ipfarerum moralium incertitudine,idvero
negamus. Qupd in mathematicis tam accurac^ dantur demonftra- \
fiones, caufa non A materia, i^cd alia,'quam mox adfe-

eft abftraclio
remus. In moralihus circumftantiam minimamvariare materiam ambi-
gue dicicun Si enim hic eft fenfus; minimam circumftantiam vari-
are ai:ionis qualicacem i.e. efficereut ex bonaftac mala, id nihil facic
ad incercicudinem difcipUn^ moraiis. Kam & hnea qua? vei mini-
mum a redlicudine difcedic, in curvicacem degenerac; neq'; camen in-
de in geomecria aliqvid incercitudinis provenit. Sin hoc dicicur,
aninima circumftancia incendic auc mJnuit adionis quantitatemj id
fakem in foro civiH femper minima noncu-
verum noneft, ubi f^pe
rac prôr. Ec ponamus hoc, ne hinc tamen quidquam certitudini
in raoralibus decrahicur cum eciam in machemacicis vel minima ac-
;
ceftio auc deceftio quancicatem variec. Licitum, quod inter pr^ce-

pcam & vecicnm eft medium, interdum ad alcerucram parceni ver-
gere eo refpeflu diximus, quod illud quandoq; omitti, quandoq; fi-
eri magis expediac. Verum neqj id ullius incercicudinis caufa exiftic;
neq,- exinde formacur ejusmodi medium, quod redum an pravum
lic dignofcere liquido non Hceac. Unde non congruunt fimihtudines
dc crepufculo^ & aqua cepida. Hsec enim ftjnc ex eo genere, qu^

folenc vocari media parcicipationis ficut tepidum de calido & frigi-
j
do participat. Sed qu^ vocantur media negationiS, quale eft indif-

fcrens & licicum,de neucro excremorumahquidcrahunc,feddeucrocf;
^que negantur. iEque enim dicitur, bonum non eft indiiferens, &
malura
CAPUT II. 33
malum non eft indifferens. Quale medium , quomodo incertirudinis

caufaeflepofric, nonadparec
. lo. Reveracamenaliqua latitudo deprehenditur in quantica-
tibus moralibus , eoq,- potiflimum nomiiie difciplin^ Mathemacicac

morales rubtiiitace judicantur cxcellere. Cujus rei racio dependec a di-
verfa natura quantitatis phyficse , &
moralis. Phy fic^ enim quantita-
tesintei^feexadtifrimccomparari, menfurariq; ac in certaspartcs divi-
di pofTunt idq'i quia repraefentantur in materia fenfibus fubjeda. Unde
:
accuratehccc determinare , quam rationem aut proporcionem iilx in-

terfe habeanc, accedencibuspr^fertimnumeris, quorumopeiflaom-
nia fubcihffime cxprimuntur. Ac funtprxterea quantitates iHx aU-
quid naturale, eoq; immotum & perpetuum. Aflquantitatesmora-
lesproveniuntcximpofitione&seftimatione entium intelHgentium &
liberorum,quorum judicium atq; placicum utifubmenfuramphyficani
non cadit ; ita quod iflia tanquam quantitatem fuaimpofitione conci-
piunt atq; determinant, ad fimilem menfuram revocari nequit fed ve- ,
lut libertatem ac laxitatem fuce originis retinet. Neq; vero finis ob,
quem quantitates morales funt introduclse, e jusmodi fubtiUtacem mi- &

nuciarum confe(3:acionem requirebac ; fedad vicsehumanseufumfiif-
ficiebac, 7nx,xo^cog perfonas^res acq; adiones aeflimari , atq; incer fe com-
parari. Sic igicur lacicudo deprehendicur in valore perfonarum fivc
exiflimacione ; per quam fic, uc licet incelhgamus,unam perfonam alceri
effe prseferendam ; noncamenpraecife poffimus decerminare, duplo,
triplo, an quadruplo una alteram dignacionefuperec. Simihs quoq;
lacicudo in pretiis diverfarum rerum , &a6lionumincommerciumve-
nientium occurrit, per quam vix aliarum rerum pra^terquam qua; fun-
,
iioneminfuo genere recipiunt, pretia adunguemexsequari poflunt;

decsetero ferepro sequahbus habentur, prouc quccq; hominum conven-
tio & placicum decerminavic. SiC &
non nifi cum iacicudine aUqua ex-
sequacio incer dclidla &poenas inflicuicur. Quis enim examuflim defi-
jaiveric, quoc plagae , & qua violencia incufTx acrocicacem cerci v. g. furci
cxjequenc fed heicquoq^seftimaciopaulocraflius&fecuriuscapicur,
;
Sed&inmulcisvic^ human^negociis infignis quandoq;laricudocon-

(picicur. -Leîslacores civiles non omnia ad vivum folenc refecare.
E Aii'
'
54
LIBRI I
Alitetlcgesy iiiquitC/<f^ri? offic.3.aliterfrjllofo^hitollmtaflmia4\leges, quate-

m^ manu tenen resfojfmt fhilofophi , fuatenm ratwne mtelligentia. Kc

^
indicundo jure mimmafere aFra^corenon curan tralacitmm e/l. Sic
& in arbicriis bonorum virorum fuo velut jure locum fibi vindicaclaci^
tudo. Porro in exercenda jufliicia vindicaciva non folum clementi^,
fed & ipfi rigori aiiqua lacirudo mdulgecur. Qup fpedac iiiud TacUi An^
nal. XIV. 4 4. Habet allquid ex miquo owne magnum exemplum , quod con-
trafmgulos utilitatepibltca rependatuf. Et illud J afonis Pheraî ap. Plutarck
defanitate tuenda, &m
trc<.cep .getendA Teif. dvccynctjov doiKeivJdijtiHpdyg
Pako^svii^ Id iMydXa liKcnti^cctyw. Neceffe effe , ut in mmut^s rehm injujie

agant,qui m magmsjujlitiamfervare velmt. &
Quin plereeq; virtutes ex-<
cra jufticiam in ex-e.rcitio fui fat iaâ libertate &
latitudine gaudent , puta
mifericordia , liberalitas graticudo ^quitgs , caritas. Sic quoq; in vita

,
,
communi vocabula habitum non citra latitudinem fre-

denotantia
quenter hominibus imponuntur. Unde juflus audit qui paucula ,
iniufta ctiam ftudio perpetrat. Deniq; fi quando in moralibus non-

.
nullse quanticatesad pundum ufq; redudaftdeprehendantur uti in pre- ,
dis quarundam rerum, in temponbus fatalibus, ahisq; ; ifta tamen tam

prsecifa determinatio non tam ex ipfis rebus autftemporum momentis,,,
,
quam & placico hominum provenit. Ex hifce igitur^

ex impofitione
genuinum difcrimen inter matliematicas & morales demonftrationes
patere arbitramur \ quod nempe illa?circa quanticaces potiffimum, qucC
ex fuanatura exadiflime determinariapt^ func,,verfentur ha^ auteni ;,
certam duntaxacqualitatemdefubjedio demonftrare fataganc , quan-

ticatummoralium determinatione inlaxiorefere voluntatis placito re-
^
Haa..
. II Cavendum tamen eft,ne hanc quam haIenus adftrudumi
,
ivimus, certitudinem moralem confundamus cum ilia qus fepe qux- ,
ftionibus fadli adplicatur ; quando e. g. dicimus^hoc vel illud moraliteri

certum efle quod a ceflibus hde dignis fuit confirrnatum. Iflh^c enimi|
,
certitudo morahsnihil aliud efl quamfirma aliqua prieiiimtio valde<:;

, ,
probabiiibus ratiombus fubnixa , &

quse nifi rarillime fallere poffic. Ett
hanc a priori non facis dillinxit Zieglerm ad Grot. \. 2. c. 20. . i. dum comj
mumora quidem pr^cepta Echicae ^que evidencia efleconcedit , acqg
fcien^
. ;
CAPUT iii. sr
fcientiarum proprie didariim propofitiones conchfiones fkmt^^fanku- '
lanores certltudmemlonge minorem y (jr contrdmulttm p-^c oojcm*itatis cm-

junctumhAbere^fiodres ipfa > deqmbiis loquuntur^ multismodis?nutabilescr
contmgentes (int. Et exempli loco fub jungic moraUs certitudo euiden-
; ^
tid eft , verum ejfe , quod vir bonm (^gravi^s pirejurdndofoknniter cenfirmat.^
ûdi tamen evidentia non ahfolute tab^ ejlyfedfcundum quid ; quid nonfim-
i pliciter imfofibile cfl , hominem jufium -^gravemf eiefar e , cum pOjl it virtute
fua deficere. Atqui longe alia eft cercicudo qua fcicur perjurium qKq.
, ,
malum ; & quacredicur,

virumbonum non pejerare neq; poilerior ;
proporitio proprie con lufio eft, qu^ ex priori deducicur. Sic eciam
moralitercercahabecurndes liiftoricorum^ quando teftancur dere, a

noftra memoria remociflima, & cujus non amplius ceftimonia veluc re-
alia excanc prcefemm fi plures eadcm rradiderinc.
,
Namnon eft pro-
babile plures de compado falfa poflcricaci voluifle propinare auc fpe-
,
,
rare pocuiiTe, mcndacia fua non in apricum produ6lum iri. Ecca-

men non defunc exempla popularium veluc fabularum qu^ mulcis fc- ,
culis fub fpecie veri fefe vendicaverunt.
CAPUT III.
DE INTELLECTU HOMINIS,
prout concurritad aftiones morales.
,^ t IfttelleHfis dutx, facuhates p. Scrupnlofa
^, Facultati imelleUiis repYiSfentativA 10. Iijnor^ntiatûid, & qmtuplext
^fialis indoles ? 1 1 Error qui^jtplex,
$ . Intelle^ns circa moralia natHrditer re 1 2. Error circa aUiones licitas.
ûs <?/?. 13. Enor iheoreticHs circaaîonesnecef-'

4.. Confciemia quid , & fûstuplex ? farias,
j . Confcienti a refia , probalîUs, 14. Jiutindijferentes,
6, ReguUconfciemitz prol>ahtlis. J/j. Errorpraîctis.
7. ReiuUcircaeligenda milia 1 6. Error eirca aHionem malam
i, (ônfciemiadabia
Um difciplina^ hujus ,
quam evolvendam fufcepimus hoc ,
prcccipuum fic opus uc quid in adionibus humanis resflum

,
auc pravum , bonum auc malum , juftum auc injuHum fic,

E 2 de-
^S LIBR! l
dcmonftretur : ante omnia iftarum adlionum principia & afFediones,
tumquarationeper ijnpucacionem cumhomine moraliter velut con^
nedi intelligantur > er unt confideranda, Ex hoc igitur dignitas homi-
nisprasbrutismaxime elucet, quodiftenobili/Iimaprcedituseftanima,
qu^ & inligni iumine circa cognofcendas & dijudicandas res exqui- , &
fita mobilitate circa easdem adpetendas aut rejicicndas poilet. Sicut
eo nomine adiones humanse ionge eminentiori ciafTe cenfeantur >
quam mocus brutorum, quos ftimuli {enfuum citra antegreflam^ fere re-
flexionem eliciunt. Ilia porro animaf humanse potentia>^ quseinftar
aliquodiuminisgerit intciiedusnomine venit, cujus dua^ velutfacul"
,
Eates Goncipiuntur, quas circa aliones voluntario fufceptas exferit. U-

na efl y per quam veiutin fpeeuio objetûm voiuncati fifticur , qua; in &
ipfoficratioconvenientiseauc difconveniencise , bonicacisauc maiiciap,
fimpiiciter oilenditur.Altera, per quam rationes bonitatis aut mali-
ti^ , qu ihrc circa muita objedla in utramqj partem ofFerunt,expendun-
ur,& comparantur, ac demum quid, quando , & quomodo agendum
fit judicatur Hmuiq; de mediis ad finem maxime accommodis conful-
,
tatur.
s..Efl autem circa priorem inteiiedus facuitatcm obfervan^
dum iiiam efle ex earum genere , quas communicur na.it4rdes vocant y
3
concFadiftindas lihe'i*ts facuiracibus ; frc ut penes hominem non firaiicer

res adprchendere, atq; iliar um imagines intelleclui {^^^ offerunt. Id ta-
meneflpcneshominem, objedoconfiderandoacriterincumbere, &
accurata medicacionc raciones bonicacis & maiiiiee exad:ius trucinareâd-
eoq; non in nuda duntaKat fupcrficie hcerere, fcd in ipfa rei veiuc vifcera
Quo fado eriam accuracum de objedo fcqui pocefi; judici-
penecrare;
um. Quemadmodum in diicernehdis per vifum rehus raultum inter-
eft, volanti quid ocuiapercurras an intenta acie contempleris.
, Undc
,
obiter ioteliigitur, quoufq; culturse , & iegibus circa hanc anim^ partem
locus fit. Id fcilicet homana opera preeflari nequic , uc inceiieftus res
ahcer adprehendac, q iam ift^ adparenc. Ec cum aflenfus feu fides non
poflic non reipondere fpeciei ab inteileduadprehenf^ ; non pocefl quis
aiiter de re judicare,quam prout ipfe eandera percepiffe vifus ef!:; neq; uc
fecus faciatj ulla iege recle quis exegeric. Quia tamen obiter confide^
raii-
raftcem mulca folent fugcre , quae curiofe rimantibus ultro fefe velut of-
&
runt igitur ad confirmandum intelledus judicium plurimum valec
,
diligensrerum concemplatio ; &

ut huic idonea fuppetatoccafioilU
profpicere debent , quibus aliorum cura demandata. Qui etiam poenis
fancirepofluntjUt quis folicite adhibeat illa media, quibus rerum obfcu-
ritas difpelli earundemqj genuina conditio repr^fencari valet.
,
. 3. Porro cuminteiledtus velut facemprsferatnoflrisaflioni-

bus, eoq,nonredeprûcente, nonpoflimusnonin devia aberrare;
pro certo ftatuendum efl, & in ipfa facultate adprehenfiva, & in judicio
naturalemineffe relitudinem, qu^, debitaabhibitaattentionenosde-
cipi circa res morales non patiatur j nec utrumqj ita depravari ut circa ,
casdemnonpofHmusnondecipi. Sane fpeculummaleconformacum

utiqj diftortas imagines refert & bilis lingUcC fufFufa de faporibus rede
;
judicare prohibeL,. Nec vitio nobis verti pofTet, quod male egerimus,
fi bonum & malum liquido difcernerenon datum & non nifi per fum- ;
mam iniqvitatem imputaveris errorem qvem nunqvam li-

,
exuiflc
cuit. Ergo nifi omnem adionum moraUtacem veUmus evertere om- ,
nino tenendum efl intelledlum hominis naturaliter efle relum, & pra^-
,
mifla debitainqvifitioneresobjedlashqvido, & prout in fe fiint, ad-

prehendere. Qvinnec judicium pradicum , falcem circa generalia^
pr^cepta juris naturalis , ita pofle depravari , ut qv^ inde fufcipiuntur
aclionespravee, ipfineqveant impucari, velutex invincibiherroreauc
ignorancia profeto. Qyo loco monemus, hon efle nobis heic fermo-
nem^qvid circa res a peculiariDEi revelatione peiidences incelledlus jam
nofler valcac cicra fingularem divinicus allubcfcencem graciam_j de ',
qvo alcerius difciplina" efl inqvirere. Neq; de eo fumus folicici, an qvis

circa vericaces cheorecicas , flibcili mencis indagineinvefligandas, per
pravam informationem falfam opinionem itapofTicimbibere, uc eafe
exfolvere nulla ratione qveat^. Scd agimus de viribus incellelus ^
prouc ilhs opus eft ad adiones legi nacur^ rite atcemperandas. Ubi ar-
bicramur , nullum hominem eerate matura , &
rationis compotem ram
hebetem efle, qvin comprehcndere qveat fakem generalia jurisnacu-
ralisprsecepta, & qvse in vita communi freqventiflimum uHjm habent,
quamq; iila com hominis natura rationali & fociali habeant conveni-
E 5 en=
38 LIBRI l
enciam perfpicere. Er uC maxime qvis pcr focordiam dc urio atq; aIce-=
ro prsecepco nunqvam cogicavcric, auc ex prava informacione, Vel cor->
rupco per viciofam aflVecudinem- pravosq; afFedlus animo , vericacem
,
&necelIicacemeorundemindubiumrevocaverit_., auc concrarias legi

nacurali agendi regulas fibi finxeric iilami tamen ignoranciam , auc er-
:
roremhaucqvidqvamarbicramurinvincibilem., qviq; adeoefficiat, u

inde fufcepca^ adiones non poflinc impucari. Ita enim ifba func xpofi-
ta ica penicu^ nacura^ infica^, uc nunqvam coufq; obbruce^cere poflic ho-
,
mO;, q vin ad ifiia adprehendenda ac dijudicanda fic adiiucidoneus.

,
. 4. Solecprxcerea judiciumincelledtus circaadionesmorales,
qvacenus iflre cognicione legumeftimbucus, peculiari nomine vocari

coMJcientta. Qyam prouc aliones hominum ancecedic , auc confeqvi-
rur diftindioniscaufa, poflumus vocare an-ecsdentem, vel cp jeqven-
,
tem. Hzec efl: judicium veluc reflcxum inccUciflus fuper omi (lis auc com-
miflisadprobans bene, damnansfecusfadla ; cui comesfeqvicurtran-^
qvilhcas, auc inqvies animi prout cuiq; ifba teftimonium ferc & de pa-
,
,
ce aucira legislatoris fperare jubet^. Illa vero facla ancecedir, qvid bo-.
jium^ quidq;malumfic, &ideoagendumvelomicccndumdid:icans.
, f. Confcientiarcdeinformacaduplici femodohabec; vcl e-
him liqvido inteiiigit, perfuafionem qvam fuper agendis vel omirtcn-
,
dis obtinec cercis & mdubiis principiis nici

, vel perfvafionem q videm
:
fuam pro vera & cerca habec, ncc qvarceam in dubium revocec idoneas
rationes videt , etfi eandem ad formam demonftrationis deducerg non
norit^ fed topicis fcrc argumcntis adquiefcat-^. Illam vulgo folcnt vo-
care confcienciam y*eBamy h.^nz-probabiiem. Circa confcienciam re6lam
harx cradicur regula ; omnis adio fponcanea quse fic contra eandem ,
,
&
omnis omiffio adionis, quam eadem neccfTariam di6ticac,efl pcccacum)
& qvidcm canco gravius , qvo liqvidius officium fuum homo-mccllige-
bac,cujusCransgre(Iioeo majorcmanimimaliciam arguic. Vid.Z^^^XII.
47. 48. Confcienciam autem probabilem a reda diffcrrc arbitramur
nonqvoadipfam perfvafionis vericacem fed qvodeandem ad mo-
,
dum dcmonflirationis adornacam ita artificiofe deducere ignorcc , a-

deoq; rcclitudinis fiiê ita evidentem & immotam non habeat cognitio-
nerrL). Non eaim dacur , uc alii ioqvuntur , probabilc in fe , fed tantum
re-
CAPUT III. 3^
refpe^lu nortri inceliefims. Ec ifta ratione pieraq; pars mortalium fuas
adliones regic>. Paucis qvippe vites tiuman^ officia, qvomodo ex pri-
niis foncibus profluanc ,
periu/lrafle dacumefl. Piurimos vicx com-=
muniscenor, &docentium, cxcrafraudis fufpicionem poficorum,au-',
toricas , & ipfa adfvecudo & manifeilus actionum decor
, auc ufus ica
fecuros reddic , hc intaiium racionescuriofiusinqvirerefupervacuum
pucenc. Qvemadmodummagnaparsartificumadcompendiofaquie-
dam inftrumenta opera fua exegifie fatis habec
arcificiofa eorundem ;
demonflratione mactiemacicis reiiifla_^. Idq; eo magis obcinec circa

propoficiones, qvx a primis principiisiongius difianc^ qvxq;adco ope-
rofiore dedudione indigenc; qvalem compreliendcre efl fere fupra
capcum eorum, qvi fcienciis variis animum non iiabenc fubadlum.;.

Quo pado camen nihii prêfidii accedicpefliienci ifli probabiiicacijqvam
recenciores Cafiflse, & Jefuica? pociiHmum comminifcuncur qvx CcCc in ,
foiamaucoricacemuniusDoiSi:oris, eciam a racionibus deflicuci, abs &

qvo cseceri difl entiunt , refoivit_.. Qvo flgmento omaiem dodrinam
moralem fubverti, confcientiasq; hominum a iibidine facerdotunij $
commodisfuisveliiicantium, fufpendi manifefle oficndit Lud. Mo^f^l-
tim in lite?*i^ proviucUlibfi^ , &
ad eafdem VVendrockim y &
Sam. Rachelim,.
Ubi iiiud infi .per obfervamus , maie ab iftis confundi probabiiicacem fa-
fti, cumprobabiiicace dogmacis &
Veiuc juris. In qvefiionibus eqvi-
-dem fadti unius viri gravis aucoriras poteflefricere aiiquam probabilem
pracfumcionem, &
probacionem femipienaiTLj. Sed in definiendo jure
&
abfurdum plane , cenierarium fueric , unius viri eflaco, racionibus noii
fuffuico , &
abs qvo aiii non minori aucoricace pr^diti in diverfa abeuntj
tancumcribuere, uciiiud pronormaagendorumcutoponicadmiccci.
. 6. C^cenim foienc vuigo nonnuil^ regula^ pro informanda
confciencia probabili tradi ; de qvibus noftra fentencia eff , eas locum

pofle iiabere, qvando inter fecollidi videtur jus firidlum ^qvicas ; auc &
qvandoucraq; pars eflqvidem extra obHgacionem legumj ica camen
uc vei una propius ad iioneftum videacur accedere vei una m_agis apca ,
judicccur,exqvacommodum, aucincommodum aiiqvod proveniac,,

qvam aicera_^. Nam in iis, qvjelege aiiqva proprie prsEcipuncurauc:
Tecantur , non dacur ejusmodi eledio , uc uno reie(fto aicerum liccat fuf.-
cipci"
40 LIBRI I.
cipere , (qvippe cum leges definite qvid vetent ant jubeant, non per piu-
ra ac diverla velut ^qvipollentia fibi fatisfieri velintj ) fed in licîtis dun-
caxat, q vseq^ adeo extra lcges funt pofita_^. Sunt autem regulas iRx ferc
tales. I. inconfcientiaprobabiliduabusfententiispropofitis, qvarum
cr.ni neutralegiadverfetur, unafirmioribusrationibusnititur, akeratu-^
tior videtur , utralibet fufcipi poteft. 2. Duabus fententiis propofitis,
qvarum altera infirmioribus rationibus nititur altera tutior videtur, re- ,
de tutior iili pr^fertur. $. In confcientia probabili vir dod:us eam fen-

tentiam feqvi potefl , qvs fibi probabililTima videtur,etfi aliis forte talis
non videacur nifi ex eo incommodum aliq vod metuacur, qvod a com-
;
muni opinione abeat-^. 4. Indodus tutifTimo feqvitur autoritatcm

prudentiorunij. f. Alteriusimperioobnoxiusredcpoteftjuflli fupe-
riorum agere qvod illicitum certo non novit, etiamfi non ita probabile
,
fibi videatur. <5". In rebus parvi momenti , fi utrinq^ fint probabilia ar-
gumenta , ucrumlibec potefi: cligi. 7. In rebus magni momenti , fi u-
trinq; fe ofl:endantargumenta probabilia, praeferenda efl: pars tutior, feu
ubi , fivel maxime a fcopo fit aberratum non adeo grave provenire,
pocefl: maium qvam fi ex altera parce fuiflec impadlum.

,
. Porroecflnobisheicmaximedebono&malo,juftoq;&in-
7.
jufl:o agere fic propofitum, difq vifitione de utili & inutili ad aliam difci-
plinam rtjcd:2u; camen non abs rc fuerit paucis qvoq lioc loco attinge- j
'
re , q vas regulas in deliberatione circa utile judicium intellelus refpice-

re debeat-^. Prarfertim cum fuperiores hifce fere nitantur, & in dirigen-
dis nofl:risadionibus non minima foleat haberi ratio utilitatis juxca il- :
lud Apoftoli ; I. Coymth. VI, 12. omma mihi iice^f:, jntmpc de qvibus ibi ege-
VQit^fedmnomnia cxfediunt. Etin muneribuscivilibusfjepencgotiain-
junda alicujus prudenci^ & dexceritaci committuntur ; ubi fane male e-
gifle cenfetur , qvi per imprudenti am aut focordiam q vod minus utile ,
erat, fufcepiL-. In deliberationibus igicur, qvsecircacaliainfl:icui fo-

ienc , ad qvse necefljcacc auc obligacione decerminata non adfl:ringimur,
(ncceflicas q vippe deliberationem excludit,& obligatio determinata fo-
lam exfecuti onem agenti relinqvic ; ) id fiindamenci loco fupponicur , ,1
ncqvidfiifcipiacur, exqvo morali aellimacione, ( i. e.in qvancumhu-

manaprovidentia incer inccrca cafuum j & fucuri obfcuricatem penecra-
. re
cAvur III. 41
re poteft,} tantundem mali atq; boni, aut etiam plus mali quam
boni vi-
detur oriturum_j. Cu jus ratio in propatulo efb. Tantum enim de cu-
iusq; rei bonitate decedit , quancum illa mali habet ad jundum adeoq^ ,
exuit rationem boni , ii ^quale fuerit maluiTU. Infauftum cenfetur

Sufcipiuntur quippe
prxdium , cu jus reditus impenfas non fuperant-^.
cjusmodires, dequibusjamloquimur, eofine, utemolumenti quidin-
de nobis adquiratur. Xcno^hoâ remm Gr^c. 1. VI. Non lilos Uudandos cen-
ita tamen con-
fio^qui m certammihm Japm viôriamacglonam retukmnt \
tendunty ut non antea deftfiantj quam victi lahorem demum amittant, Ne-
: queakdL lufoi*es^ quicumfemellucrantur, indeduploflu^ferdunt^quamkcrum
jam anteafartum. Videmm enim tales utpkrmum adextremam redigiin^^
0piam7~^Û dr nos confiderate decet^ neq; unquam eo certaminis defcenderej

uhi aut omma viicere, autcun^faferdere neceffumfit, Ex quibus ifta dedu-
cit confedaria Grotm 1. II. c. 24. . f qud agitur, d>qualem, mo-
. I. Si res, de
fali dflimationej efficaaam hahere videatur adhonum ad malum , i. e. fi ^- &

quefaciledamnumquamlucrumexeaprovenirepodit: ita^denium efl
eligendafi honum aliquanto plt^ haheat honi^ quam makm malh i. e. fi lucrum
longe ma jus futurum e/l^ ubi res bene ceilerit, quam damnum ubi fecus ,
alea ceciderit. Sic temerarium non fuerit decem periculo exponerc , fi

centum fis lucraturus , ubi fors faverit^. Conf. Bfi^teti emhind, c. 3f 3<5'- .
% Si videatur ejje aquate honum dr ma/um, quod are yde qua qu^ritur , fo(îl^
p*ocedere^ ita demumea reseltgenda eft^JiefficaciaddhonumyquamadmdHm
majorfit, i. e. fi inde , quam damnum pro venire.
facilius Iic lucrum 3. Si
'videatur dr honum dr mdlum ejfe inaquale , necminmmt&qualis rerum ejfica-
. cia, res ea ita demum eligenda efl 3 fiefficacia adhonummdjor (it collata ejfica^
cite ad mdlum j quam ipfum malum efl collatum hono , e. fi exceilus mali mi-
i.
nor fir, quam facilitas, qua bonum provenirc potefl ; autfihonumftt md-
jus comparatione mali , quam efficacid ad mdlum comfdrdtd ddhonum i. c. fi ,
cfficacia,qua malum pr^ bono provenire potefl: minor fit, quam excef^
fus boni prê malo. 4. Ubi aucem rei tam bonum quam malum , ut &
cfficacia ad utrumq; fit inevidens,cauti eft re abftinere, ubi nuUa necefii-
tasurferit.
. Quod fi autem judicium intelleflusanceps hsereat, & difcer-
8.
nerenequeat, bonum aliquid vel malum, adeoq,- agendum fit auc omt-
F . cen-'
:
41 XIBRI f.
tendum vocacur confcienUd duhia. De hac ifth^c fertur regula quam

, :
diu judicium incelledus nuUo racionum momenco inneucramparcem

vergic, adioericrufpendenda j adeoq^qui agic, confciencia velucinar-
quiiibrio adhuc hserence, peccat^. Nam caUs, quancuminfe, legern
violavit-,. Periiide enim eft acq; fi dicerec ; mihi quidem non Uquec,
,
an haec adio legi repugnec ; nihilommus five repugnec , five non , eam
fufcipiam. Ctcefo Ojf, I. Benep^ddpunt, qm vetant qmdquam' agere , quod
dulntes aqmmfit an miquum. ^quitas enimlucet iffaprfe: dubitatio autem co~
gitationem/igni/fcat mjuri. Subjungic Grotitis 1. II. c. Z|. . %Jjoclocum habe-
renonpojp, ucnempealioneabflineacur,^î^//Ow ommno alterutfum eB
faciendmn , ^de utroq; an quumfit duhitatur : tunc enim licehit ei eligere .
quodmmmmiquumejjc videtur,Semferenim, uhi eleîo cvadi nonôteB ^

mmmmalmnratio^îemmdmthoni. Ubicamen arbicramur, hocaxioma
proprie locum habere in malis damnofis,ac non moralibus ubi fane lu- ;
cri inflar efb , minori damno majus potuiiTe declmare. Quando aucem
idem adpUcacur ad mala moralia,dexcra opus eifl incerprecarione.Igicu^
proprie loquen.do exduobus mahs moralibus neutrumeffceligendum,
Conringic camen frequencer uc duee leges a fErmaci vse auc akera affir-
, ,
maciva , alcera negaciva videancur incer fe veluc collidi , fic uc ucriq; eo-
dem cempore neq veac facisfieri. Heic fimpHciores quidem pucanc,com-
paracionemfieri incer duo malafeu peccaca omiilioms,illudqi fufcipien-
dum quod omifiile majus peccacum videtur. Revera camen heic non ex
duobus peccaris eligitur minus ; {t^ quod extra ejusjiiodi collifioneoij
peccacumerac, idpeccacum efle defimc, ubi validioris legis implendsj
necefficas incumbiL-s. Sic v, g. ubi colliilo fit incer prsgceptuip affirma-
tivums da eleemofnam ., &
negacivum ^ ne furtumfacias j fme dubio non
eftfuraadum, uceleemofynse fuppecacmateria ; juxca iliud Apoftoli;
non funt facienda mala , ut evemant hona^ In hoc camcn cafu non dare
eieemofynam peccarum proprie nonefl: ; quia pra^cepca aflirmaciva
vim obiigandi non exferunc , ubi agendi maceria.deficir_^. Sie ubi col-
lifio fic incer duo prascepta affirmariva,,v.g. pareDEO ^ & pare magiftra-
ui, fme dubio Deo magis oporcebic obedire , quam hominibus ; ( quara
fencenciam eciam expreffic Socraces î^^n^Vlatonem 'mApologia : kyc^ vfidg

,
CAPUT III. 45
i 'vln AthenlenfeSj diligo vos equtdem^ atf^ amoy T>eo tamenâfefe mak, quam
'vohis'?) non quia ex duobus malis minus z9t eligendura , {Â quia maium
fion eft, magiflracui non obedire ,ubi id cicra violacionem obfequii Deo
debici nequic fieri. Obligacio quippe laxior cedic ardiori , quando u-
triqi fimul nequic facisfieri.
. 5). CumdubiaconfcienciacognationemhabetT^^^^/^^/S-^quam
vocanc, quandoanxiaformido judiciuminceliedluscomicacur, nefor-
ceidipfummalumfic, quod bonum aiiquisexi/limaverit, & concra_?.
Ejusmodi fcrupuiusubi probabiiibus argumencis nicicur,adio eric fufpe-
denda, donec eximacur racionibus, auc fapiencum aucoricace qui aucem :
ex moiii quadam fuperflicione oricur , negligendus acq; animo eiicien-

dus eil. Add. Carthefdefa(Hon. art. 170. & 177. ubi conu2ifiuûationem
mimi^ ^morfmconfcientt^:, quiadtionem ancecedunc, re6le quidemlioc
remedium prsefcribic, ajjuefiere formandis judiciis certts (jr determmatis de
ommbus rehus^ qudfefi ojferunt. Sed addendum efl judicia iiia efle for-
;
tnanda ex genuina & foiida fciencia moraii , feu difcipiina juris nacura-
lis, ac reiigione Clirifliana, a fuperftiofis hominum addicamencis repur-
gaca_'. Nam cicra hoc obfirmari quidem forcafle animus uccunq; po-
refl, nemorfus aucfiu6tuationes fenciac ; fedncq;cahsfirmicasaddiu-
turnicacem vaiec, neq; k peccaco iiberat^.. Inde probari nequeunc, quac
d. i. fequuncur ^
cenfendofemperof/iciumprafiari, cumfitquodmeliusefie
:
judicatur , etfifortefefiimejudicetur. Acqui hoc non efl morbum curare

fed per anodynum maie cemperacum ftuporem animo inducere.
. 10. llbi circa adionem aiiquam fufcipiendam auc omiccendam
d.tt,{^ cognicio inteiiedus , vocacur ignorantia. Qu^ quantum ad in-
,
ftitutumnoflrumjdividiturveirefpedu influxus tna^ttonem, vel refijeû

^mginis. Priori refpedu efl dupiex aiia enim eft cau fa ejus, quod ig-
:
.
noranter fit aiia nori. liiam poflis vocare efificacem , hanc concomtta;^-
. ,
tem. ilia negat in inteilelu eam cognitioncm , qua prxfente alio fuiC
.-fet impedita_j. Quaiis erat in Abimeiecho GencfiW. 4. ^. qui fi cogno-
viffet Saram Abrahami effe uxorem iiautquicquam ad eam ducendam
,
"animum fuerat adpiiciturus. H^c negat in intelledu eam cognitio-

ncm, qusefadlumnonimpediiffet, itautaiiquisnihilominusidfadurus
fuiffec, eciamfi cogno vilfet, quod ignoraviu. Uc fi quis improvifo ho-
F 3 flem
44 LIBRI l
ftem fuum occiderit, quem nihilo fecius occifurus fuer ae etiamfi fcivif-
,
fec, in eo iftum loco verfari in quemipfe telum forcuito

, citra inten-
, &
tionem quenquam la^dendi contorqueu.
, Idhxc duo itaaliqui vo-
luntdifcernere, utquodcxprioriignorantiac fpecieproficifcitur, dica-
itur fimpliciter ficri ex ignorantia\ quod ex pofteriori, ah ignorante. F.cfi &
in pofteriori cafu non nifi fortuitum homicidium proprie fit admiffum.
NampravusilleafFeduscumvitioquidemefl: conjundlus, ad c^dem
ramen nihil fane contulit_. Ail refpedu originis ignorantia dividicur
in volmtanam & involuntariam. Hla quibusdam etiam vocatur confe-
quens, &; vincibilis h^c antecedens, & invincibilis. Jlla, (five firdire-
;
de afFedata, five per ofcitantiam & focordiam contrada,) eft, cum

quiseaignoratcircacercamrem, qu^nec fcire poterat, nec tenebatur.
Ignorantia porro invincibiHs efl vel talis infe ,Jednon mfaa caufk : vel m
fe dr mfua caufafmul. Ula eft,quando quis in ipfa quidem adtione igno-
rantiam , ex qua eadem procedit , exuere ac difpcllere nequit ^ in culpa
tamen eil: , quare in eam ignorantiam inciderit-.. Sic f^pe qui per e- ,
brietatcm peccat, planenefcit, quid agat eft tamen in culpa, quare

:
iflud nefciat-. H^c cft, quando quis non tantum ea ignorat, quje fcire
anteadionemnonpotuit, fedetiam inculpanonfuit, curinifla haere-
ret ignorantia, autin eandem incidercL.. Pertinent huc ea, quse ha-
h^t Anftot. iV/r.IL C.L& adeumlocum^/r^/i//^. Ubi diftingurtinter id,
quod fit ab ignorante, & quod fit ex ignorantia_j. lUius exexnplura
adfertur id, quod fit ab ebrio,autirato. Heic enim etfi ebrius aut iratus
,,
farpequid agant ignorent v alionis tamen caufa non eft ignorantia

, ,,
led ebrietas aut ira, quarum illam declmare, hanc compefccre penes
iiominem erat:_, Addit deinde invitos dici non pofle , qui ideo pec- -
,
cant, quod ignorent quid agendum, quid omittendum quam ignoran- ;
tiam ipfe vocat in eledione ,- &

univerfalium. Nam ifta quilibet fcire
tenebacur. Sedignorantiam, quse circa particularia vcrfatur, atio-
nem reddere invitamj. Particularia illa funt quis, quid circa quid,
, ,
& in quo quo inftrumento , quo modo.

,
Hsec omnia fimul ignorare
nemo fanus poteft. Saltem enim quis intelliget feipfum agere. Sed
circa fingula reliqua ignorantia intervenire poteft. In eo quod agitur,
dicunc lapfos fe efle , qui locuti funt , quod nolebant-.. Item fi quis ca-
CAPUT in. 4r
tapulram oflendere atnico volens jaculumemific, amicumq.vulnera--
,
-ViL^. Circa quid & in quo, (quê idem func,) ignorancia verfacur iic fi
, ,
Ifilium hoftcm quis pucec, incerficiaL... &

Circa inflrumcncum ; uiCi
quishaftammucronacam, quamcredacobcufameHe, in aliquem pro-
acqaca imprudens incerficiaL.,. Cujus caufa uc fi pharmaGum_ ali-
jiciac, ;
cui faiucis caufa exhibeamus idq; morciferum efle ignorcmus.

, Quo
.modo ucfiquisdocendicaufalevicerpercucere volens, idum vehe-
;
.mcncem inflixiL.*. quoq; Romani pecuUariticulo cradantdc igno-

ICci
. rancia juris & fadi. Verum ifti hanc non cam confiderant , prouc efie-
{him habec circa adiones morales , quam prouc facic ad jus auc adlioncm
ahquam recinendam,auc adquirendam, vel amiccendanij. Eor um au-
tem^ qua; circaucramq; craduncur huc fere racio redic, quodignorancia
,
ju ris uc plurimum cum ahqua neghgencia culpabih fic conjundla , igno-

rancia fadi nonicem; igitur xquicacem fcrrc,ucillaquidem noceac, hsec
nonobfiL
. Quando aucem non folum cognicio veri deficic ^cdi & cjus
II. ,
loco falfa perfuafio animum occupavic fic uc hxc pro vera habeacur, in ,
^^r^;^^ verfarianimushumanusdicicur. Quierroricidcmeftvel vinci-

bihs, velmvincibihs. quem Illeefl, quisadhibicadiligenciamorahtcr
ponfibilij, quam communis condicio rerum humanarumadmicciCj
feu
difcuccre debuic ac pocuiL^. Hic quem quis omni diligehcia morahcer
,
poflTibih difcucere non valuiL-.. Ubi obfervandum , licec admitcerecur

illa fencentia M. Antomni 1. IX.c. 43. (Add. Arrianm ad^BîBetum 1. 1. c. 28.)
hnquitt ^-propoji-o aber-rat, ^ deceftus e(i: tamen cum ille error nonfueric
invincibilis , pcr eundem neq; prave fada a numero pcccatorum eximip,
neq; usdem promifcue veniam indulgendanij.
. 12. Accuraceaucem obfervandum, quod diverfos habeac ef-^
fetus error, circa a(9:iones, quas homo pro lubicu fufcipere poceft & in- ,
termiccere, feu quarum exercicium in ipfius arbicrio efl relidum & cir- ;
ca iUas a6tiones quas legc auc juflu fuperioris illi func praccepcse vel incer-
,
didJas. Circa prioris generis ationes error confenfum incercipere in-

telligicur ; adcoq; ex illis non fequuncur ifli efFedus , qui aHas ex adio-
jsie , in quam confenferis , fluere apci funt ; prsefercim ubi ifte rror non .
F 5, 6X
LIBRI l
ex fupina nimis incuria obrepferiti^. Inde inpaftis error circa rem , e-
jusve qualicatem , cujus incuicu quis ad pacifcendum fuic mocus , padlum
reddic inyaiidujxu. Cenfecur cnim heic aliquis confenfifTe non abfo-
lute , fed fuppofita pr^fentia illius rei aut quaiicacis, cui canquam condi-
cioni confenfum fuum fuperftruxic. Qua non adparence, confenfus
quoq; nuilus fuille intelligicur. Qua de re infra fuo ioco pluribus agctur.
. 13. Alt vero aliccr fe f es videcur habcre circa a<îones neceifa-
rias, feu a fuper iore pr^ceptas auc veticas. Ubi diftinguendum eft u-
, ,
trumerrorverfeturcircatheoriam^ anverocircapraxin feuutrum a- ;
liquis falfam habeat opinionem circa adionum neceflitatem ,

putetq;
inLermittendas efTe ,
anveroinipfo
quae facienda' erant &viceverfa , ;
aftionis exercitio error intercurrat per quem fccus quam par erat adio
,
adplicetur. Prioris generis crrores arbitramurnonimpedire, quo mi-

nus agenci alio imputecur prouc cum norma pra?fcripca congruere aut
,
non congruere videbitur cum omnino cenfeancur efle vincibiles.

;
Quienimalicujusadlionesadnormam adilringerevulc, is utiq;volun-

tacem fuam fufficienter declarare debet , ut ab iilo , quem obUgarc infti-
cuit , liquido cognofci queat. Alias enim miquiflime exigitur obfcqui-
um legis ignotae, aut cujus fenfum genuinum eruere fit fupra captum eo-
rum quibus illa eft lata__. Krgo fi quis in theoria erret e. fi quis fibi
,
, i.
perfuaferit, pf^ccptum effe quodeilinrerdi^lum, & contra, cenfetur

,
nonadhibuiffedebitamdiligentiam adeoq;nonpoteritrecufarc,quo;
minus ipfi imputetur quod cx tali errore fuit commiflbiru. Id ipfum

,
alias fic effertur ; Si confcientia vcrfatur in errore vincibiii circa rem

inaiam, peccat liomo ram fi fecundum, quam fi contra eandem agit. i. e.
Si pcrfuafcric fibi, adionem efie prGecepcam, qucS erac intcrmittenda, auC
concra intermittendam , qujFcrac prseccpca, peccac fiillam fofceperit,
& hanc incermiferic. Nam calis adio auc inccrmiffio revera difcrepac a
lege &agensverumlegisfenfumcognofcerepOterat,&debebat, Ec
:
idem tamen non minus peccaveric , fi adionem revera interdidam,

quam cameniDfepraeceptamcredcbat, omiferit ; adioncm revera &
prjEceptam , quam tamen interdidam putabat, fufccperit. Frfl enim
nullus heic fit aclus extf rion qui legi repugnec camen quia ifle judicar,
:
confcienciamfuam kgicongruere j ideo faltemproa^reflsiflalegi re-

,;
CAPUT IIT. 47
pugnans pro peccato ipfi impucabacur. Nam mala inteneio agencis fa-
cit adionem malam videri, falcem concra agencenij, Unde adparer
cx judicio incelledus erroneo non pofle procedere adioncs , quce pro re-
îsagenciqueancimpucari , &ei, cuifalfoperfuafumeft, aliqaid efle
injuftumj idcancifperpro illicico haberi, quamdiu eam perfuafionem
noncorrexit.
. 14. Quod fi tamen error theore cicus verfecur circaremin fein
differenccm ; i. e. fi perfuafus quis fueric , aUquid neceflario efTe facien-
dum auc omiccendum , quod revera efb indifferens peccabic tancum , (i ;
concra feceric, acq^ falfa opinio fuggeric, ob pravicacem proserefeos

non aucem fi fecundum errorem fuum fcceric. Indifferentia enim
,
func excra legcm, qu^ non violacur , five quis ifla fufcipiat fi ve omittac. ,
Etinnoxiusvideturerror, qui peccato anfamnonprsebet. Idtamenin

aperco efl , non pofle ex ejusmodi errore fufcepcas adliones obcinere illos
efFedtus , qui alias fcquuncur adiones legibus prascepcas. Sic fi legisla-
lorprsemiumobfequencibuslegumconftituifTet, id fane fibi vindicare
non poceric, qui per errorem indifferencia , veiuc de ilHs per leges in ake-
rucram partem foret difpofitum, obfcrvavit.
. if Afl: in exerckio adionum a legibus prajccptarum frequen^
.
tius efl , ut error interveniat ; puca fi objedlum adionis legicimum fueric

fubcraifûm , & pro eodem aliud fubfticucunij. Icem fi circa cempus , &
locum exfecutionis praefcript^P fit erratunij. Tales adiones uti non
confequitur ille effe<ftus, quem alias rede adphcitcC adiones producunt 5
ita error prohibec effedum mahs adlionibusproprium, fiquidcm ifle
non ex culpabili negligentia fit contradus, Quod aUi fic efferunt error
:
incerveniens prohibet, ne adio aHcui in alterutrampartemimputccurj

neq; tanquarn bona neq; tanquam malitiofa, Sic cum alias oWigatio-
,'
nehbereris,fifolvas illi, cuidebes ; ubipererroremfolveris, peccatura

nonadmififli ; pri@r tamen obligatio non fuit fublata_. Sicquibona
fide beneficium conculic ex inconfulca liberalicace in hominem im-
probum, qui eodemad fiagicia fic abufurus, de probaadione gloriari
haucquidquampoceric ; excufabicur camen a parcicipacione flagicii, qua-
fiipfe ei patrando quid contulerit. Verum ubi quis prsecife obje^him,
locum, auc tempus adionis explorarefuitjuiTusj vix effugere poceric,
qao
,
48 LIBRI I
quo minusipfiefFe^lasadlioiiisprave adplicit^ imputenair nifi erro- ,
rem moraliter invincibilem demonflraverit. Sic 11 fervo tuo praccepe-

riSjUt certate horanodis excitet, non audietur ifte, fipulfus seris non re-
le abs fe numeraros dixerit culpa tamen carebit, fi cafu aliquo ipfum
:
horologium aberraverit.
. icT. Sed & illud f^pe contingit, ut in exercenda adlione mala
errorintercurrat, dum ab objelo, quod fibi quis deflinaverat, deviatur.
Quo ipfo agentis quidem rnalitia ; manebit eadem
alio tamen ipfa
gravior aut le vior habebitur, prout ob jedlum fuerit in quod illa cafu in- ,
ciderit. Sic quiinimicum fuum telo petere deflinaverat, fi aiium quem-

piam cafu perculferit, homicida nihilominus erit. Ipfa tamen csedcs eo
plus aut minus atrocitatis habcr^ judicabitur, quo pra^flanciof aut vilio|r
fuerit qui aheno vulnere fternitur.
,
Ubi aucem in objedum licicum
fuerit aberracum, ineaadionenihilericvicii, prsecerquamquodexpra-
Va incencione agencis profiuic. Sic ut error tahs efficiat ne ifte adus ,
proprie ejus vicii nomine venire poffit, quod quis patrare intenderat.
Inde faltem in foro humanonon obcinebit illud i^^^^ ^^ ^^ conflantiafa-
pemis.z.y, Si qms cum uxorefua tanquamaliena concumhat adulter erit
quamvis ilid adultera non ftt. Add. idem de beneficiis 1. 3. c, i^. 1. f c. 15, & .
injine,
CAPUT IV.
DE VOLUNTATE HOMINIS,
prout concurrit ^d adliones morales,
I. VolmtAtu AUuSy \6, Item habitus
2. Dbertof volmta.tis. - E^ ajfeSlM,
\j,
S . Indijferemia volmtatis neceffano affe- \
S. Nec non ebrietas.
renda, \p,^îonesmixta
4.. Volmtas qmmodo In bonumferatur, io. Inmumqmd,
j. VolHmatem JoUcitam confiiimionescer-
t& COrpDTli,
^^ ^"^ fapienciirimus Creacor hominem

gubernandum ipfius animx voluntacem indidic tan-
leges
vellet creare aAimal per
ll^ ,
quam incernam adionum moderacncem i uc objedis propo-

jficis.
CAPUT. 4^ IV.
& Cognicis ex prlncipiaintrinreco cicra neceflicatem aliquam phy-
ficis >
ficamadearemoverec, & eligere pofiec, quodfibicanquam maximc

congruumarridercc; &concra abillisfeavercerec,qn^ fibinonconve-
nire vidcrencur, Illa porro per duas veluc faculcaces fcfc circa a^liones
humanas concipicur exfererc, per qiiarum unam incelligicur Agerc//>mffy

Sponcaneicaci, ucicaloquar, accribuunc cercosadus
peralceram//^<?5^<?.
aut mocus; quorum quidam mceriores, qui elicici, alii exceriores qui im- ,
peraci fueverunc vocari. Aclus elicici func, qui a voluncate immediace

producuncur & ab eadem, recipiuncur. Eorum alii occupancur circa
iinem, uc volicio, incentio, fruicio ca^t^ri circa media, uc confenfus, ele-
:
lio , & ufus. quo ipfa fimplicicer fer-

Volicio dicicur aclus voluntatis ,
turinfinem,nonhabicorefpelu,anillepr^fensfic, anablens feuquo ;
limplicicer ipfi probacur vocanc voluncacem fimplicis ad-

finis. Alii
probaticnis, qua aliqua res cum alicujus nacura &inclinarione congrue-
re incelligitur ita tamen ut ad illam producendam auc confequendam
, ,
adu nondum fefe efficaciter moverit. Intentio feu proserefis eft dcfide-
rium efficax finem obtinendi feu eft a6lus voluntatis,quo illa efficaciter
;
fertur infinem abfentem, eumq; adu producere aut confequi nicicur.

Ha^c cum fic conjundla cum conacu, &.fpe finem adfequendi facile col- ,
hgicur qualia fint illa circa quse occupatur. Nempe, miAriftoteks di-
, ,
cic Ntcom. IK, c^. oAo)? fî^cst/ 'srôuojaK; '3ri ra 6<p' rifxiv
y\
Cmnmo in eivct/.
ikdeciwelfe videtur^qu in noflrapteftate fita Junt. upooup^Tttt -ng, lcra>
oifcu uv ysvicQ-aji h\ oivT8 tUgitquisdlad'^ntaxaty quaex fefe fieri pofje exi-

ftimaverit. Inde snycupsoig ^k sti -mv d^wdTuv, 'Bleîo minime
eft eo-
rum.qu^fierinonfojftmt. ^
idemNicom.Vlc.X^K sti ^s '^^cupi-wv 8^sv ys-
yovog. ^^s y?) ^hAsijstz/a 'oS t5 ysyovo-ng d^d
'UjB-cSsmiziva,
, j(î iv^sxo^^-
va* 70 -^s yeyivog chc iv^sxejai i^n ysvsScu' îo op^cag AydôoVj Mcph >b dv]S
3-sog gBÂcry.ijrqy Aysv/ii^ ttvihv dos dv ^ 'TnTtâyusva. Nlhil
t{gjl eft eligiblk
quodfacfum eft. non enim confultat quls de eo quod factum eft, fedde eo.
fityjierinmiumouuyoTejT. mcirco rette Az^t^w inqmt : Ke nama lola hac

fpje pnvatur T>eus , ut jaâ mmime InfeBa fopt reddere. E/t quippe
f fBvâAQsmg fj.s'Q. Aoy8 H^ "jt^voâc-. cum ratione ^ cogitafiQne. Cseterum
inccncionis ccfi plures dantur gradusracione yehemencia^j camenin
G ufu
fo LIBRI r,
ofu vitx civilis illa fere dividicur canrum in plenam & fc^riiplenam;
Illam vocanc, qua Voluncas, re prius fufficiencer expenfa,& per afFe-
^tuum vehem.enciam non abrepca, in aliquid fcFCur, Scmiplenam
aucem, ubi fufficiens deliberacio non adfliir, auc racio afPeduum curbi-
ne eft concufTa. Fruicioeftqvies feu deied:acio voluntacis infineiam
obcento, &
praefence. Cui opponicur pofcnicencia^qu^ eft averfacio,
ucplurimum cum pudore, &doiore coniunda,ejus, quod anteaano-
bis fuic deftinacum, aut efTedum. Confenfus dicicur fimplex adpro-
batio mediorum, quacenus ucilia judicantur ad finem;qu^. mediaj
ubi in noflra poceftace func fica, eledio ad finem obtinendum defli
nac, & ufus adplicat. Adus imperatos vocant, qui ab aiiis lioniinis
facukatibus, per voluncatem motis, exfecutioni dantur.
. 2. Libercatemvocantfacultatemvoluntacis,quapofltisomni-
bus ad agendum requificis , ex pluribus obiedis propofitis unum vel ali-
qua potcfl eligere , reliqua reiicere ; aut uno- duntaxat propofito id ad-
mittere, velnon admittere, agere vel non agere. Peculiariter autem
facultatem ex pluribus objedis unum vel aliqua eligendi libertatem
fpecificacionisjfeucontrarietacis; faculcaLem circa unius duncaxac ob-
jedli eled:ionem auc rejedtionem verfancem, libertatem contradidio-
nis feu exerckii adpellant. Intelligitur autem fpontaneitati fuperad-

dere libertas tum indifFeJênciam fuorum aduum quoad excrcitium,
ita ut voluncas altcrum aduum fuorum, ncmpe -ra velle & nolle, non
ncceflario eliciat fedcirca objedum propofitum parciculare (nam in
i
univerfum non poceft noninbonumqua cale ferri,& malum qua talc

avcrfari,) utrumlibec elicere pofHt, etfi fors adhunc magis,qvamad
illum propendeat tum liberam dccerminacionem,ica uc voluncas ex:
:
mtrinfcco impulfu akerucrum a6tuum fliorum, velle aut noilc, hsic

5c nunc cliciaL^.
. Coeterum primaria voluncacis affcdio, & qu^ immediacc
$.
X ipfius oacura emanare videtur, eft quod intrinfece ad certum, fi-

xum,atq; indeciinabilem agendi modumnon fit adfLnla,(quod tan-
rifper mdifferentiam vocabimus,) & quod ifthsec intrinfeca ipflus in-
difFerencia per extrancum aliquod medium pcnicus cxcirpari neque-
st Idq; eo firmius cfl Eensndunij. ûodifla fubiata aônum huma-
narum
CAPOT IV. fj
ftarum moralifas fun(iitus fimul tollacur. Arfunm m Uftêto.
1. 1. c. 17". J^^^^-f appetiHmcmvimerê-pofitf^dlidappeiitio. ,^yts defideri-
nm (^ averfitionemf Aiiud defideriumj (jr alia averjatio. ,^hti mihimor-

tismetum ohjtcit,cogit mcj inquit, 7S(onidquodobjicitur;/ed iiiud quod
"VTi&jiare tihi vtdetur, aliquidijliiismodi committereiquam appetere mortem.
Hic igitur etiam tua te coegit opinio, hoc efl, voluntatem voluntas. Jdem
4.1. C.Z^. ^Bôujpsaiv iiSlv ?i\o viKrjoroJi ^vvajcf^ TrKnv dvjyj sciv]rv. Vohmtatem
nihHvincerepotefl, nijiipjafefi.i Acq; hoc revera facere cenfendi func,
qui nefcio quam prardecerminacionem phyficam in adibus humanis
Sfingunc, ex qua ipfe quidem mocus in fe, uc conlideracur canquara
ens phyficum,a caufa prima ica fic decerminacus, uc non pofllc non
co quo decerminacus cft,modo fieri,cui deinde a caufa fecunda mo-
rahtas accedac. Neq; minus iHi, qui ex prsfciencia divina abfolucara
adtionibushumanisaccedere ncccnicace volunc.Qucshccc falhneque^
ac, camen quod ideo non /lacim collacur voluncacisindifFerencia, faci-
le concipi pocefl, fi vel vocabulum prxfciencije, uci alia,que a rebus
humanis pecica Deo adphcancur, ab imperfedlione, quam innuic, de-
puremus,- (quippe cum inDeonulla fic cemporum fucceflio;) vel di-
camus, concurfum divinum ica caufas fccundas comicari, uc hifcere-
linquacur agere lUo modo, qucm Deus ipfis afTignavic; adeoqjucne
circaadionesmoralesexclaflecaufarumprincipaliu incercaufas mere
inftrumencales decrudancur. Quancoperc aucem reip.noxia fmcejus-
modi dogmaca, bene monec Grotius opufi. de dogmatts reip. noxits. Lp-
herum artfitrtumfi qui plane tollunt,evadere vixpofjunt, quinDeumomm-
Hmjcekrum catifam factant^ quod in rep.minime cfje tolerandum dixit Pla-
tO (dt rep. 1. U.Tzicv aot/co^v cl^' (tTja, ^ <f?7''
'w atUcit d?^' ii rov Ssov. MalC'
rum (juamltbet ahamprditer Veum caujam qv^rere decet.) Nectemere Sve-
tonius Ttberiumideo ait religionum fuiffe contemtorem, qued o^
(cap. <S9.)
mnia fato agi ciêderety afentiente ad TimAum Proclo, qui tria ait eorum,
quos atheos'vocat, cjje genera :prtmum eorum, qui Deo c^ram efje rerum
C^ aciionum humanarum non agnofcunt : tertium illorum, qmDeotalem tri"

buunt curam, qu<s. necejutatem antmis imprimat agendi qud^cuna^ aguntur
nuila reliâ ho7ntm itbertate. SalujitPts phtbfiphus de diis ^ ?mmdo c. ^.
f% LIBRI I.
is 5^? 9jzi&iv s<fi KctK8C' JnjuJlinoSj^^' pei* lafcivlam ac jêtulcintidm com-

mijpt fcelera ad fatum referre nos qvidem ^robos, Deos vcro neqvam ac
fcelcjias effciet.
%. 4. Sed ut iila indifFerentia rele incelligatur, fciendum eft,.

hanc efle voluntacisnaturam^ ut bonum in genere remper adperar,
malum in genere fempcr averfecur. Nam concradidionemnon ob-
fcure implicatj, noa fcrri in id, qaod congruum cibi vides, & ferri v^
idj, quod non congruum cibi judicas. Acq; in iftac voluntacis incli*
nacionc veluc generali nulla poni indifterentia poceft, quafi perinde
Voluncas bonum, acq; malum adpecac. Verum circa parcicularia de
mum bona &
mala mdifferencia; fua? vires exferic voluncas fmgulo-
rum hominum, peculiaribus momencis in diverfa proclivium. Idq;
hanc ob caufam, quod cancum non omnia bona & mala homini
haucquidquam adpareanc veluc pura,&fimplicia, fed invicem mixca,
mala bonis, bona malis. Quo cum accedac m fmgulis hominibus ad
peculiaria quxdam fingularis inclmacio, neq; omnibus folida & du-
racura a fucacis & momencaneis liceac difcerncre inde infinica fere iw \
Voluncacibus ac fi:udiis hominu m folec oriri variecas, & omnes fuum fibi
bonum, fed diverfa via quacficum eunc. Quo facic illud Ariftoêlis
Jîcom. III. C. 6". cipj^ <PctjsoVy oiTrAcog yStp îgjj Kaj ciXnS-&iaVrîiKnlov i/of 'my&-
Sov^ sHUToo ^s TD (poAvofisvsv^ Nunqvid dicmdum;.Jim^liciter qvidem' ac re-
vera voluntate adjêtihde effe tdy quod ejl bomm: umcuij^. vero' idy qvod.
'vMetur unicui^.. Si-c igicur circa qvamlibet fere- rem; ad:ionem iefe &
ofler unc fimut fpeci es, bonoriim &
maiaireniry^veroromi auE: adparen-
tiiim, quae^ poftquam animum-. hincinde traxeruntj, candem ad alcer-
mram fe parcem? voluncas incrinfece decerminar. F. qu^hocmodo
fufcipicur adtioj, fponcanea. dicicury de qua Ari/iotelcs NicomAW. c. I^..
TD: sK^tnov 26^HSv a,v< eivccj, 8 î a,pX'^ ^
dvj^ eiSoliizc KctS-' H.a<^cv <{ j? TiXd^t^,
S^m^taneum' lUud videhitur), cujuspîncij^mm efi m eo qvi agit, ârticula"
ria cognofccnte y in qvihmactioconfiftit.. Ad quem locum Euflratim r U-
Jr^^ hd particul^ adjpontaneum conjittuendu?n necejjart Junt 3 ut fiiiicet
^ principiumfit in agentej (^ agens fa'f*ttcuiaria cognofcat. Nam o' qvi
x ignoratione aga., infe agendt hahet prtncipiumi 0^ civt ârticularta co-
gnojcit^ agefi, vtoientia indu^m ptejil..
'
CAPUT IV. fl
5. f. FnimVero non femper contingic, ut velut in jsqvilibria
poricus animus cicra ullum accedens momencum c(h ad agendam
vel non agendum adplicec. Qyin f^penumero pervarias caufas ver-
fus unam parrem vehemencer crahicur;aliqvando exceriorviolencia
ica graviccrincumbic, m ilUus vires non amplrlis locuminvenirccen-^
feancur. Quemadmodum non femper fecundo venco peiagus de=
curritnavica,- fed ahquando cranfverfa hcecfremencibus Zephyriscla-

vum cenec camen, aliquando gubernaculo penicus excuflus procel-
larum hbidini navem commitcere cogicur. Incer illa igicur, quse vo-
luncacem hominis vcrfus alcerucram parcem vergerefaciunc, funcpc-
cuhares ingeniorum difpoficiones, quibus ad cercum genus adionis
aliqui valde proclives redduncur j quales cam in incegris nacionibus,
quam in finguhs hominibus deprehenduncur. Circa quas produ-
cendas non exiguam vim habere videcur coeh nos ambiencis, foliq;
genius, humorum in corporibus cemperacura, ex ipfo femine, ^catCj
vidu, vahtudine, ftudiorum racione, ahisq; caufis proveniens, ccn*
formacioorganorum, qvcis animus ad fun6tiones fuas obeundas uti-
tur, & fimiha., Circa quê omnia id cenendum, nuHi harum cancani
effe vim, uc voluncas nuUo modo poflic in diverfam partem perccn-
dere, in qirancnm idx cendunc ad adtionem ahquam moralem pro-
ducendam. Etquanquamimpecus ahqvi ex corporis confticucioae
orci, quo minusexiftanc, auc ahqua in atflum erumpanc, per volun-
tacem prohiberr quancloqy non poile videancur; id camen falcem effi-
ci porerir, ur fme peccara crumpant. Sic jl ahqbis adeo validis in Ve-
nerem ftimulis agicecur; ur eos reprrrnere non \ alear; id camerx penes
fpfum eric, utcicra peccacum iisdem facisfiat. vid.L.CormfkyiL2. Fx
PlarolVlV.de Legibm re6lc difpucac, poffe etiam in Gr^ca civicaceper
leges reprimi nefarias hbidmes ineundem fexuni, ucuc ifiê apud eam
gcncem in publicos mores cunc invaluiflent. Idem fenciendum deil-
lis,qusapud Horatiumde arte poeika^^ pafHm de moribus ajcacum cra-
duncur. Sic finc adavariciam proclives fenes penes ipfos camen cric,ci-
;
Cra ahoruminjuriamremquaerere,necalios fuisbonis injuftefraudare.

. 6. Valde quoq; voluncacem m
cercas adiones inclinac frc
ûens egrundema^lionum repecicio,& conluctudojpcr quamefficiturj
G z ntex--
f4 LIBRir.
uc expcdtce &
libentcr a<Jîo aliqua furcipiacur, obje!:oq; pr^fenCe in
id veiuc rrahi aniraus vidcacur. Acq; ejusmodi inclinaciones cum lu-.
bidine ac dexcericace agcndi conjunlx h^hituum vocabulofolencvul-
go venirej qui quacenus circa a^lionesmorales, bonas &maias occu-
pancurj vircuces &
vicia nuncupancur. In quibus cnumerandis non
eft quod&nos defacigemur, cum hadenus pieriq;, qui piiilofophiam ^
mcralem le cradicuros profeffi func,magnamdifciplina; fuse parcem,

cxpiicacisundecim vircucum vocabuiis, reprsefentafle fc crediderinc.
Iliud cancumin generemonuifTe fufficiac, virtucesefleiiias animorum
difpoficiones,qvibus inchnancur homines ad adliones,fe ac focieca-
em humanam confervances &
vicia concra, quibus prociives red-
*,
'
duncur agere ilia, quse ad feipfos& fociccacem defl:ruendam cendunc.
Forro quanquam vicia, praviq;mores diuturna aflvecudine inoiici, in
nacuram fere videantur abire, fic ucâegerrime iis refifl:acur non ideo :
camen inde profedcc adliones incer fponcaneas cenferi definunc. Qvin

cciam, hceciiiap quibus habicus incroducicur,qua?q,eumprje-
a(fi:iones,
cedunc pieniore cum proxrefi &

intenfiore cum conatu fufcipiantur,
quam qua^ pofl: contra<5lum habitum fiunt, ubi veiut uitro citra &
juflum voiuncacis faculcates reliqu^ in objedum ruunc: nihil camen
inde bonicaci auc mahcix earundem videcur decedere. Namfanein-
conveniens fueric, uc ideo adlio bona minoris fic, quia ab eodem crc-
bro fuit exercita; aut ut ideo minus quis cenfeatur pcccafle, quiaf^pe
peccavic. Pr^fertim cum quiHbet ipfe in caufa fuerit,quare icsifaci-
'
lc &
expedite ageret. Quo facit illud Ariflotelis Nicom.lll. c. 8.ji;Ôjtt<5<^ff
eij
Kvôi
TTtctêig SKHcnoi c-icn, ^ t/ e^Hq. twv uSlf' y6 jr^d^soov d-Tr d^'X^<'= U^^XtJ^ teA^C
i
sfTfjLSVy eiCoTiC fu Kei&' sy.aû' 'mv s^sm ^s, t^c ot^-xyi?' 'rai' Kct3-' Kct<^
osj i] 'srp^cQsaig 8 yvc^^fif^, a)cr'7re^ c^t tuv dppooTi^v' cf?^' oh eC) rifiv ^v, i^Toog
^ ix^. hca ;^Yi(m.<Bc3Ji, NonfimtU modo a5tiones JpontaneA
Jla. r^To sK^cnou
Junt:, at^ hahitm. aUionum enim aprincipoufcj^ adfinem domim fimuSy
ûm fingula (jv^^ cognop:amm : at hahituum frwcipi tantumfacultas ift

nohis efl : fingulorum autem additio non nota, quem<uimodum in grotatio*
nihus. quoniam tamen erat in noftra poteftate 'velita, 'vel nonita uti, \
'
tiam hahitm i^fi Ipontanei fiint. Ad quem locum BHflratius: Hahituum

friniciîj tantummodo facuhatm hnhemmiimrmenti acjinis non ita. ad-
CAPUT IV. ff
dltid emm încvêmentum 0)*Hm ignoratufîdcnon adveftltur} quipjiecHm
Jenfim acUtente^ augmentum accipiant ; at^ uUerim aliquandom improbi-
tate acvitiis progredtantur noi^nulli^quam voluijjent. Llt in ebnctatibm ac
Ubidmibus videre licety in qutbus quando^-paulo liberius homines atîncau-
tiusprogredientes, qvafiin nofira fotefiate fit habitus acquirere , habitum
contmuatts aSiiombtd^ imfrudenter contraxere. Nem
vitiis folum addi-
ta,mentaat,j^ incrementa non fercifiuntur^Jedin virtutibf4squo frofecius
i^fi latenterfiunty ut advertere, nifiubtfrofecerit, qveat nemo.

. ^. Non parum quoq; voluntatem verfus certas adiones im-
pellunt motiJS animi, objeda potiilimum fpecie boni aut mali excita=
ti, quos ajfe3us vocant. ftndarus Olymf. od, /.aj^s (p^svcovm^x^H
'jm^kirKaâ.v ff^ oo(Pov. Mentis autem ferturbationes in er*rorem imfellunt
etiam fafientem. Qui quotuplicesfmt, & quarationeexcitentur acfo-
piantur, quemq; ufum illi habcant, argute cumprimis tradidit Carthe^
(ius de pafs^tonthus.Quicum eciam conferri potefl ffobbes -Leviathan c. VI.
IUud inftituto noftro fufficit annotaflc, afFe6ius utcunq; vehementes
voluntatis vim haiitquidquam omnino extingvere quin/fc tpfis quo,
:
qui imbeciliiores ammashabentjpojje adquifere tmPeriu^ abfolutifimum in

omnes Jiias pafiiones, jtfat indufiria adhiberetur ad eos infiituendosy di- ^
figendosi quod oilendit Carthefd.hart.fo. Deinde cum afFeduum
ahi excitentur fpecie boni, alii fpecie mali, &
flimulent ad acquiren-
dumahquod bonum, aut declinandum malum,id difcriminis mcer
eos obfervacur quod iUiparum aut nihil excufationis afferant,fi quid
corundem impulfu iecus quam decebat, fadtum fuerit; hi aucem eo
plus venia: habeant,quo infeftius naturse human^ minatur malum,
quod ipfos excitaverat. Longe quippe facihus efl carere bono, ad.
nacuram confervandam non neceffario, quam exciperc maium ad na-^
turac deflrudionem tendens,- quicquid Artfioteles Nicom. 11. c.2. pro-
nunciec x'^^^'^^'^^^ ^^^^ri âx^^^f^, ^f imoj DifJiciBtis voluptati repugna-
j?
re,qu^m tr^. Et fi quis titillanti libidini obtemperansmale egeric, in^

pro prsefenti voluptate eventuri inde mah aleam fubiifle i
telligitur
adeoq;- cum jam fruitus fuerit aUqua re, quae ipfius judicio tanti erat,
quanti pcriculum fecuturi inde mali,nullo prsetextu ut maium id fibi
gnitigecur poflulare poteft, Afl qui cerrore mali imminencis guid
fS LIBRI l
fecus commilic, î human^ teneritas naoifag Vehefflehfer pacrocina^
tur, quod leviflimo malo, ut ipfe judicabac, voiueric defungi. Qua
derealibi proiixius eric agenduna.
. Deniq; voluntatem ad certum gcnus a^lionis non parum
8.
irritac ebrietas, ex potu poti/Hmum, auc fumis proveniens; qv^ vio-
lento motu fpiricus atq; fangvinem impellit, & perturbat, ad libi- &
dinem cumprirais, iracundiam, atq,- cemeritatem homines procHves
reddit. Hanc qui fponte contraxerit, fiquidcm ipfius effedus apud
fe notos habebat, aut pr^fumere poterac, non magis libi per eam
commilla delila ne imputentur poftulare poteft, quam queri de im-
bre in domum dercendcnte, qui telum fuum ipfe per petulantiam
dejecit. Etfi in adibus indiffercntibus, & quos fufciperc vel omittere
in cujusvis ejft arbitrio, ipfa, ubi mentem nimisobfufcavit, id efficiat,
m ne adum ille effedus fcquatur, qui fccuturjs erat,fi dchberato fu-
iflet animo fufceptus, Et iflh^c quidem ferc funt, quse voluntati ver-
gentiam Velut phy ficam adferunt. Morahter autem maxime eandcm
inciinatjaut certe inclinare debet obHgatio; qu^ tamen, quantacunq;
lic^neq; intrinfecam voluntacis libertatcm tollit, ncq; adionem rcddic
invitam, utut tendente forfitan in diverfum iibidine. Quo adplicare
poiTls illud Ari/hfeiis Mcom.lll.$. a TziTn? 'vs dKh'cna (f)clyoij, cJv fl oî^SoLi.
4bfi*rdumejl:> mvifa ea ejje dicere^qnjd oportet affetere.^
%. 5>. Prsterea & hoc obfervandum, voluntatem quandoq; ab-
immincntibus graviflimis malis, &
quas communem animi humani
firmitatem judicantur cxcedercj ita vehemcnter urgcri, ut in aliquid
fufcipicndum confenciat, abs quo extra iilam necefTitatem conflituta
maxime abhorrebat. Quales adiones folent vocari mixta; ex fpon-
taneis & invitis. Hadenus enim fpontaneae funt quod utiq; pnnci- ,
pium eil: in agente, fcience fmgula, qu^ alioni infunc;quodq; adeo

voiunras pro prasfenti tempore & neceflitace in cas fertur, tanquam^'
minus malum, aut partem mali, cum ahas tocum, auc majus malum j
forec fubeundum. Idquodpro pr^fcnci conditione nacuramboni

imicatur, quacenus utrumq; fimui non potefi: dechnari, Ariftot. Nic. V-
C.7. Ei/ dyaS-S K^yod <}-ivg]cij 7t) eôtijov y.ccjiov st^V '^ P-ei^QV. Minm malum,
Ji ad majm comfavetur honl locnm obtmct, Huc percinet & iJlud Arift^f-
Nlc.
CAPUT IV. fy
Jîc. in, C.I. VAiJf J^*^V ct-TfvficiTkeJAi skoov. 3^ awji^^c^ jj
ctvja ^gj^ AoiTTOi)^
-^Ttvflsq t>\ kmv aJj roioitTlcu '7r^îgjBiKacn'^(>i,a^Gi/ SKBcrioii^.

v3v exovjsg, fJ,tKjc^ pth ^v
ISlemo Jponte abfolute fua ahjicit , fed oh falutem tum fiam,tum alioiûm
omnes , modo mentis fint compotes , facere id videntui', Miftd igitur hujus-
modi aBtones cumfint .^Jpontaneis tamen magis fiint fimiks. Ex invico au-
temejusmodiadionesidcrahunt;, quod adeasconcra fuam inclinacio-
nem voluncas adigacur, nunquam eas fufcepcura, fi gravius malum
alia via licerec efFugere. Quam ob caufam id quoq,- cum invicis alio-
nibus habenccommune, quod efFedus morales, qui aiias adliones merc
fponcaneas confeqvuncur, in hifce omnino auc falcemexparcedefici-
anc. Quanquam enim incerdum cam rigida ahcui obligacio injungacur,
Ucne per incencacani quidem morcem, qujeincernacuralia mala cerri-
biliflimum habecur, ab ea difcedere debeac; tamen ubi ifta exprefle
non adpareCjhaucquidquam facile eademprsefumicur, tanquam condi-
tione humana afperior; & ubi illa decft, flukum fuerit, non minima
quaq,- parce mah velle defungi. Unde nonnulla, qu^ ahas extra ta*
lem cafumperpecraca reprehenfionem erant mericura, fi propter in-
curnbencem ejusmodi necefficaccm fufcipiancur, ab sequis hominibus
laudancur; alia commiferacionemagis, quam indignacione dignaha-
bencur ; alia excufacio penicus auc ex parte pro fequicur ; in quibusdam
deniq; odium ac culpa adiionisinahumdevolvicur.eo, quifa(flumex-
fecucus efl , inndcence declarato. Quo pertinet illud Arijiotelis Nicom,
III. c.l. obhujmcemodi aBiones mtefdum etiam laudantur homines ^ cum
fro magnis ^
honeftis rehtis turpe aliquidy i. e.indccoruni, aut mokftum
fuflinuerint. ob nonnuUa vero lau6 quidem minime,fed venia exhibetuf\
cum ea, qu< non debet^ agit quispam ob ejusmodij qud ^humanam natu-
tam excedunt:, (^ a nullo fuftmerentur. .û^dam autem fortafje funt , ad
qu<e ferpetranda nemo cogi, compelUve poteH :
fed potttis extrema qu^^
fati ac mori convenit. add. Buftratius ad. d. L Ubi tamen nefcio an in
Epifcopo cumprimis Chrifliano probaripofTiCjquodisa^lionismixcas
cxemplum cale proferac; rem haberecum aliena uxore turpe cumftt
tfficitur non turpe, p interficiendi tyranni caufafat.
. Deniq; cum ad fponcaneum requiratur, tum ut principium
lo.
mocus fic in agente, feu uc agens voluntacis fuîmpulfu ad agendum
accelTeric, cum uc fcivcritp quid agerecurs adparec,ubi alcerucrum ho-
H rum
fS LIBRI t
rujii aut ucfumq; deficic, adionemreddi invieam. Arlftot. Nk. IIL 1. 1,
ôx ctK^Gici flv^ 7z |3ic4 i^^î ayvoiav y.vousi^ct Vidtntur mvita ea cjfe ^quA
aut viy aut ignofatione effiiuntur, Circa poiteriora re^fle monec/^. ibid. c. 2.
t5 21^ Tîdvjfjf- T^v dy0ict,y dKâi^ Ksyoiisvi^y sn dei Tfjv tt^îîv AvTrrf^v Hvoumg^
h fist9t,ij.sAetct* OpdVtet , ut actio , î;^ ex tali ignorattone involuntarie facta
ejje dicttur, dolorem ac ^(snitenttam afferdt. Coaclum aucem /Iride di^
cicur,ad quod ab excrinfeco principiovalidiorequisadigicur membra
fua adplicarc, ica uc averfacionem ac difTenfum fuum
, fignis, & pras-
cipue rcludancia feu renicencia corporali oilendac. Exempli caufa
Ariftot. Nic. III. C.I. afiert. liov^ 7rvsv/J.cc koixIitouIq ttoi, ii dvS-^coTrci Kvîot ovjiq^
(^vemadmodum fi ventm aliqvo aut hommes , qvi. poteftatem haheant, nos

,
detulermt. Quo referrr pocefb exemplum de navi roflraca vi cempe-

ftacis in porcumRhodiorumcompulfa, quam quaeflor ex lege publi-
care vôlebac, i^^^M^Ciceronem de mventwncl.zSic amici Lucreciam r^^

Jplantur agram ammij avertendo noxam ah coa6ia m auctorem dehciî,
mentemfeccare 3 non corpm: ûnde confilium ahfuerit , cidfam abejje^nûd.
Ltvium 1. 1. c. fg. Ifla auccm reludacio in foro ciyili adfuifle pra^rumi-
turcirca quaslibec adiones auc pafllones, quarcommumcer fponce ad^
miccinoncenfencur,ubiomniarignaa6lualisconfenrus deficiunc; qu^
nonnuliis dicicur reludlacio inccrprecaciva. Ucquando inlege Kbrai-
ca vim pafla judicacur virgo, quicum .in agro quis, remocis arbicris,
concumbit. Indc Vhilo fud^m de le-7ihm jjccialibmj negac legem pacro-
cinari puell^, quse in flicadine iubens fluprîcorcm admifit. Sicuci
nec eadcm nocec puells, quas in urbe clamare non pocuic, auc ne-
quidquam ciamavic, F.lt aucem coaclum aliquid in le lcd non in flia ,
caufa, quando quis in cali flatu verfacur in prsefens, ut vim illacam

fcpellerc nequeac; in culpa camen fuic, uc in iflum fbacum pcrveni-
rcc. Cô referre poflls ftuprum Dinar' iliacum Gen.^^^. Debebac enim
virgo incer ignocos non peregnnari. Coad:um aucem in: fc, & in fua
eaufa fimuiefl,quandoaliquiseciam inculpanonfmt,ucin calemper-
vcnirec flacum, quo per vim ad aliquid cogi poflcc. Dicimus^y? culpa m
non fuityi. e. fi aliquid prster oflicij auc prudcncia? legcs nonfurccpic.
Nam ii quis munercfibi injundofungitur^vei aliasjurefuouciciir,ncc
teinere aut inconfaico quid agic,eiiivelmaxinie visingruat, nihil po-
sencimpucarL CAPUT
CAPUT V. ^7
CAPUT V.
DE ACTIONIBUS MORALIBUS,
in genere, deqj earundem ad agentem pertinentia,
feu ad Imputationemaptitudinc-p.
|. ABto ntordis qmdt \$, Impoffibilia,
Z, EJHs niateriale. ^p. Coaâj ubidemeratxfecHtione^

^. Etfurmale nhi dt canfa morali,
,
{
/ a . Perignorantiam patrata.
^. Jîo moralis formaliter confidtrata 1 1. Perfomnnm vtfa
femper ejl ens pofitivut. 1 2, Mala fmura,
S Catffa, & fftndamentum, cnr impmart /j. AfitU tamen aîones y etiamex haU'
qmd pojfu , vel nott. tu profeîiC omnino imputantur.
6. Impmari non pojfunt hormni necejfaria, 14. AUiones aliend qHomodo 'tmpmen"
7. yegetabiltum facultattim ejfe^tu* tnr.
Ôftquam pro rationc inftituti noflri intelleVum, & vo-

luntatcm cxpendimus, tanquamprincipia, exquibus ali-
ones humanas idtrahunt, ut peculiari ab a6lionibus bruto-
^^^^^l^rum clafle cenferi queant;proximum e/l, ut dc moralibus
adionibus in genere difpiciamus, circa quarum reditudi-
nem aut pravitatem inveftigandam hascce difciplina quam maxime
occupatur. Sunt igitur adtiones morales adiones hominis volunta-
riac cum imputationc fuorum efFeduum in vita communi fpetflataf.
Voluntarias a6îones vocamus illas, qux a voluntate hominis tan-=

quam a caufa libera ita dependcnt, ut citra ipfius determinarionem,
ab adibus ejusdem elicitis prasvia cognitione intelledus profed:am^ non
ficrenc; quaeq; adeo, ut fiant vel non fiant, in facultate hominis eil
pofitum. QucE heic confiderantuf non quatenus funt motus produ(fli
e potentia aliqua per nacuram conflituca, fed quatenus a decrcto vo-
luntatis potentias ad utramq; contradidionis partem fledi apta^, pro-
,
ficifcuntur. Duo quippe involvit a^Hio voluntaria; unum efl: quafi

materiale, quod efl: motus potenti^ pcr naturam exiftentis feu ejus- ,
dcm cxercidum in fc confideratum; alterum quafl forinale.quod efl

dcpendencia ejus motus feu cxercitij a dccretovoiuncaris, fecundum
quam uc a caufa libera, & feipfam dccerminante, dccreca concipitur.
H 3 Ipfum
Ô LIBRI 1
tpCum exercitium fcorflm, &inrefpetacum, diilindionis gratiaadio
Voluntads pocius, aucapocencia volendi inhomineproveniens,quam
Voluncaria dicicur. Enimvero adlio voluncacis ulcerius conlidcracur,
^ Vel in fe &
abfolucc, prouc efl: aliquismocus pliyficus prae vio volunca-
ris decrcco fufcepcus; velreflexive, quacenuscffedlus cjus homini im-
pucari poflunc.Quam reflexione complexse adtiones voluncarix fpcciali

vocis ufu dicuncur human^. Ec quoniam ab iftis adtionibus , prouc
bene aut malc ab aliquo obeuncur, ica moracus aliquis denominacur,
ipfecf , animorum inclinariones,ex trequenribus refuicances adlionibus
mores adpellancur j indc fadum,ucipiW aftiones humana? moralium
Vocabulo defignencur.
. 2. Adfionum moralium pojflcriori modo confideracarum
cflenria duo compledicur , unum veluc maceriale, alcerum formale*
Maceriale eftmocusaliquisphyficuspocenci^ phyfica?, puca, locomo-.
tiva?, appecicus fenficivi, fenfuum exceriorum &
inceriorum, incel^&
iecfiusquoad exercicium adprchenfionis, (nam judicium ex qualicatc
objedi adparenceica dependec, uc circa iftud voluncacis diredioni non
fic locus,eriimformandoillo judicio nonfmcnullaârbicrij& indu/lrias
partes :)imo & ipfius voluncacis a6lus, in effc fuo nacurali confideracus,
ftu prouc pra?ci(e fpedacur uc efFe<5i:us aliquis, per pocenriam a nacura
Jndicam qua calem produdlus. Nec non privacio mocus alicujus phy*
iici ^quem homo vel in fe, vel in fua caufa poccrac producere. Nam
nonminusomicccndo quamcommiccendo poence fic aliquis obnoxius.

Item inciinariooes pocenriaruni nacuraliuminccrtaob|e(Sa,compara-
tx pcr ancegrcilas adtiones voluncarias, falrem in quancuiii ad agen-
dum ftimulos fobdunc.Neq; tancum mei niocus,habicusve, auc ucro-
rumq'; privaciones pofliinc efle maceriale aclionum mearum mora-'
lium, fed &
iflhirc omnia, ab aHis immediace profedla , fiquidem a mea
Voluncace poflunc ac debenc dirigi. SicSparcaâmafijpeccaca amacor
luebac. JEliam^s V. H. 1. 5. c. 10. Quin Sc meis adionibus moralibus
Veluc materiam prxbere poillinc acliones auroperaciones brucorums
Vegetabilium ^ &
rerum inanimatarum , qufunrcapacesdire<fîonis
a Voluncate mea proficifcencis. Hincin ipfa lege divina domino im-
pucatur damnuma bove cornupeca datumj iiquidem quadrupedis
ViriuiB;
CAPUT. V. Si
) titiutn ipfi ancca fuerat notum. Add. 1. 1. . m/^. 2. 5. D.tT ^^j^dmfes,
i.
i. II. ^.f.^^y.adB.Aqvd. Sic vinicor cenecur, fi per ipfius negligendam vi*

I
tis omncm fecundicacem in farmenca cffiidic. Sic ignis voracicacem lu-
j iCj qui fubjecic ; va/laciones a mari aut flumine dacas, qui aggeres iir-
mare ncglexic,aucrupic. Apud Quincilianu Inft. Orat. 1. 1. c. 10. argumencu

dcclamacionis ponicur tihicenyqvifacnjicant't Vhtygik cecineratj qve aEto illo
\ in infaniamy^^ferfrdcipitia delato, accufatur, quod caufa mortis extitcrit.

idem 1. fuvenes, qui canvivere fblebant ^conflituerunty ut in littore
y, c. 5.
! coenarent. Unmyqviccen^ defuerat , nomen tumuloj qvem extruxefanti

\ infcri^ferunt, Pater ejus a tranpnarma feregrinatione cum ad littm idem
4dpulifetJecfonominefaJpenditfe.dicunturhicaupimortisfui/Jc. Deniq;
&macerialc ationum mearummoraliumpofluncefleadminiones ieu
rccepcionesadionum alcerius^ quacenus illa uc perpecrarencurcgo in
;
culpa fui. Sicfoeminaêxparceimpucacurftuprum violcncum^, 11 per
j
temericatcm z^q conculic inillaloca,.ubi prsevidercpocerac vim flbi
\ illacum iri.
Formalea!ionis moralis confrflitin imputacivicate, uc ita

. 3.
loquar, per quam effedtus adlionis voluncariaeagenci pocefl: impucarij
feu tanquam ad ipfum proprie percincns haberi, five ipfe agens cfFe-
ûm quoqi phyfice produxeric , flve uc per alios produccrecureflfeccric
Ec ab hac adlionis formalirace ipfijm quoq'; agens moralicacisdenomi-
nacionem parricipac,. & caufa moralis adpellatur. Unde facile incelli-
caufe moralis proprieac flrride loqucndo formalem rationem^
gitur,
inimputarioncjfed cerminaliter fpc(fiaca,^ conflfl:ere ; adeoq; eam nihilt
efle aliud, quam agens voluncariumsXuieiieûsimpucacur autimpu-'
tandus efl: , ideo quod ejus autor ex toto , auc cx parte extitcric j acq;
indc flvc boni quidfucrit, fivemali,cidem in acceptis fit rcferendums,
fic ut pro utroq,- rarione redderc ccncatur. Sic caufa moralis lcefionis-
in altero efl, five quis ipfi propriis manibus caput tuber reddideric,,
|fivc fufle id diminuerit,,five canes in eundemincitaveric,fiveficarioS'
^n eundcm immiferic.Sic muli caufa moralis efl Ana. Genef XXXVI..
24. Sic caufa moralis diverfi coloris in ovibus Labanis erat Jacob..
p^^.XXX. 37. Sic Lyfias orat.contra Agoratum^ cujus delationc aliquot:
OTcs admorcemerantcompulfijdicit; ^){.hdj[U(^ rH.ôLvoix8) h-(3^ sw
S2
'
LIBRI l
'dvtt>(p6â^ m. ^îitd. cdufa iffis fuit ?nortls^ hicefl manifeflanm. Etfi
non remper,quinudam occafionem pr^buic, uc aliquid ab alcero fic-

fadi caufa moralis potefl: haben. Unde flolida erac, non crudelis
ret,
folum fencencia Cn. Pifonis apud Senecam de ira 1. 1. c.i^. qui racio-
nem, quare duci juberec miliccm, ob cujus occifi fufpicioncm alccr dam-
natus erac, hanc allcgabac: te ducijuheo, qvia caufa damnationis commi-
litom jmfti. Neqi valdc videcur opus efle, ut cum Auto'*e dijjertationii
de pnnciîisjuflt ^decofh p. rn. kTi. diflingvamus incer caufam mora-
iem perfe, Scperaccidens. Nam & obfcurus eft i/le terminus, caufa
feraccidensj ac inanibus Hcigiis anfam preEbere apcus; & cui nulluscf-
fedus adionis rede impucari pocefl:, cum caufam moralcm pcr acci-
dens haucquidquam dicemus, fi vel maxime ad macerialc adionis quid
conculeric. Fcfi hoc manifeflum fic, ad ipfam impucacionis gravita-
tem non parum incerefTe, principalicer adio ab ahquo profluxeric, an
minus principaUcer. Icem direde quis effe^lum aliquem incenderic,
an ille per agencis incogicanciam, auc pcr aHam veluc concomicanti-
am, fecucus fueric. Ex hoc enim concingic, uc ahcui a6lio impucecur
non veluc concra jufticiar, fed concraprudencias, aucprovidcnciseleges
admifla; ucq; adeo aUquis non maliciofe, fed imprudencer duncaxac
auc prxcipicancer cgifTe judicccur. Nontamenabsrefueritpauloprefl
(ius ncnnulla expendere, qua? co loco traduntur. Initioigiturcale
-axioma ponic: qvicqvidfuanaturamatumeft^ tta ut nunqvam bonumjtefi
fofitj iliudêr accidens feqvi poteft adufum aut defenfionemmeijurisextrA
feccati lahemj ned ideo teneor temperare ab ulu juris mei. Similem regu-
lam proponic quoqi Grotim c.l.4. fed quam ibidem,
I.3. &
I.3.C.XI.
.t?. bene reflringic. Pergic^ fer accidens aliqvod f^ccatum feqvi dicitur
ad almmaciumliberum^cum ad ufum reh ad qvam ju4 habeo^feqvitur ali-
qv;s eflcci-uiy ad qvcm froducendum, extra ilium ufum rei jus non haheo,
Exemphloco adduci pofTer, quod a Theologis vulgo fcandalum ac-i^
cepcum dicicur circa quod cradunc non debere aliquem alionem ho-
\ ,
neflam, piam, & debicam omitterc, fi vel maxime pravus q vispiami

homo ofFendendus; idq; exemplo Salvatoris noflri confirmant_.|
fit
Enimvero vel obhocipfum exemplumabftinendumfueric a vocabu->

lo cauf^ pcr accidensj quia ne cura hoc quidem addicamenco pium
)
CAPUT. V. Ss
cft, nomiaareomnisboni foncem. Sed pocius dicendum
caufani mali
fueric, illum, quibonam, &nece{ranam ad:ionem edit, nullo modo efl
fe caufam ejus peccaci quod alcer anfa inde arrepca perpecrac.
, Ad
! ciindcm fere modum, quo dicimus: qui jure fuo ucicur,neminiinjuri.
amfacic, Quod porro addic^ cum qvilibetjm habeat Jamtdtem faam
confervandh ucerêmedicatapotime uti adrecuperândam fimtatem, licet fe-
cutura mdefit aLienatwmentis (perexiguum tempoîs fpatium,) aut ebne-
\
tasj aut (ultronea) eflufiofiminiSj autabortus, (quandofcil. alias macri&
parcuiiimulforecpereundum,) adeoq; calium efFeduum, qui medica-
;
mcnco ucicur, efleduncaxac caufam pcr accidcns heic planius fuerat :
! dixifle, ifl:osefFcd:usinprefencibuscafibusfubpcccacorumcenfumnon
Vcnirc. Scdnec omnia exempla,quibus r^^/?;î?r^/^^^^ry?j,i.c. re-
Veracalcm, illuflirare vulc, facrede fe habenc. Equidem qvi ad fippli-
ciumcapttale ducttur, licet ad locum fipplicij incedat,^fialas confcendat, hoc
duncaxac nomine caufamoralisfuac nccis dicinonpoceftj quia volen-
tem hflorcs ducunc, nolencem crahunc. Quo minus camen, qui poculis
immodiccindulgec, auc laboribus honefl:is, &neceflâriis vires fuas ac-
tcric, caufa morahs accelcracse flbi morcis dici qveac^ non video. Ecfi
illepcccec, hic pcccaco vacecj &
neuccr propric loqucndo homicida
Vocari debeac. Illum camen rcdc caufam moralcm fuae necis dixeris>
qui ideo condemnacur, quod nolucric proferrc illa,. quibus [innoccn-
tiaipfius demonfl:rari pocerac_.
4. Eft aucem
. &
hoc obfervandum, quod formalc a^flionis
moralis,i.e.impucacivicas, habeac racionem form^ poficiv^, ex qua ra-
dicaliccr aflêdiones, propriccaces;, & confecuciva ejusdem rcfulrantL/.
Adeoq; moralis aclio ens poficivum ( falcem in gcnere moralium, il
non fempcr in generc nacuralium,) dici pocefl:, five maccriale ejus flt
motus phy ficus, five mocus phyflci privacio. Uc enim aHquidin ge-
ncrc morum fic ens poficivum fufficic, fi adcfle aliquid incelligacur, cx
quo vcras afFediones ejusdcm generis emananc : cum, uc nonencis
nulix func affcdiones; ita illud, cui cercâc poficivse compecunc afFc-
non ens flmplicicer dici haucquidquam pofllic.
liones,
. 5*. Cxcerum quod a6lio moralis ad aliquem pcrtinere, ciq;
impucari poffic. (in quo formale ejufdem racionemconfifl:cre diximus ;
ejus^
.^4 -
LIBRI T.
cjus canfa nulla efl: alis, quam quod in poce/late & facultate 'alicujus
fuiCj illam fieri vci non fieri,fufcipi vel omitti. Id quod adeo manifc-.
fium efl:, ur ctiam impcntilTimi mortalium, ubi fuper faloaut omiflb
aliquo accufantur, non efficaciorem fe pofle excufarionemafferre pu-
quamfi dicantj penes fe nonftetifle, quo minusidfadumvelnon
rent,
fadum fueric. Unde primarium axiomain moralibus efl: habendum;
quod de iliis adionibus rationem pofci queat homo, qu^ ut fianc vel
non fiant, penes ipfum efl:. Seu, quod eodemrecidit; quodquaÛbet
adio, ad normam moralem dirigibiHs,quam pcnes aliquemefl: fieri
Vel non fieri, ipfl poflTit imputari. Et conrra; id quod neq; in fe, neq;
in fua caufa pencs aliquem fuit, non potefl: ipfi velut ex dcbito impu-
cari. Neq; huic regulse obftac, quod aUquando quis cafumforcuicum
qui uciq; in noftra faculcace noneft, ceneatur przeftare. Nam illudnon
fic, nifl ulcro fe quisadhoc obligaverit. Aft hoc utiq^ pencs aliquem
eft;, obftringerc fe ad farciendum damnum, quod a caufa extra dire^
i:ionem noftram pofita provenic. Porro uc aliqua adio , feu fadum,'

poflQc impucari ful^cic, fi non invica fueric; juxca illa, qu^ cap.frac.
. 10. diximns & uc diredioni noftrse voluncacis fuerit fubjcda. Scd
:
uc omiflîo ahcui refte impucecur^ requiricur, uc facuitas, occaflo a- &

ftionem fufcipiendi adfueric. Quae occafio iftha^c quatuor videcur
complecli ; ut objecftum alionisficin prompcu; utadfitcommoduslo^
cus^ ubi ab ahis non pofldmus impediri, aut poft adlionem malo ali-^
quo maCtari; uc adfit commodum cempus, quonon finc obeunda ne-
gotia magis neceflTaria, quodq; itidem aliis, qui ad aJ:ionem concur-
runt, fit idoneum uc deniq; vires agendi naturaies fuppecant.
: Ubi
horum q uidpiam citra alicu jus culpam defecerit, abfurdum & iniqvum
fueric ipfi impucare, cur quid fadlum non fic. Add. Carthef. deâjmm
an. i44/i4f i4<5". .
. 6. His ingenerc prsemiflls, oper^prccium fuericdiftin^tius,
& in fpecie confiderare, quse homini poflfint imputari,qusenon. Non

poflTunc igitur imputari ulii liominum, qv^ proveniuncex necefl^tate
phyfica, auc quibusvis caufis, excra dircdlionem hominum poficis. Sic
ftuitum eft,quod de Regulisquibusdam Americse tradituneos fubini-
dum regni fubditis promififlc,fefFeduros,utfoijufto temporeoriatur,
&occi-.'
CAPUT V. Sf
& occidat, ut pluvije, quando opus eft, cadant, ut terra fruges profe"
i
rat. Scd ncc id homini porefl: imputari, quod caufs naturalcs hunc, &
non alium cftcdlum, hoc, non &aUo modo producant; v. g. quod
isjnis calefaciat, non refrigeret.
Hadenus tamcn effedus caufarum na-
turalium imputationi uberrimam prsebent materiam, quatenus ab ho-
mine vis earundcm adiva fuiteHcita,auc confirmata, adlivapafllvis ad-
pHcando, auc vircs internas congruis mediis cxcitando. Qua ratione
colono imputatur ubertas frugum, quantum ipfius diligens cultura foe-
cunîcatem agri laccffi vit: inccndiorum damnum iUi^qui ignem fuppo-
jfuir: variegatus agnorum color paftoris Jacobi folcrtise. GefêfXXX.^%
ipocefleciam calis efFed;us nacurahs hacflcnus impucari homini, quod
caufam fupremam, i/la omnia dirigencem, ad eum cfFedum decer-
Iminandum moverit. Quo intuitu triennaUs ficcifas precibus EhsE im-
Iputari pocerat. I, Regum. 17. v. I. J^cob. V. 17. Sic deprecance iEaco diu-
icurnam ficcicacem Grseciar ceflaflc, in fabuhs eft. Sic &morsillorum,
quos peftiiencia excingvcbat, aliquacenus pocerac Davidi, ecfi non ad
iHiodum homicidii, impucari. xSamueLXXW. I3. 17.
,
. 7. hnpucari quoq; non poflunt homini adiones & efFelus
facukatum vegecabilium,qu2einipflus corporedeprehcnduncur,prou

ex caufjs ab ipfo non dependentibus exiftunC
iftaeper nacivicacem, aut
Etfi hocpenes hominem fit, facultatibus ifi:is objcdum fuggcrere con
. igruum,autineptum, quodq; virrutem ipfarum alac, debihccc, aut ex-
.
itinguat i nec non earundem organa detorquere, aut corrumperc. Sic
, \cm natura corpus vcgetum, robuflum, prccerum dedit, ipfi eo nomi-
i
;nc nihil imputaripotefl:. Scd debilicaccm naturas per induflriam cor
I
Irigcre, nativasq; vires augere, laudi; &
contra easdem perfocordiam
1, aut petulanciam pcrdere, vitio habetur. Undc nemini poteric expro-
Ibrari corpus imbecillum tenerum , pufillum; membra diflorta, aut
,
,
i4nutila;robur langvidum; fiquidem debilitates iftse nuUa ipfius culpa
1 fuerint contrafta:. Quo facit illud driflotelis is^com.. 3. c 7. No animi "2
; folMm vitiajpontaneafmty veram corporis etiam in nonmlli6,quos fcilicetin-

j i^repare conjkcvimm. j^/ enim natura defoymesfant, eos reprchenditne-
. \wo: fidillos, qvi ^\ d^yvfivctaia ^ dfxsXeictv,fer negleûm exercitiorum, d^
-,
^curiam taks evaferunt, Simili modo, fi turpitudo velcx infirmitate^ vel
\ ex mem"
S(> LIBRI t
exmembnalkujus mutiUtwne contigent. Nalli^ enim eiy qui velnatufds,:
velexmorbo, velex vulnere faBm (it cxcus, cxcitatemexpyobrabUyfedmi-
Jefebitufpotim: at eum objurgam omnea , qui ex temulentia^velalia quapiam
intemperantia excxcatm fuerit, Similla habcc Pktarchm de audtend^stôe-
tis : non claudicatwnera, non calvitiemi nongibbum expro-
Ulyjfes Therfit^
hrat ,fed promfcue garriendi vitiu.n. Sic Homerus dcndct eosi quos claudi-
cationis, ca^citatisj aut fimdiumpudet ; mif^ vituperabile ducens , quod turpe
nonfit ; nej^ turpe, cujm nonpenes nos,fedpenesfortunam efi caufa. Ec mox ::
Sicutqui vefiesflageliant, ifcorpora ipfanon attingunt: ftc qui fortundi, aut

nataltum damna e ^prohrantflluite (^mcajfitm ij exteriora verberantyanh
mamipfamnonattmgentesy ne^^ ea, qu^ revera corre5fione,aut mfeâtione
indigent. Non camen fme racione apud veceres Gallos, referente Stra-
bone L4. muttabaturjuvems 3 qmsqvis Zona menfuram excejferat. Qiiod:-
vencrem prominulum in illa zerace ex ingluvic defidia provenire &
ju dicarent. Nicoiaus l)amajcenus de moribmgentium. ibcri Zonam habent
menfitr^ certa^mtra quam (t ventcr cujusquam comprehendi nequeat,pro de-
decore idmagnohabetur. Huc fpedanc &: c^ceras faculcates, qvaea na-
cura cicra noflram operam infunc,- puca, quod quis ingenio prasdicus
eftâcuco, auc ftupido, fcnfibus acribus, auc hebecioribus, memoriafir-
majauclabih,ninacuralisvisperhomine audtafic, auc afflida. Percmec:
quoq;huc illud Anfiotel. Nicom. V. c.Io. n^ tu\i Cpvcret vTrupxovT^v
7tti7h.(l
eiông f{0^7it'dTJoiusvf(^j 7rd,%ofj,sVrCi}v. Hosj^ 8n ci)i8GiQV s?iv. QtovrDyt}'

Ki^SK^dmoVf
fictv, n dvro&vijcrKMv. Muita exfs, qu^funt naturayfcientes etiam agimm S*

patimur: quorum nihii ne
^ ffontaneum efl, nej^ invitum : ut fenefcere vel
mdri. Quas, ucimpucencer, idonea nonfunc. Referrequoq;huc poflis,
quodparenribus impurari nequeac pravos genuifle fiiios, modoipii
pravicatem eorum in educacione non akierinc. Inde probari nequic
fencencia Vindicis, qui macrem Neronis ab ipfo incerfedam jure pro-^
nunciabac,^^'^ taieportentum pepenffeti apud Phiiojiratum de vita 4^&l^
lontj Thyanm. 1. V.
, . 8. Non poile quoq; imputari , quas vires noftras excedunCs

neq;per eas prohiberi auc efficiqoeunc, in aprieo eilj modo ilia im-
pocendapcr cuipam no/lram non fit contrada, Quo fundamenco
siicuncur cricaillaj impoiBbiiium nulkm effe obligacioncm ncminem j
CAPUT V, ST
lege iua cciireri praecepiflc impo/Iibilia; adeoq; fijn aliqiia lcge, ut &
convcntione auc ceftamenco, cale quid occurrac, id pro non adjedlo
haberi , auc commodiorem ejus invcnicndam inccrprecacionem. Fro-
beaucem obfcrvandum, aliud dici phyfice , dAiud moralttcr impofuhile.
Priorimpollibilicasponitobiiaculum, quod ipfam voluncacem con-
flringic, ne in adlum qvcac crumpcre , auc conando omnem operam
pcrdac Vcrum moralis impoHibilicas nulium impedimencum ponic
fuperans agcndi efficaciam in voluncace hasrentcm, {cdillatoca abipfk
voluncace oricur. Atq,- hoc modo impofTibiledicimus, omnes homi-
nes vcUc confbirare, uc gracis ahquod mcndacium poftericaci cradanc,
Item, uc aliquis ica circumfpcdc &fan6le vivac, ucne in minimo qui-
dem, falcem pcr afFe<3:uum pr2ecipicanciam,ofiendac. Ex hifceinferc,
Autor de prmcip. jufti ^
decorh p. 174. ffo:a pojje qvidem legislatorem pra-
cipere quid phyfice impojsibile.,pojfe tamen imperare obedientia?n de ijSy qu^
impofîhilitatemmorakm contment : qma voluntatts lihertati nihil contran-
um imperat, cmn tota dijficultas parendtex ipja njoluntate oriatur. Sicut
nulli impoffibde ejl mendMtum gratis Jingere -,
fi nulli, ergo toti multitudmi
impofibile non e/i: certum tamen ejltotam multitudinem id non faûram.
Fart ratione cmvis liberum eji uentatem dicercy ergo c!r toti civium multi-
tudmi ; centjîmum tamen efi, mnqvam remp. tarn heatam futufdm , ut
finguli cives amendam ftbtfint temperaturi : attamen illa impoftbilitas liber-
tAtem finguloi*um non toiltt) nec a pcccato excufat. Sic legis adtmpletionem
dicimus efje impofihtlem) nec tamen illam impofstbilitatem voluntatis liberta-
tem imminutum tre, Tam enim homint fingulart impojuhile efl in omnihus
Vei voluntati obfeqvi, quam multitudtnem ab omm mendacto pufam effe:
tam autem a^tbus peccaminofis fibt cavere potefi, quam ctvesfin-
afingulis
guli a mendacio Jeje intemeratos confervare : quod tamen nunquam even-
tufum efi. QucC quidem, quacenus ad dogmata cheologica adpHcan-
cur, fuo loco relinquimus. Si camcn incra limiccs fori humani m^nca-
mus, non adparet, quare ifth^c non potius admitti debeant, quam
ilia GrotijXAl.a. 20. . l^. ubi dc peccatis, qu^ aUqui vocant, quotidi-
anae incurfationis agit Imo dubitaripotefti an h^c reê ^propvte peccata
:
dicantur, cum itbcrtatemi qvaminjfecte habere videnturttn (f4agene?*altta^

te confiderata non habeant, Qupmodo enim vcluc colledim fumti
I X ejus-
^ LIBRI I. ^
"ejusmodi lapfus peccaci nacuram effugianc, cum camen^finguli pecca^

ca finc? Ec/l in foro humanoiidem fcre cxcra poenampofici finc.
. p. Impucariquoq; nequcunc,qucequiscoa(fl:epacicur,aucagic.
Talia enim ad iilum moraliccr pcrcinere inceliiguncur, qui vim incu-
lic; &
qui ifta excepic, auc exfccucus e/1, racionem duncaxac objcdli
auc inftrumenci phyficihabec. Dionyfi'As Halicam.X.i. aTozv avyTvMu.r^gaî-
ov t6 dK^mor, omne mvoluntanum meretnr vemam. Coadum aucem ha-
becur, non (blum quando principium mocus efi: in alio, qui per vim
alcerius renicencis, & abhorrencis membraadaliquid agendumaucpa-
ciendum adplicac: fedcciam qvando quis incencaco vic^ pcricuio, auc
alio graviffimo malo, ab alcero compelHcur ad fufcipiendam exfecu-
cionem facinoris,quod ipfe alias vehemencer averfacur; ica camenuc
non ipfe, fed alcer illc ejus facinoris aucor haberi velic. Priorisexem-
plum cft, fi quis robu/lior aliquem in alccrum violencer impuleric,
auc arrepcam ipfius mahum
eidem impegericj auc fi quis violencum
fi:uprum fcemincE incuicric, qucBnullafuaculpa aHenamUbidinempro-
yocavic, Cujus quidem corpori hoc modo concumelia infcrcur uc ,
camcn ad animum ca labcsnon penccrec. Co7fm eji tantum vwlatum,

anim!^ mfons ; diccbac Lucrecia ap. Livmm c.f 8. Quanquam illas
1. 1.
nequidquam excufaveris, qu^ fibi digico malc percinaci annuium de-

crahi paciuncur. Pofterioris exemplum efi:, v. g. fi quis facelles jube-
acur Virum, quem ipfeinfonccm novic, incerfiGere,nifiipfemalic incer-
fici. Huicenim eo nomine nihil pocefi: impucari, cum eidem nuda
cxfecucio injungacur, quse neq; a perfona ipiiusabhorrcc, neq; uc cum
difpendio vicê decrectccur racio efi:^ cum isfua nece innocencem liauc-
quicquam ficfervacurus. Facendum camcn efi:, exfecucionem quorun-
dam aduum ica efile gravcm auc foedam, ucgcnerofiimhabeacurmO"
ri malle, quaTii calibus pacrandisfuamembraaccommodare,liccccul-
pa i n aiio fic haefura. Qup facic locus Anflot. Nicom. 5. c.L fupra ad-
dudus. Ec excmpli loco pocefi: cfle, fi quis jubeacurmacri ftuprum
inferre. Quo ex ignorancia invincibili admifiib Oedipus ica iadoluiCj
\xt oculosfibiipfe erueric. Undeeciamin illo \ozo Artflot .Nicom,'^. c.L
wtdâfl^ (jS/j (m^Qivm ^ri 7rtclôi.v](^ ^s dm^vnTKonv, Ut fi tyrannus ali-

CAPUT V. ^ (S9
fuibt^, qvorum parenpes acliberôs mpoteftate hdhefetj tufp^ aU(fvid dgere

juberet ; q-t)i^ id ager^nty falvi effjrtt ;
qvi non agerent.ferirent : tv a\%î
cum grano falis eil accipiendam; & ne ad calc quid, cujus exempluni
jam acculimus,excendacur.
. lo. Ignoranciaquoq;incan:umimpucacioncmcolIic,quantum^
illa alionem reddir inviram. Quam ad rem iilullrandam cumpri-

mis faciunc luculenca qusedam 'SC^MÂnftotelem locaj puca magjîjnoral.
|l.I. C.34. ^^^vandocun,^ ].erpetrandi aliqvid caufi fuerit ignorantia, id
nonjitjponte, dr promde ne afftcit qvidem mjuria. At cum ipfe fu caufa
juerit ignorantia^ perpetravit .j^qmppiam ex ignotântia , cu'm ipfe extitertt
1
caufdi tsplane afjftctt injuria, ac ejjMmodi jure crtminis argUetur : 'velut in
\ ebrtis evenit^ Vino namj^ merfifi qvid malip erpetrarintyfine controverfia
1 afferunt injurtam : qvandoqvidem tpfi fibi ejm ignorantia caufa extiterunt..
\ In enim fuit, ne tantum proluerentury ut ignorantes cdi.derunt patrem...

ijs
i idem in aliis eft ignoranttts, qv ex ipfis gignuntur facientibttS) ut qvi pef'

\ tpfas infefunt injurtam>fint injuftt. &yorum autem ipft non funt caufa,
\fed ignorantiai ut deltnquanty neuttqvam tnjuftt. fl enimvero ejusmodt na-
i turaiiSy velutnefctj infantes patres c^dmt. Hac nimirum naturalis infcitia
non factt, ut ab a^tone tnfantes dicantur injufit. Ipfa ftqutdcm hac facten-
i di caufa efi infcitta.. Ne^ tpfifax (unt caufainfctti^; tdea ne injuftt qvidem
j
dicuntur. Quanquam circa infances nocandum,ipros qvandoqi pro-
'
pcer calia increpari, auc verberari, non quodifla in foro humano pro^
pcccacis proprie didis haberi qvcanc, fcd per modum nud^ emenda-
cionis, neper calia molefliam ahis faceflanc, auc ilio, cui cencris in an-
nis adfvevcrunc, poft adulciores quoq'; fadi dclcdencur. Idem defu-
, riofis & mencc mocis habendum, quibus cicra fuam culpam ifte mor-
i
bus provenic. His enim fi quando verbera infliguncur, non magis
racionem poena; delido rcfpondencis habenc, quam qua? cquo calci--
I crofo impinguncur, uc calccs deinceps jatare defiftat. Add. Ant. Mat'--
;
thjnus de crimin. proleg. c. x . ^.<$.y.. g. Afl qui ignorancise fuae caufai
I cfl, ac fcicns volcns efFecic, uc igniorarec, quê nofsc pocerac, & debe-
bac, pcrindc habecur, ae fi fcicns, &

dclibcraco quid animo pacraflec
Artjlot.magn. moral.l.i.c. ^. Sgrotos^deformes reprehendimui,ctan ip--
fosputdmm fibi autmorbi altcujus aut deformitatis efje autores, qvia vide^'
I -^-^
I
"
'
70 LIBRI I.
licet m iffis id fitijje pfittim interiigttur. Et plenius ad Nicom L 3. c. 7.

LegisUtores qiJimalaferfetrdnt, cafiigant,ACfunip.nt,fitamenneq^vi
eos, ;
coacfieaegerrnt:, ne^.ea igmrationey mjt^ ip/ifibt caufiamnon exhihuermt..

Ch ignorationem etiatri fumunt yfifiihi ifje ignordtionis caufia qupspiar/i fiuific
videatur, Undeehfijs duflices foen^ mfilitutafiint. In iffio emmjqvtmehria-
turipincifiium efi: cum jui ^"vts^ m eo dominusfit, ut noninehrietur: id
qvod ignoyâtipms efi caufa. (Flautus Truculento aB. *\fic. 3. Nonvinum ho~
mimht^s moderariy fied vtno hominesfiolent, qvi qvidemffohtjunt.) Bos fvo/L
ûniunti qvi aliqvid eoruM ignorant, qv ad (eges ferttnent :.qv^ qvtdem (^
debeanty c^ dtffictlta nonfiint.
fictri Similimodo etiam in aliiSj qvdcun^ igno-
rare per negltgentiam vtdentur^ eo qvod in tpfis ft non tgnorare : qvtjffeqvi
adhihendd dUigenti^ domtnt fint, acpvtefiatem haheant. Sic imputacio- &
nem collit non ignorancia univerfalium, & ejus quodquis fcire cene-
bacur ; fed cancum ignorancia fingularium, & qu^ in falo verlacur.
Arijlot. Nicom. I.3. c%. Invttii^s dicidehet, nmfii qvts ignorat tdy qvod con-
ducit ; npn enim ignoratio, qvîneleditone conjiftit, thvtti eft caufiii,fidpra-
vitatis : nej^ ea qnj^ efi umverjalts : qvtppe cum ob eamhomines 'vituferen-''
im^\ fiedea, qv ctrca farticularia njerjatur, in q^vihus, (^ circa qv aUio
.xifitr Jn
enim ^- mtfiericordia, (jr
hts 'venia locum habet : nam q^vi horum
aliqvid ignorat^ ts fane invttm agit. Quod fi aurem ab alicujus falo
maiitia quidem abfuerit, &
ulcro concrada ignorancia, fed h^c dun-
taxat per aiiquam inadvertentiam obrepferit, (quod Artfotelt proprie
dâp^Yiâj^ nomine venic,) imputatio non quidcm plane tollitur,
fed ex parte tamcn minuitur. Quo pertinet egregius locus Artfiot.
Nicom. 1. V. c.io. quem vertit, & illudravit Grotit^ 1. 5. c. ii. . 4. Ft
huc reculerim illud ex Artfl: magn. morai 1. 1. c. 17. de muliere, quse
philtrum amatori praebuit, ex quo ille mortuus efl. Hanc accufatam
Areopagitx abfolverunt, ideo.quodnon confulco, cogitato idfe- &
ciflet. Amoris enim caufa, non hominis perimendi animo dedifle:
verum ab iflo aberrafle. Circa quod judicium tamen omnino praj-
fupponendum fuic^ foeminas ifli nunquam in mentem veniflc, pocu-
lum illud ullo modo noxium cffe poffe. Aiias enim potiorefl 1. 30.
, flD.depsems, hdd.Ant.Matthû4 decrmm. ad 1.4S'33.///.f.c.f. %.<S.
S.ii.Cum
CAPUT. V. n
. II. Cum quoqi non fit in arbicrio noHiro, quas per quictem
imagines phancafia formet; ideo non pofTunt iniputari illa, qua; qvis"
in fomniis agere fibi videturi nifi quateniis ralibus interdiu: cogitan-
dis cum dcletatione immorans, eorumimaginesaltc animoimpres-
fic. Unde nullum fane crimen illius, qui Ciaudium per fomnium
corona fpicea redimitum viderat, apud Tacitum A.XI. Sic & ne-
qvidqvam anxius' erat pifcator ille apud Theocmum. idyll.x^. qui per'
fbninum jurafle (ibi vifus eratyquodin mari non amplius pedemef-
fec- pofiturus. Neqi incefius C^far ob fomnium, quod refercur ap.
Sûetan. Cefife c. y. Quanquam non omnino pura Biblis, qUcC placi-
darefoluta cjvieteSpe videt^qvod amat^vifa eft cjuoa^jungerefratri Cor-'
ûs, C^ erubmtyqvamvisfepitajaceret. apudOvtdmm metam.l.lX. Neq;
,vanaomnino funtj qux P/utarch^ de profec^. virtut.fent. difputat,ex
fomniis non obfcurum pofle argumentum duci, quam compofito-
aliquis animo fit. Epicurus ^-ûdDiogenemtaertiumXAo. dicit fapien-
i^m. >($5)' v.ct^' vT^v^g ofjLciov mfomntis qvo^fihi fimUem futurum^
siBS-oq.
NonnuUi stiam b-uc adplicant Vfalmum XVII, 3. Add. Claudian.pra^

fat.ad 1. 5. de raptu Proferpm^,
. 12. Deniq'; contra rationem ell:, ut futuri alicujus facinoris'
mali imputatio ad antegreflbs velucretro trahatur; nifi fortc futu-
^rumilludfacinusa prasf^pquopiamautfucuro noftro aftu, canquanl
efFedus necefiarius a fua caufaj dependeac. Nam uc effccSus illi im-
putecur, ad quem caufa perdnebat, frequentillimum efi. Equideni
illud haut abfurdum, utperimputationemexgratiafucurumaHquod
fadumin ipfo agente, aut alio eifedlum velut in ancecefllim exfe-
fac Cum enini cuiiibet beneficium graris dare iiceaCj |>enes benefa-
ôrem futuri gnarum erit, fub aliquo titulo beneficium impercire.
Aflr cum mal^ adiones nonnifi exdebitoqueantimpurari, abfurdum
prorfus fueric, retrorfum eas imputari aliis, queis nulia fucuri cogni-
cio, nulla obiigatio, aut facultas idimpediendi, quominusfieret,nul
ia deniq; cum eo,
qui commiflurus id erat, adlionis commumcatio
intercefl[it. Cicero de inventione 1. 1, Remotun^ efi, quodultra quam fatis
efi petituryhoc modo: ,ôd (i non P, Scipio CorncliamfilidmTiherio Grac-
cho collocaffety at^ ex ea duos Gracchos procreajfety tanta fcditiones ortanm

efj^nt, ,^vare hoc imommodum Scipmi adferfbendum videtur. %.\%. Ex-
72 LIBRI I.
. 15. Extra hxc nuUa adio humana invica, imputadonis &

incapaxccnreri dcber, fi vel maxime cam fufcipi a fana racione ab-
horrcat, auc morbo animi quis in eam vchemcncer rapiacur. Equi-
dem P/atff de/eg. l.V. cradic. //îfs mjurm, qui& tales JuntjUtânan fof-
smty riojje mprimts oportet, mllum 'mJHftumJponte injujium ej]e. Nemo
enim uncûam maximorum malorum aliquid alicubi vellet hahere, multoj^
minm m his, qu^Jihi frdjiantifima Junt. uci eH:; fuus cuiq^ animus. Add.
Marftlm Ficmm prafat.-3id Vlaton. \.p. de \JL.,Âfulejm de Philojophta,

Qiiam fcnccntiam non uno in loco refcllic Arifloceles. Sic magn.
moral. 1. 1. c. ^. Socrates dixtt, in nohis non cji^prohts velmalts ejje : quan-
doqmdem fi qtiis roget aliquem, 'velitne jtjlw ejje, an tnjujlt44f nemo de-
legerit tnjujiittam. Inde perjjtcuum ejl^ ft maltjtnt altqut , nonjponte cos
cjjemalosj^froinde ne frohos qutdem. Id quod eo argumento rcjicic
Arirtocclcs quod alias abfurde legislator bona juberec, mala vecarec
,
auc plcftercc, ni ucraq; efTenc i(^' ^pîv^ in noflra poceftace. Ec quod

aJias abfurde virtucem laus, vicium vicupcracio confequerccur. Ec
p rolixius Nicom. 1. Ubi rcdlc quoqj rcjicic argumencum , Wi^ff
3. c. 7.
gCplsvjuj T8 (pcfj^ôfisva tyi^ ds Cpavjaarict^ il xvôh ct^' oTm^ nvQr
dyaS-^-i
Ket<fvg BTi, 1V18TV f^c^ ro 'WA- (pcuvi]o^ dvjSi. Omnes affetunt, quodhonum
ejje tfjis njidetur : ^hantaft^ autem domintis efl nemo^ fed talis unicuig^
Jinis adâret, qualis qtitsj^ efi. Nam id ucîn noflro arbicrio, neq;
adeo arduum efl^ uc quid juftum quid non, rc6le intelligamus.
fit,
add. Bijiratttis ad d. ]. Sic ^thidem rcde docct Anjioteies : utiigno-

rantia, quam quis fua culpa contraxit, invitam non rcddic adionem;
ita nec pravos habitus, &corruptum crebris peccacis animum adi-
onem invicam reddere. St quts non ignofansp inquic^ ea agit, ex qui-~
htis injt:fitM cjjicitur .^Jfonte injt^fiu^s eji. non tamenjt njoluerit, injujitis ejfe
dejtnet, ^ jufim crit. (Qyod

tamcn incelligcndum vcl in
pofl:crius
fcnfu compofico, vcl quod nuda voluncas non ftacim concradum
fcmel animi morbum toUac: quem camen fane connixum fludium
-abolcre icerum pocefl:,) Nam ne^ qui agrotat, Jant46 ejjicitur\ licetjfl
ita conttgerit, Jponte ^grotet, tum intemferanter uivendoy tum medico-
rum prdceptis non ohtemfefando: <uefum tunc qmdem Itcehat illi non^gro-
arCi uhi tamen Jemel neg/exit, non am^/ius licet. ûemadmodum qui
lai
CAPUT V, 75
'
ltipdemp*ojecity refimereefimampU^mnfotcfty qvamvisin eo pfojiciendi

facultas furit princifmm enim in ipfe erat : eodem modoqvo^
: mjujio ^
0" intemperanti, a principo licebat nonejfi ejmmodt: nnde Jponte ejmmodi
fmt'. uhi verofemel talesfint, nonamplim non ejfe taiihm eis licet; ance-=
quam fcil. fefc correxerinc. Hoc loco expendi quoq; debenc, quae
Autor de princip. jujii &
de^cori p, m. i^^f
.y?f^. difpucac;
hdbitm morales^
qvos vulgo malos vocamm, revera nonejJepeccata> necfoena dignos^fiinfe
confiderentur. l/losqmpfe nuUa caujaiitate morali effeûm attingerey quam*
diu manent haJyitm, nec in aûm prorumpunt Acfi virtuti ponant impe-
.
dimentum idfacere per aûnfj quem homo voluntate elicit y qu<t voluntas
tunceficauja vitij moralis. Voiuntatis autc?n caufa?n aiiam motaiem fu~
periorem dareveiiCi ejfe voluntatisnaturam tolierC) (âcium clicitumja-
cere imperatumi.^ hahitui a6iuaiem operandi, ejficaciam attrihuerefine ope-
ratione, operarienim tantum per voluntatem 3 (^ ante elicitum aciûm
voiuntatis nihil moraie operari potuijfi, cum a^m moralitas a voluntate
proficifcatur. I?no antevoiunt4ti.s a&ûm ejfe tantum rem phyficamj (ive
modum animtii phjficum. ,ûando autem ani?na operatur per voiuntatem
rnalC) tunc definere aû effe hahitum. Iliam efficaciami qua hahitm mdii
:
difionuntanimam ad maie agcndum, ejfe diverfim ah eay qua v.g.fefmo
\
impudicm animis audientium infiiiiat iibidinem : cu?n ilie fermo operetur
i ante voimtatem ejmy qui eurn audit^ iicet effecfm non femper Jequat-ur.
I
Qu^ ifthac fimilicudine declarari pofTunc. Pedis diilorcionem in fe,
& quamdiu pes quiefcic, non peccare concra regulas arcis falcacorice.
Sed ubi loripes grellus malc formacos feccric, caufam moralem eflc
nondi/lorcionem pedis, fedvoluncacem ejus, qui pedemmovic. Ad-
dic"; caujam quare maios habitm oderimm efie.^ tum quodmalts aBiombm
\homo eum comparaverit ; tum quod homines ijiis imbuti in acim maios fo-
leant effeprociives. Bt quanquam ifti fiint morhi animt&i non tamen tllos _
fer fe pcena dignos efieyfed quia voiuntarie contraBifirnt. Sicuti 11 puerom

verberibus oneremus,qui peculanci, ac cemerario falcu iibi Calum de-
lorfic; caufa plagarum non efb ipfa tali dccorfio in fc, fed falcus jlle
temerarius.
. 14. Porro imputari homini folenc non propri^ duntaxac,
fed & alienê adlioncs. Quod camen uc rede fiatj neceiFum eft, uc
K adeas
I
: ''
y4 LIBRI t
ad eas i/le aliquo modo efficaciter concurreric, Alias enim rado
non fert, ut efFedus adionis moraiis de perfona in perfonam tranfe-
ad eandem quis lofluxeric, aliquid agendo vcl omiccenda.
ant, nifi
Sic cum eriam nobis invicis fonus ad aures accidat, crimine carccali-
quid audivifle fi nihil pra^tcrea acceiTeric, huctanm de magwihm
;
iK;of '
fi^ livcc vQ^l^&,g dx^cl<rs(i)q tvBvvr,v ^y&^. /fî}^' piites (^ m auditione\i
culpa?n quandam aliquando quieta auditio pro aflenfus fi*
ejje. Fcfi
gno habeacur. Hinc apud Tacitum Ann. l.Germanicus, cum fediciofi
jmperium ipfi offerrenc, quafi fcelere contammaretut praceps trihunali
defiiuit. Themillim orat. V. Ol.im in ejus^ddi xrmmihm nihUmter cul-
pa?n (^ fortunam difiernebatur ; pîr^^ ck" idem erat noxagenus nefiarium
aitcûid acfielefium moUri, & idipfiumprji,ter voluntatem audijje. Atqui
hoc erat natmâm homints arguere^ quod apertas acpatulas aures dedtjjet^
nec quemadmodum palpehras atij^ aS) Jic etiam aures claudere aut diducere
in nojira potejiate efje njoluijjk : cum fiere unm hic fienfim potejiatem no^
fi',*am atj^ iihertdtem ejfiugiat:, ac quicquid m cum mcurreritûelut jama.
carentibm ^ apertis t^dthmyita necejfiano fimt ilii omnia Jufiipienda. cv ^k
Ttjv
fj^ (AKot^v sêiAs( mxvjdTistai tmi/ syH,At]fiei]m. "ûvero auditUm prorjm
Quandoq; igicur concingic, ut ci, qui immediacc
ah crimine fieparajii.
adionem non imputecur, fed alceri qui candem
pacrac, illa penitus ,
imperavic. Nempc fi quis fubjedo frbi, fub comminacions gravi/li-'
morum malorum, & qua? repraefencandi facultas ipfi efl:, meram ex-
fecucionem alicujus adlionis injungac. Sed frequentius efl, uc & ei>
qui adionempatra vit, iila fimul imputctur. Idq; fit criplici potifH-
mum modo:vcl uc alcer principalis caufa a^tioms, patracor minus-
principaris habeatut; veiucuterq; parivelutpafluabukt; vel uc-^ltsr
minas principalis, pacracor principalis caufa fic. Obiq; autem con-
curfus ad a(îoncm alienam fic vei poficive, vel privative feu com- ;
mittendo aliquid, aut omitcendo. Principalis igitur caufa^^Stronis-

ab alio immediacc parrac^ habetur, qui iubec aliquid fieri ab eo, qui
ipfius efl impcrio fubje6lus; vei qui aucoricacc duntaxat fua,cui non-
faciie erae reludari, aiiquem permovet ad patrandum aliquid, quod
pro imiperio,-ftriflc accepco, injungi non pocerac. Quo pertinet pro-
prie liiud Tiberij apud Tacit, Am^,^, de M.Pifone, quem ipfe crimme.
,
cmlis helli fufgavit : fatrls qm^pe juffa necfotuijfejilium detHBdre.Â^

{.^y.pnnc.D.adL.Aqmliam.Lll. 5.y?ff- ^D.de mjurtjs. Ant. Matth^m
de crimm.fnleg. c. I. . 1% Nam uc iflo fe crimine cb/lringerec, auto-
ricasôn impcrium pacernum, valcre quid pocerat. Itcm, qui con-
fenfum rcquiiltum adhibet, citra quem alter non erat aclurus. Jtem,
quiexobligatione pcrfeda, &
ex qua alteri jus erac iliud ab ipfbexi
g-endi, quid debcbat vccare, &non fecit. yid. I.45-. D. ad L. Aquil. 1.2.
D. de noxal.aci. l.I. .I. "D.fe famU.furt.fec.dic. Quo nomine eciam Dio-

gcnes pa^dagogo pueri obfoniis edcndis dediti pugnum incufllc;
recfe non ch <jui mn didiciffetjfed qui mn docmffet^culfam imputam. iHu-

\
tarch. lihro ; vivtutem docen fofje. Add. 1. 4. . 2. D. de offic. froconf Apu d
Tacitum A. IV. Meilalinus cenfuit. Cavendum SCto, ut cjuanquam tnfon-
tes magflrattis, O" culp^ ahen^ nefcijy frovmcialihm uxorum cfmtmhus.3
pnnde quam fuis fleSierentuy\ Paii fcre culpa habetur, qui mandac,
i
aut alios ad patrandum facinus conducit, vid. Ant. Matth. d. 1. . 12. &
adlth. 4S. D. ttt. f c. 3. . i<r. Qui adjuvac puta qui furi per fcneflras
.
;
in jedes invadenci rcalasfuppofuit;qui alicui numos ex crumena ex-

cufTit, ut ab altero rapi poflent; qui alterius pecora fugavic, ut aHus
cadem intcrcipcrct. Add. 1. f 4. . 4. 1. 66. . 2. D. defurtts. Qui receptum

prseflatjjuxta vcrficnlumMtf9//^îr: AfjuCpQTifioi xAfSTrsf, t^^^ K\B^dpi&v<î
Hgji Ksvâg, l^terrj^ fur, ^
qut furatus ejl, ^. qui occultavit. Plato de
LL.l. 12. St quis rem furto fuhlatamfctens receperlt^ in eadem^ûlâfet^qua
ille^ qut furatus eft. 1. i.frtnc. D. de jugttivis Add. 1. 1. D. de receptatori-
.
hus. De adjutoribusadulteriorum vid. 1. $. 1. ^. D. ad L. fultam

de adulterijs. Add. Ant. Matthms de crmin. froleg. cap. i, . 11. ^
ad lih. 4(7. D. ttt. X. cap. I. 2. &
Item, qui cum opem ferrc de-
bcret injuriara patienti, idnon fecit. Ctcero off.h nm defendit ^d
necohfifiit yfipotefly injurt, tam eft tn vttto, quamfe parentesmt amicos
aut fatrtam defcrat. Add. Ant. Matth.ffoleg. c, . if Sic codudi ad viato-
I. .
rum prsefidium milices, ubi grafTacorcs ingruentes^ quibus pares funCj

rcpellere noluerint , pari cum his clafle cenfcbuncur. Sic rede im-
pucabitur incendium vigili, qui cum illud cxoricns prohibere poiTct,
jieglcxit. Add. Bz>ech. 33. V. 6. Sic apud ^gyptios fi quis in via ho-
K2 nxincm
yS LIBRI I.
mincm interfici, aut quamlibec vim fuftinere vidcnSjCumpofTetnoo

vindicaflet, capicali fupplicio obnoxius erat. Si quis opem per in~
firmitatem ferre non potuiiTet, indicare tamen latrones, adione &

fceluspcriequi tencbatur. Hoc negligenti plaga; certo niimero in-
flidx, ac triduo cibis interdidum. DwdorSiculus l.I. c. yy. Add. \.y,
D. Nautdiycaup.ftab. D. ad L. Pompejamde pamcidijs \.y. d. t. 1. ^.
1.2.1. (S.
-. I. Ti.ad l. CorneL de falfis 1. ^. . 8. D. de fe wjlitan. Sic apud Spar--

tanos, qui fe pfdjente feccantem non caftigaret verbis , ineadem erat culfA
cum dehnquente. Plutarck mflitM.tacon. Sic Cato, inftigans magi-
ftratus ad imponenda fontibus fuppHciaj dicebat: eos,qm malc agen-
tes frohiberefojjent, ne^ idfacetenty eorum flagitijs ajjentirt, vid.I.2.D.
de noxal.aB'. 1. 7.D, qmfine manumiJ?ione. c.t, D. de magtflratibus conve-
mendis. De iilcntio quoq;, atq; difBmulatione magiftratuum cgre-
gie Plato deUL. \.p. ,Sccundus ille hoflis eft civitati, qm quamvis ârti-
fncmpe la^fcc majeflatisj nonfttitamen cumamplifi-
ceps hujmfcele-^lSi
mis fungatur in ea fêp. m^giflratibuî eas conjurationes non aniwiadver-
titx ^Jfi ammadvertttytimiditate quadam fatriiZ nonfuccurrit.. Adda-
tur hiftoria de fTliabusScedafi apud Plutarchum in amatorijs natratio-
mbm. Sic & qui furiofum fue cuftodise creditum negligentius ha-
buerit, & ifte aliquem larferit, cuftos ex falo tenebitur ; etfi ipfi furi-
o-fo nihilimputetur. vid. 1. 14. D. dc offic..frd>fidi-s. Minus principales
aucem cauf^ alieni fadi habentur, qui confilium dant, qui laudant,
& afTentantur ante patratum facinus, & ita, ut ipforum confiUumj
laus, &aflentatio ad fa,cinus fufcipiendum aliquodmomcntum attu-
lerit. Alias enim, qui laude fua ad pravum facinus nihil conculitj,
non ipflim facinus^Tcd pravam fuam Voluncatcm luere potefl. Sic
kx L ongohardorum 1. L, tit. p. . 2f pro faciente habet , qui facinoro-
.
fum adflans hortacur. 2idd. Roman. I. v. uit. Ant. Mdtthdim de crimin.

froleg.. c. L. . ^. 10.. & 14. Peculiaricer aucem circa confilium expen-
di merecur %.ll.Xde furtis. & qux ibi Incerprr. difpucanc;ucrum ver-
ba, oê (jr confiiio, conjundim^ an difjundim fint intelligenda. Si
cnim confiiium idem fignificat cum intentione auc de/linatione ; ille
fane duntaxat furticfl: rcus, qui non pcr imprudentiam, Ced dolo
mialo furcm adjuvit 1, fz. . 13. D. defurtts, Quod fi vero confiHum:^
quis*
:
CAPUT V. 77
quis cicra oj5em dederit, Videndumert:, generale id-fuerit, an fpccia-
Ic. Pnus efl:, v. g.fi quis de paupsrcace querencemhorcetur, ut turto
rem fibi qusrat. Talis confiliarius, faltem in foro humano, pro fure
haberi nequit. Sed fi fpeciale confilium quis dcderit; putafi often-
derit, qua via in ^des fit penetrandum, &quo ccmporeûbires amo*
veri apc fint poficar, aut quse ratio latendi: hic fane non mediocri<
^r furcm redolebit. vid. Ant. MatthAus de cnmin. froleg. c.I. .7.
confiHum , & fimilcm influxum ad adlionem aUe-
Eft praeterea circa
nam obfervandum, per id communicari duntaxat rcatum, noti au-
tem a patrante in confulcntem plane dcvolvi; nifi hic pecuhariter
ad evencum prseflandum fic obHgacus. Inde non injuria quericur
'Oiodotm apud Thucydidem I.3. quod oracores confilij fui racioneni
Fcdderc debeanc non aucem populus fuse aufculcacionis.
, Addic
'Bcjuidem ft quamfuafoyy tam is qm credit, damnumfuhiret j-^rudentm ju-
dicaretis. nunc vero (i quando ita ad irritum cadentis Jpei commovemini >
fuaforem folum multati^ , non vosmetipfos, qui vasfrequentes enôris comi-
tes pr^bmjiis. Add.Gelltm 1.!. c.3. deChilone, qui confcienci^ vellica-
tiones fenfic, quod amicum facinoris manifeftum ipfe clam condem-
naverac, fed aliis judicibus, ur eum abfolverent, perfuaferat. Mcmo-
rabile eflquoq; illud apud Eundem l.ll. c. Ig. ubi referc, furem effc
hominis judicatum, qui qvum fugitivus forte prster oculos domini
irct, obcentu togs ranquam fe amiciens obftitiflet, neifle a domino
viderecur. Huc, an ad priorem claflem percinent, qui cxemplo fuo

alios accendunt ad peccatum, quod cicraiilud omiffuri erant. Matth.
18. V.^. hM.Grotim L2X I7. g.^^./ff. & c.2T. . \.feqq.Anton. Uat-
thjim de crimmibm froiegom. c.I. . S.feqq- Ex hal:enus didlis facile
I pcrfpicitur ratio juxtaaclimitatiovulgarium axiomacum: quodquis
, peralium facit, ejusautor ipfe cenfetur; l.L.L T>.de eofer quemfa-
I
Bumerit: noftrafacimus, quibus autoritatem noflram impertimur:
I'
quod jufTu noftro circa res nos fpeftantcs ab altero geflum eft, nos
ipfos obligat: noftraadio habctur, cujus cxfecutionem alteri injun^
ximus; & fimilia. Porro de illa adtionum communicatione, qux
ex coitione in unum corpus morale rcfultat, aUbi erit dicendi locuSo
Qyando dcniqi ex permifHonej feu cx eo, quod quis aUenam atio-=
K5 iên^
1 j;
nem fierinon impedivit, de adione akcrius qtiis participare dicieur

requiricur, ut non ibiiim per vires fuas natiirales eam impedirc va-
lueritj Ccd ut obligacio quoq^ ipfi incubueric eandem impediendi.
Ubi alterutrum horum dcfeceric. nihii imputari poteric iiii, qui alcc-
rum pro lubitu fuo agere permific. Unde Deo nihil poceft impuca-
ri eo nomine, quod is peccaca permictere dicicur. Non enimcene-
cur ad iila prohibenda eo modo, quo omnino fierinon poiTenCii.c.
negando, auc fubtrahendo vires naturaies, aut iibercacem voluncatis
excingvendo. Hc enim ni adelfent, nulla adlio moralis ab homi-
ne poflec edi. Rotunde Lucidnm de mercede condu^ts^mfine. S-sogcivcii'
%i(^^ diiU Ss sAcfjLsvi^, T>em m culfa nonejl, verum qui Juajponte delege-
rit. Sic jocuiaris cancum iocucio eil, quando v. g. permitcerc dici-
nius, uc pluac. morali carec iilapermilTio ad:ionisab ai^
Sic effedu
tero fufcepca?, quam prohibere nobis non eft injundum, auc fupra
noflras vires, nifi impocencia ilia per noftram cuipam fic concrada
auc ubi quid nobis ignorantibus fit adum, nifi per fupinam negii-
gentiam ignorantia obrepfcrit, &
intra gradum diligenciae, quamad*
hibere cenebamur. Deniq; imputari non potcfl permi/Iio adionis
bons, quam defado quidcm prohibcre poceram, fed nondebebam.
Sic nihil ilie mihi pocefl imputare, qui meo rne jurc uci permilit, feu
non impedivit, ioC, qui nuilam mihi injuriam inculit^.
CAPllT VI
DE NORMA ACTIONUM MOR ALIUM,
feu de LEGE in genere.
; . Ltx diffen a cofiftUo j 0. Idnon effie ex nttdls virtbns :
1 . Ne^^ exfoU natur^ prxflaniia,

3. Et JHYC. 1 2. ûid vis obligati onibm add.at ?
<#, .^tdfit lex ? -13. Legislator & lex d^beiit ejfe cognita
j. .îd olfligatio'^ 14. T_artes legis effentides ^ha ?

6. Uridefitut qnispofifit oUigari ? ij. P ermijfto legis qtiid ?
7. Sfhi ipfi nemooUiimr.r. (riorem, 1 6. Materia legum.

^
8. îi olligandus efl^ debet hahere fupe- j
^ 7. Lege cûis ohligetur}
9. Undeftt-, ut quis altm pojfit oUigationem j
^ ^. Legii divifiq.
injungeref
CAPUT yh 7^
Dlfpiciendum porro eft dcnorma illa morali, fcu delege âd
quam adlioncs morales debent cxigi, ad quam ubi con &
gruunt yel non con^ruunt,peculiarcs qualicates fortiuntUfa
Ubi ante omnia accurate difcernenda eil lcx ab illis
rcbusj qua? cum eadcm cognationem aliquam habere videntur, &
ideo a quibusdam cum ea confunduntuis uti ^^conjlltumifal^Hm:> &
ju6. Et a confilio quidem lex diifcrc, quod per illud rationibus ex
.ipfa rc petitis ad fufcipiendum quid, auc omittcndum adduccrc quis
conatur illum, in quem , falcem quoad prsefens negotium, potefta-
tem non habet, fic ut obligatio nulla eidcm adferatur, ^^6. in arbi-
trioipfiusrehnquatur, fequi veHt confilium, an minus. Lcx vcro ^
Heec &
ipfa fuis non debeaccarerc racionibus, hse camen proprie cau-
fa non funt, quarc ipfi obfequium pras/l:etur,fcd poccilas prxcipien-
tis, qui ubi voluntatis fu^ decrecum fignificavit, obligacionemfubdi-
to adfert omnino juxta prsefcriptum fuum faciendi; ctfi fors ipfira-
tioncs prascepti haut ita liquido adpareant. Huc fere redeunt, quae
traduncur Hohhefw de Qve c.14-. . i. Confilimn eft frdceftum^ mquoratm
quare fdreamus, Jumitur ahivfarcj qu<g frdcrpkur, Lcx autcm fcu man-
datmi^ efl priceptum^ m
quo fareridi ratio defumitura volmtate priscipieft^
tis. Proprie emm non dtcituYy ftc vold,ficjuheo niftftet.fr ratione volun-
tas. Adcoqjlegibus obeditur non principalitcr propter rem ipfam^
fcd propter voluncatem praecipientis. Inde quoq; lex eft ejus.quipo-
teflatem hahetin eosjquiht^ pfi^cepit \ confilium ejus, qui poteftatem non ha-
bet, Facere id quod lege prdcipitur, offtcij^ qu&d confilio, arhitrtj efl. Con-
f;/<^, cui prdcipttur.^ eumq; finem hic ipfe ^fli-
fiiium dirigitur adfinem
mare, &
probare potefl. Lex autcm, ucutf^pc quoq; habeat finem
ad eos tcndcntem, quibus pnecipitur; horum camen non efl: finem-
seflimare aut reprobare, fed eundem determinac, qui pr^cipit. Con-
filium nifi volentthusnon datur ; lex etiam nolentthus fertur. Demfji^ jm
confiltarij tollitur- arhitrio e']m.^cui confilium datnf.-jm legislatoris nen toili-^
tnr arhitria eju^^ cui imfomtur kx. Add. 1.2 . <SX>. mandati.
. 2. Neq; vero fac accurace illi antiquorum , qui legcs ojvceV
m}\'^r\'<ia'(; & ofzoAoyiug comunes convcntiones fubinde vocant. Sicut apud

ifocratm adverjm Calitmachum lex de amneitia /^^ mKem (my^'m^ vo-
cacur^.
Bo _ LIBRI L
cacur: & Arlfiotekm 'Bhetor, ad Alexandrum
2, 3. palTim apud
c. I. &
Grascos. K^^xxdiVwnjfiumHalicarnA.^.diviiim^^Tuv^ny.a^ eJveti aoiveig
7dêa)tfT^g vofi8^, leges e[fe commune civltatis connjentum.
Prsetcrquam
cnim quod ncc divinas poficiv^, nec naturalcs leges a convcntionc
hominum ort^finc, adeoq; ad civiles duncaxac leges ea adpcUacio
percinerc pofTic; nchêquidcm propric patfla aut convcncioncs func,
licec in confticucnda poccflate civili legislacoria pada incervener int.
Equidem adparcc, Gr^cos, uci in aliis dogmacibus policicis, ica
facis
& heic democracicas fuas civicaccs ob oculos habuiffc in quibus quia :
lcges rogance magiflracu, &

fcifcencc ac jubence populo, adcoq; vc-
luc per modum/l:ipulacionisfcrebacur,convencionis vocabulum illis
fuic cribucum. Quanquam nc hanc quidcm ob caufam, quod ma-
jor pars popuU debeac confentire, leges democratic^ pala proprie
yocari poflunc. Nam confcnfus iflc duncaxac eil modus, quo vis
fummi imperij, quod penes coetum univcrforum eft, fefe cxplicat;
dum illud pro voluntate & deereto univerforum habccur, in quod
major pars confcnfit. Sic uc longc alia fic efficacia fuffragii, quod
circa decrecum aliquod conficiendum finguli ex conciUo ferunc; &
confcnfus, qucm quis circa padum ineundum declarac. Nam hcic
qui non non cenetur, neq; aliter padum coire potefl::
confenferic,
illic autem etiam non confentiens per fuffragia plurium obflringi-
tur. De c^tero, qua^ inter padum & legem difFcrentia fit, m apri-
co efl, VaBûm enim efi fYomiffum i lex mandatum. In faBis dicitur^
faciam: in legihf^^^zQ,. InpaBis, cum eadem in originefuaanoftro
arbicrio depcndeaDt, pri^ determmatuy\ qmd facicndum fit^ quam ad
fdciendum ohligamur : in lege autem^ qu^ poteflatem alterius in nos
fupponic, ante ohligamur ad faciendum : quid veyo faciendum [it, fofi
determmatur. Adeoq; pado non tenctur, nifi qui fuo confenfu fefc
obfbrinxerit; lege aucem obhgamur, quia ancea ejusdem autori ob-
fequium debebamus. vid, Hohbef d. 1 . %.
. 3, Dcniq; juris vocabukim uti cum lege fa^pe idem fignifi-
cat, ubi cumprimis pro complexu legum ponitur; itacavepdum, ne
pro lege id accipiamus, quando poteftatem ahquid agendi^ legibus
concefiam auc reUclam^ notat. v. g. Ne quando hoc vel illud lege
divina
CAPUT VI. 81
divina faciendi jus tfCe dicicur:, putemus, idem lege divina pr^cepcum 5
adeoq; redle a nobis fieri pofle, eciam fi legibus humanis incerdica-
tur. Cum enim homo illa omnia poteilatem agendi habeat^ qu^ a
viribus fuis naturahbus proficifci poifunt, nifi qua; per legem pro-
hibetur indc ufus loquendi fert, ut quac legis ahcujus fpecie non
;
interdicuntur, cx illa lege eadem agendi jus efle dicatur. Igiturin

hoc quidem fignificatu jus ad hbertatem percinec lex vero vincu-
:
lum ahquodnocac, quo hbercasnacurahs conltringicur,

. 4. In gencre aucem lex commodiflirne videcur definiri per
decrecum, quo fuperior fibi fubjedlum oMigac, uc ad iflius prsefcrip-

cum componat. Ubi parum pucamus incereflc, legem
adliones fuas
quis decrecum vocec, an oracionem; modonon credacur, ad lcgem
efle neceflarium,ut viva Voce, auc verbis in fcripcum relacispromul-
gecur: cumfufficiac, fi qualicunq; modo voluncas legislacoris fubje-
0:is innocueric, eciam per incrinfecam congenici luminis fuggeftio-
nem. Inde inucilem arbicramur fubcihcacem Hobbefij de cive c. 3. . ult,
dum legcs nacurse cacenus duncaxat lcgum vim obcinere cradic, qna^
tenui mfiripiiris_ facris oratwneDElJunt -promulgatdii non mtem quate-
nus funt conclufiones cûdidam ratione intelleciiZ de agendts ^
omittendis.
Sane enim ex didlamine racionis non incelligicur folum, Icgum nacu-
ralium obfervanciam efle generi huraano proficuam, fed & DEUM
vclle ac jubere, ut morcales ad iflarum normam adliones fuas diri-
ganc. Id quod ad efTcnciam legis fuflicic. Quanquam &hocrcpo-
ni pofTic, leges narurales, cciam uc func didlamina racionis^ nonpofle
alicer quam pcr modum oracionis concipi. Circa Grociani\m defi-
nitionem 1. 1. c.i. . ^. dum legem dicit obligare ad id, quod recium
f/i?;,notandum;ipfum fupponcre, dari ahquod juflum & redum ante
legem &normam adeoq; legem natura^ rc6Ium non faccre, fcd
;
jam antea exiftens duntaxat fignificare, De qua hypothefi quid fen-

ticndum, fupra a nobis fuit expoficum. De cseceroilhidplanumcfl:,
fub legibus comprchendi non folum , qu^ ad jufliciam propric di-
dam pcrcinenc, quce ex obhgacionc perfeda aliis exhibenda dirigic,-
fed &
quse ad alias vircuces fpcdant, &
in ipfb agente terminantur.
&
Qua racione legcs contra ebrietatem, alias inccmperantise fpecics,
L quas
^ LIBRI t
qu2E ipfi patranti plurimvim obfunt, ferri pofTunt folent. &
Huc per--
tinetlex Zaleuci^ Sf quis tocrenfmm dgrotans 'vmummerumbihijjet , niji
iuhente medico^ enamji adfnjiinam 'valitudincm rediijfetj mors ei Jupfhci-^
nmerat o?ijlttutumy quoniam nonjujjus bihcrat. apcd ManumN. H.I.2,
cap. ^7. qu2E poena tamen finc dubio nimis eil rigida. Huc fpe-
lant quoq; ieges fumtuariae ,
quac modum
prajfcribunt expen^
fis in VKûm;, veftcs, xdificia, aliumq; adparatum. In quas fi
quis peccaverit, nemini facit injuriam, cum eosfumtus de fuofaciat,

Neq'; tamen dubium, quin civis ad parfimoniam, quas cuiq^ maxime
prodeft, per leges adftringi quear.
. f. C^terum cum in definitione legum didum fit,illas a fu-.
periore proficifci,& in fe habere vim obligandi ; neceflarium vidctur

hoc loco oftendere, quid obligatio fit, & unde oriatur, nec nonquis
obligadonem rccipere, & udquis alterum obligare queat; feuquod
codem redit, unde fit, quod quis alteri pro imperio quid injungere
poflit. Obligationem igitur fupra definivimus, per qualitatem mo-
ralcm operativamy qua quis pra^ftare aut pati quid tenetur. ICti
Romani vocarunt vinculum juris, quo neceffitate adftringimur ali-
cujus rei pra^flanda^. Jnjicitur enim pcr eandem velut frccnum ali--
quod moralc noflrs agendi libercati, ut in diverfam, quam quo illa
ducit, parccm tcndere re6ie non pofTimus. Etfi per cam voluncas
Bautquidquam ita ftringi queat,.uc farltemde fado in divcrfa abire
non detur, Quo fenfu verum eft illud Arnani inhptcfetol.lV. c. 12,
ôwp^cncog dykojpiaq ^^nq ytvîi^. altena udluntati nemo dominatur. Por-
ro licet multa alia voluntati ut in alterutram partem vergat , mo--
,
mentum adferant,- hoc tamcn obligatio prse iftis habet peculiarcj

quod-ea vclut naturali aliquo pondere voluntatem premant, qua
remocoha^c ad indifferenciam fuamukro redeat: obligatio veromo-
rahter voluncatem. afficiac, &
peculiari quafi fenfu eandem intrinfe-
ee imbuat, ur in fuas tftioncs ipfa cenfbram exerccrecogatur,acma-
io feipfam dignam judicare, ni pr^fcripcse fefe norm.a; reddiderit
conformem. Fc in hoc prajcipue obligatio difFerc a coadione, quod
licec ucraq; ulcimo mecum aliquem oftencet; ha?c camen excnnfc-
us rantum voluncacem concuciats & in elettionem rei ingratse per
foluna;
1
CAPUT. VI. Sl
folum fenfum imminentis mali impellat: obligatio autem infuper
efficiat, ut quis ipfe adigatur agnofcere, fibi non immerito acciderc
malum, quod a propofica regula dcvianti cfl propoficum, cum ul

tro candcm fequenti iftud dcclinare licuerit.
. 6, Quod igitur*homo aptus fic ad recipiendam obligatio*"
ncm, una quidem caufa efl, quia voluntatem habet, qua: in utramq;
partem fefe fi:ed:ere, adeoq'; ad normam aUquam moralem fe com-
-
poncrepotcft; fecus atq; illa ehtia, qux ad uniformem agendi mo-

dum intrinfecc funt determinata. Ex quo|confequirur, ut quatenus
nuUa ab cxtrinfcco principio neceffitas accefTit, homo intclligatur
!iber^& habcrc poteilatem agendi omnia, qu^ per vires naturales
ab ipfo pollunt effici. Quin & ubi ^^z ad aliquid femcldetcrmina-
vit, feu ubi quid clegit, ac fecum conilituit; in co tamcn decreto,
quatcnus confideratur ut ab ipfius voluntatc profcdum, hautquid-
quamtanta viscft, quinidcm rcdle, mutare,
quando lubitum fuit,
aut toUerc ipfe qucat nifi extrinfecus accedat aliquid, quod volun-
;
tatem femel determinacam ac dcclaratam mutari prohibeat. Nam

cunc homo, fignificato voluntatis fua: decreto, occafionem prsebere
poceft, ut ab illo deinccps difcedere fas ipfi non fit. InteUigitur au-
cemmutatio in voluntatc fada, nonfolum quando quis exprelTe fi-
gnificat, fibi prius placitajam difpUccrc; fcd etiamcum quidfccit,
quod cum priori voluntatis decrcto ftarc non potefl. Ex quo fun-
damento quoq; deducenda func, quar ab ICcis fliper fxmtentia cra-
duncur. Si enim ultima &generaUs caufa qu^ratur, quare in qui-
busdam aiflibus pcenitentia fic Ucita, in aUis minus, nuUa rcperitur
aUa, quia in quibusdam extrinfecus acceflit vinculum, quod
quam
voluntatem femel declaratam prohibeac mutari in reUquis aucem ;
Voluntas intrinfecje fuas Ubertati fuic reUdla. Prius autem ut pluri-

mum fieri fuevit, quando alter cx ifla voluntatis mutatione infigni-
cr cflct laedcndus; adcoq, inde occafio foret oricura fociaUtatcm &
amicitiam inter homines abrumpcndi. Ex quali voluntatis fignifi-
catione altcri jus quacfitum effe dicicur, per quod jam habeat facul-
tatem aUquid ab altero exigendi, uc fi id non pr^fletur, eciam vim
adhibcre poflit, abs fe auc fuperiore profedam, prouc in nacurali li-
L ^ bercate,
M
04 LIBRI I
bertace, auc in civicate quis degic. Igicur quando cx declarata mca

voluncate alceri jus non ellqu^firum, ibi poeniccre mihi pro iubicu
licec. Tunc aucem jus nondum efl qu^fitum, quando a fuperiore,
cuiin nos imperium competit, alteri non eft concefla facuicas exi-
gendi id, quod ab altero fuit fignificatum. Unde & hoc patet, qua-
re lcges pofitivse ab illo, qui tulit, iterum abrogari poflint: quia fci-
licct nemini ex illis tale efl: jus qucefltum, cujus vi exigere is pofllc,
uc ill leges perpecuo maneant. Etfl non pauca; civitates per jusju-
randum in kges conceptum earundem mutabilitacem collere infliicu
crinc. / Imo flvel maxime calis claufula fic addica, pofl:erius decre-
tum repugnans irricum fore, mucari nihilominus poceric, modo
ifl:i
per eam claufulam nemini fic jus qu^ficum. Abfurdum enim efl:,
per fl:acutum prscedens ftatutum futurum velle fruftrari. Abfo-
iuta quippc potefl:as feipfam conftringcre ncquit, neq; quod natura
cfl: revocabile figi potefl. Aûd.Thucydidem 1.2., Athenienfes milie
talenta inarce reponunt, capicis poena indidta, fi quisfuaderetautde-
cernerec, uc in alios ufus ea pecunia converteretur, nifi hoftcs claflc
urbem aggrederentur. Et tameniidem ex dcfediione Chiorum me
u perterriti eam legem deinceps antiquant, apud Uundem 1. g. Quan-
do aucem principes conftituciombus quibusdam exprefle addunt; li-
cet peculiari refcripto quid illis adverfum juflerint, ei tamen a magi-
flratibus autjudicibus non eflc parendum: id non eum habet efle-
<aum, quafi iftas abrogare ncqueant; fedpotius figniflcant, po-
ipfl
fl:criora rcfcriptanon efle feriai autflbi per imprudentiam excidifle,
Quandoq; ctiam fubcilihac artc procacium petitorum importuni-
tatcm amohuncur, quibus apcrte negare non fuflinebant. Add. 1. 1.
&2. C. fiex.refiripto mpu
petantur. Accurate tamen diftingvcn-
&
dum intcripfam lcgcm poficivam, jus illud, quod occaflone ejus
legis efl qu^flcum. lUa abrogari a legislatorc iterum poteft, manen-
tetamen jure, quod occaflone legis, quamdiu iila duravit, fuic par-
tum. Nam flmul cum iegeomnes ejus cfFcdus ancegreflbs toilerCj
iniquifliimum forec. v. g. Si in civitate lcx flt; uttpaterfamtlm fuper
re Jua legapty itajusefto ; fane licebic legislatori eam teflandi licenti-
ai-a citcumfcribcrc; &
conflicuercj ut deinceps omnes hereditaccs
CAPUT VL Sf
cx intcftato dcfcrantur. Iniqvum tamenforcc, bona per tc/lamen-
tum adquirica adimere, qui hsredicates crcverant, priori lcgc
illis
adhuc Sed
fubfiftcnte. &
feparandi func a lcgibus alij adtus , qui a
fummis imperantibus rufcipiuntur, nc quis crcdac, omnes eorum
legitimas donacioncs, alienationes, dt convcntioncs pofTc ab ipfis,
aui corundem fucceflbribus rctradlari. Nam pcr cales a^lus aliis jus
qusEfitum eft,quodinvitis eripi nondebet. Inde adparcc, quando

quis fuo juri renunciat, non ncccflarium eftc exprcflc addi ; nihil
ab ipfo aut hsercdibus contra illam ceflinem ccntatum iri^ aut fi
quid tcntatum fucrit, id pro irrito &
nullo cfte habendum. Nam
cum cjusmodi ccftionc juri quis fuo in rem aliquam fcfc pcnitus
abdicet, idq; in alium translatum proficcatur , etiam citra illam clau-
fulam intclligebatur, illum nullo cum eftcdu deinceps circa illam
rem difponcrc, in quam eidcm nihil juris amplius compccit. Ex
eadem ratione, quia vivo tcftatotc ex ccftamenco nemini adhuc jus
eft quseficum, ccftamencum licec mutare, ctiam ubi taHs claufula fic
addita; ne pofterius teftamcntum valcac. Nam-haec illud quidem
efticit, ut pofterius non cx feria voluntate profcd:um praifumatur t
fi tamen illa claufula poftcrioriceftamcnco revocaca fic, prius uciq;

nuUum eric. Sic & rcgularicer, fi incer inftrumenta difpoficionum
& convcntionum fupcr eadem re pugna deprehendatur, pofterius
priori derogabit.
, 7. Ex didis quoq; coUigi potcft, quare quis fibi
ipfi. neque-
at obligari, fcuquare quis fecum conventionem inirc, auc^ fibi quid

promittercncqueat, quod nonnifi feipfum fpc<Stat. Scilicct eui per-
obiigacionem jus qusericur, hoc ipfi rcmicccre eft intcgrum, ubi in
fraudem tcrcij id non cedic. In hoc aucem cafu idcm eft obligans
& obngacus, feu cui jus quseficum eft, &
qui obligacur.. Ergo fi vcl
maximc quis fe ipfum fibi obHgare dcftinarct, fruftra tamen id eftj
cum liberarc fc arbitrio fuo citra pra^ftacionem aHcujus rei pofIit:_.
Id quod qui poccft, jam adu ipfo liber eft. Addc, quod nulla ejus-
modi obhgacionis eft fucura uciHcas, cum nec prasftando quid alicui
acccdac, nee inccrmicccndo dcccdaC:, quando quis ftbiipfi dac auc de-
negac. Add. Seâa dehenejicijs 1. V. c.y.feqq, Quando aucemdicicur,
j;
SS LIBRI l
V. g. quemlibet obligari ad fe ipfum confervandum, rcnfus ifte eft;

obligacionis iliius liomini inhsercncis exercicium in ipfo homine ter-
minari. Quae tamcn adDeum legis naturaUs aucorem refertur, tan-
quam illum, cui ejus obHgationis cxcrcitium exigendi , ejusdemq;
negle(Sum vindioandi jus fic. '^dcoq; hadenus homo feipfum con-
fcrvare ccnetur, quatenus Dei fervus, & focictatis humanx pars eft,
cui fefe utilcm jufRi Dei pr^flare debet. Sicuci dominus fervum, &
& avitas civem tcQ:c pledlcre poteft, fi feipfum ad labores &debica
munia ineptum reddidcrit. Atqjhoc, quod ncmo feipfum fibipof-
fit obligare, procedit non folum in perfonis fmgularibus, fed & in
integris coetibus atq; focietatibus. Qiiod autem aUqui tradunt, in-

tcrdum homincm fibi ipfi jurare, putaj,quod hoc veiillud fitomiffu-
rus,in quod ipfum pravus adpetitus rapitîd aiiquatenus rationem voti
habet, cujus exadtio penes Dcum eil:. Conf. Felale?^. ad Grot.\.%. c.i5..i.
, B. Altcra autem caufa, quare voiuntaci hominis ad nor-
mam fefe componere idone^, eadem prarfcribi poflic cum hoccffc-

tu, uc eam fequi utiq; teneatur,efl,quodisa potcftate fuperioris non
fit immunis- Hasc duo faciunt, ut homo fic capax obHgationis, ex
principio extrinfeco accedentis. Nam ubi alicujus agentis vires pcr
naturam ad uniformem agendi modum funt alligatae ica ut motu
,
intrinfeco in diverfum nequeant difcedere, adio phyfica, non mo- ^
rahs producitur, qu^ cx ncceflltace pocius, quamexobligacionepro-

venire dicicur. Ubi vcro quis neminem agnofcic fuperiorcm, nul-
ium adcft validius principium excrinfecum, quod interiori hbercaci^
fr^num pofTic injicere. Ec fi maxime is in agendo certum modum ]
obfervcc, & a quibusdam aflionibus conflancerabfliineac; id non cx

'
obligacione aliqua, proprio ex beneplacito facerc inceUigitur. Sc-

(^cd
quitur ergo, ut iile flt capax, qui

obligationis normam prlRcrip-| &
am potefl cognofcere, & voluntatem habet intrinfece hberam, & |
in diverfa flexilcm; quae tamen, ubi norma per fuperiorem fuericj

impofita, fentiac ab eadem fibi non effe difcedcndum. Quah natu-
ra hominem cfle pr^ditum patcc, |
% p. Introducicur autem obligatio in animum hominispro-i

prie a fupcriorej i.e. taHj cui non folum fmc vires malum aliquod I
reprsc-
CAPUT VI $7
repr^rentandi conrranitentibus,- fcd & cui juftae
fint catafej qnare
exfuo arbicriovoluncatis nodix libercatem circm-
poftularc queat,
fcribi. Talia enim ubi in aliquo fuerinc, poftquam quid velicfigni
ficavic, necefTum efl in facultace racionis compoce oriri mecum reve-
rencia cempcracum; illum quidem ex ipfius pocencia^hanc autem ex
confideracione caufarum, quze eciam remoto metu, & per modum
confilij fufRcere debcbant adipfius voluncatcm ampledendam. Un-
,dc arbitramur jus injungendi alteri obligacionem fcu , quod eodcm ,
impcrandi, legefq; prxfcribendi non oriri a folis vi-

rccidit, ju? alteri
ribusj, neq; eciam ab V7n^x*i ^"^ praeflancia nacur^. Equidem fola;
vires contra inclinacionem meam eo me pofluncpermovere, ucma-
lim akerius volunfati tancifper parerc, quam ejufdcm vim experiri..
Ifthoc tamen mccu remoco nihil obflat, quominus meo potius, quam
ipfius arbicrio agam. Et ubi quisnil nifl vim pocefl: allcgare, quare
cgo ad me debeam componerc; nihil prohibet, ubi
ipfius arbicrium
racionibus id mcis conducere judicavero, omnem viam ccncare,, cx^
cuffa iflius vi, libercacem meam vindicandi.
i
. 10. Quo loco expendi merentur, qu^ tr&dit ffohhef tde Civc
JC.If . f In regno DBI naturali jm fegnandi^ S" puniendi eoSy qui leges^
. .
fuM vwlanty ejje afda fotentia, itrefifithilK Idq; hoc modo probare fa-
tagit. ^m omne in alios velefi a natura^ velafdBo. A natura idjm
derivatHf, eo tffo quodfer naturam non efi fuhlatum. Cum emmperna-
ttiramjm effet omnihw in omma, unicuia^jm erat in omnes regnandi t^ft
naturA coAvtm. Id tamen intcr homines abolitum ob mutuum mc-
tum ex arqualitate virium refukantem, qu^ bellum crac paricura ge-
nerihumano exiciofum. ûod fi quis c^teros ptentia mtantum an-
teijfetj 0t refifiere ei ne omnes quidem conjuncfis virihus fotuiffntf ratio-
quare dejure a naturafihi concejjb decederet^nulla omninO' fuifiet. Man-

(iffit omnes propter ôtentta
igitur iffijus dominij in cdteros exceJjHm, qud
&Je ^ illos Jis igitur, quorum fotentidi tefifii non
confervare ptuijjet:
fotefiy^^^per confquens Beo omnifotenti), jm dominandi ah ipfi fotentia
derivatur. Enimvero in his non unum eft, quod cenfuram merea-
tur. Nam primo nefcio an facis coh^reant locutiones;j/^ /?;^-
illse
pr*andi ex folis virihm efi a natura concejjhm-y & idcm jus a natura de-
rivatur,..
88 LIBRI I.
rivatur, eo iffi a natura rôn ftt fihlattim, Alias cnim non ftacim
ep.od
quod a me non fublatumj illud a me cfl concefiiim. Ft <i\\mnon
eil
jublatum & micejjkm ejje unum &
idem non fic, videri poffic ab alio
pnncipio, quam a natura, jus illud cfle concefliim. Dcinde id prin-
cipium, natura dedit jus ommhus m omma, dcxtre efl: cxplicandum,
Jwsipfi efl libertas, quam quisqjhabet tacultatibusnaturalibusutendi
fecundum rcdam rationcm. Senfus igitur didi principij hic erit.
Per nacuram, i.e. remotaomni legc, cuiq;hcec vinbus fuis naturali'
bus uti,contra quemcunq; fua cuiq; ratio cafdcm adhibendas dili-
tat, & quidem ad fui confervationem. Atqui ex hc non confe-
quitur; per folas vires naturales poffe alteri obhgationem proprie
di6lam mjungi Diverfa quippe func cogerc, & obligare. Illud fb-
lis viribus naturahbus pocefl effici; hoe vero ncquaquam. Nam
ex mentc Hohhefij in flatu naturaU uti jus cfl alios cogendi ica alij ;
cogentibus jure refiflunt. Atqui cum jurc refiflendi obUgatio fimul

ftare non poceft. Obhgacio cnim pr^fupponic cales caufas, qu^ in-
trinfcce hominis confcienciam ita aflicianc, uc ex propriac racionis
didtamine judicec, non rc6le, adeoq; non jure fefe refiflere. Ecquan-
quam concra racionem fic, incaflum concra vires fuperioris tenderc,
&hoc modo fibi gravius malum arceflere; (Pindafus Pythior. od.z
Tpfj) Ksvjpov ^s ivt ^jx-Aif^sfjLiv TsXslêi eXiS-n^^ oifjL(^-, Contra ftimulum calci'
trate eji luhrica njta :) remanet tamen jus omnes vias tentandi, fi
qua etiam per vim alterius vis poffit excuti, aut fubterfugio cludKJ
Id quod itidemobhgatione proprie did;a, & quae a Grotio paS4^
cum
fim extnnJecA opponitur, nequit confiftere. Adeoq; per nudani
Vim non ipfum jns refiflendi, fed tantum cjusdem exercitium cxtinf
guicur. Declararipocefl res exemplo brucorum, quibuscum*homi-i
ncs in flacu exlege vivimus. Quaecunq; eorum viribus fupcrare)
poflumus, fubjugamus, & fervicio noflro admovemus. Afl fi quai
Vim noflram effugere pocuerinc, nemo injuriam fibi ab ipfis fa-i
tam quericur. Nee eft, quod quis regerac, bruca obligacionis nonr
efle capacia, adeoq; non nifl fola vi pofle flringi. Nam & ipfe M^-'^
befide Ciye c.g..2. agnofcic,bello capcum,obhgacionisuciqjcapacemji
,quoufq'i folis vincuhs nacuraUbus coercecur, nulla obHgatione conci-
neri
"
CAPUT VI. S^
sieri, priusquam pa^luffi ^ fides intcrccfl^ric ; adeocfi talem fefe cap^
tori per fugam fubtrahcre, aut eriam vi in eundem infurgcre poflcp
quamprimum commodam occafionem naclus fucric. Exhifceigi-
cur rationibus,& quia non fatis dignum id bonitate divina videturj
hautquidquam jus dominandi, feu imperium Dei, quatenus notas
vim imprimendi obHgationem animis hominum, cx fbla & nuda
ipfius omnipotcntia derivandum arbitramur. Qux porro sb I/^ft cx
Sacris Literis proferuntur, ifthanc thefin non adilruunt. Quando
Peus ad potentiam fuam provocat, circa calamitates Jobo immiflas,
ex eo non confequitur, Deo nuUum jus in creaturas compccpre, nifi
tx nuda ipfius potentia. Quin ipfe Jobus initio rcte agnoiceb^t,

quo jurc Deus ipfum bonis, atq^ liberis fpohaflct. Vomimi^ dedit^
, nquit, T>ommus ahflulit. q.d. Quare fuum pro arbitrio non repete-
1 :et;, qui id precario duntaxac conccflfic ? Verum ubi fuperantc ^gri-
:udine cum Deo expoflularcinflitueret, rcifteDEusretundend^con-
i :umaci querelje potentiam fuam ailegat, poftquam ifle aUas imperij

iivihi rationes ^flimare neglexcrat. Quemadmodum cxteris con-
i tumacibus fubditis facere folemus, ut quando rationes audirc detrc-
r tlant, vim ipfis oflcntemus; ut videanc, ftuicos fe quoq;, non malos
j jduntaxat.efle, qui nobis cornua obvertcre audeant, Sic fi quis que-
;; ratur, quod boiiismala, malis bona eveniant, ubi genuinas ejus rei
i. cauiasagnofceredetre(fl:at, ci demum ultimo loco porencia diviria
; occinicur ; quafi diccremus, quia cibi uciq; credis injuriam fieri, ablj
nv & pugna contra DEum. Ex iisdcm quoq,- adparet, male Hobhefium
j,f inferre, obhgationem ad pratflandam Deo obedientiam incumbere
lominibus propter imbccillitatcm. Nam haec fola facere poteft, u
-j
|]uis Ilultnm judicct, obfcquio gravius malum non redimerc: non

[T
;/tiutem ptr eandem adimitur jus, quo minus quis defiderarc, o- & &
mnem movere iapidempoilit, ut alterius vim liccat efFugere. Qupd
; :;
|us tamen vera obligatio omnino excludit. Ncq; fequitur, duorum
[; pmnipotcntium neutcr poceft alteri obligari, ergo idco tantum mor-
talesDeo obligantur, quia non funt omnipotcntes ; fi vcl maximc
antecedens extra dubitationcm pofitum eflet. Neq; hoc folo argu-
mcnco jus fuum ad verfus Saulum affertum ibat Salvacor nofler, quod
durum ipfi foret contra ftimiilum QoXdtr^vc^ ASfof. IX. fi fecf infant
duntaxataura ipfiusarguebat. Neq,enim4iac unarationeAnaniasfub

%na Chrifti vocabac Paulum-, quod fupra viresipfius eflet pofitum
eam religionem fubvertere, Eo diligcntiusautcmilluddogmacon-
futandumfuit, quo periculofius feroces homines codem abuti pof-
funt. Apud Thucydideml.V. legatus Athenienfium ingemo utimuf :
omnmm hQminumy ut quihm fravalemt , ets mferent. 'Edm legem ne^,

msprimjtultmm^ne^kta pfimi ufifimm: fedjam ante felitam accep-
mm 5 utimur^ ea in perpetuum fermanfiritj>.
Dionyftm Haticarn. 1. L
(Pvaioo^ }^ ^ri v6ju(,(^ a7nx.cn noivki ov AV HajctAv^ni x^^^^ ^PX^*' ^"
'''"
ti:TJQi>a)v T^V Kfi&iTJcmg* Sempitema & commum omnihm lege receptum efly.
mfiriores parere praftantiorihm. A^xxdPlutarchum Camtllo Tftsa-Qvjctli^^
vofi(^ y.antiquifima kx Brenno vocatur^ og to n^&sôvi -rat toj/ f^rjomr
îâ)mvi dpxo(J>sv(^ >^ r5 iP, yig) 'nAsvJMV V "^^ &riû, f(g) ybriiroiq h'
CPv(TECt)i svsTiVp To^yijeiv 'srAsop sx^^ '^ KêiTJovcn "mv v7rvosiySp'j)V, qtiaforti--
bm.res latgttur ignavorumy duBa a Deo, (^ ad hruta uf^ terminans^-
Nam dr hts natura comparatum ejh utpvdferrl imbecilliorihm 'veltnt prA'-
Jiantiora. Apud hiviHmX.^ c. 3,5". brevius: Omnia f&rtium virorum
.
effe. Gcmina funt, quae diilcrit Callicles apud Vlatonem Gorgia. Whv
prsefupponit, plerumqi contraria intcr fc eflenaturam atq> legcm^
Nam V. g. natura turpius efFc injuriam accipcrc, utpote TmSyKia yH,'
dv^^^c, d)^' u^,^ji.7roh, pa/uonem non vtrt, fed mancipij; & tamen' legS'
urpiu3 eile injuriam inferrre. Idq; legislatores, quippe multitudins'
viribus inferioresj confl:ituifle,&Iaudes, ac vituperationcs ita difpo*
fuifle, nc potentiores qua in re excedere eos poflfintj./ U~ ye foiôji)
CPvaig du]n "i^^^PcuvQi d,v, oU liKajiov ssi tov dêivod th
x^^^^^ sx^h ttAsov
f(0) Tiv Natura vero ipfaxvelutt putOydemon'^-

ovvujc^T^^ 78 d^vvdJcSjEps:
ftrat aqvum e/JeyUt pmftantiores potentiores^ omnia cteris haheant fupe-
riora.- Inde quod Xerxes contra Gr^cos, Darius contra Scythas ex:
eo prsetexco copias duxerinc, hoc ipfos feciflê Koijd vopbov rsv^rij^ Ovcrsodi.
juxta legem naturd.. Reprehchdit quoq;, generoforum adolefcen-
tum fpiritus ea do6lrina (de juflio) oppiimi: contra fi quis iftale*
gum vincula abrumpatjjn co sKXdin^^v to r^g (pv<na)q Ûoujov,exJ}>len-
defeere jm iHud naturak. Sic Herculem ncq; emptos, neq; donatos:
Geryo-
'
CAPUT. VI. '

pl
Gcryonis boves abegifle, cJ? t^th ov](^ t8 ^main d^va'^, ^g) ^^g h^
T aykd KJnficiTa Hvaj{ ttcIvtz/j t5 ^6?diov(^ te f(^ Kêirjov^^ tu t^v x^t9ôov tb
j(0ji i^TJ6vo)v.
Utpote naturali iffojure diBante, &
hovesj^ mtern omnia^
qm ah hominihm po[?tdenturj illm, qui fr^&Jtantior fit at valentiori ejje
dehere. Sciliccc hoc Ithacus yehc^ &
magno mercenrur Acridas. Fa-
ciliori cum temperamenco admitci poccll illud Vlutarshi Vehpida.
d TiôdT^ Tigji }Lv^jiTzt\(^ vofil^j ToJ awîSaj êofjLSVo), tvv mtj^HV ^vvd-fZsvovj
^pôvjcL K^' (pvmv ccTniî^Cijai, Prima dr antiqmjsma lex natur^ ei^cui falu-
te opus ejiy imferatorem dlumyqui 'valetconfirvarejpf^ficit

. II. Sunc alij, qui originem imperij, feu pote/latis obligacio-
nem alceri injungendi deducunt cx vn^^xv ^û cminentia natursc:,
quam folam ad iftam adu gcnerandam fufficere tradunt. Argu-
mencum petunt ex ipfa hominis natura, in qua penes mentem tan-
quam partem prajftantiffimam cft to riysfioviKQV, iive vis diredrix.
Quam in rem allegatur locus Ctceronis TufcuL 1. ^. ita^ nihil meliuS)
auam qmd eji in conjuetudtne fermonts Latini^ cum exijje defoteflate di-
cimt^ eos, qui effrenatt feruntur aut lihidine, aut tracundta. Arijloteles
quoq; adducitur, qui judicat, fi quis reperiatur omnibus virtutibus
antecellens, eum regem
efle conflituendum. DEI autem naturam
eminentiflimam mereri venefationem, fi vei maxime mundum ille
non condidifret. Imo iftam naturse eminentiam infupcr volunt

tribuercctVt;5T?t>3-t/i/<ai'; eamq^ ob caufam, fi homo brutis, quibusex-
cellit, fecus quam impune id ipii efle, nec iila fuper
decet utacur,
duracraftacioncpoflequeri. Qui enim jure cum alcero concendit,
illum fefe eatenus cum eocomparare, & velle eadem lege ccnferi.
Id quod non Jicet naturis adeo dignitate difFerentibus, ut akera alte-.
rius caufa fada dici poflit; DEumq; ob illam naturse prseflantiam
jus hominis in bruta declarafle, Unde fi quis pecude fua abutens a
magiftratu coerceatur, id non fieri in favorem bruti, ^di ob aUos ci-
Ves, quorum ne quis
fsepe incerefi:, re fua male utatur. Sic corpus
non poflc qucri, fi mcntis imperio laboribus acceratur; quippe cum
mens pr^ corpore excellat. JF.nimvero ex fola nacuras vm^j-xji jus
"
injungendi obligationem alteri, qui principium gubernandi feipfum

in fe habeCj oriri, nobis nondum pcrfuadetur. Nam neq; femper
M 2 nacu^
Baeurse prxH&hth involvit apdeudincm gubernahdi alium ioferiori
jnatura pr^ditum: neq; diverfi gradus perfedionum in fubftanciis
maturalibus flacim fubordinacionem, Sc dependcntiam unius ab alte-
raiiabenc conjundam. Cum enim is;, cui obligatio eft imponcnda,
an feipfo habeac principium rcgcndi fuas adiones, quod ipfe fibi fuf-
ficerc judicare potefl; non adparet racio^quarcilatim proprixcon^
lcientia? didamine convidus debeac intelligi, fifuo potius, quam
sdcerius,. cui nacuraprceftantior, arbitrio agac. Indc ecfi impia fitEpis
cureorum opinio, quod Deos felicitate fua fumma cum

traderent,
pace frui, longe femotos ab rerum humanarum; quiq,-
oiTHli cura
siec bene promericis hominum capiantur,nec ob prava ab iisdem
adla ira tangantur rete tamen iftis pofitis inferebant, inanem fore
:
omnem religionem ac metum deorum. Curenimquis iliumcolatj,

quiipfinec prodefle potefl:&VjrJlt,necobeiTe? Nam admirationem
quidcm tam nobilis elTentiae contcmplado exeicarc potefl:, obliga-
ionem non porefl. Chriftiani genios natura humana nobiliores
dari credimus;, quorum camen impcrium inhomines nulli agnofci'
mus; Jprcaly^f XXll, p. Qpod de brutis adfercur, ad rem nihil fa-
cir. Ilia enim non obligatione tcnentur, fed fola vi^ aut pabuli illc^
eebra. Neq, vcrQaliquid naturzecontrarinmeflenE fadura^flquidcm

hominum jugum excufRjm irenr. Animam corpori imperare noia
eitra figuram dicicur. Nam imperium proprie in diverfa fuppofica
inteUigicur; & propter phyficam combinationcm, non vinculo ali^
quo morali^ corpus anim c& obn^xium. Deniq; fi rex pcr libc-
ram eledionem fic conftituendus pr^ftantiffimo utiq; diadema
,
fuerir imponcndum.. Quo fenfu redte fe habcc illud Cyri apud^

Vltitajxhum m Ap&phth, Apxc-iV ^n^sn ^cT^Vwfj og ' npe-iîô^v gfs rn^v dpx^'
fj,h<t)io. Imperare nemtnem decere^jqui non prdflanti^ fit fubjeBis. Ve'
8?um impcrium ifle habebit non jure cx fola prasftanria cnato^ fed'
quod confenfu eligentium fuit coliatum.
. 13. Quas cum iâ fmt, omnmo agnofcendum eft, non folas
îrcs fufficcre, ut mihi cx akcr voluntate obligatio nafcatur; fcd ac-
edere mfupcr oportere , ut auc ab ifto infignia qusedam bona
%m \ti mz profedsj auc m ipfe ultro m Jusdemdircdtiaemconfsn-
CAfUT ,VT, '>
ferim. Nam uti naturalicer noa

non ifli quis conciliarr, abs
poten:
quo multa bona acccpitj ita fi confritcnt eundem & benemihivel-
li, & redius, quam ipfe valeam, mihi profpicere pofle, fimulq; idcm
a6lu mei diredlioncm (ibi vindicet; nil adparet rationis, quare im-*
pcrium iftius detredare velim, Idq; eo magis^ {i ctiam id iprum,
quod elTc potuerim, eidcm in acccpris referam, Qui vero ultro in
slterius imperium confenfit, is proprio declarat fado, placieum iibi
fuum eflc fequendum, Ex Micc duobus fontibus manare arbiera-

mur vim obligationum, qu^ intrir^fqcDm vduc vinculum volunta-
eisnoflrae libertati injicere intelliguntur. Enimvero quia naturalis
humana: %ôlunLatis libertas nullo morali vinculo cxtingvitur; ca
quoq; in plurimis mortalium eft animi kvitas aut malitia, ut idzs
imperij rationes infuper habeant: igituraliodaccedereopbrtetpquod
validiore momcnto enormes iibidines, qoam pudoris & decorifen-
fus, premat. Idq; eo raagis efl: neceilarium,- quod plcraq; homi-
0um malitia aliis damno vcrgit. Nam po- allas facilius fibi quisq;
Eerat relinqui, fi nemo
peccando, niii libi noceret. lilum porro ef-
jfedum nihil habere deprehcndimus, prseter metum mali alicujus, ob
violatam obHgationem infiigcndi ab aiiquo valentiore, cujusintefc^
rat ab iflanon fuifle difccifum. Sic ut dcmum ultima velut firmi-
eas obligationibus accedat a vi, ucq; qui earundcm obfervationem^
i
procurare vclit, canca fic potentia inflrudus, dome/Iica, aut ab aliis
I
collata, ut grave aiiquod malum decredandbus inferre poSit. In
j
cr pravos quippe precario imperat, qui impunc-potefl: contemni.
;
Illius contra hominis imperiumfirmo flat talo, qui ju/Iam illius ge-
rit titulum;, &
tantum iemper virium adparatum cx fuo nutu
i
pendcntcm habet, quo quosvis immorigeros coerceiFC poHic
i Sopheeles Ajace ftageliifero^ ^ ^^8 ^' ^r a cv 7ii\a vofisi KuAm (^sptvj '
&vr
'
ev&a, (/,ri ku&s^koi ^soq' ^r av ^ôg^ye owCppoovodg cifXîj' sIa, pLYj6sv (^0^8
,
'sn^SAfiêt fiiT cu^Sg sx^v^ T^m enim tinqudm in civitate ieges Bene fe
I hah^bunt^ fi ahfit metm^ Ne^ exefcitus moderato imperio regifotefitj Jl
nullum metm aut fudoris mummentum habeat, Ex didis tcmperart
debct, quod quidamnimiscrudeprotulerunt; jus eflc iAy quod va-
lidiori placuir, Scilices finem fuum excernum Vix affsqyuntur lcgesr
M.^ nivi
,
^4 LIBRI L
ni viribtss fint fuccinto, qu^ invicis quoq; fibulam injiccre pofRnt
Sicuc Soion, uci ipfe pra^dicabat, res confecic maximas, ofiS (înv -re tf^
îy.i]v avvccpfzoaag, limul vimi ^ jm copulans, Fc niliil cfficacius in re-
bus humanis, quam quod Scylia de Minoe diccbac apud Ôvtd. Ue-
tam.S- caufa^ 'vaietj caufam^ iuvantibmarmu. Namquoddela^ticia
confcienci^ ex impletione officij & cormentis ac vellicacionibusin-
,
ccrnis, quce fcelera confeqvuncur, pij agnofcimus id ipfum ex viribus,
DEI omnipotencis provenic. cui facillimum per fcmetipfos picde-:

re, qui aliorum hominum potenciam contemnunL-. Jwvemlu.
fat. l^ Cftf tamen hos tu ^vafifje putes, qucs dm conjcia fati Mens ha"
bet attomtos^ ^ ccecove}*bere cddity Occultum quatiente animotortore fa-
gelliim? Pcena autem yehemens ^ multo f^vicr ,ûas aut Cadi*
illis,
tiu^gravis invenit^ aut RhadamantWj Noê die^fuum gefiare in te--

Bore teftem. Ec fane cotius generis humani quam maxime intcrcft,
abs ncmine in dubium vocari; tribunal divinum, corruptioni impe-
nctrabile, fubeundum efle etiam illis, qui fiducia virium, aftuti^q;,
auc corruptelarum officij negligentes fuerunt. Quo fpedat illud apud
flutarchum adverfus Colotem. FacUius urbem condi fme folo foffe futo
quam ofmione de diis tenitus fublata civitatem coire aut conftare. Hifcc
igitur fundamcntis niticur poceflas eorumj qui aliis efficaciter legcs
funt praefcripturi.
. 15. C^terum ut lex vim fuam diredivam in animis homi-
num queat exferere, in eo, cui illa fertur, rcquiritur cognitio tumi
lcgislacoris, tum ipfius legis. Qupmodo enim obedienciam pr^fta-
re quis podit, neq; cui parcre debeat, neq; ad quid teneatur, novc-
fi
ric. Ubi tamen fufficic femel id cognovifle. Narri ii quis femcl

cognitum oblivioni cradat, ideoobligationehautquidquamfolvitur;
cum benc poflct meminifle^ fi, quod debebat, parendi ftudium ha-
buiffet. quidem cognicio ncminem facile fugere po-
Ec legislatoris
Ccfl. Legum namq; naturaiium eundem effe aucorem, qui totius 5
univcrfi, nemo ignorabit, qui ratione ucinoverit. Multo minus le--

gum civihum lator civi obfcurus efle poteft; quippe cum illc vell
cxpreflb civium confenfu conftituatur, vel taciro, dum eidcmquo--
quo modo fc fubjiciunt. Poixo lex natura? quomodo ex contem^
platione
CAPllT VI pf
slatione human^ conditionis cognofcamr, alibi expoiietnr. Civu
ies autem lcges per promuigacionem, fadam publice ac perfpicue,
Cubjedlis innotefcunc. In qua de duobus con/lare debec , tum quod
lemss procedane ab eo, qui fummum in civicate habec imperium;
Cifi-n quJB flc legis fentencia. , Prius cognofcicur, quando ipfe, qui
fummo gaudet imperio, iegem vel voce fuapromulgac,velpereos,
qui func ab ipfo dclegaci. Hi quin autoricate fummi imperantis 16=*
'gcs promulgenc, dubirandi nulla efb caufa, fi conftat, eos commu-
tiicer ab imperante ad declarandam ipfius voluncacem adhiberi ; fi
lin ufum judiciorum iftce leges deducancuri fiq; nihii contincant,

iquod Cummx iflius poceilati derogec. Neq; cnim credibiie ejfl:,mi-
niftrum quempiam pro decreto principis diu duraturo venditatu-
rum, quod talc non eft, aut cjusmodi munusultrofibiarrogaturum;
cum ejusmodi conanti nuIJa fit fpes latendi, aut' poenas tam protervf
aufi cfFugicndi. Uc autem fcntentia legis rede percipiatur, promui-
gantibus incumbit, quanca ficri poteft perfpicuitace uci. Secus ac
Caliguia minucis literis ex cdico loco leges confcripcas proponebac
J)io Cafm l LIX. in excerftk Veirefdanis, Si quid. in lcgibus obfcu-.
rum videacur, ejus declaracio peccnda eric a legislarore, aue iUis, qui
ad jus fecundum illas dicendum pubiice func conflituci, Horum
enim eft, leges adfmguios cafus, obfervaca reda incerprecacione;, ad-
plicare , feu falis fmgularibus propoficis declarare, quidnam circa
! illas legislacor difpofueric. Conf. Hobhefde Cive c. I4.. 11,12. I^. Cje-
I terum hoc loco & iliud monendum, qui contendunc, ad hoc uc le-
i
ges fubdicos in confciencia obligenc, requiri confenfum populi, id
I neq; de iegibus nacurahbus verum eflc,neq; de civilibus monarcha-
; rum auc opcimatium, nifi ubi in pado incer imperances cives ita &
convencum efl; nec nifi de confenfu implicico, quacenus qui in ali-
j
cujus imperium confenfic, eo ipfo in omnes adus ifhius imperij con-
j
fenfifle inceihgicur. Ecfi hoc fane utiliilimum fic ad fubditorum ul-
i troneum obfequiumelicicndum, fi confenriencibus & adprobancibus
I ipfis lcgcs fcrantur, ejusmodi cumprimis, qua; in mores eorundem
abire debeanc Conf, Sanderfonm de obUg. confciem. frdsB,*/,^
gi^.Por-
.
pS LIBR! I
Foff o ml In eo, qui akerius aifîoMs per leges e^ dire-

. 14;
iSurus, duo requiruntur cum uc ipfe inteliigat, quid aiceri pra^rcribi
j
conveniat j tum uc vires habeac malum aliquod repr^fentandi, fi ad

prsffcriptum is fefc componereoeglcxerit, (ponimusineo, cuilexfcr-
eur, effctaculcatem & libidincm mandato conrravcmendi :) icaquaf-
Ebec lex ex duabus partibus conftare intelligitur. Per unam defini-
eur, quid faciendum, quidve omittendum per akeram fignificacurs :
quodnam malum praeceptum incermittcnti, & incerdifûm faciend

lit propofitum. Quod pofterius tamen leges naturaies paulo ob-
fcurius faciunr; dum ratio quidem didicat, non paflurum omnipo-
ecns Numen, & cam bene de mortalibus meritum, oc ipdus volun-
eas abs creatura fua. per pctulantiam fpernatur, Qu^ camen &quan-
a poena pro quovis delidlo fit infligcnda, non
Sed ci- determinat.
viles leges posnam in vioiatores fempcr iiabent. conjundam, dum
Vel exprclfe defignant gcnus mukas auc fuppliciji vel eo non dcfi^
nito idem arbicrio juxlicis, legumq; exfecucoris reli(Sum innuunt. E-
quidem ICci Romani quasdam lcges faciunt imperfe^las quibus ,
nempe fandio poenalis deefl:. Qualis memoracur iex Cincia,cui nul-

la aliaferturadjcdaclaufulaquam h^c :qmfecm fecemi mpr&be fecijjs
'uidehitur. Verum puraverim, in ifla lege vcl infamiam fuifle poense
locoV vel penes Cenfores fuifle, violationis manifeftos aliqua noca
inurerc. Quanquam cransgreftbres cjus lcgis non ab omni poena
immunes fuilFc ex Taciti An. Xllf. f. 43. colligi videcur. Extac ta-
mcn aiiud exemplum legis imperfed^ apud hivmm i.X. c. ^. Vale^
fialexyqvumeum-^quifrovocaffet, virgis cddi fecuri^^ necari vetuiffetifl
quis adverfm eafecijfety nihilultmi quam im^rohe faBumj adjecit. Jd
(qui tumpudof hommum erat,) vifumj credoy vinculuyyt fatis validum legls,
mnc vixferio ita minetw^ quisquam. Ad eandem claflem poflis refer-

rc legem Zaleuci ne quis ctvmm imflacahih mimicum odio ferjcquatur ;
:
fed ita mimicitm cum illo fufcipiat , tanquam hrevi in gratiam cmn eodem
C^- amicitiam rediturm. Si quis autemfecus fecerit.^ ut -bro immitis feyê-
cisj^ mgenij homine ccnfeatu^. 'Diodorus Siculus l.XII. c. 20. Nifi infa-'
miam inpoena^ locumfubire dixeris. Sicuti in hifce ejusdem legibus
apud tundm d. 1. c.21. Mulier ingenua^ nifi force ebria fit, non fie
uaa
CAPUT VI. ^y
na anciUa comitatior. Bxtra urhem noBu fedem non e-fferto 3 nifi cum
'ioechum forte accedit. Auteum omatumi dr mtertextas auro vefies ne
f'
YircumdatOy mfi mefetmem agere velit. Vtf annulum fuhaureum^ aut ve-
êm Uilefia farem ne gefiato, mfi quifcortationc "vel adulterw fe contami'
nat.- Proinde foedispoenarum excepiomhm ^feu prohrofis conditlonijhus poe~
m annexis^ a noxio cives luxu ^ intempcrantia fiudio facllime avertit,

Nemoenim tamturpis prohri confeftone fi ludibriocivmmexponifufimehat^.
Add. 1. 14 . 14-. D. de religiofis 1. 5. . 4. D. defepuUfQ njwlato. Sic igitur
.egis du3c funtpanes, alteradefinidvaâlcera vjndicarivajfivefandio
poenalis; du^ partes, inquam, ejusdem legis, non du^ fpecies le-
um. Nam uti fupervacuum elt dicere, hoc facS'^ pra?terca nihil fe-
uaturîta abfurdum cft dicere, /?^^4y dahis.^ ni caufj, quae poenam
ereatur, fucric fignificata. Probe autem obfervandum, quod o-

nis vis legisproprie confiftat in rignificando eo, quid luperior
:fieri, Vel non ficri
nobis velit^ & qucc poena violatores lcgis mane-
ac. Ex quo etiam intelligitur, quo fenfu legi vis obiigandi tribuatur.
JNam propric vis obligandi, i. e. faculcas nccclHtatem incrinfecam
EfFerendi ad quid pr^ftandum, eft in eo, qui habet imperium. Lex
.utem hujus duntaxat c/1: in/lrumcntum, per quod fubjedlo volun^
cas impcrantis innotcfcit; qua cognita per vim imperij obHgatio in
ifto producitur. Unde& hoc adparet, minus redle vulgo vim legis
diftingui in diredivam, & coad:ivam, ni per vim coadivam intcL
ligas claufulam poenalem. Nam effic^cia lcgis in dirigcndo con-
fiftit, quatenus voluntatem imperantis, & minas fubjcdis rcprcefen-
cat. Vis aucem coali va, i. c. pote/las exigendi a fubjedtis conforma-
tioncm aîonum ad normam ab ipfis pra^fcriptam, poenafq; intenv.
jcandij & adu easdem infiigendi, proprie penes lcgum latorem auc
cxfccutorem efl. Etfi frequens valde iit apud fcriptores, ut per fi-
guramcffc6lus fummi imperij proprius legibus attribuatur. Quod
autem apud Livium 1. 1. c.i. imperia lcgum potentiora^ quam hommum
dicuntur, id hadcnus in dcmocratiis duntaxac verum eft, quod ma-
giflratui a legibus pr^fcripcis difcedere non liceac. Csecerum coge-
re dicuncur legislatores, ut tales,moraHter, non quod per violenti-
ain aliqua^m naturalem ica conflringant hominem j uc diverfum
N nullo
,,
LIBRI l
nullo modo^cere queat; fcd quod intenraca, &
reprsefcncata pec-
cantibus poena eflficiant, ut nemo facile velie poflic concra legem
facere eo quod propter imniinenccm poenam legi parerc;, quam
,
-ândem violare pra;ll:abilius fit.
. If Eo ipfo aucem dum legibus tribuicur vis obligandi, cx

.
numero legum proprie didarum permiflrionesexciufînielliûntur.

iltut Mod-jjimas L 7. D. de LL. rradat ; lcgis njirtm hêefi:, imperarey ve-
tare^permittere, fumrs. Nam permiffio propric non cfl adio legisj
fed a(flioiiis negatio. Quee lcx permittit, illa ncq> pra^cît, ncq'; ve-
tat; adeoq; circa eadem nihil agit. Quippe cum alias, quaf neq; vc-
rantur, neq; praecipiuntur, in cujusvis arbitrio pofita intclligantur
& ficpermiiia ac Ircica fmc,etfi lex nullam eorum mentioncm feciC
fet. Aliqui tamen Hadenus in peFmiirione obligationcm ftatuunr,
non quidem quaeipfum, cui quidpermiflomidicitur,afficiat; fed quas
tcrtium quemvis ftrmgat, neimpcdimcntum alceri ponac, ii quod
lcgc permiflum cll, velit exerccre. Etfi &
hoc aliqui duntaxat ad
illa pertinere voiunt,, qucC plene &
pcrfedc pcrmittuntur; non H
quid imperfede, &
pcr modum comiivenciac indulgeacur, Uci v. g.
leges civiles marito permiccunt csedcm uxoris in aduiccrio deprc-
hcnfsei neq; camen vecanc, quo minus alius eam c^dem impediat.
F.nimverofi accurace velimus loqui, neq;ifl:c effedusproprieexper-
miirionc lcgis refuicat, (cd cx propria cujusq; libercatc. Circa quac
cnim lex mihi impedimencum nonponic, circaeadem libercace gau-
deo; cujushic prsecipue c9t eiFcdus, uc ne quis mihi innoxmm cjus-
dem exercitium curbec. Sic uc exprefie in legibus aliqua perraiccerc
quorum iicsncia ex abfcncia inrerdidiiffacis coliigicur,- ac deqânon
eemerc dubium oriri queat, fupervacuum fere videacur. Sicuci & .
non fcmpcr nccefrarium cfl;, ut quando lex aliqua vecans abrogatur,

adus hadenus vetitus cxprefTa lege pcrmifTus dcinccps deciaretur;
cum remoco impedimcnto naturaiis libcrcas uicro veiur revivifcers
cenfeatur. In duobus camenr cafibus poti/Iimum exprefla permis
fionc fblent uci icgislacores civiles; vel quando adui alicui non nifi
incra certam menfuram licenria auE impumtas indulgetur,veiquan-
do ilia ojxere aiiquo ef| redimcnda, JPrioris exemplum aiiqui affc-
) funcj.
CAPUT VI. pp
'unt, qnod plurimortim populorum leges ufuras intra certum dun-
:axac modum permitrunr: pofteriorisj quod alicubi liccncia corporc
quseftum facicndi cribuco redimitur. De csecero diftingvere folent
permiflionem, qu^ legefic, in plenam, qusc jus dac omnino licitc
agcndi, & minus plenam, qujeimpunicaccm dac a poena, auc libcr-
caccm ab impedimcnto, auc ucrumq';. Qupd aucem qu^dam incer
homines impunicatem habeant, illud c/l:, vcl quia dcficic forum hu-
manum, ut in dcHdis rcgum, vel quod lex humana ea de re nihil
plane conftituit, vel quia uc hoc Uccrec definivic, vel dcniq; quiale-
mulca cujusq; pudori & honeftaci voluerunt rehnquerc.
ffes civiles
Add. 1.144. D. de reg.jur. & ibi nocata Jacolo Godofredo. Circa pcr-
jmidioncm legis ac fori civihs aUqui accuracius obfcrvant, eam fieri
Ivcl adione legis, vel tacite. Ad illud eciam referunc prsecericionem,
tion quidem fimphciccr, fcd cx forniula &
condho lcgis v. g. ita
poncepta? ut lcgislator oftenderic, fc voluifTc plcna cnumeracionc
parcium dcfungi. Tunc cnim permififle cenfecur, quod inccr vetica
non reccnfuic, modo id nacurah honeftaci non rcpugnet. Tacitc
permifla inteiiiguncur, qu3c colerando, connivcndo, difllmulandoqs
|vcl in pr^fcns, vel in longum, ut in confuetudincm evaleanc, pote-
ftas civilis cranfmittit. Non poteft camcn permiflio legis ci vilis effi-
^cere, uc adus aliquis contra jus divinumj, auc excra poen^ di-
non flt
iVinicus imminencismetum. Sed &

illud obfervandum, quando di-
cicur permiflum, quod nulla lege civih volencc auc jubcnte defini-
]tum efl:; non efle cavillanda verba legis civilis, fed mehcem infpi-
ciendam. Mulca enim concinencur in fenfulcgum, & ex neceilaria
confequencia, auc propcer flmilicudinem ulcro ineflfe incelliguncur.
j
Quin & femper cogitandum de jurenaturaliaut honeftate, quaeper-
Ipetuum legis civilis fupplemencum habecur. Nec quse colerancur
i
cemporis auc neceflicacis caufa, vcri juris nomine arftimari queunc
I
Qu2e omnia camen de pcrfedta pocifldmum permiflQone intelhgenda
I
func. vid. Boecler. ad Groc. l.I. c.i. .^.
. IcT. Maccria legum in genereeft, quicquidab iis, quibus fc=
runcur, fieri poceft, falcem eo cempore, quo leges promulgancur.
Nam fi quis poftea pcr fuam culpam amictac facukacem implendi
2 N ^ legem,
xoo LIBRI I.
legem, haucquidqiiam iHius vis idcoexpirac; fed relinquitnr legisla-

tori poccjftas poenam exigendi eo nomine, quod legibus fuis jam fa-
tisfieri nequcar. Dc carcero legem fcrre, quam
rubjedlusimplerc nc-
queat, nec implendi vires fua culpa decoxcric, non rîodo fruflra
cfl. fed &
cum fumma iniquicate conjundum. Scd circa quse fin-
gularum legum fpecics peculiarker verfencurj fuo loco commodi-
s exponecur.
. 17. Quislege obligari pofljt, facileex jure legislatoris incel- .
ligicur : nempe ille, qui legislacoris imperio Quem au-

efl fubiedlus.
tem volucric obligare Iegislator,ex ipfa legc facis perfpicicur. Nam ;
'
in omnibus legibus, qui lis funt obligandi defignancur vel per ex-
prcffam determinationcm, qu^ fit aut figno univerfali, aut rellriiai-
one ad ccrta mdividua, vel pcrconditionem autrationem quampi-
am, quam dum fubjedis in fe deprehe^ndit, fimul intelligic, {hCc illa
legc obligari. Regularicer igitur lex obligat omnes legislatori fub-
jedos, in quos ratio legis quadrat, & ad quos maCeria Icgis poteft
adplicari. AHas enim turba & confufio inter cives orietur; cui evi-
tandae legcs potiflimum flint inventx. Adeoq; nemo abs lege cen*
febitur exemtus, nifi pcculiariter privilegium fuum demonflrave-
rit. Etfi & hoc fieri folcat, ut quis deinceps ab obligatione legis exi-
matur, quod dtjpef^fare vocant. Si enim legislatori legem licet pe-
nitus abrogare, poterit ejusdem effedlum uciq, eciam in cerca perfo-
na fufpendere. DifFerc aucem iflh^c difpenfatio ab ^quitate, (quam
cum ilkquidara confundunt.) quod illam adhiberc poffic non nifi
legislatoria poteflate pr^ditus ; hanc autetiam inferior judex adhi- ,
bere non poflit tantum, fed & debeat, adeo ut fi nudam legis hte-
ram fecutus fuerit in cafu, ubi ^quitati locus erat, contra mentem
legislatoris fecifTe fit cenfendus. Adeocj^ difpenfatio ex mera legis-
autem cx oflicio judicis dependet. Ktfi circa:
latoris gratia,,ûitas
difpenfationem indulgendam prudencia opus fit, ne dum ea promi-
fcue conceditur, vis &
autoritas legis encrvetur: vel fi citragravifli-î
mas caufas reliquis, qui funt ejufdem condirionisdenegatur, invidi^li
&indignationi caufa pra?beatur, quod squales ^quah gratia di-
gninonfint habiti. Exemplum fubtilis difpenfacionis extat apucfi
Vluta.r-\
.
CAPUT VI. lor
\flut4uhum ^pol^hth. Lac. & mAgeftlao^ ubi Age/ihiis legesad unamdi-

jem fufpendic, nc infamiamquicx acie profugeranc. Sic
fubirenc,
japud Bmdem Demetrw, cum Demecrius omnibus myflienis fimul ini-
jriari cuperpc, &
camen ancea fas fuiflec, parva quidem myfberia
Imenfe Ancheftereone, magna Bocdromeonecelebrari, Scracocles le
'gem promulgavic, uc menfis Munichion, quo Demecrius Achenas
, advencabac, Ancheftereon, mox Boedrdmion dicerecur haberecur. &
! &
AMjdem Alexandro p.m. 67Z. D. p. 6?^. A. Plaufibihus eil, quod
Idcm Demoflhene narrac Qyum Demofthenes ab exiUo revocacus
:
!
mulca pecuniaria mancrct^ quam gracis jus non erac remit-
diflrilus
tcrc, hoc modo impiôfja i^y v6(j.ov, elHdehmt legem, Morcm habe-
banc, uc Jovis fcrvacoris facrificio ei, quiaram inftrucrec,&adorna-
rec, argencum penderenc. Hoc munus, & illa prafbcndaDemoflhe-
ni locaverunc L.calencis, quanci &: hs ci fuerac ^ftimaca, Compar
cxemplum elfapud Diodorum Siculum I.15. c.Ioo. CumLaced^mo-
niorum lege unus eundem magiflracum capefrere prohiberecurj
Araco claffis imperiumcradicum, fcd Lyfander privacus iUi ad<=
fuit
junlus, cum mandacis ; ne dux a confilm ejm unquajn difcedat^.
. 18. Divifio legis commodifllme fic refpelu originis in^/m-
&
mm^ humaâm.^ quarum illa Deum, hccc hominem habct aucorcm..
Scd fi lex confiderecur, necefTariam convcnienciam iila cum
quam
fubjedis habeac, aUa racione dividicur in natutalemy ^pofitivam. Illa
cft, qua; cum racionah &
fbciali nacura hominis ica congruit, uc hu-
&
mano gcneri honeila paciflca fociccas cicra earidem conflare ne-
queac. Qiianquam & aHa denominacionis cxcet, quod
racio iflius
illa ex viribus ingenij hominibus congenici, &
ex confideracione hu-
mana? nacurx in univcrfum invefligari, & cognofci pofidc. H^c efl:,
qux cx gcnerah condicione nacurx human^ hautquidquam fluiCj
fedquceabs folo legislacoris arbicrio proficifcicur; ctfi nec hxc ftia
ratione &
ufu, quem faltera cerca: hominumfociecaciprsftaCjCarcrc
debeac. Aliqui jus pofitivum adpcllare {oXzn^voluntarlum, nonquod
ipfa quoqj lex nacuralis non fit a voluntate Numinis profcda,- {c^
quia iftud non tantam convcnicntiam cum natura humana habebat,
Htin univerfum illi fervandse forec neccflariu, auc ut eicra cxprefTam
N % .
&pecu-
102 - LIBRI I
& pecuiiarempromulgationem poflcc innotcfcefe. Undc & ipfius

racioncs univerfali humani generis conditione, ed expecu-
non ab
iiari,& quandoq; temporaria ucilicate certorum ciecuum pccuntur.
TacUfi^ A. XII. morem acco?nmodari frout conducat, Adcoq; poficajam
hominum per arbicrium fuperiorum dcfiniuntur. Ad
focialitatc iftar
icgis pofitivse indolem intelligendam aliquo modo facic illud Ari"

Jlotelis Ntiem. 1. V. c. lo. Tct 7^ avvbm^^ h^, 'n uvfjLCpi^v mv ^tKcvjc^vy
(jSp (^vHôu, fjLsiôo- 8 isTmh^civ, iXd-rio. JuYa ex mfiitutione (jr utilitate
Jmflia menjkru jitnt : non enimuhij^Junt ^qualesvmaru^ frumentariA

menfufd ; (ed majores funt, uhi emunt ; mmores uhi vendunt. Casterum
iex divma quidcm alia naturalisy 2X\2.fofitiva eft. Lex autcm humo^
na., prefle accepca, omnis fofmva cft. Dc fmgulis in fpecic plura-
fuo loco exponcncur.
CAPUT Vll
DE ACTIONUM MORALIUM
Qualitatibus.
.
r. .'âlitateS c<B:tonu7moraUtim qtiot? Ip.Jftflitiadifirihutiva*
2.y^Bioecejfurta,licita, \io.(ômmntaiiva,
$, Aîofjum bomtas, & malitia in quo^ 1 1. Grotijfentennade^jujlitia
COrjJiflat. 12. Ariftottlis deeademfentcntia*

4. Aîo bona efl^quA omnia hahet reqm j. Holhefii fememia de Juflitia & in*
Jita, mala ino^na velHnum deficit juria,
McMiidi, canfa nequaqHam tn 'Beo qu 14 InJHflaafiioquid?
'
;,
renda /j ^td tnjuria,
6.û[litia efl vel perfoMarum^veUcitonum. ib.lnpria fittamum exprodiYefi^ uhldt
7. "] uftttia aSiionum qvid. culpa quoi
i. "^tiflma umverjalts, particuiaris, j
/ 7, Volen:i nonfit mjuria,
dc qualicatibus adlionum moraHum di-

Roximum jam eft, uc
Juxca
fpiciamus. crgo adiones dicuncur neceflarise vel
lilas
nonneceflari^, iicica^ vel illicic^, bonje velmate,jufl^ velin-

jufl:a;. Adeoq'; qualicaces morales adionum moralium erunc
neceflitas,licencia, & his oppofita?", qua; proprio vocabulo defl:icuun-
tucj boniras, 6c mahcia, juftitia 6c injufl:icia.
.3. A(îo
'
CAPUT vn.
, 2. Adîo neccflTaria eft, quain ex legc aut juflTu fupcrioris
omnino facere ccnecur is, cui ea lexauc jufrum fuic dacum. In hox;
enim confiftic haeccc alionum moralium neceflicas, quodiliseomic-
ti,aucfecusiierinon debeanc; licecper vires nacuralesdefad:o omicci,
auc fecus ficri qucanc. Quanquam frequenciilimum fic ICcis, uc illa,
qusE ab iffchac neccnTicace difcedunc, ne ffcri quidcm poiTe dicant^*

yidA.lf.D. de condtt.mllttut. Opponicur aucem neceflarise a^lionij
non folum alio vccica, quse legibus auc inccrdi6lo fuperioris fieri
iprohibeturj fed eciamlicica, quamlegesneq;prajcipiunc, neqjVetanc,
fcd quam fufcipere aucomiccerc in cujusvis arbicrio ert: reli(Sum. Ci'
ceropro Balho: Efiallqmd, quod non oporteat^ etiamfi Iket. quicqmd vefo
nonlicet^certe nonoportet. Ex ufuaucem communis fermonis nonfo-
lum illa dicuncur licere, quee neq; divina neq'; humana lex vecat,
quseq; adco fmc omni pcccaco, &
rcprehenfionc fufcipi pofl-unt;
fed eciam illa, qua: legibus naturahbus prohibica lcx civilis hadlcnus
pcrmitcic, uc nullam illis in foro humano poenam imponat; fedfuo
cujusq; pudori ifta committat_^. III a poffumus dicere perfede, hsec
imperfetfle licica. Quin aliquando illa licerc dicuncur, quse omni-

um confefllone curpi/Tima func, iiquidem qui illa pcrpccraturus efl,
tancis viribus policac, uc humana coercicioncm non mccuac. Sentc^
de clementia 1. I. C.13. cum infervumomnia liceant,efi a/tquid, quod in
hommem licere commune jm animantium^vetet: quia ejmdem naturt&efi
cujus tu. Add. Grot. 1. 3. c. 4. . 2. & c. lo. . 2,
. 3 Aclionem bonam dicimus, quse cumjcge congruicr ma-
lam, qua? ab eadem difcrepac. Scilicec formalis racio bonicacis &
malicix adionum confiftic in habitudine, feu relacione decerminaci-
Va ad normam dire^livam, quam dicimusicgem; (eam femperheic
inteUigimus neceflicantem, non permittencem, &, fi humana fic,
juri divina non repugnantem.) Quaccnus enim ex prsefcripco nor-
nise proficifcitur, & juxca eam inftituitur adiio proseretica, ita ut ad
candcm exade congruat, bona dicicur. Quatenus concra prsefcri-
pcum normse fufcipitur, auc abipfa difcrepat, mala, uno vocabu- &
lo peccatum nuncupatur. Porro uci qugevisnorma direcfbivay v. g.
pyxis nautica^|caufa dicitur rsditudinis itinerariae, &
perventionis ad
portum>,
LIBRI l
portum, non tam qDaceniis navis eum fecac curfum, qur cum dire-
tfrione ejus coincidir,quam prouc cx prsErcripco cjusdem nauclertjs
curfum dirigic; ica lex dicitur caufa rcdicudinisinadlione, noncam
quia adio quacunq'; incenciorie rufcepca ad illam quadrac, fcd po-
tifHmum, quia ex legis did:amine, & ex dependencia a lege, i.c. cum
iftccncione obcdicnciam cidem pr^flandi proficifcicur. Unde fiquis
cafu, auc cicra ullam cogicacionem de obfequio lcgi prarflando,
id agic, quod in legc pra^cjpicur, rcde quidem (fenfu magisnegan-
cc, quam ajcncc, i. e. non male) egifle dici pocefl, non camen mora-
licer benc. Non fccus ac is, qui forcuica fclopcci difpiofione avem
dejecic, perite& arcificiofc jaculacusdicincquit.
. 4. Porrocum kx dccerminet vcl qualicaccm feu difpoficio-
nem agencis^ vel objcdum, vel finem , vel cercas dcniq-, cil-cumflan-
ciasadionisi inde adlio aliqua efl moralicerbonaaucmala, vclquia
agens icaeft difpoflcus, uci lex requiric, auc fecus; vel quia adiodiri-
gicur in objeclum, eofine, iisq; circumflanciis, prouclcge cfl^difpofl'
tum, aut conrra. Ubi camen nocandum, uc a6lio aliqua fic bona,
ncceflum efTc, tum ut fecundum omnia rcquifita quafi materialia
congruat ad lcgcm, tum ut quantum adformale non ex ignorantia,
aut alia de caufa^ fed ad pr^flandam obedientiam legi debitam fic
cxercita. Und'e aîo, alias velut materialitcr bona, ob intcntionem
malam mala imputatur. Sic pr^mij nihil mcrecor,
agcntis ipfl pro
qui dum nocerc intendit, prodefl. Sic qui poteflatc fua legitima
malo finc utitur, v.g. judex poteflate fumendi poenas a noxiisadfa-
tiandam privatam libidincm, peccat. Hinc apud Carthaginienfes
in crucem toUebantm'^ Imperatores^ fravo co}7filio rem
fi trojfero cventu^
gefferant.Ltvim I.3S. c. 48. Etfi contra adio, alias velut matcriali-
ter mala, ob boriam intcntioncm agentis hautquidquam fiat bona.
Inde eft, quod ncmo peccacis propriis pofTit.uti vclut mcdiis adfi-
nem bonijm adfcQucndum; ac non fintfacicnda mala, ut cvenianc
bona. Uc enim adlio reddacur mala, fufiicic, fi vel in unicorequifi-
to matcriali aut formali ad lcgem non congruat. Adcoq; flatim
adio fiD miala, fi vel agcnis --ualitas, vel objefium, vcl finisj, vel ali-
qua circumflantiarum, vcl intencio a lcge difcrcpec. Ac vanum efl,
quod
CAPUT VII. lof
Iquodaliqiii dicunt, adionem quoad fubiliantiam operisbonam efle

IpofTe, etiamfi finis legitimus ab agence non intendatur. ad Nam e^
fentiam adionis moralis cumprimis ctiam pertinet finis, quippe^co^
hserens cum intentione, quas cfl: principium maxime afficiens quali-
tatem non modo peccatum cil, referre aftionem ad

adtionis. Inde
imalum finem: fed hoc quoq;,referre eandem ad diverfum finem,
jquam qui lcgibus efi: prarfcriptus. MMth. (S. v.f Imo non folum .
Iperfcdum facinus, &

quod finem fiaum obtinuit, fed etiam inchoa-
'tum duntaim pro fcelerc reputatur; quod etiam interdum ieges ci-
(viles cadem poena, aut non multo leviore, quamconfummatum ple-
Idlunt,prout expedire judicant, intra primos conatus flagicium ali-
.
quod reprimi. Sencea de conftantia,fapentts c. y, Ofnnia fcekra etiam
'
ante effe^tum operls, quantum culf^ jatis efi^ -êrfeBa funt.

. f Ifthjcc; adionis bonitas ,
. &
malitia uti formaHter in ea,
quam diximus, convenicntia &
difconvenicncia ad normammora-
^ lem confiflic: icaeiBcienter unice ab iliodepcndet, absquo ifira adio
I ilcge pr^fcripta, aut inc?rdila excrcctur. Hujus quippe de^mina-
l: ido a<îonem ita conflituicin generc entium moralium, ut ipfi folij
:; i5c non alii illa queat imputari. Inde inanis fane iilos corfit metuSj,
Iqui ne DFUM. omnium rerum creatorcm peccati quoq; autorem fa-
i
:: xere vidercntur, malae adlionis formalem rationem in privationc

of,icongruentiae cum lege coilocafunt. EnimverO ecfi poficio cujuscunq;
mi |?brma^ privacionem, aut abfenciam concrari^ formae neceflario infe^
[j.jrat; tamen oppido quamfaifus efl opinionis, quieflentiam rei inifla
privatione quasfiverit. Nec multum profecic, quinorit,reditudi-

;'e)
vin lem cfle privationem curvitatis,

1
&
curvitatemrefticudinis. Sed ta-
ia fingere, aut metuere, infcicia rerum moralium fubegjc. Qui cnim
mnium phyficorum encium ereacorefl: DEUS, haucquidquam o-
nium moralium, auc nocionalium, nec non artificiaiium autor &
aufa debet haberi. Ilios vero profana admodum ingenij prurigo
kgitac, qui egr'egium fubtiiitatis fpecimen autumanc, quo- DEUM
quo modo intcr caufas pe-ccandi immifcuifle. Nam cui aliquis re-
"um morahum intelie<flus,nihii abfurdius judicabit, quaminquirere;
an is fit caufa adionis, qui eam lcge prohibeCa ac concra interdidum
O fuum
ioS LIBRl l
fuum commiflam punic. Qupd vero DEUS ad id coficurrit, quod
in ifta adione phyficum e/l, non magis ideo peccaci caufa dici po-
^fl, quam v. g. deformiEatis in opere ab arcifrcc impericc confedlo,
qui matcriam ad iftud fuppedicavic. Vocabulum autem caufafr in
impropriam, & a communi fenfu alienam heic crahere iignificatio'
nem, cft idagere, uc irreverenciam erga divinum Numen non citra
ambitionem oftentes. Philo Jud<{^ de profrgis: qudi fotefl ejje blaffhe-
mid giâvior. quam contenderej non rx nohis maU frovemrej Jed ex DEO?
M^ximtds TyrimdJJert.s^ soiKi tuvU ru, evoiut.cL^Qj (Jatt,(U.o7^,ig^^vtj?, ) -
vojj f/,oxS-^^^? <x>v&poi)îvng v(p)jfMoi d7r^<r^â^y (lvcc&evjci)P dvrijg tjjv cuUa
T^ ^cupLovioo, t(^ ToMf fioiîg, t(Jj roug s^vvvaiv. j oe s^vvvg j^ n cu(m-, t^
o< ha^fMovsgy y(Jji
ottz, a.^ci aiccvoiag eiuetpfzsvrig oVowatTa, svaov &v Vf>v^
tyi
HaS-&ipyf/>sva , &c. B^c nomma nihilhliud (knt^ quam humana improhitatis

Jpcciojm ffdtextus, qu culfam faam in Deos 3 in Parcasj in Bfynnias con-
ferre Jolet. Nam
dr Erynnis^ ^
malajcAvai S* visDeorMm, (^fiquâlid
/vocahu/a, qu^fatalem exprimunt ôtentiamj in animo noflro circumge/la'
musy &c. \dtmdijeft. %^. eivji TbssKofjLsv8 fio-x^Snc/oLV oulia, S-sog dvculif^
Malitiam qui affumit, culpampbiadfcrihat, Deum extra noxiam relinqudt.
%. S. dc ju/litia quocf; difpiciamus: circa quam cumpri-
Jam
mis obfervandum, ejus fignificationem, qua perfonis tribuitur, non
parum difFcrre, ab ea, qua attributum a6!ionum nocat Quando
cnim de perfonis ufurpacur, juflum efle fignificac idem, quod juflc
faciendo dele6!ari, juflicias ftudere, vcl conari ^cere in omni re id,
quod juf!um z?t. Ec effe injuftum, eft negligere jufiiciam vel cam
non dcbico fuo, fcd pr^fenti commodo mcnfurandamcxiftimare.
Sic uc jufti hominis non paucas poffinc adlionesinjufl^, & injufli ju-
ilse cfTe. Juflus quippc homo dicendus cft, qui jufta facic propcei:
prsecepcum legisj injufta non nifiperinfirmitacem: injuflus,quijuf1:a
facic propcer poenam legi adjundtam; injuflia per animiiniquicacem,
Bohhef de clve c. 3.
.f. Quibus fundamencis nicicur illud P^>?^/^^^f-
gynco : Laudahiita multa etiam maiifaciunt i ipfe iaudari. mfi o^timpts non
fotefl. Fhtiemon apud Stohumferm.\X, Xvn^ ^sHaôg s<-nv^ ^x ^ i"? ^'^^''.
KCuv^ AM,' oq 7JC dîK&iv GhivcifMV^ fjLn ^ÂsTctj, oW
og rti (Xix^ XoLf/jQtdy&iV-
iLTn^slo, Ai^ og rd usydAa Ka^Tsêi fj^n XoLfA.^civ(Sv, E%v ^vvdftsv^ K^
^Tm d<^rij4i&ogf Ov^' ag ye t^v^ Tiu^^ $ia,Tfiêi fJLovev, Aj^ oV Tig dhXoif
;
CAPUT Vn. lo^

^^^^ ^'"^ lUctii^ k ^ ôxe^v eiva^ SsA&i, ^ Nonjuflm omnii
yvnmet^ 7 ^^X^^
abftinens mjurU eji, Sed qni nocere cgm foiefijtunc abftinet : Necquirecu-
JatparvAyfid qui maximis Tentatu^s, antmt rohur invictum gent : Nec
auisquis ifta quolibet praftat modo: Sed qui dolofi nejcimfucij integraPro^
e(Je, non credijludet.
bitate^juflvj Ex quo patet, definicionem juflicias
ICcisRomanis familiarem, qua eam dicunt conilantcm & perpctu-
am voluntatem fuum cuiqj tribuendi; fpedare ad juftitiam pcrfo
narum,- non a<3:ionum. Id quod mihi fatis inconveniens vidccur,
cum maxime circa juflitiam adionum fic occupata
jurisprgdencia
juflitiae perfbnarum non nifi obicer, & paucis in maccriis racio
ijemhabcat^.
. y. Differtautem juflitia adionum a bonitatc inhoc pocifli-
mum, quod bonitas fimpliciter notet convenicntiam cum lege,ju-
ftitia autcm prxtcrca involvat refpe^tumad eos, in quos atio exer-
cetur. Sic igitur adlio jufla nobis dicitur, qua^ ex pro^rcfi adplica-
tur ad pcrfonam, cui illa debetur. Adeoq; juflitia hoc modo eric
rcdla adpHcatio adionum ad pcrfonam, Divifioncm cjufdcm no-
bis defumerc placct potilTimum ab ipfa matcria, quae dcbctur, auc
vclut ex debico alteri adpUcatur. Ubi in antcccfTum monemus, adi-
onum alias pofTe vocari puras, alias abfolvun-
veluc mixtas. lUse
tur motu quodam alicujus pocentiac, certa ratione ad objc(Stum ad-
plicito; uti efl, exhibitio honoris, obfcquium, dilcdio,averfatio,con-
folatio, laudatio, vituperatio, &c. quarum cfFcdus confiftit in co,
quod objedum cx adionc ccrto modo afRciatur, autafFcdum intci-
ligatur ad complacentiam aut difplicentiam. H-a; autem funt con-
junl cum eommodi, vcl incommodi
translatione alicujus in pcr-
fonam, advcrfus quam dicuntur excrceri: adeoqi carum efFcdus
potifTimum confiftit in aliquo opcre, rcipfaaltcriusperfonamautres
juvante vel l^dentc. Deindc funt &
adiones, qusc in commcrcium
HominlJm veniunc, ac certo prctio taxantur; qua^dam autem prctio
inter homincs arftimari non folcnt, de quo difcriminc pluribus in-
,fra. Deniq; &
hoc obfervandum , qusedam deberi nobis cx jure
pcrfedloj qua^dam ex imperfcdo. Illo modo quse nobis debentur,
bi ulcro^ non tribuuntur, fas efl in libcrtate naturali degcncibus vi
'
O % bclloq;
108 LIBRI l
belloq; ad ea praftanda altcrum adigerc,- aut in cadcm civitaCe fi
vivamus, contra cundcm a^lio datur hoc autcm modo dcbita bcl-
:
lo vindicafi, aut adionc intcntata extorqucri non poflunt. Perfc-?

dum jus autores frcquenter folent cxprimerc, addito vocabulo JuL
V. Âllc [uojure hoc poftulat. Quod autem aUa nobis perfcdc, alia
impcrfecSe debeantur, caufa eft, inter cos quidem, qui in naturaH U-
bertate invicem vivunt, diverlitas pra^ccptorum juris naturalis, quo-
rum alia ad efle, alia duntaxat ad benc eile focietatis faciunt. Un-
de cum minus nccefTarium fit, hsec quam illa akcri cxhiberi ; ratio-
nis quoqi eft, illa quam h^c rigidiori pofle modo exigi. Accedit,
quod circa illa fere padlum intercedat, circa ha^c non itcm adcoq; ',
cum h^c cujusq; pudori ac confcicnti^ rclinquantur, incongrucns

erat, talia ab altcro pcr vim extorquerc, nifi fors gravis neceflfitas
fubigat. Verum in civitatibus difcrimcn illud cx lcgibus civilibus,
adionem dantibus aut negantibus, oritur; utplurimum
etfi civitatcs
hcic juris naturalis vcfl:igia'fint fccuta^, nifi qua peculiarcs ipfarum

rationcs diverfum fuadcrent
Quando igitur exhibentur ahcui adioncs aut res, qu^ illi
. 8.
ex jurcduntaxat impcrfcdo debentur, auc quando adverfus alterum
excrcentur adiones in commercium non venicntcs, communiter
dicitur obfcrvari juflitia univcrfalis. Ut quando quis confilio, rc,
aut opera egenti fubvenit, &
officia pictatis, rcvercnti^, gratianimi,
humanitatis,, bcneficentisB cxhibct, adverfus quos ifta cxhibere tenc-
tur. Ha;c jufliitia illud tantum fpcdat, ut pr^ftetur,quod alteri de-
betur, non attendcndo, num id quod prjcftatur, fitcequalc cauf^ illi,
ob quam quid debetur, an minus. Sic grati animi officio facisfit, fi
quantum per facultaccs Hcct, rcponatunetiamfibeneficium forston-
gc fupra fuerit. Aft quando alicui cxhibentur adioncs, in com-
mercium venientes, aut quibusres aliqua in alterum transfertur, ad
quamillcjus perfedum habebat, juflitia particularis dicicur.
. p. Jus porro ifthoc oritur vcl fingulis cx pado (tacito, aut
. expreflTo) cum rocictate aliquainito hocfine, utipfiusmembra fiant;

vcl focietati cx pado eodem cum fingulis, ut eos fibi membra adjun-
gaL:-Vel oritur dcniq; ex padtis quorumlibet cum quibuslibct circa
rcs &
CAPUT. VII. lop
rcs & adiiones in
commercium venicntes. Ubi exercencur ea, quae
ex palo fociccads cum membro, aut mcmbri cum fociecatc ob fi=
nem jarn didum inito debentur, vocacurjufticiadi/tribuciva. Quan-
docunq, cnim aliquis in fociecacem recipicur, tale padum cxpreflc
auc cacicc inicur inter fociccac-em, & membrum recipiendum, quod
fbciecas quidem racam parcem cribuere dc bonis, quae fo-
velic huic
ciecaci, uc cali, compecunc; membrum vero promictit, quod pro ra-^
ta parte velit ferre oncra, quse ad focietatem, quatalem, fervandam

faciunc. Determinatio autem ratx partis de bonis focio adfignan
dis fic fecundum a?fi:imationem operze, aut fumtuum impenforum
ad focietatem qua talem fervandam, fpedlacorum in proporcione
ad aliorum ejus fociecacis membrorum operam, auc fumcus impen-
fos. Uci concra dccerminacio rac^ parcis de oneribus mcmbro im-
ponendis fic fecundum seftimacionem commodorum, quje illud ex
fociccace percipic, fpcdlacorum in proporcione ad commoda, abali-
is mcmbris e fociecate percepca. Inde cumucplurimumunum mem-
brnm plus conferat ad focietatem confervandam ,
quam alterum,
& unum quoq; pr^ altero plus commodi ex cadem hauriat ; facilc
patec racio, cur pofitis pluribus perfonis, pofitaqyinter easdem inse-
qualitate, in jufi:icia obfcrvandaajqualitascomparatae
difiribuciva fit
Qux in hoc confifi:it, ut quomodo fe habet dignitas fcu meritum

unius ad dignitatem alterius ; fic fe quoq; habcat prsemium unius
ad prxmium alterius. Nam, uti loquitur Ph/k Juddm de Monarchia,
dqualia dignitateimâribm tribuere efi imzquntlitas. Sic v. g. fi dift:ri-
buenda fint VI. inter Cajum, Sejum, &
Titium, pofito Titij merita
fuperare merita Caji triplo, duplo Seji, Titio danda erunt III. Sejo II
Cajo I. Nec ad hanc ^qualitatcra requiritur, ut pr^mium fimpli-
citer exscquec mcritum perfonse; fed fuflBcit, ut quam proportio-
nem habct digniras unius ad dignitatcm alterius, eandcm quoq; ha-
bcat porcio de rc illacommuni ad porcionem akerius. Idcmeciam
ad onera imponen^-debcc adplicari. At.vero quod Hobb. de cive
c, $. . S. aequalicacimpciftivje, qux in hac jufiicije fpccie obfervatur,
evertendx adfcrt: de meo mc diftribuere pofieplusmcrenti minus,
minufq; mercnti plus dare, modo id dedero, quod padtus fum,
O 5
allato
Ilo LIBRI I.
allaco pronunciaco Salvatoris noftriAf^//^/?.XX.r3. id fane ad rem fii-

hil facic. Nam in allegato dido oftcndicur, non peccarc in jufliti-
am commucacivam, (qu^ contradum locacionis condud:ionis re-
gic) qui cx liberalicace quibufdam largiorem quam pro merico cri-
buic mercedem, auc mercedi, quarex juftitia commutativa debetur,
aliquidex liberalitace, qua fub lc comprehendic juflicia univerfalisj
adjicic,
modo ca^ceris, quam padi fucrunc mcrcedcm, non denegec.
Sed quid hoc ad noftram ju/liciam diftribucivam fecundum quam
?
de re, ad quam plures pcrfedlum jus, fed racione quancicacis velut

inxquale, habenc, rata porcio affignanda. Vocabulum aucem du
finbuendi^ in hoc exemplo occurrens, haucquidquam innuic, fadum
id ad jufticiam didribucivam pertinere; fed plures fuifle mercenari-
os, quibus fua cuiq;merces,exjuftitiautiq,commutativa,fuerac dan-
da. Circa difficulcaces aucem, quas Grotim Ll. c.i. .8. movec, ob-
fcrvandum, ipfius jufticiam explecricem cum commucaciva, &
accri-
bucricem cum di/lribuciva haucquidquam adamuffim coinciderej

neq; divifionem ipfius eodem cum noflra fundamenco nici. Nam
iJla nobis defumicur ab ipfa pociflimum maccria, quse debecur, &ex
debendi originci ipHaucem a modo, & veluc incenfione, qua quid
debccur. Unde ratio adparet, quare diflributio lucri incontradufo-
ciecacis illi ad jufliciam explecricem, nobis ad diflribucivam percinc-
ac. Ecfi uc in contradu fociecacis proporcio gcomecrica obfervecur,
cx accidenceefl; cum non neceffum fit, ut focii insquaHa contule-
rint, fed potuerint etiam xquaha conculiflc. Quc) facflo. fimplex erie
aequahtas in partibus lucri. Girca illud auccm cxemplum; fi mui
idntumapHs inveniatufad munm fublicum^non aliaquam fimfltci com-^
menfwne attrtbutiofiet : ulterius difpicicndum, an ifle ad illudmunus
habeat jus perfelum, an imperfctftum. Si hoc, ad juflitiam univcr-
falem id excmplum pcrcincbic fini]hid,agnofcimusquodcircapro-
:
porcionem monec, ucphirimum, non fcmper in juflicia diflributiva

locum habere proporcionem gcometricam. ^cq; vero nos difcri-
men ucriusq; juflitise ab ufu diverfse proporciwis defumfimus. Sic
& lcgaca affignarc non ad diflribucivam, fcd ad univcrfalem jufli-
siam fpcdac. Ecquando civitas de comnûni reddic, quod civium
quidam
CAPUT VII, III
quidam publicum impenderunt, commutaciva , non diftributiva

in
exercetur ; quia caufa dcbendi non oricurexpado, quocivi-
juflicia
-
cas civem recepic, fed ex peculiari, & diverfo plane contradu.
. 10. Aft fi alicui exhibeancur, qux debencur cx padlo rcci-
I
proco, circa res & acliones in commcrcium vcnienccs, vocatur jufti-
; tia commucativa. F.a pad:a cum hoc fpcdent, ut pro mea re, auc
aftionc in commcrcium veniente ab alcero accipiam rem auc adio-

nem sequipolientem, faltcm quai mea ceflimatione ad-
talis fit, facilc
i paret ratio, cur ha*c juftiti^ fpccies rcquirat eequalitatem fimplicem,

i quam vulgo arithmeticam proporcioncm, nefcio an admcntcmMa-
I thematicorum vocant; etfi Vktarchti^ de amare fraterno vocabulum
i
dfjSiut^4ix-'^? civaXo^ccg invulgari illofcnfu ufurpct. Adcoq;heic rcs auc
adio in commcrcium veniens alteri, quod pro ca datur, autprêfta-

cur, exadc quantummorahs fert^ftimacio, refpondcrc debet. Nam
quod Hohbes de O^ve c, 5. . (S. objicit ; Ji rcs noftra^ 'vendamm, cjuanti
foJJumm> mjuriam emtofi nonferi^qui idvoluit^ (^'fetiit ; infra pluribus
excutietur. De juftitia vindicativa, qua; cx mcntc noftra pcculia-
rcm fpecicm conftituit, infra commodior agcndi locus.
crit
, IL Opera; pretium quoq; fueritGroDij fentcntiam fuper jufli-
tia cxpendifle, quam ille, neglefta differcntia univerfaHs, particu- &

laris jufbitia^, in exp/etricem^ âttrihutricem difpcfcic; cujus di fcrimen
fundatur in divcrfitate juris, quod quis ad aUquid ab altcro accipi-
endum habct ; quod perfedum, vcl impcrfedum feu apti-
efi vel
tudo. Adcoq; ille adus ad juflitiam cxpletriccm, quan-
ipfi pcrtinet
do alicui rribuitur id, qiiodcx jureperfedoci debebatur^quodq-jurc
fuo poftularc potcrat: ad juflitiam autem attribucriccm quando ,
tribuicur, quod ex jure duncaxat imperfedo dcbebacur. Racio au-

tem iftarum appellacionum harc vidccur, Quod ex jure perfedo
mihi debecur^ id aliquomodojammcumeflcintclligitur,ficutquam-
diu idcm non fucrit cxhibitum, aliquid mei abefle judicccur. Ideo
& nomina iil patrimyonio noflro rcputantur, &in folucum aliisccdi
poflunt. Unde î accipiam quod cx jure pcrfcdo dcbetur, non ali-
quid novi mihi tribuitur, fed res duntax-ac, qu^ abcrat, & cujuslo-
cum cantifper fuflincbat adio, cxplecun Sicut v, g. quj Lbrum ex
, biblio-
,
112
^
LIBRI I. -
bibliotheca mea commcdato fumpfit, eo reilituto illam non auget

fed lacunam duntaxat explet. Verum ad quse accipienda jus im^
perfedum tantum habeo, illa pro meis nondum reputarc, aut ii
patrimonio meo numerarc pollum ; cum ea ab alterius pudore deJ
pendcant, neq^ idem violento aUquo medio ad eadem pra:/l:andi
poffit adigi. Unde ridiculum foret, v.g. il mendicus ftipem, quan
ab opulento viro expedlat, furori loco pretij pro calceo vclit dele-"
gare. Adeoq; qui ex jure imperfedo quid alteri prjeftat, revera ipfi
aliquid attribuit, quod pro fuo antea habere non poterat. Atq;hinc
Grotim ifthanc juftitiam vocat comitem earum virtutum, quse aliis
hominibus utiHtatem afferunt,putaIiheralitads,mifericordi^, huma-
nitatis, & fimilium. Nam ad talia. habenda aliis jus duntaxat imper-
fedluni competit. Quod autem Grotim huc quoq; refert providen-
tiam redlricem, id potiflimum arbitror pertinere ad illa prarmia di-
flribuenda, ad qua:' cives jus duntaxat impcrfedlum habent; ubi licec
amplior diftribuenti fit libertas, quam circa ea, quse ex contradu de-
bentuf ; tamen confuItifTimum fuerit, heic quoq'; meritorumcujufq;
rationem habcrc, praevcniendis querelis, & afmulationi. Quo fpe-
dlat illud rfocratis ArcopagiticoyUhi de antiquis rcip. Athenienfis admi-
niilratoribus agit: fii^^v ^' civnlg cnjvs^d/^r^ w^'5 70 nuAc^g oiniiv tvjv
ttdAiv, oli ^volv \ov]^roiv vofJLtô^svcqv eive^, f(^ 775? fjSl^j ^.viiv aTmaiv ^^vsfjt^-
tîj IV? '^ 'Hfr^Q '70 -^ST^diJKov sKci<îQy chc i^yvoav r^^ruv tjjV ^(^pv^nfJMTi^v, ecTi^d
iTJv (jS^ dwmv dîSouv r^g ^n^s^g f(^ Ttvvripig dTnioxif/cc^cv, wg y îKotiav âuv
i^v '^ >lclJ' cLîetv snaqov nfxooauv ^ Ko^d^nauv tsfit^pSv'^. Plurimfim4Utem

illis ad remp. hene gerendamy ({uod cumJuo exiflimentur aqvalita-^
profuit
tis genera^ quorum alterum unum d^ tdem (ingulis, alterum unicui^ quod
c&nvenit tribmt^ non ignorarunty utra utrt prdferenda ejfet: fediliamqm-

dem tnqualitatem^ qute bonos maiosfj^ tkdcm rehm dignatur^ ut iniquam
rejecerunt; eam autemj qu^s umcuii% pô merito honores pâmia^ attri-
huity fequendam fibt^ Quare autem Grotim
pr^kabendam^^ duxerunt.
reccjjfis Arill:otelicorum non fuer-it, hanc ipferationem
terminis ufus
affert. Vocabulum oumTâHhKfic, commurativ^ juftitias ideo exple-
trici examuffim non quadrat, quod ut pofTeflor rei meae illam mihi
rcddat, non cfl (k mjyci?^clyf/,dl(-3 & tamen ad jiiftitiam cxpletricem

^ perti-
CAPUT VII. Ii|
percinct. mihi perfedlum fit rcm m.eam abs qpcvis

Scilicetutut jus
I
poileflbre vindicandi, non tamen adio mea fundatur fuper fynal-
'lagmate,aut fupcr contra6tu aliquo cxpreflb, quemcum ipfodc re-
ijflicuenda re iniverimj fcd nil aliud probandum mihi incumbit,
quam dominium ad me fpedare. Ergo da:cur aclus juftki^ explc-.
tricisj circa quem non intervenit mjyaTkayfjLo.. Vocabulurn av tcm
hcin(jb^%v.t^]w9iitix ideo attributrici undiquaq'; non congruit, quia
\^^MfjLHv fubinnuit plurcs, inter quos diftributio debetfieri. Atqui
juflitia attributrix exercetur, ctiam quando uni duntaxac quid prae
ftatur, ad quod ipfe folus erat aptus. .
. 12. Ariflotclis genuina mens fuper fpeciebus juftitia?, quan-

tum nobis licuit aflequj, ha;c videtur. Juflitia univerfaUs, quae ipfi
cfl, 77?? oA? dpsTTic: j^rimg aôv umverfi^îrtiitts ufm efga alifm^ Ni~
ifoV
com. V. c.f. virtus efl, qua: ad omnes homines pertinet. Particula-
ris juflitiae tres facit fpecies ; wmm^^nyL^^v.riv, diftributivam, quse
Cernitur cv to7? 2lgbvof/^c^g ti %(jLYiqs tj j^t^fjLdThiVi rj TUiv cl^.&)V, otzi fis^^^TOi^
KOivoovycn T^? T^Xîlnag: in difiributiomhm Aut hdm?'um> aufpecfdniarumjaut
cMerarum rerum, qu^ dividi m eos pojfiint, qui. ejmdem civitatis ârtici-
pes funt. Altera îop&oJliK^, correîvay qu^ in corrigendis mjvsCfh. dyyL&m
confiflit; quorum aUa
ipfi funt fpontanca, alia invita. Ilk ra-
ultroneo confenfu conftant^ uc funt cmtio venditio, lo-
voLTkciyfictTzt
C^tio condudlio, mutuum, depofitum, ufura, fponfio. Hc in cri-

minibus ccrnuntur ; in quibus co nomine avva/^âyfia, invitum /latu-
itur, quod v.g. in furto rcs mca mc invito ad furcm tranfit; ex quo
.inajquahtas oritur, uc ille plus quam debebat, ego minus habeam,

Quae fic corrigcnda eft, uc quantum ille plus habet, ipfi dcmatur,
mihiq; addatur. Et ifla corredio fecundum proportionem arith-
meticam proprie fic didam inftituicur. vid. joh. a Felden ad Grotij 1.1.
ij-c. I. . 8. Atq; hcC dua! fpecies juflitias proprie, aut prsecipue ad eos
l
pertinent, qui in civitatibus cum impcrio funt. Horum enim eft,
1
non privatorun:, de publicis bonis intcr fingulos diflribucrc, & insc-
I
qualitatcs in .contradibus, aut ex delidis ortas corrigere, & ad^qua-
j
litatem rcducere. Ari/iot. Nic.V. 7, i^ dîKov tSto, dvioovh, \<m(Hv-
c.
TFn^r^ îKu^g, Injujium hoc, cumfit m^quale., icquare ionatur judex.

P Tertia
.
114 LIBRI I.
Tercia juflici^ fpccics ipfi efl 'ndvli^'7nv&oc, malidtio.qu^ permuca-

tiones rerum,per homines invicem fala?, reguncurjdum res diver-
fje & in^quales comparacione inter ipfas fad:a, ad leges proporciq-.
nis geomecricse demum exjequancur v.g. fi permutandus fic calcc-

,"
U5 & equusj prius inquirendum, quocics calcci precium equus con-

tineac, & pofico duodecies id cbncincri, w a>777T557î/^-o(; fi quis
fuerir,
pro uno equo duodecim calccos acceperic. vid. Ariftoi. Nic.V. c.g.
& MichaelBp''cJim ad d.l. Acq; ifthoc oivlfm-mvôc excrccre cam inpri-
varos, quam Quod auccm dixiraus, cx mcncc
in imperances cadic.
Ariflocehs aliam jufbiciae fpeciem omnibus hominibus efTe commu-
ncm, aliam ad magiflracus &
judiccs duncaxacauc prxcipue percinc-
rc; id facilc agnofcent, qui penicius infpedo iflius opcrc morahdc-
prehcnderinc, eundcm in defignandis vircucibus fempcr ob oculos
habuide ideam ahquam civicacis Greecanica?. In qua cum non ea-
dem omnibus civibus munia mcumbcrcnc, mirum non efl:, ipfum
nonnullas tradidifle vircuces, qua: non nifi in cercum genus civi-_
um cadcrenc-.
. 13. Hohbef.de civcc. 3. .S. &
tevUth. c. l^. jufliciam vidc-
^
cur tancum uniformem facerc, quac nihil aliud fit, quam fervacio fi-
dei, & padorum implecio. Rc commucativam quidcm aitconfidc-
rari in concradibus pcrmucacoriis cmcione vcndicione , locacione
,
condudione, mucui dacione & reddicione, & fimihbus. Jufliriam

autem dillribucivam , ecfi improprie did-am, exerceri ab arbicro,
quando cuiq'; parcium, quce inipfumcompromiferunc, addicir,quod
ipfi debccur. Neq; aham asquahcaccm in juflitia obfervari, quam
iflrhanc, quod cum arqualcs namra omnes debeac
fimus, alccr non
fibi arrogarc plus juris, quam alceri concedat, nifi id juris per pada
fibi fueric adquificum. Forro cum Tnjuria, five adio auc omifTio in-
iufta, cx rpfius mcnce, idem fic, quod padi violatio, exinde conclu-
dic^ injuriam non poflefieri, nifi ci, quicum quis padus cft. Cujus
fencentice fuse rationcm pecitex illo fuo dogmatc de jure in omnia
a natura conceflb, lacius quam p^r erat extcnfo; quafi cum citra
padum, quo quis jiire fuo decefftrit, illudq; in alterum transculerir,
cuivis jus fit faciendi erga alcer um qua^cunqj veiic^ is aucem, qui
|ure
CAPUT VII. ijf
i jare fuo Utitur, injuriam non faciat. ConE

GdJJendm Sjntdgm.jhUof
tpmri part. 5. c. 2<y. 27- Fnimvcro infra pluribus oflendemus , jus
illud in omnia non polTe ulterius cxcendi, quam quod natura con-
ccdac homini uti omnibus mcdiis, qux reda ratio judicac faccre ad
ipfius confcrvationem flabilem, acq; diucurnamj ficut &clp/e c. 1,
. 7. in definicioncy^m ufum rationts pofuic. Jam auccm fanaracio
nunquam di(âbic,per mcramlibidincm alceri efle infcrcndajCX quibus
,
ille non pofTit non ad bellum, & reciprocam lcedendi cupidincm
{ incicari. Deinde abfurdum efl, jus fingerc, quod nuUum cfFcdûni
in ordine advcrfus alios obcincac. Nam in moralibus non cfle, &
nullum habere cffedum idem ferc efl.' Afl quale jus eft, cui alcer
pari jure poflSc rcfiflcrc? Quis dixcric, me jus habcre alteri quid im-
perandi, fi ille pari jurc imperaca mea pocefl negligcrc? Auc me jus
habcre verberibus quempiam csedendi , fi pari jure & cum foenore
illa mihi reponi queunc ? Igitur certum efl^ calia akcri faciendi jus
ihaurquaquam cffe; & qui ifla facic, cum y7;?^y^r(f faciac, injurh-m
inferre. Contra alccri jus eft, ne fibi caHa abalio inferantur; quibus
illacis, injuria utiq, eidem fic. Unde jus iliud, quo violacoinjuria di-
i
citurficri, nonex folo padlo cum aliisqua!fitum,fcd quoddamctiam
ab ipfa natura,fme incervenicnce fado humano, dacumfuic; adeoq;
\
falfum cfl,injuriam ficri pofTc nemini, nifi quicum pa5tum inicum,
aut cui donoquid datum fit. Scd & quod juflitia non minus,quam
i
dominium rcrum civitatibus demumfuam debeat origincm, quod
Jdem Leviath. d.c. affcric; id falfum cfle aHo loco oflendemus. Ex
didlis eciam incelhgicur, quanquam aHas damnum, & injuria omni-
no differanc, & ficri queac, uc fola injuria in unum, damnum in al-
tcrum rcdundct; tamen hautquaquam admittendum, quod Hobbe-
fim d.l.Vi^tmv innuerc, nudo darnno affici, non injuria, cui quid
I
fubtrahitur aut qui l^ditur ab co, quicum nihil padus eft.
, Ncq;
I
excmpla, quibus fuam fententiam flabilire vult, fatis quadrant. Di-
! cit,7/ dominff< fervo , qui ohedtentiam [ibi pa6tm efiy mperet^ ut pecumam
tertio numerct^ 'velbeneficium conferat, is (inon faciat, damnum quidem

tertio., injuriam autem domino joh facit . Verum fi pecuniam dcbitam
juffus foIVcre fcrvus non folvcrit;, damnum non patiecur credicor,
P 2 cui
IK^ [LIBRI L
cui falva advcrfiis dominum manec adio. Nec fi beneficium juflus
dare fervus non dederic, aker damnum pafTus cft. Pr^cerquam
enim quod bcneficio, ucpoce indebico, non accepco damnum pro-
prie di(5lum non accipiacur j
(vid. Grot.l. 2. C.I7. . 2.) etiam alceri li-
cebic apud dommum conqueri demalicia fervijqui fine dubioiftum

hoc impune ferre non finec. Ec fi vcl maxime ifti tcrcio injuriam
fervus non fecit, non camen ideo fecic, quod jure pocerac ; cum al-
teri uciq; fupcr fcrvo jufla conquerendi caufa fuppccac. Alcerum
cxemplum/^ LeviafhAtd. proponicur: frivath qmmvicem debent,re'
mitterefojfmt-y fedfurtayC^deâliM^^ viQlentiaSyquthm Ufi fueruntjmn
ôjfmt : qma denegatto.ne debiti ipft tantum injuria ^fficwntur ; per cri-
mina. antem ijla violatur qtioj^y qm civitatis perjonam repr^Jentat^ feu le-
gislator. Quae concedimus, modoinde non infcracur; per crimina
illi quoq;, qui Isefus eft, injuriam non fuiife fadam. Sed prouc de
Crje d. L hoc proponicur, nullo modo ferri poccfl, Dicic ; m civitA'
tcfiquis alicui noceat, quicum mhil paû6 eftj, dcmnum eiinjert cui md^
lum; injuriam foli illh quitotiui civitatis poteftatem habet, Quidf an
qui me Isedic civisnon mihi, fcd Auc, fi vel
foli rcgi injûriam facic?
maximc daremus, naturaU vivuat, jus ino-
incer eos, qui in libercatc
mnia obtinere, id quoq; inter cives ejusdem reip. locum habebit?
Qui fane comraunem dominum agnofcunc, Namquodfubjungk;
fits qui damnum accipity injuriam expoftularetg is qui fecityfic diceret squid
tu mihi f quare e.gofacerem tuopofm^ quam meo libitu, fiqmdem> quin tu
tuo non meo arhitratufacias, non impedio? tancum ab^fl, ut^ licec nulla
pacta pecuHaria intercejjerintj in hac orationc mhil reprehendendumjit^
ut potius a fenfu communi eum difceffifle fmt judicaturi homines,
qui hac exceptione l^fi querelas repulfurum fc fperaveric. Id ta-
men rede ab Lodem d. 1. obfervatur ; mjuftitidi vocahulum fignificare
relative adlegem; injuria autem tum ad legem^ tum adperfbnam certam.
Nam ubi quid injuftum efb fadum , omnes id injuftum vocare pos-
omnibus id injuftum eft. Sed injuriafada efTc pocuic, non
funt, feu
lamcn mihi, vel ilfi, fed alii; & quandoq; neminiprivaco, fed civi-
Eati tancum; v. g.in cafdcpcr duellum ex provocacione fadta. Nam
de injuria fibi fada ne ipfe quidem, qui lccfus eft, qucri poceft,, ideo
quia^
CAPUT VII. 117
quia conrcnfic in aleam pugnse legibus veticae. Sed legislatori utlq;

Violatum fuum intcrdidlum exfequi fas erit.
. 14. Cognito quid jufticia fic, facile de injuflitia, ejusq; fpc-
cicbus colJigcrc iicet fimulq; quod adio injuflafic, qua? cx pro^rc^
;
fi prave adplicatur ad pcrfonam, cui diverfa debebatur, aut quando
dcnegatur alicui> quod ipfi debebatur. Injuftum quippe efl, inferre

alteri quid mali, quod nobis infereridi poteflas non crat; aut dcnc-
gare vel eripere quid boni, quod ipfi debebatur. Nam bona c|us
funt naturap, uc cuivis citra caufam tribui poflinc, fiquidem id fiat ci-
tra fraudem tertii: &
mala, quajquis meritus efl, citra injuriam ipil
non inferre poffumus, fi id aliis damno non fit. Adeoq; injuffca
adio vcl infcrc, quod irifcrre non debcbat, vel aufert, quod auferrc
non debcbat, vel denegat, quod tribuere debebat. Nam & a6lianis
debit^ ncgatio flve incermi/Tio moralicer pro adHonecenfectir.
. if . Cjeterum ex projerefi fufcepca,
folct injufta adlio qu^ &
jus akerius perfedum lêdit, uno vocabulo dici injurU. De qua uc
accurate percipiatur, fciendum, aliqueml^di pofletriplicimodo jvcl
ut dencgctur, quod ipfe debebat habere; vel uc ipfi fuum, quodjam
habec, auferatur,vel uc mali quid inferatur, cuius inferendi poteftas
altcri non erat. Circa priorem modum e(l obfcrvandum, debcri
aliquid alicui vel exmero jure naturse, ita tamen, utad fea perfe<fûm
jus non habcac,utifunc officia humanicacis^bencficentise, grati animi;
'Velex pado, eoq; vel pcculiari, vel contento in obligatione noftra
ad lcges civiies, qua nos adftringimus ad prajflânda ea, quse leges
iflas alteri jubent exhibere. Haec fi denegantur alicui, proprie inju-
ria dicitur: non autem fi ifla, eciamfi in jus nacur^ pcccecur. Neq;
Vcro per ipfum jus naturie vi ad ifta prseflanda alcerum licee adi-
gcre, faJccm ubi impcriuni in ifhim non competic, nifl fors necefli-
tasurgeac; quippe cum iflorum genius officiorum requirac, ut ul
tro, & cicra metum poenae prarftencur.
Et hadcnus duntaxacvc-
rum efl: illud Hobbfcfianum; injuriam non fieri nifi ei, quicum pa-
<Stum incerceflit. Atvero, quando alic;ui invito, non laccfTenti, &
dedita opcra maluminfertur, fiveerepto bono quopiam, quodjam
. po/TidebaCj flve infii6lo pofitivemaloâliquo,^ fcmpcr injuria fic^
m LIBRI I.
iive padum
incercefTerit, five non. Jd cnim cuilibct homini natura
nc ab altcro hominc ipfi citra ancegrcflum fuum meri-
juris rribuir,
tum mali quid inferacur: ncq;homini fas cH, ut ipCc alrcrum non
laccflitus Isedat, nifi quantum ncccflitas impcrij excrccndi poftula-
Vcrit. AddimuSy ô^lace/sUm. Kam adinjuriam rcquiritur quoqj
i^ TTôTi^Vyi prius. d 'yb ototi sTmSsi f(^ T3 cwjo dtfliTnnuiVy ^ ôK&i ciîHeiv,
JSlam qui pê^taêa^ quodfajf^ eftj idemvicifmfacity injuriam jaceremi-

'
nime videtur, Arijlot. V. c. if.

Nicem. 1. ,
. Id". Porro ad injuriam propric didlam rcquiritur, ut expro-

asrcfij & de/linato confilio altcri noccndi, aut^gre facicndi, procefl
fcrit. Inde non folent injurice vcnirc nominc ejusmodi larfioncs,
quce cafu fortuitofiunt abignaro,& invitoiputa, fi milcs, dum ja-
loco folito tranfcuntem trajecerit; aut fi putator

culis fe exercet in
in medio fundo ramum in aliquem, cui nullumibi verfandi jus,im-
provifo dejeccrit. KpwdAnti^hontemorat. 7.quipuerum jaculotra-
jeccrat, ita cxcufatur; non vetitu oferam dabat,Jedjuftis: ne^ interje
exercentes^fedin ordine eorum^qmjaculabantuf^jaculatuseji: nefjâjco-
fo aberrans, in eos, qui ajcopo dijcejjerant.^ jacuiatm ûerum attigit^Jed <?-
mnia reSfe, ut fthi propofuerat faciens:, mhii quod nollet fecit -pajjm . quidem
Jcopumy qucm petebaty attingere frohibitm. Quo facit illud Arijlot. Nic.
V. C. lO. d.îKnixa yii cincLjOTreccytjfzet a^;<î roo eHHaia) >ic^ aHHuioi. JuJtCt
velinjujle JaEiumJôntKneOi^ invito defnitur. Item liuv fs^^Xoyoiq n
pAd^f] ysn^cLjf ciTvx^f^ta. ûando prater rationcm evenerif idfa, infor-
tunium eji. oruv 'j fi^ 'SiÂcyoiig,cltV |^
yccKiag, dfidpryifj.a.. ûando ve-
ro nonfrdter rationem, Jedjine tamen viticpccatum. Adqucmlocum
MichaeiBpheftm: Lêfiones aii ex tgnoratwne jmnt 3 ^
invitis nobisâiid.
ex ^ Jfonte.
cognitione, 'Bartim atttem, qm ex ignorationefunt, aiia^rA'
ter rationem (^ inojînato effjciuntm\ aii< invoiuntarm qmdem Junt,non
inopinato tamen\ ^ prater rationem mjertintur. Vum dixerit autem
Ujienes quA ex ignoraticne injeruntur, communi ncmine errofes acpecca-
ta apfeilari ; Jubdivijionem quandam Jacit^ inquitêas qu pr^ter ratio-
nemfunt, mjortunia; qua nonfrater rationem, eodem quo genus nomme
vocari feccata: Sunt autemfrater rationem, ea qua ^rdter exfeîatio-
nem &
mofmato rarg cmtmgunt', ut fi qm dum reênte fores aferit,
fatrem
CAPUT. VII ^
K^
fammfmm illic prculfmt : aut dum in bcojdctiUtuf*, qud
dfiiftentem
j
mllus tranfire confiieverit, de imfrovifi forte quadam occurrentem emififi
\jamtelo vulnerarit. HC enim atj^ hujmmodi Cdtera inexpeâta, pr^
j
ter.^ opinionem evenerunt. Nunquam enim opnatm cffet quiipam 3 iliac
I
tranfiturum efje aliqtiem, qua nemo unquam tranfire "jifius fuerat. At
qualicet abignorante efficiuntur, non funt tamen inexêctata, (jr prater
rationemy dicuntur peecata , (jr errores. Nam qui in via iila aut loco,
. ubi multf verfari (onfueverunt, ve/effepoffunt,fiagfttandi artem excrcen-

\ do aliquem ferityfeccat : at^hujusmodi kfiopccatumnominatur, Peccat^
'
enim, inquit, eum ihfie quis^ prmcifiium caufi^t habuerit : in ipfo fiquidem
fuit princifitum, quatenUi m locum eum ad jaculandum fi contuiit,
qua
Acq; ejusmodi c:t,(/a^77?jU6 ICcis
tranfitur-os efie aliquos verifimile erat.
proprie eulpa dicicur, quam defcribunt commitci pcr ncgligenciam
&: impcriciam, quando quis negligit, & ignorat ea, quae fcirc & ob-
fervare debuifletac potuiflcc. Fjustres gradus faciunt.prouttrescon-
cipi poflunc gradus diligentia?, cujus omiflTio culpa eft. Eft quippe
diligentia communis omnium hominum, non acri ingenio vel in-
duflria cxcitata, fed velut cx fenfu communi dcfcendens. Eft dein
diligenria hominis magis cxculti, & ukra iiTam communcm, cuiU-
bct in rebus fuis propria , & quam hominum natura juxta cujusq;
folertiam & capacitatem rcqaint. Eil: deniq"; diligcnciaexadlifllmaj
quam non nifi accuratiflimus paterfamjn fuis rebus adhiber. Huic
quse opponitur culpa lcvifllma illi, levis , ijfti lata dici fuevit.
,
Cir-
ca culpam laram obfcrvant, eam dolo asquiparari in contralibus
& fimilibus negotiis civilibus, &
ubi dc rcparando damno agitur i
non itcm reatum non pcnitus toUar, fcd dunt?
in criminibus, etfi
xac minuac. Sed qucm cfFcdum levis, & levifTima cLTlna habeanc,
padlm ICti docenc, ubide prscftacionibus in concrailibus agunt_.
Enimvero quando quis pcr atfe9:us vehemcnces,adcoq; cum inccn-
tione duntaxat fcmiplcna ad lardendum alcerun impelliror, non
,
ideo ifla Ixfio ab injurise noca eximicur, utnc propccr candem inju=.
fti adpellacionem quis non flacim fbrciacur. Inde Artfiot. Nccm. d. h

,
izo LIBRI I.
xot 21^ lav^, ii^s TTDvyi^). i^^s >S 21^ fiox^^C^^^ '^ (siAcc^v!, qtuv <5''
i% ^j-
gupsatdjg^ ecbiKog i^ fJtô.xSvcJ^- ^'o KccA^g m sk S-v(z5 gsh h w^volag a^vs'
ictj* 8 }^ dpxa SvfjLoJ Ttdiojv, d?^^ opyiaug, At cum cogmfiem quidem^
fed fine tamenfr^confiiltdtwneagitqupspamimjufiejaûmefii ut junt
qu<z ex trajiuntj alns^ affecfibm, qm necejfarij, naturalesj^ homlnibus
accidunt^ ûi in hts enim Udtmt, ^};" feccant yinjufie quidem agunt
fiuntj^hticinJMJlefiaBai nondum tamen tnjufii oh hdc, ne ^ravi ipfi ho-
?mnes hahentuT'^ quipfc cum Upo ipfia ex fravitate minime e^venerit.Nam
cum ex eleîone Ufirit qutsfiiami tunc demum injufim ac pravm efi.
^ôcirca recte ea^ qu ex ira fiunt, non cfie ex frovidentiajudicdntur:
non emm frmcifiium iratm fiacitfifidqm ad iram frovocavtt.
affert^ qui
. ly. Deniq,- &
invico dcbec ficri, quae dicenda eft injuria,
Nam volenti non fieri injuriam , eciam communi fermone tricum
eft. Arifiot. NiCom.Y,c.lI. (ÂuttJs^clj t^ tsv -n? sKooVi ^^ rd d<!iKa 7m%H'
dhiiei]cju\ $'
^^V KCt)v. Ldditur igitur aliquis fionte, tnjufte patitur; ^
nullm tamen efi, qui injuriafionte afificiatur. Cujus racio cft, quia bo--
num,quod akcri volenci cripio, aut debitum,quod volenci non
prx/lo, condonacum mihi ab co cenfccur. Ac quis injuriam mefc-
cille dicet, fi quod donatur acceperim \ Nec pro malo reputari po-
tefl, quod quis quippe cum hialum abhorrenci-
fibi ipfe infcrri vulc,
am voluntatis neccflario involvat. Ubi tamen fupponitur, ut ho-
mo plcno rationis ufu gaudeat, ncc violenco aUquo afFcdu extrafe
raptus Add. Ant. Matthaus de cnmen.froleg. c. 5. . 2. 5. Hohbefij
fit. ,
dcmonflratio de cive c. 3. . y xvi eo laborat, quod pr^fupponit,

injuriam non nifi in padi violationc confiflcre. Exinde etiam Ari-
ftot. Nicom. V. c. I)-. colligit, illum qui fcipfum per iram jugulavcrit,
non fibi faccre injuriam, {zA civitaci, quam vcl duce, vcl milite, vel
artiiice, vclaliquo hujusmodi miniflro privat.
Unde ctiam civitas,
utpotc abs tah homine ofFcnfa, eum mukare confuevit, illaca ipfius
cadaveri, ac mcmori^ aHqua ignominia. Add. Mtch. 'Bfhcfi ad d. 1.
Quanquam d. 1. aperte falfa fit illa Artftotelis fiententia. y ksKsv^ sctv^
ibV dTnKJsvm vcfi^.
ksMvh, aTmyipsv&i. lex nonjuhetyfieiffium
a. ^^ fz^
quemfitam occidere: qu^ autem non juhet., vetat. Ntfi iji KsXiv^v An-
ftoteli h.L idem quod permitterc iignificat-.. CAPUT
CAPUT Vm. TJI
CAPUT VUI.
DE ACTIONUM MORALIUM
QUANTITATE.
j-âHtttas aBiomm moralium abfo âlis tntenuofpijficiatinforohumam.
'i,,
Ima, (vino. 4. ûid Jit a^to perft6J:a feu compieta,

1
Is.âlis intentio requiratur tn foro di- s^âmitoi aîonumrelattva,
COnêquens c/l, utdeadionum moraiium quantitace paucis

vidfeamus, feu qua ratione c^dem seftimencur, & veluE
quancse concipiantur. Dcprehcndimus quippc atfliones ho-
minum voluntarias ^flimari vel ahfolute & in fcj vel relate
& ad mutuo. Circa abfolutam aîlimationcm infigne difcrimeri
fe
inter a6lionem bonam atq; malam occurrit'. In ad:ione enim bona,

11 cam formaliter & prsecife confideremus, nihil animadverrimus,
quod mdolem quancitads obcineat; cum ipfa bonitas in coinciden-

tia feu congruentia cum lege confiftat, cujus nuUa eflc menfura in-
teUigicur. Unde ctiam formalitcr & pra^cife fpedata a6i:io boiia non
eft altera mchor; etfi macerialiccr & rationc obje6ti,ncc non quoad
incenfionem oMigacionis, una fic prseflancior & nobihor alccra_5.
Mala aucem adio quoniama norma legis dcchnar, diftanciam uciq;
iTiajorcm auc minorcm a lege concipitur haberc , eoq; nomine
iinum peccacum eriam formahccr & in fc fpe^lacum, majus auc mi-
nus a^ftimari poceft ficud una curvitas magis a relicudine difcedit,
;
quam alcera. Quoniam aucem diftanna a legc, ii quis cam

ifthsec
xuriofius cum ahis fpeciebus quanricarisccmparare veht, ahquodin-
ftar anguh rc61ihnei haberc videcur,cujus mpgnicudoarcu circuh cx
puniSlo crurum communi tanquam centro defcripri, cruribus dil:is
incercepco,menfuratur: inde ohm,cumprima hujus difciphna; E/<?-
menta juvenilibus annis medirarcmur, arridebat fchemate ahquo

fpha:rico ilTa declarare. Qu^ nunc plano luber modo exponere,
cum ejusmodi arguri^ iflam magis, quam maturiorem ascatem dc-
ccrejudicentur.
. 2. Porro cum ad a<flionis bonitarem requiratur non ôlum,
ât fiat id quodlex jubct, fcd eriam uc fiac ea intentione, quae eicêm
:
legi efl conformis: indc adparer, ad hoCjiiradio aliqua perfedebo-

na babcatur, rcquiri,cum uc quod lege prasrcribicur juxta omnes
parces impleacurj cum uc agentis animum unicc cxcicec ftudium le-
gislacon promcum obfequium exhibcndi. Inde cum lege divina
iubeamur DKUM diligere ex coto cordc, ex cota anima, &cxomni-
bus viribus, ac proximum noilrum ficuc nos ipfos; manifeftumcft,
nullam adionem poflc DF.O adprobari canquam perfedc bonam,
nifi qnx cum plenirTima inccntione fucric fufccpca, & ubi agcns ni-
hil aliud propoficum fibi habuic, quam uc Crcacoris O. M. voluncsti i
faci.sfierec. F.oq^ magis, quod iflum ucpoce Kccpîoy^cJpiv ne minutifi]-

rna quidem aberracio auc vacillacio animi fugcre pofiir. Ifi:oc qui
cxpenderit,non temerc coram Deo probitatem fuam jadlarc fuftinefe,
. 5. Afi: in foro humano remifiiore dUigentia hcet dcfungi.
Cum enim lcgislatorcs humani latis fuislcgibus emolumencum civr-

tacis procuratum cant, quod plerumq',- pcr extcrius adionis cxcrci-
tium provenit, qua? dcmum cunq; fic agcncis intentio: inde ifii ferc
acquiefcunt, fi modo adus exterior lcge prasfcriptus fiac. F.oq'; ma-
gis, quod in rcccfiTus animi humani ipfis pcnecrare fic negacum, nec
inccncionem agencis hceat inceUigcrc, nifi per conjeluras, auc figna
in fenfus incurrencia, qux incer morcaleshautquidquam infalhbilem
generanc cognicioncm circa ea, qusein animo fuercvolucaca. Kinc
ifii adionum quancicacem sefiiimant duntaxac fenfuaUcer, feu proutt
fagacicatis humanir conditio, ac vitac civihsufus admictic; acparumj

fere funt foHciti, quamplena fuerit, & fincera agentis incentio, dum-|
modo hic exterius opus adprobavcric. In alionibus camen mahs i
utiq; ctiam inter homines major habetur ratio intencionis. Et qui-

dem ubi illa plane ahfuerit, quod contingit circa ca, quse cx igno-
rantiaaut crrore invmcibih fufcipiuntur, a6lio pro invitahabcbitur;
qusE uti impucari non folet agenti, ita &
quantitatemorah carere.
intelhgitur. De caccero quasvis atflionum malarum, qux cx prose-
reli fufcipicur, co deterior habetur, quofirmior ac plenior eadem
intcntio fucrit. Quam itidem judices humani, queis in adyta animt
penecrare non dacum, ex variis conjeturis atq; indiciis a;fi:imare fue-
ireruncj prouE aho loco pluribus cxponicur.
.4.Côd
CAPUT Vm. D3
j
. 4. Quod tutem adionum moralium Vclut materialc atti-
Inct, illa a<îo bona in fuo genere perfcda habetur, quse ultimum
quafi complcmcntum attigit, & cui nulla pars dcbita deeft. Intcr
cas, quae abperfcdione difcedunt, eo inferior qu^libet ccnfctur,
ifta
prout ab ifthac abfuerit, five pars aUqua pleno operi dcfuerit, five
intra conatum opus fubfliterit. Vice vcrfa autem ai:ionum mala-
rum in fuo generc dctcrrima habetur, qua? propofitum fincm plenc
aflecuta Eo minus autem maliti^ qu^q, obtinet, quo longius
eft.
citra ultimUm complementum fubftiterit. Ubi tamen circa objc6ta

adionum, prout lcgibus defignantur, obfervandum, eadcm cflc in
duplici potirfimum diftcrentia. Qusedam enim divifioncm admit-
tunt, qusedam fccus ; fcuqu^damita funt comparata, ut neccflum
ea aut tota exprimi per adionem, aut prorfus omitti, aut planc
fit,
contrarium fieri in quibufdam autcm ctiam aliqua duntaxat pars

:
poteft exprimi, rcliqua omitti, aut aHquid duntaxat oppofiti fieri.

tx in his itcrum ahquid difcriminis animadvertitur. QujEdam cnim
objcifla adionum, per leges defcripta, comprchenduntea, in qujc di-
vidi poflunt, tanquam fpccics. Sic affirmativa lex quinti pr^ccpti
in dccalogo, pcr Mofcn divinitus promulgato, cft fuccurre neccfti- :
tatibus corporis in quibus proximus tuus verfatur.

, Hafc comprc-
hendit fub fe velut fpecies confcrvationem vita-*, membrorum, fani-
averfioncm doioris, fuppedirationem alimcntorum temporc
tatis,
&c. Oppofita vero lex, qua; prohibet Iscdere corpus proxi-

famis,
mi, compleditur fub fe caedem, mutilationem,, vulnera, verbcra,mi-
nas, (vid. 1. Jf. . i. D. demjurifs.) &c. Sic fcxti prseccpti lex affir^
mativa, qui caftimoniam injungit, fub fe continet puritatem cogi-
cationum, verccundiam fcrmonis& geftuum, abftincntiam a vencrc
illicita, &:c. Lex oppofita impudiciciam prohibens complcfftitur
adulteria , fcortationem^ geftus, ac fcrmonesobfca?nos,cogitationes
Heic v. g. vcrba impudica propric non habent ad adulte-
fsedas.
rium inftar gradnsaut partis. Sed quia legislator divinus-Compen-
dij gratia fub una legc gcnerali multos adlus fpeciales voluit com-
prehendere ; indc folidum & integrum peccatum contra fcxtum pra*-
ceptum patravit a quc, qui fimphcitcr (cortatus eft, quam qui mce_
'
QL2 chatus
I%4 LIBRI I.
chacus ell. Unde circa hsecce objela, ubi non fic , quod lege prse-
cipitur, aut omirti illud neceflum ert:, auc concrarium fieri. Afl vc-
ro qu^dam objela a^flionum, per leges deccrminacas ita func divi-
fibiiia, uc ea, in qu^ dividi pollunc, concineanc ad modum parcium
incep-ralium. Ubi non ftacim cocum ed patrandum, cocumve omic-
tendum, auc cciam concrarium faciendum; fcd pocefl ejos pars dun-
taxac fieri, reliqvum omicci. Sic v.g. quando lex jubec operario
mercedem incegram exfolvi, ejus pars folvi, pars negari poccfl. Scd
quando ilH, cui quid dare debebam, non idfolum denego, Ccd &in^
fuper quid eidem fubcraho, aut maluminfero,prorfusalceriusfpecici
fic adio, qu priorem hauc contingit^.
. f. Pr^cerea cum aliqua adlio circa nobilius, alia

circa igno-
bilius objelum verfetur; ex una etiam plus boni, mahve, quam

ex altera proveniat: adparet hoc refpelu a6tionum quidem bona-
rum unam longe eile nobiliorem altcra ; vice verfa a6lionum &
malarum unam alcera longe deteriorem habcri. Qup fpedat pro-
prie illud Horattj ferm. \A,fat. 3, Nec vincet ratiohoc., tantundem ut pec-
cet, idema^j Qui teneros-caules aliem jrcgerit horti^ ht qui noclurnm di-
vum facfa legerit. Qîis. c{i 2iOI\Qnu.rcixiiim'mo relativa. Dequa
infra 1. Vill. c. 3. prolixius agitun
CAPUT IX:
DE ACTIONLIM MORALIU
IMPUTATIONE.
/ ImpHtatio aBnalis^
. 4. îd aheri ejflcaciter poÛ impMtari.
2. Impntatio ex gratia, j, Mentum quid?
j. Imputatio ex dehitv 6, ômodo ejfe^m aBionum moralium
deleantur.
Uid requiratur, ut a^tio alicui queat imputari, feu tanquam

ad aliquem percinens haberi, fuperius fatis ofbcnfum fuit. Su-
pereft ut videamus, qua rationc eadem a6lu imputetur, ha-
ftcnus ut ilk efledum aliquem moralem producatvel inip-
ô agente, vel in alio. Ubi prius feparandsB funta6liones,de quibus
lege difponitur, ab iis, quê in cajusqi arbicrio relidae func. Prioris
- gencriS'
CAPUT VIII. Uf
gcncris al:iones impuCari agenti dicuntur, quando ille poti/Timum,
qui circa eas lege difpofuir, agentem earundem autorcm declarat,fi-
mulqi eftedus ipfarum in i/lum adu redundare, aut in codem ha;-
rerc ftatuit. Pofterioris autem generis adliones imputari dicuntur,
, quando^ qui eas citra neceffitatem in alterius ufum & emolumentum
exercuit, fignificat, fefe m ipfius gratiam a6îonem fufcepifle, eoq;
nomine eundem fibi voiuifle obliringere. Fxfi pofteriorh^cce vo-
i
cabuli imputandi fignificatio frequentius apud Latinos autores oc-
i currat; prior apud Theologos &
Moraliftas fit tritifHma. Ma-
I
nifeflc autem dlfcrimen inter hanc &
illam imputationem adparet,
!
quod prior quidem ab latore aut cuflodc legis. tendatin agentem:
pofterior autem ab agente fcratur in eum, in cujus gratiam,& ufum
adlio fuic fufcepta_>.
. 2. Prioris imputationis vulgo circumfcrtur divifio, qua alia
dicitur fieri ex gratia, aha ex debito. Illa cf{-, quando quis in aH-
i
quem effedus aSionisa tertio patrat^, quos ifle fibi ahasjure vindi-
1 care non poterar, cx bcnevolentia dcrivat: vcl etiam ex ahcujus
i adione phis effedus in agcntem gratuito redundare facit,quamalias
'
cx ipfa in fe provenire aptum erar. Qualis imputatio duntaxatcirca
,
locum habet, circa odiofa non item. Quemadmodum
favorabilia
j cnim ea bonorum natura efl:,ut eriam grads alicuij, & citra prsetex-
tumcxhiberi queant; ita fiquis alteri bonum quodpiam fub nomi-
ne puri beneficij conferrc nolit^ licebic id facere fub titulo imputatê
adionis ahcujus, quas alias ad ipfum nonpertincbat, auc cujus intuitu
1
tale quid jure poftulare non poterat. Afl illud ratio non permittit,,
ut cx cjusmodi prsetcxtu in akerum velim derivare effedus adionis
malas, quse cum ipfo nuUam habet conncxionem, cumaliasifli effe-
dhis naturalem ipfius conditionem non fequerentur. Adeoq; in-
conveniens efl,ucex obtentu dchcli mere alicni cripiantur alicuij
qu^ natura cuivis homini ut taU dedir, aut imponantur, a quibus
I
gratis perpetiendis natura communi beneficio omnibus cavit. Sic
I
V. g. princeps filio nullis propriis arcibus infigni patris n;êrita impu-
tarc potcft, corumq"; intuitu honores ipfi alias non debitos conferre.
Aft ob patris dehdum innocentem filium poena afiicere, abfurdum eft.
QL 3
^^'
nS LIBRI L
Quanquam id fieri pofTit, uc delicûm patcfnum fit occafio, ne in

filium conferancur bona, aut uc &
illa eripiancur, qu non niri fub
ccrca lege in eum cranficura, auc ciurdem manfura cranc. Quo ipfo
tamenhaucquidquam cali maio involvicur, quod aJiasnacuraf ipfius
condicio refpuebac, Nam
nullo privilcgio nacura liberis cavic, uc
bona paccrna ipfi omnino poflideanc, auc uc ad ccrcos honores ad-
miccancur. Talia enim non nifi fub hac condicione eos manebant,
fiquidem a parencibus illsefa iisdcmfuiflenc cradica, auc nifl parcnces
ccrco fc delidi genere obfl:rinxiflrenc. Ncq,- dcccriori rorce,quamhu-
mana condicio admiccic, cfl:,qui, nullo a parcncibus acccpco pacrimo-
nio, fliarum flbi forcunarum aucor efle cogicur. Imo cx acroci* &
bus parencum dclidis eo ufq, procedi pocefl: concra Hberos innoxi-
os, uc excra civicatcm faccflerc adigancur.
illi Nam
a nacura ncmo
jus habcc, uc in hac velilla civicacc pcrpecuodegac, fed id juris fado
fuo auc aHcno adquiric; cui rccincndo h^c potcft adjundacfle con-
dicio, ut amiccacur, ubi ccrcum dclidlum abipfiusparencibus fucricad-
miflum. Poflcflloncm quippc alicujus juris a condicione cafuali fu-
fpcndi, rationi non rcpugnac. Qiianquam alicubi lcgcs civileshcic
juflio duriorcs cfle, nemo inficias iveric>.
. 5. Impucacio auccm ex dcbico in hoc confifl:ic,ut ii, quorum
intcrefl: adioncm non fa^flam, declarenc, eandem ad
fa<flam vcl
agcnccm pcrcincrc, inq; eundem rcdundacuros cfFedus, qui adioni
illi Unde fi in lege aliqua adlioni bona^ cercum fic
func afllgnari.
conflicucum pr^mium, ubi cufl:oslegis abaliquo ifl:am adionem pa-
tracam agnoveric, manifcfl:um cfl:, hunc iilud prcemium fuo jurc
pofle pccerc. Ubi aucem quis nude pro impcrio,&: cicra promifllim
prsemium fic, fufficcre ipfi dcbcc nuda fupcrioris
faccrc quid juflus
adprobacio; &
abundancis prasmii, loco erit habendum, ifl:ius oflPcn-
fam, quac fccus facicncem manfura erar, dcclin?fle. Vicc vcrfa, ubi
adio vccica fuic parraca, fi quis pro iflîus antore fucric agnicus, habec,
quod malum lcge definicum mcciiac. Qvcd fi aucem alii, ad quos
lcgum cuflodia &
cxfccucio non fpcdac, benc fala adprobavcrinc,
malc fala rcprchcnderinc, nihil prseccr exiftimacioncm agcncis ali-
quo modo inde afficicur. Ec huc adplicari pocefl: iJlud Pipdm Skuli
"
CAPUT IX. ny
ifi excetftk Teirefcldnis: .
en d f/S^ S7miv(^ sTraSAov dpsjtig d^dTntvov, d ^s
^dy(- lifxcêJa OcLvk6T^'(^ di'sv wkr^ynq. haus efi quafi quoddam uirtu-
tis trdmium nullo conftans fumtu : vituperium vero pcena eft vitij ahs^
.vulnere. Eil camen ulterius nofandum, quando plurium inccrcil,.

adionem aliquam fieri vel non fieri, ii unus eorum iftam non im-
pucaverit agcnti, c^cerorum juri, quod ab illo non dcpcnder, nihil
decederc. Sic ei, qui contra lcges injuriam mihi pofTum cgo
intulic,
condonare, quancum eadem me tangic. Quo ipfo camcn publicx

fuperiorum pr^cenfioni, 11 qua cft, nihil decedic. Sic quam Deus
pcccancibus indulgec veniam, jushumani fori non collit. Aflquod
omnes quorum incereft^ non imputanc, quoa^ efFclus morales pro
non fado habccur. Incerefl ftucem a^lionem aliquam fieri vel non
corum, qui func ad;ionis objedlum auc dircdorcs, e. advcrfus
ficri i.
quos adtio aliqua fufcipicur, & quibus illa bono vcl malo cediti auc
quibus cam dirigendipoccflas compecit. Unde fi injuriam, & is cui
fafta efl>& magiftracus, & Deus rcmifcric, ca moralicer pro non
fada cenfcbicur, ,^
. 4. Ab hac impntacione longe differc illa, qua agens fuam

aIioncm, quam omiccere poceraCj illi, in cujus ufum fufcepca fuic,
imputarc dicicur. Scilicec cum quis ricc praeflicic fibi pro imperio
injunda, adprobacionem fui fadli expci'icur cum a caeceris, cum im-
primis ab eo, qui injunxic. Mercedis quid infupcrpra^cendere hauc-
quidquam valcc, nifi quantum expreffe in legc fuerac promiilumo
Vid. Luc. XVII. 5>. 10. Eandem obrationem nemo poflulare pocefl,
oc fibi ad produccndum aliquod jus impuccturj quod adione mala,
perleges &
imperium fuperioris incerdida abftinuerici fedconcen-
quod nuda iftius adprobacio ipfius obfequium confcquacur.
tus eric,
Cum enim fecus, quam lcx jubebac, facienrem grave malum jurc
nianereCjifloc cfFugifie mercedis loco eric. Inde apud SenecamX. 4.
tontrov. 7. contradicicur illi, qui in aduitcrio deprehenfus a cyranno,
eum gladio excorco occiderat, &

pracmium cyrannicidii pecebac.
imfutat nobis, quod defrehenftis in aduiterio morinoluit. Etrc(fl:e Cicer
Fhdip:2, ncgac fc ideo Anconio devindlum^ quod abipfo occi/ijsnon
fucric. âlc hmeticmm cji). quod te ahjlmums nefaria fiekre? Alij
racio-
ns LiBRi r.
mioncm inde arceflunt , quod interminiones adionum, malarum

finc pura non cntia> quorum nuHa; linc affediones poficiv^. Ecfi rc-
poni force poffitj iias quoq; moralicer pro encibus haberi pofre,qua-
tenus canquam
rcftndlio &
coercitio facultatis naturalis concipiun-
tur. Afl contra, quando in alterius gratiam quid facio, quod rcdc
aut coramode poreram omictere, &
omitco, quod commode potc-
ram agere; rationis utiq; efl, ut id ipfi queam imputare, id efl, meo
jure poftulare, ut ille i/lhoc fadum velut a me profedumagnofcat,
& pro iftius conditionc mihi fit obftridus. Ut tamen iflrhsec impu-
tatio rede fieri pofTit, in agente quidem adefle debet intentio alteri
fuaadionc boni aliquid conciliandi; in recipiente voluntas expreffa
aut prxfumta ab ifto iilud admittendi. Nam oper^, qua^ invita
obcruditur, iraputatio redle repellitur. Et impudenter mihiimputac,
quod quis nullo mei refpedu , aut etiam ut mihi noceret egit. îc
flulte petiturus e/lpreemium, qui dum alterum occidere conatur,ca-
fu vomicam ipfius ahas incurabilem diflecuit, eoq'; modo fanitati
cum reflituit. Qiianquam apud Taatum H. L Marlm Celfm confianter
Jtrvat erga Galham Jidei crimen confejfmj exemflum ultro imputavit.
Add, Genef.yj.JV. f. L. 20. Sic F.udoxia,cum Lriperatori Theodofio
nupfiffct, fratres a quibus domo patcrna fuerat ejel:a, arccfTit, neq;
fed gratias potius agens, uc dignitatis tantee aucoribus. mfi
irata ilhs,
emm ab eis exacta fmffet, nunquam njenturam faijje Conjiantmopolin.
apud Zonaram tom. III. Quod fi eorum, quorum interefl:, confen-
fu definiatur, quanci quid imputandum fit, padum incervcnic, in
quo cerminum veluc fuum actingit imputatiojnec quo ulteriusiflhoc
in negocio tendat, invenic. conf. Matth. XX. 13. 14.
. f. Ex hifce facile coiligicur, quas fic indolcs mcrici, autquse-
nam finc adliones mcricoria?, quas ahi cciam adverfus DEUM vali-
turas crepant. Scilicec fcaturigo merici praccipuc efl pr^ftacio opc-
rce indcbicT, & quam a nobis exigendi alter jus non habebat. Qui
enim ad ouod pcrfefte obheabacur, debitum duntaxac fu-
prseditit,
um explevit, & nihil velut redundans habet, ex quomeritum pon[ic
enafci. M, Seneca I. l.controv. g. Sine me altquod meritum infa^nam
conjerre: adhucmillttamea legtsmunusejl. Nec indebicainvico obtrufa
impu-
CAPUT IX. ilp
/nput?rc licet; rnulfoq; minuSjfi nulla in ijftum utilicas rcdundave^

jic. Unde maniteftum eftj morcali adverfus DEuM.nuilum compa-
i-aripofle mericum/i veimaximeis divinacexamuirim implendae
legi
ârforec. Adeoq; Deum nullo modo hominum
debicorem poile
icri,niri ex vi gracuica^promiiTionis^quadefticuere bonitas ipfiusnon
icrc; non aucem quod cxinde jus propricdiftum morcali nafci que-
ic. pro imperio injundl^ adiones immediace meritum noa

Sic Sc
îgnunc, valicurum adverfuseum, qui injunxic. Ftfi camDEus,quam

homines^ imperandi faculcacc gaudences , fcepe jufla fua oheuncibus
berta foleanc bona conferre excicand^ obfequij promtitudini ad :
iqua- tamen exhibcnda non cx meriro agencis, autvelut ex contra-
Au, fed ex promiflb fuo libcrali tencri volunt. Unde & ifl:a non
mercedis, fed pr^mij liberaHs nomine folenc venire Quod fi ta- .
irncn legislatores adione aUqua prceflica cxpreflê abs fefe aliquid can-
Iquam jure poftulari ftatuanc; quin id redc & fuo jure pecere agens
iqUeac dubium non efl:. Nullo aucem modo ad producendum me-
!{ricum,aucmaccriam laudis, & gloriacionis apca cfl: nuda incermiflô
ijadionum lege vecicarum. Quo percinet iliud apud Phdoflratum de
^'njtta Apo'!om Thyanm. 1. VI. Non efi juftitU opm ah injufiis abftinere^
ner^ pfddentU opm efi^ftdte aliquid noncogitare : neij^ fortitudinlsyaciem
AnonrelinqHere^jiej^temp^rantu in Medofum turpitudines non incidere:
nec omnino iaude dignum eft, quod nonejje ma!m 'videafis: omne emm
quod aque ah honorc poenaij^ non eft. Add. Luc XVIII.II
diflat 3 virtus
;
dmmianus M^rcelUnm l.XXX. c. ii. Nec enim aliena non rapere laudiscft,
j
Supcrfunt igicur.ad adquirendum adverfushomines mericum adio-
1
nes, quse ipfis, faltcm perfede^non dcbencur; fivc nulla prorfus ob-=
Uigatio ad eas prarftandas adflrringac; five naturalis quidcm ratio
cas jubeat, aut fuadeat, adplicatione camcn ad certasperfonas in no-
ftro reli(fla arbitrio ; fivc jure civiH dunraxat illae npn praccipiantur.
Kam quar alteri perfcdc debeo, ad ea ipfe jam )us obtinet, adeo ug
'
fi illa prsefbentur , proprie loquendo nihil deccdat dc eo, ad quod

^
rctinendum, aut arbitrio mco adplicandum in prEefens jus habebam:
iis quiDpe negatis aut retencis injuria alteri, ac damnum infercur.
I
j
Adeoqi cum caHa ccfto modo jam ad akerum percineanc, nec mihi
''
"
B, deiis
i
Ho LIBRI l ,
'
de prolubitu dirponendi ilc faculcas, ad meriieum producenduffi

iis
non amplius erunc idonea. A(l quando excra obligacionem perfe-

^taTi akeri quid pr^/lo, id uciq^ cum raihi decedar, ifljq; adcrcfcac
relimuic apud me jus perfclum, auc imperfcclum recipiendi abifto
quid Eequipoilens. Fx hoc iprum mcricum ell. Add. Sencca de bene,
Hujus explecionem quando cxpreila convencions
ficijsLi. c. 21. ZZ.
decerminamas, ?nerces proprie dicicur. Sed quando explecio illiuSj
quoad modum, cempus,& quancicacem in arbicrio^&sequicacc ake-
rius rcknquicur, f?r^?/>/;'>^ vocacur. Qupd eft vel res corporalis, ut
pecunia^ pr^diunii velincorporalis, ucconcefTio privilegij, immu.
nicacum vel moralis, uc honor , dignicas ; vcl nocionalis, uc /lacus,
;
infcripciones, coronac, & fimilia. Ec fic quidem ex adionibus indc-

bicis,pociffimum quacenus aliis func uciles, mcricum refukac. Sicni
concra cx adionibus pravis, cumprimis illis quibus akeri damnum
injuria dacur, enafcicur demericum, cujus vi quis ad ilkid damnum
penfandum addringicur. In univerfum aucem malx adioncs pro-
ducuncreacum, per quem quisobnoxiusinceUigkur fubeunda: poena:.
De qua lacius agendi infra locus erit_*.
. S. Cseccrum quemadmodum ad:ualis impucacio facit exiftc-;-
recffedus adlionum moralium; ica ejusdcmceOacio ac veluc revo-i
cacio cosdem abolcc. Ifth^c pari ferc modo circa adliones bonaj_
& malas fefe videcur habcre, Adiones bonas, & malas, quamdiiii
lalcs func, feuquamdiu lcgibus praccipiuncur, auc incerdicuncur, nodi
poceft non fequi impucacio {implex. AboHca aucem lege, ifthjec:
quoq; impucacio circa candem adionem locum ncn amplius haber^).
Adionis indcbic^ impuracionerrtille cancum remiccere poccil-, cujusjj
incereft cfFcdus a<5lionis ipfo a6û exiftere. Unde li qui operampra?-i
fticic, impuracioncm remiferic, merces non amplius peci poceflij.
Quamremiflionem facere non eft in arbicrio ejus, cui opera eH: ex4
iiibica. Credicoris quippc eH: debicum condonare, non dcbicorisCl
Sic eciam ationis malx impucacionem cfficacem coUcre pcnes eos
cft, quorum incereH:, eos efFedtus ai:u exiftere, i. e. ejus qui la^fus fu-
ic, & legum lanoris, acq cuftodis; nonaucem ejus, qui malam a^fli-
onem perpccravic. Qlji jura civilia tradtanc^ quinq;. pociiTimum mo-

CAPUT !X. isi
dos faciunt, quibus crimcn extingvitur in foro humano. Primo ubi

poena legibus definita fucrit exfolura. Nam gropter idem delid:um
bis, &quidem poena adacquata ncmo punitur. Etii multae poenxve-
jlut lituram poft: fc relinquunt. vid.Svefm. Claud^ c. IS. Saepc eciam

icxhaufla poena corporali, moralis poena five infamia, ejusqi fjgna
perdurant. Deinde quem judices abfolveruntjin foro civili pro in-
noccnte habctur. rcus moriatur. Erfi ad tcrrorem c^re-
Tcrtio, fi
rorum in atrociflimis delidis aliquando etiam in dcfundorum ca-

jdavera,boqa,ac memoriam fxviri folcat. Quarto, lapfu temporis
Iquoq, crimina tollunturhalenus, ut poll:ea propter illa in judicium
delinqucns non vocetur. Ec deniq, fi criminis venia ab eo, qui fum-
inum in civitate impcrium habct, fuerit impetrata. De quibus vid.
prolixe Anton. Matthaus de crimimbus ad 1. ^g. D. tit.ip. Caeterum
vjfi velut fopiti latent effc<3:us adlionis mal2e,quamdiu illa ignoratur,
autpenitus dinimulatur,autvclutin anteccflumcondonatur: ita ubi

fcmcl ifti efFc(5lus velut in publicum erupcrunc, deleri quidcmpotefl,
quod in illis eft moralc,nonautem, fi quid circa eosdcm phyfici in-
tercurrit. Q.ubd cnim femcl fadlum, id phyficeinfedum ficri nequit,-
ut ramen idem in vita communi nullos amplius habcat cffedus mo-
rales, effici potert:. Sic qui propter deli!um fuftigacus fuit, verbcra
quidem, quse femcl tergo cxcepic, recinet infamia tamen dccreto
;
imperantium extingui poccfl. 5 ublaca aucem omni penicus impu-

tacione moraliccr a5io pro nonfatfla habccur. Id duntaxac adhuc
moncndum, gravicer iilos hallucinari, qui ut reacus adionis malx
collatur, pra"';^ nonimputationcm, feu condonacionem requirunt
infufionem qualicacis alicujusconcraria?, feu habicus jufticisc. Qiiem-
'admodum maculas pariecis delcmus fuperindudo ccdorio; aut foe-
torcm accenfo rhurc di/Tipamus. In qucm errorem iftos introdu-
xit ignorantia rerummoralium,& quod credcrenc, qualicaccsmora-
lescodem modo produci auc dclcri, quo phyfica? fblcnt. id
quod quam abrurdum fic, ex fupcrionbus facile
potuic colligi.
R SAMU-
'
^2 îm^^^Mf^^'^
SAMUELIS PilFENDORFII
E JURE NATUR^ ET GENTIUM
LIBER SECUNDUS.
CAPUT PRIMUM.
HOMINIS NATUR/E NON CONGRUERE,
Uc vivat cxleXo.
! An lex in hominem cadat dHHtattir. f, Hdc ne homini indnlgifttHT ^ ohâb^kt

"z.Libcnoiin gznere (jutdf ipfttti dtgnitas,.
7^. Libertai^jn'I)eo qualnf d.PravuMo.
4 Lt bert/ts, hrmoYHm q valis f. 7. Variet^ inffenicrHnt.
5. EiimbecilhtiuacnatHral^ incHltu!,
Oftquam priori iibro res moralcs in genere, ac

frequcndffimi ufus vocabula func explicata, qu
fpariim inierca cornpagem liujus difcipiina; erant:
*interrupcura; jam kd deftinata noilrapropius eil
accedendum ac ance omnia inquirendum
, ; an
conveniens fueric, hominem fme omAi legc vi-
'cam liancce cranfire, Rx quo ipfo perfpicuum^
evadet, quare Creacor O. M. homini non indulferit cjusmodi liber-
tacem,ut omnia pro nudo lubicu.aut exvago quodam impecu age-
JLiri, regule,auc neceflicaci obnoxius.. Sane enim curri' Deus
rec, nuili
homini dcderic voluncaccm, e, faculcacem ex incrinfeco veluc im-
i.
pulfu fefe converccndi ad eas res, quasipfi congru^ videncur, &:

avercendi c^c abillis, qu^_difplicenc,& quidcmuc.iila voluncasco-.
gificnefcia; dubicare quis poffic, annon boaicacem ipfius decueric,

uc paterecur haminem ilk voluncacis flexibilicace illibaca, cicra &
impedimencum uci. Quid cmmflexilcmvoluncacemDEus dederac,
deinceps ad cercas fefc regulas debebat adplicare? Ec ficuci
fi ilia
mobilicaccm arcuum vincuia &

compcdes reddunc inucilem ; ilc in-
caifum reciderc videcur voluncacis libcrcas, fi multa poffumus vellc,
qu^ neceifario mcermictendaj multa noUe, quae neceflario fufcipien-
.
da. func_ô.
CAPUT I.
131
. 2. Ut paulo akius rcm rGpetamus, ante omnia oflen-

igicnr
jdendum videcur, omnimodam libercacem human^ natur^ eflc inu-
'tilcm, ac pcrniciofam ; adcoqjad faluccm ipfius conducerc, uc lcgi-
jbus ifla conftrmgacur. Ex quo ipfo fimul paccbic, quousq; illi fe-
Ina redlc pocuerinc laxari. Heic igitur fciendum eft, libcrcatem in
genere concipi pcr faculcaccm incrinfecam agendi aut omittcndi,
quod quis ipie judicavcrit. Dumy^^r^^^?^?^ dicimus, eo ipfo innui-=
mus illi, cui libcrcas cribuicur, incfle vircs ad aliquid agendum, ac
jvim movendi noh folum feipfum, fcd & aliis mocum imprimendij
aut cadem cerco modo afficiendi. Intrmfecam dicimus, uc incelliga-
tur, mocum, & vim illam oriri ex principio incrinfeco, non aucem
ex impuTionc violenta &
excrinfeca; quomodo lignum quoq> in-
terdum alienis nervis mobile exiftit. Additur deniqj, quodqms ipfe
jfidicaverit, ut innuacur, non ccmere, 6c coeco quodam impctu mo-
tumcxcicari, fed prxfupponi agencemrem objcdlam , falccm utcunq;
cognovifle, ac poft qualemcunq; delibcracionem demum ad agen-
dum ^cc decerminaflc ; adcoq;immcdiacam agcndi racionem fuiflcj
quia ipfi fic vifum fucric, Sed & ilJud fimul incclligicuri alia impc-
dimenca, quas motum inhibcre, auc in diverfum detorquere polfiiiCs.
hinc abeflc deberc^ ubi iliibacjc Hbcrcati locus ftatuitur..
., 5..His pofitis adparet, ii quis. rerum univerfitatcm pcrlu^
ftrec, multa occurrerc, quibus nulla omnino competic libcrtasi uti
func,-omnia inanimata, &
quibus vica duntaxat cicra fcnfum cilc
Alia Hbercace gaudenc, fcd fccundum diverfbs gradbs.. Omnimoda

libercas, & omnis impedimcnci, aut defcdus nefcia in folum DKUM
O. M. cadic, quse canquam nobihffimum actributum perfedifTimae'
ipfius cflenti^ concipitur. Qu2e& ipfa nullam circumfcriptionem
jjadmittic, & cum omnipotentia cft conjundla. Undc quodDEUS
I qusedam non agit, auc non omnia fcmper non efl ex de-
agit, illud
i fcdu proprio bcneplacito, Quod autem idem quse-
hbcrtatis, fed cx
'
dam non pofleagere dicitur, id non provenit cx aliquo impedi-
j
mcnto extrinfecus accedcntc, naturali aut morali, fed ex proprio
I
placitQ, quod mortales ad magnitudincm &
prseflantiam ipfius at-
ticfmperatum concipimus. Inquem fenfumintcrprecandumeflillud
R 5.; mcum^
;
34 LIBRI li
tricum : Dbus fibi ipfc eH: lex. Hinc & qiiando Deo cribuicur Jufti-
tia, non ilia e/l inceiligenda refpicere aliquam obligacionem , auc
tiumanacnacura id inferc. Scd quia-calem
jus in altero, ficuc jufbici^
agendi modum pcrfcdiflimar fua; nacurae congrucre ipfe opcribus,
& per rcveiacioncs oftcndic; inde cidem morcales id vocabulum
adplicamus, quo,qua: rcCtc a nobis adverfus aliosaguncur,cxprimi-
mus. Sic quodDEi promifla non fallunc,idnon indc cll, quod cjus
libercas fueric circumfcripca per obligacionem cx promiflb oreamj
fed quia pra^ftantiac divin^ cqnvenic efficere, ne fruftra quis expc-
daveric, quod ab ipfo cxpcdare eft julTus: aucquiapromiffa fallcrc
imperfe^îonem aliquam involvic, qux a Deo quam longiflimc ab
efl. Qua de caufa eciam morcales promiHa divina non vcluc jure
noftro poflulamus;, Ccd canquam cx libcrrimo profcdla arbicrio be-
neficia vcnerabundi accepcamus. Neq; enim heic,quod in promis-
fis humanis, obcincc; folvc quod debcs; promiffum cadic in dcbi-
cum; quod ab inicio erac libcrcacis, id poflea fic ncceflicacis. Sed
non minus promifla Dei, quam quac cicra promiflum ab ipfb prsc-
ftancur, illibacam bcncficiorum nacuram recinenc. Ad hunc fcrc
modum homines dc libercacc, quacin Deum cadic, uccunq; balbucirc
poflumus. Ecfi illud manifcflum fic, libercacem iflhanc divinam
infinicis modis condicionem morcalium excedere.
. 4. Animancia bruca, quae infra noflram condicioncm pofi-
ca func, libercacc quoq; incra cercum gradum videmus gaudcra,

Qu^ cacenus quidem valdc cft ignobilis, quod exiguis Hmicibus ip-
ibrum vires fmc circumfcripcar , & hebecudo fcnfuum, ac abjeclio.
adpeckus neq; circa multa objc6i:a, idq; fac fupcrfundorie verfecufi
^;
& non nifi ab iis, qua: vcncri mfcrviunc, crarils fere, & ubiq; obviis.
excicccur. Dec^tero nuUus illis mos, nuUa lex, nuUum jus, quo auc
homincs debeancuci. Apud pauca aUquama-
inter fe, auc adverfus
crimonii rudimenca, Ctd quod nudacorporum conjun<5lione, &non-
^
nulia benevolenciae fpecie, non fidei rcligionc concincacur. Ple- '
^ risq; ubi Venercm expleverc, nuiium amorisvc/ligium fupercfl,nec

ulla pudoris aut fangvinis cura. Mulcis ardenciffimus quidcm fo-
boiisamori fed qui cousqVdurac, quoad alerc feipfam illa queac.'
Uicc-
"
CAPUT I. I3f
Ulterius neq; genicoribus gcniti cura, &

amor oblivione penims Je-
lerur. Ncq; reponendse, vclut cx dcbitO;, auc uUius offi-
iilis gratise
cijTolicitudo. Sic qua^ carnibus aluntur brura, citra rciigioncmlace-

rant ac devoranc, quxcunq'; palato arrircnnt; ncc pauca ex ira in
muruam pcrniciem efferantur. Jam cum iila lcges dominij igno-
rcnt, ubi famcs fubcgerir, fxpc acriter fupcr iilis, qux in mcdio ex-
pofita funt, ccrtatur; &
quse jam ab aliis congefta in fuos ufus funr,
Tapcrc nullus pudor. Quin &
nulla inter ipfa exiilimatio, nuUus
ihonos, nuUum imperium, nulla prarrogativa, nifi quam fola viri-
jum emincntia tribuit. Equidcm apud quaedam bruta inflar aliquod
!amicitias& fociccatis paritas gcneris eonciliarc foler. Inde non pau-
ica gregatim vivcrc amant, &
quse pras c^ccris fcricate func prardica,
m diverfa potius genera, quam in proprium fseviunt. Quo fpedlac
JuvenaUs fat. If. Varctt cognatts maculis fcra. quando koni Fortfor
illud
ertpMit vitam leo ? quo nemore unquam 'Bxpravit aper majoris dentibus
apri? Indica tigrU AgU rabida cum tigride pacem Verfetuami fivis inter
? convemt urfis. Vcrum prxrcrquam quod non citra figuram po-
cticam i/lhEcc dicuncur , illa quafi cognatio male firmum vinculum
Jcfl diuturnae pacis; quippc quae flatim, ubi ventris refpedlus intervc-
Jncrit, abrumpirur. Blandc inter fefe lufitanc catclli; fed ofFam in

i
mcdium projicc, & mox iras inter ipfos furgerc vidcbis. Quodau-
tcm nonnuila advcrfus homines obfequij, amoris, fidei, gratitodinis
fimulacra exerccnc, id ex mera adllietudine, aur illeccbra pabuli e/1.
\
Quibus rcmoris, ubi vires culerint^ aut in homine fit, quod ipforum
adpcticum irricarc pofTic, ne huic quidcm parcitur. Ergo brurorum
libcrtatcm incrinfccum & moralc vinculum haurquidquam imminu-
it. Scd exrcriorniotus pcr hominum violcntiam facpiffimc cocr-
-1 cctur. Quod {\ quis qu^rat, quarc iflha^c exlcx libertas bruris cora
I
petat, fimpIiciHima efl rcfponfio, quia DEUSiliis riondeditanimum
\ juris intclligenrem. Indc non videbacur ranta folicirudinc fovenda
'& circumfcribenda fecuriras anims.ntiura, in qu^ maximo numero
\
producenda non fblum foecundiflima, & parum laboriofa eft naru-
|ra,- fed & qua? anima immorrali dcftiruunrur, & ouorum vira tx
.j
fubtili particularum difpofiiione, & motu unice provenit. Quibus
''
prcdu-
'
l$S LIBRI 11. '
I
producendis ac de/triicndis Crcacor potentiam fuam oflcndere gau-.

dec. Sed nec idco bruca magnopere legum coercitionc opus habe-
banr, quod adpccicus eorundem non nifi fame, fici, & Vcnere ftimu-
lccur, cui fcdand^ iflis paracam fere,& copioiam macedam nacura
procuravic. Nam neliominibus iftorum vcluc licencia nimis nocc-
re poflcc, abunde ipfis virium ac lolcrciac compedidj.
. f. Enimvcro quare Crcacor cjusmodi cxlcgem liccnciam
hominibus nolueric concederc, &
quare cadem i/lis nulio modocon-
veniac, plures raciones adparenc,ex condicione nacura: human,pri-
migcnia auc poft iiipervenicnce, refulcanccs. Kequirebac humanas
iiacurse dignicas, & pracftancia, qua cxceras animances eminec, uccer-
tam ad normam ipfius adliones cxigerencur, quippe cicra quam or-
do , decor, auc pulcricudo incelligi nequic. Maxima inde homini
dignacio, quod animam obcinec immorcalem^ luminc incelledus,
faculcare res dijudicandi &
ehgendi pra^dicam, &
in pluhmas arces
folcrciflimam. Ob quam illc Siudit fit/cîr^ reliquis anirnaly mentisj^
cafacins aLttHy ^ cjuod dominariin Ctera pofjet. Jam quo fplendidio-
ribus donis Creacor homincm inftrnxcrac, quo plura ipfius ingeni-,
um capiebat; co foedius erac iila inculcn obfolc^ccre, aut fme ordinc,
fme dccore cemere vcluc effundi, & confumi, Neq'; vero fruftra
DEushomini dederac mencem dccori ordinis incelHgencem, ucq'; ei-
dem fefc poflec acccmpcrarc; fed par omnino erac conceflis ipfuTi'
faculcacibus ita uti, uc cxinde Crcacoris gloria cxfplcndefccr^t,ipfiq;
homini ampHor fcHcitas provenirca_,.
<S. Sed & quare confulcumnon eflet, eandem hominicumi
.
concedere liccnciam,cfficicbatipfiusprae hifcc pravitas. Quam,
brutis
homini accribuimemo mirabicur, qui morcalium ingenia acq; firudia >
penicius fueric rimacus. Quod bruca folicicac , vencer efi:,& Venus;

& harc quidem non nifi ccrcis cemporibus fiiimulac, -5c non ob fuper-

fluam cicillacionem, fed excicandse foboH excrcecur. Quofineob-'

Ecnco, ultro velucfopica quiefcic. A|l: hominis libido haucquidquam
cercis cemporum arciculis duncaxac exardefcic; &longe frenuencius
Veliicac,quamquancum confervandse fpecieinecefrarium videbatur.

Sic brucorum vcnccr faciUime placacur per cibum a nacura pafi^m
cxpo-
CAPUT I. 137
jxpoficum, & qui nullo praeterca adparatu nuUisVe condimentis in-

figcac. Hic fi quiefcat , nihil infupcr curarum negotium faceflit.
Kec in iras, &

ad lêdendum alium temerc exardefcunc bruta, famc
^c Vcnerc vacua, nifi laccfTantur. A/l hominis vcnter non fatiari
iluntaxat, fed &
citillari vult. Vcilibus nc indigcrent bruta, natura
iedic. Afl homo nuditatis fu^ ccneritatcm in occafionem oftcn-
andac vanitatis & fupcrbicC arripit. Magna porroaffeduum&cu-
idinum, ignotorum,coiluvic turgct homo. Superflua ha-
brutis
endilibido, ambitio^ gloriseq; &
alios cminendi cupiditas, invidia,
mulatio, ingeniorumq,contentio mortales fubinde agitat: quorum
mnium fenfu bruta liautquidquam tanguntur. Hinc iiquis confi-
eret, quicquid contentionum, & bellorum quotidie inter homines
gitatur, dcpreiicndct plcraq; ob defideria brutis ignorata fuicipi. Jn
fthac crgo humanorum affeduum fcrocia, & varietate, QuaHs futu-
a erat hominum vita, fi nullum jus eosdem com.poncrct? Lupo-
jrum, leonum, canum intcr fe dcccrtantium turbam vidercs. Imo
muihbct altcri leo, lupus, canis futurus erat, & his omnibus infeftius
Iquidy quippe cum nuilum fit animans, quod hommi plus, quam
Ihomo, noccre po/Hc & velit. x cum tot mala homincs nunc invi-
ccm inferant, quando lex&poena imm.inec; quid futurum foret, fi
omnia impune fiercnt, fi hominis defideria nulluni intus frarnum
, , /^. Acccdit, quod in hominc longc major fit ingenij diver-

I
fitas, & varietas, quam Singula bruto
in ullo generc brutorum.
I
rum gcnera confimiles ferc inclinationes habcnt, pariq; adfeftu &
adpetitu ducuntur. Unumfi quisnorit, omnia norit. Aft intcrho-
mincs quot capita, toc fenfus; Scfuum cuiq', pulcrum. PhiUmo^ apud
StohûmJerm.Z. ev Tîgjuv^ctg AAcoTnxclg tig <pjvuyoiyoi, i/ictv (pvaiv h^mt-
^froV. TDo-hHg m f(î Tôwag 'i^^v. Si trigirdd millta Vulpum quis congre-
get, unam naturam Ommhm cernet inejje, modum^^ 'vit^ ^ ienorem pa-*
rem. Nojlrum autem quot corpora numero^ Totidem eft vita vationes ^
cernere. Nec fimplici auc uniformi omnes cupidinc agitantur, fcd
mulciplici, &
Varie mixto. Imo idcm homo farpc fibidifTimilis, &
S quod
,.
n$ LIBRI II.
quod hoc tempore concupivit, ab codcmaJio tcmporefummoperc

abhorrec. Magm CHrafumflu6ituat dftu, At^ animum mnc hnc cekremi
nunc dhjidit dluc^ In paftesg^ rapit varias, f^^' omnia verfat. Ncc mi-
nor in fludiis, infticucis, & ad exicrendum animi vigorem inclinaci-.
onibus variecas, qu^ jam in infinicis fcrc virê generibus cernicur.
Cluemadmodurn aucem quo plures func voccs, eo foedior, & ina-
inoenior aurcs fcric fonus, nifl in harmoniamriceconfpirenc.-icafum^
ma confufio inccr homincs fucura erac, ni variecas ifta per leges in
decorum ordincm componcrctur.
. 8. Deniq;uccicralegemnonvivcrcchomo,rcquircbacquoqj;
ipflus imbecillicas. Bruco non ica mulci dies fufficiunc, uc eousqj
;adolefcac, quo fibi ipfi de vidu profpicerc qucac. Nec ad eundcm
-quaTendum aliorum fociecace fere indigcc. A{}i homincm a prjma i
^cate diucurna imbeciilicas comicacur. ^vintdian^ declam. ^06 Cd-

duium citcainitia anmtalhomines jlmuis, Na'm ferartimpccudumdL
f(&-'
tibm eftftatim inêjfm, (^ adubera rmpetm: mbis tollendm infans ^ ^
advcrfus frigora nut riendus. Sic ûo^ mter parentum manuSygrcmium
mtricUffe labitut', TheocHtm rdylL %6. >A l' dTkov i&nns &ik y cJhi-
^svsctO(Pt'2v\ Nam V>UUS almm alio indi^êre ftatuit viro Add. Piinm
N. H. 1. y.pvdifdt. Quoc anni requiruncur,quamfolicica informacio,
uc quis idoneus fiac, ad vidum & amidum proprio Marcg paran-
dum? Finge miht homincm ab aliquo, nulia incervcnience fermo-
cinacione,nucritum, ucquo velie ambulare queat, de c^rero abom.ai
informacione & difciphna deflicutum, cuiq; adeo nihil flc fcicncia:,
nifi quod ex proprio veiuc ingenio pulkilavic. Finge eundem ab
omnium aliorum hominam ope ac (^Dciecace in folicudine reli(n:umi
Quammiferandum videbis animal? Mucum ac turpe pecus, cui ni-^
hil aliud rehdum, quam herbas, radicesq; veilere, auc fponce naco$;'i
frulus|iegere, ficim fonce, flumine , aut lacuna obvia lcvare, repeL
lcndis aeris injuriis aiirra fubirc, aut mufcogramineve corpus cege-
rc,cempus c^diofiflimum pcr ocium exigere, ad quemvis fi:repicura,

auc animancis alcerius occurfum exhorrefcerc, dcniq,- famc, frigore,.,
auc laccrante fcra beflia pcrire. IgiLur quod homo non miferri-l
mam vicam iacer omnia ammantiadcgic, a conjunaionc, & fociecacc ;
CAPUT i: n9
fimilium habct Nof?
fui efi honum heminem cffefilumi non ad matri
monium duntaxac, fed & adfociecaccm cum aliis hominibus in uni-
verfum pcmncc. Societas auccm incer homincs fme legc ncq; iniri,
icq; cranquilla, &firma fcrvari poceft. Igicur ne foedifllmus omni-
lum animancium, & miferrimus cfTcc homo,cxlcgcm cundem vive-
rchaucquidquam conveniebac. Castcrum omnimodam hbcrcatem
non congrucrc homini, docct quoq; Vlutarch. de auditione: toJ Koyta
Tiii S7nfA,&vyg dîov 91 fJôvHQ lAdOS-eîii vopbi^HV. fnovei ^ a, êi îiAsdjctj fia-
wfct-
Bovjsc, og ^ôvjai ûkti. To"lg j ctTnndduidig ng^ 'S^^Koyjic, opfxcug Hg^
^sOTv svsfn ff^ fjiiK^ cv TTvTôo Tiw /jLSTuvoivli sKâiov. Rationi ^fii farent
\joli digmjmt ,qui fro liheris habeantur. Soli enim hi njivunt ut volunt,
>qm qmd velle deheant didicerunt. Inerudita autem & rationis expertes ani-
mt mcltationes at,^ aciwnes, exilcm quandam ignohileryi^ voluntatis li^
hertatem multa cum foenitentia conjun^tam habent. Ex quibus omni-
bus adparcc, hbercacem hominis nacuralcm, quac quidcm rcvera ipli
iCompecic, per abflradlioncm concipitur, fempcr cum vincu-
&non
lo aliquo, fanas racionis nimirum, &
legis nacuraUs, elle incclH-
gehdarrLj,
CAPUT II.
DE STATU HOMINUM HATURALI.

f . StatHs naturalis diverfa confideratio. 7. Negativam fuadtt cognatio tnter ho'
2. EjHi miferiay mines.
^.EtJHra, S, Hohkfij rationihm occurritur.
4t Statm naturalis temperatus, ^. AflamnatHraltnondebet exuUreratio,
S,An %lle hiibeat tndolem belhl 10, Barhari mores ftati4m naturalem nen
6.z/4fiirmamis Hobbefij rationes addu cenjlitumt.
cmtfir, ijuPaxnataralispaBisopUffionhabet*
\i2,Tax naturalis efi parumfida,
/latum hominis nacuralcm non intcUigimus heic illam
PKr condicionem, quam vcluc perfcdiflimam, homini quam &
maximc congrucncem nacura ultimo inrendic; fed in qua
homo per ipfam naciviraccm conflicurus concipicur, prouc
abflra^la intelliguntur invenca, arq; inAituta hi^mana, quibus aliam
S Z velu
r^P LIBRI n.
velut faciem vica morcalium induit. Sub quibus

comprchcndimu? no6
folum varias arces, & univcrfum vicachumang^ culcum,fcd ctiampo-
tidimum focietatcs civilcs, quarum cxortu gcnus humanum in con-
cinnum ordincm fuit digcdum. De ifthoc igitur ftacu ut diftin-
<Slius cognofcacur, confiderabimus eum
vcl infe, &
quidem potiflL
mum, qu ipfum incommoda, quse itidem jura eundcm comiten-
tur ; i. c. Q^\^ condicio crac futura firtgulorum hominum^citra arccs,
cultumq'; ab hominibus invcncum, &
citra inCrodu6las civicates: vcl
in drdme ad aUos hominesi pacis an bcUi facicm ille halftaC; i. e. an
homines, qui invicem in naturaU libcrcace viVunt, ut ncuter alteri
fit fubjcdus, ncq; iidcm communcm habeanc dominum, pro hofli-
bus, an pro amicis fmt habendi. Qui icerum cft vcl meriis aut abfo-
lucus; qui adverfus omnes omnino homincs sequaHtcr fe habcc, vcl
Imitatm & reftridus, prout cercam duncaxat hominum partem re-
fpicit. DupHci quippe modo genus humanum confidcrari poccn:,
Vel uc concipiantur omnes & linguh homincs in naturali Ubcrtatc
Viverc; vcl ut intcUigantur cum aUquibus in focietatem civilem co-
aluifle, cum ca:tcris autcm nullo nili communi humanicatis vincu
lo conncdli.
. 2, Si igitur cohcipiamus hominem in hunccc mundumpro-

)e6lum cicra ullam curam opemq; ab aUo hominc aceedcntem, &
prouc plurimas parces nacurse rcrum nondum per induftriamhuma-
nam ad ufum hominis eranc exculcse ac difpoficas^flacumipfiuslon-
ge miferrimum fuiOTc, manife/lum ell:; fivel maxime jam juftaprje-
aicum /lacura at roborc ponamus, qutim primum exiffcerc coepiflec,
Inde Uccc dc originibus primorum hominum facrx Uccrae caccrcnc,
tamcn ipfa morcaUum primaeva indigentia, &
imbecillitas indubiam
nobis fidem facercnc,|>rimam hominis ftirpem fcrvari non pocuifle
fine pcculiari Numinis cura, reccncem, & adhuc actonicum orbis in-
colam media vicê neceflaria adhiberc doccncis. Ec fi vcl maximc
crcdcre quis poilec, quod ncmo cordacus faciet, cx rcccntibus adhuc
clemencis, vigorc foUs, ac mollitic coeU obflccricance, potuiflc pro-
Venirehomiacmj inopia tâmcn miferc pereundum ipfi iccrum fuc-
- rac,nifl
CAPUT II. !4I
raCjnifi Vclut familiaritcr a Numine fuilTet informacus, qtromodone-

ceflTitacibus corporis forct fubveniendum. Pt fane omnem fidcm
exccderet, primorum parentum liberos ac nepotcs fat tokrabilem
habuiiTc jam tum vivcndi adparatum,ni peculiari revclationc divi-
na iftos plcraq, pcrcepiflc conflaret, vid. Gefief III. 21. IV. 2. ly. 22.
Inde mirumnon cft, paganosfcriptores,quiifta ignorabant, tamfoe-

da dc primacvo hommum ftatu prodcre, Horat. fermon.Xx fatyr, |.
^^hjum frorefjtjjent ^rimts ammaha terriSi Murtum ^
turj)e fecuSi glan-
dem at.j^cuhilia froj/ter Ungûihw (^ fugnis^ dein fujlihw atg^ itdforro

\
fugnahant armis ^ qu^ fofl fahncaverat ufm : Bonec verha, quthus voces
fenfmj^ notarent^ Nomma^ mvenere. dehiric ahfiflere helio, Offida coê-
runt munirey, (^ condere ieges> Ne quts fur effet, neu latro, neu quts adul-
ter. Sic Lucretim 1. V. Et genm humanummulto fuit illud in arvis Vuri-
m,
Ht decuity tellm quod dura creajjet. ^ôd Jol atoL imhres dederant^
quod terra crearat Sponte Juay Jatis id flacahat -êciora donum.. Clandi'^
feras inter curahant corôra quercm Plerun, At fedare fitim fiuvij fon-
tes^ vocahant, Têc dum res igni Jcihant traUarcyne uti Pellihmid^
Jfolijs corpm vejlire ferarum. Sed nemora, at^ cavos montes, Jjl'^^'^
colebant^ Verhera ventorum vitare, imhres coa6ii. Nec commune honum
\foterant fpeci-are^ ne. ullis Morihm mter fe fcihant\nec legihm uti. ,ôd
cui'j^ obtulerat frjidd fortunai ferehat Sponte Jua,fehiquu valere^ ^ vi-
vere docim. Et Venm in filvis inciehat corfora dm^ntum: Concihahat
enim velmutua quamq^ cupdo, Vel violenta viri vis, at^ imênfa lihido.
lUud erat cura, quodJecU ferarum Infeftam miferis faciehant Jkê quietem.
Inde cafas pflquam, acêUeSj ignemfararunti Bt mulier conjuncfa viro
concefeit in. unum; Cafia^fnvata Vcneris connuhia Uta Co^mta Juntjfro^
lemfj^ exfe videre creaiam : Tum genm humanum pnmum mollefc^re cx-
fit. Ignts enim curavit^ ut alfia corforafiigm Non ita jam fofeent cocUfuh
fegmme Jerre : htVenm immmuit vires^pueri,farentum Blanditiis faci-
te mgemum fregcrefuferhum, Tunc (^- amicitiam coeferuntjungere hahen-
tes Fmttima inter fe, mc Udere^ nec violare Ft fueros commendarunt
:
Vmuliehre j^ Jeclum Vocikm

', &
geftu cum halhe figmficarent, ImhecdlorMm
j
ejjc aiqvum mifererier omnium. Non tam^n omnimodts poterat concordia gi-
\gnif NecfotuiJJet adhucfefducere Jecia prcpago, At varios lingva fonitui
'
S 5 . natuM
t^ LIEH! II
natura fuhegit Ultteiê, &

uiditds exprefstt mmind rerum. &c. Gemina
hifce habcc Dtodorm Sicul Ll. c. g. Homines fnmitm natos vitam m-
conditam, &beilumam egijje, memorant: ut qmj}arfimadfafiudexierinty
^ fapdifimAm quamij^ herham^ acfiente natos arhvrnm Jru^tis comede-
nnt. Cum(i afert mfeftayêntur, mutuofibi ofitulari ufu edottiy dr me-
tu ad fbcietatem ada^t, faulatm cognatas tnter fe formas agnpvermt,
lAox yPrimi hommes, cum nihildum ad vitam utile mventum effet ^ lahtt-
nofi vitam fufientarunt^ utfote vefiibus nondum ami6tiy
domiciltis^, ^
igm non adfieth &
Tnanfuetioris vicim omnino rudes. Nam cum almen-
tA rure domum comportare nondum fiirenty terra fcetus ad necefiariosufui
non reponebant. ideo^ multi frigoris inclementia, dr penuria Vi0u4 , per
hiemem tnteribant. Vefum tnde fenfm exferientia edo^h > hieme in [pe^
luncas refugere , &

fructas adfervationi idoneos recondere , dr cogmtione
igntSy altorumiL commodorum imbuti, multas artes ^

alia vit conducibi-
lia invenire cceperunt. Cicero fro P. Sextio. îs veflrum ignorat, itd
naturam rerumtulifiey ut quodamtemporehommes, nondum nej^ natura-

//, nej^ civilijure defcriptoyfufiper agros ac dijperfi
vagarentM^ tantum^
haberent, qvantum manu ac viribus per cddem ac vulnera eriperCyaut re-
tinere potuifient. At^mter hancvttamperpolttam humamtatey dr illam
immanem, mhtltamen mtere/}, quamjm, at vis. Ijfllixc utut maxi-
mc fabulofa finCj in eo tamcn ratio autores iflos non fefellic, quod
cjusmodi originibus generis humani pofitis, talem quoq5-,qualemipfi
dehneant, cjusdcm faciem excicifle neceflum fueric. Enimvero quan-
quam primsevos morcales Numinis dudu artes maxinie neceflarias
fac macurc percepiJle conftec, (vid. G^nef lil. 21. 25.) quibus pcr foler-
ciam hominum nlures acceflerc: nihilominus milcra & foeda condi-
tio generis humani futura tuerac, nuihs civicacibus infticucis, fi quisq;
fuam fibi famiham feorfirm rexife, adultosc/; hberos in nacuralcm
abire hbcrtacem palfus efTec. Siq, de univerfo genere humanodici
pocuiflcc, quod de Cyclopibus excac apud Buripidem Cyclope: vofjLcthg,
ci>tmS' ^^sv Mi
yhvo^. vagi pajlores, ncc ullm uHa in re alteri paret.
Ejusccmodi (tatus incommoda nervofe repraefencavic ^^^^^ ^^ cive
C.X. .I. Extra civit4temyprop?iis tantumvirib!^^ protegimur; incivita^
te f omnium^ Extra civitatem frucfus ab induftria Mmini certus i m clvi-
tate
CAPUT ir, H$
\iate dmmhus. 'Dem extra civitatem^ imferium affe6tuumy hellum, me--
i
tus> taupertas^fceditasj jolituda, harharies, ignorantia, fentas ; in civttatc
; imperium rationiSj pax^ ficuntasy divitia^ ornatus^fictetas:, elegantia, fcien-^
tidi, henevokntia. Sicuti &
judicaverim, nuUa ratione cfficacius cx-
cirigui pofle querelas vulgi, quas circa oncra & incommoda civita-
tum jadat, quam fi ipfi ob oculos reprsefententur naturalis ftatus
incommoda. Qu^ recfle jeftimantj apud quos in proverbij vicem
rcceptum cil: nifjudiciaforent^ unm alterum devoraret.
:
. 5. Quae jura porro ilacum hominis naturalem comitencur,
facilc colligi pocefl tum cx inclinacionc illa, omnibus animancibus

comrauni, qu^ non pofHinc non ad confcrvationem flii corporisj
vicacq;, nec non ad difpellenda ea^ quse candcm deftrucrc videncur,
lomnibus modis incumbere tum quad in co qui degunt flatu nulli-
:
jUs hominis imperio funt fubjedi. Expriorienimconfcquitur,quod

lin naturali flatu conftituti poflint omnibus in mtdio pofitis uci frui,
iomniaq; adfiibcre, & agere, quse ad confervationcm fuj faciunt. Ex
:poflcriori aucem, quod iidcm ficuci propriis viribus, ica & proprio
Ijudicio arq; arbicrio ucancur ad procurandam fui dcfcnfionem, acq;
confcrvacionem. AcqVhoc quoq; rcfpedu iflc flacus nomincnacu-
rahs libertatis venit, dum quiiibet cicra ancegrefTum humanum fa-
lum fui juris poteflacisq,-, ac nullius alcerius hoininis poceftaci fubje-
]
dus efTc incelljgitur. Quoipfo edam quivis cuivis alren cui ViZ(^r ,
\
ipfe fubjcduscft, neq; eundem
fibi fubjedlum habec, acqualis habetur.
I
Atq; in hunc fcnfum capienda func tradira ab Hdhheftode cive c.I. . 7
1fcqq. Juris naturalis fmdamentum prim^mn effcy ut cûis/j^ vitam d^ mem-
j
hrajua quantum foteft tueatur^ omnem operam det , ut amorte do- ^
\lorihm propftum cofpus (jr* memhra defendat , confervet^. Cui confequcns
fit, uc, quoniam frujlra jm hahet adfinemy cm jus ad mcdta denegaiur^
:um^quisj^ jt46 haheat utendi omnihm medtjs^ c^ agendi omnem aBionem^

\fine qua confiervare fe nonpoteft. Cum autcm in nacurah ftatu ncmo
!ahum horainem habeac fuperiorem, cujus arbirrio fuam volunca-
tcm, fuumq; judicium fubmifericj mdcquiltLetnaturaltjurejudex eji,
i. c. quihbec ex proprio judicio definit, utr^m media quthtis ufirus efi,
C^ aîo quam aUurus eftâdconfirvatmcm vitin, vel memhrorum fuorum

nuejfd--
144 LIBRI IL
necelfafUfint, nec ne. Nam fi vcl maxime quis altcri heic confilium
foppcditare inftituat, tamcn cum alter ifti voluntatem fuam atq,ju
dicium non fubjecerie, liccbic huic de ejusdem confilio judicare, an
fibi congruens fit, vcl minus. Adeoq; iftc faciet quod altcr fuafcrit,
non quatenus id conlilium ab altero fuit didlatum, {^di quaccnus id
ipfi arridet, & confcquenter cx proprij judicij dcterminationc faciet.
Ex^quibus omnibus demum concluditi naturam dedijje mieui^jus m
omnta^ hoceft, inftatu mere naturali^ S^ antequam hommes ullts pactis fi*
fe mvicem ohftrmxfjjent, unicm^ (iciuffe faccre^ quikcum^ C^ in quosotn^
libebat, i^ fojsîdereûti fiui i>mmbm,qud volebat
^
poterat. Bx quoctiam
inteiligi, in ftatu natuf^ menfuram jur^ts efie uttlttatem. Qua; utiit pri-
ma fronte paradoxa videantur, tamen hautquidquam ahquam li-
ccntiam quidvis in quosvis patrandi inde dcduci pofTc agnofeet,
qui cogitavcrit, Hobbefium in ifthoc ftatu homincm utiq; legum na-
turalium, &fan^ rationis regimini fubjicere. Qi]^ hccnciacum nc-^
quaquam fit, neq^ absfano homme haberi pofiTit idoneum medium
ad confervationcm hominis diucurnam, natura quoq; nullo modo
cam indulfiiTe cenfenda efi:. Ac fi vel maxime quis cam exerccrc
prxfumat, magno fuo malo eandcm fibi noxiam efi: deprehcnfu-
rus. Sicut demumefFatiiftius fenfus huc redeat: naturaresadbo-
minis confervacioncm facientcs in mcdiopofiiit, ancequamperpada
homines ifi:as inter fe dividerenc &
qui nemincm habec fuperio-
:
rem,exproprix,ejusq, fan;Krationis didaminc queevis agcre potcfi:,

que ad diuturnam fui confervationcm faciuntL^.
. 4. Fatemur camcn, univerfum. genus humanum nunquam
fimul & femel inmcro ftatu naturaH extitifie; neq'; ctiam cxifi:cre
potuiffe, idco quod divinarum autoricatc hterarum perfuafi, fcx uno
pari conjugum quicquid efi- morcahum originem ducerc crcdamus.
Nam Adamo uciq; Eva fua maricah imperio fuic fubjedta. Gen. 3. iS.
Fc quiindc nafcebancur, fub poccftace pacria,& imperio famiHari
fi:atim conflicuebantur. Tunc autem in ejusmodi ftatu univcrfum
genus morcahum cfl^c potuiflec, fi, quod paganis quibusdam crede-
bacur, ab inicio ranarum inflar e cerra provcniflenc; auc,ficuci Cad-
masi fracres, femine fparfo germinaflenc. Qua fabula fallor an re-
prvfcn-
CAPUt IT, t4f
orserentari po/fitnatUfalis/latus, &:bcllum oinniuminomnes,proiic
Hohbejio illud dcformacur, \ib'\furitom?tisturba;Juo^Martecadump'Mti
'êf mutua vulêrafratres. Outd. Metam. 3. Igicur nacuralis flacus ad:u ip-
% nunquam excicic, nifi cemperacus, & -velut parcialis, dum ncmpe
:um quibusdam homimbus fmguli in flacum civilem, auc illi analo-
mm coaluerune; adverfusreliquos nacuralcm adhuc libercacem rcci-
luerunc. Eciiquo plures, quoqi minores in coerus genus humanum fu-
cdivifum , co propius ad iflum /lacum mcre nacuraicmacccilic. Sic
5colimcumgcnushumanum in famihas fegrcges, &
nunc poftquam
Idcm in civicaces concelTic, iUi mucuo in nacurali flatu vivunc, quorum
leuter alcer parcc, quiq;-communcm dominum incer homincsnon ha-.
>cnc. Sic prifcis ccmporibus, qui famiha pacerna excedebancfracres,
acfingiilipeculiaremfibifamiliam, & ab alia non pendcncemconfti-.
[uebanc, in libercace & ftacu nacurali mutuo vivcre incipiebanc. Ade--
bq; nonquidcmprimimorcalium, fcdhorumpofleriin nacurali ftacii
pxiftere adu ca^perunc. Acq, iflhoc modo cemperacus hicce flacus,
incer eos maxime, qui in civicaccs coiverunc, illis quidcm incommodis
lâretjquar mcro ftacui nacurali adharrcncj& infupcr ampHffimiinccr
'morcales faftigij inflar habetur, tocius eivitatis viribus fubnixum, in
tiifce terris neminern fuperiorem agnofccre. Sic uc civicaccs earumq;
redores flacum fuum eximiclibercacisnacuralisnomineinfignircquc-
jant,quippe quiiflis viribusfunc fuccinli, uc cam fecurccxerccrcquc-
'anc. Cum illis, qui in ftatu mere naturah fmguli degunt, parum Iseca-
bile auc ucilc fic, neminem habere fuperiorcm quippc qucis pcr propri-
;
iarum virium ccnuicacem falus fua perpecuo in ancipici haerec. Fru-

ftraauccmfunc, qui iflam libcrcacem nacuralcm aucnon cxifterc, aut
naturalem non rede dici concendunc^ eo argumenco quod cumna- *,
tura adpecacfociecaccmordinacara, ordo autemfineimpcrio non in-

telligacuf, cumnulla fociecas finc imperio fic, imperiumpocius res ve-
rc nacuralis fic diccnda. Cui probando adducicur locus Ckcfom Lj.
'dc LL. Nihiltam aptumeji adjus conditionemg^ natura, quam imperium:
fmecûo nec domm ulla, neccivitasy necgens, nec hominum t^niverjitm genm
ftarcy necrerpjnnatura omnis, nec iffemundmpotejl. Nam ^ hic Veopa
ret, (^ huicobediunt mma terrî^^^ & hominum 'vitajujusfufrem<& legis ob-
T temps^
I4<f LIBKI IT:
temperdt, Tnde TJohhefuu accufatur, quod ilacum mere natorakm tnQ^

minavcrit, &finxcrit, qualis non eiTet homine dignus, aut natUFalis
humanus,. fed belluis aptior, quarum natura rationem & orationem
ignorat. Nam ut omnibus omnia liccat agere, appetcre, poflTiderej
nullaefl'ratio,nullanaturareleatq;integrc judicans, quae didct. Dc-
pravat^ natur^ impetus ejusmodi efle poile, non didata redl^ ratio-
nis,qu^ eo ipfo quod focietatem adpctit^ ordinem focietatis adpetic:
qui licentiam ejuscemodi motibus incompofitis omncm pr^cludit,
Ordo cnim effe qui potefi: mfi ad primum aliquod tendat ? Id pri-
,
mum. cft & fummum, & omnia moderari aptum; id efl:, imperium,,
jfive fummainfocietatepoteflas: fme cujusrefpedufocietasnullaad-
petiturabco animante, quodrationis& orationis inflrumento uticur

Huc ufqi progredi naturaiti, ut imperium in omni focietate naturalc
cfle, libertatemautem, qu^ imperium; omne adfpernaretur, cum na-
jura pugnare dcmonflret. vid. â^jr/i^?*. ad Grotij ^rQlegora. Knimvero
quiddchisfitfentiendum, ex fuperioribus facile conflarcpotuit. Me.-
re naturalis flatus dicitur conditio hominis, prout abstrahit ab iliis,-qu
inflituto humano ipfi fupervcnerunt ; non quod

natura hominem>ut
in iflo flatu degerct, deftinaverit. Sic omnium rerum ignorantia ho-
mini naturalis, feu congenita dici potcfl non quod naturx repugnef,
;
hominem mukarum rcrum cognitionem ad^juirerc. Deinde nulla

libcrtasnaturalishominiattribuitur,qu^ fitexemta ab obligatione le^
gis naturalis, impcriiq; divini. Libertas autem, qu5E omne ijnperium
humanum adfpernatur,nortmagiscumnarura pugnat,quara eadem
progrefTumininfinitumadmittit. Naturale efl: equidem imperium,
e.natur^.intcntiafuit,uthomincsimpcriainter fe conflituerent. Scd
i.
non minusnaturale eiût qui id fummum inalioshomincsgcrit ipf^ j,
ab impsrio humano fit immunisâdeoq; hoc intuitu libertatc na.turali

gaudeat. Ni fummo fuperiusin codem ordine admittcre vchmus. ^
Sicuti&inunivcrfum naturale cfl, utquinon habet doniinum> ex di-

lamine propri^ rationis fe acfuas acftiones gubernet_..
. f Majorisrnomenti difquifltioefl,anfl;atusnaturans,inordi-
..
nead alios hamincs, habeat indorembeU-i,anpaci5 feu quod eedemi:
iedit,]anquiinflatunaturahvivuntji.c. quincqi communem habcnt

domi-*^
'
dominum,neq;unus altcri paret, auc imperat, inviccm pro hoflibus,

lanvcropropacatis&amicisfinchabendi? Quo locopodflimummc-
ftatummcre naturalcm Vocac
;rccurcxpendi Cententiz ffoiîêfij, qui uci
bcllumnonfimplex, fcd omniuminomnesi ita qui in eandem civi-
taccmcoivcrCj,hoililcmflatuminviccm exucrc rradic, reliquos hoili-
um loco mancrc. Sic deCtve c. ^. . 5. Hojlis eft quisj^ cmj^ , cui ne^paret,
f7e(^ imperat. addi debucrat, &
quicum communcm dominum non
habet. Itemc.13. , y. Statm cinjiiatp.minter fe naturalis^ id eft, hoftilis
efl, Ne fipugnare cefjent, idcirco Vax dicenda eft^ fedreftiratio; in quO.
motumvultumf^ obfervans, fecuritatem Juam non ex
hoftis alter aiterius
facfis, fedex viribm c^ conftlip adverjarijy (addendum, & ex propriis

viribus,) ^flimat. Planc uti pifcium flatum dcfcribic ot^fianus halteut. 1.2.
1 dTkviXom Svcrfzevseg "ss-Acâcnv o^ Hâ^TEpxTfspl^ ctm Lcu*
Tntvjsg")^ dvcifaioi
! pt^' d^Pctv^Tspî' dTû) 6 STTivi^x^^ ^'^ (^ tcotôv dyjov. f ii^f ^' STspoi rproâv -
i
Omnes enhn infejh mvicem (^ mfen(inatan,t. Falidior quiffe fem^
V6V sâ)^riv.
ter devorat imbeciliioremi alter alterum ferfequitur exitium intentans^
^ unmalteri incibum cedit. idem ibid. 01 }'d>koi (jLdXa 7ruv]sg oXs^ôi dl^ri-^
^
j
I
?ôi(riv Vs^x^^^' "^ ^'^7' OV\l'scti v7n<iov]ag E?)t\.07mi' dT^' cL^ moi yi^ ofjtfxa^
i ng^voÔAH Eypijos6i Jruvccv7rv(^' fj^ (ps^s^v dvliocov^y x^'
s-zirei Tpof/,s8ai cu&i
^' sAoMci* Hi autem omnes exitiojiinvicem exiftunt. Inde nuncjuam
i io]epii<i
;
videas dormientespjces: fed ipftsfemper (^ oculi dr mens vigilant infemnes.
quia metuunt quidemfemper validiorem obviam venientemjtrnbecilliores ve-
-
ro ferfeqvuntur. Add. Polybim 1. XV. c. 20. Hobbes. in Leviathan. c. 15. ad-
j
iungit.bellumnon cfb illud duncaxatcempus,quopugnis & pracliis con-
! fligicur, fed quo voluncas pugnandi facis dcclaratur. Nam ficuc pra-
Vam tempeflacem vocamus non fblum, quando procells; ruunc, fcd &
I
quandoacr adiflasprpduccndas eft difpoficus ; icabellumquoq;non

&
1
tancum prscliis, ^zA aperca hominum ad pugnandum proclivicacc

I
arflimamus. Neq;veroprimusifl:a^^^^<"/&/^cradidic; verum eadem
jamdu du habencur apud Piaton. libr. 1. de LL. ubi dum Clinias Crccenfis
racionem reddiC;, quare Crecenfium legislacor mulca inflicuca rem mi
licarem fpe^lancia incroduxerit, ita fubjungit. KvQioLv^ri tio) ôk&I Kdjuyva'
vcij Tcliivmiy^coVt cog ii fjCUvS-etvovJoiv, o-n Trehsfiog a 7ra.<n 24^ î^ ^vvsxilC ^^ *!^C
-. alTrdcng Tug TrcAeig. ^HuX^criv oiTrX^.HîTuv dvQ^d)7rh)V e^pyjVi^Vi t^J' avctf fLovov
iiv
tinofia, T(f)
$' s^yo) Tmoati v^g Trdmtq idi ttqX,^^ dsi ^sMôv dnfipvHlov f^djct
'
<X ^
' ^v(nT
-
14^ LIBRI IL
(pvjiv Mvcq. Tf^tiuopine dtblt/'6r eumJiultitU c/mifie pe}*muitos co?idcmHaJ]tf

quodwdnime mtelligant3 bellmncivttatihm ommbmcum omnihmjuge ncfer-
petuum ejje. ^mmcnimpleri^ âcemnominanty idejjc nomen folummod^
exijiimandum: rcvefo i^Ja ommhm civitatihm ada/erfm omms nonmdi-
^^tum hellum natufa ejje. Enimvcro cum fuper hac quseftionc fundcn^
tur omnesfere confiderationesj quas civicatum relores circa vicinas
civitatcsagicaredebentaclblenc, oper^ precium puto fueric^ qujein
ucramq; partem adferripoilunc argumenta preilius expendere
. (5". Quodigicur /tatus naturaiis fit flatus belii HoMfefde Cive c. I,
& Leviath. c. 13. ita dcmonftrare conacur. Nimirum ucliomo natura*

liter hominem metuat, & adeo cum ipfo in ilatu bclii verfetur, cauiam
efle., quod hominibus & facuitas & voluntas flt inviccm nocendi. Fa-
cultatemnocendi indc oftendic, quodhominesadultse ^tacis fmt viri-
' businvicem a^quaies. Nam licetf^pifrime unus alterum robore cor-
poris anrecedat tamen fieri poile, uc eciam imbecilHor ex mfidiis, aut
\
confpirationecumaliis inita^ vei rob^jflifllmum opprimat; cujus vi-

talia asque ad mortem recipiendam idonea quam debiliflimi cujusq,.
^t^-y vcro naturalem rolertiam, qua unus alterum folet excederc,id
pr^flare polTeAit abs tali periculo tutus fic, cui nullum nifi in fe folo'
'pr^fidium. Cum porro maximum malorum, quod homincs invi-
cem inferrc poflunt, fitmors; eam aucem tam robuftus debiliori,.
quamhicilliqucatinferrc; confequens cOe, utqui maximum inferre
in viccm podunc, fmt viribus
(in efFc6lu) crquales. Volunratem au-
tem noccndi nonnullis ineffccx necefritate, aliis p e r libidinem. Dum
enim aliqui fibi omnia volunt licere, & prse carteris honorem. arroganc,
ahosq; pctulanrer lacefTunti nonpoilcnon reliquis, modcfk) iicct
fincingcnio, aclibentercademaliis, qusfibi, vclint permittere, neccs-
firatem nafci M^ contra iflorum ferociam defendendi. Freq ucntifTi-
mequoq; voluntatem nocendioririex contentione ingeniorum, dum
nemo non altero perfpicaciorcm fefecrcdir,- &:contra alcerius arro-
gantiam moleftifrime fcrt. Unde ficri, ut non modo contra conccn-
dere, ^t^ & fimpliciccr non confentire fic odiofum. Nam cum duo
contraditoria fimul vera efle non podint, quinonconfcntiulccri ta-
dteipfumerrorisarguici, quiiniValdemultisdifTcntit, pro flupido ip-
fumha-
CAPOT ir. HP
fumhaber, quippe qni tammanifc/lam veritatcm, uti quilibet de fua
rfcntencia crcdic, pcrfpicere nequeat. Ocero ojf. r. fallt, erraref lahh de-
'
tam dedecet , quam delifare ,
ciî ^
mente capum efje. Indc cum omnis
animi voluptas in hoc fita fit, ut quis aliis rcfe pracferrc queat, non
poile non quandoq; figna contemtus adverilis alios erumperc: quo
nihil animxos mortaiium magis irritare folet. Cicero off. L îcquid ejus-
\
modi efi, mqmnon-ôfmt flures excellerei ineofkrumj^Jittanta contentioj

ut difjicillmumfit fanB-am fer^vare focietatem.
.
Deniq; & inde creberri-
mamprovenirecaufam, quarenoccre inviccm velint hommes, dum
Ipiurcsadunam &eandcm rcmanimumfimul adjiciunt, qua neq;frui
comniunitcr, ncq, eandcm dividere poilint aut velint. Qu^ fane for-^
tiori ccderc debet \ quis autem fortior, pugna dijudicandum eft. Sene-^
cade Ira I..5". c.34. ûod 'uincuhm amoris ejfe debehat^ (editionis at^^ odij
caufa efi, idem velle..ijja qua adfetitis , quia exiguafuntj nec fojfunt ad al-
terum> nijiaiteri crepta transferri ; eadem affectantihm ûgnam (^jurgia

\
excitam. Ob has igitur caufas non poflc non homincsmutuo metu ac
! Ac cum non afftdus folum naturahs,
fufpicione perpetuo agitari.
fcd & ratio
falucem fuam quam maxime commcndet, omniaq;
cuiq';
adhibcre media ifi:i fini indulgear; quorum apticudinem, cum fupc-

rioribi non fit, quilibet ex fuo judicio seflimat; non pofle non oriri
jcupidinemprseveniendipotiusalios, quam iplbrum ^c^^ invafionibus
'
prscbendi. Ex quo ipfo demum rcfukare Hatum infiniti cujusdam bel-
i li omnium in omnes. Cujusconfcdarium flcy uc quilibet cuiHbctpos-
I elam aut apcrce inferrc, quarcunq; fibi expedire judicaverit.
fit In
quo ccii ratio ipfum quandoq; fugiat, altcrr tamcn non ficri injuriam y
I quippecumjufticia&injuflitia tantum iocom habcat inter cos, qui in
'
civitatcs coaluerunt. Ec/i inepta fui confervandi media ufurpando
contra rationem pectare quis queat.,.
. 7. Iflh^c quidem utcunq; tolcrabilia videri pofIcnc,fi dun-
;
taxat per modum hyporhcfcos affumerentur; In quo fenfu eadeni
iab ipfo Hohhefio accipi, ex cg. g-L^/rC/wvidcturcolligi', ubiita dicic^
Ut redeammiterummJlatHm naturalem-y conjidcremm^ homines, tanquam
'
\JieJpntjamjamfuhitoe terrafungorummoreexorti^ adulti,fine ommunim'

ddalterumohligationei &c. Alio tamenloco,îf C/wc.Jj. SiT'^ &paflim'
T I non
, '
tfo LIBRI It V
nonper m odum hypothcfcos, fed ferio ftatum civicatum Vocae natu^
rdtemy o. hoftUem.
i. Qu^^.ica conciHanda videntur, uc illud quidem .
hypochefis fic omnes homines fimul & femel in ftacu nacuraU invi-
;
cem excicifle fucurum crac, 11 magna hominum mulcitudo fubi-

; (icuti
to e ccrra fuiflec prognaca f evera camen ftacus ille nacuraiis exiftat in-
;
ter quosdam homines, quinempcinvicemfubjedi nonfunc,neccom-^

munem habenc dominum, uci jam omnes func civicaccs. Sicuci eciam
IpJeQi/iT^vc^Qin.Leviath.c.l^.îzit: quanquam tem^m nunquam fuerit, m ,
quo unusquistj^ uniuscujm hojli-s erat : Reges tamen (^perfemtfimmam ha-

qf^,
hentes poteftatem omni tempore hojles inter fe fint. &e. Enimvero pro
concraria fencencia inprimis faciunc origines generis humani,prouc il-
ias fallere nefcia facrarum Hcerarum aucoricas nos edocec; quse fane'
naturalemhominumftatumpacificumpociusj quambelHcum, homi-
nesq; invicem pocius amicos quam hofles arguunc. Scilicec primo
homini ex terra divinitus produ-flo adjungicur focia, qujus maceria ex
illo ipfo defumta uc eandem cenero ftacim amore complederecur,;
,
tanquam ex carne & oflibus fuis defumcam ; quam infuper faiKfliflTimo

ipfi foedere adjunxic Deus. Ex iiis duobus quidquid eft morrahura
cum defcenderic,non vulgari duncaxac ars;iicitia, qua: ex fimiUtudine
naturae refultare potefl:;,-&:de qua loquicur I.3. T>. dejufi. ^jure. ge-
nus humanum fociacum inteUigicur, fed & cah, quam communis ftirps,
& fanguis, cum blando fere affe^tu jun6tam, conciliat. Qiiam fi quis^
exuerit,aG hoftilem in aUps animum fumferic, a primaevo & naturali

ftatu defciviffeeftcenfendus. Facit huc illud Arifiot. Rhetor. l.i. c.iL
cârw 'TO kclQ, Cpvaiv Jy, -ra avyfsvfj
;f ^ Ku^gj (pvcnv dT^îiAoit; ifiV Gnm^ m. crvyfsv^
tigji oôia. ri^&cti co^ iml^TmXv- oiov avdpi)7r(^ dvS-pcd-Tru. ûoniamquod efl fecun- .
dum naturam,jucundum efi) ^

qu^ cognata (unt^fccundtim naturam invi-
ccm funt }Omnia cognata ^(^fmilia jucunda funtflerumf^, ut homo homint.
Nam ilhid de peculiari amore auc odio accipiendum , quod ait BeHfa-
rius z^xxAProcopiumhift.Vandal.l.l, Naturahommes homimbm ne j^ addi-
Bincjînfeftifunt. < VaBa cujm.j^ aut connexufocietatem, aut diverfitate
mimiciiiamfronjocantiay aliosmbis carosyalios exofos faciunt.
. 8. Sednecdeeft, quod î^^^^y^ racionibus reponacur. Non
poflunt fibi invicem immediace nocercj quos locorum incercapedo
disjun-
CAPUT n: tp
dif]ungit. Nam qui abfens mihi nocer, id facitperaliqucm pracfen-
tem. Neq;resmeaenifiper praefentem perdi queunc. Ergocumlonge
interfedifllci nocere invicem nequeanc,nonadparet, quarenonincer
amicospotiusquam hofles tales fmtcenfendi. Deinde illa ipfa viri-
um cEquaHtas, quam ^(j^^^-f/Jâdftruit, voluntacemnocendi potiusrc-
fraenare, quam incitare eft idonca. Quin nemo fanus cum aequali in
pugnamdefcendereamat,nili neceflicace urgence, auc ubioccafio rei
bene gerendae fiduciam fubmini/lrat, Alias enim pugnam cicra ne-
cefllcacem inii-e, in qiiaillacatplagaenonminoreimpecu finc refunden-
dce, &iibiperpugnancium viresexicus nonnifiabincercapendecalea,
ftultorum&cemerefcrociumeft. Indc ScychsE apud CunmmX."/ x.'S.
Tirmipmaefiwerpares amicitia; ^ videntuffatesejfei qui n^n fecerunt
interfefericulum njirium. Sic C^fir de B. C. 1. 3. P ompejum monec ; hdc
^
nnum efje teryi^ws deface agendi, dumfihi uterof^ conMeret, fdfes ambo
'Oiderentur. Fc Tlprm L 4. c 10. Bxpeftis invicem Parthis at^ Romanis^
quum Crajfm at^ Pacorm utrin^ virium mutuarum documepta fecijfenti
fari rurfum reveremia intepâta armcitia. Sed & cauf^, quar ab Hobbefio
adducunturjquarehomines fefemutuo velinc l^dere, parciculares
duncaxac func, adeoo'; hautquidquam fufEcicnces ad excicandamin
genere humano neceffitatem belli omnium in omnes, fed duncaxac
quorundam in quosdam, Neq^ enim femper concingic, uc modeflis
intermixti habicent ferocesacpravi. authos lubido fubeat illos laces-
fendl Ec coilCencio ingeniorum vix apud alios deprehendicur, quam
qui fupra vulgus emineiir., M.agnammorcaHum parcemiilemorbus
I
1
non adit, auc non nifi leviter tencac. Deniq; nonica maligne neces-
j
fitatibus morcalium Crcacor profpexic, ut circa eandem rem afTeren-
I
dam plures femper concurrere debeant. Et potefl, quidem commu-
i nis hominum malicia caufam pr^bere,uc ne quis cemere cuivis fidat^
;. & velutnudumlacuspr^beacifcduciflafufpieio, ac diffidencia, ni pc-
culiarirer nocendi voluntas declaretur, ad occupandum, acq;oppri^
I
mcndumalcerumvaleac, nemofanus admiferic. Re^teCicerooffll.inju^
I fias Yoc^tû a m.etufroJicfcuntur\ cum is^qui alteri nocere cogttat^timet,nei
j
nifi id alterifecerityiffi aliqua afficiatur incommodo. Eo minus aurem to--
lcrabilis efl HoUefij opinio, quod nacuralem fuum flacum duncaxac per
,
fubicsi
.
gt LIBRl II.
fubitiofiem imperij akerius, & coidonem in eandem civitatem tolfi

vuk. Nam iilas fakcm civicaccs in flacu belli invicem vcrfari, quse
foederibus & amicicia junguncurja fenfu oninium populorum abhor-
rcc. Nec ftacirn nulla pax efl, qua: non facis fida eil:. Sicuti non ilacini
nemo akerius hominis gratia florcc, quiaaffedus&voluncaceshuma-
n2B mucabiles runt_^,
. p. Eft porro &hoc probe obfervandum, hcic aginon de fta-
_tu nacuraii animancis, quod roloimpecu& inclinacionibusanimsefcn-

ficivasregacur; redcujus pars pra;cipua,& cuiincseccrasfaculcaces re-
gimcn, fic racio. Cujus ufum iegicimum liautquidquam excludere,
fcdpocius cumaliarum faculcacum operacionc conjungcre debcc, qut
ftacum nacuralcm hominis eft ricc defignacurus. Cum igkur non Co-
lamaffeduumlibidinemjfed&rationemaudircpoffichomo a bclio, ;
in quod per pravos afFcdus impellicur, pcrracioncm duplici pociffi-

mum. argumenco revocacur ; nimirumquod dcprehcndic, bcllum al- ,
rcro non laccffence fufccpcum cfle & indccorum, & inucile. Sanc enim
faciicliccc homini colligerc, fc non excicifie afeipfo, fedab aliquo fu-
periore produd:um, quiq; adco in ipfum poteflacem liabeac. Cum ^
aucemduplici {J^Cc veluc principio impcllifentiac,quorum unumprse-

fcncibus cancum immineac, alcerum cciam fucura & abfcntia cogitatio-
nccompledacur, &
illiusquidcminflindu inpcriculofa,iancipitia, ac
deformiafevidcat impcUi, per hocautem intucaac decora duci: li-^
quidopoccflindc judicarc, Crcacoremnonvelleucprioris^ fed uc po-
ilerioris dului obtemperec. Quocummanifcflaaccedacucilicas pa- .
cis, ad quamracio revocac,nonpoccfl nonnacuraliccrhomo ad paccm
inclinare. Prsefcrcimcum poflea, fi quando negledla racione afFcdi-;

bus obccmperaric, exevcncu deprehendat, fe deceriora fecucum ; ac fe-
rc opccc, infeila pofle heri, qu^ concra raiionem fada func. Ex qUi-
busomnibus concludimusjnaturalcmhominumflacum, ctiam cxcra-
civicaces confidcracorum j non cfle bcllum., fcd paccm qu^ bifce fcre
;
legibusconflac,utquisalcerumnonlaccflencenonlajdac, fuisq quem-

^ vis bonis frui paciacur, acfiquaconvenerunt, iidclicer prseflec. Cum
cnimflacus naturalishominis ufumrationis includac,non poccflquoq;
auc debcc ab cofeparari obligacio, quamracio fubindc oflentac, Ac
inde
CAPUT TI. ^
ifl
deomalecircaderignandum eundemflatum pr^fupponitur, bomi

lcs faltem plerosq; du6lum racionis, quam natura fupremam adio-
lum humanarum diredriccm confticuitj negligerc adeoq, male fla- :
Us naturalis vocatur, quem negle6tus aut abu fus principij maxime na-.
Uralis producit-.
. Neq; eil:, quod aliquis nobis occinat barbariem apud ple.

lo.
osqi prifcorum populorum, quos juvit feiTiper recentcs convedare

irardas, & vivere rapto quibusq; adeo inter modos rem quserendi,
;
it^q; geiiera fuit Ari^piKri, feu prjedatoria. %\Q\\nÂriftoteliPolit. 1. 1.
.f.
ijitcr vitas pecuariorum, agricolarum, pifcatorum, venatorum
lonicur p<@- Ki^^îk o?, 'vita Utromm. Et mox d. 1. ?f TroAsîHyj (pva-ei ktî^
'f^pooTmv, cmi TTB^pvKoTsg apxsS^cr^j ^vj ^sKamv* &)V ^tio?/ îKawv t^tov htg, 'dv
-oAsfiov, Avs bellica quodammodo ratio natura erit rei qu&rendd. Nam "Je~
'andi arsfars ejm ejl. â utioôrtet ^
adbelluas^ &
in homines, qui ad
arendmn naPh nolmt'. tanquam naturajujlum fit hochellum. In eam rem
(affim apud antiquos teilimonia extant. vid. Homer. OdjjJ.' y.v.y^.^
:)dyfr/. V.2f2. ^dquxvcTba.Bidymus: 8k uhôv h '^s^ rsig ^Xcaoig
L>7?r-Ji'5 d'/^' svôôv. ôninfame erat apud antiquos latrocinari./ed.glori-
fum. DcGcrmanis CafirdeB.G.lS. Latrocinia nuUam habent infami-
imy quctextrajrnes cujm civitatisfuht : at(f^ ea juventutts exercendd, ac
iefidtammuendd> caufa fierifrddicant. Ibidem di cit , maximam civitati-
hm laudem afud eosdemfuijjey quam latifimas circafi vaftatisfnihm folitu-
iines habcre. Hoc frofrium viftutis exiftmant, expuljos agrisfinitimos ce-
iere, ne^^ -quempam ^ropefe audere confiftere. Paria habec Mela 1. 3. c.5.
ret,eos, qmcqmdjylvarum acmontium erigitur intra Peucinos acTenms^ la~

Irocimispererrare. Dc Hifpanis Plutarchm in Mario^ adid ufq; tcmpus
latrocinari inter pulcerrima ipfis fuiife habirum. De antiquis Grsecis
badem Thucydtdesl.l. Quo referunt aliqui 1. ult. D. dc colkgiiSyuhi rata
labencurpacla TziovrJh Kâv kpxofjiêvo^VyYtl oixof.isvoov,eorum, quiprad<ie cau~
(acoeuht. YxiiSalmafim de ufirislx c. n. ibilegcDdum putetj^ V KciTni
êiccvi ût in cauponatmem. Sic & apud Polybium 1. 5. c. ^j^. in foedcre
V iRoma-
rf4 L^BW II
^
Romanonim cum Carthaginenfibus cautum, ^(? Komanl ultrdpromsnm
riumpHlcrHm>MaflUmydr Tarfiimnpr^das agefentyneve msrcaturam exeh
cerent^ quariutruiiq^pari jure tunc acftimatum fuerit. DcPhocenii-
bus JW/?^^/^L4|.c.f. eos eciam latrocinio maris vitam toleralle, quod
%[Us temôfibm gloru hahehatm\ Sextm Bmpiricm Vyrrhon. hyfot,\. 3= c, 24.
Vradariaûdmultos harharos infamemn exifimatur: imo ver& etiamhoc

fertur aûdCilicesgl&riofumfuilfSi adea ut eosyqminter f-radandum ohiijfenti.
dignos ejfeyquoshomre ^rojcquerenturj judicarent, Bt Neflor quidem apud
Voetam^ 'fofiquam Telemachumj (^ qui cum eo erant comiter accefit îllis dmt :.
'Efitsne incerta vagantes Prddones quo more folent f Atqui fipr^darifuijfet
'ahfkrdum, mquaquam eos tanta comitate y ^ henevolentia frofccutmfm(fet i
quia taies ejje fkjpicari fatmjfet. Huc aliquo modo pertinet etiamlf.
Do de captiv.(^poJilim. Si cidmgente aliqua ncf^ amicitiamy ne(j^ hgjpiti-
. 2.
umy nej^ fddm amicitits, caufafaûm habemm hi hoftes qmdem mnfunt..

(conf. i. W^jy.de verb.Jigmf.) Muod autem ex noflro ad eQsfervenit^ illa--
rumfit, (jr liherhono nofier ah m
captm, (^ eorumjtt^. Bio Cajsm 1. LIV*
de Rhxtis/ Hivicinam Galliamfrequenter foûlatiy ex ItaltafimbmfrddM-
egerant^ Romanosff^ ^
eorumficios iterêr fjorumterras facientesinfeftiU
verant: idquidem confuetudine iamreceptum eratiUt in e&s, qmmilloef
fentfoederejunBhitafiatuey*ênt.. ifocrates Vanathenaicoy de Triballis di*
cit^Qos concordiorcs iMerfe effi, quamuilos alios homines : fed non fmtimos>
tantum, (j^învicmiajîahahitantes-êrderej fedeos om'nes),ad.qm.sfenctra~
tefofjunt. Add. GrotimX. 2. cjf .f Kiiimrero adifla rede regericur^
.
..
didatumfanverationis apudmultasquondam gentes per pravos mo-

res fuide obhceratum. Rx quo camen non coiifequicur;nemini intcr
easdemgentespaulohumaoiori fuiilc pcrfpelum, per iita latrociniai
Yiolarijuranatarre; aut proflaconaturalihabendum, inquem homi-
nes feroces, neglela nobiiiillma fui parte, fefe conjecerunt. Neq;.ad>
mitcendum, quod i^t.m HohhefdeCivezfS. rehm fic.fi an-
.2^ adferit;
tibm A^^q-f>/.%yji/ nonfufffec&ntra legemnatur.a.. Nam illosquidem, qui ex
pravo iflo more, non iaccdici, noftra nobis eripiebant, nos icsrum'
bellijurepoceramus deprajdari: nequaquamautemtertium aiiqueiTJi-i
qui nuila nos injuria prseverterat. Neq; enim fi aiij impudencer ie-
g^mnacur^ violantj nobis flatimeorum improbitacem imicari licec.
CAPUT E Iff
i
Sed 5c illud ferri non potcf!:, quod fubjungit, id vita genm mn fmjjefme
I
qtii idfortiter nec crudeliter exeruhant,
vloria liltSf Uti qu ibusdam moris
\fmt cdtera rapentibm ^
'vita ^^rcere, ^
a huhm Aratoribm^ amni^ in^
\flrurnento agrii^Mlturdt ahjlinere, Ad quod ipfum tamennonlegenatu-
rxfuerintobftridi; fed eosdem hoc modo glori^s fu^ confuluifle, &
ne nimia crudelicate meticulofi arguercntur. Quafi vero id gloriaj
quid habeat, parte duntaxat fceleris defungi, pollquam integrumpa-
,
trare minusproficuumeratfuturuiUj.
I
. ii. C^terum eo ipfo quod aflerimus,pacem adverfus omnes
1
homineSjUttaleSj exercendam eflê fl:atum hominis naturalcm; innu-
1 imus iilam ab ipfa natura inflritutam & fancitam, citra ahquod fa^lum
i humanum adeoq eandem niti fbla illa legis naturaiis obligaciojie,
; j
i
quaomneshomines, ut funtratione prsditi, fl:ringuncur; ncqjut illa
ab initio introducatur, abs eonvencione hominum oriri. Unde ctiam
paîsaucfoederibus folamiflhanc pacem univerfalem muniri inutilc
videtur. Nam per tialc foedus nihil fuperaddicur obligationi legis na-
1 tur^, feu non convenitur de pra^flando quopiam, ad quod non jam
;
antca homines ipfa lcge naturali cenebantur ncq, pcr id obligatio red-
:
I
ditur ardior. Supponimus cnim ucrunq; in naturali^qualicacc per-
I
manere, fic utnullo ampHus vinculo teneaturad fervandum padlum,
;
quam revcrentia adverfus Deum, & metu mali, quod ex pa6lo violato
I
inipfum poflit redundare. Nifl quod majori cum malicia & fcedicate-
Videacurconjundum, idnon fervare, dequoquisexprefle efl: teftacus.
Sic&idcmlicenciînjuris naturajviolacorcmlsfodatur, five padum
aliquod antegreflumfuerit,flvenon. Unde &
abhorrec a confuctu-
dinehominum cukiorum taie paGum inire^cujuscapica &condicio-
ncs nihil aliud concineant, quam quod quis immediate nonflt viola-
quod jam a natura expreflTc fuerac pr^ceptum. Et parum id
turus id,
Videtur reverens erga divinum Numen, quafi ipfius juflum non fatis
jam neceflicacis nobis'attuliflet, nifi & ipfi in idem ukro confentirc-
mus autquafi ex noflroarbitrio ea obiigacio dependcret. Unde in
;
quolibetpa61:oponcndumefl:aliquid,qu(^dalias akeripfo jure naturaj

a me exigerc non pocerat, quodve antea eidcm ex eodem jure perfcle
nojadebebam, led quod dcraum pofl: declaracum, & accepcacpmab
V 2 akcro
tfS LIBRI II.
alceromeum conrenfliiTi plenc dcbicurus cro. Sic quemadmodum qui

alcerifuamimileria addicic,haucquidquamprocapicibus pa6li exprci^
fe,& immediateconilicuiCj quod perfideadvcrrusipfum nonficadu-
rus, quod furcis ipfum non fic expilacurus; ita crubefcenda eH: con-
Venciojinquaquisadnihilaliud alcerifefeobflringic, quam quod non
fic adverfus ipfum violacurus pacem univerfalem , i.e. quod non fit
ufurus in illum jure in beftias adhibcri folico. Quod fi camen inccr

quasdam gentes barbar^ iO:x deprasdacioncs in u(u fuerunt, redu-
cendc^ paci univerfali pado opus efl:, in quo ad cxercendam invicem
lcgem naturalem confpiratur. Id quod cciam fic, quando duo populi,,
bello halenu& collifbarma ponunc;ubi fi depccoliaribus quibusdam
pr^flacionibus non convenicur, non nifi communis illa pax reduci-
tun, Quod fi inter pooolos, qui halenus neq^. beneficiis neq; injurijs,
pace autbello fucre cognici,foedera ineancur, in quibus circa peculiaria
qu^piam pr^ftanda non convenicur ^ illa amicicias fanciend^ caufa
iniri feruncur;, qux fane ari:iorcm conjundioncm > quam nacuralis
illa pax, judicacur producere. Auc habebunc duntaxac inilar foien-

nis alicujus conceflationis de obfervando deinceps mucuo officio. Si-
cuci eciam quiprimicus invicem innocefcunc &c congrediuncur cor
gnaci , proiixioribus verbis, beneVoIenciam. mucuam exprimerc;
fuevcrunt.,..
. 12. Facendum tamen cff^ pacem iffhanc nacuralem eflefatis;
debilem, & infidam, qua?q; adeo fola falutem hominum citra alia prsr-
iidia maligne admodum cuftodic. Sic ut adplicari huc porfit illud
OmdijtriJimmXN^. el.%. Vdxtamen interdum efl\ faclsjidKcia nunquam..
Cujus reicaufa eft malitia hominum, &: cfFrcnis augendse proprix po-
tcnci^ libido, alienisq; imminens cupidicas. Sic zûd Salujiium Jugurth..
micipfkmterreiâtj^dtura mortalmm avidaimferijy ^fr^csps ad exflen-^
dam animj-cufidinem : frdterea ofortunitasj qus etiam medwcres virosjje
^rxd^ transverjos agit. Qux eousq; validis flimulis mortalium ani-
mQsfubigitjUtnc manfucciniima quidem dodtrina Chrifti, ubiq; pa-
ccmj, humanicacem, manfuecudinem, benevolenciam, prbpenfionem
ad condonandas injurias , humilicatcm, contemptum opum, ac po-
teacia^ mundan^: iaculcans j, incer Chriflianos. injuftiffimas infidias,
bellaj,
:
CAPOT 11. iT7

bclla, atqj opprefTiones aliorumextinguere qiieat. Sic ut in nonnuL
losquoq,- principcs Chrillianos congruat illud Pkuu/nPyrrho. ûo-
rum vupidkatesmnpekgti^, mn monsynon vajla finit folitudo, necqaiEu-
ropamAjiam^dtJpefimt terwmi> circumficrihunf : hi non njidel), uhi contin-
gunt fie mutuo, ^
junt connexi, quemadmodum ahftmeant fais contenti ab
injuria. Imo hellum gerunt fismêr, quod infttumijsfiit^ ut tnftdientuf, c^
mvideant. Bxduohmverono?nimhm quafi nummts hello ^ vace utuntun^
frafenti^nonprout ratto fofiulat^fid frout efi exufiu. Ergo uti probi efl
i
hominis rebus fuis contentum alios non lacefierey nec aliena adpetere
litacauti efb viri fuseq; falutis amantisjita omnes homines amJcos
,,
jcredere, ut tamen iidem moxhofles fieriqueant; ica pacem iftani

!cum omnibus habere, quafi qu^ mox in bellum erumpere poiHt. Er
fubindemeditandumilludp/i?;^j^///i^^tor;^.l.VL icogcivTmpYi 'dlvva^Q^
-mvyi^ ^âv, chc s?Ab^ Tmg Troyn^lg tv ^^'AscQ^. âmdtu
maltsfitfoteftas
malefiaciendiy nec voiuntas defipitura efi, Add. Hobbefi. de Cive c. I5. 7- S%
Apud Tacitum de mor. German^ invidcnda laus Chaucorum: Populm
inter Gefmanos nohtliJsimt-iSy qui^magmtudinem fiam malitjuftttia tueri,
fine cupidttate, fime tmpotentiay qmett fcrett^, nulla provocant hella^nullis
\raptihus aut Lttrmmtspopulantur.. ld^p'dctpium virtutis acvirium ar^
^gumentum efi, quod ut fijprtofes agant, non fer injurtas adfiequuntur.
\Promtatamenomntht4s arma, acfii res foficat exercttpts, flurimum virorum
êquorum^j ^
qutefientihtis eadem fiama. Contra idcm de Chcrufcis."
Cherufict mmiam acmdrcentem diupacem iilacefstti nutrierunt. id^jocunditis
\mamtutimfimt : quiatnterimpotemes crvalidos falfiquiefias ; uhi manu
Agituf, modeftia (jrpfohitas nomtna fiuperioris fiunt Tta qui olim honidqui^
.
I
iCherufict., nunc inertes acfiulti vocantur.- SciliceCs uti eft apud Dionem Chry^
foftomum orat.\.deregno: 'mQ HciT^.igzi: vr^kBfx^v Tmpsox.Âo-pi.sioi^rriiTDig fj.d"

hms^s9iv dpfiviiv aynv. iis,qui dd hellum gefendum opimeftunt inftruî*-
)maximc Itcet in âceviver^..
CAPUT iir.^
IDE LEGE NATURALI IN GENERE,

I . Tranfttm, 1 4^ OhjeBumjuru naturaliinon pft neceffa*
^. l>HomtmcHmhru(isftfsnaturmtteft\ rmmantelegernf-
commHne. Vf f^6Â^
LIBRI
j, 6, An]m nmrdt êo cfim homMus t s Lex nAiUY^fHfidamemdts,
.
co mmme ? i6,ij.i% In Hobbejij fsmentminquiYhuf,
7.^.p. ^m mmraie non nmtur confenfu t^.FmdameniHm diUum J.iV. eft fufji.
gentifim. ciens.
to,u. An miUm fmd^mmHmjans ? 2 . Obligatio legis naturalis eft k T)eo,
iz.Aft exfins condtti mi^ndiJHinatsiriiU 2 f . ^Hjidam dicuntuY juris naturalis rC"
eliicefc4t, duBive, & abuftve,

tSo T)s dtB^minereB^ratknU, 22. An detmimgentitim^ naturali contra-
i^^: Qmmnum fmdimemnm], N.pstitftr dtflinUftm,
ex condmonehominis. z^. Jurii naturaliis partitio.
Oftquam igicur condicio homiiiis non ferebat, urille viveret

exlcxâdionesqjfuasvagovelucimpecu, & cicra refpedum ad
aliquam normam ederec,- confequens eil, uc difpiciamus dc
communiffimaadionumhumanarumregulaj ad quamquili-
bcc homo,ucefl: animal racionale, (hCc componere ccnetur. Eanrre-
gulam juris feulegis nacur^ vocabulo infignire ufu invaluic quam & i
iegem univerfalem vocarepoOTis, quod ad eandem univerfum ge-

nus morcalium fic obftridlum; & perpecuam, quod mucacioni, ficut
pofici v^ leges, non fic obnoxia Illa iex quid fit, unde innocercac, quo
.
indicioconftec, quidad candem,aucqmdadpolitivum jus ficreferen-

dum, eocuraciuseftdifquirendum, quodiHhocfundamenco non re-
ftepofico, qu^ fuperftruuncur, ulcro ruere (ic neceifum. Bcne p/afo
m Cfatylof Asi îi ^s^ i^f eipxî 'pravrog 7ttdyfjt>a](^ Tmvll dv^p) rov TrvXvv
Koyov H Vdj:, p(gjj ttjV iroykriy ijzs\îu, i^ opSoog^ tf ^>j vTroKeijccj. EK&ivyjg 'J
s^sjucBd'
mjg UoLv^gy Tti KoiTcd (p^cdn^ SK&ivp BTî^sva, Dehet quis^ clrca rei cujm^
frincifium fiatuendum dijjcrere multdj diUgentifîme^ confiderare, utrum
reBe decernat^ nec ncy qm quidcm fiifjkknter examm^to, c^terajdmprinch
-
pumfequi debent.
.2. ICciRomanijusnacur^dcfiniebanc, quod natura omnia m^
maliadocuiti quodq,-adeohom!ni peculiarenon fic, Ccdcujmperitiacd-
tera quo^ animantia cenfeantur. hac hy pothefi juris nacuralis
Sic ut ex
illafinc, inqujebruca asque ac homines comraunicer ferri, & a quibus
abhorrere deprehenduntur. Ex*quo necellario fiuic, jus dari, quod
fcominibus ac brucis fitcommune. Qu^ fentencia forcafle profluxit
cx dogmaceillo, nonnuliis anciquorum celcbrato, de anima univerfi, i
cujus
CAPOT m: tfp
icufus reliqu anim^ fmt qusedam ^^cmtrfjLdTiti feU particula* ; qu^ m

jfeejusdemnatursej divcrfasedancoperationes, proutin diverfum cor^
pusinciderinCjOrganaq; vires fuas exferendi fortit^ fucrint. Cui CQ^
gnacum fuic dogma de (jLsJsfi^vxctxr&iy quod homines &
bruta figura
duntaxat corporea difFerre ponebat, fed animashaberc limiles, atq;
invicem communicare, vid. F^rgi/. Mneid. VI. v. 724. feqq. Oo^/V. Uetam^
IXV. V. 7f ,feqq. Enimvero homini cum brutis commune
tale jus
eruditipafHmrejiciunc; quippe cum jus in cumcadere, absquo ratio
jcxulac, incelligi nequeat. Et quanquam complures dentur adus ho-
iminum acq; brutorum inter fcfe fimilesj quibus exercitis homo legi
, ifatisfeciire dicicur; rcvera tamen magnum incer eos ell difcrimenj
ouod ex fimplici naturê incUnacione apud bruca iidemprovenianc,
[uos homo vehic ex obHgacione exercet, cujus (enfum ifla non ha-
enc. Unde non fine figura incelHgendi func, qui brutis quibusdam
nimantibus juflidam, forticudinemj mifericordiam, gratitudinemg,
ailitacem cribuunc, ideo quod iftarum vircucumfimulacra^quandoq;.
inquibusdambrucorum a(ftionibus cernantur. y\^.Selden^de.ûteNat^
'^gentX, I. c. f Qu^ enim extrinfeca facie iimiUa videntur, hautquid-
.
.quam eadem funt, fi ex diverfo intrinfecus principio profluxcrinf,

ISed&nulIuminveniturbrutum animal,, quodomnia hominis ofHcia
iexprimat; &nulium hominis officium datur^ cujus contrarium noa
iplurimabruca faciant. Quanqo-am apud populom ad exaggeratio-
nem alicujus plurimumjudiceturfacere, fi oflendaturâbifti-
fcelcris
usmodi fado quoq; bruta abhorrere. Sic flateX. S. de LegihM^sin
ipfa
prohibenda mafcula Venere ad befliarum naturam redc provocari ^
pofleait, incer quas cjusmodi f(xdicas hat5cquidquam deprehendicur,.

Thefcus ^^w^Senecam.Bifpolyto-. V.^13. Feraqkoî^fifêmrisevitant ne~
f^s^Generisij^leêsinfdm jervatûdor.
, 5. Conati func equidem aliqui, credo ingcnij magis ofêntanv
di caufa, quam ferio, communioncm jurisincer homines & brutacon-
quifitisundiq; rationibusadf^ruere; fcdquibus virierudicidudumfa-
tisfccerunt. Qu^ ex facris literis adferuncur, paucis tecigifle fufFece-
ric. lUudG^^^^/riX f.fangmnem veftrum a manu cun6li mmalis r-cqui-
^4.^; alicûi in:erprceantur3,2UQd Deus Vclic ulcifcj necem homini
iiiatan^
:
X<ro LIBRI II
jllatam non manii aut telo folum, fed & inftigata in ipfum fcroci bellia.
Antediluyiumquippe impios homincs feroces aluiilebefliaSj quarum
ope alios libi non obtemperances lacerarint. Aliqui ita Deum homici-
;
dij poenam etiam per feras beflias cxadurum. Aiiquiilludtf;-;?;^^^^'/-^

i^^^jf, capiunt de hominc tancum^ q. d. nuilus homo c^dem humanam
impohcferet. lcvit. XVI1I.2|. &XX. if.id'- jubentur equidem befbise,

quibusvirautmulieradlibidinemabufifuerunt^ interficiper lapidati-
onem, fine ullo ^tatis difcrimine, vctula vacca., an juvencula fuerit,
Qiiod difcrimen|amen Ebrsei in hominibus urriusq; fexus obfervan-
dum volebant;, adeoucfipucrnovenniumnon excederef, nec puella
triennium, neqi ipfis, neqi befliê quaUscunq, cecacis ex hac lege mor^
tem infligendamaffcrerent; quod ante iftam a^tacem coicum m lege
interdidum fieri non admittanc. Enimvero id falum non quod
brutumdeliqueric, fed pa^-cim, nc illud alium forcefuo adfpcduadfi-
niiiem libidinem irricarec; pardm ne beflia fuperlles hominis fuppUcio
affedî memoriamcumignominia femper refricaret. Gr.atiAnm caup
If. quczjl. I. c. 4. Pccjra credendmn e/ijujft mterfict., quia talifldgitio confami-
natat mdignafn refricantfactlmemortam. Addit Vhilofuddim dejfccialibm.
legihm: neâriat ahommandum aliquid:, qualianalct foient ex hujmmodipia-
mlis deteflabilihu^y qu nemo honeftm ferat in fuis foJflponibpLS- Si c Deus
Deut^ron. Xni. if. 1<S, bruca, idololatri^ fane non capacia, interfici ju-
bec, ad repr^fcncandam delidi acrocitatem. Id prcecerea obfervanc,
quando gencilisapudEbracosdegenscumbruco rem habuiflet, homi-
nem quidem fupplicium luifle, bruto aucem niliil mali illatom. Add.
Mornacim2iA\.ult. D.dejm qmeflud. veldejec. Bxodi XXl %S- lapidandus
erat bos cornupeta, nonquodpeccaflet, fed parcimne inpofl:erum
aliis fimilem noxaminterrec, parcim ut punirecor dominus in re fua,
quia eam negligentcr cuftodiifrec. Quse etiam caufa erac, quod ejus-
modi bovis carnes non dcbercnc comedi. Etliocmodo pledebatur
dominos amifHone foipecoris, quando levis tantum culpa ipfiusin-
cervenerat, fcu quando ignorabac ferociam bovis. Aft fi domimis.
vitium novcrat, ipfc quoq; pcenas capite dabat. Ubi icidem obfervant
Ebrasijbovcm fuifie occifum duncaxac, quando JudEeumincerfcceraCf
non qi?ando gencilem. Enimvero inflrumenca alicujus maleficij auc
^
jnfor-
- cAmr ni m
jnfoitiniij ab-okri apiid alias quoque ^cntcs non iniificatum 'fyit_r
Sic ex Vswolihemoratiofie contra AriftocratemîCJr Mjchiniscontra Cteftfhon-

tem adparet, ex Achenienilum legibuslapidcnij lignunijfecurimj&id
gcnusalia, quocienshomicidijini1:rumeRCafueranr,inprytanseo in ju-
dicium deduta, veluc in poenam. Sic flacuam Tlieagenis, quas cafii
fuoaliquem oppreflerat, Thafijinmare procrahendam decreverunr
vid. pio Chryfojiomm in Rhodiaca p. 340. ^dAX..Moreili. Amhrffim Hexaemeri
l. V.c, 3. afinorum &equarum.coicus, exquibus muli gcneranair, veti-
tos vocac, non quod bruca iilo fufcepco pcccenc,fedquiahominibus

taiemcommixcionem procurare incerdicebacur Levit. XIX, I.p, Vider.
z.mx!iX:SeldenmA.\.Ant.Mattham decrimin. froleg. C2. S.l.&ahj, Quid
ii tamcn pro excufandis ICcis Romanis dicamus, ipfos 1 1. . '^.T>,de
Juji. ^yfure. vocabulo juris nacuralisminus^proprie uti,pro ordinel

Creatorc conflituco circa iila potiillmum, quas ad ccnfervandam
&
ipfam nacuram, i. e. fpeciem individua animaHum faciunt. Cujus
rei argumcncum videcur, quod duntaxat maris &
foemin^ conjun^tio,
fobolisprocreatio,& educatio,ncnon defenfiofuicanquam iflius ju^
ris pr^cipua capita exprimuntur Sicuti &
prseter multos alios ifto
Vocabulo ad iimilcm ferc modum abufus eil InjoVarifinm tralatm m
dejure naturalt a Deo rebw creatis conjlituto. Nec non Cartheftm infrimi-*
\-pijs fhilofofhia. Appofte tamen Plutarchm de amorefrolis : Natura, ficut
1 tnflî^tisjyheflrlhuS} ut Uhrufcisj capnfcis^dkaftrisfrincipiafructmmmtti^
um cruda cjr imperfeci-d gignit : ita hrûtis quoj^ amoremfkttu infeint imfer-
feUumi (y nonfertinentem adjuflitidm^neg^ uitra utUitatemfefefr^feren^
tcm. Homini njero, quemprotuli t^ ammaleffet rationeprxditum accivilej,
tit
JHfiitiamfi^ > leges^ Cr Deumcoieret, urbes^ conderet^ dr amicecmn alijs vive-
rrt; femtnaqMo^^harumrerumpfaclara, pulcfa^ ^fcecunda inferuit^ ams-

remfciiicetprolts , fecutainhocprtmaptincipta) qu<& in iffa corforis infunt cm^
Jiruciion^.
4. Aliquiobjcdumjurisnaturalisconilituunt alusilIoSj qui-
.
jbiis pcr feineftmoralis neceilitas aut turpitudo, qiiiq; adeo infua na-=
! turafuntdebiti aut ilHciti, eoq^ a Deo neceffariopr^cepti aut vctici in-
j
tcliiguntur. Qua nota diflare cradunt jus naturale non ab humana
taiicum jure, fed & a diy ino voluntario feu pofitivo ;
quod non ca pr^-
X w cipic
!<r2 LIBRI II
Gipitauc vccar, qua?per fe ac fuapte nataradebicafunt aut illicica, fed

vecaadoillicitaj prjecipiendo debira facic. Lege enim naturali qujg
Vecantur jtton ideo turpia efl.c, quia Deus Vecuic, Ccd ideoDEuM i/la ve-
tuifle, quia in fc eranc turpia. Sic &
quze eadem lege prêcipiuncur,
non idso honefta auc ncceilaria fieri , quia a Deo prEecipiuncur^ fed
ideo pr^cipi, qaia in fefinchonefla. vid. Gratim l.I. c.i. .lo. Enim^
vcro prg^cerquam quod in obfcnro maneat, hac fenccncia admiffa, qui-
namdemumfincilHadlus in feillicici, &quoindicio ab aliis adjbus Ij-
quidaincernofcancur; qu^ icem racioficproxima, quarc iidem cales
finc % eriam fupra oftenfum 1. L c. %. . <S. nullos adus in fe effe debicos
auc iUicicoSj ancequam per legemcales fiant. Neceftpquodahquem
mo veac illa dubicacio ; fi omnis aduum humanornm moraUcas a legc
dependec, anoon Deus pocuerit legcm nacur je ita formare, uc contraria
forent prêcepca qusejamfunc. v.g.ucinccrofficiahominismucua
ilhs,
cflecoccidere, furari, mofcchari, cakimniari j incer vecica autem, gra-
tum animum exhibere, pa6ta fervare, mucuum reddcrc, fimiHa. &
Heic ecfl fupervacuum ac peculans videarur, quêrerc quid Deus face-
re pocuerir, cum conftec quid feccric : camen, fi cui cdam vana convel-
lerecordi fic^faciie rcponere potcfl, illam dubica-tionem non obfcuro
concradidioneminvolvere. Nam ecfi nuUa neceflicas Deum adegc-
ric, uc omnino hominem crearec (valde enim jejunc de pocencia DEI
;
fenciunt, qui pucantj ipfius gioriajn in obfcuro fuifte hasfuram, fi tcrri-

colas nunquam
condidiirec. vid.Jobi XXXVlll 7.) camen poflquam
ipfumdeftinafietcrcare animal racionaleac fociale, non pocerat non
lexnacuralisipficongruere, nonexnecefficacc abfoluta, fed hypothe-
cica. %i enim is ad contraria officia fuiflec adfl:ridus,non fociale ani-
mal, Ccd aHa feri & horridi fpecies animancis fuilTec produda, Qua
Camen nonobftantefirmum manet, ante omnemlegem quosvis adus
eflc rodifFerences. Nam eo ipfo, dum Deus decrcvic creare hominem^
X. e. cale aBimal, cuinonomnes aflus
debercntelfe indifferences, legem
quoq- fimuleidemcQnflicuic. Sedncq; exinde, quod oranes adus in.
ie ancelegem indifFerenrcs alTerim.us,, confequicur;, Deum fi voluiifec,,
pocuifie conflicuere, uc b'afphemiis auc contemtu colerecur. Nam-
creacura fiacionahsj i, e. cui Deu5 iadidic facakaceni res uti func adpre-^^
henden=-
CAPllT IIL r^5
I
hendendi, nonpoteftDEiiM alkcr concipere, quam nonroluniininni-.
caquadameminencia, fed&fummo inipfsmimperio prasditum. Se-
.
cus cnim inane idolum, & quidvis pocius, quam Deum concipercr.
Jam autem apcrceimplicat; idem concipere tanqusm eminentjiri-
imum fimuL & abjeûm; quodmihi imperat, tanquam cui pciTim
recleinfukare; cxercerealiquidtanquamlignum seflimandi eminen-
tiamdivinsenatur^, &diviniimperij, quoddircde, & per fcconcra-
riumhujusnotat. Quando igitur Deum talia legefancirenon pofle
idicitur, id non plus ipfius omnipotcntias decrahit, quam quod mcri,
imcnciri, efficere, ut qua^ fala func fiant infeda, nequit. Eil pra^rerea
i & hoc monendum, fidefinitio juris nacurahs ifli fundamento de necef^
faria honeflate, 6ccurpitudine quorundam aduum fupcrflruatur, eam
non pofle non ficri obfcuram, & vcluc in circulum revolvi. Id quod
Grotlanam definicionem perpcndcnti fat manifeftum efl.
. f. Qiii juris nacurahs procotypum inipfo DFO inVefligant,
in duas partes difcedunc. Ahj enim primum vcluc foncem ipfius in-vo-
luntate di vina collocant; qusecumficfummehbera, exinde conclu-
idunt, absDEolegemnacurse poficmutari, imo contrariumejus pr^ci-
:pi, quemadmoduminlegibus poficivisfierifolec, Ahj vero infandi-
tace & juflitia Dei effenciah illud fundari adferunt, fic uc jus nacurse
;
iftam velut c^tz;ww^< ahquod exprimat. Acq; hinc ûoq; immucabi-
I litatem juris naturalis provenire quod juflitia ac fanditas Dei uciq;
,
i omnem akcracioncm atq; mutationem refpuat. Kobis circa priorem

jfcntentiam monendum videcur, invohmtate divinaquidempofitum
]
animal, cui lex nacurse congruerec, producerc, vel non. Sed
fuifle, calc
jjampoflquam aDEo creacusefIhomo,animal quodcicra obfervatio-

|nem nacurahs falvum efle nequit; inde hautquidquam fas efl
legis
lcredere, eundemvenelegem natur^ collereauc immutare, quamdiu
jnatura: hum.anae nullam mUtationem infcrc. Adeoq'; pofita huma-
jnsenatur^ conflantia, ccH cx bcneplacito divino illa ab initiofic for-
mata fucric, lex naturar firma, & immora perflflic : fecus acq'; iha? lcges,
Iquîca abs divinavoiuntate dependcnt, ut abs hominum conditione
jin.univerfum ita neccflario defiderarinon videantur. Pr^tereaper
hanc fententiam Dcus quidem aucor lcgis naturalis conflicuicur, de quo
X ;J nemini
LIBRI It
fieminifHtio dabitarelTcet : verum illud adliuc m obfcuro manct, m*

de demum volantas ifta divina fi: cognofcenda, & quo indicio con-
hocvdiliud fublegcnaturali Deum voluifle comprehen-
ilarepofTic.
dere. AEq; idem incommodum eciam polleriorem fenrentiam eo^
mitatur^ Nam ecfi nemo am impius fic futurus, qui adferere audeatj
leêm nacuralem concinere aiiquid infe fanlirati, & juflitia! divinaf
repugnans: difficile tamen critprobatu, legcm naturalem ira ad fan-
ditacem & juflitiamdivinam efle expreflam, ut quo modofefeDEUS
erga creaturas fuas, & pcculiariter adverfus homincs gerit, caHter
ctiam fefe|homine3 invicem, jubente naturalikge, gerere debeant
Ncq; enim adparct, quomodo jus, inter squales natura valicurum,
exprimipotuerit ex eminenciffimo iUo jurc, quo crcator erga creatir-
ram fuamucicur.- i. e. quomodolcx, m.utuam hominibus obhgado-
ncm afFerens, fpccimen poteflatis divin^, quae nulla icge^
poflit efle
Qu^ enim ex Scripturis facris
siullaqj obligatione coerceri aptaeft,
adferuntur, quodhomo adimaginemDEifieconditus, huc nonfaci-
unt. Nam &: qui imagincm illam amifFam fatentur, legis naturalij"
fenfum in homine remanfifle agnofcunt. Inter hom incs fandum fo-
lemus vocare, qur crafTioribus Ccfc viciis abflinec, & officij efl obfer-
vans. Ad iflrhunc modum quis fandtiracem Dei conceperit? Juflus^
incer homines habecur, cui cordi efl nemi nem Isedere, fuumciaiq j triba-
ere. Afl Deo udq; jus cft, quod creavitdeff ruendi, edam cum aliquo
dolorisfenfu. Ncq; vero Deus ulH hominum dcberequidquampo^
tefl:, utco negato injuriam fecifTc dici queat. Si quid mortaUbus pra-
mifitj idfervat, non quod iflis ex promiiTojusadverfus DEuMqusefi-
tumfit; fedquia magnitudine &
bonitate ejus indigum foret, juberc:
aliquemfruftraabipfo quidfperare. Qiii enim quod promifit non
fervat, is velfaculcatc prseflandi deficitur, vel ex levitate auc maUda
bencGonceptumpropGfitum poft defcrfc, vcltcmpore promifli fadr
conditioncmrerum, qu tempore prapflandi promiflTcft, ignoravic.
Qu^ omnia cum imperfe^lione funt conjunda. Unde promilla fua
nonpoteflnon DEusfcrvare, homo non dcbet non fervare. thu-
manum promifTum cadit indebitum: Dei promifla ex mera gracia-
pr^flancur, Quas rcgulas juflida Dei vindicadra obfervet, flipra no-
iirum
flnimefl captum. Saltem hoc conftat, eandem nofi usq; qcaq; vc-
ftigia fori humani premcre. Nec omnino abfurde Ariftoteles NUX. e. $.
/8v]om cwvaTKx-rjovT^g fi^ tt^^KccrtiBîicLg 'hmhôvjigi if^t/ cait a^^m, roictviîy

x^kdjagdv^^pH^gj vTsro^.svovmg T^Cpo^s^ f(gJ siiv^vysiiovntgs om Tia^cy^vf ra,^
)\d^&s^8g Vvi 'j ^cdS-Eo-iv; drsmvv ^' ei ffgjjs^îdvroigvoîs-^ci^^^n romrvv. m
i-
j uw^fjveg, % civ mv ; rj cpoplinog e sim,iv{^/on

& 'ex^cn (p&,vAecg cBiBvfAiccg^
l^js
J*5.aJ ^s TTWf 5, (pcuvoif dv rd 'mB rdg Tr^d^&ig (j>ik^ jc, dvd^M Ssolg ^ddks
^t3ioms difs attfihuere debemm? JMflasne? Sed ridicuh fme 'vidsrentnr^
hcommemafacerenty ^ dej?ofita reddere^y atâliahujtismsdiirJerfecon-
'trahefent. NunqmdfofteSyMtformdolofafaflmeant, fericlitemur^ , quid
\meflumfit f An kberaks ? Sedcui ddbunt ? ahfurdum qmffe>fietiam iffts
ûmumr duttale qmdfiam adeffe dicamus. Nam fi temferant&s e^s efje ajfe^
merimui, quidndm ejmmodi ejjent? qmd
enimpravas cupditates nmha,-
heanty molefla at^ mvidiofa lam eft. Si demum omnia fenurramti^} quA
adaBiones attinent, ârva cjr indigna dijs videbuntur. Caeterum exinde
quod communeDEo cumhominibos jusnon videatur admittendumg,
âcile Fclponfio exempla, ex quibus aliqui- coliiger vi^
pa^t ab iila
punt, quafiDEus de lege naturs difpenfaveritj dnm Abraliamum juMr

lmaSare filium, Ifiaelitas rubducereTEgyptiisvafa aurea &: argentea.
iDeo quippc taniquam fopremo omnium domino longe emincntius
eftjus in fuas'Creaturas^ quamliominiinhomincm natura fibi ^qua-
lcm. IgiturproprienoneHidifpenfado de legc naturse, quando ho-
mo per expr eflum Dei mandatum exfequitur jus DeI in homincs, tan-
quam nudum ipfiusinflrumcntum. Conf. Grotiu^ IJ. c.I. .ro. Ubi
arbitror,neminemforecamfimphcem, qui crediderit, quando obje-
ihim fuerir muratum aut circumflantiis Yariatum, in lege accidifle
ahquam mutationem. Nam quod creditum creditor debitori accc-
''
Iptum retulit, nGnampUus compre&cnditur fub ilia lege creditum efH :
i
f eflituendum ; quia creditum effe defiit. In illo autem exemplo^quan'-
do deponentis bona fifco addicuntur, necf; lex, neqjobjeiHum Icgis
I mutatur. Lex cnim ita proprie fc habct depofltarius rem acceptam
:
dcbetrcftitucreci, qui rem fuam dcpofuit, autquiinejus jus fucccflito.

Sic igitur hsec lex non pertinet ad furem, quia res depofitanon efl ipfl-
tss: neq; addeporcacum^ quia in dominium ejus fifsys lucceiric^.
\^4 umsXw i
. idvidenrur cl^cere, wijm natuvMe duplex ^2jiM'diVi\\xs-,divmum ^ hu~

mamdm, quodflante hocmundi ofdme coincidat^ Cum cnim omni juri fivc
legi inflc obligatioj quceextrinfccum aliquod & fuperius principium
praifupponit ; non adparet, quomodo cisra abfurditatem ifta Deo
poflit atcribui. Sicuti & valde dKvpcag dicitur ; DUUMa fe ipfo, aut afua,
effentia obligari. Ncq^ vero ex Romdn.l. 32. exfculpieris, tale jus in
Deo dari, Nam cum gentes inteliigere ex racionis diclamine legem
proximum crat eos
naturaj potuerint, inteiiexifle,DLumiegislatorem
non pafllirum eam impune violari. Igicur ex violata lege naturze
DEO quidem jus nafcitur, (fl ita ioqui fas) ad exigendam poenam ; fcu
Deus pofito peccato re6le comminationem fuam in cffeclum de-
ducit. Ac quis exindc juri,i. e.legi Deum obnoxium concluferit ? Sed
& ambigue dickm, fapfcmumJf^PEimcreatu^^âs ratwne naturalt innO'
tefcere ijs^rmctîjs^ qu<it mter homines juris ^ atqmtatis naturali^sfundaynen-
ta faciunt. Si enim hic fenfus efl: ; Deum muitis in rebus eo cum ho-
minibus modo proccdcre, quo i*pfos mortales incer 'i^'^^ vult agere, ne-
mo contradixcric. vid. Luc^ VI. 5f Sic Deus pcr legem naturalem
.
hominibuspromiifafervareinjunxit^ idem promiflli ipfls fala firmi-

cer fcrvaturus. Viom. 4. Bhr. VI. Yf. ig. Ab humanis judicibus innor
III.
ccntemdamnarivccatjipfefimiliterfailurus. 3. P^r^/^. XIX. ;r.i?<?>. II. 2. 1
Aft fi hoc aflcricur , Deo non plus juris effc in crcacuras, quam liomini-
bus intcrfe adhibcre concciTum; clarioribus argumencis opus cfl, uc
credamus, domino cmincntifllrno non pius efle juris in fervum, quam
fcrvoinconfervumnatura ajqualem: fcu, un Cm^ terminis utar,^'^
recforiumScqu4toriumtX2imu{rim coincidere. Sedneccicra anirnad-
vcrfionem pr^ceriri dcbet, o^xioAidem Autor^.m.fZ. aflerit, Deum de-
here neceffario kges naturales tanquamjuflas ^Jiimare^ ôfito c^ conjlituto (??"-
dinein hocuniverfoj qualemjam effequorMmvis octdis ingeritur : (^nonpof
fe nen qmcquid ab ijs deflecfit ytanqua?n iniquum aut indecorum agnofcere.
Nam fine dubiotoperiofa ifia vocabula, T>V.llS dehet necsffario^ majefl:a-
tiomnipotentis lcgislatoris funt incongrua. Ac nulla lieic deprehen-
ditur necefficas, nifi qua: ex divino beneplacico originem duxit^.

Neq; ratio abipfofubjun^taillamchefin fatis adflruic, qmd omnesres,
qftas
CAPUTIII. is^
masc&gitatiane mhismagmAnfoJJumm, femfef (ÛAnddm i^^mvJeuYelatio-
\pemhabeantynatamexintrmfecarei natura<f qua a re,faha tatione^feâ^
Illam quippenaturam, una cum adh^rente relationc,
\raji nonf0teft,
ircs non ex fe, verum ex Crcatoris arbitrio habent ; cui flia; voluntatis
placicumlcxpropriedidaeffenequit. Sic quodinterhomines bcnc-
ficium ad referendam grariam obflringat j quod pa(3;orum violario;
inhumanitas, fuperbia, contumelia licitje nunquam cflc poilint ; exin-
de cfl^ quod Deus homini fociabilem naturam afllgnaverit ; qua falva,
jquje ad eandcm quadrant honefta, quse difcrcpant, ilHcita turpia &
erunt. Id quod neq; commune Deo cum hominibus jus^^neqî habitudi-
nem aHquam fcu %i<ny rerum, quas abs divina difpofirionc non depen-
deat , infert-^.
I
.7* QuijusnatiiraIcomniumhaminum,autgentium, aucfal*
êmpler.arumqj,& cuidorumconfenfuifuperftruunt, fccuti videntus
aucorem /^/-v/^^/f /d";^ Nicom.\. c. 10. uhi hîgôv (pvuiKov, juflum natHraie
[VOCatjTs Totvmx^ Tvjv cwri^v sxov^vvufziVi i(^8 r^ô-ASiV tj /uij, quoduhid^ ean-
dem vim hahet, ^ nenquia ita 'videtm\ velminime. Q^tU^LmRhetof*.
1. 1. C. 13. dicitr sti "^^, fzuvnv&vjaJi li Tiuv^scj <Pv(th y.otvcv Ûaiov }(^ oih:ioVy
Hav y.n^-sfAioLKQiwvioL-s^^ 'Eft enim quoddamyquod.
ATiK^îi^ V, fAfiÊ oz'vSiiK'/i,
augurantuf aut^rofitentur omnesynaturacommunejuftum cjr in]uftum> eti^

fmfinulla fcietas mvicemftty nullaj^faciw.. Cicero TufcuL qvdft. 1. 1. Omm
"^n vt confenfio omnium gentium lcx naturafp'tanda efl. Enimvero prse-
.|terquam quod modus hic jus natur^ probandi flt a poflcriori, & ex
jquonondumconflet, quarejure naturseicafitdifpofitumj idemetiam
irevefaeftlubricos, & infinirisambagibusjmplicitus, Ad confenfum
kinivcrfi generis humani provocare, idQQHohbefto de Cive c. 2. j. incon-
gruumvidctur, quiaaiiashominirarione aduutenri im.pofTibiicforeE
^contra legem naturst pcceare ; quippe cum ipfo^, qui- utiq; geaeris hu--
mani pars efl, in diverfum abeunte, confenfus humani gencris jam fir
mancus.' Dein quia iniquum fit, naturar leges ab eorum confenfu rc-
cipere, quieas violant fajpius, quam obfcrvant. Ncc feHcius ad omni-
j;/;??^^^/^/^gconfcnfumprovocacur..Cui cnim omnium populorum
tamanriquorum quamrcccntium vocabula, nedum morcs &infl:itu-
jEa fum cognicai Quin nec res fuccedet^fi
dicamus,.moratiorum po^
puloi^
.
1^0 UBKl II .
pnlornm conrenfum fufficere; barbarorum nullam bsbendamratio-

jnem. Nam quse gcns, cui aliquaconfervandi racio conftat,
feipfajii
iskrofefcbarbaramagnofcec aut qux cancum iibi cribuer, ucadfuos

?
moresreliquasomnesexigipoftuiec; quse ab iftis difcrepayeric, eam

barbaram declaret Quondam Gr^culorum arrogancia reliquos o-
?
mnes tanquam barbaros defpicicbac. In eum failum dein Romani

fuccedebant. Hodie pauci quidam populi Europa; id nobis fumfimus,
ut cultura morum reliquis fuperiores nos fcramus. Aft dancur ex ad-
verfo populi, qui fcfe nobis longe pra^ferunt. Jamdudum a Chincn-
fibus Europaîs unus duntaxac oculus relidus, ca^teri coecitads daiiina-
d. Ncc defunc, qui liceraSs quibus nos excolendis tantam opcramim-.
pendimus,cavillantur, veluc fubfidium noftrx hebecudmis ;cumquo-
rundam aliorum ingenia , citra culcum Hterarum, naturali bonitatc
eniccfcanc. Ncq; femper litcrsc bonos mores fortiuntur comites. Scd
&qu^damnationesoperofo adparatu inanium. auc fuperHuarumrc-
rum vehemencerfibiplaccnCs dcfpedisiis,quibusfimpliciorvita dcgi-
cur. Acqui (^pe apud hos, quamillos, major morum innoccntia.
Adpoficc ^^//^1.2.0.2. deScythis: dîmirahk vidcturyhoc tliis natu-
Tdm dAre,quodGrci' longa fapentium doclrina, prd{:eptu^p^hihfiph0'f*m
confeqmneaueunt \ cultos^^mores mcult^harbarie collatime juferarh Tan-
toplm in HlisfTojicit vitiorum igmratio^ quam in his cogmtio virtutis. Non
pauca quoqi occurrunt apud Sextum Vmpricum fyrrhon, hyfotyf, 1. 2. c. f
quasjhuc adpHcari polTinLj.
'
. B. Quanquam autem ufus multorum populorum efficacius
paulo|videatur allcgari ad oflendendum, aliquid efle Jicitum, quam

mrenatursE pracccptum tamen uc nc illud quidemfempertuto liccat
:
conciudere, faciunt infticuta difcrepantia autconcraria celcbriumpo-

pulorum. Sic ut non male adplicari heic po/rit illud Socratis apud
fUtonem Alcihiade I. csx ? a-nr^âiag yi hÂmidX^g K&.nrziCpsvyii^, eig r8i
THiîig dvctOs^&^v. Non adprohatos confugis frdceptores^cum advulgtis tere-
fers. Scilicer Mdt^dLp^^^PiutarchumThemiftode: v'ofji,oi ^lsf^Cpepnanv dv^fid' '^-
wm'y a Pi^va ^ oiykQiq Ka\d. leges mortalihm dfcrepantesfunt, alijs alia honefia. t
Er apud Tacitum Hili. $. Ut^ exercitu vario imgvis, moribus, cui civ&s,fom <
fijiexumi imn/pf^t, diver/i atpidmes^ dr dkd m^fas^ nec cjuidûam

illifi'
CAPUT JII. lS:p
ilikttHm,Speciminis loco iflhsec funto. Ari/fot. Nfcmr. %. (S.tradit,

qua^dam ejftrat^ circa Vontum natione sjibimuicem infantes ad e-jûlandum
wmtuarc, quas ipfe paulo pofl vocat Asp^V^?, i^â)^?5 ngjj fôvov iri cu-
jc&^jVw <^mjsg, irrationahiles^fermos, ^filofenfu 'viventes. tujebim de fr-
iârat. h-vangel. 1. 1. c. 3. dum foedos mores per do^Strinam F.vangelij cor-
enumerac Perfarum concubitiis cum ma-
rei:osrccenfeCj interalia
rnbus &filiabus, efumcarnis humana?, & jugulationemhberorum ex
praetextu reHgionis apud Scythas; & quod Maflaget^, ac Derbices
^rojînquos fenio confedos juûlaverinc, & epulaci fjnti Tibareni fe-
liiorcspr^cipicarinc,- Hircani alicibus, Cafpij canibus mortuos pro|e-
cerint devorandos. Qup refcruntur pervigiUa foeda^, adulceriis ilu-
prisq, mixc), in honorcm deorum, vidimaeq; humanac. Jdem 1. (S,

C.8. exEardefane Syro : Apud Getuloslexejl^ utfo^mmdi. qmb^xrun ve-
lint mifieanturâc ^riZCtpue advenis, necideâ maritis accufentuf^ aut adul-
tera vocentUT]. idem m Baciris ohtinebat, Ccntra aûd Atdhes adulter<e
emnes intcrmuntu r, ^
fufpecia folummodo ûnmntur. In Parthia (irAr-
menia-yquiuxoremo autjilium, autfliam,} aut .calihemfiatremj autinnupam ~
fororemiraerfeceriti necaaufaturquidem', lcge namfîtafancittimeji. Jn

\Atrijs qm aliquidvel minimumfuratm efljapidihm dhruitur. Jn BaBris qui
\paucafuratnrjjputis dedecoratur. Gr,Corum fajjientesJj>ecioJos j/ueros fi-
I qm non vereniur. Multi aûd Britannos unam uxoremhahenty aûdVaf-
\thos contra multafoemind unum maritum. Sextm 'Bmpricm Fyrrh. Hjpotyp,
il. 3. c. 24. uc oflenderec circa curpia & honefta nihil certi effe^ magnam
lcjusmodi rcpugnantium inflitutorum cumulac farraginem. Ubica-
]men in ipfo limine gravicer impingic, dum aic: ^p yi^j^ i^' cd%^vy
IjMrtôi' '^ fieii <SJ^^vofiov vv6fji.icQ^ 70 TT^g djipBVoyjîcig' 'Sp^ rs^(j.uô1g^St wg (f^^cL-
\oiv f chc cu^^Vj d^' c^g svwmv avvvi^cov. Apidnosquidemturpejimovero

etiam nefarmm hahetur mafcula Venere uti : afud Germamsjtutemi ut fer-
tw\ turfe non efi.^ fed unum ex ijsyqudufureccftajunt. eoufq;qui- Nam
demeiviciodedicierancGra^ci:, uc Vlato de LL/1.8. aliquoc racionibus
opus judicec ad oflendcndum, fieri pofle, uc per leges id coerceacur.
i
Neq;folosBoeocios abca labc immunesfuiflc, arguere videtur Cornel.
NeposBpaminonda.c.^. niforrepofterioribus feculis apud Thebanos id
I
cxolcvit, quod innuere vidcntur fequencia verba; în etidm afud
Y Theha^
I7Q !
LIBRI K
Sed quod de Germa*
Thehdn^s olim h&c tuffe hahltum nonfmjfe cHcituv.
nis fubjungiE, idadeoinficetnmeiimendacium, ucmimmfit^^quomo-
do illud in veairc potueric ulli> qui vcl minimam notitiam
mentem
Addit; Cynicos philofophos,
i/lius nacionis habucric. Zcnonetn &
Citrieum, &
Cleanthem, &
Chryfippum ^\%voîîa.^ indifferentem ha-
buille. QLTOsdam Indorum pubHce cum uxoribus congredi turpc
non judicare. Mulieres corpus proflrituere apud mulcos ex ^gyptijs
ctiam honoratum -, &quasdamapud iilos puellasantenupdasdotcm
x artemeretricia quaererc, deinde nubere. Quin ScoicosdiccFC,a ra-
tionenonabhorrerecummeretrice congredi, aut quacflu ameFetrice
fadloahquemfuftentarevitam. Perfas cum matribus, Êgyptioscum
ib roribus macrimonia contrahere. Quprum prius Cittieus Zenona
ratione non alienum dixerat. (Add. idemd^X.c^TJ^, ubi quidem ditflo
Zenonis ad impudentiam nftiil addi potefl. j Chryfippum permittere
patremex fiHa, matremex fiha,. &fracremex forore liberos procrear
re. Piaconem uxorum communionem admittere. Mulcis barbaris
receptum carnibus humanis vefci ; quod ipfi quoq; Stoici adprobave^
rint. Apud mulcos adulceria pro re indifFerence haberi. Scychas Di-
anx hofpices immolare. Eosdem parentes fexaginta annos prseter-
greflbsjugulare. Solonislege permifllim unicuiqj apud Athcnienfes
fihum nccare. Apud Romanos gladiacores perpecrato homicidio
etiam honore affici, Apud Laced^monios punitos fures non quod
furati, icd quod deprehenfi flnc. Amazones, fiquos parerentmare^,
claudos rcddidiilej ut nuUum forri viro dignum facinus edere poffenc
MuJta deindefubnedicde diveriisopinionibuscircaDcoSjde diverflr
tace ricuum facrorum, de fepeliendi more, de morce. Pcrtinec quoqj
huc lucalentus iocus Vhilom Jndd dc temukntia : TiU quo^ deterfent, ns
temere credam*M mcer^tis:,,qua,fenfsrtotu.mothem di-ffufajuntx communem-
tumGftzcis -i.tHmbarharis in yddicanda- Uj^fHm mducemia, qumam? in/îtu^
tionesah tztatetenera^ conjuetudmespatfiay kgesantima, exqmhmuniver^
fls innuUo confentiunt omnes ijedfer pngulaS' regiones^ genteSj, civitafestvi'^
ms denl^ ac domos^fattem viri dijcfefant a mulierculis:, ^pieri a cterisj
'
Namqu^smohistii^rpia^vidJe^tur^.Hlis honefa : qtia decentiayillis ifidecora. Eûi'
dtmmnmirorrfimifcdUnea conpifa^tufha) morHm kgum^ utcm inda-r
-> &.arum
CAPUT la 171
Uarum firva^ ahincumhulis ohedirehis hautfecm ac dominis at j^ tyramis

affketat^ ammam contufacola^hiSy nihil magnum ac vivik valens fi<êre>
\redit acceftis fimcl majorum traditwmbm\ ^ mentemfmens inexercita-
\fam,finejcrutatione ac examine vel afftrmat vel negat, Vhilofofhos miroT*,
'morumfieri^ fimMlantes fi venarimanifefiamin rebm cettitudmem-, cater->
vafifn diviji decernunt difjona^ interdum etiam contraria -^rofemodum dc
vmmbm magntsfarvis^.
. p. Sed&aiiud incommocfumcomicaturfentenriamillarn dc
cruendb jurenaiurali ex moribus gencium j quod nulla videatur inve-

tiiri nacio, quac nudo jure natura^ regacur; fed qujeiibct ieges fcriptas
lautnon fcriptas quibus utitur, quando
cidem habeat fuperaddicas ,
ipfi cives intcr fe negotij Quin & faepe ipfa gentium inter
quid habent.
jfenegotiacxjurc civili, utriq; communi, aut jure nacurali, fed multis
Ipofitivis additamentis velut vcft ito, definiuntur. Undc non ita fax:iie
leftpcrfpicerc, quid iilar nationes pronaturali, quid pro pofirivo & ci-
jviiijurehabuerint. Quid quod faepe inoiica diu confuecudo nacura-
jlisracionis tacicmmenticur? Quaminrem faciciiludap. Herodot.Tha-
\lia, l)ariw acettos Grcos,qvi injuaditione erant, jêrcontatur, quanta pe-
\CHniavellent defuncfis parentihmfuxta Indorum aliquot morem-, vefei; hi
^
negahantje ullafecunia adhocfojje indpici : rogavit dem â nter Indos^ quan-
\
tum (tcciêrent ,ut patres defunôs ipf juxta Grdcorem moremcomhurerenf^
'
nec foflea comederent : qui vehementcr reclamantes., mehord ipjum ominari
Ijuhehant. Quin &
cancam vim habet ab infantia alicui opinioni effc
\
innutricum , uc iicec iila faifa fic, vix unquam camcn de eadem dubica-
j
re in mencem veniac iis laicem, queis incra vulgarem forrem efi: ingenij
i perfpicacia. Arifiotelesprohlemat.ficI^.lS.quafi.d'. Oili^suv nvs^ s^ dpxfi?
]
eAoovjoJi, ligJi o~iq rd ^sXUoo. ^ts^P&aêti^ îj
u avv&tS-a)(nv, 8^s'H^mv^vvavjoLj
l
U^voiot, 24^ <pci'j\ct. g ûdprinapio aliquifthi delegerint, quihm^
ss^cu^ scr&ig,
I
injuevermty in ijs nejudicare quidempojjunt, quidnam melimfit : animus enim
I
torufhjamcorruptm ejt propterpravas prajii^mttones. Vhilo Judam de Abra-
hamo : Inveterata confuetudo plerum^ tantum pote/l^ quantum natufa.
\
Etadmaximamparccm mortaiium adpiicari potefl: iilud SextiBmpi-
yict Pyrrhon.hypotyp.\.^.c.2^, s-Trsje^^sctôôqwgr^îctfliKtJTfipi^crei. Sequitur
citra uUam opimomm vitA communis ohfirvationm, Quoreferrepoflis
^Z iilud
IT2 LIBRI 11.
illudApbfîolii.Conmh.Xll^. Ec aliquo modo illud Pkfoîs dcLL;

1. 7. ex afluetudineefle, quod finifbra manu minus habili quam dexcra
ucamur, cum natura fere ad ucramqi partem asque fe habcat. Etfi haut-
quidqaam adfuetudini eas vires tribuamus, ut rationis judiciumeo-
ufq; detorquere acdcprayarequeatjquoipH impollibilc fic veritatcm
circa Leges naturales pcrfpicere. Add. Sddenm de J. N. &
G. 1. 1. c. (S.
10. Cajcerum iftalegum acq; morum apud divcrfas gentes
difcrepancia finc dubio eciam aliquibus anfam dedic aflerendi j nuUum
jus nacuralc dari, acq; omne jiis ex ucilicace fingularum civicacium pro-^
manafle, eaq; unice mcciendum cfle, Sic triimHoratim ferm. 1. l.fat.%.
WUitcisjufiifrofe mater^ <&qm. furAinvcntametu'miHfiifa"eAre necsffe
efi,Temporaf faflos i^njeltsevolvere mmdL lS{ec naturafotcft jufiofectr^-

nere imqvum, Bividit ut hona diverfis, fugienda petendis. Lace quon-
damfuper hac re difpucaverat Carncades,' cujusargumenca eoncraxie
Baântipu div. mftit. 1. ^. c. \6. Jurafhi hominespro utilitatefanxijfi fci~
variap'o monhus ;
licst ^ temponhusfepe mutata ; jm au~
aj)i^d eosdempro
tem naturale effenullum". Om^jes (^ hominesy (^ alia^s animantes ad utili-

tatesfuas natura ducenteferri', proinde aut nullam efiejufiitiam'^ aut fifit
aliqua,fummam effefiHltitiam; quomamfihtnoceretj aliems commodis con-
fulens. Omnihm fopuliSyqui florerent impenOj (^ Romants quo^ tpfisj qui
totim orhispotirentm\fi iufti velint effey hoc efty (i aliena reftituant^ ad cafas
efie redeundum. Add. Grotij prolegomena adlihr. de ^.B.dfC^. A d iflh^C
diilbl vcnda convcniens cric prsemiccere iWudOceroms ofiic. 2. Inhocver-
hoj (ucihs,^ lapfaconfaetudofiexit de via,fenfim eo deduâ efii ut ah hone--
^
'
flo utile fecerneret j^ conflitueret honeftum aliquidyquod utile non effet,

mile, quod non honeflum. ,â nulla pernicies major hommmn vita potuit
dfferri. Ec (ûodldem Off. I.3. tradit. Socratemfalitum exfc uri eos^ qui
primfmh^cnaturacoharentiaopimone diflraxiftent. Scilicet impofuerunc
ifbiimperitioribusambiguo utilicatis vocabulo, quar duplexefl, prout
ex diverfo principio ^llimatur. Aliud enim utile videtur atFeduum
malccompofitorum pravo judicio, qui pr^fcntibus ferc, ac cico tran-
fituris commodis imminent^ de futuro parum foliciti. Aliud fana ra-
tioutilc judicat, quse non tantum ance pedes pofita confiderac, fcd&
quid in fucurumfic inde emerfuru mperpendic. Cui adeo id demum
vcre
CAPUT III. r^3f
vere eft utilc, quod in luiiverfum tale eil:,& addiuturnitatcm facit: ne-
quaquam autem adpctendura judicatur, momcntanco commodo frui,
quod rnagnum malorum agmen pofl rcfe efl: tradlurum. Qiiemad-
modum maligna valde cfl voIuptas,inter fcbriles ardores gelida fefc
ingurgitareS mox acerbiH^mis ideo doloribus excruciari.^ Facit quoq';
hucillud Ciceronis OjJ\l. Inter hominem ^
helluam hoe m4xime tnterefly
quod Imc tantum quantum fenfu moveturj ad tdfolum, quod adeji? q^ôdcj^
vrafe^ts efl, fe accommodatypauhkm admodumjentiens^r^teritum atit futu-
fum: homo autem-i qui rdtionis eft particeps^, per quam confequentia cernit,
fnncipia ^
cauftsrerum videt^ârum^ ffogrejfuSi quaffantecefwnes ^
nonignoratjfmditudines comparat, rebm^prafentthusadjungitât^ anne-
îtfuturasjfacile totius vitd curfum videty adeamtf^ degendam pYparat res
necejjarias. Ergo tantum abcil:, uc edam civilia jura intuitu fpurias ifti-
L1S& momentanc^ ucilitatis finc conftituta, ut vel pra^cipuus harum
Bnisfit, ne cives ifta ucilitate fuas adiones metiancur. Si quis enini
Dmnia adpropriumduntaxaccommodumreferre, cicra refpedum ad
ilios homines, velic, cum cseccris quoq; eandem decur viam infiftcre,
|ion pocericnonindeemergerc fumma rcrum confuiio, & quoddam
êlucbcllumomniuminom.nes; quo ftatu nihil hominiinutiHus,ni-
(lilinconvenientius. Neq; vero mortaHbus licet aliquam utilitatcm
pngere, qua: non in univerfum valere qucat; cum nemini pcr nacu-
Um hocprivilegijconcellumfit, ut,quois jureinahosucitur, idemaHj
jad ver fus ipfum non vicifll m
excrccant. Indc fruftra credis, utile tibi
pfle, aliorum labore parra clam aut per vim cripere cum ali & refifl:c- \ j
fe, & pari adverfus re licencia uci poflinc. Aut expedire cibi datam fi-
em faliere, cum tua in tcipfum exempla redire queant. jfecratcs Are-

agiticp: ^fifidemcontraûurM violarent, eos pauperibtis cenfebant pli44
ocere, quam
opulentis. Hos enim.fdefnerent clientelasfbi adftftere, pa'>*-
is rcdttibt^Jpoliatumiri': illos.,
fi deefent^qm opemferrent^ extrema inopia
lahoratutos. Idem orat.de pace^ fundamentum confiliorum fuorum in
ocollocat,uccivibus fuispcrfuafum fic, iTjVpt!^' vi<^-x}av c^(psXifiu)ri^v kj
^<itx.Asct)TE^jV Hvcu 'XTf^TTDKvTtâyfjLoavvyiq, tiiv jj
oiy.cnoavvriV ttjc domlctCsTy^v '^'T^H
oioov 3m(xs\eic(,v TTjg tt2v dT^KOTfmf cJ^SvfjLicL^ p/t^ utilitatis ^ luCri effe in
\ranquilltt4tequamin conatufupervacaneo multarumrefum : ^juftitiam
Y 5
prdJlAfe
174 JÎBRI a
^rajlau m]uni> faamm^ nrum mrdm ^ppe ntiani alienarum. Neq; ctiam
cH:, quodqiiisrujepocencisecancumcribuac, uc fibiab aliispariareponi
non poile credac. Omnis quippe poccncia ex conjun^lione cum aliis
hominibus refulcac, quos fola vi nequidqoam concinueris. Igicur {|
omnia licec ucilicace iila fpuria meciri, edampocencifIimicujusq;falus

tociesinlubrico verfacur, quociesulli uciicyidecur ipfumperirc. Adc-
oq, non juflicia, fed injuftitia revera cft fumma ftulticia, qusc neq;in
univerfum, neq; ad diucurnicacem prodeft, eciam fi cui malicia fua ali-
quancifperfucccdcre videatur; &ipfam falucem hominis, quse foci-
ccace concinecur, ic everfum. Idq'; non in fmgulos duncaxac homincs,
fed&inincegras civicaces congruic, quarum nolla ha^lenus cam copi-

ofa auc firma excicic, uc aharum amicicia non indigucric,necfalcema
pluribusconjundtislxdipocueric. ^MntUiam^s-decUm. 2ff. Nunquam
f'
epK^v^laif^^-il/iL^Qêvov^vvafAn^l^sCcuxvKTyjmcS^ ^ NonJieripoteJlyUt perinju-^
rias, ^ peiyuria^ (^ mendacia jlabilis potentia comparetur. Confpirant
cum hifce, quae quondam circa jufliciam Epicurus cradebac, ccflc Gajjen-
dovhilof. Bpicurijyntag.part. 3 cap. 24-.
. &
Zf- juflitia non modo nunquam ns*
cet cutquam,fedcontrafemfer atit aliquidtum 'vifitai ati^ naturap quod tran-
quillet animos\ tumjpe nihil earum reûm defuturumi quasnatura non de-^
pravata defiderct. Cujus in mente injuflitia confedit, hocipjo quod adeft, non
fotefl non turbulentafieri : etfivero ?noLita quidjiam ejlj quamvts occultefe-
cerit, nunquam tamen confidet id fore fempcr occultum. Cumj^jufiitia ad
commune bonumfit excogitata, necejfe efi,jm Jeujuftum, quodjpectaty tak
quidpiam (tt j quodfit omnibm ^ fingulis qm participes funtjocietatisj bo-
y
num. Bt quia unusquisj^ idy quodfio l efi bonum-i âtura duce exfetity necejje
eji td, quodefijt^feujufium quidpiam,fecundum naturamfit^ acnaturale tdeo
dicatur. ûodnihilaltudeft, quam teffirautilitatiSjfiueaj confiirantibtii
'votis propofita utilitas, ut homines ad invicem nej^ Udant, ne^ Udantur,
at jâdeojecure degant quodut bonum
\ ^
utile <?/?, ita qmsj^ natura duce \
expetit, Rcfi qu^ poil: de ucihcace apud diverfos diverfa, & inde juflo (
variabiU fubneduacur, non dc jure nacurali, fcd civili duncaxac poflinc 1
^dmiici, Breyiccr Qigdom Smlm l XXY. ^clog' L npicHm in lihro, quem

:
CAPDT IF: 2/t

va-'
fAtasioUnniUmfcnfpt, vuamiumjnfiitia conjunBam^)^tufhaii6ne
urep*omnmt : injullamvero ferturhatione quam flurima refertam ejje^
jPorro quantopcre a communi yelut lenfu abhorrcat, omnes aaiones

bx utilitate, juftitiac contradiftinda, metiri, nemini nonconflat. Ad-
pofite nihili aUas Sophifta Protagoras apud flatonemfretagora : In e^-
terisfacultatihm.fiqms fejaBet^^ma quod tihicen oftimusfit-^ cu?ntamen
\n eo tpfefit rudis, audientes huncaut rident, aut ei indignantur. Vropnqm
yero ut mfanum admonent, ^ increpant, Contra vero injuflttia accidit.
âmUcetfciant altqui quemfiam injufium ejfe, tamenfi ille^ hoc corîm nefii'
mtihm fateaturînfamre eum exiftimanty neg^fatefaciendam cenfint inir
piitatem, imo femferffiê ea fraditus fity five non^ jufittiam ofientandam
-um veraquinonftmulatjufiftiam delirare, tanqvam oprteat unumqvemi^.
fut iftimp a rtieipem ejfcy aut ex ho?mnum coetu exterminafi^ ^^ymtiUanm
\nflit. Orat. 1. 3. c. d..Nec enm quisquam tam mafm eft, ut malus
videri velif.
6ed & divma providentia tani peflilentisdogmatis aflertores ipfo-

jjventu fatis arguit. Ut ex infinicis exemphs unum dunraxat aut alte-
:um attingamus ,-
Lyfanderille/îjî^tf verfijus, (^flerag^fiaudihm mi^
\cenSyjm^mfolaponmsutditate; qui veritatem msndacio mhih mdioren^
êhat^fidutriusrj^pretium^ dignitatem ufu dcfiniehat'y qui fueros tamx
Yifos facfamentu decip dehere jadavitj uti efl apud Plutarchum hacon.
)t^htk anfirmiorifundamento fortunasfuas fuper/lruxit, quam il
pmniaad veritatem &honeftatem retuhflet? vid. Corn elNefos Lyfan-

f/m Sic Agefilausjquiahasinomnifermoney>/?/>/^^decernebat
fmniumprincipemvirtutumyquippe cum fortitudmis,fi adfitjufii^tiay mlius'
^tufmi fadum Phoebid^, Cadmseam occ upantis defendit hoc colore.-
uovi KaAu)g ex,^v cw^êtTi^sc2î nav firjêig icf AdCc??.Ipfim faûm > quatenm
fx.ufuforet^fteBandum,. Nam qu ejjent e repuhltca haedamoniofp:my ^4j>
)it nemdmandety dehere ultrofieri. Vcrum an non id ipfum fatlum ocea-
Qonem prasbuit,ut Spartani imperio Grxcix exciderent-.?^
. IL Hispofitisfacilemhabent, quseobjiciuntur,argumentafb^
lutiojnem. Ineptaefl: concluflo; civitates fihidiverfajura fiatttenmf
\ro ratwne utilitatvs, ergo non datur jus naturaie & perpetuum'. Omnia
ûippe jura.civiha.faitempra;cipuajegis naturahs capita, quibus falus;
sene^^
ITS LIBRI II
generishiimam cofttinetur, praefupponunt, aiit inckidunt; qusc haut-

quidquam deftruuncur per illa,qu5e fuperaddi peculiaris fingula-
iflis
rumcivitaciumucilicasrequifivic. ym'a poenalia, feu iandiones poc-

nales, metuiniuflt mventa admiccimus, fcilicec poftquam nuda legis na-
turalis diflamina non fufficiebanc reprimendas hominum malicias.
Quodvero Horatlm negabac nacuram poflejuflorecernereiniqvumj
idconcedimus de illanacura, quamhomo cum brucis habec commu-
nem; per quam bruca uciq; fenfu percipiunc, qucC corpori conveniahc,
quas noceanc, cicra camen honefti auc turpis intelledum. De nacura
racionali illud negamus. Quod Cameades argumencacur, Komanis, ft
jufli ejjevelinty idefijfi alienarejiituant ad cafas fore redeundumi igicur ju-
fticiamefleilulciciam; id fpeciem aliquam ad vulgus habec, penicus
infpicientibus nihil folidi concinec. Nam cum ahis liceac id juris in nos
ilacuere, quo ipfi adverfus alios ucimur, fane hautquidquam utile eft
aliena per injuriam rapicndo, alios ad noilrarapienda invicare. Kz in

dcfiniendo ucili non refpiciendum eft, quid huic vel iUi ad tempus cum
aliorum decrimenco videaturconducere^ fed quidinuniverfum &ad
pcrpecuitacem cxpediac. Sic ponamus aliquem ex peculatu magnas
opes cumulafle. Huic ftulcum videtur injufte rapca refticuendo ad
priftinas forcunse anguftias ulcro {q.^q revoivere. Ac ubi poftea prin-
ceps deprchenfis furcis eas opes fifco adplicueric, prave folertcm col-
lelorem pacibuloaut carceri mancipavcric; credunus hunc fapicncius
forcunam fuam fundalTc, quamqui modicare.innocenccr parta, con-
tentus efle maluit ? Sic ncfcio an fatius fuerat urbi Romana: intra mo-
dicas&jufte]quacfitasopesfubfifi:ere, quam poftquam orbem diripu-
ifiet, in fua vifcera fsevirc, & enervem truncum Gouhis, Vandalisq;
laccrandum Scd nec ad reliqua Carneadis argumcnca,
proftituere.
Si quis enim
quse Laciantim 1. d. adfert, operofa refponfione opus cfi:.
fapiencis putat, venditorcm peflilenciam sedium difiîmulare, ut eo
pluris illas vendat; eciam fapiens erit emtor, qui numos adulterinos
pro bonis dcderic, aut venditorcm , compcrta fraude, magno malo
madaverit, Deniq; an in naufragio robuftior imbecillioritabulam
cripercj in fuga faucium intcgerequo deturbare pofiic, ut ipfepotius
quamalcer feryctur; alio loco crk difcuticndum. Id duntaxatheic
inonu-
CAPUT III. iry>
inonuifle fuffecerit; quodpernecefHcatemj animiq;eximminentepe-.

conflernationem magis excufatur, quam adprobatur, hauc-
iriculo
jquidquam incommunem agendi rcgulamefletrahendum. 2id.d.Autor
\deprmcip.jujli & decori p. ll^feqq-
. 12. Idem/^^/d?r ^^^rw/^>y^/^(2f^?r/in:hacviajusnaturale

ihveftigareinflituic. Principio pr^fupponit, De^^m ejfi^^ mundHm con-
dtdilfemJA^lentia dc quo nemo fanus Ikem movebic.
; Addit, 'Emdcm
wtuusjuflitiA ^
'ueritatis exercere "velle in mundi regimine. Pf! ^S- 'v. ult.
Enirpveroprarterquam quodvix videaturvcritas&juflitiadiviria ad

modum virtutis rcde concipi, etiam illud fatis manifeftum efl^ juftitiaf,
quxDfiotribuitur, cfrelongealiam indolem, quamejus, qu^mortali-
JDusefl invicemexcrcenda; cum illa denotec modum, quo emincn-
tiflimus juxta ac optimus Creator creaturas imperijintclligentes mode-
tatur hsec vero inrer pares natura, eidemq; fummo domino fubjedos
;
ocum habeat. Juflitiam porro tam divmam, quara humanam eodem

[nodulometiendameffe,hautquidquam inde ftatim evincicur, quod
Ln facris liceris f^pe ad exemplum DEircvocamur. Luc. VI. ^6Mattk
^,44. 45-. XVIII. 53. quippe cum in iflis locis argumencum a minori
fdmajusdud:umvideacur. Ex hifce poficis concludic: Deum incre-
ndo mundo fibijinem fropofimjfi : ac medta tnfie haherc a^titudinem adfinis
\onfi'ecutionem deniq; hominem non imûne laturumy ftdeviat ab ilio ordine,
:
ûem ab hornint ohjervari vult Veu^ in confiecuttonefiniSj qumfibi,(j' ho-

minipropofiuit ^pr^nmlo afificiendum^ cûi vitam dr mores inftituttjuxta of-
;
dinemaUeofr^ficriptum; jujiitiamquippe Bei mhil aliud innuere^quamfce-

narum (Jpprizmiorum lcgittmam dtftributignew, Ubi nefcio an ullo com-
modo fenfu diciqueac, Deum fiibi ^ hominifinem aliquem communem
aucordinemillum homini conflitutum, id ef]:, obfervatio-
\onflitutfiJe^
pem legis naturalis produccre fincm mundi a Deo conditi. Sicutinec

illa, qu^fequuntur, facilequisdigeflerit j naturalemin Deo necejittatem
hvmtnibus imponere necefiitatemfludij virtutum,& fiug^vitiorum. Ve-

irumfivelmaximc iflhasc omniadarcmus, ac cruendo dein juri natu-
talia fubftcrneremus efFaCa:^2^-f r^;^^ naturafiua itafiunt comparata, ut
jrali
^nem increationemundi aVeo intentum impediantyillaommajure naturali

yrohibitafium:qmfUff autemiflius fiunt natura^ utftne ijs tdemfinis obtineri
Z non
,
I7S LIBRI n.
n6np6îtAtt46mmd)urenatui/^dijuntm^sf4td : noncf um tamerx liquido

& di/liniflc incelligcre datur, quam neccilariam relationem finguia
^ris naruralis praecepta adeum finem habeant ; cumilleipfe finis non-
duni fat dilucide fit dcfignacus. Sic v. g. operofa admodum dedudt-
neo;3usfuerit,utintelligam^ finc bonorc parcntum non poflcobti-
neri finem mundi conditi; autfurc<um eidem fini repugnare." Quin
nihil agit, qui intragcneraHa ejusmodi vocabula hacrec, nifi propiorai
& magis diftincfa principiaadfumferit. Igitur intra tenebras adhuc
relinquicfundamentumjuris naruralis, qui nihil aliud quam hoc ingc-
niinare novit cum mtmdm in ftfientU fit ordinatmy
: ^
homim fartes
agendt m hocuniverfo apgnata fmt : orda ille necejptrio-hamim mdicare dehpi
quodnamcujm^^ inâgendo fit offciunL^
% 13. In eo pleriq,- conveniunt, jus naturalc ex ipfa homirris ra*
tionc eruendum, idcmq,- adeo ex iflius rele fe habentis didaminc
profluere. Dia Chryfojlomm orat. X. quse infcribicur ^^yi?ri;Af vivsxoih
.
onmi ir(^ciicjsov e^ny^t^lTfug Mentemhahens Jcies extemet-

yjcticrril>am (TsrivT^-)
iffo^ quidtibijit faciendum, & quomodo. Qup nominc ctiamfacrse liceraB

eandem cordibus hominum infcriptam pronunciane. Ubi illud mas-
nifeftum judicamus, etfi divinê literse liquidius cognorccndojuri na-
turali plurimam lucem adferant illud tamen etiam cicra iflud admi-
;
niculum per vires rarionis, homini abs Creatore conceflas, & adhucfu^
perfticisjpoffe invcfligari,&folidedemonfl:rari. Quam ad rem tame
vixneccflariumarbitramurprajfrade contendcrc, animis hominum
ab ipfa nativitatc congenita, &: velut imprcfla efle juris nacuralis faltcm
gcneralia prascepta, admodum difl:inlarum, &alualium propofiti-
onum, quse ftarim atq; ufus fermonis acceflcrit, citra ultcriorem infor-
mationem aut meditarionem abs homine pofl[intcxprimi. Hseccnim-
gratisfingifaciledeprehendet, qui curioflus puerorum cxinfantiliin^
fciriapaulatimemergencium profedus accuratius obfervare infl:icuci
ut. Quê a plerisq; nimis preflc urgetur phrafls Koman. 11. if. figurata .
ciT:; aGnihiMudnotac, quam liquidam, altaq; mente repoflam co'-
gnicioncm,&dequaquis in confcientia fua^ convidus fic, undccunq; [;
demum eademanimo impreflafic. Sicut ^m-s^ Jerem. XVill. tahulis i
'
mdmm f^Jc^^ptadk>\imm peccacaj.adalia uriq; , hautquidquam ab ipfa

APOT m; XT^
tt^tmiftativltateefafliecognita. Add.UrAtp. Sic qnodetiaminpu
cris,& rudi vulgo dcprchenditur facilitas ^quum ab iniquo
magna
jdifcerncndi, idcxadfuctudincprGVenit: dum a teperis annis,& fi:a-
pim atqj ufum alûem rationis exferunt^ vident bona probari, mala
Improbads &illalaudem, ha^cpoenam fequi. Quorum qyotidianuni
ibxcrcitium^&totiusvitse communis compages ad i/tum modum di
feefta, ita animos difponit, utpaucisdubicarefubeat, an alitcr iflafieri
poflfinc. Verumfiquisaccuratiusifta coeperit expendercj deprchcn-
det, mukarum rcrum rationes rcdderc oppido quam difficilc cfle, qu
a vulgo tamen expedite, & citra hasfitadonera obcuntur. Exempli
\ozoAuth(frdeprifictp.jpJii c^ decori afFerc[iqmfiam infMrto defrehenfiis
:
Tit, omnts multitudo ammo c^ virihm annititur furem com^rehendere : Jl
^fieitem q-uispam irafeTcitm homicidium ferêtraverit^ omnesejm Itherta-
temoptanf,nullt^faltcmoperam fuam Itbenter ad illum caftendum commo-

Ut. Rationem vulgus ignorat quse h^c eft, quta flu^êriculi cuivis
j
quam a tali homictda^ qui

xfure, qui cujt^vtsjortunas rapere mtendit, m
ûmtdntumexcandmti aquo lacefitmfuerat. Igitur hoc fcnfulexna-
bralisnobisdidamenredlê rationis aflcritur, quod intelleduihuma-
InOeafitfacultas, ucex contcmplatione conditionis humanê liquido
ijpcrfpicere polTic, ad normam cjus legis fibi necefiario vivendum : fi-
imutq;invcfl:igare principium, exquo ejusdempra?ceprafolide& pla-

ijie demonflrari queanc. Keq; obflat, quod qua ratione prsecepta le-=
îs naturalis arcificiofe demonftrentur, a plurimisignoretur, autnon
tapiatur ; ac pleriq, ex adfuetudine, aut vit^ conimunis cenore legem
barura; addifcere & obfervare fbleant. Nam & ab artificibus quotidie
irnultacxerccrividcmus ex imitatione, autper inftrumentorum com-
Ipendiay quorum demonftrationem ipfi quidem ignoranc,neq; minus
jtamen iflalBathematica inventa vocari queunt , folidiflima ratione
tubnixa. Ex hifteetiam unde reditudo rationis circa eruen-
liquet,
ijdum jus natursB fit mecienda; feuunde confler, an didamen aliquod
an vcro pra^^rae rationis fit. Nimirum illa redse func racionis di-
|reta:,
quajexprjmis & veris principiis per bonam confcquentiam

jftaminaj,
deducuntur. Contra prav^ rationis didamen cfT:, ubiquis velfalfa
principia ponit^ vel pcr ctffv7it,oy(Ti^v falfas conclufiones format, Ouo
Z 2 obfer^
m LIBRIIL
obfcrvatonone/lampliusmetiis, ne quis cerebri fui male purgati de-
liria, aucincomporicam animi cupidinemprolegenaturali vcndicare
pollit. Nam nequidquam adracionemprovocatj qui aflerta fua ex

legidmis principiis demonflrare nequic. Qui autem per ingenij he*
becadincm demonftrationes nedereignorat, valde impudens cft, fi
fui cerebri di6latis, quatenus a receptis (ententiis abeunr, aliquid tribu-
&
endumpoflulaverit. Sed indolem demonilrationum incelligenti-
bus facilepatet, principianonfoiumnecefTario vera,_&primaeflede-
bere,fedenampropria, &velut domeftica huicdifciplinse, dequaan-
quiricur,&itaperfpicua>utanimus, percepta ex illis aflertionis caufa,
placide adquiefcat, nec, ulterioribus probationibus Lmmineat Con-
traquairLlegem gcnuinaf cd^ rationis didlamina eUciendi impegcrunt
nonfolumilli>quorumfundamenta juris naturalis hadenus difcuiH-
mus; fed & qui credunt, fufficiens felegijs naturalis fundamentum
conflicuifle,fidicanti honeflatemnaturAlem confiflere in concordia ratio-
msXâdpetitm^ c^jm honefiatisnor?nafit excellentia^ dignitm humam
n.atura^^_finis ille nobUifstmm jpropter quem videmur a naturainuniverfi
hujmpoffifiioncm immifii. Nam fi velmaxime ficargumenter ; hjEC adio
congruit cum excellentia & dignitate hominis, ergo honcfl:a,& ideo efl:
facienda ; nondum adeptus fum Hquidam & diftindam fcientiam, cui

mens mea. firmiter queat adquiefcere; fed in obfcuro adhuc efl:, in
quonam illa cxcellcntia conflflat, & quse caufa fit, cur ea homini com-
pecat. Sicuciflquisfacerdoci dicat; nondecetteinganeis&propinis
Volutari, quiahoc repugnac dignitati facerdotis; verum quidem di-
cit, fed non ideoulcimam racionem, &poft quam dubio non ampli-
uslocus fit, fyi^\:Q{ît.Con?.Rachelimprolegom.ad offic.Cicer. . ^g. y^^^.
Cseterum quanquam non cujusvis fit, legeni naturale arciflciofa dcdu-
dlioneêx principio fuo eruere ; m. tamen omnibus hominibus, ufu rati^
onisgaudentibus, illa cognita dici poffit, fuflicitj quod faltem medio-
cria ingeniaeamdemonftrationemfibi ab aliis propoficam capere,&
cjusdem vcritatem, collata natur^ fuae condicione, liquido perfpicerc
queanc. Vulgo autem, quodlegem narucseex popolari informatio-
ne, ufuq,- publico haurire folec, adejusdem cercitudinem faciseffede-
becaucoricas fuperiorwiijqui illud in civicatibus excrceri curanc; &
quod
CAFUTIIL 181
qiiod ipfi rationes probabiles derintjquibus ejusdem Aêritaslabefada-

fi, aucconvellipofriti &
quodprEefentem ipfius utilitatem quotidie
ideprehendit. Pro facili quoq; cognitionc ejus, quod jus naturale di-
Hobbefde Cive c^. %2<S. S>c Leviath.c.i^. liancce regulamcom-
\ddt2Xi
'mendatj utcumquis dubitetj id quod faîurtk in altetûm fit:,jure naturMi
faB-urmfit, necne^ ûtet fe effe in illim alterim loco. Hoc modo enimubi
amor proprius, & perturbationes,qua? unamlancispartem vehemen-
ter premcbant, velutin alteralancem translatse fuerint, quo ratio ver-
gat facile adparitur um. Quae regula ab ipfo Salvatore noilro confir-
matur Matth. VII. ll.Mofchm Idyll. V. giey^-ie r^g CpiXsovJa/;, h' vjv (piXinfi, (pi-
Kfi<Be. Diligite amantesy utfiametis redamemmi. Ariftoteles apii d Dioge-
??^/ Z.^ w;2/;j rogatus erga amicos quales efle debeamus, dixit : c^g V
evôufji^sQa. dvl^g tjfnv w^gCpsps^B^. quales eos efganos effeoftammA. I. & 1. ult.
D. qmdquisjuris in alterum.. Seneca de Ira \.:^.Eo loco nos conflituamm^ quo

illteftycuiirafemur.nuncfacit iracundosiniquanoflri^fiimatio:, ^quczfa-
cere vellemmjâtinolumus,. Eam tamenregulam sharrok de officijs fec.
Jus Natura c. 2. n. IL eo nomine umverfalem non cenfef, quod alias
judici dc latronibuscalculura laturo^ illi fmt abrolvendi, quod fme du-
bioiflehorum locopofitus vitam fibi donarifit optaturus; autquod
cuivisindigenti, quantum pctierit, dandumfit, quiaipfeindigenshoc
velim ; aut quod fervo meo calceos purgare debeam, quia hoc, ut mi-=
hi faciat^ ab ipfo poftulare foleo,. Enimvero facile fibi confiabit ifl-
h^cregulajfi obfervetur; non unam duntaxat^ fed utramq; fimul
kncem efleconfiderandam; feu non id folum expendendum, quid
mihiplaceat, fedetiam qujealteriobhgatioautneceflitas mcumbat,&
quid ego, falvo utrinq; ofKcio, ab altero pofl:uIarequeam. Fatemur"
tamen idprêceptumprofundamentaliaxiomatelcgis narurahs habe-
rinon pofTccum fitconfedarium ilhus legis de jequaHter habendis
nobifcum ahishominibus, adeoq'; a priori demonftrari queat...
. 14. NobisnuIlaviapropiorvidctur,&magisadpofita, adin-
Vefligandum jus naturalc, quam ipfam hominis naturam, conditio-

nemq;, &
inclinationes accuratius contemplari. Sivc enim adpro-
movendam ipfius felicitatem, fiveadcoercendamejusde maHtiam, in"
j
propnum exitium erupcuramj.Iex illa homini efl impofita 5 non fcH-
Z 3
cius
tSt LIBRI E
duseadeitiadciircecitf, qmm
pcrfpcdo, qua ipfe fubfidio, qua frena
opus Id
habeat. igicur primo homo habec commune cum omnibus
animanribus, queisfenfus fui ineft, uc reipfum quam maxime amec,
feipfum ftudeac omnibus modis confervare, qu^ bona fibi videncur
nicacur adquirerc, mala repeliere. Eciftcquidcm cujushbec crga {c-,
ipfum amor regularicer cam vaUdusefl:, ut qujevis inchnacio erga

quemvis ahuni hominern ipii ccdac. Equidem videntur quandoqj
ahqui ccneriore adfelu ahos ampledi, quam feipfos: acmagis ifto-
rumbonis, quampropriisgaudere, magisq;eorundcmmaiis, quam
ruis in dolefcere. Sicuci CarthejiM^ de falmmbm c. 82. ait ; amovi quo fef'
ffir bmm farcmmfaos liberos, adeo purrn eftyUt mhilahi jjfis cmfequt cfip-
ati nec eos aliter fojiidere veltt , qnamjam hahet \ veliilts jungt arBiiu,
quamjameji; fedeos confideranstanquamaUosfei^foSi qudirit eorum h$mm
tit fuumfroprmm quinetiam majort cum cura, utpote cnm concifiat fe
-y
^
ilbs unumtotumconftituerei cujus meliorfars iffe non fitj fafe eorum utili-
tatemfuA ff^fert, nec metutt fe ferdere^ ut eos fervet. vid. 2. Samuel
XVIII. 33. Enimvero pr^cerquam quodhocnon fic perpetuum, eciam
idcofsepemala hberorum in fe cransiaca vellenc parentes, quod crc-
dunc, 'kz mchus ea fuftinere , quam iftos pofle; auc quod illorum
secas vita fit dignior. Sic & bonis liberorum tantopere afficiuntur pa-
rentes, quod glorise fibi efle judicent, tales genuifle. vid. Luc. XI. zy,
ûi tanti talemgenuerefaremes. VirgiL Ej\. I. Sicut vicc verfa Epami-
nondascorum,quaeipfieveniflent bona atqjcommoda, omniumhoc
fibi ajebataccidiflc jucundifl[imum,quod utroq; parente vivence La->
ccdxmonios ad Leudra viciflec. Plutarch. Afofhth. Sed mulcos pro &
aliis fac sequo animo morccm oppeciifle conftac, quos pecuhari aflcdu
profcqvutifunC:,autquibus fefc pcnitus devoverunc. Quibuscum ita.
fefe junlos atq; unitos inteUigunt, tanquam minorempartemtotius,
eoqjfcmaluntperderCjUtaiterum-tanquam majorem partcm confer-
Vta. v\6..Carthef.<i.\.z.$'^. DcSolduriis Cd/ardebeiloGal/ifo.l.^. Qua-
les devotiones adhucapud Japonenfes frequcntari teflacur Franc Caf"
ron. indefirift. Jafom^c.y. Verum tahbus jadlantia fidei aflTcdhi, &
atqjînde orta gloria ante omnia habecur, quxq; adeo ipfa vita bcne
cmi judicacur. NonnulU quoq; per impacienciam vicam projiciunt,
tanquam
CAPOT Ht
tB3
ranquam fibi deinceps 'accrbi/!iniam futuram cxtifKôco, in"quo0-

^nnem fuam fpem collocaranc. Sane quicquid pro aliis homo ifacic,
iiii nunquam > & communem hominum affc^tum bene
oblivifcitur
I
cxpreflic Saranas apud ôhm IL4, Prsecer hunc amorem fuij ftudi-
umqi feipfum omnibus modis confervandi, depFehenditur quoq^ m
bomine fummaimbccillicas, acq;naturaH5 indigentiaj uc fi homo fo-
lus absq^ uUo auxilioj per alios homines acccdencc, inhoc orbedefti-
tucus concipiacur, vica ipfi in poenam data videri poflir. Manifcflium
quoqiefl, poftdivinumNumenhomini non plus fubfidij, acg; fpla-
dj pofle accedere, quam ab<ehis hominibus. Quicamen iidemnon
Iminus inviccm nocumcnci &
moleftiae inferre pofTunc, fafpe volunt, &
Ivclinfliganteprava hbidine, vel fubigencc neccflitatc feipfos concra
^horum noxas dcfendcndi. Quas omnia quocidie in oculosnoftro^
Incurrunc, & fupra cap..i. 1. 2. lacius func dcdudla-?.
. i^. f undamencum legis naturahs in^
Exhifcepofitisfacile efl
venirc. manifeflo adparcc,- hominem effe animal fui confer-
Sciliccc
ivandi fludiofiflimum, per fe egenum, fincfui fimilium auxilio fervari
jincpcum, ad mucua commoda promovenda maximeidoncum idem ;
Eamenfspemaliciofum, peculans, & facile irritabile, acadnoxamin-

ferendaj-n promcum, ac validum. Ejusniodi animali , uc falvum flt,
'neceflarium cft, uc fic fociabile, id cfl, uc conjungi cum fui fimilibus

velic,&adverfusillosica fc gcrac, ut neifli anfam accipiant eum las-
dendi, fed pocius racionem habeanc ejufdemcommoda fcrvandi, aur
promovendi. JamhlichM^ ffotrept. c.20. avv(^?i\oiq HvafdvSpooTryîft^^
^<TJ/?.. Ut hominesfmuh. cjr tarnen (ine lege njiuanty fien non foteft. to'
enimpaBo majm ipfis dammm inferetur, quamfi quis ^figilUtim vitam in-
fiitu&fet. Indc fundam.encalis lcx nacurse iflhsce eric; euilibet homim
quantummfe, colendam ^
confervandam elJe pacijicam adverfm aliosfocia"
litatem, Ex quo confequicur, quia qui obligatad finem, fimul obli-
gare incelligicur ad mcdia, fine quibus finis non poccfl obcineri ; omniay
qu adiftamfeciaUtatem neceffario faciunt ^ jurc naiurait fracepta , cfu
eandem turbant aut abrumpunt, veti ta inteiligi. Iflhanc viam eruendo
jurinacurali non planiffimanxfoium cflc pacec j fed & eandcm maxi=^
m^ LIBRI II
mcgenumam,&propriam pleriqjrapientummagnoconfcnru agno-

fcunt. Muka teflimonia accumularc opus non e/t. Inflar omnium
fotcileah il[udSe;^cc de hemfic. LIV. c.Ig. îo alto tutljummjquam
quodmutuismvamHr ofjicijs? hocunoinjiru^wr vitai contrag^ mcurfioncs
commercw. Fac nosfingulos : qmdfiimm ?
fuhitas munitior efl, henejiciorum
fr^d^ animatium (^ 'vi&-m^y ac imhesillipmm ^
facillimm fingvis.- Hq^
minem imhellia cingit : nudum &
infirmumf(>cletas munit. Buas res deditj
quAitlmn ohnoxium validtfiimum facerent^ rationem& focietatem. Ita^
quivar effe nuBfojfet y fi feduceretur^ terumfotitur. Societas iili dominmm
smniumânimalium dedit, HC morhorunîmêtus arcuit^feneciuti admi-

niculaprofêxit3 folatia contra dolores dedit. Hdnctollc ; ^ umtatem ge-
nerishumanh (ff^^t vitafufttnetur,fcindes, Quanquam & aliae accedant
caufse, licct minus principales, aut argumenca focialis in hominc
naturse; puta, quod n ihilperpetna folitudine homini fit triHius quod
,
inutilisaUas foret hngua, nobiUlllmum inflrumentum, pcr quam fo-

lus homo pr^ casteris animantibus animi fcnfa articulato fono potefl
exprimere; (vid. ^întilianm InJiitÔrat.l.T.. c.i<S.) quod optimus
quisq; pr^ciare agcndointer aUosfefc oflentare quam. maximegau-
deat. Sicuti &inter fecundarias duncaxat rationes fociaUtatis iiaben^
dum eft, quod tradit Cicero offic. 1. 1. ^ûodfiomma mhtSj qu^ ad viBum
cultumff^fertinent) quafivirgula divmaût ajunt^fu^pedttarentur, tum opi-
moquisa,mgenio3 negotiis omnihus omifitSj totumfe cognitwne m fiientia ^
collocaret. K(on efi ita, nam ^folitudinem fugeret, ^fociumfiudij quare*
retytumdocere^ tfm dfcerevellei, tum audtre-^ tum dicere. Eodem per-
dnec quod idem OfHcX. ^.dicit :
eft fecundum naturam, fro onmibm
Magis
gentihuS) fifi'eripofîtj confervandis autjuvandis maximos lahoresmolefii-
as^fufttfetey imitantem Herculem illum, quem hominum famaheneficlorurn -,
memor inconcilio coelefliumcollocavitj qua?n vivere infelitudine , non mod<fH\
fineullis molefiiis,fedetiam in maximis voluftatihm ahundantem omrîhui
copiis, utexcellas etiampulcritudme (^ virihm. ûccircd optimo quis ^
Jplendidifiimo ingenio longe illam vitam huic antepomt. Illud autem /^-
dem in Lalw ad peculiarem amicitiam magis, quam communem iilam
fbciaiitatemfjDedlat: Anaturapotimy quam ah imhecillitate crta amicitid
/?, d^fectetas.âdplicationemagis ammi,quamco^ltafionC^quantumilU res
ntilftatis efict hahititra^, % l^^

CAPOT IIL laf
. 1(5". Confideremiis jain, an cum hifcepugnent, quae tradun-

ar ab Hohbefio de Crue c. i. . 2. Cujus quid em mens a quibusdam eru-
litis nimis quam fmiflre fuit accepta, quafi is docerets natura mter\
ommes non dtfmdiam mJlitutAm ejfi: cx quoconiequi
[ocietatem^ jed
redunt, ut ommsfoaetas hnmana contra natur^ fnerit tnftitutum. conf.'
onrmg. de civiU frudentia C.I4, infine, Quod perinde' eft, ac fi dice-
;m nulli bominiper naturam adlu loquela connafcitur, crgo omnis
:
^quela, quae addifcitur, efl concra naturse inftitucum. Aut, omnes

omines pernaturam parvuli in lucem producuntur,ergout illi ado-
;fcant contra naturam eft. Equidem prima fronce Hohhefij dotrina
iitis paradoxa videtur, prasfercim ubiquisambiguitatemvocabuli;?^^-
W non accurate atcenderic. Ne quis tamenper eandeminerroreiii

lucacur, primo obfervandum fucric: amorem proprium, &: fociali-
i[cem haucquidquamfibimvicemopponidebere; fedpotiusitatem-
jerandas eas inchnaciones , uc ne per iilum haec perturbetur aut cver-
icur^ Iftud cemperamencum ubi per enormem Hbidinemfuerit ab-
;(iptum, & quisq;fuum commodum qua^rere inftituat cum l^fione
liorum, enafcicur^quicquid eft curbarum, quo genus mortalium in-
icem coliidicur, Oii2eutdecHnentur,ipfafalutis propriaecura jubec
Dcialicacis leges obfervari, quippe cumilla cicra hanc firma fubfi-
erenequeat. Quod autemcx fola
propri^ fakitis cura Uohhefmlz-
es naturales fat arguce deduxic; circaeam demonftracioneminicio
Inotandum; id quidem liquido ex illa conftarC:, faluci hominum
i
cpcdire,ucab hominibus juxtaiftarationis dilamina vita agatur.Non
imcn ftatim ita concludi pofle ; jus eft homini ifta media ad fui con-
;rvationem adhibcre; ergo & ad eadem obfervanda veluc ex lege
i
iqua tenetur. Inde ut illa rationis dilamina vimlegumaccipiant,

mnino ex aho principio eft deducendum. Dcinde id quoq,- cavcn-
umvehementer cft, nc quis inde concludat ; ubi quis falutemfuam
ituto collocafle fibi vifusfuerit;, noneflequodaliorum rationemha-
eat; autilHjpro lubicu pofl"e infultari, qui ad falutem mcam nihii
onfcrt, vel eidem laedenda2.non fatis habet virium.
i
Nam ctiam idco
jbimalfociabile hominemdiximus, quod homines mutuacommo-
'a,magisquamullum aliorumanimantium,promoVre idoncifmc
Aa laio
i^S ^
LIBR! K
Imofivelmaximeabaliquoneq; boniquid^necf; maliirime proficirci
pofHc, nihilqi in fe is habeat, quod vel metuam,vel defiderem camen 5e ;
hunccanquamcognacum &^qualemhaberinaEura vuk. Quaf eciam

fola racioy {i-caetcrae deftccrenc, ad amioam focieEacem colendam hu-
mano generi rufficic Unde fi forec populus aliquis, incernam incer fe
pacem & iul1:iciamcolcns,candsq; pollens viribus,ucreliquis omnibus
queac adeoq; ab aliis laidendis haucqujdquam iilo
eife formidabilis;
inecu reprimacor, neforsfuain ipfum exempla recidanc &iscamen :
populus in alios imbecilliores pro lubicu graflarecur, agereC;, raperet,

occiderec, infervicucem abflraherec alios, prouc fibi expedire judica-
TeCj uciqi abhoc direde jus nacurae violari dicemus, Ec poterac ca*
fnen iftc, (quod fupponimus^jfe confervare ^ eriamfi nullum fors
ius advcrfus alios adhiberet-.. Sicuri nemo lacronum vicam ideo
probavericquod parriculam aliquam ju/licias incer fe exerceanr, &
ouasdamlegesobftrvenc: quodq; ipforum princeps xqualicer prse-
damdi/lribuac, & quieorumcuiquam, qui una lacrocinancur, furatUF
aliquid, aucclam eripic, fibineiniacrocinio quidem relinquac locum;
vid. Cifgro off. II. Acq; hoc eo diligcncius obfcrvandum eft, quolf.
quidius adparec, ad violandum jus nacuras pr^flanciriimum quemq;
induciiilaperfuafionc; ipfumfibi{lif?icere,falucifuae jam abundepro-
fpedum; noneflequod adverfus reliquos pacificum &amicum Me
xhibeat. Ds cseccro uci cura propriae falucis curam focialitacis non
cxcludit, ica ilbm cum hac optime flarc poffe vci ex Salvacoris no-
Hri dido adparec, ubi jubec nospr^xi?mm diligere^fieut ms iffos. Chry-
iippus apud CicermemOJj.'^. ,^m fladium currity eniti^ comendere de-
het^ quammaxir^foptiUt vimat f/upplamdre emfh quimm certet, aut
mam defclkre milamodo dehet. Sicm 'vitafihi qtiemj^ peterejquodêrti-
neat adufiimi mnifiiqumnef^: aherifmTipe/ejmmnefi,.

. ly". Dcindenonfequicur;, iingulihomines,quandocerciSCum
Bommibus in parcicularem fbciecatem aut coecum coeunc, pcculiarCi
aliquod commodum fpe^ânCy quod exinde fitin ipfos rediindatu-:
r um igicurnaturahumanainumverfum non eftdeflinata ad focia-
;
iitacem ; auc adverfusillum fbcialis efl^non ceneor, ex quo fingularc;

aliquod molumennjm miiii non profpicio. Nam hoc fane in apef co
I
, CAPUT m. t$r
eft, quod ccrd hohiines in certam fociecatis fpecicm coalelcant, id pro-
j
venirevel expeculiari ingeniorum, aut aliarum qualitatum corgiu-
1 entia, vcl quodfincm aliquem fingularem magis apud hos, quamillos
obtinere fepofleputent. Prseterquam tamen quod reguJanter nulli
'
homini conveniac, ut in nulla particulari focietate vivat, intereos

quoq;, quinonaUoquahumanitatisvinculoconncd:untur, communis
illa fociahtas, & pax comiter coienda / quse in eo fere confi/lit^ ut la^-
iionibus injuftis abftineatur, &quantu per artflioreshcetobhgaticncs^

I
commoda & bona invicem promoveantur, & communicentur.
!
. Undefaciieadparet,quidrcfpondendum iitadiflamob-
ig.
I
je^lionem; fihom^ amaret homintm naturaliterî.e.Ht hommem, mlUra-
tie reddifcjfet) quare unmquisgûrmmquem^nonaque amaret , utdqueho-
I
! minem ; aut cur eos Jrequentaret fotia^y in quorum foeietatefthifra cteris

\honordefertur> aut utilitas. Scihcet confunditur heic communis illa
cum
pecuharibus
fociaUtas &
ardioribus focietatibus ; communis
lamor curaillo, qui expecuUaribus caufis provenit. Namrevera ad
\communcm iftum amorem nuUa aha rcquiritur ratio, quam quod
quishomo fit. Natura quippe ob caufas fupra didasreveragencra-
|lem ahquamamiciriam inter omnes homines conftituit, abs qua ne-=
!
mo efl excludendus, nifi per immania fcelera fefc eadem indignum
1
reddiderit. iMcianus in Amoribus ^ iia]a. imlQj Toiq &X6yii<, ^mig Tclgfxovyt-
: ,
f H$ 2^Tfi^cuf acfisviôi^, dTôi vrag (p^Xsiuipoi} Koivcovia av^vyhnc, noioo rd tb

I ayt.â, <tvv ciT^Âoi? yty^fisSxi f(^ rd hc^spri K^Cpon^ (^sf d>kriKm, "^n Ut
[brutaanimantiafolitarias converfationes amamu^jfed amtca qtiodammodo
\Jocietate conjuncti:, ^
fiaviora mutua hona^ adverfa lcv iora : ac dmmm
'volupates mternos communicantcs majori kt itia affctmur. SicDi^ Chryfo-
j
\fiomm orat. Xll.dicit^ JovemîAtoi' (êTo.^^.Tevcognominatum, quod

\omneshommes congreget.velit ^ mterfe effe amicos.npMumautem ullm ho-
\fiem aut immicum, ^svm autem, quodne hojpites quidcm oprteat ncgltgere^
I
{Lri
j dyîtîov tiy^cB^ avlpoTray
firi^ha. nej^ exterum exiftimare ullum homi-
nem. Enirnvcro ad communcm iham amicitiam complura accedunt,
j
|obqumajoriquisamorisgraduhunc, quam illum profequitur pu- ;
ra, quod major fit ingeniorum inter ipfos

I circa pcculiares indinationes
'
congruentia , quod hic magis idoneus fit, quam alterj aut proclivis ad
Aa 2 commo
m LIBRI IL
commoda ejus promovenda; autquodpropius ipforum originesdi-

{lenc. Gaecerum ideo libentius eos frequentac homo, in quorum Cocu
ecace ipfi potius;, quamakeri deferturhonor & utilitas; quod quisq;
commoda fua nacuraliter non pofHt non amare, fiquidem ea relc

jeflimare norit. Id quod hautquaquam natur^ hominum fociabili
repugnac, modo harmonia focietatis per iftum amorem non turbe-
tur. Neqi enim ideo fociabiles nos efle natura jufTit , ut noflri curam
negligeremus. Quin idco fociabihtas hominibus cohtur, ut per mu-.
cuamauxih) acqibonoruminter plurescommunicationem noflris bo-
nis eo commodius poflemus profpicere. Ac hcet quis, dum focietaci
ahcui pecuhari fefc adjungic, primario fuum, fecundario fociorum
commodum, quacenus iUud cicra hos obcinerinequir, ob oculos ha-
beac: id camen non obflat, quo minus ceneacur ica ftudere proprio
commodo,. ne commodum fociecacis l^dacur, finguhsve membris in-
juria'înferacur ; autincerdum, pofthabito proprio commodo^ bonum
fociecatis curare. Etnihil ad rem facit, quod adfertur, originem ma*
gnarum& diuturnarum focietacum:, id efl, civitatum non amutua.
hominum benevolentia fed a mutuo metu exticiffe; vocabulo hoc
,
pro| quohbec profpedlu ac prsecaucione fucuri mali fumco. Nam prse*

terquamquodnondeoriginecivihs focietatis, fed de comrnuni foci*
ahtate agatur;etiam iUud vel maxime nacurê humancC conditioni con-
gruit, utcum fmguh autpauciiniurijs futuri effenc obnoxij eorum, qui
GLcraahum quemcunqvrefpedum commodis fuis imminent, plures in-
ter fe uniti adverfus ifta mala fe munirent. Nec id requiritur ad hoc,,
ut-focietas ahqua naturse congrua dicatur,ex foia benevofcntia mu-.
tua coaluifle.. Qu^ tamen neq; in civicacibus conflicuendis penitus
abcfti quippe cum iih falcem^ qui prima velut fundamenca illarum
ponunt, pleriq,-mutuabencvolentiainvicemyungantur, ecfi fors alij
deincepscx mecu his flfe affociare compellancur. Verum demecu, ci-
vitacumvelutcoagulo, necnondeiftadifceptacione, an homo nacu-
ra fit <â)ou7rvAi%KSv infra fufius agetur^ quando deorigine civitatumi.
crit inquircndum_5. ^
Cxterumifthocprincipiumdeducendijurisnaairalisno
. Ip.
genuinum folum &

manifeflum > fed 6c fui^ciens acq; adêquatum
cflc
,
CAPUT III. tsp

ellearbitramurhadenus, ut non Tit ullum prjeceptum juris naturalis,
alios homines fpedans, cujus racio non ulcimo cxinde pecacur. Ecfi
ûod mox o/lendemus, ut ifla rationis dil:amina obtincanc vim le-
gum, neceflumficpr^fupponere, DEUMefle, & peripfius providenci-
amcumomnia,cuminprimisgenus humanum gubernari. 'Ncqicnim
adftipularipoflrumusC7r^^/<?qui tnfrolegomems aucumac^ jura nacuraHa
locum aliquemhabituray etiamftdaremm^quodfmefummofcele-ê darinequit^
*}on e(Je Ueum, aut non curan ab eo negotia humana.
Nam fr vel maxime
ûisimpiamiflam,. &abrurdam hypothefm fingerec, acgcnus huma-
aum ex fe fcihcecorrumconciperec^ iflatamcn racionis diaaca tunc
luilo modo pofrenthaberc vimlegis, quippc qu^ necefrario fuperio-
emponic. Y^^diQCicero denaturadcorA.i.
At^haut fciompetatead^
verfm deosfihUta.fides etiamy &focietas humamgencriSy (ûna excellen'
iftmajultitiatollattir. Ecfiforcafle poffent obfervari intuicu ucihcacis,
icuci qu^ a medicis vahcudmi pr^fcribuntur.
regenda:^ Videtur au-
zmGrotij fencenria exprefli ex iWQM.Antomm 1. VI. nuUa fe
Si de
.44.
}ofira conftlia Dtf incunt, quodtamcn impum eft credere \ qmdni egomet mi.
canfulam f Mihi autemdeliberatio comfetit de eo, quodconducat mihi. Con^
f
imtverounicm.^y quod eft conftitutiom dr natura i^fim confentaneum,
\orro natura mea: rationali^ ^ civtlts efly ctvttas^ patria, qua Antoninu^^
ioma; quahomo, mundm. htfce ctvitatihm quA utilia, dr mihifunt hoi7a^.
j^d aucem quidam erudicus vir credidit, cx noflro principio non
jofle demonftrari f klrem virtutem/^m/^^/;^?^/, nifi fundamenti loco
Mbftematur fimul immorcahcas animae ; cum ahas prxmium
non
koflTic cadereineum^qui pro
bona caufa vicam profundic; id parum
abec difficuhacis., Quanquam enim aiias iflram negarc, auc in dubi-
mreYocareimpium camen etiam cicra eande demonftrarc iicct,
ficj,
iilici poflb injungi, uc pro pacria

ad necem usq; pugnet. Prarterquam
nmiquodnondumhquidofitprobatum, quodlibetreac fadum nc-
jeflarioahquopr^mioveluc cxtrinfecoeflêmaaandum;
id fane itl
jOnfejroefl:,penesfummumimperiumefle, civesarmare,&inhoflem
pucerepro fecuricate civitatis, ac, ubi ratio beih
poflulaverit,fubpoe<=
a capitis edicere, ne quis afllgnatam
fl:acionem pcr fugam deferat. Jam
ero ex duobus mahs nonpotefl: nonminus
eligcrehomo, Kfl: vcro
Aa ^, minus
1
1;
tpo LIBRIIL
minnsmalum, piignarecumpenculo,&,ad extremum nscf; fpiritum,
quamcercamrubiremortem. Igiturfluiciflimusjuxta & ignaviflimus
quinonmallec hoflisdextracadere,anticipata fuiultione,
foretmiles;,
quam carnifici cum ignominia jugulumj^rsebere. Quo adplicari po-
Metuflunum mMorumJuftinenty qm ex illisfortes

rcv :^dvaiv, o^f vTiviAevcom.
Jmt , mortem, quAndocunj^fujlment, Sufficere autem videtur ut quo- ,
cunq; intuitu aliquis acriter & connixusomnibusviribuspugnetj ncqi

ad confervationem civitatum, aut focietatis inter homincm in univer-
fum requiritur, uc omnibus infit firmitas animi, terrore mortis concuti
nefcia; qusefanenoninquasvisanimascadic-..
. %o, Enimvero uc iflhaec rationis
didamina vimlcgisobtinc-
ant, fublimiori principio opus efl. Quanquam enim eorum utihtas
fitlongemanifeftifiima; illa tamcn fola tam firmum animi^s homi-

num induccrevinculumnon valebat,quinabifi:is difcedipoflet, fi cui
utilicatem eam ncgligcrc aliubefceret, autaliafevia utilitati fu^ magis

confulere poflTe arbicrarctur. Neq; vcro nudis fuis dcflinatis ita ob-
flringi potcfl: voluntasiiominis, utindiverfum,quandocunq'i libitum
fuerit, difccdere nequeat. Sed &
licet plurcs homincs, in naturaii li-
bcrcatcconflituci,adifi:adilaca fervanda confpiraverint; diutiusta-

meneademhautquidquamfubfi/lent, quamipforum confenfus dura-
Verit. Neq; folum fiomnibus, qui confpiraverunt, fimul difccdere
placuerit, obligacio cxpirabit ; (ficu ci jam, quando a palis mutuo dif-
fenfu refilitur, fieri fuevic :) fed etiam durante eo confenfu vis obiigan-
dideerit; quippecum iiluddidacumrationisdefervandispa^lisnon-
dumvimlegisinducric, idquodfupponicur; adeoq';eciamfinguhspro i
lubitu, casteris ficet difiênciencibus, ab ejusmodi placito iicebit abire. \
Deniq; riefolumquidemimperiumhumanumiisdemvim obiigandi j
tribucrepoffe videtur. Nam cum illud cxfurgcre nequeat, nifi me-

diancibusfpadlisjhsecveroexiegevimfuammucuencur; nonadparet,
quomodoenafci imperium humanum,vim obligandi afterrei
pofiit
Vaicns, nifi disfiamina racionis prius in legem cvaluerint. Aut fi ma-
ximefingereveiis, impcriu humanum folo hominum confenfu flare,
ac per illud di<aamina racionjs pro lcgibus obfci- vanda injungi tamen :
non
CAPUT m. '
t^t
nonampliorcm, quam leges pofitiva?, vim cadem obcihefefte,'qu2ea

Voluncace legislacoris in origine &
duracione dependenc. Igicurom-
nino flacuendum cft, obligacionera legis naturalis efle ab ipfo DEO
Ctcacorc, acfummo generis humani modcracore, qui hominescrea-
I turas fuas ad iftam obfervandam pro impcrio adftrinxic. Acq; hoc
ipfum ex lumine rationisdemonflrari poccft. Deum univcr/i hujus
conditoremacredoremcfle, cumafapicntibus dudum fic manifeilc
: o/lcnfuni, &nemo pius idin concroverfiam vocec, jam fupponimus.
I
Hiccum nacuram hominis ita formaric, uc cicra fociabilem vicam fer-
'
vari nequcac, caq; de caufa eidem indideric animum, nocionum huc
i
infcrvicnciumcapacem; incelligicur fane Eundem qiioqj voiuifIe,uc
homoadionesfuas accempcrecillivclucindoli, quamvit^ hominum
pracbrucis pcculiariter ipfealHgnafleccrnicur. Cum aucemnon ali-
ter,quamobfervacaicgc nacurali, id obcineacur; incclligicur quoq; a
hominem ad illhanc fervandam, tanquam medi-^
Crcacore obligacu
um nonexarbicriohominuminvencum, ac excorum libidine muca-
bile,fedexprefle abipfo Crcacore huic finiprocurando conflicucum.
Quienim aUcui pro imperio injungic finem, cenfetur quoq'; eijndem
obligade ad ufurpandailla mcdia,fine quibusfinisnonpoccflobcine-
ri. vid.M. Antonirm I.IX. . I. Socialem auccm vicam pro imperio
morcalibusa Numineinjundlam cfle, non inde folum pacec, quod ca
Hccondicione jam praedicum genus humanum, uc,ni haec pcrfuafio
firmafubfiftac, falvunîllud exiflere nequeac: ^Â & quodinnullo
animanciumpr^teripfum uUus rcligionis fenfus,auc mecus Numinis
deprehendacur. Quo acccdic cener admodum confcicncise fenfus
in animis hominum non corrupcorum, quoconvincuncur inlegcm
nacuras pcccando ofFendi illum, cui inanimoshominum imperium
cfl, &qui mecuendus fic, eciam ubiabhominibusmecus nonimpen-
dcac. Huc fpelac iliud r^î^/A.c^^.deTiberio; adeofaclnoraat^fla-
\gitiafita ipfiquoff^ mfufflicium verterant. Ne/^ fruftra pr^ftaf^tipmm ft^
'\pientiafirmarcfilitmeft, fl recludantur tyranmrummentes, fojfe afpict U"
niAtm,îoin4; quando ut corpora verberibm^ ita fiivitia, iibidine^ mals
confultu^ amm'i4 diUccretur. Habuiflenc porro leges nacur^ pcrfed:am
yim obligandi hfemincm, licec Dcus eas nunquam in veroo qHoq;
.
' revcla-.
t^% LIBRI II , ^
revelato propofuiflec. Tenebatur enim homoCreatori fuoobtempc-
rare, quocunq; demummodo voluncacemipriiuamoflcndiflec. Ncc
ut rationalis crcacura fummi rcr um arbicri iraperio fc fubjedam fcnti-
rec, peculiarisrevelatio abfoluce neceflaria crat. Quinncmonega-
eosquoqjjqueisScriptur^racrjenoninnotuerunc, in legem na-
vcrit,
tmx peccafie quod dici non polTet, liquidem ea vim legis ex pro-
:
mulgacione per Scripturas fadla demum mucuarecur. Undenon

pofTumus probare illud Hobbefij c. 3. . ult, Cum natura^ qm vocantuf:, le-
oes mhUfintalmdy quam condufiones qu^da^n rattoneintellect^, de agendis ^
0mittendis:. lex apitem fropfie loquendo iitoratio eim^ qui aliquid jieri ^vel,
nonfierialijsJHreimperat: igitur noneffiiliaspropfie loquendo legesy quate^

nmk naturafrocedunt , fedduntaxatquatenusaDeoinfiripturtslataJunt,
Enimveronosdeeflentialegis non arbicramur, ut fitoracio,feuucper
vocabula in oracionem formata fubjedlis innocefcac; fed fufficic, fi
quocunqi tpodo, etiaminteriori mentis didamine, auc excondicione
nacurx aui negotij, quod gerendum, fuperioris voiuncas coliigacur
atq; co^nolcatur, Sicuti Ipfe d. 1. c.XV. .;}. agnofcic, VElleges triîci
mododcclarari ; pr moêr tacita reBd ra tionis diSiamin a. &c. S ed & le-
ges naturse rationando erutse non nifi per modum oracionum poflunc
concipii eoqi refpedu rele oracioncs vocantur. Quemadmodum
aucem nihil interefl inlegibus civiiibus, fcripco, an viva voce promul-
gencur: italex divina seque obligabit, fiveperipfum Deum' vifibili
fpecie, &
humanse vocisfonitu aflimuiaco, five pcr fandifHmos vi-
ros, peculiari divinitus inflindu animacos, mortalibus innotuerit; fi-
ve deniq; per naturalem rationem ex contemplatione human^ con-
dicionis eruacur. Neq; cnim racio proprie loquendo efl ipfa lex na-
turse, fedmedium, quo riceufurpaco illa cognofcatur. Modusau-
temlegempromulgandiadipfius fubflantiam intrinfecam nihil pcr-
tinet. Quanquamautem utlcxobligec,neceflLim fit, eam fubjedis
innocefcere, legem autemnaturalemexdidamineracionis deducere,
ejusq; fundamencum & necefTariam cum humana conditione conne-
xionem intelligere non fit cujusvis nontamcnidcoaut lex naturalis
:
omncs homines obligare definit, aut eadem ex lumine rationis nota

dici nequit, Nam uc lex obligec, popularis duntaxac & iimplex
- noticia
CAPUT III. m
Tiotkia rufficif, neo'; artificiofa ejusdem tiemonf!ratio ac deduftio ad
huncfinem requiritur. Aclicetprobabiiefir,primismortaliumpras-*
cipuajurisnaturaliscapitaaNuminefuiflecradita,qu2edeindedilcipli-
na & alTuetudinefucre in alios propagata naturalis tamen nihilominus
.
ejus jurispoterit dici notitiaj quatenuscjusdemnccefraria veritasex ra

tiocinatione feu ufu naturalis rationis colligi potefl. C^terum origi
nem naturalis juris ad Deum fapientum.
refert prsflantillimus quisqj
JPlHtanh. de auditione : luvlov S9i W s-m S^ Qsa tf^T^^Tr^ l^st^ hoyo). idem eft
'Deum fequh &farcre ratwm. Pulcre cumprimis Cicero ij. de refuhU
2.^\x^Ldhantium\,6^ c. 8, Bfiquidem veYalex^ reBaratiG^natur^ congfu^
ens, dijfufa inomneSiConJlansffempterna\ qua. vocet ad offciumjubendo}
vetando afraude deterreat : qus tamen nej^ ^rohosjruftrajubet, aut vetat ;
nec imfrobos juhendoi aut vetando movet, Huiclegi nec obrogari fm eft^
Wjj derogari ex hac aliquid licet ; ne^ tota abrogarifoteft. Nec vero aut
terjenatumi autferfOfulumfQlvihaclegefofjumm, Neêftquarendusex-*
lanator^ aut interfres ejm alius, Necerit alia lex Kom^, alia Athenis-y alia
nuncy altafofthac ; fed ômnes gentes, ^
omni temfore una lcx ^fempter-
ha, cjr imfmtahiltscontinebit-y unus^ eritêofnmunis qu^ft magiflcr, ^' imfe^
fator omnium Beus ; ille legis hujus inventor, difieptator, lator ; cui qui noj%
parebit^ ipjefefugietâc naturam hominis adfpernabitur ; hvcipfo luet maxi-
\nasfxmtSi ettamficte rafufflicia^ qu&futantur, effugerit, Sofhocles Oedi-
pe tyranno: vofMoiv-îTiv^siy 8^y'tav^\ ctjS-e^j rsKVcuBsvrsg' moXv^Tr^^ TmTiip
ftov^, ^^s Tiv &!/aTa (pvaig dvsûv sTztirsv. leges exceif^ qu ccelitm datajunt
iûarumfoim Veusfatefeft, ne jêas mortalts hominumnatura êferit, Add.
\Seldenus de J. N. & G. L I. c. $, Ubi ofi:endit, deprava-
etfi gentiles per
tos hominum mores ipfa juris naturalis capita a gentibus interdum vio-
fari, &miquis conftitutionibus velut obrui agnoverint tamen '^ duTV" :
'iKOiov, five quod revera efl juftum ex deorum prajfcripto, perpetuo fi-
ifimilemanere, parilemfemperobiigationisvim habere, ipfos fuifle

lerfuafos. Ex quo fonte promanavit communis illa opinio genti-
ium de fuppliciis impiorum apud inferos, quar illos manerent;, qui'im-
maniafcclera contra jus naturaecon-mififrent. Nam cumpanas vi-
blati jurisnaturalisadiisexigi credercnt, fane&eosdem illiusjurisau-
forcscredidiflecertuni efl. Sicuti etiam vice verfaoptimo cuiq; gen
Bb tilimn-
I>4 LIBRIE
tilium perfuafum fuit, bonis viris viFcuccm non citra favorem Nûmini
cxerceri. Jamhlichm protre^t ,z.i^, h
-nh t^^ni^^voî^lH dkn^lq, ow
verum cogitandtm eft^ nm enjenttu

^v rd T^Toiv ^dyfzot'Q,. Bocuntim igitur
THr/ivlYO-honQ ullum mabim tam viventiy cjMam-maftuo : ne^ negUguntuT'
hiJMs viri resab dijsmmortdwm^ I3einde docetj apud veceres Chrifti-
anos con/lancem opiniooem viguifle, eciaminincervallojcreanionem
interj &decalogi promulgationem, juranacuralia & univerfalia aDna
humanogenen laca fui(le,qus poilea corpori legumMofaicarum finc
inferca. mdeeiegansannocacio Chryfiflomiorat.Yx. adpop. Antioch^ldE*
tsmideolegibusde honoreparcncum, de horaicidio^ adulterio, furco
nuUam addidiile racionem, quod iila jam antca canquam juris nacura-
lis capica fusrinc quam notiffims, Ail prsecepco de fabbacho, quia po-
ficivumj foiicice racionemadjundam. Addacur quoq.' ibid..Q, p.
. %h Circa maceriam legis nacuralis Grottm l.i. c J. - lo, obfervaf^
muka vulgo juris nacurahs dici nonpropriejfedrd-iiW^Ywd', quibus jus

Hkidnonrepugnat; ficec jufla adpellanturnonfokim>quêx jufticia
debentur, fed eciam qus curp]uflicia non pugnanc; quanquam ifta
melius vocarcs permiffa. Commodius tamen forcafle iftam diflin-
^tionemadphcaverisadillainftitucaj qusepro certoftacu gcnerishu-
mani ratio pacis & cranquillicacis iotroduci fuafitj & ad atus, qui ex m-
fticucis iftis fufcipiuncur acq^ cxerccncur. &
Nam ejusmodi qu^flio^
nesinterlCcosagicariaudias, V. g, an dominia rerum, anufucapio^te-
ftamenci fadio,emcio Vendicio fins juris nacuralis? Ad quas adpofite
refponderinonpteoll, nifi feparaveriscaj circa quje jusnacursedifpo-
fiic praEcipiendoautvecandojabiliisjqu^ racio fbcialicacis abhomini
businfSiicui fuafic, auc quorum fufcipiendorum licencia exiftis infti-

cutis immediace profluit ; ut h^c redudive ad jus naturac dicantur fpc-
6:are. Sic dominium rerum a natura quidem immcdiate non efl, neq
expreirum ahquod ac decerminacum prxcepcum illi introducendo
fingi potefl- ; juriscamcn nacuralis dicitur, quacenus conditio & pax
mukiplicati gensris humani prim^vam communionem non amplius
tuhc. Sic uc ufucapio fic, difercumlegis nacuralis prxceptum non eX"
sac: policiscamea diflindis rerum dominii^ sranquiiiitas gencris ha^

.
CAPUT III. ijPf

j
'
'imni eidem favebat, ne dominia femper forcnt in ancipici. Sic ukimas

Vokincates edere, emere auc vendere natura nemini prsecipic; fed ex
i
pofico dominio naturalicer confequicur, uc moricurus de bonis fuis
I
difponere, auc uc quivis fuasresalienare, aut alienas per concradum
adquirere polTic. Iêm deind. 1. monet, incerdum abufive dici juris
nacuraiis, quas ratio quidem did:ac cfiehonefta^ &
mcliora fuisoppo-
fiCis, ecfi proprienonfmc debica. Cujus generis funrmuki adlusgene-
rofioris & communem modum fupergrelTa; libcraiicacis, mifericordi^
&manfuecudinisj &quando quis prsecer neceilicacem de jure fuo re^
'
miccic. Qux illuftrancur pcr illud Apofloli j. Corinth. X. 23.VI. J2. VlJ.^g.
I
Sic & Ulpianm 1. ^. . i. D. de alien. jud. mut. cauf Non tamen ejm fatfum
\imffohatfrditeri quitanti hahtiit recarerey nep*oper eafn fpvJ litigaret:
hdcemm cogitatw ejm,qui lites exercraturj non eft vituperanda. SicSo-
crates nebulonemâquo injuria fuerac afFetlis, in jiisnoluic vocare,
aiîmans eam ^ veluc aiinus ipfum calce feriiflec. SicCato, cum illi osfer^
\cMjJumeJJety non cxcanduit^non vindicavit mjuriam\ ne remifit quidemyfed
\factf4m negavit. Melimpatavit non agnofccre, quam vindicare. Scneca dc
ira 1. Z. c. 32. &
de Conftantiafapientis. c. I4
. 2z. Eftdeniqi&iiiudheicexpendendum, an deturpecnliare
jusgentiumj pofitivum, &juri nacurali contradiflindum ? Super hcc

re enim inter erudicos non fatis convenic. Mukis jus naturas & jus
getitium in fe unum &-idem habetur,quodextrinfeca duncaxat deno-
niinacionc difFerat. Inde & Hohbefde ctve c. XIV. f . 4. naturaiem le-
gem dividic/^ naturalem hominmn ^- naturalem avitatumi qu^ vulgo
,
Umgentmm adpellatur. Praceptautrimf^^ addic, eadem funt: fidqmaci-

WitatesfiemelinfiitutdLinduunt froprietatcs homimm perfenales, lex^ quam
hquentesde hGnnnum fingulorum officio naturalem dicimusy adflicatato is
civitatibm^ nationihm fiive gentibmvocatur^ jm Gentium. Cui fencenciae
& nos plane fubfcribimus. Nec pr^cerea aliud jus gentium voluntari-
umfeu poficivum dari arbicramur, quod quidem legis proprie dida;
Vim habear, qu^ gentes tanquam a fuperiore profeda flringac. Add.
Bxcler.adGrot.l c.i. .14. & ^^1.2.^.4. %p.
l. Pleraqi aucem, qus
apud lCtos Romanos, aliosq'; ad jus gentium rcferuntur^ puta circa
modos adquirendi^concradus, & alia, vel ad jus naturs percinenc
Bb ? Vel
i^S LIERIin,
felad jus civile fingularum gentium, quod iAis in f ebus apud comfylu;;
res confpirac. Ex quibus camen peculiaris fpecies juris non rede Con-
flicuitur; quippe cum ifta jura gcnribus inrer fe finccommunia non
cxaliquaconventioneauc obiigationcmucua fed ex placitopcculiari;
legislacorumin fmgulis civicatibus per accidens confpirent. Unde &

eadem abuno populo inconfuids aliis mutari polTunr, ac f^penumero
Bbutata deprehenduntur. Quânquam neq; piane rcjicienda vidca-
tur fencentia/='^/i^^^/ adGrat. \.z. c.2. .:ô. & c. 8- .L.ubi cradic, quod
ICtisRomanis jusgenriumficfaculcasadalus &negoria peregrinisin
civicate. Romana compecens i autem proprium fir civium,,
jus civiie
peregrinos.excludcns.Unde ceftamenta & matrimonia dici juFis civilis,,

contratflus autem juris genriu m quod iiiorum foli ci ves,horum autem-
5
eriam peregriniRom^ parricipes effent. Apud multos quoq; fub vo-

cabulo juris genrium vcnirefoiencquapdam conftetndines, inter ple^
irasqigenteSj (aicemqusc culriorum & humaniorum fibi famam vindi-
canc, pocidimum circa belium cacico quodam confenlLi uHirpari foli-^
tas. Poflquam enim eriam culriores ince? gentes maximum f uic decus;
habitumjbeHogloriam qucerercj i. e. in eoprjellantiam fuamprsec^-
teris. hominibus, oftendere, quod quis multos homines auderet, &
dexcre callerec perdcre, adeoq-, inbclia nonnecelTaria, auc injufta vul-
go cfl procurfum ne ambicionem fuam invidis nimis exponerent:
.
magni beilatores, ufurpaca omni licenria jufli beili, humaniraris,& ma-

gnanimitacis quadam fpecie beiiorum' acrocicaccm cemperare multis-
populis e(l vrfum.Unde orc^confuecudines circa exemcioncs cercarum-
r.erum& perfonarum a vibellica, mx)du nocendihoftibus,, modum'
tradandi capcivos , &
fimiliai Nefcio tamen^ an viros, milicarcs facis.
dcceat mos, ab Alberico Camenfi eFlaminia incrodudus, in Icalia. &
fuperioribus fecuhs uficacus, iacer equeflrem miiiriammercenariam..
Quo midmaxlme omnimdujlriiilnc'^mhendum.CQntend.rdnty utafeat^k
militihm onmem Ubsrem ^metum admerent^ ne ulU cddesfierent^ capi ian-
tummodmtnniiceret) ^fme ullonretio dmitti,. In objeâfihi oppida.na-
Butormentabeliicandnemitterentuf^necitemqmin opfidii efjsnt în tento
ria jacsrcnt. Cajlra praterea nullo vallo^nullave fojfa cmgebantun nec
illa hiherms temporihm hahebantnr, Hac mnia m eorum mihtarihusj atj^
^hiffis
I
CAPUT m. rp^.
dBî^p inventis inftitutisêYmiJJk erant. Udcchiavellus Princlpe c. XIJ. Ciii
sion difparconvcntio inter Eretrienfes,. &
Chalcidcnfes , ne miflilibus
i
telis invicem uterentur, legitur apud Strabonem 1. X. Quo referre quoq;
ponfls Indorum morem, quo per inteitina bclla agricolas ab ornni no-
xa liberi pr^ftabantur. Arrianm in Indicis,. C^terum confuctudines
illstlicct videantur continerc obligationem ex pado faltcmtacito or-
am j tamen fi legitimum bellum gerens eas neglexerit, modo contra-
riumearundem per jbs naturas reSefieripoflit, nullius alterius pcccati
arguetur, quamcujusdamruditatis; quodquis fefe ad numerosvelue
;eorum non compofuerit, queisbellum interartesliberales habetur.
ônfecusatqiimperitiseinter gladiatores accufatur, quialferumnon
juxtaregulas artis vulneraverit. Igiturfi quis ju/la geritbella, folo natu-
;c2e jure,. negledis illis confuetudinibus, ea potefi: rcgere ; ni forteob
lcommodum aliquod fiium easdem malit obfervare. Afi: qui injufi:is

graflatur bellis , vel ideo illas re6i:e fequitur, ut faltem cum aliquo tcm^
!peramento< fceleflus fit. Inter prsecipua capita juris
gentium volun-
carij G/*0tii^ numcrat jus legationum. Ubi arbitramur, ipfo jure natu-
rEelegatosefleinviolabiles, etiam apudhofi:em, fiquidemfpeciem le-
gatorumsnonfpeculatorumprxfe ferant; quamdiu in eumvad qucni
tnifli funt, hofi:ilia non moliuntur etfi fors ordinario modo per tra^la-
;
nis domini fui commodum prx alterius commodo qu^rant. Cum

snim cjusmodi perfonas finc neccflarix adpacem conciIiandam,fer-.
Vandam, autardius per fcsdera & pada adfiringendam, quam ipfum
lus naeurs omnibus modis honeftis ampledi jubct; utiq; & cavifle
cen-
"etur idemjusfecuricaci perfonarum,, fine quibus finis ab codem praj-
eptus obtineri nequit. At vero qu^
alia vulgo legatis cribuuntur'
Tivilegia, iis praefertim. qui niagis
ad expifcanda alterius reip. fecreta,-
uampacisgratia,in aliquoloco h^rent; illa cx-meraejus, adquem'
littuntur , induigsnnaîependent, adeoq'; fi commodum videaturj,
hitra violationcm ullius juris denegariipfis poflunt ; fi modo is pati ve-
jit, Otfui quoq'; pari modo tradlcntur.
Jus quoq; fepulcur^, quod iti-
liem pcculiare caput juris gcntium ^pud Grotium videtur faccre,
ad
>ffibiahumanicarisreferri poceft. KM.Ant.Matthdim de crimin. froleg^.
\%-% r- Neq;,c^cera canti funt, ut peculiarem juris fpeciemconfii-
Bb 5: , tuere-'
l^S LIBRI IT.
cuere debeant Addatur quoqi Seldsmu demari claufo Ll. c.2. De;urc
non fcripto, feu conruetudme pr^cer alios xA^fsderAdGrot. la.c.^.S.j-.
. 23. Diilribucio jurisnacuralis iilhacc nobis videcur expeditifli-
rna, uc primolococoniiderecur,
quomodoiiliusjutlu quis refe debcae
gerere ^divcvi}c^s feipfim; deinde., quomodo adverfus
alws hommes,
Frjeceptajuris naturalis, qu;s alioshomines fpeclant, iterum polTunr

dividi in ahfolufa & hypo^heticj. Ilia func, qu^ o mnes homines in quo^
ftatu obligant, ac citra po fitionem alicujus inflituti,

per liomines in,
Vis
crodudi aut formati. Hsc autem. certum flacum aut iniliitutum, per
faomines formatum auc recepcum, prîupponunc. Quod Gmnfs a. /.
agit, qu^^ciftu UGlp.ntatem hu-

fic expreflic ; j/i^s natHfak no^ dc ijs ta-atum
manam exiflmt,fed(^ de mtiltis, qu volHntatis humam dftum confequun^
tnr. Undelicet doni:niarerum,qualiaiiUncfunt, voluntashurnana
conftitueric; tamen poficis ipfamjusnacuralediclitat, nefas efleali-
iis
enamrem invito dominofubcrahere. vid. LlSj. I>. de fHrti^s\.î. D.

de verh.fion. Scilicet muita dantur, qux quoad exefcitium adus ar-
bitraria fuat, feu ubi in arbitrio hominum pofitum eil.^^lum ali-

quem fufcipere velint, vel non; verum quando adus illeimt fuice-
pcus, ex aliquo prsecepco juris nacurahs neccilicas moralis
feu obligatip
ipfum confequitur, auc cx eodem modus &

circumflancixdeternii-
nantur. Sic v. g. ctfi jus naturs non prscipiat, ut ab altero emara;

pofito tamen, me libere emere, idem jubet, ne aiterius damno lucrum
meum quxram, neq;in contra^ûeundcmdefrauQenT, Sicplurima
funtjurisnataralis pra?cepra, qus nifi pofico dominio rerum diftin.-
do, atq; imperio civili non incelliguntur, neq; locum habent. Ex
quo cam.en non conficitur, omnesquoq; leges poiltivas clTe juris natu-
ralis; eo quod pcr confenfum noftrum. alteriusnqsfummoimperio
fubdamus,^ cujus mifis ut pareamus ipfa lex natur^ pra-cipit. F.qui-
dem id certii eft, violatores legum civilium propter intercedcns idud
paclummediace in ipfam quoq; nacurs legem pcccare. Ffl: camen
ingens adhuc difcrimen incerlcges nacurales hyporhecicas, civilcs & :;
poficivas ; quod illarumratiopeticur ex conditione hum.anigeneris i:
pcculi^
in univerfum confideraci harum auccm racio defum.ta eft ex
1
ex nudo legisiacoris arbitrio/:

ari ccrtx alicuius civicatis uciiicate, auc
Adcoqj
?
A.cIcocf;lcges civiles poficivEe przecepta juris natuf alis bypothetica non

func, redcxprsccepco hypochecicovimobligandiinforodivinomu-
tuancur. Eoruniaucem infticucorurD,quibus praeccpca hypothccica
nicunciir, triapotiflimum deprehendimus,y?m^;?(f^,^tf^/^/^^ rerum^
tamndi^mj^^ pr-*etium, Sc impermm humanum. Fc fecundum hanc par-.
;itioneranobisdcincepshsccc dirciplinacra<labicur,
CAPUT IV.
DE PRiESTATlONIBUS HOMINIS
adverfus feipfum.
\f.
Anft aliqua Qylig^tk hominti adverfni ^.Vtta quatenmin Ûomm uftu iwpen-
fnpftim ? denda
f. Corpui & mima qtiomodo cnrAnda ? ^. Autpro alteropericulo exponnda t
S, iyin propriacdidesfitliCita?
lerpfum amarc, confervacionemq; & amorem'

HOminem
ance omnia habere, mariifeftum Verum an naêfl. rolusille
fui
curalisinfl-indius, quem cumbrucis habec communem, eum

adidpropellati anveroinfuperaccedataUquodiuflumlegis
!iaturahs, dubio non caret. Cum enim fibi ipfi nemo pofiTic obligari^
Eion adparet,qux efficaciaficinius legis,qu^ iri meipfo cerminacur,
cujusq; fervand^ necefficacem mihi, quandocunq; vehm, remiccere
Iqueam, & qua violaca nemini injuria fiat. Sed & fupervacuum vidc-
î potefl, fuper iflhac re legem ferre, cum jam ancea per anxiam cene-
Htatem amoris proprij homo ita feratur ad fe ipfum curandum & con-
êrvandum, uc ne fi vehc quidem, facifc in diverfum abirequeat, Se~
êcddehenefcA.W.cA'/. Supervacmm eft , mqtiodmmimpellk Nem&
'in amorcmfui cahovtandus efl, quem adeo dum nafcitufy trahit. Fnimve-
ofifoliduntaxatfibi homo effet nacus,, fatemur conveniens fore, uc
nabfolutoipfius arbitriorelinquerecur^quiddefeipfc flatuerec Sed
umcxomniumfapienturaconfenfuGreacorO. M.hominem condi-
erit^ utipfi inferviat, excultisqi, bonis, ab ipfbfibi conceflis, ejusdem
^loriam redderet iiluftriorem cumq. fociaiitas, ad quam homo con-

,
aicus eflj exerccri commode & fervari nccûcat^niqijilibetfeipfum,

quancuna,
:
1
3to# tIBB.1 H.
.quantum in fe , excolat, & fervcc; adparec abjeda pknc fui cra homl^
nem non fibi quidem, [cd Deo creatori , fed generi hvmano facere in-
juriam.Con tamen A^t. Mdtth^m de crmm.-proleg. c. 3. . 4. Deindg
usqjadco nonfequicur, jus naturae iHud non praecipere, qtiia inftin-
dus jam ante in id facis acricer ferebatur ut pocius ifte didlamini ratio-
;
nisveiuc fucccncuriari videatur, quaiihocfolumiionfufficiac funda-

mencogenerishumaniconcinendo. Saneenimfi confiderenturmo.
leftia?, quse vicam humanam comitantur, ionge fuperantesexiguum
iliud & yileyolupcacum,eodemcenore,fcd languidiusfere &:noncicra

fallidium recurfans.ac quam multis vita producatur, ut plura excipcrc
mala po/Tint; quotusquisq; no primo quoq; cempore vitam al>rumpe-
rct,ni inll:i(3:us cantopereeande cornendaret; aut quotusquisq;inftin-
lum iflii no vinceret,ni onipotentisCreatoris juiTaobflaret?N eqplane
de nihilo funt iila apud ^vmtiliam decUm.^. j^mdjuât, omifira mm"
talitas^ ammamfertot amos, etlamft naturafatiatur.^ fer mfimta tetnfo-
rurnjpatU trtjlifimo cor^ôris retinere iomflexu ? Si cunBa gaudia mfira,

JivoluptMtes^ e^ qu^cun^ ex hac miverfitate mundi velfoiicitant adJpeSiu,
velblandiuntur ufu , diligenter exmtiasj tota vita homims unm eft dies, Hu-
milesfrorfus ahjeUaj^mentes ^ quas nonim^lent hM eadem femêr
rj^redeun'
ti/t: ut (jm honeflU opcratm ArtthHsJctar^ quisfinis honovum > qua vt rafetici'
taS:,nunquamfihividebiturfrdifnaturamortefernurid4: & lucis caufas
adanimum mentem^ rejerentium nemitjem quotidie vitd nonjatiat. Rek'<

com-
turum m^ nuncputattS;, quantoplurafint in hac&vi hrevitatejpgtenda :
taraturumgaudtjs, frojperisy metus, calamitates? llia dfiimcmmifropter

qm fdtigamm votis deos^propterqua brevem querimur atatem. Nem^c
Junt vamtas, cupdoj luxurta^ lihido. Non fudet propter hacferre
debilitd'
tes, lutus,JpMia morbonm ? &

cum liceat evadercy waliefati ? Et paulo
ccmmentaeji,
ance: Hecmaximum, quod proincfflumitaie homints natura
$itpenrefnusinviti: ^conir^tot /tdverfiseajus,fdtientiti nobis aquanim'
tate fiecurreret.
% Porro cum duabus partibushomo conflct, corpore
%.
ani- &
ma, utriusq,- decentem curam agere redia ratio pr^fcribit. Qus cor-
pori debentur hêc fere funt ; ut ejus vires congruentibus alirncntis atq; i
laboribuscoitferventur, ^coafirinentur,quippecujusfulcuris animus

fufiinc-
CAPUT IV. 201
'u/linetur; neveintemperantiaeibipotusq-, ,intcmpeflivo 5^: nonne-

tcflario labore^ aliave ratione affligantur. Quo nomine vitanda in-
kluvies, ebrietas, immodica Venus , & fimilia. Argutum eft didum
Pemocriti apud Plutarchum de fanitate tuenda, W m^j.ct îKdozulg liji
l/vxn-) kcty.ooTscog chc av ewTyji- '^^v^nv. Si damm d4ti accufaret mimdm

Animus autcm ante
)orPm, illam^^juin condemnetur^ ^Jj^g^^^ nonpojfi.
3mnia adcommodetolerandamvitam rociabilemform.anduSjVirtu-
umq; & honefti renfu atq; amore imbuendus. Sakfiim bello juguvth.:
\G)uo ma<îspravitas-0} 'um admiranda efi^ qui ingemmn^ quo nc ^ melipi^ neg^
%mvkm m natura mortalium eflj incultu at^ fccordia torpefcere (inunt.- Tum
)ro cujusq'; cohdkione &
capaeitate aliquid addifcenclum. ne quis
TKcnovu-^c^^^^dp^pvî inutiie terrjipondm audmz, fibi inuciiisj aliisgravis.
Zicerodcnatur. deof. \.%, Mihi^qmmJodagitêjfi omnmo nonvidetur^ Fa-

:itquoq; huc iliud Aiiani Y. H. 1. VII. c. If. Cum marii imfermm tcne"
'eHt Mityiencnfes^focijSjqui defeifeebmt , ijancpoenarn imfojucrunt^ ut liberos
^HOsnon docerent iitcraS} muficam : omnium fupfiiiiorum hocgrAvift-
neff,
Vnumiudicantes^ ininfeitiaîgnorantiaartmm itheraiium vitam tranfige-
'
re. Add qu^ Cicjro of.i. tradit de /ludio veritatis invelligandê. Inde
IWtamleginaturâdverfamaguntiiH,qui numeri tantumfunr, & fru-
iges confumerenati ; & inprimis valida mcndicabuIa,quorumnequi-
icia co major eil:, fi ultro fibi membradiflorqucant, aut mutilent, ucne
fivelincquidem,frugi deincepspoffincefle. Qiianquamcircaeligen-

dumvic^ genus, modoid honeftum &alicujusufus fit, fatjaxahomi-
nireh^lapoteflas. '
Plerumq; tamen viajnad illud defignancimpul-

fusgenij^ corporis aut ingenij habilitas, natalium condicio, forcun^
bona, parentum autoricas, quandoq; ci vile imperium, occafio, aut ne-
ceffitas. Sed in hancquidemrem paiHmapud fapientespr^ceptaoc-
currunt, qu cumularc fupcrvacuum forct_>.
. 3 Illud alcioris efl ind aginis, an & quousq; homini aliqua po-
.
teflasinpropriam vitamcompetat, adeamvelpericulo ancipitiultro

cxponendam, vel lentis viis atterendam, vel deniq; violento mo-
do abrumpendam. Sanemulciantiquorum abfolucum heic facis ho-
minijusconcedebantjj ficutcrederenc,pofle aliquem ulcro vicam pro
altero pignori opponerc, eam eciamcitraconfcrvationem âltcrius
Cc pro
:
pro ipfodeVovefe, &

ubiejus pcrtasrumforec, ante naturalem feu fa-
talemtermiiium ipfam abrumpere. Flmio Nat. Hift. 1.3. C^. mortem
fibiconrcifcere pofle vocatur o^timumintantis vit^poem. Qui quidecn '
nuliomodoabimpietatis crimine abfoivi poteft^ dum ita abjed:e dc

maxi no D21 beneficio (entire non veretur. Nobis quid principiis ju-
ris naturalis maxime videatur congruiim, inquifiviflc curxeric. Illud
igitur primo dubium nonhabet,cum iiomopoilic^ & debeac fua opera

aliis infcrvire. &
vero cerrum genus laborum, a^^rcorum incenfio vires
hominis ita afficiac,uc fenium, vic^q; terminus macurius ingru^^
quamfiquismo.llicer^tacemexegiirec; recle pofxe aliquempaulobre-
vius revi fpaciumeligere, ucfacuitacum fuarum ufum. aliis iiommibus
largiusdirpenfcr. Sicut Acliillesapud //<?.*;?f/w;%jlliad. <^ra., elegitvi-
Ea pociusbrcvi, redgloriofa defungi, quam inglorium domi delidemj
ad extrcmas 2erat!s mecas pervcnire.

. 4. Dcinde cum certura fjt> {a^penumero mulcorum vitam fer-
vari non pofle, pro iis alij probabili fefe vitje periculo exponanC;
niii
idquoqiconfiat, exjuiruimperantislegitimiipoire alicui injuhgi oblr-

gationem, utcjusmodipericulum declinare ipfinon liccac, ni gravis-
fimasfiibirepoenasvelic. Quo fundamento obligacio miiicum nickur,.
dc qua fuo loco pluribus. Kgregie Socrates apud Vlatonem in apoiogta:
^&i fiLSVoi''^. Kiv^vi/dCmi p,rioh '<ssro^.oyi^c.fA.svov, ^tjts %lva^v j fxnrs dTixon (inoh
ti;iy TiIcu%pE &U0 ^îs^ in loco velfeipfum conjlituit, atbitratus id o^?-
mtim ejje, vclajuperiorejmetun confiflere^ in eofermdnere oMrtet , fericih
lumq^jkhire, ne^ mortiim^ ^^? almd quidquam magis^ quam turptudmem
formfddntem. Sed ncq; in ipfa racione naturali^ neq; divinis literi, m
quse vicam pro fracribus profundere jubenc, quidquamrepugnarcvr-
detur, quo minus eciam cicra cam rigidum imperium ulrro quis proba--
biiifefevicarpericulo pro aliis cxpoiierequeac; modo fpes aliqua fit
iftudin aliorum falucem ceflLirum, & hi dignifinc, qui cam care redt*
mancur. Nam id flolidumfuerit, alceri pericuro (&c fruf!:ra comicem i
addere, autegregium virum pro homine nauci jugulari. Unde edarn r

noslicitumputamus, ut quis pro altcro, prcefertim innocente ac prar* '
ftanci viroj vademfcfe confticuaCjaa: ad fccuritatemfaiucis mulcoruni
obii-^
CAPUT IV. 20|
cfcfidem fededat, fub pcriculo mortis fubeuncla?, fi reus fe nonfiiterir,

aucpadumnonfueric(ervacum. Quanquam abaltcro hujusmodi va-
des ac obfides rede morte pledi nequeanty ud alibi oftendemus. F jus-
modi camen dcvocionesj quse non nifi vanam fid<"i> fcrricudinis &
oftentacionemcicraullumufum habentj quales apud Japcnenfes sd-
hucfrequentarifupradiximus, quin juri nacurali repugnentnuUi du-
bicamus. Fruftra enim pro virtutc venditatur, qfiod ratione carec.
Enimvero hoc per legem natur^ pr^cipi, ut quivis cujiîvis aJterius
vitam, ca-ceris pr^fcrcun paribus, fu^pra^ferar, hautquidquam. arbitra-
mur; &concrarium nonobfcure fuadent hominum comm.unis ilJa
inchnatio, Sc omni excepcione majores cefl-es, qui proximum irbi
quemq; tiTe admittunt. vid. %. Ccrmth. Vlil. 13. 14. 1. 14. p'mc. D. fr-
(irjft. verh. l.cf. C
de fervltut. 1.2.. $fJ).deaqua'piu%>,arc. NonobftaC
i.f. ^.^."D.commvdati. 1. !.. %$^ D. de SQo SiUn. KÂ. Amor de ^rmif.
jufti & dec-ori
f.
?n. 122. (cqq.
. f. Illuddcniq'i difcutiendumre/latân homo proprio exar-

bicrio, ubi jucunditatem vitalisaurje adfpcrnarus fuerit, aut declioan-
dis ingennbus miferiis', & anrevertendê ignominiofa; morti jamjam
impendenci, iibiipfefataproperare queacf Hanc inremnociffima efl
{s.Viitnii2i flatonis mfhddone.^ Chriftianis etiam fcriptoribus laudaca:
{i)c,h' T^Mi<Pîipa, k<TL^f ol ^'vSpctTni, f(d- Hciei ^11 e&vt^vc/k, ru,VTif.g XvHvio 'iôi"
^ânm. m ctftodia quadam nos homincs jkmuSy neq^ decet quemeâm ex
hdc [eiffum [oivefe , ne^ at-ffgere. Id quox! copioiius expreflic haBan-
tim div.inftit A.^^.z. Ig. Sicut mhancvitam nonnoftrafônte veiimtis, ita
Turfu exhocdomiciiw corporiS) quod tuendum nohis afiignatpimefl) ejmde^
jf^^'recedndumeft, quinosin hoccorfus indux,it^ tamdm habitaturoS) do~
necjuheatemitti. qualcm fui inerfedorem
Ftfibene obfervandum,
Vkto de LL. 1. p. ignominiofa fepultura afficiendum pronunciet-^.
ciavsctVTivKleiVi^f tviv r?]c eifiapuivrigiic/, dTTOCTTtfim y-cl^t^y (ifiT^ "TroAsaK 'mô.cn^g
Ci>tfiv, î^Ti'7nîxovicpci.C^vKr&^îr^.cr'<z^(Tb(Tvi riyn dvayy.a.cBeig-) fA-Y^} a.'.^^vvr,g
nvag 'i^fi8 Kcp, dQlii (^^'(g.Kaxf^v, d^ya. 'j i(^ dvcn^^.ix^ ^^?:ici savra) Oiy.rjV ciciôv-
SîBri C)ui fetffum vita (^Jortefatorum vi privaverit ; nonjudido civi-

fattSy nectri/li înevitahilifcrtun<i.cfu coacifiSjne^pp.dore aliqp.o extre-
mgcowptilff^ 7 fdignavi4, (^rformic.cioji aniwiin^hectUit ate defiffi irji^fte
a04 LIBRI II.
^'
fiattierit. Arijldieks cÔf^y NimnAlL c. ir. To î^m^vrimm ,. (psvytv^ tts^
Viccv, )^ e^ci)'^,, rjTi\vm;^9Vy chc ^cIôv^hAS* (ji.cAa,'Ki(. ^)^ to ^sv-
dvopeîî. ci?^ci
ysiv rd cI^TTova-. Mori dHtem vel ut pa^pertatem, vel amoremi vel?poieJii,
^vidpiam fugimmy. fonis viri minmk e/iyfedpotm timidi : quippe cumU-
horiofa fugere mollities fit. Procobim hifl. Goth, 1. IV. Fitarj^
ahrumpere mllo mottu ufH, prdceps ame^tia-eft, coeca adverfis mortem-fero^
cia imnem cjuandam^ habet fortis ammifpeclem^ a fapientibm infipientia duci-
tur, Amm. Marceilim^XiiY .c.'^.. cûcLJudiciojUxtatimidmefi,(^ igna-
'vuss cûi quum non oportety mori defiderat; (jr quirefugiatj, cumfit oportw
num. Add, G'r^/.1.2.c.i^..f Ubi memoraCjta apud genciles, quaEbrzeos

.
abs fepulcura; honore fuifle exclufos, qui morcem fibi ipfi confcive-
ranr. Quanquam nonnulli Fbrôrum de lege fe non incerficiendi
unam caufam exceperunc, canquamgyAo><3vi^c5^;},'?7V, fiquis videac,fe
deinceps vidurum in Nam quia non nobis^ {z^
probrum ipfius DEI.
DEoin vicam nofLram jus eile ftacuebanc,exi{limabanc folam Dei pra:-
fuincam voluncatem efle, qu^ morcis anticipanda^ confilium abfol-
vac. Acq;huc referunc Samfonis exemplom, qui in fuo corpore ve-
ramreligionemvidebaceirederifai: &Saulis, qui gladioincubuic, ne
aDEi fuisqi hoflibus illudsrecur, & dia capcivicate forcailefervicium
populoconciliarec. Nam hunc refipuifle i/li voiunc, poftquam Sa-
muelis umbra: rnorccm ipfi prsedixera-t ; quam gnarus fibi immincre fi
pugnarec, pugnampropacria & Dî iege non decrciflaviC;, secernam
indelaudemmericusDavidiseciampr3^conio,aquo&iiii, quiSaulcm
^
c.pm iionore fepclierant, rede fa<5li teilimonium reculerunc. Acq; hoc
aliqui ad fimiies quoq; cafus producunc,, eo nixi fundamenco quem- ;
admodumfibincmo poceft obligari, ica injunam fibi non facerc,qui

vimvicacfujeintuieric. Quod aucem quis feipfum ex iegenacur^tCr
neacur confervare, id inde cfie, quia a Deo ad corendani focietacem hu-
manamefbdefi:inacus, quam ad defercoris infirar aut infrequencis mi-
iicis defi:icuere haucquidquam pofiic: adeoq; quod ego me cenear i
confervare, id me non debere mihi, ^zd, DEO, & fociccaci humanx. '
(ArifloteliNicom.Y.l^. aucochires noain

fedincivicatem inju-
feipfos, :
ri) dicuncur, eoq;nomine eciam ignominia affici.) Inde {i refpedus i:
ilie erga'DcUM, & genus hominum fic remocus^ hominem fibicom-
mendari
^
.
CAPUT V. aof
i
mcndaripcrfolum illum inflinifium renficivum Videri, qui cumvim
llegis nonhabeat, eidem repugnafleqyoq; pro peccato non fic putan-
jdum. Inde illorumcaufam favorabilem^judicant, certe miferationc
Iquamafperafentennadigniorem, qui manus fibi inferunt, quodcer-
citudine moraliter infallibili pra^videnc, mo rcem fibi paulo poft ab ho-
/tecumcruciacu &ignominia adferendam nec borii publici interelle^ ;
curad arbitrium alterius moriantur autquod ab aUis fibi vident in-

:
tcncari,quoadmi(Ibipfi cseteris morcahbus deinceps finc faflidiendi.

'Quales func, qui curnmorcemfibiabiioftecruculenco, aucfccvo prin-
icipeinflare cernerent, fcflinatafata maluerunt,quo tormenca, ludi- &
ignominiam carnificis efFugerenc; auc ut fuis ahquod indc
bria, auc
commodumprocurarenc. Sicuci apud Tacntum Ann. VI. efl:: promtas
eimmodimortes metm cdTmficts faciehat ; (^quia ddmfMti^puhlicdtts bom,
[eûltarafrohibebaniur: eorum qui dc fe Jiatuebant ^ humabantur corPora,
manebanttejldmenta^fretiumfejlmdndi. Ex quo obicer pacec,non ufq;
iquaq; probari pofle iliud MartiaUs 1. 2. e^. go. Hoflem cnm fugeret.fe ân-
nius iffe peremit. Hic rogo nonfuror ejly_ ne moriarey mori i u ci Mfchi- Nam
ncs orat. defalfa legatione loquicur : ck-^ o % va]^ ^jôV, clj^ n tc^ 77iy ii Ad6--
[Tijv vC^g (poCc^'. Ne/^ enim ferribUts ejl mteritm : fedcontumelta in morte
"efi metuenda. Huc referri quoq, folenc foemin^^ auc formofi pueri, qui
pudicici^ (uar violarionem hocmodo declinarunc. Vid. raulusDiaco-
ntM 1. if . deDugna foemina Aquilejenfl. Hos plaufibilicer in excufati-
jOnem fui proferre poflc arbicrancur.-
ex admoca canca neceflicace^ &
quam nifi veluc permiraculum cffugere dacur, fe coliegiffe, miffionem^
jjam fibiafummoimperacoredarii Vcniamquoq;generis humani fa-
jcile jam perierint nec ullius incercffe, cancillo cemporc
pra:^ûmi, cui ;
jmorccm abs fe ancicipari, uc cormcnta & ludibria non fennanc, quse ad

iigrave forcafle peccacum flimulare ipfos queanc nec videri generofos :
-
ipmimosadidnecefTicacis damnacos,uc omnino ad hbidinem alceriuSj

jconcumehis prius vexaci, vicam ponanc. Cicero Tufculan. quajl. 1 1. Ca~
jê fic ahnt e vita tit caufam moriendi
, nactumfc effe gauderet. Vetat enim .
d&minans ille m nohls Vet^ mjuffk htnc nosjuo demigrare. Cum uero cau-
'{amju]}am'D.eU'sipfedcderity ut~tuncSocratiynuncCatom,fipemultis: n& ilk
)[MdimJidmvirfdîens3 Uuts ex his tenebris in lucemiiiamc^JJerit : nec
^ Cc 1. tamen
loS .
_
^ LIBEI II
tamenilUvmcuUcdYcetU ruêrit: kgesemmvt-ta??t: Jedt4?^qu^m^magi'
firatu atit aliqua poteflate legitima^Jka V>eo evocatm at-^ emijfm exierit.
conf i. 3. . <S, D. de hmts eoTMyn^ qm ante fententiam. i. ^f . 2. D. de jurt

.
Jifcu Addi 3umtHiaf2:i6 deciamXS Ant, Matthdm de crmm, ad 1. 48.D,

,
tn. V. c. .0. Verumifth^c nos quidem in medio relinquimus.

I. Illud
manifeftum efc, eos, qui velTolo tjedio mo^pftiarum vic^ humanae

communium, vel indignacione malorumjqui liumanx ipfos rocrccaci
non erube.rceiidos erant reddicura, vel mecu dolorum, queis forcicer
toleracis excmplo flio prodefleaiiispoceranc^ vicam ukro abrumpunc,
nullam adferre pofle fac validam dcfenfionem, quo minus ialegem
nacprse peccafle fint cenfendi. vero concra merico a crimine cwTn-
lili
X^'t/'^- funceximendi, quiexmorbo,

rationis ufum adimcnce, manus
fibi inferunc. Mulcosquoq;, quiinvoluncariumexicium ruunc, ma-
gnicudo conflernacionis apud ^quosviros excufac. C^r//^î.IV. z.\(S.
lli/imtf.avit anmos favovj idfolum metmnt^ qr.od pYimum formidare cx-
temnt. Add. i. i^. ^- 3- C>. quodmetm cauja. Id q uoq. heic obfer vandum,
adrem nihilfacere, propria quis manu cadac, an aiios quovis modo
adigac ad morcem iibi infercndam. Sicuc Deianira apud Semcam Her-
cule Oetô ioquicur Vsextera fiernartua, fed mente nojlra.
:
Nam qui
mori heic &nunc non debuic, non excufacuf, fi alcerius manibus in ar-
ceflcnda morce ufus fuenc; quippe cum ipfe feGiiTe cenfeacur, quod
quis per aiium facic. qui mianus fuas huic miniftcrio commoda-
Ecfi
vie, crimine fe quoq; adflringerc poffic. Inde nobis non probancur

iilar/mi.4. c. 7. ^)uu faftentilsimosviros^ (Brucum,& Cafllum) non
miretur adulttmum nonfci-s mambus ufis f niCiJi hccquofj^ cx ferjiiaficne de-

fuit^ nevioianent manus^fedtn ahoUtmne fanBifmiarrm y pient!fimarum^
mimarum^jiidiciojuoyfcekre alieno^ uterentur. Nam fi iftis nefas fuit vi-
tamtunc;abrumpere, nihilincerfuic, fua an aiiena manu perirenc. Sin
iiiudiicicum fuic, non redeminiflris fcelus cribuicur. Etfi-ad locum
Tlon iliuflrandam poirit faccre lilud Jifckims orat. contra Ctefiphontem.}
-tPô/j^/j. a reliquocorporefepd-
Stquisfeipfum occideritymanum, qu idfeat,
mm. C^cerum cum nos abfoiucam homini in vitam propriam detra-
liamuspDtcflacemi adparecquoqj non pofleprobari ieges ilias, qui
vcl
: ;
CAPOT IV. %aT

vel permittunE civibus ulcro vitam projiccre. Qualis lex
ivel jubenty
iapudTaprobaneafesnaemoratur Diodaro Sioilo l.j.cfj. qua flatuturn
;crat, annorum numcrum vivcrent; quo ex^letoînfilenti mot-
ut adcertum
tis oenere decedehanty kcrb^ indormientesj qud citrdfenfum doloris necat,
Add. ideml, 5. c.33. de Megabareis, gente Troglodytica. Sic apud Ce-

psediccbat lex, majorcs fexaginta annis aconito vitam finire, ut reli-
quiscibanafjfficerent.. StraholX. xCi M^nf^V.B. l^. c.37. hano
icauram alleget qtâdfbi

; tffis confiijfiintyfie adp'omovenda commpdaPatriit
\mtilesamplm efje, animojam ob^tatemdelirare mcifiiente^ Add. l^âlerim

')d.aximm Lz c. 6. . /. 8. De more Herulorum , apud quos fenio aut
valctudinedebiles mortem ultro fibi arceflebant, uxoribus quoq;|ad
fnariti fic defundi monumentum laqueo fele necantibus, vid. VrDcopim
'
nft.Goth.\.%. DeSardis, 6c Bcrbiccisvid. y^^^^z^ I.4. c.L -
CAPUT V. /
DE DEFENSIONE SUL
* Defififlo fm riolentia eft U cita* . !2 nec nenalapa,
u An etiam naturalt jure prdcepta? 1 ^, AnfpigereqHisteneatHY?
^.'Defeîjjoqttalis inltbertate naturdi, \4,An religio Chrijiiana diverfmn heic
i, .^mlis eadem {n cmtaiibm ? dtjponat ?
, An & cwiYii invaforem erraniew 1 y. (^(tdesin defenjtonepatrata eftinnoxia^
. TempKs defenjionis in U bertate naturali 1 6. D^ defenftone rerum,
.9.9. & tn (iatu civiU qtiomodofe h^bsAt? 17. r #- Defurc noEiurno,
0, ^Demutilatione memhrii jp. De defenJiGneeJM, quiinptidinitium
t.&pudicttiai '
fecit.
confervationem fui, quam cuiq; & amor longe tcnerr^mus,

AD & ipfa ratio commendat, pertinet quoq; fui defenfio, feu pro-
pulfatiomaloruminljefionemhominis tendentium, quâb
altcro homine iritentantur. Ifi^hcEC defenfio dupHci modo
iflituitur vel fine Isefione ejus, qui malum nobis macbinatur, vel
;
um ejusdcm Isefioneacpernicie. Prior quin fitHcita, omniq; pecca-

nemo fanus unquam in dubium revocavit. Circa pofterio-
3 Vacet,
em autemnonnullis iîeo fcrupulus fuit obortus, quodpe^ ipfam utiqj
Edatur, aut perdatur noftri fimiUs homo, quicum ad colendam vitam
cialem adftringimur, & qûo extin^to parem jadluram videtur faecre
208 .

LIBRI II.
genus humanumjquamfiipfi pereamus. Etquodmajoresturb^ foci-

ccatem^ humanam videantur invaderc, fi vini incentantem vi repel-
lamus/quam fi vel perfugammaludedinemusâutubiidnondatur,
corpus noftrum patienter invadenti pr^beanius. F.nimvero quod
defenfio nofiri non priori duntaxat modo pofiit inftitui, fed &, ubi
ifie locum non habuerit, cum l^fione ejus, qui nos oppugnatum it;
& ratio evincit , &
fapientum juxta atq; vulgi confenfus adprobat.
Equidem ad pacem cum fui fimihbusagendam homa conditusefi:, o-
mnesq^naturseleges, qucEaiioshominesfpeflant^ primario adpacem
confiituendam, &
fervandam cendunt. Nec minus tamen natura ad
vim confugercquandoq; indulget,ubiaHter per akerius injuriamfal-
vi eOe nonpofllimus. Scilicet obhgatio adexercendasinvicem leges
naturse, & officia pacisefi^mutua, &omnes homines a?qualiter firin-
git; neqjuilipreealtero privilegiumper naturam conipetit, utipfein
altero violareeasleges queat, aker autem adverfus hunc jpacem conti-
nuareteneatur. Sed utrinq; ftringens obligatio facit^ ut munia pacis
mutuo debeant exerceri. Adeoq^ ubi aker conrra leges pacis taha ad-
verfus me fufciperc aggreditur, qua^ ad mcam perniciem fpedlant,
impudentifiirne a me pofiulavcrit, ut cgo ipfum deinceps facrofan-
i:umhabeam; id efi*, ut meam faiutem mcdam, quo ipfius malitia
impune grafiari queac. EvAo<yiv ^
a.vcx.yKctiov ^zv ^s>^xov'^ Tnia^Sr ^kjV
dfivvuS^ 5 ^ xszudfêivcij, r^fjS/j ydj avpL<popa. tS 'Tnaifj^^^ ?(gjj dvctt/^^ci^ i^'oy(^

"ss^KoX^Sei, Reûm (^ neceffarmm vmdicare magis {jpâm accipere inju-
riam. (fuiffe adoccifi calamitatem etiaminfamia timiditatii accedtt. Hero-
dtanuil.^. c.f. Sed cum is adverfus mieexhibeat, &
infociabilem i^c^c
ineptumadrccipienda ameofficiapacisreddat,- omnis mea cura ac

expedicndam propriam falutem revocacur ; quje ubi citra ifi:ius Ijefr
onemfervarinequit, habetquodfibi imputet, qui ad ifihanc neceflTii
ratemlme adegit. Alias quippe omnia bona, qua- natura aut indui
fiirianobis dedit, frufirra forent concefla, fi akcriinjufie illa iavadenti
vim non licerct opponere & parata pr;^da improbis expofiti
; forent:
probi, fiquidemilhhifce vim nunquam debercnt opponere. Sic u
Violentam fui defenfionem plane profcribcre, hautquidquam pacii
fcd cxitiogeneris humani conducat. Neq'; vcro lex naturaeîn falu
temucic
CAPUT Y. '; -
2jp
jemuticf; hominis inflituta, tali qtioq; paci favere t([ cenfenda, qii^
l^rasrencem ipfius peraicicmj &nihil niinus, quam fociabikm Yitam
|;rac produdura. Add. GfGtim 1. 1, c.2. caf.%, 5-5- &
I
. 2, iiludnonadeoliquidumci]:, an defenfroviolenta^ &qu^
umla^/loneaut caEdeinvafonsconjundaeRjecismfit in pbligationa
'xfcq; auc viatorum preffidiisj qui dum (e
loquiniur de militibus ,
umcasdthoflTum aurlarronum defcndunr, pacriamfuYiui^ aut fidei

LJXcommiObs protelûm eunt^ fedde iis, quos propriom duncaxa
ericulumin defcnfronem fui excitat. Equidem func, qui eousq; il-
&
I
]im prsEceptsm voiuntj urnelcgequidemciviUeadempoiTitcoliii

lui fe, cum dcfendere poflec, occidi permitcic, illum damnari poifej
i
on aliter ac fi icipfum occidiilcc. îdi. Ziegler ad Grot. 1. 1. c. 3. . 3. ft
I
uc aliquo modo perdnec, quod Ephori Sciraphidam qucndam mul-
I
irunc, quod muki ipfum injuria afficereni;. Pktdrch.mjlit. Ldcon. Au-
I
^
qpoq; deprinvip, jujli dt cort. f, m. 33. in banc (encentia inchnat-;
'r m
;rgumcntoufus, quod pr^ter alia, ad confervationcm hominis fpe-
i:antia,nobisfitiniitusacucusfenfusdc5loris,ardor vindid:^, manusq;
j
edcndis aiiis, & propi!^gnandis nobis habiies; qua? cum fruftra norî
I
Deum veile, uc iflas confervando mihi ipfi adhi-
nc datse, inde oolligi,
I
sam. Ac perinde fore, fi manibus meis non ad internecionem ufq;
J ivaforis pugnem quam il easdem uicro mihi abfcindam.
J^
Ftfi injra
I
.iig. de confcrvatione fui ipfius non effe ejusmo-
fateacur, legcm illam
quin cveniant nonnunquam cafus, qui hominem in
ncccfficacis,
rasflanda obedicncia aucdifpenfent, aut fuijuris facianc Nobis id
Limprimis vidccur confiderandum, an aliorum mulcum interfit, ut
uiinvaditur ficfuperfLes, anvero ifte fibiduntaxatvideaturvivere;
cprioriquidemcafuaddefenfionemfuiquocunq; modo expedien-
am teneri ahquem dicamus, pollcriori autem incer licita duntaxac
abcamus, fe cum c^de invaforis defcndere; pr^fcrcim ubi invaforis
itamultiseflutilis, &probabilitcr preEvidcturêundcm,dum inejus-
lodifacinorec^ditur, damnationisinfuper seterna! periculum incur-
re. Nam magnicudo irnincntistcrrorismcritaperfonarum ita
ecfi
tiofctrurinari non pcrmittat,- &eiuspericulj, in quod quis fcipfum

njecir, & ex quo fefc cripere irerum pro lubicu potefl, nulla habenda
Dd fic
%tQ. tlBFJ E
ficratio, pr^ferdm ab eo> cujos damno akerfurit; (ifocrdtes- ddverjm
Ca-ltmachum : Mome ahfurdum eft^ ijtummeoêricuio d vabispelere ^nifeH"
cofdiam^ qMddpenesipp^-mefljînqmdfeipfecmjecit^ (^quoetiam num li^
êfaripo.êf}?) camen ut ejusmodi faiftum , ex quo canta alceri mala
proy^niunt, mcer debita numerecur, & quo intermiilb peccatum con
"
crahacurj vero fimilenon yidecur.

Seduc ruperdefenfioneruiaccuratiuscognorcatur, quara-
. j,
tione illa cemperanda, & quousq, rede poiTic progredi, ante omnia di^
ilinguendumed, ucrum, qui fe defendit, in ftacu nacurali, an veroinf-
civilidegac.- quippecumheiclonge ar6i:ioribus, quamilhc, hmicibus
ifta fit circumicripca. Quod cura a multis non fatis foeric obfervatum,.
sndedeinculpaca univerfum tradidere, qua? de alterutra
fui tutela in
duntaxacftata verafunc. Aftubidiilindle^fueritexpoficum, quidnar
juris (itinftacu naturali, faciledein pacebic, quousq;& quibus rationi-
bus iflud incivicacibus reflridum. Ac iilud quidem prudenci^ eil
fic
prscceptum/ ommafritUyquam armi^texpenn fapientem dectre, Cum

enim omnis pugna habeac aliquid ale^ ancipicis ; inde ubi ab aicero in-
juria intencacur, confulciustucriccutioraprius remedia ccncarc, quahi
in pugnam dcfcendcre. Sic fi invafuro viam poilim incerciudere, ne
adme accedere queac, /luice cum eo manos cicra necefliracem conie-
ro. Sic quem parietes ac janua poiRjnt def enderc, imprudenter pcdus
fuumiiofili objicie. Deinde & hoc prudencis eil, ievis injuris pacien-
tiadefungi, fi commode iieri
queat, adeoq; dejurefuo ahquid remic-
cerepocius, quamincempeilivadefeafionemajori ^c^t periculo expo-
nere ; przefercim ubi impecacur id, quod facile reparari auc penfari que-
at, Plautm Amphiti\ aB. z.fi. 2. Bacchdihacchdnti fivcli^ advspfarier, Bx
infim mfdniorem facies : feriet fpi-m. Si ohfeqnare , una refolvajplagA,
Sicut lapiencius meo judicio facit, qui cum akero faper dscem aurcis>
quos ipfi debebac, uccunq; cranfigic, quam qui molefla illos adioneex-
torquere conrendity fiquidem rabuhs in mercedem lingu^ quindeciffl '
fuerinc dandi. Martialis I.7. ep. S-^. Ah mifer S' demens vigmtilitigat an^ i
nis îtsquam, cuivinci, Gargdianey licet? Add. L4.. I. V).de alienat.juk i
mfft. Sicuci & fêpc locum invenic illud Foljhif in excerptis Peirefci4ni^> f
quQdcuacaccomaiodabasuradAcha-ôsbrevi cladeperfandos: V"

CAPUT V. '
îl
^.^mg ATWô^sSrtchiav lcrd%fj.sPt mjicelerkerfernjjemt^jnuffqtidmfihifu'-

ijjmuf. Add. quoq; Stoh^m fermo.ydX. Quo percinec interpretacio didi
apud M^f. V.I/. quam adfert C?m/î.I.c.2..g. ^lyfia^crat. contrdTheo^
mnelium: AvsKdu&sfjv f(^ Aiav (PiXohKGV iivdj vofilôi Hanriyoâ^ ^Kd^^sS^. Ilii'
beraie mmium exijimo-^ iitigiQjftm mdledicentiA aiiqmm acûfare. A pu d
Cy vmQii^cs^tt^QHcraclidedeôlitijs^ Icxeratût 'mKvllv.bifiitigioJos uves
ad tfihunai traherent 3 c^ nmitam at^ injamiam ipfs imfonerent,
'Bfhori
Etfilsfus i/lhanc moderacionem debccnoncamlaEdenci, quippc qui

quancum in fe omnia humanitatis comercia cumipfoabrupic^- quatti
ipropriaefecuritati &cranquiliitati. Unde quando quis ira auc dolore
conciuatushoshmitestranfilieriCj lacefrenciinjuriamnonfacitj fed im.
moderatc&imprudenciusduntaxacegifledi-^îcur. Fnimvero ubi hac
racione falus mea expediri, auc inturo locari nequeat, res utiq; ad ma-
nus fuerit deducenda. libi fi aiter injuria^m malitiofe inferre percen-
dac,necpoenicenciapraviconacusdudusadpacemmecum denuo co-
lendam redire velic, etiam cum csede iftum repellere liccbic. Ec fi Vei
jmaxime viram meam direde non imperar^puta fi meplagis dunraxat
veiic onerare, aue membro aliquo non vitali mutilarc, auc rebus mc
[falvo corporc fpoliare ramenpoftquam fem.el pacem mecum abru-
;
Ipic, neqi caucio mihi exiflic, quod ab iftisiniciis ad majores injurias non
ilicerupcurus, eciam buic injuri^repclleiidae licebic excrema adhibere.

jFo ipfo enim, dum quis ^^^^ hoHem mihi proficeturs fid quod fic, quan-
jdoinjuriis me laceffit, nec pcenicencis figna oilendic,^datmibi, quan-
ffuminfc, adyerfusfelicentiamin infinitum. i i^ mt^^s dl^d yLHôvai
Wgt) 'zrA55'6 01 djiâ,\]s% hit^gjôi avliTiu^&sv eâi. nonemmeademyfedpiura c^ ma*
lorayqmincipunty digm' funt^ ut contra fatiantur. dntifh&n orat. XI.
Equidemfunc,quibushcBclibcrcas refiflendi-jn infinicum eo ncmihe
onjequendoy fupremojoco defiwa vit. Cum injure refijiendi naturaitter tnfit

'acexceptio, nifi refiftendo violecur ordo focialis, cujm frimam ^ ftm-
nam ratwnem ipfa naturd habet, Nifienim h^ccautio accederet^focietas^
oi^dmis necejfarij,(^ naturaiis ratione mn cufiodita, mfoctahiitsferet. vid.
Bxcier. ad Grot, 1. J. c. ^. %. %, Enimvcro hautquidquam boc aflericur,^
3Dd ^ cjus-
l
zn Libf:i II
efasmodi licentkmveCiHmdim infTnitum in omnibus cafibus uticf; ad-

Mbendam; cum mulc^ po/rmE intervemrecondderadones, qua^lse-
fum ad extremum procedere verent; fcd quod ifle, abs quo injuria in-
cipitj queri oon poHitj fi extrema in ipfum ftatoantur, Ac tunc de-
mumreverayita redderetur inrociabiiis, fi licentias^ refiftendi aiiquis
tcrminus flatuerecuir intcr eos^ qui in naturalilibercate vivunt. Qualis
cnim vica cilet^ li alter meseper modicis infeftare vcrberibus pergeret>.
ujus malitiani alia ratione fLftercj aut reprimerenon daretur, nifi mor-
te ipii intentata? Aut fi vicinus rapinis duntaxar, &
vaftationibus;
agrorura nos vcllicareconrinuaret^ neqjnobis faseflet, iilium c^dibus-
repellere t Cum enim (bcialitas ad falotem univerfbrum fpedet, non
fuiic ejasmodi ieges iftius fingcnda^, per quas modelliffimo cuiq; fem-
permiicro elTeneccirumforet, quotiescmiq;pravo cuipiamjus natu-

r^ violare placercc. Ac abfu rde focietas inter hominesjn jurias per--
fercndloeceffitacefancira(i:atuitur., -Undeiloltus eff, propriseq; falu*

risignavus proditor^ qui hofli, quamdiu talis periiftit, & hofcilia exer-
cet, parcit, &
fruftra perirc quam perdere raavult. Nam hadenus;
duntaxatienitate, &bumanitateadverfus hoflrem jus natur^ uti me-
VoluitjUtiioiliendatjfefepoenitentia adyerfus me
dudum ab injuriis
damna penfatacautionem de non ofFenden-
ferio velle defifliercs ac
dbinpoilierumprsefletr parcere, &ignofcereipfidebeam, paccqjin-
flaurata eidcm deinceps circa excrcenda pacis officia viciilim rcfpon-
dcre, Mcram quippe vindi!am, qua^ nihil aHud pr^tcrlaedentis do-
iorcm &pcrniciem habet propoiicum, fub crudchtatis vitio natura in-
rerhomincs proicripfit; Cui confequcns eil ^ mcmoriam inimicida-
rum^ quantum ficri potefi:, deleri debere;. Quo fpcdfat iilud apud C/-
eeroncm de mventionel. 2. Qiiod Thcbani apud Amphidyonas accu-
fad iint ob a^neum tropûm pofitum vidisLaccd^moniis ideo quod :
dtermimmkmcitiammmommentumGrdjosde Graijs fiatuere non oporteaP..

Nam alias tropâ de ligno d'untaxatexcitarimoserat,ne nimis fo--)
renc dioturna. Add'.. Florm L 3. c. %, mjin. C^terum in ftatu naturali'

degentesnoiifblum in pra^fens intenratum- periculum repcllerCj fedc
eriam eode,puli[p contra Isedcntem eousq; progredi poffunt, quoadf
ab ilio in fucurum facisiibicaucum videatur. De qua caucione ita ha--
bcnduiH'
'
CAPOT V, 2IJ
bendLim. Siquisinjariafacla^flatimpoenitentia dulus Veniam petat,.

I
& damni reftitudoneni ofFeratj in gratiam cum ipfo redire debeo, nec
i
amplioremcautionem abeo redevideor cxigere poflcj pr^tcr fidem
j
denuo dandam. Sufficienti enim efl argumento^ firmum ipfi cfTe pro-
jpofiturninpoftermnmenonampliusl^dendi, qucm fponte fadipoe-
iinituitj & qui ad petendam veniara ultro defccndic. Aft cui per virrr
ijpoenitenciia efi; cxtorquendaj & qui tunc demura veniam petere infbitu-
ijt, quando refiflcndi vires deficiunty ejus foia fidcs parum fufficiens^
ijcautio videtur. Igitur tali vcl vires nocendi fubtrahcnda?, vcl aliud
Vinculum injicicndumj ut ne deinceps nobis exiftat formidabifisy
ijpoflqiiara expromca femci maliria, nec ritcjemendata perpetuo ipfum
I
{ufpe(Sum reddiditLjr.
. 4. Aft'Veroquodlicet innaturalifibertateviventibus^ qui fu-
am falutem propriis viribus, proprioq; ex judicio cxpediunt id liauc- ;
quaquamindulgetur illis, qui in civitacibus degunt, &

quidem~ inpri-
slmis adverfus fuos cives. Hi enim violentam fui dcfcnfionera adver-
us cives perpetuos aut tcmporarios ita moderaritenencurj ucearatunc
emumadhibeant;, qoando tempusaclocusnonferunt auxiiiumma-
iflratus ad rcpellendam eam injuriam implorari, qua vita^ vit^q;
quipollens, auc irreparabile damnum> in prasfentaneum periculuni
ronjicitur. Ecquidcmj urpeficulum tantumraodo dcpcllatur: vin-
lida autem, &cautio dc non offendendo inpoflerum magiftratus:
irbitrio rein quatur. Nara cum alias in civicatibus leges domirtentur,
Scmhiltamcantrdrium fttjunorlegibm, quam mmpofita ^
conflitut^ ref.^
midquamagi per vim, Cictfo deLL. 3 inejusmodi duntaxatcafuj &/^-
1. .-
er arma ab 2X10 'mZQwtiMziik-^-filent, nec

fe exJ}eBarijuhent., cum
ei^ qui'
xfpeâre velitj ante injuflafoend luendafit, quamjufia refetenda,- Et er.

I
lifce fundamcntis hquido'poffunt decidi, qux pafllmab autoribus fu-
jcrmoderamineincuipat^ tutcl^ difputantur..

. f. Etquidem dubicacum foic a quibusdam, aii cum csede rc-
|eni porfic cjusmodi invafor, quinon rae, fed alium, deftinaco confi-
!|oinvadereparabat,&abs quodolus malus aberarr Ubi fundamcnti
co Grotim 1.2. c.i. .3. fupponic, jus defenfronis primario, & per fc
fciex eo, quodnacuraquemq; fibi commeQdarj- quodq; adeo norai
Ddi I pollic^
Zl^ LIBR! II'
poHiCOon quiscfômm cdnato ad propriam falatcm expediendam in^^
combere; nonauteniexinjuftitiaaiitpccGatoejusâbsquo pericuium
iritentator. Scilicec ad imiocenciam defenfionis fiifFicit^ quod aiteri
nonritjusad meinvadtndum5& occidendumj neq; inmefitobligav
tio mortcni citra reludantiam fubeundi. De c^ccro^cum proprius
amor omnesalias confiderationeslongefuperetjnonpoceftnonnacu-
homo in pari cum akero pericuio confcimcus, non fibi potius,
raliter
quam akeri confulere j &
cum periculum iliud ab alteromihi immc-
rcnci erceturj eo minus invidiofum efi malum in aiitorem fuum reci-
dere. Quibus pofitis facile efl: pecuiiares cafus, qui heic dari poiTunr,
definire. Si enimqois infania agitatus, aut diris infomnii^ excitusj auc
lunaticus, (quales interdum nodlu com telis pcr sdes ambulare tra-,
dunt,) mihi necem intentaverit cum nulium ipfi jus fic me in vadendi,
;
5c ego mihi ipfi non immerito iim maximi^ ncn adparet, quare cgo
'
meam falutem pof!: ipfius habere debeam. Heic autem omnino pra;-
fupponkur, me nulla alia via pocuiffe periculum intentatum declina-
fc. quodnonita fcrupulofe obfervatur in iis qoi dolo malo nos
Id ;,
invadunt. idem dici poteil: de iilo^ qui bona de milkat, fi pro hofte.
me per erroretii aggrediatur. Nam cum hoftis quoqj potueric ilH rc-
ilflerej quare cgo, in ftatu hoftili cum ipfo non conftitutus, jugulum
eidem praeberetenear? Et imprudentise fuse impucet, qucd amicum
hoftiiia induere coegeritt- cum noffe deberet, contra quos fibi rrili-
tandum foret. Id quod eciam adplicari potefi; ad eum, qui iniiricG

fuo inOdiaturus, me per errorem invadit. Cur enirri cgo ob crforem
aggreilorisdeteriorefim conditione,qoam aker, cui hic fortafenon
fmecaufairafcebacur.? Quin&i/leas-g-reilbriedsCorneliaE de ficariis
rcusefi. Nafn utuc error irLperfona,noa tamen fuit crrorm
fuerit
&
propoiito,& ifli voluntas aderat conatus caedem patrandi. add.l.l^.
. 5. D. de injuriis. &
Gtotim injpdrfliortm adJ. 14. V^.adL. Cornel defaartjs.
. <S. Admoderameninculpacse tutel^ vulgorequiruntpcricu-
lum prîcn^, & veluci n pundlo neq; quamvis fufpicionem aut fornii-
;
dinemadliucincertamfufficereailerunt, utquisalterumoccupec. Ve-

-rumcircahanc quoq;a{Ferdonemnonfatisaccurate diflinguiturinter
liberratemnaturalsm, & ftatuni civiiero. Na^n ecfi & heic pun<îitn
iUudi
CA'PUT V. zif
illud, quodVoGanf^îlnealiqiiaiadcuciincnon poffic intelligi ; certum

tamen cfl, innacuraii iibercacc^conflicudslaxiuslongc fpacmm induL
geriexpediend^defenfioni violenc^,quamiis, quorum falus pacro-
ciniocivitacum ambicur. Sciliccc cum ad colendam cum aliis pacetn
pernacuramobligemur, prajfumicur quilibec ifli obligationi fatisfa-
durus, nifi claris indiciis dediverfa ipfius voluncate
confliterit. Sed
quiamagnaparsmorcalium adeamobHgacionemvioIandam eflpro-
clivis; igicurcuifalusfuacordiefl,maturc fibi innoxia munimenra
circumponec; puca, utadicum pra;flruac hoflilia molientibus, arma,
& ca? cera ad vim repellendam auciaciendam
comparec, focios fibi ad-
jungac, ahorum conacus vigilancer obfcrvec,&qu^func
fimilia. Ac
mcrito fapienspr^dicacur refp., qu^cciam pacis cemporedebelloco-
gicac. Ecquanquaminnoccncibusin providencia divina magnum fie
poficumprcefidium; nequidquam tamen fibi miracula ccx^licus polli-
cecur, .qui in corporem refolucus fuarum reruin ipfe non facagit. Quin
& quiincivicacibusdegimus, ubibona noflra concrafures&graflaco-
rcsacripoenarumfanaionemunicafunc, malum pacremfamiiias ar^
bicramur, quifubnoaemjanuasclaudere,
ciflasq; &conclavia obfe-
rare negiigic. Sicuc Romani etiam viliHlma utenfilium annulo figna-
banc, contra furacicatem fervorura, m
quos tamen potcflarem vicse, ac
necisobnnebanc. vid.r^rr.^.IlL
Ca-terumucicalibusrcmediisne.
mmi prorius noceturi ka ut obtentu defenfionis me^ akerum pos^
iim occupare, figna requiruntur,
moralem certicudinemfacientia, de
me animo, ac Wendi deflinationc, uc ni pr^venire
mtelto ipiiusin
nialim,primusmihificiausexpeaandus. Qux inter figna, ob qus
jusnancifcar ultro viminferendi,
hautqoidquam numeraridebet fok
potentia,nimiumgIifcens,noflrisq;viribus prafponderans prsfer-
;
cimubiquiseandem mnoxiainduflria,
autperbenignicarerafaci cicra
aiiorumoppreffionem adauxeric. Talicer parcas quippe opes aiteri
iVcLe mvidere, auc deftruaum ire inhumana foret malicia. Fc crafTe
îmis philofophantur, quicrepanc-
^ûlt; ergocicrauliamaliam
qui tibi nocere potefl:, idem &
caufamipfumopprime, fi falutcmttiam
^mas. Enimvero iflhjec doftrina omnem incer homines
focialiracem
iêltruic,- & qui proilla citancur aucores vel audiendi non func, vd
dc ^rXQaU^
ai^ LIBRIH.
de pr^cantione ihtiGxia loqruntur^ vel ds talibuSj^qm volunratem
nocendi per figna facis deckrarunt. Er illi didleno apud Ciceton. epfl,
fam. XI. 2B- etiam fcrvis femper liberumfmti timefentfuo"ôt'my qumn alte^
rm arbitrio: opponicur iliud non minus argacum Vibij Crifpi apud
3^
fummoommumferisuloôteffy ut eum jurepotuerit occidere> aqudmetuijjeje ^
dicat-y ne iffefofterim occideretur. Neq; vero quod ab uno aut akero

pcecacum eflVid in normam agendi ell ailegandum. Add. Alhenc,
CentiL dejure beuA. L c. 14. Quia camen yiribus ouis fuis abiiti poteft,
ideo macureinnoxia, uci didum, muninienta font circumfpieienda.
Sed5ifiquispr^ter vires nocendivoluncatem quoq; inefTe iibioflen-
deric, nc ficquidemdirede miiii flatim caufa narcicurjultroipfumin-
yadendi, fiquidera nondum. adverfus me eam voluncatem exferuir.
Ncqjenimfufficienciefl argumento, aiiqucm mihi quoq, nocicurum,
.quia aliis nocuic quippc cum cauf^ peculiares adverfum alios ipfura,
j
potuerinc incitare, qua^ in me non deprehcnduntur. Ac injuria alterj
fada nondum mibi iatcaufa^ prêbet l^dentem mvadendi, quamdiu

ramljefus quam l^dens foiohumanicatis vinculo mibi jungitur. Ftfi
facile fiCj utl^fo peculiariter obliger; puta^fi ab ipfo imploratus au-
xilium mcum pacto proraiferim. ^ Id quippe maxime cumnaturafo-
dali congruir, uf^quis, nulialicetrnjurialacefricus, addepellendamab
altero vim injailiam, ex pado vires cum^ ipfo conjungere queat, licet
ifle, abs quoînjuria incipit, coramunis vinculo humanitacis eidem
quoq;fiC jundus. Semperenim injuriaaccepta adfavorem, illata ad
odium Valere debec etiam incer eos, quorum alias nihil interefl. Nam
iliud Uxodi II. 14. tantum m fi:atu civiii obtinec. Quod fi auccm proba-
biUsaccedat fufpicio,ifl:umalterojoppre(fo io me quoq; tranfiturum,
& priore vidoria pro infl:rumento fequentis ufurum; eo promtius
akeri petenti eric fuccurrendum, quod ipfius confcrvatib meam falih
t-emintucoponac. Etfapienter facit;, qui intra vicini sedesincendium
neubi iftae conflagrarunt , ad ipfum incendium traji-
fiflercniticur,
ci^t. EnimveroubiexHquidis Conftat indiciis, alterum ininferenda
nobisinjuria jam occupari,licctconatusfuos nondum pleneexpromi
feric;
GAPUT V. ~
21?:
fcric; in libcrtate naturali viventibus flatim liccbit violentam fui de^

fenfionemaufpicari, &noxamadparanrem occuparc; iiquidcmnul-
ucamiceadmonicushoftilemanimumexuat; autejus-
la ficfpesfore,
rnodi admonitio rebus noilris noxia ficfutura. Neq,- enim tenetur
quisexfpedareautexcipere aiceriusadultum, ut vioientisefutccx ne-
ceffitate defeniionis ju/litiam adflruac.Unde heic pro aggrefTorc cil:
habendus, qui priorfe movet ad vim alceri inferendam,feu qui volun-
tatem nocendi aiteriprior concepit, &
ad eandem exfequendam fe
jcomparavic, licec alter, animadverfis iiliuscoepcis, ceieritaceufustar-
diusmoliencem oppreiferic. Neq; enim ad defenfioncm requiritur
primum idum exciperc, auc idus qui intentantur , eludere dunraxatj
& rcpeilere ; fed iiie quoq; defenfionis gaudet favorCj qui injurias ad-
huc adparantem prsevenic. Bemofihenes Vhilifpea 5. o' ;^> oi(; av sy^ca
Cet/^p ^ri'^î^Bvri, ûf emwh quihuf ego capUfj ea agit ^ mjlrmty ubel-
lum mecum gerit^ etfime nondum veljaculis, velfagitttspetat. Vhilo Juda-
ui de jêcidlbus legibtis: hojies habeaturnonfekm, qm nos iam imfugnant
claftbus autexercitibn>s, verum ettamquiutros^ adfaratusfacmnt. Add,
\Alberic.GentUis advoc. Hijfan.X.l. c.p.
I
7. Afl vero nequidquam parlicentia eft iilis, qui in civitaei-
.
bus degunt. Hi enim, ubi negotium fit adverfus extraneum, ulcro

iquidem invadentem femper repellere poifunt; injufTu autem impe-
rantis eundeminadparatuopprimere, autpofliiiatamnoxamvindi-
dam pecere nequeunc, neforcecivicas intempeflivo belio impiicecur.
Idq; muico accuracius obfervandum efl adverfus concivem. Hunc
cmm,licetcomparaTefeintciicxero adinjuriammihiinferendam, auc
atrocesminasfpargerepercepero;, hautquidquamoccupare concedi-
tur ; fed ad communem imperanccm eric deferendus, &
ab iflo cautio
exigenda. Quam ubi ipfe abnegaverit;, tunc demum eoniodo falu-
tem meam mihi iicebit expedirc, ac ii in libcrtate naturali forem con-
ilifutus. Unde abfurdi valde funt iih Moraliftar, quos citat Grotm
I.Z.C.I. .f. G^\x.t2Avim^mrefoJfe'mterJicium, quincnquidemvim fra-
fentemja?n intentet^Jed conjurafe , aut infidiari cemfertusfit, p venenum
jlruereyfifalfam accufationem? falfum tejlimoniumy intquumjudmum molirk
Ec Ncq;
-ttg
LIBRI n.
Ncqitolliturabfurdicas per additam rci^ridioncm, Jf ût ^Ber peîcf^^

l^m evddinofj^potefti aut mnfatis certum efl, evddinonfojfe ; quippe cuni'
plerunq; interpofita temporis mora ad multa remedia, ad multos
quoq; cafus pateat, ac multa inter calicem fuprcmaqj labra cadere
queant. Enimvero iftiiine dubiofupponuntftatum civilem; cum
iniqua judicia, accufationes, teflimonia, non nifi in civitate loGum ha-
beant. Ad quae retundenda ii civibus jus damus csedem exerccndij
quidmagiftraru opus erit? Neq; vero damnationis periculum alicui
imrninet, calumniam in fe confi6tam probare poffit. Si autem liqui-
fi
do iftamdemoaftrarenequeat, & nihilominus ad csdemprovolarc

velit, poenam legis Corneliae hautquidquam deprecabitur. Afl ubi
quis ipfo adu per vim invadatur, &in eas redigatur anguflias, ut ma-
giftratus/aut aliorumcivium implorandifubfidium facultas non fit,
runc dcmum,ut vim in vaforis absfe arceat, vel extrema ipfi poterit
jntenrare; nonquidemhacintentione,utpcrcaedem vindida ob inju-
riamcxigatur,fedquatenus citra cjusraodi csedem vita e prjefenri peri-
culo nequit eripi. Hincpericulodcpulfohautquidquameundemin-
fequi, & fugicncem percutere Hcebit. vid. i.j, . p. D. de vi dr viarmata.
. g. Ex quibus adparcr, in civitatibus tempus dcfcnfionis in-
culpataeexpediendseanguflisadmodum finibus efle circumfcriptum,
& ferc ad pundum ahquod, etfi non citra latitudinem, redadlum ubi ;
modicus exccfTus vix a prcetorc curetur, Unde Hcet cordato judici ex

fingulorum fadlorum circumflantiis commodiflime de innocencia
defenfionisconftarequeat; in univerfumramenidflatuendumvide-
ur, initium temporis ilHus, quoquis in fuidefenfioncmalterumim-
pune potefl occidere, inde fumi, quando aggreflbr, voluntatem vi-
tam mcamimpetendiprsefeferens, &a viribus inilrumentisq;nocen-
di inflrudus, jam intra illum cxtiterit locum, ex quo reipfa noccre
pofTit, computato quoq; illo fpacio, quo opus cfl, fi egoipfumoccu-
pare, quam ab eoderri occupari malim. v. g. Si q uis frrido gladio ad
mcviamafFcder, cumfufficiente fjgnificationc,quodme velitconfo-
dere, ncq; mihitutumpatcatfufFugium; cgo aucem fclopeto fim ar-
macus; tuncrcdcidinipfum difploderepofTum, quando longiufcu- i
lc adhucsbcilj a.c nondurame gladio contingere valet^ ne ii nimis ad-

propin-
CAPUT V r sr^
ifopinquaverit, telomco utincqucam. Idq;mggisacliiticValerinar-
;ubus, &rimilibustelis, quaEintrabreveniniisfpaciDmurum fuiairiit-
unt. Sic fi quis cum proporito me occidendi advolec fclopetis brcvi-

)ribus armatus, mahiautemfitrclopetumlongius, non cencor exfpe-
ârcdonec idfpaqium accedat, ex quo fuis me tcli^ contin-
illeintra
rere queac, ^^^ antequam eo pervcniat, meo ipfum telo excipcre pote*
o. Hocipfumenim cil:, mtemfore occurrere j quodmelmhabeturyquam
ofi exitum îndicare. 1. \. C

quAndo iiceat umcuij^. Pcrdurat autem
Uud fpacium inculpata; defenfionis, quoad aggrellbr fueric depulfuss
[ut ukroreceflerit,velpoenicencia in ipfo facinoris momcnto tadusj
rel quodconacumejuseventusdeftitucrit; puca figladius fradus fir,
ûc fclopetum ignemnonconccperit, vel aberraveric,* icaucinpras-
ensnocereampiiusnequeat, nobisq; ikdtacukas m
tuta locanosreci-
>icndi. Nam ukio injuriae, &: cautio in fucurum magifrrarui curac.
;nt-. vid. i. 4f %. 4. D. ad L. Aquikdm.
. Ifthoc fpacium qui in csede in-
ra civitates egredmntur, ab omni vitio fuam defenllonem liberare ne-
|ueunt. Undc adparec quam ab omni ratione abhorreat illud Baldh
,
lUodrQ^CTtSicharduâdd.l.C. fi quis iiaforie mihi dicat^ ubicun^ tcjofl^

>ac r.perero, m ipfominarum ^rticMlointerJice-
confclam te , (juodpofim illum
Ci aut cum efi mihi commvdifmum, fmeôena. Nam licec non tencar ex-
j>c6tare, donecilleminasfuasexfequarur ; aha tamen via incivitatc,
|uampcrcsdem cavere mihi poilum & debeo;
etiam cunc quandb
onftat ex anteafta vita, iflum ad cjusmodi minas exfequendas non
(Te meticulofum quod nonnuUi mitigandas Baidi fentcntiae adjiciunc.
;
. p. Qaodautemheicadduncj itademum e']m?nodi cjidemexcu-

iri,fiaiia rationefericklum evadinonfotuerit-y i d hauc nimiis firiile eft
iterpretandura , fed cum aliqua lacitudine, quam percurba-
o animi, ex prasfencia tanti periculi enafci folita, indulgcL^.
)uaEnonferc, ut quisitaaccuratcomnesevadcndi vias poffitcircum-
icere, ficucille qui tranquillo animo cxcra periculum conftituicur.
de uci ad minancem^ aut provocancem ultro ex loco turo defccndcrc
merarium ed: itafiinapcrtomeloco confl:itutumalterinvadat,non
ra^cife adfugam obligor, nifi forte inproximofittalefufFugium,ad
uod mc cicra periculum po/Iim recipere ncq; fempcr cefllim ire ccne-
j
Ee 2 or.Nam
Zio LIBRI n.
or. Nam &ibi nudum tergum oflendendum, & utrincfj pcriculum

lapfus imincx, ac ubifemel gradufisdepuirus, eundem iterum com-
ponere iiaun ica in procli vi cfl. Sed nec mde defenfio mea viciofa fic,
quodnoninCermiferimadlumaliquem, mihiexofficio injundum:,aut
quem fufcipere fahem libercas erac Sic v. g. fi, dum ad negocia mei
obeunda inpublicumprodeo, invaforem cum c^de repulero hauc- ,
quidquaminde culpabilis rcddor, quod, fi domi manfillem, in pericu-

lumnonincidiflem. Ad quid enim nobis fecuricacis publica; fandti-
monia,&noflraUbercasprodeirec, riillaucinoniicerec, obimprovifa
pericuia, qu alter non niii per fcekis incentare nobis pocefl: ? Sine du-
bio autem ineptum quod tra.d.it T/jeod. BAlfamGn ad epi/i. Bafilij,
cftj, i.
qu e[i adAmphfloch. cm, 43 J^n ad tutslam corporisfin ocftdit> nulla ho-

.
mtcid-ij^(sna teneatuf., [^. aggrejforemmterfecent , qmdijulnui ei letale 'wfi-
xeratj autvimfimdem temri tamen de occfo., filevitantum^ acmcdicabM

:
plaga vulnerdtiis aggrclforem mterement^ Sed &

inepta fuit illorum fo-
an ad inculpatam defenfionem quoj^ re-
iicicudo, qui anxie difpucarunt
;
qmraturparitasarmo^'um. Quaii vero aggreilbrcs femper priusinva^

fionem denuncient, ccquibusarmisiint udiri, ut otium iicalteri con-
gruaarmaparandi; autquafi defenfio iiliusmodi forec exigenda ad
legcs ludi gladiacorij, ubi qui fpedacuU caufa compoHti depugnant,
paribus auc acquivalentibus armis inilruuacur. Iliud quoq'; lieic mo-
nendum, non poile innoxiam tucelani pr^tcndere, qui ab altero in
dueIlumprovocatus,ubicomparoerif,ica premicur, ucniillum trans-
fodiat, ipii iltpereundum. Nara id pcriculum ne fubiret, It^ts veta-
bant. Undecircaseftimandum iliudfadumcfus periculinullahabc-
turratio; &ifi:ecam homicidijpoena,quam illa, qu^ in duellacores
forcepeculiaritcreft confticuta, merito potcil af?ici.
. jam ulterius foIec> an licitum iit alterum interfTcc-^

10. Qu^^ri
rcquinonvitameripere, fkd membro duncaxat aliquo mutilarcin-
tendit, quando vis cjus aliter repelli nequit Id quod de ilatu naturali
?
tuto afHrmari poteft. Nam&mcmbrorumnoftrorum integritatem

itatencronobisfenfunatura commendavit, ut non podimus non o-
mnibusmodisipfamprocegere; &mutilatio alicujus membri, pr^ci-
puenobilioris, quandoq; non mulco minoris^ quam ipfavicaasiLima-
tun
CAPUT V. 1%1
ur. Quin ex i/la mutilatione Cxpe ipfa vita pcriclitatur; necitali-

luido condare potefl:, anulcerius quoqiiftefirinmegrairaturus. Ac-
edic, quod qui cale quid mihi intencac, hoflis fit, qui quantum in fe li-=
lentiam dedit mihi adverfas ipfum in infinicum. Sed & in ftatu civili
fixvidenturleges adeampacicnciam cives adrtrinxiflcj uc mucilarife
ociusfcrantjquamulcimumconacum repellend^ akerius violencise
dhibeanc quippe cum h^c pacientia fere fuperior humana conftan-
:
avideacur, Salcem eam in gratiam mahtioii invafbris exigere du-

iamnimiserat. Injuriam aucem calem jam accepcam per magidra-
m exequi oporcetL^.
.Defeniionivicâpudomnesferepopulos^quiparaturpu-
II.
icicia, qucC eciam cum

cxde violacoris rede defendi afTeritur. Cujus
ivor ideo tantus efl, quod ejufdem incegricace decus fexus foeminini
laxime.^ftimacur, accedenteinfuper ejusde imbelha, quseomnibus
lodis contra impurorumhominum malitiam munienda erat. ,ûjn-
lianm declamat. 34>>. Vuellam us^ in eam injurlam traxi/lh <Jâ nihtl gra--
im hella habent. In civitatibusautem cum lcgislatores redle potucrine
ipitaUa fuppliciain viqlentos ftupratores conilituere, finguUsquoq',"
jopeftis foeminis potuerunt permittere, vel cum C2;de tueri id, quod
j;mel ereptumreftituinequic. Apud Ebrseos, uci cradic Seldentisl.^.
(15. cancus comitabacur favor defenfionem corporis & pudoris, uc non
j)lum is, qui invadebacur, per feinvaforem cum csde repellcre, {^^
alcer innocencer oppreflum cum cjede invaforis defendere poflet:
f
iqjnoncancumflvicamalteriusaggrederetur, z^ &ficuni mafculo
[eiiet concumbere, aut alterius fponfam comprimcre. Sic & magnis
udibuscclebratumfuit judicium C.Marij, quod abfolviflet, fimulq,
(|)ronadonaflecmihtem, quifororis fuseiilium tribunum militum, de
mpro fe foHcicancem,interfecerat. Vktarch. Mano.Vlato de LL.1.5>.
lyj s^.sv3-6^^v yjVMKct (îcc^^riTcci nq rj 'srcCiâ. Trsp) lu ci<p^hi!nct , V/jTr^tvei isSvcc^Tta
âra t5 vQ^cB-gv]^ (ii/z, j^ \sm ttzitô^, d^sK^c^v, yj t^soov.
-/j Gtti muUerem
kefâmdutpucfumadremvenercamvifibegitj tmfune nonaheojoli4'm^ cut
'1/ efiillata , verum etiarn ^fatreyfi-atribtu^ fi^^^j? '^^^^ frivettif. Neq"; ex
?, quod AHgHfttnti-i de Ctvit. Dei 1. 1. c. 1$. dicit, non amitti corporisfancftta'
t n, manente animijan^ttate^ ettam oppreffo corpore : fadd. Grattant^ cauf,
Ec 5 32. qua^fl.
%2l LIBRI E
f cap.l. 2. ^. 4.) conrequitur, vioieneos /lupratorcs non poffS
$2. qusEfl:. .
quocunqi modo repelli, Sicudnonreqoitar; virpiuE pcr remporariJ

ammorccmadbeatioremvicam cransfcrturj ergo latroni non poteifl.
cxtremam vim opponerc. Qiio loco tamen obfervandum, quod'
Lyjia^ orat. rradic, lege Atcica gravius punicum, qui perfuafionc, quam
i.
qui per vim fceminam fl:upravcric. Racioncm rub|ungic: eos enim^ qui
vmfaciimtj, odio haberi cenfuit ab iilii\ quihH^ vts tdara eft, ^/ verofe in-
fmuando perfuadentf adeo ipforum amtms perverêre, ut alti>rum axoves
reddantfihi benevoientiores , oûammaritis^ C^ uni-verfam domum fka facl-
mtpoteflatts j Itiêros quo^ reddant incertos^ mantormnne fint, an adni^
'
teronmLs. --
_
. 1%. Kftquoq; celcbris illa quaeftio , an periculum accipicndac
alapx,auc fimilis mali jus faciat illud cum c^de inccncancis arcendi?
Grottm 1. 2- c. I. . lo. cquidem cenfet, id non repugnarejt^fiitiêxfietvici.
Cujus fcnfiis hic eft eum ju/licia explecrix vioiecur, quando alicui non
;
Cribuicur, ad quodjuspcrfcdum habebac, auc infertur, quod neaccipe-

rccitidem pcrfcdum jus habcbat; eum, qui ob intcntatam altcri ala
pamca^ditur, qucri nonpofle,juiT:idamexpictricemin (e fuiile viola-
tam. Qui enim injuria alterum laceOLit, nulium amplius in fe habec
jus, quominuscxcremaqu<eq; ab altcro ipfi vici/Tim inferantur; feu
quGdcodemrcdit, dat Isefo adverfusfe jus ininfinirum : ccfi fa^pe nc

iflojurequisincegro ucatur, aliae confideradoncs prohibeant. Neq,-
cfl, quod ahqui objiciant acqualicacem illani, qus in jufbida alias ob-
fervari debet. Nam a^qualicaspr^cipue locum habec in permucado-
nibosrcrum,&diflnbucionibusbonorum commiinium. Malaautern,^
qure permodumbellihinc inde inferuntur, ad afqualiratem accurate
reducinonfolcnc; neq';idnecefrumcf!:. Ec quod G'&tiu4 monctjfi^^-
,
dumnocsndiin helio admorem (^ rationem repafandi cr rcj}ituendi civiism

xigendumeffe id hanc habet hmicationem, qHanttim ejmjiertfotefl &
; ;
dcindeifbamoderatio non oritur exjurcaliquo, quod in hoil:c hxrec,

fcd ex generoficaccj &
virtuce akerius. Addic quoq; Grotius^caritatem
fer fenon ohflringerenos adejusmodi contumeliam devorandarn in gratiam
nocentis. YtvumdoBrinar/iEvangelij non admittere^ ut ejmmodt injurid
tam vioisnter reêliatur. Nobis jana fupra monitu ra fui c, in flatu natu-
^
rali
CAPOT V. ; 225
ali non pofle ab aliquo exigi patienciam etiam modica! irijurias, prae-
-rcim concinuac^, quo minus per excrcma quseqi repellacur. Et fari-
Uflimus quoq; rex concumeliam legatis fuis illacam internecivo bello
lerfecutus legicur. 2. Samuel. X. '<^-feqq. Enimvero an in civitatibus
asdes repellenda? alapx permitti redc poffit, valde dubium e/V. Equi-
lcm graviHlima habecur contumeiia alapis c^di ; cujus caufa apud
[TiultosEurop^populosh^cvideturefre, quod fervorum, aucviliad-
luc dirciplinsefubjedorumiilafint bellaria. Inde aHcubi in ufu eft,
los.quibus arma geftandi jus conceditur, aut qui ex ftatu tirocini pro- j
noventur, alapa cjedi, uc prasterit^ condicionis recordenturj ac de-

pceps calem iibi cradacionem non amplius competere intcUiganL^.
indc iti alapa maximus ine/l concemtus, veluc quisindignusfitjqui
jrmagcrat, aucintcrviroscenfeatur. camen heicobfervandum,
Eft
Japam ejusmodiignominiofam-nonvideri^nifiinfligatur, antequam
ji refiftendum fefe quis compofuerit. Servorum enim, & armis in-
jignorum efljOscontumeliispr^bere. Ergo alapa proprie non erit,
Jjcjui ex rixa mutuo fibi in faciem involent, aucquando,dummanus
pnferuntur, os verberacur. Adeoq; vix adparct, quomodo alapam

0ntumeliofamaccipcrepofIit, qui armahabet, eaq'; jam addefenfio-
i'pm fui expedivit. Deinde falfum efl, ahcu jus honorem, illata ejus-
ijodicontumelia,per fecolii ; qui fane valde in lubrico pofitus cffet,
ijabs cujuslibec pcculancis libidinc dependerec. Ee qui in ifla inefl: con-
tjtTicus, amagiflracuaboleri,auc penfaripotefl^ gravimultalae-
facile
c;nci impofica,eodemq; adalo, uti^fo publice honorisfigna exhi-
tjat. Scd nec opinio forticudinis, qu<=e vulgi judicioincervirospr^-
ffcim militares talicontumelialsefa putatur, non aliccr quam priva=
ti',1 ftri(5to ferro, aut pugna fingulari conferca alleritur. Cum ille fas
|f(jcisfic, quiflatronemfibiacivitace aflignatamflrenueobic; & lon-
gj quam ii quis
fplendidiores fint occafiones exferend^ forcitudini,
cntra rationem, aclegescivicatisirsefrsenalaxet; auc inuciHumaleam
fenarum fubeat. QiTod fi tamen, uci fieri fuevit, ab alapa confe-
|nferrumfl:ringacur,&in ea pugna is, abs quo injuria coepit,gra-
vjer vtiiheretur, aiicoccidatur, nonfuieratione micioremalteripoe=
Qiiu imponi coavenic. Afl illud nullo modo ferendum, quod non.-
ixulli
2J4 LIBRIII. j
nulliafleranc, non folum reae ca^dem admitti pofTead vicandamala-

accepna aiapa, fi qui eamimpesic fugiac,
eum pollc
pam; fed eciam
Bo^defm ada.l. Grotij Ad-
occidiad recuDerandam honorem. vid.
non vulgi,
dendum cameA & hoc eft, ec^ res ex judicio fapiencum,
lint
a^flimand^ tamen fi in aliqua civicate genus

;
quoddam mjunse inii-
pleaendos, qui aius
crmsignommia comicecur, afperrima poena efle
fftudinferuncicum neq;ommbusif:efirammingor, neqimuicorum
perfona.quam in civitace gerunr, ferat, uc maxmi^
civium^ parci linc
magillratuspre
concemtoi,&iudibrio. Undenonvideo,quomodo
opinionevulgiexiihmationem iuam
irafci pofTit illis, qui exmore, &
aflerunc, ubi iftetales injunas. honori ex
vulgi mente tantopere de-
crahentes, infuper habueric. Adeoq; qui duelia pugnasqj privato-
pc^nas flatuere in
rnm vult interdicerc magiftratus, afpernmas debet
eos, quialterialapaminftixennt,autconvicio
eum adfperferint,cuiin
ifla civitate infignis ignominia
adh^ret. Nam iliam Grett^ philoiopiiia
Vk^ civilis mos nonfert, quod cum honor^fu opmo
de excdientia, qui au-
oftendat, ideo honorm

tem talemferatinjunam. isfatientemfeexcellenter
mamauieatâuamminuat.Yi^.Aôr.y^l.^T' .
anquiabaltero mvaditur,
^ n Exdiftisetiamintelligipoteft,
ficutc^desinvaforisnon
utiq; teneatur fugere, fi commode pofTiti
pnusfiac licita, quamfug^ via fitintcrclufa ?
Ubi patet.mnaturahqm-
demflatuinvaforinullumcompecere jus,exquo alcer teneatur
ipiius
Vimperfugamdeclinare. Etfiquando fugapocius,quampugnaeli-

îtur, idnonfit ingratiam invaforis, fed
quia hoc ei, qui invaditur,
magisexpedirevidetur. Inde cumcivitaces invicem mflatu natiira-
regem per in)uriain
h vivanc, nemo afleruerit, quando v. g. rex alterum
mandare,nedum reli-
invadic, cenenhune, quatltum potefl:, fug^
fe
aUquos ex invafons copiis occidat. Verum m

civitatibus omni-
flic,
invaforocciden-
no fudendumpocius,ficommodefieripoflit,quam
mihtan etiam viro m-
Neqi vero in ejusmodi fuga turpe quid, &
'
dus
auc negledtu otti-
di^numefl; quippe qu^nonfufcipiturex ignavia,
cij;fedquiarationullamheicfortitudinisexferendaemateriammVenic^
ficitraneceflltacemcivisfitoccidendus, absquo me tutum magiitra-
tas prceftare commode potefl:. Addidimus camen, fugam arnpier'
CAPUTV. 2tf
^tCi,fiC6mmodjierl pofit. Non.enim credendum efl, tergtim remper
ivafori obverccndum/aut ceiTim eundum ; cum illud vulneribus pa-
;at, & immineat
heic a lapfu periculum ,
&
qui fcmcl in fugam fe
onjecit^ ubi force eidem fpacium non amplius fuperfit , aut velocita-
tpedum invaforpr^cellaC;, non ica facile gradum componerc ite-
jm poccft ad excipiendum advcrfarij mipecum. Ergo ubi in proxi-
lo non patet fufFugium, quo quis tuto fe pplTit recipere, modera
nenincuipacas cutel^ non transgredicur, qui pe^ûs potius invafori
pponic, quam per fugam oporcunum fe idibus pr^bet. Dcniq; &
;iireleaG'r/7//^dl.not^ntur, qui admiicrunc, reci-e occldl eumi cûifi
ilquiddenohisdixerit^ idcreditum fw/lr^m aptdbonos exijlimationemfofit
Uere, Quafi vero, fifalfaille fic didurus, non commodior fiC via
jiaculam ex calumnia imminencem ancevercendi ; aut fi vera fis
s(Pov8 SlqwjfirvumnihdinjuriAntemy timens ne turpe qmd a fefa^

U'A.a4.
fumindicetj velalia hujuscemodi caufa tnductm^ morti tradidenti quafi

\vem necaverit ftcpuniatur.
Acqi i/la quidemex rationefatplanededucuntar. C^-
. 14,

ferum funt, qui ex fcitis religionis Chriftiana? heic aliquem fcrupulum

lovent, ailercntes ; etiamifi licitum fic invaforem vic^ in juftum occi-
ere, laudabiliustamenfa6lurum, qui occidi^quam occidere mavuk.
dq; quodakcr, dumin peccato mortali extinguitur, periculum da-
mationis incurrat. Non autem videri jufcici^ conveniens, utminus
oftrum malum alterius malo majori depeilatur. Eam difficultatem
:)lvereHcetaliorumfit; id tamen confiderandum fuericillis,quiifl:ud
{rercrevelinc; in ejusmodi confternacione, aut dccretoria^ pugnae
srvorenonelTe ocium, ut quisejusmodi racionummomenta curati-
|sexamincc> cum eoomnes incenc^finccogicaciones, quomodopras-
^ns mors declinari queac. Dein cum qui invaditur non ica fempcr efle
aracum, uc nonfpacioaiiquoopus fibiputet componend^ anim^,
fubducen dis vits rationibus ; feu utfarcinas cohigat ante^ quamfrofi-
fcAtur e vitai uci loquitur Varro de re rufi, 1. i.c.i. Prseterea vix videri
Ff ~ proba-
^s LiBPvi m
probabile, memagis fblickumefledeberedeanima aIeeriiTS> qtiamal-
ler iftedefuaefl. SieFgoiftenegle6la animxfu^ curavitam meam
impetac; cur ego pretioiiilima^rei mtx^ ejusq; irrcparabilrsdifpendio
iftius animam redimam l flmm 1. % efift. I o. Varnm eftfrov'tdum,fte'
rdre ex alijs^ quodtihi ipft mnfrafles, Pr^fercim cum non conflcc, an
ille damnadoncm uriq; fit evmirus, fi vel maxime jam occifus non
fucric. F,E traiaticium e ejus periculi non haberi rationem, in quod

jl:,
qoisfuare culpa conjecir, & ex quo fe liberare potefl:, quando vulc

Heicautem nulium amplius, ralteminprje(cns, anim^ ipfius pericu-
tmnimminet, modamepcculanceroppu; omictac. Qiudquoi
iftlicecrentenciamajorem cribuit favorem jbicaci, quam pietaci,
i
dum per illam quis veiuc inviolabilis redditur. Sicenim fempcrpij

homioesnefarijslacronibuseogerentur jogulumpraebere, ne dumre-
fifluntj i/li damnacionera scernam incurranc Conf. Grotim \X c.2
%,%. & C.3.. , ^. Didlum Salvatoris, quo yckitxtmv ^roximum nojlfum
ddigereifwutnQsi^fcs^^xi^\\z2inA\kmY\^ctm: non tam de gradu dilecli-
quam-dcejusdemfincerirate, quodncmo feipfLTnifido aucfuca-
onis.,
%o amore profeq uaDjr. Ex qno tamô haotquidquam fequicor; fi cfi-
\î\on\ propri^j&dile^flioni proxrmi llmulnanpoil5cfarisfieri,iiIain
liuic cederc debere. vid.2. Cmnth. VIII.
13. Neq; sx '^\m Exodi 23.^. 4.f ..
DcHterojt.^x.v.^. (equicur, caricatemproximi prseirenollracommo-

da. Nam inde hautquidquam deduxeris; (Inoil^^r qooq; afinus fic
prolapfus:, alterius ?feum orius, quam noflrum eilelevandom; auc
cdamcunc losteneri, quaoiopiuriscllioptis^ quod in ifâ fubicvaci-
one oobis ell: negligeoduiri, qu im ifteafinus. Ne dicam, qnod val-
deadiiuc dubium fic, an eJLismodiinvafor fub proximi oomrneve-
liirepoil:r, vid. Luc&A.%p.fsrqii LdBantimdi^nn.mft!t\."^L c. F3. C/-

fdT^^m carpit, quod I.5. Oij. dixcrac: eMmeJfevirumbomyn., quifroft
qmbmôfity meeat ncfmni mftkce{sttm. G quamftmflicem, dicitj veranh^
fente ntiamdptortim verb&rum' adjeUione cornmt . ^httd enim oftis fiierat^
adjtmgere, nifi laceiHcu-s injuria ?
Nmturumejfc dtxit bonum virum.ffti'
tntUceftitm: jam ex hoc ipfe hni vm mmen^ amittatneC2(Je efii ft nocehit.
Non mintdi.cmmmali efl.^referremjuriam, quaminferre Nam unde cert^- ..
mmai/^terhominesxundeûgna,. cmtentio us ^nafcuntur-y, mfi quod 'mW- '
'
.
^ ittati
CAPUT V.
hitAtio^pofiiiimpdticntiii^ mkgna-sf^feconcitattemêjldtes r MuifdJIpAtief^.
^
pam>quA virtutcmhil vefim-y mhil hofnine dtgmminvetnriôtcjl} mprobi^
âtioppojHerif^ txtwgueturfrotinm^ tanquam fi igni aquam fuferfuderis,
jF.nimyeroutiquandoq; pcr impadcnciam lccli pugnse non neceflariat
iûrgunc, quarcommodedeclinaripoceranc; icanon femperimprobi-
cas, ubi in pacienciam incidedr, excinguicur. Neq; vero vircus pacien-
tiaejChriftianistantoperecommendac^, adomnes promiicue injurias
devorandas obligac. F.cquiricefe defendic, non hoc direde agir, uE
jlceri noceac, fed uc fe conferveL Nec qui propuifac malum injuri-
am facic, fed qui inferc. AHud aucem efl: inculpacam defenfionem
bxerccrc^ aliud inhumanam vindidam moliri. Hoc jeque noxium

haberi poccft, acq; injuriam incipere : illud non Porro qui aflc-
item.
ûnc, laudabilius efle occidi, quam occidere, hanc exceptionem ad-
kiunc; niftquiinvaditur,fitferfina.utilior^quaminvafor. Ac nimirum
iuicer cancumpericulumconfticuco fcrupulofe fempcr expcndere va-
caCj ucer pluribus fit hominibus ucihor, &
ucrum mei magis mea, quam
fui akerius ope indigeanc. Equidem id cercum eft, eum abs quo mul-
rorum falus dependec, &cujusofficiume/l: ab aUis vim arcere, non de-
bcrevicamfuaminju/lo invafori parcendo proderc; licec force is ea
ific sequanimitate, Mi^quemifirum efle pucec ccctdere^ quam perire, ficur
jPiib apud Tacit. Hift. 1. %p. Quippe cum ipiius exitium plurium faiu-
jtem evcrtac. Tales func, qui alios icer faciences pr^fidi j caufa comi-
tancur ; item principes, duces bellici, quorum mors multorum
aliiq';,
ipofi: icperniciem trahit. Et inquos quadrat iWud Li(caî\.f. Cum tot

'm hac animafopidlorum vit afahi^cj^ Vendeat^^tantm caput hocfihifecerit or-
%is 3 Sdvitid efi voluijfe mm. Icem iilud amicorum Aiexandri apud Cur-
\tium\. p.c.<S. ^JudeorumkocMacedonu columen ac fidrn diutuy^num fo-
quum tam avidemanifejits fericulis ojfera^ caput.^ ohlitus
Vepolliceripotefi,
Itot civium animas trahere te in cafumf Exinde tamen hautquidquam
fconfequitur; ^x ab ahquonullius auc pauciorum faius pendeac, eum
iion rede poiTe invaforem occidere, quem vi vcre forcafie piurium, in-
itereft. Hocmodo cfflebs auc orbus nunquampofTecoccidereinva-
jforcm proietariumj ne hu jus liberi & uxor in folitudine, & egeilate de-
lltituantur. Acqui fi ipfum refpedus uxoris, & libcrorum recrahere
~ffa non
LIBRI !L
noii potuity ne {cclus faceret j quare alter horum Ia!ui vicam Cuzm
condonare dcbeac ? Notacu camen dignum efl: illud Pktonis de LL. 1.^,
[i aparmtibm videtje 'mterfeBumm,kgt
Tilio ne prodefenjwne quldemfua,
ullacoMedituTj utparentcsâ qmbm in iHcemeditmefly interimatjfed omnia

fotim [hftiêre prdiiipitur^ quam qmdquam. ejmm^difacere., tamen Mox
fubJicur: eihA(Poi^v<^^s^-ôvHlHvyiy cv qtiiTscn ^dxyi^ yevoixhTigt tj -nH TôTra
Y.cL^^Q Si oftafeditionetvslqmvts modofraterfratrcm infe imperumfaci'

entem pro dsfenfionc fua interimat^ quafi hofie fcrempto , purus fit, Illud
eamen labi fecuii adfcribendu m, quod addic : Sifervm liherum fe defen-
qtdbm^ pafriciday fitfubje^m.
dsns interimatyiisdem kgibm^
. If Ex Iiadeaus di^fris eciam hoc adparer, quod c^des intra
,
moderamen inculpac^ cuceP^ pacraca nulla labe pacrancem afpergar,

adeoqjextrapoenamritporica. Non veroexeogencrefic, quibus ia
fe viciolis lex hunianaj afFeduum humanorum, &
ir^ violenri^ veliS
cata, impLuiicacemindulgec; qualisedc^desadukeri marico permis-
fa. De qua vid. 1. 20. L %%. 1. 2 f I- 32. D. ad L. Jultam de aduU.
. hjfi& &
pcrmiflum occi*
prat. i.pr& cade Eratoflhenls, ubi o/lendiCjlege Accica
dcre, non foium qui apud uxoremj (^d &qui apud concubinam de-
prehendebacur; inio quiapud macrcni^ fororem, auc filium deprc-
hcnfus erac> uci efl: apud Demoflhenem adverfMs Anflocratem. Racio-
aem fubjangic ama-j pro qmbtu cum hoflibm dimicamm ad ecs ah omni coU'
.
tumelia ^ injuriavindicandos ; pr&iisdemetiamamicoSf fiquam contrak-

ges injuriami aut contumeliam eis fecerint^ eccidere lex concsfit. Cum erim
non genus aliqiiodfi^ amiorum^hofiium,fed e faSfis horumutrumcj^ cenfc*
atur ; eos qui hoftdia faciunt,pro hofle ulcifci lex iiberum fecit. A dd. Vatt*
rimMaximm l.p. c. L .15. Ant, Matth&m de cAmin.adX. 49,0. tit. 3.C.3. .15.
feqq. Qoodfi igicur alicubipoenaaHqua autexpiacio iis, qui c^dem
juflampacravcran!:, fuicinjumfla, ea veladc^demexinculpata curela
commiilam non percinec vel fmeracione fuicincroduda; vel eo fi-
;
nc adhibica, uc incelligcrecur, quancum fceius eflec injufta Ccedc liuma-

numranguinemeffundere, cum eciam jufla Ccedcs aliqua luftracionc
Yidcacur indigere.h^ndPhilonem jud^sum de vita Mofis i.i. hic dici-
t^r:pmtificirnandaffiiUt luflraret reverfos a rccenti c^de hojrium quamvis
CAPOT V, 22^9
jur per kges iirsdi tamen qul necAvtt hominem , etia^'

haflem c^cciderej
o^^m (^propxlfans injuriam, obndxim videtur> p'optr antiquam generis

oonanoiem orimdi abuno cafite^ hactum fuit luflrandi caufa, ut nejfecies
midcmfelerism eoscompeteret. -Beneficio ramcn afyli, quodpoenarti
ixilijtemporaiîjcondnebarjDonvidecur opushabuifle, quivitam fu-
;.m cêde invaforis fervanim ivic i fed cantum, qui cardem involunta-
iam quidem pacraverac, fed quam cxadta diligentia adhibicaevirarc

>ocerac. TSlumer. 35*. Deuter. jp. Locus i. Para/ip. 2^. V. 5. ad defenfio-
icmnon pertinec; &Davidicxtrudiocempli videcur incerdici, non
am quod ipfc ex csedibus bcllicis aliquid labis concraxiflec, quam quod
iliomaceriamexoperibuspacisinckrcfccndi fubcrahcre non dcbercCj
!}ui bello cancum glorijc fibi paraviiTec. Scholiafles Buripidi^ in Oreflc
iidverf. 820. tradic, morcm verercm apud Gra:cos fuilTej ucpofliju-
ilamc^dem interfeflorcsgladium foli oftcnderenc, in argumencunt
jniiocentias, quafi qui cx ipforummence 7rt('vJeiodpa,!i^7ravJ sTmit^&f^.
fmnia videt^ ^ omnia audit^ fuper ea rc reflis implorarecur. Fx camea
lidcm expiacione aliqua opus habebanc, & annaH exiHo defungi co^
gebancur. De quo exilio cciamcfi: Sipud Platonemde LL. 1. p. vid. 1. 1^.
|, g. D. deposnts^ &
Grotim m jior.Jfarf ad d, 1. Athenis quoqj de csedi-
bus, quas quisiurfa6tasconcendebac,cognofccbacur inpeculiari ju*
iicio, quod dicebacur Delphinium, a cemplo ApoUinis Dclphinij, uci
\AzûdL Oemollhenem adverfi^ dn/iocratem, &
Scholmftcn Arifiophdnis m
'^.quitihm. Sic apud ichiopes, qui involuncariam ca;dem pacraveraCj
bxulabac, donec a gymnofophiflis fdfifTec expiacus. vid. Philojlratm
\ie vita Apoflonif 1. VJ. Apud Virgiiium Mneid. 11. ica ^neas / Me helio etar^
'0 me flumme
digrejfumy ^- c&dcrecenti, Attrecfare nefas, (facra) donec
vivo Abluero. InGanoneig. ConciUj Nannecenfis fub Formofo habi.=
iica difponitur Si quis cafu non voiens homicidiumpc^petravit , 40. diebm
:
mpane cr aquapoemteat, quibmperaBvs hicnnio ab orati&nefideiwmfegregc-

turynoncommuntcet, necofcrat; pofibiennium incommunione orationis of
non tamen communicct ; pofl qmnquennisim ad pienam communionem
^feratj
recipiatury ahfimentiaciborum in arbitrio Sacerdottspcrmaneat. Sedneq;

ihiccanon ad defenfionem fpedac, &fortafle piusjufloeftrigidus.Sic
pc qu^habencuria%/^^/^^^^î^*^r^/f^ L I. tit.p. l.I^. & inCapitui.Ca''
I
-
Ffs -
_
reii
rolil.^.ut.iy.Îih.^/jk.ip^. non ncceflario videntup adcde,quae
jncra moderamen inculpatse tutel fubfiilic, excendenda auc ubiiflud :
fad:uni fuerit, merico nimiae fcvcritacis nocanrur. Uornacius quoq;^^

J.3. D.de Jufi.&juret\:d.^\t, judices in Gallia ad hunc diem religiofiffi-
me fervare, uc nunquam
fere in ejusmodi judiciis rei abfolvantur,
quin fimul damnencur peculiaribus in paupcres erogationibus, aut ali-
quando ctiam Chriilianis pro occifi anima facrificiis. Quod nonni-
bil fupcrflitionis olere videcur, Fxfi bonis non fine caufa ejusmodi
ca;disnecefllcas criflisaccidaL^.
C^cerum defenfio quidem vic^, membrorumq'; ac pudi,
. i<S,
ciciar^ canquamrerum irreparabiUum, magnum habec favorcm, ficut

illaquoq,legemdivinampoficivamde Sabbacbo folvac: {vid.i.Mac-
chab. I. v. ^l^feqq. Jojeph. antiq. Judaic. 1. 12. c. g.) Nain qui divcrfum fen-
fcrunc, non fmc racione irridencur kplutarcho de fuperftiiione , Âga..
Jud.
tharchide, cicance Jofepho ant. uc rairer, quomodo lidem
I.12.C.I.
1, \.coniraAfionem\{i\iOZ fadum laude dignirfimum videacur,quodob-

fervacioni illius legis vica & patria? libercas fueric poflpoficay nifidc
intencione hoc pocifTimum Enimvero circa defenfionem

accipias.
reru, qiise uciq-, reflicui poflunc, neqi omnes ica abfolutc homini viden-
"tur neceflarise, dubitari potefl \ an ill^ quoq; per extrema fmt aflercn-
ds. Pr^fertim cum mulcis valde arrideat, illud Taxilis apud PlutA^-
chum Alexandro j^/W hel/i^ mter nos,
: &
prdio opm efty Alexdnderyqum
neâquamnohis ademtum^ nej^viBum necefjarium veneris. pro quihmfo-^
Its fw^^flehahent hommesfanidecertare. Equidem quid judicium
&mos
omniomgentiumferac, in aprico efl:; quiad ncccm ufq; invaforum
prorebuspugnari concedic. Imo pleraq; bella geri conflat, non uc
aliis vita, fed res cripiantur. Ac ridiculus haberetor hofris, qui, ne tc-
lispeceretur,protcflarivcllet,quod ad resduncdxat rapiendas veniar.
Igiturilludcertumefl:, noniieri injuriamei, qui dum alcecius rcs ra-
pcum autperdicum ic, occidicur \ ccfi alias iflse res vicx hominis atqui-
pararinequeant. Nam in flatu quidem naturalip qui injuriam qua-
Iemcunq;dolomalointei;itac,hoflisevadit; qui quo minusexcrema
qu2eq; patiatur, nullo jure, quod in ipfo hsereat, munitur. Et cum al-
ternonplus iuris ad res meas, quam vJcam eripiendam habcac, non
minus
CAPUT V, rji
minus poceflatls mihiad illas, quam hanc defendendaoa competet,

Quincumcicrares vica noflra non pofTic fervari, hancquoq; confc-
qucncerimpugnac, quiillis me fpoliare nititur. Ac apcrcum cfl, fc^
curicacem accranguillicacemfociccatiscivilis, acgcncris humani fub-
fiflerc nullo modo polTe, ni poccfta*s fic rapcorcs rcrum, quas uciq; ma-
gno amorcprofcquuncur morcales, per cxtrema coercendi. Porro

illi,quinoncicra anxictatcmrcfeheictorferunt, duabus hypochefibus
nifi fuerunc ; primo, poenam juflam femper delido ^qualcm efTe de-
jere hadenus, ut rco non majus bonum debeat adimi, quam ipfeiri
alcero lacfit aucperdidit. Quod falfum cfle> aHbi oflendecur. Dein-
de noxas, quae pro defenfione fui ac rerum fuarum injuflo invafbri
Inferuncur, cflepoenasproprie didas, adeoqi per rcgulas juflitix vin-
îcativse dirigi. Quod icidem falfum cft. Nam poena proficifcituE
afuperioreinfubjedumex viimperij, cjusq; magnitudincm refpedus
boni publici cemperat. Sed defenfio antiquior efl imperio civili,ac
huam maximc locumhabetincer eos,^ quorum neutri in altcrum cfl
imperium; eamq; intuicus propri^ f^lucis^ & neeefficas fua confcr-
'iândi moderatur. Aft inter illos, qui eadcm in dvitare degunty li^
bencianaturalisdefcnuonis efl vehementer rcflridla.- cum intrinfcca
bivitacrs traiiquillicas (iTbfiftcFenon poffit, fi ob quamvis injuriam ho-
tiliareponcrecrviMceat. Igitur id demum violent^ defenfionis ci-
Jribusadhibcrefas-eftsquod exnaturali libertacc per indolem fbcieta-
fe civilis, aut ieges civiles non cfl ademtum-. Qux
licec concedere
potuerint, uc civis majori illaco malo civcm invaforem pofTec repellc-
[e,quahicifl:iinrcnrabac,(qHaIiseratIex Atcica,quce5i4J' 4>ê^v^ 4 t><jv^
fente.maut abdHcentepervim ^ mjuriayflatim caufa defenfiOnU quu occide-

nty impune occifmn ejf juhet. apud Uemefihenem ad^verJUs Ariftocratem:)
fegularicer camen injurias, qu^ adresrcparabiles cendunt, a privaris .
pcr extremamvim repelii nolunt. Cum per vires puMicas facili ne-
ôtio, ^
citra turbam reparatio procurari poffic, quse extra civitaces
ibinvitisnon nifiperbeiiumobcinccur. Indc non opus eft, uc cum
^rotw\.% z.i.%Al, adeafimusfolicid deex^quationcreiraptse,& vitas
[aptoris pejtiavorem defcnfof s^ 5c odium rapcoris, Nifi zxxmBcsckf
addi**'
232 LIBRI H
add. /, dicere velimus, ciim plerunq; fit difficillimse dijudicationis, quid
m tali adione cicra ultrave limiccs fteterit, natur^nonrepugnare,fa-
ôrem infpoJiacivel ipoliandipartemtrahcre,^raptoremfuremve

odio profequi, id eft, in dubio veniam dare c^di hu jus generis, & igno-
fcere. Incivicatibus igitur fuflficitjTi quis hmiccs defenfionis pericges
civilesdeiignatosnonexceHeric. S\ tame hocfa6lufucrrt,invaforinon
fitinjuria, ied fimpliciter inleges civiles peccatur. Sed annon falceni
Gontra lcgem caritacis peccabitur, fi raptor rei reparabilis cxdacur?
tlbi arbicramur, caritati adverfus hoftiiia proFcilum hadlenus dunca^
xat locum efle, quacenus probabilis fpes allucec, eo miodo illum ad
poeniccntiam injuriarum, &
componendam pacem, moveri pofle.
Qux fpesubi decollavic, proditor fui efl:, qui hofti parcic. Quodfi
autem raciomihifuadec,rem quasminimum valeat, eaq; propcer con-
cemni mereatur, non ica acriter eflc defendendam idnon fit in graci- ;
am furisautrapcoris, fcdneipfepropcer exiguamrcmmulcummole-

ftice fufcipiam, auc humih nimis animo, avarusq; vidcar.
. ly. Hoclocoeciam difpiciendum fupcr nobiiiflima illalege
de furc nodurno impune occidendo, diurno non item; qua^ extae

'Exod. XXII. 2. Cui convcnit lex Solonisp quam ica refert Demojihenes
rat. contra Tmocratem : Si quis de die fu^ra qmnquaginta drachmas fura-
tmfueriti adundedmviros ahducieHmlicere, Sivero nooiuquodcun^fH-

ratusfuerit, hunclicenoccidere, c^ inter perfequendum vulnerarej (^ ad-
undecimvirQs abducere> fiquis velit. Kationem addic lllpianm rhetor\ ^
cv^^^fAspct^vvciTaj -nqji^QorjQ-Bg KctAsimi suvtoJ, cai ^swkV.^ksti Intefdiu

enim Iket vocare, qui auxilmmferantj no5l-u non item- Sic Plato de LL. 1. p.
^Q 6i)ilctv eiai6v'Q,E7r\ KKoTuri j:t^yi'j.cf.TijiV-, SAVsXmKJeivpriga >ictjiiî
VvKJce}p (^S>py>
tW. ^^^s noctu furem domum fuam ingrejfdm mteremerit, mundm efo,
Eadem lex in XIX cabulas translata : St noxfurtumfaxit.fim aliquis occi^
fit,iure csfus efto. Quam ica referc Cajii^s 1. 4. . I. D. adL. dq^d^ Lex XIJ*
tdbb. furem noctu defrehenfum occidere fermittit^ ut tanien id ipfim cum

clamoreteftifcetur. XXhiJac.GodofTedmadLL.XlL tahh. notat, pofleriora
verba de clamore eflTc emblema Triboniani. Ea quippe in LL. XII.
eabb. nonexcicifle, arguit locus Ciceronis inorat. -pro Miime: XIL tahuU
i^Q'5fîrmmforem quoqmmodOf diurmm autem?ffetelodefend(ritînterfat
imfum
CAPUT V. 231
mpunc volu ermt. M. Seneca 1. X. controv. ult. lex., qu<.t noBufnumfurem

ccidi quoquomodojubet, non de danato tantum , fiddefure loquitur Gelinu .
;XI. z.ult, quando refert,Draconem infiires capitis poenam ilatuiflc,
olonem autem dupli duntaxac^ addit : Decem viros Romanos intet

îus feveritatem^ hujus/(?/><2^^^mediaince{Iiile via, Nmifurem^ ,
uim mamfefiofurto de^rehenfm ef/et, tunc demum ocadi perfnfcrunt^fi aut

itmfaceret furtum, nox ejjet:, aut interdm teloje, amtprehenderetur, defen-
teret. Clamorem aucem lex XIl cabk requirebat duntaxac in furc
liurno ;, quando telo fe defenfarec. Si iufijurtumfaxint^fffe telodcfen-
mt^ quirita to^ endoj^ florato. Pofl deinde ficdfi efcmt^fefiaudeeflo. Con
[ 4..I.D. ^^.^^v^//lubiitidem vocabulura ^que a Triboniano infar-
jlum. Etfi non improbabile fic, fuccefTu temporis^ & per autorkatem
l^rudentum iftam legem. ex parte mitigatam fuille ; agnofcence quoq;
\uUcw 1. 14. obfv^. M
quod adparec ex UlfianoX. V, ad ediûm^ cujus
''erba integra extant i>i iollatione iegem Mofaicarum cr Bomanarum a Petro
primum edita. Qiiae truncaca referuncur 1. f D. adL. Aqmi.Add.
\ithio .
.p.D. adL.Cornei.deficar. Cujus mutationis fortafle hsec ratio fuic,

Ijuod nonnuUiexardibusfuisinpractereuncesimpeiumfacerenCj eosq;
pccifos in furco pofl deprehenfos fingerenc. An quod confertas dc
punitasincersedesfurandi non cam facihs occafio, ficuc furcum vix
!)o{rec contingcre fme domini neghgenria. Confi Ju/im. 1. 2. c.%, . d".
Indepucat Cujacu^l.d.lc^tm illamXII.cabb. non inurbibus amplius,

c oppidis valuifle, fed cancum in agris adhuc obcinuifle, per l.i. C
'uando lic. micui. Quanquam hxc lex non de furibus, qui fclanculum
es fubdiicere conancur, fed graflacoribus & prsdacoribus violentis
.
:gac; proucofLendicfubjundlaracio; utiJiimoftem->quammmabantur,
.xcipiaptj (^ id, quod intendebantîncurrant. Sed faepius dilam le- &
rcmi^^x/. Cciliui 2ip.Geiiium\.ZQ. c.I. falfb de nociûrnorum graffatortim
Gxterum racio difcriminis incer- diumuTn
nfidiofa violentia explicac.
k nolurnum furem canobisprsccipua videcur, quod abs fureincerdiu
ieprchenforespofllcrecuperari, a fure nodurno nonicem,ubi is fefe
. cdibusproripuericjquineq; pertenebrascognpfcitur, aucab unolicec
brte agnitus conv inci nequit, dum e led:is non facile tefles excitantur.
(n quafencencia hscc plcrisqj maxima difficukas videcur, quod cum
Gg ifljc
254 LIBR! n.
iftxlegesinfurespoefiamcapitalemnondeccfnant, abfurdum fic,pri-

Vatisineosdcmpiuslicenciîndulgere, quam fommapoteftas civilis
fibivoluit fumcre.Ad quamreponi poteftômneseaslcges circafup-
pliciafurumpra:fupponere; resfurto ablatas,furc deprehenfo, refti-
cuiautpenfari. Quofaao, pro conditione fuarumrerump. poenam
dupli aut quadrupli fui^cerc judicabant. Exinde tamen non fequi-
tur ; ergo leges in eo cafu, quo reparatio damni erat ceflacura, non po.
tuerunccivibus ex eo, quodinnaturalilibertateliccbat,ampliusquid
indulgere. Neq;enimquodin flacunaturali jusbelli indulget, id Ic-
gislatorescirca definicndas incivitacibuspoenas fcquineceflum habu-
crunc. Sicdancurcivicates, ubiadulteriumnoneftcapicale; &tamen
maricisimpunclicecoccidcre adukcros in ipfo adu deprehenfos. Sa-
nc quin injuria violati chori illaca aut incencata in libertate naturali con-
ilicutis fufficiens bello caufa fic, nemini credo dubium effe; quâu-
tcm fit licencia bellincmo ignorat. Et tamen adultcrio perpetrato
nolcbanc leges poenam adukerij intenderc ad id, quod ex ea caufa
moti belli liccncia indulgec. ,Sed & quod lcx Romana tradit dc fure
diurno, eumoccidi poife, fifetelo defenderit; hquido efl indicio,
cscdemfurispermicci adconfervacionemrerum, & noncunc dcmum,
quandoisultromeceloimpetic,fed&quando me, resablacas ipfi cri-
pere aggredicncem, celo repellere inftituiL..
- . 18. Qusecumitafinc, adparec, fruftra a
nonnullisdi<aa? legis
defurcnol-:irnohanc adferriracionem; quod alias deiita fmcman-
flira impunica, noa:u fur aufugiaer. Scd
fi & apud Gm'mm\,z.c. i..a
nonoccurricnihil, quod probarincqueat. Dicic, legislatoreshocvolH'
ijje, direcfe rerum caufi neminem interfici debere, Id quod nos ex ifcis lc-
gibus pcrfpicere non polfumus, qux de furibusloquuncur. qui,ut rcs
clancalum fubducant, in des irrepunt. Etfi quandoq,- in furto no-
flurnoacciderepoflit, ut dum res measfervatumeo, vica quoq'; mea
periclicerur. ex duplici capice cacdes furis fic licica. Ubi in-
Qup cafu
nocenciajme^nonobftac, quod ipfe me m
hoc periculum deduxiffe
videar, dum remmcamcupiorecinere,autrecuperare. Nam verfor
inaa:ulicicoacpropeneceflario,exquofiquid pr^cer meam culpam
proveniac, nihiimihipocericimpucan. Quodfipropccrres omnino
CAPUT r. 23f
nonUcerctalteruminterficere, nonvidco, quomodoculpa Vaccr,qui
profervandisrebusin talc fcpcriculum non imprudens conjccir, vbi
1
occidcrcaut occidi neccflum foret. Sicut fruftra dcfenfionisfavorem
implorat, qui in ducllum provocatus ultro defccndic. Scd ratio &
lcgis ab ipfo prolata non fatis videtur folida ; quodnoau 'vixfit ccpa^d^
hibendorum^cfimm^ At^tdeo^fi cccififi furreêridturj fmlttis credatw ck,
mufe^vita, tuend^cauja dtcat furem mteremtum^ vefertiimfidicet cumali-
quo mfirumcntOy quo rio-ccre fofit. F tfi enim dcmus, vocabui um Ebrai-
cumpoflecapipro//^r/>'^/^<:/;?(?/^r/(9îJr/<^ camcn,fica ratio legis fue-
fat, planiuseracdixilTe; ficum telofuerit inventus. Quanquamneqi
hoc fequacur , fur inventus eftcum teloi igicur iUius, a quo occifus
;
vic^ vim intentavit. Scd 5t ex lcgc Xil. Z^^^.nonfcquicur ; di-
fuic,
I
urnusfurnonpotcratoccidi, nifitelo fedefendiflec; crgo contra no-
: durnum furem efi: praefumtio, quod teio fc defenderit. Imo illa no-
dlurnum furem quoqtto Jn 1. p. D. adh. Carmi
modo occidi pcrmiferac.
i
I
deftcar. vcrba illa, ftfarcere eifitieêriculofiionon ^ctuit, dum rcm fervare
!
conatur^ pofterioribus feculis LL.XII. T^^^^.func addica. Ante iftam
'
additioncm probarinonpoteft, iiomicidiifuiflereum, qui furem no-

1
durnum occideric, fi forccceftes adfuiflenc, cx quibus conflarec, noii
1
fuifle eum, qui furem oceidic, ab ipfo in pericuium vitac addudlum.
:
Exemplum dc pueila in agro flupraca ad rem nihii facic. Nam ibi
i cxprcfTe lex pro vieidem illaca pr^fumere jnbec hcic depraffumto ;
Vitae periculo nihil invenitur. Quinpotius exre furum. efl, nuiiam

; confcrcre pugnam, &inpcdesfedare. Facemur tamen longegcnc-
rofiusfacerc, quifuremnodurnumjficommode pofl2t,capic,rebusq;
fuis fcrvacis magiftracui dcfcrc, quam qui citranecefTicacemcum occi-
dic. Add. quoq; Grcene^wegen delegil/M^ abrogatis 2.d 1. ad l. Aqml.
4. D.
I
iibiceftatur,legibusBatavorum non requiri,ut quisdc furenodurno
cuni ciamorcteftjficetur.
- . is>. Qua:ricurdeniq;,anquiinjuriampriorintulic,rc5lcpofIiC
i^fiftereinjuriam vindicatum eunti Quod aliqui afKrmarunt, ideo
?
quodpauci, proprio cx arbicrio injurias fuas cxfequenfes;, tantumre-

ponant vindidse, quantum accepcrunc injuri^. Vcrum nobis hcic
paulo diftindtius videtur pronuriciandum. Sciliccc ex lege naturse,
Gg 2 qui
%IS LIBM 11.
qui injuriam akeriintulic, facisfadlionem debecofferre. Tcnetur etiam

quilibecoffenf^ veniamconcederealteripecenci, poeniccnci, oblaca &
reparacionc damni daci, &
cautione de non ofFendendo in pofl-erum
prseftica.. & refufionem poflulanci refi-
Igicur qui facisfac ere renuit,
ilitj injuriam injuria cumulac. Sed qui asquam facisfa^Hîonem obla-
rarh refpuit, & omnino armis vindiclam perfequi concendit/injuflam
vim molicur, eiqj jurc refifli poterit.. confMvml. p. c.I. & Gm.lX
C.l^.lS.ScBcefien^SLdh..h
GAPUT VI.
DE JURE ET FAVORE NECESSITATIS.
?'
t.NeceîtM ejmtuplex /. 6 7. îdjttri^ eadem indfdgeat inres\i
'
Z.Ui>i ji44 dutfa. vor necejfiti^ is fu^detur ? alternm l
$ûidilU CHK^ detjuru infiipfum j attl \

S, ,îd pro rebnt noftris fervandu liciAi
direSie tnalsos. j
inresalirttml
4. cîdindireê CAdem indalgeat f \
Norcomniumverfatur vis neceflltatis, quod illia lege carcat, ac

m omnibus humanis inftitutis femper excepta intelligatur, acq;
ad muica agenda. jus dec , quKcicraeam incer vccica habcbantur.
M. Seneca I.4. controverf.%y .Nccejsitas magnumhumanx infelicitAtis
fotrocimu^ ^ft. Add: oracio Lenculi apudZii//^^ 1. IX. c. 4. Ea vis un-
de_fic,& quousqi fe excendac, curacius jam eft difpiciendum ; eoq; ma-
gis,.quod quidamparumautniiiil efiicaciaecirca moraliracem adio-
Gum eidem cribuere.videancur. Ance omnia aucem obfervandum,
Q^ô^Ciecro \.%.de inventione dupliccm faciat neceflicatem ; ftmflicem
f^ abfolHtam^CHinullavirefilliptefl i qtitzm^ mutarine^ ienin foteft ^ :
netefsitudinem cam adjunSiîone, Qux icerum triplex efi, adhoncftatenii

(^quo refcrre pofTis illudPtini/ 1. lefift. 12. fumnâ ratio Japicntibus prane-
.e(îtate^\) adincolumitatemi ad commoditatem. Quarum Wlz. fumm/t
fity Tdtera. huic proxii9ia i tertiaac levi{îmACommoditatiSiX\ux cumpriori
ELunquam poffic contendere, Quanquam autem honcflas pr^flec
incolumitatijhanctamen interdumillipofle prjeferri, fi^ ubi incolu-
micati confuluerimus, q'iod fitin praefentia de honefbate delibatum*
Yircute aliquando & jufliciarccuperari queac. Ubi id non pofHt, ho-
nefla*
CAPUT VI. Z3r
liedatcmpr^fer^ndam. moneant, quotiens neccnTitudini ad
Etfi alij
honeftatempr^fercurneceflitudo incolumitatis, fadurn defendi noA
tamprcefcriptione;uris5cdire(fla via, quam excufatione human^ in-
firmitatis,pervocabula venia;, & mifcrationis, & clementicC neces- .
fitudini autem commoditatis multo minorem vim five ad defcndcn-

dumfivead excufanduminefle, niii resfit cum judice, qui il:udij,&
propenfionis fux majorem, quam juris & fapientia^ rationem habcL
Enimvero nobis hcic potifldmum inquii-itur de neceflitudineincolumi-
tatis, quamnam illa vim habeat ad eximendum aUquem a(flum ab
obHgatione legumcommunium. An fcihcet aliquandolegibus ve-
tica agcre, aut pr^cepra omirtere po/Iimus, quando citra no/lram cul-
pam inejusmodianguOiishajremus, utaliter ialutemno/tram expedi-
renequeamus. Ubiadparet, quicquidcft illud five juris, five favo-
ris, autvenise, quodncceilitatitribuitur, uniceindepromanare,quod'
nonporfitnon homo omni fiiudibadfeconfervandum conniti; coq;
non facile pra^fumatur, raremipfi obligacionem impofita, qu^ ardori
broprise falutis confervandas prteponderare debeat;.
1
Equidem de hoc nemo pius dubitaverit, quin DEUS, qui aB-
. z.
iblutus dominus noftra: vicx, & quam nobisprccario heic agcn-
tfi:
dam indulfit, tam rigidam nobis legem dicere queat, utmoriendum

jnobis fit potius, quam vel latum unguem ab illa difcedamus. Ex quo
'generelcgemdenonedendafuilla*credebant Juda;i2.M*^rf^4^. VIL Ec
i"edequidcm,quod fuillamedifiTeincjusmodi cafu habebatur pro ab-
bcgatione ver^ reJigionis.. Cum: extra talem cafum utiq'; nefas non
fucrit, indefedlu aliorum ciborum, fuilla vefcii nc quis fame pcrirec.
Scd&fa^peperimpcriumcivilctam fcvcraahcui mandaca injungun-

tur, utmorspotius fitexcipicnda,quam abillisdirccdendum. Enim-
jvcro tamngidanon fempcrprsefumitur legum pofitivarum obligatiOo
Hasenimquitulerunt, autquiinfiituta qu^dam interhominesintro-
duxerunt,,cum utiqV falurem auc commodicatem hominum pcr ea
promotumivcrinc, reguIarircrquoq';cbocuIos habuifie prsefumutur
tcnericatemhumansE natura?,&quam non pofilt non homo TefuQ;ere
&amoIiriilIa, quâdipfius dcfl:rulioncmtendunt. Quam ob cau~
fam pler^qjlegcsjfalcem pofitivse, mtclliguntur cxcipcrc cafumnC"
'
Ggj; ccfil-
258 LIBRl n.
cefficaris, feii non quando iprorum obligationem comita-

obligarc ,
turum efletmalum, humanam naturam deftruens, auc communi ani-
mi humani conflantia fuperius; nifi exprefle, auc per negotij natu-
ramifbequoq; cafus fit comprehcnfus. Unde neceflicas non id qui-
dcmefficic, uc diredelexheic&nuncpofricvioiarij feupeccacumad-,
miccii fcd exbenevolalegislacorum mence, iimulq; nacurs:human2'
confideracionc pr^fumicur, cafum neceflTicacis fub legc gcneraliccr
concepca non concineri. Quo facic locus Maitk XII. 2. 4. Scilicec quod
maceria&ratio iftiuslegistantumrigorem non jubeat praeiumere, ut
famcpotiuspereundum fit, quam
panibus propofitionis vefcendum,
Verum ucihsec circaleges policivasfacile admiccuntur, ica alcioris eft
indaginis, aneademadlegesquoq'; nacurales fmcexcendendai nimi-
rum an incafu necefficacis incermicci poffic, quod lex nacuralis jubef,
aucfieri,quod eademvecac? Circa prius ex nacura pra^cepcorum
affirmativorum conftat, illa, utheic &:nunc adexercitium aftusquis
obligetur, pr^fupponereoccafionem, materiam & facultatem agen-
di; quae regularicer deefleintelligitur, ubi quid fieri non pote/l, nifi
ipfe peream .-
cum amorem & curam fui abjicere fere inter impoffibi-
iia, & qux communem hominum conflantiam fuperant, habeatur.

Igicur nifi vel exprelfe in legecontineatur, vel ex quahtate negotijcol-
ligatur, vitammeam potius amittendam, quam adlio omittatur, re-
gulariter leges affirmativx exceptionem fummse neceffitatis habere
intclliguntur; praefertim ubi quis in culpa non fuic^ quare in Lalera
necelHtacem incideFec. Hinc non teneor pancm dare fameUco, fi egc
ipfe eodem indigeam. vid. 2. Cormth. VII 1. 1$. Nec fi alter in aquii
periclitetur, ipfum extraherCs fi mihi pro eo pereundum. Smcii

flt
de benefc. h 2. c. If T>ab0 egemi^fed ut ipfe mn egeam; fmcurram perituro

.
feedutipfeenen peream. Sed quod pr^cepta negativa attinet, id primc

certum eft, non pofleper neceflicatem rede Rifcipi adus, qui dired<
cendunt ad vioiationem Numinis divini; puta ut aUquis evitanda
mortiscaufaDeum blafphemet, aut ipfum abneget, cultuiq'; ejus^ 3
obfequio renunciet. Cum enim certum fic, DEUM homini long'
graviuspoflemaluminfligcre, quammorsefl: naturalis,exipfaquoq( |
racione facprobabilefit, cundem longe nobilion bono velle penfari

jadlwran
CAPUT VI. 23^
jaluramvit hujus, quam quisinhonoremipfiusfaGic; {CarpylMcs m
Antholog. 1. 1. Av^âw ivcrsîtjg chc cc7dAco?is xi^C/? Deperiit ju-^
^'p* h-Aouoiq
^tsgratUntdlavirU'.) ncfas utiq;fueriCjevitando minori maloinhO"

horcm divinum delinquere. Etfi qui tormentorum atrocicati fuc-
cumbunc, miferacionenonplane fmc indigni. Circa illas aucem le-
ges, qua; hominum invicem officia concinenc, obfervandum , efle
qusdam pr2ecepcajuris nacuralis, quaefalumaHquodhumanumjauc
infticucum prsefupponunc ; cujus finem fi quis confiderec, facile agno-
iiiud adcafum excremas necefiicacis
fcic, non excendendum;
ardeoq;
sandem exceptionem legi quoq,- inefle. Deinde & hoc nocandum,
lon pofle dici, ahqucm adufuo legem immediate violafle, nifiille
pfi rede pofiic impucari. Confiac aucem duplici modo adlum ah-
quem ab homineproficifci, vel canquamacaufa principaH, vel can-
quam a caufa inftrumencali. Haec icerum duphcicer fefc habec, vel uc
nullummocum, nifi a caufa principali imprefium exferac, &quidem
poncranacuralemfuam inchnacionem,fiquamhabet; velecram ucex
broprio & incrinfeco impulfu ad aftum exercendum fe convercac, hcet
prioris quoq; cauf^ impulfio, auc dire<îo adfic. Heic fi quis homo
oofiienorimodoadadumconcurrat, canquam caufa mfi:rumeDtaHs,
tdus iilcnonprincipaHduntaxaccauf^, fed&huic canquam fuus, 6c
tbipfo profe^tus imputari poceric modo concurreric,
Sin priori quis
DrincipaH duncaxac agenci, noninfi:rumcncaH atus impucabicur, Ad
^3[Uod camen qua; requirancur, infralacius cxponetur.
. 5. His prsniifilsad fpeciales qu^fiiones, qu^ heic agicari fa-
enr, accedamus. Ec illud quidem dubium non habet ; quanquarai

iHas homo non obcineac jus infuamembra,uc illapro lubicu perdar,
iuxec auc mucilec ; Hcebic camen abfcindere membrum infanabili mor-
jo correpcum, aut per vulnus inuciie planereddicum, necocum corpus
icreac, auc fana adhuc membra corripiancur, auc inuciH appendice
jiequidquam aHorum ufus membrorum impediacur. An aucem
fumma neccfiîcas eciam ahquod jus largiacur in vjcam,id efi:, an ad eflTu-
fiendam morcem ignominiofam, auc afperis cormencis comicacam H-
jcac occupare lencm cxicum, fuperius difquificum Porraquid
fuic.
paiios neccfiicas jurisindulgcac jam videamus. Carmbus hominum
a nobis
1
a4o LIBRI IL
a nobisnoncserorumrefciin rumma fame, & deficientibus aliisnu-

trimencis, miferandus quidem cibus^ fed ramen nefarius non eft. Ve-
rumquid dc iili*s exemplis fic pronunciandum, ubi in fumma cibi pe-
nuria alii func jugulaci invid, auc force dudli, vix liquec; cum ex una
parcelexhomicidii,ex akera famis acrocicas pugnec, venccrq; auribus
carens, &c quodcicratriiti/Iimumhoccemcdiumomnibusforec pere-
undum. vid. 2. Reg.VJ. 2g. 2p. DeMter, XXVIII. f3. Thremr. IV. 10,
Jofiph, antiq.. Judaic.W.2. &: de bello Judawo l.Vl. c.21. Viodorm Skulm
L 5. 40. Add. hiftoria de fepcem Bricannisj qui vafbum in mare pro-
c.
jedi, deficicnte cibo pocuq;, forcici unum nonfane relutancem jugu-

larunc, cujusfangvineintolerabilem ficim, acfamemcarnibusutcunqi
fedaverunc ; quos ad cerram delacos poft judex homicidii abfolvic.
Prouc tx Nicol. Tuifio m obfirvat medicm. referc Ziegler. adGrot, 1.2. c. I. .3.
Qui cenfec a navigantibm hoc ma:><:imeiêccatmn^ quod in mortt m unimj ^
miisj^mfiifittacontingeretronjpiravermti at^fericulum corporis perictilo
/mimd antefofiuermt, Nec debuijje quenquam vitAmfuam tam vilifenderej

ut ejusjactura ^lterim famem expkret. Ncc reliquos ideo in focium fuum
Kcfi huic reponi pofTic ; afpe-
fikvire debmjfe^ utftomachofiuo conjulcrent.
renimis dici^ in morcemakcrius confpirafTe, qui force ducendum ccn-
' Tentunum, ucreliqui fcrvencur, qui alias omncs fimul mifere eranc pe-
ricuri. Vid Jona I. y.feqq. Unde nec anim se periculum heic fuifle me-
tuendum. Illum animam fuam vilixftimare, qui cicra rieceflicacem
eandem projicic. Nec fseviciarn dici pofTe.ubi in falucem omnium qui
moricur, minoricumdolorefcrrum jugnlo exipir, quamaltcr infigic
Velim quoq; ejusmodi cafum expendi. Si innaufragio plures in fca-
phaminllluerinc,quamilla fcrre poHic, necf; ad unum pcculiari jure
fcapha percineat,- an non force fmc ducendi, qui projiciantur,- &fi
quis forciri dccredaveric , omnium interitum quasrat,
tanquam qui 1
absq; uiteriori delibcratione prsecipitari queac Verum circa ejusmodt

?
cafus rariores judicium noftrum nunc fnfpcndimus.

. 4. I/lhoc frequentius contingic,uc dub in prsefens vicjc peri-
culum incidant, in quo utriq; fit pereundum, ni unus quid faeiat, cx 1
quo paulo ciciusalteri,ahas perituro, fara admoveantur. Vel eciami

uc ex neceiTitatc periculum morcis^ aucmagn:e Iselionis intencemus
alccri
;
CAPUTVI. ^p
akeri indirele, itantnobisnonricpfopofitumiprinocere fed dunta-
xattalcm adum fufcipere, ex quo probabiliter noxa ipfi po/Tit inferri
Lit cameii mallemus quavispodus aliaratione neceflitudine noflra de-
fungij & ipfam li^fionera qiiantumin nobiseft ceinpcremus. Ejusmo-
iiakeriuslxfionemuci nollrocum peccaco nonconjundam arbicra-
nur: ica eandem qui pacitur, velucfacale malum cxcipere atq; sefti^
narp debec? Sc ob quod ei> qui inculic, re<fle non poffic indignari. Exera -
Dla talia fmt. Si egf> nacandi pcricus cum akero nacandi impcrico ia
hrofundasaquasincidifrema&j uci iierifolecîllemecircumplexus ce-

leret, neqjmihicantsBfmt vires,ucipfummecumcfFerrepofiimi quis
ncio mihivertericjfiommbus viribus ralem abs meamoliar,necum
ipfo fuffoccr, etfi is per aliquoc minutasborjeparceâ me uccunq; cxtra
iquas^pocuiilecfuflineri? Sic in naufragio,ubi
cabulam ego occupavi,
iuorum non capaccm, fiquis adnacans eidem fe quoq; velic injicere,
pe fimul fecum perditurus, nihil videcur obflare^ quo minus quavis
kolentia eundem a rabula repellam. Sic quando duobus fugientibus
koflisnecera incentans inftat, unusvelponcepoflfedejedo, velporca
^Jaufaakeruminpr^fenci vitKpericulo deftituere pocefl, fi uterq; fi-
nul fervarinequic. Qualis necesfitas inbello frequencisfime obcingit,
jit pauci finc defticuendi, quo fumma rerum fervecur. At rUnm de ex-
iugAwTs.^r^ communis falutis fludioy finguldrum ^rd necejjano negligcba-

.
W;*. Apu d Firgilium Mneid. IX. Vandarm ut cemit^ quo (itjortunaioco, qui
4f44
4g(itreSy Vortam vimultaconverjHScardine torqmt, obmxmlatishu-
tsris^ ûltostj^Jtiorum Moenihm exclufos duro In certamine Imqnit. Apud
undemX. XI. pulfo Lacinorum equicacu fars claudere fortas, Nec (ocijs
peirire viam^ nec moenihm mdent
4ccifere orantes. Conf. Liîml.lS.
.if. ubi Thurini hoc pr^cexto fceleratc funt ufi. i\pud Fioruml.^.
.Ig.deNumancinisdicicur.- novtpme confdmm fugdifedit Jedhoe_quo.j^
;
mtis equorum cmgulis uxores adcmere.fummo fceiere^fer amorcm. Sic
bild Tacitum Annai. 14. tanquamerracum bellicum annocacur, quod in
jemplo coloni.^ Camaloduni non motis femhm
(jr Jotminis juventm fola
\efitterit. (add.Z/w^ l.V. e.40.)
Qoni^^îAtmSuetonim Mnim o^pidi
iammjervare umverfajiatmt, nefletu& lacrymisauxiiiumejm oranti^
fih umfle^XM'
24% LIBRI n.
Mmflexm efi^ fmn thretpmfeBwmJigmm^ tjr comtantesinfanem dgmink

acclfsTct. SlqMOs imbeHisfex^y aut feffk ^tas attinH-efat^ ab hofte oppnft
funt. Cumtamen tanta necesfitas nondum premerec, humaniter Da-

riusapud Cumum\.\S c.i(f.pontemLy.ci fluminis noluit refcindere,
.
addcns (e maHe mfequentihas iter dare, quam auferrefugientibus-. Altc-

;
rocaru>firobun:iorquismorcemintenCâns me perfequatur, ac inan-

guftavia, qaa fugiendum, forte quis occurrat; ubi admonitus non
ceCTerit, aucidtcmporislocire anguHria non adnfiferit^ licebit fane il-
lumimpellere, &pcrcjusdem flragcmfugam capeffere, etfiprobabi-
liter ex ifto impulfu vehementer videatur affligeiidus. Nifi force illi
peculiariobligatione cenear^ ut etiam ultro pro eodem periculumfu-
bire dcbeam. Quod fi fugse i-nterpo(itus,admonius Hcet, decedere via
nequeat; patafiinfansfit, aucclaudus,faLtemexcufatione merebitur,
quipedibus, autcquoper eundem^^faltumpociusmolicur, quammo-
ras nedendo corpus hofti prsebet. Id autem exemplum;, quod aliqui
afFerunt, quare cul pa non vacet, manif eftum efi. Prafeciiis quidam mi-
litaris epraliofMgiensj hofte inflantej defm militibtu unumin confertaturhA

antepofitHmtrAnsfoditinefugamoracrearstur. Huicenimutiqj.tanCum
crat virium, ut folo impulfu viam fibifacerepoflet. Excufabitur ta-
men, fipraeter intsntioncm armis fuis forte noxam intulerit. At vero

fi quis petulanter, aut inhumane mihi obftiteric, & viam fugiendi con-
cedere abnuerit, eum dircde quoqitanquam hoflemproilecnerepof^
fum, quantumcunqidemum is inde Isedatur. Conf. Laântim div. /^
ftit. 1. V. c. 17. quLnoflris alTcrtis nequidquam opponitur. C^terum
iiti vicae periculum quocunq; modo declinafre magnum habet favo-
rcm; icapariferemodo defendicur aut excufatur fuga, cum l^fionc
obflanciom fufcepca, ficui mutilatio membri, aut ahudgrave vuinus
intentetur. Nam & calia intentanti
adexcremum usq; refiflipoteflj
^ ubifuga periculum decliriatury etiamimprovidum & imporcunom
impetum confternatio cxcufafi^.
. f.
Yidcamus noftram vitamfcrvandi jusi
jam,. annecesfitas
aliquod indulgearin re&alienas, ut invicis dominis, vel clam vel apercs c
Tiiftis rapcis, fubvenire nobis queamus? Nobis ad foUdam ejus quasfli-:.

nis decifionem necefiarium videcijr paucis iibare caufas introdu-
dorum^
CAPOT ?l ^
241
'!ornm dominiornm, de quibus infra prQlixios agitUF. Qpge idx pp-

tisiimum funt, ut difcordiae ex communione prim^va ortse cojleren-
lur, atq; induilriahominum, alererur, dum proprio quisq; Marce res
fuasquserere neceflum habet. Nequaquam autem ideo res funt di-
{kinCtx.ut ncquis per eas aliis inferviret, & ut divitiis repertis foJus
iincubarec^- fed uc sirca ufum illarumpro arbitrio quisqi poflet difl
Iponere, & ubieasdemaliiscommunicareplacerec, faitcm occafionem
ij
ab altero adquirend^ haberct. Inde poft proprietatcm
obligationis
j
rerumintrodu6lam data eflfaculcashominibus nontantumcommer-
j
eia infigni cum utilitate generis humani exerccndi, fed & materia par-
humanitarem &: beneficcntiam ad verfus alios uberius expromendi,
ta
i
cum antca opera tantum ac labore aliis liceret infervire. vid. Ephef IV.
i
zs. Eft porro ca domini vis, ut dominus res fuas ipfe poffic difpen-_
j
ifare, eriam adquasakeri tradendasobligacur. Kx quo confcquicur,

jquodresabalterofibidebitasnonftatimipfe quis invoJare queat, fed
1
dT)minii, ucukro fibi eas cradac, pofcerc debeac. Qiiod fi carae ifte ulcro
I
obligarioni fua? fatisfacere cergivcrfecur, hautquidquam ideo tanta vis
j
domniijipfiuseric, ucreâkeridebita invico domino non poffit cripi
per aucoritatem judicis in civitatibus, auc per vim bcllicam in libertatc
nacuraii. Ac licec, fi merum jus nacurale refpiciamus, ex imperfeda
I
;diincaxac obligatione,ucpoceex vircuce humanicatis orca, quisccnea-

tur, ut alteri in extrema neceiTlcatc conftituto rebus fuis, quibus ipfe
jparimodononindiger, fubveniat,- nihilramenobflat,quominus per
jlegem civilem in perfedam ifla obligarionem evakfcat. Uti apud
mcmorat Seldenm I. Vf. c.d. de]M.&Q- ubi
Ebrgeos fa^ftum fuiffe
per forenfem fencentiam ad dandam elcembfynam cogi pocerac, qui
quod fibierac prasflandum denegaret. Unde mirum noaefl, ipfos
noluiflcpauperesfl,Tosquidquam exalieno fibi fumer,fed rogando
tancum accipere a privads, auc a publicis elecmofynse exa61:oribus.
Adeoq;fubrepnonera alieni per excremam necelTicaccm apud ipfos
pro furco auc rapina habitam. Qiiod fi camen in aliqua civicate pau-
pcribuscalicercaucum nonfic, neqjduricia dominiprccibusexpugnari
qucac, necfaculcasfuppcrac, ucprecioaucoperaegefl:ati pr^fenciquis
fubvenircpofTic, num ideo fame fiieritmoricnduni? Num
ulli infli-
"^^t tuto
:
244 LIBRI IT.
tuto humanotantaefle vispotcric, utriaker officium facere negligat

mihi pereundumfic pocius, quam ab ufitaco regulari agendi modo &
difcedendum? IgicurnonjudicaVerim furci crimine fe ilium adftrin.
gere, fi quis prscer propriam culpam incxcrema inopia rerum ad yj.
d:um nccelTariarum, auc quibus corpus concrafxviciam frigoris mu-
nicur verfans, poftquam ab^liis locuplecibus acq; abundancibus ncq;
precibus^neq^preciojneqj oblaca fua opera, illas uc ulcrofibiconcede-
renCjimpecrarepocuic^vijautclanculumeasfubducac; pr^fercimubi
intentionemjiabeac^carum aeftimacionem prseftandi quando copio. ,
fiorforcunaarrifcric. C^tcrumquodejusmodi necefljcaspofllccon-

,
tingere fruftra negacur,. Quid enirn fi quis in aliena regione inops,

,
ignotusj amicisq; carens deflituacur, naufragio cjedus, aut fubdudlo

pcr fures viatico, velquod interea domipatrimonium cafu pericrit!
Sinemoinveniacur, qui egenci fubvenire, ejusve operam conducerc
velic aut, uci fieri fuevic, ipiius mendicancis liberali ac inccgro habitu
;
moci, cicra neceflicacemhuncflipempecere crediderinc^ an idco mu

ferofame fueric pereundum? Equidem Pfover^h. VI. 50. 31. fur vocat
cur, furci poen obnoxius, qui rcs alienas furripic ad explendam famem
fuam,. Sed accuracius infpicienci paccc, iftum furem haucquidquam
excccma ncceflicace, qualem nosfupponimus,urgerij autiniquo fato
eitra fuam culpam & defidiam in famemincidifle. Namutiq; inniii-
tur,domum ipfumhabercj&fupelle^lilem, quae fufîciat ad reflicu-
endumfeptuplum; quam poterat vendercj aut oppignerare, inven-
turus utiq; emtoremautereditorcmtemporibus copiofis tranquil- &
lis. Neq;enimadparetibi prsefupponi,, tempore belli, aut per anno-
nas caritatem id' furcifuiffepatratum: Et qui non amphus habebat,
unde fefe alcret, debebatfeinfervitutemvendcre. Yid.Levit.XW.'^^'
Selden. I. VI. c. 7. Non obflat Vrovefh. XXX. ^
. iS. Gfotm L2. c. 2. . (5*. eam difiicultatem iflhoc modo expe-
direinftituit. , Eos,qui abinitiodiflinclarerumfingulariumdominia
introdlixerunt, hanc veluclimitationemi/tis addidifleincelhgi, quod
dbminij vistuncdebeatexpirareadexcludcndos alios absrerum cuiqjc
propriarum ufu, quando altcr citra earundem ufum fervari nequitji
adeoqiinejusmodi.cafu neccflicatis rem propriam, eitra quam akef'
homo
^
CAPUT VI. 2^r

homo eommunionem priinagVam rediifTe cenfeii
perituFUseft, in
Vel quod eodem recidic, quando primum homines dominia diftinda
infticucrunc, fingulos cum fingulis pa6lum iniviflc, utabsaliorumre-
nifiquancumdomini concedunc, manus abftincrentur; ut camenj
bus,
iibi excrema urgeret neceflicas, cujuslibcc re , cicra qua fervari quis ne-
ûic, canquam in mediopoflca ucificconceflum; Cum enim in le-

sribusfcriptis ea fic flimenda interprecaciO;, qua; quam minimum ab
s^quicace nacurali recedac mulco id magis faciendum in moribus, per
;
.;acitas duncaxatCGnvencionesintrodudis. Id aucem eflc asquiflimum,
jc cuiq; feconfervare indulgeacur ea re^ quas ipfi unica curic occur^.

i
'it. Enimvero heic non deeft, quod in dubium revocari posfir: Nam'
1 medio
in necesfitate quis accipic ju s aflerendi fibi res alienas, veluc in
ftae forent pofitse; non adparet> quare quiseasdem ipfi domino, qui
barinecesfitate premitur,ubi viribuspr^valuerit, noposfit eripere.Id
huod tamen Grotm non concedit. Deinde ejusmodi rerum, quas
Wutinmedio pofitas mco jurc arripio, refticucio haucquidquam eft
tacienda quam camen heic
; Grotim requiric. . Ec fuerat quoq; diftin-
ûendum, ucrumquisin eamnecesficacemcicrafijamculjpam:, an ve-
ro per ignaviam auc negligenciamincideric: Qua diftincftione hoa^
jpofica, jus videcurdari ignavisnebulonibus, qui perfocordiaminege-
ftateminciderunt, uc alieno labore parca pervimfibiqueancufurpa-
jre; adeoq;per pigriciam concinuacaegeftate,induftriis necesficacem'
imponere, ejusmodi inutiiia pecora ingraciis aiendi. Acqui omnes^
jpordati admitcunt, uti cicra fuam culpam calamitofis merito fubveni-
tur; itapigrisventribus merito occini, quod in fabulis reponebat fa-^
Irnchc^ per hiemem cicada; formica. Quo ^^jdt^^xx^Fktarchi afofh-^-
khegm. Lacon. Cum marltimui-^r^do incnrfiones in agrum haconicum fecffet^
\jjetj^ deprehenfaiy ac diceret ; finon habuij/e, mdeftipendtajuis militibm
herjohe^êt^ nej^Je ah hahentihuiôtuijfe mpetrare^ ultro ut darent ; ita^
wemjjeût viauferret; Cleomenefdixitt, aijvleju,^ yi' mvfjâ.* compendiojk
Mi hc malitia. Cum ergo hceat domino difcrimen facere inter eos,
llquifato, aut qui fuomeritofuntmiferi; patccfane, jusefledomino imi
Ijremfuam, tiam adverfuseum, quiin extrerna necesfitate conftitui-
fcur, valicurum, ha6lenusfaItem,ucposfit dijudicare, dignusne ficille:
l!
Hh 5. miferi--
Z-îS LIBRI n.
mifericordia, anminus; utq; adeomateriamliabeat, oportunobene-

iicio egentcm fibi devinciendi. Apud omnes qiiippe maximum be-
meficio pondus accedere judicatur;, per id extrema fuerint difpulfa.
fi
Atquinuliuseftgratiîocus, R quisaltcritribuat,qu^ per vimjurefuo

& tanquam fibicompetentiahic^ripere pbterat, Igitur melius purores
iftha;c cxpeditur ex noilra fententia, fi dicamusjcumquiefllocuples
teneri fuccurrere innocenter egeno cx obligatione imperfeda, ad
quam cxplendam quidem regulariternemo per vim adigi debet: fed
tamen fi fumma urgcat nccesfitasj, id eam efficere, ut iflud tantifper
omodo vindicariqueatjquoea^qux jureperfedodebentur. Id ell:,
ueextra ordinem adeatur magiftratus, aut ubi tempus id non ferr, vi

aut^lanculumereptareurgensnecesficasdifpellatur. Nam ideo prae-
cipueadilla, qu^ ex virtutehumanitatis debenrur, jusduntaxatimpcr-
fedum conceditur, ut altcnfit occafiooftentandianimumofficioex-
plcndo ultro pronum, flmulqi alios beneficio devinciendi ficjiiateria.
Iftud ubi quisinfuper habuerit, an ideo egeno fame pereundum, quia
iocuplecis inhumanitas precibus expugnari nequit? Quin potius &
rem fimul, & meritum perdat, qui ultro humanus eile noluit. Ex di-
bisquoq;cIarepatetratio exccptionum illarum, quas C7rtf//>âf1ertio-
mfuasfubjungit. Namcum inevitabilis tantum necesfitas indulgeac

pcrvimvindicare, quod ex obligatione imperfe^la debetur; mani-
feflum cft, prius omni modo tentandum, an alia rationc, quam per
vim, autclanculum necesfitas posfitevadi; puta adeundo magi/tra-
tus, preccs adhibcndo, promiffa rcflitutione, ubi fata mollius fluerc
coepcrint, operamofFerendo. Dcinde hucdefcendinonpotcflûbi
dominus pari nccesfitate tenetur. Nam hunc in abundantia agcrc
pr^fupponimus. Id quod ulterius extendendum judicaverim, nefic
quideminvitoremfuameripidebere, fi manifefl:um fit, cummox iti
candcm necegfitatem dcvcnturum, fi res ifla alceri cederit. Heic enim
fibi quisq; proximusefl. Facitquoq; huc illud apud Berodotum Ura-
nia: cumThemiftoclesAndrios pecuniam pofcerer, duobus magnis
siuminibus frctus, SuadeU (jr Necejsitate : illi d uo numi na non m inus va- t
lida opponcbant, Inopiam c^ Impofîbditatem. JCtorum regula, quam i
rmfii heic adducit, infari caufafopdentis conditwnem effc melwrem, huc

^ *
~
nonvi-
lOflVidetiirqnadrare. Nam timc tantirpef pto pofTeil&re pronufi-
siatur,quando pecicoris jus nondum liquidum e/l. Verum de domi-
jure heic nuUu eft dubiui
\ix cum hoc duntaxat quseratur an per fa-
. ;
iam legem humanitatis ego tenear perire, ur alter fervetur. Quod

lemo adfeveraveric. Ca^terum adpofite ad cafum propofitum apud
Zurtium L 7^c. i. dicicur melwr efi caujafaum nontradentisy quam pofien-^
:
is Dcniqi & nos aflerimus, reilitutionem, ubi commode fieri

aitemm.
Joflit,e(Tefaciendam,inprimis ubires fueric magni precij, aut quara
rrads condonare alcerius fortuna; non ferant. Quodfi autemresfir
nodica:) qu^q; alcerius faculraces gravare nequeat, fufficiet, fi veluc
X dêbito gratitudinis ubi occafio coleric, oft:endamus, nos hbenter
,
pbencfkiumfuifledebicuros,fi perejusde cenacitatem licuiflct. Sed

!Uod Grotim quoq;refl:itutionm fieridebereadferir, id ipfius hypo-
befi Namfi in cafu neceflTicatis primacvae commu-
parum^ congruit.
ut quis fuo jurc rem alienam acceperic, nulla erid
\\cm\% jus redibac, fic
kciendarefl:itutio. %Â quia h^c fieri debet, adparet fanc, domini
Ijsinremfuam non cxpiraffe per alcerius necefliicacem , fed ipfum
ponte eam alteri debuifle concedere, gracis, auc accepto pretio, ali-
ve penfadone. QLiodquiaifte negHgebat, neceflTicas jus quidemde-
jiteam rcmarriprendi, fubiflo tamen onere, quoddominusilU potc-
5:imponre ; nimirum urvel ad graticudincm ipfum,, yel ad asflima^
oncm rcfundendam obhgaret-..-
. 7. Super eadem quaeflione ab ahis non minus in divcrfas par=*
;5-.
Cap.fiqms.X.defurttSy glofla inteUigit duntaxat de
difceditur.
jiodica, non autem de fumm a necefTicate, Didac. C&varruv. ad caf.feC"
pum. p. 2. . /. n: 5.. eandem fere com Grotio f ovec fententiam. ôd^
necefiitatem extremam inquit, //V^4^ absfurti velrafina vitiores alie^
f accifere
adfuhlevandam eam necef^katem, rationemejfe ^quia fer ham
niafunt communia. Siquidem natura iffa inftitutHmeflyUt resinferiores
nt ordinat.y (^ d^liinai,ii ad hominumneceptatem. Quamobfêm divifi&-
\rrum, quapfi inflituttonemjurts naturaUs facta efiy non derogat ratwni
jUurali, quadiUat cx rebm temporaiibm fiibveniendHm effe hominum ne-
'({sitati extreThA. Adducitur Ibcus Amhrofij ex Gratiani decreto c.ficut-
i\.
dfi,.^'^,Bfiiri^miump_anis efij quem tudetmes imdorum ind^mentum. efis>
M$ LIBRI n.
fluodtMfecludk, Ant. Verezhu ad tit. Cod. de ftirtk . 5. pro eademren-

tencia has afFcrt rationes ; quod vi majore quis id copellatur facere, nec
pr^Bfumatur dominus invicusj quiaconrencire,& ulcro indigeaci fub-
venire ex humanitacis racione tenetur &
quod in extrema necenTi-
;
race non tamrem alienam, quam communem videacur accipere. Ine-

di^ tamen neceiTicace liberatum reflicuere debere, qu^ accepit. Anton,
Matth^m ad L 47, D.//>. i.. 7. inter crimen & poenam di/linguendum
arbitratur ut crimencommitti, etiam penuriaurgente,fateatur, poe-
;
iiam taraen p ropter neccflicatis vim delinqucnti. aut remiccendam^ auc

cercemicigandam cenfeat. Quod autcmomninoheic furtumcom-
mittatur, iiifce rationibus probare inrt-ituit quod uciq; lucrifaciendi
;
animum habeat qui deficiente annona jcibum alteri fubtrahit. Ad

,
quodreponipoceft, vix vidcrilucrifaciendi caufa remalienameripc-

re, qui peream extremse fu^ necellicati confulcum ic, eo animo ac vo-
0, uteandemquamocyilime pJoHic refundere. T)dndQfimdulenu

sontreBdtio rei alienAY oz^cci nequit,
quando alceri eam dandi obligatio
smperfedaerat, acinaltcrotalejus, ut in pr^fenti cafu, quo commo-
feftme-fe-i pocerat modo^ arripere poilec. Pr^terea /<j/^ jadiac, virofi^
fienti dtij^bmonHlUm tantavimrnferripoffiût Jctens altqua
fi tnrpitudim
gontammet : at^ in ejtisntodi cafibmy ut Ctcero fcrihit Je offic. 1. 5. fuum cui^
mcomrmdumferendumefftrfotipu,, quam de alterius cemmodis quidquamfib'
trahendum. Enim vero fpeciofe philofophari cxtranecesHcacem^con-
flicutoinproclivi eft. Neqjmajorinejusmodifafto, proutida nobis
fuit determinacum, turpitudo eft, quam quod in fame ad fordidos,&
beftialcs ciboseciam fplendidi hominesincerdum defcendere adigun-
ur. &
Neq; dc commodis augendis decrahendis agicur, quando lo-
cupleciviro, autcuiejusreijaduragravis nonfic, minuci quid fubcra-
hicur, nequisfame, aucperinjuriasaerispcreac. Circai.2. g.^D.îL.
Rhodiam dejaBu, momt.,puhlica utilitdte urgente, qusdquis^ frugum dmi
fia^dlaty id etm addnnonafHbfidiumfroferredeberei noniamen fingHk
indulgendum, ut fito arbitratu auferant^ quodfibi dsfit, dijsfuferat. idi
emm fuhlica autoritate m igifiratuum ejfe facte ndum. Sed an ideo fame r
moriendum,ubi amagiftracunuilumefl: fubfidium fperandum De-'( ? 1
niq; quod ahqui addunc, nullAm hac

mfme legis invenin diffenfationem\^ I
idvanum
CAPUT VL 2^p
d vanum efl. Nam in fuperioribus Tat' rmommt^ allatum, quare
lonficpraprumendum j legem de furcis ad prasfencem cafbm excen-
|i deberc.
j
. 8. Deniqividecur&necefficascircaresnoftrasverfans^vcni-
jm indulgerc res alienas pcrdendij aut i avadendi cum hac camen re- ;
tridione, utcicranoflram culpamillud periculum rei noflra^ excice-

ic,ucidemcommodioreviadifpeilinequeac, ut ne pro viliori nofl-ra
^ alterius prctiofiorem perdamuS) uc s^ftimationcm ejusdem pr&fle-
tius, fiqmdem iftaaliasperituranonfuerac,& deniq; inparcemdam-
i veniamus;, fl alterius res una cum noftra alias peritura erat, qua;
lunc fua jalura noftram fervat. Quo fundamenco nicicur sequicas

I
'îs Rhodid dcjacf^^ qua cavcbatur^
ntfi levamU navis gratia j a^m mer-
ûmfaBm efi, ommmn contHhutlomfargaturi quodffo ommhtu datum efi.
id. tot. titnl. & qui ad eundem, ac in leges nauticas commencati func.
iicfunes &retia, in quse navis mea impulfa eft, dilcinderc licebit,

I
aliter illa explicari nequit. vid. 1. zp. . 3. D. ad B. Aqmliam. ita
;!imen,uc fi cicra culpam mea fadum id fuerit, damnum utrinq; com-
I
lune fit. Sic orto incendio, eoq; meis a^dibus imminente, iicebit vi-
1
ni sedes diiHpare, ita tamen, uc quorum aedes hoc modo fervacse funCj
I damnum farciant. Quanquam enim 1. 7. . 4. D. quod vi mt clam.
; ubiincendium perveniffet ad ^des, quse dejedia^ funt, eum qui-
atuat,
ijejecitefTeabfolvendum communis tamenfententia quitati magis
:
tccdit ; (add. 1, 4>>. . i. D. adh. Aqml.){\ urgente incendio domus aliqua

tlirutafitcseterarumconfervandarum caufa. id damnnmcfle farcien-
bm a vicinis^âd quos verifiniiliter ignis potuit pervenire, etiam fi ad
ipmum, qua: diruta efl^nondum perveniflet. Id enim fanedurum
|mis foretjcum peralterius rei deflrudionem rem mea fervaverim,
ilillumfblum devolvere damnum, me immuni. Ex iisdem etiam
|ndamencispleraq;deducuntur, qua^ a JCtis Romanis traduntur, de
itmnoinfeÔj ubi poffeflbr rei ruinofae, ex qua rebus meis pcriculum
iLiminetj cavere adigitur de damno, fiquod vitio operis concigerit,
jpflando ac fi illud renuerit, per edidum prsetoris ego immiffio-
:
ipminruinofasiflas^desobtineo. Uci&iliud,quodInterpretes juris

]|omani traduntj fiquisfundum, confinibusundiq';,pr2ediis non fer-
li viencibus
Zfo LIBRI ir.\
viencibusclrcumiatum, Iiabeatjeumqiadirenequeat^ compelli debe-

rcajudiceconfinem, utadicumconcedat:, fakem pro aliqua recpgni-
tione. Cjecerum exinde quoq; Grotim L 2. c. 7,. . lo. colligic^ liccreci,
qui pium bellum geric, occuparelocum in pacaco folo ficum fi non ;
imaginarium fed cercum fic periculum, pehoilis eum locum invadac

,
& irreparabilia inde damna dec (1 nihii fumacur, quod non ad cautio-
;
nemficnecedarium, puca, nudaloci cuflodia, relidadominojurisdi-

dione,,&fru6tibus; deniq^fi id fiac animo reddenda^ cuflodise, fimul
acq; necelTicas illacefTaVeric. Quibus addendum fuerac, dominoprius
denuiiciandum,ucip(eeciam atq; eciam locum cuftodiac, oblacisquoq'
adeamremfumcibus; aucfimalit, inucilemeundemadpr^fidia reci.
piendafaciat. Icem, ubi fumcus inejusmodi loci municionemfa^flifu.

erint,non ccneri dominum ad eos refundendos, niii ipfe uciq; eosdem
faduruserat; nec obtcncu fadorum fumcuum ulcra nccefficacem ifli
locoincumbendum; cumalcerpereosfumtus non iftius locimelio-
rationem, fcd proprias regionis defenfionem fpedlaveric. Redc ta-
mznBosckrm addiX Grotij monet, ex ufu omnium feculorum & popu-
lorum conflare, neminem putarc, fe teneriad permittendum alteri,
pericuIumabhon:etimenti, occupacionemIoci,autarcisfua?, fiimpe-
dire pofllt. Adeoq; fi alter occupaveric, hoc ex iis efle, quibus facili-
or veniatribuipotefl:, nonexiis;, quse juris naturalis titulo citra figu-
ram, &
oratoriumcolorem defendi queunt. Quibus accedic, quod
facile apud hoflem fufpicio pollic oriri,. dominum loci cum altero
clam in ipfum confpirare fic ut hoc modo alicni belli moles facile in
;
/ipfumdevolviqueac. Imo fi vel maxime hoftis intelligat, domino

invicolocumoccupatum; tamenfiisalterum indecxturb^c inflituar,
quas quovis modo dec^(nare nemini
belli calamitatibus ifle fubjicitur \^
vitiopoteritverti. Sed &nefcio quam parumconfulcukneft, plures
in domum fuam hofpiccs recipere, quam quos commode icerum pos-
fisexpellere, &quibus nolcns volens amicus effe cogaris,
quiqi cibi, fi libido fubegeric, ulcro migrationcm
injungere queant-.
SAMUJ
:
SAMUELIS PUFENDORFII,
pE JURE NATUR^ ET GENTIUR
LIBER TERTJUS,
CAPUT PRIMUM,
IT NEMO L/EDATUR, ET SI QUOD DAMNUM
FUIT DATUM REPARETUR. .
. Homo homimm , Udere non ^.ôtmodiiUfioJjatP

tjtac^ res
dei>et. 7, Dereparatione exemplum in homicidd^
I
, 'X)amnum,fiquod datum refarandftm. S. In ee qui mmiUvit

, îdfit diimum. ^,7 aduliero^
: Jînam damnum dentf lo.Influpratorei
\ô ordineUdentestemantur .? 1 1, Jafure,
^ Uid homini advcrfus feipfum exercendum injun-

^gac lexnacuralis, quantumq;ei licenciêâutfavoris
K/circaconfervacionem fuiyrerumq; fuarum eadem
'îndulgeac, hadenus expofuimus. Jam cranfcun-
duin elt ad illa przecepta, quibus officia adverfus
_. ialios homines obeunda concinencur. Ea fupra di-
^ ^
vjfimus in ahfoluta, hypothetka. In claifc ahjolu- &
tcrum 5 quse cicra omne ancegreflum humanum infticucum omnes
jhomines obhgant, mericoprincipem locum huic deferimus ntneouis :
]alterum Udat^ ut^fi qmddamnum alteri dederit, idreparet. Eilquippe

hocomniumlacilTimum, omncshomines uccales complexum,idemq;
facillimnm, ucpocenudaadionisincermifTione conftans, nifi qua ob-
lufiances racionilibidinesquandoq; compcfcend^ func. Quin &ma-

xime neceflarium idem efl:, quod citra illud focialis bominum vita
nullo modo confiftere queac. Qui enim nihil boni in me conferc, qui
nc vulgaria quidem officia mecum mifcct, cum eo tamen tranquille
j viverc poffum, modo nulla racione melsedac. Imo a maximamor-
taliumparcenihil amphus quam bonafere incer
ifthoc defideramus :
paucosinvicem communicancur. Aft cumeo qui mihi nocct, quo-

modo pacificepoflimviverc? cum natura cuiq; tam tenerum amo-
V\ % rem
;22r LiBRi m.
femruirerumq; ruaruminreverit, ut non pofCit non omnibus modis'
repellereeam, quiiilis noxa inferre aggredicur, Muniuncur amcm
hoccepr^cepco, &
veluc racrofanfba efle jubencur non illa tancuin,
quîmmediacenobis ipfanacura conceffic, uci-eft vica, corpus, mctn-
bra, pudicicia, exiHimacio fmiplexjlibercas.- fed eciam ejusdem prar-
cepci vis fefe peromniainftitucaac conventiones, quibus aliquid ho-
mini adquiricur, difFundere incelligicur, tanquam finc quo illa planc
inutiiia forent.Sic uc quocunq; ciculo aliquid noilrum iic, hoc prcece-
pcoidemauferri,corrumpi,,l2edi^ ufibus noftrisex coco, auc exparte
fubtrahi vecetur. Quanquam ctiam idem mulcis praecepcis affirmati^
vis virtualiter infit, dum illa unum ponendo ipfius concfaria remo-
y^^^' Qiiam manifeflre autem hujuslegis neceiT!itas quorumvis fefc
animis ingerat, adparet ex Se;êc4 de benefic. 1. IV. c. 17. Dk cuitibet ex
iftiî qui rapto vivunty an adilU^ [atrociriijs (^furtis confiquuntur , md'
cfu^
lintratione bonapefvenire ? Optabit ille^ cuigrajpiri dr tranfiuntes percute-
Tc qaaftm eftj potim illa tnvenirei quam eripere. Neminem reperiesy qm non
mqmti<tprmysftne neqmtia fim malit. Cicero offic, IIL Detrahere aiiquii
alteri^ (yhommem hominis incommodo fmm augere commodum^. magiseft
csntra naturam^ quammorsy quam paupertas^quam doloK
% 2. F.x hocce porro prsecepco confequiturjT^^^/.'^^/ aliquo kfm
fitilUta, ddmnufnj^datumullomodo^ quiipfireBepoteft imputariy tdyquan^

tum^ ejmfieripoteft^ ab e&dem effe farciendum. Cum
alias Vaniim fit prsecc*
.
pifle, nealterl^dacur, frubidefado is Isfusfuerit, damnum ipfrgra-

tisficdevorandum; &quiMt, frulu(uînjurijefecure, &:citrarefu- ^
fionemgauderequeac. Neq; enimcitraneceffitatemrerntutionisabs

feinvicemi^dendis pravitas mortalium unquam abflinebic; nec qur
damnumpailLTs eil:, ei facile fueric, animum adagcndamcumalccro"
pacemcomponere, quamdiu reparacionem non obcinuerit.
iftius
. 5. Damnumec/iproprieadrespertinerevideatur; anobista-
men ita laxe accipiecur, ut omnem l^fionem complcdatur, quje eciam:
adcorpus, famam, pudicitiamq,' hominis fpelae. Adeoq; nobis id
notac omnem IjEiionem, corrupcioncm, diminucionem, auc fublati-
onemejusj, quod noftrum jameft, auc interceptionem cjus, quod ex
jure perfeilo debebamus haberc. j fi ve id dacum \% a natura j,ii ve acce-
denC3
CAPUT L / ari
d<^nte fado humano autleg^ attributum ; five deniq; omiflfioneni aue

denegacionem alicu jus praertationisj quam nobis alter ex obligadone
perfeda exhibere tenebatur. Huc quoqj idiQitûmtiliam dedamatio 15,
ubilate oflenditur, damnum dedifle, quiflorcs in hortofuo vencno
infecerat, ex quo vicini apes perierunt. Palmarium tamen argu-
mcntum ineo confiftit; cum omnibus conftct^ apes elle genus ani-
mancis vagum, & quodnullaratione adiliefieripoflit, utex certo loco
pabulum pecac igitur ubicunq; illasli^bendi jus efl, ibi quoq; omnibus
:
vicinisquamdamvelutfervituteminjundam intelligi, utapibuspas-

fim citra-ullius prohibicione vagari Hcât. Add. 1. 27". . 12. 1. 45). D. adLl
AquU. Heic tamenobfervandum, cum dupUci modo nobis aliquid
êbeatur, vel ex obHgarione perfeda vel ex imperfeda, quorumilli
[n nobis perfedum, huic imperfe^Slum jus refpondec; circa prioris ge-
lerisdebicaduncaxatdamnumnobisinferri, exquoalter ad reil:ituen--
ium teneatur, non autem circa illa, qu^ pofteriori modo debentun
[Sramcum iffhaec ab altero ex ultt-onco velut impulfu vircutis cu jusdanx
{iebeant pr^flari, mihiq;noncompetac faculrasipfum adcademex*
libcnda per vim adigcndi ; inconveniens fueric damni loca ducerea,
alianon accepifle, aut penfacionem eorum poflulare, quse ab alcero
lon nifi pcr modum beneficij ulcronei poceram expedare. Ac uti iHaj
dquae habenda idoneus tantum fum, inter mea numerare nequeo j
c &
illis intcrverfis fuper damno accepto queri non licec Eleganter
Q2LmxcmAriflateks Ntccm. V. C..4. 'ss-AsweiiJ&i i^sv, o ^ ôviQ-Yi(Ju;^r,fjLa.<Tt
dvs?\.i^Bs^ci V Nonejl bcufktior, qui alt,erifCHHqs juis non Juccurrit per
nacitatem. Frgo alcer, non fuccurritur , nor
cui propcer hoc vitium
abctfAcfryof fgu minus. Quoetiam ^cvimtu\\u6.Cicer0nisproCn.?lan^
0, ubicoricendic, quanquamforcafleLaceranenfis Planciunfdignita
;fuperaverir, penes populum tamen fuilTe, i/io pr^terito huic hono-
kmandare5,eum adiflos habendos neucri jusperfe(ftumfueritqu^-
um. E/lconditio/mquity Itbprorum fofulorum >foJJe Jujfragijs veldare,
\eldetraherey quodvelint^m^, Et tamen ibidemid^ qxxod debuit ipopu-^
Asfaeere, opponiturei,quod/'^/'//; vocabulo debendi fumtoproobli^
|itionciIIaminusperfela, qua ad cujusvis virtucis exercitium tene*
ipr, Quâncûam eirca iflud di^ûm Gmmlz c J^. . j. monet^ ea=^
^f^ LIBRI m,
vendum Confundantnr, quse ad diverfum genus percinent.
effcjiie
Sienimpopulusj qui adhonores digniflimis conferendos ex folapru-
dencia regnatrice tenerur, alicui commiferit facukatemfuo nomine
inunia alTignandi ubi hic indi^nos dignis praeculerit, qui pra^cereun-
,
turdeinjuria, auc damnoillacoqueri quidem non poflunt. Populo

tamenjusefl:, eledorem iftum rationem gefi:orum,damniq; exele^li-
one indigni in remp.redundancis penfationem pofcendi. Sic civis, &
artibus ad munus aliquod gerendum inftrudusj, etfi ad iUud obtinen-
dum hautquidquamjushabcatadverfuscivitatem vaUturumi jus ca-
men habec juxca alios prenfandi ; in quo ii per vim auc fraudpm ab ali-
quofuericimpedicus, poflulare pocericnonquidemcocius reiexpeci-
ts, fed ambiguîftius fpei êftimacionem. E/l &
hoc circa ^flimaci-
onem damni obfervandum, quod fub illam veniac non modo ipfa res
noflra, autnobisdebica, quse lêdicur, perdicur, auc incercipicur ; fcd
ciam frudus, qui ex ipfa re pro veniunc, five jam finc percepci fquan-
quam hi jamperfe^flimadpoflintcanquampecuHaresres,) fivead-
huc fperencur, fi modo dominus eos percepcurus fuerat; (vid. 1.(5*2.
.I. 'D.dereivmdk.) dedudlis tamen impenfis^ qui ad frudus percipi-
endos fueruncnecefTarij; ne cum ahena jalura locupleciores fiamus.

^flimacio aUcem fruduum fperacorum incendicur vel remiccicur, pro.
nc hi longiusaucpropius a fineincerci provencus remoci fuerinc. Sic
minoris erii ceftimanda meflisin herbaperdica,quamqu^jammacu-
ris flavefcic ariflis. Quin &
civihum, quos vocanc, fruduum habea-
da eric racio. v. g. Qui alcerius a^des incenderic, non folum eas inflaura-
recenecur^ fed&repararepenfiones,quiBexinis incerea poteranc p?r-
cipi. vidi.l.f.C. dereiiJindic. Add. quoqi 1. 23. . I. Iz^.prme. Ti. adl,
Aqmlidm.. '^xVhilone Juddio de uiciimis conftac, fi quis ob damnumal-
teridacumpoenicenciam egeric, damnumiddebuiflerefticuere^fuper-
addica quinca parte pretij;, in folatium ejus;, qui injuriam acceperac.
Sed &illud manifeflu, pro uno velut damnohabcri, quicquidcxali-
quo damno, velut naturalineceflitate, deincepsmali profluxic. vid,
I.X7. . B- 1. 30. . 3.D. ad L. AquU. M. Seneca 1. V. excerpt. controvetf^l
Strabo I.12. de Ariaracherege,refcrcquod^;?^^y?^> quihmdamohfiruBi^'}
sdqms Mel<;uexitHminBu}hratm hahet) proxmam flamtiem totam Ud
dikerii
CAPUT L Zff
dilfieritj atj^ mfilasû^tsdamj tanqudm Cjckdes^comfreheHdensÛerllitei"
ibifit mofatm. Claufiiravero adumm^ rupa aqua,filutaefi , irttumefa-
\ Bm i Euphratcs magnam CappadociiZ partem trdxis^ ^ multas habitationes,
I (^confttadelevit. Agrum quo^^ Galatarum nonfarvo affecit detrimento,
i
ûa cxre XXX. talentorum damnomnltatmy ejm reijudicio Komanis com*^
mijfi. Add. 1. 7. 7- ^- ^^l- AquiL
. ^. Circaillos, qui damnum dant, repetendum eft ex l.I. c.f',.
.14. quibus modis alicui alterius fa^tum imputetur. Potefl: quippe

alteri q uis damnum dare non modo immediate, & per fe, verum etiam
per alios. Potefl& damnumabaliquoimmediatedatum alteri im-
pucarijadeoqjejus reparatioabipfo poftulari,quiaadiftius fadum ali-
iquid conculit vel faciendo,vel non faciendoj, quoddebebatfacere., F,c
iquidem ut vcl ipfe principalis caufa habcatur, vel ucerq; pari palTu
'ambulet, vel idem acceflbrij, & caufas minus principalis loco fic. De
ibisigicuromnibus fciendum, illos ica tcneriad reparationem damni,,
jfi revcra caufa damni fuerint, fcu momentum aliquod atculerint ad
kotumdamnum, aut ejusdemparcem. S^pe enim accidit in illis, qui

Iminus principaliceradalcerius falumcommictendo alic negligendo
fconcurrerunt, ut fineeorundemadu aut negle^luispquidamnumde-
dic, cercus fuerit omnino id dare, ifl:iq;,adeo veluc fuperflui accelle-
rint. Ubi quanquam eorum voluntas & conatus crimen habeat quia ;
camen prsefentis damninulla pars ab ab iis-

ipfis profluxit, rcftitutio
tlem poflulari nequit. Hautquidquam tamen audiuntur, qui obten-
ûnc, fl vel maxime ipfi operam aut confilium non accommodaflenc,
^liostamen nonfuifredefucuros, qui operam facinori locarent; ade-
|)q;citraipfosdamnumutiq;fuifle dandum. SufScit enim ipforum
!)pcram revera aliquid efKcacis habuifle circa producendum da-
bnum. Neq; vero ifti alij immunes erat futuri, fi & ipfi heic manus
idmovifTent. Ec videmur inuniverfum hancce regulam dare pofle:
ircaillos, quiadreparationemdamnitenentur,vel non; nempe ubi ,
pisadipfumadrum, quo damnum fuit dacum, realis aliquid operse

Son conculic, neq; ut ille fufciperecur anceccdcncer efFecic, neq; m
[arcem aliquamemolumencivenit ; is liccc occaflone iflius alus ali-
luo peccaco obflringatur, ad reflicucionem camcn damni non cene-^.
- - '
I
Bittr^:.
%ft$ LIBRI lE
bituf. Unde qui feneantur facile colligere liGebit. Sic quis negaveric,
peccare, qui alieniscalamitatibus perinjuriasaliorum hominum con-
infukant ? Yid. PfilmA-^y. V. 7, Quis camcn Jios
ciliacislaetantur, atq;
ad damni reparacionem teneri dixerit? Idem diccndum de iiis, qui
pravumaliquodfacflum, ubj jam patratum fueric, laudant, excufant,
Verbis defendunt, dummodo reparacionem damni hacrationenon
impediant; autqui antequamid fiat;, ut fierec opcanc,autdumfit, ta-
cite iascantur, ae faVenc. Nam quod affercur ex QcerDnts Vhilifpca %
ûid intereftmter fuajdremfaBi, ^frohatorem? autqmd refert^ utrum
'vohierimfieriian gaudeamfaûmf non efl feria aliqua fencentia, jfed
ffefutandse duntaxat alceriusineptseobjedlioni reponitur. Necfi ma-
ximeferiaeflec, ad rcparationis obligationem poflet extendi. Undc
&:idem didum minus adpofite videtur adplicari ab Ammta-
Ciceronis
fioMarcellino 1. 27. quando de Probo prastorij prasfedlo (Mzity mnquam
ilienti velfirvo agere quidquamjufijfi illicuum; fedfieorum quenquam r;*/-
menullumcomfsrerat admifijfi, veliffa reûgnantc jujlitia , mn exflorati

ftegotiofine rejpeû hom honeftij^ defendebat. Nam 6c ifliis audaciam ad-
debat pcccandi tanti patroni fiducia, & tiic defenfione fua impcdiebat,
ne damni a fuis dati reparatio fierec. Quod autem attinct eos, qui
confilium dant, idquidemcertumefl:, fiquismodumdamniinferen-
di fuggerat, eum ad reparationem tcncri. Sed fi quis cantum in gene-
re fuadeac alicui, utv.g. ad latrocinia, ad furta feadplicet, autfiquis
deftinationis jam certo aflentiatur, uti timidi principum confiiiarij, aut
adulatores folent, isadreparationcmhautquidquam ceneri videcur.
conf Mt^ Matth^m de crimm.froleg. c.l. .7.8. 5). Circa illos deniq;,
qui omittendo id, quod debebant, ad facinus alienum concurrunt, ob-
fervandum;tuncdemumexfua omifllonead reparandum daranum
quodex obligatione perfefla facere debe-
ipfosteneri, fiomiferunt,
banc;non fi quod lex caritatis aut humanitatis duntaxat didHbat.
Talienimmodoqu^mihidebentur,cum pro meis nondumhabere
queam, neq; fi intercipiantur ad reparationem agere potero. Quic-
quid contradicat Zteglerm ad Grot^ \.%.z. 17. . p.
. f. Qupdfiigiturplures ad unum adfum, ex quo damnum
profluxitj concurrerinCj inpreefl:andareparacione hic ordofervabicur,
ucprimo
CAPUT I 2f;?,
3tprimolococeneantun quiiraperio, autalio modo,ad nece/Hcatcm

jiccedence, ad fadlum impulerunc. vid. L 37. /'W;^^. adl.Jquii' 1.2. ij.
1.4. frinc. D. dcnokaL a6iwn. In ejusmodi enim cafibus pacrator faci-
jioris, feu qui manus admovit, inflrumencalis eric caufa. Ubi cicra
beceQicacem quisadfacinusacceflir, ipfe primum cenebicur, tum c^-
ccri, qui ad facinus aiiquid conculerunc. Ita tamen, uc fi a prioribus re-
par^cio fueric fada, pofteriores ab eadem finc immunesi (ecfi non a
poena.) Sed quid fi a pluribus, in eadem caularum clafle con/licucisj

m
idcm adus profedus fueric, an fmguli cenebuncur folidum, an vero
proracaduntaxacparce? Gr&tmd. 1. .11. heic pronunciac, mfohdum
tcnerifinguloSiCiHiadattumiAufam dcderunt, fitotm actus abipfis, etft nott
Quae fatis obfcura func , nifi exemplo illu/lrencur ; cui fini

folisprocefit.
iioc quadrare arbicramur. Tres func, qui faces fimul alicui domui in-
jecerunc. HeicadusinQenfce domuscocus videcura fingulis proces-
;fille,ecfinon afolisj cum xqucdomus fuerit confiagracura,licec unus
Kancum facem injeciflec. At fi plures aliquem fuftibus invaferints
jquorumunuscapici vulnusinfiixeric, aicer brachiufn fregeric, cercius
joculum excufferiC;, fingulinondecotal^fionecenebuncur, fed quisq;
ipro eo, quod ipfe fecic. Ecfi f^pe, quando unus elabicur , qui depre-
jhenduncur, infolidumdamnencur; pra^rtim ubi confpiracum incer
iipfosadfacinuspacrandumfueric. Clarior res fiec, fi diftinguamusin-
1
cer adus dividuosj & individuos. Hi func, ad quos mulri concurrunr,
Jfedita:> ut eriamexuniusoperaintegera6lusfueritfecuturus> neq'; fin-
iguliscertavelucpars iflius queat allignari : uti efl incendium, perfos-
& fimiles. Nam damnum inde datom idem fuiflet fecu-
110 aggeris,
turum, fivelmaximeunustantumeifacinori rtianus admoviflct j iic
utdefinirinequcaCj quota pars incendij, vel inundarionis a fingulis
proveneric. Ad calem adlum fi plurcs concurrerinr, finguli tenebun-
tur in folidum hadenus, uc fiquidem omnes fimul comprehendantur^
arquales damni parcesfinguli farcire debeant; afl: ubi rehquis elapfis
linus duncaxat ficcomprehenfus, ab ipfo folidum poffic exigi.Nec mi-
nus, exdeprehenfis aliquinon fincfoIvendo,locupIeces infblidum
fi
tenebuncur. Etin hoc differt quocf reparario darani ab exadlione poc*

;
n^, quodibiunofolvencerehqui liberentur,- cumidemdamnumbis

Kk %( reparari
2fa LiBRi m.
reparari jequum non fic, (etfl per modum poen id non raro fiat ^) fed,
ucfolidapocna pluribus, qui ad idemfacinusconcurrerunc.infligacur,

frequens efl. Quo fpedtac cafus ille apud \^mtiliamm Injlit. Orat. I.7.
c. 6. FurqHAdrtiplumfilvatj duo (krripuerHnt fariter decem millia, fetun-
iurabutroi^quadragena, illi poflulant, ut^vicenaconferant. Ubi contra
fures videtur pronunciandum. Nam ex legibus Romanis adio furti'
jfiveduplifivequadruplicancum ad po^n^ perfecutionem percuiebat.
^.ult.lnfiit.deohlig. qua ex del. nafi. \.y. . f. 1.8- iy.d^ jur^sdictioneA.^S,
frtm. D. arborumfurtim cdfkrum. 1. 54. D. deinjurijs. Add. 1. Ii. . 2- 4-1^.

adb. dîml. 1. fi. . 2. ihid. 1. If . %. D. quod vi aut dara. 1. 21. . ^.
.
de fw^ D .
tis. Hotaman.iliuflf^quaff.^î.
.O^cerumucaliquisanobisl^dacur, auc damnoafficiaturj
(S.
fieri malo deilinacoqi confilio, vel per folam culpam

potefb vel dolo
cicrapropoftcum quidem, noncamenabsqjnegligencia, eaq; vel levi-
ore,Jvel magis fupina ; vel deniq; per cafum forcuicum, fic uc ifta Mo
re<n:e nobis impucari nequcac. Sed &
apud nofiullos populos impir-
cari folenc, non iiia cancum damna, quje cooperancibus nobisperalios
daca func; fed &qu^ citra poficivum noflrum inflnxum afervisauc
pecoribus, beftiiscf; noflris profeda
funt. Vid. ^xodi XXI. ZS.fiqq. 55.
fiqq,Quin ad refiicucionem ceneacur, qui dolo malo damnum

dedif,^
dubium efle non pocefl:,&quidem ue exadifTime omnia damnumid

-eonfecuia compucencur. Sed & ad reparationem cenencur, qui cicra
propoficum pcr negiigenciam;, quam facile erac evicare, damnum in-
Eulerunc cum ha:c quoq; non minima focialitacis pars fic, ica circum-
;
fpe^teagerey uc noflra converfacioaiiis non fiacformidolofa, auc into-

lerabilisj & f^pepecuiiariexobligacionc quis adaccuracam diligen-
tiam adhibendam adflringatur. vid. 1. ^. . 7. 1. 14. D. de offic.frAftdis.
1. 27. S. 9. infin. . 27. 1. Z9. . 2. 5. 4. ad L. Aquiliam. Imo
%^. 34. 5f . 1.
&ievin.lma culpa ad reparacionis neceflicacem fuflicere potefl, fi mo-

do negotii indoles exaÂiffimam diligentiam non ultro veluc adfpef-
necur; auc fi non ejus magis, qui damnum accipic, quam qui dac, culpa
verfecur; aucnifi magnapercurbaciojvelnegociicircumflancia acca-
racam: circumfpedlionem non admiecat ; puta fi quis in fervorepugn^
dum arma quacit, proxirae fibi adflantem laedac. Sic apud Manum <.
# /^ V.H.!
'
CAPOT 1 X^^P
7,RI.5.c. 44.adoIercenti, quiinrociumenremimpidic, dum lacro-

fiemferireconatur, itaPythiarefpondit: EKrstvct^ ivv sTui^v-, d^v>^Mv, y
f sfAiciysv Atfiei,7rsA&tg '^x^tS^^'^^^?^'^^^:>î'^^-fJ^*i^<^' T>cfendensjocium
^êrfomucrQnemcaJli purior es manibm nunc, qmmprim ejfe filebas Add.
: .
^piêtm enchir.c.i^.ii Simplicim ad d.\,tircafinem.nt(Z nonl 44. 1. f2.

, 4. D. adL. Aquil. &
/;?/^ rfretes thi. Ex cafu tamen forcuito ad repa
rationem nemincm teneri manifeflum eft, ubi fcilicet nulla alicujus
culpa admixtaeil'. Nam ubi ImenihiladmifTumeft, quod impucari
inihi queat,nulla_ratio efl, quareegomagis,quiinvitus damnum feci,
fatalemaium luere debeam, quam alter, qui accepic. Add. l.f. .2.
l. 7. . 5. adU Aquil Quod fi tamen pauper a locuplete per cafum for-
fiiitum fitlxfus, liberalicati ipfius congruens erit, miferum aliquo be-
îeficiofolari. Superadionibus aucem noxalibus, & de pauperic Gro-
fim quidem d, l.. zi. cenfet eas ex jurecivili pofitivoq; efle ; cum do-
,
|minuSjquiinculpanon efl:,natura adnihilteneatur. Alii tamen i/las

ladiones naturaiicEquicarimaximecongrucre judicant,licecira prKcife
|a jurenaturahnon diditcntur, Plate de LL.l. XI. Si fervm velferva
five imferUia^five immodefato aliquo ufu id fecerit > nce
\4lien<)irei ofjecerit,
qui dammmpaffm ejfy caufimprdbuerit, domtnm ejm autfatisfaciaty autfer-

I
\vumfervamjîlliiqm d.amn^mfajfm e/}, tradat.Sicuti antiquifllmum in&

jcamremexemplu cxtatapud^^'Ar/^./f//r^/.Vicforem de orig.gentis Roman^^
jdeEvandro,quifuraccmferv5 Cacum Recarano Herculinox^ dedi-
dit.cujus ille boves furatus fuerac. Quare aiitem dominus animalis po-
i
tiqs daminum ferre debeat, quam is, qui ab animali, contra naturam ge-
i
jnerisfponce commoto, & cicra domini cuipam, Isefusfuit, racio h^c

videcur,; quoddominiarerumnon prsjudicenc huiclegi de repara-
tionedamni. Adeoq; cum ancea, rebus adhuc in prim^va commu-
1
nione confbicutis, mihifacukasfuerit, ubi abaliquo animali Ixfus fu-
jifremj quacunq', ratione abillo damni mei reparationem quscrendi;
j
eafaculcas perdivifa rerumdominia mihi prseclufa non incelligicur.
;
F.ccumdom.inusexilloanimah lucrum capiac, egovero damnum cx
codemfenferira, reparacioaucem damnilonge fic favorabilior, quam
j
lucri adquifitio ; adparec rede a domino animalis poflulari , uc dam-
j
num ab eo dacum ipfe reparec, auc fi canci non iit ipfi animal, illud
I
Kk 2 ^ noxar
2^^ LIBRI IIL
noxas dedat Idq; multo magis procedit in {crvo, qui utiq; natur
ali-
ter e/l obnoxius reparationi damni abs fe dati. Sed cum ipfe nulla ha-
beat bona, undercparatio fieri queat, ejusq, corpus domini fit, a^quum
fanee/^,ut,d6minusautdamnum reiirciat, auti0umdedac. Prafcr-
cim cura citra hoc fervo daretur licentia omnes pro Jibidine Isedendi,
iineq;abip{bi quinihil, &nereiprumquidemhabet, neq; adomino
reparatio damni obtineripoflec. Nam Ci vel m.axime verberibus ipfu
autcarcercpledereobl^fionemdbminus velit, lcelb inde hautquid>
quam facisfieri potefl.. Vid^ Interprr. juris Romani 2idint.
fi qmdrufet.
fauferkm. SladL. AqmlUm. oC Conliant, V BmpercMr Baba Kama,. Huc
ctiam pertinct c. t. t).dcdamm infecte,
Ca^cerum ^z reparationibus
damni in univcrfum obfervandum fi per maleficium datum fir
efti
damnum, ejus reparationem poenam non tolier^. vid. 1. 43. D. deftmis..
TXi\ ultro eandemobtulilTereatumnonparumminuar, tanquam cer-
tumpoenitentia?fignum; LucA.Wy,.^. Notatu quoqidignusefllocirs
^^Vi(^ MichaelemGlycam Amaljom.W.
de Michaele Paphlagone. C^-
terumMichaellmêraterdeimHmm Romanumper omnem vitam deplorare
non definebatâcDeumbonis operibm^
mônaflerijs condendis, benignitatem^
egentes flacabat.. ^ vero-profmjjent illi, fiquidcm abjecijjct imfermm^ cu-
jmgratia molitp.s eafacinorafuerat : ^ adultera repudtata, frivatuspc--
catumfuumdeplorajjet^, Nunc ilie nihilhorumagensyftd Zo confuetudiyH
utensfimperiummordicusretinens , depuhlicts honis iufêciem bcneficia quA-
dampr^ftdnsj eo^ pacfo ueniam fe confecuturumfherans ; numen divinuy^
Cr mentis expers cf" injufikm ejjeputabaf\ quodalienis opibtis redimi pceniten^
tiampateretur: Verum iftis illu/lrandis exemplaj qu^ a Grotto 1. d. af-
fcruntur, fubjiciemus;.
, y. Homicidainju/lustenetur folvere impenfas, /1 quae fa^lx-
funtinmedicos; &iis, quos occifus alerc ex officio, oWigacionis perj
feto vim habente, folebat,putaparentibus, uxorijliberis^f^nonfiquos
ex mifericordia alebat, egenis,J cantum dare, quantum valebat illa
fpes alimentorum, habitaratione non tantum facultatum occifi fed! ,
& ^tatis tam huju^, quam alumnorum. Modiim eomputandi ali-

mentadocet 1. (^8. D: ad L.Faicidtami Sedquod ZtegkrusadGrotfjd.L
arbitracur^ etiamlucri aliquam habendamrationem, quodbccifusfa-
cere-
CAPUT l tSt
ere poteraf, ii ; quod utiq; iflorum hereditatem fe-

diutius Vixiflk
iflec opimiorem idvix admittendum
.
videtur. Cum tale lucrum,
dhucincertum, nonduminterbonano/lra ccnferi queat,acfuturum
smpus ^queaddamna quam ad lucrapatear, ncc quantum de ifto
acrofueratconfumturus occifus hquido conftare queat, Eft auter
lomicidainjuflus, quiocciditeum, cui ne abiilooccidereturjuseratj
uiq; adeo dum occiditur injuria fiebat, Quod jus eo ipfb, dum foci--
le animal hominem naturaefle, aq; mutua laefione jubetabftinere,
juiqj hominicompetere inteUigitur. Cuitamen juri, quantum in fe,
omo renunciare poce/l,faltem neacertis ipfum perfonis Ijedi nefas
it; idq; tacite, aut expreffe; Tacite quidem remittic jus illudj qui
iterum fme jufla caufa per vim invadir. Hanc enim cum quovis
lodo abs fefe repellendi alter jus habeac, neminem pra^ter feipfum^
oteft accufare, qui dum fua vis injufta repelHturj noxam accepic.
xprefTeautemeidem jurirenunciac, qui cumaltero inbeUumexcon-
ddo defcendic:, BeUi enimlexeft, urcuiq', licear, quantum potefl, ad
oflem opprimendum conniti; Qjio fpe^lat ihud Plutarchrm apofhtK
'
.4C9n. DHofueripugnahanf. horunt alter alterl falce vulnm letale intulito

Hm autemfuerl famiUares^ quifacls comfonendkgratia intervenerant^ fro-
Mterentjfe ultoresfore, d^ fercujjoreminterfeciuros ; (jtvâjuaog (7^) arj^V
Mite shficrcy idem enim ipfe facturm eram^

inquit. feretenimhoc injujie.
jftrenuus fuiffemy 0'antevertifjem:Add. I.4. Kf. \.y.%^. I.f2..l. D.,

)^t. Aquil. Et quanquam in ifto bcUo fortafle contra caricatem fit pcc-
4tum; ilhustamen foHusviolatioad obHgationem penfationisnon'
iifficic. . Cjsterum Uberi hominis vita ftimarionem non habec; & fi
Ipbcrcc, non efl, cui iila Nam ad propinquos ejus Vita
exfolvi polTit,.
npercinet, fed interefl cantum ipforum, utiflevivac; adeoq; eo
odincereffepr^flito, eeftimationemvitx poftularehi ncqueunc. Se-
sfe res habec in fervo ; qui cum cotus fic dbmini, ac ad alia- modum
mrerumincommercium veniac, preciumutiq; habet,ipfoq; occifo
qui fuo jure id pofcerc queac; Quod fi durum nimis videatur, &
|>humanitatealienum, fervumadpecorismodum ^flimari ; dicerc:
li:ebit,noa ipfius perfoneBjfed qu^ ab ipfoproficifcipoflunc, opera
I Kk |; rumi
L
g<f2 LIBRI Iff
rum pretium poni. Oxttmm pari modo ad reparatioiiem damni ec-

nentur, qui per lafciviam, quse dolo malo sequalis eflj akerum occi-
dunc. vid. 1. 4.. f. D. ^d L, Cornel. de ficar. &
ibi Godofredm, 1. lo. V).ad
L.AqmL Itemquiperculpam, & incircutiirpe<Se ca^dempatranc; cu-

jusexempla poniincur in Inflitut. de L. AqmL . ^fiqq, fi miles in alio loco,
quam qui ad exercendum deftinatus eft, dum fefe exercec, aliquem
paganus feceric in loco, ubi exerceri miiicesmoris
trajecerit; auc fiid
cll. Nam
a milice ibi quis non deftinaco confilio craje(flus fueric,
fi
miiesimmuniseric, quia iftius culpa eft, qui eo fe cohculic; hic in &

officio fuo verfacus efV. Add. 1. ^. . 4. D. ad L. AquiL Icem fi putacor
cx arbore dejed:o ramo fervum cranfeuncem occideric, prope viam
publicamaucvicinalem, neq; proclamavic. Si proclamavic, necillc
curavic praecavere, excra culpam efl pucacor. Uci & fi idem feorfim
aviaforte, velinmediofundoc^debac, licet non proclamavic; quia

ineoloconulliexcraneo "jus fuerac verfandi. \.i\.V).adL,AquiL Icem
\ medicus segrumdeflicueric, auc per impericiam noxia medicamenca
adhibueric. v'\^.?limm\.'%^.z.\. Icemfimulioperimpericiam aucim-

becillicacem recinere non pocueric mulos, ( fcil. fl ulcro ad ejusmodi
munusfefeadplicuerit, non ficoadus fueric, &
de impericia auc imbe-
cillicace proceflacus fueric,') quo minus akerum opprimerenc. Add.
1.
f . 3. i. 7. . 2. f <S.^\. 8. 1. 9.fnn. . 3. 1. n. fnnc. 1. 51. 1. f 2. . %. D. ad
.
.
4qmLQon^.c.$.^.feqq.X.dehomicid. Sic &

iflosj, quibus lex divinaiV//-
mer. ^f. ^Beuteron. ip. afyla indulgebac, adejusmodi reparacionem
obligatos probabile e/I: ; cum is, cujus manubrio ferrum elapfum eft,a
culpa non penitus fitimmunis, cum illud mclius munire debuifiet-/
Quomodotamencumregulari ftatuciviii congruac, ut ejusmodi ho-
micidam involuncarium vindex fangvinis, excra afyli terminos de-
prehenfum;, impune occidere pocueric, nondum facis difpicimus/n:
implacabiliejuspopuli genioaliquid indukum fuifle dicamus. Conf
Tacit.Germ.c.%1. Homer.Odyff^.o.v.X/Z.
. 8. Qui mucilavic, fimiiicer cenebicur ad impenfas in vulnu;
curandum falas, &ad ^flimacionem ejus, quod jam, q ui mucilacus efl>
minus lucrari poceft. conf. l^.prim: D adL. AjuiLl. y. D. de hisqmdejn
I.
felejfud. Nocacu digqaefuncheic Lbrasorum Jtgcs, qu^ referuncuii

kCon
CAPUT l 2(5-1
liênpMmo WBmfereurm Babakam^ c. 8. . I Qm proximum l^diCj

i eoquinq;
nominibuscenctur ; nomine damnii doloriSf curatloniSy ces
hionis^ & ignommi<&. Dammm hoc modo seftimanr. Si v. g. illius
c:ulum exeoecavic, manum amputaviC:, pedem fregiCjCum confide-

inc, acijfervus efTec in foro vendendus, acq; ^flimanc, quaoci ancea
lêbat, quanci jam valec. Nam fi heic diverficas condicionis.
& &
iicus perfonarum accenderetur, nullam fore pucabantcercam îii-
ijandi racionem \ cum in fmguHs vic^ generibus, & perfonarum fla-
tidiverfifllmofemper quidpiamproferrepofTet Isefus^cujus nomine
(^mnum velvicium corporisadmodum extendeBcc,. ejusq; compen-
itionem augeri poftularec. Icaq'; omnes laefos pro fervis hac in parce
(inferivolebant, quorumpreciumignorari non pocerac. Adeoq^ (1

ifrcea V. g. f o. fidis seflimacus, poflea 30. tantum vendi poiler, Isedens
:i).ficIos, Izefus deprcciacus fucrat, rependebat.
quanci Circa. dolorem
iitradebancv.g. fiqms hominemaduilericveru, auEclavo,etiamiti
ngue, ubinon fit vibex; tum expendebant, quantum homo iflius
(bndlcionis reporcare veilec, uc tanto dolore afBceretur. Nam fane
]pmincm divitem & delicatulum invenias, qmgrandipccun.ia,ucvei
odicumdolorem fuftinear,^ adduci non poflit: viciflim robuftum
endampauperem,laboribusq';adfuetum deprehendas, vel prode-
rio magnum dolorem non detredare. Eoin dolore ^flimando ita
ocedebanc. Ponebant v. g. regem conftituifle, utiflius condicionis
pmini manus amputareturrexpendebantq;,,quancum ifle dacurus
lec, ucmanusfibipocius leni ahquo medicamento tolleretur, quam
iolenco ihi gladi F.c tantum lidens la^fa doloris nomine debebac
j.
)lverc. Con 1. ^.princ. & . i. D. demjurijs^ ubi cum in ter verberatis-

^mScpulfationem^ hoc cumdolore
difcriminisflatuatur,uti/^r^(fr^r(?^//if
etiam dolorem seftimari pofle confequi vide-
'.dere.fuijatefine dolore-y
if. C\VQd.CHratio?iem hocj3b(erval>ant; fi euratione femel fala pu-
[ularfuccrefcerent, fiquidemexinflidia plaga id fierec, percuriens te-
ebatur etiam harum curandarum mercedera exfolvere; fi nonex
iflida plaga, liber erac.
Si fubinde plaga fanaretur,& recrudefceretj,
tead curacionem ejustenebatur; fi in folidum femel fanatus foreti
on amplius ad curationem tenebacur, Pici quoq; poflcCj Isedentem
^
^ner
^S^
LIBR.I m,
;eneri, fi^pcr fevulnus recruduerit; non autem ficulpa aucpet M,
impenciaminedentis. In flacuenda ^ftimarione ceffatwnis ab opere,
quamoccafione vulneris aker habuir, con{idera.bancJ^fumcanquam
fi cucumeres cuftodiret. Id quod doclores Ebrôrum ica iacius dedu-
cunt; fcilicec ipfum pro vicio corporis, nec non pro exanclaco dolorc
seflimationem a la^dentc accepifTe. Itaq^ quid v. g. pede vel manu
inutilacus , fi manum vel pedem recinuifief, lucrarecur , fpelandum
nonefleconcendunt,- fedquiajam pro manu &pedefacisfa(ûmerc,
quiddamnidurancemorbopaciatur, operis refpe<3:u,quodlicecmu-
ilatus, tamen fanus faceret, expendivoiunt. Idcirco muciiacum il-
iudpreciumiingulismorbi diebusexpecere pofle cenfenr, quod e fer.
aco cucumerario quocidie reporcarec. Sed quia perindenon eil:, ma-
fiu an y^zii^ quis fic privacus vulneracus ad cempus decumbaC;, & poil
;
fanicacemfmevitio recuperec, anmembrum tiliquodamiccati iflde

Cubcilius a Maimonide modus a^flimandi ceflacionem per cercos cafus
proponicur. Si membrum ejus mucilacum non fic, fed egrorer,& ir
lelo decumbaC;, aurira rumear manus, uc taiidem convalefcat, akei
ipfi ceflationemuniuscujusq; diei reddet pro rationeopificis^qui ab|C
pereceflatj aquoilleabftinet. Sin Ijedens eum membro mutilaVfr
ffit, autmanum amputaverit, redditomanusvalore, feudamnoprS'
ftito, quoad ceflationem eum ut cucumerum cuftodem confiderant
atqi expcndunc, quanta fit hujusmodi cufliodis merces quotidiana
quotq;diesjegrotaverit, fupputant^ tantumq; ipfi rependitur. Si
aniiiterfipedemipfiabfcidir, eum, ac fi ad portas civitatis cuftoden
ageret, confiderant. Si exca^caverit oculum ipfius; acfiinmoli
ffnoierec, fimilicerq; fimiles aeflimant. In ignomima deniq^ lucnda
omnia pro condicione ejus, qui eaminfert, & qui patitur, sefliman
da. Cum ionge gravius fit ignominiam pati abs viii aliquo homine
quam abiliuftri ; & qu^ contumelia fordido homini ievis eft , hono
' ratum acerrime j^fficiat. Ubi obiter addendum, quod d. ioco fubjun
gicur: quisdeteto decidensiasdatprsetereuntem,&fimuiignom:
fi
putainlutumifto impetu eumprotrudendo,iiiumdamr

niaafficiat,
fi6mineteneri,ignominia; nonitera. HsecexlegibusKbraicis. Spc'
lat quoq-.huQlMt^lD.iich^ ^mejûdmnf vcldeicf. & \,'^,D.JiqttAdrup
Ul
CAPIJT I. %Sf
I
'iWobfervanduin, quod cicatricnm & deformifatis nulla rllimatio

iTc traditur;, homi ncs reilringi debere, Nam
id ad liberos duntaxat i
(l3m luxuriofis Romanorummoribus formofa mancipia magnisefti-

jiarentur,^pen{atio utiq; locum habere poterar^ fi quis alicu jus faciem
prvulneradeformaflet. Imo&rede sejflimatur deformirasillatapei?
^blnus faciei virginis^ innupt^q; foemin^j cui fêpe docis infiar eftori:
^j'acia. Acinuniverfummoleflafane eff: infignis deformitas, nosq;
îisredditingratos, jocisq; ac concemtuipetulantium exponit. Niii
{jjod in bello acceptorum vulnerum cicatrices opinio virturis te-
it vid.exemplnm M.Servilii apud tivium l.^f.c^p.fubfffem.^d,
meca de henejic. \. V. c. 24. \.\i.frmc. D. adL. Aquti Benc tamen circa
|:nfationemmutiIacionisobfervandum; ibi non tam caxiari & a^fli-
ilari ipfum membrumj quod eft res insflimabilis pretio numarioj
II damnajexufumembriimpcditoautfublatoemergentiajemendara
oconditionetemporum, hominum, facultatum. In qua corredi-
^keiliim Verfatur judex,membra membris comparari tum ratione
l||tis, tum ratione dolorum, neceiie eft. Boeclenis adGrot. 1. 2. c.I. . 6.
. 5). Exemplum de adultero, & adultera, qui tenentur non tari-

^mindemnem prîlare maritum ab alenda prole adulterina,fed&le
imisliberisrependere, iiquoddamnum patiuntur ex concurfu ita
llfceptjefobolis ad harreditatem ad eos pertinet, qui indirele,
: &
rconfequenriam adufuo aliis damnura dant. Nam alias diredlc
ulcerium hautquidquam ad daminum pecuniarium fpedat, Circa
hanc vtmZiegierm adGrotijd. I. . if. monet, rc6le__quidem maritum
onerealendi prolem adulterinam immunem debereprjeiliari. Sed
legicimisliberisfitreftituendumdamnum, quod ex concurfuejus-.
m
prohs in hasreditate fentiunt, dubio non carere. Qua?ftionem
imtantum eife de haereditate materna; ad quam liberi adulterini
nirenonpofTmt, nifi jubence lege. Igicur ficubi kx civihs adultc-
losfimulcumlegicimisadmacernam h^redicatem vocat, damnum
; a lege dari, non. ab adulcero. Quibus & hcc addi fortafTe pofTet,
ôadulterosiflisliberisadreparationcm non teneri, quia liberisad
naparentumvivorum juspcrfeaumnoncompetit,ex cujus dunta-
tlaefione necefficas reparacionis oricur. Sicuti injuriam non facit
,,
'
I
Ll parens
2SS LIBRI III.
pareflsliberis,adrecundaVota tranfiens, etfi iftis exinde fpes ha;redi:

tatis infigniter minuatur. Enimvero in ifthoc exemplo adparec ab-
ftrahi, tuma difpofitione legum civihum circa fuccefllonem hhero-
rum adulterinorum in bona parentum, tum a legibus poenahbus in
aduiteros convi^los ftatutis atq; ejusmodi reparationem ab adukcris
;
etiam non deprehenfis tum marico tum liberis genuinis deberi rcde
afleritar. Namhberifaicem talejushabebant, ne ahus prajter legiri-
mum matris Cax maritum ipfis cohaeredes conciliaret; (quod jus ex
jfine pafli matrimoniahs ipiis quxficum eft.) Kx eodem quoq^padlo
marito jus erat, ne ab aho fuppofitos puHospro fliis, etiam ex bonis

dotahbus alerct-.
,
. 10. Qui virginem imminuit vi aut fraude, tenetur ei repende-
re, quanti minoris jam ipfi defioracse valec fpes nupciarum. Eft quip.
pc nonmediocris inflar docis flos virginicatis. De quo elegans efllo-
QUSz^xxdiApul^j^î^^ôlogia: Vifgo formofa 3 etfi fit ojjpidopauper^tamen
abunde dotAtdcfl. Adfert quipfe ddmaritum novum animi indokm,pl-
Critudinis gr atUmi foris rudimentum, Ipfk virginitatis commenddtio juri
merito ommbm maritis acceptifuma efl. Igitur aequum eft;, ut, qui iftuni
orem invitjc abfluiit, faltem id ipfi refundat, uc amplitudine doti;
maritum invenire queat. Quanquam commodiflimum fit, utnif

condicionis difparicas, auc ahud quid obftec, iflc ftuprator defloracair
ducat. vid. txodi XXIf. \<S. 17. Deuteron. XXIL iS.ip. Sed qu^ uitrc
ihmeram libidinem confenfit, habet quod fibi imputet. Etfi regula
riter major iieic culpa maris, quam puells prsefumatur. Quod fi qui
virginem padlione matrimonij ad concubitum pellexerit, ducereean
uciq; cenebitur. Necf; eft, quod quis objiciat, pada circa irm; turpcn
invalidaefle. Cum enim legenaturaliinterpai:um macrimonij,ejusq
exfecucionem nuUum requiratur incervallum; (vid. Tobi^ VII. 10. 18
fedtantum moribus ac legibus civilibus igicur iflo quidem juretur
;
pis condicionon videcur ; eris mihi uxor, fi flatim tanquam uxor coi
pustuummihiprsebueris. Sed&fi quid turpitudinis inejusmodiprc'
peratis nuptiis infit, ob favorem matrimonij ad invalidieatem pa6
ncn valere judicatur.
. IL Fur ^ raptor teacnsur rcm fubcravlam reddere c mn fuo ir
cremen(
;
CAPUT I. zs:^
emeflfo nattirdi, &ciim requentedamno,& cefTantelncro; ctiamfi
nam infuper furti ant rapin^ nomine cogancur fuflinere. Nara
repararionem damni quseric poena autcm ad ufum rcip. exigicur;
fus ;
amfane judex haucquidquamlseroimputarepotcrl-,ut ideo ipfe re

a carere cogacur. Unde in quibusdam locis abfurde judiccs remfur-
f dvam fibi recinent;lfum, ut fefe furis fupplicio folecurj jubent. vid.
^rtf// F. Ord. mm. art. 2lg. Add. 1. 3. . 12. D. de fectdw. I. <^6. .I. D. defur^
i<. 1. y.vrmc. D. de.mcendw^ ndna. Sicuti & illud juri naturali non con-
ruic,ut fumtusinfuppliciiTi furisfaciendos l^fustolerctjcum ad pw-
licum magiftratus ofiicium fpedlet, fcelcra poenis reprimere. Ad
(Liod fi requirantur fumcus, qui ex facukatibus rei repeti nequeunc,
! non a la^fo cum pra^fercim ex aliis muldis
publico debent expcndi^ ;
tfnolumentum in fifcum redundet. Sicut v. g. fi bellum fufcipiatur a

ip. quod civcs quidam abaliqno injuria fmt affedi,-non illifoli, ad
<uosvindicandosbellumgeritur,bellifumtustenenturconferre. Ali-
ildautem efl, fi la?fo a judice optio fuerit data, num malit res fuas reci-
jere, an furem fufpendi. Si enim pofterius elegit, nihil amplius qnod
letat, habet. Ftfi talem optionem judex non re6le la:fo permittat
Ljmfupplicianoxiorum non Hbidini privatorum, fed bono publico

|ebeantur.
:. Quod fi autemresfurtivarperierit, GrQtim^.V pntatsefti-
-jiationem non fummam;, nec infimam, ô,^ mediam pr^fl:andam.
'
luod non fine caufa difplicet Ztegkro ad h. 1. Cur enim ullo favorc
eicfuremprofequamur? Ec cum rc6le fummum pretium exigerc
ueam, quandoingrariamaltcriusremvendo, alias mihi non vena-
im; quare.furi, quiinvito rem abflulir, aliquid remitteredebeam?
tdd. I. p. D. deinlitemjurandoX. z.prmc. D. adL. AquU. verb. (juantiidin
7 mno fkri?m fmt 1. g. %.i. I. ult. D. decondiB.furtiva. Atq; hoc cafu
.
:iam reflitutio debetur a fure, aut ejus hseredibus, (non tamen nltra
ireshseredicacis,) etiamfifurcorporepoenas lucrit. Hancqnaquam
nim iniquum, aut crudehtati proximum efl, uc reus ultra poenam
nortis,auccorporis afHidivam, damnum quoq"; & id quod intcrefl
jefarcir^ teneacur. Er imperite huc allegatur illudtritum ; mors omnid
nvit. ex Novella %%. C.20. Fra^ftationes perfonales folvit mors, non
lebita, quje bonisveluc inhxrent, eaq;ad qnosvis poflcflbres comi-
ll
Ll 2 tantur
n
2S$ LIBRI IIL
canear. Q]iaIeefl:|hocdebituiiidammreparandi. De reliquis laifio-

nibus-faciliscft fuiDrumcio; &denonQullisinfra peculiariter ruo loco
agetur. Ac de damno per animalia illato, feu pauperie kcc JCti Ro-
CAPUT 11.
UT OMNES
bus naturaiiter habeantur.
h HomQ m naturdker dûalf^ ah homne ômodo per eam res inter plures di.
habendfUt Videnda.
z^ ^disJtfnatHralls a^ftalkas-, 6. In eandem peccattirperfHperbiam:
$* Rationespro eadem popnlares 7. & contnffjeUam alijs tlUtam,
^. Conftderatto is,-îiditaiMreddit homines 8.j4nfervi natnradentur?
Gmmodos, p.Unde inAquaUtas inter homnesprevefiiat,
Rxter illum amorem, quo homo fuam vitam, corpusq; ac rc$

profequitur, &: per quem non
poteft non omnia, ad eorun-
demdeilru(îonemtendentia,repellere aucrefugere; depre-
hendicur quoqi ipfius animo infica tenerrima qusedam fui cefti-
matio cui fi quis aliquid detrailum eat, non niinus fere, imo facpe
.
magis folet is commoveri, quam ficorpori ac rcbus noxa inferatur.

Qua^ seftimatio licec ex variiscauiisintendatur; primum tamen ejiis
fundamencumvideturipfa-humananatura. Jnipfo quippe hominis
vocabulojudicaturincflealiquadignacio; &ultimum fimulatq';ef!i-
cacifllmum argumentum^ quo aliorum infolensinfukatio resGndicur,
iflhochabetur; utiq; non canis aut beflia;, fed xque homo fum atqjtu.
Humana porro nacura, cum omnibus hominibus ^que compecac,
iieqjfocialemcuminiohominexdtamdegerequis po(Iic,abs quo non
falccmuchomosedimatur; indeconfequicur,jurc nacurali pra^ceptum
efle, Lli qtiU âlte'i*nm.hommemdjlimet ^t ^traSiet3 ttnnqtiammturalitcr
aquakm^ feu ut tzque homlnem.
fibi
. 2. Iflh^c acqualitas interhominesuE mehus intelligatur,ob'
fervandum efl:, quod Hohbefm ds clve c. I. .5. eandem reffcringac ad

paricacemvirium, acczeterarum facu-cacum humanarum, quibus ho*
mines in ^cace adulca finc inftrudi ; & exinde oftendere velic, cau fam
hiberc
CAPUT n. 2S^
labere Iiomines, quare naturaliter fe invicem fnetuant Ule enim
iiullummihimetum incutere valet, cujus vircs adme l^dendum noii
bertingunt. Atquiinterhominesctiam qui viribus paululum eft in
feriordtero^dolotamenfaltem, autadjuvantedcxteritate ac teH ha-
!)ilitate, etiam robuftiffimum neci dare potcft. Cum autem maxi-
inum maiorum naturalium, qu^ ab iiomine proficifci poirunt, Hc
norsjquamquilibet adulcus alteri inferre poteft vero
,
&
qui aequa-
ia fibi invicem infcrre poflunt, fintaequales, qui autem' maxima pos-
*unt, ncmpe occidere, aequalia pollint; inde confequitur, homines

jiaf ura ii^vicem ^quales efle. Verum in eo quod Ifê fubjungit ; indqua-
itatemi qmnmceftialegecivUieJp mtroductami dormitifle mihi vide-

ur. Nam antea loputus fuerat denaturaU asqualitate virium huma-
iiarum cui male opponicur illa in;squahcas, qu^ per legem civilem
;
cft introdu5ta, quippe qu^non vircs hominum, tzdi flatum eorun-
dem atq; conditionem af^cit. Lex quippe civiHs non facit, uc unus
dtero ricrobuftior , {^d ut unus alterum dignatione antecedat. Enim^
p-ero quanquam ifthsec virium sequaHtas huc quoq; poiHrfacere^ us
pehomo iiomini temere infulcet; quippe curpi anceps fit cum pari col^
lidi, ac flulcum sequali fua cladealteri malurri velle conciliare : tamen
efl fpecies asqualitatis, dequa hoc loco agitur,
jilia quam fartam te-
ftam fervari generis humani quam maxime interefl. Equidem uti in
aliisjita heic quoq,- veluc folertiam fuam oftentavit natura, dum mor-
jialibus non cademmenfura bona fua, corpus autanimumfpedantias,
fuit admetica. Sed uc incer iftam varietatem jufta fibi harmonia con-
jlccîfth^c^dequa agin3us,a?qualitas efficic. Scilicetquemadmoduns*
nrebufp.beneconflitucis aliuscivisalium dignicate, aut opibus exce-
lit, libertasautemomnibusinaequo pofitaeft: ita quantiscunq; quis-
mimi corporisve docibus alios excellat , non minus tamen juris'

laturalis officia adverfusalios ei funt exercenda, ac ipfe ab aliis eadeni'
sxpedat; necideopluslicentiajeidemconceditur alios injuriis aflfici-
mdi. Sicuti5cneminemparcainipfumnatura,auttenuisfortunapec
!ead idcondemnat>^ deterioris condicionis circa fruitionem com-
nunis-juris fit,quam alij. Sed quajunnsab altcro poflulareaut expc-
^^
Siarepoccfli, eademalijquoqj;, cêteris paribus, ab codempoilunt; &
Xfo LIBRint
quodjiirisquis m alium ftatuit:, eoiprum uti ivaximecoflTetlit,
Scu
Vh^drus I. \.fAb. iy. loquicur : Sua q/î^g^ exemfld dehst quo ammopati,
I3ti
Seneca epjl. ô.primapars AqmtatU eji dqualita^, Euripides Phoenifsts v.

fjg,
K&ivo Kd/îoViTiKvsVyiavTfjm, 1i(jLa,v , ^ CîA^fcsVi (piAotii IloAei^^sTnAsai , ^vu-
|atf;)/^f TE^fiCtittcj^ê/f^v^w* I/iMd multo melm e/i, oJiU, Mquaiit^tem tdcret
qudifemper amicos amicis^ Urhes ufhihus, (jr Inde pro
focios ficifs coiligat.
bari fane nequir illud Ciceronts offic. 3. Lexipfa ndtura^ qu uttiitatem ho*
minU c-onfervat^contin^t, decermtprofecFOy ut ahh&mtne inertiatînutili
ad fafientem^ henum^fortemtj^^vtrHm transferantur rcs advivendumneces-
faria: qui ft occiderit, muttum de comrmnt utiittate detraxerit. AcqjiA:-
hanc poflumus vocare^^^^/;^4;V?^J;i'm ; quxcxinde oritur,quodobli-
gacio ad colendam vitam focialem omnes homines xquahccr ftringat,
quippe cum eadem huraanam naturamjUC talem, comitetur. Quo
loco & hoc obfervandum, ahas quidem incerobhgationes afuperio-
reirijuniflas, &eas,qu^ ex mucuaconvencione oriuntur, id videri di-
fcriminis, quod ha^ quidem flacim aUquem non ampUus flringanc,
quando altcr prius ab iisdem difcenric ilise autem adhuc tenere pos-
\
iint adquid pras^ftandum Ucetakerin officio mutuo refpondere de-

,
fierit; idq;quia perautorem obligationis penfari potelT:, quod ifte

minusjufto habct. Hadenus tamen obUgatio ad exercenda advcr-
fus alcerum officia juris nacurahs, utut a fupremo Numine injunda,
convenic cum obhgatione ex quavis conventione orta ^ quod ubi unus
abcadircedac, idem ab alcero illa officia poflulare amphus nequeac,
&pr2ecereahicjus accipiatiftum, per vim ad fatisfaHonem adigen-
di. Ftfi iflhanchcentiam, flatui naturahadha^rentem, in civitatibus
temperari, iflius focietacis indoles exegerit_^.
. 5. Sunt & ahxrationes, ad popuhim
valde plaufibiles, qua;
ad ^quahtatem iftam medicandam, atq'; iUuflrandam non parum fa-
ciunt. Quasinternon poftremaefb, quodadeandem ftirpem quid- '
quideft mortaiium originem fuam referar. Unde Boetim de confolat.

fhiiofl. 5. infolentiam nobihum caftigat îdgenm crj>ro4vosJlrepitis?
:
StfrimordtavefiTa., AutoremJ^DeumJpecia-sNufhis degener extat,7^vitfjs t
pejora fovens Proprium dcferat oHum. Item, quod ex eadem materia i
corpufcula noflra CQiulent, fragiha&perinfinitos cafusdeilrui apca.

Sic
CAPUT II. .
iri
Sic &eodem modo omncs propagamur,, eodem m.odo intra materni

lacebras uceri coaiefcimus; nec alia porca nobilis in dias luminis auras
prodic, quam plebejus aliquis. vid. Sap/e^t.VU.f, Eodem modo
kdolefcimus, nucrimurq; ineandemfacdicacemapud omnes ciborum
;
recrimencaconvercuncur. Deniq; ad candem mecam omnes cendi-

mus. Morsdqucfedepulfatpauperum tabertJtts^regumi^tur^res. (S-ctvdTii^
^vjsg Q(pHXdfis$a, morti ornnes dehita turhajumm-y inquic Incercus Poeca
InAntholog.) ac in eandemcabcm aucpulverem omnium corpora re-
iblvuncur.
:
Claudianui \. %.in Ruffinum. Hucpofi emevitam mortdia Je*
uiavitamiyeveniunty uhi nulla manent difcriminafatiyNuHm honorjvano^
'.xutum nomine regem Pfo-turbatplebeius egens: VhocjLides. Tmvm; \m vUvsg^
OmnefvitafuncftaifUtiles.^ hucianuidiaLNirei^Therfita: 'taolifîa. j^ c*-
ih, H^ ofioioi .Tm.vng. Apudinferos acfMal^ttas efl, fares^fmt omnes. Add,
%irAcy^.$>.fcq(f' Identidemquoqiafapiencibus inculcatur, quod va-
iis cafibusj fortuna^qi ludibrio omnes fimus obnoxii ; vel potius, quod
leminiDeus de fbabili &
inconculFa felicirate, <k confervatione prae-
!entis ftacus caveric, fed pro occulco confilio providencix fuse diverfos
3er diverfa cafuum genera rapcec. Valet.y imo ôYtiimafurmnismU' &

'Hre, ^
mfignem attenuat Ueus ^ cbfcurafromens. Horat. ad.L^^. ,ûtd
p^Ls^vitet nunquam homini fat cautum eji inhora^. id, U..l^. Fortuna tato
mva negotioy^ ludnm infolentem luderefertinax Transmutat incertos ho-
rtores., Nunc mthi., mmc alijs henigna. id. III. 25). Kuc quoq; facic illu-
llris locus apud i'^'^*^^?^ jhyefit : Ille qui do-nat diadcmafrmtt^ êm ge-
mnixa tremueregemesi dnxiusfseftrum tenetj (^ moventes QmWa divi^
Mtj metuit^ cafui Mcbties rerum\ duhium^ temfus, Vos yquibus reBor
'narisat^terra, fmdedit vnagnnm neeis at^j^ vitjiy Poniteinflatos tumi-
Hos^ vuitus : qutcquid a vohts mimr extimefaty Major hoc vohis dminui
inatur. Omnefkh regnogrdnjiore remum ejl. ^&uem dies vidit vêniem
(perbur/h Hunc dtes viditfugiensjacentem. Nemo confidatmmium fecun-
Û : Nemodefieret meliora iapfis. Mtfcet hac iliis y frohibet^ Ciotho Stare
wtunam. rotat omnefatum. Nemotam dfvos habutt Javentesj Craflt^
um utfejjetfibi folliceri.
Res Deus nofiras ceien citatas Turhine verfat.
LxreligionequoqiChriflianaplurima, qu^ huc faciunc, afFerri pos-
unt j veluc, qviodamici Dei noa nobilicatejpoccncia auc opibus, 'i^&
piecaîs
tp^ LIBKIIE
pietatis fincefitate 5eilinientur,ac in extremo judicio, pr^miisq,-ac
pocnis poilumisnulla fic ratio habenda eoruroj quibus in vitahumana
mortalcs pras aliis fefe efFerunt..
^4. Ex polita ifthac ^qualitate aliqua profluunt: pr^cepta',
quorum obfervatio maximam vim obtinet adpacematq; amicitiara
inter mortales confe rvandam. ^ Ac illud initio manifeftum eft, eum,
qui aliorum operaad fuum commodum uti vult, viciffim quoq'jin
eorundcm fefe ufusdifpenfare debere. Nam is utiq; alios fibi inae-
quales Eeilimat, qui illosquidem,ucipfiinferviant, po/lulac; ipfe con-
cra immunis femper efle cupic. Ec qui ejusmodi animum pr^ fe fert,
non pocefbnon alios vehementer offendere, & ad abrumpendam pa-
cem occafionem pra^bere. Mafcule Caradacus apud TMitnm 4nn, XII.
'Nonyfivos ommhus imferate vultis f Jeqmiur^ t^ômnesfervitutem acclpant,
Ldîantua div. mjiit. 1. 5. c. 22. Nihil ftfienterfit^ quodfiah ommb^Jiat^ m-
utik efl^ acmalum. Sic etiam uti illiad focietatem quam maxime func
idonei, qui facile eadem omnibus permittunt, qu^fibi: icaplanein-
fociabiles funt, quidumaiiis ^t^^ fuperiores exiftimant, omnialicere
fibi foiis volunc, &
ante cxteros honorem fibi arrogant, partemqj prs-
cipuamexrebusin medio pofitiSj ubi nullo pr^ rehquis jure eximio
pollcnc. Qiiemadmodu enim inextruendo cedificio lapis, qui propter
figuram anguloia &afperaplusloci cseteris aufer^^ quamipfe iraplet,
neq; ob materise duritie comprimi vel fecari facile potefl;, nec difi-
cium compaginari finit, tanquam incommodus abjicitur ; ita homines
ttAsovskJc^, qui per ingenij afperitatem,retentis fibi fuperfiuisj, neceffaria
aliisadimunt, neq^ pr^ afleduum contumacia corrigi poflunt, mo-
iefli & inrolerabiles ca^teris exiflunt. Hinc jure naturali pra^ceptum
-inteiligitur j ut ne quis^ cuifectdiarejm non eft qu^fitum^flm fihi quam ffî-
qui^ arroget, fidalios ^qMoJecumiurefi'mfef?mttat. Apud Dimyfium Udic.
1. VII. ita tribunus plebis : a,y^.<p&) ?f^ dvaôS-sjîiTCf) (pvuso^^ îHuio) tS^s '-
Sfjtsv, fAn TrAeiov sx^v viJ>(5v rov ^yitjLOV, (a^t^ ^Mov, ûod adnatutÂ nonfcripAi
necfromulgatas leges attinet^fofiulamm P. C. utflehi nonflu^necmmusjuris
fit quara vohis. Magifiratm fine^ frincifatmj homres^ virtute ac fortu-
fia inter vos fotiorihm debsnfatemur : mterum ak injurijs effe liheruwt &
fi qukmtiilerit^ in eum jure vmdicarii mnihus m sadem ref. verfiantihui'
:
-
I
CAPUT II .
^75
\c xqm ccfKwune dfiCimm. L^ctmtim div. injlit. 1. 5. c. IF. îvuuho-
\ics adticquare, arrogantiiimjJuferhia?M, tumorem fuhtrahtre dehet : ut
\tforentes dr elatifares e/Je (e etiammenduifjmis Jciant . Unde iDfoIen-
lajn vehemencerredolec illud Uvij[. 3.C. f |. Satis Jitjjcrfj^ himtlis ejt^
i/ ACiuojure incivitatevivity necinferendo injMfiam^ necfatiendo. Qiiafl

|ero indignum fic, privilegia nobilitacis iion valere ad dirpenfacio-
lemseqyiiTiiTiceifliiTS l^îSy quodtthmon visfieri, alteri ne Jcceris. Quo
fndamenco nicicur iila laus, quam Plimt^ mpanegyr. Trajano cribuic
humilleJeexnohiS:, ^ hoc magisexcellit, at qêmtnet^ qModumm ex nohis
itat: necmintis homimm fe, quam homimbus pr^&cjje memimt. SciliceC
i e, cum imperium ruiciperec^ promiferac,- calem fe fore imperatorem
c,ga privacos, quales fibi imperacores privacus optaric, In quem fen-
flmGarba ad Pifone apud Tmtum H. \:\6, Utiltjsimt^s idemAnquic., ag'
hvijs^tmtis honarummalarmn^ rerumdekcttis ejl, cogitarey qmdautvolu^

eisfiih dio frinciê, aut nokieris. efift. 47. Hdcpr^ceptt mei
Ec Seneca
Jmfâeft: (iccumtnjeriore viv^s^ quemadmodumtecpnJuperiGremveHes
ivere. Sed & ex diftis adparec incolerabilis infolcncia effaci illius
afud hucanum I.
f.
Nunquam [iccura deorum Se fremit^ ut vejira mortij,
4.ftrJ^falutiTatavaent. '
Procerummotus h^ cuncia Jequuntur, Hu-
?i num faucts vtvitgenu^s.
. f. Fademquoq;2equalicasof!:endit, quomodo quis fefe de-
fiquidem jusincerpluresipfi fic diflribuendumi ^^nem-
tjac gerere,
p tanquam dquales eos traciet^ (^ neutri quidprd altero indulgeat , nifi

qWrjtumpecuiiarejfu ilii qudfttum attrthuerit. Qui enim uni prajal^êro
iiilulgendonacuralem^qualicacemnonobfervac, eum qui pollhabi-
concumelia fimul, & injuria afHcic; dum neq; ei, quod debe-'
tt ell:,
d, cribuic, & dignacionem a nacura dacam decrahic, Livtm 1.3^. c. 4.'

^'dodalfiiceati tthinonlicerey aliquidnaturalis aut pidoris mt mdignati-
6^^ hahet. Huic confequens efl;, uc fi res inter plures diftribuenda
dj^fionem non admiccat, eadem, fi fieri pofHt, cornuniter uti debeanc,
^nâ^qualejushabenc; idq;fiquancicasreipermiccac, quancum quisq;
vlit. Sin res iftud non ferac, ut tunc utancur ea re prsefinito modo,
.&proportionate ad nurrerum utentium. Ahus enim modus exco-
gikri non potefl ^qualicatem obfervandi. Quod ii autem neq'; di-
'
Mm vidi
1 '
zy^ LIBRI ni
vidi res,. necf; comtminieer habed poiTic, ufus ejus fit vel arternus;
(C^mp^lVil.c. (S. Rexmtantoutrmi^faniscertammey &fihidifjicikm^
^prateritis gyâvem ele^wnem fHtunm rati44 yinvicem pîhire eos jufsiti)
vel fine hocquidemrLiscedat, & reliquis^quipollens aliquidprgeftari
nequeac, per ibrcem uni eric illa adjudicanda. Nam in ejusmodi cafi-
bus commodius, quam fors, remsdium inveniri nequit; quippe qu^
opinionem contemtus removec, & cui nonfavet, de dignatione nihil
Ubi fortem duplicem
decrahit. Gonf! Hohhes^de ci-ve c. 3. . if 16. 17. 18.
.
facic, arhitrariam & naturalem. ^Quarum illa

confenfu contenden-fit
cium, qui in evenrum autcafum alicujus rei compromittunr, quein!

per arcem regere, aut prcWidere neq ueu nt fic ut iiia fors refpedu ho-
;
&
minum a mero cafu, force forcuna dependeat. Ad naturalem au- i
tcm fortem ipfe referc pYmam occiifdtionem^ qua res, qua^ neq; dividi,
necf,communiterhaberipoceil, cedic iih, qui primus manum eidem
animo habendi infecerit: ^frimogemturam^ cujus jure exbonis
fibi
paternis, qu2neq;dividi, neq; communiter haberi a pluribus liberis
poiTunt, primogenito cedunt. Quanquam , fi accurate veHmus rem
confiderare, proprie nulia fit fors, niil arbitraria. Nam nulla adpa-
t.^z quare ejusmqdi eventus, quem propriam per induilriara
ratio,
nemo procurare potefl, ahcui jus tribuat adverfus sequales vahturum!
nifi hoc juseidemeventuiexarbitrio, &conventione hominumforet
ailignatum. Undeoccupanci cedit res, quse nuUiuseft; quia cumdi-
ilinwla reru m dominia per hamines introducerentur, tacita convcntic
interveniife inceUigicur .
uc quje res nemini pecuHaricer forenc ailigna'
Cce, neq;eas inmedio femperrehnquigeneris humani incereilec,cede-
rencilii, quiprimuseasdemoccupailec. Sicuti & jus primogenicura
conventioni, aut conilitucioni human^nacales debec. Cur enimali
as fracres reiiqui, iisdem parencibus orci, deteriore eile conditionede
berent obid., quodpr;silarepenes.ipfos nonfuit? IwAc Arifiotekstih
VIII. C. 12. AêAfpcnOTi, "Trh-^vsp' ooDVTzclqriKiKiauig diciykrJ.TJ^cn. Fratres ttÛA
les fufsty Ideo autem ifta quandoq; fortis VO'

mfi^quod^tatedijfcrant,
cabulo vehiunt, quiaperhumanam induilriam dirigi, aut pisvider;
nequeunc; & quiaob iita poilhaberi concumeiia vacac. Verum di
bifcealibilacius,
f.cT.Contr!
CAPUT IL ~
%rf
. S. Cofitra i/lhaiic ^qualicacem peccaCur quocf; perfuperbi^^
qua quis nulla de caufa, aut non fufficiente aliis reCc prseferc, & ve-
aij
k insequales eosdem prae fe defpicic. Qux quantopere abeac a vera

{pncrofitate feu magnicudine animi:, eleganter cradidic C^rthefim de
pfyiombt^s arf. l^2.fiqq. Ubi cum pofuiilet, pr^cipuam partem fapi-
îd efle, nofle quomodo, & qua de caufa qnisq; fe ^ftimare auc defpi-
credebeat, dehinc oftendit: juflam caufam nos a-fiimandi nnicam
i:omaDare ex legicimo ufu liberi arbicrij noflri, & ex imperio, quod
ijno/lram voluncacem exercemus: quippe cum pr^cer folas alio-
ris ex iflo arbicrio pendences nihil fit, unde poffimus cum racionelau-
ciri vcl vicuperari. Indeveram generofitatem, quêfficit,uc homo

i Eeflimet quancum pocefllegicime, in eo conflflere, quod noric,nihil
rvefafuumefTe, prscerhancce iiberam difpofitionemfu^ yolunta-
tj, &quodexfolo ifliusredoautpravoufu laudaridebeac^ auc vitu-
frarij quodq^ fenciac in fe conflans propofitum eadem bene uten-

C , Eos autem, qui hoc de fe norunc &
fentiunc^ facile fibi perfuadere,
lligulos alios homines idem deleipfisfencire; ^quoniam in eo nihil
ct, quodabaliopendeat. EtidcircoeosdenTneminem unquam con-
tlnnere, acad excufandaalioriimpeccataellepronos, quaflmagisex

erore, quam mahcia fmcprofedla. Ac uti nonmuko fe inferiores il-
Ijducunt, qui opibus^honoriboSjformajingenio, eruditione antecel-
l!nt, quodhseccancinonefle judicent; ficubi eadem in fe invenerint,
I uc idco mulco fuperioses aliis, quos excellunc, fe judicare.^ Inde in

gnerofis quodi deprehendi honeflâm humihcacem, qua^ confiflicin
t\ [iexione, quam facimus fuper infirmicace noftr^ nacurse^ &
erroribus,
-c osolimpocuimus commififle, auc deinceps pofTumus commiccere,
c| i non minores funt iis, qui ab ahis comitcipofiunc perquameffi-

:
cur/ucnos nemini prêramus reputantes parihter ca^ceros seque

:
tjnefuohberoarbicrio, acnos, udpolTe^ quo Eequepollenc. Aflqui

bnam opinionemdefeipfis concipiunc quacunq'; aha de caufa, non
jjdlerevcrageneroficace, fedcantumturgido faflu; qui femper qui-
em yiciofus, verumeomagis, quocaufa propriee exiflimacionis fue-
'
rll iniquior. Omnium vero injufliffimam fuperbi^ caufam eflle fu-

{jrbireabsqjcaufa, idefl^cum ouis etiam nihilcogicatfibiineflemeric
I
. Mm 2 propcer
%yS tlBRI III..
propeer quod^/limaridebeat, acgloriam in ufurpatione putans con-

fiflere, credic eos, quiilliusflbi pius arrogailt, ejusdem quoq^ plus ha-
bere. Qupd vicium tara abrurdumeilej, uc vix credibile fic dari, qui
ica fe pro ilituerenr^ ni multi-eflenc affcntacores, qui vana rualaude he-
bccioresiniflhancruperbiami pr6peiluni:_,,
. 7. Gravius adhuc contra iilhanc ^qualicatem delinquitur,
-fiquis contemtum adverfus alios oftendac figois excerioribus;, puta,

faifliss verbisj vultu, rifuj ac quacunq; contumelia. Add, l.f .. i. D.
qm jatuddre cogantur.. Matth. V .Tl^. Quod peccatum eo deteriuseft
cenfendumi quo afperiiisperidaliorum animiin ira^Sjacurcifcendi li-
bidinem concitantun. Adeo.ucmuki deprehendantur, qui vitam ma-
iinc pcrix;ulo prsefenci exponere, roulto magis pacem adverfus alium
abrumpere,quamcontumeliaminultanipati. Quippecumperhanc
violecuriliud bonum, quo maxirae humanus &{q. animus efFert, cu-
jusq;adeo tenerum valde fenfum habet gloria nempe & exifiiimacioj

;
cujusintegritateac vigoreomnisanimi voiuptas conflati^.,

.. S Exdidisetiamcolhgiturj-merito explodendamillam fen-
tentiam ex Grjecis antiquis hauftam, qua quidam homines natura
fervi ftatuuncur. Id quod, fi ita.crude accipiacur, adverfa fronte cum
jequahtate hominum naturali pugnat; Equidem id manifeftum efl",
quosdam homines ea ngeni jfelicitate poilere, uc non folum fibimec

i
ipfis poftint profpicere,. verum cciamregendis aHis fufficiant.- quos-

damautemperingeniihebetudinemadfe ipfos regendos efteineptos,
quin prave, aut nihii agere, ni ab aliis dirigantur atq; impellantur;
eosq; cum f^pe natura robufto corpore dotaverir, hujus minifterio abs
_ talibus mulcacommodamreliquos pofleredundare. Hi ubipruden-
tioris alicujusimperio fubjeili vivunt, finedubio ftatum nadifunc,in-
dbli fu^ conveniencem, UndefiinterillosimperiujTi fponte fitcon-
ftituendum, naturas eft utiq; congruumj ut in iftos confcratur poteflas
jubendi; his autem neceftiras oblequii injungatur; quaracione ucrisq;
confjkum eric, Acq; in hunc fenfum adiiiicci poceft iliud Ariflotelisfo-
7v'ôvvdu.sPQV ro) awjLL^ÂTtdTjta^Triiiw, dpôasvov, ?(cij^vcr^ eyAov.. cio^scTTdTyiHfh

toaj rdvj^ injij.(psp{, Qnod_iza-i^îp^l:^{ D^^. Hsinfm,. Nihil magts con-^
gTHi
,
CAPUT II .
zyy
;Û!tJiatUf*J, quamut q^ndtHrd (Icjk-at compdr4t4, utfrudentU dcmente'
'XCelUnti atq^ in Imgum omnUprojpiciant^reliquis^ cû^minm hls excellunt^
mperent^ acdomiMntur, ContraverOi qui&ficnatafunti ut corporis vigorc
iucit, etiam condacit Jervo, eadem utilitas e(i utriusj^. at^ commoditas.
Iinimvero longe abfardiilimum forec credere, ab ipfa nacura Hacira
i6lu prudcncioribusin hebeciores efleimperiura dacum^ auc ralcem cale
ius,ucillihorceeciam invicos ad ferviendum adigere queanc. Nam
it aduconfticuacurimperium, fadum aliquod humanum ancecede-
eoporcec;. Ec nequaquam apcicudo nacuralis adimperandumftacim

ilicui dac imperium. in eum, cui a nacura ingenium eft fervicio apcura.<
Neqi {lacimquodakeriefi: ucile, idlicec mihi per vim ipli imponere.

kam hominesnacurali libertaceex xquo gaudenc; cujus diminucio-
kem uc paciantuPj necefliimeftjiprorumconrenfus expreflus, velca-
hitus auc interprecacivus accedac, auc aliquod ipforum fadlum, quo
îis jus fuic qu^fitum eandem vel invitis eripiendjor Inde re6i:e lUpiamu
\.^.T).de Juftit^0- J-dre cradit, ;//r^ naturali omnes homines liberos nafii.
d quodG'/''<?///^l.a. c.?a. .IL dicitinteUigendum de hbertateKaSc; ^-
rim non de ea, qu x sfl '<-^' sfuv%o t!^!^^ hoc eil, ut natura quis fervus non
it, non ucjus habeac, neunquam ferviap; namhocfenfunemo liber
:ft, utfervusfierinequeat,. Idquodcciam ficpoteratexprimi. Cum

laturaomneshomiaes-^quales produxeric, fervicus autem citra mx-
hualitateminteUigi ncqyeat; (nam fervi utiq; efl: agnofcere fuperio-
em, adlibertatemaote ixnonrequiriturhabereinferiorem:, fed fuflS-
:ic fuperiori non eile fobjedum:) ideo omnes homines naturahter
:itra antegreflum fadlum humanum, Hberi inteUiguntur; Habilitas

autem naturalis, feupraffentiaearum qualitatum, quâd/latum ali-
buem requiruntur, non confefcim aliquem in iflo ftatu colIocat_>.
ponftatim rex eft, aucrdux, quiimperio eftdignus, aut exercitui re-
endo aptus. Neq; ftatim fuo fibi jure fafces vindicare poteft Lollius
"^Hcentis adfe cm^4 êcums-i confahj^ non, unm ami. Nam quod eft
Mm jy a
:
^70
'
-
'
LIBRI m.
apud quod ifte imperium diDtius, quam perle-
Vlutdfchuminfelofiday
geslicebat, retinuerit, ne fucceflbruro focordia rem pefTundareCj ex-
craordinarium exemplum eft. add. Comel. Neposmp4mmonda c.^.g.
^Livim 1.2(5".c.%, Hoc loco eciam interprecandum eft illud AUoutii
apud Senecam ^. controv. 21. neminem natum lihemm ejje, neminemfervum
hacfoflea mmmafingults imfofdjfe fortunam. Scilicet quamdiu adiiuc
omnes erant aequales, non poceranc iiomines concipi veluc diftindi
per calem ftacum, qui naturali illi flacui asqualitatis opponitur. Ve-
rum cum pofbea, quieoftatu exxidcrant, peculiari nomine fcrvi vo-
carentur, qui naxuralem fliacum retinebanc^liberi dicebancur. Exem-
plo res potefl: declarari. Quamdiii in civicace aliqua nullus exiftic
miles, omnes cives^quali cenfencurordine: ubi autem pars civium

militise aucoracur, jam oppofica vocabula miiitum ac paganorum
emergunt; cum, ancequam ulius e(Iec miles, nemo paganus poiTec dici.
In quem fenfumeriam capi poceftiilud, quod adducic, rejkk Arifto- &
teles polit. 1. L c. 3. i^^sW liiv d)p IhKov c^v^q , t^v 'j eXevBep^gv 5 e lege ejje^ utali-
mfitfe/vmi altm liber. Nifi enim fervitus infKruto liominum eOec in-
troduda, uniformis erat futurus hominum ftatus, fervusqi a libero

nulio pocerac difcrimine incernofd, cum ille omnino non excarec.
Quanquam&iilud did:umica polliccxplicari: juralibercacisacfervi-
curis, prout jam incer homines incivicacibusvivences confiderancur,
per leges civiies elfe definita. Sed &

aiia fiinc, qus" fencenciam de fer-
vis nacura, ica crude accepcam evercunt. Nam vix quisquam eH: in-
genio ica (lupido, quinarbicreturvredius aut commodius fuofeinge-
niovivere, quamfiad aiceriusarbicriu ^qCq componac. Idquodmul-
tomagis in incegris nacionibus obciner, quarum nuila ica abjedo eft
animo, utnon domeflico regi imperio, quam aliis fubjesfâ eile malic.
Deniq; cura adu imperium anacura non fic conflicucum, fervi vero
nacura, quos Ariftoceles vocat, plerunq; (int robufto corpore ; anceps
faneincerprudences, & hofce certamen eric, in quo ifl:icerCamadeo
vidoriamfibi poliiceri nonpoflunc. Unde & explodendum elT: il-
lud, quod referturab Ariflotelei.poiit.c.i. îoCpctaiv ol m)ifi]a^yQa^^d.pav
^>i\yjVst4 a^x<^-4V emog. dc, rcwro^pv^T^ ^d fiQafjv ii^) ^SXev jdco dicmt-if^^
ejfeût CrdcihafharUimêrenti quafinatura idem fit-^harharum ^ frvHm
#
CAPUT IL 27P
*jje. UuripideslphigAnAulide: (^ci^^ccp6-ii>^'s)^m?e4Kkapz^^^ d^ iiâp^^-
\iiq s7kn*ijiV' "ra ^j^ > ^ÂovyOi j sAsv&jî^ Convenit Gr^cos barbdrls imperare^
\imAutembarharos Grms.Bdrharienimfiintnaturafefvi:, Gr^civere lihcri,
tloc modo in proclivi eflec, omnes popuios a moribus noftris difli-

ênces barbarorum convicio nocarcj &
ex folo i/lhoc pr^cexto eos-
leminvadere. CcEcerum ifta fic forcaffe commodius proponi pos-
unc, fi dicamusjhanc menrem Ariftocelis fuifle. dum fervicutem quan-
iam facic nacuralem, aliamlegalem quod ifta (ic, quando homo he-
,
beSj, fed robuflus fervic alceri, qui ingenio ad imperandum apco efl:
iraedicQs; qaa racions ucerq; indacu fibi commodo vivic; iegalis

ptem fervicus fic, quando per iniquitatem forcun^,, aucpropccr con-
icionemmacrishomo ingenio pr^dicus ere6lo, metu, auc per leges
dadlus domino deceriori fervire cogitur. Quod ubi fit, nonpocefl
on calis fervus adverfus dominum odium fovere. Contra ubi invi-
lemcoraparancuringenia, quîpfanatura ad utrumq; flatum idonea
inxit, amicitiaqujedamincerfervum&dominum exiftit. Idtamen
ixum cft iemperhabendum, propter meramillam aptitudinem natu-
alemneq;iUiius perfedlum ad imponendam alceri fervitutem, neq;
kuicobligationem ad eandem recipiendamdari.
. 5). Addendum quoq,- heicpaucis eftde ilksqualitace,quse
lonredarium efl fâtus nacuralis, quam poflumus vocare aqualitem
oteflatis u lihertdtls . Perquam hadenus omnes homines natur^litcr
pqualesintelliguncur, quodcicraantegrelliimfadum autpadum hu-
fianum nemo poceftacisquidin akerum habeac, fed quilibec fuarum
(3ionumaucviriumfitmoderaE3'. Qii^jequaHcasdeindeperflacum
ivilemfuicfublaca, in quo, dum unus aut plurcs poteftatem jubendi
laliosacccperuntyreliquisnecefritasobfequij fuit injundla, maxima
&
me in^quaiitas incer impcrantes fubjedlGS refultavit. Sed cum in
:atu civiiiinter ipfosquoqicol^civesin^qualitas deprehendatur non
Dlum
t:iam
circa exiftimationem
circapoteflatem, quam
&
dignitatem (dequa infral.S.c?.)
quis inaltemm
^
obtinet: fciendum cft,
artem iflius ina^quaHcatis provenirc a ftatu patrumfamilias, civita-
;m antegreflo, in quo iiti poteflacem,in uxores, liberos, ac fervos quse
tam, fimul in civitaces inculerunt. - Sic ut iflh^c in^quaHtas hauc^
luidquaniaciYimabus origiaem d.U3ieric, fedi/li& fit andquior^ adf^-
^ oq;illa*patnbiisfamilmsnon data f?ca civkstihm.Ccd relic^gêtfi alicu- :?Ii
binbn cicra infignem limitationem &

diminudoncm. } nimxero H
quidprseterea inxqtialitadscirca poteilacem inter cives invicem de-,
prehendicur, id ab fummo imperio civili provenirc in apricoefl.
Quippecum, quicivitacemfubierunt, omnempoteflaceminfejquan-
tum quidem.adnaturam ci vitacis neceflarium erac, in fummos impc-
rances transculerinc. Ac proindc Ci quis ance civitatem con/litucam
quid poteftatis in fe jamin aiium transtulerat, id iranficione in crvi-
tatem vel extinguitur, vel ifliusfuprema^difpofidonifubjicitur. Pofl-

quamautemquis fummum imperium civile jam fubiit^nullo m,odo
poteflakeripoteflacisquid in fe concedere, cuod adverfus jus fummo
imperio qujsficum valeac; cum hac radone duos dominos non fubor-
dinacosacciperec, quibus fimul quis fervire nequit. Qiiicquidigi-ûr
in^qualitatisincer civespoflconflicucas civicatesexiflere coepic, illud
oricur velexminifleriopublico^ quoparriculam aliquamiimperijcer-
tiscivibus in rcliquos fummus imperans exercendam delegac: vel ex
cerco privile8;io per fummum imperantem indulco. Kx opum au-
^
tem difparital:einter civesper fe nuUa inirqualitas oritur,nifi quatenus
infignesopesmaceriamprsebenc de fadoaliis nocendi, auc comrao-
^ dum afferendi;acq; inde cenuioresopulenriorum grati^ adrepere,
iidemq; fe fubmitcere fueverunc, vel nenoccanr, vel uc commodo
aliquoab iis madencur. - ConC.Luciy^ dnuftimCor.ftans dejnre Bcdefia-
fiicorum tit. 5. Verum ifta in^qualicas civilis nihil obflac illis prsece-
pcis, quseex sequalicacenacurali jani deduximus.

CAPUT III
'
DE PROMISCUIS OFFICIIS HUMANITATIS.
i. Homo hominis tommod^ promovere y/De admittendis hojfttihm.
debet; .Vi^.De fedeexterisconcedenda,
s.Idt^velmdefimte: {ii.^De foro prdenda,
^^VeldefinitepervulgaremhHfnanitatem. iêy^nalena ûis emereteneaturf
!
^, Ejtts exempla fKinmisra, \is Dec oncedendis matrimofiijs.

S.^Deiranfituper terras alienas goneeden- i'}-. An mii p&JJit hegari, qaod promifcM
doperfoniSf ommhii* conceditnr f
j
'
i.&merctbM. \i ;/De beneficsntia.
''j.A-^f^fro tranfitti exirjiveBiifjilqueat? \l(f DegratOr
"
SfDeacceJJfiadlittusâlmtm^ >}'j,&pn^rato ^mm^t
CAPUT IIlV 2St
NimVeroparum efl:,alterum nonla^fiile, au je/limationem de-
bitaei,nondetmxine; perqua^julladuntaxat odij caufa remo-
vetur. Boni quoqi aliquid in alterum efl conferendum, fiqiii-
dem ardiore adliuc vinculo animi hominum funt conjungendi,
Nec focialitatis debitum exhaufit, qui infeflo aliquo, autingrato fa-
domeabsfefenonprotelavit,- fedaliquidproficui pr^Tlari debct:, uc
ahos quoqinatur^me^parricipesinhifce terris degere gaudeara. Si-
mulq'; neceffitudo &cognatio, a natura inter hommes conflituta, mu-
tuis officiis exercenda. Seneca eîfl.\QN. J^dntuium efi ei non no cere,
ûi debedsfrodeffii Egregie Platoeîft.p. qu^ efl ad ArchyUm Tafentmum:
Vot?-(^ Tiîîi ^z ^'^l^y lAovov^yeyivsVi clT^tâ. iT^g yivsa^coq ûmro jniviiv Tntjfi^
\is^(^slcti, 70 ^stij oi <)^m<^v]sQ' i^ ^sol Aoimi (piAci. Quod itaexpreflit Cicenf
Non nohisfelum natijkmui; ortmg^nofiri-partemfatria 'vindicatypar-
'offif. I.
"em farentes, fartem amici. dt^ {ut flacet Stoicis) qu in terris gigmn^
ûriddupimhommumomniacrcan; hominesautem hemmum cauja ^ffi g^^
i
ufatos, ut iffiinterfi alm altjfrodeffefofimt. In hecnaturam debemtu du-
Vemfequij & ummunes utihtatesin medmm afferre^ mutatione officiorum^
dandoj accffiendo : tum artibm, tumofcraj tum facultattbus devincire ho-
ninumintirfefocietatim. '
IdemOffic. '^Magis efipcundum nAturamomni-
^
m gentibm^fifierifofiit^confervandis autjuvandts maximos Uhores^mole-

Has^fufeifere^, quam^jivere in folitudme non modofine mIHs molefitis,fed
\tiam m maximis voluftatihm. Add. quoq Lafamttu divin. infiit. 1. VI.
j
1. 10. II. Philo fudt4s^ quodDet4sfit immutahilts: Abominandtfimt omnes,

lui frofrtamtantum uttlitatem caftanty contemtisc<zteri^Sytanquamfihifelts
Utt^ non item innumeris alijs^fatrt, matri^ uxori, Ithsris^ hu?nano gcneri.
[xplacitisGyninofophiflarumerat: cf Kivlvm ^vx?iv^7m^ hav&p&im'
\z(m,v ^?7 Tm^^Hv. infcricitlo
verfantem animampmel in<?reffam humanum^
\^fft^ nefas neglgere.
Qi^xxdi Heltodomm Mthtof. 1.2.
Promoventurautempernosaliorum. hominum commo-

. 2.
a vel indefinite, vel definite & quidem, ut vel nihil nobis^ vel ahquid
;
ide deccdat. Prius fit, 11 quis animum autcorpus fuum probeexco-

t, utad producenda ahorum
commoda reddatur idoneus art fi in- ,
^nij per folertiam taHa inveniar, quibus vita humana reddatur inflru-
ior. Qpod iUi demum reclifTime pr-^flabunt, quibus cordi efl illud
Nn Colu-
agi LIBRI m.
ad parec, inlegem natur^ peccare illos, qui nulla honefta arce fefe ex-
calunt, fibiq; ignavi, aliis graves animam pro fale habentr, ne puci-
f canc ; numerus cancum & fruges confumere nati. In qua clafle cea-
fencur &:ill, quiôpibus per majorcs rclitis contenti, ideo impune abs
fe ignaviselicaricredunt, quodaHorumindufbria jamiirpartum, unde
vi<5liceat. Sicuti & Virgilim JS.n. VI. non immerico hoipitium in tarca^
roafllgnat iis, qm divltijs (bti Incuhuere refertis^ Nec partemt/ofuere fais.
Ad quem locum illu()randum facic lex apird Mile/los , qua caucum
erat, utquifatrimomHmconJumjerdt^fepulcrofatris non dignmforet, Dio--
genes Laertimin Democrito. Inde &

Apoftolus incer caufaS;, quare cui-
vis laborandii iit, hanc quoq^ refert;^ 'Iv^sx^j f-^s-mmôva} 7oo;^&ia,vsxovh
ut^psjsit imperiiri^ cui opmjuerit. BphefW. 28- I^t Horatim : Cur eget indi^
gnm- fpaupertate) quisquam divite f Huc pertinenc & illi, qui ad por-
te
corum inftar neminem nifimorceruaexhilaranc. Inquosluficano-

nymus Poeca in Anthologia: nA^^&iif âai as 7iuii]sgjy^'j ^>)fx) ttsvs'^
<rs^
vopLoiî "^m vvv 'yivsjoj dyôTfict, Dives habere alijs, cumjis^ meradicepaufefj
Ujm, Afoilofhanes^ efl quia teflis opum. Namji utare tms^ tnafunt : h^redi-
bm illajijervesijam nuncfunt aliena hona. Nec mea fententia ab hac clafle
eximenda runtillainuciliaterr^pondera, qusc obcencu religionis non
nifi multo diflendere pingui abdomen laborant, aliorumq; laborc
partas opes per ignavia deglutiunt. dequibus redle Zofmm L V.fecriho-
mo alias profanus.) Monachiiegitimis nuftijs ahjiinent^ c^ tam in urhihmy
quamvictSjfoûlofa complent hominihminonmaritatis^ nec adhellum'.
collegia
necaliumreip.necejJkriumuJumtdoneiSy nifiquodvia quadam progrejsiabeo

tempofe in hunc usj^ diem magnamagrorumfartem adfe transtulerunt ; .^
Jiih^rttxtu qrâfi cumpauperihm omnia commmifenty omncsfrope dixerim
admopamredegerunt. Contramaximislaudibusfemper celebraci funti
quiuciUa vicjs humanxpcringenijfolerciam excagicarunc, eaq';non
fibi foli recinuere, {Â alias quoq-, libenter communicarunc. Quippe
zyxmfarum Jeûlta diftet inertia celata virtm. Horat. IV. catm. 5>. Sic
irgtL l-C. in campis EI yflis locatj invsntas qm vitam exccluerefer drtes., i
^4
CAPUT IIl %B3
Sm^faimemores alioifecere menndo, Ad. qxi^Ytxh^ Sefvm qmefu^ :
4ierunt-i<^ ornaverunt njitamfer mventa art^cta.jignificdtautemfhilo-

pfhos^ qm atiquidexcogitanjerunt^ unde "Jita colcretur. Add. Lucretms I. V.
ah tmt^ Hinc apud anciquos Tniilci homines dcor um concilio adfcripcij
quia ucilibus invcncis, auc falucaribus inflitucis vicam humanam rcd-
dideruncinftrudiorem. Decaufis, quarelfis& Ofirisapudy^gypcios
jlivinos honores fucre fortici, vid. Dwdor. SicuL 1. j. c.15. 14. If. Cicero de
fimbHS 1.5. Imfelitmur natura^ utpêdejfe njelimm quam^ lut mis^ inprirîs^
Uocendop ratwrnhusj^ frudentu tradendis. Add. Pkmus N. H. i.
2f . c. I.
SenecA epijh VI. In hcc gaudeo aliquid difcerCi ut doceam: nec me ulla res
dck&âhit^ licet eximia fit c^falut^rtSj quammihi um fciturmfm. Sicum
hacexcepione deturfapcutia^ utillamtncUifamteneam) nccenunciem^ rejici-
'4m. hideperomniaprobandum non eft epicaphium Similis, quifub

Adriano pra^fedurapr^coriiabdicacafeptemulcimosannos ruri exe-
îc . Similts hicfitpa ejly qui in njitafutt tot annis^ vixtt annosfeptem. Hifcc
[gitur 5c fimiUbus m.odis in oniverfum, &
indeiinice aUorum commo-
â promovencur, feu ucnobis propofitum fitnonhuic aut illi prodes-
ê, fedutvelut in medium per nos produda bona quibusvis expona*
Quolococamenquseripoflet; anfiquisv.g.inveftigailetmo-
'Tius.
.jiumcitra magnum laborem, &ex vulgari atq; ubivis obvia materia

lurum conficiendi, argentumve, eam artem teneatur propalare Id ?
podnegandumvidetur, cum tali arcano evulgato commercia7pa-

dmonia, opesq, & omnis fere civilis vica? ordo fic perturbandus.
-.
. 3. Magisdefinicequis aliisinfervit, fi certis hominibus aliquid

iidulgeat 5 quod ipfis utiUcacem quampiam pofiic afferre. Id quod
fepe citranoftrum detrimentnm,autmolefi:iam, laboremq; fieripo-
fl:. Qualequid alteri dcnegafie aut invidifle, detefl:anda mahgni-
s, & inhumanitas habctur. Et merito canibus ejusmodi homines
mparantur, quifoenoincub^ntês^quovefcinequeunr, boveseodem
ccefilirosmorfuabigunt. Sicqu2einhumanitasforet,fiegoremaIi-
uampofilderenon am,pIiusvehm,propternimiamcopiam,auc quia
flervacio ejus mibi molefl:aefl:; eam non potius integram rehnque-
e, ut aliis ufum prcebere pofilc, quam eandem corrumpere ? Ftfi^fsepe
ibello res,qy^ fervari ncqueunt,perdantur,ne hoftem contra nos

Nn z . ipfos
.
2^4 J^^B^^ "^-
ipfbsinftruant Sic&lubenteraliis indulgend-^funtrcs, quse vocan-

tur, innoxiae utilitatis.. Dequibus C/<ri?r<?<9^kl.. Omnu coramuma. homi^
'
num videntur ea^ quAJunt gene?HS eju-sdem, quod ab Emiopofitum tn una rey
trdusferrifexjmultivspotell. Ut liomo qui erranti comiter monftrat vi-
am, Quaii lumen defuo lumine accendit;facit: Ut nihilominus ipfi
luceat, cumilli accenderit. Una enim ex. refatisfercifitur} ut qmcquid
fine detrim.aitopfit commodari^ td tribuAtur cm vel igneto. Bx quofunt
illa commumay Ninfrohihere aquamprofluentem ; fati ah igne ignem capere^
fiquisvelti:; confilium fideie delibêranttdare v qu^fkntiilis utiiiayqm accip-

mtjdanti.nonmoiefta.. îdre dr his utendum cfiô* femper aiiquid dd
cornmHnem utiiitatem adferendura, .
Ssd quontam. cofi^ f^rvafinguiorum
funt ieorum amcmy qmhis egeanty infimta muitttudo: vuigarts iiberaiitas.
referenda efi- adiiium. Bmijfnem:, nihilominus illLiuceat ; ut facuitasfit^
quA in nofiros fimus iiheraies. idem Off.^, erranti viam non monftrareAtht'
.
ms exfecratiomhiufuhltcisfancitum Ejusmodi rebus nemo eft arcen-

eft,.

dus, nifi forte per immania fcelera eftecerit, ut merito pro inteflabili
fit habendus.-HincPiutarchus libro^ de invidta adto tradit^ eos qm^ .
rumcalumnia offreffmfmt Socrates .ut extreme maies ita. oderunt ^.itA

dverfatifunt civesj ut nej^tgnem eis accenderent^lterfînterrogantibusre'
fionderent 3 neiLinhaineo aqua uterentureademy fed quaiiit iavifient, em
'tanquamfoliutdm a mintfiro juberent eflundi: donec iili tmfatientia odij
fefe fufpenderunt.. Idem de Callicrate & Andronida tradit f^/y^/^ in
Â-^%. Ita Athenis certorum criminum damnatis

.xcerft..?etrefcianis
neq,- ignis accendcbatur, ncqjcumillisconviviuminibatur, aut com-

munia facra celebrabantur; uti ex orat. Dinarchi contra Artftogfitonem
'
conftat. Addi So^h&cies Oedifo tyranno v. 2^,^fiqq- Eunpides Orefie v. ^(S.
&f 13. Qoando a.utemSeneca de hcnefii. 1. 4. c. 19. ait quis beneficium
,
. :
dixtt^quadramfams, dut flifem<&ns ahje5ti, aut igms accendendi faculta-

tem? nonnegattalia debere aliis libencer exhiberi fed impudens & ;
fordidam fore judicac, tam leve quid alteri velle imputare. Qiân-
qnamcnimirtaquandoqiplurimumprofunt; vilitastamenfua,etiani
ubi a tempore com Tisndantur,quo minus in calendario fcribantur, i
prohibec. Sicut apud JVrt'/?//^;^ dnir. dicitur Neuttquam officium //-

.
kert effe.homlms futo^ cumis mhti fromtreat foft dare idgratt^ adfonifm-

. \ ..4.C^cer
.
CAPUT ill.
2.$^
4. C^cerumadilluflranda ifthsec miinlahumanitatisvulga-

.
iis facicillud PkurchiqHdft.JjmpofA. VII. qM^fl. 4. ubi difputatur, quare

IntiquiRomanifemperin menfa aUquid reliquerinr, neq;lampades
ixtinxerint. Ejus moris interaHash^c ratio adfertur: ^^/w^^^^m
mdocefacfiom adhumamtatem infervujje. Nam nej^ Jas nohis eji nutri-
kentumferdere^ ubi affatim nosfaturati (umniy. nej^fontemohturare^ aut
-ccaltare, quando aqujifatis hihimus, ne ^fignanavigationis itinerisv} aho-
'^rejpoflquam ufifummijs.. Sed relinquenda ijia funt^ ut aliis etiam poji
ds ufui eJfpDjUnt. Proinde mdecorum etiam ejl.^ ob avaritiamy J^ jU/>t g^ -
.oyiAvJumen Lucem^y quando ejm ufum porra nos non deftderamm^ extin-
\uere\fed confenvandum relinquendumve eft^ quis Jorte veniaij cui eo f
tiamnum ardente, &JJ?lndente ftt opus: ûippeftfieri quirety etiam vi~
im atj^ auditum , imo prudenttam quo^^ ^Jortttudinem aliis utenda? da~
aut quieturi. ldem\3uft. Roman. de eadem
e deheh^miis ipft dormituri
onfuetudine:: Anhicmos docct y ne jîgnem.y nej^ aqukmyne^ u'dam rem
eeeffiV^nam^ cujuscoPia nohis fufpeditety perdere nos deheretfed altis relin-
uenda ejje.^ quihm ufu^ eft ijs^ ,
uht nos ngn amplius indigemus ? Theocritm
dyll.2^. Ept/,}]v (pcCaifjts^ytqTov sTsr^p^vtCcjV X6x,oA'^Sr E'ifCV 0^8 (â%feio]/ dvr/ViiJai
hfo&m^v. Mercurium c:licGUrurn maxime ajunt irafci^fi quts via mdigen^

km averfetur via'orem. Sic zpudLuctânuminPrometheo^hic deos invi-
fiaearguit, quod fibibbignem cum hominibus communicatum irati
ticrint ; cu m tamen ille mhil&fiat minor^ fi quts etiam cum alio communi-
y ; .!>ze extinguatury quia alius tnde fiammam transtulerit^. Qlto fpe-
lac etiam fcitu m Pychagorje apud Dtogenem Caertium : (^vIop rJMs^v ^)?
E (po-Hpeiv-, fA,f]Te (^'''sSô mitem arborem ne iL coyrumfendam > ne^ violan-
'am. Ad
hoc genus pertinet ufus aqu^ proflucntisad aquandum,
ut lavandum. Etfi enim fmmina pofTint eife publica, auc privataj
kmcn ucaqua profluehs adbibendum hauriendumq; cuiHbet non ho-
tiindulgeatur, ipfa humanitas prêcipit;. Ita enim fentire malumus,
juam cwm Grotio\.xc.%.%, U. ^xc^rc, flumen quaflumen effe fopuli quk
Scjuaproftuens diatury commfrne manjijfe. Minus quippe congrue vide- .
pr dici, eandemremdiverforefped:u propriam &communemxeire;

juam, reialicujuspropriûfum ex humanitatis lege omnibuspatere'
jebere.. Illud aucem velle imputare, quod(5c aliasfruflra peric, &.
Nn 5,i conci--
.
continuo fontiuin affiuxii alitur, oppidoquain fordidumefl. 0-vidi-
%(4:' ûii^vetet adfdfitolmncn de lumim fumh Ati^canjmn 'va/la^s tp. man

fervet aquas ?. Sic etiam interprecandum illud Laton^ ad ruflicos Ly-
cios apud em-fdem metamorph. VI. ^md

prohibctis aquas ? ufM commU'
nis aqmrUTti ejl. Necfelem proprium natura^ nec aera fecit ; Nectenues
mdas ; adfuhlica Tmmera veni. Nam aqu am fontesq; in pro prietatem
pofle venire dobium non eft. Inde aquam pro fe & jumentis fuis ab
Idumeeis pretio fefe emturos Ifraelit^ promittunt. Numer. XX. i^,
conf, 2. Paralip. XXXIL 5. Quanquamubi aquarumubercaseft, proflu-
cntem alias undam cuivis, quod moleftiam no/iram fiat, con-
citra
cedere debeamus, Add. GenefXXVl il. 22. Fxpendi quoqi de-

20.
heclex Soionis de aquis ^LpudFlutarck SoUne. îanec amnes perennest
regwm^verMmfuteis manufaBii
neiL lacus, nei^fontes abunde juppeditant
taunturfere^ legemfcripfit.ubiputem fublim intra hqpicum ejfet, eo uti
ftt ejfet jm : (hippkum f}atium quatuor fiadwrum erat :) ut privatm
aquampervefligarentiubi mam intervenirtt intewdllum. G)uodfifoffA
decempafpminaltumdeprefifay aquaminfm non invemjjent^ tuncutjume-

rent a vicino^ d^ fix congwrum hydriam bis die Implerent. Inopi^ enimjub'
veniendum^nonalendarfi exiflimabat ignaviam. Idem libro de vitando

arealienojnprinc. VUtomlegibm vtcmos aliena aqudpnrticipesfieri nmf-
niti nifiubi domi folo m^ ad terrarf^ ceramitttemjeu avgiliam cxhaufio,
aquA tdfterile deprehenderint. Bos enim vult aliorum in parten^ venire^
qm propriaparare nequeunt. Sed & alia hu jus generis officia legibus ci-
vilibus fanciri non inuficatum efl. vid. Levit. XIX. p. lo. XXIII. 1%
Veuteron. XXIV. Ip. 20. 2LXXI1I. 24. 2f. Jofiphi^s Archaol. IV. g. conf.
Mdtth.Wl.l. PUto deLL. 1.$. Peregrmm i// ipjoisinerefi tranjeatfolm,
aut cum uno tantummodofiu^m non reponendos, fi uelit^ hojpicaU cum gfA-
tia fjuftet. Add. Sclden. 1. Vi. c. <>', Huc quoq; pertinec iliud Vhocylides,
A^rsycvhg oIkov ^sÂi, ^ ru^Xov Q^rjyei^ 'NuvjTyag oiKJe-t^v, S7ni 7r?\.o^-> ifiV
^' ^'
ah'
A^. X^t^ 'TfBcrovlt îh } (mavv dTTB^guTvv civdû Kjifv(^ ^ sx&^îo ma'^
u.ot>S-' oôv, ovvByii^v. uXu^^dt^svov rs jS^f^TSf k^v <A?\.iTfc'/Tcv csy, vmLAv^fii*

Sxulemin demum recipe, ^
ccecum duc. Naujragorum mtferere^ quoniam na-
qjigatioincerta ef},Manum lapjo porrige., virumdereliclumferva. ôd
immict jumentum inviac^'ciderit, coiieva. hrrantemg^ hommemfmarive
fi
q;i>lut4tum ne devttcs, Add, 1. lo. D. de incendto, rmna. .
f
CAPUT IIL 2B7
p^ Huc qnoq; aCm/Îls. c.2. . 13. refertur conceffio innoxi]

.
f.
tranficus pernonrasreiTas.fluminaq;, &
parces maris, quaeinpropri-
mtcm venere, fi qui ob juftas caufaseo uci velinti puca, fi qui fini-
bus fuis expuifi alias fedes qu^ranc, auc commercia expetant cum
gente repoficaâut quod fibidebetur, juflo belio pecant; vêl eciam,
fi inloco verfantespatrisruse pcriclitanti ad ferenda auxilia ad-
alio
Eurrant. H^crestamenaccuratioreindigetdircuflione. Saneubipau-
ci aliqui &inermestranfire, fuocji fumcu viiSticare cupianc, quincran-
ficus illi5Concedidebeac,dubicare non licet, ubi honeftam aucneces-
fariam ob caufam eo velinc uti. Quid aucem de magnis exercitibus

dicendum,non italiquidum efl; cumex tranfitu iflo juftus nobis
oriri metus poffit, tum abipfis tranfeuntibus, tum ab iis, in quorum
:erras tranfitur. Equidem Gmiu^ d. Lmtm iflo non obftante, tranff-

tum concedendum aflerit, obeamrationem; quod in divifione re-
,rum,qua communio primseva abolita, & dominia rcrum diflini:a
fuerunt introduda , univerfi inteiligantur fibi velut recepifie talem
ufum rei alienjE,qui indigentibusprodefljdominisnonnocet: adeocf;
Ealem ufum, qui eo indigenc, fuo jure poffe poftulare. Qupd fi ali-
,3uiiflh^ ratio difpUceat, fimplicius dici poflet: ex lege liumanita-
:is debercquemlibecaltericxhibereufum fuxrer innoxium ; qui, ubi
ncceffitas adegerit, etiamvipoffitvindicari,, fiquidemex inani difH-

,dentia, Quanquam prius ea ve-
aut animi malignitate denegetur.
lia placide petenda, neq; vi perrumpendumjantequamadparcac,
fit
sxfola inhum>anitate, citrajuftam caufam dominum foli eam dene-

ptumire. Pluia^rh. Cimonej cum Cimon exercitum pcr Corinthio-
jiim finesduxiffec, priusquam cives adpellaffet, Lacliartus eum in-"
iufayit; ng^'^ &v^v kqÎ/uvJi^ d^korîeiv, gstc eioiivoij 'Sr^Ti^v^ tj rdv TiV"
itov K sAs ua-cLj. etidm qmjdnuafn AUenampiljet, non pritis intrate, quam do-
Sic&apud Diciyn Cretenfem 1. %. re6le Telephus incu-
\iinm']H[]erit.
ac Graecos,quod cum amicos fevenireferrent, nuncium adventus fiii

mprdmifirint.. Apud Livium 34. z'.<S%. Mafanifla, quum Aphirem
1.
Vofugum ex regnofua cumfarte Numidarum vagantem ctrca Cyrcnas perfe-

fieretur precario a Canhaginenfibus iter pefiffioru agrum fetiit, Addi-
y
urj_qyQdnQnfoliis mecus exmulcitu dine cranfeunciu onus ad negan-

I -
dum
BBt LIBRI III
dum tranfitu fufficere videatur cum plures ^que ac pauci jurisnatu-

:
ralts poO-lnt efle Etfi jus eadcm nobis prcebeat, ut a tran-

obferyantes.
fituriscautionem exigamus fuperdamnonon dando,auteodemperv.
fando. Namquodoccafiofurem faciat, inproverbij vicem jailatur,
STimprudens eil, quitot hofpites in fuas sedes admittit, ut abiisdem
ipfequeatejici. Necdefunt exempla urbium, qua? jugum fubierunt;
dum incaute multos armatos recepere. Pra^fertim cum pauci fintdu-
ces, quibus id laudispoiTittribui,quod Gn.Fompejo afCign^tOarom
lege Mamlia ejus legiofêsJtcmAfiampefvemffei ut mn nwdo manm tanti
:
excnit(46ijed ne vefttgium quidemfacato cmfiam nocuerit. Unde Csfar

Helvetiisper provinciamRomanam tranfitum denegat, quodr//mtf-
ria tcnehat, h. Cafium.CGnjukm ocafamj excrcih.m^^ ejm ab HeLnjettjsûlfmy
^jubjugum mijjum:. nej^ hommei mimico animOf d/:tta facultate perpro-
njmciam i ineris faciundh temperaturosah mjuria ^
maieficio exiJlmahAt,
C^pdeB.GA.i. Cautionesautemvari^proponuntur; puta, utpo-
litis anr.is tranfire jubeantur. Id quod tamcn a viris militanbus vix
impetraveris aquibus poflulare, ucarma deponant, ita fereaccipi*
,
tur, quafimanu^s ahfcmderentur \ quod de Numantinis Tloftvj dicit [.5.

c. 18. Commodius fuerit, fi^divifo agmine, ac per modicas catcrvas
transmittantur copiî autobfidesaccipianmr. Nam

ilia fumtuofa
nimis cautiovidetur, qu^q; multumrequirit temporis /ut impenfa

tranfeuntisis/quitranfitum concedit, fibiidoneapra^fidia conducat.
Addunt deniq;,nonideonegandum tranficum, Qiiod is alioinloco
remotiore^.&perambagespaceat. Nam boc prsecexto fi ca^teriquoq;
nterentur, iustranfitus planeinterimerctur: fedfufficere, fiabsq';do-
lomalo cranfituspoftuletur, qiiaproximum& commodiffimum eft.
Ex adverfotamennon defunt argumenca, qu^ tranfitum m.ero jure
iiaturaii citra pa6tum aliquod aut conceflioDem non deberi evincant;
eopr^fertim cafu,quoquisyicinono{lrobe]lum illaturuspernoftras
terrastranfireinftituit. Sane enim vicinusvicinocumprimisamico
autbene de fe merito, id quoq; debere videtur, ut ne aiteri, qui ad
ipfum oppugnandum venit, iter per fuos fines concedat; fiquideni
id citra magnum fuum incommodum pofllc prohibere. Inde /loli-
da impudensq; Gallis Romanorum po/lulatio videbatur, ^^^^'^^!
-
min'\
CAPUT III.
2SP
\te'mIt4liamtr4nsmitt4ntG4liibelIumi iffis id avenere
infij ^giôs^fiios
)t8 aUenisfoûlandos ohjicere. Cmn neg^ Komanorum infie meritumfit, nei^
'ârtbAgimenCwm injmia, oh qm ant fro KomanUy aut adverjm Vocnosju-
nantarma. Uvim\.xVz.2.o. Sicuci&hoc in foederibnsexpFeflefblec
ne hoiiibus noftris tranficiis concedatur. vid. foedus Ro-
ônvcniri,
Inanorum cum Ajntiocho apud Livium 1. 38. c, ^g, ah initio. Neq; tol-
'iturdifficultas, frquisdicat; trarifitum efle dandum, ubi jufto beilo
iker pecatur ; negandum, injuflum ei fiat bellum. Nam heq'; i/la
fi
lijudicatio lemper eft fatis expcdica ; &

temcrarium habecu*r, uJcro fe
luobus armatis velutarbicruminterponere,& tantam htem fuamfa-
;ere. Accedit^ quod conccflb tranfitu innofliristerris belUiedes po
icconfl:icui. Quidenim, fi dum adhuc in nofliraefl:
alcer hoftifuo,
litione, occurrat, eumq'; fiftat? Quodquomodo vitio iUi fitverten-
lumjnonvideo; cumnequaquam teneacureundemincra fuos fine
ecipere, ut nos iftius exercitu lev emur,
TutiflTimum igitur fucrit,ubi
jtramagnum noftrumincommodumfieri poflit, tranfitum denega-
c, & prohibere. Sin vires prohibendi defuerint, aut forte ipfi eam
ber caufam gravi bello fimus imphcandi, patientiam noftram alteri
pbtentu neceflficudinis facileexcufabimus. Notatuquoq; dignumeft:,
iuod refert P///^^rrte hyfiandro; Thebani eo tempore, quo Athenae
i XXX.,tyrannis ccnebantur, legem fciverunt av -nq d^rivaî 2^J t^?
:
fot&fdag cSiii t^< Tv^yvni oTT^tt Kofjj^yjj ^yitb cfuf tiva, ^??j3ct^'6Ji', fi??T5 UKi{v.
"^quis Athenasferret fer BoEOtiam intjrannos arma,neminemidne vide-
audtreJhehanorum. ZieglermadGrot.d.X. itidemnegat,nacura-

ie-ine^
ter jus aUcui competere eundi per terras alterius, nifi pado id fibi
uxfiverit; utineminieftiterperfundumprivati,nifi ea fcrvitus ipli
it Multoq; magis, fi fit caufa probabihs mecus. Sic incer
conftituta.
ambulandi per prjedium urbanum Titij;
Irivatos jus tibi efle poterit
fedfitufrequenteriveriscum flammis, &
facuHs, ut pericuhim fit,ne
'amnuminferaturprsedio Titij, jusquidemtuummetuTitij nontoUi-
ur, fedpoterittameprohibere Ticius, ne ica eas cum flarnis& faculis,
ItcunccolHtur juscahcereundi. Ubicamennotandum,in noftra quze-
poneiccrauttranfitum non
pro perpetua afiqua fervitute, fed
accipi
^romomentaneoduntaxat rei ahense ufup adquem arripiendum in-
Oo
'
gensnos
%po LIBRI Ilt
gens nos utilitaSj aut iiecen[i.tas adigic^ cui nonukro velificari alteruitT,
inhumanum erac. Exempla parum ad ifthanc quxdioncm definien-
dam facere poillinc. Nam fere prout cujuscj j vires fuerunc, ica modefte
aut fidenter tranficum poftulavic, auc eundem

poftulanci annuic vel
abnuic. Apud PmtarchumAgefiiaOymxmhco Tralles (in apophtk L4-
cm.ap.emd.ieîtiirTroades) cranficus mercedem pofcerent C. talenca,
& totidem mulieresjcosludens aiC; ,^^m ergoftathit adfuemm acce-
purieaf Itafrocef^tti lllos j^dgnis colUtis fndit^ (^ rmltos occidit, Iisdem
um mmdatis mifit ddregcmMacedonumlegAtos, qni cum rejponderet, deli^
berarejQvellc; Deliberet ergo.^ mquit, ms interimtransgrediemHr. Hujiu- 1
admiratmi ^ favensrex audaciam^facate f^trivity uttranfiret. Prasci-

pueheicallegarifolet exemplumlfraelicarum^tranllcum per Idumaj-
am pecentium hifce legibus; uc via regiaambulenc,inpraca culcosq;
agrqs non evagencur, ucq; prgefencem pecuniam^ offeranc, fi qua re
opushabuerinc. Heiccumldumî armis tranfitum arcere infticue-^
rent, vifibi hautquidquamperrumpendum judicavere, redlongo He-
xu iftorum fines circumiverunt. Etcum tandem exigua particula fi-
nes corundem perftringerent;, non minusinnoxiumfecere tranficum,
utuc idemanteafuifTetfacisinhumanicerdenegacus. yi^.Deuter.W.. \.i^
|. 4. Numer.XX^ 14. lidem cum a rege AmorrhcBorum Sihone inno-
xiumpecerentcranficum, isqinon folum hunc abnuifiec, fed arma- &
tus iilis occurrerec, excra finesfu^ dicionis, ut videtur, adeoq; ulcro
eosdemlacederetj viflus noncam ob negacum icer, quam illacum ce-
merebelium pocnas dedit. Nam alias nimis durum videbatur, non
exhibitum humanitatis officium excidio gentis ulcifci ; cum Amor-
rhîifti utiq; extra terram promidionis fuerint, cujus incolas Dcus
peculiariex judicio internecioni deflinaverat. Neq; fufficic, quod ali*
qui (XiQXxntyufias conditiones ofterefftem nonrepe!lere,fed de illis ineffeîum
deducendis tfaBare debui/Jeyqui metumprdm jujfnmhaberi vellent. Nmc

ahruptra pacis commercia ammHm ajure ^
^quitate alienumfatis mffnflralje.
Communi quippe mortaiium jure lcefa folius humanitatislex ukima
:s:empla non meretur.
'
. S. Adresinnoxiseucilitatis, quê cuivislibenterindulgcride-

lent, kGmi& d. 1. quoq; refercur, mercibus per cerras noflrastranflcum'
concc-*
CAPUT m. tpt
zonccdtte.VlhihmcZregkrmcontr^Ldiîoms^Sirgmt, dum .15. dixit^
3tiominusgensqtijeq;cuTn quavisgentefepofitacommercium colatj
mpediendi nemini jus efle; & tamen d.fap. %.ult. concedit, paium
niri pofle cum gente repofitaj ut fibi foli certi generis merces, alibi noQ
lalcentes, vendat. Ubi fanc vi hujus padi impediuntur alij, quo mi-
lus cumifta gente commcrcia cxerceant. Quanquam Grotm excu-
iari poflit/i priori ipfiuslocointelligamus impedimentum^quod cum
Hokncia conjun^lum efi:. De capterotamenifla resnonita adliqui-
lumdeduflaefi:. Sane enimnonvidccur lex huraanicatis nos obli-
are ad concedendum tranfitum aliis mercibus, quam qu^ ad vitam
Ijorum fi;:nt necefiari^. Sed qui ejusmodi adportant merces, quae
\d luxum infiiruendum faciunt, aut exquarum traiflatione non tam
iitsefiibfidia, quamlucrum exuberans, & alimenta avaritise quêrun-
hr, nonvideo, quo Jure velut debitum fibi per nofi:ras terras tranfi-.
bm prserendant. Fquidem fateor vix probabilem inveniri pofle prse-

txtum,utquisnegare velititernavibus inermibusper apertum marCi
itioninoftrae fubjedum, ad tertium pacatum tendentibus. Quoetiam
jotifiimum fpcifânt teftimonia autorum, qu magno numero heic
jdduci folent. Sed ut mcrces fifi:ancur in terra noftra 3 in freto, aut
jumine, non cicra rationem fieri poteft, Nam prseterquam qucd
equenscommeatio peregrinorum nofiraecivitatiquandoq; noxia,
it fufpeda eflc queati quid impedit, quo minusnofiri civesid lu-
umvindicentjquodperegrinitranfeuntes capiunt? Quippecumil-

utiq'; magis favere pofllmus, quam hifce. Ft quanquam damno
opridi(5lonon aflReiamur, fi ifiis mercibus eriam gratis tranfitum
bncedamus; neq';injuria nobisfiar,dum incercipitur lucrum, quod
ijdem nobisparebat; ramencumnetertiusquidemiliejushabeatnos
excludendi, quare non proximinobismet ipfi fimus,
t|>ifiolHcro &
l|crum illud in nos avertamus ? Id quod fieri poteft, fi merces iftae non
Jlfi intcrventu noftrorum civium inter duos populos, quibus nosin-
Irjedh fumus, commeent. Ac fane nifi hsec ratio admittatur, non

ijdeo, quomodo excufari poflilnt ftapulsf, quam vocantj, & alia jura,
merces fiftuntur,
4?ibi's &
ad certum torum trahuntur, atq'; exreris
|)nimmediacc intej: fej fcd inrcrventu ciyium commercia exercere
mccditur. Oo % g.^.Ex
, c
'ZPI^ LIBRl m.
y. Exdiilisquoq-, dependere videturqun:io;anlexhuma-
.
nitatisconcedat exigere veligalia ex tranfeuntibus mercibus terra,
amnibus, autfretis, noftrae^ditioni fubjedlis ? Namnonniiipretioven-
dere licentiam, q uam ifta lex quibus vis indulgeri jubear, oppido quam
inhumanum videtun, Equidem cur ex mercibus, qucEterreflriitine-
m transVe.huntur5,aliquid vedigalis pollic exigi, ratio in aprico efl:.
Nam& a^ris per oncraria plauftra quandoq; detrimentum infertur,

îumru opus eft ad vias.muniendas, ac dominus territorii, fecurita-
cemtranfeuntibus pr^ffcat, Ubi autsm pontes funtflruendi, mani-
feftaeffcyedligalis pro recuperandis impenfis sequitas. Sicut & contra
qui ejusmodi vedigal ad confervandbs ac reparandos
exigunt, utiq;
pontes tenentur. Favorabiliaquoq; funtved:igalia,ubi per induftri-
amdifficultas terreftrium itinerum, velutin compcadium fuit milTa.
Sicuthodie multis in locisfolT^ funtdepreflje ad commoditatem tain
Ifiatorum; quam mercium.. Sic fi quis quondam perfoflb Ifthmo
Jonium, &: Êgasum mareconjunxiUet, a lubentibus fane veiSigal
modicum potuiflet exigerci dumbrevi, & fecura via liceret defungi.
Quanquam &citra ejusmodi foflam pronuncieriS'/r'/r^<?l.VIII. AfiaficUy
ItaUcU^ mircatonbusgratifiimumfuijfei omijjo adMaleamcHrfUi Cormthm
^
dtverterei Adv.e5f.is eo mercihu4 : ubi importatarum >

^
exportatarum
V.elopmcJG.rermnveUigaliafendicmtingebAt. Ali j adjungunr, multitudine
tranfeuntium annonam reddi cariorem. His rationibus circa êqui-
&
tatem vedigaUs terreftris accedit ha^c quod ci vitas modicam fal-
;
tem recognitionempoiHt exigere a mercibus peregrinorum eo no-

mine,,quia patitur eosper fuam ditionem immediate a tertio populo
mercesiflas peterejcx quibus, ereta ftapula, cives fui poteranclu-
crumcapere.. Circaye<S:igalia in fluminibus exigi folita id quoq; ad-
dipotcft, cumillaarrofibnibus &:inundationibus vicinosagros faipe
nonimediocriter infeitent, fpequoq;aggeribus finrcoercenda; non
iiiique velut in folatium iftbrumdamnorum modici quid fblvi ab iis,
qui cxfluminibus cicra detrimencum lucrum.capiunc. Equidem ifl

Captul. Caroli celoniumin fluminibus yetatur exigi, in quibiu nullnm
d-
hmgohardornm 1. 5. tit. \. leg. 21)
jutormmprxfi'atMritiêr>anttbmy (addi lex-
Sedidconititutum^vidQturinfayoremciviumejusdem reip. Qupai

adexcerG." \
CAPUT II.
2p^
dexteros quoqjexteiidi noneri; necedarium. Circa a-quicaeem Ve-
tigalium, qujE in frecis exiguncur, difficilior efl: infpecflio. Equidem id
ubiumnonhabec, quin eo nomineexigiqueat, quodfumtibusa do-
jiino fadis rcfpondeat, ubi figna func conlticuenda, notandis brevi-
us, aucfcopulis, auc ubi ignes alendi, dirigendo navium nolurno
urfui,auc ubi mare a piracispurgandum. Sed eorum, qu^ prseter
afcecaufascapiuncur, ciculum cueri non itainproclivieft; cum uciq;
;anficusnavium inermiumplane ficres innoxije utilitatis. Nifi quod
eicnonadeo abfurdedicividetur; neminivitiovercendum,{l com-
lodicate fuae ditionis rite utacur, & uti alii ex terris, ita ipfe ex aquis fuis
roventum qucBrac. Eccum, qui alienum cerritorium intrat, cempo-
krius fiat fubditus, poHe navesexterorum, pernoflrumfretum tran-
buates, adigi, ut noflris civibus primum emendi copiam faciant. Id
lipfis remittatur,,eo nomine modici aliquid pofle exigi. Et quan-
|uam/lapulainfreto iftoinftituinonporfit, quodilli, ad quos profc-
lio- infticuitur,navigandi ufum non habeant, neq'; noftris civibus f a-
ultas fitfuis navibus iil^brummcrces in fretum adportandi; nonin-
ideri, tamen nobis deberc fi in porciunculam ahquam lucri admitta-
nur, quodcompcndiofamaliorum pernoftrasaquas navigationem
lon impediamus.Fatendum tamen ef!, cumejusmodi vedtigal mariti-
numnefcioquaration^longeodiodiis fit, quamquod pro cerre/lri
ranfituexigitur, id moderate, &
citra avaritiam tra6tandum ; faci- &
.e unum velakerum tales afFerre rationes pofle, unde fe ab iflo ve6ti-
';ahexemtum prsetendat. Puta, fi iftius terrx fupra infra fretum &
Ittingantv autfi abejusdemufuomniaipfius cumexteris commercia,
lcex hifce falus prope reip. fu^ dependeat. Ubi faneiniquum fueric,
{lumpropcerinnoxiumufumicineris maricimi ad condicionem fere
ribucariam redigi necfacilequiseundemTeprehenderic, fi fub odi-
.'
)focjusmodi prsecextualcerumduriterfibi incumbentem,quovis mo-

no amoliri conetur. Neq; eidem prasjudicium adferrc poteft, quod
|nilludVetigalalia:quoq; naciones confenferinc, quarum falus ufui
flius freci , nonica efl implicica ; quibusq; adeo facile eft , domino freci
parciculamaliquam sxundancis liicri non invidere. Sicuci difpar lon-

êcondicioell ejus, quiperfundiimmeumicer pecit, quod cicra idud
Oo $ abalio-
hominum confortiis veluc in folitudine fepaf atus dcgai,
ab aliorum
]iq;agrifruaus exporcare nequeac; &
qiii compendii duntaxac fui
caufa alieno prsedi o fervicucem imponere Neq; fac accurace illi,

viilc.
qinomnemhaocremexpadlisconvencisdijudicandam cenfent. Nam<

nihilominiis inquiri adhuc porcft, quse racio fuerir iftorum padorum
inicorum; & an dominus freci camdiu aliis tranficum negarepocue-
ric, quousqi ifti in caha cum
ipfo padla defcenderenc. Ftfi ubi padum,
Vicionacuralicerfirmicacemipfi decrahence carens, fic inicum, uciq;

ipfo ftandum fueric ; fic uc necfi cranfeunces ved:igaLin quod confen-
ieruncjdenegare, neq;dominusfreti illud incendere pro lubicu qucat.
Add. Boederm ad Gmij 1. 2. c, 2. . 14. Apud Nicephorum Grcgoram 1. IV. '
memoracur; Sulcanum/Egypci ab ImpConftancinopoHcano flipula-

cum, uc y^gypciis mercacoribus frecum Thracicum licerec crajicerc,
Qu^res, cuminicio parvimomcnti viderecur, concefla fuic. Sedcum
progreflu cemporis confticifTec, quahs & quancae(rec; jam prohibeii
non pocuic, confuetudine confirmaca acq'; invcceraca. Quod fi aucera
quispopulusadakeramfreci ripamcerras poflideac, icaucVel frerum
ucriq; fic commune, vel ucriusq; dicionis confinia in codemmedio finc, 1
Cciamfifortealterexpado,aucconcefrionefolus a reliquistranfeun-
Cibusvc6ligalexigac, ifiê camen nullo modo ve^ligaheric obnoxius;
quippe cum in fuo pelago na vigeti^.
ucilicacis, qu^cf; adeo cuivis fint prje/l:an-
, 8. Adres innoxise
d, rferturquoq;a GrotioX. 2. c.2. .Tf. ut liceat prjetervehentibus
sd littus paulifper accedere, ibiq; morari, valetudinis, aquandi, aut

sha jufi:adecaufa. Uinc&pud Maroêml.M$e/i^. ôdgefû^hochomi'
num? quAvehjLCtamharbAra moremVermtttit fatria? hojpitio prohibe--
murarena. BdU ctent^ prma^ vetant confiflerc terra. Sigentts hnmd'
mumi dr mortalia temnitis arma ; Atjperate Deos memoresfandi^ atij^ nefan^

di. Ubi camenobfervandum, quod prsemiferac; Non n^s autferroLy^
hicosfofukre penatcs Ventmmj aut raptas ad liiora 'verterepradas. Q.UO
spfooflenditur, ejus qui admicti pecic, icerdebereinnoxiume{le,&ex
quoaccolishcorisnullurn periculum, auc ejusdem probabilis mecuiJ
creecur. Hinccordace Dido : Kesdura^ ^
regmnovitasmetaliacogunt '^
Uoiiris &
ktejina ffiji&dc tum^ Sciiiccc conflare prius opoi ccc , holhs i
anami*^'
.1
tnaflîcusquisadreniac; fimulq;quamfaciennipra cladis, aut qusein
ierram exfcendere vuk manus prx feferac. Necminus, ana conca-
kofis morbis immunes finc advens. Horuni poftquani nihil obfli-
eric, uci innoxium accefTum denegare fumma inhumanitas ferec ica ,
fthoc concefTo confequeris fueric id quoq'; indulgere, uc liceac cuguri-

immomenraneum ialicoreponere; quippe quo licus non reddicur
lecerius, neq,- nollro ad idera juri quidquam decedic. Nam id racio-
liseft, nequispermanensasdificium in licore excruac cicra conceflio-
\em fummi imperancis, prasfercimubi idcumahorum incomm.odo
iac. vid. If o D. deadq. rer. dom. Neq^ fequicur ; quia circa acceilionem
dlicora &porcusinteraliquasgencesexifluncpacla, ideo ifthoc offi-

iumjurenacuraUnondeberi. Cum mulca, qusexvircucequapiamj
-nperfedlam duntaxac oWigacionem parience, debencur, legibus civi-'
bus,&pa6lis fancirifrequenciflimum fic. Prêrquamjquodnoflra
flerdopotiffimumdeeocafuagac, quando quis concrafuam incenci-
'nempervimmajoremlicoribiis ahenis adpuleric; padla autem,qua5
iter gencesheieiniri folenc, de concinuo accefTu difponanc. Unde
tiam pro hocce quidcm modicumaliquod cribucumexigi nihil pra-
ibec. autem cafu camlevealience calamicacis
Iniflo foiacium impu-
irevelle, valde fordidum
fueric. In foedere camen incer Romanos
|tCarchaginienfesapud'F<?^^/^;^l. ^.ica convencumfuit ; nemvig^nto
hmam f^manarumveficijultrapulcrumpromontoriMm extrn quam:fiten>-
:
f/iatis aut hoftium vifiuermt comftdfi. Si quis vi deUtusfiuertt^ emendi aut

\cipendi quidquamyprczter necejjaria reficiendis navibus (^fiacris fiaciendis^
h ei ne efio. Intra diem quintum qui navem adplicuermt abeunto. In al-
|ro foedereica habecur ; InSardinia ^ Afiica nejf. neg&tiator quisquam
\manorum^ne j^ urhemcondito : neve eoadpeliito^ ntficommeatm accifitendl
katiayvelndves rejiciendi. Si tempefias detulerttîntra dtes quin^ excedite.
. p. Incer oflicia quoq; humanicads refercur peregrinos admit-
ire, uc&viacorsscedohofpicioq; comicer excipere. Quaquidem rc
Dnpaucianciquorumferead ambicionem ufq; fefe jadarunt: ficuci

Hem judicabant, fandiflimum aliquod neceflicudinis & amiciri^jus
: hofpicio oriri, Artfloteles magn. meral. 1. 2. c. ii. (^s^ffôTz&^ryi ^' v ôîsv
ZpS LTBRI in.
oiQvh^^mQmXiroA^, Ammturum hojîtalis valtdipmd videtuf*. Neênim

nllm ejl^ de qm amhigatur, communisfnts, ut interciijes. De humanitate
Indorum adverfus percgrinos v\di.Tjiodorm StculmX.i. c.42. Mtantu
V. H. l.IV.c. I. hanclegemLucanorumrecitat: SifHhnccafamfoiis ve-
neritperegrinmy voluent^Jub tecium ahcujm dtvcrterci (^ is hommem mn
jufceêritj mulcietury ^fxnas luat inkofpitalitatis, Vhtlo Judam de vita
Mofts, hojpitibm eadem, quju^fltctbt4,ijura deheri tradit. tlt tamen iflhoc
officij jure naturaU debeatur, requiritur, ut alteri honefla fit, aut ne-
cefTaria caufa^ quare a damofuo abfit. Tum ut ipfeprobus ilt^ & un-
de domui noftrae nullum periculum, aut dedecus immineat. PrjB-
terea, ut pretio hofpirium conducere nequeat. Inde major quon-
dam iftius humaniratis neceflltas, ubi publica diverforia nondumin
ufuerantjautviliaviroqjhoneftoindecorahahebantur; quamhodic
in plerisq,- Europ^partibus, ubi &adufum, & fplendorem ifta pafTim
inftruda reperiuntur. Enimvero etfi pafllm inhofpitalitatem,Tari-
quam certum fpecimcnbarbarse inhumanitatis, traduci videas; du-
bium tamen moveri potefl: circa illos potifllmum, qui curiofitatis
duntaxatcaufaahenas regiones adeunt, an i/lisipfonaturaU jure ad-
miflGlo debeatur. SaneSpartanis, ut peregrinos fua civitate arcerenr,
h^cfufficereratio judicabatur; ne patrijmores illorum converfatio-
ne corrumperentur, aut evilefcerent. Cui tamen ahqui reponunt;
nonomniamehora, qua^ apudnos, aut deteriora, qu^ apud exteros
ufu recepta funt. Siquid mehus apud hos inveniatur, abfurdum fo-
re, ideo idadfpernari, quod peregrinum flt. Canum efle, etiam vi-
hflimos Vernarum adulari, aHenos;, utut prseftanriflimos viros, alla-
trare, Ncfcio quid horridi, &
inculti iflis adh^rere^ qui nunquam
pedem extulerunt. Sic & apud Li-vium 41. c. 24. de-
patriis fedibus 1.
cretum Achôrum, quofinibusfuisinterdixerant Macedonibus, exje-

humamvocîtuv. Heicigitur certum videtur,
crahtlisûelut defirtiojuris \
fi ahqua natione comiter recipiantur,

noflri cives peregrinantes ab
paremhumanitatem eidemnos honefte denegare non poflê. Sicut
contra, qui noftros arcent, fuiuca nobisrecipiantur impudenrer po-
flulant. Verum fl aliqua gensexteros adire non curer, non adparet, I
quo jure ipfa teneaturadmittere illos^ qui citra neceflariam, ac gra-

~fS5i vem caufam
"
. CAPUT m. jp7
remcaufam ad eam accedunt. Sicut etiam nemo credit, qui in jedi-
bus aut hortis fuisrari quidpiam poffidet, fe ullaobligarioneadquos-
ns eJLis rpedatores admittendos adftringi fed admiffis ifliioc velut
;
ndebitum officium imputari moris ^{^, Pra?iertim cum facile aliqua

fufpicio accedere poiHt, quare nimiseuriofos rerumnoilrarumarbi-
j:ratores procul habendos judicemus. Inde multis fuam fententiam
lonadprobat Framifius a Vicfona releB.s.feB.'^. iibi agit de idoneis
j;itulis, ex quibus Hifpani Indos debellare potuerint; dum primum
itulum facitnaturalem focietatem & communicationem circa quam ;
iftiusmodiformatpropofitiones. i. Hifpanos habere jm êregrmandi m

lUai wovinclas^ q- illk degendijjine tamen alûo msumento harbarorum,
.uc pffe ah iilis prohiberi, Ubi reponitur, illam naturalem communi-

;ationem non prohibere,quo minus fuper ufu rerum fuarum aliis
,:ommunicandodominusfl:atucrequeat, Deindecrudumvalde vi-
jderi, ita indefinire velle aliis dare jus apud nos peregrinandij de- &
Tendi,non confid^ratO;, quo numeroâutquofineifli veniant ; item
nnoxietranfeuntes^regionemalienamluflrantes, ad modicum dun-
::axattempusmorari,anveroperpetuovelut fuo jureapud nosvelinc
jiegere. Kjusmodi hofpitia qui aliis velit affignare, merito tanquam
ifperum nimis metatorem repudiandum, 2. Lice7'e Hijpants negociari
tfudiiloSinecvelhoSiVel iihi a principihm Juis pofje ppohihcrL Heic, qui
noderatius fibi philofophari videntur,nondum poflunt difpicere ta-
em negotiandi licentiam;, quam in fubjedlis fuis principes;, ii ufjs reip.
ioftulaveritjreflringerenequeapt .
mulro niinus talem, qux exteros
j|Uoq; npbis invitis & relu6iantibus obtrudat. 5. Sic[^^Jint ^pKdbarbaros
ommunia tam civibm ûamhojpitihus, non licere harbaris frohibere Hifja-
ws a communicatidney c^participatione illorum., v.g.Jilicet aljs peregrinis
Jfodere aurum.^ etiam HiJJanislieere.Qiioloco aUqui confiderandum

udicant, an tale quid aliis fuerit permiflum tanquam ex debito, an
/elut ex gratia. Nam circa ea, qu^ nemini perfe(fl:e debeo, liberali
,ane magisadverfusunum, quam alterum efle mihi hcere. Deinde
milli, quipoftaccedunt, paremmodefliamfintadhibicuricum prio-
ibus, qui.citra noftrum incommodum requapiam ufi fuerunt; nec
:ilium fibi finem, quam iili, habeant propoficum. Si uni vel alteri
Pp vicino-
tpB LIBRI ni
vicinoruiii tneorum concefTerim facukatem quoties ^relit hortum
iiitrandij&frudusmodicedecerpendi, ubialiuspoftirruperit, qui ar-
boresconfringerej&inipfohorto, me expuifo, hofpitiurn figere in-
jftituat, puto ofbium mihi claudere fas erit. Sed fuper hac controver- ,
fia ahj viderint. Plcriscf; tudlTimum videtur dicere cuilibet civitati-

;
ex ufufuolicere flatuere fuper admiflfione exterorum, qui ex caulis

necefTariis, aut co*mmiferationem merentibus non accedunt. Nam
iegatorum admidio ex peculiaribus fundamentis deducitur. Add'.
ZiegkradGrotA.2, c.2. .25. Admiflbstamenfemel hofpites peregri- &
&
nos fine probabih caufa ejicere inhumanitate contumelia non Vacat;
yid. Livm 1. 2, c.^y. 58. Quin & quod probabilis iftos expellendi cau-
fa fames fit, civitatem urgens, Ambrojim de offic. 1. 3. c. 7. & cum eo Gro^
tim d. 1. . ip. negat. Id quod hadenus admittimus, fi adfint mediai
quantumvis paulo duriora, ad iffcos fimul cum civibus confervandos,
liqj iidem nobis quondam utiles fuerint, aut deinceps efle poirint.
Nam de hifce proprie loquitur Amhrofim. Verum fi peregrinis nuUa
obhgationeteneamur,neqi iisfbatim, ubianobisfintexpulf!, pereun-
dumfuerit; nonadparet, quare cives in iilorum gratiam cum an-
gufliis annon^ conflidari debeant. vid. Smm> AngHfio, 0.42.62
Bmler,z.di d. L Grotij.
. 10. In hanc quoq; ofHciorumcIaflem a GrQtio 1. 2. c 2. . I^^". 17.
refertur, conceflioperpetuse habicationis exteris, qui fedibus fuis ex-
pialfi receptum quserunt. Quibus tamen neceflum
imperium in fit,
illisiocisjamconflitutumagnofcere, atq;itafecomponere, ne fadio-

nibus, & feditionibus pr^beatur materia. Sicuti & incer pacis leges ab
^nea h^c Soar armd Latinm haheto^ Imfermm [oleme ficer,
dicitur:
apudFirgi/.Mêid. 12. Enimvero humanitas quideniefl:, paucos quos-
dam, fedibus Cms non fceleris caufa expulfbs, recipere; pr^fertim fi
induflriay aut opibuspolleant,nec facranoftra, aut inftituca fint tur-
baturi. Sicuti eciam multas civitates immenfum crevifTe cernimus,
quod peregnnos, & exteros lubenter receperint aUas contra, quae hos
.
averfati funt, ad modicam conditionemredad^s. Sed quod magna

ahqua mukicudo, armatacumprimis & beUicof^, velut ex debito re-
cipieadailcjnemocemereafrerueritj cum pr^ferUmyix fieripodic,
ucve^
;
ijtveteribusincolisabiflis periculum iion immineat. Ergo qnnntura

heicindulgendumfitjqua^libeccivitasexuiufuoconftituet. Cuianrea
probe expendendum, an expediatnumeruni incolarura vehementer
augeri an ca fit agri noflri fcrcilitas, uc commode omnes poflit alerc
,-
an nimis angufle fimushabituri, iftis recepcis folers an ignava fit tur-

;
ba, qujerecipipedti anita adven ifti poffinc diftribui locariûc ^

jcivitatinulium ex iis periculum oriatur. Sane ubi &iil:i miferatione
idignifunt, &:civitatisnoftr^rationesnon repugnaverinr, humanum
ifueric, in tales bcneficium non nimis onerofum, nec nobis poeniten-
dumconferre. Alias meritoitatemperaturniifericordia,nemoxnos
aliisevadamus ipfimiferabiles. Cumporro quicquid a nobis in ta-
les fuerit coUatum, idêneficij loco ipfis imputare poflimus: inde
confequitur, ut non ipfi,qu^ placuerintj fibi rapcre, auc fi quid forte
vacui loci apud nos jacuerit, velut jure fuo occuparepofIint,fed quas
j
nos ailignaverimus, iis contenti efle debeanc. Add. Bxdcr. add.L Grotij^
\ Ad qu^ exempla facere poilunt.
illuftranda ifth^c Apud FifgtL
ii^neid.XI. Latinus Trojanis hanc conditionem offerc: tft 4ntiqum
AgcrTuJco mihi froximpn amn'h AuruncijRutuB^ colunt^ <^ vomere duros
at^ horum ajlerrima pajcunt,
.'Bxcrcent collesy omnis regio^ Hm
celji ^
^Ûgafima montis Cedat amiciti^ Teucrornm, Ubi Serwus ex Catonis ori-
ginibus annotat, eum agrum habuifle jugera DCC. Sed ne videretur
de alieno fuifle liberalis, monet, circa verbailla; Anrmci Wuli^fe-'
runti e fuperioribus fubaudiendum efie mihi. Jilum enim agrum Au-
iruncos & Rutulos habuifle tanquam fi:ipendiarium, aut ei colendo
iquafi regi operas dedifife. Idem fa(Sum prolixius memoratur a Bw^
\ny(io Halicdm. 1 . i. Tro janos,cum ex certis ominibus cognovifiTent, illam
fibi fatisdefi:inatam fedcm,fi:afim venianonimpetracanovamurbera
imoliri ccepifie, acq';non cicra rufi:icorum indignacionem, ferrum, li-
jgna,inftrumencumq; rufticum abfiulifi"e. Qua re commocum Laci-

[num in advcnas iftos cum exercitu moviflê , expoftulancem prius
icumj^nea.- cur, cumlieuifleceiqusecunq';peciiflec raoderaca, amice
ialubencibusincolisimpecrare,ca violaco jure gencium, ('nufsPiSajvn^v
^{t-axiv^mv civQp&Trzov îKouou(nv) quam honeftiuspcr vim fibi ufur-
curpius
ipare maluiflec? Quce jure agnofcens ^neas reprehendi, priora fada
Pp 2 UE
300 LmRi m.
uccondaneiicurrogatj muldsfe officiis id penfaturum pollicetur, fu*
amqi operam concra holles offert_*. Inde Trojanis Aborigines
agram dedere; illi hifce in bello contra Rutulos fuppetias culerunt
Apud Flomm I.3.C.3. Cimbri afenatu Romanopetunc- ut Martimfo^
tulfM alt(\uid)jih'iterrdarct^vehtt flipendmm: Cterum'^'ut 'uellet ymanU
hm at^ armis fukuteretur^. Sed quas daret terras populus^ agrarijs legi-
hm imra fe dmicaturm? Aliena porro condonari cirra injuriam qui
poteranc? Tamvalidumaucem populum ulcrorecipere intutumvi-
debacuriissqueiscammukaeranc, quxcupidicatem egenorumftimu-
larepoflenr. Apud C^/Tir^w^ dcB.G. I.4. TentSieri & Ulipeces jada-
banc- vemjfeirtvitosy,, ejedos domo : fijuamgratiam Romam velmt,poJJe
.UMtiles ejje amkos : velfihi agros attrihuant^ velfatiantureos tenere ^fôs
armis pojfedermt.. Quibus reponebat C^far; haut verum ejje^qmfim
finestuerinonpotuertntâliems occHparCyneiJ^ ullos m GalUa uacare agrosy
qut dan tarrt prdfirtim multttudini fine injuria poînt. Etfi alia adhuc
fubeilec caufa, quare iflos hofpites nimis vicinos fibi nollec C^far.
AûdTacitum A. XIll. f f. Anfibarij fedis inopesj cum agros infediflenc
trans Rhenum fitosj ufibus Romanorum fepoiitos, non adeo abfurde
dicebant:. ,ûot am partem camftjacere) mquam pecora (Jârmenta mih'
tum aliquando tfansmitterentur ? Servarent fiane receptm gregihm inter
hjominumfiamem : modo ne vafiitatem (^ [olttu dinem malienTp quam amicoi
foûlos, Sicut c(dum dijs , ita terras generi m ortalium data^ ; ^ti^d^ vacH,
.
easfuhlicas ejfie. Quibus utiq; molliora eraric, refpondenda, quam quas

cegerebac Avitus, intoierabilem fane fupcrbiam redolentia : />/^^/i?W//
meliorumimHria, . idOijsyquos tmplorarent , placitum, ut arhitrium penes

Komanos maneret, quid darent , quid adimerent \ nej.^ aliosjudices quam
fieipfispaterentur._ Imperator Probus ccntummillia Eafiarnaruminfiob
Romano c^nflituit:, qui omnes fidem fiervaverunt, Sed cum {jr cx alijsgen-
tibmpleros pariter transtulijfity id efl^.ex GepidiSi Gautun.m,,(^ VandaliSj
iliiomnesfidemfregerunt, (^ occupatobellis iyrannicis Frobo:>per totmnpene
orhempedibm (^ navigando vagatijuntj neLparummoleflia, Roman^ glorit
intukrunt, Flav. Voptfcm tn Probo. Sic 2i^\\Âmmiamm Marceiiinum 1. 31.
Gochimecu Hunnoriim, defertis fuis fedibus, a Valence pecunt, utcis
Iflrum in Ihracia fibi locus darecur, pollicici,fe quiece vitturos, &
daturos
CAPUT m. 501
dacuros, fi res flagitaret, auxilia. Mox alij quoq; barbari accertere,idem
pecentes, queis & ipfis Valens annuic, fperans inde milicem fine magno
fumcu ledurum. Quod ipfi camen mox exicio vertic : uti prolixius
d.l. memoracur.
. II. Sub ido quoq; ofKciorum gcnere comprehendic Grotim
d.l..lB-l^- quodquisqi debeat akericoncedere, uc ea fibi comparec

precio, opera, permucacione, aliove concradu licico,qu^ vitam hancce
commodiore adparacuinftruunt: idq; non impediac vellegelara, vel
iiilicica aliquaconrpiracione,aucmonopolio. Praecerquam enimquod
in omnes populos ex CjOmmerciis infignis redundec ucilicas, quippe
quae veluc parfimoniam celluris, non uhiq; in omnia asque feracis, fup-
pleiic; inhumanumvaldeefle, cerrigenamvelleinvidere alceri ufuoi
eorumbonorum, qu communis omnium parens profudic, ubi per
,idnoflrum jus, quod ad ifta pecuiiaricer qusefivimus, non reddicur de-
terius. Hinc apud PUtarch. Peride, cum Achenienfes Megarenfibus
incerdixiiTenc omnibus emporiis & porcubus fuis, idi queruncur id.
fitnts^Tu noivd ^lnâ, prdter jus gcmimu. Quanquam i/lh^c afler-

tiomukasadmictatreftricliones. Nam ut cum aliiscommunicemus
res fupervacuas vitx human^, auc voluptarias, nuilo videmur jurc
obftringi. Et /Inobisipfis rerum penuria metuatur, reifle nobis fblis
fervamus. Unde 11 Jofephus perfpexiflet, non fuperefle frumen-
iflas
tum ^gypciis colerandê fepcem annorum fami:, rede pocuiflec vecare,

neadexcerosidexporcarecur. Sicuc&apud xA.chenienies capicis poe-
na fancicum erac, ne quis civis Achenienfls frumencum alio, quam
iAcIienasdivendendum veherec. Ljcurgm orat.contraLeocratem. Prse-
terea flnoftris cerris infigne iucrum decedat, aut, indirede licet,ali-
quodmaiumpoflicindeconciliari; redealiosabscommerciiseju^mp-
direrum exciudimus, qu;^ abfoiute ad vitarri agendam non funtne-
ceCTariae. v.g. Cumalicubipulcerrimiequi proveniant, nihil impe-
dit, quo minus ediclo prohiberi pofldt, ne exportentur, qui ad genus
faciendumfunt idonei. Ifl:ienimregioni decus atq; emolumentum

peculiare erat pericurum, fi paflîm fimiles equi nafcerencur, Ec luxu-
risB pocius,quaneceflicaci inferviunc. ApudZ./i//^^ l-45.c.f. legatii
ifli
Gailorum pecencibus dacum, ut demrum equomm iis commermm ejfet,

^ Pp 3 educcn''
|02 tlBRI m.
tducendi^ ex ItdliayfdteâsJiereL Sic i n tit. C. qud res expdrtdri ndndehe^
mt, fub capitali poena vecacur, nequis vinumj& oleum, icemq/arma
omnis generis ad barbaros exporcec. Prioris ratio eraC;, ne illi hifce
illecebris moci imperium Romanum invaderenc. Sane enirn apud
tiviur/i\.f.c.^$. Aruns Clulinus, uc in Italiam Gallos allicerec,'^'/^^*
itdeos advexiJfe^cviibizuT. Add. Numer. XIII. 14. Judith.X. to. Denicp
oon prohibecur civicaS;, quominus circa exporcacionem mercium plus
faveaccivibus, quam exceris; puca,ucmajus ve(51:igal abhis^quamab
iliis exigatj auc uc iidem habeanc jus wÛ-^n^Jûg 3 leu pras exceris ad
cmendum admiccancur.
. 12. Verum uc quis ad alcerius res emendas teneacur, id nullo
jure conflitui cradic Grotiusd. 1. . 20. Cum naturalicer cuiq; liberum
iic, quid adquirere velic, auc non ; ac nemini probabilis querendi cau-
fa prjebeatur, (i aker rebus ipfius ^quo animo careac. Inde & olim &
nunc mukisinlocis vecicum deprehendimus,necertumgenus merci-
umimporcecur;idq; vel quia indedamnumahquod civicacipoflicori-
rij, veiuc noftrorum hominumindu/lria excicecur, neve opes noftrse
ad exceros migrenc. P/ato 1. g. de LL. Tfjf^ e^tera^ hujmmodi^ qud dits

incenduntur,j>eregrina^fint^purpuramjimiliter ^ colores alios

quia re-
gionenonfroducmtur, emniademj^feregrina^ r/ifi necejjaria fint^ nemo ad^

ducat: necrurjus aliquid, quodregionineceJfariumlit> exportet. defar de
B.Gall, 1. X de NerViis cradic.*
Nuilum aditum adeos effe mercatorihus : nihU
fativMis reliquarum^ rerum ad luxuriam-pertinentiuminferri : quodhis
rehusrelanguejcere animos^ eorum^remitti virtutem exiflimarent. Jdem
\. 4. de Suevis : iumentis imfortatts non utuntur. Vinum adfe omnino im-
jortdfi nonfinunt'^ quodeare ad laborem ferendum remollejcere homines,
at^ ejfeminariarbitrentur. Inde iine dubio falfum.efl:, quod diipucac
Tranc. k ViBoria i jure gentium fas ejje cuij^ negotian in alienis frovinciis,
importandomerces, quihm ihi carent^ ^
exportando aurum dr drgentum^
merces^ alias^ quihus illiabundant. Acqui fi ego domeflicis copiis fim
concentus, quafronce quis alienas miiii invico obtrureric ? Namquod
alicubiv.g. quilibec pacerfamilias cercam falis menfuram in fingulos
annos emerecogicur, idoricurex poceflace illa, quê principi in cives
compecic ; & habec ifla emendi neceflficas aliquod inflar tributi.
Sicuci
CAPUT IH joj
Stcucietiamper fummum
imperiumcivibusinjungipoteff, ut (i quid
ukroveIincemere,nonnifi abscerto aliquo emanc. Qualia, ubi ufus
reip.admjreric,noniniquein civicacibus fanciri pofTunc. Sicuci &hoG
facfrequencer fubdicis injungicur, ut in cempore frumencum, &alias
res neceflarias eciam m locis remocis coemanc; quando penuria, im-
minence prêcipue oblidione, mecuicur, auc uceo laxior fic annona.
Verum ucalceru, in quem mihi non c/l irpperiu,ad merces meas emen-
,
dascogereinfticuam,idveronullaratiod,dmiferlr. Quo jureenim eg0
! inalcerius, mihi non obnoxij,crumenam>anetimmihiarrogcm o.uta-
ricacis, uc ipfi prsefcribere fuilineam, quid, & in quae erogarCs

&unde neceflficati auc volupcari fu^confulere debeac. Neqj libercaf
minuitur , quia meo
alcerius ideo Auc ii
inde lucro aliq uid decedic.
omnino volebam alrcrum commodis meis velificari, mucuis id ofBciis^
mereri debebam. Id cameninhumanumfueric, &iniquum,impedir
aliquem, quires quibusabundac,apud volencesdiftrahere vulcquo
minus neceflaria, quibus carec, inde fibi comparare queat. Add 5^^
\cler,addJ.Gr0tij.
. Ejusmodioffiijgenus quoq; habctur, licentiam facere eis-
13
teris, vicinis praEferrim, apud nos macrimonia ambiendi, oncra- &

hendi, ubi iftisapud fe copiafoeminarum defueric. Puca, fi populus
j
virorumaUundcexpulfusalibiconfederiCsautcoecus virorumnovam
conderecivicacem velic. Nam fme focmina ^cacem agere repugnaE
nacura^fakemplerorumqjvirorum; quippe cum coelibacus, ubi vires
, Gorporisfuncincegr3?,non nifi excellenribus animabus conveniat, &
I
pr^cer nacuram remedia heic adhibere, foedum. Ec res unius dunca-
xat populus virorum. Qua rarione mulri defendere> auE
Eccaris efl,
fakem excufare volunc rapcum Sabinaruma Romulopacracum. Ecfi

fupereononuno modo tradaair. 'Dtonyfm Halic. 1.2. aic, Romulum
jperconnubiavoluiffe vicinarum fibi genrium amiciriam concihare^
quselicecabinjuriainciperet, credidiffe tamenex hujusmodi re qua-
piam, & malo ex principio magnam familiaritatem poffe conflari,
Ipoflquam falum illud purgatum fueracapud muheres quidem cu-
pidine & amore ; apud reliquos, finon contumelise caufa, ^cd neces-
ficace id falumceflarencur. Ecfi fac pr^poftera hxc fic via amicici-
aminftir
;
|04
'
LIBRMII
am inftituendi. vid. Tacit. An, I.ff. de Segefle; auBis fnvatim odljs^
quod Ayyîî^fi^^^^ ^J^ ^^j faSfam rapterdt. genermvijmi immicijoceri

qtui^ aptid e&ncordes vmcula caritatis^ incitamentd irartmi apt^d mfenfes
erant. Alii pc occafionem beliandi nancifcereLur contra vicinos, rap-
tas mulieres rcriprere. quod parumprobabile videtun Casteri inopi-

am mulierum, adeoq; neccflitatem pr^cexunc. Prius tamen legatos
circummiflos, quirogarent,negravarerLurhominescum hominibus
fangvinem & genus Qui poftquam non fine verborum
mifcere.
contumelia rejedi fuerint, vim dolo miftam fuifTe adhibitam, Ec
erac eo fecuio mos rapiendi virgines non infreqoens, oûtm Dionyfini;
ideo VOCat eTKyiviKov îi^ .xpxcciov 73 S-(^, ^ tôtivv avfL7m.)>'zct)V KaB' C-
mJvdTiôvJaj ydpLpimlg 'yvviLj^h cJ^^pctvs^TDv

Gr^cum(jrantiquummorem,(ir \
:
modumjuêndi .connuhio muUeres Jplendidipmum. Add. Judtc.Zi.Y ,22.

Etfirariffimeaccidat, ut non inveniantur, qu^ viris, non plane eru-
befcendis &abominandis, ultro jungi velini:. Tales igitur amicicram
noilram hoc modo fimul qu^fituros repudiare, afperum nimis fuerit^
Ouanquamenim obnegataminuxoremfoeminamcaufabello perfe
non prsebeacur; idemtamen fit, ubi repuh^ addita fuerit contume-
lia. Sicut Rhegini virginem nuptum pecenci Dionyfio refponde-
runt fi nulUm prater liôrisfiliam ipfi concejjuros. vid. Diodorm Siculm
.
l.XIV.c.IoB. Ft Straho \.6. Simile exemplum extat apadM. Paulum

ycmtum 1. 1. c. f 2. Noftras aurem foeminas pro imperio adigere velle,
iic talibus nubant, quiin fe nihil habeant, quod amorem conciliare
poflicjnhumanum videtur; mulcoq, magis, fi difpar quoq; condicio
accelTeric. Conf Bceckr. ad d l Grotii . 21. Qlix a Canulejo jadancur -
apud Livium 1. 4. c 3. Connuhiumfetimu^y quodfimtimis exterms^ darifo-

let : ^
ut hominum numerofimm ; ad prsefentem qu^flionem non per-
tinent. Nam hautquidquam inopia mulierum plebejos tunc pre-
mebac, fed iidem,ucpacriciis exaequarentur, quserebant. Decstero
rnubere foeminarumi provencu per vim bellumq; ad nupciasgraflari
,
fupervacuum eft. Invenies alium, ii te hic faftidic, Alexin. Leges ci-

viles, quse connubia cum exteris;, auc incer diverfi ordinis homines
prohibent,praefupponunt, cuiq;copiam efledignam fe conditionem
inveniendii &
racionibus hifcf^ fere nicuncur, ucvclcerrarumfplen-
dor
CAPUT III
lo^
dor familiarum confer vctur, Vel noflrates foemina* facilios maritos in-
veniant, vel ne opes, aut affedus noilrorum inalias civitates per con-
nubia transferantur.
. 14. Deniq; Grotim d. 1. . 22. additjjus omnibus commune,
adeoq; &
obligarionem ad aliquid omnibus prseftandum oriri ex ,
fuppofitione; fi nimirum quid promifcue omnibusexternis indulgea-

tur, Tunc enim fi unusexcludatur, ei fieriinjuriam. Cujus rei caufa
quodcuracontumeliafitconjundlum, fiquiscitrapecu-
hsec videtur,
liarem caufam aliquem velit excludere abs re, quje omnibus promi-
fcuepat^t; quippecumhicvelutreliquisinsequalishabeatur. Unde
concluditille; fiexternisahcubi venari, pifcari, aucupari> margaritas
legere, fiexteftamento capere, fires vendere, 11 etiam txtra penuri-
am foeminarum conjugia contrahere concedatur, uni id populo ne-
garinonpo(re,nifidelidumanteceirerit. Verum i/lh^c afrertioaded
liquidanonvidetur. Ejusmodi quippe concefTionem fadam opor-
tuitvelexpreflê, veltacite. FxprefTeconceditur quid alteri vel pre-
cario,velpermodumpacli,autpromifrionis perfed^. Utquisomni-
bus & fingulis gentibus, notis ^que ac ignotis, fine fine & modo ad
adum aliquem jure naturaliindebitum, circa remfuam exercendum,
jusperfedumcontulerit; cafusnunquam credo datus fuit, nec dabi-
tur. Saltem enim noffe quis volet, cui, &
quantum det. Qjiod fi quis
omnibus fibi notis ac amicis hadenus quid conceflerit flve per modum
pa6li, five precarioidem fi quis ignotus fuo jure pr^tendere velit, im-
;
probitatis & impudenti^ notam non efTugiet. Qu^ autem tacite dun-
taxat, & per diflimulationem concedimus, regulariter precarii natu-
ram habere judicantur. Qu^ mutatis noflris rationibus, aut proptef
irnodefliam utentium rele pofTunt revocari. Add. Bcecler. ad. d. l. Groiij,
\ C^terumfatvulgarisefl: humanitas, cujusintcrmidio foe-
. If.
.damanimi malignitatem, &
abjelioneminvolvit. Sublimior adhuc
& fplendidior ejusgradus eft,fiquis cx fingulari benevolentia gratis
quidih alterum conferatj impenfa autoperalaboriofaconflans, quo
;
ipfius neceilitatibus fubveniatur, aut indgnis qua-piam utilitas eidemr
1 concilietur. Atq'; talia 7 îx^^ bcneficia vocantur; quorum di-
'
fpenfationem ac modum fere conditio dantis, atq; accipientis rem-
Q.q perac
. :
50^ LrBRI III.
ptsrat Ex quibus fummalaudem adquirendi mortalibus materia pa-

cet, fi magnitudo animi ac prudetitia riteeadem moderata fuerit. Nam
ambitiO) d^ jalimtia^ d^ quidvis fotim quam libeyalitas exiflimanda cft^

euifationonconjlat. Plmimpanegyt*. Superbeneficiisporrodandis,aut di-
rigendis fapientes paflim prsecepta inculeant. Ctcero Ofjic. i. Beneficen-
tiai q^^ natura humAn^ accommodatim, muita^ hahet cautiones^

nihilefl
Vidc^dum eji emmprimumf ne obfit henignitasy (^ iis ipfis^ qmhm henigm

njideturfieri y d^ cxteris: deinde^y ne major henigmtas fit^ quam facaltas
tum utprodignitate cuif^ quidem ance omnia bene dc
trihuatur. Et
'nobismeritis tumutquisqjrioftrseopismaximeindiget.
: Sed&gra-
dus conjundlionis inter homines obfer vandi. Ubi lacillime patec com-
.
rnuaisomniumhominumfocietas; i^2if'Mfwrefl ejmdemgentisj nati-
mterim efi ^ ejusdemejfecivitatis. Arciior col.ttgatiofdcietati&
onis 3 TmgU.
propinquorum. Ubi p*imafocietas in ipfi efl conjugio : proxima in liberis.^fc'.
qimnturfratrumconjunciioner: pofi confibrinorumj fobrinorumif^ tum cou- :
nubia ,. ^ affnitates. Vr&fiantifi^midautem^j^firmfiimaficieta^^. cum^ honv

'vrriy moribus fimilesyfint familiaritate conjuncii. Videndum etiam efi^ cj^m^
miJLmaxime necefjefit 3 ^quidquisj^nobfium vel fine nohis aut pofiit confi-
qui> aiût nonpofît. Ita non itdem erunt necefsitudtnumgradmi qui ^ tem-
porum : fii^t, officiaj qua aiifs zâgis quam alifs deheantur i ut vicmum citiu^
adfuverisin frugthm perctpiendis, quavn aut fi':dtrem aut familiaremât in-
judicto propinquum potim^ C^ amicum^ qua?n vicinum defenderis. Senecs:
libros de heneficijs excerpere heic longum foret. Notabile eft, quod d^-
Py thagoreis tradic Piutarchm fympofi L 8. c. 7. eos fociis pr^cepiUe,.
^riîvoQ dspcu^&lv I2cip'^ , avvsTnLS-ivccj jj
f(g^ avvsTnôpli^î'^. ne qptem anere
leventyfiedmtollendo ^ fuheundojtivent. ratio additurj ^q yLrih>f^c^v %QKn'i
fjLrj^s ()a,^r/^v 'hmhx'^l^^^î- fcilicetomne otitmh omnemfignttkjyieopYohiben"
tts. Quanquam pocior ratio fit , qu^ extat 2., Carimh. VIII. 11.
^-xfivcL cithjiir, (JLn^ncî vfiiv '^ &\i\l/ig,/^' s^ mT^(^. Non ut altts remip&>
iwhtsautem afflicîofit^fidexdqualitate^^z. Add. A^hrofim officAd.CÔ^.
& ex eo Gratiani^yS dafi^^S^ c. 14. feqq^ &
cauf^ i. qut^fi. % c. cT., 7
. Beneficentiêxadverrumrcfpondet gracus animus^quo

l<5"o
iis, qui ben^ficium accepic, oftendit, id fibi acceptum fuifie, danciq; ob

cam caufamfayec, &occa^fioneraqucent parâ reponeadi^ quancum
CjUS
CAPOTIIL' J07
ejus fierrpoiTit. Kam id hantquidqiiani jêcefTarium efl, ut pra?circ
cantumreddaimus, quantifuit;, quoddatumefl:; fedfaEpe ftudium &
conatus obligationem explent. Modo tamen nihii fit, quod ei, qui
beneficiu Ctfe dedifle prjetendit, rede opponi po(i\t.v.Ph^drm l.fab.z-^, l.
C^terumquomagisaddevinciendosanimos hominum apta funt be-

neficiai eo acriusadgratiam referendam nos incumbcrc fubigit jus
naturse. Saltemne eum, quifiducianoflri nobis priorbenefecit, ob
earnremdeterioreefle condjtione patiamurj neve beneficium acci-
piamus,nilianimonitend!jnedantem. meritodatipoeniteac. Nam fi
ob certam cauiam aHcui pecuHariter nohmus obhgari, hcebat obla-
cumbenefidum repudiare. Etfaneabsq; neceflitate gratisereferendsc
fiforet, contrarationemfecerir, fl quis fuatemere jadaverit, & quod
periturum profpicit beneficium prior contulerir. Quo modo omnis
toUerecur inter homines beneficentia &
fiducia, unaq.omnisbene-
Volentia neq,-:eflet inter eos quidquam gratuit^ opis, nec ullum grati^
conciHandaeinitium. Coni.Hohhefde Cinje c^.^^- Arifiot.NicA. IX. c. 2.
JTctf a^' ioi^>OTc^ dvrDLTmooTiov cij^ c^TO7Ây fioi'/i\ov, ^â^<ôv sTaiîc* ngji
ucrTTsp ^ctveôv , a> 6(p&iX{ )ôoriov (/.oiyôv, t^sjuipM ôtbov. KaS-cAiifjS/u 75 6^^-
Arifict 'hawôTsov, setv '^ xs^s^rdvrj ri tw diay/it^ci)^ ^'f rv.vj
oocng ra^ y,c(Aî ^
''^KAirsov. Benejicla retnUitnaa ut phirimum magisjunt.^ (judm (odali injer-
viendum ^ficut mutumn) cm debet quispUm^ rejiituendum magis^ quam
:
dandum. In univerfium dehitum eft reddendum fiedfii datio honejla-

fodali :
teaut necefiiitate fiupercxcedat^ ad hc ejl declinandum. Cicero Off. i. Nul-

lum officttm refierenda gratia magis necefijarium cft. .ôdfii ea , qu acce-
feris utenda majoremenfiura, fii modo fofts,juhet redêre Hejiodm : quid-
nam henefcio frovocati Jacerc dehemmf An non imitariagrosfiertiles, qui
multo flus afferunt^quam acceferunt? 'Btenimfiiineos, quos Jferamm nohis
frofuturoSi non duhitamm officia confierre quales in eos^êJJe dehemWi qui
:
âmprofiuerunt ? Nam cum duogenera lihtralitatis fint^ unum dandi henejicij^

alterumreddendi: demm, ncc ne, m nojlra fotejiate ejl : non reddere hono
i'iro non licet ^fii modo idfiacerefofisitfiine injuria. Ubi obfervandum a C/-
"^cerone ad Hberahtatem referri grati^ relationem , quod neq; ha?c ita
cercislegibusfitadftrida^ iiti juflitia, quas pra^cife jubetreflituere,qua:
ex contradu debencur. Add. Ambrofim ofij. 1. 1. c. 31. Quanquam autem
Qg 2 nec
3oa LIBRI m.
nec beneficium dare prorfus extraobligationemfit; longe tamenla-
xiorem habec licentiam beneficentia, qnam gratus animus ; qui omni-
nolaborare debet, ut benefaiflori fefuo adprobet. Etfi fsepe contin-
gat, ut beneficimagisament eos, quibusbenefecerunt, quamhi illos.
Cujus rei caufas in.veftigat: Afiftoteus Nicam.. IX. 7.
: 17, Porro iicet in'animo ingraro per fe nuUa fit in juria, quippc
Gum non violeturjusaliquod propriedidum: foedius tamen,&ma-

gis odiofum ac deceftabilehabetur nomen ingraci, quam injufti quod :
cenfeacur animi valdeabjedi &

deg^neriSjTeipfum indignum decla-
rare eo judicio, quod
de ipfius probitate tulit, ac ne beneficiis qui-
alter
dem moveri po(Ie ad concipiendum humanitacis fenfum; Gregor. Na-
zinnzenm. Ov ')bT^j^tîrovGSTc.S7roi7](TE^f/.s^v, Ti^' av ^â^sv a,?)Ko tz^v );mv'mv
^TBTE ^^HememmbemgmtaêxferohHmammredderemftpotuit, quidali-

;
nd. hunc ex omnibtu rebm. unquam emendaverit hucianm in antholog,. f.
h dTmmtg Av]?\.uvTug ît^fitg/iTaf , V xi-

(pcttJAd^ccvrip^TriS-^^si^TeTfiifjLev^* fig
vov s^sxsa^* Vir nequam vas fertufumi gratia in illum Uo x effufaferity
eft
fufafimulJHerit.. Eleganter quoq; Carthejimdepafsion. artic. Ip^. Ingra- .
titudo vitiumeji hominum brutorum (^jlolidefuperhorumi quiputant omnia

fihi deberi iautfiupidorumj.qul nullamfaciunt reflexionem animl adbenefaiay
qu^ accifmnty. aut imbecilliorum ^
abjeBorumy qui uhi fentiunt iniirmtta-
te?n cjr egeflatemfiamj demijfequjirunt auxiliumaliorum^ quodubifunt con-
fecuti.y eos odioprofequmtury quia defiitutt volunt atefaria referendi^ mitje
idpojjsdefperantesy^fibifingentesomnes omnino fecumvenales ^ merce-
nartos effe\ nihU boni Jie ri ntfi cum remunerationis [pey eos fe decepijje arhi'
trantur.. Enimvero an in foro civiU adlioingrati fitdanda eruditt ,
difputant., Negat \di Senccade benef 1. 3. c. (S^.y^^f hifce potilTuiium

rationibus quod pars optima beneficii pereat, fi adio, ficut.certse pe-
,
cuni^;, aut ex condud:o, &locacodetur; jam enimcredicumefleinci-

pere. Et cum res honefbiffima fic referre graciam, dbfmere effe hone-
flam, fi fic necefiaria. Deniq; uni huic legi vix omiiia fora fufFeclura.
Themifttmorat. '^,omptji\Log.voy!.'t-' (cujus.meminic X-?;^^/te Cyrof^dA.V)
sTipciAi^cisiMTnieifMTi^Zm ocff. _^'^ (J>rio64g M-
îKcig 6ig7r?plj]sjiif d^ci^qi''/^-^
Ad(^Gi V3iu.!^yh)-nx,ujzi7np durfjg f/,i(r5a%pi.sv dykriKag-i 8 oiKOiov^Q.ijj aî^ccKpuT^

T8(n TO sxôg,. PerfiUs legibus ingrati ammiconjiltutapoena efl, qucd. ubtcunj^
,
^ CAPUTIII. 30 j>
(ity maximeedlum 4t^mmmtUmmgeneret. uhi veônuUakxefi^ qudid
vmUt, ihiexeodemvitiomHtmfefeodio fvôfeqmmturinechtigant tamen^

fedoccultas Cimultatesexercent. Add. }\,Antonmm\. IX. . 42. circafinem.
Sc ValeriHs Maximm L 2. &
c d*. . (5^. 7- 1- f. c. 3. . 3. />^/<fr externa. Qui^
bus nonpaucaabaliisreponunmr. vid. BoecleH differtatio^ qusc infcri-=
bicur/î.^/<? ingrati. Nobis hoc loco id tantrum monendum videtur
non ftatim daria(flionem, aucinftar a^tionis in foro veluc juris nacu-
rs/quiaalusaliquis leginacuralirepugnat. Equidem ingracos poen^
poft morcem^ manent, per fentenciam divini tribunalis infligend^. Me-
ritoquoq;iidem exofi&deteftabilesreliquishominibusfunt, &indi-
gni quibus deinceps benigne quid fiat.
Sed quareob iimplicem ingra-
citudinem, (quandoquis acceptorum beneficiorum oblivifcitur, auc
occafione data referre graciam negligic,) neq; belloquis peci, neq; in
foro civili adione pulfari queac, racio in aprico eft. Nam ea ipfa dc
caufa beneficium alceri dedi, i. e. ejus quod dedi refufionem mihi /lipu-
lacusnonfum,uc&alceri forec occafio oftendendi, fehoneiliamore,
non exmecucoadionisgraciamreEuHfle ucq; ipfe non fpe lucri, {z^
:
ftudio humanicacis exercendi^ videar erogaffe, de quo recipiendo mi-

hicaveri noluerim. Aft ubi quis exercec ingracicudinem mixcam^
feu quando non folum graciam non referc, fed & pro illa injurias &
malefadlareponicj ibi caufabelli>&adio proprieexinjuria daca ori-
tur; adjundus aucem ingracus animus foediilimam ejusdem labem
argueas,efficic, uc&eo ciciusinjuriasexfecuciofufcipiacur, &eoacriori
pocnacafbigecur is, cujuspravicas ne beneficio quidem deHniri pocu-
ic. Csecerum quacenus per fubfequentem injuriam nece/Iitas rcferen-
di beneficij coUacur, docec J*^;^^ r^ de henefcijs 1. VI. & epjlola î,
CAPUT m c. 4. f .
DE SERVANDA FIDE,
ubi etiam de divifionibus obligationum.
l.NonpoJfHmnon m focietAts hnmHnapa- /.. Obligatio natnralis & civilis,^
Ua exiflere 6 J^/c mnmc^ eîcacia .<*
2SPiiEiafervmdafHnt, 7; Obitgatio perpetm & tmfQr(tri4:

2 . Ohltgntiones fmtvdeongmitA vel ad mmm
SÔbligatio non
vmitia {mm. ^.OhligmoferfeUeammferfitit muiual
\
^-ÔUigAtiQm congenitinrf^ttgnat atheif\ Qua6'

QjJJ
LIBUI m.
t!;^ ha(fleni]s expofita funt officia, ex Communi illa cognario-
)ne, quamnaturainteromneshoiTiinescGnflicuic, invicemde-
bencurjhcetnullusinteripfos alus anteceflerit. Enimvero rolo
ifthocam.bitucircumfcribereoiTicia, quê inter homines mu-
tuo funt exercenda, parum ert. Nam neq; quibusvis ea eft ingenii
bonitasj ut omnia, quibus aJiis prodelTe queunt, ex fola humanitate
&caritatVelintpr^fl:are,cicraexploratamrpem paria recipiendi. Fc
frequenter iila, qu^ abaliis innosprofi$:ircipoirunt,ejusmodirunt,uc
gratis eadem nobis exhiberi faiva fronte poftulare nequeam us. Sa;-
pe quoq; noftram perfonam auc fortunajii noH decet, alteri taie bene-
ficium debere. Adeoq j ut plurimum alter dare non pocefl, fjepe nos
acciperenolumus, nifi alter paria a nobis recipiat. Non raro deniq';
qua ratione commodis noftris infervire queant. Igituruc
alios latet,
mutuainterhomines officia, qui frudusefi: focialitatis,eocrebrius,&
adcertasvelucregulas exerceantur, necdrum fuit, homines ipfos in-
rer (e convenire fiiperejusmodirebus invicem prseftandis, qu^ exfo-
la humanitatis lcge femper certo fibi polliceri quis non poterat. Adeoq';
in anteceflumdeterminandum fuit, quid alteri quis praeflare^ quidq';
ab eodem icerum expecflare, fuoq; jure exigere deberet. Ex quibusin-
reUigitur, quomodo officia humanitatis feu caritatis differantabillis,
qu^ ex jure proprie dido exiguntur, qua^q',- adeo juflitia ftridle dida
dirigit. Ifl:a quippe non ex padis expreffis aut implicitis debentur,
fed ex folaobligatione peripfamnaturam quibusvishominibusinjun-
la. Sed qu^ alteri ex padis &
conventionibus debeo, illa ideo debeo,
quia novum fibi mc ex propriomeo confenfu quaefi-
jusifleadverfus
vit. quodin conventionibus cum altero quicquid egi,noii
Accedic,
cam prppteraiterum,quaraproptermeumcommodum feci; cumin
ofliciishumanitatiscontrariumaccidat. Nam licet horum exerciti-
um in genere fit neceflarium, ut homines commode inter fe degerc
polTintâdeoq; inejusquoq'; commodumredundet, quiiflaexercue-
rit, dum paria ab ahis fibi potefi: poUiceri; heic & nunc tamen quis
humanitatera exercet non propter feipfum, fed in gratiam illius, qui
beneficium accipit, Nam quoties privatum commodum exbenefi-
cio qu^rieur^ iliicoidnomen &
indolsm fuamamictic. Sic igitur lex
huma-
CAPUT ly. Sif
humanitads five &padahominuniinterreof^cia, & prjBfta-

caritads,
donesmutuo veluc fupplenc , dura qua^ ex caricace nonfolenc, aur
pofTunc proficifci, perpadaprocurancur; ubihseclocumnon habue-
runc^ caricas fubit. Ecii aucem qua^ & quaha padta a finguHs homi-
,
nibusineantur, incujusviseflaFbicrio; utramenaliquainter homines

exiftanc, ingenere & indefinice jus nacur^ hadenus pr^cepir, quatenus
fine ilUs focialitas, & pax incer homines fervari nequic. ijkrates ad-
'verfa^ CMlimachum i hifoederibus & padis tama vis eji, ut flera^ res
tum Gfdcorum, tum barharorum expa^fis ^ conventis tranfigantur^ Hts
mmfieti convenimm, CT comynercia agttamw. Per h<&c inter nos contra-
hiynm : per hdccmn privat^ts inimicitia^ tum communia bella dep&ntmtts,
,
Uocuno, tanquam communi bono, homtnes omnes uti non defifiimm.

. 2. Siquaâucemincerhominesineuncurpada, illa fandeob-
fervanda efle, fociabiHs nacura hominis requiric. Cicra hoc enim (i

elTec, plurima pars udiitacis perirec, qu^ humanogeneri ex commu-
nicads invicem ofJiciis enafcicur, Aytfioteies Rhetor.l.i. c.lf. dyivpcdv

<yiyjo/xsva)V avv&fjzaii)^- ctvoupeiroj ri wi^g d'AiÂ8g j^&iaTwv dv^pco7rs,)V, Sublatis
facits tollitur interfie ufi^ hominum. Cicero off'. II. Jujiiti^ tanta vis efi^ ut.,
nectiii quidem^ quimaleficio ^ficelerefaJcMnturifofintfineullafarticulajU"

ftitia vfvere. Id quod exemplo latronum &
pirararum decJarat-..
Niquoq; promifla fervandineceiTicasforec, haucquidquamhcerecra-
tiones fuas firmicer aUorum hominum fubfidiis fuperftruere. Quin &
ex decepca fide juftiiFim^ querelarum, belhqî caufa^ pullulare func
idonese. Nam ubi ego ex pado aHquid prae/licerim, altero fidem fal-
ience, mea mihi opera fruilra periic. Sin vero nihil adhuc prse-
res aut
iTtiti, racionestamen, 6c dcflinara mea curbari moleflumeftj cuni
aUo modo rebus meis potuiflem confulere, nifi ifle mihi {^^^ obtuliflec.
iFxindignumeflludibriohaberi, quiaalrerumcordacumacbonum vi-
Jpumcrcdidi.IgicurreligiofiiTimum jurisnacuralispr^ceptum, & quod
Wniverfx humanj^ vita; decus, modumj acq; rarionem cemperac, ha-
becur: Ut quiltbet fidem datamfirvet, feu promifla atq; pada exple-
âr. Addancur, qu^ Dionyfius Halicarn. 1.2. deFide a Numa incer Nu-
'
biinaconfecracacradit-..
S- 3. Cjeccrum cura per pada, exprcffa pr^ferdm, obligario
;
nobis3
'^t LIBRI Ilt
^
nobis accedat, qu alias per ipfam naturam, fakem itadefinite, hon

aderat; conveniens videtur, hoc loco praecipuas obligationum di-
flindioncs ev olvere. E ft igitur obligatio alia connata^ alia ad^ventitid,
(AmanoinEpicfetol.^. c. 2. dicuntur c^saig (^vcnn^ h^ km^sTVh affe6iiones
naturalcs^ accerfttdi.) Illaeft, qua^ omnibus hominibus eo ipfo, quod
pr^dita ratione animaHa funt, inh^ret ; feu qu^ ipfam naturam rati-
cnalem, ut talem, comitatur. Ftfi cum omnes homines, ex aUorum
con)undionegeneratiînfantesnafcantur, ad rite c*xercendam ratio-
nem adhuc inhabiles, eaobHgatiotantifperinrra adtum primum deli-
tefcat; plene fefe cxferens, & ad contrahendum reatum hominesrcd^

dens idoneos, quam primum
per catem ejus vim intelHgere coepe-
rint, Ex eotemporeefFedus illafuos producir, fi velmaximeper fo-
cordiamhomoeandem rite expendere neglexerit. Unde etiamigno-
rantiajuris naturalisneminemadultje aetatis excufat, aut fi dicat, fibi
nunquam in mentem venifle cogitarc, an de ea re jure naturah fit
difpofitum . Adventiti< ohligationes [unt^ qu hominibus ex ahtegreiro

fado humano arceffuntur^ non citra ipforum confenfum expreffum
autpraefumtum,
4. Inter congenitas obligationes prsecipua efV, quse incumbit
.
omnibus hominibus advcrfus Deum, univerfi hujus fummum arbi-

erum ; cu jus vi tenemur ipfum vencrari, ejusq; imperio & lcgibus ob-
cemperare. Quam obligationem fi univerfum abruperit,
quis in
atheifmi flagitio ^t^^ aHigat. Quod fit, fi quis vel ipfum Deum exi-
ftere neget, vel ab eo res liumanas curari abnuat. Nam quoad effe-
lum moralem h^c duo sequipollent, & per utrumq; omnis reiigio
tolliturj & inter ludibria fenandas rudi plebecul^ rejicitur. Ambro-
jlm Off, 1. 1. c. l(S, NihiUJi^ quod magisproficiafad vitam honeflam, quam Ht
credammêum iudicem futurum^quem (ôcculta non fallant 3 (jr indecofA
offendant^^honejia dele&-ent. Add.LaântimdefraDci. c.S- Indeme-
rito rejiciendus eft Hobbefms de Cive c. 14. . ip. c. if . . 2. qui atheifrnum
inter peccata imprudentias feu ignoranri^ refert, veluci ispeccatum
proprie nonforet, fcd error duntaxat,& ftultitia^qu^ jurepuniri nc-
queat. Argumehto utitur, quod athem nunquam voluntatem [uam 'Oei
voluntatijubjeceritj ut quem ne ejje quidem opmatmfuerit, Summum autem
imfcrium
CAPUT W, Si;
impefiHm nemmem m n&s hahere, qn&d non fit ei nepTd confenfu delatum.
iideo,^ cttm athem nunquam fub rcgno Veifuerit , legibm quo^ ejus regni
ipfufn non ohligari. Enimvero falfiffimum e/l, omiie imperium confli-
cui confenfu eorum quibus imperatur.
, Id enim vcrum duntaxar eft
de imperio hurnano; ubi non extinguicur faculras noflra refiftendi
alceri,naturaliternobis^quali, nifi nofrro confcnfu, &pado. At quis
dixerit, Deononeflejusimperandifuaecreacurse, nifiilla ukroinipfius
imperium confenferit f Pr^fercim cum Iffe c. if . f jus Dei regnandi,
. .
$cpuniendi in regno naturali apocenciairrefifiibilideducat. Acheos

aucem pocenti^ Dei refiftere pofle nemo crediderit. Undc athei &
haucquidquam proprie loquendo hoflesDeifunc, fprouc Hohhes ho-
ftes definic, qui necf; communi imperanti, neq; alter alceri fubjicion-
mr,) fedrebellesfubdici,quiq;adeo crimine laefa? majeflatis divinse f

pbflrinxerunt; quod &
iffe diferce cradicc.XV. . i^. SkvtjuxtSiEundem
crimenlasfasmajefladshumanaêfl:, fi quisinunivcrfum dido,fadove
declaret, fibi non efie amplius voluncatem, ei homini vel concilio, cui
commifrumefl: fummum civicacis imperium, obediendi;feu ubi quis
fimul &emei vinculum obfequii civilis abruperit. Uc non adeo ob-
f
fcurum fit, ad quodnam peccaci genus referendus fic acheifmus. Scd

5cfalfumefl,atheosnonalitrpuniripofIe, quamjure belli: quemad-
modum concra Gigances S-so^dxng divos fefe inpr^lium accinxiffe fa-
bulancur poecas. Verum quae in bello
infliguncur hoflibus mala, poe-
nas proprie didas non effe^ oftendemus. Neq',- flatim jure belti
alibi
Licicur^quifubdicosrefradarios armis in ordinem redigit. Nam &:hoc
ipfumfubjureimperiiconcinetur, ad julla capefTenda per violentiam
poffeadigereeos, quiulcroobfequidecredanc. Nec cxcuiktHohheJi-
um^ (\\xod.'mPfilmo XIV. achei, quii^ corde fao dicuntj noneftDem, inpfi-
fwf^xvocancur. Quafi vero phrafi Sacra^ Scriptura^ ilii fblummodo
fl:ulcidicancur,quiinerroreverfancur,- ac nonilH quoq;, quiexmali-
jtia peccanc. Auc quafi non maxima fic illa flulcicia, per maHciam fibi
gravifflmampoenamproexigua aut nulla voluptace arceflere. Deindc
non ica diificile efl, rationeDeum inveftigare, quemadmo-
nacurali
dum eft in venire proporciooem fphserze ad cylindrum ; quo exemplo
fytitur Hohheftm, Equidem fortafle -artificiofam & philofophicam dc
Rr Dei
j'4 LIBRI m.
Dei exiflenria demonft rationem ertiere aut caperenon cu jiisvis idiota;-
fuerit. Nontamenideo cuipiam impune deDEo dubitare, auteundem
abnegarelicebit. Cumenim univerfum genushumanuminperpetua
veluc poflenrioneiftiusperruarionis fuerici neceiTum eratvfi quisean-
dem oppugnare velit, ucnonfolum omnia argumenca, quibus DeiJs
efleprobatur, folidedeftruat, fed& plaufibiiioresrationes pro ailerti-
one fua proferat. Simulq; cum generis humani falutem ea perfuafione
contineri hadenus creditum fic, oftendendum ipfi prsecerea eft; gene-
rihi^manoperacheifmum melius confuli, quamrecencoculcuNumir
ms. Cluodcumimpoffibile planefit, noninDeum duntaxac, fedSc in
univerfumhumanumgenusachei dehnquerefuntcenfendi. Eoq; mi.
nus venia profequendi funt, quod illi deraum confenfum omnium
populorum ac fecuiorum oppugnacum eant, qui eximiam quandam'
inêniiperfpicaciampr^ c^cerisfibiarrogant. Underunatheifmum^
prolapfifuerint, inerrorequidem,eoq',exitiabili verfantur; fedquera
non per imprudcntiam aut fimplicitacem ^ verum ex peturanti fapi-
enCi^ perfuafione contraxerunc. Addatur eciam Fkto'de LL. J. IX.,
fbfimm\ ubiatheorum genera diftinguic, &quibuspoenis coercendr

fint, tradic. Cseterum ex hacce oWigacione , qua omnes homines te-
nentur ad obfequium Deo pra^ftandum, eciam promanat obhgacia'
Gmnium hominumadverfus quoslibcchomines,qua rales, per quam;
aeere vitam focialem invicem cenentur. Qu^ quomodo cognofca-^
saJr, alibifuicoflenfum,
. ^. Celebriseftquoq;diviilo obligationisnftturalem^cm^- m
tem^ fed quxa ]uxt2iGrotmm
variis varieaccipicur. I.x c.r^. . <r.obli-
gatio nacuralis quandoq; dicicur de eo, quod fienquidem per nacu-
ram liGneitume/l, quanquamnon verefit debitum. Cujus rci exem-
plum adferc : legata integra fme detradlioneFalcidi^ pra^flare, vicem
beneficio rependere, fol vere debitum, quo quisinpc^namcredicoris
cracliberatus, feu cujuscxaflioni opponerequispocerac SCcum Macc-
donianum. (cui SCco iimilis erat lex apud Lucanos.- sdi/ n^ dmt)T<i)
^txvsiouc "î^^ tK&yx^yi > ^dssTctj cwTi/. Si quis luxuriofo nmttdMm dedijje con~
vicimf$ientmutuo ifiomultattir, tefte NicolaaDamafcem demonbtu gert-

iufn.j Qu^.ubiukro foiucafuntsCeflaccondidlio indebiti, Inccrdum
natu-
CAPUT IV. 51^
ptaturalis obligatio eadiclturj apud
quse vere nosobligat, rive tx ea
dcerum oriatur jus perfeclum, five imperfedum duntaxat. Sic &
fiviiisobligatto aliquando notat talem, qu^non in mero jurc naturali
ifbndatur, fed ex jure civili oritur in cujus exemplum vulgo addu-
:
puntobligationem, qu^fitper aliquandonotat talem,quîn

literas;
tiaturalisequeaccivilijurefundaturj, &exqua etiamadioin ôro ci-
vilioritur. Alijplanius triplicem faciunt obligationem, mere natura-
jlem, mereciviiem, & mixtam. ifta naturaii aequitate nititur, fed uc
nuilaadio jure civiiieo nomine fit. Ilia oritur ex meris juris civiiis
qua quis ita tenetur, ut fummo jure in eum fit adio, td quae
apicibus,
jure pr^torio infirmetur, oppofita perpetua exceptione. Hdc deniq'}
sft, quam &nataralisfuftinetasquitas,& fimul jurisciviiisfirmatauto-
ritas. Dequibuspadim interpretes juris Romani.

j
. 6". Nobis ifl:bancdivifionemexpendereplacer,nontampro-
jutoriginem obligationym , fed prout earum^fficaciam innuit, quara
\n vita communi obtinent. Sic ut naturalis obligatio nobis illa lir,
quas dnntaxat ex vi legisnaturalisflringic; civilisvero, cuileges,im-

p6riumq; civile fuccenturiatur. Utriusqi efficacia fpedatur vel in eo,
inquo li^ret tanquam in fubje^lo^ vei in aitero,ad quem fpedlat. Pri-
oriconfiderandi modo obligationis naturalis efBcacia in hoc prasci-
pueconfiflit, ucconfeientiam hominis flringat, feu ut homo inteiligat,
fe, ubi eidem non fatisfecerit, voiuncati Numinis repugnare; cuiuti
humanum genus fuam debet originem,itaadobfervandam ejusdem

legemceneri fefe deprehendic. Et quanquam fandiones poenales in
legenaturaiinonitaexprefTe definiri cernantur; nullatamen rationc
probabiieefl:, eandem omnipiane fandione deftitui, quodq'; ab ipfo
legisautorenonfitmajusmaiumexpcclandum illi, quiobligationem
violaveritjquam qui eandem impieveric Id quod inter alia argu-
unt morfus illiconfcienti3e,quibus carpunturfacinorofi, etiam quibus
fpes eft homines faliendi, poenamq'; humanam efFugiendi quem mc-
;
tumnon abalciore principio, & ex fenfuquodamimperii divini ori-

Irii fed ex mera tantum fimplicitate, adfuetudine, metuve poenas hu-
manse provenire, nemini pio perfuadetur. Ctcerofro S. Roftio. Suaquemj^
frauSi ^[uusterrormaxme 'vexat^fiium quem^ftelm agitat, a^/aentia^
Rr ^ ~'
afpcit
ir^ LIBRI ni
4ffclt\fuAinak c&gitutiomi confckntUjâmmitemnt^ B^fintimptjsap^
dfUydome(lic^ fima. Neq; crediderim unquam contra iftos cerrores
aliquem folidam fibi medicinam ab atheifmi impietace fecifTe, quin
ad cempus cxulans Numinis reyerencia acrioribus demum motibus
impiam mencem concufl^ric. Ec fane parciilli &: infrequentes deorum
culcores;, quialiquandiiiiniipientis confulti fapientise errant, ucpluri-
mum recrorfum demum vela dare, non fine gravi con/lernatione co.
guncur. Cascerum ecfiprimario obligationis nacuralis fic confcienci-
amhominisftringere; eademtamenefficacia obligacioniquoq;civili
communicacur, fiquidem h^cverfecur circa objedum priori non re-
jpugnans. Adeocf,- &leges civiles qua? nacurali juri non repugnant,
,
Gonfcienciam afficiunr. Deinde in hoc ucraq; obligacio eonvenic,

quod homo ulcro, &ex incrinfeco velutmotudeheacimplere ea, ad
quae per illam cenecur. In quo praccipue obligatio a coaflione difFert,
quodinhacanimus perfolam excernam violenciam ccncra incrinfe-

caminciinacionem ad quid adigatur. Quac autem exobligationefa-
cimuSiillaexintrinfecoanimi motu, & velucproprio judicio adpro-
baca fieri dcbereincelliguncur. Sedquando h obligationes fpedlantur,
proucefFedlumaliquem producunt apud eum, cui ex illis quiddebe-
gur; heicitidemutraq; id communc habec, quod rc<5le accipiatur, &
poflideacur, quicquid canquam ex illa debicum prasflacur. Verum
quandb alcer obligationis impletionem ultro ofFerre negligic, aut de-
tredac, difcrimenoccurriccircajnodumexigendiinter naturalcm, &
civilemobligacionem, & quidem proutaliquisvivirvel innacuralili-
bercace, velin flacu civili. Apud eos qui in nacurali libercare vivunc,
ex praecepcis juris nacuralis difpar oriturobligacio. Quas enim citra
emcegrefluni palum lex naturalis alteri ulcro exhibere jubec,utifunJ

officia caritacis &
humanicacis,illaplacidis duntaxac mod^^s exigipos-
funr, puca, perfuadendo> monendo, rogando, obteflando. Vim au-
csm adverfus percinacicer detredlancem adhibere non licebit, nififorre
fumma neceffitas urferic. Caufa hujus rei h^c videtur, quod fic fatis
rranquilla focietas inter homines citra iflra quoq'; officia confiflere
poflic; adeocj; nacura eadem incelligacur fepofuifie veluc maceriam
peculiari benevolentia alios fibi homines devinciendi. Quippe cum
cancati
CAPUT IV.
^^
cantam vim conciliandl aliorum animos non habeant, qua* Vi poee*
ranc excorqueri, quam quae cicra mecum licebac denegarc. Ve^
rumquzepadoincerveniencedebencur, ni ulcro exhibeancur, pervirrt
^xcorquere fas e/1:. Sicuc & vi defendi poflunc bonaTqueBcunqj
, a no-
pispoaKTa, ubiab akeroperiiijuriam impecuncur. Enimvero civiles^

jbligaci' lesy feu quibus a legecivili autoricasaccefiic, adionem info-
o civili parianc, cujus vigore detrelantem ad magiflracus crahere
Doflum;, qmiflum proimperioad obligacionemexplendam adigant.
i>Jacurales aucem obligacioncs, quibuscivilislegisfanifliodee/!:, incivi-
acibus folo debitoris pudore, ac reverencia Numinis conftanc, necK
;irca easdem exigendas ci vibus vim adhibere licer. C^cerum quibus
^bligacionibus vim fuam accommodarelex civilis debeac, lcgislacores
jx faculcace incernam civicacis cranquillicacem
obcinendi meciuncur.
Dujus uci pars efl, non ob quasvis negociola prascorem poHe obcun^
lere; ita eidem haucquidquam confuluerinc, quiSeresimitari velinE.'
le quibus Stfabo 1. XV. JW afud eas mn reddi^ mfide cdide contumelid, ^
'fmcenimne qukfatiaturyfenestpfiimnon cjjei utifenesq^Hemlihetfitcavt-
% ne in contraciu decipiatur,. diligemer confideratOi cuifidem adhibeat, Pa*
ia idem d . 1. de Indis
nec mandati^ nec depofiti aBionem habenty nec tejhes
:
idhibent autftgilla,fiedfimflicitercredunt,. Add. Seneca de beneficijs |. 3, c. If,.
\
Pbceilquoq; ohY\^2Ltio6i\mdii'mferpetuamrSiCtemforariam..
..7.
Ua enr,quaeco!ii nequic, quamdiu exiilic perfona , cui inhsercr. Qua-
iseftobligacio consênica adverfus Deum, cujus eciamexerciciumnuU
o cempore (ufpendi poceft. Tahs eil: eciam obligacio omnium ho.^
ninum adverfus quosHbec homines, qua cales; quam icidem homo^
lequicexuerc, quamdiu pars humani generiscxiilic : ecfi hcec inccrdurti
|uoadexercicium, falcem ex parcefu^êndacur. Idquodfir, qu^ndG?
:um alcero in ftacumbelii devolvor. Eft quippe ifthacc obligacio re-
uproca, icautubiabuna parce abrumpacur,& prooffidishumanicaci^
iioftiUa reponancur, alceri quoqjnon amplius incegrum fitamicecums
rfto agere, fed faluccm& jura fua eciam cum ejusdem la:fione pofiic
ifTerere. Ha<5ienus camen illa obligacio manec perpecua, quod /laciitr*

ttqipropri^ falucis^racioadmiccic, paraci efle debeamus adexercendk
terum cum aicero o/Rcia humanitaciSj,^ aCvmqi colendam. Ex ad^.
Kr i^ vemiciis
jig LIBRI m.
yenticiis obligationibus inter perpetuas quoqj folet referri obligatio
Jibcrorumergaparentes, &ea, qu^conjugibus intercedic, de quaalio
loco pluribus. Temporari^ autem obligaciones funt, qu^ coHi pos-
funtjVivis adhuc illis, quibus inhjerenc-*.
. $. Porro quia frequentiflTimum eil:, ut obligationes fibi exad-
Verfum refpondeant, igitur dividi esedem quoqjpoterunc in mutuM
& nonmutiicu, Obligacio non mutua eft, quando unus quidem alceri
pr^ftare quid tenecur, ica camen, uc in alcero illo, cui quid debecur,
nullaficoMigacio ifti rcfpondens, & ad sequipollens pr^flandumad-
ftringens. Talis efl: obligacio hominum erga Deum, per quam illi
quidemhuicabrolutum debent obfequium; ipfevero nulla ratione

iisdem pro hoc oblequio ad quid prseftandum, tanquam ex vi obliga-
tionis extrinfecus accedentis, tenetur. Ex obligationibus autem, qua;
homines utrinq; refpiciunt, nulla hu jus generis elTe videtur.
Idq"; quod
mturali hominum ^qualitati repugnec, unum ita obligari alteri, uchic

iftinuUa prorfus ratione viciffim teneatur. Sociabiles enim illi ne-
queuntintelhgi, qui communi vinculo non connedJuntur, &:incer
quosmucuanon eft communicatio, fed quorumunus ica eil: propter
alium, ucab hocin illumviciflim nihil debeatproficifci. Neq^ vero
homines, dum difpares flatus introduxerunc, tale jus eminensin ali-
quem potuerunt conferre , per quod is ab omni obligatione , offi-
cioqi reliquis mortalibus prseftando eximeretur.
. p. Obligationes mutuae funt, qus fibi invicem refpondenc,
icaucineo, cuiquidcx obligationedebetur, aliaficobligacio,quîfti-
us incuicu viciftim alceri prseftare quid jubeat. Hje icerum dividun-
tur in imperfeBe mutuasîcferfeBe mutuas. Ill^ func, qu^ ftbi invi-
cem refpondent insequalitcr, ita uc ad unam referacur alia^ qu^ eft
alcerius generis, aucnon cCque cfficax. Id quod duphci podftimurn
x caufa videcur concingere ; vel quia incer perfonas, qu^ fibi invi-
Cvrnobligancur, eftin^qualicas, ucunicompecacjus imperandi, alceri
d: "fficasobrequii incumbac; vel quia aliqui, c^cera sequales, ^t^^ ul-
;
%\ .iri obligacionis gcnerenoluerunc adftringere.

^
Difparis quippc
c i^ fani: obligariones, dum qucedam in eo, quem fpeclânt^pro-
dii*.Jii'. josperfedumj ex quo nafcitur a(îo adverfus nosin foro hu-
mano,
CAPUT V, |i^
mno,belloautprocribunali perreqjjcnda, prout quis in libertate na.

:urali, aucin civicace vivic. Reliqu^ aucem imperfedum duncaxat
us generant, ex quo alter vi ad pr^ftandum adigi nequic. C^teruni
tx prioricauraimperfedlemucuEBfiuncobligationes incer principes&
Aibdicos, incer civicates & cives, dominos & fervos, pacrcs & liberos;
iequibusfingulisfuoloco. Sed ucex pofteriori caufa obligacio fiac
mperfeile mucua , concingit pociffimum in promiffionibus gratuitis,
larundemq; implecionibus. Dum enim alceri gracis quid promiccos
)erfetcme obligo ad id pr^ftandum, fic uc ifte fuo jure id me pofcerc
]ueac. Verum quia ab eodem jequipollens mihi non fum flipulacus,
nde ex lege duntaxac gracicudinis ifte mihi cenecur ; cujus mulco laxiof
k:iiberiorad exfoivendum efl neceflicas, quamfi quid ex palo de
)eacur. Namin cjusmodi velutillimicata obligatione rationesnoflras
undare nequidquam folemus adeoq; fi maxime alcer ingracus fueriCj
:
)arum decrimenci accepifTe nos judicamus. Faliuncur enim, qui cra-

lunCigraciam ab ingrato repofcendi jusperfedum naturam dediflcj
itiamfi complures gentes eonomine adlionem in foro fuo denegave-
int. Neq', enim fequitur major efl necefficas reddendi, quamcol-
;
ioeandi beneficiji igicur heic imperfedum , ibi jus perfedum efl:.-
;um pofrmcefTe gradus in ejusdem generis obligacionibus , inprimis

iibi incer fe comparanda funt ofRciaeodem tempore concurrentia.ô
CAPUT V.
>E NATLIRA PROMISSORUM ET
PAGTORUM ingenerc^.
. OUigAtiones advernhi(& mde proveni' 6. Fromijfioimperfedâ ol>ligat,ffd ditw
am? ,
j
jmmn dat.
\-Qttidjit iransUtiojmiiH'jkl>epo? \
Promtjfw perfeBâ^
7.
!. Jtui omnia HobbeJiiinHm non datur Virba di futurojm non transfermt-

i.
Vlnijuorevera confiftaitranslatio jurts l p, 10 1 1 ^n vis olligandnnfit nndis pa*
.
.y^/fertionudanen o^ligat, Bis?

" I
Ifpiciendum jam ukeriusefl:, qua ratione obligariones, qujs

homininon func congenic??, deincepseidem fuo aliquo adu
proveniant. Qvip ipfo & in aliis cnafcitur jus aiiquod, quo
ancea^
,
LIBRI III
aneeaiprideficicbantur, Itaenim iflhsecduo fe mv\tm confequuntur,'

iit quandoin uno oritur obligatio, in alio jus eidem refpondens ena-
fcatur; poflit^ mc obligari ad quid prseftandum,

cum intelligi non
nifi exiflat, qui illud exigcre, aut faltema me rite acceptare queac. -
Provenire igitur obiigationes ad ventitias con/lat ex adu vel (ôvots-Asv- i
pifij vel h7s-KBv^(t)i quorum iliepromiillo gratuita, hic padum efl.

. 2. Cajterum cum apud omnes in confeflb fit, perpromifTaSt
pala fcntentiam /7*:?^^^ de cive c.s.g.j.

jus in alios transferri; prius
feefq. fupertranslatione juris examinabimus. Js igitur, cum ex pofito
ilatufuonaturalideduxiflet, naturaliterquemlibethabere jus in quje-

libet; acprsetcrea oflendiflet, exufurpatione iftius juris refultaturum
bellum omnium in omnes, flatum minime idoneum confervandis.
hominibus ; inde concludit, dum ex eo flatu in pacem rafio jubeat ho-
mines concedcrc, quse pax cum jure omnium in omnia flare non pos-
fit, itidem jubere eandem,ut homines parte quadamifliusjurisino-
rnnia decedant. Deccdere autcm aliquem de fuo jure tradit, fi vel j
ilIifimpliciterr^/?///?^/>/, i.e. fl idoneis fignis declaret, vclle fe nonlici-

tumfibi amplius forecertumquidfacere, quodjureantea feciflepo-
rerat: veifiidemjusinaIium/;*^^jr/^rÂ Id quod fiat, ii fignis ido-
ncis declarct illi alteri , id jus volenti ab eoaccipere, velle fenonlici-
tum ampliusforeipfirefiftcrcccrtumquidagenti, prouteirefifle-
fibi
re jure antea poterat. Indc concludit, jurls transUtwnem conftjlere m

fola non refiflentU : feu qui in ftatu naturali jus in akerum transfcrt, non
dare alceri novum jus, quod prius non habuerit,- fed tantummodo
abdicare fe jure fuo rcfiflendi alteri, jus fuum exercerc volenti. ,Id
quod ex fua hypothefi ica probat; quia ante cranslationem juris is,
in quem jus transferri dicitur, jam tum habebat jus in omnia ; undc no-
vum jus ei dari non potuic. Sed jufla cransferencis refiftencia, propter
qnam alter jure fuo frui non potcrat, extinguicur. Igicor quicunq'; in
ftatunaturahjus adquirit, id cantum agic, ucfecure5& finejuflamole-
flia jurc fuo primsEVo frui pofHc. E. g. fi quis in ftatu naturali fundum
fuumalterivcl venum,vcldono dcderic, fibi foUjusineumfundum,
noniccmaliis adimit; feu declarac, fe non velle alteri rcfiflere, aut
sundem impedirc , fundo iflo frui volentem; quo ipfb ramenca?
CAPUT V. ^
|2f
::eris omnibus nihil praejudicacur, qui primsevum' jus ad illum fun-

dumrccinenL_.
Enimvero qucmadmodum fupra ofterdimus, ftatum il-
. 3.
lumHobbefiariumhaurquidquam efTe nacuralem homini, ad focia-
lcm vicam deftinaco; icaneq';confequensLiil:ius agnofcimus^ ejusmodi
jus, quodhomo habueric, auc habere pocueric ad omnia, quidem, &
quod effedtum aliquem inordinead ahoshomines obcineac. Quod
uc penicius inceUigacur, fciendum eft; non quamlibecfacukacem na-
juralem aliquid agcndi propric jusciTe, fed illam demum^ qua cffe-
lum aliquem moralem involvic apud alios^ qui cjusdem mecum funt
nacurse. Sic, uci efl: in fabulis, facukacem nacuralem habebac equus
pafccndi in praco, habebaccandcm & cervus; neuter ramen jus ha-

buic, quod illaucriusq; faculcas akerum non af^cerec. Sic homo,
quando brucain ufum fuum adhibcc, meram
res fenfudeflicucas, auc
duncaxac facukacemnacuralemexercec; fiquidem illa praecife confi-
derecurinordine ad r-es, &animances, quibus ucitur, cicra refpedum
ad alios homines. Sed que tunc demum in juris proprie didii nacu-
ram evalefcic, quando in cseteris hominibus hic efledus moralis pro-
ducicur, neaUi eum impediredebeanr, aucipfo invico ad easdem res
ufurpandas concurrere. Ineptum quippe eil, eam facukaccm juris
nomineinfignirevelicjquamexercere volencem ahj omnes pari jure
impedirequeanc. Igitur hoc quidem admiccimus, nacuralicer com-
pecere homini facukacem ad ufus fuos adhibendi rcs quasvis fenfu ca-
rences, ut& bruca. Verum eafacukas, ica pra^cifeconfiderata, jus pro-
prie vocarinequic, cum quia in iflis nulla eflobligatio ipfius {hfe uCu
bus prsebendi; cumquia propcer asqualicatem nacuralem hominum
incerfenon potefl: unusc^teros abiisdem rebus rc(3:e excludere, nifi
iex eorum confenfu expreffo ant prsefumto id fibi peculiaritercompa-
raveric. Quod fadum ei\> cunc demum rele jus feadeamrem
ubi
habere dicere pocefl:. MuJ ro minus aucem eadem hominum afquali-
tas admiccic, ur nacuralirer hbmo in quemlibet hominem jus iibi
praecendere pofllr. Qiiin pocius ncmini jus ad regendum akerum erir,
nifi exipfms confenfu, aucaliofadoantcgreflb quaefi-
peculiaricerid
^ritj utifuolocoplunbus oflenfurru.
Ss .^. In
I
pa LlBRini I
.4. Ihquoigiturproprieconriflattranslado, &

adquifitia fu-
ris, planius fiec, fi pracmiccatur, quod quaedam jura rerpiciam homines,
quasdam res; quodq; hoc jus in res fic vd originarium, vel derivacum.-
In homincs adquiritur jus, fi aicer exprefle auc cacice confenciac, uc ipfi, .
quidagere, paciaucomicceredebeac,poIIimpr2Brcribere- perquod fi-

mul fe obligac, quod ulcro ad implendam meam voluncacem velic
connici {imulq; poceftas mihi concedicur, tergiverfancem mecuma-
,
li adigendi, Jus originarium in res hoc modo aUcui quaericur,-dum

cseceri o mnes exprcfle auc cacice reiiunciant faculcaci ea re ucendi, quam
ancea êqualem cum ipfo habuerant. Verum originario jure femel
conflituco, per quodprim^va ad resfaculcas ademcafuerar, incrans-
ferendojure adimicar^ quod ipfe habebam, &altericribuicur, quiid
ancea non habebac. Inde adparec incongrue dici, cranslacionem juris
confiftere in fola non repugnanria; com hocce vocabulum negati-
vum hautquidquam exprimac vim obligacionis ex cranslatione juris
orcse, quaj proprie concinctinchnationem incrinfccam ad conventa

expedienda. Ecfi ex conrequenci,qui parec obHgacioni, non refiftac,
Exemplum autemab Hobbefio fubjunuium ad rem non quadrat. Prae-
terquamenim, quodabfurdum jfic vendicionem vocare, ubi ego fo-
ius ad aUquam rem ceflero mea^ prastenfioni, quam ahj omnes (alvam
retinent: eiiamexipfiusmence proprietasrerumcoepitabimperio ci-
vili, & poft rublatum flratum naturalsm. Ergo in (tatu naturali fu-
nm diccre fundumnemopoterac, adeoq; nec vendere. Verum ica
dicendum fuerat. Cum in mero fl:atu naturaU non magis ad hune,
quamilium res pertinerent, igitur fl quis aliqua re folus vellet frui,ne^
cefTum erat, ut ali ufu ejusdem rei renunciarent. Id fi f acerent gratis,
j
habebat id ncgodum inftar donationis; fln cum aliquo onere, contra-

Oim innominacus erat. Verumlicetunus rcnunciarec facukari fuê m
iftamrem;, reliquistamen nihil pr^judicabatur, adeoq; deinceps fo-
lus ifte, qui Fenunciaverat, non autem cseceri ab ufu ejus rei pote-
rant excludi.
. 5r. VideamusporrOpquaracione quis obligationcm contra-
liat, & jus in akero m conferat ex promiflb fuo gratuito. Ejus natura
êfFcdus utrede percipiatur, initio nocandum.; nos diverfo poê
modo
.
CAPUT V, 5i|
modo loqui dc re quapiam alceri pr^jflanda qu^ Jam eft in hoflra po-
,
auc fore pucacur. Uno quiderh modo, fi nude explicemus ani-

:e/late,
mum noTtrum, qui nunc e/ls de futuro, ita camen nullam nobis ad- m
?erreneceflltarem velimusin iAa voluntace perfeverandi. Uti ad
NCJanum fcribic Tibefius apud Tmt. Ann. IV. l^Je cîdmtramimum
ydiitaverim^quihm adhuc necefit?idimbm immifcsrete mihifarem, omit-
\amadfrlensreferre.. Ex tali aflercioneneq;mihiobligacio, neq;ak
-erijusnafcitur. vid,l.lo8..l.D. deverb.ohligat. Etuc iftavitiocareac,
aihii aliud requiritur, quam uc vcrirascogicationisadfic propra^fenti
lempore,feuutreveracalisnobisficanimus, qualem proficemur,neve
itiendacio alceri illudamus. In ea autem defiinatione perfeverare
loncenemur; quippecum animushumanus habeacnoncancumna-
uralem porenciamconfilium mutandi,fed etiam jus,ut redeidfacere
joflTit, ubi nuilaobligacionecefllcatem adfertinfententia femeldecla-
ataperfiftendi. Quanquam reprehendi poffnc ejusmodi mutaci-
5nes voluncacis, fi prior fentencia, abs qua difcefium efl", alcera fuic
inelior; aucfiaUi per eamimmeritoludibrio Quo ad-
sflriciancur-
^licari poceft/quod Valer. Max. y. c. g. n. f 6. de Q. C^cilio, & T. Ma-
i.
ioUrbinace memorac. Ecfi quandoq'; corvorum hiantium impu-

ienda ejusmodi ludibrium m.ereacur. vid. Plinim II. epjl.10, Conf.
7;W//^1.2. c.li. .2.
. 6. PromiflQonem impcrfelam poffumus vocare, quando
,]uisvoluntatemfuamprofucurocemporedecerminacadaliquidgra-
'uicoakeriprarflandum,cumfigno fufficienre ad indicandarn perfe-
êrandi necefHcatem feuucfacis declaret, fevelleobligari, uttamen
;
ilcerinullum juspropriuraconferatur ad eamrem exigendam. Uti

tiam in debito reponend^ gratis concingic : ubi qui beneficium acce-
ad exhib^ndum gracum animumobligacur, quem alcer fuo jurc
:)ic,
^xigere non poreft. Enimvero ejusmodi pollicitationis exemplum,

|uod quidem exjurenacur^proveniat, quidamnonicafacileinveni-
fi pofle aucumanc. Affercur quidem promiflum principis abfoluti
laftum fubjedo,domini fadum fervo, patrisfaftum filio fub potefl-ate
ionflitutojquoilli quidemobliganrur ad id implendum ^ his ramen
bsadexigendumideovidecur deefrc,quodforiimdeficiat, ubi alio-
. %% % nem
|24 _ LIBRI III.
nemiisJeminCentarcqueanc. Verum quod ejusmodi promifldonei
vcluc mancx videancur, id non.oricur ex incrinfeca iprarum invalidi-
taceyfedquiaaccedcns pacifcencibus qualicas excernum obligacionis
efFedum incercipic. Alii exemplum adferunc jftipulacionis mwite,
ubi per lcges civiles promifla per cercas /lipulacionum formulas func
concipicnda,,quibus deficiencibusadioex promifTonon dacur. Ubi
cenfenCy fiquidem pacifcencium incencio fueric perfedam obligacio-^
nem concrahcre, &pererroremduncaxac, autimprudenciam folen-
promiObrem exnacurali qui-
niainlcgeprsercripcafuerincomifTa,,
cacead promifrum implendum ceneri^ alcerum aucem ad illud exi^
gcnduminforo civiliacl:ionemnon.habere. All: neqi in hocexem-
plo promiflionis imperfedlio ex racione juris naturalis, fed ex legc
pofiriva refulcac, quas prsecer legisnacuralis morem iftius efFeduin
accrcis formulis fufpendic. Igicur promiffionis imperfedje caie cx-
cmplum apciilimum videcur, fi eam icaeoncipiam: ego ferio defti-
navihoc vel iiludcibi prseftare, & peco, uc id mihi credas. Quo cafu
promifTor adprseflandum videcur obligari magis ex lege veracicacis,
quamjuflicixr fcilicec quiain fevoluicquidem efle obligarionem, uc
camcn pcr alcerum nolicad implendam eamcompelli. Sunc enim
homines generofo animo, quimaluntvideripropriaevircucisimpul-
fu ferri ad faciendum officium, quam propcer jus alcerius.. Quo re-
ferendce funt pollipitariones virorum potencu autgratioforum, quibus,
alicuinon per verba honoris, fed ferio fuam commendationerri, in-
tcrcef{loncm,^promocionem, aut fufFragium fpondent; qu: camen
haucquidquam velut jurealiquo abs fefe voluncexigi, fedinfolidum
fu humanicaci acveracicaci cupiunt impucari., Ad calem poUicica-
donem nc naturalt quidem jure aliquis cogi pofle videcur, cum, ne
idfieret,.fibitacicerefervaric; utofficiifuigratiaeo major forec, quo
longiu^ abeodem coadio abfuerit-..
. 7. Perfetadeniq';promiffiofitrquandbquisnonforumvo-
luntatem (uam pro fucuro cempore decermniatxirca pr^ftandam al-
te4<i rem quam pi am fedecia
,
mfim u lindicat, fe jus n eu ndera co nfer-
i
rc, ur rem promiflam plene pofcere ipfum quear. Cum auccm

promiccamus vcl dare aliquam. remj vel facere aiiquid j inde pro-
miflia
A
,
CAPUT V. $zf
mifTio e/tVelvia ad alicnationem rei no/lra?, Velquafi alienatio par-
ticulae cujusdam denoftralibcrcacej uc nimirum quod anteafacere vel
intermiccere poceramus, vel pro arbicrio adplicare, in eo nuncprs-
fcripcum noftri promiffi fequi debeamus. Monendum aucem efl*,
iflhjecperdnereadpromiffa incerhominesconcepca.- Nam ecfi im-
ponTibile fic, divina promilTafallere; nimis camen fupcirbum videcur
dicere, morcalem fibiexpromiflbadverfusDeum jus quaererc;. Addv
. S' Obfervanda porro heie func, qu^ trîdkffoblf ef.de cive c. 2.

5. ^.feqq. Injure relmquendofeu transferendo fifigna nuUa extitermtpra^
ter verhay iflhjec deprajenti aut pr.tteri/0 tempore effe debcre: feu jus ad
rem-promiilaminalcerum transferri duncaxac per vcrba de prsefenci
auc pr^cerico, non aucem per verba de fucuro; Qui enim v. g. de fucu-
ro ficdicic,cras dabo, crasdonabo aperce iignificaCj fe jam non de-
;.
difle. Icaq'; toto hodierna die jus, quod in rem fuam habec,, immo
cum ipfi manet, utL& craflino die, &deinceps, nifj per novum pro-
miirum jus transtulerit, aut a6lu incerea dederir. Quod fi tamen prcC-
tcr verbaaliaquoq';figna adfinc, fufficiencia ad declarandam volun-
tacem transferendi jus in praefenci cempore; eum. efFedum verba
quancum adformam grammacicam fucurum cempus notantia, non
impedient. Vcrum ubi talia figna deficiunt, non facile tam laxa in-^
ccrpretatioVerbisfuturitemporiseritadhibenda,ut eciamadprse- ifla
fencemcranslacionemjuris valcanc. Cumenim bonanoftra pieruncf,-
non foieamus cransferre in alios, nifiboni alicujus adquirendi caufa,,
quod bonum donacione gracuicanon ica liquido adparec: igicuf
in
circaaftum, communi hominuminclinacioni parum congruencem,.
riihii ccmere pr^fumendiim, nifi quancum exprefla voluncacis figna
oflendunc..Prafercimcumfrequensfic,ejusmodi.verbis nudum dun-

taxac, &
faltem in preefens inefficacem afFedum cxprimere. Ergo
quamdiu adhuc quis infucuro loquicur, deliberare cenfecur; incra
quodcempus &affe(fl:usipfius, &mericumalcerius mucari pocefljVel
commode carere nequeac.
cciam cafus intervenire,.quare quisre fua
Quemadmodum teflator in cefl:amenco haucquaquam jus de prsefenti
inharedi"n cransferr, fcdfemperejusmodi.claufuiana.in animoJEefer-
Ss| vafle:
^^S ÎBRI III.
vafreGenfeturj hic haeres meus e/lo, antequam obiero, voltinta-

nifi
tem mucavero. Ecfi levitacis nocam non effugiac, qui inani fpe alios
nequidquam ladat; Alicer vero fereshabec, fi itadicam; dono vel
dons vi cibi ahquid cras habendom. Id tnim td ; hodie jus dare rem
cras habendi, feu hodie jus ad rem in ahquem cransferre, cujus cradicio
craftina die fieri debeac. Neq; obftac his, qu^ diximus, quod com-
muni loquendi ufu plerasqj promilTiones exprimancur verbis, fucu^
rum cemûs nocantibus. Sic enimloqui folemusj eciam quando fti-
pulaca manu, auc jurato quid promiccimus; habebis hoc a me, dabo
hoc, &a Id quod ideo fieri fuevic, quiacradicio rei promiiTs ple--
eibi
run^; exincervallofequicur. Imo vix promiffrO dici poce/l, ubieo-
dem cempore voluntas dandi declaratur^ & resipfa exhibecur ; quippc
cumheic vel nuliaadfuifTe obligatio, velilacim acq^ fueric concrada,
icerumcxpiraflevideatur. Tunc demum vero vulgushaberefequid
dicic, quandoejus polTeflionem nadum fuic. Unde calium verborum,
ficubimpromiffionepcrfeda occurrant, (v.g.inrradiesfexC dabo,)
bicproprieefl:renrus: jamtibijus dohabendi & exigendi ame C, fi-
mulq; me obfl:nngo quod incra pra^fixum diem eadem tibi fim tra-
,
dicurus. Brevius res ica poceft efFerri, quod vcrba fucuri cemporis j
in promifTionibusâc pr^cipuevocabulum dandi, innuanc vel obli- ^
gacionem adhuc concrahendam, qua racione per ea neqj res ipfa,

neq'; jus ad eam rem transfercur yel cradirionem rei deinceps faci-
:
endam, adquamjus jam cransfercur, autcranslatumfuic,- quo inca-

fuiiIapromi(lionisperfetioni nihil obftant-.
. p, Hoc
loco etiam excutienda erit vexatiffima qu^flio;
ucram nacurali jurealiquavisobligandi inficnudispoUicicacionibus,
uci & nudis padis , quamdiu incra cerminos fimplicis convendonis
ftanc,necullum infenegocium auc (7i;j/7i\rty/uct concinent. Id quod
fibiprsecipuenegandum fumpfic Franc.Connanm Comment, Jur. Civil
1. V. c.l. quem GrotimV 2. c.XI. .1. aliiq; refutatum ivere. Ec fanc fi-
dcm verbis dacam effe fervandam, ac pofTe aliquem folis verbis fibi
coociliare neceflicatem aliquid prseflandi, fi vel maxime nonduni
aliqua resincerceffcric, apud omnes hadenus fapientes in confefro fuic
C^neroOjf.i. FiindammtumjuJlttU epfideSiideJi, diôrum, fonventorum^
CAPUT V, fir
conflantU^ & verit^, ed^ de caufafidem adpcIUtam, quidfiat , clmddiîum
efl.
F.t Ulfianm in 1.1. D. de faci^: ,îdtam congruum Hdei humanx
quam ea^ qu.zmter eos flacueruntjfirvare ? Hoc anica crude oppugna-
x\xmvf^nx.Connanmi excullis ipilus argumencis pacebic. Primoigitup
aic, non mworem ejfi culpam ejw^ qui tcmere mlla de caufafoilicenticredit^
mtam ejus, qui vamtatem adhibuit promi/îonis. Heic dexcre eil: expli-
candumj quid fic nuUa de caufa polliceri. Si enim ifte efb fenfus j calia
polliceri, quûbinonpraîlencur, nihii detrimenci incommodi &
cuipromifTa funtj&quaeilli, qui przefticeric, damnumaus
!afFeruncei,
moleftiam func allatura; admicci fane poceA, promiflTa nulla de caufa
fadla obligacionem non produccre, Cur enim quis veluc fuo jure
poftularevelic, uc ego faciger, aucfumcusfaciam, t\ eares ipfinonefb
profutura ? Ec concra racionem efladlionem fufcipere, ex qua nihii
boni,fedpociusmali quideft provencurum. Sic v. g.fitu a me fli-
pulatus efles, ucperquacriduum ciboabftinerem; nulla adparec ra-
cio, quareid fervare debeara, ii mea valecudo per cale jejunium-
eflaffligenda, nec aliquaucilicas exinde ad ceredic. Ec in hoc cafu

xque vanitacis efl damnandus, quicalia proraictic, quamqui ejusmo-
di ex promiflb jus, ferio vindicandum , quceficum fibi arbicracur. Pr-
cereacumpromii1afincgracuita,adeoq'; unam duncaxaC parcemsone-
h^c limitatio quantu cicra-
renc; regularicercenfendaeflillis ineflTe ;
nagnu meu incommodum pocefl: fieri. Ncq; vero alcer, cui promiflljo-
camericimpudens,ucpofl:ulacurus fic^meum beneficiu mihi
faftaefl,
7aldeeffedamnofu;aucuccum infignimeo decrimenco velic locuple-
ari.QuofacirilludG/m'^;?- off.\.inciduntfkfe temfora, ut^romiffumnon'
ervare [itjuftum. Referri enim decetadfirndamentajuflitia ; primumj ut
tccui noceaturydcinde ut communi utilitatiferviatur. Ba cum tempora^
ommutanty commutatur officiumy cjr nonfimper eft idem.- Poteft etiam ac~
jderepromijjum aHquod ^
lonventumyUt idefificifiitinutde velei, cuipro-
niffim (ity velei^ quipromifirit.. Namfi-^ ut infiabulis efl, Neptunm , quod
Thefimfilio HippoiytQ non eJptorl?atm. Bx
"hefieopramifieraty nonfeciffet,
ribmenimoptatisyutjcribitur^ hocerattertium^ quod de Hippolyti irtteritu
\atm optavit.. Nec promijfd igitur fervandafiunt eay qu fimt ijs , quibm:
pmiferfi^mutirlia. Necfipim tibi nocemt^ quarn ilUprofiat^ cuipromifieris.
^
323 LIBRI m.
Coftiraoffdumefi, mAjtisdammm anteôniminon: utficonjiituerls tecuU
biam advocatum tn remprdfentem ejfe venturum^ At^ tnterim graviter
dgrotarejiliui coeperit^ mn jitcontra ojjictum nonfacere quod dixens : ma-
msqL ilie^ cui fromijjum fit âh ojficio dijcedat,jife defiittitum queratur. Ad^. i
Seneca de henejicijs 1. IV. c. 3f 55). Huc quoq; pertmer, quod ifle Ojju.
.
t radi c Si quis medicamentum cmfiam dedent ad aquam intercutcm^ pepl

:
gertty ne ilio medicamento unquamfojlea utcretur, (ieo medicamentojanui 1
faBusJuerit : ^
annis aUquotfofi mcident in eundrm morhum : nec ah etip\
quicumpepigeratîmpetret,utiterume0Ciceat uti, quid Jaciendum fit , cuw^
fit is uti^ neceiqmdquamjiat in\urii&? Vit&^
inhumanusy quinonconcedat
faluti confultndum efl, Quod
vero mConnam fencencia, nulla de cauji
ii
polliccrijidemritquodgratuico; tunc manifeftum eft, peream colli

omnem maceriam beneficenrix ac liberaiicatis, & omnia officia h\\
mana fieri mercenaria. Cur enim noncredam ei, qui, cum fuas fa
Gulcacesnoflecgracis meabipfoexfpedlare quid jufiic, quo deincepj
eundem amandi & colendi caufam haberem Ec cum poflec mii ?
impune non promiccere cur me juflic rationesmeas ipfius fidei fuper^

j
ftruere, fi perfedenolebac obligari Nam in beneficij negarione ram

?
diu nulla efl: injuria, :quamdiu adillud dandum fola humaniratislegi

quisadflringicurj non ubipoflreaper promiflTumjus alreriad idquai
ficum fuit_.
. 10, cum hujusmodi promifla a|

Ulrerius urget Connanus:
oftencatione potius^quam a volunrare proficifcanrur aur ur non fi ;
mulare, fed bona fide fianr, levirerramen & parum conflderarc jai
ênrur: magnum forrunis omnium imminere periculum, fi quo
cunq; didoaur promiflôhomines reneancur. Kx quo fundamen
forraile efl:, quod anciquis credirum fuir, amaroriis juramenris nuUas
,
'vim ineflie, eaqj rransgreflls deos ignofcere; quod ifl:a animo p

amorem occoecaro fufcipianrur. . Piato in convivio. & Voet^ paflin
Enimvero frnflra ranrum heicpericulum mecuicur. Nam nonni
feriis promiflis, & exdehberato animo profcd:is, vim obliganditi
buimus. Jocalaria pro feriis accipere rufl:icum fuerir. Temerea'
tem plura promirrere, quam commode prasfl:are queas, uri rep
henflonenon carctjirainhumanumforeccaiia exigere velle. Deini
fep
CAPUT V. 3tp
fcparandafuntverba honoris, &quibusafrcdlnm noflrunn indeBnite
in aiiquem ceflamur, ab illis promiflis, quibus peculiariter ad certi
quid nosobftringimus. Saspeenimhumani viri amphs valde verbis
benevolentiamfuamexprimunt; puta,dumtorosfealicui addicunt,
feipfos, fuaq; omnia alterius minifleriis offerunr. U ti apud Firgi/mm,
I
jBf^. I. JEolus : Tum, regmay qtwdo^tes Exflorare Uhor mihi jujja cafefje- :
refdsejl. Heic impudens valde fuerit, iftiusmodi Vcrba prefle acci

pere. vid. \.RegumY^,'^.feqq. Etfi illum locum aliter interpretetur Ji?-
\fefhiii arckwl.V g. c. 8. Igitur talia etiam ferio prolata ad nihil ccrti

obligant, fed benevolum duntaxat animum , fl:udiumq, erga alterum
ex pnmunt. Add. Vem. Vafquim controv. iiluftr. 1. 1. c. X. . lojeqq. S ed
promifla illa^ qu^ certi &
dererminaci quid alcerum a nobis expclare
jubent, uti ideo funt neceflario implenda, quia alter fidem noftramf
fecutusrationesfuasadiflaatcemperavit: itaflvel maxime unus auc
alter diflbluto animo, atq;ad agnatos, &gentilesdcducendus, perni*
miam promittendi facilicatem fortunis fe fuis everteret, non ideo obli-
gatio promiflbrum ex vita humana penitus fuerit profcribenda. Si-
cutifidejufllOnesnGnflatimdamnantur, quia non pauci carum oc-

;cafione in noxam inciderunt. Inde quia promiflum cadit in debitum,
icanti efle homines debent, ne plura promittant, quam commode pos-
flnt prseflare. Nec vicio caret illa frontis teneritas, qua nemini quis
-
quidpiam negare audet,etiam impudenterprocanti. Quaminrem

ierentitu Andr.2i^. 4. fc, I. id cflgenus hominumfepmum, In ntgando mo-
do quispudorfaululum Poflubijam temjf^ eflfromijja ferfjci, Tum
adejl':
!
(^ tamen res fremit denegare. ibi
(bacii necejfariofe aperiunt, Bt timent ;
i
tfim eorum imfudentijsima oratie efi. îis tu es ? quismihi es ? cur me-
amtibi ? Beusfroximm fumegomet mihi. attamen ubifidesfi roges^ nihil
Non i^rentur : iuicuhinihilofm eji, thi verentur.
pudet. hiCy ubi opm eft,
jApvid Plutarchum Bruto delhoc ira refertur.- t^' ^' '^v dvai^vvTo^t
'
v^, eico&{ Xiy5iv-,V ci fj.rMv apveiS^ ^vvdfêiot ôxkoiv a,v]u) fiv naAac i^v us^V
\
^TsS&iS^, impudenter objecrantibmficcumhere turfifiimum magno viro
ducens, dicerejolebaty eos^quinihilienegarev^lerefityfarumfibividerihon^*
fle tatis florm collocaffe,
Tc ..Rc-
530 tlBKI IIL
ir. Reliqua, qux Connmm adferc, parum habefit diffictiltacis.

5.
Dicit, perquam juftum fuiflp aliquid boneftati cujusq'; & liberalicati

relinquere, nec omnia ad necellicacem obligationis revocare & exi-.
gere. Augeri enim probicacis in nobis & conftancise fludiumycum re-
linquitur, ubi vircucesiftse elucere poflunc; quod fieri vix poflcr, fl
promifla omnia omnes facere cogerencur. Nunc pr^flare, quod fe-
mel pollicicus fls, auc alio quovis modo ofl:endifl:i ce fadturum efle,
praeclarum&gloriofumefl: (edeo tamen gloriofius, quo minus e/l
;
necefl^rium Enimvero fatis adhuc maccri^ relinqmcur liberalicaci,

dum alceri exigendum absteofFers, quodimpuneipfinegare poceras.
Ecaimtamfrequenciapromiflaincer hominesmutua opera indigert-
tes occurranc, magis interefl: rerum humanarum niinore cum gloria
,
fidem fuam exfolvere homines, quam plurimos per inconflanciam

-aliorum decipi. Sic uc alcer alceri commodec, quancum cicra inflgne
fuum detrimentum poflTec facere , fane lex nacuras pr^cipic. Ardlioe
Camenreddicurea obligacio, fiquodnacura indefinice cancum prxce^
peraCjolcroquis.confcnfu fuadefignec; aicerumqjcerco idexfpedare
j;ubeac. Unde non fequiciir,- ecfi non promififlêm, erac camen viri-
boni & jufli indigenci^ aUorum fuccurrere ; ergo ideo cantu laudabile
eflflare convencis, quia indiges, non quiaego promifi. Quod au-

temifteconcedic, fiquisexaUcujuspromiflb nonfecuto damni quid
feceric, cenerieum iplbnacurali jure adid quodincerefl:; ( puca fi quis
fidem alcerius fecucus aliunde fuis neceflicacibus profpicere neglexe-
ric \) ex eo rete infercur ; exigi pofle promiirum, &
alcerum id imple-
re debere, ne ifte decrimenci quid capiac. Periculofum vero efl admiCr
Eere ifl:lianc confequentia.- cum deteriorecondicionenonfis, quando
promiflumnonpr^flicerim, quamfiomnino non promififlem; igi-
ur re incegra mihi femper licebic poenicere. Ec magis concra n^curam'
fore hafce promiflloncs exigere, invicisillis;, quieas fecerunc, cumirv
co lucrumqu^sras tuum; quam iilos eadem revocare, cum cu incfe-
nuilum decrimencum accipias. Enimvero non in hoc Iblo humani-
eacis ofBciam abfoivicur, ne slceri noceas, fed &alceriu3 commoda'-
pro virili funcpromovenda. Ergo fi ad hoc ce pcculiaricer adflnn=-
leiftia pocajcere ob iiÊK; foiaavcaufaiPj qupd alcer nihil derrimenci inda
AP ai V.
5^j
pafTuru?, perinde foret, acfi indignumeflecalterluscoiiditlonem
fic
pernosreddi meliorem. Sicut&nemoadmiferit, ab iiJispadliSjQui-

quando per panitentiamnoftram
[)us^jvec?^ciyi:ici'mc{):y rcifle refiliri,
akeriuseonditio non redditur decerior, (ed duntaxat non melior. Ec

bcne quoq,- monct Grotm^ cx Cormani fententia, ita crude accepta, fecu-
turum, interreges &populos diverros^^pradlorum, quamdiu ex iisni-
hilefi: pra^fiitum, yim forenuHam, prseferim illis in locis, ubi nulla
Certa forma federum ac fponfionum Quo nihil maeis reperta eil:.
kddiffidentiaminter hominesexcitandam facit j

cum hoc modoocu-
iatisfempermanibus omniaforentgerenda. Qyod ipfum fsepifiîme
;ondiciohominum, quibus interfenegotium efi:,non admittit. Quod
ienicfj Romaninon nifi exilHs promifi[is adionem voluerunt dare,
.]uîl:ipulationeinterpofitafierent,non cacaufa fuit, quia feria pro-
nifla jure naturali non obligarent; {^& ut adhibito formularum car-
mine homines admonerentur maturecogitare, an rebus fijis expediac
promitcere, quod revocari amplius nequeat. Tum ut eo liquidius
:-es promifl'^ exprimerentur, ne earundem obfcuritas cavillationibus
mfam prsebereL-.
CAPUT VI
DE CONSENSU CIRCA PROMISSA
! (Sc Pacla adhibendo.
Jnfromtîs &faBkreqniritm confsn- s.De d^lomdo, '
/^- \9'^^ ff*lp*cto deceptionii paUareddM

, [onfenju4(igmficaturexpreJfeveltacite,\ invdida.
'.Confenfui ftippomt ufumratttnii'. Metus prmiffa
\. .^Hem impedu magna ehnetas,
io. 1 1. J2.tl.
reddit iKvalida-
& paBa
{tntjfa.
, T)e mmorennibus, 14- âomodo csnvalefcaminvaUdapro-
T)0 errore circa frowifft. !S'De confenfuaeceptantu.
.De trrere circa paBa & comraîts. 1 1 d.Têfignii & monummu confenftes*
Um per promifia & pala regulariter libertas nofira coni
firingatur,nobisq; aliquod onusccnciIietur,dumneceflario
^
jamefi:pra^fi:andum, quod anteainnoftroeratarbitrio pofi-
tum, facereanomitcere vellen-iusj nulla propior racio efi:,
Tc 2 quare
533 LIBR1 m.
quare quis de ejusmodi oncre deiticeps fuftinendo rele conqueri nc*
queat, quamquiainillud ulcro confenfiCjfuoqifibi arbicrio arceiliyic,
quod repudiare penes ipfum erac.
. z, Ifteconfenfus ecfi regulariter per figna, puta voces, literas,.
nutusqiexprimifbleac;, aliquando camen concingic,, uc iilecicra ejus-

modlligna exipfonegocio, &
aliis circumftanciis colligacur.; Sicuci
eciam quandoq; abfencia fignorum,.fi ve filencium, cum cercis circum-
ftanciis confideracum, loco figni confenfum exprimencis valec. Ubi
Camen neceirumefi:, prjefencem. rerum condicionem icaefiecom-
paracamy ucex.omniparce ad praefumendum confenfum veluc con-
fpirec,,nec.ullaoccurracprobabilis conjedura, quae in diverfum du-
cac, Alias enim valde durum. forec, ex quovis indicio obligacio-
nem alicui impingere. Ex quibus inrelligicur, in quo proprie confi-
ftacnacura/'4i:^//^^G?^/;nempe quandoconfenfus non per ejusmodi fi-
gna^ quseregularicerincommercio hominum recepca func, exprimi-

tur, fedquando idemexnegotii natura^, aliisq; circumfi:antii s liquido
colligitur. Frequenciuscamen efi:, utquandoprincipale padumcon-
fenfii exprelTo fuitinitum, exipfa negotiinaturapadum tacitumiili
accedere, ac ex eodernuere intelligatur. Sicut &
illud valde ufica-
&
tum j ut in pa(3:is tacitce qua^dam exceptiones conditionesfincfubin-
telligendsB.. Quibus tamen non plusîndulgendum, quamquantum
communiscommercif humani indoies ferc, ne per iilas pada nimis
reddantur lubrica & incerca. Exemplum padicacici effe pocefi:, v.g,
11 quis peregrinus in civitatem aiiquam, exteros amice traclare foli-
cam, amicafiib fpecieaccedat, etfi nunquam exprefie fidenf dederic,

tacitetamen&exipfo accefiîonis atlu fidem dedifie cenfetur, quod
pro ratione fiatus fui velit CeCc legibus ejus civitatis attemperare pofi-
;
quamnorac, eamiegem inuniverfum dilam efieomnibus, quiincra

terricorium cjus civicatis verfari cupiunc. Unde & infe icerum ab ea-
dem defenfionem fuicemporariam, & adminifiracionem jufiitiae ca-
cite ftipulatus efi. Sic quando abfencis negocia cicraexprefiam
mandacum geruncur, padlum exiftic cacicum , quo poftquam unus
operamfuamrebusalcerius ucilicer accomodavir, alcer eandem pen-
fare una cum fumcibu&fa6iis cenetur. Uciq; enim przEfumicur,alcerum,
fifci-
CAPUT VI. 533>
fi rciviflet, in hoc exprefle conrenfurum. Sic quiin diVerforio ad

menfam accedic,ec(inullucumhorpiceverbu circapreciumcibicom-
mucec, exipfo camen adlu fuoadid folvendum conrenfiire incelligi-
cur,- quod nocorium fic, nemini gracis heic cibum prseberi. Sic &
obligacio, quas incer cucorem&pupillum verfacur, exconcradlu caci-
co originem fuam crahic. Add. Grotm I.3. c. 24. Padorum aucem
iacceflbriorum h^c poflunc efleexempla. v. g. Si quis cum alcero pa-
cifcacur deruco acceflu in aUquem locum, eciam de redicu convc-
nifle judicacur, etfi de hoc exprefle mencio nunquam fueric fa(â; quod
ahaspriorepadlonihilforecadum. Sic quipaloconfencic, ucexce-
riforofu^ civicacisdcancur, eciam confencire incelHgicur, uc quas ibi
merces emerunc, exporcenc. Quemadmodum eciamabfurdum fo-
rec, v.g.vendere aHcui a^rum, non aucem concederc velle, uc eun-*
dem ineo loco poffideac, fed pofl:ulare, uc in alium locum ipfum
cransporcec. Sicquicubiculumin asdibus fuis alicui locac, concefliifle
eciam judicacur ufum earum' parcium, quibus illecarere nequic, puca
januje & viarum, quae adillud ducunc, falcem hadenus, ucforas prodi-
re, acredireliceac. Condicionum auccm &
excepcionum cacicarum
j exempla paffim occurrunc. In univerfum aucem obfervandum, o-
fhnium, quae cacice conveniuncur auc excipiuncur, fl:ridam efle faci-
cndam incerprecacionem, nec ulcerius eadem valere pofl[e, quam quo
liquidaconfenfus conjeduraducir. Add.l. 24. Ti: de frobation. Cum
invico molefta obligacio irapingi pofliic ;
alias facile &
ubi cacicis exce
pcionibus &
condicionibus nimis indulgecur, pleraq'; pada fubverci
auccludiqueanc. JCci Romani exemprum cacicipadi adducunc in
X.xX^.deâciis: fidebitorimeo reddiderim cautionemi videtur inter nos
t2iZ\itconvenijJe , nepeterem. Ubi camen ex fimplicicace juris naciâlis
nonvidecurneceflarium, padumcacicumin hoc cafu flacuer^; cuni
planioremodo diciqueac, reddicione caucionis incelligi deLîcum re-
miflhm, adeoq,- adionem plane fublacam. Juri aucem Roiitano am-
bagesheic,& padumde non pecendocomminifciplacuic, ne obliga-
cio , re concraiâ, nudo confenfu colli viderecur. Sic incafu, qui
proponicur inX.î.frinc.D. ^r,:2//,nonneceflarium videcur fl:acuere,
filcmiQ cifnvem([e, ne qmd^rdflaretur, fi amptiorefecmiafundm ejjet locatus.
Ic 3. Cum
'
^54 ^ LIBRI IIL : -
Cum citf a fi^lionem palicaciti rimpliciiTime dicatur

; dilamilli con-
tradui legem hautquidquam eonsq; excendi pofTe, uc condudlori
quoq; profic; cum nullo utiqi favore dignus fic, qui ex lege agrum
non coluic^,.
/5. llc autem quis ferio & liquido conrencire po/Tic, ante o-
mnia requiricur ufus racionis, hadenus uc pra^fens negbcium inceili-
gac, anfibiccnveniac, aq'i reprjen:ariqueac,eoq;perpenro confenfum

fuum fufficiencibus fignis exprimere poffi Ex q uo^ coiiiequitur pro-
c. ,
mifHonem infancis, furiofi irem, & amencis nullam eile. Circa furio-
fumamempecuHaricer obfervandum, nonnifidurance furoris cem-
pore ailionesipiiusmoralicer pro nullis haberi. Quamdiu aucenj fu-
ror dihicidis intervahis diftinguicur, nihil impcdic, quo minus fele
vahdepoflicobligareadidusqvCempus, quo permorbum ipfi racio-
fiis ufus relinquirur. Nam furor recurrens obligacionem aliquid per
l^ agendi & prîl-andi fufpendit, quoufq'; adiones fuas arbicrariite-
f um poffic. tlnde vulgacum illud JCcorum furor fuperveniens ;
-auHum negocium ancea rice geflum perimic; incelligendum efl dc

fiegociis, qu^ fimul & femel abfolvuncur. Quale efTceflamencum,
quodfmelricecondicumfubfiflir,,quoufq; fuf^lcienci concrarije vo-
luntatis declaratione fueric fublacum ; qualis in furore dari non pocefl.
Verum ubi obHgacio aliqua fic explenda per diflindâs afliones, ufum
racionisrequirences, pacec ab incervenience furore eandem fufpendi.
Sic qui opcram mihi fuam ad certura cempus addixir, ubi incerea in
furoEemincidenc. expirabic oWigacio, cui jam ab illofacisfieriampli-
tis nequic. Ecfi propcer fpem recuperandeefanicacis f^pe cam obliga-
tio, quampoceftas&jus penes furiofos quoad a<ûm primum dura-
reinceUigatur, cujusexercitium cancifper peraliosobicur. Sedfiquis
incurabilifurorelaborec, ismeritocivilicerpromortuohabecur. vid.
J.g.D.^^ his quifuiveLaLjur. junt . L14. T^.deoffic.^rafidis. l.z^lD.dePro^
mratorihiis. l.f. . 2. D. ad L. Aqmliam.
4. Porro cum ufum rationisebrietas non parum impediac,
.
autquandbc]; penicus fopiac, qusBricur; an ebrius incra cemulenciam

'
iilam promiccendo aucpacifcendofefepoflicobligare? Idquodnobis
oegandum videcur, fi jam ebriecas eoufq'; procefTerit, ucper vinum
ratjo
CAPUT VL ^^
atio planc fic obruca. Nam; pro vero & deliberata conrenfu haberi
nequity fi quis vel maxime momencaneo & inconfulco impecu
in ali^
quid inclinec, auc figna quaedam edac confenrum alias exprimencia
so cempore, quando mens veluc mcdicamine quodam loco mota fu-
jrac. Sed & impudensforec, cale promifTum velleexigere, ubi impri-
nis c[us impletiocum infigni onere efl conjunffla. Quod fi vero quis
'briecatem eam capcavic, &
obfervaca alcerius facilicace promiflum
LiluceelicuiCjneabsdoliquidem, fraudisq; crimineimrnuniseric. Afl
quidifcuflfa crapula, ubidida fuain mentem ipfifuerinc revocata, ea-
lem rata habuerir, utiq; obligabitur, fed non ex eo, quod ebrius, fed
juod fobri us egerac, Faulo largidr tamen invicacio & quse non cara
>
ationem obfufcat, quam ad hiIaritatemprovocat,obIigationem con-

rahendam non perimit, prsefercim ubi illa a fobriis renavecur. Q.uo
acic illud Taciti de mor. Germa. De reconciliandis invicem inimicis, ^jun-
endn affimtatihmy (jr ajcifiendis principihu-Sy deface deni^j^ acbello plerm(
nfonvivijsconfiiltant ; tanqu.amnUllo magis tempore aut ddfimpltces cogi-
aiionespateat anifmiSi aiit ad magna^ incakfiat.- Gens non afiuta neccadi-
Uy^perit adhuc fecretdpeôris Itcentia loci, Urgo deteBa ^ nuda omni'
m menspoftera die retraSfatur : ^fialva utrim^^ temporis ratio eft. De-
'herant.^ dumfingere nefiimt ; confiituunt^ dum errare non pojfitnt. Paria
le Perfis n^^cvtHerodotm Clio.AthtnAm 1. 4. c, S. Cufttm I. y. c. 4. Add^
iutarch, Sympofiac. qu.zft. h% c. p. &10. Equidem id manife/lum eft,

ielitaobebrietacem, per quampacraca func, idôa poena haucqua-
[uamimmuniaefle. Arfioteks NicomA.^^.Q.y^. Hgji îTAT djwv^rc^dyvo'
'ihio\d<^8cn(oUofji,o&S7aj), sxv cctnô e^vAj ^rifJTijgoiyvoii^' ciovnng fMsS-vaaiy
ov T^q dyidi:^/;. Ndm ob ignorationem etrampuniunt legislatores yfifibi ipfe

morationis caufia quispiarn ftiffie videatur. Unde.ebrijs duplices poend tn^
itutmfunt. Inipfo e?nm, quimebriaturprincipiumeft\cumfiJ quisînee-
Ipminm (itiUt noninebrietunid quod ignoratwnis eft caufia. Solonislex ita^
.ilicabat rrJclpôvtiTcxv ^sBvcov Ai^cpS-fj^vuTov ^vcqTfjv-^î^fjLiav, pri*mpem
:
lebrius deprehenfiufi, morte multandum. Ec Piccaci lesê deli6l;umper

brietatem admitrum duphci poena pledlebatur. Viogenes taert. l.l.
bilicccquanquaforceinebriccaceipfaquis ignorcc, quid agacj.tamen

^3^ LtBEI III.
nbiquis ultro voluitufurpare illa,ex quibus obnubilationem mencls

orituramnorat, cenfeturetiam in eacQnrenfifle, quae indeerantcon-
fecutura. Enimvero exindenon fequicur;, promifla quoq; ebriorum
obligarei cumdiverfafitratio delilorum &
contrahcndarum obli-
gationum. Nam quia abfoluce eil: interdidum, dclidta admitcere,
ideovitandsequoqi func homini occafioncs , quse probabilicer inde-
lida poflunt percrahere. Quid aucemebriecas defignec vix efl:, uc igno*-
rare quis poflic. Et cum ipfa cbrietas eo prsecipue nominefic pecca*
tumjquatenus adaliapeccatahominemdirponjc; nonpoceflexpec-
catorum numcroeximi,quod in fe eft peccatum ideo, quia pcccato
fuam debet originem. Ac vero cum in noftro fic arbicrio ficum, no-
vas obligationes adfcifcere nobis velimus, nec tie; non poflTumuj
quoqi ceneriad vicandas occafiones, qu^ confenfum noftrum liqui-
dumerancincercepcurae. Perinde acq;noncenemur evicare fomnum,
ideo quodnicSandopoflimus videri perludibrium quid a nobis fti-
pulanti annuifle. Qiiam ad rem facic joculare fcelus Caligulae, de
quo eft apud Suetoniwm Calig. c.^g. Nota res efl^ (loquicur de audionc
abipfo "^10^^0^112^ Apnio Saturnmo inter fithfellia dormitante, monitum a
CajopTJiconem, neprdtorium virumcrfbro captismotu nutantemfthifftnê-
rirety nec ticendi finem facimn, quoad trcdecim gUdiatores HS. nonagies
ignorantiaddicsrcntur. Unde ^\ nihil aliud pravi ebriecasefficeret,quam
quod figna confenfurh alias ceftancia per eam ab imprudencibus auc
, ,
ignorancibus poflenc elici, eo folo nomine incer vecica hautquidquam

erat referenda Cumq; ad contrahendam obligacioncm ex promiflb
.
velpadlorequiracurconfenfus contrahencis, in praefenci tempore ne-

gdkium quod gericur incelligencis inde eonfenfus alicujus non potefl:
:
praefumiexeo, quod quis confenfit in ufurpandam rem, quae ufum

racioniserat impedicura. Pra;{ercim cum pleriq;,qui vino fe obru-
unc, nonidfpediencûcufusracionis collacur, fed uc eodem ad lascici-
am excicencur ; prior autem effedus fere prseter intencionem obrepat,
dum huncce nimis incauce perfequuncur. Addi &hocpoteft, cum
per delirtumalicuimaluminferatur, per promifllim vero bonum an
tea indebitumadquiratur, & veroodiofum magis ficjaedi,quam ali-
qûod bonum non adquirere; facilius eflTe, ut per ebriecatem nullum
decla-
^ CAPUT VI. si^r
, quam delidum.
leclarecur promiflufn Deniq; quod quis teneatuf
|)lvcre, v.g. precium vini, quod per cemulenciam obtufo jampalaco
iivergic, &quodbibicurusnon fuerac, fui fi coiriposfuilTeci illud eft
concradu, inicio compocacionis inico, quo is ad c? ncum vini folven-
(C
(um Te obftrinxir, quancum guccur hauieric, eciamfi per eandem vi-

m icerum iic ejiciendum. Quod fi quis pcr vinolenciam quid efFu-
<ic, fi vafa fregic, fi in complemencum hiJaricacis feneftras percudic;
mecur ex communi illa lege de penfando damno, quod fua culpa
lceri dedit-.
. f. C^cerumquoufq';inpuerisdurecimbecillicasracionis,con^
lahendam obligacionem impedicns, in univerfum adeo accurace de-
'nirinequic; cum in quibufdam cicius,in aliiscardiusjudiciumma-
irefcac. Sed refpiciendum heic efl in fmgulis ad quocidianas ipfo-
:jm adiones cumeciam quidlegibuspoficivis in civicacibus fic con-
;
irucum, quae fere cercurn cemporis cerminum heic deilgnarunc, pro-

cindolem Cux nacionis folercem, auc hebeciorem deprehenderunc.
icuci apud Ebrôs valebac promiflio^ quam feciflec adolefcens, qui
nnum^cacisdecimumcercium, puellas qua:duodecimum impleffer.
ijia camen ccnera ascas, edam quando negocium, quod gericurj incelli-
ic, vehenienci & plerunq;inconfulco impecu fercur, ac inpromifla
ftfacihs, fpeiplena, jiberalicacisfamam capcans^ in amicicias ambici-

fecolendas prona, & difRderenefcia/ ideo inmulcis civicacibus fa-
icaricerinflicucumj uc aliorum prudenciorum aucoricaccm adhibere
eceflumhaberencjuniores inconcrahendis obligacionibus, quoufq;
iconfukus ille juvenc^ impecus deferbuifle cenferetur. Inde alicubi
use abs calibus propria aucoricace geruncur, ipfo jure nullafuncrali-
Libi perrefticucioneminincegrum, ficubilsefi fuerinCj ipfis fuccurri-
tir. Vid. 1. II. . ^.feqq. 1. Z4. . 1. 1. 44- D. de mimrihtis. Id quod jure

oficivo conflicui, nacuralis racio non obfcure fuadebat. Praefertim
umdolovixcareac,quiifl:ius^tacisfacilic8ciin)minec, & aliorum di-
pendiis locuplecari vulc, quaeiftiper judicijimbecilhtatemprsevide-
e, non norunc. Lex Atcica' hacin parceminorennibus
auc ffilimare
?quiparabacfoeminas,~quibusnon concedebac concradum inire, nifi
/^ aderdci modiHm , l^d tv tÎ y^d^f/rt: aSgvig.p^ppter' fcr/fdij infirmitatem,
Vr - uci
10 LIBRI HL
oti cflapud Dianem Chfyfoflomum &rat. if. de ineêdulitate. Scd 5e p fij tri
i
jus nacurale prtecipit, uc ficubi cjusmodi /lacuta incivicatibusexcenr,

illaobfervencur, non folum fi eivcsinterre, i<i & licum peregrinis
pacifcancur Non tam ideojquod
qui in aliquoloco contrahic,legi-
bus canquamSfubdicus temporarius tantifper fubjiciatur; quara
loci
quia adlionemfolecdenegare civicas ex illis negotiis > quas ipfius legi-
bus non iunt conformia. Niii eivitas exprefTe oftenderir, fe in jurc
jrcregrinis dicundo merum jus nacorale fecuturam. Acq; idem fue-
firobfervandum, fi-perliceras concraflus fic initus incer diverfarum
eivicacumcives, exquoadio in foro alcerurrius, qui eo flare abnnie
ficinflicuenda. Nam licec concrahens nunquam fe, ne cemporarie
quidem, akerius civicaci fubjeceric ; fi camen cjus fori fubfidio uci ve-
iic,ad leges civiies negotium ericcomponendum. Sic licec in loco,
quinuUiusimperiumagnofcic, puca invaflo oceano, auc deferta in-
fula, promiirioauc padhim fiacincerduos, qureidem civicaci fubjiciun-
cur; adlegesciviiescamenfeaceemperabuncfi exillis jus perfedum
&: a<Slionem inforofu^civicacis velincqu^rere. Verum quid circa
adlus eoru m, quliegibus civilibus fuperiores func, obfervandum, alio
loco monebicur.
%. 6. Confenfum porro, qui ad validicatem promifforum &pa-
6lorum requiricur, quam maxime impedicf^^t?r,- per quem contin-
gic, uc inceliedus a vero promiffipadive objcdo deviec, adeoq; vo-
luncas revera in illud non confcnciac. Diilintfle autem fucric difpici-
endum, utrum error evenerir circa promiflum, an vero circa pa-
tum. DepromifTisica vidccur pronunciandum; fi promiflio fun-
dacafic in praef umcione alicujus fa6lir quod ica fenon habebat , feuubi
inpromiffionealiquodfadum, vel eciam qualicacem alcerius fuppo-
fuerim, cicracujusincuicumpromifliirusnon fueram, nacuralicer pro-
xniflionisnullam forc vim; modo ipfa negocij nacura, liquidaeq; cir-
cumflanciaroftendanc, promifTbremuniceex illo fadojeavequalica*
Ee canquam ex condicioncconfenfum fufpendifle. Ratio efl:, quia pro*
mifTor confenfic in promifrumnonabfoluce, fed pr^fumcionem ejus
fadliqualicacisve canquamcondicionemfuppofuic; quse cumnonexi-
ftac, ruicquoqi&eyancfciCp quicquid ipfi fborac fuperflruwtum. I-lf-
,
CAPUT VI 1^^
^.dejurisdlcL Sic^. g. fi aliquo nuncio fucrim perruafuS;, mea nega-
:iaabs tebcncfuiflegerba, eoqinominetibiquid promiferim, nonre-
.aebor, ubi falfum id deprehendero, Inde eciam petenda eft decifio
quxftionis, qucE extat apud Cicermem deOratore l.i. Vener4t demorte
mluisdJM^dam falfiâbexercitu d0mHm.nuncim.,quo audito^^ creditopa-
^^rtcJiarnentHmmutat, oîûemfihivijumfmt haredcmfacityac pofi mori-
tur. Miks domumrevertituri aclege agtt inhAreditatemfaternam. Cau-*
fa adcentum viros defe',Hur. Pro milite adferebatur ratio ex jure civili
^cprompta, quoirritadeclaranturteftamenta patrisj in quibus fijius
aeq; ba^res foret (criptds, neqv nominacim exhcBrcdatus ; id quod heic
Fadumnonfuerat. F.cfi fcriptus h^resexcipere poflec; legem illam
.upponerc, patri conftitiHe filium adhuc fibi fupereire ; id quod in hoc
:;afu pater ignoravit. Fnimvero ex naturali jure fimplicius dicitur
patris teftamentum fuifle fundatum in pcrfuafione de morte fiJij;-
quam cumfalfameflcpateat, voluntatem patris nullam fuifle; cum
conftet, iilamfolam fuifle rationem, quareis teftamcntura rtiutave-
fic, & citra quam idem mutaturus non fuerat. Ca^terum fi promifi^bc
fuitnegligens inreexploranda, in quaconfenfum fuumfundavit, te-
netur refarcire, fiquoddamnum exinani
promiflb alrer accepif.
ifto
Verum fi promiirio prajfentiam aut abfentiam alicujus quaHcatis tan-
quam conditionem pr^ fenon culerit, licct fortafle ea fadanon fuis-
fct, ubide illapromiflbriconfiitifrec; promiflio nihilominus valida
erit. Qiiod fi promiflTio pro parce duntaxat fueritfundata in errore,

poccrit proreliqua partevalere; nifi forte partium promifH una al-
teriinfit permodum-conditionis, aucnon nificonjundlimomnespar-
:es poflinc pr^flari. Tunc enim error in parce totum viciabit.

. Circacrrorem aucem^ qui in palis concingic^-di/tinguen-
7.
dumvidecur, ucrumad pacifcendumquis per errorem fueric niocus,
in vero crrorcirca remj de qua padum inirum efl, vcrfecur. Circapri-
is itidem putaverim difpiciendum, an res fitadhuc integra, an vero
minus. Siexerroreadpacifcendura aut contrahcndum fuerimim-

pulfus,eumq; reintegra, &
quando nihil adhuc fuit prflitum,de-
prehendero; a?quum fanefueric, ut faculcas pcenitendimihiconceda-
''\xt) prjefercimubipraemctulero, dumadpacifcendurnaccedo, quae
Vy 2 mc
340 LIBRI III.
jnecauraadhocimpellat. Verilubires non ampliuseft integra ,& ubi

crrorpacueric,quando jam padumeft implecum extocoaut exparte;
qui erravicrerciflrionemcontratusurgerenonpoceric, nifl quantuin
alter ex hum.anicate veUt indulgere. v. g. Patrifamilias peregre verfan-
ti falfus nuncius adfercur, equos ipfius domi periiile. Hoc ille pr fe
ferenscircaaliosemendos concradlum inivic. Sed ancequam cradicio
precijauc equorum fierec,'nuncium iftum falfum comperic. Puco
eumadimplendnm concradum adiginondebere, cumfcience vendi-
toreiftumnuncium canquam condicionem ruppofueric. Ecfi ad id
quod intereft, aucralccmadpenrandumdamnum, fiquod fecicven-
d!tor,perquitatemobligetur. Verum ubipecunia& equi jam mu-
tuo fuerinttraditi, etiamfiiftiequis deinde opus non fit, non poteric
adreddendampecuniam, &recipiendosequoscompelH venditor, ni-
fiexpreflfe h^c lex contradlui dida fit. Aft ubierror concigeric circa
ipfamrem, dequaconvenicur, pa^lumviciaturnoncamob errorem,
quam quia legibus padti non fuic facisfaftum. Quippe cum in padtis
ipfares, dequaconvenirur, ejusq'iquahcatescognic^debeance{Ie; ci-
traquamcognicionemiiquidusconfenrus incelhginequic. Undede-
fetu deprehenfo, qui Ijedendus forec vel a concradtu refiUre poteft,
vel alcerum ad fupplendum defedum adigcre ; vel eciam ad prasftan-
dumidquodincereft, ubiipfiusfraus aucculpa incerveneric. Idq';fi-
eripocericnon folumûbi defedtus ftacim fuicdeprehenfus-redetiam,
fipoft incervallum. Quod incervallum, ubi leges civiles deficiunc,
arbicrioboni virieftdefiniendum, ut neqj alterius fraudi, neq'; hujus
fupinseneghgentijuin reexplorandaindulgeatur. ldq;paulolaxius
eft concedendum, fi vitium exceriori adfpe^tu, aut nifi a peritiflimis
deprehendi nequeat. Quod porro vulgo dicitur, errorem circa ef-
l.f^.D. deoblig:d*a6}.) non eum;, qui
fentialia padtiidviciare; (vid.
eftcircaaccidencaha; illudicainterpretandum, ut per eflenciahapa- ;j
î nontantum mcelliganturea, exquibus efTenciaphyfica rei, de qua i

pa^tam inicur, conftac; fed etiam illse qualicates rei^ quas pacifcens
prsecipue ob oculos habuit. Sccpe enim contingit, uc in pacifcendo'
quahcas rei inprimis seftimecur ; ipfa aucem fubftancia rei phyfica iav
loco necefTariiacceflbrij habeacur; vid.i, l^.prificD.demtrah.emtione;.
.
CAPUT VI. 541

Ckeropro ^Rofcio^ de Panurgo fervo .
^td emm erat Tannij f corfm
îd Kojcijf difiipima, Facies non erat^ ars eratpretioja. Bx cjua farte erat
âmij^ igonerat/jjry , ex quafarte erat Rofiijy amplius erat CCCijjj. Ne-
* mo enim iuum ex trumo corporisjfecfakaty fid ex artificio comico (&ftmab(tt,
NamillamerNbramerere^fer fij non amphu^s poterant duodecimaris: dfiipli-
CCCijjj, Undc non fo-
na, qudi. erat abhocTraditay locahatfinon mi:ttis
lumvanuseritconcra^lus, fiabalceroDavum emi, &illemihiSyrum

cradiderit; redetiamubiprofeflusfum, merervuquserere coquendi
pericum, ubi ejus arcisimpericus mihi tradicus fuerit. add, l.^.io. ii. 14.
41. %.\.de contrah.emtwne^
. 8. Multomagisaucem vitiaturpromiffioautpadum/fialte-
riusmaliciofafraudulentiaj dolusq; eum in promittcnce aucpaci(cen
ceerroremproduxerit, exquo isad promiccendum, pacifcendumve
acceflit. Circadolieffe^lum qu^difputantur, perfpicuenosarbitra-
mur expediri poflc, fi diftinguatur primo, abs quo fuerit adhibitus
dolus \ ab eo, quicum negotium nobis efl,an ab alio: Deinde an do-
lus dederit caufam promifTo patove, ita ut citra illum idomiffuri
fiierimus; anidemnegotio duntaxac incideric, ita ut fufcipere illud
quidemconftituerimus, veruminobjedlo, cjusq; qualitatibus, ha- &
rum aeflimatione nobis fitimpofitum. Ubi dolus a tertio fuerit adhi-
bitus, noncolludenteeo, quicumpacifcimur, nec aHquod in re ipfa
deprehendaturvitium, negotiumeritfirmum: ab eo tamen, qui do--
lumadhibuit, poterimusrepetereid, quodintererat, nos non efle de-
ceptos. Quidolo fuo malo caufam dedir, uc ipfi quid promitterems
cumeoq; pacifcerer, eiexiftoadu haurquidquam obhgor, Si dolus
fuerit incidenSjCircaipfamremj autquahtatemrei, ad prcefens nego-
tium fpedantem, haftenus padum ericvitiofum, ut inarbitriodece-
pti fitillud penitus diflblverc, auclsefionis penfationem exigere. Qiia;
ad eflentiam negotij non faciunt^nec exprefle fuerint defignata, atStum
non vitiant, iicet forre aiter de ijs,dum pacifcicur, cacice cogicavit_.
Quid juris flt, {\ in precio enormis decepcio concigeric, infra docebicur,
. 5>. Difpiciendumjamefl: demetu, quousq; illb atus huma-
nos reddac inepcos ad producendam obligacionem. Fjusduseheic
potifTimum fpecies expendenda^ veniunc. Quarum unaontur ex vitio
Vv 5; aut
1435

riBRiin.
aut alia quapiam difpofiEionc, h^renteineo, cuiquis {cCe efloMiga-
turuSj vcl etiam ex maligna ejusdem voluntate> fat perfpicue fignifi-
cata, undeorirur probabilis forpicio immineirstis ab ipfo deceptionis.
Altera notat vehetnentcra animi terrorem, ortum ex intentato majorc
malo, nl promiflum aut padluminireveHmus. Circa priorem me
tus fpeciem id quidem certum videtur; fi-aliquem videam, qui in uni
verrum nibil penfi habeat quosvis promifcue dceipere, ac ridendofi-
demfallere ; aut circa prsfens ncgotium animadvcrtam , eundem infi'-:
diasmihi tendere: ilolide me facere, fi dacaabipfofideconfifus, lu-
dibrio me ejusdem ac fraudi exponam. Qtii enim in caffes pra^vifos
ukroruit, etiam miferationem confumfit. %^6i an ejusmodi.mctus,
aut fufpicio deceprionispadum jam initum reddatinvahdum, eumqj,
qui decipi timet,abs neccflltate pr^ftandi ablolvac, pacebit, ubi fen-
tentiam Hohhefii de ive 1. 2. ; ir. examinaverimus. iile igitur tradif,
"p^Ba mutm fidciy ncutrv quidqmmfiatimfr^fiantei infiatu naturmfrtifirA
efieînvdida..^ fi fifim ex utravts farte metm oriatur. Quas afiertio
admittinonpoce/ljnifi pofi- palum initum ex akerutra parte juftus
oriatur metus fore, ut ubi unus padum impleveric, alter paria haut-
quidquam fit fadurus. Jufijumautemvocamusmetum, qui hquidis
indiciis&arguraencis efi: fubnixus. Nam magna* infi:ar injuria? efl:,
probatam aDteaahcujus fidem mox nulla nova caufa damnare. Hinc
& ^'^CQH.obbefuu in annotatis addic ; nifi metus caufa nova exifiatj exfa-
cio aut aliofignc voUmtatis non pr^flandi afarte altera, metusjuftm cenferi
nonôtefi. Caufa enim^ quA impedire non foterati quinfacfceretur} imfedi^
renondeheti qumfdrh^tf^difta. Scilicetctiamfi ante pad:um initurn
alicui fuerit oborta fufpicio, fore,utab akeroin padodecipiatur: ta-
men eo ipfo, dum cum illo pacifcicur, huic mecui veluc renunciac, &
non .fufficiencem eum_ declarac, quo minus fides alceri queac haberi.
AhasenimnihilincercosfuiOecactum. Abinitio camen hafcvidecur
"fuifle //>M<?/^ fencencia, xiuod etiam cicra ejusmodi metum,pofl: pa-
iura obortum^ idem ficiriicum. Id quod edparcr rum cx Ipfius ope-
ttde cDffoê plitico, Gallice confcripto,ubirefl:ri6lio illa de metu rc-
censoborto nonextat; tum ex fubjunda V2it\ont quod iUe,qui frior:
p'afiat , pt opter^ravum ingemum maxirnaârtis homintim) commodofuo

jurs
CAPUT V.
^^
jufedrmj^^^j^^^^fi^^^^^^^^^ qmcum comrahit:
(^^'^piîf^^fepôdatlHm,
Ratiom antem mnejfeût aUquis^r^flet^rior ji veriftmile nonfit^ Mternm
ejjefraftmrumfoll. Ubi adparer-, ipfum caufam fu fpicionis ex com-

muni hominum pravicace pecere. Acqui hoc modo maxima pars
morcalium inepca declarabicur, quicum pa(Sla iniri poffinc; quin in
univerfum fides profcribecur incer eos, qui eidem judici non func
fubjedi* Cum enim de conftancia alicujus hominis falli nefcia ccrci-
jtudonequeac haben,magna quoq'; hominum parsin prava fic infi-
gnicerproclivis/ &
veroinfi:acunacuraUquihberproprio ex judicio
de negociis fuis difponac, ac ipfe de mecus fui probabificace judiccri
jamvana quoq; fufpicio ad abrumpendum padlum eric fufficicnsi
adeoq, nulhis planepadorum excra civicacemeric ufus. Deinde du-
rum nimis fuerit, univerfo morcalium generi cancam maliciam im-
pingere, ucin eorumanimis reverencia Nurninis & fas fidei, remoca
\t%^ civili, cam parum valere judicemus. Cum illud pocius indele-
bUemfidci fenfum, omnium animis plane inolicum arguac,quod vix
quicquamreperiacur,qui oerfidum fefe apercefaceacurrfed nemo non
graves ob caufas a.palis difceflifle videri veiic. Quare rcde pr^- &
fumicur,quemlibecquod jun:umefl:fa(fiurum, donec prava per fadta
concrarium fueric oftenfu m. Quo pocefl: & adplicari illud Luciam /)
fhilofjeude: ')Âolsi Tjvieic dmqu" ciTmaiv ridmle pjcis ommhus dijjfidem. Ex
,
quibus concludicur, mecum illum violandse fidei orrum ex

, fola gene-
ralipravicaceingenijhumani, noneflefuiliciencem ad decreândam
padi implecionerai Hinc firivolus valde erac pr^cexcus Micylenêo^
rum, quem abrupco cum Achenienfibus foederi obcendebanc, apud
ThHCjidideml. $. Ifjlmsbelli temporihus veriti inhenore habebant : nos ipfls
inpace idempra/iabami^s. Ut cum al^s benevolentia flabilem reddat fidem',
nobts eam metus tutam exhibebat, Ita non tambenfvolentia nos^ quam tf"
mormfocietate contmtiit . adeo^ quihus primo res tutiores metum deme-^
rentf tj etiam primi focietatemrupturi erant, Imo licec peculiaria vicia
inaliquodeprehendancur,non camenideofl:acim fides daca ipfi non
eft fervanda.- Nam mulca vicia fidem non tangunc. Sic uruc quis
fic proclivis in libidinem, in ebriecacem, in crudelicacem ; id camen
jper fe noQ obllac, quo minus. iafervanda fide confl;anciam amare
qucac.
344- LIBRI IIL
queat. QuinliceC quislaborec vitiis, adfidei firmitatem convcllcndam

fpedantibus, puta, fiinipfoadpareacderultoriaanimilevitas, velflav
gransaurifamesj nilnon morcaliacogenspedora, aut regnandi libi-
do, qu^ apudmulcosomni afFedlu pocentiorert: camen ne hacc qui- :
deniin fidem ejusmodi homini dacam detredec

fefufficiunt, ut quis
implere. Nam &
fa^pe potefl: contingere, ut ex peculiari afTedu quis
inalterumficinjurius, qui fandlemecum vivic. Ec eo ipfo dum pa-
cifcor cum cujusanimumnovi, declarO;, ea vicia non fuffice-
alcero,
re, quo minusfides ipfi amequeachaberi; adeoq,reni3ncio exccpci-
oni, quêxipfiusmoribus pocerat peticircarennendampadiimple-
tionem. Aiias cnim nihil fuifTetadum, fi quis ab inido fibi voluiflec
refervarealiquid, per quodprolubitunegocium pofHt reddereirri-
tum. Etfi ubi quiscum eo, a quo fcmel fuic decepcus, denuo pacifca-
tur cicra peculiarem cautionem,imprudencer fane faciac. Sic uc apud
aliquosin proverbiumabierit; quifemelmedeceperic,illumdij pcr-r
danc, ii bis me deceperic, dijme perdanc. Quin ubi poft pad:um &
inicum certa adpareancindicia, ipfumidagere,ucmedecipiac, fumma
forec flolidicas alterius fefe fraudulentise ulcro praebere. Cicero de In-
vent. 1. 1. Summa amentiêji^ in eorumfide fpem habefej quorum perfidia
toties deceftti^fis. Inde apud HmerMm Iliad. y. Menelaus. A^Jf-re j Trîd'
fioio Ci/iif, oCPp ofiyiict 'm.fjLV/j Avivg , k-Tin qi Trsuhg \ssr6^<îaKoi f(^ clmû
Mducife hucl^riamum, utfoedera feriat i^fe , quomam ejmfilijfcedifragijunt
dr infidi. Add. ?olybim\.^, c. 1.2, 1. X. c. 54. Quo fpedac etiatn.illud
Ciceronis in Verr^m 1. !. Ommum efl commimis inimicus-, qui fuit hofHsfuO"
Yum : nemo unquamfrpiensproditort credendumputavit. idem^fro Rabirio
Fofiumo: Ubifemclquts pejeraverit, ei credtfofiea, etiamfiper^lufes deos ju-
non oportet. Add. Scneca de Leneficijs 1. IV. c. 27. tnfine. Id ta*
ret, credt
men fatemur, fi quis aperte profiteatur, fe religionem fidei ilocclfa-
cere, aut fi talia foveac dogmata, exquibus neceflario idem confequi-
tur,- in ejusdem promiflis padisve nullam locandam eflefiduciam,
nifi quatenus anobis per vim cogi pollit, fi tergiverfeturj auc mani-
fefta ipfius utilicas fubegeric conventis
genere funt flare. Fxquo
athei, qui vel Deum divina providentiam abnuunt; aqui-
efle vel
bus non longe abeunc, qui animas coTporibus fuperflices neganL..
Hi
CAPUT VI. I4f
Hi enimnon poflunt non omnc jus ticilitate, 3d judicium proprium
exad;a,meciri. Huc quoq; referre pollisj quorum vitse genus aper-
tam flagitij profeflionem habetj quales funt piratse, latrones, ficarij,
knones, meretrices, &idgenusalij, qui,pejerafleincerludicra.habe-
:u r. Tacitm A XL Necdegeneres mpdmfuere adverfm transfugam^
. vi- ^
"Ûtcrem fidei. Sed &
il!ud negari nequit, etfi ratio Hohlefij fupra S/d-
duda oinnem vim padlorumin /latu naturali non elidat; hafcc ta-
men prudentise regulas inde colligi ut ne quis magiiam in foedere fi-
.-
duciam coUocet, nifiubivideat, akeriusucilitatcm non minusac no-

llram ineo verfari, uc iftud fervctur. Item, utquicum fuperioreeft
:ontralurus, ita concrahac, uc non ipfe, led fuperior conventa prius
przeftet. Naminferiorfl priuspr^ftiterit,autdecipiecur,aiicabsme-
ra alcerius^racia dependebic. Icem, quod falucem fuam periculo ex
poriat', qui paflum prseflando feipfum dcbiiitat, ^
alterum confir-
mat,fperansfore, ut hujusviribus ipfe poftea juxta promiHum adju-
jrecur. Nam rem pro verbis, fcripcuris> & figillis pcrmutare fi:oliduni
fueric, ubi nihil aliud cftprseccr religionem fidei, quod avaricias ac do-*
minandi libidini opponatun
. lo. Sequiturût difpiciamus de illomecu, quem cominus in^
tentatumgravemalumincutit; dequo pauloaltiusvidetur repeten^
dum. Supponimusigitur heic, yoluntatem nofirram naturaliter in-
Dlinari ad id, quod bonumipfiadparet. Non minus autem volun-
tatibonumatq;adpetibile adparetmalum imminensefFugere>quam
abfens bonum adquirere; &
quze ad utrumq; fincm faciunt media
diguntur, ututaliasipfa in fenonfintadpetibilia. Non minusenim
ob coniequendum aliquodbonumadhibentur molefiias&pcr fein-
grata mediaj quam ad efFugiendum malunn. Etfi fpes boni confe-
quendi molefliam mcdiorum magisabflergat, quam folicitudo ma-
lum dcclinandi. Et hanc ob rationcm Arifloteks Nicom. $. c, I. illas
duntaxat adîones, qux obdeclinandummalum fufcipiuntur,mixtas
Vocavit;quarumexemplumtririffimum cfi: in jadlu mercium , nau-
fragio imminente. Etfi non molliora fufiinuerint v.g. athletse, qui
coronae perccrtamina reportand^ fefe prs^parabant. vid,^/'/f^<^^/^^"
fhfrid. c. 55*. Enimvero quanquam aîones^ metu majoris mali fu-
Xx lcepcac.
;,
l^S tlBRl m
fceptse^ intcr fpontaneas fint referend^ ; id tamen nondum fufficic^
utexiiiisobligatio aliquaadverfus alccrum apud nosoriatur, Cum

enimobligaciofemperreferatur adaliunfijcui quideflprasftandum;
adeoq', illi refpondeat in akero jus, cujus vi exigerequeat obJigflcio- .
nis impletionem non (ufficic ad eandemgenerandamj ucin uno ilnt

;
principia obligationem producentia, fed in altero quoq; requirun-.

Eur principia ad jus qujerendum idonea. Cicra jus quippe obJigationi
refpondens nuUa intelligipoceftobligatio. Etnihil debeo, fi nemo
jurcme pofcerequid potefto Igitur ille demum metus obligacionem
producendameJidit, qui inaltero ponitvitium, quod ineptum ipfaiu
redditad jusadquirendum. Quodvitiumeftinjuria; qu^faneidefJv,
cerenonpoteft, utpereamproducaturid, cuiipfa quammaximere-,
pugnac. Cumenimlexnaturas jubeat praeflare id, ad quod alteri jus
eft ; abfurdumutiqj videtur:, perinjuriam, id eft, fado legi naturali
contrario produci aliquid, cui ipfalex naturalisfirmicatem commu-
nicet, utq; adeo ipfa ad fui deflrudionem inferviac. Sane quae fur-
tumprohibetlexj inter juflos adquirendi modos utiq; furcum refer-.
~~
re non poteft:.
, II. E(i camen omnino prius confiderandum, quisnam me-

tum incuflerit, ucrumille, quicum nobis eft negotium, an veroalius,
Hcdcinde an quis poteftatem habuerit terrorem oftentandi, an mu
nus. Id enim dubiumnon habet, quin tenear,- ubi me obflrinxi prp-
ptereffugiendummecum atertio incuflum, noninftigance, autcollu-^
denteco,cuiprorriifIiofuit fada. Naminillo nulJumrcfidetvitium^
quodadquifitionemjurisadverfus raeimpediatj&ismcric.G,qu^mi*
fai prseflitit, irnputarc potcfl, quod ipfius auxilio ad difcucienduin.
pr^fens periculum fui ufus. Sic fl aliquem conduxero, ut iccr faci-
nticoncralatronesmihiadfiflat,finedubio pâdum fervandumfuc^
rir. Imaingrati animi quoq; , non folum perfidi^ crimen contrahic,.
<qui in rcbus anguftis conflicutus largis promidis alios in. auxiJi um fol-
licitat; poflubieorumopepericulum evafit, moras nedlere inflituif
Sed &validu eft promiflii tertio faftumjfi quisadilludproimperioy
&:metu pcense ab eo, cui tale quidinjungendi poceftas^
fuerit adatus
@rac Nam neqiin prQinifrario aliquod vitiumhserecj 6c fibi ipfi im-
putcr,..
CAPUT VI. 3^7
fvtety qui metu fcurgeri voluk ad illud rufcipiendum, quod ukro
fiifciperG debebac. Sic princeps aliquis milites fuos excraneo cuipiam
fi
velicpra^fidijcaufa adjungere, &

ad niajorem fecuricacem compellac
eosiftiquoq,fidem dare; nonpoterunc hi promifla eludere obcencu
mccusfibi injedti; utpoteabeoprofedi, cuicaiiaquocunqjmodoexi-
gendi jus erac. Sic fi ponamus pacrem eciam invitze fponfura
filix
dare poflc, ubiea mecu paterni imperijfponfoinvifofidera dederic,

hautquidquam illam deinceps fallere poterir. Nam in fponfo nihil
hseret vitij, quare fibi ex eo promiflojus non pocuerit quserere , de- &
bebac filia ultro pacris jufla capeflere. Atq; hadenus incereft, quis-
iiam metum incuflreric. De cscero redie pronuncianc leges Romana?,
nihil incerefie, quis mecumincufleric, ubi fcii. nemini jus fuic mccum
intentandi, &qiiandometuscaufam, nonnudam occafionem^ pro-
miflb aucpadlo dedic. vid. 1. f^. . $. D. quodmetmcûfa. SemcA 1. IV.
\cmfrov. 17' An ^ fi ejl in re vis^necejsita^s, ita tamm Yejandantur, quA
per 'vm & necefitatemgejlafimt^fivis (^ necefiitas a facificente adhihita eft l
HihU^ inquit, meat antu cogarls, fi non a m' ageris, meam cttlpdm ofortet
efie^ ut meafoenafit, Non^ inquit. ne^ enim lex adhibenti vm
irafiitfify
fedfafio fiuccurrit : ^
iniquum illi videtur, id ratum ejfiet quod aliquu non
qma vobiitipafft^ quia coacim efl, Nihtl autem refert ,jêr quem
eft^ fied
illi neceffefiutt. IniqHum enim quod refiinditur^fiacit fio rtuna ejm^ qui pafi
fm f/?, non ferfiona fiacientii. idem excerpt. controv. 1. IV c. g. Non mea^
inqmtifiedaitenavtsfiuit. JEque digmts efipcena, qui ipfi vim adhthet.^ ^qui
ahalioadmota ad lucrum fiuum utitur, Enimvero invalida judicamus
ilia^pa^la &promifla, ad quaeab illo ipfo, cui promittir, auc qiiicum
pacifciturjinjufliaeiusdemvi quiscompellitur. Cum enimjurena-
iturali, quiperinjuflum metumalteriquidextorfic, id reflituere tene-
atur,adeoq;tantumdebeatpenfare, quanuim ifti per talcpadum de-
ccdic; per cbmpenfationem vclut tolli obligatio incelligetur, fi non
tfblviturid, quod ftatim reflitui debebac. yi^.X.^.T^Jedoliexceft. Ac
ftohdum foretfponte, quod ob vim promiflumjuit;, folvere, ubi jam
quis in loca tuta cvaferit, ac deinceps damni fui penfationem velle re-
:
peccre. {Martiatis 1. XI. epigr. ^p, Cûidftme tonfr\ cumfiricta novacuU
^fiit^rd ejl^ Tumlibertatm divitias^ roget f Tro?mttam? ncc mm rcgat illo
}'
Xx i ^ temporc
34S LIBRI 111
te nfore tonfify L4tf0 Ôgat\ res eji imperlofi tlmof, Sedfuerit curv^
sumtuta novacuU theca^ Frangam tonfori cruta manm j^ ftmui) Praefercim
cumeoipfojquod promifllim a me exigic,autaccepcacXacisproficca-
cur, fe damnum mihi datum ulcro nolle farcire. Inepca prseterea eft
adqujcrendumfibijus h^c veluc maceria, alceri non inferre id, quod
per legesinferre prohibebaris; &
abfurde impucas alceri, quod non
feceris {^^ quo fado gravicer peccacurus fueras. Inde redle Cicero Phi-
li^.%, negaife Anconiodeberebeneficium,quodabipfo Brundufii non
fueric incerfedlus.. ^^mle henefclum. eji, inq ui c, quod te ahjlinueris nefa-

riofcelere? quod efl almdheneficjumlatronumy nifiut comynemorare fofmt^
ijs fe dediffe vitamyqmhus non ademcrint, Horatim 1. 1. epft.if. Necfurtum
feci, nccfugiflmihi dicat Servm : hahes pf*etiumi lorts non ureris, ajo. Non
Sum honm ^f^fi^gi, renuit^ne*
hoininem occidi. Non pafces inxruce corvos.
gdtat Sabellm. Add. defaBis. Seneca 1.2. controv. 13. non
X.y. .3.D.
eflhencfcium^fcelm nonfacere. Neq;,magis videcur is~ ceneri, qui in ejus-
rnodicafuproalcerofidejubec, ecfi hic expropriofemecu nonobligec.
Cum enim fidejudio fic vcluc firmamencum acceflbrium negocij prin-
cipaHs ; abfurdum fuerit faltem de jure nacurali, acceflorio plus inefle
cfIicaci2P,.quam primarionegocio ; auc laxius obligari principalem
debicorem, quam qui ejusdemobligacionem veluc in fubfidium.fu-
fcepcurum fe promifit. Secus camen videcur dicendum;, fi cercius obii-
gacionempropriam, & qu^nondependeacab obligacione capti, auc
cidem fuccencuriecur,,cum lacrone concrahac. Puca, fi quis miferi-
cordia dudus lacrqniquid promiccac, ucinipfius gratiam aUquemin-
columem dimitcat. Huic enim neq; metus injuftus efl; iliatus, neq;
excepciones capto competencesiiêmmutuari potefl:; quia nonifli-
us, fed proprio nomine obhgavit,nec fuam obligationem ilUus
fe
obligationi, quxnuUa fuit, Et digna eft res, ob quam
fuperflruxit.
aliquidpr^ftetur, innocentis vicanaconfervafle, &fibieximiamhu-
manitatis laudem circumpofuifle. Quod fi vero obfides dederit, auc
de; fociis quosdamin latronum poteflate reliquerit captus, quoad prOr
mifla repr^fententur,- tenetur non expaclocumlacronibus, fedejr
eo, quodipficumobfidibus incercedit. An aucem per juramentum
calepromiflumfoUdetur, infra.eritdifpicicadum.. Atqjhadlennsad-
mittimusj
OAPUT VI. 34^
mitcimus, quod Jlfradomhm pAcfum pro cdpitepre-
Cfcet*a qffjc^: tv^dit.
tium non attuleris, nuHafiam efi.. Nampirata mn efi exferduehmm nume-

ro defimtm, fedcommmis ho/iis ommum. Cum hoc nonjides ejfe debet , nec
jttsjHrandum commme. Scilicec qu^ calibus per mecumfunrpromifla,
prseflari neceffum non efl:. Sed racio quam/x fubjungiCjtTii^lcis non efl:
ad palacum; pr^cipue fi excendacur ad illaquoq; promifla & padai
quje nulla vi compulfl cum ifl:is inimus. Ecfi enim moribus gentium
alicercradlacurjuflrus hofl:is, alicer lacro &
piraca, (quo adplicari po-
tc{k'i\\.\xd2i^\Jid Hetiodorum Mthiop.X.h 8 >8
3^' 'p^rmg. Tnre Afi^râog sAtjê
woki(ji,^,H^scvo"7rov^cig sxsTijv tbAsvt^v, Ne. enim timjuam paîs bellum

interfriitdones compojitum eflyne fcederibmjinitum non ideo camen is
fl;acin[i omnia jura hominis amific, falcem ubi humano adhuc modo
cum quibusdam agic. Nam quando mecumexcramecum pacifcicur,
iane non uc lacro, fed uc quivisalius homo agic- Communis aucem
hoftis lacro vocacur, quod non
aUorum hofl:ium cerco alicui
inflar
bellum indicac, fed omnibus promifcue, qui in manusejusinciderinr,
hofliilia incencec. Quo nomine eciam adeundem coerceiidum non
indi6to bello aucfingulartmihcum aucoracioneopusefl:, kd cuilibeC
,
concrahunc licenciam milici^ ipfa nacura rndulgec Nihilominus di-

ci pocefi:, quemadmodumifacenceOVifê?;?^, fl:acus hofl:ilis non obfl:aCj
quominus fides hofl:i daca fic fervanda ; fic nec communcm illam
Jacronishofl:ilicacemprohiberej,quo minus pa<Sa cum^ illo inicafinc
fervanda ; praefercim cum alus hoftilicacis, dum padFa inic,,lacro non
cxerceac. Sed &
facisfacic fujE objedioni G^v/;^ Ij. c. i^); . 3. ûiatro."
citer maleficijunt,ne j^ pars Jiint ullim clvitatis^ hipojjkntabs quovis homi-
nepuniri^ (ijusnatur<& rejpicimm, (qu^ hypochefis tamen alio loco a no-
bis examinabicurj Afl: quipuniri polTunc, uc vicam amitcanc, his &-
res & jura fua auferri icidem poirunc. Incer jura autefn illa efl: quoq,"
hocjus expromiflLoquaefitum; potericigicur &hoc inpoenam ei au
ferri. Enimvero qui ulcrocumlacrone quem calem no-
pa^cifcieur,
vic, coipfocenfecur renunciafle exceptioni quamexperfonaipfi-
illi,
uspecitam validitacipromiflionis poceraCQpponere. Quia alias ni--

hil inter illos fuiflet aAum; Unde fi lacro me errantem in redam vi-
am promifl[a mercede deduxeric, non dubiummihi efl:^ quin eam^
Xx 5;
perlblT
5f^
LIBRI IIL
pcrfolveredebeam. Sicuti&: I.31. 'D.depoftitradit, lacroni deporitiim

cfiereddendum, ilquidem non adpareac is, cui earcs alatrone erc-
pta fuic, fi modo depoficarius maliciam dcponentis ignoraveric. Nam
fjauis&iilun^,iationera,& hjec fpojia alteri dctrada noverit, non
video, quomodoeorum cuftodiam reciperc poffic, ut inde crimcn
non contrahaL-.
u. Sunc tamcn plisrimi, qui prominis padlisq; per vim cxtor-
.
tis virtutem obligandi inefle contcndunt. Aiiqui ad aucoritatemjuris

Romaniconfugiunt, quod cum per calia pada laefis beneficio reftitu--
tionis in integrum fuccurrat, miq; videtur fupponerei ftritojurc
cjusmodi negotiis vim obligandi ineflc, verum ejus juris rigorcm-
^quicate Prstoris temperandum. Sed legibtis Romanis facile fua
conftatratio. Cum cnim non pra^fumatur, in civitate degenti vim
cfle illacam, atqi ea cxcepcio dubiam po/Iic habere difcepcionem.; con-
veniens ucicji erac ejusmodi padum cancifperfuftineri, donec a judicc
fupcr mecu illato poflec cognofci. Ex quo'cam,en non confequicur,
qusmodi pado, uc &
aliis negociis, qua; per excepcionem peremco-
riampolUint^lidi,incrinfecamvimobIigandiineflc; cum ift^ exce-

ptionum ambages magis ad ufum fori civilis, quam fimplicitatem ju- 'i
risnaturalis pertineanc, falcem ubi agicur incereos, qui communem f
judicem non agnofcunc. Grotiw 1.2. c. Ii. g.^.tradit idc^ nAturaU':
tereum, qui metu quidfromifit ohligari^ quia conjenfiu Adfuit > (jr quidem
^bfblutta^pfita ifihAcrcrum csnditione^ CEft quippe dvSpci)m)ig -^vxn Tmv^
ritdv 's^lifjLoTB^v^ anima. omnibu6 rehmfretiofiior. Heliodor. Mthiop. 1. V- ) etfi I
malo illo non imminentein calequid confenfurus non fuerat. Enim-

Vero utiomnfs obligatio, expado orcaiinalteroponicjusipfl refpon-
dens: ita non fuflBcit, ut inmeflnc requiflta ad obligationem produ-
cendam neceflaria, fed ab alcero quoq; abefle vitia debent;. quaejuris
jnipfo adquifitionem intercipiant. Adeocf; non ftatim fl inmefa-
cultas eft aliquid transferendi, in alrero efl:i^cultas acceptandi. Igir
turcum obligatio, cuicxadverfumjusiodnreipondet, inanis flc, non
cftcredendum, exfolo meo confenfu obligationem nafcr; ubi ahcr
per jus nacurse prohibecur accepcare. Id quod hoc cafu omnino fit.
Qu^ cnim lex metum alceri incutere vetat^ eadem quoq'; ex ifto
mctu
CAPUT VL ^l
metu jus.adquiref e lucrumve facere prohibet
,_ Incongmum aucem
cil,quodfubj.ungit; (l is Cui fremittitur metu?ri intulit y quamvis ievemi
4tq,inde fecuta frerit promijsh 3 eum teneri ad Uberandumpr&mijforem^fi
tromijjorvelit; nonqHodinefficax fuerit promiJsio,fed oh damnum injtma
datum. Acquifiofaligatione liberaripofTum citra p^jE-meo arbitrio,
ftacionemalicujusrei, jamaduliberfum. Quidergo opushifceam-
bagibus j tu clebes me liberare obligatione, fi ipfe velim. Quin dici-
mus; quia ad promitrendum vi me adegifti, nihir tibi debeo; 6
fruftraameilludexigis, quodubi pr^flitero,, tu /latim refticueFc ce-
ncris. K6.6,:SenecarContrdverf\V-ZS.
. 13. HobbefiusJe Cive c.^.%.l<S. prohacfentenriaaliisargumen-
tis pugnat. Ak,pac}a ex metuprofeUa n&n to nomine ejje invaltdayqudd
ex mdtufint profcBa y alias emmfiquereturypacfa ea^quibm in vitam civu
tem homines congregantur, dr leges condunty effe invalida : {procedit enim k

tnetu.mutua c^dis, quod alter alterim regimini fe fubmittit:) ne ^ cum rati^
oneeumfacere^ qui captivopacifientipretiumredemtionis fu^fidem adhibet,
Verum in priori argumenEo ambiguo ienfu vocabuli metus luditur.
Alteriusenimplanegenerise/lmerus, ob quem homines in civitates^^
congregantur;, quam is, de quo heic agimus. lUeenim eft catjtio cir-
ca declmandum aliquod malum , quod indefinitc poteft acciderc.
Hic autem ell: terror ex cominus intentato gravi malo, cuiq'; repellen-
do ipfe non fufltkio, ortus, Igitur longe diverfa; indoHs funt pada,
quibus mutuum auxilium pacifcimur, ne fingulr a communi ho/lc
opprimamur; &
quibus quid promittimus, utefFugiamus malum, ab
ilteroinjuftenobisinrentatum.- &ca poftcrius argumentum facile^
:oncedimusy ftulce latronem facere, quiper injuriam promiffumcx-
:orfit, &
poft fidem altcri adhibec, velut Jure cum ipfo egiflet. Ue:
;nimidemfceleratus fit,& ftolidus, nihil repugnac; juxta illudM^-
tandri apud Stohmm firm^tne %. dcrvyiKo^yKrov sriv v Tnvvi^ci. incon-
Iderata res efimMitia. Quin contra cgo dixerim, hautquaquam cunt'
ationefacereeum, qui ex periculoinjufte conciliato ereprus ultro la-
Isroni pretium fui fiagitij perfolvit. Huc facic illud Dionyftj Halicarn^.
8. ûicquid necejutas protempore velprivatis hominihus, velcivitati^
}Hi ^xtorquctytantiêr dHTdtidonecceJJet CAnecej^ttas^ AddiCj, umverfa^
'
,
'
iitsr
3^2 LIBRI IIT.
Uterverumeffe^ ohligatefaBdi quande acceptum eflhomm^ & quandopf^^

mitterej (jridqHodfromittiturlicitumefl. Licitumejl autem & adredi'
mendamvitamfromitterey ^
de mee dare quicquid njoluero cuiquam etiam
latfoni. Atqui non poteft bonum dici id, quod latroîatori prjc
ftac 3 dum ei per injuriam yicam non adfmit. Abfurdum eft alicui
tanquambonumimpucare velleincermiffionem injuri^. Tuncquip*
pe dicimurboniquidin alcerumconculifTe^quando velbonum, quod
anceadeerac, dedimus^^velpraefensconrervavimus^vel malum, quod
praecer noftram culpam ipfi imminebac, difpulirous. Deinde noa
fequicur; licicumeftmihi promictere&darelatroni^ ErgoeciamilU
efl: jusidexigendi, auc ego ad idem incerno aliquo vinculo teneor.
Muka iicice pofliimus facere, ad quze nulla nos obligacio ftringit
Licitepoffum resmeasabjicere \ fed uc hoc faciam non ftacim ab al-
tero poflum obhgari. Unde &fairaeft regula, quam

idem proponit
JLeviatk c. I^. ûicquid facere licitum efl non oUigato, idem licite pacifii
ôjfumproptermetum. ^ôdautemlicitum efl pacifei^ id illicitum efl nort
fr^fiare, Addendum quippe fuerac; modo honeflc ab alcero id
cxigi poHit-..
. 14. Heic deniq; &
illa quseflio fubjungenda ; cum qu cx et-
roreaut mccu promiccuncur, iintinvahda fi poflcrroredifcuflro, auc

,
Inetu depulfo quis uciq,- didis fuis ftare vehc, qua racionc illa promiC
fa convalefcanc \ Nam quod ab initio invalidum fuiCj ex pofl fadio
convaleicere pocefl, fiaccedac caufanova, jus perfe parere idoneaj
cjuse hoc cafu eft confenfus liquidub &
ulcroneus. Aliiergodicunt,
ad canfirmandam ejusmodi promiffionem fufficere folum aninM
a<5tum intemum^ feu confenfum hquidum &
liberum in eam promifli-
nem , ecfi nuUo is figno exprimacur. Jam enim excernum confen-
fusfignum ancecefljflTe. Accedence ergo jam incrinfeca animi defti-
nacionehquida &hbera, qHodadpariendamobhgatio-
nihii deeflê,
nem Aliis h^c racio difphcec, quod confenfum incer-
requiracur.
num, & adtum exceriorcm eodem tempore exiftere oporceaCj eoq;
a<3:um cxcernum ancegrcflTum non pofleefleflgnumadus internifub-
fequentis, de quo forraffe ancea cogicacum non fuerac. 'Igicur uccalc
promiflumvaleac, requiruncnovamverbisfadlaift promifllioncm &
accepca'
CAPUT VI. , jj-^-
icceptmotêm. Gfotim1.2. c. Ii. .2o, inediam fent^riam requitnr,
quodomninofignisqnibusdam opus fit ad declafandumconfenrum

ncernum fupervcnientem; quia aliasakerde jurefuo certus eflene-
quic. Verum uc verbis hocfiat, necefle non eft, cum etiam alia heic
(igna fufficere poffint. Puta,fi promiflbr, errore cognito, metuq;
depulfo, ulcropr^/tet, aut fuper jamexhibita re controverfiam non
inoveat, cum commode poflet, aut fi pofi: de eadem re cum altero
rra<êt tanquam cali, quam is jure polTideat. Cui fententi^ & nos
'ubfcribimus, ;
, . if. C^cerum &

hoc addendum efb, uc promi/Tio fitvalida,
requiri non folum confenfum ejus, qui promictit, fed & ejus, cui pro-
mittitur,* (1. I^. .2. D. ^<f donation.) & quidem per figna fufficientia
cxpiêflTnm ; nbi interdum nutus fufficere potefl:, fi vel ultro quid offe-
ratur, velid antea fit petitum. Quando enim confenfus alterius ab-
efl:> feu oblatumpromiflum is aeceptare recufaverit, res promifia pe-
ncs promiflTorem maner, etiam ubi juramentum accefleric: quia &
hoc ante acccptationem jus non transfert, fcdhoc tantum efificit, nc
mihioblatumretralareliceat, antequam deipfiusrecufationeconfli-
terir. rem fuam oiFert, neq; invito eandem vult ob-
Scilicet quialtcri
itrudere, neqVpro dereHdla habere. Ergo fi alter non acceptaverit,
juripromittentisinremoblacamnihildeccflit. Qpod fi rogatio ante-
cefiltjCenfebitureadurare, nifi cxpreffe fuerit revocaca ; eb'q; cafu in
antecefTum acceptatio facSa intelligitur. Ita tamen, ut rogationi re-

fpondeatoblacio. Nam v. g. fi quis de minore fumma, quam aker
rogacj refponderit, exprefla requiricuraccepcatio, quando alterimi-
nore, quam rogavit,fumma non efl confulturn alias non nifi in fum-
;
mam concurrentem tenebitur. Quo loco notandum etiam illud Tlu-

i Hrchiquitfi .fym^ôf.X, p . c. IJ. fothrem effe, dr majoris autoritatu oratio-
fiem eJuSi tfuicor^dittenemobtHlh : qui njero obUtam Accifmnt^jus fi.ddendi
Miquidnon habere. Scilicet quia promiflario non pctefl jus enafci, nifi
quantum promiflor confenferit. Quod fi promiflbr akerius rogati-
oni fimpliciter annuerit, rogatioilla taciterepecitacenfcbirur. Add.
CrotimX.z. c.I^. .32. Ad
ex qua ncnnulli conclu-
I.5.D. depllicitat.
lerunt, adpromilTum validecontrahcnduna fufficere folumpromir-
Yy rcntis
'
" LIBRI m.!

5f4
tentisa<âtn; CmmX.tx. II. S.i^.rcfpandeC; polltcitationcmremel
fa<fâni non cde revocandam, ut acceprari femper poflic, non quod
anceaccepcacionetn obligacio concrahacur. Verum curacius infpici-
cncibus id docere videcur lUpUnm^ patum confenfum acq; con-
efle
ventionem duorum, i. e. reciprocam promiffionem poUicicacio- \
nemautemcderoliusofFerencis promiflTum. Quo ipfononnegacur,

& hanc ab acccpcacione demum valefcere, Fx jam in anceceflum ci-
Vicasaccepcacionemiignificavic, (i poUicicatiofiacob pecicosauc ade-
pcoshonores; recufavic, quas cicra caufampromiccuncur. vid.l.I. .i.
d.tA,l^.T>. dcdonatSmQcm^2L2LmQ cradica vindicari prohibencur. l.j.
%ud.t. quiatradiciofineaccepcacione fieri non pocuic; adeoq; quia
revera dominium rei jam in municipium fuic translacum. Movetur
&illudheic, numobligacioincipiat apud promicrentem co momen-
o, quo accepcacio fada fuic^ an cunc demura, quando promifloFi
innocuic, eam fadlam fuifle. Ubi ccrcum efli;, promiflionem pofle
concipiduplici modo; vclfic,volo ucvaleac, fi accepcecur; vel ica,
Yolo uc valeac, fi accepcacam incellexero. In dubio aucem ex nego-

tij nacura praefumendum, ucrum fcnfum ob oculos habuerit promiflor.
Priorrcnfusmagis prarfumicurinpromiflione mere liberali, & pura,

quiaheicprbmiflTor ad feipfumobligandum veluc propcrarevidecur:
pofi:eriorinpromifl[lone, cuicondiciopocefi:aciva auc mixcafuicad-
yt(h.. Cori.Gmim\.i.c.\i.%.i<j;^
. I^. SupercfiijUCqu^damfiibne^fl-amusdefigniSjperquxcoH-
fenfus exprimicur; quaefancadproduccndam obligacionem iiecefla-
riafunt, quippe cumad:uumvoluntatis, quamdiu fignis non manifc-
ftantur, nullus inter homincs invicem cffedusefle queac. Sunt au-
.lem fignaimpcrfclioraquidemgefl:us, quosin commerciis abhiberi
oportctinterillos, quorum linguse invicemnon incelliguncur; per-
fe(fliora aurem verba ucrinq, incelleda. vid. i.Qr/;2^^.XIV, ii. Hasc
porrouteo liquidiusac firmius voluncacem exprimerenc, infl:icucum
cfi:, cum uc padlis ma)oris momenciceftes adhibcrencur, ad qtiorum
.tnernoriam&confcienciamprovocarecur,fifors pa6lum ipfumabal-

terucronegarecur, aucdeverbis pali dubium fuericorcum: cum vel
maxime, uc fcripro comprehcnderentur leges pa<î. Nam eciam ~
qomplu'
CAPUT VI.
^^^
compUirium homirsnm mcmoria labilis, aut fluxa fides fcripca ve- ;
ooblivioni ayt perfidisE hancquidquam ita obnoxia. Niida quoq;

/erba freqoenter hac cxcepcione eluduntur, quod per prsecipitanti-
im, aut re non recle perfpeda fuerint prolata. Qiiam cxceptionem
criptaquoq'j excludunc, quippe qu2edumconcipiuntur, clareadmo-
ium, &non fineraoraaiiqiia pacifcentis animo remfubjiciunt,utfi-
quidem h^c adprobaverit, plene in rem ipfam confenfille oranino
Judicandus fic. Nectamfacileargucis interpretationibus dctorqueri
icriptaqueunc, quam verba oreproiata,inquibusparticula aliquaca-
3ciofeinferta, quxper ceieritatem pronunciationis non animadver-
:ebarur,totamfentcnriaminvertere poceft; cui incommodo fcripta
laucqnaquarji ica func fubjeda. Inde rcde plus defercur fideiinflru-
nencis aucbenticis, & nulla coruptela viciatis, quam didis ceflium, Ita
raraenutomniexcepcionemajores ceftes audiancur, fi inftrumencum
fimuiatum , fuppoficum, aut corruptum probabili modo arguerinc.
C^terumetfi ab ejusmodifcriptis feuinflrumentis padlorum firmitai
in fe haut pendeat, quippe quê cciam fine iilis rcde contrahuntur,
Xf.X^Jefidc^nftrum.) &
quantumad jus naturse perfifl:ant, utut fors
illacafuquopiamperierint. (l.1. 4.^.7.8.10. Q.defdemfinm. 1.20.21,
Z.dcfrohat.) a judicetamenciviU, cujus cognitio nonnifimanifeftif-
firaa fequicurfigna,h^cinfl:ruiTiencaquam maxime actenduncur. Ac
lifi illa produciqueanc, reguiaricer aftorrejicitur, nifi idoneis argu-
mentis probaverit, eadem cafu quodam fibi periiffe. Inde quoq'; eft,
:|uod, fi credicor obligacionis infirumencum fciens reflituerit, auccon-
[ciodebicoreidemfciens aboieverit, debicum ipfi condonafle cenfc-
itur. Nequaquam tamen,fiquovis modo fyngraphas debiror nanci-
!catur, puca, furco fubcra<fâsj aut aliaratione extortas,cWigatione

blucus criL-..
CAPUt VII.
DE MATERIA PROMISSORUM ET
PACTORUM.
\.Oh\igamHr tantum ttdea,qK&fin-6.IniliicUanoncAdit6tHgatio
poJfHnt, 7. FaHa turpttt , re ime^ra Kon cMim
i.Pr9mtJftiCtr(aimpo0iltafHntv^Kat I gar^: $*lwpojP
yfS LIBRI IIL
3' IfnpoffMkaidrcii paEia emergem^ 8. în nec turpi operajam prAfiita;,

4,Anfummni conatm fcmper fujji.ciat. g. (iyiaturpiterdata repeti pcfftnt,
S.An qHH obligetHr ad fereada maU hu i Q.Frttflra promittmtHr aliena i

trJanam conjlantiamfnperantâ. II. Et nojlra alterijam ohligata,
Idcndnm porro efl de maceria promiflbrum & padorum,

feuadqu^namukro nos promitcendo &pacircendo quca-
mus obligare. Ad hoc igicur requiricur, uc rei auc alionis
pr^ftand^ habeamus facukatem phyficam, moralem,, &
feuucidprseftarebonficfupranoftras vires^neve idem pacrare lege
aliqua prohibeamur. Ubi enim quid incra vires meas poOcum eft,
deq; eodem ftacuendi facukas. mihi reUnquicur, nihii fane obftac, quo.
minus adidexhibendum akerinecefllcatemmihi ukro arccffam, ubl.
ufus viEx humanas id tulerit. Ex adverfo circa ea, qu^ vel vires no-'
flrasexcedunCjVelfalvaobligacionevaUdiorcnequeunt przeflari, n&^-i
quidquam obHgatio concrahicurj quippe qua^ efFedu fuo direQ:o &-
legicimo fic cariturao, Qu^ autein talia funt, ea moraliter pro nuL-<
lishabentuc.
^ %. Exhifceconfequitur." impoffibihûm nullam dariobliga-
rionem. Idquod etfiin orc vulgi verfecur, tamen paulo accuracius.
cric excuciendum. Ac inicio quidem dif crimen eft ftatuendum incet
obligationes, quee fpontcnoftranobis arcenimusj,&: qua^ ab akero
proimperio nobis injunguncur. Qui ukro fe ad impoffibile, quocj
tale novic, vuk adflringere fine dubio mentis parum compos efti,
,
Vuk enim idfacerc>quoda fefierinon pofle prsevidec. Non tamen

^mper ab omni neceflicacepra^ltandi liber efl, qui impofFibilia pro<^
miffo auc pa6toinferecepit, erfiipfam rem conventam pr^ftare nc^
queat.. Equidemfi quid akeri promiferim, quod in viribus meis foi'
reprobabiiicercredebam, fedidem jam fupra vires meas eile, autin-l
tra prseftandi tempusforci invincibihterignorem neqjad rem pro^ ,
Tniflam, neql adidquodintercflalteriteneri videor. Prcefercimu

idem exprefie di6tum.fuiC;^ auc eaconditiatacite utrinq; prajfuppofl'
cafuic. vid. 1. 2, . 5. Jeqc^. D: ficjuis cautiomhu^. Sic v. g. fi cui promi-i
fiflem equum commodarci qui jamalio inloco efl", isauteminitine-i
reiperieric, neqjâdequuraexhihendumAneqiad id quod incerefl ce-
ncoii
CAPUT vir. ^sy
ncor. Intelligor cnim promiffionem meam tacitc huic conditioniTu-
perftruxiire fiquidem equus incoliimisdoraum reverfus fuerir. Qua
y
condicionecitrameamculpamnonadparenre, promiflionisvispeni-
tusexpirac. Quod fi uterq; tam promiflbr, quam cui promitcicur>
rem noverit impoffibilem:, ac fe id nofle invicem norint, lufifletan-
tum, &nihil egifle cenfentur: At vero fi promiflbr duntaxat fcive-
rit remefleimpoflibilem, alteridemignoraverit,iflc huicutiq; tene-
biturad idquod interefl:, ne itafibiilluderetur. Ubi aucem promiflbr

fuerit negligentior in excutiendis fijis viribus, &
rem fibi jamimpofli-
bilem promifit, quam talem fcire pocerat, fi debita circumfpe^tione
fuiflet ufusi ipfaquidem obligacio eric nulla, quia promiflbr tan-
quam tacitam condicionem fijpponebac pofiTibilitatem. Ob negli-

gennam camen &culpam cenebicur alceri penfare, fi quid ob inanc
illud promiflum damni fecic Hcec fub damno non ficrcputanda fpes
;
lucri &emolumenti, ex inanipromiflbconcepta. Atq; idem eciara

circa padaobtinet, uc qui per negligenciam aliquid impoffibile fu
ic padtus, prjeftandoid, quod alceri indc nocitum fuic, libereturrita
tamen, ut huic quoq; id, ad quod fe adftrinxir, remitratur aut ubi

,-
jam prseftitum id fuit, refticuacur, vel pro eo s^quipoUens aliud-

reponacur.
. 5. Fnimveroquando reseotempore; quo promiffio auc pa-
lumfufcjpiebacur, prsefticu fuic pofTibilis, poft impoflibilis fada,di-
fpiciendum, ucrum cafu forcuico, &
cicra culpam, an vero exculpa,
,auc dolo hoc obcigeric. Priori cafu evanefcicpa61:um , ubi res adhuc
fic Ubiquid pr^fticum ab alcero jam fuic, id refticuendumj
incegra.
auc aequipollens reponendum; Sine hoc quidem fieri poflic, fum-
mus conacuseric adhibendu^, ne alcer decrimenci quid capiac.. Nam
in padlis refpicimus ad id, de quoexprSfle fuicconventum; ubi hoc
obtjnerenonpofrumusj.fufficiccequipollens ej^hibcri; falcem nc da-
nrjnum fenciamus omni modo cavendum eft. Ubr vero dolo quis
fibi viresimplendiademic, adfummumconacumcenecur, &ve-.
ipfe
luc in fupplemencum malo quoq; poceft mulcari.. Ex hifce funda-
mencis dijudicanda func, quse circa debicores ob^racos; difputancur..
Hi quippG ubi cafu forcuico &: cicr^^ fuam culpam^ fblvendo efle de-
Yy 3; fierinrj.
$fB LIBRi m,
fierint, fummum fohêndi conacum debent. Ubi tamen sequitas &'hu-
manitas requiric, uc mora aliqua ipfis indulgeatur, circumfpiciendis
&:parandisrolvcndimediis. v\d. MMfkXYlU, if.z^S^. Sicuci&nc-
fasfueric, cales omni fua fubdancia exucos admendicicacem rcdigere.
Quin & alias certarum pcrfonarum favorihoc dederunc legesRo-
manae, utnon condemnarencur, nifi quatenus facen ôjjunt. vid.l.12.
D.Jffkto matrimomo. 1. (5". 1. yS. I7. IS- IP- 20. 21.' D. ê rejudicata. 1. 4>).
\.fo.d.t.\. '^X.Â.y. ld.de cc(iionebonorum Nifi camcncreditor,qi]a:
.
prafencesfaculcacesexcedunc, condonavcrit, adrefidua folvendate-

eebuntur, quandoinrelautioree(fe coeperinc. Dolus autem cul- &
pa dccodorum etiam malo aliquo pote/l coerceriîn qups demuni 1
illud tritum valet; qui non habec in scre, luac in corpore.

vitl. Gelim
l.y^yL.cUcircafnem. Add. camen Liviml.S.dS. Confiderandum

prjecereaheiccfl-, quamquis caufam auc neceffitatem habueric debi-
Eumconcrahendi. Proucenimh^cgravisaut levis fueric, favorde- i
bicoris inopis aut miferacio intenditur, sut remittitur. Unde rcde
duriorehabenrurconditionemercacores, etiamqui per cafum fortu-

itum folvendo efle deiierunt, quam alij, quiex peculiari quadam nc-
ccfritace pecuniasmutuofumerefuntadadi. Illos enimlucri cupido
debita contrahere fubigit. Et cum ipfi artem ditefcendi profitean-
tur,vixculpa carent, quietiam fortuita non pr^caverunt; puta,qui-
omnesfuas fortunas uni cafuiexpofuerunt. Secus actradit Fimiml.'^.
Tutim videtitr incerta Jortun joficjmnum^varietatihm exferiri.
epij}.ip.
^ jMflinm 1. p. c. de Philippo, qui dum Byzantium nequidquam

I.
obfidet, in Scythiam quoq'; prsedandicaufa profedus cfl", more ne-

gocianciumimpenfas belli alio bcllo refedurus. liuim 1. 40. c. 2I.
Antigonmjitva temfepateja^fatmy cum in eadem na^vefecfimfrojomnesha-
hmjjet,frcefijje liberis dicitur, ut ^ iffi meminijfent., (^ itafcflerisfrode'>
cum totagente fmul in rehm duhiisfcriclitari audcret. Ad-
rentt ne quis
parec tamen prifcos Romanos ifla difcrimina parum ^flimaffe. Ita
nim Seneca de henefcijs 1. VII. c. \<S. ,îdtu tammfrudentesjpidicas ma-
jores noftros fiuilJe,4t non intehigerent imquijfimum ejje,
eodem loco hiihefi
eum^qui fecuniam, quam a creditore acceperat^ lihidine aut alea ahfumfitt
(jr mi quiimendio a^tUtrocinio, aut aliqud cafutrifliors diena cumjuis
prdidttf
CAPUT Va ^fp
fefdidit? milamexcufationem receêrunt,u^t homines fcireni^fjîemuti,^
tfi&ftitndam. Satius enim erat apaucis etiamjuftdm excHjationem non acci-
ti, quam ah om?iibm aliquam tentarh
%. 4, I-IocIocoetiame/lexaminandum, quod-a?^^d'/^/iJ:r^^fii/^
C.2. -H' nimis uc adparet generaliter Cradic,/?^^^!? non adremiDfim,
fed ad fu:nmum duntaxat conatum oUigare. Scilicec quia ad impo/Bbi-

lenon obligamur ulcra rumnium aiicem conacum nihil eft in no/lris
;
vinbusi adeoq,quodi{loaccingere ncquimus, nobis impoflibile ells^

& fic excra obligacionem poficum. Ubi camen addendum, nifi eulv
pa noflra auc dolo vires id pr^dandi corruperimus. Tunc enim per
fummum conatumobligacio non explecuf;, fed qua explccio deficky
ad malumaccipicndum reddimur idonei. Videcuraucem i/la affer^
cio locumhabere propriein illispalis,qnibusproaccepca revelopc-
ra praefend operam aliquam noftram fucuram (pondemus: inqui-
bus per fummum conacum obligationi fatisiir. Quia enim fucurail-
la intuicu humanae providenciac in incerco func, adeo ut vel vires no^-*
ftrcc aliquo cafu debilicari, auc occafio converfione rerum incercipij
aut difBcihor queacreddi,- & quia prascerea faepe humana perfpica--

ciainasftimacione virium propriarum, ac difficulcacis rcifolet aber-
rare; ideo cenfendi heic quoq; func pacifcences humanxcondicionis
fuifle memores; adeocfjin decerminanda prseftacione adionum feii
operarum fucurarum cacfcamcondicionem fuppofuifle,fiquidem vi-
res & occafio eaedem permanferinc, auc nivirespraefenccs jufiroam-
pliusasftimac^fint. In ejusmodi cafibus rede dicicurofficiofuo fa^
tisfeciffe, qui quantum in fe eft fecit; cumprimis ubi etiam in ipfa
operatione aliquid, anofirris viribus non dependens, intercurreriCj

quodefFedum intercipiat, aut velucdctorqucat. Ecquodintalia dun^
caxat pa^â valeat Hobbefij affertio, etiam ex fubjeilis ab ipfo argu-
mentis adparet. Ait, pacijcimur fipi^tme eas res, quapofibiles tunc vi^
dentur^ cumpmiittimm^ qsfostamenpoft conftat effeimfdfîfnks ; (pr^fup-
ponendum efi:, non fuifie facultarem fpecimine alijiEto vires explo-
randi ; ) non ideo omni obligatione hberamur. Ratioefiyquod is, qui futU"
rummcertumfromittit^honumfr.sfens ea legeaccefity ut mutuumredderet,
f9bint(i4 enim eju^yqui prafcns honump^^Jf^^f ^tô objeciafim^liciter hahet
bonHm-
5(5-0 LIBRI III.
hjonumfihii /jUdntieratiêsfromiJJk : iffiimMtemYem non fm^liclteryfedfi,
fierifotefi Egotamen potiiis concra dixerimj qui bonum praefens

alicui prsellatj eumdirede affequi velle illud bonum
futurum, quod
padlo exprefllim fuit. Hoc ubi forte obtineri nequeat, eundem de-
trimento evitando velle prseflari, quod tantidem eft. Quod fi au-
tem ne hoc Cjuidem obtineri queat, neq; reflitutionem admittat id,
quodacceptum jamertj defungetur quis fuaobligatione, quiprseflat
idj quod viresadmittunt. Enimveroin contradlibus mutui, qui ejus- &
dcm funtindolisj falfum eft, perfummumconatumdebitoremobli-
gatione liberari, Quando enim mutuum contrahitur, prseferrim
rion ex neceflitate extrema, creditor fanefupponit, debitorem velle
^pofTe folvere; &
idem quoq;debitor pr^ fe fert; ac fuper hac hy-
pothefi contradus initur. Quod fiigiturtempore folucionis facien-
die cantum nonfit inbonisdebitoris, impofHbilequidemefl:, in prar-
fens phiraxiculpere,ut tamenobHgatio remaneat, in futurum refi-
dua fupplendi. vid. Matth, Ig. C^terum in fimpHcibus promifTis, qui^
bus ahquid poUicemur, cuju;s eventum praeflare abfolute penes nos
non eflj femper debet fubintelligi h^c rcftridio, fi fors&veric, ni ex
transverfo quid intercurrerit, aututChriftianirnagis pie, fi Deopla^
cuerit. vid.J^cobi IV. If. Quanquam ejusmodi futura inccrtaveluc
abfolute jurare cum magnatemeritate, & pr^fumtione impia fic cbn-
jundum. Ex quo genere efl iilud juramentum Labieni & reUquo-
rumPompeianorum^ quijuraranc,/^;?///i//^^;Tj- in cafir^ non rcverju-'
fos, apud Cafarem de hello cmu 1. 5. Add. Actor.y^Sil, 21. & Selden de
J.N.&:G,1.4.c.7.
. f. Eflquoq;heicexcutiendaqu^fliofat fpinofa, quam^*?^-
bepm de fivec.2. .18- proponit: An quis fe pado queat obligare ad
perfcrendamaL^, firmiratem animi humani communiter fuperantiai
'
V. g. an quispacfo Juopojsit obligarii mortem ^
njulneYa injsrenti nonrefi-
Jiere? Accurarius autem rimanti fatis adparet, quo fine quseflio ifVa
negecur; nei^p^ utoflendatur, fecuritati hominum non fatis caveri
per fola pada ; necfufficere, fl quis paô fe obliget, quod ultro ve-
lic popnam fufFerre, fiquidem ab ipfo injuria fuerit perpetrata; fed
neccflarium cfle confervanda incer homines paci, uc impcria coii-
fticuancur^
CAPUT VE. 5<fl
ftituantur, qux edam invitos ad poenam peccanres polTint trajiere^

Id quodveriffimumeftj & deeopluraluolocodicenrur. Op-er^ pre*
ciumcamenfuerit, argum^nra Igm pre/Tius confiderafle. Dicic, mor"
Um mt vfdneraj 'velalmddamnumcorforismferemi nemo fuis pacits qui-
hmsm^ obligAtur mn reftftere, Bfi enim in unoqtioj^gradus timiditMis
fimm'M3fer quemmalum, qmdinfertur^ ad^rehendit ut maximunh ideo^
necefitatenaturali qtianttmptejifugiti inteliigitur^ altterfacerenonfof
y? 4d talemgradum mettu ubi ferventumfuerit^ non exfe^^ndum
eft ^
' quin velfuga vclfugnafibi confulat, Cum igitur ncmo tenatur ad imfoî^
lile^tiliqmbt^morsj velvuhera^ autaliacorporisdamnainferuniur> necad
eaferendafatis conftantesfunt^ caferre non obligantur. Heic obfervan-
dum, non videri abfolute rem humana conflancia majorem, mortem
cicra reludantiam admitcere. Inde fi Deus pr^ceperit, mortem po-
tius fubire, quam certam alionem fufcipere, non eft dubium, quin
ad iftudhomo obligecur.^Hoc tamenfacjleconcedimus, cumutplu-
rimum ea res conftantiam mortalium vulgarem fuperer^ non pr^-
fumi hominem ulcroper padumfuum Mq ad cale quid voluiflead-
ftringere. Quippe cum non minus leges human^ ferri, quam paâ
iniri debeant cum fenfu humana; imbeciliicatis. Nequaquam autem
hoc crahi debecaddiflblvendum rigorem difciplins militaris, quafi
iiceret militi fl:ationem deferere, fi pr^fens periculum vit^ videatim-
minere,ex hocobtentu,quod ad mortem fubeundam, canquam im-

poflTibile aiiquid, nonceneatur. Negamus enim humanacon/lancia,
falcem quîn viros cadic, fuperius eflê, probabile morcis periculum
fubire, cum potefl:ace camen ad excremum repugnandi. Vix enim
;afum credo dari, uc in bello quosdam hofl:i objicere neceflum fit*
idemtapugnandi, auc dolos mifcendi pote/late. Inde ex finecon-
ervandarum ci vitatum & ufu omnium gentium adparec, fiquidem
,
pitapofl:uiec, reaemiiiti a duce pofle injungi, ut ioco aflignato in

^
')ofl:em adextremum u^q; fpiricum pugnet, etfi contingat ihve/ligio

'.(Teoccumbendum ; acignaviam fl:ationes deferentium morte expi-
iri. Ncq;veroefl:abfurdumpoen^genus, occidere, quia occidino-
uifl:i. Gravius enim efl-, a carnifice per ignominiam jugulari, quam
umgloria adinfl:ar viri forcis ab hofte occumbere. Scd & iliud efl:
i
> Zz addea-
;
^SZ LIBRI III.
addendum, ficuipeculiaris fitanimi mollides, ut adea quoq^defeci-

fcat, qua; intra communem hominum firmitatem funt, per animi
fui vitium hautquidquam iftum obligatione Uberari. Pergit Hobbe[i-
us: cameh quifa6i9tenetu-i*i c -edatur ; adjtipplicium autemqmducHntu^
'vjnculis conftnngantuY^ autfatellitihus cujiodiantttfy ideo non viderj iliospa-
Bis adnon refiftendum fatis ohUgatos ejfe. Quod in lioc fane cafu verum
eft; et/ialias ctiamiilis, qui revera padis tenentur, non ica abfoluce
credatur, quin violenca quoq; prsefidia caute difponanturprohibeiv
dîflorumperfidiK. Subjungit, inutiie fore taie pacium. Bquidemfc
frequenterpacia imriy nifi confiituta diehoc fecero^ /.^/!?r/f<r^;i.e,jushabe-
bis capitale fupplicium a me exigendi, nifi boc fecero. At taiepacium,
nififcceroj interficienti non rejijlami mirt dr viufitatum ejfi, inutiie. Id ^
quod (ic probat. Tale patu ineunt~"aut civicas curn cive, a^t cives ejus-
dem civicatis inter fe, aut duo, qui in nacuraii libercace vivujit. Uc ci-
vitascumcivetalepadumineac, Sufficitenim, ucipfa pof-
inutileeil:.
ficnocencibus poenaminfligere, fi finguii cives fidem denc, quodnon;

Velint eum,a quo fupplicium fumendum,per vim defendere. Cives
inter (eicapacifcinequeunt, quia jusincerficiendiiacivicacibuspriva-
to concedi non potefl:, \\s^ qui in libercace nacurali vivunc, icidem
talepadum inucileefi:: quia {Ipacifcerentur deinterficiendoni fece-

ririt, intelligetur pr^cefiifie aliud padlum de non incerficrendo ante.
diem przefticutum. Nam ex Ipfti^ hypochefi in ftacu naturah ance pa-
ûm inicum]'jus efi: cuiq;^^ quemq; interficiendi. Ergo illo die, quo
non fit praeftitum, redit jus belli feu fi:atus hofkilis,inquo quidvis irj
alterum licet, & fic etiam redibit jus refifi:endi.

Ego tamen heic po-
cius dixerira,^ padôrum vim ad extremum hucredire; m. non folum
incrinfecam necefiitatem adferant convenca praeftandi,. fed utrsq; &
|us denc recufantem vi compellendi malo aliquo ipfi intentato. Ade- '
oq; iahunc fenfu padarefolvi fpondeo me tibi hoc pra?fi:iturum

m :
oifecera, habebis poteftatem vi & malo incentato me compellendi,-

Huicpa.!ai3t atiud fijperaddatur de nonrefiftendo illud malum in^
tentanci, inutile efi^ & abfurdum.
Hoc enim tterum alio palo pos-
nali forec fanciendum, hoc modo fi cibi vim inferencirefi;itero, tunc
;
diquo malo me invikandi habebispoteflatcm, Atqui ficmanifeftc

gdparec,.
CAPUT VII. %S^
adparer, per alterum padiim primo pado nihil efi e additum. Nam
tfxedlicebacjampadiviolatoremmalomukarej & eadcm facilitate
pofteriuspatium violatur, quamprius. Quid ergo opus eil, unum
padum per aliud veJle fulcircr cum non difficilius fit decem, quam
unum perrumpere ? Deniq; ita colligit Hohhcfm faSlo non rejijlendi
:
chlig4fmur duorum malorum pr^femmm eltgere illudj quod majmvidehi"

tur. Nammors certamaji46 ejl malum, quampigr?a. Sed duorum malo-
rum impojsihile eji non eligere minui. V-rgo talifaBo teneremur ddimfoju-
hile : id quod natur pacforum refugnat . Enimvero regula illa de cli-
gendo malo minore dextre efl explicanda. Nam proprie illa locum
habet in comparatione duorum malorum inutilium, feu quce dam^
num adferunt, ut talium. Ubi lucri vicem obtiner, parte duntaxaG
damni inevitabilis pofle defungi. Nequaquam. autem illa eH: exten-
denda ad cOmparationem duorum malorum turpium, autuniusma-
li curpisj & alterius inucilis. Nam ex duobus malis commifiTionis neu-
crum efl: eligendura. Etfi aliquando contingat, ut duobus prsece-
ptis afRrmativisfatisfierinequeatjquorum intermi/Iiofeorfimconfi-
derata cum peccato efl conjund:a ; ^t^ propter illorum prseceptorum
concurfum fit, ut unius eorum intermiffio habeatur licita. Quo cafu
utiq; ex duobus malis omifiionis minus eft eligendum: feu potius,
concurfuscumalteropra?cepto nobiliore oflendit, intali cafuomifii-
onem praecepti ignobiiioris non efle peccatum. Scilicet quia legibus
fubordinatis hsec femper limicatio ineflfeintelligitur ; quatenus iis fatis
fieri queat, "fal va lege nobiliore. Sic non obedire Deo> & non obedi-
re imperio civili, ucrumq; feorfim confideratum malum eft. Sed fi
ccmcingat, utriq; fimui fatis fieri non pofle, puta, fi imperium civile
jubeataliquidlegi divinâdverfum; eo cafu huic non obedirema-
: ium effe dcfinit; quialegi de obfequio poteflaci civili prsefiando,
addica incelligitur Iimicatio nifi quid prjecipiatur legi divin^ adver-
;
;
fum. Sicut & mera exfecutio peccaci alieni, feu cooperatio per mo-
j
dum inflruraenci praeferri potefl infigni malo dam.nofo, aut mole-
fto. Qua de re alibi iatius. Eodem modo non poteft comparatio in-
ftitui intermalummoleftumautdamnofum,& interpeccatum,neq;
l|oc prae ilio eligendum j

puta, ut quis malic peccatum committere,
Zz 2 quam
5(^4 LIBRI m.
quamlacrocarefe, autrdamaumfacerej ututjudicio perpravam libi-
dinem corr upco illud pra; hoc minus malum videatur. Hoc eni m (1
6crec, efficacia obligationum abs cujusvis judicio ru{jx;nderecur;^
adeoq; penicus cvanefcerec, fi ad illud non obligarer, cujus inrermiffio
ob excernum aliquem rcfpe6lum adpecibiiis magis videtur, quam
cjusdemimplecio. Sic furinequidquam ad excufationem fuifu&ce-
rit, fi dicat; gravius femalum judicade opusfaciendo vitam tolera- >
re, quam rebus manus injicere. Imo vel heic maxime vim
alienis
fuamexferunt obiigationes, quod perilias intrinfeca neceffitasgigna-
mr aliquid pr^flandi, abs quo cciam affe^lus abhorrebant^,
Reqmriturpr^cerea, ucexpromiQbpadloveoriaturobli'
. (>.
gatio, faculEasmoraiis, qux nobis infit adprje/tandamrem, de qua
convenitur. Ex cujus facultatis defedu ad rem in fe iilicicam obiiga-
renos non pofltamus. Nam qusevis promifllo vim accipit ex poce-
ilate promitcentisj neq,-uicraexcenditur; feunemo fefe potejflvalide
obftringere ulterius, quam ipCi eft poteftas. Aft qui iegealionem
prohibet, adimitfancpoteftatem eam fufcipiendi, &
de eademprar-
llanda obligationemin ferecipiendi. Impiicat enim ex obiigatione
3.
perieges confirmata aliquid neceffario debere facere, quod per eas-

dem ieges eflomictendum. Et voluntas noflra iegibus fabjela non
potefl foio fuo adu earundem vim elidere. Unde peccac quidem,
qui iliicita promittit ; fe d bis peccat, qui eadem prasflac. Add. I. If D. ..
de condition^ mjlituti&ntm. 1.5f. .I. l.I23.D.^<? verh. ohligat. Ex quibus

eciamhocconfequitur,nonfervandae(re promifla, quse alteri, cui ft-
unt,nox?efunc futura; cumgenerali nacuralis juris prêpto vetetur.
e quis fciens volens aiteri;, etiam lioiidc volenti^maluminferac. Sed
&exeoipfo,quodcirca iiiicita nonpoffit contrahi obiigario valid^,
confequitur ; regularicer aiSus, qui contra leges fufcipiuntur efiein-
Vaiidos ipfo jure, vel prxcedente magiflratus cognitionc talcs dtcla-
irari:. Etfi &
aliqu ando, iOtw contra leges fufcepto, multa q ui dem ali-
qua imponatur eundem fufcipientibus, ipfe autem alus non refcin*
daturj ideo quod major indecentia in alu, quam inefFedibus con-
Q)iciatur ; & fsepeincomtnoda, quasrefcifHonemfequuntur, majora
fe? quam incQmmodsi ipfius aûs j. fi validus^ reJsEquatur. Sicuf

,
CAPUT VIL 5<^

apud Apllonlum Bh&dium L4. Alcinous inter Colclios 5c Argonaucas
arbicercaptus, ita pronunciat: fi JafoncumMeclea nonconcuboiflec,
uc ea refticueretur patrij fi concubuiilet, maneret penes Jafonem. Idem
habecor apud Hjgimm fab. %y. Aôllodomml.h Vtblmhecdy^ Orfheum
in Argonauticis
, 7. CEEterumhcicdiftindiusquseripote/l:, primOj an obliga-
tiaad prseftandumturpe fadtum iit validaj re adhuc integra, an- &
tequam quid fuerit prjeftitum? Heic certume/I:, neutra ex partc ex
turpi ejusmodi eonventione obligationem exiftere, ^^d utrumqj ab'
cadem refilire debere. Semca Hercnle Oetao. Vr^JiareptteorfojJe me ta->
citamjidemyfiJcelere carêat : interim fielm efifides^ add. \.2.6- T7.Vi.de
verb. ohlig. Unde fi v.g. flcarium mercede quis conduxeric ad faci-
endamcjedem, ficarius fanc, fipoenitenriaduifûsobire facinus recii-
\
faverit, a condu(51:oread implendum paiSum compelli non pocefl,
Etcontra fi condu6lor poenitens ficario denunciaverit, ut ne ca^dem
patrec nequaquam hic alterum adigere poteft ad perfeverandurrs
;
in propofito, quaipfe mercedis adipifcenda^ locum habeat. Neq; hib

niercedem poterit conducSorcm pofcere , quafl per ipfum fleterit,
quo minus fcelcrata ifta opcra fuerit prseftita. Imo fi pofl: fadtamf
revocationem ficarius nihilominus perfeveraverit ca^dem abfolverej.
condudar c^dis non erit reus fed in id duntaxat condemnari pos:e-
.
rit, quanti eft, propoficum habuiffe e^dis, fed quod mox per poem-
tentiamfuit emcndatum. Grotim l.j.c.0. %p. idco promiHioncmr

feu mercedem fponfam v. g. hpmicidi caufa viciofarn cfTe tradit, quia<
j
ad hocadhibetur, utalter ad malum facinus impeliatur. Exemplum

non fervati ejusmodi padli extat apud ?hiloftratum V^. de vita Apllonf
Thyandj ubicum hic promififlet fefe navem mercibus onuftam in pl;-
,
racarum manusdedudlurum, eo^ aliorfum converfo curfu elufir. -

, 8. Secundo quaeritur; anfiturpefacinus velutexobligatio-'
ne fuit patratum, alter ad mercedem pro ea folvendam tcneaturl
Côd Grotius dl.affirmac, cx ea ratione , quod ante crimen implc-
tum merces illa labem habeac, tanquam illex mali ; qu^ labe^ pera6!;o^
crimine cefTec, ideo quod illex mali efle defieric. Enimvcro nobis^^^
&CUS Tid^cur. Nam cancum abefl:,, ut pa<ûm tale curpeefle definaci>
^SS LIBRI III.
pera<Jô flagitioj utpotius adplenumturpitudimsgradum perVeneric,

obtento (uo fine. Nili vero minus turpe ficfuracum elTe, quam fura-
rivelle, aut acciperemercedemfceleriSjquam fperarejroivere quam
promictere. Imo fi promisfio efl curpis, quia eft illex mali, eciam im-
plecio promisfionis erit turpis, quia c(i penfacio fceleris, & ad plura
fufcipienda invitacio.Inde labes quoq; aliqua ejusmodi raercedem
Comicarijudicacur,etiam quandojntertiumjuflo ticulo traniiit, quod
jpfaexfcelerepartafit. Sic&indivinalegeinterdidum eft, neindo-

rnumDeiinferreturpecunia ex proiLitucionecorporis quceiica. Deu~
ter. XXIII. 18. J^(eph. archaoL IV. 8. Kc (acerdocibus religio erat, mer-
cedemprodicionisajudaproderelidahabicam ^rariofacro infcrre.
Tritum quoq;eft, demalepartis tertium h^redem non gaudere. Inde
probarenon polTumns, qux Grotm d^.X. tradic; afj^ ad tempm imfleti
fceleris effcmam turpisfromi(?iords eljefendentem.^ qua?jadmodum eft effi.
caciafromifîonum conditionalium-, donecconditio extet; aut promisfio

rei inprsefens imposfibilis, qujetamenposfibilisfuturafperatur, quo-
I3sqi intra viresnofi:ras efle coeperit. Crimme autem perpetrato jam
ehligationis vim expri^ qu^ ab initio non defiit^ (adfut enim mutum confen^,
(usj)fedab accedentcvitiofuitimpedita^ ideo quod ad malum fufcipien-
dum aliquid contulic. Enimvero fi hoc admittatur;, irrita foret pro-
hibiciojurisnaturaiis denonineundiscirca illicitapadis, fipofl:fceIus
obitumpa^lum iUud jurenacuraliefl: fervandum. Quidprode/lpro-
liibuiflê, nefurcumiieret, fifurtofatoresfurtiva citravitium poteft
retineri ? Ec falfum efl:, vim incrinfecam obligandi pa6i:o curpi non de-
fuifle, fedcancum abaccedence viciofuiflTefufpenfam, quoUsq; adcri-
inen allicere defierit Nam uc pado vis obligandi incrinfeca infit,
nonfufficicconfenfum utrinqâdfuifle; fed & idem debet verfari cir-
ca rem , de qua in utramq; parcem difponendi libera efl: homini po-
Ceftas. Alias fi fatis forec ad producendam obligationem, utrinq;
confenfifl^, facileomncsleges fubvertentur, inito fuper iis violandis
pa(n:o; adeoq,- ipfum jus nacucce ad fui defl^ru^lionem infervirct. Ar-
bitramur igicur, perlegem nacuraj neq',exfecutorem facinori-s pa(3:am
mercedem tanquam ex jurcproprie didopoflularepofle, neq; condu-
&
dorem ex intrinfega, coafcienciam afficiente obligacione ad fol-
vendana
CAPUT VII Sd*:?^
vendam eamtnercedemtenen. Adedq; juri natura? cnrje non eflCy
ne quis gratis fcelus pacraveric. Equidem fi quis, qui v. g. ficariurm

conduxic, &moxc^depacratamercedemrolvereabnuic, abipfo ma-
lemulcetur, nemoeft, qui injuriam ipfi fadam dicac. Verum heic
obfervandum, etfi curpia pada vi intrinieca obligandi defticuancurj
neq; ad alionem pariendam apca iint ; non ramen omni effedu ca-
rereineo, qui.cumliberein illa confenferit, iisdem ftarerenuit. Scf-
licecefficiunc, ne quis jure queripoflir, fi adilla implenda ab alcero VJ
adigacurjaucob eademnonfervaca malo afficiatur. Vetarenimlex
natura:; adremindebitam alterum cogere,' aut ob eandem qon pr^-
ftitam malo afficere. Sedquiin padumturpe confenfic,eoipfo fa-
vorihujuslegis renunciavic, dum quantum infe fuit;, alteri remin fef
indebicam exigendi poceflaccm fecic. Arqui malum, cui quis culps

foa caufam nonimmerenti accidere judicacur. Exempli gra-
dedit,
tia; jusnatur^vecac virginis invica^ pudoremimminuere: Verum
ubi ipfa confenfic, jadluram quidem facit reHrreparabilis, dcinjuria
tamen fibi fala queri non poteft. Sic in civitatibus ubi duella fune
,
prohibica, provocacusab alterohautquidquamin arenam defcende-

re cenecur, eciam ubi id jam promifit. Si tamen comparuerit, & vul-*
nera accepcric, deinjuriafibifadraqueri, aur vulnerantem impenfas

curationis pofccre nequit.Ad excmplum Judse Genefiy. qui^ circa^
exfolvenda Thama concubitus
ri mercedc folicitus erat, refpondeti'^/-
denm LV. t.^,deJurenat,^gent.redittimfm]feeo temforejiceremnti^
pt^\foiutA fxmina corporis fui Hfum concedere alteri Bne confenjn in vit^
cammuni(mcm,idq^velgrati6^ vel j)ro mefcedei adeoi^ vaiidam obiigatio'^
nemêx iftimmodi conventioneitanquam eircaremifiitem clviiiteriicitam^^
muijfeeontraioi. Quanquam & hoc obfervetur, non paucos nefcio'
non gratis libidinem expreverinc
quid generoficatis in eo oftentare, fl
Fortafle etiam de pifgnore releendo eracfolicitus. Huc quoq; perti^
wttX.^^.^^^Xi.decondict. oh turf.caufûodmeretrici ddtur repeti no?'
loteftrfidnova ratione^ non ea, qmdutrius turpitudo verfaturyjedfeiius:

iantis. lHamemmturpteffaceretCfuodfttmeretfix: non tufbitef acci^
êreyCumfitm^retrix. ScilicetetfiRom^ extrapoenas legum civiliunat
sratpublicecoipu&proftituere, qusqjqueflu&foeditatem apud ^diles;
1^^ LIBRI III.
mdBtcvi; tale tamen Vitas genus inire ab hone/lis Iiominibus merito

turpiffimumhabebacun ilcdo cam.en remel eo vics genere, nuUa
noVa erac curpicudojfi mercedempro ufiicorporis acciperec merc-
trix, acq; cavafretiumjiagitaret uj^ manu. Tibtiilm L 3. Perinde ac li
dicerem; turpe eft quidem homini ingenuo carnificinam exercen-
dam fufcipere: verum digefto femcl eopudore, mercedempro ifta
opera accipere curpitudine vacat. Concifius poffis dicere; cum
Romi^ flacus meretricius fuerit coleratus, valida quoq;judicata ineo
foro fuifle pad:a, qu^ illum ftacum comitabancur. Iflud camcn pa-
tet, 11 fcelusin alcerius ufum ipfb volente fic fufcepcumjCum rede ei-
demirafcinon poffc- Apud Ovidium hemd.epijl^ i%. Medea Jafoni:
W cubentalij^ tibi melaudare necejje efli, Pro quojkm toties ejje coaâ nocens,
Apud Btmdcm metamorfhA. 8. Nifa Minoi Scelm hi>cpatri^fatri^',
:
Ofjcium tihijit^ Apud Senecam in Medea Cuifrodejijcelm^ isjecit. Tibi

;
innocensftt quisqm pr te efi nocens. Ecfl inter principes cumprimis

non infrequens fic, ut frudum alieni fceleris quidem capianc, fcelus
eamenipfum punianCj neid cxemplo fibi dcinqeps noxium evadat.
fervum, qui Sulpicium herumfu*.
îz2,'^\xdi?aulum OrofiumX.V. c.Ig.
nm, aSenacuhoflemjudicacumj^quodhoflem indicaveracmanumic-
djquod verodominumprodiderac, faxo Tarpeiodejiciconfules dc-
crcverunt. Add Zonaras tom. III. in Theophilo ab inicio.
. ^. Terciodeniq;quseritur; anmercespro curpi opera data
pofficrepeti ? Ad hancquidemrepecicionem jus nacurale nulium vi-
decur prjEtextum| fuppedicare, fi neq; dolus alterius, neq; enormis

Isefio intervenerit. Nam utiq; volente domino res alteri tradita fuit
cum incentione transferendidominij,& quidem velutexdebitopro
opcra, quîpfi tanti fuic^flimaca. Acquieciam ubi gracis alccrl res
dacur, repecicio ceflat. Quod fi tamen v. g. illecebrofa aliqua merc-
rixincautum adolefcencem magnaargenci fumma cmunxeric, relc
cadem videcur repeciSpofle; cum cciam incer eos, qui ob curpia
Ibciancur, fpecies qu^dam juflici^, adeoq; & leges concraûum ut-
cunq; folcanc obfervari. Ca^cerum cum & illud curpe habeacur, (j
quod gratis debebas, nonnifi accepca mercede vellc prse/IarCjUlteri- '
m qu^ricurj an fi quidpromifTum datumq; fuit Gbrem antea debi-

cam^r*'
CAPUT VI!. ^SP
am/repeci poftlc ? Refpondenc aliqui fimpliclter, Valere talc pro
niflum, fi jus nacuralefpeflcmusi cum eciamid valeac,quod cicra
illius caufte incuicum fueric faO:urc\. Damnum ramen pcr violen*
am excorfioncm dacum efle farciendum. Clarius resexpcdietur, 11
liftinguacur, utrum quid fueric debicum ex imperfela, an vero ex
jerfeda obligacione. Si quid ex imperfela duncaxac obligationc
lebeacur, quod pro eo exhibendo promiflum fuerir, pra^llandum

;ric, neq'; repcticioni heic locus adparet. Sic v.g. ctfi viam erranci
nonftrarelexhumanitatisjubeatj fi quidtamenproeo officio, utuc
nihi non molefto, pacifcar, &
exigere id Hcebit, nec folutumalter
epetcre poterit. Nifi force dolo, & confidis terriculamentis ipfum ad
mormia poUicenda adcgero. & illa promifla valent, quibus
Sed
ilium incitare inftituo, uc eo alacrius & accuratius officio fuo fatisfa-
:iat. Illa enim velutex ultronea liberalitate fada judicantur. Ve-
'unr ubi quid antea perfede fuerat debitum, idqj is non nifl
qui debet
bromiflaaliare velit prefl:are, putaverim idem dicendum,quod de
ispromiflls, qu^mecuaucdoloehciuncur. Si enim quispiam inna-
urah libercate conftituto debitum prseflare abnuat:,indicio efl:^ virium
'barumfiduciaipsuidfacerejquodcredat,penesmenonefl"eviipfum
d pr^ftandum debicum adigere. Igitur ubi quis prius palum legi-
ime initum implere nolitcitra novum velut fupplementum, fl:atim
nihi juftainipfum bellandi caufanafcitur. Quod fi autem res mex
on ferant bello jam certare, fed duris licec conditionibus tranfigcre
ladeant, l^fionis iflius penfationem pofl: licebic petere, nifi ultro can-
'em ipfi condonavero. Aliud tamen eft, fi ideo padum prius retra-
(fari quodineo enormiter lafum fe oflendere queat. Verum
velic,
iicivitatibus, qui pado fatisfaccre finenovo augmento detredat, per
jdicem facile compelii poterit. His addenda funt, qu^ Interpretes
jris Romani tradunt/?^ titulumT). decondict.ohturf.caupim. ubidi-
linguunt,anturpitudofitfchusaccipicncis, an folius dantis, anutri-

Ijqj. Prioricafu condidionemconcedunt, pofterioribus non item.
\---
Facultasmoralisquidpr^ftandijautadprjeflandumquid
. lo.
fosobhgandinobisquoqi deefl circa res & adiones alienas. quippe

9$ non noftro, (ed alccrjus arbitrio func fubjedae. Ex quo confequi-
Aaa tur,
570 LIBRI III.
tur,nosdeiIIis non pode promiccereautrpacifcr, ut alter slû noflrp

jusadillasadquirac, aliumq,- ifbas veluc ruojurepofcerequeac. Un-
de&JCci Romanidocencad.5. 1nftit.de inutU,fliûlat. qui alium da-
turumautfadurum promific, ncq; ipfum obligari, neq, alium,cujus
fadlum promific, obligare. Id quod verum eft, fi ftride velimus in-
hserereverbis ejusmodipromiflionis. Quiatamen inconvenienseft,
alu& alicujus ferio fufcepti nuUum
eOe effedum ; inde facileefl:,uc
eampromirfionemficinrerpretemur; illum curacurum, uc altcr dec
vel faciat. Quod fi aucem exprefle ica concepca fic promjflio, rne
operam daturum,, ut tertius certam remauc aclionem ipfiexhibeac;
Euncceneoromnr modo moraliter poilibili laborare, ut ad eandera
exhibendam alcer permoveacur., Morahter pojsthiiem dicimus, e i.
quancum alcerhonefte a me poftulare poreff-, & quancum vicx civi-
lisracio ferr. Unde

fiexmeapartenihilincermifero, cerciustamer &
facerc abnuar, ad id quod incerefl haucquidquam tenebor; nifi ho(
exprefle receperim aucexnegorij nacura recepifie inreliigan. Imu^.
,,
1. 2. c. 31. Velut êrfolut afide y fjuomamênum non ftetiffet, quin frdftare

tur. Quod fi vero ica prom.in:am, ni cercius pr^/lec, me cerci quic
dacurum; manifeftum efi: cercio non pra^ftance, meum promiflun
eommicci. Cuiflmilefere id, quodlegibusRomanis eratconfticucum

ut fi quisrem alienam legarit, quam alienam fciebar, heres camredi
merecogerecur, &
pr^flare, aurfleam redimerenequiret, ^ftimaci
onem Cercum camen efl, ex qualicunq; meo promifli
ejus dare.
tcrciumnonobligari, auralcerum|usnancifctab eodem immediaceii
exigendi. Pro alieniscamennonrepucancur al:iones aurres eorurr
in quos nobis efliimperium', quoufq; iflhoc fe cxcendic. De his enir
sanquamde propriis efficacicerpromictere poflum, adeo urnonfc
lum ipfetenearprf!:arepromifrurr^,fed & alter, cujus fadumfpor
deo, ex vi poreflatis mihi in eum competencis> ad repra^fencandur
promiOum obligecur, ubi mea ipfi voluncas innocuit. F.tfi regular
cer a principalipromifTore fitpoftulandum,, ut ipfe fibi fubjedlum a

prajftandumadigat; &
fi hic pertinaciter detredaverit, non ipfein
mediare, fed ifte convenieadus eric^ nifi hic omne fuum jus in alc
t\xm cranituleric
CAPUT VII. 371
. II. Deniq; nec fuper rebus meis aut a^^lionibus, in quas jam
alteri jusfuitquseficumjterdovalide pofTum promitrere, nifi forteal-
ter ifte fuo jure velit cedere. Nam
qui prioribus promiffis aut palis
jusfuum jaminalium transtulitjipfeutiqj nullumampliusrale jus re-
liquum habec, quod in tertium po/lit conferre. Ac nullo ncgotio o-
mniapromifla & pa<5!ahac rationeirrita reddi poficnt, inito alio,in
quo contraria priori difponerentur, aut quicum prius fmivi expleri
nequiret. Unde hoc in cafu po/lerius padum redditur irritum per
prius: vel potius, prius oftendit, pofterius nuUum efle pofle. Quo
fpe^lat&illud tritum; quiprior temporejpoticrjure. Scihcetnonquod
ipfumtempus infealiquid juris cqnferat, fed quia priori in eam reni
jusjamfuitviuajfitum, quod impedit, quo minus ad candem rempo^
Inde etiam efl, quod fervus alij operam
ileriori jus adquiri pocuerit.
i
fuam addicerenequeat,quippe cumilla adipfius dominum pertine-
at. SedquodexlegibusRomanisfervusdominofuononpbfletobli-
!
gari, fprxter generalem illam obligationem , quje ipfius fl;atum co-
I
mitatur;,)inde efl:, quod jamanteadominoinomnesipfmsres5& aO:i-
I
pnes utiles jus competebat. Qiiod fi quis tamen rem alienam , aut fu-
amjam obligatam alteri promictendo ipfumdeceperitj acfrufl:raha-
i
buerit, huic ad id quod interefl: tenebitur; & f^pe etiam criminis
'
efl: reus. .
i
CAPUT VIII.
DE CONDITIONIBUS PRO-
MISSIONUM.
I. ôtttpUclterfiitprmflJio, Ij. [ondiiio impojfibilii & tmpu,
z, (londiti quid. ^djeBia loct.
6.
^. Conditio att Yeprntsir iid tempm pr' 7. ^djeBio temporis

;
fe-ns am prMerkttm, |
S. Dtfcrimen wterpaBa, & prmijfa a-
4 ôndnio cafmiii, potefiativaj wixta I
ditionata
Irca contrahendas promi/Iiones id quoqj obfcrvandum,

quodqua^dam fisim pure, qvxdamfih eoKiiawê-, feu quod
ahquando abfolute ad quid pr^ftandum nos obligemus,
aUquando obligatione a condicione quapiam fufpendamus.
Aaa 2 .2.Eil
172 LIBRim.
. autcm condicio adjeclio aliqua ad atûs, jus velobli-
%, E{\.
gationem paricuros, qua eorundem vis & efficacia confertur in ali-

qnem eventumj a cafu, aut arbitrio humano pcndentem. Sic ergo ad
conditionem duo requirunturj tum uc per eam differacur.&rufpen-
datur vis obligationisj tumuteventus ille, feu quod pro conditione
fupponitur, nondum extec, aut fltincertus faltem quoad noftram
notitianu.
. 5. Fx hisconcludicur, adjeliones illasnonefle propriecon-
ditiones, licecquoad formam verborumgrammacicam cales videan-
tur,qu^ referuncur ad cempus praefens auc pr^cericum. Nam fucu-
ra cantum morcalibus incerca funt, praefentium aucem & prscerico-
rum liquidahabecurfcienciaj, ac proindeillis ineiTenequicvisfufpen-
dendi confenfum. Unde in . (5*. If^fiif. de verb. oblig. craditur, condici-
oaes,qu^ ad praefens vel pr^cericumreferuncur, (puta,fi Titius con-
ful fuic, (iMcevius vivit,dabo,) vel ftacim infirmare autnullamred-
dere obligacionem, aut omnino eandem non djfferre, fed puram fa-
cere. Si enim ea , qu^ canquam condiciones adjiciuncur, ira fe noii
habeant,nullaconcrahicurobligacio: fin ica fe habeant, ftacim valec

promilTio, &
pure obligarc incipic. Ubi camen monendum, rede
promiHionipofleadiicicondicionem, quas referacur ad tempus pra*-
fcns auc pra^cericum,' fiquidcm deilUus cxiflencia utriq'; auc alcerucri,
quibus invicem negocium efl, non confticeric. Qiice tamen promis-
fio videtur continere adjedlionem diei. Nam ex ea non prius peti
quidpoteilj quam promitcenci liquidofueric oflenfum,condicionem
illam revera exticiile: ad quod uciq',- aliquancum cemporis requiri-
tun V. g. Poteflimpericus aliquishifloriarum ita promitcere; dabo ti-
bi decera , fi didacor C^far olim Rhenum tranfiit. Heic fane necef^
fum fuerit, priusquam decem ped po/TInCj uc alceri id prius autorirare
cripcoram fide dignorum demonrtrecur. Sic ubi ica promifero fi ;.
Maevius, qni peregre abiir, adhuc viviC:, decemdaref]3ondeo; tunc

demum alcer pecere potefl:, quando de ipfius vica mihi conflicerif..
Qjod fi ramen accuracius velimus infpicere, ejusmodi promifllonum
excond cionepr^fencisaucprcecerici cemporis fufpenfarum, hic pro-
prie feiirus eft 3 dabo cibi deccm, ii probaverismihijC^farcm tra nfilTe
Rheiuiiii^
CAPUT vm. jrs
Rhenum, autMxvium percgreprofedumadhucvivcrei adeocfive-
ras efte condicionales, fed inquibus condicio non fic exiftencia illius
adtuspr^cericiaucpr^fentis, (cd cjusdem probatio alceri facicnda. Id
igicur cercum ed, fi talcm condicionem exticifle,
utriqj confliterit, &
lerio res inter ipfos agatur, pura erit promidio. Sin utcrq; eam non
cxticiflefciverit, jocularis eric promiflio, qu nullam obligationem
parit. Quod fi autem adjiciaturquidemaliquidfuturum, fed quod
cerco cventLirum pra^fcitur,, v. g. h cras fol oriatur, talcm adjcdio-
ncm itidem pro conditione non habendam communiter ftatuiturs
co quod obligationem non difFerat, cum de exiftentia futura illius
adjedionis cerco conftec. Quia tamen non facilc pr^fumitur, inani-
ce^cale quid cfTe adjedum; videndum, num forte vocula // pofica
ficpro vocula cemporis^/4fi.W<7, ica ucejusmodi promiffiones nonfinc
condicionales, fedin diemconcepr^, q. d. crasorto fole dabo. Sic
igicuromnis condicio proprie dida concinec aliquid nondum liqui-
dum, falcemalcerucri corum, quosincernegociumverfacur; &quo-
jsqi ea auc cxciceric, auc excicifle probaca fuerit, in fufpcnfo manee
)bligatio. Condicione auccm adparence jam pure contrahitur obli-
âtio : eadem non adparente^ h^c quoq'; evanefcit-.
. 4. Solencautemcondicionesdifl:inguiin/?^/S/toj-, &/w/'<?/i^/-
es. Ill^funr, quceobiigationem fufpendunt exeventu, quiphyfice
lUtmoralitercontingere potefl:. Eticerum diflinguuncur in cafaaks
huonuk^s,p&tefiativas fivc arbicrarias, Scexum&qymixtas. vid.l. /?!?;?,
;. 7. C.de cad^cis tdlimdis. Cafualis condicio efl:, quas ex arbicrio ali-

ujus ccrcij nobis non obnoxii, aucex mcro cafu & fortuna, quancum
d ttos, dependec. v. g. dabo cibi decem, fi Cajus duxeric Ticiam, fi intra
'iduum non pluet. Poceftativa efl, cujus evencus & exiflencia de-
endec ab ejusarbicrio &viribus, cuifub ea quideftpromiflrum,quas
riam dicitur promifma in 1. il. D. de condit. &
demQnflrat. At vero in-
cilem efle abinicio promiflionemftatuunt,quandoconditioeft col-
jtainarbicriumreipromictendi, feuejus, quiprom-ifit. v.g.dabotibi
|;cem, fi mihi placuerit. Senfus enim ejusmodi promifl!ionis hic eflr.*
fm fibi nihil pure promitto, ac in pofterum erit in meo aTbitrio,
1 :rum cibi velim pure promittcre , nec ijc. Unde alceri nuUurn na-
'^'
Aaa % \
,
574 LIBRI III.
fciturjus,ni{i denuo promiflum fuerit. Nam ejufmodi condirioin

perpetuum apromittentcpoteftinhiberi &eliidi. Undc redte dicitur;
quodinnoftrapoteftateeft, in cafum conferrinon oportet. vidlj,
prmc.I). de centrah. emftione.lj.I). de ohlig.(^ a^wn. L 17. l. los. . 2. D. dc
verb. ^^%. Quod ii camcn condirioficquidem inpromitrentisarbitrio
pofita ^td. quam tamen is in perpetuum eludcre non pofiît, aut velitj
;,
conditio adjelionem temporis habebit. v.g.dabo tibidecem,fino-

vos calceos induero , fi uxorem duxero i. e. quando. Ex didis ex-
,
plicanda quoq; funt, qu^ tradic G?9ti^ 1. 2. c. 11. , 8- Si res fromijjkmnc

nonfit in^ôtefiatefromittentis^Jedefie aUquandofofiity^romipo eritinpen-
denteefficacia', qma tfmc^romifiiofacfa cenfieri debet fuh coKdttione ;ft res
infotefiatem venerit. quod admitti potefi:, fiquidem altcrico-
Id
gnitum erat, in prsefens rem non efle in poteftate promifiToris. Alias
cnim dolo non caret, pro pura & prasfenti promififione fubjicere eam,
quae in diem concipitur. Subjungiti ficonditio, qua res fromiffa in u-
tejlatemfromijjbrisfervemrefofit) tpfa quo^ fitfotefiativa^ tenebitur fro-
mijjorfacerep qmdquidjnorakter Aquum eft ut ea impleatur. Senfus efl: j fi
quid tibi promictam, quod in prjefens prjefi:itu mihi fit impoflibile,

meatamenoperafieripoffit, ut deincepspofilbilereddatur,tenerime
proviriiielaborare, utpromififi prsefi:andi facultas ame comparetur.
Exemplum ftudiofus legum adhuc imperitus alceri \
tale efifepoflfit; fi
fic promittat: omnes caufasagam inforo, fi peritiam legum

tuas
miiii comparavero. Heic ex mente Grotq tencbitur hic fedulam ope -
ram fi:udio juris navare, quo agendis caufis reddatur idoneus. Id
quod non nificunc admittitur, quando exprefie quis promifit, aut pro-
babilibusexconjedlurispromifiircincelligituofefecircaviresprjefian-
di fibi parandas laboraturum. Alias Hcebit conditionem in infinicucn
protrahere. Efi: quoq; pr^cerea nocandum, Grotimn vocabulo condi-
tionispotefiativdgXitt^^ arqica fupradefinicaefi:, uci,proca,quasuc exi-
ftac in pocefi:ate
cfi: promitcends. Mixta deniq; conditio efi:, cujus
impletio partim ab arbitrio ejus^ in quem confertur, partim a cafu de-
pendet. v.g. dabo tibidecem^fiMseviamuxorem duxeris. Namid
nonincuofolum arbicrioefi:^ cum&illace fponfum rcnuere, & an-
te nupcias fato fungi poflTit. Deniq; & hoc addendum, condicionerr
CAPUT viir.
^y^
proimpleta haberi, fl pcr alcerum ftet:, quo minus conditio implea*
tur. vid.l.fO-T).êco^^rah.em':
Condiciones porroimpolTibilesfuncvel phyficetaleSjVel
.5-,
moralicer; feu qu^dam per rerum nacuramfieri non pofiunc, quse-
dam per leges fieri non debenc, Fjusmodi condiciones adje(5l^, fi na-
curalem incerprecandi fimplicicatem fequamur, prsEfercim ubi ucerq;
jmpoflibilcs easfcivic, negancemy adeoq, nullam faciunc promifl[io-
^
nem;^"d:i. i. . 11. 1. 31. E>. de oblig^ d^, Et quidem. ubi negocium fie
incer eos, qui in libercace naturali vivunc, m
planu efl:, nihil agi, ad jedla
condicionenacuralicerimpoflibili; ecfi hocmodoalicuipecica dcne-
gare fpeeiem concumeli^ habeac, qu^ non vide-
fimplici negacioni
turmcfle. Fc hucpercinecrefponfioLemniorumMiltiadidata, apud
ComelNeptemx.i. Inde cum pofl Milciades verba cavillarecur, re
fte judicacur; Lemnios mn dicto^fidfecundafonuna adver[krioru?fi ca-
ftos. Id quod eciam in condicione moralicer impoflTibiii, feu turpi
deprehendicur. Quod fi quis camen curpem condicionemimpleve-
ric, an .&quacenuspromiflumexigi pofiic, ex illis colligicur quse caf.
i^nift^^^.g.S.cradidimus. Incivicacibus autem perlcges civiles confti-
cuipocefl:, ucpromifl[iocumcondkioneimpoiribiIi, pr^fercim quam
talem promiflariusignoraverac,pro non adjediahabeacur; nehuicita;
peculancer illudacur. Padla aucem &
promifll, quibus turpes condi-,
tionesadjeta?, rc(fl:eperlegesciviles rrric^ declarancurj ne privato
rum pala ad leges publicas fubvercendas aliquid valere credancun
Sic&inceflamencisIegesRoman^ adjedtas condiciones impoflTibilcSs.
turpes, aucludicras pro non ad jelis dcclararunc quod abfurdum vi-
;
derecux, in caU a6lu, quem maxime ferium, gravemq'; conveniebaE

efle, icapeculancer per inanes claufulas hominibus illudi. Apud /'<f-
tromum Eumolpus ceflamenco (iio itacaver.* Omnef qui inteflamento'
meo legata habenty^r^ter iiberos meos, hac conditionepercipient, qua dedi, (l
corpm meum inpartes concldermt, ^ adflante populo' comederint.. Apud
Boratiumjerm. 1. 2. (kt.f. Tirefias ica di cic. Mefeney quod dicam, fa6tum
ejl. anm improbaThebts Ex teftamentofceft ela' a.. cadaverUnBum oleolar-
go nudis humeristulithares': Scdiceteiabi fipoffet m^rtua.credOy,ûod ni'.
mmminfiiterat viventi. Adquemlocum^J'^/^^, ^^j"; InteftamcntoprA-^

17S LIBRI m,
fepk^ tifjlceffeffetur) mmirum ut mda d* eleo unâacaptatdre mdo efer^
returj ea videlket cogitatione^ ut vetmortna hfimerisejm elaberetur, cajtu
njivdcaftationemevaderenonpotuerat. Quadere lacius agunc JCciRo-
mani ad cic. D. dc condttion. injlitutionum, vid. quoq; 1. g^ D. dc
ttjk ^ loabit.
. ^, Addendum&hocjfiquidcminpromiflionibuslocimen- |
do /icinferca, cicra mencionem cerci cemporisi inceliigi cancum cempa.

ris cra^lumimplecionipromiflionisindulgeri, quoad commodepofl
fic perveniri in locum, ubi promiilio efl prseflanda. vid. 1. 73. pnnc,
\. 137. . 2. D. de verborum cbligat.
. 7. Tempusaucemdefinicum adjedlumfaclt, uc efFedusobli-

gacionis non nifi illo elapfo exferacur, feu uc nifi praeflicucadiepe-
ti nequeat_*. .
. 8. Efldenicfiheic explicandadifferencia incerpromifTacon-

dicionata, &pa6la. Qu^ quidem hoc conveniunc, quod uci illa,
in
condicione non pofica> haucquidquam flringunc ; ica nec hsec alcerum
obliganc, ubi ab uno legibus convencionis non fuerit facisfadum. In-
detralacicium eft; fingula capica convencionum ineffe fingulis per
&
modum condicionum. Sed promifla cum condidone poceflaciva
in boc cum paclis conveniunc, quod ucrinq; alceri aliquid pr^ftan-
dum fic, fiqiîdem promifTum auc conVencum velic cxigere. Verum

inhocifthaecduodifFerunc, quod inpromiflbfubcondicionepocefla-
tiva promictencisnihirvideacurinterefIe:> ucrumea impleaturvel mi-
nus.; faltemadeamimplehdampromifTarium non vult obflringcrc,
ft6. in ipfius arbitrio id relinquit. Afl in pado utiq; ego prs flandum
quidrecepiintuituejus,quodabaltcroefl: prasflandum ; 5c fic alrero
non prêftante non folum ipfe prse (lare nihil teneor, fcd & eundem ad
convencapr^ftanda adigere poffufcu.
CAPUT IX.
DE MINISTRISGBLIGATIONUM
contrahendarum in genero*
f,Promif^
CAPUT IX. 177
r, Tremittere & pacifci etim pJfHmus\5 * 'âtenta quk pre altfro pffi acce*
perAlium, ptare,
t.tJHandata ûotupHcia, 6. jih hercdihtu tiotifotefi aectpt4ticfierig
. ^td (i internmcius Vicriatftr, re j.^DeonereproTKiJfoadjeii^

infeS:af {torent. S.^DmJiopaBorum,
Dtfferentia imer nuncium & media-
FReqnentiflimum efti uc promifla & pada ranciantiiraliorum
hominum interventu. Heic igicur quid obfervari debeat, jam
explicandum efl:. Certum igitur c/1 homincm obligari, non
folum quandoimmediatealceri confenfum fuum dcc]arat,cui
vulc obligari; fed &
quando eundemfignificat per alium hominem,
quem conrenrusfui ioterpretem atq; internuncium conftituic. h in
iftonegotiofe habet ad modum inflrumencahs caufje, dum nonrx)-
lum omniagericalceriusaucoritatc; cdd>(. quia ncn fibi jus adquirit,
auc obligationem contrahic ad illum fpcdlancem, quicum ucagateft
dcflinacus ;' verum iiU, cujus negocium geric, jus adquirit, & cidem ad
negotiumritegerendum obilringitur. Ill^ quippe adtiones alterius
;innobisquoq; obligationem producunt, nobisq; jus pariunt, adcoq;
pro noflris cenfentur, adquasgerendasalium autoritace in^lruximus,
easqiprono/lrisnos agnituros palam profefli fiimus. Sed^jm tali
uc efficaciterpoffitalter agere, necefTum efl", ucipfi conflec^ferio hunc
a nobisele6lum, uc voluncatis noflr^fic incerpres,nosq; abipfiDgefla
pro noflris habicura. Et exhifce fundamentis deducenda func ple-
raq; , quac in legibus Romanis fuper actione exercitoria^ mjiitoria tra- &
duntur. Hucetiam fpedattitulusD.^^Y?^^*^.
. 2. Porrode/linarefolemusalterumadpacifcendurn locono-
vel fubgeneraliformula, ut flatuat, quicqnid ipfi maxime ex re
ftri
noflravidcbiturelTe; vel ut exprefle, quo modo, quidpacifci de- &

beat^pr^fcribam^. Si prius fadlu fuerit,tenebor ilIo,quodcunq; is bona fi-
decirca prsefens negotiu concluferit. ^^;?^/]^? dicimus.Nam haucquid-

quammeobligabit, quodiflemalafideegit, & ubipcrnefariamfrau-
dcm mc circnmvenit. Quippe cum in autoritate illi conferenda utiq;
bonam ipfius fidem conditionis loco fijppofuifle intelligar. Atq;
idem eciam fentiendum de chartis puris, nomine Bofjtro infcriptis,
Bbb qua
37B .
LIBRI m.
quas rsepemandatariisno/lris commiccimus, m
ipfi in cadcminflru-
inentum obligacionis dcfcribant. Quae hautquidquam nos obliga-

bunt, fi quid iliis deinceps infercum fueric, quod a nacura commiflTi ne-
gotij fuic alienum, &in quod confenfilTe prsefumi non poflumuj.
Memorabile cft excmplum fraudis, per ejusmodi charcam puram
commiflae, apud Zenaram Um.Ul. & Glycam tom. \Sf.m Romano Lacaêno
deThryphonepatriarcha,qui ut o/lerideret, fe licerarum rudem non
cfle,(dcquo ipfumargui fingcbanC;) nomen fuum charrînfcripfit.
Cui deindeGa;farienfisadjunxit,quafi patriarchatum refignaret.
ifle
Exquolmperatoroccafionem arripiebat eo munere iftum ejiciendi.

ulcraillos obligare me non pote-
Cui autem cerci fines funt prcEfcripci,
rit. Quod autem
11 alicui dentur duplicia mandata, manifefta fcu ,
qu^ exhibeat iHi, quicum eft concrahendum, & arcana, qu^ incer-
nuncium duntaxat inflruant, & quousqi progredi debcat prsefcri-
bant; quseflioexfurgere pocefl, anautorem fuum obligec internun-
ciusjfiarcanamandata excedat, ica tamen ut incra id fubfiflar, quod
manifefla prse fe ferunt? Id quod afîrmandum eft. Nam manife-
flismandatisobflringo metertio, quicum contrahendum, ad ratiha-
benda ab internuncio meo gefla. Per arcana autcm mandata obflrin-
20 internunciumjneabiisdifcedat; quse ubi transgreflus fuerit mibi ,
tcnebitur ad id quodintererat a mandato meo non fuifle difcefrum,

Tertio camen obligor ad lA^ quod ab iflo fuit ad:um. Citra hoc enim
nihil cum intcrnunciis cucopoflec agi cum femper mctuendum effet,
;
ne ab apertis mandacis arcana difcreparenc ; nec facilior prastexcus

foret, omniaper internuncium conclufa fubvertendi, aliosq'; inanibus
jraitacibus illudendi. Prasfupponitur aucem heic quoq; , internunci-
um nonmalafideab arcanis mandatis difceilifle.
. 5. Quodflautemin promiflbalterideferendo internuncium
adhibuerimusi & vero huncmori contigeric, ancequam alterinoflra

voluntas per eum fueric fignificata, &
is eandcm acccpcaVcric, revo-
cari promifllim pofie patcr. Nam exprefle-proraiflbr volueratinccr-

veniencibushujus verbisobligacionem concrahere. Unde licec force
liic incernuncius certio alicui indicarir, quale negocium in mandatis
liabeatj &per hunc ifli âd qucm deilinabacurjid innotuerir, nequa-

quans
ii
. CAPUT IX.
;
iyp
quam tamen indc ipfe obligor. Nam neq; ego ex alterids i/lius verbis
volui obiigari &idem iflenon adeoliquidamiiabecvolunEansme^
:
nociciam; uc de ea facis alceri confirmare queac. Secus aucem rcs M^

babec incabeIlario,cui licer^voluntaccmrneamexprimences adalce-
:um deferend^ dancur. Hiceniraecfi ance liceras reddicas moriatur,
-aeq; per alcerum poft cradicse fint, nihil inde obligacioni concrahendse
iccedic. Nam cabellarius noneft proprie caufa inilrumencalis obli-
Tacionis concrahenda?, fed eft duncaxac perlator inflrum^nci obliga-
orij,feulicerarum, quas pcr quemcunq; perferri ac tradi neutrius
|uidquam intereil:. Qoni.GrotimVi, c.Ii. .17.
. 4, Sed & in ahis cafibus multum intcreft, utrum cjuisinter-
^-eniat aliorum negociis tanquam purus nuncius, perlacorfentcn- &
ije ab alio concepta?, anverotanquammediator, & quijudiciumfu-
im aliquo modo interponat. Quod Grotius d. 1. ita efferc utrum quis ;
nimfter fit eieStmj, quifrdmiliionemfigmficetânnjeroutij-feprmiittat. Pri-

jri cafu, 11 ego promifllim revocem ancequam ab altero accepta-
,
ium fuerit, non innotueric, fed isob

revocatio valebit, etfieaminiftro
evocacionis ignoranciam voluncacem ancea fignificacam indicare
i)er rexeri c. Conf. 1. 4. D. de mammifits 'vindicta. Sed ubi quis pofteri-
l^rimodoalcerius negotio inccrvcnerit, nifi revocacio ipfi innotuerir,
rritaeadem crit, ac obligatio autori nafcitur fi ifle commiflbm nego-
ium exfecutus fuerit. Quia fcilicet autor confl:ituerat, ut oblatio fui
iromiflfi innotefceret alteri per adum internuncij, ad quem aliquis
ifus judicij, non folum minifl:erium corporale,requirebatur. Quo

\
dplicant JCti 1.
if D. mandati.
. Conf. 1. 17. D. de offc. praf. Sc Cofldim
d. L(fs. D. defrocardtoribm. Eandem diflinftionem locum quoq;
abcrejudicant ineaqua?flione; an donatio valeat, mortuo anteac-
eptacionem donacore. Id quod affirmanc , fi internuncius.fuerit ex
dori genere; quippecum cxpartedonatorisnihilamplius defueric.
Jegant, fiexpofleriori genere; quia a vivodonatore donatio non-
umeracplenefada, fedtantummandatafieri, feu quia nondum ob-
jlerat quid, fed jufferat tantum offtrri. Con tamen Zieglerm ad
-rot, 1.2. c.ii..l7. ubiputatpofl^cacceptari donationem, fi ea dona-
315 adhuc vivo a mandacario fuerit jam cxpofica. '

Ubi tamen non-
Bbb 2 - " dum
dumliquct, quaoWcntuexpoficadonatione circa acceptationem al-
ter moras nedat. Ex eodem etiam fandamenco Grotim l.d. judicaE
decidendam controverfiam ; an mandatario detur a6tio mandaci
contraria contra heredem mandantisde illis_impenris,quse in exfe,
quendum mandatum fadae func poft mortem mandantis. Qua fupcr
re ationem dedifle M. DrufumPrastorem, negaflTe Sexc. Julium referc
4utorlibrorumadHeremium\.2. -
. f. Caeterumudperinternunciumaltericonfenfum noilrum
pofTumusdcclararej itaukeriusquaeritur.- antertiuspoHt promilTi.
onemalterifa6lam ipfiuslocoacceptare? Ubi non efl fermo de illoi
qui fuperacceptationenoflrro nomine facienda efl a nobis mandato
inflru^Slus. Nam per calem quod facimus,, ipfi cenfemur fecifle & :
vellecenfemur, quod in alterius volunratc pofuimus, fi&illevelic

Sedde illisqusericur, quiejusrei mandatum a nobis non acceperunc.
Ubi Grotim d. 1. .I8- judicac, diilinguendumefTeinter promifllonem
rnihifadam de re danda alceri, & inter promisfionem collacarn in
ipfiusnomen, cuiresdandacfl: i.e. utrum promisfioitafic concepca,
promiccocibi, meSejodarurumi. an vero ira, promicto, tearbicroac
tefle, me Sejo dacurum., Priori cafu is videcur nacuralis effe fenfus
ciusmodi promisfionis , utquandaeamaccepcavij jus adquiramefH-
ciendi, ucadakerum resperveniaC:,fiquidem &is accepcaveric, ica uc
incermedio tempore a promiflbrc promisfio revocari neqoeat. Ego
eamen, cuiimmediatefaclaef]:promisfio,eam posflm remitcece,an-
tequam ab alcero fueric acceptara.. Sic uc eo fere redeac hsc promis^ e
fio ego Sejo dabo, fi tibr placuerit.
: Heic fane iii coo videcur efle ar- \
bicrio, derivareid promiilum velis in Sejum, an vero recufandoid
intercipere, faltem ne illud per te ad ipfum perveniaCi Nam fi omni-
no dare velim , licebic id fineincervencutuofacere. Sed fi tuo(tendc-
risjoblatum tibi arridere,; mihi poenitendi non concederur facukas,
priufquam Sejo meum promiflum fuericindicatum. Quodubi &ipfc
acceptaviCjpromisfio jure naturali valida eric. Ecli leges Romanaf
inucilcsdeclarabanc flipulaciones cicra adjedampcenam conceptas,
in ufum duncaxac cercij cendences ; racione adjeula, quod ftipulaciones
finciavcncsejuc uausquisqi adquirerec fibi>quod fua incereilcCiXEecernra
,- fi alij
CAPUT IX. î
fi alij dctur, nihil interefle ftipulacoris. At per ftipulationem poena
em,v.g.niriSejodescentum,mihi poenac loco foives odtoginca, fal-
:em mihi jus fuit qusefitum, ut fi prius non pr^fletur, mco nominc
KXC poflim petere. Enimvero videcurhoc conftitutum pofitiva ex
ratione ad prjefcindendaslitium rnultitudines. Poterat quippe judex
loninjunaquerifuperimportunitatelitigatoris, quod fibiaUisqi ne-
rotium facefleret, cum Et quanquam non o-
iplius nihil intereflTet.
iininonihilnofl:raincerfir, fipernosin aliumbeneficium derivetur;
loc modo enim alter ad gratitudinem adverfus nos obligatur incon- :
Truumtamen videbatur,dari a6lionem ad beneficium altcriusnomi-

le petcndu,cum proprio idnominepetereishequiretiadeoq; adlio-
lem dari, ut de alieno quis alium fibi devincire pofTet. At vero alterct
:afu, quando ita eft concepta promifllio; promitto feu aflicvero, te
:efl:e, meSejodaturum, fiqiiidem mandato defticuaris pro Sejo pro^
Taifrumacceptandi:,utut verbis iftis annueris, neq,- tibi jus quaefivifti,
leq; Sejo, qui alionem tuam pro fuanonagnofcit. Unde nihilin-'

erefl:, ucrum interveniens cefiis promiflb annuat vel non; quippc
|uod inipflus perfonam non fuic collatum. Etpromiflbr, quia per

icceptacionemSejojusnoneftqusBfitum, revocare promiflTum poteft
iitra injuriam, etii non femper citra violationem conftantiae ve- &
acitatis. -
Scd&illud conftat, fi quid vivo ofFcratur, puta per lite-

. <S.
asautnuncium5& is antequam acceptaverit moriatur,,accepcationem

.b heredibus ipfius fieri non pode ; adeoq; tale promifl tim re<3e poflfe
evocari. Nam promifTor acceptationem conculifle videtur in arbi

riumiflius morcui, noninheredum. Nec prEefumicur ipfum deca-
ii uceciam ea incerveniencepromiflum voluericper-
morciscogicaflle,
icerc. Ssepe quippe volumus quid alceri dare, quod ad heredes quoq,-
ransmictere pofliit, quod tamen immediate ipfius heredibus dareno-

umus cum mulcum interfit, quis bencficium a nobis accipiat..
: vid'.
I
. y. Deniq; & hoc addi poteff ; an quis promifllbnifuseonus
iliquodadjicerequeat pofleandem jamnuncupatam? Nam quin ab
litio, quas velic condicionesadderepofl[ic,.dubio caret. Id igitur fieri
Bbb ^ pocefl^
552 LI^BRI ra.
pot(l, quandoeaperaccepcacionem nondum eflcompleca, autfide

incerpofica immucabilis &
irrevocabilis facla. Ance accepcationem
cnim alceri jus nondum efl: qu^ficum, adeoq'j uci promilTori faeic 10-
cum licec promiflum revocare, ica & onus cidem adjicere. Sedper-
fedla donacio condiciones non amplius capic. vid. 4. C. de donat^
1.
quApii?modo. Sedquid fionus illudficadje^lum in commodumcer-

tij ? puca, icadixerojdabocibi cencum, fi Sejo fumcus ftudiornm per
fl
annum dederis. Heic dicimus, poflTe hoc onus a promiflbre revoca-

ri, quamdiu a Sejo nonfueric accepcacum. Nam ance accepcacionem
nuUum ipfi juscompetere pocefl:.
.8, GeneraliflBma padorum divifio hsec videcur eflTe, pc per

quaedamconfl:icuacuraliquodfus,inuniverfigenerishumaniufumre-
dundans ; per quaedam cercis duncaxac hominibus profucurum jus na^
fcacur. Scilicec fimplex valde fucuraerac hominum vica,&incuka,
niadillud, quod nacuradederac,ipforum quoq;infl:icuca accesfiflenr,
perqusE&infignemcommodicacem, necminus decoriseadem accc-
pic. Exquorum genere prsecipua ûntfermo, demimum remmyeamma^
fretm^ & mperium, quos univerfale aHquod palu prjefupponunc, ca-

cicumaucexpreflTum, quo cerca forma illis fuic asfignaca; quaîntro-
duci ratio, poflca generishumani mulciplicacione, fuadebat, tanquam
ad decus &cranquillicacem ejusdem maxime facientia. Igitur pofl:-
quamin genere depadorum nacura vidimus, ifl:ajam infticutacoa*
Cemplabimur, quibusq; padis illa nitantur, & qusenam cx
iisdem juris naturalis pra^cepta , quse hypgchecica fu-
pra vocavimus , pro-
manent-/.
lAMU
; ,
SAMUELIS PUFENDiOKFIt
DE JURE NATUR^ ET GENTIUM
LIBER QVARTUS.
'
CAFUT \.
" " ^ "^
DE SERMONE, ET QU/E 'eUNDEM COMITA
TUR OBLIGATIONE.
t z. Simulatio in rehm quatenta
i.Sermone quomodo utsndHm, iicitAl
i.Stgtjii qHoiupHciai,
tS^^De fermone amUguo.
.
^De originefermonu. t^^DerejervationibHioiemalibtiS.,
\
yocahHUfignificant ex impofiiione. ij Infantibt^ quatenm falfnm Irceat di-

)..
cere.
r, Eadem comitatur conventio
I. Ea^ relgeneraiis, velfpecialis. i6. Falfum fro falute aliorum diceri
unde fit ohligatio ad ^mdenda alteri a- fasefl.
f,
mmtfenfa, ' 1 7. ReôrtifHs civitatum quatenm falfttm
I
i.îdverita^, quidmendacium, dicerefit conceffum.
t, Non omnefalfilocjHiumefi mendMtHm 1 8 OuateHtM prape curiofis illudi qHea$..

/ & turpe, I g Hoflifalfum Ucet dicere.
.
9, "juj, quod mendacio vititatur^ quaky & 20, An retunegare crimen pojfit.

unde fit. 2 1 îd Uceat advocatepro reo

\ i . ârs veri qnatenHs reBe difiimulefur.
,Ominem ad focialem vitam anatura deftinatum

vel hoc imumfufficientipoteratargumento efle,
quodipii pr^ cieceris animancibus datumfic arci-
culaco fono aliis pofle animi fenfa ^ndicare ; cujus
faculcacis excra focialicatem vix uJlus ufus incelligi
poceft. Btnt Arifloteles P&lit. 1.1. c/i. Nihtifiujlra.
Sermoncm 'vere (nempe qui fir con-*

naturafaclt.
junluscumintelligentia&fenfuorumj qux Vo-
labulis figniEcantur, non qui nudarepeticioncfoni alieni conllat, uci
^fittacorum garritus, ) homo habet film omnium amfnantium. Nam
Pm-, vox (Teu inarciculacus (:\pi<i2imConm)moleflidtjumndieji fignttrrf,
luapropter alijs ûor^ exiflit ammMm. Hucut^ cnim natMra proccjiit m
^9Ui,utfin[iimhnb^mtjHcmdi&ôkJtt) &\ hgQmtQr ^ Htcnn^fiîficarc
^
' pînt%
584 LIBRI IV.
fofsmt,Atjefmodatm ejl adfigmjicandumetidm tttile &

dafftnofum, adeo^
etUmiuflum ^
mjflum, hoc enimfrater Ctera animalia homimhm propri^
umefi, ut boni (^ maiiijufli cjr injupi^ aliorum^ hujmmodi haheam fenfHm\
Horum enim communicatio ^ (ocietasfacit domum (^ civitatem,
Et cunli
quxfingulos premicimbeciilicas^commodisfime aliorum auxilio pof-i
ficdifpelli, &
veroaker ad opem mihi fcrendam fenequeat accingerei'
nifi defiderJa mea inceliexeric, id quod prompcisfime per figna, &i
cumprimis vocesarciculacas fieripoceft; igitur ucuciiisfimum liuma-
inftrumencum rice finem fuum obcineacin conjungenda iK>fl
nzevicae
minum fociecace, jus nacurae inceliigicur prjecipere: Ne quts fignis am
exfrifnenda anmifinfa tnflitutis alterum dccipat, ^
*
%. 2. Uc aucem ab ovo, quod dicicur, rem repetamus, fciendum
cH:, eam efle indolem rerum in fenfus incurrencium,uc non folum de
fuiipfarumvelucpraefenciaceftencur, fed eciam in aliarum cognitio-
nem rerum perveniendi racioni iiumanae anfam pr^beanc. Idq; vel
quia naturalem cognacionem auc coiiasrenciam ifls res iiabenc, vd
quia encia, fenfu &
incciiedu pr^dica, cicra nacuraiem ipfarum iiabitu-
dinem ejusmodi notionem iis impofuerunt. Inde cmergit difliniio
inter figna naturalia, &
qu^ valent ex conventione. liiorum pluri-
ma dantur per hoc univerfum; puta, aurora orituri mox folis, fu-
musignis, &c. Ex conventione in ufum fignificandi funt affumta
ab hominibusres& adiones, certiq/motus, &
vocesfeu articuiatifo
ni iingua formati , ac poft in literas redadi. Et iflha^c omnia vei cer
cosapud homines,velplerosq;autuniverfosvaleredeprehenduncur
Ad priore ciafle poffunc referriignea noflurni dirigendo naviu curfui
quibus quondam abufus Naupiius ad fcopulofa Capharei Grjecos cera
peflace laborances allific, ulcifcend^ neci Palamedis filij. Icem ali
(igna , quibus diurnusnavius curfus regicur, breviaq; &
fcopuli ind'
cancur. Signaicidem icinerumterreflrium, herm^j protcnfs manu;
&fimiiia. Sicquondamignibus permoncium cacuminaaccenfisPei
fa; cercas respertocumregnum fuum brevisfimo fpacionunciare k
lebanc. Quem morem expresfic Barclajm Argen. 1. 1. Addatur M
Tnjpa-eia^ ff^ (PpvK^m^cu; Volybim C 55).

1. X. feqq. Cafuhonm t^\^. gl
^dit, Grjivij, JuHm Ajricanm Ke<^v Z caputpenu/t,
I. Talium fignorum ir
finii
I
cAPUT i; 3af
finita varietaspasfim invemrurincivitatibns, per qu certjerescivi-
bus indicari folent. Quo pertinent horologia, pulfus campanarum,
baftiE, hedere, tabulse^dibus prsefix^j&.fimilia. In bello tubarum
tympanorumpulfusj tormentorum difplofiones, vexinipro^
(onitus,
&c. Sic etiam certi geftus, motusq; psflimin figna certarum
pofitio,
rerumfuhtaflumti. Via decedere, & loco aflurgerej inclinari,ma
nus ofculari apud plerosq; honoris fignum eft. Caput inter faliitan-
dum nudare, calceos deponere, apud aUos honorem, alibi contem*
tum notat. Sic concumelis fignum aUcubi cd medium digitum oflen*
dere> adunconafofufpendere, ficum monftrare, quod Italis dicitur,
& complura aha. Solenne quocf; efi: geftibus defignare defideria illo-
'rum aduum, ad quos ejusmodi motu corporis opus efl; quibus
utcumq; infcitia lingu^fuppletur inter exteros verfantibus. Id quoq;
'
pafiim receptum, uccapite modice inclinato aliquid affirmemus,eor

deminlateraconcuflbnegemus, actergaobverfoaUquid refpuamus.
I
Nam quod iocum aliquem aut rem defignaturi diredla aut extenfa
I
verfus eundem manu, digitoveuramur,fortafleinter naturaha magis
quam arbitraria figna retuleris. Quid nutibus, nidlu oculorum, ge-
;'
I
fiiculationibus digitorum, pedibus, indicari pofiTit, fiquidem inter cer-
I
cos homines fuper iis convcncrit,notifllmum efl:, nec prolixe ifta exfe-
*
quinoftrieftinfticuci. Add.lma^f^s <ê fiitafwêjuhimcmorztureX'-

emplum falcatoris, fabulam deadukerio Martis& Venerisita faltan-
do exprimencis, ut narrare viderecur; quem dein barbarus, quidam
a Nerone peciitjur fibi interpretis vice eflret-^.
I
. 3. Enimverodefermone, fignointerhominesmaximecoiTi-^
I tBuni fimul&ucilifllmo,nobis heic potifllmum curse cft. De cujus

1 originepropccrinfciciambumani geDerisnacalium ita fabulatur Z)/tf-
'
dofMSiculmX.i. Hominesfrimitusnati 'vitaminconditAm (^ beliuinamegt-

rtmt Utqmjparftm ad fafcua exivmnt^ acfapdijumam quam^ herham,
:
acjpontenatos arhorumfiruBm comederint. Cmnâ feris injtjlarentur^

I
mutmfihi opituiarl uju edocti^ ^metu adfecietatem adaSHjfatilatim cogna^
J
tas interje formas agnonjerunt. Voce autem adhiicccnfnfa^ dt' mhUJgni'
fcante fedetentim verba articulate ^rontwciando, ^
fgyî^ mamruaW:^
rmfuljecfam mtahd^j eiciutjpmw tandsmomnittim rcrumftbi notam J^'-.
'
Ccc cirunti
$eS
^^ LIBRI IV.
cerunt, Sedcumfertdtumorhem ejmmodi ccetm mrent^ ^^^ ut firs ^

dabat^ verba come6terent, non eadem onmes loquela utebantur. ideo .
vari^ s omnis^generls lingua extiterunt.^ Gcmina hifce cradic bucretim

1. dt varios imgmzfonitm natura fabegit Mittere; dr utilitas expre/Ttt
V".
jfomina rerum ; Nonalialongeratione^ ^^^pfi videtur Vretrahere ad ge^

Jltim fueros infantia !inguj Cumfacit ut digito, qUixfnt frdifntia^ mm-
Jlrent . Vroinde futa re altquem tum mmma diftribmffe Rebm ; cr mde ho-
mines dtdicif/e vocabtdaprima, Defipere eft. nam cur hicpojfet cun6ta notare ^
Vocibtis d^ variosfonitm emittere lingua \ Tempore eodem alijfacere id non-

Jojfeputenturf Vraterea finon alij quo^ vocibus ufirnterjefueranti mde
injtta notities eft Utilitatis ? ^ unde data efi huicpnmapOi efias^ ûid vel-
let Jacere m Jeirent^ animofi^ viderent. Cogere itemplures um-psy viBos^
domare Nonpoteratj rerum ut perdijcere nomina veilent, Ne^ratione docere
uUa^Juadere ^furdis ^ûidfit opus facio : Jaciiesne^ enim paterentury Nec
tationeullajibi ferrent ampiius aures Vocis inaudtta Jonittis dbtundereJru^
ftra. Subjungic deniq;, cum bruca pecora diverfos animi mocus dl-
Verfbronopotuerincexprimerej cur non pocueritgenushumanum,
mi vox d^ltngua vigeretVvo vario fenfii varias res voce notare? (Addl
ViogenesLaertimX^. p. 7f4. edit. Steph. & Vitruvius dearchiteB. \.%
.lj Quibosracionibus Lucretim pociflimum vidccur impugnarevo-
\\x\^QCratytumapudVlatonem3 qui fumm^ fapientice fuifTe afleric eumi
qui rebus nomina impofuiflec de quo mox derpiciemusr Ec fane qui
;
crediderunc, hominesprimicus ecerra prorepfifle mutum 0* turpepe^

cm^ deoriginelinguarumvixaliacraderepocuerunc. NuHamenim
iinguam homini congeniram, fcd adfuecudine omnes addifci, in apri-
co eft. Nec illud veriiimiie videcur, unum ahquem hominem initio
linguam quampiam incegram Goncinnafle, & quidem cxcogftaca fub-
siUter vocu m combinatione, ac cu^m rebus convenrentia. Enim vera
xfacrisliterisplerisq;Chriftianorum eft perfuaflim, orimeevam lin-
guam a Numine primis hominihus immediate fuifleinfufamjquam:
X ipfrsgenici dein ufu audiendi addidicerinc. Diverfitacem aTitcm
linguarumpermiraculumprovenifle, dum mortaicsinviro Deotur-
rim Babylonicam moliuntur. Add. Mornam de ve-^vt.reiig. Chrifi. g. %S.
Ecfi an ipfius quoq; Adami lingua ab snitio omnibus Bumeris fueric
perfafla?,
CAPUT i;
^s^
perFe(â, & ad
exprimendos quosvis conceptus locuples, nonnulli
dubirenc , quod cancum de vocabulis, qua; animantibus per ipfum finc
impofitai (acrse licerse exprefle memorenc. Sicuci & de plerisq; lin-
guis conflatj, illasabinicio valde fuifle pauperes atq; fimplices; fuc-

celTu autem temporis locuplecacas, &
in concinniorem formam re-
dadas/ quin&cum cempore infignes fenfifle
mutationes; ex ea- &
rundem depravatione &
confufione non paucas novas ance fecula
non adeo multa proveniflie. Conf. HohkesLeviathm, c.IV.
. 4. Manife/lumautemilludefl-, vim determinate hoc vel iU
ludfignificandivocabulisnoninefl"e a natura,aut incrinfccaquapiam
neceffitate, fed ex mero horainun:i arbitrio atq; inflituto. Alias enim
nullapoflecratioreddi,quareeandem rem indlverfis linguis diverla
notarenc vocabula. Id quod eciam de apicibus figuris licerarum &
verum efl:. Quam in rem Auguftmm de do^rin. Chriftian, 1. 2. c. 24. ait.
Unajiguraliterdt^ qu&decujfatimnotatury aliudapudGraeos^ aliud aûd La-
tinos valet^ non naturaijedflacito {jr conjenfione fignijicandi: ^ ideo qui
^tramj^ tmguam novit, fihomini Grdco 'velit ahquidfignificarcfiribendos
nonineafignificationefonithancliteram^ in quaeamfomti cnm hominifiri-
\hit Latino. Et beta uno eodemJono apud Grêcos litera^ apud Latinos oleris
\nomen efi. Bt cum dico^ lege^ in his duahm fyllahis aliud Gracus^ aliud Lati-
nu^ intelligit. Neq; obftat, quod Adam credatur non temere fed ,
fumma rationevocabula animantibus impofuifle, ex peculiari ipfa-

rum naturadefumta, &diferte ipforumproprietates exprimentia, ut
adprimumvocabulifonummox natura cu:usq;intelligeretur,uticft
3ipnd Phdonem Juddum deofificio mundi. Nam etfl concedamus, ani-
mantibuSj atqialiis quibusdam rebus, (namde omnibusnemo hoc fa-
cile probaveric,) nomina indita,ipfarum indolem;, aut pra^cipuam
affeftionem notantia: tamen illaipfa primitiva, abs quibus ifla funC
deflexa, ex mero arbitrio remfubftratamngtant. v.g. Ecfi rationem
reddideritAdam, quareuxorem fuam vocaveric Hevam, ideo quod
cfTet mater omnium vivencium camcn cur vox ha^va vivere fignifi-
:
cet, ex mera eft impoficione. Ec quanquam in omnibus linguis, co-

gnatis rebuscognaca ferevocabula fmccributa, fcrvata inplerisq; in-
flexionis conformicacc, quam analogiam vocant; tamen ne hsec
Ccc 3 quidem
d ',
589 LIBRI IV.
quidem perpetua compluribus vocibuspeculiarem fibi viamob.

efl,
fervantibusi &illaipraanalogia,cercavocabulorumflcxione&com-
binatione conftans, icidem ex arbicrio humano eft confticuca. în-
tihitnmlrifl.Ordt. \,.\,q.6, J^yî^^^vînnA^mnfer omma dm analogioi pojje
ratiommycum fibi ipfa flurimU in locls repugmt. Nonenim xumfrimum
jjngerentur hommesânalogia demijfa coelo formam loquendi dedityjed ///-
venta eJI:,po/iquamloquehantm\(^mtatuminfirmone3 qutd quomodoca*\

deret rta mn ratio.ne nititur, fidexemplo : nec lex efi Loquendh fid ob^-
firvatio i ut ipfam analogiam mdla res aliafecerityqmm confiietudo, Apud
Platonem m
Cratylo Cracyli fencentia haec cft siôVa^? cp&ojyi-nx elm .
mdôo rm ovmv (pva^Tn^pvKviciv. Rebusfmgulis natura inejfi reBam nominis i
rationem. (quodvanum.) y(g^ tStu eiva^ ovofiaj 1,% clv%vsci svvSii^sm Kct%
Amv, Kei^.'2cn ,. liiicdvmv (pdivriQ y>oôv^<P^s'/ofJLevot. Ueîdef[eno7nen,qmd^\
ûidam excmllitutione 'vocant^dumvoclsfiiparticulam quandampronun-^

'fiant. admiccicureofenfu, frquidamconcracommunemurunfi
(Hoc
ad illudendum aliis vellcnc peculiaria rebus nomina imponere, ficut
agyrtis&ncbulonibusmoseft. Quo incuitu eciam fidta nomina veril
opponuncurj quod^ illa concra publicam impoficionemreialicuiau|
liomini Cribuuntur.) dyiôi op&oTTjrd Uva. 'mv ovoêinxvTnipvKSVcij ^(^'i^Ktii:^
Sed recfam rationem aliquam nominum

^(^'^cx.p^d^tgjTiycluT^vdTra.inv. &
Gf^cis &Barbarls eandem omnibus innatam. (quod icidem falftim.) Con^
Cfa Herraogenes/^/(af.icacenfec.* i^^w/ctî^ râS^tivcij j.casd}2^ri1igs9iv op&o^.
77J? ovsfMATvgt novvS-tiat} f(^ of/,oAoâ Nondum perjuadert mihi potefiyaiiam

effe nominis reBitudinem, quam conventienem ipfam, confinfione m. . Mp
hi quidemvidetur, quodcun nomenquis mig, imponit^ id ejfi recium.. M
firurfus commutat^.aiiud^ imponilînthibminusquamprimmrh quod illifuc^
cedit^ nomen reBum quernadinodum fervis commutare noniinA

ex'i(iere\
folemm. (quod admicticur,^ modo iiihil fiac in fraudem communis con-

VCncionis.) ^/^^^^^sy-dTMTnpvnivajovofiei^^h^^svh d/Aol voficp Hgjf s&ei
rriv eîjT&vroiv ts f^ nct^HVTcop. Nuf/i quippe rei natura nor/jen tnej/e^fid legi
(ûfueorum y quificvocare conjueverunt.. Qu^ aucem Socraces d. 1. pra
fcntencia Cracyli difpucaCj rem nonconficiunc. v. g. quando.canquami
abfurdum jadlact fi quem publice hominem vpcamus, ego equuni
tiOGeiiii. iic fucurum^ uc eadem res rede homo &-equ us vocecur.. Sed
paucis
OAPUT I. 5^
paucis refpondetur, Vocabula publici ufus vim fuam habere ex im-
poficionepublicaj cui privati inipfius fraudem contravenire neque-
unt j de quo mox plur^bus, Sic & failic hoc ejusdem argumencum s-
fi tota oratiopotefteflefal(a,etiamparSj pucanomen,poteft

eflefal-
fa. Nam in unico vocabulo nuUa dari potefl: falfitas ejusmodi;) qua-
lis inintegra oracione
folet. Quee porro prolixe de redritudine no-
minum eatantuminquibusdamderivacislocum
diflerit, habenc,noa
aucem in primicivi?. Et cum apud diverfos populos esdem res di-
verflsvocabulis exprimancury eandem rem notantia vocabula f^pif

fime quoq-, diVerfam plane habent etymologiam. v.g.Ssk Si&se4v di-
citur, quod fidera^ quas in perpetuo curfufunt, prifci folos deoscre-
derenc. Sed quid cognacionis in Lacina Hngua habet Deus, curre-&
re? di,'S-pcei7rvg,qud,rii('^^&p'^'><^ o-T^^TTs. Kum &in Latina lingua homo
a contemplatione dicitur ? ^rjx*} ab dva^lyvx^v- Ergo anima& a refri^-
gerando.-^ Et adifl:um gufl:um reUqua funt. Verbo, quantamcunq;

aliquisinaflignandis etymologiis& vocabulorum racionibus fit foli-
citus, tamenubiad prima&fimpUcia perventumefl:, nil nifi puram

impofitionem cogitur agnofcere. Addi heic potefl: illud întUi^
1
dni Infiit.Orat. 1.1.0. (S. 'Blamne hominem afêllarh quiafit humo natm?
ûafsveronon omnihw animalibm' cadem Qrigo.^ autillifrimimoTtales an-
tenomenimpftiermt terrJi r quamftbi.. lUud autem ridiculum, quod
cum Socraces juberetur rationem reddere vocabuli Scv^cap, nihii
-Trt}/}
aliud norit dicere, quam barbaris illa fuam originem debere. Et ipfc
fateturjnon ultra de derivatione& ratione interrogari auc refponderi-
:
pofle, quam perventumfueritadilla,:3 wa-Ts-spst <îxe^ci TiIvd.ykmkfiH^
KiyiiVy ^ o^fid-mv: qu velut elementa funt aliarum ^
rationum fô- &
minum. Etfi idem poft nequidquam circa primitivorum quocf ; rati-
pnem invefligandam ingeniofus fic. Et tamen>pofl:qu^m plurima
yelutpro fententia CratyHdifl[eruiflec, mox ipfe eandem demum in
dubium vocat. Sofipater Charifim infiit. grammat. 1. 1. ex Varrone ita
Itradic Latinmfermo conftat naturayanalogia, confiietudine:^ autoritate.
:
Naturaverborum mminum immutabilis eft, nec quidquamaut plm, aut

minmtradidit nobisj quam quodaccept. nam fi quii dicat ferimhoypro en
^mdefljcnbg^ non analogi^ virtute., fednatur^ ij^fm fonftitutione- convm'

'
5^0 LIBRIIV.
ciwr. Idemhabeturquoq;apudD/^f^^mI.2. Sed illhanc âturajne-
cedicatem ego quidem nondum difpicio. Nifi dicere velimus, lin-
gua; Larinae infignem quandam inefle fuavitacem, aurium judicio mi-
recongruencem indeefle, quod afperaslicerarum combinacionesin
;
ca lingua auriumjudicium /latim adrpernecur, vid. Haartm Scrutm.-

ingen. c. XI. Ratio a P. Nigidio allaca, quod vocabula ^vî fignifi-
cenc, apudC7^//i^ l.X. c.4. frivola plane eft. Resfle concra Gro^
tm 1.5. c.i..8- rejiciceos, qui inccr res &
voces hoc difcriminis fla-
tueranc, quod vocesnacuralicerfmcfigna concepcuum, resnoniccm.
Equidem fi hic fenfus efi: ejus aflercionis, voces eo fine infl:icucas, uc
fintfigna concepcuum, adeoq;ifl:arumnacuram<kcflcnciaminfigni-
ficando confifl;ere rrebus aucemaliisexcrinfece accidere, quod loco
fignorum adhibeancur cunc omnino ea admiccenda fueric. Sedii
-,
hic fenfus fiC;, vim fignificandi ccrcum quid incfle vocibus nacura, re-
busaucem non icem, falfum efl:aflercum. Er concra verum efl:, vo-
'cesnacuraipfa& cirrahumanamimpoficionem nihilfignificare; nifi
forcevox ficconfufa &
W/)3-(^f, feu inarcjculaca, quahseftindolore
autrifu: quse ipfa tamen fonicus magis, quam locucio adpellari po-
tcfl:; Quod fi aucemiUud ica exphcecur, hominishanc eflênacuram
f uper cxceras animances, ut conceptus animi aliis pofliit fignificare,
& ad eam rem voces efle repertas , vcrum quidem dicitur; fed ad-
dendum tamcnefl:, non folisvocibus talefieriindicium, fed & nuti-
bus. Sicucimucorum nonnulli fat folertcr fenfa animi fui pandunt.
'Indeinl.7.. {.VH.dsfufell. kg. illi qui loqui non poflTunt, conatuipfo,,
& fono quodam, ^TêtiâV^^j&j (pmyi dicercexiftimantur. Ec mcaf.zs,
X. dejponfai tradicur, quod muci pofldnt concrahere matrimonium
perconfenfummucuumfine verbis, cil. pernucusfignificacum. Imo
TlimPMl.S.cô. memorac quibusdamiEchiopiaspopulisprofermonc
nutus, motusq; membrorum eflê. Add. ^mntilianm XI. c. 5. Ttiftit'
1.
Orat. Hucpertincntetiam notasillae, qu^ non voces lingua forma-

tas feuverbadenotant, fed res ipfas; idq; vcl quia convenientia ali-
qua eft iftarum cum rebus fignificatis, utiin plurimis nocis hiero-
glyphicis i^gyptiorum ; vel quia impoficio hominum talem vim
ipfis indidit, uci funt not^ Chiaenfiuna^ quibus integri conccptus &
fencenti^ exprimuntur. f.C-
CAPUT l $pi
. f. Caeterum uciomniafigna, cxceptisnaturalibus,remcer-

:amnocanceximpofitione; icaeandem impoficionem eomicacurca-
cica qu^dam auc exprefia convencio, cwv&riKtijoiuioAoây & padtum,
Eujus vi neceflum fic, ad hanc & non aliam rem nocandam ifta figna
adhiberi. Acq. ejusmodi pa<fl:um omnino efi: ftacuendum circaquas-
libec res figncrum loco adhibitas, quamcunq; demum originemlo-
quel^ humanjE fijpponamus. Licec enim fliacuamus primafvas lin-

zuas hominibus immediace infiaras; cum camen quilibec hominum
ruamlermoc nandifaculcacem feorfim obcinerec, eademq; Hbere uci
joflec, qu^libecverba quibuslibec rebuspro lubicuadplicando; non
pocerac ea faculcas ufijm obrinere, nifi convencio inter diverfiDS ho-
mines forec inica, uc quisq; uniformi modo ifl:a ucerecur, easdemq;
res iisdem vocabuhs exprimerec. Cum enim in nacurali libercaca
:onfticucus faculcaces fuasalceriobnoxias non habeac, fedexproprio
judicio ii:s queac uti, nullo jure alcer poftulaveric, uc hoc & non alio
modo easdem adhibeamj quo exinde de fenfis animi mei judicare
poflii, nifi fuperifthacre padoincernosconvencric. Qiiod padum
Eousq; valeC;, ucquanquamfigna haucquidquam infaUibilem deani-
mo alcerius cercicudinem gignanc, fed probabilem duncaxac, apcis
adquxvis fimulanda, & diflimulanda hominibus: (quo facicillud
Archidami di^wdPlutarchâpoph.Lac&î. s^^cavi/ ^Stp ijjy ebwsriv (p&s^sla^
'^ci)V)^v. cLvS-pcei-Tm^ 71^)^0,^ f(^ mMiXcuy so^g ay td ^cr^ctv cJThT^Xscnf. Ovis je?n'-
J^
\er voce utitnY' eadem^ homoautemmMltis^ ^ varîfs, du?n qu&d 'uult cdnfi-
iat:) camenidquisq; ferio voluiflTe prêfumacur, quod fignis illis ex-

Dreflic. Adeoq,eflre<n;us jurisconfenfum hominis confequancur, pro-
.ic eundem, figna reprxfencanc, licec force incrinfeca voluncacisdefti-
lacio a fignis difcrepec. Add. Grc^t. 1.2. c. 4. ,5, Nam cicra hoc in^
:aflum rccidebaciliorum ufus. Cum aucem mutua inter homines
)fficiorumCQmmunicacianan pofllic exerceri, nifi de voluncace ho'-
rinum invicem conftarec, & vero id alicer fieri, quam per figna in
cnfus incurrencia humanae nacurse condicio non ferreti igicur ufus
ftorum fignorum cercaconvencioneerac fanciendus circumfcri^ &
)endus, uc cuiq; quid ab alcero poftulare poflec, liquido conftarec
ô locQ obicernocaaduin, qûod cr^dic Livm 1,40. 0,42.. Cumanis
êtmtihm
3^2 LIB^RI IV.
petentibus pemiffitm , nt publice tatine loqucrentuf -i & ^Tmnibm Utint-

vendendi jm ejfet.
%. <S.aucem conventio illa circa ufum iignorum, & pocis'-

Eft
fimum vocabulorum vd.g{rne?*^lis^ ydjpeciaUs. Jlla incerveniHe in-
teiligicur hominibus eadem Irngua ucencibus, uc cercas res, inprimis
in frequenci commercio acq; ufu verfances, cercis vocabulis expri-

manc, qux communisufusejusdemcemporis adprobac. '^d.mpenes
huncarbitritm eflj drjm^ ^
norm.tloquendi^ eoq; volence multa renajcun'
tUf*, quajam ceciderej cadenty qua nuncjmt m
honore vocabula. Horat. dt
art.pêt. Sextm Bmpiricm ad^verjks mathemat. l.i. c.3. Kiai y,ri\i Tmviviaui
yd^ IaItiô ctfooVj chi V (^v^ pLouovj^g^ ^êt, ct)^d fêiq îfiu^.
îXoiASfziôXov
^:un etiam funt 'varia vocum mutationes; fucruntj^ antea, cf* vurfâ
erunt: mutationeenimddeâtur feculumt nonfoluminflantis anima- ^
libuSi fed etiaminverhls. idemd.l. c.io. ,ômodo incivitatepromorerc-
monisprocedente numifinatey qui ei quidem accedit,pote/im ea civitate emen-
do, vendendo, accontrahendo abs^ ulio impedimento degere qui autem hoc :
midemnon admittit) novumautemeffingit, êo vult utipro nomiJmatCy.

is plane dejipit : ita etiam in vita, qui mnvult ufu receptum tanquam no-
mfma aliquod^ fequi fermonem , fedjihiexcudit novum, non longe ejl remo-
tmabiufania. Ubi &hocobrervandum, plerasq; linguasnon foluna
.dialedis variari, fcd&ejusdem lingu^ vocabula fa^pc in diverfis lo-
cis diverfa fignificare. Taliumigicurvocabulorum fignificaciojudi-
cabicur ex ufu iftius loci, ubi negocium gericur; nifi adparueric, pe-
regrinum pacrij fuifermonisgenium nondum exuiflcj nec in alterius
loci idiomaconfenfiffe. Quo loco eft quoq^ obfervanda peculiaris
indolis impoficio circa vocabula, quaalia obfc^na, aliafecus haben-
tur;, ucuc unam & eandem rem fignificenc, imo Hcec in reipfa nulh
turpicudo infic. Cujus reiracio parcim hsec videcur, quod qu^dartl

vocabula paulo generalius, quasdara aucem diftindius & quafi cuni
cercis circumfbanciisrem aHquam, aucalum exprimanc. Igitur qui
pofterioris gencris vocabulo ucicur, fimul Hbidinem fuam, & dele-
ttacionem auc adprobationemjhonefto hominc indigna, circa can-
dem f em, auc a^fluna prodic Aliquando eciam vocabulisobicaJnieaj
ind(
CAPUT I.
3^5
ide provenit, quod vel contemtum reifimul inniiant, vel non nifi
furpenturinter viles homines, & adverfusquosniillarevercntia ad-
ibetur.Vid. quoq; Ctcero efift.adfamil. IX. 22. Speciali autem con-
entione nituncurilla vocabuJaj, qusE pcculiarcmacornmuni ufu fi-
nificationerainduerunt, aut quse communisuiusignorat. Fx quo
enerefuntvocabuia artificum, feu termini artis, quos rerum multi-
jdo, autnudum placitum fingere, vel novo lignificatu a populari
fu lecernere fubegit. Quibus ne quis^decipiatur, inter peritos artis
onditio negotii, de quo agitur, facile praecavere poteft. Interimpe-
icos aucem vuigaribas vocabulis eadem erunc circumrcribenda. Quod
ciamneceffumeft, fi vclcirca eorundem ufum artifices difcrepentj
ut fi cui nova procudere vocabula^ novumq; veteribus inderc fen-
Lim certas ob rationes placeat. Imo polTunt & folent pauci aliqui
leculiaria fibi vocabula, rerumq; notas fingere, aut vulgaribus vo-
abulis divcrfum fenfum imponere, ut a fe invicem, non ab aliis in-
slligantur. (Quod quousq; liceat, ex fequentibus adparebit.) Circa
[U2E fufficit, fi animimeifenfumredeindicentillis, quibuscum fuper
orundem uili peculiariter conventionem inivimus. Qijod etiam

1 aliis fignisj peculiari duntaxac certorumhominumimpofitione dd-
srminacis, obtinet. Qup cumprimis tefler^ militares pertinent. Qua-
,um locum quandoq; filencium, fubire poteft. Sicutapud Vdydtmm
\rAtagem.\,\. Arcadumdux, cum nodu SpartanosTegeôpprime-
t, militibus hoc fignum dcderat, ut interficerent eos, qui tcfleram
squirerent, Arcadesigitur non rogabant, Sparciac^ vero. tanquam

ioftufuos non agnofccntes, & idcirco quêrentes fignum, ab Arca-
ibus interfeli funt. Sic apud 'BmdemX.V. Pammenes contrario
lodo cubarum lege ufus hoftes decepit, mandans fuis mihtibus, uc
lim receptui cancretur, impreOTionem facerent cum vero ad pugna :
jocarentur, recederenL-..
j
. & hpc accurate notandum, etfi conventio-
y. Eft pra?cerea
feilla generali &fpeciaiiadftringamur, voces & reliqua figna, pro-
fconventum & receptumeft, adhibere: nequaquam tameneoipfo

ipstenerijUc omnia animi noftri fenfa & cogicaca quibusvis panda-
,us. Sed adhocaUa obligatione opus e/1 j qu^ provenic vel ex pe-
Ddd culiari
5^4 LISRI ^V.
culiaripaiô, Velexcommunipr^cepcolegisnacuralis, vel deniq,- ex

prsefencis negocij nacura, cui concrahendo fermo adhibetur. Sic H
queminformandum fufcepero, ex concradu locaci condu(fli ceneor
ipfi aperire, quse ad eam arcem fpe<fânc. Sicfiquemmifero adex-
plorandam cercasrcidacum, isexpadocenecurindicareomnia, qujc
fuper eareipfifuerinccomperca. Sic ficui fic exhibendum officrum
humanicatis. quod fermone peragicur, ad fenfa animi noilri verba
quoq;e(reconformandainapercoe/l. Sicfi cui res ge/las orbis no-
dcise cradere inflicucum fic, eciam ex communi obligacione, qua ca:-
terorum ucilicacem promoverecenemur,haucpoceric|aIiquid cradere,
quod fecus fe no vic habere. Sicuc & illa generalis ert: obliga cio ani-
mi fcnfa liquidis expromendi fignis, 'ne noxa aliis pr^cer mericuih
inferacur, fi fecus fadum fueric. Sic deniqi in commerciis hominum,
Sc quibusvis negociis, in quibus ex confenfu jus vel obligacio efl na-

fcicura,circaea, qusead pr^fenccm rem fpedanc, fenfa animi noilri
liquidofuncexprimendaillis, quibuscumagicur. Cicra hoc cnimnul-
la eft via ifthsec rice expediendi. Enimvero cum non femper con-
dngac, ut ex aliquo horum capicum cogicaca mea alceri finc fignifi-
eanda; indemanifeftumeft, menon ceneri omnia quibusvis indica-
rc, quaeîpfeinanimo volvo; fed illa duncaxac, ad quse incelligenda
ifti jus habenc plcnum, auc minus pleno, quod obligacioni, qusein
meeft, exadverfumrefpondeac: adeoqs re^fieeacacendodiftimulare

pofle, quse ut ex mefciac aker jus non habee, neq; ad id aliquaobii-
gationeegoteneor. Imo ubi alterius jus nonlasdicur, mea auce velal-
Ecriusuciiicasalicer procurari, aucfalusfervari nequic, licebit mihiita
adhibere figna, uc divcrfam plane animi mei fententiam, quam qu
revcra eft:. exprimanc. Cumefiimcon^^êncioilla deadhibendiscer-
to modofignisrefpiciacadaliasobligaciones, quibus explendisiigna
iUa inferviunc- igicurubi iftaeceifaverinc, nuila adparec racio,quare
nonalio modofigna illa ufurpare queam,ii neminiinjuriam faciamj
&commodioreviamihij aucaliis profpicere nonpofllrrD.
. S' Fx hifce igicur fundamencis liquido judicari poceft, quid
fitverifasy^d quamdicendamhomines obligancur quid item;;^^-
;
î^f/zj tantopere oainibus honeft i deceftacum Scilicec ifta in hoc

confiftj?
CAPUT I.
I^j.
confi/litjUt figna, ac inpriinis ;verbaj commbde animi noAri fenfa
reprajfentenc alceri^ cui eadem iiacciligendi jus, qwxq; m ipfi aperia-
mus, nobis obligacio perfedaautimperfeda inciimbiti idqj eo finc,
uc vel idemexinteIle<ftoanimi noftrircnrucommodum aliquodadi-.
pifcacur, vel ne, ubi diverfumfucricfignificatum, damnoprseterme-
ritum mulcetur. Ex quofacilccolligitur.quid mendaciumfitj lcili-
cet ubi figna aut verba aliam prsferunt fententiam animi noflri,
quam qua-reveraerac^cumtamen hancipfam is, ad quem fjgna illa
diriguntur,intelligendi & judicandi jushaberec, &nobisobIigatio in-

cumberec faciendi, uc ille noflram fententiam intelligeret. Hdc mo-
do diftindius putem intelligi poffe, cur mihi neceflum fit verbisani-
mi mei fcnfaliquido cxponere, quamfimendacijturpitudinemfim-
pliciter exgenerali illo fcito juris naturahs, nemmemejje Udendum^\t^
iimus derivarej quafi mendacij vis om.nis ineo foretfjta, ut noceac.
Nam prefle loquendo non nocetur alicui, cui non exhibentur, ad
qua?jusduncaxatimperfelum habet; cujus tamen violatio admen-
dacium fufficit. Casterum uti in omnibus adlibus, qua^ alegedifce-
dunt,error, imprudentia, &
temeritas a malitia diflinguitur, ita&
iproprie mentirinondicitur^ nifi qui dolo malo, &
deflinata ex ma-
licraalteridivcrfa ab animi fui fentencia profcrt, eo fine ut ifli no-
ceat, autvanafpeeidemilludat. Undequiabaliodeceptus falfapro-
fert, qu^ ipfe pro veris habec, mcndacium dicit,nonmentitur Ktfi
temeritatis ac floliditatis reprehenfionem non efFugraCj qui qusevis
cxproperacredulicace arrepca incer alios icerumfpargic. Ac poceft
imprudens alienimendacij, aucreiparum compercsepropagacioobli'
gacioncm adferre ad damnum per eam dacum refarciendum, prse-
fercim ubi ea propius ad culpam lacam acccfrerit. Vid. Tacit. dnn, 1. icf.
iC. de Cefellio BalTo,
i.y?^^,
. _p. Genuino veritatis &

mcndacii fundamento reperto, pa-
tet, falli eos, quicrcdunti mendacium &faIfiloquiumcoincidere,&
femper mentiri, qui aliquid dicit a fententia animi fui difcrepans;
adeoq; quiin fua natura turpe autumant, aliuddicere quam fentias.
Falfiloquium quippe efl, ita adhibereverba,utaliusexinde diverfum
ab inccrnis tuis cogitatis fenfum concipiar. Atqui fl alteri nullum
t>cid 2 -
efljus,
ipS LIBRI IV.
cfljus, ut animi mei rententiatn liquido debeatintelligere:, neq;alteri

noxa aliqua meritum inferatur, nulla adparec racio, quare,
prsecer
fi ica mihi expediat, ego iftis verbis ad alterius pocius quam meutn
arbicrium uti debeam. Inde omne quidern mendacium falfiloqui-

um eft; fednonomnefalfiloquiummendacij nominevcnirepocefl:.
Eci^huncfenfum Ci accipiacur iWud/^rifiou/^y KaQ' dvw ot u^ ^-^t;^^
cpctvAev f(g^ v^sKTvvyêrfe mmdadum eflfadum ^vitujêrabilc:^ nonopus
eil: limitacione Grotij^ qui 1. 5. ^. iilud Kct^' oivro ^^k^Xiz-iX.yCommunu

c. I. .
tevy llve re /pe^fatajepofitis drcumjlantijs. Nam

falfiloquium , quod
propccr cercas circumftancias vicuperacionem effugic, mendacij no-
mine haucquidquam eft nocandum. Quod aucem omne menda-
eium proprie didum curpe fic, manifeftum eft. Quo loco & hocj
aocandum>, veriloquiumquandoq; effedus mendacij polTe produce-
re. Id quod concingic non folumrft quis vera dicac canquam men-^
tiens, ac fuo velur fchemace ac geftibus, nucibusq;, quibus aliasfer-
mo veluc animacur, faciac^ ucaudiences diverfum ab eo, quod dici-
lur, credancr Ctd &
cumprimis id ufu venic circa illos, qui crebris
mendaciis fidem fuis diiftis ademerunt. His uci nemo facile credit,
fivel maxime velinc iidemaliorum diffiden-

veraferioproferre: ica
tia adeos decipiendosabucipoirunc, urdum iftos femper fui fimiles

putanc, concraria illis, qu^ proferuncur credendo in fraudem indu-
cancur. Sic quodeft in fabulis, puer cum f^pe rufticis ficlo clamo-
re candem ubi vere lupus adeflec, nequidquam eorum au-
illufirtec,
xihum- concra, hunc excicavic. Eaqj re in vicem ftrategemacis ufus

eft Agefilaus. Cum enim non ftrimperarorium aperce denunciare ,
quid propofueris, adeoq; hoftes non foleanc credere, qu^ nimis fe-
cure pronunciantur; earacioneaftuce impofuitifte Satrapse Perfico,

utcopias fuas in diverfam regionem adduceret, quamquo Agefilaus
icurum Xemphon rer. Grc, 1. IV. & CorneL Nepos in Agefil.
fe fparferac.
c.|.. Huceciampertinet aftuciaveceratoris ^.ûdTercntimnHemton.

acf. ^,fc. 5. Enimvero Uti nemo vituperare audebic gravicatem Fpa-
irinond^ alicujuSj quinejoco quidem menciri fuftinebac: ica fim-.
piex vaide eft credere^ piaculo femper obftringi,qui cicra alicujusinfu-
Eta^ &.in ucilitace fui&aliorri proferr verba ab; animlfui- fentencia
difcre-
CAPUT I. 3P7
diicrepanda. Indeoptandum quidem forec cum Ctcermeoffic.^. uteis
viiahumanafubUtajit omnis jimuUtio & dtJstmuUtio ; adeoqieoeflein-
genioomnes homines, uc aliorum bonis nemo invideret, aut infidi-
ascenderec, nevealiorum rimplicitace ad fraudem illis incencandam
abucerecur, auc fan^ racioniobnicerecur. S^d cum pravos apudho-
minesinfraudempaceac, quiomniafua apercepr^feferc, & plurimi
inanibus, quam folidisarcibusduci gaudeanc; igicurnonpriusinno-
xias fimulandi
&di(Iimulandiarces ex humana fociecace profcribe-
mus, quam omnis maUcia auc vecordia liominum fuericinprobica-
tem &fapienciammucaca. PmdarmTêm.od.^J-î imtmiKBpUm (pa^^
V0KJa^(m7nvdAd&64 drfsKiig.- f(cij t^ aiydif, 7n>kdm k<ri cq^coiu%v dv^'po!i7mr
vowoi, Non omnisveriTas exacta patefaciem faciemy utilts ef: fedfcire
tacere, efi fipefapientifsimMm interhomines.-
Argumenta, quibus pro-~
barealiqui Volunt, omnefalfiloqniuminfe curpe efle,
invalida funt.
Dicunc, falfiloquumfuamipfluslinguam, nobilifl[imum
infl:rumen-
tum, caliabuaifoedare; acfibi ipflfidem demere. non fine
plurimo-
rum officiorum , qu^ aliasincerhomines poceranc exerceri>remora
Quippecuminteraliahoc quoq^mendax lucrecur, ucfimaximevel
rum dicac, ipfl non credacur. Sed hsc de mendacio proprie diao
Verafunc, nonde cali falfiloquio, quod prudcncia fpe adhiberifua-
dec. Addunc, mendacium arguere hominem animo humili &
abje-
dio. Qui enim folidis arcibus & vericace nici pocefl:, cur ad ifla
furca
confugiac ? Enimvero fraudc carencia & neceflaria falfiloquia non
femper exanimiabjeaioneproficifcuncur; & folid^
arces f^pe notn
nifi obhquismodis pravos incerhomines
fervari queunc. Aliis hoc-
argumentum placer, quod oratio fic incerpres mencis ; cui fini
cum'
repugnec falfiloquium recle quoq; idera ordini nacur^^
,
repugnare;
cenleri; ac curbari harmoniam incer faculcaces
hominis, fi a mence"
difcrepecoratio., Verum facile admittimusincerprecem eflemencis-
oracionem, fedita ne pluraefFutiac, quam a mente fit
injunaumjpe-
nesquam judicium efl:, quid proferrr expcdiat neceflijm (it,
& quid-
^
nam filcri.
. 10. Porro jus illud', quod per mendkium violari diximuSs;

qualefit, (Scundehominibus fit au^ficum, inceromnes nonconvenicj.
3pa LIBRI IV.
^Jiqui putant, quia camDeo, quam hominibus naturaliter competit

facukasincelligendires veras, qu^per falfiloquium impediatur; igi_
Eur eoipfo compecere quoqj illis jusexigendiab aliis, ut ita per ver-
bares exprimant, quo prouc func inceliigi queant. Enimvero circa
Deum quidemres planaell:. Nam adverfus ipfum quocunq; falfilo-
quio utinon folum extrem.e irrevercns forec, quafi nuda apud eum
vericas aeque non
(ic efficaXjquam fidli colores; (hd etiam ftukiflimum,
quippe cui ad cognicionem vericatis noflro fermone opus non eft.

Undenonimpiusfokjm, fed & vecorseratCainus, de fratricidio De^
umcelare aggrediens, Sc quidemfententiatamconcumaci&inHceca.
De cêcero aucem non fequicur; bic nacuraliccr poceft aliquid inccl-
ligere, igicur & ipfijuseftidem intelligendi; neq'; exfacukacephyfi-
ca flacim inferenda moraHs. Quod aucem aliqui heic addunc; eciam
illum, qui falfa audic, incelligcre; igicur per falfiloquium noncoUi
jus incelligendi ; id ad rem nihil facit. Intelligit enim ille non rem
veram, quam volebat, fedejus loco inane figmentum. Alijautem
quodper mendacium violatur, nona
jusillud;, natura, fed ex fado
hominum arceiTunt, & quidem ex cacito aliquo pa<3:o. Cum enim
inftituto hominum fermo, aliseq'-, fimiles notse fmt introducflce, fta-
tim quoq; homines mutuafc obligacione adftrinxifTe, ut iisdcm ita
wterentur, quo exinde polfent judicare de fenfu ejus, quicum collo-
quuntur. Citra talem enim obligadonem, &
fi cuivis licerec verba
adhibere pro fuo arbitrio, &

ut alteri dc alterius fententia conflarc
non poflec, inancfuiffetillud notaruminventurn. Qu^ efl fenten-
tia Gmif d.I. . ii. Dc qua iflhoc monendum, quod non fatisheic
diflinguatur interobligationem, quse efl- circaapce adhibcnda figna,
ut ex ilhs fenfa animi ab altero pofllnt intelligi ; &
intcr illam obliga-
tionem, quêfl: adfenfa animi per figna ifla indicandum.
fui alteri
Qux fane duo ex diverfo principio promanant_.

difl:in<Sa funt, &:
Nam cum vocabula ex impofitione fignificent, utiq; convenno aliqua

inter homines cadem lingua utentes intercefHfle intelligitur,utin
communi ufu certas res cercis vocabulis indicarenc. Ac vero ut adu
ipfo ea figna adverfus akerum adhibeam, feu utanimi mei fenfa fu-
pcrcercareaiicuipandamj ea obligatio oritur vel ex generah aliquo
pr^cepto
CAIPUT l ^p^
ex peculiari pa^bf; uti fupra fuic cxpli-
prsccepto legis natnralis, vel
catum. Patechinc, quidjudicandumfic deeo^ quodquidam negant,
mendacij naturam ex padi cujusdam violatione eflc arccflendamj
quod qu^cunq; non natura, fed padis hominum, maxime tacids
conftant, ex utiUtate, eaq; fmgulari &
oriunda fint^ &
aeftimanda,
l^ eBmtemy ut qudvu Altenm dtcta mtelligas^qmd tantmn comfendu fit
non referiri. E CQntrariofhrimum referre, ut integrar^ quis haheat liber^
tatemfdenttOy aut ideneis colarihus tegendiyqtiafine altertus damno^ nofira
dutem cnm HtHitatefecreta manent, Confunduntur quippc, qu^ accu-
rate erant diftinguenda, Utenim quis omnium eogitata, aut ut alij
omnes ipfms intelliganr, in eo nulla verfatur utilitas, nec fermone

intFodudoad id c^c homin-es mucuo oWigarunt. Sed quousq;quis
teneaturfua fenfa alteri indicare, & alter eadcm intelligendi habeac
jus, fatisjam expofitum
efl. Ac vero pofita jam obhgatione fenfa
animi comraunicandi, padum, Hnguas introdulas comitans,
alteri
fefeexlerit deita adhibendis vocabuHs, ut fententia animi noftri ab

alteropofTit intelligi. Inquofanetantumeflcompcndij, ut fjne co
nullus fermonis foret ufus.
His prajmiilis facile licebit judicare, quo jurevurgoqujB-
. IL
dam a mendacij nota eximantur, ubi /implicicerg quod rcs eil:, di-
dumnon fuic. Ac initio aliqui diilinguunt inter falfum dicere,&
partemveri non dicere, feu diffimuiare; ut illud illicitum, hoc vero
farpe vitio carere dicanr. Ubi fciendum , etfi non dicere, feu tacere
mendacium propric loquendo vocari nequeat, ubi nullum prsefer-.
cim fignum fermoni quipollens fuerit adhibitum cx alia ramen .
caufa filentium in crimcn cadere poflTei putayfi per eam impedia-

tur bonumj quod quis procurarc,aucconciIietur makim^quodavcr-
runcarc tenebatur. Sili^ Italkm 1. 1<5*. Animum^ nefasfcelerare filen-
do, Sic qui in fpecula conflitutus efl ad indicandum hoflium adven-
(
tum, malemultabitur, fitacucric. Quod tamen alteri indicare non
tenebar, fiquidem tocom recicere tuco ncqueam, rede parte dunca-
xat ejusdem narrata defongi pocero. Quo adplicant exemplum
: Jmmia^S^ ubi propheta a rcgc inierrogatus de obfidionis eventu,
apud procercs regis ipfius jufEiiioc prudencer diiHrnuIatj aliam inte-
vim
40O LIBRI IV.
rimcauram, nec falfam, coUoquij adfereas. Hic emm'partcm dun-

taxacveridixic, cum uccotum illis fignificaret, haucquidqnam tene-
recur. Icem illud Achanafij, qui incerrogancibus ad fe capiendum
rniffis refpondebaci modo hac cranfiifle Athanafium diffimulans,
,
vcundem eciam recro navem converciflTe. Nani feipfum prodere non

tcnebatur. Circa exemplum Abrahami Genef, XX. 1%. quidam dubi-
tanc, num prudencer feceric vir fan^liffimus, dum Saram fororem
fuam vocac, de macrimonio diffimulans. Norac quippe forinam

irritando aUorum amori idoneam, & facjHus folicicari folucas, quam
maricacas. Necinjuftamvideri AbimeJeciexpoflulacionerni acin-
humanamcflFe prsefumtionem, in aliqua civicace nuJlum efle pieca-
tis & jufliciae refpedlum, ancequam ejus documencum exciccric. Ecd
alii hoceo nomine excufacum eanc, c[uod Jpes njit^ flerum^ magnos
4mmos mfrmgat^&C2id declinandam morcem vix quidquam turpeha^
beacur. Scd hoc quidem in medio relinquimus.
. U. Diftinguic quocji Gretim d. 1. . g. inter figna illa, quse
funt reperca ad fignificandum jtêS^ cro^^^fxj?? feu cum mucua obliga-

tione, &incerresaUas, circaquasejusmodi convenciononincercemt.
(Nam fi circa rem quampiam padlum jncerceffic, ea non nifi uni-
formicer Ucecuti.) Futatq; rebus hifce uti Ucere, etiamfi prsevidea-
jnus fore, utalterinde falfam concipiat opinjonem; modo nullum
aUud fequatur oocumentum, aut ubi nocumentum ipfum fepofita
doU confideratione Ucitum efl, &
ubi aperte alteri nocuifTe Ucebat.
Quod facile admittimus. Cum enim nuUa adfit conventio genera-
lis, auc pecuUaris, uciflamrem hoc, &non aUo modo adhiberi ne-
cefTum fic, eo fine, ucalcerindeanimimeifencenciam coUigereque-

at ; igitur circa eandem ufurpandam plena nobis inceUigicur efle
libercas relila, modo nemini nocumencum aUquod injuria infera-
ur. Quod enim'alcer falfam opinionem concepic, fibiimpucet;
quippe qui in alienis negotiis arbicrandis plus jufto fuic curiofus.
Neq;, fi juremeoucar, femperceneorevitare, nealterin falfam opi-
nionem, c^tera innoxiam, incidat. v. g. Si quis per noftem in cu-
biculo fuo lampadem alat, difcuciendis terroribus nodarnis, aut
HC femper lumcn in promcufic , non cenecur eam extinguere, fi vel
inaximc
CAPUT X 4or
inaxlme vicinus credat, ob lucubrationes id êri. Circa exemplum
^lufê XXIV. 2$. res plana eft. Kanvtalcm gellum pr^ fe ferre in co..
jusvis eftarbitrioj ^nihil frequentius in vita communi, quam diC-
cefTum fimulare, utconftet, gratine fimus futuri hofpites, an minus,
Nam ni enixerogemur, feriOnqbiêfl propofitum abire. Exemplum
^<J?^r.XVI. 3,aItioris videturindaginis. Quin autem hoftis, cui aper-
nocere, adhibitis iimulationibus circa fugam: nfum
teutiq,- licebat
veflium, infignium, velornm, armorum, circumveniri r ede pofTit^
itidem dubiumnon habet_7.
. 13. iJem d.i. mcnd^.cij notam non femper contrahi exifli- ,
mat, fi utamur voce ant locutione ambigua, cuiplures uno fmt figni-
ex ufu vulgi, vel ex artis confuetudinc, vcl cx aliqua fi-
ficatus vel
guraaut fchematenoninufitato; modo animinoflriconceptuscon^
gruatuni iflarum fignificationum ; ctiamfi putetur is, qui audit, in
aliam partem accepturus. Enimvero rcdte fubjungitur^non pofle
temereprobaritalemlocutionem,nifipertineat aderudiendumeumj
quicurjenoffcr^ fuerat traditus, aut ad evitandam iniquam interro*
gationem,( vid. SenecaTroad. v. ^Syy-fiqq.) aut ut noftrum aliquod
commodum quaeramus fine damno alterius. De caetero enim-, fi tu
tenebaris fencentiamanimi tui liquido mihi exponere, nihil interefl,
utrumfimplicime mendacio, an per ambiguum fermonem decipi-
as. Pra^fertim cum ambiguus fermio, fiquidem propofito tuo debet
infervire, ita fit conformandus, ut popularem magis fenfum |cgo
arripiam, abftrufior&minus frequens tuiscogitatisrefpondeat. Alias
fi uterq; fignificatus a^que efl: dominans, nemofacilc erit tamfupinae
Hiegligenti^, quininterroget,inquam partemdidum illudaccipive-

lis. Id autem omni vitio caret;, ambigue aut obfcure loqui ad eum,
queminformare, autcujusprofelusexplorarevis; fihic finismagis
ifl:hoc modo, quam per apertum fermonem qucat obtineri. Quo
fpedat exemplum Joan. VI. f. Sic & cui fenfa animi mei omnino
indicare non cenebar,'ubi filentio defungi non Iicet,nihil prohibet, quo
minus falfam opinionem pro fimpHciignorantia propinem, fiprse-
ter errorem ifrum nullum aliud confcquitur damnum, quo ipfe in-
dignusefl. Adparetautem ex hifce, caute accipiendum illud Grot^
^ Eee d.l.quan^
LIBRi ly,
d. 1. quando a^ communem mendacij notionem rcquiri aic, ucqood

dicicur, fcribicur, nocacur, innuicur, incclligi aliccr neqHeatj quam in"
cum renfum, qui a mence proferencis diicrepac. Nam
ubi quisliqui-
do fencenciam fuam ccnecur exprimere, fermo ica cft formandus, uc
quemfenfura prasfens negotium, aucdidionisuiuspopularisinfinuaE,
idem quoq-, cogicatis tuis congruaE Neq; alcer flacim jubendus t%
fuum errorem auc damnum fibi ipfi impucare, quod non omnes mi-
nusfrequencacos, &a pr^fenci re alienos, ac contortos didionum
fenfus exculleric, auc quod divinus non fueric. Ificrates Vanathenam.
^mbiguis didisuci^âjfe' fjLh(rd/j.(2oAcu&)V y^ 'ZS-Aeovsîccg u<^nt^0(Xvov , cq%^
t(^ TTovn^ct^ ^ jiivu^v cn^fif.QVy fi de contra5i'thm,^6mdumentklnflfolith'

gesy ttitpeefi, ^mAgnum Jigmm imfrôbttatis,
. 14. Longe magis aucem deceftandae func refervaciones illa?
mencales, quas aliqui foedo planeardficioexcogicarunc, in conCrari-

um torquendo apercorum verborum fenfui,eciam circa illasres,ubi
Vcrumdicendiobligacioerat, & quat juramenco confirmancur afler-
tiones. Per quas hoc quidem efficitur, ut excrinfecus afBrmare quij
videatur, quod in animo fuo ncgare infticuic, vice verfa. Quo &
ipfoomnisfermonis ufus corrumpicur, uc nemo amplius cercus eflc
poflic, in quam parcemalcerius verba debeac accipere. Quanquam
& abfurdumplane fit ifl:boc inventirm. Cumeniminfliicucus firfcr^
mo, ucquod inanimo habemus eflPeracur ; cogicacionum autem no-
ftraram, quamdiu non proferuncur, in vica humana nullus fic eflr-
ilos: quomodo igicur tacica illa, & a communi ufii abhorrens re^
fervatio merscalis pofldc tollere eflfe^lum illum^ quem prolaca verba.
alias producerefuncapca? Idequidemfrequens,uc fermoni generali
ex fubftraca materia, aliisve circumflanciis accedac quandoq'; cacita.
conditio aut refl:ri6lio, per quam fermo prsefenti negocio dextreap-
tatur, acq; ab inconveniencia liberacur. Verum quid hoc vel racio^
nis vel fubplitatis haber, fi interrogacus an fecerim, iurem, non feci,.
iiempe abi^d ^quidpiam ^.'mx. alia die^ Aucil pecenci pecuniam dicam>.
mon habeo, ziLqMam tihirdem. Auc promitto me fibi daturum, fcih
dtcls'cmfa\ Stulcum aucem efl:, quod ejusmodi hominem a mendaci}. j
lcpeTJuriicrimine yoluac eximere ideoj quiais tantHm.mndicit unam-
CAPUT I.
40J
*vmtdtemdetermmatAm 0ûm aaidientescdnmfmnt, ac verha ilUfigmfi-
5
c4re,fidalUm veritatem dijfaratam. Quari vero intcrrogatiorii mese

fatisfiac, fiqnamvis veritatemdifparatam, &qua2adpriens negoti-
um nihil facit, audiam ; auc quafi adpofite qr^ftioni me^ fatisfe-

cerit, qui mihi de cepis percontanti, de alHis rerponderic. Sicut & il-
Jud non minus abfurdum eft, quod dicuht ex oratione apcrte proJata,
j
& refervacione mencali tinam confici integram oracionem, ih qua

toca conjunlim accepca nuila fic fallicas. v.g.fi quis dicat, non fura
facerdos, hocin mencerefervaco, at nhidicanr. toca ha:coratio,fiin-
tegrc fumacun cric vera ; nonfiimfAcerdos ut tibi dicam. Enim vero uci
oratio proptcr ahos inventa efl, non uti fibi quisq; loqueretur: ica
ejusdemvericas& falficas ex iis ^flimacur, qua; apcrce ad alios profe-r
runtur. hd6..Lud.Mentaltiui epift.-prcviptc.^.
. if . Non commicci mcndacij culpam^ eriamf! aliquid dica-

tur, quodfaUam habeac fignificacioncm infanti,aucamenti, commu-
j
nicer flacuicurj adeoq^ permifTum credicur, Utfuerorum ^tas impro-
\ vida ludific^mr. Lucret. 1. 1. Racio adfercur a Grotw d. I. . 12. qma, cum
; illis mnfitjudicij libertas, nm foteft eis circa illam lihertatem injuriafieri^
Qujc raciomihi nonplanefufficic. Namuc deinfancibus pociiHmum
dicam, manifeftum efl equidem , hadlenus iliis deefle faculcacem ju-
dicandi^ quod qua? iisdemnarrancur,aucaHomodoreprsefcncancur,
fimplicicer & incauce arripianc, nec per raciocinia verum a falfo di-
fcernere norinc. Quia camen, qua func homines, id juris habenc,uc
neab ahislacdantur,ucq'; humanicacis ofîcia rccipianc, & pcculiaricer
a parencibus acq; educacoribus pociflimum bonis fcncenciis imbu-
ancur (add. Matth.yN^M. 10. )
; &
vero uciq; cenenc faculcace adprehen-
dendi fakcni res faciles: omnino cenfendum eft, illos eodem cum
adulcis jure hadenus frui, uc quse indicariipfisdebent, ica proponan-
tur, quo ab iisdem pofrinc. Verum quia ob rationis imbe-
inceliigi
cillicacem & afFeduum impecum nudam vericacem fere adfpernan-
tur; ideo per fabulas doceri, auc fidis terriculamends coerceri eos
expedic, quoufq; citra inania rerum fohditatem capere,
flimare &
norinc. hide non ut ludibrio habeantur, aut noxa afficiantur ad-
Vcrfus illos figmenca adhibemus> ^t^ quia ratione inagis feria doceri
404 LIBRUV.
commodelnequeutit;: Rmc2idpoCitQ:LucreUMs d.LPuerk ahfintUa teL
tra medentes Cum dare conantur^fnm oroi focula. circum. Contingunt meU
lis dulcis fldvi^ liqmretUtûeromm atas improvida ludificetur Labrorum-
tenmi intereaferôtet amarum Ahfmthij Utuem^- decefta^^non capatufy

Sed foiiui tali faBo. recreata valefcat, Straho 1. 1. Non modo feety Jed
.
ttiamcivitates. longepfmfahulas delegerunt, necnon ipfi iegumlatorcs^pu--

hlica utilitatis gratia, cum ammantisintuerentur ingeniumfi
ratiocinantts
Uo.mo enimcognitiontsaviditate ducitur, Hujus autem via prima fahuU'^ :>
rum fludium efl^^ Hinc pueri audire incipiuntj cr ad communicandaJludiai^

n.ltro prcficiunt,, Caufit efiy quia novum quoddam e/i Jiudium fahu-latiof^
quct nou res confiftentcs .ijed aiia quddam exponit. Duicis quidem efl m.viJ''.
tasy 0- quodnemini prius efl cogmtum : hocautem ipfum efi, quod ohleâ-ii
tio is aviditatem ingenerat,. Cum autem admiratto adfit^^ monfiraîn^^
tenditur ohlcEiâtio > qu dijcendi illecehra cfi, Ah ipfb igitur primordio, hoc:
facio ineftandifunt : tate vero proveîore ad rerum difiipiinam perdu-^
sendiy corrohoratajam cogitatione,cum adulationis amphm nequaquamm-
digeant, Pcculiaricer autem. commendationem fabularum ^fopi;
"Viide di^ûdiPhili^Jiratum de vita Apoiionijh V. Sed & amences, qua rati--
Cinem non capiunt rele figmencis deliniuntur._
. iS. Quin in univerfuni omnes, apud quos Bonum, quemi
intendimus, finem fimplici fermone aflequi non valemus, citra men- -|
dacij culpam figmentis in errorem, verum ipfis falucarem, poflimt:
deduci. Neq; necefllimefl; ejus licenti^rationem indearceflere, quod
pr^fumacur, alterum libertacis fu^ in judicandolsefionem non aegre
lacurum, imo gracias habicurum ec-nomineob commodum, quod'.
inde aflequiair. Volenci aucem injuriam non fieri. Nam habebaC;
, ;
quidem iftejus, ut noflirofermone aliquod ipfi commodiimconcili-

arecur, auc malum depellerecurj: verum non eo modo,,ucconcrari-
um effedumiftefermo producerec, Idquod fa6lum fuiflec, fi rem>
fimplicicer prouc eratcicra colorem incellexiflec. Inde in tali cafui
&
non minus ad ingenium condicionem au diencis acrem perandus eft -
'.
fermo, quammedico pharmacum ad vires& complexionem a:groci; :|
Gum igicuFnemo dici pofl[ic jus habuifle,-uc fermonem tah forma con^ J
sepcum.audireCj quo ipfi perniciofus eratfucurus j non^redle quocf;V|

dlwicuri/
- -
CAPUT L 40f
dicitur, jus Cu mq; ex ad verfo alcer tene-
aliquod heic efle remifTum.
retur adid mediance
officij fermone alceri exhibendum ex lege hu-
manicacis, vel eciamardioreex obligacione; in aperco eit, non pof.
fe ipibm etTeobligacum lermonem eomodo adhibere, quo finc fua
erac caricurus. kideab omni vicio mendacij vacanc, &laudeminfu-
per prudencias merencur fidi. fcrmones, quibus ahcujus innocencra
cegicur, iracusplacacur, moeflus demulcecur,,aucquidahud commo-.
di adfercur, quod aperca oracione obcineri non pocerac. vid. Bxodih
ly. 19. l.SamuelWX.iZ.fiqq. XX. f. ZS- 19- 2- Sam>X\Y, ^.feqq.-l.Co-^-
rinth. IX. 2.5.4. ^'^^^^^-f 5. ^/'7/?. 1(5". deArria.^^r/^/. j.Om.s.deHyper--
mneftra, quas ab ipfo YOCdX.m Spleftdidemendax^cjrinomnevir^goNobl--
iis vum. Sadi Rojarium Ferficum c L Mendacium beneficmm faciens, me" .
liks eft veroyexitmm farturiente.. Heliodorus- JEthiop. \.h.Kct?\.o mTs tig^
70 "^svli^ , oTSLv u(piA^v T8g XsyovTug, (jbi^lh KccTsc(iAoc7rjri T^g dyOdoVTeLq-

tulcrum efl mendacium^ cum autori commodaty(^ audientinonnocet, Huc
percinenc, quiin prselio labances fuorum animosfi6lonuncioerigunt,.
quo mcicaci vitloriam & faluccm fibi parianr, au quiance pr^lium
hoflium mulcicudinem cxcenuanc, vid. G?w^/. Nep.Eumene c.5, & paf^
fim apudhiftoricos, Xenophon\.4\, de diB.(^ fa^.Socratis.- Siquis dux
'
'Viderit exercitum perterntum, ^ mentitm dicdt ilUco focies affuturos^
iftoi^ mendacio animos fociormn levetjfub quonam id collocabimm l Sub ju-*
Jlitia Htividetur.. Apud SophoclemPhikcletc.^^Qo^t, chc au^ôv iiyrji^^Q,-

\ TK-îvoyi Asyetu j. Uly iT. ctstc, ei TocmS-tivctjyeTo (Psv^@-> (pspei. Non ducis tuf''
pe mentiri. Non^ cum mendaaum faktem affert. Add. Trontinm ftrateg,,
l.I. c. II. 1.2. c.y. Maximus Tyriu4 differt.^^ ii^sv us^qv td Td?f.n&rj. keysiVy.
^yvoi^sw' ciyccSu.TS /wa^cPTrof- ^'iw f(^ 'latT^cgvocrSv^ sêtTraxa,, >(^

iiri
^poLTt^yog t^tbtt^ôf,^ KvQspvi^Tyig vAvTug, n^ 6iv6v ^^h. d}kd ij^ri sfî^su-',

^(ôovYidsvdv^pMwng- f^TBlArjS-sg sÂa^^sv.^Non eJlresperfeprMlaranjer.Hm
dicercj nifiid cum .utilitate fiat ejm^ qui audit, . Ita jpe medicm agrosj Aux
cxercitum, gubernatorfauit nautas : nechoc in ijs reprehenditur. ^^td
quod mendacia fipe profu nt homimbm^ nocet contra vtritas ?. Quan q uam -
nefcio an probari poffic illud fadum Agefijai, qui cum -fuos mulcicu-
dine hoftium percerricos cernerec, manuiVocabulum vidloriae' inw
fcripfic, arrepcoq'^ ab-hariolo jccinore, jn raanunotis-infcnpcam im-

ee j. pofuic-
pofuic, quoad not a jecinore r ecipcrentur. Tuttc fociis eam fcrip-
turam monflrat, deos, inquiens, vid:oriam polliceri. Vlutarch. ap&ph,
tDicon. Sicmendaces nonfunc medici, dum aegroco delicato auc mo-
rofo pharmaci dulcedinem auc lenicacem perfuadere racagunc. Ne-
fcio camcn an fub hac clade ccnferi pofTic aftucia EFafiftraci medici
apud Selcucura regem jfingencis, Anciochum filium uxorem ipfius
deperire, apud Luctamm de dea Syria. Huc quoq; poffis referrc fa-
dum Jofephi, qui utinfratribusfuis feriam poenicenciam plagiicirca
ipfum quo animo in pacrem,
perpecraci excicarec, ucq; incelHgerec,
acfracrem Benjaminem eflênc, diu eosfidiscriminacionibusanxios
h^hmt.GeneJ^^^Z.feqq.Jofeph.archdol. 1.2. c.3. Dcniq; fabulas poeta- &
rum, quibus fub amasno involucro vericas infinuacur, a mendacio-
rum clafie eximendasfacilc concedicur. vid. Plutarch. de aud.petis,
Echadlcnus admicci poceilillud Sophoclis 'Blecira. SokoH fih ^^h j>riinet <niv
Kfpî KAKov. Bxiftmo emm mdlum verbum commodum &
utile turpe ejje.
. ly. Refloribus quoq; civicacum falfo fermone uci quandoq;
licec, quorum confilia ac deflinaca fi propalencur, fa?pe incafium ca-
dunc, auc in reip. damnum redundanc. Ea, ubi filcncio nudo non fa-
eis obceguncur, per fidlos fermones averfa; aliorfum hominum curi-
oficace, velarefaseric. Plato de rep.l.$. To ^/sv$@^ ml^t^Tnigj^yimfiov, ug

tv (pcL^pLeiy.it ^? ^nêv on roy^ iviSi^v 'nx.ifoli SorsoVfiîdrz&tg jj ^x ^'^ôv
teig dpxaof ^fi ryjg Tn^sug, &i7np liuif a>keig 'snyff^K^ '^svî^B^ yj TnXsfilctiv 5 jj
erpA/TMv hsyisL^hTir' (l^^PsAeicc Ttig TnXsoogyTolg^^^dT^ntgwamv^x ciTfjsov tS TVihô
MeHdacium h^mmibuspro medicamento eft utiley quarc fublicis medicis coH'
ttdendum-i frivatis autem hommihm minme attingendum, Tgituf rem^
publicam admimftranttbusfrcipf(e>fiqmbus aliis^mentiri convenit^ velho-
fiium^ velcivium caufa ad civitatis utilitatem, Reiiquis autem a mendaoio
4bflinendumeft. Reg.Wl. zf. Apud
Huc fpedac fadum Salomonis i.
Sueton, Claudto c. If hizfxmtnam non agnofcentemfiliumfuum^duhia utrin^

.
arqumentorumfidei ad confeftionem comfulit^ indi^to matrimoniojuvenis.

$iccumNeIeo, coloniamdeduluro,vacesrefpondifirenC:, oporcere^
poUucis hpminibusexercicumpurgari; iffe fimulavit fe fuerum truci-
d .'^^ .. r fu-^gationts indigere. Sicalios^quifibiconfcij efftnt^ etiamperfiiafit,
^Q /isi.?> pAtefaciosjam qm femtamimjfent reliqmt, ^^v^^Mianttm

CAPUT I.
-f.05^
V.H. Vni. c.f. If!hc camen hautquidquam ad Num commen-

1.
la cxcendere velim. add. Velymwliratcgem. 1. 2. in Bfaminondii n. f. I2r &

Sicuci & ifthaec licencia nullo modo ad promiila percinetL,.
. ig. CumporroGr^^/ftfefd. 1. .15. mendacium oriri /lacuac ex
Ixfionejuris, quod quis haberad incelligendam alcerius fencenciamj
cx boc quoq'j concludic: mendacium non Q^t^ quocies fidhjm fer^
moncm adaliquemdirigimus, qui nondeeipicur, eciamficepciusfaU
fam indc hauriac perfuafioncm. Pr^fupponicur enim pri vacum dun*
caxac ncgocium geriincer mc & alcerum, neq'; 1^, quidquam ad terci-
ura fpeiftare. Ergo alcer filo fermone haucquidquam decipicur, qul
cxeo facis animummeum percipic, nonfeeus acfi incellrgenci fabu^^
Jam narrem, auc ironico vcl hyperbolico fcrmone ucar. Adverfu^
terciumauccmideomendacijculpa nonconcrahicur;, quiacumeoni-r
iiil cft negocij , adeoq; nulium ipfi jus, uc quas mea firmens incellige
j
! re debeac. Ac fi ipfe opinionem fibi formac deeo^ quod non ipfi,

5'
fed alceri dicicur, habec, quod curioficaci fua^ impucer. Qiia cameft
aflsrEione m quis abutacur, monendum efi: ; non debere a duobus ex
\
compado capcari cales occafiones, ucterciusaliquis hocmodo ludi-
*
brio habeacur. Nam fiêl maximecerciusilleplenum jusi non habe--
ac mc incelligendii lcx camen humanicacis & caricacis requiriCj ucne
meas fermo occafionem prsebear ipfi damnumprsecer mericum acci.*
piendi. Uc omnino diftinguendum fic, ucrum aliquis cicra fijam cul-
pamaliorum fermonem percipiac, anverocx malig- peculancia, auc
na cara aliorum fecrecis immineac. Igicur afiercio ifi:haec compecie:
pocifiimum irr 'x)'5-Hi>'?a? qui infidiofis auribus clanculum aliorum fer-
,
mones fublegere facagunr. Horum imporcunam curioficacem, ubr

penicus cacerenon placer, folemus amoliri, diverfumSt adrcm nort
percinencem injiciendo fermonem, vel eciam de compado fabcIIamC'
referendo, quam dumipfcymagnumfeexcepiflearcanum racusâliis
propinac, ludibrio habeacur, modo nullumprsecerea ipfi auc aliisda-
mnum inde enafcacur. Equidem novimus, neminem dcbere alce--
nushonorem & exifiimarionem decerere,ludOsq; cundem facerc;
Enim vero uci non arbirramur nos peccafle, fi alicu jus errorem decexe--
timusj modo i^ 'ti^ cicraamaruienciam;,.6 infulcationem crudicis
iris>
40S XIBRI IV.
viris oppido qam indignam, etfi ejusdem fam^ allquid potius inde
dccedat, quam accedat: ita vitium in alterius moribus ha^rcnsjubi
obisidmole/lumextitcrit, nil prohibet vel ludibrio corrigere, quo
ipfe deinceps id exuat. Neqj enim ideo corrediones & eniendatio-
iies aliorum iUicitas furH:, quia opinionem de illorum prceftantia im-
minutum eunt. Sic cum in univerfum gcneris humani incerfit, ne
quivis cujusvis arcana intelligat, tacita quapiam gentium conventi-..
one efl: receptum, uti figillo munitje literce ab illo folo aperiantur,
cuifuntinfcriptse. Siergoaliquem animadvertero mearum arcana
epiftolarum captarc, credo piaculum non erit, fi ejusmodi epiftola
ipfi intercipienda fubjiciatur, qua ledla non magnopere gaudeat.
Sicfiindomoaliqua puer fit, omnibus eduliis in penu difpofids im-
minere folitus; injuriamiftenon patietur, fireprimerid^ ipfiusgulse
amaro plenum fucco vas inter reliqua locetur. Huc referre poffis,
quod memorat Herodotm 1. 1. de Nitocri feu Semiramide, quae fepul-
crofuoincidi curaverathj^c verba; Si quls rex 'âhyloniornm fecttnU
'valdemdtguerit, ex fepulcro iffim aferto quafitumcung^ voluerit fumeHt,
Id cum aperuiffet Darius rex, auri nihil invenit, fed ha?c duntaxac
Verba nt[i infitiabilu auri fuijjes, mortuorum loculos hautquidquam com-
:
moviffes. Aut uti Uaximus Tyrim differt. X. id effert cJ Trdvmv d^^pcaTmv

:
cLTrXyi^rcfn^QqsTMi vs-KpS î^ysiv ^l spoo^ ^^vg^S. Mdlefit tihi mortaliumdva'

ripme^ qui auri caufa mortuumtangcre aufws es. Ejusmodi quippe in-
fcriptionibus credere, fimplicitatem juxta & avariciam arguit. Equi-
dem rete illi,
qui infadlo Papyrij apud Gellium 1. 1. c.25. caufam,i. e,
ingnium &taciturnitatemincancilla2etatelaudant; modum autem ^
reverenti^ matridebica^ adverfumcenfent; preefercim cumiftudlu-

dibrium eliceret fententiam, matronis fane quam parum honorifi-
cam; ut una potiu-s d^whu6 nuftafierct, quam um du^. Nondum ta-
men a me impetrare hadenus potui, ut va) de rafcerer marito illi apud
i
Vlutarchum lih. de garruiitatey qui amoliendÊ uxoris importunitati

circa expifcanda Senatus arcana de coturnice, quse cum aurea galea
pcr forum volitare vifa fit, narravit. Etfi ne reliqui per garrulam
ifl:am mulicrem in vanum tcrrorem conjicerentur, aut aiiud quid
damni caperenC;, marito ifti uciqj erat cayendum, Nam momenta-
ncum
CAPUt L 40p
neumerrorem dele^latio reqiiensfacilepenrabat. ^Quod fi autemhoc
providendum efl, ne per eum^ quia nobis ludibrio haberi mereba-
tur,aker decipiatur ; multo minus licebit falfi quid alteri perfuadere,
eo fine, ut is tertium decipiat; licetalter ille forralTe peculiariter in-
dc non Ijedatur. Nam & hoc ipfum indignumelt adhiberi veluc
indrumentum alterum fallendi: &
perindeeflliveimmediate^ five
intcrventu alterius anobis fubornati alium decipiamus.Quanquaars
fit non paucis ufurpata, ut fallanteos, perquos fallerealioscogitanc.
vid. Senec. Thyefle v. 320. Scilicet quia nonfarum interefli ex ^nimo o-
mnia-, tttfert natura, facias , an de Induftria. Terent. Andr, aB. ^.fc. 4.
. \p. Illud planum eft,cum inter hofles obligatio fenfa ani-
mi patefaciendi cellet^ pofle quem
citra notam mendacij adverfus
cos falfa proferre, ficlisqirumoribusterrere, autdetrimenti quid iis-
deminferre^ dummodo tertio amico praster fas damnum inde non
nafcatur. Cui enim aperca vi noccrc licer, quidprohibet , quo mi-
nus peraftutiamj&citranoftrum periculumeinoceatur. Quodenim
aliqui hunc modum hofti nocendi funt adfpernati, fadum, non quia
crediderunt jus aliquodviolari; fed quiaferociores apudanimosilla
tantum hoftiillata glorise ducuntur, quje vigorem quendam&im-
petum animi ac corporis pra-ferunt. Sed qu^ de fallendo hofte di-
cuntur, nequaquam ad ulla pala cum hofle, tollcndo aut fufpen-
dendo bello inita, funtextendenda. Cum enim Icxnaturse pacem,
quantum commode potefl, fervari, aut abruptam farciri jubeac,-
jubere quoqj inteUigitur, ut ea ufurpentur media, fme quibus ifle fi-
nisnon poteftobtineri. Atquiin pacem coirc hoflesitcrum neque-
unt, ni invicem fic obligatio fenfa animi circa prsefensnegotium li-
quido indicandi adeoqi ni dif^dendi invicem neceffitas per obli-
;
gationem vera dicendi circa compofitiones pacis tollatur. Quod

autem Lipfmpolit. 1. 4. c. 14. n.32. cum hofl:ibus exteros quocf; con-
jungif,adverfLis quosfimulatio&diffimulatiofit adhibenda; idhauC
ulcerius poteft admitti^ quamquatenusconfilia&resnoftrasillorum
notiti^ fubtrahi incerefl:. Nam ut ultro hifcc damnum velimus
fidis fermonibus conciliare, id communis inter homines cognatio
non paticur.
Fff .20,
4IQ LIBRI IV, I
" 20. Difficilior eft infpedio;, aii citra mendacii culpam reiB
dcli<fiuin, cujus infimulacur, negare, auc fidis argumentis eludere
queac? Ubi noneftiermo decribunalidivino, apud quod iiumiieni
confeflioneni, venixq,imploracioaemucili(Iimeadhibueris. Impr-
um quippenDn minus quam
flolidum fueric, apud omnifcium co-
loribus auc nsgacione velle uci. Cui racioni nicitur illud Jofia YIF.
ip. 20. Nani rcus jam di vino indicio erac pacefadlus, De judiciis er-
go humanis fcrmo. efbj qucC duplicem pociiHmum finem habenr
propoficum, tum uc quisq; obcineac, quod ipfi debecur, tum ut pec
poenam coerceantur, qui vel per maliciam aliorum jura temcrare
aufi fuerunc, vel fegnem ob jufticise amorem temeracuri erant, ni,
quse alios cecigere mala, quoqjevencura horrerenc. Horumergo
fibi
fevcricacem ut quis declinet, ahqui hautquidquam fas eile putantj

falfo fermoneuci. Idq'; quia judex cumprimis verum intelligendi
furc poUec. Undenec fandtcacem judicuni, Dei nomine pr^fiden-

cium, nec obfequij necedicacem ulli circumfcripcioni auc concuma-
ci^ locum dare. Prjecerea non cam necellarium hoc videri, quani;
periculofum plus enim decela nocere. Si prjsfercim non cam fa-
;
ta, c\\i2Lmfiniemifiil[a proponancur; quod fempcr noxium efc rum

in iefe, cum quatenus unuserrorinfinicispr^bec originem. Concra-
ria tamen fentenciaaliis pocior videcur; quidifl-inguendum judicant
in omni crimine inter damnum dacum, & ipfumreatum; quorun^
ilii huicpoenapropriedidlarefpondcc. Jurenacuraliquem-
refriLucio, ^
iibec damni delido fuo daci rellicucionem facere debere. Sed de- ^
bere quemlibec akeri poenicenci, c reflicutioncm prasflanci veniarrf
concedere. Obliganone ergo proprie diifta quemlibec nocencem;
adttringij ut ad reparationem damni abs fedaci femperfic paracus,.
Sed uc quis iilcro ad poenam fe pr^beac, auc nomen fuum ipfe deferac 5^
iieminem ceneri, Ec obi occuicum

delidumj ita uc refiicucio pa-^
fic .
laiii fieri nequearcicraconfefTionemdecriminccandem oblique &

occulco qoodani iiiodo faciendam.. Pc^nam quippe invico- infli-
gendam com alias finem fuumnon poflic obcinere, qui efl, peccan-'
;
tem, & al'os a peecando abflerreix. Ad. qu^ autem obligamur, ul-
IXQ: & a Tokiiribus fufcipi d(?bere, Cumergo ad poenam iibiarceC^
. feadîB;
CAPUT l 411
fendam nemo fic obligatus, ( vid.Li. dc hon. eonmy qui atUe fentent.)
ac non poffic non nacuraliter homo ab eadsm maxime abhorrere,
prsefercim ubi admorcemusqi, aucgravealiudmalum progrediamr:
nonadparere, quare non quovis modo, cicra ctmen injuriam cercijj
eamliceac deciinare. (conF. camenl.15. D. de cuficdia ^
exhibitwnc re^
$rum.) Neq;.vero reip.-valdeincerefle, ucpenfationedamni fada pu-
niacur deliclum non nocorium, fjuodq'; adeo colore aliquo adhuc
tegi auc excufari poOic.Inde uci mianifefta quidem negare vecor*
dis ficj ica quoqi argumentis crimcn objedum poile dilui, e:
filis
halenus addudis videri. Etfi faifas fencencias allegare rec inucile

fic,quod judex uciq; juris fic inrelligens. Fquidem judici facultacem
efle quoquo modo verum exfculpendi, modo res canti flc, uc falus
reip. omnino requirac eam vindicari. Inde & a mendacij noca ab-
folvi judicem^ qui uc a reo crimen expifcecur, aliquid fingic puta,
;
fe ab alio jam hoc vel illud fe fadurum, fi. diflfimulare per-

refcifle,
gac, & flmiiia. Sed ex eo non ftatim fequi ipfum reum ad confefli-
,
onem criminis ceneri. Neq; enimcuilibec facultati, qu^nudumexer-

cicium aUcujus adus notac, in objelo fuoobligationemrefpondere.
Ec efle alia media in vericatem fadi penetrandi, argumentis, & per
tefl:es. Quosj, ubi de alieno crimine interrogentur, etiam injuratos
verumdicereteneri ob juflum imperijcivilis. Accedere, quod tan-
tus flc favor propri^ confervacionis, uc etiam invidiofum habeacur,
raanifeflos criminum inauditos pledere. Eoq; vitio non verti quera-

cunq; colorem facinori fuo obcendifle. vid. l.lprmc.D. de requir. 'vel
ah(ent. damnand.&C2idd.\.Gr0tif^ inflor.Jparf Nonomnia quoq;
cribunal divinum&humanum habcre communia, neccancamajefla-
tepra^fidere jadicem morcalem, quamDeum. Quod fi auCem reus
depropriocrimine ultro fateri non ccneacur, negatione ipfius hauc-
quaquam obfequij civiiis necefiTicacem infringi. Equidem gravius
plerunq; plecli crimen, quod abs reo concumaciter fuic negatum;
quippecum ulcronea confefllo fere pcenicenciam indicet, quaedema-
licia delinquencis mulcum detrahic. Sed ucrum magisexpediaccal-
lide negare, an aperc^ confeflfionis ingenuitacem ampledi, ad akeri-
ys generis iiifpedlionem percinec, non adeam, qua? agicdeeo^quod
Fff Z quii
4a LIBRI IV.
quis teiieCar faccre, nec ne. Ex his duabus fentenciis ucra akeri fic
prteferenda, facile incelligec, qui argumentorum momenta ponde^

rare novir. Memorabile ellj qirod Hajthonm de Tartaru c. 43. cra-
dit; eos, cum alias mendacindmi fint, in duobus camen mentiri ne-
{cire;,nempe nemincm eorum arrogare fibi aiiquod force facinuSi
quod revera non patravic; & qui fcelus admifit, ob quod eciam
mortem fibi immincrc noviCj a domino incerrogacum vericacemi
non recicere..
. XU Sed quid in hifce cafibus pacrono feu advocato liccbic?
Heic nobis diflinguendum videcur incercaufas civiles, & criminales.

In iiiis (aiva confciencia non videcur advocacus impedire pofle, ne
alcer primo quoq; cempore jus fuum obtineac. Adeoq; heic ilUcicas
cOe arbicramur nonfolumfalfasallegaciones, fi6lasq;racioncs, fed&
dilacorias excepciones quippequse omnesmoramadferunc, nequis
;
tribuar, quod debec,neve alcer accipiac,quodip(i debecur. confl. p.

. ult. D: adL. Corn.defalfis. In criminalibus aucem,ubi de poena dun-
eaxatagicur,ulcerius pucaverim difpiciendum,anquis publicefic con-
fticucus , uc rei caufam agac, an vcro ab ipfo reo adfcicus fic, Priori
nonvidecurconceflTum uci falfis allegacionibus, auc filis coloribus;;
cuiTihoc fine publice decur, ur, quas- reo incentancun calumniasde-
pellac, neve quid injufle ipfi inferatur provideac. Ad quemfinem^
fufficic accufacoris argumenta rimplicicer dilucre, Aft vero- quemi
rcusfibi adfcifcicpacronum,cumincerpreccm> ejus duncaxac agat, eo-
demquoq; defenfionis modo uti pofTe judicavcrim, qucm adhibcrc"
fi profe ipfe dicerec,
licebar reoj Inde AtitonadHirenmum l.II. ali-
udeft^^ moribu4 2X\<z\x^âpid cenfareSi aliud de crimmihtâdnjerfario^-
rum; apudjtidices dtcere. l^tCicero pro Cluentio : Errat %>ehmenter^fi qui^
m oratiombusnoftris yqâs injudicijs habuimM, aHctoritatesnoflras co^fi-
gnatasfe haben arbitratur,. omnesenimiHa. orationes cat^firum (^ tempo-
rumjuntjn&nhomimm ipfirum^ ac patronorum.ldem Ojf.z. religioni non;
concrarium tradir, nocentem aliquandb defendere. Ncq; vero ab
hac licentia mulcum- pcriculi jufticiêimminec. Cum enim in judicc'
fupponacur cognicio juris,,igicur nihil agcc advocatus, fid:a jura auc
falfas fencencias allcgans.- Neq;. fala proponenci credicur,, nifi: ea-
deinu
CAPUT r. 4T|
cfem idonee probaverir. Ergo fi quandoq; nocentes poente hoc modo

fubtrahuncur, non advocaci, auc rei culpacric, fed judids, qui sera
lupinis difcernere haucvaluic. Ecfi Plato dc LLA.Xl.fei^ finem^ infua
civicace ne ifthcec quidem videacur indulgere. Ex quibus pacec, qua-

tenus fic admiccendumillud,^/^////^/;// orat.inflit, 1.I2.C.L Fcrum dr
iliud, quod pnmapropjitione durum videturyôtejl afferre ratioût vir
bonus m defenfione cauft velit auferre aliquando judici veritatem, Quan-

quam exemplajqu^colocoadferrjaccurarioredifcuilione indigeane
'Viciz, faljispoffe defendi. reum infidtarum ijranno flructarumy Id quod
profluxiccx hypochefi Gr^canica, dcc^dc cyrannorum licita. Alias
infidiacorem principiSy cui fidem quis dedic, defendere fidis argu-
niencis ideo illicicum, quod quilibec civis ad eum pro virili defenden-
dum ceneacur. Cum qua obligacione ftare non poccfl voluncas in-
fidiacoremipfiusmericispoenis fubcrahendi.. Pergit; îdfiquddam
hencfa&a damnaturws ejl judexynifi ea non faBa convicermust- non vel
I
hocmodofervabit orator nen innocentemmodojfidetiam laudahilem civem ?..
\
Enimvero caliscafus fingi vix potefl. Quod enimbenefa(Sinomine
'
infigniri debec, iduciq; cum legibus civicaciscongrnac neceffum eflo-
,
Ob cale faflum quomodo' aliquis in jus vocari quear, non adparet,
I
Ergo ponendum efb aliquem egregio quopiam fa6lo invidiam in-
currifle apud improbos cives , qui poftea cribunalia occupavcrint.
'
'
Heic ubi nocorium fuic facinus, fi ob id calumnia ipfiincentecur, nii

! profucurum eflreo, fi illud negare inflicuat. Sicuc ineptumforet, fi
! Cicero ab focios Cacilinê interfedosin jusvocatus,negarefalumvo-
j
"luifTer. Sed ubi probabilicer adhuc negari fa^lum pofHt, nihil fane
obftabic, quo minus fi<flis quoq; argumencis pravos apud judicesin-
'
noccns reus defcndacur. Si quisdifruadereveUry^y^^f^/^^y^^^^^^^^^*

'
fedfro conditione temporum inutilia civitati, non opus efl, ur falfis ar-
gumencis adftruere laborec, juffa iUa injufta efle; fed fufficic oflen-^
difle, non fcmper,, quae jufte fieri pofTunr, neceflario debere fieri ; pra?-
fencia aucem tempora requirerc, ut urilia fpeciofis praeferancur. Id
quod veris quoq; fententiis perfuaderi potcfl. Spcs futur^ emendario-
nis in reo id prseflarc poccfl adVocato, ut co minus dubicet reo ingeni^
um fuumad declinandiampoenam accommodare, quod ejus impu-
Fff ^; nitatemt
414 LIBRI IV.
nicatemrelp.haiicnoxiam fore noric. Verum ut dux bonus manife-^

fto crimine prefluSj fed cicra quemxhonefte civicas vincere nequeat,
poense fubtrahacur, argumencis fidis nonobcinebicur; fed fimpHci-
ore pocius via , qua ufum M. Anconium in defendendo M. Aquilio
mdit Cicero if^Verremlih.Y. fuhimt.
CAPUT IL
DE JUREJURANDO.
't .
fanBimoma,
^nrUjiirAV.di 14., Am citra tacitas condttiones & limi-
2, ^mjftrandum qmd.
tationes.
^.Jftratur tantttnt per Ntimefty iS.ûramentum explicatur exintentions
4., Et qHidetnjt4xta, religionemjtintntM, deferentu,

1 6. Dejuramentoin alteriitsanimam.
j 'De imentioneJHramii.
.
6, ^Hramentum eji vincnlum accejforirim ij^âtenus heresteneatur ex juramen'

obhgationjifu. todefunBi
^,T)e jurantentis dolo elicitis, iS. ptramintorum divifio*
s. êjaramentis metu extortis. {ganr. tp ûramentum confrmatorium i

Juramenta circ^ res tllicitof non oi>li- 2o,Tefiificatoriumi
j).
Nec qUA impediunt majm hontim.

$ 0. 21. Litis deciforium.
jjtûramentum non immutat naturam 22, Suppletorium^ purgatorium', &

aBui, eui adjicitur, z^.An quddibet juramenti vtolatio faciai
'i2.ûramentum excludit cavillationes. perjurum ?
j^.Non tamen femper firiUe interpretan- 24, Dejuramentorum relaxationibsis^

dUi-y
Vldendum
omnibusq;
porro eH: de jurejurandopquo fermoni noftroj
adibus, quifermone concipiunturinfigneacce-
De quo etfi infra, ubi de fir-
dere firmamentum judicacur.
mamentis padorum cradatur, commode quoq; agi poffet;
ci tamen heic pocifllmum locum maluimus affignare, quod jureju-
rando nonpada folumj fed &fimplex fermo foleat confirmari. Ejus
siaaximavis atqifanflimonia ctiam apud Ethnicos habita fuit;, ica uC
gravifiimaperjurospoenamanere crederetur, qua? ad pofleros quoq;
pertingeret; &
ubi fola voluntas fine fado poenam arcefierec. vid.
Crot. 1.2. c.15. .i. Phi/ff Juddm de Jacrific, Sentnti nofirajides exj^-
reJHra?id0 Mfeditî^verojurmmtoexDeQ,
^" '
^ '
- '
.3.Eil
CAPUT l 4,^
. 2. Eft antemjusjurandumaflercioreligiofa,
qua divinas mi-
fericordi; renunciamus, aucdivinampoenaminnosdeporcimus,ni/i
verum. dicamus. Hunc enim juramentorum fenfumefle, facilc in-
i
dicanc formulas, quibus illa concipi folenc puta, Ua me Veus adju^vet^
;
Demfit teftis, T)em ftt 'vmdex^ aut his asquipollentes; qua; codcm fere
recidunc. Quando enim fuperior puniendi jus habens ccflis advo-.
cacur, fimul ab eodem perfidice ulcio pecicur; & qui novic omnia,
ulcor ert:, quiace/lis. In hocipfo aucemgraviHimapoenaefl, fiquem
Deus propicius morcalem non ad)uvec. Vlutarchm qu^ft. R&m. 44.
TTDiq opy.(êig actrc/.pjiv iiKsvxa omne juramentum in exficra^
Trjg STr.opKioi^
Uonemferjmij definit. Quo loco inquiric in raciones, quare apud Ko-

Fl manos FJamini Diali non fueric licicum jurare. An quiajuramentum
eftjpecies torturte,
'
qu^z iiberorum hominum animahm adhibetur f Sacerdo.^
tis autem animum O" corpm ofortet tortur^ ejfe expers.
\ Aut quia non
1 convenit de rebmparviijjdem nonhabere eij cmjacra
1 maximajunt cre- &
\\dita? Aut quia otnne jmjurandHm in exfecrationem perjarij definit. Bji
i \
atttcmexfecratio trifi^ res cr maiiomints. ^ cattfia efty ut dira impre-
\cari alijsjacerdotes per leges non pofiint. Et Jane laudi datum ejl Athenis

facerdoti, quc& fopulojtibente Alcibiadcm devovere noUut, votormnfie^non
deteftandi cauja antiflitam ejfie inquiens. Aut quia piblicum eflperjurij pe-
ritulumj fihomoimpim acferjurmpro civitatevota nuncupet, acfiacris opc
retur. Kx eo tamen, quodDeusinjurejurando ceftis invocari dici-
tur, haucquidquaminferendum, quafi juramencum pro teftimonio
Dei fithabendum, auc quafi Deus ipfe de jurancis veracicate acce/le-
tur, uci fencire videcur
Sanderfinm de chligat juramenti frAect r.
F.ob. ,
.
.6". Seddumomnifcius& omnipocensteflis feu arbicerfimul vin- &

dex invocatur, pr^fumtio vericatis ideo excitatur, quod nemo tan-
. itaimpietate judicetur, utita petulanter fummi Numinis vindidani
in (e excitare fir aufurus. Finis quoq; juramentorum, quis fit eo-r
rundefenfus, fuggeric. Is efl:, uc homines ad enunciandum verum,
auc lervandum promiffum eo firmius adftingancur mecu divini Nu-
minis,omnipocencis&omnifcij; cujus vindiSam, î fcientes fallanc,
per juramencum in feinvocanc, ubi alias metus ab hominibus immi-.
aerisaoa.fatia efEcax videbacur^ quorum vires contemnere auc de.
,
ÎS LIBRI IV.
elinare, Vel fcientiam fallere fe pofTc fperabant. Plmu^ l^. cpifl^ if,
Plurimum licentU praviswgentjs adjicit illajiducia^ quis emmfeiet ? Ubi
nim neclaterepoteft, nec poenamhumanam declinarerqui funpli-
ei promiflb aut afleveratione nos fallit, fuperfluum videtur juramen-
mm exigere. Bemofihenes defalfa legationei %<; ;^ clV yâg Kdb^^ Tt/Tov
.dcpisTB 'mgBsdig n.o?^dêiv. ovl' duToi Aci^riTs, f/>msT EK&ivoig tts^ r^Vif ts^^cg
iziTJsTe^ ûivoslatuerit^ eumdijspHniendumrelinquite. Jêm vcro ipp

defêhenderitis^ de eo nihiljam iilis nomine etiam
mandatoie, Et hoc
'
abfurdum judicaverim, quod leges Romanse permiferunt contra mu-

lierem jurari, quod non fit pr^gnans. vid.l 3. .3. 'D.dejurejur.ldqi
eo magis obtinet,quod frequenti nimis juramenti ufucjus quoq;rc-
verentia apud multos non parum exolefcat. Hobk'sdecivec.2.%.Z'^.^
Etvaldemihiarridetinfl:itutu Pythagorjejquidifcipulisfuispra-cipie-
bat, a"zirc(,vi'i)Z uSlp oiAVvvcLijj^riaufjcivyg''^ Tvlg 6 pKoig 'mtPTDcg ifi^sv^lv, ut /td ju-,
Yandum raroac tardeaccedant, uhiverofemeljurajfent ^ ut -prorfm facra^
mentifidemfervarent, hujehiws y^Vidi StobAum ferm/zy. Multi homines-
adhortantur^ t^ svopKng mcli, ut verum jurent. Bgo vero h^ t^v ap^^v
fjiri^' svTJBTtcog ofAvvyetJ3nej)"/incipio quidem temerejurare religiofHm duco. h
Ca^terum quia prseter Numen nihil efl: omnifcium auC

. 3. ;
omnipotens; hincpatet abfurde juramentum concipi per aliquam ;
rem, quse opinione divinitatis deflituitur, hocnimirumfenfu, utillaî

res tefl:is atq; ultrix perjurij invocetur. Inde paganis per fidera jusju- -
randumconciperefrequens, quod illa Numina crederent. Id quod
Chrifl:ianis imitari impium atq; abfurdum foret. Sine dubio autem 1
pro jocularibus funt habenda v. g. juramenta Socratis, per canem, ,
per anferem, (quidquidcontradicatZ'^r/?^^r//^1.3. ^<^'^;^?.^ &pla-

tanum: Zenonis per capparim; aliorum vri ttjv Kpdfj^Pnv. vid. Athennim
dipnofiph. \.p. c. 2. Scilicet jurabant per talia non ur per deos, fed nc '-
pcrdcosjurarent; uti loquitur ApollonimThyandim apud Philo/iratumj

L VI. pofliquam apud plurimos pravus mos invaluit;, juramenta in 1
ornamcntum ac fupplementum velut fermonis adhibere. Sed &'

apudvctereslongc frequentifllmum erat, jurareperca, quse quis ha- -
bebat cariflTima, aut quae maximi ^fl:imabar. Apud FirgiliumMn. IX. 4

Afcanius : Per caput hocjuro, fer quedpater mtefikbAt, Sic paflTini 1
Jeâsj
CAPUT n. . 417
lcgas juraripercapntproprium autamicorum, per animam fuamaue
cari/Iimorum. Amacoribus religiofiiBmum crat jurare per fulgen-
ces oculos, per dulce ofculum, per crines aureos domin^. Ovidm
amorum I.5. ^%.5. Fer^fiosiiUmmperjsiraJJe recordor^ Per^meos ociP'
los\ ^ doluere mei, Quibus omnibus nequaquam hic fenfusineflr,
quodiftasrestanquam teflesautvindicesperjurijinvocarentur; quod
crediditinter alios etiam Apulejm de T>eo Socratis : aut quafi creaturse
iftse teftes citarencur 5 tanquam aliquid Dei, in quo fcil. rcfulgec
Dei veritas,bonitas,&potencia5&quofetumagnofcitper Dei miie-
ricordiam frui, tum noUet per Dei juftitiam privari; ac fi ita dice-
rcntjjwrô per vitam^ i. c. per Deum, cui vitam debeo. Uti pr^cer alios
arbitratur Rob, Sanderfon. dejuramenti ohligat.prdkB. \. . 4. Sed Deum
obteftabancur, ut ulcionem perjurii in iftis potiftimum rebus, utpote
fibi cariftimis, expeteret. Sicut Athenienfibus ufitarum erat, in jura-
mcntis fe, & familiarafuam devovere,fi fallerent; & contra, fi bcne
jurarent, fibi fuisq; om-nia bona a diis precari; apud Ve^
ut paflim
moflhenem patet.' Ec credebantifti, violato ejusmodi juramento iram
deorum in aliena quoq;capita derivari. Facit huc cumprimis illud
Vlintj% epfl. 20. ubi de Regulo narrat, quomodo Veraniam gravicer
decumbentem inviferit, ac cum ipfi perfuafiflet, fe ex fiderum obfer-
Vatione cognofcere, morboipfam liberandam; illaût infericulo cre-
duUypofeit codiciilos : legatumRegulofcribit-ymos ingravejciti ciamat ms-
fiensy O hominem nequamyperfdumi acflm etiam quam perjurum ! qui
^thi fer falutem -hlijp]erajfet. Addit Plinius ; Tacit hoc Regulm non minm
fcelerate quam frequenter, quod iram Deorum, quos ipfi quotidie faiiity in
caput infelicis fueri detefiatur. hyfas orat. adverfDiagitonem. Varatm
fimfidenti animOi uhicun^ Vffluerts^^praftare jmjurandum per capitahO'
rum liherorum^ (^ eorum^ quifcundis nuptijsmihi natifunt, Atquinon"
dam comijeriapervenh ne^ tantifacio pecuniam, ut autperjurio liberos
diris devovere velrmi quo altmenta ipfis rclinquam, autpernefaspatrifa.*
cultates auferre. Rx his quoq': patet:, quis fenfus fit juramentorurrf,
quae veteres concipcre folebant per caput, per genium:, per falutena
principis, Id enim non ideofadlum, quod principibus adhucvivis
Numenineftecredercnt, autquodiramcorum in fefallenccs impre-
Ggg carcntur,
,
418 tlBRI IV,
carenmrj fedûiaimikirerioânt per adulacionerti videri Volcbanr,

fe principis falutem propri^ anceferre, adeoq; majori rciigioni ducc*
re iram deorum in iftius, quana in proprium caput devolvcre. Un-
de fenfus ejusmodi iuramentoruni proprie hic fuic : ica fal vum prin-
cipem opco, uc cgo hoc faciam ; i. e. nifi hoc faxo^ iratum principi i
Deum precor. Adpofice AHgullinm cicance Gmio mjparfflor, ad L35,

D. dejUfeJHT. .^tnd efljurafe:, mjijm reddere DeOj quando êr Deumju^
ras f jm filijs tn^ re ddere, quando per filtos tuos jurits. ^ôd autem/m
dehemu^faluti nofira, fiim noflris^ Deo noflro^ niftcaritatis, veritatisj ^
on falfitatis f Cum dlcit quisg^êr meamfalutem , falutemfiiam Deo oblt'
gat : quando dicit perfllios meos, oppignorat Deo MosfiôsyUt hocveniktin 1
(aput ipfirum^ quodexit de oreipftus, Siverum-^ verum: fi falfum-ifalfum, .
Cum ergo filias fios^ vel caput fiium > vel fialutemfiuam quis^ in juratione '
tiominaty quicquid nominat^ obligat Deo. Inde ecfi omnino probandum

fit, quod Phdo ûd&iu de fiecialihm legihm profanam jurandi temeri-
tatem damnet : ifla tamen haucquidquam album calculum mercn-
tur;, ^^mdfirei necefitas religwnem jurtsfiirandi pofiulet ^ magis decet
jurare perpatris aut matris fanitatem^ c^fene^tutemprojperam.} fiivivunt
4ut^fi defuncfi fi.nt-s per heatameorum rhemoriam. Sunt enim effigies ^
fimuUcfa divini Numinis^ quiliheros ad vitam produxcrunt de nihilo, lis
moa^latî dehetur^ qm quoties urgentur fiacramentum dicere^ un6iando^
tergiverfiando^ rehgionem incutiunt^ non fiolum fiediantihmi fed adju^ ^
randum frovocantihm, Solent emm qutdamy uhi hoc filum protulerint^
Ita meadJHvet, reliquum ex ahrufto fuhtlcere^ mhiladdentes amplimrne^
ahfllventesformulam. Totefi emm ftippleri fi liheatt nonfiatimaddendo ;
Altifiimusy aut fkmmm rerum ionditor, fid tettmyfily coclumy mtmdmvL'
Sednec videop quomodo excufari poflit illud juramencum militum
Chriftianorum, quod vdtnFegettm de remilitA. 2. c.f. Jurantper
Deumi&perChrifitm^ df perSpiritMmfitnûr/fyC^per majefiatem Impe-
quaficundum Deum generi hufnanodiligenda efly
Tatoriiy ^ colenda..Nam
Imperaton xcum dugufli nomen accepitytdnquamprdfenti ^ corporali De
fdelisefl prafianda devotio^jdrimpendendmpervigilfamulatm. Etiienim
eoncedatur, quod fequicur; Deo enim velprivatmy vel militans firvit.
mm fldeHttr eamdiltgiti. qui Dso regnat a^t&rs: noa ideo tamcn per :
inaje^ .
. CAPUT If. 4ii>
niajellacem Impeiatoris pari modo jurandum erae, ac per Deumjju-

racur. Neq; vcro illa fubcilitas in gregarios miliccs cadic, uc voca-
hvilvm per in eadem formula divcrfo modo accipere pofHnc, cum
de Deo, & cum dc Impcracorc fermo eft. Hinc quoq; pacec, non
fine racione gravicer quondam punicos, qui per capuc auc falucem
principis pejerabanc; quippequod crederencur divinis poenisipfura
principem facere obnoxium, cujus camen incoiumitaci faluspublica
fic innexa. vid.l.lj.g.f "D.de jurejurando. Sic apud Berodotum MelÔ'
fw^^^refercur, Scychas rege segrocanceinquifivifle, num quis civiura
per folium regis pejeravcric. Quo comperco perjurum capite pledL
Apud Zdfmuml. V.infine^ magiftratus Alarichipoflulacasequacon-
cedi propcerca po{lenegabanc,quod percapuc principis juracum fu-
crac, cum ifto pacem non fore. ^mffefijêofr^&jlltumfuijjetjwsjuran-
dum^ fortajje negligi pojje , êrmittendo bcnigmtati divim facmorts imp^
'condonationem: fed qnandofer captit Imtieratorisjuraffenty non jam eis
foi ejjcy contra tam grave jmjurandum delinquerc. Caecerum ne quis

yiXCQX.pernjitam Regis ^jhorum JU4 incerdiclum legicur in cafitul Ca-
roU Magnil. 5. c, 41. In 1. aucem 35. D. d. t. Ulpianm non negac juramcn-
cum eflc, quando quis per propriam ralutem juraveric; fed id non
^Valere dicit, nifi fpecialiter ipfi fic ita delatum. add. I.3. .4.1.4.!. f.
frinc. d. c. SciUcec quia juramenca fiunc ejus caufa, qui ea deferc. Ideo
verbis adeference conccpcis prsefliari eadem mos efl:, uc in cum fen-
,
fqm valcrenc, quemdeferens incendiflec ; (conf. Livim I.22. c.58. 4^
! ifjit.) neve juransinfidiofe& ambigue formacis%êrbisvimjuramenci
eludere conarecur. An quia quocidiano ejusmodi juramencorum

ufu eorundem revcrencia exolefcic; igicur alter pro juramento fo-
non tenetur tritam alicujus formulam, qu^ fsBpe eti-
Icnni acceptare
amnoncogicantis fermonem interflinguic. Exquibus & hoc paccc,
ccfi exlecrationes prefle fumcze, quacenusquis nudefibiautaliismala
imprecacur, auc fealiosq'; diris aevovec, juramenca noniinc; easdem
tamen, quacenusadaflercioncm auc promiflum noflrum referuncur^
omnino proparte juramencieflehabendas. CQn^cZiegter.adGrotXli.
C.3. .I0. Id quod etiam extendendu ad illas
preccs, quibusquis flbi
cmi quidpiam boniita precatur,utijuramentumfervaveric, Quals
:'
420 LIBRl IV.
eft illud apud MUntm V. H. LXII. c ^. sr^ra gj^ t<^>?ot ts! iyv.spcL\Qt
k^cL^^cufjLu sic ego- Timefidt cershmm dijcujjknm^ Ammianm Marcdlmm
1.24. c.f.Aninubdt Julianm exercltum, quum nonpercharitates^fedpef
inchoatam rerum magnitudinem dejeraret apducy. Sic fub jugum mitEeret
Perfas3,ita quaflatumrecrearetorfjeniRomanutn: utTrajanmfertur
aU(luoties jurando di6ia confuevijfefirmtre , Sicin. provinciarum ipeci*
em redadamvideamDaciam, Sic pontibusIftrumÊuphratemiupe--
rem. Atq; fic adparccrs^quomodo explicanda lintjuramenta^quas'
in facris literis occurrunCjUbi apiisquoq; hominibus creaturarum
mentiofuicfadla. vid. C?^^/XLIl If. l,SamHelWV.\Â.Sar^X^y,
%<S.hReg'. If. 25. 2. Reg.
II. 4. <y. Sic inter Judôs polleriorum (eculo-
rum valde frequentia fuifle juramenta percapuc, coelum, templuiti,
aurumtempli, aram, vidimas, patet QxMatth. XXIII. \6.feqq, Quo-
rum profanosabufusj&petulantes cavillationcs graviter taxatSal-
Vatorno/lerl.d. Ad Homeri lliad.z. verC^J^. Bidymus illudf^ ^d
I5g oKiJTp.^v ita explicac; \gioVyon 2lc^ r3. (ncy^Tslpii ofJ.vvcnv ojwnv tvv s.ô^v ttJ<;
âuiKHa/; xof. Sciendumy quodfer (ceftrumjurant i^fum regni arbitrum

Veum. Homeri locum imitatus efl: Valerim Flaccm Argonaut. 1. 5. Hanc
tgo magnanimiffolium Didmaoms haflam, û ne^jamfrondes virides
nec proferet umbraSy Ut femeUftexcufftjugis^ ac matre peremta. Fida mini-
(jteriay dr durasobit horridapugnasy Tejiori (^hocomniduEfor tibinomi-
ne firmo. ContFifgiLMneid.XlL V. ^pS. Ovidim tamen de remed. amo,'

rishxAtridesfibi quodnunquamtaâm Brifeidajurat Perfce^trumi feep'
. truTfi nonfutat ejfe Deos. Add. Grot, d, 1. . \h
4o Porro in juramentis formula illa, fub qua Deus teflis auc

.
Vindex invocacur, accommodanda efl: ad perfuafionem feu religio-

nemy quam circaDcum fovet, qui jurac. Fruftra quippe adigitur quis
^d jusjurandum per Deumj quem non credic, adeoq; ncc metuic.
Ac nemo per D^m
fe jurare pucac alia formula, auc alio flib nomi-
tie, quamquodfu^, i.e. ex opinione jurancis verx religionis prs&ce-
pcis cdncinecur. Inde ef! eciam, quod qui per falfos Deos jurar, quos
ipfe taiiien proveris habec, obligetun ac fi fefellerit, revcra perju-
rium admiccac. Quia fub quocuncf; fpeciali conceptu Kuminis no-
aonem ante oculos habuiCj adeoqj, dum fciens pejera vit, divins:
maje;.
.
CAPUT IL 4^1
inajeflatis revernnam, quantum in fe fuic,vioIaTit. add. l.f. .I.D,
dejurejur. cni non repugnat . 5. d. I. & c. 10. qmft. f cauf.%%. Quod
(i auccmquis
juramencumaccipitrubformulailiius religionis,. quam
jurans quidem pro vera^ ipfe autcm pro falfa habec, nequaquam
ideo iftius rcligionem adprobac, autpro vcra habet. Sic qui a Judasa
juramencum accipir, hautquidquam adprobat ipfius^ fentenciam, qui
negat, unum Deum creatorem cceU &
terr^ efTe patrem Domini
noilri Jefu Chrifti. An tamen huc quadrec exemplum a GrotiodL. 1.
. 12. ex (7^^/ XXXII. f^. allatum dubito. Nam Deus Abrahamij &
Deus NahoriSy& pacrum ipforum veais crac Deus.. Add. c. i(Si
qu^Jix cauf.lZ.
. f. Ad juramenti porro obUgationem requiritur , ur animo
deUberatoid fufceptum fir. Unde juramenco hautquidquam obftri-
dus erit;, qui non: putans fe jurare verba jurantra protuleric, feu qut
fimpUciccr tantum juramentum recicaverir;, vel etiam ejufdem ver-
ba concepta inprima,urloquuntur, perfona alteri praeiveric. add
1.3. . 2. D. de ohlig. dr aîon. Inde fruftra fibi reUgionem fingebaE
Cydippe, lei:o juramento, quod Acontius pomo infcripferar. Ee
rele ipfaapud Ovidium inepifi.Heroid.. ÛiZ jurat mens efl: nilconjU'
ra-vimm illa. Cofijilium yfrudens ânimi pntentiajwratjBt nifijudicijvin"
ula nuila valent, Verbafuis jrufira virtbus orba tenes. Non egojuravi i
(egijurantia verha. (^c. Simile fa^flum narrat Antonim fub init.
Liheralis
metamorphof.Ac Ccefylla virgine Cjca, quam Hermochares Athent-
enfis parimodo circumvenir. At vero longe abfurdiflimus foret, fi
quis jurare volens, feu incentionem jurandi prse fe ferens^ nolicta-
men obligari; fiq; dixeric, fe dum juramenro adigicur, recicacione
duncaxac verborum concepcorum voluifle defungr, non aucem cx
iisdem obHgacionem confciencis fuê conciliare. Cujus rer ratio
'j)roxima non tam hsec e/t, quod obligacio a juramenro fic infepa-
rabilis, & effedus ejus neceflarius; quam quia alias omnis ufus jura-
mencorum, imo omnis racio inrervcniencibus fignis fefe obligandi
cxhumana vica coUerecur, fl quis cacica fua incencione poflec impc-
dire, ne efFetflus ille alum aliquem fequacur, cui producendo idem
cfl inflitucus, Unde omnino iuramenco obligaberis>. quicquid dc-
G^^ f munt
^tt LIBRI IV,
mum qoando jurabasi fiquidem&is, cuijuratur, itaver"

cogicaris,
ba cua accepic, ranquam juramentum exprimentia, & cu, quando
eadem proferebas, ferio remabte ag!,nonaucemJGcandi infticucum
oftcncabas. Ec revera concradiflorium cd, velle jurare, tamens &
non juramenco obligari; velle promiccere,
velle promiflb nolle &
eeneri; velle ferio verba proferre, uccamen non obcineanc illum
ufum, quem communis convencio iilis adignavic. Quod fi auccm
quis ejusmodi prsepofleram incencionem prae ic culeric, ludos can-
cumagere cenfebicur. Sic v.g. in fcholis, ubi lolenni in a6lu ticulus
doi;oris alicui confertur, hic uciq;dodor eric, fi vel maximepro-
mocor, dumuficacum carmen recicac, deafmo coronando cogicave-
ric. Ac fi cui in fcena ab hiftrione micra omnibus cum ricibus impo-
nacur, is ne hilum qualicacis dodoralis nancifcecur. Unde pacet,
abfurdam eflc quapftioncm; an obligecur, qui deliberaco protuleric
Verba jurantia, animo tamen non jurandi f Si enim vcrba illa tan-
tum rccicacivc proculic, apercum eft ipfum neqjjurafle, neq;obligari.
Verum ubi res vcluc ferio fuicada, i.e. ubi & ille qui verba proculic^
jurancis fpeciem pras fe tulic, & alcer in eum fenfum id accepic, fine
dubio juracumefl, &obligacio contrada efl:^ quicquid demum ille,
qui juravit, tacice in animo fuo volverit_*.

. 6". F.fl: aucem & hoc probe obfervandum, juramenta in fe
non producere novam & peculiarem obligacioncm, Ccd obligationi
in fe(e validx velut acceflbrium quoddam vinculum fupcrvenire.
Semper enim dum juramus, fupponimus aliquid, quo non prseflii-
o divinam poenam in nos provocamus. Acqui inepcum hoc eflet,
iiiflillicicumforec nonpr^flareid,quodfupponitur; adeoq; nifl jam
ancea obligaremur. Quanquamfsepe uno fermonis complexu com-
prehendatur &
principalis obligacio, &
vinculum jurisjurandi acccf-
fbrium.v.g. fi dicam, ica raeDeus adjuver, uc egocentum cibi dabo.
Nonideo camen fupervacuum efl jusjurandum, quia obligationi jam
anrea firmse accedit. Scilicet ecfi omnes non athei credant, Deum
violationem promilTorum etiam injuracorum vindicare; iisdem ta-
men hautquidquam Vane perfuafum cfl, acerbius puniri, qui iram
DeiexprclTe provocaverit, ac quamuminfe fuit,ad ipfiusmifericor-
diam
CAPOT II 4JJ
diam viam Quippc quitam firmo propofico ad exfe-
fibi pr^clufic.
rendam malitiam ruic, ucnihii ftcurare oftendar,quicquidillidirpli-

ceac, cuifummumbonumjuxcaacmalumrepr^renrandi eftfacukas.
Ex quibus concluilicur, quodilli aliis, quibusvicium aliquod incrin-
. fccum obligacionem producendam impediens, adh^rebac, obli-
,
,
gatorij non fianc, jureJLirando liêc accedence. Sicuci nec per fubfe-
quens juramentum ancegrefTa obligacio valida elidicur,auc jusper
candem quaeficum alceri collicur.Sic fru/lr^ quis juraveric, fefe alceri
debicumnon folucurum.
. 7. Exindeconfequicur, cuminpromifIis&pa6!is confenfus
crroreelicicus non
idoneus ad producendamobligacionem; non
fic
obligare juramencum, ubi cercum eil , eum qui juravit fadum ali-
quod fuppofuifle, quod revera ica fe non habebac^ ac nifi id credi-
difiec , non fuiile juracuru m ; inprimis ubi per dolum ejus, cui juracur,
in errorcm fuerit conjedlus. Nam fadtum illud habec vim condici*
onis, qua non adparence, qu fuperfi:ruuncur corruunc. Sic fi qui$
ex remocis locis larcum mibi nuncium acculeric, ob quem evangclia
ipfi juraco promiferim pofi;ea aucem iralfa ipfum nunciafle deprc-
;
hcndero, haucquidquam juramenco cenebor. Addic aucem heic

ijrotimdA. , 4, Si dubium fic, an non aliquis idem juracurus fueritr,
cciamfi innlo errorc non hxfiflet, fiandumerir juramenco; quiafim*
plicicasquammaximejuramentocompecit, &: ab eodemomnisincer-
precacioeluforiaefl: feparanda: & quiapromifiio non fi^Hiflî errori
fuit fupeFfl:ruâ, ecfi force erroris iflius incuicu prolixior fueric. Ubi
tamen res nondum eft in expedico. Nam ucer judicabic, an error
remoco promiffio fueric fufcipienda l Non fane ille, cui juratuni
fuic. Quomodo enim liquido quis poflic judicare, qu^nam mens
alcerius fucura fueric^ fi ha^c vel illa condicio exciciflet? Sednee ipfc,.
qui juravit,adeo cercehac dcre judicare poceric quippe eum neq;;
cadem res diverfo cempore propofica arquenobis fbleac placre,neqj

fi eadem res codemquidemcempore, fed diverfo modo propona-^
cur. Probabile igicur videcur, ne cale quidem juramencum, falcent

in quancum errori fuperftrurcur, cffe validum. Si cui tamen in hoi-
nQ|em Nuininis ab eonon penitus difcedejre placeat,.ex conditione

tlBRIlV.
^24
rerum fuarum inede!ur, quantum commode praeftare poHic. Quo
loco non inconveniens fueric^ circa juramenmm a Jofua Gibeonitis
prseflitum qusedam monerc; Jofii IX. Ubi primo obfervandum,
aftutiam Gibeonitarum non efleculpabilem, nec mendacii proprie
didi nomine %ênire. Quis enim rcprehendat, fi quis ficlo fermonc
vitam fuam fervare fategerit ab hofte ad intemecionem graffante?
Deinneq; damnum proprie didumiflaailutia illatum fuiflc Ifraeli-
cis. Quid enim homini decedit, fi fanguinem alterius efFunderc
non concedatur, quem decsetero omnibus rebus fpohare, & inper^
petuam abftraherefervitutem potefl, ita exarmatum ac debilitatum,
utinfurgere in ipfum poftea nequeat. In hoc ergo cardo rei verfa-
tur ; an Deus per modum prasccpti injunxeric, omnes & fingulos
incolas terrae Canaan internecioni dare, eciam eos, qui fponte cervi-
ces fervitio fubmitterent, & ex quibus periculum ic pofterum non
immineret Id fi abfolute affirmetur, juramcntum Jofuse erac irri-
\
tum. Inferviiffet enim ad hoc, uc prseceptum divinum eluderctur,

i.c. invocaffet JofuaDeum, ut ipfumpunirec,nifipracepcum ipfius
Violaffec. Neq; dici poceft, Jofuam ideo juramcncum illud fervare
voluiffe, ne Jehovse reverencia apud eas gences aliquid decrimenci
caperec, dum ipfe non fervac pa^lum, fuper quo nomcn Dei invo-
caverat. Nam hoc incommodum non minus fequebatur,fi ipfc
ahquid a Deo fibi injun(ûm exfecutioni dare neglexifrec. Igitur
Crotio dl.videtur prsecepco 'îVeuter.yX.lsS hanc addendamlimi-
.
tacionem; nififiquiftatimimper/itafacerenty id quod aliquoc racio-

tiibuslprobacum ic. K6.d,Seldenm\.Y\. c.i6. ubioflendic, interneci-
onem illam non tam prsecepcam Ifraelicis, quam indultam. Idq;
eo probabilius videtur, quod ratio iftius difpofitionis hsec expri-
aliis
matur; ne iftorum idololatriam imitarctur populus,cuncimmane,
quancum in peregrinas fuperfliciones proclivis; tum nc rehdi ma-
gno numero antiqui incolxnovoscolonosmigrare iterum jubercnc;
praefertim fi aequali foedere cum degerenc. vid. Judic.l. 34. 11.
ipfis
a.III. f.d*. Hoc periculo depulfo, nonnullis, qui praefcrcim idolo-

rumcuIcumejerafIenc,faneparcipotuifle. Quicquidhujus fic,idpaceci
Jofuam dolo depreheafo yalde flridejuramencum fuiffe interprc-^
tacum.
CAPUT .11.
^tf
tatum. Phrafi Orientalibus faTniliari fervos.reirraclicarum profeffi
fberanc, &
foedus popofceranc. Jofua viram illis promittic, foeduscf;
inic. Perhocfane, ((icales fuiflenc Gibeonic^, quales fe ferebanc, i,e.
cxtra illospopulosj quos Deus excidio deflinarac,) bonaj liber. & &
tas ipfis relinquebantur. vid. i. êg.XX,^. Sedprop.teradhibitum do-
lum verbis fuis prelTe inhajrec,&: pr^cer vitam, aCjUtadparet^neceC
faria alimenta nihil illis Add. Amhrofojf'. 1. 3. c. 10.
relinquit.
. 8- Quidverofenciendumdejuramentispermetuminjiuflum
cxtorcis? Sanequivper mccum injuflum caufam juracas promiffioni
dedic, non minus obHiâtus efl ad reflicuendum Ti extortum pro-
mifrum,cui juramentum acceflic^ quamfiab injuratoidforecprofe-'
dum. Igicur nonadparet, quarc non & heiccompenfacio poffic op-
poni, juxca ea, quse fupra dc mecu cradidimus. Equidem Grotm d, 1.
(i aut 'verbajuramenti hominem non Ycj^mantjm ei confe^
i
S. 14. cenfec,

rendo ; aut refpiciant quidem^fed aliquidfit:, quoddôfit opfonr^ tunceam
vimfotcjuramenti^ ut homo quidem illejm nulltm confquatur^ dt nihilo-
niinus quijuravit Deo obligeturflarejurejurando. Ejusq; rci exempluna
elleineo^ quipermecuminjuflumcaufampromiffionidedic. Enim-
vero aha videcurnacura jurisjurandi, cujus verba nonad hominem,
fed ad Deum diriguncur. v. g. fi dicam folus aut coramarbicris; ego
Deo juro, quod Scjo velim dare. Id enim habec indolem voti, quo
Deo promicco, quodin ipfius honorem aliquid fim pr^fticurus;
adeoq; exeononhomini, fcd Deo jus volui conferre. Secus aucera
fcfc habenc juramenca, qu^ adhominemdiriguncur, feuubi Deoce-
fi;ehomini quid promicco. Ubi plane videtur expirare oWigacio,
fiin homine, cui promiccicur:, vitium fit, ob quod rede acceptarc
promiffum isnon poifit. Neq';enimDeopromifi , neq;dixi \ in ho-
norem & gloriam divini ncminis latroni dabo. Et fi vel maxime
'admitcas, hoc quoq; jusjurandum haberevim voci; tamen cum vo-

tum non flringat, nifi a Deo acceptetur, unde conflrabit mihi, Deo
probari, ut ego innocens mc bonis meis fpoliem, & illa in impium
nebulonem conferam, neille gratis fceleratus fuerit ? Ne vero Nu-
minis honor minoris dein fic apud latronem ejusmodi juramento
negledo, non efi mccuendum ; cum is ipfo vitse genere lacis oflen-
Hhh dai.
42^ LIBRI IV.
I
dat, quanti Deum faciac. Si quis tameii Cit, qui evitando fimplicio^
rumfcandalo, &nevideatur nomen Dci, quod intcr pericula pro-
fuit, in tutum fubdudus irreverentius
habere, petunia* promiflie ja-
ûramfacerevclit;ratiusutiq;videtur,Deoq; acceptius, eam in pias
caufas crogare, quam nebulonis alicu jus malitiam cadem alere. Idq;
co cutius procedit, ubijuratum fuericabeo, incujuscivicate perleges
nuoq; civiles talia juraraenca declarancurirrica. vid. authent.facra^
tnenta fuberum. C.ft adverjli^ vmditiQnem. Exempla, qucE pro contra-
ria fententia Grotim adferc, rede infpicienti adremnihilfacere vid^
buncur. Add. quoq; Anton. Matthan^ deCriminihiu tit,deperjunon.^.
Ubi miror eum probare exemplum JulifC^fariSy qtii afiratu interce^
ftusj mrejurandoj^ adacfti^y ante lytron ijs filvtt^ dein cUffefarata opprejjos
irucijufjixit. Namneq; Vlutarchm^ FellejtUiSuctomr^^ de jurejurando
ipfiusmencionem faciunc & videcur hoc ipfo illos fequi, qui mo^
.-
mencanea folucione juracum defungi poffe arbicrancur, uc flacim vel

per fe, velinfubfidium vocaco magiflracu dacum recuperarequear.
Quae eft fancinanis reUgioficas, cum perinde fic non folvere, & fo-
lucum confeftim rccuperare. Cicero quoq; off. 3. prsedoni paûm
tro captepretiumjine fraude non afflrri adferic; ex ea ratione, quod
praedofit commumo hoflis ommtmty cumquonecfides ejje dehet, nec jmju-
randum commune. Id quod Grotio difplicet d. 1. & 1. 3. c. Ip. . 2. ex ea

ratione, quod licet cum praedone non fit fpecialis illa communioj
quam inter hoftcsin bello folenni introduxit jus gentium; illum
lamen, quia homo habere communioncm }uris naturalis, cx
eft,
quo na{citur> ut pada fervanda fint. Neq; camen. deejfl:, quod pro
Ciceronui rentcnth poiTii dici. Scilicet cum pirata fit communisho^
flis omnium, feu quicitra ancegreflam injuriam fpoliac aut trucidar,
quoscunq; nadas fueric, adeoq; ex profeflb pcrcurbec, Sc abrumpaK

focialicacem a Deo inter bomines conftitutam; igicurnon prodefle
ipfideberevincalura, quo homines adinftitutum Dei fociabilcs m-
Jer {e folent nedi. Cumq; is ipfo vitx generc acheifmum profice*-
lur, nuUum eidem a religione emolumencum accedere dcbere. Su
sucicciam econcrario in ejusmodi hominum juramencis nemo pru- r
dens fidei aliquid reponit. Ec lenani apud Ta^mtium veluc inceif \
reqii*/
CAPUT 11
^^^
requillcai C\ix arcis reponicur, uc fitperjuru^. Nk. Machiavelim hifl. Vle^
rent. I.3. Cum Detg^trmor extmcimfity inde confiquitur^juratam
religio
jidem tatijer ^ftimari obfirvari^^ , -quantum utile : eag^ homines uti, non
auo eam firvent^fiduteamterrnedtafaciiim decifiant^ o flm laudts^^
glori fthi fartum ducunt^ cfuo facilim atg^ tutimfraudemfraufifmt.
. p. Requiricur &
hoc ad validicacem jurisjurandi, uc licica fic
illa obligacio, cui id accedic. Igicurnullashabebic vires juraca promif-
fio de re, quae efl illicicajurenacuraH &

divino, imo humano quoqj
ifti non adverfo, fi qu^ ex Pacri-
juransincivicace vivac. Videloca
bus congeflic Grattanm cauf.zz.qu^fl.^. Nobile cumprimis eftexem-
plum Davidis I. Samuel XXV. qui cum per iracundiam juraflec, fc
Nabalis domum incernecione deiecurum, obbeneficium verbiscon-
itumehofis fibinegacum, pofl: oracione Abigailis dehnicus ulcro Deo
gracias agic, quodim>pedicusfuiflec, ne ilHcicum juramencum majorc
cum peccaco implerec&red:e Alboinus revocavic vocum, quo
Sic
voverac, fe omncm populum Ticinenfem, quia fecraderenoluiflec,
ferro deleturum,apudP^W. VVarnefitdum de geft .Longobard.X.xz. 27.
Add. idem 1. V. c.40. inflne, Abiurdum efl enim -invocare vindi-
dlam divinam, ni aliquid feceris, quod fub comminacione poensea
\>,Q eft incerdidum: adeoq', reverencia Deivelucin ipfiusignomi-
,niam abuci, Ac incroduda funcjui-amenca, uc licicis & bonis adio-
nibus incer homines firmicacem addanc, non uc fceleribus fuccencu-
riencur. pionyfim Haltcarn.l.W. Sso) cBi KctAalc Hîîy-cticug 's^^.Aafjt'
j9fltêc% CPtAâiv o(/^9ô^cuc, crrKS"^' cu^îg^^ dîKoig. T>ij ad honefla ^ju-

flaj non adturpa (^ iniuflafaBa adhiberi amant. Qiio loco eciam quse-
ricur, fi quisin lacrones incidens ad redimendam vicamcogacurjura-
rc fllendum perpecuum, & ipfisquancum infecaVeredeimpunicace

^n juramencum fic fervandum ? Id quod nobis negandum videcur
id
(iquidem ex eo fikncio pluribuspericulum fic emerfurum. Nampro
fequidcm impunicacem dare non efl ilHcicum non camen /lihde :
mulcis innocencibus exiciumficprovencurum. Ec accommodari huc

poflic illud z^VidiTacttumA.'^. Sane lentm infiuo dolore cffit: rci^, inju-
na4 ne largtretur. .
. 10 Inio eciamii res^ qu^ promictitur, in i^ non fic illicica;;

4ag LIBRI IV.
fi per id impediatur majus bonum

noti tamenvalebit jusiurandum,
morale, feuubiperidfimus prohibendi obirealiquod officium hu-
manitacisac Hucetiam referre poflis juramentum,, quo quis
pietacis.
feobflringic, nchoneftam aliquam & humano generi uciiem artem

alceri communicec.vid. Matth^ XXV. 27. Cut tamen aflerrioni hasc
limitatio videcuraddenda; nifi perme, autalios>ejus arcis jamcon-
fciosjufibus humani generis facis profpici queat: nec ei, qui jusju-
randum exegic, damnum inferacur. Tale juramencum cxcac apud
tuciamm Tragopdagr^, fivipjg ^g cnyaPopK^^ chc s< (^^.mih ng) Ko'\SiA
&v{(ncov.7og kvTsKri TmTfog , og Iroj^g- }LeuS-4V CP(Z^f/,ciii8 fisya cQ-sv^- Sacrdt
tum tacendimsmihijurandtm datum Me taliadicere tibiÛne non jimt^,
?{jc uitimum morientis edicfum âtris, î
jufit hanc celare nos vim
fharmaci. Vlmim N. H. 1. 2f c. I. Neminem docere
. in autorit atem fcienttA
e/F. Scihcet quia profeclum in bono Deo debemus,. Sc ad fummum
quisq; profua viriUenici cenecur, ica uc e[us libertatem eripere nobis
ipfis nonvaleamus,neq; noftro alu nos exfolvere ofHcio per [us du
vinum nobis injundo. TaHa juramenta non crancinfrequentia apud
Judaeos, de quibus.vid.(7r^//^d.l..7. & Seidenus\.y.Q,.z, Conftantin,
JJ hmpereur inBabakama c. p. ..20. Gratianmcap.xx. cauf. 22, qu^jl, f.
Sic&irivalidumjudicamusjuramentum> quo Narfcs fenemaliquem
adflrinxit,nedefoffum absfefeaurumulli morcalium indicarec. Qui
tamen rede, Narfece defun!o,Tiberio Imperacori indicium fecit.
apud Vaulum- Diaconum l.ig. Add. C[Uo^yGratiafzm cz^ diftinB. XIIL.
Ec hac in parce pari paffu ambulat cum juramenca vorum; nam&
hoc non valec, nonmodb fi fic illicitum, fcd & fl inepcum. Quo fa-
citillud dilumSparcani, qui cumvovifler, fe pra^cipicem aLeucacai
iefc dacurum, alricudine confpeda abiit recro f cumq; id ei vicio ver-
teretur, dixic: <^'i(' cSmv luv svxdv ciTKa/; [l^^v^ hxcig^^c^^ nonfu^-
taramvotumilludmajorivotoindigerr,.
0, II. Deniqiquod juramenca non immutentnaturam & {ub-*
Aantiam promiHi' pafftive, cui accedunc, facclare conflar. Sic jura- .^
Bjencacirca abfoluteimpoflibiHanon obKgant; etfrgraviter peccer,.,

qui cemere jurando nominc divino abudcur. Sic addica pro-
ica -
liffioni jurarnenta;, condicioaata nequaquam- mutane in abfokicami.'.

Kor^
CAPUT n. 4^p
Non minus enim quod ccndicionem fupponir juramentnm cun^ con-
dicione ilia ftac, quaminjuracumpromiflum. Sed & jura-
cadjcq;,
mencum, ficutquodvis aliud promifium expirac, fi cefTec qualicas,
fubcjua juracum fuic. v.g.fTmagitocusmunerefuoabieric^ noncene-
bicur amplius ad iflud, quod in eo ineundo juravic. Ec vice veria
cives illi, qui imperio abiic, auc exucus ed, obfequium non amplius
debenc, ecfi id exprefle non flr remiflum. Id enim ex ipfa negocii
nacura inceliigicur. zdd.Gmiu^ d.I. .I8. Sic & que injuraco, quam
injuraco promiflb requiricur accepcacio. Sic 8c ex nacura: padorum
ericjudicandum, an a!us corttra juramcncum admiflus fit duncaxac
illicicus , an vero eriam
irricus. Nill enim jure fuo in rem pômiflbr
juracus fefe abdicaverir, in &
alcerum illud transculerit, non erir
adus irricusj fi poft in cerrium atu idem conferat.v.g. Si quis jura-
rem quampiam alicui legaturum; poflmodum autem ter-J
verit, fe
tio candem vendiderit, hautquidquam invalida crit vcnditio, licec
ifteperjurio fefe adflrinxerit. Sic fi quis vivis parentibus jurato^
promiferit, fe certam foeminam in uxorem nondudurum^, iflista-
men mortuis eandem nihilominiis duxerit ; perjurus ille quidem
crit, macrimoniumtamenfirmumperfiflet; nifilegibus civilibusali-
ter fitdifpoficum. Sed &pro naturapromiffiaucpadi, cuijuramen-
tumadjicitur, id habebitefficaciamex jurenaturaliaut civili. Nam
illudin fe nonfacic, uc quod
nacuralem tantum obligationem
alias
producebat,jamcivilem quoq'; producat; nifi peculiariterhoc jure
civiii fit difpofitum,. Sicuti nec idem aclus fpeciem mutat, ut v.g.
quod donatio fuit, accedente juramento contradus onerofus fiat,
& vice verfa. Quo pertinet qu^ftio; an contradus juramento fan-
cicus, in quojuransinfigniterfuitl^flis, poflTt refcindi, &ipfeininte-'
grum rcflitui? Grotim d. 1. %i<^. id ncgac, addita ratione; quamvis-
perfonae nihil aut minus debeatur, Deo tamen fides erit praeflandao
Quam rationcm nos paulo ante rejecimus. Super eadem quaeflio-
ne interpretes Juris Romani prGlixedifputantadLi.C.y^Wi/fr/î/ir;?-
dit.& fubjedam illi authenticamy quam multi ICti, & Galli cumpri-
mis, iniquicacis arguunt Ec ad refcriptum quidem Alexandri re-
Q)ondenc, id nequaquam^ univerfalem aliquam deGifionem com>.
Hhh |: ple^li
450 LIBRI TV.
pledlijTedad fpecialem cafum fuiile direlum. Scillcet confulebat

Imperacorem e. homo pleno judicio, qui nimirum ageret
miles, i.
annum decimum odavum,& quidem qui non Isfionem aliquam

enormem, fed folam ^cacis immacuricaccm,uc adparec, allcgabac.
Hujus concradum juramenco confirmacum irricuranequaquamvo-
lebat princeps religiofus, & qui videri pocefl ob oculos habuifle exem-
plum Herculis, quem Plutarchf4^ qudft. Roman. 2g. non nifi femelin
vica jurafle memorac. Auchencicam aucem illam cradunc Friderico
cxcorcam perHonorium llf. Poncificem, dum diadema imperiine-
gat; eamq,- ipfum Fridericum mucare'conflicuifle ; fed morce fuifl^
prasvencum. Caufamaucem, quare eamconfticucionem urfericPon-
tifex, facile deprehendec, qui arcana reipubl. poncificias intelligit.
Eam lcgemin Gallia nonobfervari vcî^MMofnacm add. I.vid.eciam
AHgufimus Barhofa ad d.I. Groenetvegen de LL. abrogatis ad d. I. & alii,
Nobis ad perfpicuam hujus qusftionis folutionem videcur ante o-
mnia obfervandum; pa(â,in quibus efl infignis insEqualicas in , &
quibusfraus^dolusq; auc iniquusmecus verfancur, quasanimonon&
delibcraco concipiuncur, nacurali &
incrinfeco vicio laborare, quo-
rum refciflionem auc corredionem jus nacur^ poflulat. Sed Ercacem
minorem viginciquinq; annis in fe palo vicium non afpcrgere. Ecfi
facile pr^fumacur, ob fragile &
infirmum ejus ^tacis confilium, &
mulcorum capcionibus &
infidiisexpoficum,l^fionemaIiquam ex
parceminorumincervenifle. Qiia isefionc non adparcnce nulla efl
racio, quare palum debeacrefcindi. Quo prasmiflb dicimus, fipa-
ûm auc promiflum juracum nuUo aHo laborec vicio^ non pofle id
eo nomine refcindi, quod a minore fir inicum, modo is pra^fens ne-
gorium incelligere pocueric. Sed fi akerius fraus incerveneric, imo
fi eciamcicra fraudem ex fola a^cacisimprudencia infignis Ijrfiocon-
cigeric, juramencum non obflac, quo rmn us lasfus j uratus refciffionem

concrad:us, auc corredionem pecere queac. Nam juvenis,qui con-
cradum jurciurando confirmac, praefupponic, eum viciocarere, idq;
alterquoq; praefe ferc. Ecifthi^c veluccondicio juramenco fubfler-
fikor: qua non adparentc hoc quoq; corruic. Aliud aucem efl, fi
Citra fraudem alterius gaarus prudcnsq; juvcnisplus d.edit, quam
quanti
CAPUT n. 451
quanti reserat. Tunc enim negocium fuit mixtumexcontraû, &
donacione. Scd &
in univerfum obfervandum, eum, qui imperio
fubjedluscfl:, noninplus fefc obligare pofle, quam quantum per im-
perium ipliconcedicur. Id ubi excefTerir, five juracum fucric, five
non,irricumdecIarari ab imperance, negocium poceil:.
fi vclic,
. 12. HocaucemefficiuncjuramencaobincerpoficamDciinvo-
cacionem, quem neq; aftu quis decepcric, cui nemo impuneillu-&
feric, uc ab negociis^ quibus adjiciuncur, omnis incerprccatio cavillsu
coria fit excludenda. Hinc rede Cenforcs Romani damnarunc aflo-
ciam capcivi, qui juraveracfe incaflra hoflium rediturum, &pofi:e^
cum paululum eflec progreflus, fimulans oblicum fe quid, in caftra
rcdiic, ac deinde quafi religione jurisjurandi folucus Roma: manfic
Cicero of.l. & ill. Sic & damnanda cavillacio Dercyllida?, qui jusju-
randum dedic Scepfeos urbis cyrannojfi procedcrcc ad colloquium,
cum flacim icerum in urbem rcverfurum. Eo cgrcflb ifte, morcena
minacus, porcas juffitaperire; dicens: nuncinurbem ce demicco, hoc
cnim juravi : acq; eciam cgo cum exercicu nunc ingredior. Polyanm
ftrategA.l. Damnanda quoq; improba cavillatio Locrorum apudi
Volybium 1. XII. c. 4. Scilicec quia^^^ ad/lrmgit, nen dijjohit perJMrimjt.
Qcero ojf.^. Add. StobAiis ferm, 28- de Cydia. Tacitus AXII. Khadami*
fitis quafi jurisjurandimemor^Kon ferrum, non venenum infororem ^fa^
truum expromit ; fedprojectos mhumum^ dr 'vefie multa graviôpertos
necat. Sic & ifthanc mercacoribus valde familiarem cavillacionem
notac Henr.Stephunm in tracf. pralimin.Apolog, Herodoti c.IcT. dum ju-
ranc, fe non pofle cah vel cali precio rem vcndere, ni velint perdc-
re. Ipfos enim refpicere ad provcrbium; mercator, qui nil lucra-
tur, perdit. Nefcio an hnc referri debeat fadum Comitis Fontani, qui
in praelioad Rocroium fella geflacoria vedatus ûtrît', jnrejurando
cnim fe obflrinxeraty ne^ peditemfe, ne equitem ad^verfds Gallos pugna-*
turum. apud Benjam. Vriolumhifior. Gall. I, 2, Aut Alcxandri VII. qui
cumfub initiumponcificacusjuraflct; fefe cognacos fuos Rom^non
reccpcurum {dmon ricetiere ifuoiparentiinRoma) mox aucoribus Je-
fuicis hoc modo juramentum iflud clufic: dum cognatos fuos apud
CafleliQm GandolfiprimucQ w<?//^ &iodcRoa)am fecuxn deduxir,

m
452
LIBRI IV.
Uci refert Autor NepotiJmiparLi. Mr.$. ApudM^r^f^m V.H. c. g refer-
tur: Cleomenes Lacon Archonidem confortem fui propofiti fecit
jurans, fi compos voti fieret, Trdv^Q. avvifj (wn/ y.s(pctXfi Tr^drJHv, fe ommA
cum iffm capite tvAnfaciurum ejje. Ctini vero rcrum pocicus eflec, oc-
cififocii caput refe6tum vafi plenomellis immific; & quoticscunq,
aliquidagere ad id inclinacus propofitum narrabat. Sic
infticuiflec,
apud Volyamm 1. Aryandes Barcîs fuper lacencc fofla, cenuibu^

VII.
lignis cerraqj teda, jurac quamdiu ccrra permanerec, fc convenca
;
iervaturum. Hinc disjed:a machina in urbem nihii hollile fufpi-

ancem irruic. Id camen fadum Perfis cribuic Herodatm Melfomoie
circajinem. Concra ab anciquis landata ell confiiancia Q^Metelli
Numidici, quod recufaricinlegem Saturninijurare; ctiamfi Marius
Conful &alii dicerent; ob tempora reip. recle idpoflfe fufcipi, ejuscf;
Vim eUdi tacita hac conditionej fe jurare in iegem, fiquidemlex
fleCp i.c. fi ricerogaca & laca eflec. Acqui pofl:eafaciieofl:endipofle,
nuliam eflehanc iegem, quippequa^laca fic Joveconante; quodubi
fiebac, nihil cum populoagi fas erat. Sed ifle maiebat pacria care- |
rcj quamhoc aflu uci ; quippecum qui jurarent, fane prcE fe ferrent,
pro vera lege rogationem agnofcere. vid. Apfian-\.\.de

fefe iliam
heUo civili. Vlutarch.Uario. Sed &arbitramur fupervacuam fuiflefb-
licicudinem Lycurgi, qui cinercsfuos inmarefpargi jufl[ic,neiis Spar-
tam ailacis cives fe juramcnci reiigione exfoiutos crederenc. Nami
ille proprie reverfus non judicatur, cujus cadaver domum reporca-
tMX, y\h.,?lutaYch.Lycurgo.Juftinm\.\S\..z.l,
. 13. Non tamen
ideo eorundem interpretatro femperefl:
extendenda, fedquandoq; flrile facienda, fiquidcm fubjeda mate-
ria id requircre videacur; puca, fi juratum fic in odium alcerius; &:
non cam promiflioni, quam minis:, (ex quibusper fenemini jus na-
fcicur,) juramentum fueric adjelum. Quam inremadfercur iiiudi
Ifraelicarum Judic. XXI. qui juraveranc, fe fiiias fuas Beniaminicis
non coiiocaturas. Poft tamenhisfuadebancvirginesrapere, &apud

rapcarum patres pro iisdem incercedebanc. Aliud enim eft dare,
aliud rapcum non repecerc. Ec eo faciiius ftrida hsec incerprecacio
admitcebatur , quod crudele forec , intcgram tribum ob crimen
quantuniN.
CAPUT ii;
4JJ
quantumvis acrox exfcindere. Add. Jofiphis archMV.t.Zc Amhro^
ftm Offic. 1.3. CJ4. Apud Ammtamm MarceHmumVx/, c.4. quomam
affirebat Athanarum Gochorum judexy//^ timenda c^Je^ratwnejurism^
randiyfi effi obfiriciumy mandatis^ frohibituinfatru,ne filumaiiqHando
ulcaret Remanorum, &
adigincnpoterat,mdeorumj^ cratcr^vileadeum
Imperatorem tranfire : recie nofientibmflacuit, navibiu femigio
direcJts m
wedium flumen^ {iflrum^qu^vehebant cum armigeris principem^
g^^^^^
judicem, inde cumjuis foederari, utflattttum efi.pacem. Sic apud Livmm
1.3^- C.57. cum Rcmani
ab Achîs po/lularent, qu^dam decreta
fua ut toUerent, hi quidem jurisjurandi rehgione impediri rcfecaufa-
bantur. Scd cum Appius princeps legatus dicerec; fe magnoperc
Achxis fuadere, ut dumHcerecvoluntatefuafacere, graciam inirenf,
nemoxinviti &coali facerenc: ilhmetupcrculfihocmodopeticl
runt, utRomani ipfi, qu^viderentur, mutarenc, ncc AchKosrehgi-
onc obftringerent irricaea faciendi.qu^ jurejurando fanxiffent. Sci-
hcetahudilhjudicabantefle, decretumfuum ultrotollerc; aHud,ob
metum non repugnare,quo minusid a potenciore tollerccur. Sic ne-
quamfervus ^ûdTerentiumAndrta ac7.^j.i.D.Accipeamehuncoyu4,
at ante noftramjanuam adône. lh,îamobrem idtute nen
Jacis? D.
îaftforte opusjn adherumjmjurandum mihinon adfofuijfi, ut liquidq
pjîm. Sic reas minarum fuarum flrictinrimam faciebat
interpreta-
cionem Aurehanus, dum mihtes ad canes occidendos jubet difcurrere.
Tlav. Vopjcm Auretiano c. 22. Add. Valerius Maximm
7. c. 3. . 4. inter
\.
externa. Apud Herodetum Mdfomene cum Ecearchus, Themifonem

adjuraffec, uc
quamremorarecur,ineafeminiflrumpr^berec; &illc
deindcpoftularec,uchicipfiusfiham mari demergercc; Themifoniri
alcum fubveaus puellam funibus rcvindam in pelagus demific, fed
j
candemmox inde falvam recraxic. Hue referripocen:, quod narrac
' Flutarch.Demetrio. CumAncigonusobfomniumquoddamMichrida-
cem incerficere conflicuiflec,
filioq'; Demccrio, quem jurejurando
I
'
adegeraccacicurum.idindicaflec; hicfalucejuvenis anxius ab arbicris
fedudo nihil quidem dixic, fed haflili in folo infpicience illo defcri-
pfic; FugeMithridates. Icem, quod de Csefare referc Suetonim Julio,
I
'. t.74. Sed ^ in ulsjcendo natura ienifsimm pratas:, a qmbm capm efl^
454 LIBRI I.
um'm ditwnmndegtjfet^ quomam fiffixurum fi cmci ante jmavefAt,

JHguUtifriu4Ju(biti demde (uffigi, Huc quoq; fpedlac juramentum Da-
vidis, dcimpunkaccSiraeipraefticum. 2.S4m,X\X.i^. Quononob-
ftante poft deceflurus Salomoni mandac; operam darec, neincru-
cnCQ faco ifte nequam deflingacur. \.Reg.\hS. Nani pro (e dunca-
xac impunicacem promifcrac David. Neq; proprie Salomoni hoc
mandabac, uc pro anciquo illo criminc eum ad fupplicium raperer,
fed uc nefarium hominem probe obfervarec, & fi icerum peccare
ipfumconcingerec,haucquidquameidem parcerec. Ec prudencer heic
Salomon, quod curbulencum &infenfum hominem juberec in urbe
reo-iafub oculis fuisvivere, ne force novasresmolirecur, fubcommi-
nacione morcis quam legem ipfe quocj; Simei adprobavic. Non
;
camen cicra providenciam Dei failum eft, uc ifte legem cransgreiTus

recencis fimul & anciqui delidi poenasluerec. Nefcio an huc referri
debeacfaflumTimoleoncis, Milarchumcyrannum oppugnancis, qui
mulcos dohs circumvenerac, &
negleda jurisjurandi religionecruci-
daverac. Tyrannus fimulabac, fe judicium Syracufis fubicurumjfi
Timoleon non accufarec. Hic juravic, fe non accufacurum. Hac lege

Milarchus Syracufas venic. Timoleon cum eum in concionem pro-
traxilfec; nequaquam eum,inquic, accufabo; fic enim pa6lus fura,
verum incerfici cclerrime jubeo. Wy yb m^^g sÂTnATTâuv^ Ûcqov uv
iiYi 'i^ dii^mv aTTw^ ofAôiciig sÂTmTTjS-fjrcti, ^îemmmMltos deeept^jufium
fueritêumfemelparirmd&deQpi. PolyAnmflfateg.W.
. 14. Sic necjuramencum excludiccacicascondiciones&limi-
quse ex ipfa rei nacwra rite fluunc. Puca, fi alicui quicquid
icationes,
velicpecendi opcionem concefll; ubi ifte iniqua autabfurda pecie-
rit,hautquidquam cenebor. Qi]i enim aliquid indefinite alceri ro-
gantiproiTsittic, ancequam noveric, quidiflefit pecicurus^ prsefuppo-
nit alterum peciturum honefiia, moralicer poftibilia, non abfurda,
iion|fibi auc aliis perniciofa. Phoebus apud Ovidium Metamorph.z,
D-ahitur û&dcun^ optaris ; fid tu fifientim opta^ Qua occafionc
prolacum fuit illud di!:um Hippoly ti apud Buripidem HipfoiytOy aCi-
cerone iaudatura : juravi imgua; mentem mjuratam gero. ^ yhoioT
i^^lAsXi n j tp^n^dvoouoTQg* Juraverat eiiim nutncijfe taciturum, qua?
ilia
CAPUT II.
'45f
illa narrarcc ; fcd cum cadem poft de adulcerio Sc incefto cum nover-
ca Phacdraproponerec, negavitfeeo juramenco ad filendum cancum
fiagicium ceneri. Eadem excepcione ucicur Nicomachus apud O/m-
um 1. VI. c. 7. fe verofidem infarricidio dedijfe gonftanter abnuit^ nec ulU
religioneût fe:elmtegatjfof]e conftringi, Sic Cicero OffA. Votejl accidere
tromijjum aliquod(^ conventHm^ ut id effici (itinutileei^ cm^romiffiim fit
Nitmfi, utinfabuliseft^ Nepunu^j quodThefeo juratu^ fromiferat^ nonfe-'
cifset^ 'Thefemfilio Hipjôlyto nm ejfet orbatus, Ex trtbus enim ojjtatts hos
erat tertium, quod de interitu Hipfolyti iratm optavit, quo impetrato in
maximos luotu4 incidtt Nec promiffa igitur fervanda funt HU^ qu<tjunt
,
illis,quibus promjerts^ noxia, Sic neqj Herodcs debebac falcacriculac

privignae capuc Johannis indulgere^ quia cum ac{ illicica nulla fic
obUgacio, in generali promilTo uciq; fubaudiendum erac;fi quid pe-
terec, quodlicice poflec praeftari. Matth.yAY, Sicuci nec Salomon
^
prjcftabac promiflum indefinice fadlumj cum macer aliquid pecercr,
quod flacui ipfius in pr^judicium cedcrec. I. Regmu II. 20. Nocatu
quoqi dignumefl, quodmemorac Viodorus Siculm l.XI. c.fg. Xerxem
novA m Grdciamexpeditianispercupidum a Themijiocle poflulajfei ut hujtu
helli ducemfepr^beret. Illum vero ita ajfenfumy fi itdemjurejurando con-
firmatam daret, fe Gracis absj^ Themjiocle bellnm non illaturum. Poft
immolatum crgo t aurumyjuramento pr^ftito^ Themifloclempoculum tapirino
fanguine plenur/i haufejfi, atj^ iUico expirajfe. Ita Xerxem a propojito re-
vocavit. Enimvero, fi alias Xerxiracio belli concra Gr^cos confli-
5 non erac, quod ifto juramenco moverecur, in quo uciq'i fup-
tilTec
pofucrac Themifloclis vicam ; quafi dixiflec, fe^ illo vivo concra Grae-
cos absq;ip(iusconfilio nihilfufcepcnrum. Adeoqjeodemdefundlo,
juramenci quoq; vis expirabat. Add. J. ult.Xy. qmfatisdare cogantur.
, If. Ca^cerum ecfiin juramencis invocacio diviniNuminis fic
actemperanda ad perfuaflonem ejus, qui jurat; fenfus cam.encocius
oracionis valebic,proucapere ieillum proficecur is^ qui juramencum
deferc. Hujus enim prsecipuc, non jurantjs caufa juramencum pr^-
ftacur. Unde ejusdem quoq'; efl concipere vcrba juramenci, qui- &
dem quancumfieripotcftplaniffime, fic uc & ipfe fignificec quomo-
40 illa incelligac, ^ jurans annuat, feiftius feiifuiDprobe percipere:
lii 2 eaq;
45<r LIBRI IV.
eaqjmox ab hoc llquido funt exprimenda> fic uenulla ratiofie eadem

cavillari & eludere qucac. Inde nequidquam perjurium efFugiebanc
illi apud TacttHm H. iV. treîdi cr varha jurisjurar/di per varias artes
mutantes, quis ftagitij confcientia inerat, Sic a pu d Miyn Cretenfem 1. r,
Diomedes & Ulyfles Trajanis veceracorie jurani: ; fermanfuros fe i .
eoj quod fibi cum Antenore convenijfet ; cuni ipfi intelligerent paiûm
proditionis^ quod cum hoc iniveranc. Quod autem apud Romanos
in dclatione juramcntorum juberccur quis jurare eic animifuifententia
id non cum habet renfum, quafi juramencum valeretj prout qmsq;
fupereoin animoruorenferic; {t<i utindicarent ferio, non fimulatc
aut fide, vel ludibrii caufa jurandum. Sicuti &
Cenforibus ea for-
mula erat folennis.v.g. exanimitui fententiahabesuxorem.^ Quam
formulam intempeflive quidam eques Romanus caviJIatus, ex mei
non ex tui animi ftntencia refpondens, feveriEatem cenforiam incur-
% rit. Elcgans efl locus Ciceronis 1. 4. Academ. quAfl.fuh fin, ubi proba-
bilem duntaxac cognitionem rcrum m
homincm cadere difputat.
Quamrationem^ inquitj comprohat majorum diligentia^ quifrimum jurare
ex animi fui fcntentia quem^ voluerunt. Deinde ita teneri ft fciens
falleretj quod infcientia multa verfaretur in vita. Tum qui tejlimonium.
diceretût &rbitrsLnft diceret^ etiamquodipfevidij/et ; qua.^juratijudices
ogmviJJenti.ut ea non efe faâ^Jed ut Vidcn pronunmre?$tur. idem
Off.\. ôd ita juratum efl^.ut mens deferentis cmceferit fieri oportere^ ,
tiobfervandumefl: quod aliterjidfl nonfeceris, nullumperjurium efl. i.e.

Si quismenrem ejus, qui juramcntum defcrc, nonpcrceperic, fedin di-
verfum ab ifla fenfum jusjurandum conceperic, illud non prâre ;
perjuriumnonefl. Dum enim ifliusmens ab hujus, mence difcrepat '
Vie, ifle quoq; hujus oblationem juratamnonacceptafreincelligitur; |
citra acccpcarionemauteminpromictencenulia produciturobligatia J
Non enimfalfumy^&r^xiCicerOijurareyfejerareefli i.e. ex crrore aliquid

juraco aficrere, quod revera
fecus fe habec; fed quod ex animi tuifen'
tentia juraveri^^ fiCHt verhis conmfitur m&re noflrOy id non facerefer^-
ptrium eft.
li^". Difccpratumquoq;fuitinterquosdamrcentioresfuper.
,
juramento in akerius aaimam; feiaanquisloco &nomineabfentis
praeflare
CAPOT II ^y
poflicjuramentum, quodabfentem iilum/lringat? Qua fu-
pf5efl:are
per re nobis ica videtur. Quemadmodum quis abfens per literas

obligationem contrahere poteft, cum confenrus ^que bcne fcripca,
quam viva voce queat exprimi; ita quin juramentum quoq; literis
poffit concipi, nihil obftare videtur. Quod tamen tunc demum,
poflquam folenniter fucrit recitatum, perinde obligabit, atq; fi co-
ram ifte viva voce Sed ancequam recitatum id fuc-
idprseilitiflet.
revocaripoffe videtur; fic ut perjurus non City qui atteftacionem

rit,
fuam juratam, ancequam, quo debebat, perlata fit, retradet. Illud

tamen minus congruum videtur, quod procuratores ita fe compo-
nunt, quafi ipfi revera efienc pro fe juraturij aut quod ex metu, ne
i ipfiforteobhgarivideantur, uitimam jufisjurandiformulam fic im-
mutare foleant; itaDeusiilumadjuvet. NamfufEciebatfimpliciter
abfentisjuramentum de fcripto recitari. Nihilominusquia plurimas
apudgentes re<te receptum, utjuramenta folcnnibus quibusdamce-
!
remoniis reddercntur augufliora, adeoq; juraturis reverentia Numi-
'
nis pio aliquo figno, puta, admota vitima, acceffione ad aram, fi-
miliq; modo expreffius ob oculos ponerecur; igicur judicavcrimy fi
magni fic res momenti,abfentem juramentum in eo locoj ubi degic,
folenniter deponere debere ; prasfcrtim ubi neceflario requiritur cor-
porale quod vocant juramencum; quale id, quod per abfcntem rc^
ccpco modo pra:fiatur,, dici nequit. Sane enim plus efl, inter folcn"
nes ritus, Numinis praffenciam non fine facro quodam horrore ex-
primentes , Deum teftem invocare; quam id charta?, qusB noa era^
'
bcfcit, infcribere.
. 17. Deniqi&hocfolet quaeri; an &quatenustcneacurheres

^
1
; cx jurejurando ejus, cui fuccedit? Ubi illud manifeflum eft, fi ex ju-

: rejurand^ alterifit perfedum jus qu^fitum,quoddirele, aut in fub-
fidium^ expleri debeat cx bonis jurantis, heredcm tcncri ad jus illud
cxplendum quippe cum on^js illud, bonis adh^rens,cum bonis fimul
;
in ipfumtranfieric. Aft ubi cx juramenro ncmini fuit jus perfedum

[
quzefitum, ipfaq; obligatio tantum in piecate, fide, aur conflantia ju-
non teneri, qni alterius perfonam
rantis fundata fuit; patet heredera
noareprJEfencatiniisobligationibuSjquse ukimato &
uoiccin ipfius
lii ^ perfo-
455
LIBRIIV.
perfona cermitiabantur. Sic fi quis juraveric, feu furato votura concc-
I
peric, v.g. refe fingiilis hebdoraadis femel jejunaturum, per quinquen-
niumin cselibatu manfiirum, peregrinacioneminrerram fandam fu-
fcepcurum; ubi id ab ipfo, dum moricur, nondumfueritimpletum,
heres haucquidquam ad idefn implendum cenebicur. Aliud fueric,
fi quisfub calicondicione heresfic infticutus. Sic fiquis juraveric,lcfc
incra proximos decem annos fingulis annis cencuminpauperes ero-

gacurum. acnondum elapfo decennio moriatur; heres non cenebi-
cxigendi incercos homines fic collacum. Qui enim
rur, nifi jus illa
nemini jus ad exigendum promilTumconferCjis fuam cancum fidem,
oon bona fua, refpici vulc, adcoq; ipfo morcuo ca obhgacio haucquid-
quam bona ipfius, heredemve afficiec; nifi per cefiiamcncum hoc
ipfi fueric injunflum, Huc quoq; referc (Jmimd. h . 17. fi ob vithm
sliquodmvromtjjojurato non homim^fedfiliVeojt^ nafcatur^ tuncheredem
em^ quijuravit^ adid exfohendu non teneri, Quod ica admiccim^^ fiquide
is,qui juravic, ex generoficacc, auc evicando confciencias fcrupulo
propofueric fibi implere juraraenciim, quod per excepcionem doU,
mecusve in jufli elidere pocerat. Nam ne ipfum quidem , qui juravic,
VaUdeobHgari fupra oftendimus. Quid fiauremheresiuratumpro-
inifium ,
padumve non impleveric, an ideo ipfe perjurii
defuniSli
nocam concrahec ? Hoc vero negandum videcur. Nam id, quod ju-
ramcntum prefie didum, feu obcefiiaciodivinaevindidlas obligacioni
fimplici fuperaddit^perfonameius,quijuraviC;, nonegredicur. Cum
heres dici nequeac neglexifie revercnciam divini Numinis, quod
iple inceftem non Adeoq; ifie heres fimplicis dun-
invocaverac.
eaxac perfidise eritreus. Aliud habecur fi incegcr populus juraveric.
Iliu cnim, quamdiu idem manec, perpecua juris jurandi religione affici
mulci cenfenc, Quod camen mihi non omni dubio carerc videcur.
Nam juramencum ejusq; violatio voluncacem duncaxac nacuralem,
hominumq;fingulorum afficic, voluncacem aucem perfonae moralis
nonnifiderivacionea fingulis. Adeoq';popufus,uceftperfonamo-
ralis, iram Dei in fe vocare nequic, (ed fingulae perfonse phyfica^, ex
ûibus populus componitur, Igicur violaco per populum juraco pro-

pijTo Yel paô, iili foli, qui corporalicer juraruuc, perjuri erunc, fi-
quidem
.
CAPUT n. 43J)
guideminviolarionem juramenti confenferint, reliqui fimplicis per-
hdi^ noca defungencur. Unde perjurii haucquidquam accufaverim
Sparcanos,quodpoftcomplura fecula a Lycurgilegibusdifceflerunr;
auc RomanoSjfiCaefaresregumvocabulo infignivi(renc,nonobfl:an-
te juramenco:, quo populum Romanum Brutus adegcrat. Confi
AntonMatthdius de crimmihiu tit. deperjurio. n. f
. Ig. Poflunr, &folentjuramcncaduplicipotiflimumfinead'
hiberi, ut vel aliquid fingulari cum religione promiccacur, vel via ape-
addecidendumaliquodfadum
riacur illiquidum, & quodaliaracio-
ne commodius demonfl:rari nequic. Quem in fenfum explicandum
iWudidridotelis Rhetor. adAlexandr. c. IS. o^-a^ m yi.2@ Sfio^ 'ssÂfi-ê&^g
(pdcm cm7iz^^)i^g. JuramentU efi cum dtvina invocatione ajjertio indemon-
jlrahilis., feu quse nullis argumencis demonfl:recur, fed cui ob folam ju-
rancisreligionem fides adhibeacur. Ubi enim argumencis liquidis

res demonfl:raripocefl:, non rede ex juramencis probacio fumicur.
Ubi aucem juramenco lis decidenda commiccicur, nullae amplius pro-

bactones quasruncur. In apricoefl: aurem,quare non in juris, fcd in
fati quseftionibus adhibeancurjuramenca. Non enim juracur, rcde
anfeeus fadlum quidfic; fed hOium quid fic^ nec ne. Quo cognico
dejure ex cerca demonfl:racione pocefl: pronunciari. Neq;veroquod
a judicibus prarflacur juramencum, aflercorium efl:, fed promiflbri-
um, quod fcilicec velinc fencenciam pronunciare circa pr^fens fadlum,
prouc jus &
^quum fuggefleric. Prioris igicur generis juramenta
poflumus vocare promiftbria, pofberioris aflercoria_>.
. i^. Promiflbriatam in publicis quamprivatis caufisfrequen-
tiflime adhiberi fueverunc, & forcafle frcquencius, quam neceflum

erac. Circa qu^ tamenaliqui raonenc, quod quaedam fufcipiancur
obligacionisinducenda^caufa, promiflbria in fpecie did:a; qusdami
an:us alicujus jam fubfiflencis firmandi caufa. Qu^ diviflo non ita
eft capicnda, quafincyiquodvisjuramencumficacceffbrium alcerius
qucedam promifla juramencumeodcmoraci-
obligacionis; fed quia
onis concexcuincludunc,v.g.juromecibiquid prse/licurn; quandoq;
auccm principaie negocium a juramcnco feparacim concipitur. Re<fte
aucem mQnentlncerprecesjuris Romani, id quod Sifupra ofl:cnfum
cfl, irri-
i
LIBRI IV.
cft, irritaefTeJuramenta, quas acceduntnegotiis, iprojureriaturseilli-

citisaccurpibus, quseqjauc bono publico repugnanc, aut in fraudem
tcrtij vergHnt. Dari tamcn negotia, quse in fcinvalidafint in foro
civili, ^d accedente juramenco confirmentur ; ideo quia naturali vitio
non laborant, fed quia duntaxac facilem occafionem poflunt prx-

berCjUt lafdaturis, qui fufcepic. Cum autem beneficio in favorem
fui introdudo renunciare quivis poffiti pr^fumitur ferio conful-
tafTc, annegotiura fibiexpediat, vel non, qui juramento id confir-
mare fuflinuit^.
.20, Juramcntaautemaflertona,quasq; adhibentur ad deci-
dendas lites, quarum exicum alia argumenca non oflendunt, pra^-
ftantur vel ab ipfo, quem negocium fpedat, vel a cercio. Qui fuper
alieno fado jurant, cefles vocantur; quorum fides, ubi nullo pro-
babili indiciofufpeda reddicur^ merico magnum habec pondus;
cum nemopius praefumi qucat ob alienumnegotiumanimamfuam
irae divinse exponere. Sapienter tamcnleges civiles, qu^ non ceme-
re aliquem volucrunc ad dicendum teflimonium admittcrein caufa,'
quse fpelat alium, neceiTitudine, afFedum vehementcm generance,
ipfi jund:um; quod facilefit, ut hi rcligionem pofl afFedlurn du-
cant. vid. I.3.&4. D. de teftihus. Neq; etiam plane de nihilo cfl:,
quod Romani quondam, in caufis prsecipue arduis, rcquirerenc tc-;
ftcs locupletes.
. 21. Sed & in proprio negotio f^pe is, cujus incerefl, jura-
mento fuo controverfiam folvit; idq; vel ex conventionc partium,
vel juffu judicis. 1. 1 1. 5. D. dejnrejur. Quando enim contingit con-
trovcrfiam oriri inccr duos circa debitum aliquod, ubi probationes
idoncae non fuppetunt, potefl peticor alcerum, a quo pecicur;, ad
jurandum provocare, pollicicus, fcapccicioncdefliturum, fi juratus
debitum abnegaverit. vid. Biodonis Slcuhs l.l.c. 7^. Quod fiautem
hic difHdat, liquido fe jurare pofle,puta, fi debitum ab alio fit in ipfum
devolucum, tunc is pcticori juramcntum pocefl: referre, cumpro-
nciifro folucurum fe, fi Acq; ejusmodi
pecicor fibi debcri juraveric.
jurisjurandi dclacio &
relatio inter parces fieri pocefl vel in judicio,
Vd extrajudiciu \ cumhaccamen difFerencia,quod excra judicium id
'
delacum
CAPUT n. 441
delatum fufcipi non fit neceffum ; quippe cum cofitineat conventi.
onem, ex qua aliquid deinceps debiturus fum. Ad conventionem
autem onerofam nemo me invitum poteft adigere, cui in me non
cft imperium. AtT: ubiinjudiciouna parsalterijuramcntum defertg
non graves
nifi ob caufas recufari id potcrit, fcd aut pr^flandutn
idem erit, aut adverfario referendum. Scilicet quando judici adpa-'
ret, non dc niliilo litem motam,ncqj tamcn probationes fac liquidae
in promptu funt; tunc ubi uni placuerit alterius confcientise rem corru
Hiittere, redejudex pro convilohabeCj qui religiofe debicum abnc-
garc non eft aufus, ncq'; alterum ad fimilem debitiaffertionem pro-
vocat. Non enim alio iftbjec tergi verfatio refer ri poteft, quam quod
fe deberein confcicntia fua fentiat. Nam ne ob lucellum jurafle vi-
deacur, relato peticori juramento declinarepoteft. Si metuit:, ne hic
pejeret, curnonipfejurat? PlatcftSLmm de Ll. l.XII. juramento tan-

m
cum locum concedit, quihmcuv^ [ecundum hminum opimcaem m!!k
cmolumentoêrjunumfit. In quihus autcm utilitatem ex firjurio aliciuii
affequitur^ ea pne jurejurando judi<;emur. vid. 1. 54. , cT. 7. ^. I.38,

). de jurejutando.
. 22. Deniq'; & interdum partc non petente juramentum po-
teft deferre judex, quando probationes ca^ter^ non fufficiunt; idcj;
cofiHe, ut quis veljusfibialiquodadquirat, velfufpicione alicujus fa-
C\ {t^<& eximat. Ubi tamen obfervandum, hautquaquam eo loco ta-^
lia folere dcferri juramenta, ubi veritatis confcftionem fupplicium ca-
pitis, aliquodincommodum eft fccuturum. Nam prseter-
aut atrox
quam quod valdcdurum fit, circa falum illiquidum in tam ancipi-
cem neceflicatem aliqucm conjicere, ut auc confcientia fit atrocitec
lcedenda , auc grave damnum fubeundum ctiam parum fidei efl
;
ejusmodi juramentis adhibendum, pronis hominum animis in eam

fpem, Numen Isefumiterum pofte placari, cujus mifericordiam utiq;
ne perjurus quidem implorare prohibetur. Sed de his juramento-
rum fpcciebusprolixius Interpreces JurisRomaniad^/AD. de jurejuK
Circa violationcmjurêntorumha?cquoq;quzBftio efl
. 25.
cxpedienda; cum fcepiflime pcr juramentum ad officia fua fidelitec
obeunda homines in civicatibus potiflimum foleanc adftringi, an
Kkk femper
f42 LIBRI ir.
partem quamcunq; fui officij nc-

feinper'perjuriis,5c habendus, qui
glexit? Ubi noneilquajfliodeillisjuramentis, qu^circa peculiarem
aiiquem adumverfantur; puta, quibus quisteftatur, depoflcum ab-
nuit, -promiflum peculiarc deftituit, fimilia.& Nam qu i calia violat,
cifinedubio perjuri nomencompetic. Sed detalibus, quibusquis ad
plura uno velut fafce comprclienfa fe adflringic. Qualia exigi ab
illis moris eflj qui muneri alicui prseficiuntur, per diverfas fun(3:io-
nes & aliones cxplendo. Heic quo minus qu^flio fit affirmanda
dubium non videtur, ubi violatio a fciente,& ex deliberata malitia
provenic. Nifi quod uti aliorum criminum, ita &
hujusmodi perjurii
gradusfint. Nam uti minus nocens habecur, qui unam duntaxat auc
alceramlcgemviolavit, quam quifimul &
femel omni imperio ci-
vili renunciavic, feu crimen IxCx majeftatis admifit: ica graviori fe
perjurio adftrinxic, qui fummam officij fui vioIavic> quam qui par- i
cem, Add.tamen Roh.Sa-aderJon, de ohligat.jufamenti prxleB.'^.^ Ig,!':
Non autemaudiendifunc, qui putant, a pcrjurio abfblvendum, qui I
pcensc transgrefibribus di6litatx fe fubjeccrit. Nam

nifi exprcfle iti
obligatione haecalicui fic libercas conceila, uc auc faciac quid, auc H.-,
centiam diverfum faciendi certa mulca redimac, pocna hautquid-

quam a crimine purum ifium pr^fticeric; uti infra latius oftendemus.
Sicqui fufligacionemruftinuitnon minus jure fur cluec, quamcum
adhuc cergum avirgis intadum gefi:aret_r.
. 24. Qus
fuper difpenfationibus &
relaxationibus iuramen-
Corum, &
ex parcc vocorum folcnt difputari, ex duobus fere princi-
piis pofilinc definiri. Quorum primumefl ; qui habet in alterius adli-
ones& res irnpcrium, in ejus prajjudicium non potefl a fubjedô ali-
quid difponi & ubi idfaclumfuerit,iftiidemrelx;indereliccbic. Alte-
rum; qui aliquem habet imperium, potefi: fubjedi eciam quaefita
in
jura> magisq; adhucqusrenda, temperare &circumfcriberevprouc
ex ufu efie vidcbitur. Ex quo iilud adparet, fupcriorum adus hoc
quidem eflicere non pofle, ut jusiurandum^^quatenus verc fuic obli-
'
gatorium, non fic praeflandum. i.e. Juramencumj quod in fe nullo

iaborac vicio, fadumq; fuit fuperre, dc qua in jurantis arbicrio efl
prolubicudifponercj afupcriorenoapofre refcindL Sic juramentum,
queiil
CAPUT IL 445
quod ReguIusPocnisdederat fuperreditu, nonpoterat a SênatuRo-
mano refcindi. Etfi &
alia ratio erac, quod Regulus eflec fervus Car-
chaginenfium, in quemRoinani nihil poceftacis amplius obcinebanc,
Verum ubi juracum fuicruperrebus& adlionibus, quje diredioni fu-
perioris rubrunCj-juramentumaconrenfuexpreflbauc tacico fuperio-.
ris vimmutuabicur, quiillud irpitum declararc pocefl:, ubi idera ipd
difplicueric. Nec ullum heic perjurii periculum efl: metuendumsfi
hocmodo refciflum fuerit jusjurandum. Nam a fubjcdo adprobatio
fuperioris tanquam condicio fuic fuppofica. Neq'; fuperior heic rc-
lcindendo peccat, quia fuo jure utitur, dum non concedit, uc atlu fub-
jedi pocefl:as fua aliquid decrimenci capiac. Pcrinde aucem irricum
cft juramencum, fivc fuperiorinanceceflTum dcnunciet, ne fupcrcer-
dsrebus juramencum concipiacur, fiveubi juracum efl: vecec, ne im-
pleacur. Ecfi priori cafu gravi fe peccato obfl:ringat fubjcdus temere
concra incerdidum jurando. Hinc lege Ebraeorum Numer. 50. pacer
poterac refcinderevocajuraca filijefamilias, maritus uxoris, dominus
fervi, fi viderecur. Alias enira hi vovendo &
jurando iflius pocefl:a-
rempocuiflencreddereinucilem. Sic&inf^/?.I5).X. dejurejurando di*
citur, injurejurando debere intelligijiiifuferioris exceptum. Add. tit.lff^
1. 2. feNdorum, Potefl: & hoc modo vis jurarrtenti a fubjcdo pr aeftiti,

a fuperiorisarbitrio fufpendi, fi fuperior ita confl:ituat', idquodin-
feriorccrto cafu juraveric ica dcmum valicurum, fi abipfo adprobe-
tur. Patetaucem heic rclaxacioncm juramenci non pofle fieri, nifl
abeo, qui in jurancem habec imperium, & in cujus imperio iflh^c
poceflaseftcomprehenfa. Unde eandem quondam redle exercue-
nmcPrincipes Romani,uci pacet ex 1. //. Ty.admumcipalem. ubilmpp.
Antoninus &
Verus gratiam alicui fecerunt jurisjurandi, qui juravc-
rac, (e ordini non incerfucurum, & pofl:ea duumvir creacus erac. Sci-
licec quia civis juraraenco fuo non poceft minifleria fua reip. rcqui-
renci fubrrahcre. Sic apud Suetomum Tiberio c. 5f Tiberius equiti Ro-
.
mano uxorem in fiupro generi com-

jurisjurandi gratiam feeic, -uc
pcrcam dinaiccerec, quamfenunquam ancca repudiacurum juraverac.
Declarabac quippcPrinccps, ad iflum cafum exccndi juramencum
oon ppfle, quo ipfa tam fbedo crimincindi^namcobabitatione fcfe
Kkk 31 reddi-,
444 LIBRI IV.
reddiderat. Sed poflChriflianiPrincipes cognid-^nem fuper felaxa-

tionejuramentorum,reepeEpi{copis delegavere, quoapudfimplicio-
rcs opinio deiftorumrandlitatefi quid fcrupulioriretur demcrepof-
fet. Quanquam quousq; iflam conceflionem Epifcopi, prsecipue &
qui principem inter iftos locum praerendit Romanus , cxtenderint,
quidq; mali orbem Chriftianum eo ex abufuinundarit, notorium
cfl:. Et fane cum ex principiis juris definiendum fit, quasnam jura-
menta, & quibus dccaurisrelaxariponTmt; nercioquadecaufaracer-
dotes pra2 JCtis fibi quid autoritatis heic arrogare queant. Sed ubi &
cxperfonajurantisnon pote/l irritum declarari juramentum; pote-
rit tamcn ejufdem effetum elidere fupcrior cjus, eui ex juramento jus
cfl: qusefitum/fijusifliud ipfiauferat, aut vetet,nequidex juramento
accipiat. Idq; vel poenae nomine, vel ob utilifatem publicam ex vi

dominii fupcreminentis. Quo cafu jurans a perjurii periculo immu*
nis efl, quia per ipfum non fl:at, quo minus illud impleatur, & prEfl:an-
di neceflitas ipfi remittitur ab eo, cui jus dire6le aut cminentcr qujeficii
fuit. Conf. Gm'm d. 1. . 20. C^terum princeps, qui iufl:ade caufa,
juramentum relaxat, hautquidquam peccat, quodefl:edumfubtrahic:
adui, fuper quo nomendivinumfuit invocatum;etfiquandoq; pec-'-
care potuerit fubditus, quod tcmere nomen Dei invocaverit circa
a<ûm j quem fuperioris juri prsejudicarc nofle debebat_.
CAPUT III-
DE FACULTATE HUMANI GENERIS

IN RES. \
itMagnapmjarls occHpaiur circares^ 4, "DftUnt clrca CAdm & efttm anim^
3^T>eovolenteMiiscreatHru hemo HtitHr. &Hm, -;
^^yegetabHia homo citrainJHriamconfH- ^'îtantendefenditHr,

mit, i^ÂbHfHiJHrisinheflioireprehendendm*
A efl:confl:itatio humanicorporis, utexintrinfeca fua fubfian-
tiaconfervarinequeat, fedadfumtisquibusdam extrinfecus re-
fbusindtgeat,queis nutriatur,& contraea,quaeipfiuscompagenci
eunt defl:rul:um,muniatur. Quin &
eo plurimae res hominf.
Infccviuntj ut commodiorsm &
raolUQrem ifl:hanc vitam queac,
degere:
CAPUT la 44^
degere. Iflarum intuitu rerum plurima hominibus inVicem negoEJa
incercedunt, &
multis concroveriiis atq; licibus occafio prseberi po-
te(t. Quse ne tranquillitacem humani generis turbent, naturali &
lege cavctur,& civiles leges plerorumq; populorum heic maxime de-
preheridunturfoiicicjc. Quas omnia ut riteevolvantur, primo loco
crit defpiciendum, quojuremortaUumgenusresaHas, atq/ animalia
in ufum fuum, aut commoditatcm voluptatemq; difponat,- qui- &
dem quo fundamcnto illa facultas nicacur in o.rdine cum ad ipfum Cre^
atorem, tum ad ipfas res, quibus homo non folum utitur , fed iis &
fa;peabuticur,easdemq; confumic_/.
z. Deusigicur O.M.cumuniverfi hujusfitcre?tor & confer-
.
Vator, finedubioetiamfummum velut dominiuminres omncs obti-

net, illseq,- ita ardleadipfumpercinenCjUcipfoinvitonemojurisquid
in easdem queat pr^cendere. De quo dominio Dei proHxe agic Philo
Juddm libro de Cheruhmh ejusq; intuitu jus hominum in res ufumfruBum
duntaxac vocat. Quia tamen ipfe nulla re extra fe indiget,neq;per
ahas resipfius beacicudini ulla pofliic acceiTio fieri; inde fua ipfum
bonicas facilem effe fubcgic, uc creaturis fuis exfeinvicemucilitacem
capereconcederec. Cumprimis aucem erga humanumgenuseousq;
benignumfefeexhibuic,uccralaciciumfic, a Deo omnes creaturas in
ufum hominum condicas. Ecfi jus Dei in res ab eo jure, quod horai- .
nibus in easdem compecic, plane differac. Sie uc vanum fit DiogenU

Cynici raciocinium apud Vicgenem haeniiim: Omnia deonm funt ; dijs
autem amicifpentesfunt : funt autem dmicorum cunîa communia : oynnia
igitur fafientumfunt. Nimis Camcn arrogancer ilh, qui jaiflant, fecu-
turum , fruftra qusedam cfle^ 11 ufum nullum homini prseftarent : &
cx hoc ipfo conflâre, totius generis humani communia cunda efle,
ica uttotumgenushumanumdicere pofiflc, hoce/tmeum. Utietiam
AriJiotelesVohtXl. c.f.tradit; h ^pJojc m^^v > fjLrjjs ATsAk 7ni4, ^rns
ri
fue.Triv, clvciy'<iciiov tQsv dvQpooTmv 'hsKSv ckfQl ttuv^ -^^TntriKSvetj ttjV (^t/W.
natura mhilneîmperfeSfum facit^ nej^fruftra\ necejjcefii ho^
Si igitur
minum caufa hac omniafmjfe naturam. Sane cnim longe compcndio-
(ius machina mundi adornari pocuille videtur, fi nihil fuerat crean-
duiDanifi quodufum hpiiaim praeberet. Nec male Seneu de ira, l. 2. c.27.
f-
Kkk 3 N(fff
44(r ^^^^^ ^"^-
Mmis msfufpicimmyjidigmnohis videmu'^yfr$^terquos tmta movemtur,

Sedquicquidhujusric, idfaneconftac, volente Numinealiiscreaturis
-
hominem ud,- idq; inceliigicur ex eo, quod fme ufu iflarum hancce '
vicam homo confervarenequic, quarum qu^dam veluc ulcro Mq ipfi

prsebenc. Cum
aucem vicam homini induKeric Deus, inceJligicui' >;
quocjiconcefliileurumillarumrerum, fmequibus donumipfius con-

fervari nequic. Accedic quoq; aucoricas Sacrarum licerarum, qusc
exprelTe tradunc, a Dco homini faculcacem indulcam nonfolum in
vegecabiUa, fed &
inanimancia, in coelo, cerra, ac mari naca. Genef,
1.28. 25^- QLiascamenconcellio non habec vimprjecepci, fed indul-
genciam duncaxac privilegii, quo quii uci, quoufq; libec, pocef!:,nec
ad omnimodum ejus exercicium cenecur. Alias enim pcccafechomo
in legem divinam, fianimalquodpiam liberum dimiccerec,autocca-
iionem idem in poceftacem redigendi negligerec. Id quo nemo fa-
nus dixeric. Quod efu quorundam animalium Judaris divinicus in-
terdidum erac, id ad diminucionem juris hominum in beflias hauc-
quidquam pertinets cum racio iftiuspr^cepci ex medicina videatur
dcfumca. Cseterum ex fencencia anciquorum Ebrôrum Seldenus
L7. c.l.refercj Adamo fuiffe incerdin:um efum carnium, (namillum
herbis agro nafcencibus vefci Deus iubebaci) ^^di Noacho eundem
"
concefTum, Genef.X^, 5. ica camen, uc abflineret a fanguine,
pofl: a &
membro, quodvivoanimantifuiffetrefedum. KA^,T>euteron.yA\.io.
Adjungic tamen /^(fw, fanguinem pifciumnon fuifle prohibitum, imo
&
^vivos comedcre licuiffe, uci oftrea folent, fed fponte mortuos:
quorum neucrum erac licicum circa animalia cerreflriaj qu^ neq'; viva,
neq; fponce mortua comedi debebanc.
Qiiod fi aucem confideremus illam facultatem humani
. 5.
gcneris in ordincad ipfas res & animantes, quibus homo utitur & ab-
iititur; fanequod illudcum ipfarum injuria nonfit conjundlumâr-
gumento efle potefl turahominis natura, tum Creatoris conceflio,
Neq;enim probabile videtur, ab optimo & fapicntiflimo Creacore
homini, primariae inter terrenas creaturs, calem injun^Slam neceflita-
cem, ut fcipfamcicra alcerius injuriam, quseuciq'; nonpotefl:nonpec-
caco elle fociaca, confcrvare nequirec. Accedic exprefla conccflio
-
. divina,
CAPUT Ilt ^4/
qu nihil fcrupuli relinquit, quod cx capde potiffimtjm znu
divina,
mancium oriri pocerac. Qua? (i quid immanicacis habere videcur,
hoc folo rufficicncercollicur, quodejusmodi ipliscondicionem Crea-
tor affignaveric ; ac eam faculcatera mortalium genci actribueric, quo
Tivc a Creacore delegato, five conceflb fi utantur , injuriam non faci^
unt. Ca^cerum fupcr vcgetabilibus, aliisqi fcnfu dcftitutis nihil vide-
quod deprehendi non poflit, illis, dum ab homine
cur difficultatis efle,
confumuntur,3egrefieri; prsefcrtim cum vel ab aUisbefl:iis, autbrcvi
tempeflatumanni lapfuflnt corrumpenda, acmultaeorundcmcitra
hominis operam non fuerint proventura_j.
. 4. Enimvero circa animancia, queis fenfus fui efl:, ac VitSi
cumcruciaturelinquitur, non omni <lubio res mulciscarerc vifa cfl:,
quiexfolaratione licentiamhominum inbruta confiderarunc. Neqj
enim,quia primo morcaliura inanimantia dominari conceffit Cfca-
tor,Uquidoflacimconfequitur; infinitam licentiara fimul indultam,
ut ifta ctiam ob ufus non neccflarios poflct occidere. Dominatur
etiam homo homini, in quem tamcn ejusmodi licentiam excrcere
hautquidquam potefl. Ncq; queri homincs potuiflenc , parcam in f&
fuifle divinam indulgcntiam, aut neceflitatibus fuis malignc profpe-
6him,Iicetpoteflasin vicamanimalium, faltem noxamvitaj humana?
non intentantium, denegata iisdem fuiflet. Quippe cum opera c6-
rum in colenda terra, ac quse alias ex iisdem proveniunt, puta, lac^
ova ad fpeciei propagationcm non neceflaria, lana, & fimilia fuffi-
cerc hominibu5 ad tolerandam vitam potuiflent. Ncq;flatim ex
co,quod in fignumcultus divini immolareea juflic Dcus, homo in
efcam eadem pro lubicu vertendi acccpit poteflatem. Quênim pe-
cuHari duncaxat juflu Dcihominibuslicent,eademextraiflum cafum
manere illicica pofTunt. Inde ctiam non pauci antiquorum philofo-
phorum iflas casdes improbavere. Cur enim vitam ab eodem Crca-
tore datam homo fuperfluae voluptatis cau(a eripiacinnoxio animan-
ti.? Praefertimcumneleonumquidem,luporum,aut aliarumcarni-
vorarum exemplis belluarum (j^Ce excirfare quear. Has enira ica na*
tura formavit, ut non nifi cruento Yitu tolerare vitam qucant, &
terreftrcs refugianc cibos. Id quod iu homiac fecos efl, qui dc ajiis
cibjj
44S LIBRI IV.
cibis coinmodc alitnr ; & nt ipfius ventriculo cames congmant, prius

co(îoneautconditura funtprasparandse: nifi quod barbari quidam
crudiscarnibus ac pifcibusalitradantur: ficut de accolis freci Davis
memorat Rechejort in defcript. Af^tittAfum fart. I. c. Ig. In propatulb
quoqieftj truculentiam hominum, primitusanimantiumcaedibus ve-
lut irriratam aut duratam , poft in ipfos homines prorupifle. Ec qucis
pro obledamcnto crat innoxias feras conficere, proximum erat in
imbecilliores, & injuriis patentes homines ferrum flringere. Add. ora-
tio Pythagor^ apud Ovidium metamsrfh,'^ .fab. %. Apud DiogeneM
Laertium m Vythagora 1. 8. tradicur, ipfum Vetuifle necare animalia,
Mivh îKdjov fiîv sxovTuv <^vx^^7 commune nobifimn jm habentia amma.
Hgîihiih Yivm-m^^^^fjLei'. iz) ^s d?^&k, -mv e}Axyvxci)V dTiTiyopsvjsv a7TJs(^,
cuvcLUicm f(^ avvsS-iâ}veig svKoAiav Qar^gdvSpooTxr^^y u<^ um}^<riig cwTvlg eiva{
Tag T^Q^dg cLtw^ isi^cCpiîisvoigy f(0j AtT^v vc&)p vrivênv* cvnvBsv jB ;^
uwjiccTvg vyi&tav, Ji^ <\'vx/i^ o^vtyjto, TrsîysvsiB^ 'Bthic quidem erat fr<ii-
te>ctu4. Revera autem animatis ahjlinere jupt^ exercens at^ ajjitefaclem
^nortales adfacikorem viciumj ut cihos femêr ârabiies haberem^ quibus
igne adcocjuendum ej>us non ejjet^ qui^ aquamfmflicem biberent. Binc ^
fanitatem corporis , ^ ingenij acmnenfrovenire. Etfi Lutianpis in Somnio
ipfum iam in gallum mutatum hancfuidogmatisrationeni

feuGallo^
reddentemintroducat; eil^ soopcdv l-nei^h tw ovvt^d-f] ^g) tdwm tiigTnK''
Ao*? vofjLifôifjLi) ^'xi?ct cJârTrdodfj.eLj Ti/? dv^po^TS-ag sg to Sctvfjccc' osôi) '^ dv ^sviât*
Verumanimadvertebamifi conjue-^
fih 'Pio'^'!^ KccjvoTsfjg ufinv duTdig saisc^.
ta medo ^ ac eadem^quA vulgotraduntur amultis^frdtcefiffem > nonforent
tnortales in admirationem adducerem} fed quo feregriniora, magis^ alienA
profofmffem^ futurum ut hoc magis novm, rnagisj^ viderer admirandus,
Add. fo. Schefferu4- de philofophia Italica C.I4.. Flutarchm in Gryllo. Homij

guU fludio adomniafsferens^ omnia tentans, omniaguflans^ utfui ^ natu-
Tdt ipfm convenientis ignafus etiamnumnutrimentij folus interomnia am"
malia omnibus vefcitur, Primum utiturcarnibiiSj mlla cogente inofta^ nuM^
fenuria: cumUceat ei efcmimbu^ ^flantis decerpefti
quavis temfore alios
cibos^ multitudine nunquam defeSturA. Sedluxuria&fatietate necejfario^

runh dienM ^ fdUutas cadibus animalium efc^feâtur^ immanitate etiam
ftnvifinhu ijincem ferof^ Smgais inim ûdes 4c f^ms mllvojluft^}
dramiA
CAPUT IH 44P
dfMComconvemens Junt cihtU} hemini autcm ohfonmw. 7dem iilter muka
alia orat.2. deeju carnium: Ah imiiofcrum aliquod cr noxium animdde-,
varatumfuit : deinde avis aliqua aut pfiisj donec hts condocefaâ (^ gu-
fiuiadfuetalihido adhovem oêrariumfrogrejfaefij (Aratmfh^nom. Poiluii
^ taurus menfasy affuetus aratro. Add. Vlmim 1. g. c. 4f . & Valer. Max,
1. g. c. I. inter danmatos n. 8. Suetonim Domitiano p, Mlianm V. H. 1. V.

c.
c. 14. Dio Chryfoftomm orat. (5"4. p. m. f ^2. De Phrygibus Nicolam Da^

mafienm : fi quis avud eos hovem aratorem interfeeertt, aut agricultura
inftrumentumfurripuerit , ?mrte multatur. Incolis quoq; regni Calecuti

boves eadem fandimonia haberi rcferc Aloyf. Cadmuftm navigat.
c. 7. <So.)
f &
o-^my qti nos ornatj cujlodem^ dommgalfum. Itaj^ faula-
tmincxfletam roborantes avtditatem in cades heminum d^ hellafant de*
lap/i. De Brachmanibus Straho 1. XV. carnihm vefcuntur animalium,
quê hominem ad ofera non adjuvant, Obicer quoq; nocari poflunL, quae
apud Plutarchum Sympofiac. 1. 4. c.4. diCput^niury jufitfitmHm effiohfo*
niuwy quod e maripetitur. Nam ut cum terrefirihm nullum aliudjm nohii
intercedatyfaitemi^sdem alunturrehmj aeremfj^y lavacra, fotum indidem
undenos haufiunt, (^ fudorem jugulata incutiunt mifirahili voce : tum
ykrajj nohis farniliaria convi^tu facitnm. Marinum vero omninoa nohis
aUenum genm , ^ quafi in alio mundo natum^ educatum^ vivit : ne^ vox
itUaâut adJfeBm, dut minifierium ah eorum cade nos revocat. NuUm
tnimnohis efi ufm cjm animalis, qttod ne vivit quidemafudnos. Sedquem
nosincolimm bcumi ipfis ejl tanquam orcu^<. nam ineumftmulat^pervenere
moriuntur. Concra camen Pychagoraî ex animalibus maxime pifces

pro cibo aVerfabantur in cujus rci raciones proHxe inquiricur apud
;
BundemSympofl.S.c.S. fSicdeCaledoniis refcrc Xiphilinm epit. Dionif

in Severo., quod pifces, ucuc maxima eorum apud ipfos copia fuerit,
nonguftarinc.) Inceralias adfercur&h^c; quod reliquaanimalia ut~
, cunj^, maleficio caufim necis hominibm pr^hent ; pifiesnej^ injuria nosadfi-
ciunt 5 nej^ afficerepojfunt. Ec qu^dam ideo madanda fuifle, ne nimia
Corum mulcicudo vidum hominibus prxriperec, uci func cunicuH &
gallin^.Sed pifces in alio velut orbe nacos nullam ad verfus fe pr^-
bcre occafionem ; Ctd per folamgulseimpocenciam homines incos
jConcicari. Cumprimis vero operofus eH: Porphyrim lihris iV. 'm^ ^yyiu
'
LU 5
4fo timi IV.
ut oflendac, abftinentiam a'carnibus'conipccerc rnaxime philofb-

phis, quifuam felicicacem ex Deo, &
ejus imicatione adflruunt, Incer
plura argumenca, quas jamfereexpoflcarunc, lacefacagitdemonflra-
rc, omncm animamjfenru&memoriapraedicam^ efleparcicipem ra-
tionis; idq; cum inaliis animalibus deprchendacur, ad h^c quoq; ,
innon lacdcndocicracauramjuflammaximcconfiflir,
jufiitiam, quas
porrigendam. M,anifeflum aucem argumcncum racionis in brucis
cfle, quod cadem rabic ac furore corripiancur. Hodiequoq;Benja-
niin Cambaia, quod credanc animas hominum pofb morcem in be-
ftiarum corporacranfire, nulli animaliunMioxamahquaminferunr,
neqi comcdere ea audenc quin xenodochia eciam avibus Kgrocan^
;
tibus &mucilatis aedificacahabent-^.

. f. Enimvero ccriquseinhifcc argumencisadcemperantiam
& frugalicaccm colendam cendunc, &ne pingui nimispabolo fubdli-
oresfpiricus obHmencur, mericoprobanda fint: nuUum camen pia-
culum cxde & efu animancium admiccietiamrationibus fufficientei?
oflendi potefl. Qiias inter pra;cipua videtur, quod nullum homini-
bus brucisq; jus, nullaq; obligacio invicem incercedac, nec per natu-
ram intercedere dcbcac. Nam neq; lege nacurali pro imperio nobis
injun(Slum deprehendimus, ut cumbrucis amiciciam &
fociecacem co-
lamus; ncq; illa obligationisex padlo oriundas adverfus hoinines fun
capacia. Ex quo defedu communis juris fequicur veluc flacus belli
incer cos, quifemutuolaedere poflunc, & prababiiibus decaufisvelle

pofle incelliguntur. Quo in ftacu cuiq; facukas efl, alceri, quicum
ipfi belium, inferendi, qu2 ex ufu fuo videbuntur. Ec hic quidem
ftacus in immanibusbelluisclareclucefcit, qua? oceafionedara inipfos
quoqjhomincsfseviunt; queis fi quis parci velir, deceriore hos con^
dicione, quam illas efTcpofluler.Cicures vero animances ufui fc ho-
minum prênt non ex aliqua obligacione; fed vel iilecebra vidus
capts&, velvicoercic^: quam ubi removeris, moxirilibertacemfuam'
tbibunCe aliquae eciam in ipfum bominem infurgent. Nonnullorura
quoq; niniia mulcitudoaccidenda , nehominibus ipfis angufiia & ma*
ligna fiac habicacia vid^Bx/?d,XKUlzs>. Deufcro^.V II. 2% Add.Gaf
fiffd-isSjfUagm^hikf.EîcMrL^dnj^, c.z^, Ncq; illud nibil adremfacic,
quod
CAPUT in. 411
qiiod cum aliasinnocusebefliaerapacium pr^d^ atcf; lanicnse finex-
pofic^. meliorpocius, quam
decerioriliarumreddaturcondicio per V
hoCj quod homines tancum in eos poteflatis exerceant; quippe qui
& de pabulo ipfis velut in compenracionem Ccsdis profpiciunc, &con-
traincurfus belluarum easdem defendunt_. Communi autcm jure
hominemcum brucis non conne6li ab aliisdudum oflenfum. Quas
ipfa, uchocobiceraddamus, caufa quodeft:, quare dominium inor^
dine cantum adverfus alios homines efftdum habeac, non icem ad-
verfus bruca; quippequtEjquandoresnoflrasdepafcuntur, injuriam
nobis non faciunt. Sic Matth, VI.2<5'. Deus dicitur aiereavcs,etiam
quando noflro labore produdum frumentum confumunc. Etfi do-
minus pecorum quandoq; nobisinjuriam autdamnum det, quando
ifta noftram fegecem depafcuntur, quodeadem nonmelius cuflodi-
verit. Eodem ramen quafi jurc^ quo beftije noflra invadunt, nos
easdem inderepellimus.
. 6. Quintamenabufus hujus facultatis,& prsEcipuequi-cuna
flohda immanitate efl conjun6lus, reprehenflone dignus fit, dubium
non efl. Nam uci fingularum civicatum interefl, ne quis re fua ma-
le utatur ita & in detrimcntum univerfa; mortahum focietacis, & in
;
contumeliam Crcacoris, quitanci muneris eft autor, vergit, inutiHter

& petulanter ifta perdidifle. Quo facit, quod Deus apud Judafos
quieccm diei fcptimi expreffe jumcntis indulsiendam juirerit. Bxtd.
XX. 10. XXIII. 12. Deutif. V. 14. Add. Dsuter. XXV. 4. r. Cormth. IX. ^.
mmer.yXll 28- 32- Proverb.yjlio. Conf. quoq'; D^/^/ÂXX.Ii). Ro-
mm. VIII. Ip.fiqif. Plutarch. erat.i. de eju carmum tradit, Achcnicnfes
poenam ab eo exegiffe, qui vivo arieti pellem detraxerat. Sed nec
planc de nihilo efl, quod Mentius Sinenfis philofbphus monuit apud
Martmmm hiflorU Smicx, l.V. Temi macnla rstihus adfifcatum rex uti
ê fermittati ut magni tantum cafinnturfifces^ data eldbendi facdtate
minoribus, cjuipôcedentibus annis affatimfkccrefcentes , omnihtis ac femfev^
^fficient. Item. Gallmasj forcos^ animamia^ reliqua nemini maUare
liceat^ antequam adoleverint. Itahominihm facile fuffeditahunt carnes^
\quis vefcantur, Bx hoc diô manavit ufi^^ ut animalia non maBentur
kSinis, mji fr^fixar/i k natura crefcendi cui^ metnm attigerint. Conf.
Lll 2 Vme-'
4f2 LIBRI IV.
'Oeutefon. XXII. 6. 7* Cui confpirat illud ?hoCylidis : fitj^s tic o^nStLq xce A<^c
TnivTte.g sAsS^co. (JLn-ii^ ^' i>ta;cÂ*V>?? iV sxilQ inkKi '
tli(jLa , -jêjj vsoTJsi^
ileaL mdo fimulomnes auferat; Sedmatrem relmquas^ ut rurfiu

quisavese
ex eahabeaspulbs. Memoratu quoq; dignum ert: illud fadum Ale-
xandri Severi ^pudlampridmm Cum vUitatem fopdm Komanrn ab e
:
Veteret^ interrogavitfercurionem, quam fjpeciem caramputarent. illiconfu

mo exclamaverunty carnem buhulam atji^ forcinam. Tuncille mn quidem
vilitatem propofitit ; fedju[?it^ ne quis fuminatam occideret, ne quis la6ten^
tem ; ne quis vaccam,ne quJs damalionem: tantum^ intra biennium^ vei
fropeannum porcinacarnis fuity ^
MuU^ ut cumfuiffet ociominutalis li-
bra^ addms umm utrim^ carnis libra redigeretur.
CAPUT IV.
DE ORIGINE DOMINII.
! Vropnetof & commuJtiafmt affe5iioes S. Amquorumfttper origim dominij fett'
morales. tentia..
M.îdcommmio^&proprietas, ^.Sementia Grotij expenditur :
^Êadem non nifi imer plitres uno locum lo, n. tz. i}. Argumema eorum^ qtti
httbet i commmionem primmvam opp%-

4..Et i/fmediate ptit ex convmicne ho^ \
gnam.
minttm. t4^ ô fenfn domimHm dicatuY juris
^*I>ecommftnioneprimtZV(t. natHralis.
|
6, Abeadsmquo ordme difcejfnm, \ / j. âtenud infantes fmcapaces domi'

f,Ea^resutiliihfimanogenerifm,. \
nij..
ENimvero ut facukas illa humani gcneris in res effeftum incipe-

ordine ad alios. homines, ( eminentifllmo enim
rec obtinere in
juri Dei nuila hominum proprietas opponi debet. vid. Buripides
Phanifis V.^fS- add. Levitici XXV. 23. ) feu ut ex indcfinito illo
jure dominium fieret, per quod res aliqua ad hunc non ad aliu m per- &
tinet; id ex alio principio profluxit. De quo- antequam agamus
prasmittendum e/l; propriecacem & communionem elle qualicates
moralesjquas ipfasres non phyfice &
intrinfece afficiant, fed effe(3;um
duncaxat moralem producantin ordine ad alios homines cafq; qua- :
litaces, uci reliqux ejus generis, incunabula fua ad impoficionem re-

fcrre. Undeincpce qucericuri ucrum proprietas rcrum fic a nacura>
anvcro
CAFUT IV. 4f5
an vero ex inilituto? Nann manifeftum cft, eandem provenireab
impolitione hominum ; ac five accedac rebus proprietas , five dc-
trahatur, phyficam earundcm fubrtanciam nihil mutationis fentire.
. 2. Deindcaccurateexpendendum,quidfitcommunio,quid
proprietas five dominium. Communionis vocabulum aceipicur vel
mgative ,vt\prjitive. Illo modo communesres dicuntur, proutcon-
fiderantur, antequam ullum extiterit fadum humanum, quo pecu-
hariteradhuncmagiSjquamad illum pertinerc declarentur. Eodem
fenfu etiamejusmodiresdicuntur;//^///^:,fenfu magisnegativo,quarri
privativo, i. e. quod nondum ccrto alicui fintaffignatse^non quod
certo ahcui aflignari nequcant. Vocancur etiam res in medio qui-
busvis cxpofitas. Comrpunes autem res in altero fignificatu a propriis
difFerunc in eo Huntaxat, quod ha; ad unam perronam; illas autem
ad pkires eodem modo pertincant. Eft porro proprietas feu domi-
nium jus, quoaHcujusreivelutfubfi:antia ita adahquem pertinec, uc
eodem modo in fohdum non pertineat ad ahumhominem. Sunc
enim dominium& proprictasnobisunum &
idem. Etfi aliqui pro-
prictatem ab ufufrudu fejunflum
jus & feparatum dicant; domini-
um Vero, fiufusfrudus conjun6lus fit quod difcrjmcn tamennon
ei j,
perpetuo obfervacur. Sicut &

iUi nimis quam fubtiles, qui perpro^
prietatemintelhgunc remipfam fiib ifla quahcate, qua adme non &
ad alium pertinet,- perdominiumvero jus dereifta hberedifponen-
di, quod vekiti eflPedus ex proprietate proveniat, ita ut dominium
infit perfonx, propriccasvero inefTe potius videatur rei. Vid.Ztcgkr,
ad Grot, \.t. c. 2. .i. Ubi id falfum, dominium efle vekit effedtum

proprietacis ; cum pocius, fi quis omnino ifia fic veht diflinguere, in-
Verfornodo feferes habeat. In hominecnimproprieiftud jusinha^-
ret,ex quorcsquoq.-ipfae denominationem quampiam extrinfecam
fortiuntur. Idq; vel indefacis intehigitar, quod jure illo una cum
homine extindlo, res proprisE cfTe dcfinunt, citra ullam fubftantise
iu2 aut quahtatum phyficarum mucacionsm. C^ccrum ea efl yis
dominij, uc derebus, qu^ canquam propriae adnospercinent^proar-
bicrio noflro difponere , & ab earundem ufu quosvis aHos arcerc
pofiimusj nifi per padayus fingulare a nobis fibi qusefivcrinc; ucq;
Lll % adeo
4f4
L^^^J ^-
adeo dum no/lf ae funcêodem modoalteriusin folidum effe nequeant.
ôdemmodînqusimy nam& nihilimpedit, & uficatifrimum cft, ean-
dem vm pro diveriis habendi modis ad diverfos fpedarc. Sic in
cundem fundum civicas dominium habec cminens, dominus fundi
diredum, emphyceuta ucile. Additur quoq^ if^fi/idHm. Nam&plu-
res eandem reui eodcm habendi modotenerepoflunt, non tamenin
ibhdum, rcdproracaquisq; parte. Quodconcingicin iis bonis,qu3C
indivifim poffidenctir a pluribus;, eodem dominii genere circaean-
dem rcm concurrencibus. C^terum proprictas incerdum in plures
velut particulas difcerpta deprehcndicur, auc, ii quisita loqui malic,
plures habere gradusintelligicur. Ita enim do-
paiTira diftinguitur
jminium in pkmm, &
dimimtm//. Ilhid vel efl conjundum cum do-
Hiinio quod vocant eminente., quo modocivicates,aut earundem ca*
pitabona fua podident : vel abifto disjundlum, quod etiam vnlgare
Vocant, quo quis plenam debonisfuis difponendi faculcacem habeC,
nifi quatenus a legibus civihbus eorundem ufus dirigitur. Dimi-
nutio autemdominii itapoteft ficri, ut vcl re/lringatur ipfius dunta-
xat exercitium five adminiftratio, vel ut de dominii emokmento., vel
etiam dc ipfa frS^rietate aliquid deccdat. Prius contingic,
deniq';
quando pado, teftamento aut legis autoritatc tum ob conditionem
perfonarumj tumobquahtatemrerum, tum aliasob juflas caufasrc-
rum ahenario incerdicitur, aut certislimitibuscircumfcribicur;, uc ni-
bil camen juris in re ahis inde accedac. Emolumcnco dominii ali-
quiddecedir, fi vel ufus frudus reinoftrjeficpenesahum,cxcra con-
cradum commodad, auc locationis, vel ahas noftra res alteri ufum
qucmpiam per modum fcrvitutis exhibere debeat. Denicji ipla pro-
prietas tum reflringitur, quando alteri cum pleniffimo jure utendi
fruendi conccffum eft aliquo raodojus remipfamahenandi,conjun-
jûm cumquadamperpecuitate. Ubi qui retinec proprietatem ica
reftnlam/& fuperiorera in re porcfl:atem,dicitur habcre domini-

iira diredlum; qui verocum jure utendi fruendi conccflb dilo mo-
do 'parcicipat de propriecate, dicitur haberc ipfius rei ita fibi con-
cefT^ dominiumutile. ContStruvimJyntagm. exerc.Xl.tkff. SenecA
dehenefisijs L ViL c.u. iW efl argumentMmi ideo aliquid tuum non ejje^
CAPUT IV: 4ff
quia venderendnpates, cfuia cof^famere, quid mutdrein deterim antmeltm l.
Tvum enim ejl, etiam quodfub certa lege titum efl, loco Qua
hoc obi- &
terobfervari pocefl, qtisenam limiEatio fit addenda vulgacasilli JQo-
rum regulse; res fua non poceft alicuimagis rcddi fua, Ex qua con-
cludunc, neq;pignus, neq; depoficum, neq; emcionem, neq; locacia-
nem fuse rei fibi ipfi fadam pofTe confiftere. Icem, ifiucile efle lega^
tum^ fi quisrem lcgatarii ipfi legaveric. Icem, neminem rem fuam
fucuramineum cafum, quo fuafic, utilicer /lipulari, fimilia. Sci- &
liccc nifi fors modus babcndi diminucus in pleniorem eveharuF.
Sicuci & Hermocracem quendam avarum ludic UiciUius in
lalfe in
anthologXi. eum inteftamenci fuicabuiisfeipfum fuorum bonorum
baeredem fcripfifle. Porro cumeadem res haberi poflic vel ab uno
in folidum, vela pluribus pro indivifa, uc finguli pro raca parce
ica
in ca re par jus habeanc : inde fic, uc hoc refpedu res dividancur in

proprias& communes, inpofleriorifignificacu, quoeademres indi-
vifim ad plures eodem dominii genere pCFcinec. Iflhxc communi'-
tas a propriecace difFerc non quoad modum auc vim dominii (idem 'y
quippe pluribus in remcommunem juris, quod xxm propriam, m &

uci propriecas rei alicujus ad unum fpedancis quorumvis aliorum
jus aequale in eam rcmexcludic icaquoq; a re communi excludurr-
;
tur omnes alii, quifuncexcra illos, queis res dicitur communis:) fed
quoad pertinenci^ cerminum dunraxac, quod res propria ad unum
hominem, communisad plures fpedec. Qiiorum cum nullus jus ob-
lineac, veluc in cotam rem {di^ excendensj fed quod in parcem dun-
faxatrei,verum indivifam,valeac: paterfane, unum nonpoflefuo
jure de coca ifla re difponere, {^di pro rata ; ac fi de toca re aliquid fta-
tucndum fic, fingulorum, ad quosea fpe^flat, confenfum aurorica- &
^m requiri. C^terum communioaem negativam cum poflciva
eonfuderunc adGrotA.
Ziegler, 2. c. 2. . I; ahmtt.Felden adGret, 6.X
. 2. Boecler. ad GrotA. \. p. 47. Propter quam confufionem mulca
argurrtenta in hujus materiê difceptatione in vcntum cfFunduntur;
utiinfra patebit. Non
infuper quoq; habenda func^ qu^ fuper di^
Vcrfis generibus communionis tradic Seneu de beneficijs \, VII. c. Z2. Noh
tmhific cum am0 c^mmmiômmttftnti quomodo (M^nfacio^ utfars meafty
fars
:
4f^ LIBRI IV.
fars ilim: fed quomodofatri watri^ communes Uherijunt : quih^ eum

duofunt, non fmguli ftngulos hahent,fed [ingufi hmos. Bqueflria omnium
tquitum Romanorumfuntinillistamcnlocmmemfitfrofriusj quem occufa-
vi. hocficui cej% quamvis illi communire ceffirimy tamcn aliquid dediffe
videor. û^dam quorundam fuh certa conditionefknt. habeo in equefiri-
bus locum, mn ut vendam^ non ut locem^ non ut hahitem : in hoctantumy ut
fpeBem. Profterea non mentiar^ fi dicam^ me hahere in equcftrihm locum
fedcum m theatrum venijfiplenafunt equcflria^ d^jure habeo locum illiCy
quiafedere m'ihilicet\ (^ non haheo^ quia ah his, cum quihmjus mihi loci
communcefiôccufatfu efl,
. 5. Pacec aucem ex hifce, tam communionem poficivamj

quam propriecaceminnuerccxclufionem aliorum ab ifta rejquaecom-
munis auc propria dicicur, adeoq,illam plures uno homines in mun-
do prafupponcre. Unde qucmadmodum fi unuscancum homo ia
mundo exciciflec, nequaquam res poceranc dici ipfius proprias; ica
abs quarum rerum ufu nemo hominum efi: cxclufiis^ feu qux non
magis ad hunc, quam adqucmvis alium fpcdanc, communcsin pri-
ori, non in pofleriori fignificacu diccndae fiint. Manifefi:um cfi: au-
tem ex his, quacenus Adamo;, quamdiu ipfe folus in cerris excicic,
dominium in res poffic tribui. Scilicec etfi propter vafi:icacem tcrrar,
& modicam ipfius necefificatem, exiguam duntaxac rcrum parciculam
ad ufus fuos adpiicare opus habebac,- tamen nullum altcrius jus ob-
flabat, quo minus fi Voluiflet, aut commode potuifiTct, quicquid da-
r etur rerum in ufus fuos arriperct. Igitur jus Adami in res divcrfum
fuit ab illo dominio, quale jam efl: inter homines confl:itutum quod ;
quis vocare pofl^c dominium indefinicum non formalicer, fedcon-

ceffive, non adu fed potencia. Idq; eundem obtincbat cffcdlum,
quem jam dominiumj rebus nempe pro h.ibicu ucendi; dominium
camenpropricloquendonon erac, qodnullus prscerea horpo cunc
cxifl:erec, adverfusqucm eflfeflum id exfererec: hominibUs aucem
pofl:ea fubnatis in dominium cranfire pocerac. Adeoq; Adarao,
quamdiu is folus cxcicic, neq; proprice ncq'; communcs rcs fuerunt.
Nam communitas involvic focium pofleiTionis; propriccas auccm
onnotac exclufionem juris alcerius adeandem rcmi ficucucraq;
non
CAPUT IV. ^fy
non poffit intelligi, nifi poflquam plures uno honnines coeperunc
exiftere.
Obfervandnm porro &liocaccuratejConcefl]onemDei,
. 4.
qua hominibusindulfit ufum rerum terreflriuin, non efle immedia-
cam caufam dominij prout illud efFedum habet in ordine ad alios
,
hominesi fedid omninopr^fupponitfadium humanumj&: padum

aliquod tacitum vel exprellum. Equidem concefllc Deus homini,
ter-ram, terraq'; nafcencia, &: animalia ad ufum & -commoditacem
fuamadpUcare: modus tamenhujus poteflatis, ejusq; intenfio&^x*
renfio arbitrio ac difpofitioni hominum fuit rehda: fciHcet certis,
^n veronullishmiitibus eam circumfcribere item ancuilibetinquae-

;
libec, auccercam duncaxacrerum parrem eandem veHnc compecere,

an vero fuam cuilibec adfignare porcionem, qua concencus in reli-
qua nihil juris pra^tendere queat, Ambro[im 0ff^.\.l,c.zS' Naturao-^
mmd ifmmb:d4 m ccmmune ffofudlt. Slc enim T>eti$ generînjufit omma^
ut paflm omnibpis communis ejjet^^ terra foret omnium qadidam communis
tojjefio. NatHraigitur jm commune generavit, ufurpatio jus fecitp^fva*
tum. Undefruftra difputatur, anDeus protoplaftisdominiumin res
dederit,canquam perfonam cocius humani generis fuflinencibus, an
vero idem his peculiariter, & tanquam individ uis adfignaverit, ut ipfi
proprio jure efient domini totius orbis, quibus reliqui mortales domi-
niafuain acceptisreferrentf Namconceffioilladivinabomines tan-
rumreddebat-cerciores de indulgentia Numinis adverfus fe, quodqr
volenteipfocreaturas aliasinufutn atq',- fervitium fuum difponerent.
Sedquo modoprovidendum effet, neexufu ejusjuris difcordia inter
hominesorirecur, ipfis hominibus pra^via fana ratione determinan-
diim reHdum. Haurquidquam autem ab ipfo Deo univerfalis

fuit
quidammodnsres poflldendi fuic prasfcriprus, quem omneshomincs
tenerenturobfervare. Adeoq; perexpreflumaliquod mandatumDei
resneq,propri:e, nea'; communcs(communione pofitiva) fad^funt:
fed fuper hoc ab hominibus deinde difpofitum, prout tranquilHtas
fociecatis human^ exigeret. Undefalluntur, qui ita crude tradunt:
res di^viderejuris naturd efti i. e. accipit a natnra crigwemj ut genti-
nonita
\ um demnm arbitriojm fat^ five jurk rationem induat ; fed natura iffa
Mmm hoc
LIBRI IV.
4r8
h&QUSpcit & ahfihtL Item Res dividen pfCptum
: e/l ca- decdlogi^ l e, .
tutmrisndtHrdis. î enim Nonfuraheris,

dixityeadem opera dixH:.
ht rermn pr&prietas ^
teneat qHis^flmm aliemm non concupi^
difti^îo^ ; ,
Jcat. vid. Boeder.

ad GrotJnprdfat. p. ^. Non enim excat pr^cepcum
aliquodjarisnacuralis,quoomnesres ita propricehominum jubencui: ,
efle, utcuivis fua porciodivinmficaflignanda. Ecfilexnaturalisfacis .
fuarerit,hominum conventione ejusraodi rerum aflignationem ad

fingulos incroduci, prouc ex ufu focietacis human^ foret. Ita camen,
uc ex judicio hominum dependerec, omnes, an cercas duncaxac res ;
vellencfacereproprias.an qoasdam indivifim po(Bdere, reliquas ve

luc in medio expoficas relinquere, ut tamen eas nemo fibi foli vindi-
carepoffec. Undeetiamjus naturjeintelligicuradprobareomnescdh-
ventiones, quse circa res ab homiaibus func incrodud^, modo con- 1
tradidionem non involvanc, aut fociecacem percurbent. Ergo pro-

priecas rerum immediate ex convencione hominum, tacita auc ex-
preffa, profluxit. Etiamfi enim,pofitaconce(IioneDei, nihil reliquuni
^
erat,quam uthomoresoccuparet: tamenutperoccupationefeuad-
prehenfionem cxcerorum jus ad eam rem exclufum incelligeretur,.
convencioneuciq;opu5 fuic. Quod aucem fana ratio fuaferit domi-^
nia introduci^ id non obflat, quo minus illa originarie ex pado hu-
inano profluantL..
. f . His manifeflum e/T:, ante omnia hominum?
ita prsemiffis
conventa fuifleomnium rerum commonionem, noii quidem illam, '
quampoficivara diximus, fed negativam, i.e.resomnes fuifleinme-

dio poficas, & non magis ad hunc quam adillum percinuiffe. Sed"
cum res hominibus ufum non prsbeant, nifi fakem illarum. frulus
adprehendantur, & verofruflra hoc fiat, fi aliisiterum eripere liceat^
qu^jamiaufus noftros adu deflinavimus inde prima conventia .
incer mortales circa res haecce incelligitur; ut quod quisq; ex rebus irt.
medio pofitis, caromve frulibus adprehendiflec ea inrencione, uE:
non eriperetur, Et huc

iflud ad ufus fuos adplicaret, id ipfi ab altero
percinec 1. 1. . hD.de adqmr. Declarari porefl: hoc exemplo fe-
pojfcfs^
farumsjnter quasfane nulla ad quamlibet rempeculiare pr^ akera.

ius prKcendere poceft; ied in quam rem qu^hbec primum inciderir^
eandem
CAPUT iv; -
^j,^
taiidetn in pabuium fuum auod R aliquaVes quaspiam in
arripit.
fucuros ufus fepofuerit, cwera.
camennonproli.bentureasdern inva-
dere, ideo quod incer feras convencio
non fic, qua prims adprehen-'
fioni prscipuum jus in re tribuat. Ad ifthsc iiluftranda facere pof-
funt qus traduntur ab ^.vr^
defrmdp.JMft,^ decon p. loo.M- ubi
prrfuppomt, homini fas efli uti creaturis
rationecarentibus, easq;
poflidere:fedcumnaturaliterhominesinter feflntsquales,
parquocfi
omnibus m
creaturas )us efle; neq; excreaturarum
refpedu aliam
parcem proximo, aliam mihi aflignatam.
Igicur nibil fuperefle, quam
ut diftiniao bonorum ex pado deducatur. Cum autetii omnia infti-
i| tutahuraana habeantexceptionemfummsDeceflitatis,
inde hacena-
tajuspnma;vumadommarevi.vifcere: quia in pado circadivifio-
nemrerum quihbethaccumreftriaionejurifuoadillasres,
.
qu ah.
is aflignantur renunciafliintelligitur;
nifialiterfalutemfuamferva-
renequeat. Nam meam calamitatem mihi ad ea, ad qu^ anteaiu
nonhabebam, )us nonparere; atextremumpericulum tollere
,
con-
.i d.cionem, fub qi,a ceflionem juris feceram.
Siceciam inbello iure
adqu.r.bona hofi.s; quia ceflantibus
1
padis redeac ius primsvum.
l)e.nadd.t, primam occupationem
ancepafta, jusaliquodperfenon
tacere. Idq; qumpnmo cunc nullo
jure, in quocunq; eciam neceffi-
tacscafu conflKuerer, ad me red.re
poflênt talia bona; cumid tan-
tumlocumhabeatmbon.s, quorumcefljones feciproximo
volunta-
te: at paucos repcr.ri, qui bonis
ea ratione parcis calem prsrogacivam
concederint Qu ratio clariusitaproponi poteft. Si prima occu-
pat.o perfe daretjus cum exclufione
reliquorum omnium, fequere-
tur,m cafu necefl.tatis alterum non pofli
quia
uci bonis ifthoc modo parcis:
)us >lludneceflitacisoricurexexcepcione,
padio circa divifionem
rerum add.ca;
quaIepaaum(exhypochefi)nonextatcircabona per
occupationem parta. Acqui abfurdum efle,
in excrema necefllcate
,i non pofle ahquem m
rebus, quas alter per occupacionem
adquifivit
^rgout occupatio dom.nium pariatetiam
ex pafto efle. Inquota-
menargumencononmulcumnervorum deprehendicur. Conf fupra
1.2.0. 7. ^. (5-. Deinde add.c; nullam eflinacuralem
racionem,quare
,lex pnma pocius occupatione jus alicui accrefcac,
quam ex prima
Mmm 2 dete.
:
^cTo LIBRI IV.
detedionc,qu^ oculis fic, Ideo difcrimen hoc oriri ex inrtitucagen-

Eium, quod primo occupacori jus in illam cerram accedere voluit;
non auccm eij cui primum in confpe^lum venic. Tercio aic; finge :
duos homines, alcerum pedibus pernicem, alcerum cardumj liquet

quaminiquehiccompoficafincpariain adquirendis dominiis: ideo i
eciamiiliprimx occupacioniexnacuranondeberi jus inid,quodoc-

cupacur; fed padlo implicico&inniicuco. Brevius poceracdici^ po-
fica JEquaii faculcace primseva hominum in res, nonpoile incelligi,,,
quomodo nudus adluscorporalisunius, quaUsefl: occupacio,ca^cero-^
rum faculcacipr^judicarepodiC:, nifiipforum confenfus accedaci.e..
nifi pa6lumincerveniac. Sed quîdem AuU^^d.l &p. 2<S(S. difpucac;
quod unushomo in ilacu prim^vo cotum mundum pocuericfiibju-

gummiccere, eavana funcj & convelluncur per ipCumJIol^hefiumds:.''\
eive. c.I. .IL.
.. S. Ab ifi:hacporro communione rerum negaciva five pri--
niaevahominesdifceflerunc,&dominia rerumdivifa pa6i:oconfiicu-_

crunc,non quidemfimul &femel, Ced fuccefiive, &
prouc eondicio^
rerum, aucindoles&mukicudohominumvidebacur requirere. Sicuc
quondam apud Scychas pecora & fupellex in propriecacem: concef-
ferancj agriin communione prim^va fubfiftebanc. Ji&r/?/^/^ 1.2. c.2^.^
Ec vero pax acq; cranquillicas generishumani, de qua juri nacurê cum-

primis curaj cfl:, hauc obfcure infinuabac, quidnam heic ab hominibus;
Gonflicuiconvenienciffimum forec. Namuccuilibecinquselibecsequa
poCeftas manerec, feu ucomnesresin medioeffencexpoficse quorum-
libecufibus promifcuepacenccs, pax humanigenens,falcempoflejus-^
dem mulciplicacionem, culcuramq; viccc adhibicam, non admiccebac.
&
Quo aucem ordine, quas ob caufasres inpropriecacemiverinCj fic
ihcelligi pofle arbicror. Res pler^q; qu^ immediare fui ufum ho--
,
minibus pr^sbenc, ipfiq'; in nucrimencumj ac cegendo corpori adhiben-

cur, nonubiq; pernacuramcicraq;culcuram canca producuncurcopia,:
uc quibusvis abunde fufficianc. Igicur paraciflima erac rixarum acq;
bellorum occafib, fi duo plurefVê eadem re indigerenc, eandemq; fin-
gulifibivellenccrahere,.qua; omnibus non fufliciebac. Vid. Hobbes de
Cive c. L . <S. Plurimaquoq; labore &culcura hominum ad fui pro-
'
CAPUT IV. 4(5T

dulionem, aut uc ufui finc habilia, indigenc. Heic vcro inconveni-
ens erac, uca^qualejus ad ea haberec, qui nihil operas conculerac cum
eo, cujus induftria res produda,, auc apce concinnaca erac. Igicur pa-
1
cishumanaîncerfuic, ftacim cum mulciplicacis hominibus dominium
rerum mobilium, prsefercim quaslaborej. & culcu hominum indigenc,
& incerimmobiksillarum, quaMmmediaCeufum hominibuspr^benc,
uci funcdomus, incroduci; ucfciiicec earumcorpora ad iingulos fe-
i
Grfim percinerenc, auc incer plures ad eos, qui peculiari convencione
'
earum rerum poficivam incer fecommunionem iniviilenc. Porro in

hifce rebus , ecfi racio aliqua adpareac, quare convenienciusficeos ad
hos, quamadaliospercinere; eorumcamendominium,exclufionem
I
csecerorura involvens, uciq; pai:o falcem cacico erac corfirmandum,.
cui racirafimulrenunciacioc^cerorum ineflec, quodnihil ampHusju-
risad resuniafiignacas velincpra^tendereex eo pr^cexcu, quod cerra
tanquam commune hominum domicilium iisdem rebus maceriam,.
aut nucrimencum prsebueric. Res aucem immobiles per nacuram ci-
, rra induflriam humanamprodudas, i. c. quod accinec, cum eo-
agros,
rumcanca forec laxicas, uc paucicaci primjEvorumhominumabundc
; fufficerenc; ideo deiflis ab inicio cancum fuic occupacum, quancum
ufibus fuis convenienshominesjudicabanc; reliqua in flacu commu-
nionis prima^v^ feu negaci vee relidla, uc ea occupare in poflerum pofl
fec, cuicunq; id hbicum forec. Heic ergo calc padum interveniflein-
celligicur; ucquiagriperexpreflamconvencionemcEecerorumhomi-
num alicuiefienc aiHgnaci, auc quibusc^ceri cacice cefHfle judicaren-
cur ideo, quod unum folum iftis frui quiecepacerencur;, ipfi alios fimili
modo fibi aflererenc; illi ad culcores fuos pertinerenc, Quod reli-
quum efrec, illis cedercc, qui deinccps eos agros occupacuri forent,.
Add. Ziegler.adGrot.Lx c.2. .2- p^ ZZ-f Hoc loco obicer monen-
dum, 6ûm Jofephm archaolog.l.i.c^. jam cum Cainum termims terrA
/>^y7^//^'cradic; ineonon majorem ipfum: fidem mereri pofle, quam
quod /^/î^'^ memorac, Q2\x\\xvc\ Itbidmem fuam curn mjurijs fecum habi-
tantiumexercmffe, domwmmultitudineêcuniarum^ e x rapinis i^ violentid '
congeflarum^ auxiffey ^d latrociniafiwi famtliares invitaffe, Quom odo

eiiim calia poiTmc cadere in filium primogenicum ejus, qui primus'
Mmm $; &fo--
;
^Si LIBRI IV.

I
&rolus mortalium cum fua compare a DKO creatusfuit, ego fion-
dum dirpicio.
. y. C^cerum iitilefuiflegenerihumanojam mukiplicacodi-
Tifa rerum dominia incroduci , iilulirari poceft argumencis, quibus
Ariftoteies Polit.X.z.c.'^. communionembonorum Platonicam deftru-
ftumic. Quibus addacur Ariflojihanes m Conaonatricibm p.m. yi^.feqq,
Scilicecfi homines in cornune quidemlaborenc, &incommunefru-
dusconferanc, acdecommuniacervoalancur, non poflenc nonque-
relêxiftere ob inaequaUcacem laboris & fruicionis. Benequoq;di-
citurj oAce^T^ m^riV^g)KoivmfiVTU)V civQpoomKOdv TnlvruiV-â^BTtvv In univey^
Jum convi^Hs d^ communitas rerum humanarum omnium efl gravis. Indcj

eciam maxime famuHs, quiquocidie circa nos verfancur^ ofFendimur.
PropriccaccaucemincrodudtacoUuncurift^ querel^, & augecurcuiq;
curacirca remfuam; paracurq';maccriaexercendihberahcatem erga
aliosdefuo. Eoqi ÂZtof, voy ^h \oiag ruq iClweiq^ Tvih ^rioiTrvtHV KOivdq
fnelius^ propria quidem efje bona, uju vero facere^ ut fint communia, Icem';
eTi^V y\ôvY\v cif/.v&ri7Dv cOTc î,(ps^(( 70 vof/,i<êiv Uiov li' Ad voluptatem nimium^
quantum refertpropriumaliquidexi/itmare. Icem; ivx^ê/'^^ 'i^^^*i'
S-fJFcii (piôii ) ^ ^svoiii fi sTuifjiq , fih<pov. a 'yivsjou\ t^? zj^crBa)^ lîct^ a}jg.
Gratificari, c^ adjuvare amicos, vel hofpitesy velfodales, resjucundifiima ; ;.
qu nifiproprijs bonts ejje nequit. Sed &

hoc pacec, fallere iUud cricum
jneum & tuum omnium bellorum caufas efle. Quin potius ad evi*
tanda bella meum &
tuum efl: incrodu<!ûm. Inde Viato de Legibut .
'
1.8 lapidemterminalem vocat o^<ôv^ cpiKiav ^(^ ^x^t^^ evopKov 'S!^

êm-y iapidemjurejurando a difsjirmatum, quo dmicitia ^ inimicitid ter" \
minentur. Sedinfinica (eges bellorum inde {brgir, quod avaricia ho- /,
minum cerminos mei &:tuipaI:o, aut alegibus praefcriptos perrum-/J

pere ardcLj.
. 8. Ifl:h^c quanquam plana fint, operofius tamen quorun-
da vecerum acq;recencioru fuper hac refencencias examinareplacet.
Ex veceribus Biodorm i>r^/îl.i.cradic; primos homines e terra ena^
tos egiffe vicam incondicam &
belluinam, fparfimqi exiifl^ ad pafcua,
& fapidifllmam quamq'; herbam, ac fponce nacos arborum frudius
CQmediflTe. {VUnm ^.H.l 2^- procem. de arboribus: /r/^^w homini
CAPUT rV. 4<r5
cthumfuiffe mdcy cr ficinduBos cxlumJpeBarfy fafcij^ ^ nunceic fefoffefine

frugihus,) Quod camen alimenca comporcare, & infucuros ufus recon-
dere nefcirenc, mulcos inclemencia aeris, &
penuria vidlus per hic-
mcm inceriifle. Donec fenfim expericncia doli hieme in fpeluncas
refugere , & fru(ftus allervacioni
idoneos reconderecoeperunc, magis
inde magisq; vica exculca. Hujus hypochell circa origin^m homi-
num, falfalicec, adfumca, confequicur, homines ab inicio vitica(le
rebus inmediopoficis. Indeperpadlainduxiflepropriecacemdomi-
ciliorum,& frudluum in fucuros ufus collelorum,- donec paulacini
agrorum quoq; propriecas reciperecur. Allegacur quoq; heic
frequencer Juftmm 1. 43. c.i. ubi rex Aborigenum Sacurnus cancse f u^
ifle jufl:icice memoracur, xxine if^ fervierit fub eo quisqtiamync ij^ quidquam
privata rei habueyit fedomma conmmnia

'y ^
mdivifa omnibusjuerint yve^
lut uy/um CHnctisfatrmioniutn ejfet. Magno quoq; numero adducuncup
dida poecacum decondicionefclicifeculiaurei. Virgd.GeorgXx Ante
Jovem nnllifubigebant arva coiom : Nec fignare quidem aut partiri limite
camfurn Toi erat-y inmediumqusirebant ; ipfa^^telIuiOmmaliberiui^null&
pojccntey ferebat. quem locum illufl:rac Seneca f^//?. XC. Tibulius\.L
eieg.^, liionon vaiidu^ fubiitjugatewpore taurtds : Non domito jrmos ore
womordit equus, Non domu^s uiiafores hahuit^ nonfixus in agriSy ,ûi fc-
geret certisjinibus arva iapis. Seneca Ociavia a6f. Z. Cmger e affiierantfkas
Muris necurbes. ferviu?n cunvti^ iter. Communts ufm omnium rerum fuif,
Et ipfa teilm iata foecundosfmmfandebat uitro. idem Hippoiyto a^. %fc. 2.
?rimaquos mixtos dets Profudtt tas^ nulim his auri fuit Coscm cupido. nui-
lus in campo facer Divifit agros arbiter popuits iapis. Ovid. metamorph.V
dc fcrreo feculo Comrmmem^ prtm ceu iumina foiis

: auras, Cautus ^
humum iongofignavit iimite menfor. Macroh. 1. 1. Saturnai. c. 8> Mdem Sa-
turni Romant ,rarium ejfe voiuerunt , quod tempore,qtto incoiuit Italiam^
nuiium in ejm regnofurtumejfet commiffiim: aut quiafub iiionihil erat cuju^-
quamprivatum > Necfignarefoium, autpartiri iimite campum Fas erat ; /^
medium quarebant. ideo apud eum iocareturpopuli pecunia communis, fub
quo fuiffent cunEiis univerfa communia. Iflihsec & fimilia poetarum cra"
dicafic incerprecacur LaBantiml.f. divtn.inJitt.Q.f. Ne Jignare quidem
Aut partiriiimite campumVai erat : mmediumqii^rcbant, qmppe cum T>eus
4^-4 LIBRI ly.
commti^cm omnihus terram utcommunemdegirenfvitam^ nonm

dedtjfet^
Tahiddy c^ furem avaritia Jihi omnia njendicaret^ nec ulli decjjet, qmd
cmnihm najceretur. Guod poeta diûm Jic acciî oportet, non ut exifii-
memus nihil omnino tumjuijjefrivatiy Jed ?nore foeticoJiguratum\ ut in--
teliigamuf-i ta?nliberales fmJJe homines^ ut natas fibijruges mn tncluderent^
necjoli abjconditis incuharent ; Jcdpauperes adcommumonemfroprij lahoris.
admitterent, Enim vero uti nemini cordaco poeta perfuaferir, a prifcis
illis omniain medium comn)unionem aliquam pofitivam
qudjita^ feu
fuifle; itaquam Laânnuâdtcn eorum diclorum rationem, nobis
non fatisfacic. Uti enim ifti fortafle avaritia? non itafuerintdediti,
ignorantia opum, & quod vi6lum facilem terra prsEberet gulxirri-
tamenta nefcientibus.- ita nonadparet, qux liberaJitatis materiafue-
rit, ubi nulla coliigendarum opum occafio. &terum ad iflius fa-
bulse de feculo aureo intelledumnonnulli non abfurde raonent, con-
fideranda efle barbarorum & ruHicorum ingenia,oppido quantum
otio & ignavise amica, a labore averfa. F.t quod, quo incuIcior&
firapliciorefl: alicujus populi vita, eorainuslaborurahabeat; copio-
fior &fplendidior vit^ adparatusmagnam indu{lriam,plurimamqj
operamrequirat. Quoddeniq^^comraunivitio fenesfint laudatores
cemporis adi (epueris, &prjefentia fere adfpernentur, vetera&ob-
foleta extollentes. Igitur valde probabile videri^ fimplices ifl:os ho*
mines, cum a legislatoribus ad vitam cultiorem &
labores adigeren-
tur, per infoientiam talia ^gre tolerafle, ac identidem otia fua &glan-
des deflderafle. Fx qua feniorum querela pofl:eri deinceps fomnia
illa de aureo feculo finxerunt, Quo facit, quod Saluftim Catilin. Abo-
rigenes aurei feculi oiy tsvoczt genus homimtmagreftcy Jine legihm^Jine
imperio, iiberum at fclutum. Addacur de iisdem Dionyjm Halicarn,
J.I. Sic &
Ovidim Metam. i. aurei feculi felicitatem in hifce confliitiflTe
dicit, quod homincs fponte fua fi^^ê Ifge Mcm
redlumq; coluerint,
a poena immunes, quodnullae adhuc eflent civitates; ContcntiJ^cihif
nullocogente creatis Arhutcos foetm^ montanaj^fraga legehanti Corna^^
induris h^rentia moraruheris^ Bt qu dccidetant pattda Jovis arhoreglan-
des. Qu^ autem (equuntur de perpecuo vere, frugibus mitibus
ipontenatis, &fluminibus ncclare ac lade redundancibus non magis
vera
CAPUT IV.
^
^Sf
verafunt, quamilia Therccratis: 7fzjzty.oi ^h aV^ff? ;($ fisKAv(^ ^cy^5
ffXioi Aid tza})! cevccJTxrcov ivvS-oAvybvng sppecfV Avraim (jtvHAecn, h^ vcituv Tfv^ti,
?le4 crfarma (^juris atriflumma Fluxereperloca arcfa mmymrantia ob
terleves panes calentes. (pvcxsLj jj ^
êoyrsg dTkeivmv 'dfisi îo^ Tmg Trvtgi.^
fioiq cnôvTtg hixiî^' civj' ctrfiotacov LucamcA ^ tuceta htdUentialocooJlrea'

rumj}arja erant êr fMmina. riîvfjt.siâj mi^ ts <^V
oTcru) Kt-x^^ >^ dvulipa^'
(Trs^ff dvTiôK^<rcui A.aâ.Tnw, Turdi volahant oâ circuni^ qui hene Conditi^
crant, codiij^ niire ^ft^flices Bdi rogahant. Eft quoq; celebris locus Ocero-
nisOjfi.c.\. juflitu tmmi^seftyut quis commumhm utatur fro CGmmunihtiSi
trivatts utjiiis. Sunt autempnvatanullci natura^fedaut vet^rioccupati-
oneût qui quondam in vacua vencrunt i attt viôria^ ut quihellofotiti
fint i aut lege^ facfione^conditione^ forte, ex quoft^ ut ager Arpnas Arfma-
tum dicatur^ Tujculanus Tujculanorum. Similug^ ejl pnvatarum pojJcfsiO"
mm dejcriptw. Ex quo quiajuum cujm.J^fit eorum, quA naturajuerant
cemrmnia, quod cui^ ohttgit, id quis^ te?êat. f
Bo qutsjhi plrn adfetet,
violahitpuhumanAjkietatis. Adducunc aliqui etiam illud Horatij II,
fat.z- NampropritelIuris herumnatuâ ne îHutn^ Necme, necquenquam

'jlatuit. nos expulit ille : Illum aut nequities, aut vafri injcitiajuris^ Vojlre'
mum NunCager Umhreni Juh noymnd nupef

expelist certe vivaaor heres.
Ofelii DidluSy erit nuHipropi'^, Jed cedet in ujum Nuncmihi, nuncai^. Ve-
\ rum ifthaec magisadinfl:ahiIicatemfortunarum,&poflefrionumhu-
manarum, quam adoriginem dominiorumpertinenc. Sicuc eciam
cam ob racionem Ctceropro Balho^prdidlorum nullaincjje gentemdicit.
. p. Expendamus jam fencenciam G^r^/^^ 1.2. c.3- .2- in qua
..tamcn illa fequeflTabimus, qu^ is contra recepca noftrarum Eccle-

;
fiarumdecrecaadmifccc, ab aliis jam facis caftigaca. Aicifte; Deum
humano generi gcneraliter contulifjejminreshujus inferiaris natura ftatim
a mundo condito^ atj^ iterum mundo fofl diluvium reparato. Id in hunc
fenfum admitcimus.Deum indulfifTehominum generi uti rebus hifce
'
terrenis^^/?^r^//>f r i.e. ut non dcterminarec fimul, divifim an indi-

,
vifim omnes rcs, auc quasda earum poflideredeberenc, fed in arbi-

. trio hominum rehnquerec, uc ipfi fupereo difponerent, prouc paci
viderecur expedire. Nequaquam aucem credi debec, quafi ab initio
a Deo fueric indicuta qu^dam communio poficiva^ ab quapoflea
Nna banii'
^f^ LIBRI IV.
homines fuo arbitrio dirceflerint fed potiusqnantmnadDeum.res

:
iftsB in medio ufibus hominum fuertint expoiita?. Intcr quos quam-

diuipfa rerum corpora nondum fuerunt certisafllgnata, ifthasc taci-
tafuitconventio, utquisq; hominumadfuosufus, exfrulibus potis-
fimum rerum, arriperepoflet, quod vellet & quae confumi poterane
,
confumeret. Ac talis ufus rerumuniverfalis utcunq; fupplebat vicem

& quod quis fic arripuerat, id ei eripere alter nifi per
proprietatis ;
injuriam non poterat. Eam ad rem iliuftrandam uti facit fimile a the-
axro du6lum (vid. Arriaf^m Epiêtal. 2. c. 4. circajinem^ ita non con-
:
gruic exemplum Aborigenum prout JufliwM eos defcribit.

, Nara
verba idius autoris reprjefeatanc communionem aliq nam politi vam,
gualisprim^va illa non fuic; velucregioilia univerfa fuerit popult,
fednondumin privatos fundos defcripta; ideo quod homines ifti
contenci elTent frugibus fponte enatis, quasinfrequenti populouber-
rim fylvarum & terrs amplitudo precbebat. Eas tamen fruges iti-
commune collclas vero fimile non videtur. Id autem rede Grotim\
fiquidem communio illa negativa debeat perfiftere, citra perturbatia-
ricm pacis communis, in magna fimplicitate hominibus vivenduns
contentis Vcfci fponte natis, antra habicare, corpore aut nudo agere,
aut corticibus arborum, ferarumq; pellibus tedlo. Ubi exquifitius
vitê genus placet, cujus commoda per indufi:riam funt procuranda,.
iitiq; proprietatererum opus efie. Verumdumaddit; communio-
nemdurarepocuiflejy/ /^^??/^^ inter fe vixijfertt mutua quadam eximrs,
taritate ; communionem negativam cum pofitiva confundic. Qualis
fuit inter Efiienosquondam, (de quibus incer alios vid. ?hih fudam
YhiOyquod omnis probm ftt liher.)- & primitivos Chrifrianos Hierofb-
lymis habitantes, & qui vitamcolunt alceticam. Ifirhaec quippe con-
fiitui & fervari nsquit, nifi inter paucos, &eximia animi modeftia
prseditos. Ubi in difi:anria loca difcedum fuit, fi:ulto labore frudus
in unum conferuntor, & indc de communi nriafia difi:ribuuntur. Et
in magna hominummukitudinecompluresinvenirinecefi^ eft, qui
ob jufi:itiasdcfelum, z.z-srhimBîo.v nec m. labore, nec m
confumrio-
iie fruluum debitam velint qualitatem fervare. Atq; hocipfum
iffifinuac r/;^/5 ds LLlV,- dum diis,. dsorumq; filiis civitatcm cjus-
modi
CAPUT IV. ^ ^ST
modi afTignat, in qna illa omnimoda communio fic. Talem autem
communionem po/lquam in plures familiahomines dirceflerunr,
,
auc infticuifle unquam, auc voluifle in/licucre, /lulte credicur. Add.

Jok Sirauck dijfirt, de imfeno mdru c. I. . g. lilud deniq'; rede GrotL
Hiy res initio infrofrietatem i-viffe nonfilo animi aciuy feu cogiracione.^
Nam ncq'jrcirealiipoceranc, quid quisfuumefleVelieCjUC eoabftine-
rencj &
idemvelle plures poccranc. Jgicur adu excerno, feuadpre-
hcnfioneopusfuic; qua? uc producerec efFedum moralem, i.e. obli-
gacionem apud alios abs re per alcerum adprchenfa abflinendi, pa-
5um ancecederedebebaci & exprefllim quidem, quando plures fi-
mul inmedib poficasincerfc divifcrunt.- cacicum aucem padum
res
fuftecic, quando occupaca fuerunc, qus a primis rerum divi(bribus
iVacua func relida. Inrer hos enim ica con vencum incelligicur, uc qu
res in prima rerum divifione cerco alicui non forenc afllgnac^,
illi
pederenc, qui casprimusoccupaflcc_*.
j
. lo. Ex reccncioribus plurimi circa originem dominij in alia
pmnia difcedunc. Quorumargumencisquidncrvorum infic videa-
mus. Ilh igicur agnofcunr, communionem duplici fenfu dici, vel
quod proprium pluribus pro indivifo, ufum fingulis communem
pra^bcc; vel quodpropriecacisomninonefcium omnium promifcuo
ufui profl:ac. Non folum aucem priorem communionem, quod &
nos facimus, rcbus ab inicio dccrahunc, 'i^d. &
poflreriorem; adeoq';
negant iniciorcs omnes exclufa penicus propriecace promifcuo ufui
pacuifle ; & quod indcconfequicur, dominia ex divifionc&occupa-
cione originarie efle orca. Racio h^c ponicur : quale, quantum^juris
wimm monalium in res creata^ hahuit^ aCreatoreeum omne ita accepffe^
Jam ^t nuclam ficdtatem utendi fine proprietate accepijjet, mnfotmjje k
HjieritateejfMproprtetatemufurpartcitra TrAeovtîctv ^
arrogationemejm,
ûjm ufu Creator mortaks interdixerat. Ad quod ex fuperioribus facile
pocefl: refponderi. Sane accepic homo jus in rcs ex concefllonc Nu-
minis, fedindefinicum,generale, indifFerens, ncq; reflriflum ad pro-
priecacem auc communioncm, & quod homines, prouc &ne- racio
ceflirasfuadcrcr,in peculiarem^ quafi formam redigcrepoflenr.Unde
5c communio prim^va non norat nudum aliquem ufumfruaum,
^nn j ~
exclufa
4<?8 LIBRI IV. ^ ,
cxdufa proprietace; fedexea perconventionem hominum tam ad

proprietatem, quam communionem pofici vam difcedi potefl:. Neq;
fequicur ; primusliomo non accepic aut ufurpavic jus in rcs fub for-
mali rationeproprietatis; ergopofteriipfius fubeaformalitateidnon
potueruntexercere. Ncq; conceffio illadivina^ facris liceris exprefla,,
definitum aliquemmodum dominijdefignac, (ed indefinitum jusres
adhibendi ad ufus racioni & necedlcati congrueotes^ quod jus xque
incommunionenegaciva, quam in propriecace exerceripocelL Ma-
leauteminfertur; mortales acceperuncjusin res ex concelTione di-
vina ; ergo proprietas non fuic naca ab occupacione dividonc. &
Namconceilio divina fecurumtantumreddebat hominem, volentc
Numine fieri, uc is rebus ab ipfo creatis ad fuas neceflicates abucere-
tur. Dominiumautemproprieditlum debebaceffedum producere
inordine ad alios homines, ucne quis invaderer, qus uni jamforenc
adignata. Ubifane falo humanoopus fuic, uc ahis conflarec, quid
alterius forec, quo abftinere eodem potTenc. Eft a civicate cheatrum
in medioexpoficum ufibus civium. Uc camen hic vel ilie tempore
lpelaculi certum obtineac locum, quo ab altero non debeat depelli,
aducorporali, i.c.occupatione opus eft. Imo&inperpetuumcives
flngulifuumfibi locumpoflunc confenfu civicacis adquirere. Sic &
quseUbecres, ancequam exiftac falum humanum.dominio introdu-
cendo aptum.in medio intelligitur expofita, omnibusnegative com-
niunis, i. e. non magis ad hunc quam illum pertinens. Aft ubi pado
expreflo divifio infticuca, auc cacico occupacio concefla, ex com-
munione negaciva in proprietatem restranfic Quod fi autemaliqui
eo demumvelint devoWiy perdomimumjquodipje Deu6 citra antcgrejjim
faclumhumanummhdmmes contukrtt^ intelligi tantum dominium potcff'
tiale ,JeupoteJ!atcm occupandt ^poJCidendi, adeo^ dominmm inaBuprimo,
per quodinpoffefshnem:, c^r apojfefsione in dommium^ quodefl a5lufecuna0y

'uenitur; illi a noftra fenrencia vocabulis duncaxac, non reipfa difli-
denc. Ecfi hoc parum accurace,quodpoceftacem occupandiresvo-
cenc dominium in atu primo; id autem quod pofle/lio efl: ante-.
grefla:, dominium in a6tu fecundo. Nam diverfa func, poceftas
aliquodjusfibi adquirendi, &ipfum jus habicualicer jam inhxrens,
cicra
CAPUT IV, ^sp
citratamcn operationem auc exercicium. Sicut diverfa funt;, efle
Muficum in potenria, & iiabicu mufices inflrutTtum non canere. Neq;
ad potentiale illud dominium declarandum fatis accurate quadrac
exemplumdehiEreditate, cuj^^ dommmmm h^redsmreâ^ îmmedi-
atetranjit fine adprehenfiOfjc^ Jiatim ^ morte tejiatoris, dehabitufiê po^
tentia. Nam
prseterquam quod dehabitu, &
de potentia diverfa
fmt, etiamfidio aUqua juriscivilisheic intervenit. Nacurale efl, utr
in translatione'dominij abunoin alterumnon foluminiflorequira-
tur oblacio, fed & in hoc acceptatio.
Quia autem legibus placct, ut
voluncasteftatoris ad ultimum ufqjhahtum poflit efle ambulatoria,
fimulqi poft mortem ufq; occulta haberi: ideo lex defundi volun-
tatem circa h^redem eoufq; velut fijfl:entat,
transferenda bona in
quoad hsres accepcacionem fignificaveric; auc, ii quisita malic, ac-
cepcacionem h^redis retro trahit ad extremum ufq"; fpiritum te/lato->
quo voluntasipfiusfigitur, fic ucide raanuinmanumimmediate
ris,
1bona in h^redem incelligancur translata. Iflhêc fiilio in h^rede

tproduciteffedlus dominij hadenus, utrem h^reditariam, etiam an-
jCequam.adtu eandcm poflTederic, vindicare poflit. Absq; hac fidlio-
ne fi foret^ non magis dominium h^redi ante adualem aditioncm
!
competeret, quam in donatione ance acceptacionem. Inde ctiam in
jure naturali verfantibus, abs quo fidiones juris civifisfere exulantj
hautquidquam admictccur pofleflio aHqua poceflativa, aduali con-
: cradiftin^la ; neq; poflefllo vocabitur nudum jus & potentia poflefli
onem fibi adquirendi Conf Jo. Strauchim d. j. c. L
j

. IL Multis placet heic ad provo-
hiflorije facr^ autoritatem
jcare^ ex qua conftec, nunquam ejusmodi communionem extitifle.
.Ad^mo quippe per donationemdivimm (iatim totam rerum umverfitatem'
\
^^Pffi> '^^ ^^ ^^fi eandsm haheret in fiiidum propriam. Cu'jm proprietatis
hsc fuerit viSy utmnfilum ah univerfitate rerum ahs fie pBjfefJa exduderet;
dtos^ficd^^newiO almsy fi quis fiuijjetyjm occupandi qu4scun res haberet.
-in tai^tHm^ utetiam iiberi Adami flane fiuerint exciufi a dominio rerum
'i
qttamdiujamdtapaterna cmtinebantury rnfifiiquid a parente ippis adinfiaf
Vominium eosdem naBospo/i emAncipationcmj in
peculij foret ajsignatum,
\ cû^mum parens rcrum ipfis eonce(Jeraty ^ pofi mortemparentisj^ divifis

^ Nnn |: iftter
470 LIBRI IV.
mteffe ipfmhom. Conf! Ziegkrm ad Grot, L 2. c. 2. .2. Scilicet dhim

traditionis fermuUm jm dedijjenon nftum hominumfariîiheris Adami
nondum exifientibm. proprtetMem rerumfoli Addi ac E^vx da-
Igitur aut
tamyO. quibm titulum fofidendi acciperent eorum liberi ; aut ift per(on<t
Adami umverfitatem rerumtotihumanogencri fuif[e datam, Cuifofieri-
ri repugnat inter aliajm oceufationis ^ qus. non nifl inre vamalocumyabet.
Si emmrerum umverfitas toti Joumano generidatafuiti non adfaret^ quo-
modofinguli aliquid e x rerumunfverfitate occufandofropumfofintfacert
p-ivatiue ad totumgenm humanum^ [eu ut univerptas howinum nihUjuris
in eajB rem fofit amfiim p rdtcndere. Ea quipfe eft natura rerum commu^
mum^ quafartes loaheant nonfro divfe^ pd
fro indivfoj ita ut necatomm
fity inquanon communiofroinfivifi i quafiab aiiquo fmgulorum (ibifoli
(it
adflicaretur^ fer mjuriam communitati erifietur. fam veroilli, quicom^

tnunionemfrimizvamdefendunt^ fatentur^ (inguios occufando tale jmin res
ticcufAtas qu,fivifie, ut caterorum o?nniumjm ad eandem rem exciudere^
tur. Fnimvero adifta quae reponi poffinc, cx fuperioribus patcc.
Scilicec concedio divina homini contulic duntajxac jus creacuras ad
ufus fuos adplicandi; quod jus ad communionem poficivam^ pro-
priecacem, qusE funcjuraadverfus alios liomines efPedum obcinencia,
indifFerenter fe habec. Unde, quod aUi addunc, dominium commun^
humani generis in res aDeoiffi coUatum e(Jefiib iege frivati d^minij confii"
tuendipfartiendi^ j adee^ idemnonfofienec dehere conctfifine ordine ad
frivatum dominiam ita confiituendum-i ficut natur^ rationali acfocialicon'
fentaneum erat ; id non incommode pro noftra fencencia poffumus
incerprecari. Nimirum conflicuic Dei conceffiores ab initio incom-
munionc negativa. Sed iflh^c cum ad confervandam pacificam
fbciecaceminepca foreCj genere humano mulcipiicaco, & vita per in-
dDftriam excoH coepca, facile intellexere homines, placere Numini,
diflinda dominia rcrum introduci. Qu uc aû conflicuerencur,
utiq; fadum humanum &conventio antecedere debebat. Nonenim
k?f cduo opponenda invicemfunt; aliquid voluncace divina con-
flicutum, & uc atu idem foret introdudum convcncionem homi-
num ancegreflam. Sicuc hsec non rcpugnanc; Deus genus huma-
num nonpervagosconcubicus, fed permatrimonia vukpropagarii
& pa
CAPUT IV. 4;^!
& palum anrecedens requiricurj uc ineercerfos homirtes matrimo-

nia a6lu exiftanc. Deinde cum coramunicas poficiva & propriecas
relationem involvant adalios homines^ haurquidquam accurate di-
citur, omnes res creacasAdami fuifle proprias; fed hoc duntaxat,
ipfumfuifle dominum omnium rerum nonformalicer^fedconce/B-
ve, feuquatenus nulliusius excabat, quodeumimpedirer, quoroinus
omnes res in ufus fuos poflet convertere, fi opus forec. Adjun(fla
ipfi a Deo compare cari^ma, indefinico illojure in respromdivifb
uti inftituerunc, utpoce fociati arlisfima conjundionc, propter

quam eciam hodiemulcas apud gences inrerconjugcs receptacftbo-
norum confufio Nec difi:inîs dominiis opus erat, quamdiu fo^
boles Adami incra teneram ^cacem conitituca a parence alendaerac,
auc incra ejufdem familiam adhuc hserebat. Nam quod cunc cempd-
risfoboles inufurerumadarbicrium patrisfefecomponere neccflum
babcrec, idnoh ex vi dominii, fed imperii paterni erac. Igicur cunc
demum diftindta dominia coeperunc, quando confenfu pacris hberi
feparacas fibi famiHas conflimcum iverunt; cai rei fine dubio cau-
Tam dedicanciqua fracrumasmuIacio>& uc fuacuiqVnduftriafrudui,
fua defidiaoneri forec. Neq'; camcn credendum e/l, incer paucisfi-
nios illos morcalium cotum terrarum orbem ftatim divifum, aut res
omnes fimul &
femel propriccacem fubiifle. Sed abinitio illa fuffi-
ciebat propria fieri, quêvel immediate fui ufum prsebcntincerplures
indivifibilem, uci func veflimenta, caia^,& frudus inalimenca coller-
fti^ aucquas induflria aliqua culcuq';opushabenc,ucifunc inflrumea-
ta, feufupellex, pecora, arva. Paulacim reliqua propriecatem fubi-
erunr^ prouc cupido hominum auc mulcicudo fuafic. Sic diu pafcua
manferunc intra primasvam communionem donec mulciplicato
,
pecore fuborcis rixisiflhxc quoq; dividi pacrs incereflec. C^terum

^Viod^Ld^cteb^zuVyOî/upatiom/oci^môff fj/e^. ttbi miverjttas atiquare^
rum adintegrum coetumfertinety \d argumencum contra eos valct,
qui pro prim^vo rerum flatu communionem aliquam pofitivam
|i
venditant, in qua fanc non pocefl a fingulis aliquid occupari cum
exclufione cotius ccecus. Noiler aucem ftacus rerum prim^vus aeque
a. commiMiione poficiva ^ quam propriecace ilriê didla e/l diver-
^
;
472 LIBRI IV.

'
fusi &iit occupatlo dominium pariat, antcgreflb pado faltem ta-

citoopus efle aiTerimus.
S- n. Alij de Qrigine dominii ex âcris liceris ita tradunt

fuijfe quidem }t Deo datum frotoÛfl^s dominlum commmie^ honimurn qua(i \
fro mdivijb tofidentium^ qudtcnm protopidfii humani gcneris perfofâm i
fuflmebant, 3uo fenfu adhuc refie ad genm humanum fiê&are^

dict^
domimum orhis terrarum^ aut rerum ejtt^s quantmn aptd funt in

crhts, in
froprietatem ire. Verum ferijiud dominium commune dQminium priva-^

tum non excludi', quippe cum iftudmn Vofit nec dchedt concipiftns ordim
adprivatum dominium itaconfittuendum-^ficutnatur^ rationali acfeciali
ionfentaneum erat. Concurriffe autem in Adamo cum dominio communi
etiam dominium privatum> quod liheros ipfim finv altqua cefîone prdvia
txclufertt. vid. Baecler. ad Grotij l.d. Ubi fuper vocabulis quidem ne-
mini litem movebimus, ut dominium rcilicec commune vocetuf
quod nobis e/1: jus ucendi creacuris^ ex conccsfione divina homini-
bus competens; modo illud dominium commune infe fpedacum
nullumefFe6lum in ordinead homines invicemobcinereincelligatur.
De quo jamfupra didlum, potuiOehomines jure illourendi rebus in
medio poficis contencos efle, neq"; ftatim divifa dominia introduci
neceflum fuifle, quamdiuincer paucos aliquosgenus humanum fub-
flitit, ac fimplicem inculcamq'; vitam toleravit. Eo mulciplicato, vi-
ta^q^ commodftacibus per indu/lriam promotis, necesficas confer-
vandee focialicacisdominia incroduci fuant ; icatamen ucnon omnes
res firtiul, fed fuccesfive in propriecacem iverint, prout racio con-
cordias id videretur requirere. Adamo aucem dominium priva-
tum in omnes res competifle, antequam filij ejus div^rfas familias
valde dicicur. Nam primo privacum do-
irent confiicucum, ctKvâ?
minium abalu aliquo humanoincipic. Igicur non porerac Adamus
habere dom.inium earum rerum, quas nunqoam adprehenderat,
imo ne nocicia quidem fua complexus fuerac. Incongrue hucad-
plicatur lj..i.T).de adquir. pojfef. quafi Adamus dum in una partc
terrae pcdem pofuir, univerfum cerrarum orbem occupafle inrelli-
gatur. Qiiod fi quis jus illud utendi rebos a Crencore hominibus
conceflum vclic nomine propnetatis infignire admicti quidem,
poflet,
CAPUT IV. ^f^
pofleCj ^roprietatem ejje caufamdlvijionu ^cccufdticnis ; i. ideo honni-
e.
nibus fas fuiflercs occupando & dividendo fibi vindicare, quia in

genere Deusiis indulferac, res in ufum funm adplicare. Verum fi
propriecarem velimusproprieaccipere;, prouc notacexclufionemcaj-
1 terorum acerca re uni attribuca, verum omnino e/T:, divifionem &
i occupationem eOe caufas propriecatis. Deinde liberi Adami in fa-
milia pacerna adhuc conflicucicircaiifum rerum uciq; adpacrisfear-
bicriumêreredebebanc; verum non ex.vi dominij privaci Adamo
1 competencis, fed ex vi poceftacis pacria^. Teneros enimipfe cene-
bacur alere. Ubi jam ipforum quoq; opera utihs effe poflec, pacria
poceftas ferebac,uc& in ufurerum in medio poficarum ad pacris ar-
bicrium fefecomponerenc liberi,ne ex incemperanciamalum ahquod
ipacerencur; &
utqus ipfi ex rebus fponce enatis collegiflent, aucper
induftriam produxiflenc^ in pacris manus craderent huius arbicrio
difpenfanda. Qui uciq;, quamdiu ifto jure ucebacur, filiiseciam adul-
cis pro cemporum conditione de neceflariis profpicere tenebatur.
Unde fi v.g. fiiius aliquis Adamicontrainterdidlumpatriscertoge-

nere frudlus clam Cc{e juflo avidius ingurgicafler, nequaquam furto
fe obftrinxerac, fedimperi; pacerni violaci reus erac. Auc fi Adamus
juflllfec majorem fracrem prodire, uc fracri parvulo fru(ûsquofdam
. Golligerec, &
vero hic eosdem vel proprio vencri immerfiffec, velclam
in fucuros ufus recondidifl^c, caftigacionemmerebacurnonobfur-
tum, fedpropcer obfequium patri non prêflricum. Adeoq; eo ccm-
pore neq; Adamus dominium privacum habebac, neq; ipfius liberi;
fed iUi quidemjus communionis primeEv^ fufficiebac, hi vero circa
exercicium ^jufdem juris a diredione pacerna dependebanc, Igirur
dominium privacum Adamî cunc incepic quando filios fuos
,
veluc emancipavic, & uc fuam fibi famiham feorfim confticuerenc,

permifit-.
. Expendamus quocf; argumenta eorum, qui prim^vam
I^.
illam comraunionem impofllbilem fuiflfe pugnanc. vid. Boscler. di-

Q;o loco. AjunC, in flatti innocentia. non debuijfe ^ nec fotuijje ^ talem effe
ommmionem ; qaia ut omnis ordo recta rationi conjentaneds, itapdcerri-

mu4 ordoPojfidendires, quartm dominium humano gentrl traditum erat
Ooo ^Deo,
474 LIBRI W.
aVeOyHliflatm velmaxme convemehat\ ahjimentm aliem illtiftre
in quo
nomenfirtiridebehat. Inds indecatoga uti ahfiinentiam
ita certam cuia^
f.
^dijcretamrerumfiarumpof/eîonemfancitam, lllam autemlegemetiam

ante lapfkm mentihm hommum infiulptam, Heic refpondetur, primO'
non ica liquido conftare, qualem vitam, quantumad iHâ excerioraj
homines fuerinc a^flori, fi in ftacu primsevo apcccatis immuni perfti-
tiflent; adeoq'; ucrum adeam magis communio rerum, quam pro*
priecas congruiflec. Deinde & hoc in dubium vocari poceft. an non
major inhoc fic vircucis perfedio, placidecumaliis in medio poficis
rebus frui, neq; pr^ reliquis peculiare fibi quid adpetere, quam in
abfldnentia alieni. Deniq',- quicquid flc de ^cernicare legis nacuralis^
id paceCj non neceflarium efle, omnia ejus legis objeda femper exci-
tiflTe; quorum mulca ex convencionibus & infticucis humanis
de-
mum proveniunc. Sic iex de homicidio objcdum non inveniebac,
Adamo folo exiflence; neq; lex de adulcerio, nuUo exifl:ence prxcer
ipfum adulco mare; neq; lex defurco ante diviflonem rerum; neq;
lex de falfo cefl:imonio ancc judicia infl:icuta; neq'; kx denonconcui-
pifccndo domoj cumadhucdomus antraeflenc, auc fervo &ancilla'
anceinfticutam fervicucem; neq; lex de honorandis parencibus, ance-
quam Eva peperifl[ec. Tid.fipra L 2. c.4. .22. Pergunr, tnjlatup0'
lapfam itldem pojsihikm non friffe eam cofnmunionem ; Prml) quia ne animd*
quidem compipoj^tt, Nam ita a Grotiodefirihi iftiuscommunionis kês, uP-
fiatim quis^ hominumadfios ufas arripere poj/etyqua vellet^^qtu confu-
mi poterant confumere, Actaiem ufam univerfaiisjuris tunc fuijje locopro*
^rietatis : qu&denimquis^fic arripmjjety ideieripere alterumniftperinJH'-
riam non potuijje,. Hoc modo amem proprietatem incommmionejiatuif
adeoq; concradidionem in volvi ; Gum hic fblius proprietacis fiteflTe-
ftus, ne cui.ab alterp res pofllt cripi. Enimverafrufl:ra fingitur diffi-
Gultas, ubi nuM efl:. Aliter quippe fcfe habet communio primwa
antc onme fadumhomini&j ufumq'; ullius rei; ubi fimpliciter qu^-
libec res non magis adhuncquamadalterum,&fic
s-que adneutrum^
fpea-ant. Aliter autem ilk fefe habet, quando rebusin medio
ex--
poficis utihomines incipiunt. Ibi enim ex pa6lo pr^vio illa cujusq';-.
f ropria. fiunc, quasL iimfus fuos arripuic Citralioc enim hominibuf
ufti
CAPUT m . 47^
ru omnium rerum forec abflinendum. Unde inhacce communionc
velucrcemperataipra rerum corporaadnullum pertinenc, frudus au-
cem poft colle<iîonem proprij fiunc. Quaie communionis prim^-
vse cum propriecace cemperamencumpuco eciam a mediocricer fub-
tilibus pode animo concipi. Quercus erac riullius; quse deciderant
glandes ejus fiebanc, qui legiflec. Quo pofico facilis eft quoq; re-
fponfio adid, quod fubjungunc. Neganc enim, takyn commumomm
ôtuijje vdmimmum temporis durare^ &
fmjje natur& humamfeu ratio-^
nali contrariam^ferinanh mfociabikm, ^^^^-^ eandem nullmn aUum fki
tijumprahere, cfuam ut ex iila^ tanquam hypothefi ficâ oflendatur necejî-
tas dominij diftincii ir-i eivitate, Sed communio illa veluc in alu figna-
to confideraca durarc non
homines perpecuo vellenc efu-
pocuic, ni
rire, & nudi ambulare. Quo minus aucem cum cemperamenco ali-
quo propriecacis fubfifterec, nihii prohibebac, quamdiu neq; ma: i-
mus hominum numerus exifl:eret,&iidemvicam fimplicemagerenc.
Idtamen cercum cfl-, quo magis audlusrfuic liominum numerus, vi-
taq; excoli coepca, eomajorem fuifle necefllcacem pluresres proprie-
taci fubjiciendi. Inde barbari facis ac fimplices func populi quipro- ,
pius adhuc a communioneprimaeva abfunt; puca, quiherbis,radi-

cibusj frudibus fponce nacisjVenacu,pifcacionevicam coleranc, nul-
lo alio cenfu, nifi cafa;, & Porro quando aflTeri-
vili fupelledile.
mus, natura omnesres negacivefuifl[ecommunes,nonhoc dicimus,
quafi jus nacur^ prscipiacifl:umfl:acum rerum perpecuo confervar^
fedquodrcs confiderac^ cicra uiiumancegreflumfalam humanum
taies fuerinc, uc non magis ad hunc quam ad illum percinuerint-,.
Concra quando tradimus, fuadence racione ab ifl-a communione
difceflTum, nonidperrendimus, neceflarium fuifle, ucuno momento
,-omnes res fub propriccatem irenci fed prouc indoles hominum, re-
rum, lociq; requireret, & prout commodifljme iicium maceria vide-
recur incercipienda. Adeoq; neq;nos inlegem nacura* peccavimus,
cxcerminaca penicus communione primsva; neq'; barbari, mulcis
cjusdem vefligiis adhuc recencis. Sic quod addicur parum habet
difficu lcati s. Di cu nc, ôfi lapjum homines mmquam fotmfje fme lege vi-
%'ercy ut effet vita fciah: ergo necfine deflmoiione dommoru?f*i q^^îppe
Ooo z cum
47^ LIBRI IV.
mmcommHmonrum]ûgnet cum. legeyqu<t apgnare ^dijlrihuere respoJU-^
dendasfelet, Atqui cum noa omnes. leges dominia rerum pr^fup-

ponanc, quare ift^c non pocuerinc obrervari, uc m ca communionc
temperacavica focialis agerecur ? Quanquam. certum e/t, anredivifi-
&
onemdaminiorum fimpliciadmodum jure> quodpauciflimisca-
picibus abfolverecur, pocuifTe regi ho mines. Unde limicandum illud
Servijad JEmd. 4. v.fS. ubi docec, ideo abantiquis Cererem di(5lam
legiferam, & facra ejufdem Thefmophoria, quia ipfa dicacur leges,
inveniile ; quippe cum ance inventum frumencum pafTim homines,
jfine lege finc. vagacii quse fericas incerrupca fitinvenCQufu, frumenco-
rum, poftquam ex agrorum difcrecione naca func jura. Scilicetope-
rofiore legum adparacu opus erat po.n: divifa dominia rerum incrodu-
(3:a,cumance paucislegibusgenus humanumregeretur. Ipfa auccm
communio fimpHcem duncaxac,& inculcam,ac parum velut digeflam.
vitam, non tamen plane exlegcm & infociaiem efficit. Coinmunia
Platonica huc non pertinet,ucpote qux poficiva ef1:,& nonin res folura,,
fed& uxores^liberosq; excendicur.
. 14. Ex hifce adparec, in quem fenfum fic accipiendum, quod'
nonnulli ^S^cxvint'. propriefatem^ domimum ej/e juris mturalis proprie
diî-if{uodj^mentihm.hommumesiinjlrij^tum, Ubi obfervandumjlocu-
tionem iftanc,/'^^ velilludeB juris naturaliSi diverfum habere fenfum,,
proucprofertur veldeprxceptoaliquo proprie dido, veldeinflituto*
aUquoin vitam humanam incrodudo. Priori modb notat jus natu- ;
rse.prEecipere, uthoc fiat vel non fiat: poflerioriautem ; fanam ratio-

nem f uadere id inter homines conftitui &recipi, ex confiderata in uni-
verfum vitse focialis conditione. Nam quaiobpeculiarem utilitatemi
hujus vel iliius civicatis introduda func, juris civilis feu pofitivi dicun*
tur, Inde qvando qu^ricur, dominium an ad jus naturale fiiam refe-
rat originem ; non prior, fed poflerior fenfusattendicur. Scilicet cum^
&
fundamentum juris naturaiis fit vita fbcialis, vero humani indoles
ingenij fatis ofirendat, in magna hominum multitudine,vitam variis,
arcibus excolereaggredienciumj^quietamdecoramq; fociecatem fubfi-
ftere nonpolTe cicra diflindarerum dbminia; ideo rcbus humanis ita.
requirencibus. rcde, &:cxfcopolcgis nacuralis. eadera.func:incroduda,
QllQ'
CAPUT IV. 4^77
Quofaflo eadem lexobfervare jubet, qu^ ad finem dominij infticuri
faciunc. Nequaquam auceni oranes res flacim ab inicio humani ge^
locorum ex definico aliquo prsecepco juris nacuralis de-
neris, auc ubiq;
bueruncpropriecacefubirei fedh^ceflintrodudta, proucpax morta-
lium id requirere vifa fuic. Prscepcum aucem juris nacuralis de abidi-
nentia a rebus alienis cunc demum vimfuam exferuiCj ubi ex conven-
tione hominum fuit definicum, quidnam cuiq; alienum, quid pro-
priumcfrec. Anceidcempusvircualicerquafj delicuicingenerali illo
praeccpco de fervandis padis,&denonl^dendo alterius jure. Neq;
abfurdum eft dicere, obligacionem ad fervandam legem de abflinen-
tia alieni effe generi humano co^ vam ; confticucionem proprij & aUe-
ni deincepsincrodulam. f^pe obligamur ad obfequium, prius-
Sic
quam fciamus,quidnobis fic injungendum; quandb nempe inr genere^
fumusobligaciadparendumillis,quaE a cerco quopiam nobisdeinceps
crunc imperanda, aurquaado- fubgenerali aliquo prsecepco plura fpe--
cialia poflunc fubfumi..
. 15'.. Addendum quoq; heic eH: de dbminij fubjelo; circar
quod illud pocidimum quasritur an capaces finc domini
: j, quibus deefl
ufus racionis, puca infances &
furiofi ? Ubi illud cercum efl:, infancem &
furiofum non pofle originalicer dominium alicujus rei adquirere, feu
pcr immediatam occupacionem aliquid fuum facere, CaufaefV^quia
addominiumhocmodo adquirendum neceflaria efl incencio adqui-
rencis,quod velic hanc rem
poflerum habere pro fua;& fimul ut
in
incelligac, iflum adum efle apcum, ucipfl indejusnafcacuro. Id quod
in cales non cadic. Afb circa adquirendum dominium rerum, quse
ab aliishominibus inhos derivancur, alicer fe res habet. Etfi enim
ad hoc quoq;, ucresab akero inmecranfeac,in meregularicer requi-
ratur animus incelligens quid agacur, & valens flgnis ex incenciohe
procedencibus indicare, quodiflara rem mihi habere, acq; acccpcarc
velim; recepcum camenefl apudomnes culcioresgences, ucininfan-
tes quoq; & qui adhuc in ucero func {vid. \.y. 1. zS^.D. deflatuhomu
,
num.\.'^.T).fi-parshered.ptatur.) dbminiaTerum cransferri, & ab iis-

dem recineri poflieac. Idq;^racio nacuralis & ^quicas incroduci fua-
debac,- quod res,.qu^ dominio fubfunCj, ad ufus yitae fpedtent, &
Ooo |; noa-
U.
'
47^
LIBRl IV.
fion infantibus minns qnam adulcis finc neceflari^; imo illis paulo
masis, quod ob impotentiam virium, & non ^que, ut adul-
judicij fibi
ci, poillnt profpicere, Igitur in infantibus circa acceptationem fuflR-
cere iudicatur confenrus ipforum pr^fumtus, quatenus nemo refpu-

ere cenfetur aliquid, quod fibi expedit. Ob defedum tamen judicij, J
^
cx ^tatrefjltantem,dominiumtantumquoad njriaiv ininfantes con-
ferri potuir, non tamenut per fe id exercerent. Nam mos gen-
ipfi
cium infantibus tavensidquidemefficere potuit, ut illi quid haberc,

non eciam ut eo redc uti per fe poiTmt. vid. Gaiat. IV. i. Ne autem
jus illud infantium innihilumreciderecidprsetereahumanitas requi-
rebat, ut cseceri adulti iftorumperfonamtantifper circa adminiflrati-
onem bonorum fuftinerent, quoufq;ipfi fuis rebus fuperefle poirenc.
Qii^ adminiftratio vel commictitur certo homini ab eo, quibonafua
intalestransferc, vel in civitatibus fuper ea re per leges, aut magiftra-
luum provifucaveturj autubi ucrumqi deeil:, cognatio, vicinia, vel
fola deniq; humanitas eam idoneis commendat. ,
Quoloco obiter
referenda eftlexCharondse; qni or^hamrum bofja agnatorum ad?nim-
flrationi , tupillorum 'vero educationcm cognatofumfidei cur^ fahjecit. ^
Hos enim,utpote ad quorum fucceflionem hsereditas pupillorum
fion pertinet^ hifce nuUas infidias mohri. Agnatos infidiarum occa-
fionem non haberc; cum tamen fato cafuve extinlorum bonaad
ipfos devol vantur, attentam hjereditatis curam eofde gefturos proba-
bile eile. T>iQdarm Sicultu. l.XIL c, If. Fuhlim Syrm: Mak fecum agit
Ager^medic^m quihdredemfacit. Non mulcum abit lex Solonis; ut
Si^rator CMmpMUorum matre mn cohahitet \^neis curator fieret, adquem
poft pupiilorum obitum fhpantia jpeBaret. Diogenes Ldertim in Solene

Quocunq,- autem modo alicui ejusmodi adminif Iratio fit commiffa, ob
favorem tener^, fibiq; non fufficientis aetacis fumma fidc ea erit tra-
. ilanda.Inde Heftodm l.i. op. ^ dierumjin parigradu deliIi locat, qui
fupplici,hofpiciq;nocuerit,quifratris cubile poliuerit,quifeneparen-
fem afpere traIa vcrit ; k "^ '^^ d0pj.^m dAtTâ ivsjeti op^p&vd -reV.m, qm ^
m^/a c/ju^piam fraude deccperit orphanos liheros. Etfi ut gratis, aut cum
difpcndio fuftineatur, nonfcmper sequitas &
humanitas requirit. Add.
&
Qmim \.i. z.^.%.6. ibi Bxilerii^\ Ziegkrm^ ^Felden, Ubi ofkndunt,
domi-
dcrtninium ctiam quoad adûm fecundum penes infantcs efle. Nans
penes cutores elt nuda duncaxac adminiflratio juris ^ & reialicnse.
CAPUT V.
DE OBJECTO DOMINIL
7, îd reqttiratftr ^ Ht res propria fieri s,*Difinaeonc(ffiodm'wi(^9HArisHon r^
oûeat. '
pugnat,
I z. ^^s ujtu inexhaufii frttfira fiuntpro- 6, Rationes .
comra proprietatem martfT

pria, 1
7. Ufui maris qmnam,
^.Respropria alifue modo Cftfiodia debet 8, \
ânam marii partes occupatdfinu
ejfs ohnoxia. \^.Oceanm vafitudominijexpers,
j
* ^^THndan nrptmpropriarnm fiftu '
10, Oceani navigatiQ& comwercia quats?

! ymfiibmpatet, '
nmltbera,
Vldendum
nc^
jam dc obje!o dominij, feu qu^nam
uc fub proprietatem
lint,
t(i
Ad hoc eanc. igitur
res
duo
ido-
re-
cum, ut res ufum aliquem liominibus medi^
quiri videntur,
ateautimmediatc pofllt pr^bere, per fe, auc per cohaercri*
i
tiam cum aliare; cumuchaminumadprehenfioni& cuftodiasaliquo
: modo /jc obnoxia. Nam plane inucilia fibi vindicare velle fuper-
vacuum, & inepcum eH. Ec cum propriecasincludatjusahos abs ea
re arccndi, quod inucile e/l, ni adverfus aUos in adlum pofllc deduci;
frudra proprium cibi alTcres illudj ubinuUa racione prohibcre po{fi%
q.uo minus caeceri ce invico de i/ta participenc.
, z. Sed&qu^damj utilialicechominibus, propceramplicudi-
nem fuam inexhaufta funr, uc omnium ufibus poflinc paccre, nec ta-
mcn ilngulis ifte uiiis rcddaturraalignior Tales res proprietaci fub- .
: jicerc, malignum forecacq'; inhumanum. Eam ob racionem vulgo a

propriecace eximunc lumen caloremqj folis, aercm, aquam proflu-
encem, & fimilia. Feiremiu. ûid non communc efi, quod natura ofti'
mum fccit? Salomnihm hcet,. Luna innumerabdibm comitata fidenbm
etiamferas ducit adfahulum. ûid aquis dici formofim potcji ? Infuhli^
cotamen manant. Apud Ovidium Ufi^ com^
wetam. VI. ica Latona;
munis aquarum efl. Necfilcmproprium natura, net aerafecitt Nectenu-
u undai: adpuhliamunsra ijcm. Qânquam cum terj:igenis ad ufur
lumijnis
480 - LIBRl IV.
luminis &aeris, terr^ viCus fic neceiTanns, quippequibns volareana-

tura ficnegacum; indefic, ucejusliber &:omnimodus ufusaliispoffit
incercipi; puca, fi quis inobfcurum & cerrum
carcerem conjiciacur.
Ftcumaeralicubiliquidius rere& purins difi^ndac, iflhoc quoq;re-
rpedlualicuilocopreciumaccederepoceft. QLiemadmoduminjedi-
ficiis cumprimis &
fundis profpedum maximi fieri ab bominibus
amoenitacem fedancibus videmus. Qua de caufa incrodudae funt
fervicuces alcius non toUendi, luminum, &
ne luminibus ofBciacur,
profpedus, & ne profpedui officiacur. Sic quanquam alias nemo
vencum fibi aflerueric proprium; poceft tamen confticui fervicus
venci nonincercipiendi, ne moljenoftra^ alacx reddancur inuciles. ^
. 3. Eft & hoc obfervandum, quemadmodum diverfam ha-
bent materiam fubflantise rerum, in quas homini dominium compc-
tit; ita quamlibet earum occupari & poflideri eo modo, quem na-
turjeipfius conditio admittit. Quoar(îusenim aliqua resvelutclau-

di & circumfcribi poceil:, eo facilius efFeilus propriecacis adverfus alios
obcinencur. Adeoq; quo apcior efl: aliqua res,ucinjuiT:^ aliorum ma-
nus ab illa excludantur, eo fecuriorem nobis ejufdem proprictatem
ipondcmus. Ucicamennonftacim aliquares eft a propriecace exem-
ta,abs qua non ica commode aliorum manus poflljnc arceri ica /1 ;
quid ica fic difFufuni:, uc vel impoiTibile moraliter fic cuftodiaquali-

cunq; eam ampiedi aucipfa cuflodia longe plurium fic impenfarum,
,
quam quanci func frudus inde redicuri ; non efl prsefumendum,

quempiam rem tam onerofae tutelze fibi voluifle propriam reddere.
Quanquam ad hoc, ut res aliqua fieripofllt propria,nonrequiratur,
tilla includatur aut includipofllitterminis arcificialibus, aut hete-
rogeneis; Ced fufficit,cjusmagnicudoquacunq'; racione pofficdefi-
fi
gnari. Indefupervacuaeft folicicudo Gror^' I.2.C.5. .7.quandoflumi-

napropriccaciscapaciavulcoftendere ; quodeciamfifluminanecfu-
pra nec infira claudancur ccrritorio, fed cum aqua fuperiori & inferio-
ri, aut cum mari coh^reant: fufficiat tamen, quod majorpars, i. e.
latcra fmtclaufa ripis.

. 4. Dcni(|;&hoc deprehendimus, quod quarundam reruni
fus ardisveluc finibus fic circumfcriptus, nec cum pluribus com-
muni-
CAPUT V. 481
municari aprus: quales inproprietacem ire pacis quam maxjmein-
cererac. Qusedam aucem res, cum diverfos fui ufus prsbcant, ie-
cundum quosdamurusexiiauriripoflunr,recundum quofdam omni-
bus abunde fufficiunt, Tales res uci nihil impedit, quo niinus pro-
prias polTintfieri: ita &illud lexhumatiitatis jubec, utufuscarundem
inexhauflus nemini pacato denegetur. Quod fi autan aliqua res
qux fecundum omnesuflis inexhaufla foret, cam in prim^va com-
fit,
munione,& in medio non reHnqui abfurdum fuerit. Equidem in

communione poficiva fi communis res divifa fingulis fufficit, nihii
impedit divifionem fieri ; fin minus;, pr^ftatrem indivifim poflTide-
ri. Verumutres aliqua in medio totius humani generis expofita,
omniumq;promifcuisufibus fufSciens per partes dividatur,idfanea
rationc abhorret. Equidemterr^tantaeflmagnitudo, utadquem-
visufum omnibus populis fufficiat, nontamen fi indivifim a tanta
multitudine hominum, qualis nunc eft, poflideretur. Quatn illa ci-
^raculturamhavJtquidquam alueric. Ergo alia ratio eft, quare ma-
gnitudo non obfl:iterit,quominusterradivideretur; quîpfa tamen
divifionem Oceani faceret ridiculam. Conf. Ziegler.ad Grot. 1. 2,c. 2. . 5,
. y. Enimvero dealiisquidem rebusparum heic diflBcultatis,

Sedfupermari, anilludproprietatiscapaxfit, noflrofeculo aclarifli-
misingeniisfuitdifceptatum, Ubi obi^rvare licuitp multos fludium
adverfus patriam fuam magis ob oculos, quam Veritatem habuiffe.
Etfi per eosdem, & reliquos extra partium fludiapofitos, itafint o-
mnia cxcufTa, utnihil feredicipoflTit, quod non didum fit prius. Eo

brevioribus nbbis heic licebit efle; cum in omniuim manibus verfen-
turfcriptores,aquibusjfl:acontroverfiafuittradlata. Illudigiturma-
nifeflum, conceflioni divina-, qua homini jus in terram capeflêndi
imperium fuitindultum, etiam mare adjungi. v^que dicitur^domii.
namini pifcibus maris, quam animalibus terreflribus. In animalia
aucem imperium intelligi non poteft, ni fimul jus fit elementum;, quod
illa inhabitant, prout ejus admittit natura, ufurpandi, Etfi vero &
volucrium coeli fiat mentio tamen cum in aere homini vcrfari fic
;
negatum, ita uta terra fit disjundusj foli aeriinnixus; ideo imperi-
umin aercm exerceri non potuic^nifi quousc^ qui interra ftanc
Ppp percin-
i
J
483 LIBRI IV.
percirtgefe queatic. Verum utinmari dominiuin longius exerceri

pofTcc, cffedume/lpernaves,ad fummam jam perfedionem perdu-
las,qux nononeribus tantumtransportandis fnferviunc, (ed &per
regnaNeptuniMarcemcerribilimagis fpeciej quam per cerram idem
defevic, circumferunc. Neq; eft, cui fcrupulum injicit amplius illud
Horatij carmXi. od.^. NeqmdquAmDef^ ahfiidit Vrndens Oceano diffocia-
hili Terras; pjlquam impia Non tAngenda rates tranftliunt vada. Neq;
privilegium aliquod maris prse cerra adparet, quo minus illo ad ufumi
& commodicacemfuam uti homo queac. Enimvero cum conceffia;
divina dominium, quodeffedum inordineadverfushominesfithait
bicurum, immediate non conftituac; inde in arbicriohominum fuitj
trum mare quoq,-,ficuc plerasq; terras, fub proprictatem velient
mittere, an vero id in prim^vo ftatu rehnquere, ut non magis ad
unum, quam ad alterum pertinercLj.
. 6. Qua^ftioigicureri:, ucrumcercînveniantur caufxin ma-
ri,quareillud propriecacem fubire nequeac \ Id quod aHqui negacum
ivere, racionibus parcim phyficis, partim morahbus. Inter illas alle-
garunt fluiditatem maris, quodproprium terminum nonhabcc pro
communi natura omnium Hquidorum poflefrionem autem non
,
procedere, nifi in reterminata. Ad quod ahj refpondent, fluidita-

tem in fe nihil obfl:areproprietati: neq; marecarerefuis terminis, in-
clufum quippehcoribus; neq; adeodifficileefle parces & tra<flusma->
ris certisterminis circumfcribere. Addi potefl, quemadmodumpro-
priecatifiuminum quod in perpecuofinc decurfu; ica nec
nilofficic,
maris, quod vencorum
aqua vi auc per aeftum modo hiic modo il-
lucimpellatur. AHud enim eftflumen, ahud aqua profiuens; ahud
mare, ahud aqua marina. Vaftitas & ampHcudo maris nequaquam
ejusdem cuftodiam penicus reddic impofldbilem, adoq;nec propri-
ecacis ufum plane colhc. Nam prohiberi alii ab ufu maris poffunc vel
ex cerra^ ubiper anguftum frecum in noflras cerras finusmaris infun*'
ditur,vel per naves armatas,quaeeundemin mariufumpofllin^ prse- /
Hare^ quam in terra arces limicancx., Etfi negari nequeat, totius oce-'|
anicuilodiam uni populo moralicerfore impofTibilem neq; operae ;
3
"
precium fadlurum, qui ia omnibus ejus parcibus per naves armacas
cajceros
CAPUT V.
43J
c^ceros cjiisdem ufu velic arcere. Srulciim cd autcm concupifcere,
qujenoncapias; pr^rertim ubi non neceflicas yitx, kd fupervacua
ambicio,auc avaricia qu^ricur. enim alias defedus faculcacis
Ecfi
phyficze moralemnon ftacim excinguac: tamen cumhseccitraillam
incer pravas hominum cupidines fere inanis fic, rationis efl:, plura non
afFedare, quam commode cueri poffis. Supervacua camen eft re-
ftridio Crotijl. 2. c.5. . 7. S- quando fiumina, & parces maris in prb-
priecacemirevulc, modoilla,&hsE comparacionecerrcequidfmc exi-
guumâucucnon ica magnaiinc, ucnoncumcerris comparaca porcio
eorum videri poflrinc. Si enim populus aliquis ad ripam iiuminis va^
fti confederic cradu longo, non laco, flumen in comparacione cerras
non eric exiguum quidj & camen puco hoc ipfius propriecaci nihil
obftabic. Sic regna dancur, qua^ a diis provinciis & appendicibus
Jonge fuperancur. Moralemracionem, obquampropriecasmarinon
iconveniac, defumunc inde, quod ejus ufus fic inexbauil:us,adeoq;o-
mnibus promifcue fufficiens, uc fruftra fic, ejus parces fmgulis vellc
affignare. Quod argumentum fane palmarium duceremus, fi id
conftarec, marequoadomnemfuiufuminquibuslibecparcibusomni-
ibus fufficere. Nam incroduda eft uciq'; rerum propriecas confer-
vanda? paci in fociecace huraana. Cum aucem hicinccr c^cerosejus (ic
effedlus^ ur qui rem mearfimeinvicoinvadic, &ufurpac, injuriamfa-
ciac, belio caufam prêbencem : igicurnon promovi{Iepacem,verum
plures ejus abrumpendê occafiones conciliafle fuerinccenfendi,fi qui
rem vellenc propriam.facere, quîn medio omnium promifcue ufui
expofica homines nulla collidereliceapca forec. Enimveroanmare
fecundum omnem fuiufumin omnibusfuiparcibus lic inexhauflum,
liquidius adparebic, fi ejusdem ufus diftindiusconfideremus.
. y. Aquandi ergo&lavandiufusnecmagnicft,necnifiIico-
rum accolis pacec, & revera inexhauflus efb. Infervic quoq; aqua
marinafaii excoquendo fed quo ufu accolas licorum duncaxac gau^
;
denc. Inexhauflum quoq; &innoxiûciIicacis eflmarequancumad

navigacionem. vid. 1. 23. . I. D. deprvit.fr^d. rufl. Verum func prje-
terhos alij quoq;ufus maris, qui parcimnonpenicusfunc inexhaufli;
partim populo .liaris accolse occafionsm damni pr^bcrepoffunc, uc
Ppp 2 exrs
.
484 LlBKl IV.
^cx reipfiusnonfic, omnesmarispartes cuivis promifcuepatere. Pri<-:
oris generis efl pifcacio, &

coUedio rerum in mari nafcencium. Pi-
fcacio ecfiinmari fere fic uberior, qnam in fluminibus auc iacubus:
paceccamenex parceeam exhauriri pofle, & accolis marisraalis;nio-
rem fieri, fiomnespromifcue gences propcer licora alicujus regionis
velinc pifcari prsefercim cumfrequencercercumpifcis, aucrei preci-
;
ofae genus, puca, margaric^, corallia,faccinum, inunocancummarisi

loco,eoq;non valde fpaciofo inveniancur. Heic nibil obftac, qua
ininus felicicacem licoris auc vicini maris ipforum accolse pocius,.
quam remociores fibi propriam queancafferere; quibus cj^ceri noa
magis jure irafct auc invidere pofTunc, quam quod mf^ mmisfept a-
mma. tdlm'; Indid mittit chur^ mallesjka thura Sabî.. Ex po/leriori ge-
nereefl:, quod mare regionibus maricimis vicem munimenci pr^bec
J
Inde Dux Somerfecije Angliae Proced:or in epiflola ad Scocos apudl

Sletdantim 1. XX.. Oceano dmdtmur undt^ tanquam nmmhm ^
vallafjr--
mifmo. Verum anceps efl hoc munimencum. Nam uci pedeflria-
per id icinera abrumpuncur ica paculus navigiis pr^becur accefius..
;
Eamq; obcaufam haucquidquam expedic popuiis maricimis, uc cui-

libet iamari licoribus ipforum prascenfo verfari liceac cum armacis-
navibus, nonimpecracavenia,aucpra:fl:icacaucione denonofFenden-
do. Quancum aucem fpacium maris ejusmodi vicem munimenci
populo expediac dominium in eam obcinercy
obcineac, cujus incuicu
in univerfum non ica accurace definiri pocefl. Sane ob foiam hancce
caufam aliquoc cencena milliaria imperio velle smpledli, plus juflo
meciculofi forec. Ad hoc illuflrandum facere pocefl:^ quod Cdfir
lyi.deBG. cradic'de Germanis: Civitatibmmaxlma lam eft, quam
latijsmm circafe vajlatisfinibmfblitudines habere..

Hoc praprium virtutii:
exiflimam, expulfbs agrisfinitimoscedere^ne^ quenquampropefe audert
confiflere. Simulhecfifore tutiores arhitrantury repentm^ incurjlonis ti^
more fublato. Igicur pocuerunc graves effe raciones, qoare populus: ^
aliquis cercam fibi parcem maris propriam facerer, hadenus uc csc-

teriejusdem ufusab ifl:ocanqua.beneficium recognofcere tenerencur.,
. 8. Enimverocum dominium, quodadverfusalioshominesJ|
fFeduseflprodudurumj afado hominumcoepericj quousqj.cujusvisl!
populii-ii
;
CAPUT V. ^sr
populi limitesinmari CeCe excendant, pofleQlo,aut pala cumvici-
nis oftendenr. &
Quidcamen heic in dubio, iibi deadibnsoccupa-
tionem ceftancibus bauc liquida excac memoria, fic prjcfumendums
cx fequencibus incelligi poceric. Ab initio ergo> cura adhuc navi-
gandi ufus .eflec incognicus, populos cerris occupacis dominium ulcra
licora excendifle non efi; probabilee Nam
cum piicacio cicranaves
valde eflec iicrilis, & non nifi ceftacea legere, auclmo & hamis decipe-
irc, & calamo faliences
ducere pifces in fcopulo hxrencibus licerecj
non erac qui mecuereCj ne per vicinos pifcacio ipfis redderecur dece-
rior ; cum cerreftri icinereaccefluri arceri poflenc. Imo & navigiis
invencis diu apud plerosqVpopuIos pifcacio inmarilibera eftrelida
quod vic genus laborioium hauc crederecur cam mulros invencu-
rum fedacores, ucex collifione ipforum curb^forcnc mecuend^. Sed
& cum nullseadhuc hofliles claiTes navigarenr, per fe mariracio mu-
nimencifaciscondabac: Invencis dein navibus armacis, diu vixquid-
iquam pr^cer porcus fibi proprios populi fecerunc; reliquje partes
imarisinprim^vacommunione relidce. Quo audencius piracee graC
fabancur, quodinlocisnullius jurisdidioni fubjedis minus acrociter
pacem abs fe violari crederenc. Incelled:is deinde maricim^ raerca-
curx compendiis nonnulli frecorum accol^ ha^c ilbi propria afl[erue-
runc,quo exaiftisvetftigalibus in parcem lucri admiccerencur, au^ ut
urbes fuse a mercacoribus celebrarencur. Dein ali^quoq; parces ma-
risdominio fubjedJE, velpifcacioneiniigniceruberes, vel quia fecuri-
cad regionum expediebac. Vix camen aliud dominij jus exercicumy
quam uccitra noxam commeare quibuslibec injungerecur, neve cuii
ampliusibiprardas licerec agere, auccicraveniam armacis navibus il--
marisparces ingredi. Inde apud ThucydidemlN. cum Laced^-
^las
monij milicesmariEpidauriis fubmififlenc, Argivi mifl^s legaciscum'
Achenienfibus expoflularunc, quod cum in foedere caucumeflec, ne-
tranficumperfuam regionem hoflibus darenr, ipfos mari prscerna-
Idq;fa6lum Achenienies canquam violacionemfoe-
vigarefivifllenr..
dcris aLacedeemoniisfadiamincerprecaci func. Ad iflud aucem Aq-,
minium agnofcendumrecencioribuSjUC adparet,fecuIisrccepcum,uE
excersenaves,dum municionem maricimam, aucarmatam navem;
Ppp |: pmer-
48^ LIBRI IV.
pmervebuntur illius, qni dominium ejus maris fe fert, fignum ali-

quod veneracionis exhibeant. Idaucem non videtur neceflarium,
lu fingulafgenresprercirederaoniirenttenipus, quodominium inccr-
tasmarisparces occupaverinc: fedcum ifiius exercicium non quovis
tcmpore ufum habeac, fuflficic, fi adusimperii ciinc exercuerunt, quan-
do uciiitas reip. id exegifle vifafuic. Quin putaverim citra abfurdi-
tatem dici poijc, parces maris, in quantum rationem munimenti,
adeoq; appenciicis duntaxat habent, absqj peculiari adu corporali
coepifle fubire dominium ejus populi, cujus litoribus prarrexunrur,
poftquaminter gentesarmatarum ufusnavium innotuit. (Conf.Z/e^
gler.adGrotX2. c.5..ll.) Nam hocintiiitu mare {^ct habet tanquam
acceilbrium terrse ; ficut fofl^^, vel eriam proxims uligines & paludes
cenfencuraccefl[io urbis. Uci autem in occupadone rerum immobi-
liumnon opus efl:, ut flngul^partes corpore tangantur, {"^6. unapars
tadla intelligiturproprietaceminducere totiifli, cujuseapars dicitur:
jta occupata per modum univerfitatis ahqua regione, certis finibus

circumfcripca,hcetabiniciopopulus ultraeosfines dominium profc-
rendiautexercendi intencionem nonhabuerit, quodnullumejusloci
ufum crederet intelleô tamen pofl:, neceflarium efleiftum locum
;
Vacuum fucS regioniadjungi, videturfolade/linatione animidomi-

iiium ineundem locum^ tanquam partem autappendicem fuseditio-
Bis, potuifle prorogare. Pr^fertimpoftquam confl:itit, alios quoq;
'populos ex terra in vacuom haftenus mare ditionem fuam protUr
iifle. Ubi red:e pr^fumicur^reliquos populos hautquidquam dete-
rioreconditione efle voluifle. Ex hifce patet, hodie pofl:rem navalem
adfummnmperdudam faftigium prafumi,quemvis populum ma-
ritimum,& cuiullus navigandi ufus, efle. dominum maris, litoribus
quousq; illud muoiraenci racionem habere cenfecur:
fuis praetenfi ,
inpriraisaucemporcuumsautubialias commodainterram exfcenfio .
iieri poteft. {Bodmm de ref. 1. 1. c. idt. Baldi fide aflerit ; jure qHoda?nmo^
dofrincipHm omninmmaris accoUruw communi reCeptumeJJe^ ut fexagmt^
mtUiaribm a titore Vrmccfs legem ad litus accede^tihw dicercfo(sit.) Sin us
quoq; maris regulariter percinere ad eum populum, cujus terris ifl:e
ambicur j neq; minus freta. Quod fl autem diyerfl populi frecum,
auc
CAPUT V. 4S7
aut finum accolanr, eorum imperia pro lacicudine terrarum aci me-
dium usq; ejusdempercinere incelligcnturi nifi vel per convencio*

nemindivifimidimperiumconcra excerosexercere, ipfos aucem pro-
mifcueincerreiflo^quoreuciplacuerici vel alicuifoliin cotnmiilum
finum, aucfretum fitdominium quasficum ex pasflo, reliquorum con*
cefllonccacica, jurc vidôri;^, auc quia is prior ad id mare fedesfixeratj
idq> fi:acim cocum occupaverat, &
contra adverfilitoris accolam alus
imperii exercuerat. Quo cafutamen nihilominus reliqui finus auc
freci accol^ fuorum quiscf; porcuum, tradusq; licoralis domini eile
intelligentur. De effedibusmarin^velutditionis vid. Alber.GentiUs
\advoc. Hijjan. 1 J. c. g. & I-f . & Sddenmmari^ eUufi 1. 2. c.20. 21. 22.
j
^. Sedquid dicemus devaflo oceano, magnis continenci-
.
jbus, Europae, Afric^, Afije, Americ^, terrceaufi:rali, incognitee in- &

iterjedo.^ An&
hicfub propriecatem ivic, anveroadhuc inprimsevo
iflacu perfiflit, omnibusinmedio expoficus F.quidemiftum fuama-
?
ignicudohaucquidquam abfoluce reddic proprieratis incapacem. Fa-

tendum tamen efi:, inucile, quin & cuni iniquitate conjundum fore
icjus dominium, fi quis eumfibifoli inunivcrfum, aut pauciper par-
tes exclufis reliquis velint aflerere. Navigacio feuufus itinens mari-

timicfi: res innoxiar uciHcacis, cujus folius caufa propriecacem mari
inducere fupervacuum efl; cum ^que commode in mariomnibus
iCommuni quam proprio vela fianr, Pifcacio per vafiifllma illa
,
aequora non efl tancimomenci. Ec cum fruflra ilkid cuum efledi-

-cas, abs cujus promifcuo ufu alios arcere moraHcer fic impofllbile;
hauc pucooper^ prcciurafecerit, quiGlaflcsper omnes oceani parces

perpecuo velic alere, prohibendae aliorum pifcacioni. Quid fi ta-
men aliquis per inanem ambicionem, utdominusoceani clueac,auc
fubigenceavaricia, ut fokisemolumenca navigacionis, & commerci-
orum maricimorura ad fe crahac, propriecacem oceani fibi foU velit
arrogare? Pr^fercim fi dicac, fefe primum navigando oceanum
ufurpafre, & infingulis concinencibus, queisifleinterjedusefl-yCerras
poflRdere. Cum aucem oceanus inicio fueric vacuus, in cum potu-
propriecatem fibi adquirere, quicunq'; primus illum occuparefic
iflê
agrefl[us. Heic dicimusi hberum qmdem cflfe kominibus vacoa

occu
4Sa LIBRI IV.
occupando fua facere, fed ita tarnen, ut meminerinr, non uni & akeri,
fed univerfo hominum gencri orbem terrarUm
a Numine effe con-
cefTum; firaulq; naturaliter iiomines eile ^quales. Igitur padum
illudtacitumeorumjquiprimi resdiviferuntjcirca concedendaoccu-
pantibus illa:, C[ux inprimam divifionem non venerunt, hautquid-
quamextendi poteft ad talem remjquamfi unuspo/llderet,rcliquos
omnes iniqui/Iimo fervitiopofTetprem.ere, aut expofita aliasmaxi-
niacommodaintercipere. Quippecum iftis detalicafuinmentem
non potuerit venire. Unde ficut nemini vitio fuerit vcrtendum, fi
ex acervo reruminmedio pofitarum quantumvis abunde neceflita-
tibusfuis etiaminfuturumprofpexerit: ita fcrendus non efl, quiab-
furda ct cupidine plura velit afFedlare, quam quse caperepoflit; &
ideo tantum fincsfuos in immenfum extendere, ne aliis natur^ bo-
nis fruendi copia fit. Nullus igitur probabilis preetextus adferri po-
teH:, oceanumdominium velic
quare unus aliquis populus intotum
prsetendere, cum hoccfFeClu, ut c^teros omnes a navigatione ejus-
dem velit arcere. F.arum rationum, qu^ proprietatem rerum in-
troducifuaferunt, nulla in vaflum oceanum cadit. Ut is navigati-
oni fit quantumadipfummare, hominum opera &
idoneus, nulla,
induflria opus efl. Eodem labore venti
quicquid cfl ubiq; navium
propellunt^ quam unicam. Nec quos naVes ducunt fulcosj fccutu-
ris afperius reddunt itcr. Non deterius patet tibi in continentem alte-
rum iter, licet caeteri eandem viam ufurpent. Ante c^teros perlo-
cum aliquem iter feciffe, hautquidquam in eundem dominium dat,
aut reliquis idem iter intcrcludit. Impudens autemefljadare ; in-
terdidla czeteris navigatione, unum folum lucro inde proveniente
potiri; ad quod quemq; intentum effedebere. Quafi vero iniquiffi-
mo monopolio caeteri omncs flnt premendi,' ut unius inexplebilis
avaritia alatur; aut quafi reliquis omnibus jugum ultrO fit fubeun-
dum, quiaunius ambitio improbo votototius orbis imperium com-
pleilitur. Ea fuitNuminis erga mortales iiberalitas, ut, qu^ neces-
fitatibus ipforum inferviunt, abunde fuppeditaverit. Eos autem
poffidendi firies ratio hominibuspr^fcripfit, ut contcnti fint adqui-
fiviffe, qu^ fuis fuonjmqjulibusprobabiliter fuflicerent. Nec futuri
incautos
CAPUT V. 48i>
incaucos t(Ce vult^ dummodo per invidiam^ aut fbperfloa habendi li-
bidinem alii nonprohibeancur de necefTariis fibi profpicere, Si quis

ulcerius graflatur , &ruperfluascorradic opes opprimendis aliis, reli-
quisvicio non vercetur, /i occafione daca iilum macure in ordinem
rcdigere infticuant-..
. lo. Ex hilce liquet, pacacam Oceani navigacionem omnibus
& efle liberam, cum nemini adhuccale jus in eum coniliicucum^ ut fit
cafceros inde arcere queac & per legem humanicatis calem elFe debe-
;
re. Adeoq; neminempofieprohibere, quo minuspopujioceanum

accolences, ipfi non fubje^flijncerfecommercia inflicuanc; nifipa-
docale jus fibi qua^fiveric, uc aucunus populus inipfius graciam cer-
tumquempiampopulum afuis commerciis arcere ceneatur/auc quis
ipCi cefleric facultate fua ad eum populum navigandi. Nam cum
merces meas, prsefertimadfuperfluamvoluptatem magis, quamad
vitae neceflitatem fpeciances, pro lubitu ipfe retinere, aut alienarc
pofllm; nihil prohibet, quo minus certas ob caufas pafio me alicui
obftringam, quodipflfolieasdem fim conceflurus. Et hocipfum efl:
ilibertatis, utquisjurefuoalicuitertioperpalumcedere queat. Inde
cciam uti rede princeps proliibere poceft, ne merces in fua regionc
nac^, auc fa^fi^ ab exceris exporcencur, nifl padlo auc liberali con-
cefllone eamfibifacultatemparaverint; (quale tamen pad:uminire,
autquam gratiam indulgere de jure natur^ nequidquam tenetur, nifl
A quem forteextrema urgeat neceflScas, cicra commercia ifthiec pe-
riturum :) ita fi v. g. populus Europûs regionem aliquam Africa? auc
Indiarum fuam fecerit eo modo, qui inter gentes dominium parere
folet; rede quoq';, fi videbitur, omnem aditum ad eandem com-
merciorum caufa fufcepturnca-teris poterit pra^cludere, autnon nifi
^
fub certa conditione , ccrtove onere perm.ittere. Id quod &ita ob-
fervari videmus, nec in co quidquam adparet, quod naturali rationi
repugnec. Nam illa tantopere jadata commerciorum libertas non
obftat quo minus civitas fuis plus civibus, quam exceris fave-
,
requeat-*.
Q.qq KÂr
*
1
4pa LIBRI IV.
CAPUT VL
DE OCCUPATIONE.
ânda occftpau intelUgantm rts im^
i,Modi adquiYendi qmtttplices, J.
M.Modiad(jmrendiQriginarij. (fftados. moi>iles;
^. Ocettpatiefitper miverfitatemt per p am ândo mobiles,

^. Occttpatto mobiliitm depsndet ab arbi' 1 ,An vidHerata a meferaflatim mea fu
triofammi imperij. 1 ,An noflri flnt pifces^ qui inUcH nojhr
Alicubi captHxa ferarnm qmbpulibet fftm.
f.
permijfi : 12, Res dereliEii, fimt denno oecnpamis
6, Alicnbi eadem folls principibm reUEi.t, t i.Dethefauris.
7. An qtti contra leges venatftrjferam ca- ^ "^De occttpttione bsUicct.

'
/ -r^
ptam fftamfiiciat i {
'11
^Roximumeftdemodis adquirendidominij difpicere, quiad

dulum Cr^/^commodedividuncur 'morigmarios, Scdenvati-
vos. Illi funCjquibusab initio in rem aliquampropriecasin-
troducicurj hi,quibus dominium jam confticucum ab uno

hnm-ne inalium cranfic. Modus adquirendi originarius icerum ed
velfimplicicercalis, quodominium in corpus alicujus rei adquiricurj
vei (ecundum quid, quo incremencum aliquod ad rem noftram
adjungitur.
. 2. In fuperioribus fatis oftenfumfuic, po/lquam raortalibus
aprimÊva communione diicedcrepIacui(lec,iprosderebusinmedio
poficisj pr^vio pado, fuam cuiq; porcionem aOlgnavifle;, aucoricace
parencis, confcnfu, force, aut quandoq; opcione concefla. QuGefub
ifthancprim^vamdivifionem non venerunc, fuper his ica conven-
tum 5 ut ea cederenc occupanci, e. qui primus eadem corporalicer
i.
adprehcndiflec animo ftbi habendi. Inde quod apud Graiium 1. 1.

C. 5. . I. dicicur origmdfia adquifitio olim cum gentu humamm coirepojfef,
:
fenp&tuit etiamfer divifionemjnHnc pet occupationem tantum\ ita efl

explicandum : cum primumgenus morcalium ia plures familias dr-
vidi coepiflec, diftinda rerumdominia provcnercexdivifioneipofl
am divilionem originarierem Vacuam adquiric, quicunq'i eam oc-
upaveriCji.e.qui pr^ cêceris eam rem adprehenderic^ autin eader 1
aflerenda reliquos praeveneiic. Prouc v^ vocabuH accipicur apud i
Senei(tm\
CAPUT VIc 4^1
Senecdm Thyefle v. 204. Ir; medio ejlfielm fefittm occupanti. Tdcit, H. V. l*
hiHlti quos urhe at Italiajua qrdem^,j}es acciverat^ occupandi frinci-
fcm adhucvacuum. Flimttm 1. 4. epft. ij*. In eaeivitatti in qua omnia quafi
ah occupancibus rf^/^//^r, qua.hgitimumtem]ûs exftStant mn m4tur4
fidfirafnnt,
Circa occupationcm rerum immobilium,
. 5. potiflimuin &
agrorum, difl:inle confiderandumj an ea fiac ab uno, an a pluribui
fimul. Unus aliquis agrum tunc occupafle cenfeturj quando cultu-
ram illi adhibet, auc certos eidem limites defignat. Ica camen ut
non piura ampledacur, quam quancum familiauna,eciaminligniter
mulciplicata, probabilicercueri pofTic. Nam fi v.g, unus vir cum fua
conjuge in vacuami inrulam delacuseflec, quse aliquoc myriadibus
alendis fufficercc, impudcnter eam cotam titulo occupationis fibi
aflerereci acextrudcre conaretureos, quiindiverfaminfuljepartem
adpulerinc. Ubi autemcoetushominum jundim partem quampiam
terrse occupaverit, id fieri fuevit vel per univcrficacem, vel perfun-
dos. Prius concingic, fi coccus hominum pofleflione compledacur
defertum aliquem tratum terrx, per naturam, aut ex
certis finibus
arbitrio hominum circumfcriptum. Cujus deinceps particulse fin-
gulis ex eo coetu prolubituoccupanda conceduntur, (id quod rari-
usfaiium,) aut, quodrixis&confufionievitandêcommodiflimum,
publice cuivis afl[ignanair. Promifcuam quippeoccupationem con-
fufionipr^bcremateriam,innuit illudl/i^Î.V. injine., de Roma.-/2>r-
ma^tirbis occupata magis^ quam divtfiiL fimilis. Exempli loco poiTunC
efle, quse de Germanis antiquismemorat Tacitm German. c. x6, Agri
fronumero ctdtorumabmiverfiis fervicos (ficenimlegit Grotim^ro vi-
ces) occufantur, quosmox interfiefiecundum dignationemfdrtiuntur.fiacili"
tatempartiendi camporum /patia frjtftant. Arvafer annos mutant, ^
fiuperefl ager. Sic Ct/Sr I.4. deVt. G. Suevosmemorat C.fagos hahere^
ex quihus quotannis fiingula miliia armatorum hellandi caufiafidis e Hmhus
tducunt , reliqui domi manent^ frofie at^ iliis colunt. Hi rurfius invicem
anno Pofiin. dfmtsfiunt, illidomi remanent, Sic ne^ agriculturaj ne^ ra-
tio(ûfiu6 belii intermittitur. Sedfrivati acfiefarati agri afud eos nihil
eft : ne^ longm anno remanere uno tn loco imolendicAufia licetjdemlÎl^
Q^qq 2 deGcr.
^pt LIBRI lY,
deGeriisams in trmverfum: ha^f qmquam agi^lmodumcertum^ atttji^
nespfo^nss habet; fid magiftratus ^ frmdês m amas (ingulos gentibm
fognationihm^ hominumy qmunacoiveruntyqmntumeis (^ quolocovifkm

efljattribuunt dgri\ at^yanno foft alio tranfire cogtmt confervandc& 'y
fciliccc vicse ilmplicitaci, procul avaricia luxuria. &

Quo allurit HO'
ratirn^. Od. Z4. Campeftresmelius Scytha Vivunt 3 ^
rigtdi Geta-y Imme^
tata quibusjugeta liberas Frugesy ^ Cererem ferunt : NcccultUra pUcet

annuay DefunBumq^ laborihus Mquali recreatforte vicarius. De
iffngior
incolis infulas Lipar^ vid. Diodorus SicuLm \. V. c. o. Jdem 1. V. c. 54.

Vaccîs ardius quoddam genus communionis cnbuir, Vaccdorunt
mtis, inquic, divifos quotannts agros colit; (jr commtmicatis inter fe fru-^
gibus fuam cui^^ partem attrihuit, Rufiicls aliquid intervertentibm fnp^
flicium capitis multa eft^ Add.ldemd.\.c.^^. de Panchôrum rcpubi.
Coiti Grot. \.%. c.x%.^
4. Circaoccupacioncm porro per univerfitacem efl: obfer-^
.
Vandum; per eandem conftitui dominium toci coecuij uc tali,in o-

mniaeo cra^lucomprehenfa, non immobilia folum, fed mobilia, &
acfe movencia; aucfalcemjusifthasc pofleriora, exclufis cietcris, ad*
prebendendi. Quod dominium univerfale usq; adeo difi:in<5lumx
eft adominio privacorum, uchocce pofllctranfire eciam in aliquem^
excraneum, falvo in idcm civicacis do minio uni verfali. Dio Chryfoflo"
mui m Khodiaca. ^X^t^ '^^ "nvAsoogj oi)i\! ii^h ^tJcu Tav KSKTyj^jiSvuv sKa^g
Kvôg s-Tîv 'mv sctvTi/* tamen pofidentium
Regio fivitatis e/I , nihiiominus
quis^ eft dominus rerum fiiarum. Sed nec neceflarium eil, utomnia,
quse permodumuniverficacis occupaca func, infingirlos & privaco&
dominos defcribancur. Unde fiquid in cali regione privaco carens^
ôminoinvenLacur,non fiiacim provacuohaberi debec, ucabsquovis
poffic pcculiaricer occupari, {c^ ad cocum populum percinere incel-
ligecur. Qui circa ejusmodi res diverfo modo difponere folet Ali-
quando frudus ex iflis rebus redeunces in publicum rediguncur, in pu-
blicosufusicerum erogandi; aliquando eciamexcerisejusmodirebus
ci firui concedicurj aliquando civibus duncaxac omnibus, auccerci
ordinis. Semper camen, quancum fingulis circa calia juris compc-
faCa % confMtucioae populi dependec. Difcrimen camen aliquod
heic
CAPUT VI 4^5
heic depreHendiojr, inter res immobiles Sc mobrles. Illa? cnm Sc pa-
lani fmc expofic^, nec loco moveri queanc, per univerfalem illani
occupacionem ftacim, quancum ad ipfbrum veluc corpora, ad po-
pulum percinere inceliiguntur. Qu^dam autem res mobiles ica func
comparacae, ut fedem quidem ipfis praebeatea regio, fcd tamen opus
habeant vel aliqua inveftigacione & coiledlione, uti mecalla in terrse
vifceribus hsrentia, gemms, margaritse, & fimilia in litoribus, auc
alibi adhuc difperfa; vel peculiariadprehcnfione, 6c conftrilionei
ne iterumexpoteilatenofrra fefe fubducanr, uti func fera; befli^, pi-
fces, atq; aves. nondum qusEfit^ aut capt^ cum in homi-

Tales res
num poteflace non fmt, utiis prolubitu queant uti igitur dum a po-
j
pulo peruniverfitacemearum fedes occupatur, hic proprie non ipfa"

rum dominium qusefivit, fcd duntaxat jus per particularem adpre-
hcnfionem dominiumearundemnancifcendi. Undenonretedici-
ur, v.g. feras adhuc in naturaUIibertatevagantes efle principis pro-
prias. Sedprinceps jus habet eas capiendi, ideo qnod penes ipfum
fic dominium foli, in quo vagantur: quod quousqj fingulis liceac
ufurpare^ penes ipfum eftpr^fcribcre. Adeoq; cui imperium efl m

cerras & aquas, poterit vel promifcue quibusvis illas res adprehcn-
dcndi, & proprias faciendi jus concedere, vel civibus fuis omnibus,
aut cerci ordinis, vel fibi foli id refervare. Licet enim propric fub
dominio nondum fint ifira? rcs; tamen cum ad con/lituendum ea-
rum proprietatem neccilario adhibenda fit res dominio fubjela, pu*
ca,terra,aucaqua: igiturcuiin h^c imperiumcompecis:, legelstaim*-
pedire poterir, ne ad calia adquirenda rem ipfius alceri adhibere lice-
f Ex hifce adparet, ab arbitrio ejus, qui fummum imperi-

. .
umhabct, non autemanaturalialiqua, & necefiaria kge dependere,

quidnam juris iacivitate finguliscompetatcircacolledionem rerum
jnobilium nondum occupatarum, venationem, aucupium, pi-
circa
icationem;, & fimiHa. Scilicet alicubi fingulis plura, alicubi pauciora
funt conceffa, prout redoribus civitatium expedire vifum fuic. De
moribus Ebrêorum referc Selde^^l.Yl.c^. ^îcqmd iocis hdhebtU m
tmdtfertis^jeH qHA apivatorum domima^ cultHra^ er^nt vacfta^finmr
4P4 Î^^^ ^^'
titi eft gvdmef? , fruûs arhorum

nibm ac tmentlhm] fiehat occufAntkj
filva, ^fmilta. Itempfiesmaris autflummum^ volucres afjtfer^shcfiia,
Hon tamen in alteno agro venandum^ aut aucufio utendum. Nihtlo?mmu

quod dr heie quis cepffetjuum faciebat.
Invivarijs feras aut ptfies capere
nefas. Confpirancfcre JCci Romani. Ita enitnC^y^ 1.2. rerumquoti..

dianarum, Omnia animalia^ qu terra^ mari, coelocapunturyi. e.fer he-
fiia vclucresypifiesy cafientium fiunt.
^ôd enim nuUim eft, td rationc
naturali oceufanti conceditur. De
pifcibss elegans cftlocus apud Vlau*
tnm Rudente ^^.4. fc. 3. lEcquem ejje dicesin maripfiem rneum f ûos
cum cafio^ fiquidem mei funt, haheo fro meis nec manu afjmmtufy
cepij :
ne4. illinc partemquisquampoflulat. Injorofalam omnes vendopro meis

*venatihus. Etfi iflhsecad invencum vidulum male adplicarecpifca-
cor. Circa irt:haec& fimilia loca notanclnterpretes juris Romani, pe
feras mtelligi omnia
animalia, quibus a nacura vis infinita eft infita
vagandiinterra^ mari, &aere,fic utctiam includantur illa, qu^ ho-
minum cantum commercio manfiicfadla funt. Etfi fortafle difcri-
men ferarum &cicurumbefi:iarum meliusita cxprimitur, quod illae
inter homines verfari magis abhorreant, magisq; infinita libertate
gaudcant, nec nifi jegre & vix facis fidelicer concubernio hominum
afluefcanc ; quod in hifce fecus efi:. Nidicere malis, in feris majo-
rem efle indociiicacem, veluc &
rigorem indolis, quam in cicuribus.
Ubi obicer monendum, nonredeinccrferas aves refcrricolumbas,
&paVones, in.ifc Inftit. de rer.divif^V f. .f.D.^(?A.R.D. Quod
de pavonibus obfervavic cciam Godojredus ^dd.l Infl. incolumbas &
cadic quoq;illa racio, qux fiq. .i^. adducicur, quod criamferseden-
tur columba^. Quas moribus Ebraeorum non nifi uicra triginta fi:adia
a columbari capere licebat. vid. Conflant. U Empereur Baha Kama cap.
VII. . 7. Apum tamcn natura fine dubio fera efi:, cum confuetudi-
ncm ad alvearia fua redeundi non adfuetudine hominum, fed pro-.
habeant ; decsetero plane indociles. P/ato ta-
priae naturae inftin6lu
men de LL. 1. examina quis perfequitur, at^ arA
g. itafancit: Si aliena
pulfans dekSfatione afes adfe trahit, damnum refittuat. Ubi videtur
praefupponerc, eum, ex cujus alvearibus evolarunt, non ampliuf
iUas perfequi. Gpnf, . r^, Injiit, dc, Pliniu4 1. XI, c.f. dicic : (^tim ne^
ânjk'
CAPUT VI. 45>f
manfueti, ne^ ferl generisfint, apcs di/Hnguant in ferasflve
Etfi alii
fylve/lres, & quafi cicures. vid. 1.2^.D. dejurtisX^. .5, D. ^f adq^
rer.dom. Quamdiu camen ad noftra alvearia redeunc, eas noftras
efle, iisq; Isfis damnum dari, operofe oflcnditur apud ^tntHiamm
declam. 15. quae infcribicur: Apes p4uperis. l.g. .i. D. fdmtl. ereifcund^.
Juxca leges quoq; Romanas nihil intcreil, five quisferam infuofun-
do capiac, five in alieno quia quocunq; loco fcra: funt, dummodo
:
finc in nacurali libercace, nuliius func. Pocefi: camen dominus fundi

ingredi volencem aucupandi aut venandi caufa prohibere. Ec ni-
hilominuSj quod quis concra incerdidlum dominicapic, fuum facic.
jEcfi circahocdiflenciac CujacmW. >^2.propcer I.ff. D.de A.R.D.
. (S. Enimvero in plurimislocisvenacioredoribus civicacum
relida, abs quibusinejus communioncm pr^cipui cives alicubiad-

miffi; nifi quod rapaces quibusvis occidere ubiq'; fere licec.
befirias
Iftius rei varije pocucrunc effe SciHcec non vidcbacur con-

caufx.
fultum, ruflicos &
opifices labore fuo rclidlo per fylvas vagari ; quod
& latrociniis excrcendis paulacim ipfos pocerat allicere. vid. confti-
tucio FridericiII.I.2.y^W.cic. 27. . fiqmsrufiicm, Aliquando eciam
plebi arma commicciparumcucum habecur. vid.Ciccrol.VJnVerrem
de L. Domicio, qui in crucem fuflulic fervum,ideo quod ingenccm
aprum venabulo percuffiflec; cum incerdidum eflêc in Sicilia poft
bellum fervile, utnequis cumtelofervu^sforet. Principibus quoq;, &
nobilibus, quorum armis fecuritas civium paranda efi", venacio ve-
luc fimulacrum aliquod belli adprime videbacur congruere^ ut ad
labores militiae durarenbur. Qucm ob finem quantum quondam
Medi, Perfa?, ac Parchi vertandifludio tribuerinc, cx Xenophonte de
pdedia Cyrh Cornel. T^pote Atcihiade e. XI. ûfiin. 1. 4I. C. 3. Tacit. A. 11, 1.
Sueton. Caligula. c. V. pacec. Apud Laonicum chalcocondilam 1. 3. memo-
ratur, Bajazecem habuifle feptemmillia virorum, qui accipitresca-
rarent, &aluifle fex millia canum. Cui captivo cum miffis canibus
& accipicribus hoc exprobarec vilorTemJres,illefcrocicer repofuic
Mihi, qui fum natus o-educdtus abAmurate Orchanis filio, qui amb&reges
extitere^ congruit canH?n ^ acciptrumfiudium. Non item tibi Scythxy la-^
trmy (^ktrocinijs ajfucto, Par quoqi cratj principibus, quorum curi

quies
.
^pS tlBRI IV.
quies publica ftat:, ifthanc virilem fane recreatiofiem concedere.

pr^rercim cumvenatioinregiombuscelebribusj il quibusvispromi-
fcue fic induka, fmgulisparum poffit adferre compendij. Ob hafce ;
ergo &iimiles caufas princeps, fi reip. expedirevirumfueric, eciana i
invicis plebejis citra injuriam venandi licentiam adimere pocuit-i.

Non enim ipfis res fuaseripic, fed vetac duntaxac ab ipfis ufurpari i
aliquem adquirendi 'modum, quem alias mernm jus naturse, citra
conftitutiones civiles fi eflec, indulgebat. Nam quod aliqui fimpli-

ciores venationis prohibitionemideo illicitam putarunt, quod Deus
hominibus dominium inbe/lias dcderit, rufticos autem utiq; homi-
neseflcj auc quod paflTim apud JCcosRomanos venatio jure natu-
rali acgencium libera dicacur: ad id dudum

refponderunc viri do-
li, dii?inlione fadaincer jusnacur^ praecepcivum, permiflivum, &
&cxplicaca diverfa fignifications vocabuli juris gencium. vid. Cm.
Lz. c. S' . I- Sed &
probabile efV, ultro deferente populo mukis in
locis idjurisin principes cransfcripcum. Nam cum ipfis bona quae.
dam eflent aflignanda, unde dignitatem, &

convenientem fafl:igio
fuo adparacum fuflinerent; fapienter exiflimatumfuic, commodifli-
meipfisaflignariillasres, quasfinedamno cujusquam tribui poffunt.
Cujusmodi funt omnesres, qu^ nondum in akerius dominium per-
venerunt-..
. 7. Ca^terum perejusmodilegesprincipibusproprieloquen*
do nondominium ferarum fuic datum > f^d tantum jus, ut ipfi foli
easdem occupando fuas poflent facere. Quod jus tamen, poflquam

ab ifth^c ferae fuerunc adprchenfa;, hunc cum dominio com-
aliis
munem effedum habet, ut ab illegicimo captore poflfint vindicari.

Nam id nonvidetur admittendum, quodaliqui dicunt ;
potuifle le-
gem etiam ance occuparionem harum rerum dominium afldgnare,
cum ad dominiumproducendum lex fufficiat. Id equidem lexci*
vilis cfficerepoteflrjUtdominiumjaminrebusconflitutum ab unoci-
ve inalium tranfeac citra antecedens aiiquodipforumfa^lum. Sed
ut dominium in remaUquam, quse nondum potcflatem hominum
aiflu fubiic, ab initio incroducatur, per fblam legcm ficri non potefl:;
fedopus efl: adu aliquo corpordi, cumprimis circa rcs lemoventes.

Diverfa
CAPUT VI ^p^
Diverfa antemrunt, dominiumabinitioconflitucrej &:conflitutum
conrervare. Sunt contra, qui ftatuunt, per leges civiles;, venandi
iicenciam prohibentes, efle detraiumnon quidem adquifitioniani*
malis capci, fed juri rantum veiiandi. Nam circa feras duo quon*
dam fuille juregentium concefla, unum uc omnibus hominibus ve-
nari hceret; alterum, uc dominium ferarum occupatione adquire
retur. Quorum prioriderogatum fuiflfe fit intelHgendum , po/leri-
ori autem nequaquam. Inde fiis, cui venari fic interdiftumj nihilo-
minusvenandoferamceperit,toHi quide ab eoferam, fiapudipfum
inventa ; non tamenquod ilhus fadanon fic, fed velucabindigno>
fit
&poena2caufa. Eaplane racione, qua Jaqueijjacula, aha inflrue' &

menta venatoria hujusmodi hominibus auferuntur; quse illorum
tamcneflc ncgarinon poflfic. Undeflquodita captumefl, alteribo-
nafideaccipienticradicum fic,adimiei,& vindicarinonpofle. Quod
tamenfieret, flquidemilla ferareverafuifletahena, Scfurtiva. Prin-
cipem enim, ancequamferasadprchenderic,nonpofle vocariearHm
dominum adeoq; qui concra incerdidum venacus fueric,non com-
:
mictere furtum^ nec auferre remahenam ; fed adquirere eam, cujus

adquirendi jus alter privative habebat/ ipfumq;poena aflRci, reiau-
tem itaadquificse viciumfurtivinonadh^refcere. vid. GudcUnu^deju-
renovlpmo 1.2. c. 2. & ex eo Armld. Vinmm ad J. I5. Injl, deYer.divif,
Paria habec Zieglerm ^dGrot. 1. % c. 2. . f. Jmêdiriiegefdjfe^ nefgr^ ca^
pantur\ fed ut cafiendo non /idcjHiraMtur-, imêdiri kge nonpjfe, St/ire
enim-ôfcjus^rehibendicum adqufitione i^Ja. Diverfa^ ejfe quaflionesy utrum
aliûis adquirat capendo , ^ ut rum liceat hoc adquirendi modo uti. In pri"
ma quaftione mhilpoJ/emajefatem.quemAdmodumfacerenequit, ut aUca-
jmfint^ qUiHnHirmJunt^ aut utfojsideantur, qunon pofidentur. i.5. .14.
D. deadquir.pojfeffitanecprohiherepojfeadquifitionem^ necfacere^ tit qux
adquifitajamfant., nonfint adquifita. Sed mficunda liberum effe principi
imperium. Enimvero valde fimplex efl: credere, nacurali quadam
neceffitate aliquem fieri dominum ejus rei, quam primus adprehen
dit; cumidex praevio palo eflefupra oflenderimus. Igitur fiifl:hoc
adquirendi modocirca certasres fubjecnîsprincepsinterdixerit, pri-
ma adprchenfio ad dominium adquirendum nihil proderic^
Rrr Ec
; .
4^g LIBRI IV.
*Et produclt i/la lex eundem cumdominio effe^lum ha(f!enus quod ,
fubjedusferas atcredare non debeac, auc fidefado accredaveric/fuas

non faciac. Necf; vero fi rancidulse carnes a cercio cumprimis vindi-
cari nonfolenCjideovenacor clancularius earum dominium habuit. 5
Neq; capereeftflacimadquirere; cumilladficnudusaiflusphyficuSj ,
hocveroeffeclum moralem involvac. Quin illud potius concradi-

doriumeft; principibusfoliscompecicjusvenandi; &fi privacusfe-
ram ccperic, ejusdominiumadquiric; i.e. foliprincipespofiuncufur-
pare illum modum, quo dominium lcgicimumin ferascondiruicur,
& nihilominus, cui illummodumadhiberenonlicec, dominiumad-
quiric. Sed quid fi aliquis quaerac pcnes quem ergo eric dominium
;
ferseconcra leges capcaef Nam pencscapcorem id efie ipfi negamus

& princcps cam non cepic. Heic dicendum videcur;, ifi:um vena-
torem principi ulcroneam, licec parum gracam, operam prcEfiicifle;
adeoq; nonfccus acq'; capiendo
alius venacor, a principe aucoracus,
feras principis fecifie. Illudinfupercercum peregrinum quoq;
efi:,
eneri cjusmodi legibus, licecforcein ipfiuscivitatcvenatio omnibus

fit libera. Quippecumeafitlex omnium civitatum , ad fervandam
paccm incernam omnino neceflaria, uc qui ejus territorium ingredi-
cur,etiamadcempus,conformem fe cancifper geracillius Icgibus,
falcemquarum racio in ipfumquoq; congruic, & a quibus legisiacor
peregrinos peculiariccr non cxemic. vid.Gmi^ 1.2. c.2..f. Sed &
moderace exerccndas cjusmodi leges bene monenc cordaci, nifi pe-
culiarisfurcivorum vcnatorum malicia afperitatem fuadeat. vid. ^<r-
cler, ad Grat. d I. . 4.
. g. Caecerum occupafTe tuncdemum rem aliquam dicimur,
quando pofiefiionem ejusadprehendimus ; cujus inicium efi: corpo-

risad corpus immediacc, auc per infl:rumentum idoneum adjun<fiio.
Igicurrcgulareefl:,uoccupacio rerummobilium fiac manibus, rerum
foli pedibus, cumincencione culcuram iisdcm adhibendi, ac confticu-
tislimicibusvcl cxade, vel cumaliqua laticudine. Vidifle aucem tan-
tum, auc fcire ubi quid fic, nondum ad pofleflionem fufficere judi-
catur. Gercs apud Ovidmm metamX. V. Bn qmjita din tandem mihi
nata referta eji, ftfcirc uhi^t reêrijje vom, An autem rei immobilis
poflês-
CAPUT VJ, 4PP
pofTeflio inftrDmcnto qaeat adprehcndij intelligitur mctticrabili
Chiikidenfes m Jhraciam ahiijfe, eû^fituros loca httbitatiom apta^ ibi^pey

frcditionem cepijjcurbem Sanam. foflca certiores fa6fii harbaros urbem
Acanthum defermffe, duos eoexploratores mifereperJJeBuroSyanvtrebar'
bari abitfjem. Hi fropim accedentes, lumjam ckre locum defertum con^
fpicerenty Chalcidenfis quidem explorator curfu toncito eo contendity utpof
fe(iimemurbisnomine Chalcidenfum caperet \ Jed Andrius 3 cum curjk fupc-
rarife 'videret,jaculum, quodge/labaty emifit dr cum idport/înfixum ejfet^
;
exclamavityje propopularibusfifis ferrojaculifiti pojjeponem priorem cepijje^

Controver[t indeorta arbitri captiBretrienJeSy Samijy (^Parif. Ubipriores
duopro Chalcidenfibusy Parijpro Andriis pronunciarunt. ûi irati arbi-
4risjuramentojefe exficrat ifunty quodnunquam ab illis uxores cfjent peti-
turiy nefj^jua^filias illis coilocaturi.
! F.c fane j aculum occupandce rei im-
mobili non idoneum videtur inftrumentum ; cum multa jaculo

pofliimus tangere, adqu^ corporcnunquam licetaccedere.
. Res autem mobiles, ut noftra? fiant, adprehcnfione cor-
5>.
poraliindigerecommunicer judicatur ut tamenex eoloco, ubipo-

;
iica? fijcranc, dimocse in locum aut cufi:odiam no/tram transferan-
tur. Sic pullosavium in nido adhuc hasrentes, licet eosdem tetige-

ro, meos nondum feci, nifi inde eosdem domum afportavero. Sic
(i inantro catulosfer^ deprehendero, meostunc demum faciam, fi
aut eos inde in mea velut pr^fidia dimovero, auc tantifpercuflodi-

am adpofuero, ne evadere pofiGint. Fit autem ifi:a adprehenfio non
folum manibus nofi:ris, fed & infirumentis, puta, laqueis, decipulis,
rctibus, nafiis, hamis, &
fimilibus: dummodo inftrumenca finc in
nofiira pocefiace, i. e. eo loco pofica, ubi nobis feras capiendi jus efi:,
ncc adhuc per feram abrupca; & fera illis ica implicica ccneacur, m
indecxire nequear, falcem incra idcempus, quo nos ad eam eramus
'
pervencuri. Exquibus definienda eft quseftio de apro, quiinlaque-
um inciderac, propofica in 1. ff D. de A. R. D. Scilicec fi ita aper la-
.
queo implicitus erat , utindeeludarinon pofler, &Iaqueus vel inpu-

blico velintuo poficuserac, ubi venandi cibi jus, cuus uciq; fa6lus iftc
jam erati &
ubi ipfe eum folvifiTem, ucin naturalemlibertatem eva-
Rrr 2 deret^
;
fOQ LIBRI IV.
deree, aeftimationem c;us folvcretencbar, quocunqjdemumnomine

a6lio illa veniret. Verum fi in mea fundo laqueus erat pofitus , uti
te eo ingredi volencem prohibere poceramj ica &
laqueum me in-
Vico ibi poficum fi diilolverim^ nonhabes quod mecum expoftuies. - i
^ ; lo. Illud quocf; difpucatur, an vulnere infliclo feram ftacim i|
noftram feciflTevideamur? Idquod quondamTrebatioplacebat;ica n

camcn ut eandem pcrfequamur. hoc fi omiierimus, noflram dcfincrc
efle, & fierioccupancis; Aliis diverfum placuit, nec aliter eam no-
ilram ficri, nifi cepcrimus; quippe cum mulca accidcre pofTmc, utr
non capiamus.. 1. f.D. ale A. R. D.. Ad quam lcgem| Gddofredm ex Ha^
divko l.i.c.zS^.de gefiisFrtderm didfert, Fridericum hoc in cafii ica du
f^mxi^Q^.fi (^nis emicambm vemtorijs fiumolojshferam invenerityC^ per-
fieutm fHerityUt eilôtiu^^ quam occuânti cedat : fi lanceayVel gladio vuU
netaverity aut occlderity ut eju^ fit^ nm occuântis. si curcanihm lepora"
r^sfive laconicis, ut occuânti cedat,- Si telo^, balifla, aut arcu emijfo occiderity
ut dqueejusfitj nen occuântisy eous^ tamen, done^ eam êrfiquatur, Sic
juxca legemLongohardorum lih. i. tit. ix. I.^.&^. qui feram ab alccro
Vulneratam occidic, aut reperic, aufert armum cum feptcm coflisrinf
reliqua is, qui vulneravit, jus habet, fcd non nifi fpacio XXIV. hora-
rum., In univerfum tamen dicendum putaverim, fi fera letaliter fic
Vulncratas aut infigniccrdcbilitata,non pofle eam ab altero intcrcipij
quamdiu eam per(equimur,dummodo jus nobis fit in iflo folo ver-
fandiy fecus , fi vulnus nonfic letalc, nec fugam valde impcdiens.
Inde cx amore pocius, quam jure Meleager Atalantam parcem m
gloriae occifi apri Calcdonii admittebat, apud Ovidium metamorpk
Lg. Fera autem, quam canes mei, me non infligantC:, occidcrunt,
non prius efl mea , quameam adprehendera- Add.AH^^ Gentilis ad-^
Vdc.Hi/p4n,\.hC.^..
. IL Deh^
&fimiIibusEbrônimjureitadirponebaturpprout
rcfert Seldenm Iv VI. c, 4. Pifies aut fera non capiend<z in vivariis. Licet
4utempifees capere ex alienoretiyjitm inmari ejl y (^feramex aliensreti,
quodin loco defirtoexpanjum eft,. Si quis rete expanderit in agro alieno ad
feram capiendami fit captadominuSy nifi dominusagriinvenerity ^jus Ju-
ftm x pToprietate agrl vmdicavcrit, Vifies, qni m navem^ tranfdicrint.
.
fâvisA
CAPUT VI. jô!
fTdvis dmmipum cjnmiamnavishahetUY fro cufiddlafatlsjirnia at oc-

$^
clufi, non^roeay qu^ mobiltSy aut himmde tranjiens dicitur. Nam a^ aquis
efi, qupd
moveatur , aut hincmde tranjeat navis^ non exjita natura. Efi:
quoqi heic expcndenda L 3..i4. D. de adqmr^poj/ejf.uhi Nerva tradiC;
ptjcesyqui inpjcmafunt^ a nohispofideri, non autem^ quiinJiagnoTioJlro Junt\
^feras^ qu^cin vivario funt inclujij non qu in circumjeftis Jyhis vagan^

tur. Id quod Grotiol. 2. c. g. .2. difplicctr, ideo quod pifces non mi-
nus-ftagno privacoincludancun quam pifcin^; &feras non minus
coerceanc fylvse bene circumfepc^;, quam vivaria. Sed con/lat racio
pronunciaco Nervar. Nam ferarum &
pifciumproprieras ab adpre^
henfione incipir. Pifces ergo pifcina* inclufi, &
ferac vivario,capci
ocicfyjamfueruncr nonicem pifceSrquiinlacu noftro verfancur^ auC
ferse, quxin nacuralemlibcrracemnondumexuerunc, licecfor-
fylvis
te ita circumfepcaslTnt, uc in infinicum
vagari nequeanr. Aliud enim
efl, feram capere, aliud, fepem flacuere, uc facilius capi pofHc. Quia
camenillarumGapiendarum mihifolijuseft, inde &
rcliquos omnes
ab illarum capcura arcere, & capcosabipfisvindicarcpofrum, ficuc
quoad hunc efFedum pro domino habear. Igitur inclufis hadlenus
cancum libercas nacuralis compecit, quod nondum ab hominefuerunr
adprehenf^, non quodabs quoviscapi pofTint.
. 12. Occupacione quoq; adquiruncur res, in quibus domini^
um, cur antea fubjcd^ fueranc, planeeflexcindlum. Id quod fit, fi
vel apertequisremabjiciac eumfufficienti figno, quodeam non am-
plius incer fua habercy fed in mediocuivis occupanci expoficam eflc
yelic, & quidemnullacum incencione alceri indegracificandi : velfi
ab inicio quidem inviais ejus pofledioncm amiccac, deinceps tamea
proderehla eandemhabeac, vel quia recuperacionem defperat, vel
quodcanci ejus recuperacio non fit. Alias enim dominium rei fua?j
amifla licet poflefHbne, nemo invitus amiccic, (nifi permodumpoe-
nac,autinhello ipfl aufcracur ; ) fed recinec jus eandem recuperandi,
quamdiuanimum recuperandi nondepofueric, autdepofuiflccenfe-
atur. Unde talium rerum dominium pcr occupacionem adquiri non^
pocerit, prioris dominijureadhucfubfiflrencc. Vid.l.l^. princ.D. dead^
guir.ôJ/eflz^S^lS.D.adiegemRhodian^, Cum auccm ur res pro
Hrr ^ dercU-
i<
fBi LIBRI IV.
derelilahabeatur, duo requirantur, primo ut quis noIite(!e ampliuj

dominus, deindc uc poflefllonere reiexuat, abjiciendo eam, auc dc-
ferendo; alcerucrum fidefic, dominium non amiccicur. Fac ergo
rem adomino abjici, non cameneamence, uceam amplius fuam eflec
nolic, nihil beic amiccecur. Concra fac nolle dominum amplius rcrn
fuam efle, nifleam abjeceric, dominuseflenon definec. vid.l.17. .r.i
D. de adqmr.pojjejj. Add. Bceckr. ad Gro-.\. 2. c. 4. . 4. ubi excucicur ca-

fus 2LCUer0ne de Inventiorje 1,2. c.f. propoficus. Hoc modo domini-.
um quoq-, denuo fubeuntfersebeflî^, ubicufl:odiam nofl:ram evafe--
rint, & in hbercacem receperinc. Ubi camen Grotio 1. 2;s
nacuralcm fe(e
C.8. .3. non placec, quod I.5. . 2. D. de A. R. D. tradicur, feram no- :
firamefle definere, cumevaferitcufliodiam nofliram, &iniibcrcacem

nacuralem fereceperit. Non enim idco fl:atim dominiumferarum 1
amitci, quod illa; cufl:odiam cvaferinc, fed ex probabili conjedura,

quodob difficilhmam petfecucionemeos proderelidishaberecreda-
mur. Id quod ipfum camen infinuac l.f. frinc. D.de A.R.D. ubi dici-
tur; natHralemlibertatem recipere intelligttur fera^ cum veloculos noftros^
tjfugerit^ vel itafit in confjedtuy ut difhcilis [tt ejus perjecutio. Et I.44.

dicit, id, quodalupo eripitur, nofl:rum manere, quamdiu recuperari
poflTit. vid.l. 8. . 2. D. famil. erfcifc. Unde etiam temperandum efl:*
quod notat Ziegler. adGrotijd. 1. Quia fera; per amiflTioncm Hbercacis

fiuntnoftrae,crgo&perrecuperationem libertacis nofl:rasefle define-
re, &perconfequens dom.inium earum in aduah pofleflflone confi-

fterecenferi. Namlibercatem natur?lem nondum adepta intelligi-
turfera, quamdiu aliquis ipfam cum fpe probabili recuperandi per->
fequitur. Sieuc nondum pleneevafitcapcivus, carcereelapfus,quam-;f
diu lid:ores adbuc ipfum pervefligant, & ipfe in loco verfatur, ubi ';
inveniri poflfic. Quod autem Grotim d. 1. arbicracur, per appenfa

ytuiârâ^ fivc crepundia,aliasq;nocasdominiumferarum, qu^ no-
ftramcufl:odiam effugeruntj retiheri, adeoq'; easdem non fieri occu-
cancum pucaverim admiccendumjquae perhomincSi(i
pantis: iddeillis
manfuefadsB funt, nativamq; feritatem exuerunt; quaeqj ideo jurc :
cicurum befl:iarum merico gaudent. Inde fi cervusille Thyrrhi ejus-

modi notas habuit, fanc Afcanius caufam tumulcui praebuit non
impro-
CAPUT VL r6|
impfobabilem. apud.r/r^//. y^. VIJ. Add. lexSaltattt.y^. Huc perti
ncr, quod/'/ii/^///^l.lX. c. f^). referc de pifce anthia, qui a pifcatoribu
afluefieri poteil:, ur reliquos in infidias deducar. Comliatorem nojje ad
hoc frodejlyne capatur. Varcit pfcator Jugituro in reliqmm gregem. Fe^
runt dijcordemfccium duciwfidiatum ûicre notocefijfe maleficavoluntate:
agnitum in mMelio afocio^cujm injuria erat^ ^
dati damniformulam editatffj .
cqndemnatum^: addidtt Mucianus aflimata Ute decem iil?ris. Sed quibus

vivario tantum inclufis nota impreflaj. ubi in liberratem naturalem
evaferinc, occupantis fieri verius efl. Aecurata enim cuflodia feu
perpetuavelutoccupacioneopusert:, utretineaturanimal, cui perna-
turainfica efi: vagandi,&quodperpecuopofleiIionireni-
infinita vis
cicunquamnocaaliquahaucquidquamft-a^naveric. \\d.Ziegi.\. d. Cir-
ca fugicivos fervos pecuUaricer legibus Romanis erac conflicucum,
uc dominieciampolTefijonem (civilem) eorum recinereincclligeren-
tur; ne fcil.pro lubicu ipfi dominos pofTefiBonis coramodo poflenC
privare. 1. 1. .14. Li^.D. de adûir. pojf Id manifeflum eft, fialcerius
cujusdamreipofienioneminviciamiccamus, puca, fi quidinvianobis
rxcideric, ejus dominium nobis non perire>, necinvencori adquiri;
lifi pofiiquam idem pro derelidlo a nobis haberi confiiceric; id
quod ex negledla inquificione fere intelhgicur. Unde fiquisaliquid
nveneric, quod ulcro a domino abjedum non fic probabile, profi-
:eri id debec,uca domino recipi poffic. Domino aucem non adpa-
'encc;, re(fte resinvenca ab invencore poteric recincri. JLiianui V. H.
.3. C.4J'. hanc legem Scagiricarum referc- ct fzrj Kctjs&aj fin Adfi^ttvst
mnondepofiitfii^netoiias. ideml.^. c.i. Bibiij inviaifiinciderunt in aii-
md) nihtltOiiuntj qiiodnonpoûerunt

Non enim iôcinventum^fedfurtum
.
trbitrantur Anciqui Ebraî, referente Seideno I. VI. c. 4. legem

eije.
)f/f;mXXII.i.adgencilemnegabanc pertinere, fed tancum ad Ifra-

litam; ita camen,uc fiadpareac, dominumcalepecus pro derelifto
'
labere;, occupancis fiac. Diflinguebanc eciam illi incer rcs fignatas
<:non fignatas. De his recuperandis prasfumebanc dominum defpc-
affe, non icem de iUis, nifi palam id proficerecur. Illas quoq; finepra?-
onio pubhco, bis vel cer fa^to, recinere nefas, non icem has. Cui
ioi in fuburbio Hierofolymitano fuggeflus erac, cx quo res amiffas
pra:co
f04 tlBRI IV.
praecodenunciabat. Apoftatarum tamenres amijflasreflitucndasne-

gabant. Gencilium aucembona amifTa hoc duncaxat refpedu refli-
tuendadicebant, ut obeam humanitatcm&ipfi humanius a gentili-
bus tradarentur. Adeoq; ifli rerum amiflarum dsominium ftatim
cumamiflione de jure naturali expirare ilatuebant,- reflitutionem
autemearundcmexjjure civili pendcre. Quap opinio falfa fane, uti
multae alias, cx avaricia êncis, & hoflili adverfus omues alios odio
profluxit-^.
.Sub rcbus, quas dominum amiferunt, ctiam ccnfetur the-
15.
faurus, five pecunia, cu jus dominus ignoratur. vid. 1. 51. D. dcK R. D.

1. 67' D. de rei vindU. 1 1. Inde fi quis vel mctus
S- 5- D^ de adqmr.foJpJf:
caufa, vel cuflodi^ fub terram pecuniam recondiderit, non efl the-
faurus \ &
qui eum abftulerit, furti efl: reus. Uti fervus ille apud PUu-
tftm iiuhilana^ qui EucHonis oilam auroplenamamovcrat. Thefau^
rus naturaliter, & citra diverfam difpofitionem legum civihum fit,
inventoris, i.e.ejus^ qui cum adprehenderir, locoq; moverit. Quia i
cujus dominus ignoratur, quamdiu ignoratur , moraliter cenfetur :
ac fi dominum non haberet, effctq; nullius, adeoq; primo occupanti 1
cedit. Q.UO loco camen qua^ri pocefl; ucrum quis in locis dcgens,
ubiinvencori relinquunctalialegcsciviles, ad adprobandum confci-
cnti^ mvcncionis ciculum omnino teneaturindicare pubHce, thefau-
rum absfeinventum efle, etiam ubi adparuerit, dudum eundem ibi
depoficum? Nam ubinuper cum depofitum conflat, quin id necef^
fbm fit, non dubito. Ubi probabiliflimum videtur, li quis thefau-
ruminproprioefFoderrtfolojeumadhoc indicandum per confcien-
tiam nonteneri fed poflc eum id, quod invenit, tantifpcr retinere,
;
Cjuoadahus ukro inquirat, &caufasprobabiles occultationis & difli-

mulationis ad id usq; cempus afFerat. Nam ille, abs quo ager vel do-
mus ad prsefcntem dominum, thefauri inventorcm, pcrvcnit, non
praefumitur fciens rehquiflc pecuniam abs fedepofitam, cumagrum
vel domum aHenarec. Ncq; ille, qui in alieno folo cale quid dorai-
.
no foli infcio occulcavcric, rei fuae vindicandae occafioncm omififfc
credicur, ubiprobabiHsmecuscrat,neinalceriusmanus ea pcrveniret.
Aft veroj qui in aUeno folo thefaurum ofFendit, pcr confcientiam
videcur
CAPUT Vr fof
videtur teneri adquasrendum ex domino' foli, faltcm oblique, num
ipfe eundem deporueric. enim non potefl liquido confla-
Cicra hoc
re, annoncuftodijeduncaxatcaura isadomino^ vel ab alio, conrcio
domino, ficeoloci condicus. CzECerum fuper hac re diverfie apud
diverfos leges poficivas occurrunc. vid. Gm.l 2. c. S. . 7. P/ato 1. X,
^f LL.necchefaurumj nec res quasvis alias depcrdicas, ecfi ignoren-
tur cujus finc, vulcinvencoricedere, (hd fuperillisoraculumconfulij
quidfierijubeac. Quse nimiafinedubio fcrupuloficas. Qualem inillo
philofopho Sinenfi Chiqngeio annocac Martinim 1. V. hifiori^ Simcai
qui mhilfas attingere [latpi^bat^ quod injujiumyaut abinpdfio ejje fujpicare-
tur. .ûare nec faternam domum inhabitabat^ quod crederet a malis w-
risddificatam; neccibuma farentibm aut fratribm capiebatînique partum
timens. Apud Kbrasos j uris fuifie videcur, uc chefaurus cederet domino
agri,quod colligicur ex Matth. XIII, 44. add. Plautm Trimmmo a^. L
fc.2.v.l88. A^ûd Spartianum Hadrianus dechefaurisica cavifie legi-
Cur, utji quis injuo reêrijjct, ipfe fotiretur :Jiquis in alieno^ domino daret ;Ji
quis inpublico, cumjfco ^qualUerpartiretur.
ApudPhiloftratum in viiis So-
phiftarumX.i.m Herode : &cZonaramtom. II; cum Accicus Herodis pacer
;
grandem chefaurum in fua domo invcniflec, fuper eo ad Nervam
! Imperacorem ^cn^^^t^quiddeeofaciendumjuberet, CuiNerva: uterej
'
inquic, qua> invenifti. Cum aucem Accicus denuo fcriberec^y? magni-

! tftdine thefauri fuferari: abutereJmoît^mvento^qvando tuum eB.
r .14. Incer illa, qu^ pcr occupacionem adquiruncur, a ICcis
Romanis referuncur quoq; res hofi:ium.vid.I.I..l. D. de adqmr.pojfes,
Quod ut rede incelligacur, fciendum efi:,per fIacumhofi:iIem,uci car-
'
tera jura pacifica, ica & eflêdlum dominij adverfus

hofiem abrumpi
hadenus, uc non aroplius quis ceneacur ab ifiius rebus manus abfiine-
I re, nifi qua humanicas fuaferic. In bello ergo res hofiium in ordine
ad alium hofiiem redduncur veluc dominio vacuje; non quodhofi:es
'
per bellum ipfo jure rerum fuarum domini efie definanc, (cd quia illo-
rum dominium non obfiat hofii, quo minus eas res auferrcj fibiq;
habere pofllc. Frorfusuci adreivacu^dominium adquirendum fo-
.
i la adprehenfio fufficic. Ecfi in bello qui res hofi:ium occupacum eunt,
non fegnius repeUi pofirinc & foleanr. Notandum tamen,rerum bello

Sff capca-
foS LIBRI IV. :
captarum dominia ukimamfirniicatem adquirere,quaiido is,cuiillaj

crepcse fuerunc,per pacem prsetenfioni ad easdem renunciac. Habcc
aucem&hocbellum peculiare, quod in ifto per violencam occupa-
tionemetiam imperiuinhomines poiTicquajri.Aliasenimfub objedo
occupacionisnon cocinencur homines/ive lUi jam finc fub alcerius im- >
periojfive nacurali gaudeanc libercaCe excepco duntaxac cafu,quan-

,-
do a parencibus proles fuic expoCit:3..yid, Hoiîês ê cive c. p. . 4. Nam

iicireliquajura,ica&jlibercacemhiccomicacurefFe(fl:us,uc abs me abire
nequcac in alium hominem non hoftem, nifi meo confenru. Occu-?
pacio auceminobjc6lo occupabili nuUum ponic confenfum; Ccd (bla
duncaxacoccupantisadprehenfionej&abfencia juris in objedo occu-
pacionem impediencis abfolvitur. Inde ubi cum perfona, nullo reli-
lo h^rede ex teftamenco auc lege fuccedence, excinguuncur omnia
jura, quas in res aut perfonas habuir, rcs quidem cedunt occupanti, fub-
^
ieti auceni in riacuralem abeunc libercacem. Neq; enim unquam ho-

minemcam abjedli animi fuifTe crediderim,uc libercatem fuam ultro
defcrat, & veluc pro derelicla habeac. Nam fi vel maxime alicui fer-
vire allube(cat,faltemtamenele(flionem domini fibi refervabit. Equi-
dem I.2.C.5. .4.. interobjedaoccupationis etiam imperium vi-
Grstim
decurreferre,dum inrebus,qus nuUius funt, duo ftatuit occupabilia,
&
imperium, dominium;, quatenus ab imperio diftinguitur. Id camen
dexcre eft explicandum. Nam imperium proprie in homines dici-
cur,quod excrabellumj&cafumfupra didum occupacionenequicad-
quiri; quiaquinoneflalcerius,fuus eft, non nuUius. Improprieautem
imperium dicicur in locum five terricorium; cujus hic elT: effedus, uc
iiemo iftum locum ufurparc pofllt citraconfenfum illius, qui ia
flbi
eum imperium habere dicicur &

qui ad tempus duntaxat illum lo-
;
cum ingreditur, tantifper ipfius jurisdilionem cogatur agnofcere.

Enimvero hoc imperium proprie eil: efFe<5tus dominijin cum locum
conflicuci, &
iion nifi confequencer aliquid imperij in hominem in-
volvic Quod enim mcum efl, id utiq; cicra meum confenfum nema'
efurpabic. Qui autcm locum meum ingredicur, faltem hadenus dt-
reiîoiii meas fubjicicur, ne per eum dominium iftius loci mihi
reddacur decerius*
CA-
:
cAPUT vn, ror

CAPUT VII.
DE ADOyiSlTIONIBUS ACCESSIO-
NllM.
i. Acceffiones ejUotuplices j
^. ^ydificia qt4atenus[olo cedantt
2. AccefjionesfegHlamerfnrtinentaddo- 7. Chartaceditfcnpiura^
minum rei, f, Tabula ptEiur<t
3. FruEius quotupUees, \ 9. furpura vefii.
^. ViXtus animaltum pertirtent ad doioi- j

j p. êfpectficatiofje,
num matris. 1 1 De alluvtonibus imegrarum regionug

5> (ônfiiafolocedunt* '
i2.Et agrorumpnvaterum,
Abent hoc resdominiohominumfubjed^jUtnonin

plerseq;
eodem ftacu permaneant jfed variis aufîbus exubcrent,
Qusedam cnim intrinfecefuam fubftantiam dilatanr:quibus-
dam extrinfeca incrementa aeceduntjaiiseheterogeneis fru-
ftibus exuberanti multisperformam induflria hominum fuperindu-
lam pretium accrefcit. Qux omnia una vocabulo ^ccefi/omm com^
prehendi pofTunt, & in duas pociflimum clafles dividuntur. Qusedam
enimcitrafadumhominisex fola naturaifiarum rerum proveniunt;
qua^damfado&induftria hominumin folidum, aut ex part^ procu-
rantur.
. 2. Circa iftas h?ec efl generalis regula; ut qui eft dominus
rei, ad eundem quoq; percineant iflius acce/Tiones. Id quod ex ipfa
dominijnaturajejusdcmqjprimitusintrodudlifincmanifefteprofluit;
cum mulr^res fruftra pofTiderentur, fi frudus fpedarent ad alios; 5c
pax humani generis nequidquam promoveretur,fi pari jureaccefTio*
nes prarcendere alij pofTent cum eo^ qui corporis dominus cluet. Inde
noii opus efl: dorainium acceflionum derivare a titulo occupationis
fid:se,quaidquodrei noftrse acccdit^velutmediante ifla re videamur
occupare ; aut qua res noftra propter praêminentiam ad fe aliam tra-
here intelligatur.
. 5. Friy^//^?nominefoIentpoti{Iimum vcnireincrementa,
multiplicationcsj&em.olumenta rerumquarumvis;nifi quodanima-
lia ex aliis animaiibus provenientia peculiariter j^/^/ adpcllentur.
Sff2 Fru=^
1^08 LIEKI IV:
Frudus ufitadfnme Colcnt dividi incos,qui ex rc ipfa provemunt;&

qui occafione duncaxac rei percipiuntur. IHos Yoc2intnafur4ls ; hos I
legimm Ccu chnlcs. Inter naturales quidam fola naturse operationc
cicraculturam&induftriamhumanam proveniunt ; in aliis rebus per
induftriam humanam operofiorem auc faciHorem natur^ foecunditas
aut habiUtas eft procuranda. Unde hi fru6lus folent etiam vocari m- ,
duftrUles. CiviHum fruduum exempla confpiciuntur in ufura, pen-

fione rerum locatarum, vedura, &
fimiHbus. Ca^terum prioris gene-
ris fru6tus, quamdiu non funt feparati, pars rei, a qua proveniunt,
cen-
fentur: l.^^-. D. de rei vlndic. feparaci diflinde vehit exiflereinteHigun-
'
tur. Ucriq; naturaliter percinenc ad eum, qui eft dominus rei, ex qua
proveniunCo
,4. CircafoetusanimahumpIerisq;pIacuic,utiIHventremfe-
querentur, & fmt ejus, cujus efl mater, non cujus eft pater. vid. l.f.S.j. dc
fcivindic. Cujus non ifta folum ratio eft, quod pater plerunq; ignora-
cur ; Ccdi quia foetus aHquando pars matris^nunquam pars patris fuit; &
quia ionge pluris ^ftimandum eft, quod heic mater, quam quod pater
confert: utut fortafle fi uterq; tanquam cau(a phyfica confiderecur,
pari palTu ambulenc. Nam non eft qujeftio, vaccx magis^ an tauro
imputari po(ilt,utexiflatvicukis; Cc^ an is magis ad ihiusân ad hujus
dominum percineac. Acqui pacer levicer opera fua defungicur, fic u
ipfius domino parum auc nihil decedac: macer aucem dum ucerum
geric, ad aHa fere eft inuciHs,&foHcicc alenda. Ergo ifle falcem ^quas
parcescum hoc prsecendere nequic; prîercim cum unus mafculus
pluribus foemelHs impraegnandis fufficiat. Siquiscameneuminfinem
admiflarios alac, fine dubio aHquid ipd pro eorundem ufu debecur.
&
Add. Ziegler adGr&t. La.c.B. . 18- Felden ihid..
. f .Plantata quoq; & confita fblo cedere dicuntur, &
furcuH
il:irpibus,quibus inferuntur; quodiftanon cancum folo alantur, Ccd. &
velucinunum cum folo coalefcanc,& pars ejusdem fianc. Inde eciam

requirunt, uc radices egeric: ance id enim manerc, cujus fueranc. Id
quod tamen Grotio\.^.Q,.^.% 22. juris pofitivi, non naturaHs videtur;
quippe cum aHmencum rei jam exiflencis pars duncaxat fic. Igicur jus
lantutuin parcem ejus reidominum foHpofrepr^tendere,neq; obid
domi-
CAPUT VIL fop
domino {eminis,plant^, anc arboris naturalicer jus {lium pcrire ad eoq; ;
communionem heic locum habicuram. Enimvero his non obftanci-

bus, racio legibus Romanis conflac. Non enim hoc volunc, uc domi-
nusfeminisjplancjeâuc arboris^fiquidembona fide egicrei fuasjadu-
ram faciac; neq;illudprohibenc, quo minus domini foli, &plancse,fj
velinc,rem illam deinceps communem habeanc, prouc ufus foli, auc
nobilicas planc^ parces ucriq; racas alHgnaveric. Sed quia ill^ nolunc
aliquem adigere, uc in communione invicus'permaneac, & vero ife
resdivifionemnonadmiccunc; igicurqu2ericur,ucri jequius fic rem co-
cam aflignari, cum hoc camen onere,ucaIceri ajftimacionem ejus,qnod
ip{iusfuic,rolvac; domino foli, an feminis? Heic cum frequencius fic,
iiciftafolojamcoalicacranslacionemcommode nonadmiccanc,&ex-
tra folum fervari omnino nequeanc; & vero incongruum videacur
plancse alicui cemporarise folum imraobilc cedere; igicur in univcr-
fum placuic,infica folo cedere, uc camen dominusfoli precium femi-
nis auc planca^ alccri, ubi bona fide egir, perfolvac. Quanquam fi vili
aliquo femine folum quis meum confeveric, quod ego nobiliori femi-
ni deflinaveram, nead (emen quidem folvendum ceneri videor; cum
damno mihi ficignobili fegeceagrum meum occupari. Qyod fi au-
tem cranslacionem admiccanc plancx, nobiliores praefercim, quam efl
ufus foli; fine dubio asquicaris fueric, uc domino plancss concedacuc
eam alio auferre, foluco quanci fuic ufus foli. Quo loco obfervanda
eft lexSolonis apud VlHtarchHm Solone : Alictm arbofem qui in agro fm
flaniarety eum a vidno abjlflere fedes qvmî?nêravit : quificum aut ole-
am, mvem quod radices h^ agant iongiu^Sj ne^fit omnihui earum innoccns
;
vicmia,fed ^ alimentum eripiantj. (^ halitum effient aliquibus infeftum,

Conf. 1. 7. . 13. D. de adcjuir. ref^. domimo,
. (S. Eadem feread diffcia, qu^ in alieno fblo, auc ex aliena
fnaceria in proprio folo excruuncur, pofTunc adplicari. Equidem fi
aedificium fic mobile, non eft dubium,quinin id dominusfoli nulluni
jushabeac; modocransferacur,&folvacur, quancumperidfolumfuiE
decerius reddicum. vid. 1. 1. <So. D. de A. R. D.
38, 'D.de rei vindic. Si ex
mea maceria alius fibi ucplurimum pr^ftac, me ejus

a^des excruxeric:,
precium,quamipfammaceriamreciperej cumqusefemel uni^dificio
Sffi adap-
flo LIBRl !V.
adaptetur, akeri fiat inhabilis. Qiiod fi tamen materia pcr a^dificatio-

nem non fit rcddita decerior,& ea ipfe opus habeam, nec aliunde com-
mode nancifci fimilem queam quum eftjUC mihi materiam meam
;
tollere concedatur. Id quod dum leges XII cabularum prohibent,

aliatamenvia domino materis confuiebanc,dacaadione induplum,
de tigno jundo. Sin aucem cx fi.ia materia in alieno quis folo ^difica-
veric, ubi fciens hoc fecit, vix dolo videtur pofle carerej&fiquidem
propoficum ipfi fueric folum illud domino incerciperc, non videcur
dominum foli ceneri, ucpretium materi^, mercedcsq'; fabrorum fol-
vat, utve concedaCi ifiium maceriam icerum collerc, diruto quod ex-
trudumefi:. Llbidolus abfuic, necitatolli queat^dificium,quinpeni-,
tus dirui ncccflum foret, placuic Romanis legibus,folo cederc jedifi-
cium,itacamenutfi a?dificator fit in poflefllone, dominusfoli folvac
raercedes fabrorum, & pretium materia?. Nam etfi plerumq; pluris fic
quod fuperftruitur, quam folum, & fuperficies; tamen putarunt in-
conveniens efle, rcm immobilem attrahi per talem, qu^ faltem pcr.
partes loco moveri queat. Nihilominus fi dominus foli ifba parte fun-
di,quaaedificiumeftextrulum, facile carerequeat, neq; illicommo-
dum fit,a:dificij pretium folverc,sequifl[imum videtur, utrecepto foli-
pretio jedificium alteri relinquac. Conf I.7. . lo. Ii. 12. D. de d R. D.
. y. EnimveroquodreguIamillam;inedificaca,aucinficafo^
lo cedunc, JCti Romani ad chartas quoq; & membranas extcnderinr,
id parum arridet. vid. l.p. .I.D. de A. R.D. Scilicec ucfi ego bona fidc
quid alcerius charcse infcripferim, id ei omnino concedere cogar, recc-
pca fcripcionis mercede. Quin pocius, cum regularicer pluris fic fcri-
ptura,quamcharca,^quiflimumefl:,ucalcer reccpco charcae precio fic
concencus. Prcefertim cum illud hauc abfurde a quibusdam addacur,
charcam utendo quodammodoperire&confumi adeoq; fcripturam :
ab sedificatione diverfa; efle naturse. Nam cunc demum charcas veluc

cflência integra perfifl:it, fi pura fic, ita uc quidlibec ci infcribi poflTic. Ubi
quideiinfcripcum efl:, inlibri,epifl:ol2e,commencarij, &c.nomen cran-

fic. Igiturcharca confcripca halenusmihi peric,quod mihi jam non
amplius fic incegrum quidvis eidem infcribere. Adeoq; pretio ejus
recepco,quod querar ultra non habeboj cum alia eundem cequc u-
ftjm pr^berc poflTic, . g.Re-
CAPUT VIL J.J,
. $. Reflius iidem de pid:ura cradiderc, quod huic tabulace-

dat; quippe cum reguiaricer longe majoris fic illa, quam h^c: & fk-
cilUmum fic aiicui recepco precio cabula carere, vulgari rc, cuius &
palTim c(i copia. Qua; racio caraen oftendic,per cequitatem incerdu
concraria? decifioni locum efle: puca.fi prolecarius aliquispidlor,
&
qui cupreflum cantum novic fimularejpretiofe cabul quid illeveritj
quod deleri facius fici auc fi in lamina aurea,argencea,vel ingemma
aliquid fic &
cxpreflum. Sic valde impudensforec, qui ubi inalieno
pariece quidpinxiflec,{latimdomo illaucfibicedacurvellecpoftulare.
Quin etiam cum impenfa illa fueric volupcuaria, vix a domino a?-
dium mcrcedem pingendi poceric rcpecere; nifi force ifl:ius faculta-
tes ejusmodifint,uttalem impenfam lubenter fadurusfuiflTe vidcaturr
add. 1. 58- 1^. ^<? ^<^^ vmdU.
. p. Purpuram alieno vcfl:imento intextam, utuc pretiofio-
rem,vefl:imento tamencedercitidemab JCtisRomanis traditum. Id
quod dupliciter potefl: intelligijut vel fl:amini fuo viliori quis aliena
fila purpurea velut tramam intcxuerit: vel ut pannum purpureum
fuo veftimento adaptaverit. Priori cafu quin ifl:e pannus domino

purpurx addici debeac vix dubium efl:. Nam non (empcr illud loco
acceflbrij efl: habendum,citra quod alteru non potefl: exifl:ere,quodq;
alteri fuflinendo quafi phyfice fubfl:ernitur td omnino etiam pre- :
tij eft habenda

ratio,utfcilicet res majoris prctij catcris paribus ad fe
trahat viliorem. Equidem id neceflum eft, ut illud rei cedat, quod
iine illaeflê non poteft, feu ut quod adjun(Sli racionem habctjfcqua-
turfuum lubjedum, fiquidcm loquamur de phyfica rerum conco^
mitantia. Verum in aflignandis rcrum dominiis, ubi inprimis prc-
da&ufus earum fpei:antur,&quam facile quis aliquare carere que-
ut, ifta ratio haut femper militare poteft. Quod autem GmiHsd.\.%^
21. 2\.tût retmajori adquiratur minerêjfe naturak faîymn juris ; id in
hunc fenfum adtnittimûs de fado quidem, quod majoribus eft vi-

;
ribus ad fe trahere pofle id, quod minus eft validum: fed non fem-
per jure fieri, ut validior ad fe rapiat rcm imbecillioris, aut uc quis
rem fuam minorcm amittar, fi cum majorc fuerit con]und:a. Quem-
admodum qui fundi pro vicefima parce efl: dominus, seque domi-
nm
;
112 LIBRI IV.
nus manet,quam qui partes habec novendecim. Enimvero propric

heic difceptacur, non an cujus cO: pars major debeac lucrari parcem
minorem; fed qu^ via fic ineunda negotij expediendi, fi duo ad do-
niinium unius rei concurranc,quam neqj dividcre,neq; communicer
habcre poflunc, aut volunc. Heic fane uni inccgra res eric adjudican-
da cum hoc onere,uc alceri Cux parcis jelliimacionem folvac. Verum
iicri res fic adjudicanda, ex rei pr^valencia, domini indigencia, & li-
milibus circumflantiis eric decernendum. Sic ubi pannum meum

purpureum alcer fu^ vefti adapcaveric, liccc force purpura precioilor
flc^melius camen cfl:,uc ego recepco precio veftcm illi relinquam in-
tegram. Nam Ci ea fic diflucnda, alcer damnum paticcur; & quid
mea incerefl:, lacerum mihi pannum refl:itui? Vefles aucem ad alce-
rius corpus apcacas ucplurimum nobis func inuciles auc minus con.- ,
gruap. Ec fane in coca hac maceria commodius ex infpedlione ne-

gociorum flngulorum quid ^quum fit deprehendi potefl:,quam ex
univerfah aliqua definitione,
. lo. Circa fpecificationem abinitio obfervandumjeaminter
modos adquirendi originarios proprie rcferri non pofle. Nam cum
naturalicer nihil fiac, nifl ex maceria prêxifl:ente , igicur videndum
cft, cujus fic ea maceria. Si enim maceria fueric nofira j concinuabi-
tur dominium fpecie nova incroduda. Si fueric nuIHus, per occu-
pacionem adquirecur ejus dominium. Sed fi fueric aliena, cunc di-
fpiciendum , domino materi^, an qui fpeciem fecic , ea fic adjudican-,
da. Super quare cum anciqui JCci apud Romanos diflencirenc, can-
dem media fencenria placuic^, uc fi fpecies ad prioremj& rudem ma^
tcriam pofl^c reduci, ea cederec domino macerise; fm minus,eip quii
novam formam maceriae induxiflcc. Cujus decifionis aliqui hanc
cvidenciflimam rationem putanc,quod ubi fpeciesnon poflTic ad pri-
flinam maceriam reduci,quodammodo videacurinceriiflre,& novumi

_
quid effedlum. Hocergo cafu rem addicendam ei,qui cfFecicuc fub
nova iflaformares exifterec. Sed ubiad anciquam maceriam fpecies i
poflJic reduciînceUigi eandem adhuc exiflere, neq; per indudiopem

nov^ form^ periifle ; & flc priorem dominum non exuifle. Alij
.soncra hoc folum refpiciendura elle arbicrancur, maceria, an forma>
plu-
CAPUT VII. fi$
pluris fit. vid. Conna77m comment.jur. civll I.5. c. 6. Ego neutram fen-
'tcnciamad omnescafus falva a^quicate adplicari poflepucaverim/ed
aliarum quoq; circumilanciarum racionem efle habendam. Sic fi
quis ex uvis, olivis, aut frumento meo vinum,oIeum,aut panem, cx
meo melle & vino mulfum confeceritj cur ifle potius habeat jus ad
hafce fpecies quamego,ideo tantum,quia ad priorem materiam re-
duclnequeunt? Igitur cum
ejusmodi res divifionem admittant, pro
ratione pretij materias, aut operac in producenda forma dividantur.
Quod fi autem dominus materi^ re integra indigeat , omnino hunc
fpecificatori prxferendum judicaverim. Sic \ quis ex aHeno me-
tallo opus confecerit, ubi majorisefl:pretijforma,quammateria,fpe-
cificatorirem relinqui ^quum efl, ututin antiquam&rudem mas-
fam redigi queat; fiquidem fimile metallum,aut ejus pretium refti-
tuatur. Secus tamen dicendum videtur, fi cgo id metallum aîdem
opus deflinaverim,quo valdc indigeo, neq; flmilis metalli copia fic.
Heic enim jequitas favet domino materiar,ututfortaflepretiumfor-
m pluris flc quam materia. Aliqui etiam hoc arbitrantur confide-
randum,utrum materia ad formam recipiendam fuerit in potentia
proxima:, an remota duntaxat: & in priori cafu prarferendum cen-
fent dominum materia?, in poftcriori fpecificatorem. v.g. Si navis
fafta fit ex alterius rudi ligno, navem efle ejus, qui fecit; fin jam ra-
bul^ erant deftinat^ navi, ejus fore navem,cujus fuerant tabulae. Sic
ex rudi mea lana fi quis veflem fecerit,ipfius fore veftem verum fi :
ex panno meo confefta fit veflis, meam efle. Sic fiquidem medica
menta jam parata fuerint& perfe(fla,emplaflrum indeconfcdum ejus
fore , cujus medicamcnta fuerinc; cseteroquin emplaftrum efle faci*.
cntis. Sed ne h^c quidem diflin6lio fola ubiq;^d afquitatem qua-
drat. Nam fi ego tales materias^ fivc rudes, five jam prasparatas ad
iFormam recipiendam, vel venales habeam, velin tanta copia,uc ne-
ceflltatibus meis fuperfint; nulla ratio efl:,cur res non fit fpecificato-
ri relinquenda, fi precium materiê refundat. Verum fi ego aliquam
maceriam cerco.meo ufui deflinaverim, nec aliunde commoda fic

occafio fimilis maceri^ parand^, indigentia mihi favorem addec,li-
cec materia adhuc in remotiori potentia fuerir. Add.L^l.D.isf^m
Tcc ,, mn"
;
i
fi4 LIBRI IV.
vmdk. Quod ll quis partim ex rua,partitii ex aliena materia fpeciem

confecerit,ne fic quidem in omni cafu indubium efb ei rcm ailignaiv
dam',qui fecerit; quia&forma ipfius operê debetur j&infuper par-
tem maceri^ prje^flitit. Nam fieri pote/l, ut &opera fit exigui precij
& pars materiee ab ipfb coUata itidem exigua, adeo ut materia ake-
f ius utramq; excedat. Et dantur res, ad quas cerr^ quantitaris matc
narcquiritur,cujusubi partemquis abftulerit, reliquum inhabile fal-
cemilli ufui redditur. Tali cafu pro eo pronunciandum,qui ifi:a fpe-
cie maxime indigueric. De c^tero in univerfum verum e/l, quod
tradic Grotm d. 1. . ip. cum res confi:enc mareria &
fpecie tanquam
fuispartibus,fi alterius fit materia^ alterius fpscics, fequitur naturali-
rem communem fieri
ter quanti unumquodq; efl,
pro rata ejus ,
Quemadmodum &totum quod ex confufione aut com-

id corpus,
mixtione duarum materiarum ejusdem geoeris refultat, ucriq; com-
mune &?i. vid. 5.. 2. l.f D. de
1. vindic.
. m
Enim verO:, ubi r\zi:\; com-
municer nec dividi,ex quitace uciq; aut legibus
rcs haberi potefi:,
pofitivis definiendum ed:, quisnam alteri, recepca parrisfu^ sefi:ima-
tione rem integram debeat concedere. vid. \.x\ . 2. ^.D. de ret n)mdk.
,
Omntno tamen infpiciendu, bona quis, an mala fide fpeciem aUcnae

materis induxerit. Namqui inmalafide verfacur, utucfpecies pluris
iic,quam materiaiac maceria prior defiifle videacur, aut ipfe vebe-
menter re indigeat; hautquidquam rem magis ad fe,.quamad dami"
num materis pertinere pr^tendet. Ipfa quippe res major per fe noa
attrahic minorem, fed accedere oporcet etiam aliquam probabilem
caulam in domino rei majoris. Inde fi quis fciens dolo malo mate-
ricB meas novam induxerit formam , ut eam hac racione incerVerte-
rec,is neq; in materiam quid juris adquifivit> nec magis a me opera

fuje mercedem pocefi: pofi:ulare, .quam perfoflor parietum,quod
operofe novum oftium in sedes meas fucric molicus," auc percuflTor,
qui infanabilem alias vomicam fecuic dum crucidare aliquem in^
,
lendic; vel Aucolycus, quod equis furco fubdudis colorem induce-

fec. Acq; hoc non Q,?i ex legibus poficiyis, fed ex ipfifiima racione
mturaU, ecfi alias natura poenas non decerminac. Neq; enim poena
nequitiam fuam gratis impendiOe. Ec (ane sequifijmumefiij ne
fi:,
qviis alceri pro iajuria fibi intencata mercedem teneatur folvere.

cAPtiT vn. rif
. n. Q.uKfuper alluvionibusa JCcis VeteribusaCTecehtiori-
bus operofe traduntur, pkraq; non tam certa aliqua, & nacurali ra-
tione nituntur, quam pofidvis fracutis ringulorum populorum, Quo
brevioribus nobis heic eflc licebit. Circa alluviones crgOj, feu lacen-
incremenca, queis pcr flumcn ripee quid adponicur:, duo po-
tia illa
tiflimum folent qu^ri; an augeanc incegra terricoria , an fundos &
quoqj privacos? Prior quccflio majoris efl momcnci,quippe quae far-
pe magnis concroverfiis incer populos occafionem potcfl: prsbere;
cum frequens fic, uc inter duos populos fluvius tanquam tcrminus
incerjiciacur. Hic ergo quando curfum mutaviCjqu^ricur,an fimul
ciam imperij cerminus fic mucatus,& an^qua? flumen adjecit, eis cc-
dant, quorum ripa,' adjeda funt?Ubi prius fupponenda efl: diflin-
Qio inter agros limicatos, feu circumfcripcos limicibus manufa<5lis,
cum quibus,quancum ad prsefcns negocium,conveniuncagri!men-
fura comprehenfi, puca, per numerum jugerum defignaci ; & inter ar-
cifinios, qui ccrminos habenc lioflibus arcendis maxime idoneos,uc^
plurimum nacurales, puca, fl.umina aut montium fupercilia. Deinde
difpiciendum,an populi vicini interjedum flumen vacuum relique-
promifcue patens, an vero terminos voluerinc
rintjUtriusq; ufibus
efle in medio flurainis,ita utdimidium ad hunc, dimidium ad alcerii
perciricac. An denia; inceger fluvius percineat ad unum populumj
iic uc fines hujus finc in ripa alcerius populi. Igicur fi uccrq; populus
agroslimicatos,auc cerca menfura comprehenfos habeatj qui cicra
inccrjeflionem vacui in medio reli<5li (efe immediace canganc,decer-
ricorio nihil mucabicur, licecfluvius curfum mutavericjneq; alluvio-
ni heic locus eric, cum nihilrelidum fir fpacij,quod non jam ad al-
terucrum percineac. Qiiod fi flumen in medio fic velut vacuum re-
lidumâlluviones & infulse inde enaca^ cedenc occupancibus. Con-
VeniencifTimum aucem efl,ucaIluvionem occnpec, cujus ripas illaefl:
adpofica; &
infulam, cujus rip^ eadem proxime accedic. Si ince-
grura flumen ad unum percincac populum ^ infulse in flumine nacas
ipfius folius erunc; alluviones aucem ad alteram ripam adpofitac
magis efl^ uc in folidum ad alterum populum percineanc. Enimve-
ro frequcncius efl:,& magis congruum, uc agri ad fl.umen utrinq; per-
Tcc 2 .
'
tingen-
j-X^ . LIBRI IV.
dngentes nnt arcifinij , utq; adeo fines terricoriorum in medio fltu

minis incelligancur. Nam flumen &
fine obfcuricace fines oftendic,
& flmul nacurale munimencum regioni praetendic. Ubi camen re-
quiritur, uc ne folenne veluc ipfi (lc, incercis ripis infulcare, quo- &
tannis novos fibi alveos facere. Igicur ubi arcifinios agros populi
poiIident,(id quod in dubio prae{umitur,J flumen mucaco paulacim
curfu & cerricorij fines mutac,& quicquidflumen alceri parci adje-
cic, adeumfpedlac, cujusripse adjela eft. Ica camen, uc illa muca-
tio fa6la fueric fenfim,neq;, reli!o uno impecu alveo, flumen di-,
verfb plane loco viam fibi ruperic. Nam particularum accefl[]o,de-
cefIio,auccalis immucacio,qucoci vecerem fpeciem relinquic, rem
eandem videri. Ec major cfi: in nacurali limice commodicas,
finit
quamucpropcerexiguum decrimencumab eo difcedi debeac Quod
fi aucem veccri alveo delerca alia penicus irruperic flumen, neq; ille
populus, per cujus agros recens fibi icer fecic, canci pucet infigni cer-
rx fuae parce carerc, uc nacuralem habcac limicem; deinceps fines in-
celligcncur efle in medio deferci alvei. Quia uci lapis ufum cermini
praebec non qua qua hocloco poficus: ica &c fluviuscft
lapis efl,.fed
terminus populorutnnon qua aqua eft,ex cercis fontibus, rivis aliisq;
fluminibus coHeda:, ac cerco nomine infignica yihd quacenus cali al-
veo fluic, calibusq; ripis includicur^ ConLGrotm I.2.C.3. . l<S\ & ad.
eum locum Boeclerm-y & Zkgkrm..
. n.. Circa fundos privatorum putaverim prius efle difpici-
cndum,utrum flumen/ad quod ager privatus pertingit, territoria
duarutn civicacum dirimac, an vera per cerritorium unius civicacis
tranfeac ; & dcin an publicum flumen, an vero privacum. Priori
fic
cafu ex merodependec arbicrio civicacis, ucrum ifla incremenca ve-

lic privatis relinquerc, an vero publico alTerere.. Nam plbrunq; po-
puli cradum aliquem cerrse per modum univerfTcacis occuparunc,._
ejuscf; parciculas deinde fTnguIis tanquam privacos fundbs afllgna-
Func, qui fere certam & definicam habenc menfuram, Uti ergo^quod
ex terncorio privatis aflignatum non fuit, publicumcivitatis manfitr
isa.lTquid ad privati alicujus fines accefferit, ipfi publico accrevifle:
een^cun. Quia tamen agri vicini a. fluminibus mulca. f^pe- incom-
raoda.
CAPUT VII. p^
tnoda patiuntur per inundationes, & illa incrementa, cum fen/Tn:i
fiantjpublicis reditibus parum momenti videntur adferre indc mul- ;
tis civitatibus humanum fuit vifum , iflas alluviones concedere iis,
quorum fundis acccflerunt. Id quod eo asquilis eft, fi privatis fumi-

cibus ifti ripas fbleant munire: Et tali jure gaudere ager prsefumitur,
qui privato non ad definitam mcnfuram , fed veluti corpus fueric
afligrratus,etfi forte in traditione menfuras^ aliqua mentio fuerit fa-
fta; (vid. 1. 13. . I^.D.^/? ^^. emu ^
vend.) adeoq; fi in defignatione fi-
nium fimpliciter fluminis fada fit mentioi Quod fi tamen alluvio-
ncs magni finrmomenti, &qu menfuram privatr fundi longe ex-
cedant,ad publicum pertinere indicabuntur. Infulas vero cnatas in:
flumine privati citra exprefiam conceflionem civitatis vindicare fibi
non poterunt; quia cum a fundo fint feparatas , nulla ratione pro
parte, aut incremento ejus haberi poterunt.. Ex eo autem folo,quod
fundis ipforum funt proximse, non magis eas occupandi jus habc-
bunt, quam alius quivis partem platece& fori, sedibus fuis praeten-
fam. Quod fi autem flumen alluvionem producens ex utraq; par-
teaccolas habeat eidem civitati fubje<5tos , cum adponere flumen ni-
hil pofi[It,nifi aliunde quid abraferit; inde omnino asquum" erat, uc
allu vio ilhus foret, ex cujus fundb quid fuerat detralum. Hinc re-
le legibus Romanis confi:itutum, ut fi vis fluminis partem aliquam
cuo prsedio detradam meo adpofuerit, ea tua maneat; Verum fi
diutius fundo meo' h^ferir, arboresq; , quas (ccum traxit, inmeo
fundo radices egerint, ex eo tempore meo fundo adquifita videbi-
tur. 1.7. .2.D.^(r A.R.D. Unde adparet^cruflam illam avulfam,non-
dum coalitam ad antiquum locum a domino fuifle retrahcndam,
,
fiquidem ejus dominium vellet retinerc. Verum ubi noff confi:aCj

quid&quantum ab alterius fiindo fuerit detraIum, impeditur qui-
dem ille, cu jus fundo quid deccfiSt, quo minus fibi aHuvioncm queac
vindicare: naturaHrer tamen ea alluvio' videtur adiquiri non domi-
no fundi ,. populo , cujus id efi: flumen.. Nam
cui adpofica efl, fed
id rationi quam maxime congruir, ut fluminis publici non aqua fo-
lum, &qu2e in ea continentur , publica efle inteUigantur, fed & al-
V5us,.& ripa, intra- quam ilie dccurrir, & quod vel alveo, Vel rip^
Tcc 1; ^ ad-
'
p$ LIBRI IV,
adcrefcit.IncongrtitTm qtiippe videtur dicere alveum in fc eÎc;
parcemfundi proximijfedeundeiTijqLiamdin flumine publico fuper-

fundicur,pro publico cenferi: flumine remoco ad privacam redirc
nacuram qtJafi fundus flumini {ervicutem itineris debeat. Qiiodfi
;
aucem alvcum cotum, aut aliquam ejus parcem flumen deferuerit,&

novumfibi alveum feccric, cum hic ex oppofito fundo fic decradus,
sequiim fuerac, in folacium hujus domino derelidkim alveum adfi-
gnare: & ubi novum quoq; alveum flumen deferueric, huncce ad
anciquum dommum redire, non ad eos, qui vicina novo alveo
pr^dia poflederanc. QjLiicquid tamen de allu vione , auc mutaco al-
veofiaCj id fane par pro ratione
cfl: , ut ejns, quod agro fuic decra-
dum, minuancur onera agro impofica. Sicuci eam apud >gyptios
legem fuifle vt^cTiHerodotu^s Buterfe. Sicuc & boc sequum eil, uc fi-
qiiidem ager aliquis inundacione fueric merfus, anciqui domini ma-
neat, quando vel ulcro aqua uno impecu auc paulacim decefleric,
Vel ipfius opera ifle fic ficcacus. Sed ad quem perdnebit aqua fu-
perfufa, quoufq; fundus raerilis icerum fuerit ficcatus? Heic difpi-
ciendum pucaverim, an merfus fundus in formam lacus, auc palu-
vero parcem alvei fluminis pubJici conflituac. Priori
dis abieric, an
cafu lacus &paius perpecuo ad dominum fundi percinebic: pofl:e-
riori eourq^^quoad animum recinueric in anciquum alveum flumen
redigendi. De fluminibus privacis, qu^ aliquid ex meo decrahunt,
& alibi meo addunc,res clara efl:. Sed quid fi flumen mcum priva-
cum per alcerius fundum novum fibi alveum feceric? Ucrum illa
mea manebic; an ad eum
pars fluminis, alieno fundo fuperfufa,
perrinebit, in cujos fundum Heic pro pofteriori pronunci-
irrupic?
^ndum judicaverim. Mjhi camen jus manebic flumen in anciquum
alveum revocandi. Quod i^ flxumen incra meos fines nolim recra-
here,non pocero akerum ejus seflimacionem pofcercj & nc com-
munionem quidem fluminis ea in parce praecendere. Nam quae res
noflro connnencur,qu^q';adeo
ixleo ranttim noflra" func,quia fpacio
accefliones videntur ubi id exceflerunc,aut revocand^ a
illius fpacij ;
siobis intra noflrum fpatium funt, auc noflrse efle dcfinent, dein- &
ceps naturale v^lut incrementum cenfcbuncur illius fpacijjinquod
fe
.
CAPUT VIII. fip

'
fe contulerunt. Scd fuper bis leges poficivae varie
difponere posi.
func Apud Agg^m^m hx
iV3Ldunmr regulx. Si h^c in occh-
ilriîc^m
âtoriis agitur agris, qmdqaid vis aqus ahjluleriti refetitionem nemo ha-
bet. ^^^ res neceptatem rip< mmienda inpmgit : ita tarnen ut fine al-
: terim damno qiiidquam fiat. Si vero in divifa ^
afftgnata regione tra-
\
itabiturynihilannttet pojfej/hr i quoniam formis fer ccnturias certm cuiA,
rnodt{4 adfcri^tus esi. Circa agros ad Fadum litas ira pronunciarat
Caflius. Ut quidquid aqua lamhendo abftuleritytd -jjoffcjjor amittat : quQ-
niamfcUicet rifam Juam fine alterius damno tueri dehet : Si vero majare
j
vi decurrens alveum mutaffet y fiium qtdsj^ modmn agnojceretj, quia nm
I
negligentiayjed temêjlatis violentta ahreftum adparet :fi qjero
f^Jfijr^'^'^^
infilam fecjfet ya cujm agrofecjfetj idfofideretyacfiex cemmuniyquis
[lium reciferet, Conf. Grotim I.2.C.8. . S-fiqq-^ Zieglertu ad dj.
CAPUT VIII.
DE JURE IN RES ALIENAS.
*
>. Variis modis contimit yUt qtiis iit re j. VJusfrkûs
aUenajus habsat 8. VJus..
2 .^0t prtectpuejura /litin Ysalima. ^. Habitatio,
3, Jhs emphjteHiicum^ I 0. Operdijervorurn.
4. 'ûs Ju-,erficiariunf 1 1 Servitutes pradiorum urbafiorum,
j. Jus pojjejforis bondi fidei, 12. Ei rujltcerum.
^. Ssrvitutes quid^ & quatuÛces*
Aquidemefl: dominij vis, uc fuper re fua foli domino liceac
difponere, c^sceriq; omnes ab eadem CcCe abftinere ceneantur.
'Cum camen non ideo res incer mortales fint divif^ût omnis
bonorum Gommunicatio ceifaret; inde eontingit,ut non folum
cx lege humanicacis altcri fêpe res no/lras.earumve ufum debeamus
concedere; fed etiam uc alij jus aliquod perfedum aut minus perfe-
dum iii re noftra fibi qusrant, adeoq; ex re noilra utilitatem auc
Gommoditacem aliquam fuo fibi jure comparent. Id quod quibua
modis contingac^ brevicer heic perftringemus; poflquam a iurisRo*
mani incerpreclbus ifta omnia fufiffime expofica func.
, 2.. Jura prsecipua^ in^rebus alicnis^ ljxx competunc non db-
miniss-
.
fto LIBRI IV.
minis,aliqui folent nnmcrare quinq;: jus emphyteuticum; jus fuper-

ficiarium j jus bon^ fidei pofTeiroris j pignus feu liypothecam j & fer-
Vitutes.
$' J^ emphyteutioim^ quod immobili a domi-
alicui in re
no conftituitur fub obligatione pr^flandi certum canonem in re-
cognitionem dominij, emphyteuticano tribuit non tantum,ut ifla
rc plene uti frui fJbd & de illa etfi non ita libere circa ejusdem alie-
, ;,
nationera, difponere poflit. Contradus ille, quo jus iflhoc imme-

diate conflituitur, neq; ad emtionem venditionem,neq; ad locatio-
nem condudlionem refertur,quippe cum neq; plenum dominium'
rei in alterum conferatur, & plus tamen quam in locatione tribua-
tur; praefercim cum canon Jonge minoris fit, quam
ifle regulariter
alias in locatione Caeterum quid in renovatione cjus co-

penfio eft. .
^ tralus,quid infolutione canonis,in aHenationeboni emphyteutici,in

jusdurationeex jurc communi,aut fingulari conventione obtineac^
Interpretes juris Romani paflim rradunt.
. 4. Qî jus fiperficiei pretio aut certa penfione fibi compa-
ravit, potefl quidem fuperficie ad inflar domini frui,ac deea difpo-
nere, eandemcf; alienare; adeoq; dominum fe eorum, quee folo fu-
perflruuntur fcrre; non autem ipfius foli. Id quod in emphyteu-
ta fecus efl, cui etiam dominium utile foli competit. Caufa autem
ejusmodi juris introdudi h^c fuit, quod aliqui quidem incolas intra
fua latifundia rccipere vellent ut tamen de iflorum magnitudine
,
nihil decedcret. Igitur fuperficiem iflisconceflerunt,folo fibi refer-

vato, in cujus recognitionem modica penfio annua folvenda. vid.
Juflinm L ig.c.f n. 14. Ac fi fuperficies perierit, puca, fi ^des corrue-
.
rint, aut combuflse fint, jus fuperficiarij cxpirat, fic ut deinceps do-
xninus foli de fuperficie pro lubitu queat difponerc.
f 3^ pffijfi^^^ ^^-^^ fi^^K (quod competit iis, qui bona fidc

anon-domino acceperunt rem alienam titulo legitimo, quiq; ad

transferendum dominium alias idoneus eft,) had:enus vero domi-
&
no sequipollet, quod ifi:e omnes fruiflus ex re perceptos fuos faciat,
deq; eadem pro arbitrio difponat,fuamq; poffeflione contra omncSl
alios,exceptodomino,tueatur,ac inea per legcs defendi debear.
Vid.
CAPUT VIII fii
vid.I.49.r)-^^ ^-^' ^- Qy^ pofleffio pofl certum tcmporis fpatium

irrevocabile dominium , etiam contra ipfum dominum valicuruiTSj
pofleflbri adfignac. Qiia dc re infra pluribus. Introdnlum eft aucc
boc favorem commercioru humanorum, vira-q; civilis tran-
jus in
quillicacem , ut ne mokftis incommodis afFiceretur,qui bona fide,
juftoq; ticulo res fibi comparatum ic. Id quod futuruiii erac, (i tanti-
Iper a quibusvis aliis impune in fua poflefllone turbari poflet,aut
domino rem vindicante frudus quoq; confumtos reflituere teneretur,
;
aut fi deniq; ipfius pofTefllo perpetuo veluc fluduarec. Sicuci& hoc
tion jure dunraxat civili confl:icutum efl,fed& naturali ratione niti-
tur, ut quisqi in poflcflTione fua,bona fide partajrelinquatur,quoufq;
petitor jus fuum,pofleflloni pra^valens, demonfl:raverit. Quid enim
turbarum & molefliarum cuivis quotidie excitari pofler, fi quisad
cujusvis pecitionem poflefllone rei ibx decederc cogerctur, & alceru
perfequiûc eandem icerum recuperarec? Videancur Incerpretes juris
Romani ad tic. D. ^tr Publiaana in rem aClwne. De pgmre inferius
agecur.
. (T. ,Strvit!ites^\xilxi\i\x ejus cui dcbentur^ funt jura certum
cmolumentum aut commodum ex re aliena percipiendi> auc pro-
hibendi , ne dominus fua re omnibus modis utacur. Intuitu autem
xjuSp qui eas debet, funt cbligationes aiteri emolumcntum ex fua re
concedcndi auc in akerias commodum abs cerco ufu fuce rei abfti-
,
nendi. Dividuncur fervicuces a re , cui debcntur in perfoâles & re~,
/ties; non quod non omnis uciliras demoni in perfonam redunder,
^fed quia qiia^dam auciii obvenir:,quateiQus cerri pre^dij efl: pofleflbr.

'\id.Gro;m l.i.c.L . 4. sdd.L^2. , 1. mjin, D. de fcrvit.fr^d. urh, Id
quod alij flc exprimunc.quod uciiitas alicui provcniat ex aliena re
Vel immediate, vel mediance cerco pra^dio.
. 7. Servittites fcrjofialcjhx Vulgo numerantur; ^^^^î^^/^,
ufm-^hdbitdtio^ & Gêr^fervorum. Ujuifrnctm efl jus alienis rebus uten-
di frucndi, falva ipfarum fubfrantia: ^tu jus cx re aliena percipicndi
omnecmplurhentum, quod falva rei fubflantia inde provenire po-
refl. Etfl enim dominus rei, fit eciam dominus
naturalicer, qui cft
fruduum; nihil tamen prohibet, quo rainus ifl:haec ieparentur; &
Vvv . penes
ftt LIBRI IV.
pcnes anum fit dominium,pcnes alterum jus fruxûs percfpicndr.Idcf;

conftitui poteil vel lege civilijCetfi quod ufusfru6his bonorum ad-
ventitiorum fiiij patri competac, qui adhuc cum in potcftate habet,
maxime congruat;) vel officiojudicis, quan^
ctiam rationi naturali
do v.g. res communis alia ratione commodius dividi nequit; vel
fado hominum, puta teftamento, aut per padiones. Patet autem,
ufumfrudum proprie tantum conftitui poffe in illis rebus,qu ufum
aliquem pr^bent extra fuam {ubilianciam feu quas ufu non confu-
,
muntur; modo revera in illis ufus aliquis, vel ornamentum, aut dc-
ledatio Hautquidquam autem ufusfrudus proprie ditfûs locum
fit.
habetin re, qu^ nifi confumatur ufum fui non prasbet; cum uciq;
eorpus ipfum alicujus rei,adeoq;&dominium,ad aliquem pertinere
inteliigacur, qui jure rem quampiam fuo arbitrio confumere potefl.
Legibus tamen Romanis recepcum >uc pecuni^,aliarumq; rerum fua-
gibiiium quafl ufusfrudus poflec conftitui ten:amento,& altcuilega-
ri ubi pecuniacautres ita dantur legatario, ut ejus fiancifed necefliim
:
cfl:,utlegatarius {atisdet hxredi de tanta pecunia aut rebus ejusdem

qualitatis,vel etiam earundem aefl:imatione, ufufrudufinito, reftitu-
ndis. Sic ut cautio apud proprictarium ipforum corporum vicem
Veluc fiippleat. vid.l.i. 1.2.1. 7.I.II. D. de ufitfr. ear. rer.qud ufa conftm,
Spelanc autcm ad ufufrudluarium omnia emolumenta omnesq; fru.^
lus, quiex re proveniunt;, tam naturales,quam civiles. Roman^ ta-
men leges exceperunt foctum ancillse; cujus ratio h^c videtur:,quod
lafusfrudus mancipiorum introdudus fic propcer operas, non pro-
ptcr foecificationem. Cxtcrum frutus nacurales ufufrudûarij fiunr
pcrcepcione 3, flve fi cos a corporc feparaveric,& collegenc. Unde
confequitur, ut fru(fûs nondum fcparati ad proprietarium pertine-
ant;&uiufrui:uario antc perceptionem eorundem mortuo,ab hujîs
hasrede non poflint vindicari. fl cukura & induftria in
Quanquam
fruiflus fit impenfa,quum fueric iniflorum participacionem admic-
ri hajredem, falcem hadenus, ne ufufruduarius laborem fuum gra^-
ds confumfcrit. Civiles autem frudus ad ufufrudluarium fpe(JanC

gro lapfu temporisjCui penflo refpondebac. Porro quemadmodum
Hfufruduarius re debec uci boni viri arbicracu, feu uci cijligenti pacrir
CAPUT VIII. m
familias competit,& ad iflam utilitatem rem adbibere, ad qnam ipfius
condicio, aiic domini voluntas eam de0inavic;ita & eandem cufto-
dire, & rarcam kedam
confervare tenetur; nec non pro illa tributa,
&colledas5 aliaq;onera ordinaria&extraordinaria, faltcm quaefru-.
dus non exfuperanc,rolvere. vid.l.7. L>>.ljo.I.ii.l.i2.1.l5..4i/^f^.I-'r'
L17. 1.18. 1 27. 1-44- 1.4r- l-r^- l.^^T. 1.^2- 1. ^f l.<f8. l<Sp. 1.70. D.

iie ufufr
Nam&hscjnon fecus atq;cultura,cum fequuntur, qui ex re lucrum
vult percipere. Neqj jguisquam tam duro (<zt oneri prasfumicur
fubjeci{le,uc alceri non folum frudus ex fua re velit concederc, fed
& onera infuper iftius rei tolerare.
Amitti craditur ufusfrudus mor-
tcufufruduarij; quia regulariter in eo concedendo meritum ipfius
perfonas fpe^flatur, quod in alios non tranfit. Ft quia onerofum
valde eH:, fu rei frudum efle penes alios, igitur ftride ifta conces-
fio eft interprecanda, ficut dilum fitûfumfrudum concedi Seio,
fi
ejusq; hasredibus ad hjeredum h^redes id non extendatur.

,
Cum
inutilis fic proprietas,qua' in perpetuum abufu reiexcluditur. Qtieiti
in fenfiim accipiendum illud Cuerenh epft.adfdmU.^SW-, 30. idcuj^^
eH fropriumi qufquisj^ fruiiur M^ utitur. Inde fi fit legacus ufusfru-
dus civitati,qu^ alias perpecua efle potefl centum jtamen annisfi-
;
niri cum Romanos legibus placuic.^vid.l.fcf.D.^^ ^f^f^-] Opi ^ ^^"

tinguitur, fi interea civicas ifla vel urbs hoftile aratrum patiatur.l.2l.
"D.quib.mod.ufusfr. a??utt. Exiisdem raciOnibus quoq; en,quod ufus-
frudus non podit alienari; quia &
hoc modo in perpetuum domi-
nus poiTec eludi,& ifle ad aliquem devolvi, quem dominus argris
oculis in re fja eflec adfpedurus. Ex legibus Romanis idem amic-
t^batur capicis diminucione maxima,&media. Neq'; enimvolebant,
uc jus iftud amplius premerec dominum,poftquam ille nihil amplius
cx eo lucrari poterac, in cujus grariam id erac conflicucu ; neq; illi> qut
civicacem amififfec, cale jus in bonis civis compecerc conveniensju-
dicabanc. Ex lege quoq,- auc convcncioneefl,quod is ccrto tempo-
re non utendo amirtatur, (quia multje res non utendo fiunt deterio-
res,)aut nonobfervando pr^fcriptum ucendi modum,auc rem ex
malicia:, aut culpa lata reddendo deteriorem. Sed & perit ifte rei in-
tcritujvid.l.50.D.^^/^. mcd. ujusfr. amitt. ncc rcvivifcit re iterum'in-
Vvv X ftau.
.
LIBRI IV.
flauraca; pmpter flni^âm imerprecationem , quam Iioc ncgorium

tequirit. Nam v.g. sdesjqvas loGum earum,qua incendio con-
in
flagraveFantj recens extruxi,cum prioribus easdem non func. Et cum
iil adfui inftauracionem magnos fumtus requiiiverintjdurum val-
de efletj dominum fteriles fibi ^des extruxilire. vid. l.f . .2.^. 1. g. 1. 3?;
1.10. 1 J2, 1.23- m0d. ufi^fr. amitt. Confolidatione deniq; ,

Do i^mhf/^ fi' & ,
I3fufru6luarius eundem domino cedat, ufusfruiflus excinguicur j

quia
nemini resfua fervit; vid.l.f./'m<r.7/^//9'./'^/^///r.quippecum ufua^ *
fru6lus,& quaelibet fervitus proprie notet jus in re aliena. Sed quan-

ô quis propria re utitur , 6c ex eadem emolumentum percipic, id ex
vi dominij e/l. add.l.27. D; qmb^rnod. ujhfr.amitt. \,Z(S. Y).de fifvit,
. 8. UfHm vocant, quando quis ex re aliena commodum tan-

mm quotidianum&neceilarium,(alva ejus fubflancia, percipit. Atq;
hic minuslate patet, quamufusfru6lus;quippe cumufum babensex
ea re fblum capere podlt, quantum fibi fuisqi fufficit;,id quod xfti-
matur ex cHgnitate &
conditione perfonjs, cui ufus conceffus. Uti
autemcui v.g. ufus alicujus domus comperit, cum fua familia ibi ha-
bicare poteft ; ita eidem neq; hofpicem diucurnum,-neq; inquilinum,
qui cum ipfo non tanquam pars familise habitet, reeipere fimul Jice-
bit; ubi ipfi proprietario in iisdem dibus fic in habicandUm, fecus fi
totiusdomus ufus foli compecac. vid'. 22. . D. de ufit dr habit. neq; re-
1, I.
gulariter eum ufum alteri deferre cum plurimum interflt, quem

:
quis in iisdem sedibus fecum cohabitantem habeat. Con I.2.3. 4.^ .^.
-
7.^.1.10. .3.1.ll.l.U.l.If. D. de ufiu & hahitat. Circa confervarionem

autem & refedionem ejus rei,in qua quis ufum habet,id a^quiflimum
videtur, ut fi nihil domino fuperfit frudtus, excra iflum ufum ab al-
eero perccptu , ufuarius rcm farcam tedlam pr^ftec. Ubi ad ucrumcf;,
par ucilicas redundaveric, commiini fumtu res confervabicur aut far-
Sed fi ufus exiguum quid fic in comparacione ejus
cietar.l.i8.D.<a^.^.
frulus,qui domino adhuc remanct, facile prasfumiturj ut ufus flna
onere conceflus fit.
. p. Hahitatio JCtis Romanis jus cfl:, per quod omne emo-
lumeneum ex inhabicatione aedium alienarum provenirc foliturri
per-
CAPUT VIII. fZf
percipitur. F.aarîuspatet,quam urusfmdus; quia adliunc pertinec
cmolumeatum, quod cx mercium recepcioncaiiisvecaufis provc-
nic. Lacius tamen^ quam nudus ufus, extendicur,quod sedes ejusmo-:
di aliisfuo loco inhabicandas locarc quis poflic.
. lo. Pery.ifc' operarnmfervilium percipicur omnis utilicas, quae
ex opeiis fervi alieni provenic. Qiiod jus leges Romanae ardlius,

quamfervi ufumfrudum efle cradunc;quia alia quoqi via,quam per
fuas operas,prx(Lare ucilitacem fervus pote/l.
. II. Scrnjitutes reales^qux alicui debencur propter prsedium
aliquodîn genere dicuncur jura, per qnê vicinum pr^dium. noflrcr
pra^dio aliquam prxbere debec uciliracem. Dividuncur illae in jure
Romano infcrvitutes prtedioruw urbanorumi & rufiicorum. Pra:dia rti-
ilica vocancur agn,& jtdificia, quae ad agriculcuram , remq; pecua-

riam fpedant. Urbana praEdia vocantur sedificia omnia inhabita-
tioni hominum, commerciis exercendi3,ilmiliq; ufui deflinata, etfi
excra urbes,& ruri ifla locaca fint. Omnibus iflis conflituendis oc-
cafioncm fere prsbuit viciniras,qu^ non immerito in propinqua
parce amicicis putacur. vid. l.^S.^^.D. dejcrvit.pr^d.urh. l.f .D. defer-
'vit.fr^d.ruft. Cum enim magnam ucilitacem fimui,& jucunditatem
baberec plurium hominum cohabiratio êdiumq; conjunlio,que ta-
^hnen vix confiflere poflcc,fi abs qvovis ufu
fu^ vicihiiquis arce-
rei
reinfticuereciigicur inter vicinos convenirrfuevit, uc ne quis omni
modo fua rc utcretur, ne alcer veluc in anguflias inde redigerecur,
ijcq; modicureifuaj ufum alceri concederec,quo fmegraviflSmofuo
incommodo carere hic non poterac. Adid.\.i,%i.z,T>.fiufi^fr.fetattif.
\.l^.D.defervitA.io.'D.defer'vit.urkprad.lzo..2.l.$l.d.t. Circa omnes
autcm ferviruces obfervandum, neq'; nimis lare easexten dendas, &
modefle iisdem utendumjne vicino molefha ac c^dium indecree-
'
tur. vid.l.g.D.âfiry^r-v/yÂ Cscerum fervicuces urbanorum prffdioru
hx fere numerantur. Servitus ofteyns ferendij qua vicini paries, vel
columna onus noftrarum ^dium fuflinere debet. Cui confequens
efr, uc vicinus,qui iflihanc fervitutem deber, parietem illum aut co-
lumnam reficcre teneatur,eum alias fruftra ea fervitus foret, parietc
collapfo.1.33. D. deferv. prad.urh. Servitm tigm imrmttmdii qua tra
Vvv 3 r bcna
fZS . LIBRI IV.
bcm vcl quid aliud, quo ^des contignantufj ex ^dibus fuis inparic"
tem vicini licec immittere, uc in eo requiefcac. Servttu^ prdjicie^jdi
wotegendivs^ qoa fupra alienam domum auc aream ^dificacum ali-
quod licec provehere ica, uc nusquam in ^dibus vicini requiefcac,

qualia func moeniana5& fuggrundia. Scr^vitmdltim toUendho^di qujs
eciam cum incommodo fuo cenecur paci,alterum adutilicacem fuaiti
^des alcius ollere,cum id alias prohibere auc incercipere poflec. Ser-
*vitH6 altiiu non toUcndiy qua quis in vieinarum ardium utilicacem aut
commodicatem cogituraEdes fuas habere depreflas, auc ulcra cercam

menfuram non atcollere. Servitm kmmum^ qua vicinUs noftra Itt-
niina, feu noftras feneflras, quibus lumen haurimus, cogicur excipc-
re. Servitm ne lumimbm officiatm\Q^2i non pocert vicinus quidquam
facerc,quo quaevis noftrarum sedium lumina obfcurencur &: minu-
ancur. Fjus fevcre alTercae excmplum luculentum cxtat apud Zona~
ra?n Tom. 5. in I heophilo, &
Michael, Glycam, Ann. Tom. 4. Servitmpro^
JpeBm^ qua vicinus paci cenetur nos profpicere in ipfius pra^dium,

nec illud impedire potcn:. Servitm ne ^rofpecim officiatur^ qua quis
in pr^dio fuo non poteft quidquam facere, quodlibero quaquavcr-
fiis profpedui in loca prsecipue amoena obflet. Sen^ntm ftillicidij re^
ciftendi notac obligacionem aquam onerofam in fuam aream rccipi-
cndi. Servitm fliuicidij non recipiendi notac obligacionem aquamuci-
iem in commodum fuum non avertendi. Servitm flumints recipen-*
^/,qua flamen,i.c. aquam collelam>& per canales vel tubos in/tar
fluminis deflucntem ex noftris jedibus vicinus tenetur fufcipere. Ser-
vitm fluminis non avertendi., qua vicino non licec flumen ex fuis ^di-
bus veniens a noftro pr^dio avcrtcrc ob commodum,quod hocin-
de habet. Huc deniqi pertinec fervicus cloacac immicrend^j cfFun-
dendi aliquid in arcam vicinij&fi qu ali func.
. IZ. Servitutes pradiorum rufticorum , feu quas dcbcncur prsc-
diis ruflicum ufum habencibus, h^ vulgo numerancur. //<??, quod
efl; JLis eundi ambulandi hominis pcr vicinumpraediumad noflrum,
ipfius praedij caufa. Acimt]m agendi jumentum auc vehiculum. Via^

jusêundi , ambulandi^ agendi, &
omnia, qu^ ad praedij noflri ucili-
tacem fpelanc, vehendijducendijfercndi acqi crahcndl Acû^f, du^t^.
CAPUT VIIL %%y
jas aqiiacducenda? perfundum alienum ad ucilitatem fui fundi, fivc
ea aqua utamur ad irrigandos agros, aut aquanda pecora, five ut
aqua fuperflua fundum nojflrum liberemus. Harum fervitutum na-
cura eftjuc pro parte nequeant concedi, quia nifi integrae^ ufui noa
func Nam nti efi: L ult. "D.defervit. pr^d. rufl.vU CQnJummariJoiet
in
'uelclvltate tenm, ueluf^ ad viam fuhlicam t veiuf^ adflumeny in quff"
toMtembui trajiciatur, vel ufj^ ad aliud ejmdem demini frxdium. Igi-
eur fruftra foret.per dimidium duntaxac alterius fundum iter habe-
re, fi ulterius progredi non liceret. Hauflus aqud:^ jus hauriendse aqua:
cx fonce, aliove ioco alieno, quatenus ad fundum nofi:rum opus
cft. Quoconceflb iter quoq'; ad fontem puteumve conceflum irt- ,
:
celligitur.1.3. - 1. defervit.^r<id.rufi. Fecoris ad aquam adpulfm jus peco^ ,
;Fa pr^dij nofiiri adpellendi ad aquam vicini. Huc pertinec ^jmfa-

fcendi nofi:ri przedij pecora in fundo alieno. Circa quod jus obfer-
;vant, per id non prohiberi dominum fundi ferviends, quo mrnus
i6c ipfe fua ibi poflTic pafcere pecora, dummodo non plura alat,quam
efundus queat, incervertendo akerius juri. Sed
iftc ferre qui paf- &
acendi ;us habet, morbida aut infeda fcabie pecora eo non compsl:-
let,ex quibus alia infici queanc. Deniq; huc referunt//^ calcis cdquen-
dy dremfodiend^ypedamenta fimendi^lignandi^ lapides cadendi ; quate-
nus ad commodum prsedij ruftici faciunt.add. l.j. DJefcrv.^rad. rufl,

De quibus omnibus alij prolixius.
GAPUT IX.
DE TRANSLATIONE DOMINn
in genere.
\r. ExdominiofimtyUt liceat rsm alienare. "DominiHtn velahftrtthit apojfejfione^vet
2. In aUenatiene requiritur dmrumcon- eandem invohjt,
fcnfus, 6. ^td & (jmtuplex fit pojfejjio,
\. îexpriwenduiperfigna, 7. ^!uatenu4perfolapiiiBa adquiraturdo'
f.* An adalienationerei^ttiratfir traStio, 8. TraditioverajVelfiâ. (mimuuft
Idendum deinccps erit de modis adquirendi derivativisjqui^

busdominium jam conftitutum ab uno in alterum tranfic.
Quos ancequam pcculiaricer enarremus, qua^dam fuper
fi$ LIBRI IV.
translatione dominij in genere pr^mittere conveniens fuerir. tlcio:!-

tur quis rem fuam pofTi: alienare,reu in aicerum CFansferre,id ipfum
ex dominij pieni natura refulcac. Cum enim hoc domino dec facul-
tatemdere pro arbicrio difponendi, uciq; vei praicipua ejus faculta-
tis pars videcur, fi ira placeac eam in akerum polle transferre; uc hac
racione vel magis idoneam fibi rem liceac comparare , vel fakem
occafio fir beneficio akerum fibi obiigandi.
. 2. C^cerum uci in cranslatione jurium atq; rerum dua; in-
tervcniunc perfon?e;qua; cransferc,& in quamifla cransferuntur:ita
in adquirendi modis,qui ex vi dominij promananc,duarum yo-
illis
luntatum veluc concurfus requiricur, dancis nimirum accipientis. &

Alienacio enim preecipue innuic rem a domino volente tranfircjnon
invito per meram
violentiam eripi. Ec ut alienum a priori domi-
num res accipiat, hunc quoq; confentire necefle eil:; cum inconve-
niens fic, uc res, fubftancia fua phyfica a me feparata , mihi vekic
adjungacur^ni voluncace&confcnfu meo eandem amplexus fuerim.
. 5. Porro cum alienationes utroq; volente debeanc fieri, &
Vero fociecati humanee fit incongruum, folis adlibus internis cribue-
ê vim producendi jura, quê adverfus alios homines ef]êdum funt
habitura : ideo requiricurin ucroq; tam dance, quam accipiente,xit
confenfum fuum idoneis de ca iiquido
ffgnis declaret, quo ca^teris
conflarc queac. Qnalia figna func nutus,ge/lus,voxjfcripcum. Qui*
bus ahcubi accedic profeflio apud magidratumjrelacio in ada^&fi-
miHa.
. 4. Verum
illud potiOlmum heic fblec difcepcari, an non
jure nacuraii ad translationem dominij requiratur traditio? Nam id
jam ab aliis no!:atum,non re6le cradicionem referri incer modosad-
quirendi dorainij,cum fit adus in transferendo dominio interve-
niens. Grotius I. ?,. c. 0. . if . & alibi arbicracur , etiam folis padis jurc
naturaU dominium pofle cransferri; cradicionem aucem duntaxat re-
quiri jure civili pofidvo, quod quia a mukis gentibus receptum cfl,
improprie jus genrium vocacur. Concra interpreces juris Romani
tradunc; folis padis dominia rerum non cransferri, etiamfi id in eo;
negocio exprefle geratur , fed utiq; iradicionem requiri. Ejus rei hanc
jracio-)|
cAPUT IX. n^
rationem putant, quod dominia a naturali poflefTione coeperinc,
adeoq; etiam in illis transfcrendisrequiraturtalisacius, perquemfta-
lim naturalis pofleflio rei poflit adprehendi. Ubi ctiam aliqui obfer-
vant, inâdquifitione originariaj puta occupatione, in idem concur-
rcre titulum fivccaufam, &raodum adquirendi. Sed in adquifirio-
nibus derivativis ifi:a duo efle perpetuo difiînda. Traditionem enittl
& acceptationem efie modum transfercndi dominij , feu potius alu$
indominio transfercndo intervenientesj donationem, cmtionem &i.
venditionem, &c. efletitulos feu caufas ex quibus dominium trans-
fertur. Fxfi fupra ofl:enfum fit, non nudam occupationem ad tituluni
dominij fufficere, fed pa(3um eandem antecedere, Alij mediam viam
heic ingrediunturj & uti negant, jurenaturali neceflariam eflTetraditi-
onem i ita eandem rationi congrucre aflTerunt quippc cum domini-
:
uminreexercerinequeat, earamihi corporaliter velut adplicue-

nifi
rim j idquodnon nifiper tradicionem, &

adprehenfionem fiat-*.
I
. f. Nobis videtur rem liquidopofleexpediri, fiobfervetuf
! dominium poflle confiderari,vel proutnotatquaHtatem mere mora-
! lcm, fecundum quamres ad aUquem pertinercj ipfiusq; difpofitioni
fubjeda efle debereintelligitur: velprout etiam adjundumhabetali-
quid facultatisphyficje,ut quêcirca eandemnobisplacuerint, flratim
in effedum poflimus deducere. Vel quod eodem reciditj dominium
1
quandoqi confideratur^ prout pr^fcindit a pofleflîonc; aUquando
velut cum eadem conjun6lum inteUigitur; qux efl: ultimum quafi
complemencumproprietatis, &quapofita plcneiftha^c cffelosfuos
diredlos exferit. Qiio loco non inconvenienserit, fuper pofleflionc
in gencre aliqua heic adduccre.
Perpoflieflfionemergointelligimusnonquamvisrei de-
. <S.
tcntioncm, qualem v.g. cuflros, adminiftrafor, commodatarius, auc
ufufruluariu3circaremalicnamhabet; fed talcm qua; conjunda efi:
&
cum adfedione, animo fibi habendi. Eamdividunt mmturakm
&civilem; qu^ divifio iterum accipicur vel dc modo poffidendifeu
decincndi, veldeipfa formapofleflionis. Priorimodonaturalis pol^
fcflio dicitur,quandonon animo folum:, {'cd &
corpore Velur, ipfocf;
adluinfiflimusreianobisfemeladprchcnf^. Civiiis autempoffeflSo
Xxx hoc
1
. ;i'
hoc (en{u animo duntaxat rctinecur, quando quls eadem corpore jatti
cxcidic. Scilicet quia lex civilis compendia illa, quai pofiTeflionem
fequuncur, certis in cafibus eciam illis adhuc indulgec, qui coq?orali
poflenSone, auc decentione rei Cux exciderunc. Pofleriori modo na*
curalis pofleffio eft, ubi animus quidem &
affedus rem fibi habendi
'
adcft, cicra camen juftam perruafionem dominij:, ex legicimo ciculo

concepcam. Civiiis aucem pofTeflio & afTedium, & probabilem afFe-\
km caufam obcinec,- quaeipfa regularicer incelligicur, ubi in legibus
civilibus aliquis poflenTiom favor l X\l c.y,
cribuicur. vid. P&iyîu^
Po/Tidencur aucem proprie mobiles &:immobiles.*"

res corporales,
analogice, resincorporaies feu jura, quseufu &facukace ucendi pofTt-
&
demus ; uc cheirographa, ex quibus ad cercum pecendum aclio po^ !
tefl inflicui. Ad confticuendam aucem pofleffionem omnino rcquiw

ricur, ucquisremaliquamaucejusfymbolum,cuflodia;ve in/lrumen- i
tum per fe, aut per alium ipfius nomine corporalicer adprehendac,
prout id rci natura pacitur; ucq;adeo resicafub ipflos poceflacem re-

digacur, quo adu deipfa difponerequear. Ec quidem n corpora plu-j
raincerfefincunicaacq;connexa,una eorum parce adprehenfa, ani-*
mo cotum pofIidendi> cocum, quoad vacuum efl, adprehenfum in-
teUigitur. Sic v.g. quifundum pofHderevulc, nonopushabec,omnesf
glebascircumambulare, aut quidomum, omnia conclavia circum- ^
repcare; fed fufBcic, quamlibec parcem ejus introire. vid.l.5. .iD^|

de adquh\foJ}el[. Quse ex difT:ancibu5 corporibus conflat univerfirasi ,|
V.g.grex,fiomnesparces fintpraefencesûniuscorporis adprehenfio-';]

necoca adprchenfacenfecur, Sedubi parcesloco fmc disjundâe, v.g-. j
aliqua parsgregisin hoc fundo, aliquainalioyfinguL^ parres fepaca- '
tim adprehendendas. Res incorporales, ubi coh^rent rei corporali,. \
hac adprehenfa & illa?intelliguncur adprehenf^, Sin iflas in re aiie*;

na funradquirendae, adprchenduntur velcum introducimurinremii
in qua v.g. jus auc fervicueem eonfbicucam volumus; vel cum adus
Velut exifôjure promanantesexercemus. add. 5.. x tX dedB.emth
l.
In juribus autem negativis pofleflionis inflar efl:, fi ego akeri quid'

prohibuero, auc eidem contradixero,&isprohibicioneaut concradi-j
&onemeaadqui5fcaE. Pprro adquamlibecpaflefllonemHancifccn^-
dan*i
CAPUT IX. f
dam ejusmodi adprehenfio, autexercirium nece/Iario requirifUr^ etfl
leges civiles efficere pofrmcuciprojurcdominium in aliquem tranC
cac hadenuSjUteadem efficacia adionem adpecendamcamrcmade-.
tencorcinfticuerequeatâcficorporalemrei poflcilioncm adprehen-
diflec. Quo fpedlanc, qu a Gmio allegantur 1. z c $. . 2f Porro uti .
ad adquirendum domininm per occupationem requiritur, ut res fuerit

Vacua; itaflresabalceroinmetranfiredebeaccumhoceffcdlu, uccgo
a^ludeincepscirca eandem queamdirponere, neceflarium uciq; eft:,
i]cifl:e ejus fe poflêflHonc abdicec, & ex cufl:odia veluc fija removeat,
quo mihifliatimeam adprchendendi copia fit. Atqjhoc fufficit, ut
altcr tradidiflerem dicatur. Neq; enim neceflumefl:,ut rem mihi in
manus inferat. Sicur,ut quis alteri ciburn prsebuiflTe dicatur, non re-
quiritur, uc eundem pr^manfijm in os ipfi immitcac; (edfiifficittali
loco expofijifle, utipremanumcibocommodeadmoverepofl^c yid,
1. 1 . 21. 1.
.
f I. D- ê .idqtur. fojpjf!
. 7. Hifi;epofitisadparet,omninoperrolapadatranfirepoflie
dominium, prout id confideracurnudetanquam quahcasmoralis,&
prouc abfl:rahica pofleflSone; verum prouc illudeciam aliquidphy-
flca; faculcacis inrelligicur continere, per quam fl:acim adlu exerceri
queac, pra^ter pala etiam traditionem requiri. quod non ex jure
Id
j
pofitivo, {kd ex ipfa naturali ratione fluit. Neq; tamen propterea
admitrineceflTumefl, alierianti ance traditionem dominium aliquod
imperfe^lum fupereflê: nifi dominium valde d.v.vpb)c velis vocare
mcram facultatem phy ficam fuper re ahqua de fasô difponendi citra
facultarem moralem. Nam pofl: padum completum, feu poft jus
palo in alterum translatum, res fl:atim ad alterum pertinere, & alterius
gratiaefleincipit; & alienans nullum circa eandem adum legicime
potefl:exercere, nifi qui faciat ad poflTeflônem alceri tradendam.
Si quidpr^cereacircaeamremancetraditionemdifpofucrit, iddefa-
jfto,& non veluc ex jure dominij agit. Et ipfa traditio proprie non
eft ultimus a^lus dominij, fed corporalis detenrionis abdicario. Adius
enimdominijillecenfecur,quiexvidominij libere excrcecur. Atqui
tradicio non libere, fed ex necefl^tate feu obligatione fit. Sicut a^lus ma-
giftratus, prouc notat potefl:atem aliis imperandi, don eft ejuratio.
Xxx 2 Quan-
.
f32
LIBRI IV.
Opanquam aucem res, adquam ego jus plene fn alterum contuli, pro
mea non amplius cenferi queac r non tamert nibil interefl, ucrum ego
adhucremcorporaliterdecineam, anvero alcer jampolledionemejus
nadus fic Nam neq; alu jam ad ufus fuos rem poce/1: adplicare ; &
ubiego renuerim tradere^ coadlione opus eflad pofTeffionem nanci-
fcendam. Ubi pr^cerquam quod canti(periflarecarendum,incivi-
ratequidemlabor tibiincumbec,.uc judici juscuum demonflrcs^ qui fi
force corrupcus, auc per focordiam^ in juftam culeric fencenciam, ad-
quiefcendum eric; in libercace nacurali anceps Marcis alea fiibeunda.
Hinc eciam lcges Romanêx illis concradlibus, quibus agicur dejebus]
alienandis,jus ad rem cantumqueeri docenc, quafi ance cradicionem
quis adhuc velucexcrarempollcus fic, jus camen habeat, uc ea res fe-
cum conjungacur.. Verum ubi percorporaiem adprehenfionem do-
minio jam ulcimumaccefiilt complementum, jusin reconflirdcum tra-
dunc. Id quod tamen leges quandoq; fupplenc, dum v.g. incer jura.
jq reetiam referunt jus haereditarium, five quod hasredibus competic
adbona dJefundi^ licet poQeilionem nondum nadi fuerint; Quod
autemlcgesRoman^ ex jure in readionem realem, ex jure ad remj
perfonalem dederint:, haec ratio videtur efie quod ubi jam femel per-
;
fedleresadme percinueric, nilaliud: quam ipfam, ubicunq; invenero,

perfequi neceflfum, habeanij nec uc.eamihi refiiituatur^ pecuharis &
nova in altero obligatiorequiratun, Jus autem ad rem prsefupponir, |
rem, dequaagitur,nondumpIenemecum fuifle conjundam, alte-
|
&
rum ex pecuHari obligationeteneriei^cerei utilla resmecunT conjun-
gipofilc. Igituripfiusperfonaefi: urgenda, utrem velutvacuam mi-
hi fiflat, quo a mepofiitadprehendi,. Decstero etfi; vulgo dicatur
^j
minus-efle a6tionem haberci quam rem certum tamen eft, per jus ad
,
rem, ationesq;.perfonales patrimonium noflVum reddi locupletius.

Sicuti vicc verfai qusquisalteriperfe^te debet, nequidquaminpatri-
monio fucr numeraveritvlicet adhuccorporaliter ab ipfo detineancur,,
Inde qui millc pofijdeC;, & mille debet, nihil;qui pliis debct, quam^
posfidet, minus quam nihil; habet. Scilicec uti 1.-3$. D. denegot.gefi^.
dicit ; id ei aheffe' 'videtur, m quQ ejl obHgatm.
, 8, Obfervandumprterea>./r^^/>/tf/?^!/ efl[e yclverdmiVQl
CAPUT IX. f55
fcfarrh qu^
brevi raanu fieri dicicur, ad inutiles ambages vitandas.
Echjec pocisfimum intercedic, quando alicui rei me^ proprietatem
donatione adignoj ufufruiflu adcertumtempusretento. vid. l.ig.C
dedonat, Etfi in nonnuUis ejusmodi donationibus hodie claVes a do-
nancealcerifoleanc cradi, quashicftatim in i/lius manus icerum refi-
gnac. Icem, quando rem meam, quamalter jam posridetîpfiuspro-
priara deinceps efle volo; I.2I. . i. D. de A.R. D. Aut quando rem
commodatam, locatara, aut depofitam po/lea tibi vendiderim, do-
narerim, aut dotis nomine dederim. 1. 5). . f. D. Ax. Fi6la quocf;
tradicio inter perfonas intercedit per delegacionem, puca, fiquis
tre.s
mihi dare velic, vel debcac, &

ego id ipfum alceridarejubeam. Id
cnim perinde ell:, ac fi resmihi primum forec daca, ac absme poflea
tercio tradica. Manu longa aucem cradicio fieri dicicur, quando res
nonimmediace alcerius corporiadmovecur, fedvelpropiusvelemi-
nus demonftratur.. Nam, quancum in me> cradidi,cujus poflesfionc-
ipfe<leces{i,&alteri,uc mox adprehendere poilecôftendi. vid.l.75>.
D, dsfoliition. 1. L. 21. 1. Ig. . 2. J. fI. D. deadquir.fojjejf. Huc eciam re-
ferunc, fl decur fignum, auc inflrumencum cuflodije; puca claves..
Vid. 1. i>. . (>'. D.^^. A. R. D. 1.1. C de donatiombm. X.y^.X). dccQn-
trah.emtione.. In jaciendis aucem, & fpargendis misfilibus in vulgus
non hocagicur,ucresilfehabeancur pro derelidis,& poftea quibus-
vis adprehendencibusciculooccupacionis adquirancur; Sed ejusmo-
di fparfio efl revera qu^dam fpecies donationis, collatse in inclefinita
individua alicujuscoetus, urres proje<Sa illi cradita incelligacur, qui
eam primus incurba arripueric; conf. 1. ^. .7. D. de A.R.D. Ali-
quando eciam fol^ ceflTer^ fparguncur, queis oflenfis deinccps tradi-
tur, quod ill^ prse fe ferunt; SicTitus Imp.in ludisglobulos ligneos
dejiciebat, in quorum aliis efculenti aliquid, aliis vefl:is,ahis aurum,
equi, jumenta, pecudcs, mancipia infcripta erant. Quos qui rapu-
cranCj cum ad difpenfatores pertulillent, ea accipiebant, qujc
infcripca eranc. Zonarasxom. IL Conf, Boecler,-
adGrotX%z,^.%.X.
Xxx J CAPUT
,. .
fl4 ^ LIBRI !V/

CAPllT X
DE TESTAMENTIS.
I . Modi adquirendi derjvativi qaottipli 6,Tefiamertta in quantftmjkru HatWalt^f
ces, &in quaatMmjurii pffjittn.
2, DefinitiotejlametJti Gretiana examina 7 Licet capere hAredttutem ex tejâment
tur. folennitatibm defeUo^ (t nemo to-
3. .îdtiQhis tejlamentum. tradicat.
'
4. Tejia menta anfntjuri^ natnralii dnbi

. 8 Ucettamen haredi ex imefiato talete"
tatur.
j
fiamentum fubvenere
S Antiquifftfftimortalium vivi inter ht-^f, T)onationes mortii caufa
redcs bona difiriifttebant. l
INtermodosadquirendi derivativos quidam adhibenturinf r^^- *
tum mtrtiSy quidam i^ter vivos ucrinq, res cransferunt. Utrinq;

derivanturresabuno in alcerumvelexprena ^nons dorftim vo-
luntate^ vel incerveniente legts alicu jus dtjfofitione. VarYo de re rujlica.
1. 2. ûod aiterim fuit, idutfiat meufn> neceffeejl aitquid intercedere,
1 .2. Mortis caufa frequentisfime fa6lo hominum dominia
transferuncur per tefiamentmn. De cujgs nacura, & origine paulo
curacius eft difpiciendum. Ex mente igicur Grotif\.%. c. (f. . 14. ce/la-
mencum eft aiienatio univerfipatrimonij tn niortis eventum, eam re-
ante
n)ocabiliSt retento interimjurepefndendi acfiuendi. Ubi fcrupulo non ca-
ret,an ceftamencum aiienacio rele vocari queac. Nam alienacio
cumficcranslaciodominijabunoin alcerum, pr^fupponic uciq;,duas
'
perfonas eo cempore, quo alienacio fic, cxiflere, ica uc deinccps res dici
queac aliena ei, abs quo in alcerum fuic cranslaca. Acqui ceftacor, quo-
nsq; ipfi fpiricus reciprocacuc, pleniirimum jus in omnia fua bona
fine ulla diminucione recinec. Igicur vivus adhm: nihil aHenavit-.
Quamprimum aucem expiraCj (lacimomnejus,quodvivushabucrac,
amiccic, acdeinceps pro nullohabecur. Ergononpoceft eocempore
alicnaciodicifadla, quando alienanci res nullaampliusalienaauc fua
dici poceft. Neq; difficukas collicur, fi dicamus, alienacionem fieri,
quando cedamencum fcribicur, fed eam incerim ab evencu morcis
fufpendi. Kaminalienacioneduorum voluncaces confpirarcdebent,
Mnjus^ in quem res cransfercur, altcr jus^ qui rcm transferc ; & quidem, j
ÂPUT X fjf
ut iliac eodem cempore vcluc confpirando uniancur, Acqui freqiien-
tiiTimum e/lâliquemignorare, fe haeredem fcripcum, quousq; po(t
morccm teftatoris cabulse renramencifuerincapertse. Sicnci& apercis'
tcnramenti cabulis liberum hasrcdi fcripco eft, adireyanrepudiare hze-
redicatem velic. Deindc cum omne jus haeredis ceftamencarij de-
mum amorte ceftatoris incipiac; igicur ante morcem ceftacoris nul-
lum ipfius jusextabac, quodabevencu mortis fufpenfum dici poiret.
Praetereaubi qualiscunq; alienacio, eciam revocabiJisfic, calecaraert
jus in alcerum, cui quid alienari dicicur, transferri debec, ut illa non ex
nudo arbicrio alienantis revocari queac. Alias enim neq; alienans
obligacionem aliquam concraxifle, neq'; alcerjusaliquod adquifivifle
poteffc inteiligi, fi hoc duncaxac adum fuic; v.g. habebis aliquando
rem meam, nifi incerea mihi diiplicuerit quo minusaticemquoiibet
;
tempore &nuliamquoq';obcaufam difplicerequeac, prohibendijus

non liabebis. Tali^ adlus fane alienacio dici nequit, cum fic nuda can-
i
cum declaratio yoiuncacis, quaînpr^fenseft, citra necefOcacem in ea
! perfeverandi ^ quae neq; obligarionem , neq; jus parere idonca eflo
I vid./upya l. III. c, V. . f Acqui teftamentum revera efl ejusmodi de*
.
claracio voiuntatis, qua nihil juris ance mortem teftatoris in alteruai

confertur, falrem quod adverfus ipfum teftatorem aliquemeffedumi
pieniJLiris habeat. Nam etiam pofl: fcriptum ce/lamencum ceftacor
retinetnoocancum jus poflidendi & fruendi pleniflTmum, nudo do-
minio inhaeredemtranslato cd revera illibatum dominium penes
;
teiiacorem remanec. Evidenci efl indicio, quod is eciam poft condi-.

cumceilamencumresalienare, acfcripcosh^redes, nequidquam rin-
, gentes, expungere queac. Alienationes aucem revocabiles femper
fuppon-unc aliquemeventum, auc condicionem,. fub qua finc revo-
cand^, nonexnudoarbitrioalicnaturi dependencem.
. 5. Simplicius, & ad menccm JCcorum Roraanorum,: natii-
ram cefl:amentiexprimemus,fi JlludVoeemus declaracioncm volun*

taris noftr^circa fucceflbres inbona noftra poflmorcem noftramf
: qu?e tamen aace-mortem pro lubicu noflro fic mucabilis & revoca-
bilis, & ex qua aliis demum ab cxceflu noflra jus nafcacur. Circaf
sguam mucabiiicacexn illud lex bamaAicaCis exigitj. ne quis pr^ccr
|1
'
R^ LIBRI IV.
mcritum inani Cpc la^leturj auc ludibrio habcatur. Inde ctCi vix im-
probare poflumus illud apud Vlwiiim VIJI^/.iS. de Domicio Tullo,
qui capcacores, improbosqj hseredipecas deceperac j ( alij csntrd hoc
ipjum UudihH^ fcrunt^ quodjit Jrupratm i?/rprobas Jpes hommum, quos fw
deciferepro morihu^ temformnprudentia eft. 2id6.. Lucianm mdialogoSi^
myli & Polyftrati:) merico tamen male audic apud Falerium Max. \.%
.0. Q. Cêcilius, & XBarrulus, quorumilleL.Lucullo,hicLentulo
Spincheri illufic, abs quibus camen maxima beneficia acceperant.
, 4. Iftiusmoditeflamencajurinacurali, anpoficivofuam de-
bcanc originem, incer erudicos difcepcacur. Cujus qu^flionis non?,|
hicefl: fenfus, an jurenacurxreneacur quisteilamentum facere; fnam.;
id iinc dubio in cujusq; efl arbitrio, nifi quatenus id neceflêcfl: a4'r
rixasinter fuos tollendas. conf. Jefti.^^S. v. I.) fed an introdulo re-i^'
rum dominio ex hujus natura neceflario confequatur, utquis effica-^^S
citer pofl[ic teflraraentumfacerej anvero facukas tefl:andi perleges '':
pofitivas dominis rerum ficconcefla? G^'<?/$r mens efl:, tefl:amenturr#

quidem, aUos adlus, formam certam poflc accipere a jure civili; f
uti
ipsatamenejusfubflantiam cognatam eflê dominio, & eo dato,juris
naturalis. Seu, ut liceat de rebus fbis efficaciter difponerc, ex jure :
gentium efl^ quod JCtisRomanisprimarium dicitur; utnon ahter^

quam certo modo, ex jure efle civili. Circa quam adfertioncm non
potcflnuUum dubium moveri. Nam cum resillse, quarum domi-
^
nium efl:introdudum, vivis hominibus inferviant, ad mortuos au- J
reni res human^ nihil amplius attineant; igitur non ita neceflrarium>
videbatur, ucdominium infeconcinerec facukacemdifponendi, quid
circa resalicuius pofl: mortem debeacfieri, Sed fufficcre pocerac, (1 '[
quis fu^ poCfl:aci res fubjedas haberec, quoufqv viverec^, nec camul- ;
tra vicamextenderepoflet ; debonis aucem eorum, qui inter homi-^

nes efTe deflcrunt, vivis difponendi cura relinqueretur. Deinde cum -\
mortui rebushumanisexemti fint, impune ipforum voluntas ac di-

fpoficio, a vivis adbucfada, videbatur poffe negligi. Argumento t
eft, quod anciquifllmi fuos ad ultima mandata obfervanda jureju-

rando adfl:ringere confueverint, velut nullo humano vinculo fatisi
Valido. vid. Genef XXiV. 2, 3. XLVII. 2^). L.Jf. Quo fpedat, quod
apud
. . CAPUT X f^y
apud SophodemTrachimls verpii^z,/cjq. Herculesab Hyllo fuper ulti-
mis mandacis exfequendis jiiraiTjentum exigiL Sic Conflantinus
Ducas juramento Eudociam uxorem adftringir, quod ad feciindas
defundo non fic tranficura. Qu ramen qua ailucia
nupcias ipfo
fyngrapham fuam a Pacriarcha, cui allervanda erat daca, reciipera-
ac veluc promiflb exfoluta Homano Diogeninupferit,memorac
ric,
&
ZQmr^ tom.XW^ imBudocia^ MichaelGlycas Annal.tdm.\S, Sicapud.
Jofephum^chôlXVll. lo, Herodis mandata dc interficiendis Judjeo-
rumproccribusaforore &
affine negliguntur. Igiturut alicujtisvo-
luntas tiam pofl: mortern cfFedum obtineret, in arbirrio fitum erat
fuperfl:icum. Quibusutiq;conventioneaIiqua interfe decerminan-
dum fuic, quousq,- vellenc fefe componerc ad placicum eorum, qui
hominum jura jam amifcranc. Citrahoc vana eratdifpofitio,quanfi
cueri auror non poflec, rcliqui, qui poterant/nollent. Ciuod autem
, commmiCcitur Aut&rnov,e MethcM Jurisj;rua/enU, p.m.fcT. id nefcio
ii an cordati fint adprobaturi. Teflamenta dicic^ merojure^ (i.e. citra
lcgum civiliumconfirraationem) nulliiisejfent momenti^nifiammaejjet
\ immortalis. Sedquia mortui revera adhuc vivunt^ idco manent domim
*: terum^t cjuos vero haredes reliquerunt^concipiendifuntprocuratoresin rsrfi
Jua^n. Conf I^r^XII.Zo. Sirac.W.zo.

. f. C^terum uci nemo facileadferueric,
juri naturae repugna-
;
de fuis rebus difponere eo terapore, quo dominus
re, uc quis poflTic
efl, &efFedum conferrcintempus, quo fururus dominusnonfit: ita
iJt hoc exdominij natura neceflariaahquaracionerefulcer, haucquid-
quara adparer. EqLîdem hoc ex nacura dominij fluit, ur;?ûis vivus

in remfuam alicuivivojus conferat, quod nonextinguatur, cxrinto
liceteo, quiiliudconflricuic; quippecum illud jusin viventeh^rear,
'
Nam cum efficiens & efFedum fint entia feparata, illo extinlo hoc
non fl:atim cxtingui neceflum Adeoq',- uti quis rem fuam vivus
efl-.
plene in alterum cujusdominium hic non amittac

potefl: transferre,
n">orcuo eo, absquoidemfuicacceptum; ita nihil prohibet, quo mi-
nus quisdominium rei fu^ inalium pofllic cransferre, recepto ramen
fibi cerro in eam rem jure, quoad in vivis fuerit. Inde antiquiflimis
fecuhs pacresfamilias de bonis fuis imminente jam fato difpofuiflTc
Yyy legi-
,
JLIBRI IV.
^g
ledmus,- (<7^^^/ XV. 5. Abrahamns rcrviAii filium hautquM*.
nam
naamb^redem jam nuncupaffe videcur, fed tantum deco in/licuen.
do cogitaiTe , fi improlis ipfe decederec :) fed ica, ut fuam Voluntacem

ipriincerliberos fuos promulgarenc, uc dum hi eadem adquiefcuns,
confirmare viderencur. Quo ipfo a"i
pafto mutuo inter fe eandem
vivisinvivosjuscollacum, iideraq; veluc in pofledionem bonorum
flatim immifTi. F.t
probabile eft, veteres illos, frugali &
fimplici vita
repcntinis& violentismorbisexcindos;
ufos communiternonita fed
deficicnte humido radicaliextabuilTe, fic utad ultimumfpiri-
fenfim
tum ratio fibi conftaret, nec mors ita fubito, improvifoq'; ipfis ingrue-
rec. vid. Genef.YXV. f
^. XL VIII. 22. Deuter.yXl i<S. 17. l.Reg.l. 3f.
.
Sirac. XXXllI. 24. Sic &

Cyrus apud Xenophontem \. g. CyrapadMns vi-
va voce affignat, quid quemq; ex fortuna patria manerec. Ec fan'
rnaximum favorem habentitoultimae difpoficiones, acnonexigu-.|
um mortalitatisfblaciumerat, fi, qua^quisq; pervitamfuam adquifl
viflet, ad illumpotiflimumpervenirent,quem ipfemaluiflet. îin^-
tilUnm dedamat. 308- ^^ ^^^^ clvltatis^jn legihm fofitumeftyût quotiens'
fieripotuerrty defHnciorum
tejlament& jletur. id^ non mediocri ratione,
mortiSy quam voluntas ultra msrtem : ali-
Nei. enim aliud videtur folatium
mui potefl^rave videri d^ ipfum patrimontum^Jt non integram legemha^
h.et : d" cum ornne jm
nobis in id permittitur viventibmy aufcratur mo^
rientibm. ^ ^. . . '^
. (5*. Enimveronontam dehujusmodiukimis difpofitionibuiil

qusEftioeft^quam deillis tefl:amends, quibus quisita derebus fuisdi-j
Iponit, utlibertatemtameneamutandi adultimum fpiritum retineat,")

um-hjeredidemum amorceceftacorisjusinipfius bona incipiat nafci* :'
Qui modus difponendi mulcis non cicra gravifiîmas rationes magis

placuic, quamille, quo morti propinqui bona fua ipfiinterha^redes
diflribuebant. improvifo fa^pe faco homines obruuncur, auc
Scilicec
a luis difl:rali, uc (upremam voluncacem exprimendi fpatium & oc-

cafio non fic. S^pe eciam^ cui Parcae jara extrema legere fila videban-
iur,frnitati iteruminfperato reflituitur. Convcniencius quoq; judi
cabatur,uc animo ferenoatq; incegro per ocium quis de rebus /uis di-
fponerecpotius, quam cum extrentMs ;am admocus trepidaret, auc vi
CAPUT X. 5-0
Quin & utilidlmum erat, ut quis ad
fljorbi coficufla inenslangnerct.
ulcimum usqi fpiritum dorriinus rerum fuarum manerer, ac nemini
talcjusin illa concederec, quod non quovis tempore poflec cicra in-
commodumrevocare, mucancibus {hCe hêredum mericis, auc nofl:ra
inclinatione. vid.Siradd.XXXiU.zo./e^^. Quanquam cnimtransla-
feuut iterum a transferente posfitre-
tio jurisposfltfieri rcvocabiliter,
tradari,exiflentealiqua conditionecafuali, autpoteflativa, cxparte
eius,inquem fadaerac cranslacio: camen immcnfam licium fegetem
cranc pr^bicura dubia, qu^ circa exiflenciam conditionis orirura fu-
crant, &
qua^ ab utraq; parte poteranc prartendi. Sakem hêres femci
nuncupatusgravisflmamoflênfam in tefl:acorem eraccoHcepcurus,fi
quamcuncjjobracionem bjercdiracc,quamfpeiamdevoraverar,exci-
diflet. Quin mulcisnoncicra periculum fuit, matureacpalam hae.re-
dem nuncupaflc. Sic Caligula derijores 'vocabat^ qui iffum inter iiberos
talam hAredem nuncufaveraHt, ^
pft nuncupationem njivere perfeTera-
rent ; &
multis njenenata^ macieas mittebat. Sueton. Caligula. c. 38. Add.
livius 1. XL.f 4. Apud Jofephum archdoL XVI. g. Auguflus Herodem,
regnuminter filiosdividcrevolentem, prohibuitifed jusfic,iirquoad
viverer, & regnum, & fiiios in potcflate retinerer. Sicnti &: id pernici-
ofa sEmulationedomum ejus diflraxit, quod poft vivusfucceflTorem

defignaret. F,c ideo tucum vifum, teftamenca fcripta poft mort^m
demum promulganda curare, nevivisinvidiamaut periculumcrea-

rcnt. Hinccriamiftainvitotcftatorerefignarcac propalare, foedcm
atqi inhumanum facinus non immerito habitum. Sic cum C^far,
orto bello, teftamentum Anronij apud Veilales depofitum publice
inlenaturecitarifecifler, plurimi idfacinusmoleftctulerunt. Ay^ôKo-
fxt^ iriv -ctXev-niv. Indignum enim 'videbatur^ ^ graê .rationemut quis red-
Jeret vivH^ de illis^ (ju fo/l niortem fuam njeilet jieri. fktarchu^ Antonio.
Idem C^faris fadum T)io l.L. injuftisfimum vocst. Pra^fertim cum
Romanis frequens eflet,muka judicia dehominibus in teflamentum
conferre; uti -ex Tacito pasfim adparec. add. l.i. . 5?. D.depofitiA.l.
. f. D. ^dh. Cornel. defalfis. Ha? ergo &
fimiles raciones, quanquam
cjusmodi modum ulrimse difpoficionis mukis genribus vehementer

Yyy 2 coni'
p^ LIBRI IV.
coiTrmendanne; flondum tam^n exinde evlncicur, hujusgeneris t-

flamenca exipfo rerum dbminio nacuraliter fluere, adeoqjjurisriacu-
raliseflfe.Namlicetponamus, excommunimorcaliumconvencio-
ne dominio hanc efTe vim, uc quis bona fuain evenciimorcis adquem-
cunq; placueric devolverequeac ut camen hoc fierec cali modb^ uc &
:
voluncas teftacoris ad morcem usq; manerec ambulacoria, vid; I.4.D. (.
deadimsnd. (jr transfet. legat.) & jush^redis non nifi; amorteteftacoris

iiiciperec, & ifte cunc demum-hzeredem ^^{q incelligerec eilc ; id vero
itivencum eftj uris podcivi; Nam ahas-, in translacionibus juris ab uno
in alcerum reguiaricer aeceflariumerac, utconfenfusejuss, quitrans-
fert cum confenrualceriusj inquem cranslacio fic, eodem tempore &
fimul exiftanc, ac veluc uniancur ; ex qua unione translacio juris refijl-
tare iaceliigicur. Hcic autem usq; adeo non necefiiim eftf volunca-
Sem cenracoris ac ha^redis uniri:, ureciam incer morcem illius, hujus &
adicionem' incervaUum cemporis intercedere: qucatj lege tantifper jus-
'
hseredis (ufiiinencec.add.lreyi.D. deadquir.rer.dom:.

: 7,, Operofe quoq; difceptari folec, an falva confcienciahsr-
resinteflamenco fcripcus, folennicacibus jure civili requificis defcla,,
hjeredicacem posfic capeflere;. ut &, num falva confciencia^ qui alias>
abincefi:aco erac fiicceiTurus, fubvercere posfic te/lamentum- foienni-
tatibus jure poficivo praefcriptis defelum, licerconfliterit, ferioyo-
iuifle tefl:atorem in hunc bona fua transferre? Qiii utrumqi negant,,
maxime nituntur hypothefi illa, fadlionem tefliamenti efle jurisnatu-
ralis. Unde & fubverfbrem ejusmodi cefl:amenci foro quidem exter-
no &civiU a^llonem (uam adprobarc poflTe ientiunr, non icem fbro'
Interno fiveconfcienti^; Enimvero ad iflihaEC peniEiusintelligenda,-
obfervandum prius fuerie, leges civiles vix ulla inparte magisfuifle
fblicitasj formulasq; & ritus fcrupufofius exegifle, quamin reflamen-
ds, praeveniendis fraudibus, quse in fcripcis teflamencis intervenire
poflunt plurim^, &
dirimendis concencionibus:, quas habendi cupidb
acerrimas erat fufcicatura, cum Vix qufdquam minore adquiratur
labore, quam opima' h^reditas. Inde cum quiliber jufl^^ratis, &
(Extra craflam rufliicitatem^ aur ruditatem pofitus pr^fumatur noflle,
aytex perkionbuspoflTe cognofcere, quomodb leges civilbs ocdinari
*
teila-
CAPUT X; f4r
cef!ainenta velint t, hemo' cenfetur ferram fuam voruntatem eo modo
expre&fifle,,quonorat, inforocivili adverfus contradicentesnonefle
valituram. Prxfertim cura tam amplumcondendis tefilamentis fpa-
tium indulgeatur.. Igitur ubi ad leges civilesteflamentum non con-
grueritjfacilepr^fumitur;, fraudem aliquam intervenifle, autteff ato-i
rcm velmcnrisTJon fatisfuiflTe compotem^ vel fuperfundtorie, Sc ma-
gis aliorum inftintu quam propriomotu teflamentum deproperafl^.-
Sic ut unicus finisifl:orum (blennium fit, nepro vero falfum' fubjicia-
tur teftamentum; neveproliquidaj&bene deliberata teflatoris vo-
luntate prseceps &
inconfultusinfliniflusadmittatur; pra?fertim cum?
yam antealeges adfuccesfJonem abinteflato vocarenteos, quibus re-
gulariter defunlum quam optime voluifle cenfecur.. Casterum ecft
concingere queac, ut eriam qui feriam fuam^r &mature expenfam vo-
luntatem declarare conflituit,. in folcnnibus adhibendis impingatf
taTnenforocivili alitcrdevoluntate defundi conflare nequit, quam
cx Et cum penes leges civiles fuerit :^cul-
ejusmodi inflrumenris.
tatcm teftandi ad ufum reip. temperare ^ non eft opus, inuniusauc
alterius grariam a communibus ftatucisdifcedi; cum admiflb femel
cxemplo magna lirium feges, &
fraudium fit germinatura. Ac fru-
itraquerclas movct, quipropter murilum teftamentum fperarabar-
reditate dejicicur., Nam neq'; prafrogariva fangvinis nicicur, (alias
enim ab inteftato fuiifet admiflus;) neq; jus ex teftamento alicui civr
quacritur, faltem in contradidorio valiturumj nifl ad ftatuta civilia'
illud quadraverit. Unde fato porius, quam alicnjus injuria talis hx^
Nihilominus ubi fcripto Barredi fu-
reditate fefe excidiffe arbitretur..
perteftamenro nullamovetur controverfia, rcl:e haereditatem adirc
poterit,- Nam virium, quod leges civiles ex defciSu fblennium prse::.
fumebant, heic ceffat; (praefupponitur enim^ reftatorem hunc fibi'
hasredem ferio voluifle :) & revera ad neminem propius, quam ad'
hunc eabona perrinent, poftquam illi adquiefcunt, 6c caeite jure fuo
ad fuccesfionem vocabat. Scria cnim
cedUntj. quo5 aiias generalis lex
voluntas, minus folennirer declarata, haifenus tantum a legibus civi-
Bbus ad trausferendum jus infufficiens declaracur, quatenus per eam
alijTunr excludendij qui ex alio fundamtnto jus^ adeandem rem
yyy 5 pofTuac
f^t LIBRI IV.
pofTant: prêendere. nbiadforumcivilenegotium noo trahiciir, ab-

fcncia folennium haucquidquam viciat, fi adfuerinc,
juris poilcivi id
qvx generali naturaelegealias ad jus confticuendumfufficiunc. Ergo

videcur defe<5i:usfolennium fcripcis haeredibus cancum noccre concra
haredum ccftamencariorum lex fucceffione de-
eos, quibus in defeci:u
dic. His fiiencibus cenfetur ad dominium transferendum fufficerc,
quodferio fignificavenccefl-acor, quem fibi h^redem velic. id quod
etiam multa? gences, quê fcrupuloficacem juris Romani ignorarunc,
aut adfpernat^ funr, ad teflamenti vaiiditatem fatis eOe judicarunc.
Ulud tamen excra dubium eil, peccare eos, qui ex fuppofititiote/la-
mento fcientes aliquid capiunc, licec ipforum nulla fraus incervene-
ric. Unde re^le improbancur Ciccrom off.^. M. CraiTus, Q, Horcen- &
fius, qui ex falfo Minucij Bafili ceil-amenco, cum fibi nullius fraudis
cflencconfcijjalienifacinoris munufculumnoiueruncrepudiare. Add.
Yaler. Mdximm \. IX. 4.
c. Nam neq^
ad illos bona fua pervenire vo-
luic teflator, & nonextancekgicima domini voluncace, jam aliisbona
illa per leges eranc aflignaca.
. 8. Neq; camen, fi, cui alias ex inteflato hasreditas competehaf,

Kflamentum non folenne evertac, ucut de feria voluntate teflatoris
conftiterit,proprieceflatori,authjeredi fcripco injuriam inferc. Non
non compecebat
teflacori; quiaspfi jus per ukimam difpofitionehi
bona fua conferendi haeredibus non modopreefcripco
legitimis, nifi
inlegibus fu^ civitacis. ^Non hseredi fcripto, ; quippe cui non con- -
ferturjus adverfush^redeslegitimosvaliturum^nifiperteftamencura
ad leo-es civiles conformatum. Nihilominus generofum judicave-
runc viri,eximias humanitatis laudem affedan tes, a voluntate defun-
t\ non recedere, etfi illaad formulas legum civilium non ita exa^te
foret exprefla, evicaodae fufpicioni avaricia? ; an quia mortalitatis fen-

fus tenera pe(iora acriter movec, uc nequem fruflra id voluifle conr
cedant, quod ultimum erac voliturus. Siccapiendum iilud FtinijX. IV.,
tvifi. 10. KdigtofifîmeJGks cttflodire defunôrum %>olumatemi quam boni^
hdredtbm irptellexiffe eni?nminm alûdnoshoneftas^quam
j^rojureefi, iVif^
dfudalios necefsitas valet. Idem 1. II. ep. i^. Bgo propriam quandam legem
mihi dix'h ^t defunêrum vokntates etiamfi jt^re deficermP^r^ quaji
ferfeâs
CAPUT X, f^
ferfeSfas uterer. Ec I. V. epjl.y. Hocfijm adfpicias trntumefi: fi defmcii
'uoluntatem, ratum (^firmi4m eft. Mihi autemr defunUi voluntas (vereon^

mam inpartem JCti quod dicfurmfum accipiant ^) antiquior jurc efi. HoC
cxemplum quifequi voluerit, liberalis fane animi laudem meruerit.
Sicuci &
eam ob caufam ulcima mandaca auc pecica neceflariorum
amicorumqj humanicacis laudem affe^lancibus obfervare cur^ eft,
ucuc cum aliquo onere ilnc conjundla. Quo referas cefbamentuna
illud irregulare apud LtiCiammin Toxari^ ubi pauper ceftamenco uoi
amicorum di vicum macrem fuam alendam, alceri filiam docandam
Icgac. Neq; tamenvicuperandusfuerit ilkj qui emolumencum nora
adfpernacurj quod per publicas ipfileges indulgetur. C^cerum ex
fingularum civicacum legibus cognofcendumj quousq; alicui liceas
pacrimoniumruum dividereincer plures, canquamh^redes,autpar-'
îm h^redesj parcini legacarios. Item an pleno jurehaereditastrans-
jnittacur, an fub onere fidcicommifli.
.-: De quibus late interpretes
juriscivilis. iHud autem udq; juris naturalis eft, ut quakmcunq;
teredem onera&dcbita, inbonisdcfundi fundara, fequantur; non
cameaulcraviresh^redicatis, necut ipfe defuo, quod deefb, fupplete
teneatur, nifi ad hoc peculiariter obligaffe feintelligatun
p. Diftingui a teftamentis folent donati^nes mortis caufkl
.
quibus vivus in vivmn &
confencientem jus in bona fua transfert in
eventummords. Earum du potidimum videntur fpecies. Una^
quando quis, probabile mortis periculuni imminere iibi fufpicatus^
alicui non fic d^nat, ut flatim faeiat accipientisj. 0.6. cunc demum,
cum mors fucrit infecuta ; feu ubi quis donadonem fufpendit a con-
ditione mortis ex inflancipericulaimminentis; quodpericulumubi
quis evaferit, nulla eft donatio. Exemplum extac apud Homerum
odyjf^ Referrihuc poteft aliquo modo fadlum Philippi regis apud
livium 1. 52. .38- qui cum aciefibi cum Romanis decernendumvi-
deret, urbem Argos Nahidi veluti Hdmariam dat^ utviBorifibi refiitu^
tret fiquid 2idLVQvCiaci4iJJetyipfe haberet, Yi&voulcs apud Euripidem i^
:
Alcefiidey V. 1020.~ rvvcuKO, t^v^S ô^ mccCj koMoov Bcog dvîTr^sryg îv^ Qpi^î"
mi^î ydfi î^di^t 7>ivh mtn 7F^<r7nKQV ôôig^- Uanc rtmiierm ferves mihk
,
f44 LIB'^1 IV,

kmc 4ccept4in3^ Vonec adducens Thrmos equos hucRediero, interfeSfo ty^
rmnsBiftomm. Siuero m-s^txtmgejfenmj (quod avertant Dijûtmam\
enim redeam.) Oo han.cancilldm tuj. famillt, Alcera, quand o quis rcm fu-
am alicuiaiEgnatineventummortis,recenta fibiincerimpoflefllone,
& pleno ufufrudu, ica tamen uc ance morcem ea donatio 'cercaex
caufa revocaripofTic; puta, fi donatarius donantem infigni injuria
Isereric, aut fi donanti orbo poflea proies propria nata fueric. Quod
ii aucem revocabilitatem a nuUa condicione extrinfeca, {^^ amero
fuo beneplacico fufpenderic donator, cunc donacorio nullum jus qu^

ficum eric, quamdiudonator nacuralcm faculcacem habueric volun-
tatem mutandi^ i. e. quamdiu vixeric racionis compos. Nam ud non
cft obligatus, qui nudofuoarbitrio quandocunq,- vulc cicra pr^/taci-
onem uUiusrei fefe poceftliberaret ica juris nomine Venire nequiCN
fpesi qu^ mero alcerius arbicriotolli pocefl: ; fed cum
morce duntaxac
donacoris alcerius jus incipiec, adeoq'; ad naturam teftamenci ftriflc
didiadus iftc accedec. Quando autem quisimminence morcis pe-
riculo commotusicadonat, uc /larim fiacaccipiends,neq;revocecur,
fi pcriculum fueric depulfum,addonationes podus inter vivosrefc-
recur. donacio fuericmagna, &:faculcates donancis debilica-

Ktfi ubi
cura, mulcoq; magis fi cocamipfius fubfi:anciamcompledatur,acon-^
dicionemortisfecucura? videacqr fufpenfa, cum nemo fanus temere
ad mendicicacem femedpfum pra^fumacur velleredigere. Illaquoq
donado inccr vivos cenfebicur, qua quis in alterum irrevocabilitcf
dominium transferc, recepco fibi ad dies vic^ ufufru6la.
CAPUT ^sX
DE SUCCESSIONIBUS AB
INTESTATO.
1 1 a^ inteflat nituntHr pra- S^tiinamitkroruntmntme vemani.
Sficceîones
fnmta volmtate defund;i j 7. ûidprditer alimenta Uiperis deheatttri^
3. VroHt tamen ilUratiom consruit. qnare, ^ |
$. Liheri reli^HU omnibus prjiferttntftr i, Non necejfario aûaliter hnainterUhu
0f ParentesUheris debent aiimenta, ros dtvidenda,
S <^daUmenta eomprchtndanu $ . Liberi legitimiprAvalem naturaUlfM,
"'
loModi
CAPUT XI f4f
16' Modep&ter iHos agnofcat ; i6. <tAn hn efaSlores cognatu ^r^polle"
tu yimnonaifhdreditateexclHferiU ant
t2. De jftrereprAfentatisnu. 1 7. Ordointer eognatos.
t3*1>eficiemibH4UberUfHccedHntparen'\ig.CivUii>tt4 tawen legibtu AmpU hei$
tes, dijponendi faculoi.
1
14, "Et his defieienHlnu cognaii pre crdine ip, Htcres ^ttatenpu defftnUi dehit^ fJtf-
propinûitatis, 1 Jolvere teneatur.

iS.AnamicicognatiiprAferendi^ \
difpofitionc legis nacuralis, finc exprcflb & hô

EX dominij dominia rcrum cransire dicuntur in fucccnio-
prioris
nibus ab inceftaco. Scilicec cum ca dominiovis forec accribu-
pcculiari
I
ca, ucquis de rebusruispoflecdifponcre non folum quoad ipfe
I
in vivis eflec, fedeciam eadem efficacicer in morcis evencum in alios
cransferrei probabile nonvidcbacur, fiquisfuperbonisfuis vivus ni-
hil deprehenderecur difpofuiile, eum illa amorcefua velucprodere-
lidis habica cuivis occupanci voluifle paterc. Vindarus Olymp. od.io,
ttA^t^ Xctxc^v Trcifiivet ETmxJov cl?i<<.o'Tfiov S-veioKov% <^y6poora,x(^. DivitiA
fortitA dominum adfcititium altenumy morienti funt odiofijsmx. Igicur fe-
quendam heic defundi voluncacem probabiliflime pr^fumcam racio
nacuralis dKflicabac. In dubio aucem pr^fumicur quemq; id voluiflc,
quod naturali inclinacioni flmul acofficioquammaximecongruic
Qonî.Grot.X.xz.y. .5.
. 2. Inclinacio nacuralis regularicer co fercur, utiioflra opera
quam prolixiflime fic profpedum iis, qui ex nobis defcendunc; &
juxca hos aliis fanguine nobisjundis. Nam & plerunq'; propinqui-
tas fanguinis peculiari quoq; afFe(5lu animos conjungic; & cundis
ferc ea cupido efl infica, uc familias fuas quam maxime velincflorc-
re. Incer officia aucem prajcipuum efl:, uc illis profpiciamus, quo-
rum curam nacura nobis peculiarirer injunxic, cum uc gracum ani-
nium adverfus benefadores exhibeamus. Fnimvero utucprjefum-
tioncs hasfaepea veravoluncacedcfundi aberrarc conringeret; cran-
quillicaciscamen & pacisincererat, ucne facile peculiaresqusedam con-
jedurx concrahafcecommunes admiccerencur; cum hac racionein-
numcris licibus feneftra foret aperienda.. Adeoq; in hac maceria
Zz2 volun-
f^S LIFRI IV.
voluncas defunli refpicicur non cam qualis fueric, quam qQalis ede
debueric^ &
prouc ad regulasofficij congrucbac. Incer quas vel hsec
pra^cipua ne quisoccafionem prsebeac, uc alij licibus incer fe col-
efl:,
iidancur. Inde pacis incereft communem aliquam viam heic pocius

fequijlicec concingac paucorum quorundam voluncacem negligi,
quarn, dum fingulis facisfacere laboramus , infinicis difficukacibus
nos aliosq'; involvere. Ec qui omnino fingulari [ux voluncaci
facisfierivolebac, exprefle eam fignificafle debuerac. Sic nihil fre-
quencius, quam uc pacer unumex pluribus liberis ardcncifi[imo pr

csECeris amore profequacur. Quis dubicec, quin uberius velic profpe-
ftum ifi:i delicio, quamreliquis? Ec nihilominusubiinceftacus decef-
feric, sequis porcionibushjEredicaCemccrnenCi non quodjurinacurali
repug;nec uni ex liberis fuis eximiam quandam porcionem afiigna-
re Ced quia infinicx lices incer fracrcs eranc furredurx , fi ex modo
pacerni affedtus pacrimonium forec dividendum. Idem incommo-
dum fequerecur, fi quis improlis decedcrcc reliifiis pluribus fracri-
bus, quos difpari amore, dumvixic, foverac. Sicnoninfrequens e/l,
ucquisdecedacrelidlocognacoaliquoremociorisgradus, quem nun-
quamfingulariceramavic, nec beneficioejus ullo ufus efl; eumcon-
cra alienicujusdam favori omnes fuas forcunas debeac. Qiiis non
dicac, defunflo pociorem fuifle iilum bencfadlorem quam cogna- ,
tum ? Ec camen, quia diflficillimislicibus maceriam crac prsebicura com-

paratio incer .necefficudinem fanguinis, & gracicudinis, cunclis gcn^
tibus placuir, uc in caufa inceflaci cognacus benefadori prasferrccur.
Pra^fercim cum non bcneficium dedifle, fed foencracus quis videri
pofler, d propcer in:ud propinquis inhaeredicacedcberecprseferri. Afl
fi per exprcffam defundi voluncace illehifcefucrac praelacus, ^quura
ticf; erac eam voluncacem fervari. Unde adparec, racionem nacura-
lcm, qux de fucceffionibus arbicracur, ubi ulcim^ difpoficiones de-
funr,non nuda defun^fli voluncacem, de quaf^pe paruconflrac, refpi-
cere; fcd prouc ea cumcommunihominum inclinacione, &officio
c^ngruic, ac ne litibus fome? fuggeracur. Add. Baederm ad Grot. Li^
^7' 13- Iflicamen racioninacuraliinomnibus civicacibus legesci-
viles ruccencuriantur j, tum ne avaricia homiaum acerrimis Hcibns
CAPUT XI. f45*
collidcret illos, queis paria rationum momenCa VidebantViP favere;
tum uc adpublicamucilitacem earesdextre attemperarctur.
. 3. In fucceflionibus igitur ex inteilato & ipfaduce ratione,
& conrenruomnium,quas novimus,gcntiumIiberi praeferunturreli-
quis, ctiam ipCis parentibus. vid. 2. Cgrmth. XII. 14. Ariftot. Nic. VHI. 14.
fiuôv 'laumv oi yomg to k^ (Wtwv, ri rd ')^VTi&h^, on sk t^TUv f(^ fiA?ôv
cvvooKeicojai td a.(p' rca yevvri^sv% vi ro yivv&ifisvov toJ Troi^âuvlt Mdgis jci^
unt-ârentesy quiexfe ortifmt liberi, quam nati ex illis fe ejjegenitos. majo-
rem autem a quo aliquid e/i^ cumgenito habet necefîtudinis connexio^
id,
nem'i quam quod faûm efl cum eo^ quifecit. ifkus orat. V. d vo^(^
dvTig "^ôiouiffi TM i^ Tzc t5 'xuTfog ffci^ ii^s ^l^SsSr ia ota oiv uai 'Tmiosi
,
yv^cnot. Lex ipfi ea quajuntpatris datflio, ^non permittiteum teftari,

ctdjilijfint iegitimi. add. 1. 7. D. de bonis damnatorum. Juliantu in Cdifiribus,
WAfoi vofjtifMov cJhTfsTrsiv jaq ha.ôX'^^' H&i '^^'^ aTmvng svxovja^- l^ more
pfitumeft^ adflios omnia fer fuccefftonem deferre\ hoc omnes in votis ^
habent. Favetautem liberis tum parentum obligatio, qua ad liberos
alendos,&beneeducandos a natura adflringuntur, tum aftcI:us ve-
hementiflimus, quem non nifi raro enormia liberorum fcelera, auC
inuficata parentum feritasextinguic_/.
4. Ac dequidem qu^ parentes liberis debent, a

alimentis ,
quibusdam dubitatum fuit, utrum obligatio, ex qua debentur,fic

perfeda^ an imperfeda feu utrum illa ad expletricem, an ad attribu-
;
tricem juflitiam fpedent. (vid.Cr^/.^./. . 4.^ Quorundam fententia

efljdeberequidemparentesliberisalimenta, non tamenexjuftitiaex-
pletrice, fed attributrice duntaxat, lic ut valde inhumaniter facianc
parentes,fiilladenegent; liberis tamen non comperere jus ab invitis
parentibus illa alimenta exigendi ; qui proprius efl effedus juflitiae
explecricis. Etfi perlegescivilesliberispoflicperfedlum jusdari. No-

bis tamen pocius perfuafum efl:, parencibus perfetam incumbere
obligationem liberos alendi, quamdiu ipfi fefealere nequeunc; eaq*
injundta videcur nonfolum ab ipfa nacura, fed eciam proprio paren-
tumfado, dum liberos generanc atq'; collunc. Sane enim proli fus
magnam facerent injuriam, fi eam ideo tantum generafrent,ucperi-
rec.Êrgo generando videntur fefe ultroobftrinxjfle, quod quantum
f^B LlBRl IV.
in fcj operam velinc dare, uc, quam dederuiit, vica conrervaretur,

Sic igicurin liberis eric perfelum jus a parencibus alimenca habendi.
Verum quominusilludomnes cffedus producac, obftac nacuralis li- ,
berorumimbeciiiicas in ea ^cace, in qua fibiipfisprofpicerc nequeunc. ]
Adeoqi non cam jus iiios deficic, quam vires id exfequendi; nifi qua
leges civiies ipfisfubvenianc, &
decredlances parences ad prseftanda
'
alimencacompeiianc. Ecfi per fapienciam Creacoris nacuralis pa-

rencum affedus cancamhabec vim, uc eciamcicracompuKumlegum
ciyiiium parentes regularicer officio fuo facisfacere gaudeanc.
. f. Cseterum fub nomine alimentorumveniunt non folum,
quje ad naturalem vitam confervandam funt necefTariaj Ced quse &

&
hominem ad fbcialem civiiem vitam reddunt idoneum. Etifla'
quidem eousq; debentur, quoad propriam per induflrirm vidum
fibi proles quserere pofllt.Quantum autem in educationem , qua ad
vitamcivilemiiberi formantnr, fit impendendum, ex fortuna paren-
tum & indoie fiiiorum erit judicandum.. Saitem id requiricur, utin
honefta , & utiiia focietatis human& membra queant evadere. De
csetero uti idquidcm natura non videtur exigere, ut parentes in grati-
amiiberorummiferifuumdefraudent genium: ita vitio non carebit
parens in iautafortuna conftitutusj fi non exquifitiffimam fiiiis cul-
turam adhibericuret...
g. (5". Subnamineautem liberorumcomprehendunturnoniiii
irantumj qui primi funt gradus, fed &:qui fe<:undi &uiteriorum,fivc
exfiiiisjfiveex fiiiabusdefcendant; fiquidem apropioribus^paren-
tibus aiii nequeant. vid.i.g. . f. C. debmisi. qu liberis adquir^ 1. f. .L
& f.J.B D. de agnofc dr atend.liberis., Aiimenta porro debcntur non
legitimis tantumiiberis, Ctd^ naturaiibus, imo &
illisj, qui ex incefto
concubitu nati func Cur enim mifera

. &
innocens proies alienum
obdelitomfamepereat? Si tamencumtalibus concurrant legitimi,
iftivix poflulare poterunt^ ut cum his ad sequales porciones admit-
tantur,nifiexprefIehocparentesvoIuerint. vid. 6?if^XXLlo.XL!X.
I >. 20. Judic. IX. 18. XI.I.2., Add. 'Boeder. ad Grot. d J. . 4. Et refpedu
iftorum alimentorum, quando parens decedit, liberis adhuc in im-
TOCura secatecoaflicucis nan modo ab inteftato haeredicas debetur;
CAPUT XL f4^
{cd caneperexpreflamquidem pacrisvoluncatcm adimi rcde pote-
ric,quantum ad hunc finem rcquirirur. Neq; cnim videtur filium
ca a;tate tale facinus pofle patrare, ut alimentis fit indignus. Add. 1. 2/.
.3. D. de imffic, tefiam.
7. Qu^ aiimenta ifthacc cxcedunr, liberis, qui jam fibi ipfi
.
poflunt profpicere, debenturnon tam exdiferto aliquo praecepto
juris naturalis; quam quia communiter nemini laucius profpeftum
Voluncparentesj quam ex fefe genitis. Nam quod aliqui putant; pa-
rentes liberorum cauia omnia adquirere, adeoq; liberos etiam vivis
parencibus jus aliquod habereinbonis parentum, adverfushpfceva-
liturum, excra caufam ahmencorum, id falfum efl Primario enim
fui ipfius caufa quisq; adquirir. Quse aucem propriis neccflficacibus
fuperfunc, ea demum illorum eflêvulc, qui ipfi funtquamcariflfimi;
quales regularicerliberi cenfencur. vid.iV/^^^tfrM^ Gregoras LV. fijb fin.
Et liberishatenus fpes adbona paterna prse reliquiscompetir, quod

expreflTa voluncace in diverfijm non exifl:ence, ipfi omnibus prasfc-
rancur; &
quiarariusconcingic, ut ab ordinario ifloaflfedlu parentes
difcedant. Neq'; ultra admiccimus \.IL 'D^deiiberis ^foflhumis. Eft
auccm tllud bcnc a legibus Romanis confl:icucum, ut parenci caufas,
cur filium exheeredarec, exprimere neceflTum forecûcq; non nifi cer-
tae ad hunc effe(5lum fufficerenc. Quin imo dabacur infiiper liberis
exhacredatis querela inofficiofi tcfl:amenci, per quam non hoc in
dubium vocabatur> antefiator potcflratem habuericjufiisdecaufisin
ahos pocius quam liberos bona cransmiccendi : feddifcuciebantur ra-
riones, quas defundum moverinc, quodconcraeommunem inclina*
tionemaHquid ftacuerir, Quodfi deprehenderecur, pacrem per fijb-
repcionem, &
fraudes aliorum, aucabfurdo ex aflTedht prolem fuam
neglexiflie, hasredicas per publicam aucoricacem illis addicebacur,
ad quos eaalias fueracperventura, fiquidem fanam racionemincon-
filiumpacer adhibuiflêc. Inde Cicerefre Sexto Rofiio, Erucio, quf ar-
guebac,fenemRofcium in animo habuifl[e exhseredare filiumj re?ere-
ponicr id erat accufatoris officium, explicareowmavitia at^feccata fltj
quibm incenfus parens fotuerit ammum inducerey ut natufam ifjam njin-^
,
ret, lit amorcm^ ilium ^cfîf^ infitum ejiccret cx- ammoi. ut dcm^ fatrem
Z&z,- ^ fefe^
fô LIBRl T^.
Jefi effe ohUvlfcereWr.

Add. 1.2. 4. f .D. de imjf. tejldm. Ubi notandus
color, quo in adione ifthac in/lituenda ufi fuerunt-exhseredati ; quod
Gum ncceflum habercnt praefupponere, juftas exh^redacionis caufas
in fe non fuifle, praetendebant, parcntes dum teftamencum conde-
rent, fanse mentis non fuifte. Vid,Momaclm2id d.1.2. & 4.& Grotiut
injparf.flor. Decaftero italiberis favere debet pater,uttamen

ad d.l.
idco ca:terorum officiorum refpe^lum non penitus exuat>>, Unde

poftquam fatis vifus eftliberis profpexifle, hautquidquam prohibe-,
cur, quo minus bonis fuis utatur ad gratum animum, aut libcralita-
cem exercendam, Rcec ideominus adhberos ipftus fit perventurum.
Sic fi quis magnis alicujus beneficiis fucrit ufus, aut egregio ingenio
cum occafionem poflitpr^bere ad magnaemergen^
inopia lulanti
di, cur non particulam aliquam bonorum in hunc devolvac? Sane
magnis laudibus celebratur fadum Accali, qui cum abs fracre fuo
Eumene maximis beneficiis fuifiec madlatus, poft regnum Eumenis
filio tradidit, licet ipfi plures eflentfilij. xxtiQiidiûd.PlHtarch.defra'-
terno amon\ & in dpfhthegm.
. $. Patri quoq;noneft neceflfum, utajquisportionibus bona
interliberos dividat; fed poteft uni atq; alteri prjEc^teriseximijquid
aflfignare ob fingularia merita, aut pr^claram fpem, vel etiam ob
pcculiarem affe6lum. vid. G^^^f/TXLVIII. 22. Sicut in diftribu- &
endo patrimonio ratio poteft haberi totius famili^, ut illa deinceps
fplendorem fuum, &
firmitatem retinere qucat. Quae fi detrimen-
cum fit pafllara divifo sequaliter inter liberos plures patrimonio, fal-
vo jure naturali poterit patcr uni prsecipuam bonorum partem ad-
dicere, reliquos minoribus eflle contentosportionibus jubere. Indc
apud mulcos populosjura primogenituras recepta funt. Qt[anquam
contra non defunc gentes, ubi minimi natu fratres potiorem partem
capiunt, aut faltem optionem habent,quam eligere partem velinc,
Ci^jus inftitutiracioeft, quod priores natu fratrcs educationepaterna
diutius ufi funt; quae cum minoribus fgepematurenimis fubtrahatur,
aliquid folatij meritoillis rcpenditur. Etfi hoc inftitutum magis in
familias plebeias;, illud inilluftres quadret. cumfili^ in aliasab-
Sic
ânc familias^ aon neccflumeft, uccum fracribus quas portiones
. exbQ-
CAgUf Kl fft
tx bonis paternis capiant. Nam fimplex Valde eft <5fdefe, pictari
patern^ adverfari, maequaliter fua bona inter illos diilribuerCj quo-
rum unus aequc atq; alter ab iproed procreacns. Quin honeflipmum
tefiamentum vocat Vlmius VW.epft. 24. in quo abavia nepos ex befle>
nepcis ex tertia parte bsredes relidli erant. Inde non lege folum, fed
& pado conftitui poteft, ut etiam iis, qui cx conjugio naturaliter ju-
fto nati funt, alimenca folumdebeantur, aot certeilliexcludantura
pr^cipua h^redicate. vid. Grotius d. I. . g. fibfin. ^Boecler. ad d. I. Ubi
obiter mirari lubet, qu2LT&Augufiin$u de civit. Vei 1. 5. c. 21. tantopere
improbet legem Voconiam, qua non nifi certa pars foeminis hre-
ditate relinqui poterat. Ea lege quid iniqmus , inquit, diei aut cogitari
foptignoro. Quae lex fuadence M. Catone cenforio lata fanxit,ne
quis hseredem relinquerec filiam fupra H. S. XXV. Jvi uti cx Dione 1. L VL
oftendic Vaulm Manutim deLL.Romanis. Etfi AjconiusVedianmadorat.
Cicer. mVerrem de pratura urb. ita fcribat.- Voconius legem tulerat, ne
quis cenfui^ hoc eft^fecuniofus^ haredemrelinqueret filiam. Supra dixerat."
rnore veterum cenfi dicehantur qui centum miliia frofepone detulijfent.
Add. Livij efitom.
XLI. ^dintil. declamat. 7.(S^. Gellim \. VII. I^. XVII. <S,
1.
Sane Sparc^ longe durior lex;, qua; virginibus vecabat dotem dari;
cujus rario exponitur apud Plutarch.apoph. Lacon.nevelob inofiam aii-
qu manerent innuftdj velfroperopes expeterentur i fedquivis in mores
fuelU intuens virtutem in deleBu fiqueretur. Nihilominus prudentia
heic opus erit, ne invidiê &
odiorum femina inrer liberos fpargac
pater, fi citra gravescaufas ajquales, &cequaliter meritos ina?quali-
XXXVII. 4. Inde eriam, ubi finc
ter cradafie fueric vifus. vid. Gey/ef
tefiiamento pacer decefleric, neq'; civiiibus legibus aliter difpoficum
fueric, liberi xquis porcionibusfuccedunc; quiaindubio Eequati gra-
du defunftum accingenressEqualicer diledli cenfencur. ^qua* autem
porriones & ilias habentur, quas quis cum confenfis cseterorum vel
ipfe elegit, vel a cohsredibus aflignatas adprobavit, vel forte acce-
pit, eriamfi fors reliquis in fe pretio pares non fuerinCj^.
. 5>. Addendum tamen &heic efi,
nonleges duntaxacciviles,
fed &ipfamnaturalem rationemmagisfavereIiberrsIegirimis,quam .
siacuralibus>licec hi fsxm'ix^^ trahanc ex fangoine pacerno, cjuam illi.

Kans
ffz LiBRi ly.
Nam qui prsecer patris intentionem per vagam libidinem proVenc-

runc, nullo modo comparare fe pofTunc cum his, qui procreaci func
&
ad familiam propagandara, uc quis fuos h^redes haberet. Quod
fi quis naturalem fuum filium in legicimi locum adfcifcere velic, id
demumin libercace nacurali fas eric,filegicimisliberis, aucquibusalias
jus qu^ficum nulla inde la;fio inferacur: in civicacibus, quacenus
eft,
leges civiles id permiferinc. vid.h<S.Sc y. dc natHraUiberis. Apud C

Anjlophanem in Avibm recitacur lex Solonis : Noîw (i^ ^vof a.yxi^'ictvj
7m.i^ciiv QVTOdv yvyiffioov. suv '^ mii^sc. fjbfi oocny^yjtnot-, 'mq eyfvmico ril 'ytv^g (/.&-
'mvojj Tiovj^riucsraiv. Spurio non cognationem filijs exificntihus legitimis.

cjje
Si autemflij non (Int legitimi^ his qui proximi funt genere participationem
ejje rerHm. Ubi aucem alicui ex concubina pocius^ qu^ ipfi foli cor-
pus addixic, fobolem quêrere, quam ex juila uxorc placueric, in fa-
vorem liberorum ex prioribus nupciis genicorum; eciam exprefla
voluncace pacris concubin^filij his pofthabcbuntur, accepta mo- &
dicaportionereliquam hasredicace iisdem relinquent. Quod fi ca-
men ideo concubinam fibijunxeric, ucnejuftcC macrisfaraiiias fuper-
biam aucfumcus toleraret, aucob aiias raciones policicas, auc eciam
propter padum aliquod, macrisfamilias dignationem illi nolueric
impercire; cunc videndumeft ex legibus civicacis, ucrum ralicer naci
um reliquis ex ju/la macrefamiHas fublacis admiccancur, auc 11 hi
non excenc, alios cognacos excludanc. Nam cicra leges poficivas (i
fic, non video, quid calicer natis obefle poflic; cum cohabicio pacris
ipforum cum macrc verum conjugium fueric in terminis naturali-

bus; prêfercim fi hic in ipfa educacione, ac fignificacione affedlus
pacerni nullum incer ipfos difcrimen fccerit. Unde pucaverim, fili-
os Jacobi ex ancillis prognacos, eciam non excanre difpoficione pa-
tris,cum reliquis ad quas portioncs fuifie fuccefiiiros; quia nun-
quam difpari eos modo a reliquiscradlafie legicur. Quod fi camen
cxprefie pacer hoc prcE (e culeriCj quod ideo juftam macremfamilias
fibijungere nolueric, uc bona fua ad proximos agnatos devolvan-
tnr, (quod uc fiac quandoq'; racioncs policic^ fuadenc;) cunc eciam
hifce ex bonis pacernis nihil lieebic pecere pr^cer alimcnca, auc fl
qua? prscerea yoluncas pacris^ legesvc civiles afiijgnaverinc. Add.
CAPUT XT. ffs
iBceckr, adGmijd.l. . g. Uti autemmerumjus natursedircriminaor-
dinum ignorat: ita juxta idem perinde eft, five quis ex illuftri, fivc
humili matre filium procreaverit, modo ab hac fides conjugalis da-
ca iit. Unde ficubi deterioris conditionis funt liberi, ex minus nobili
matre prognati, id ex legibus pofitivisefl. Qux uti rationibus po-
liticis moveri pofluntAic legitimos ifi:is anteponant, nec in de-
fedu defcendentium cum adfcendentibus fimul admittanrrita fi in
ipforum generatione nullum fuerit vitium, penitus eos excludi vix
sequum videtur. Hi ramen omnino difpefcendi funt ab illis, qui ge^
nitifuerunt ex concubitUj cuinaturale vitium adhserebat, puta ex
adulterio , aut incefi:o. Qui utuc ex delicto parentum nihil reatus
contraxerint ; (vid. Gratianm c.$.feqq.diflmci:^<S.) idem tamen effi-
ciet,uc alimentis cogantur contenti efle, nec admittantur cum illis,
qui in fpem haereditatis funt geniti. Quam in hos, dum generant,
parentes hautquidquam conculerunt; dumidopcant, utflagitium
fuum perpetuo fit occultum potius, quam ut per id velint produce-
re, qui de turpitudine parentum publice velut teflimonium dicantL.
. lo. lilud praeterea monet GrottH^ d.\.%.^.t\\nc demumfilios

ab inteflatofucceaere, /i modo confiety eosah ifto ejje genitos^ aut nicon^
trari 'voluntatis indicia extiterint, Nam neq; paterno affedu quis
fobolem ab alio procreatamprofequitur; & prsfumra voluntas ces-
fat, ubi diverfum expreflâ oftenderit. C^terum eflc aliquem alte-
riuspatrem,neq; femper rationibus indubiis demonflrari, neq; tefli-
moniis aliorum ita fiquido oflendi poteft, ficut de matre conftat;
prsfertim ubi focmin^ degunt abs fuo fere pudore atq; confcientia
cuftodit^. Igitur prsEcipuum heic
argumcntum habentur iplknu-
ptiae, quibus &! fidem mulier viro dat, quod corpus fuum nemini,
prseterquam raarito fit praebitura, &
uxor quafi fub oeulis mariti
conftituicur, fimulq; huic poteftas concediturejus corpus cuftodien-
di. 1, f. D. de in '^m 'vocando. Semper autem praefumicur, queraq;
& fidem dacam obfervare, &poceftace fuauti, nifi manifeftecontra-
riumprobetur., Igitur quilibet quidem eft in hac velut poflêfliione,
ut fit filius ejus, quem nupti^
fuaematris demonftrant. -Neq';fibi
ipfe quis fAcile controverfiam heic moycbit, nifi force infaniau.
Aaaa Tamu
^f^ LIBRI IV.
TacifmH.lV. jHlim Sahmm,faêr infitam vamtatem^ faJfa Jlirfis glorid

inccndehatur ^proaviam faam divo Julio per Gallias hel.Unti corpore at^
adulterio pUeidiJfe. Sed alij fi licem heic moverinc, onus probandi ipfis
incumbec ; puca, eum qui pacer fercur, cempore concepcionis fonci-
co morbo decubuifle, auc peregre abfuifle. Apud Xenafjontem rer,
Crc 1.5. Agefilaus Leocyehid^ ex hifce racionibus concroverfiara
movec, quod aliquando pacer eum efle fuum negaflTec, quod pacre
eflecformofior, quod decimomenfe pofl:ulcimum congreflbm Agi-
dis cum macre forec nacus, quod Agis macre ipflus chalamo expulifllec.
. II. Alcera aucem excepcio, qua filius ab incefl:aco pacri non
luccedic, efl:, fi expreflâ pacris in concrarium voluncas excec puca, ;
fi eum abdicaveriC:, quod anciquis Grsecis folenne erac, auc cxhaere-

daveric. Ucrinqi jufl:as, & graves caufas accedere debere fupra mo-
nicum. Apud Di^yn Crctenfim 1. 3. Ancenor flhum Glaucum a fem-
tihu^fiuls ahdicandum decrevit^ quod Paridis comicacum, Helenamca-
piencis, fecucus forec hdd.BGecler.ad Grot, d. L . 7. Subjungic camen
Grotiui d. I. exh^redaco auc abdicaco prseftanda, nid
alimenca efle
mortem fueric mericus. Ecfi vix videam, qua racione exh^redaci-

onem auc raorcemmereri queac filiuSjincaUzecaceconfliicucus, inqua
ipfi a parence nacuralicer aHmenca debeancur,
. 12. C^cerum quod fupra dicebamus, parences ahmenca ^Q'
bere Hberis non folumprimi, fed& ulceriorum graduum, fi ipforum^

parences non amplius excenc, a quibus ah queanc; (vidl./^.D. ^^tej
cûi fiuivel alien,]ur. fiunt. \.% %.y .\y.de excufi.tutor.) inde pr^cipue pe^
dcur xqu:cas juris quod Vocanc reprjefencacionis ; per quamliberi 11

locum defundli fui parencis promoveri incelliguncur, uc ex majorum
hasredicace idem capianc, quod pacer ipforum capcurus fuerac, fi eo
tempore adhuc viverec, ucq; adeo inftirpes fuccedanccumillis, qui
cum pacre ipforum aequo gradu fueranc. Ec fane valde miferum
erac, ucfuperludum ex pr^maruro parenris obicu etiam exciderenc
illis bonis, ad quxhabenda fpes lege auc deilinacione majorumpa-
rencibus ipforum jam fuerac coUaca. Add. Bceekr. ad Grot. d. . S. l.
Quodfi aucem leges civiles aHcubi rale jus reprsefencacionis non ad-
ixaferiaCjpacreprsmacure orbiid canqua facakm calamicacemferent.
.i3.Defu
'
CAPUT XI fff
. 13. Deficientibus liberis primi & ulceriorum graduum, fuc-
ceffionem deferri adfcendencibus racionis erac; cum quia ucpluri-
rnum a parencibus func profeda iila bona, auc fakem femina velut
eorundem, qux liberi poftea auxeruncj tum quia parentum bcnefi-
: cia id curoprimis merentur. Quos, cum alias opcarenc bona fua ia
liberos dcvolvere, eosqj habere fuperflices, ubi ordo naturse verfus
fuerit, vellamentabiii illofolatiohsrediratisuccunq', demulceripac
crat. Ahunde mifira res ejifaterfilw film hdres. I. if. 11).
flinius ânegyr,
; deinoffiuefiam. VhtU JuddU4 de vita Mofts J. 5. ifthunc circa ha?redita-

tes a Mofe ordinem inftitutum memorat, uc primo loco vocentui?
filij, his deficientibus fiiise, cumfratres, quarto loco patrui, quo ar-
gumento cciam colligit, patres fieripoflehseredes Bliorum. St/rum

tmmforet ctedere^ inquk:, patruo concedi hAreditateinfratrisfil^ût fatrU
tcgnato^ tffi "jerofatri earn aufern. Verum quia lex natura jubet jilios
tarentthus haredes fuccedere^ no^parentts filijs^hoc nt ominofm-^ cjrPijsvO'
'
tis contrarium tacuit ; ?j pater mater^ viderentur Imrari ex immaturis

fliorum mortihus (jr lu6iu inconfilabili ^ ohlique tamen ipfis vocaît ad jm,
quodfermitttt fatruis^ nt c!r decorum firvaretm\ ^ hsna rnanfrent in
familia. Accedit in quibusdam parentibus debilitas egeftas fcnij; &
qua oppreflbs ahas liberi alere tenebantur. Id quod lege Attica ex-
prefTe ianciebatur. Ifim orat. VII. Juhet lex parentes aiere^farentes
verofint mater (^ fater (jr avm ^
avia^ (i adhuc vivant. Ifli namf^ge^
iteris frincipum fintj ^

hona eorum fvfieris fer manm traduntur. qua-
froftereos alere neceffi efiêtiamfimhil reliquerint. Add. Gvotim d,I.
.f . & Ziegler ad d.l. Quod fi tamen atrocibus odiis atq; injuriis fi-
liiim pater citra rationem profecucus fuericj nuUa fecuta reconcili^

atione, redê pacer ab hsereditrae filij poterit excludi. Sicut& ille,
qui recensnatum expofuit. Huic enimpra'ferenduraiIlum,quionus
educationis fufceperir, dubium nonefi:. Sed & naturali patri ado-
ptivum heic prsefl^rri ^quum videtur, ut hic recuperer, quse iri ali-
enas prolis educationem impendic. Id quoq; obfervandum, JCtos
in fuccefiionibus adfcendenrium non admittere repraefentaaonem,
utiin^ fucceffionibus defcendentiuip. v.g. fi quis improiis moriacur,
relidto pacre, 6c avo macerno, hicin fiiisefua^ locum nonadmittecur.
Aaaa 2 Cujus,
ffS LIBRf IV.
Cujus rei ratio hxc videcur, quia naturaliter fpes fuccefnonis noa
adfcendicjfeddefcendic; adeoq; filio jam erat fpes fuccedendi patri;
quam fpem in fuos quoq; liberos ipfe cransmiccere poceft. Macri
aucem nunquam fpes auc votum fuic prolis fua? ha^redicacem cer-
nere. Unde nec eandem concra nacura: eriem ad ma jores fuos po-
tuic remictere; adeoq; merico proximus remociores heic exchidec.
. 14. Ubi defcendences &adfcendences deficiunt, collatera-
les ab inteftato ad fucceffionem vocabuntur. Hi quo ordine debeî
ant admictijubileges civiles deficiunr, ex naturali erit conjelura
definiendum. Quae illi favet, in quem defundi afFedlus maxime pro-
pendifle praefumicur. Ita tamen>ut illum affedum metiamur magis^
ex communi fanorum hominum inclinactone, &
prout ille ad lites
pr^fcindendas faciCj quam ex morofo unius Vel alterius ingenio.
Heicigitur ex fententia fapiencum naturalis ratio quam maxime fa-
vet propinquitati fanguinis, ita tamen, ut fimul refpiciatur^ ex quo
vclut fonte bona ifla indefundlumfuerint devoluta,aut cui quid ea
occafionc:, quod ifte in rerum natura extiterit, quondam deceflerit.
S\o Anftateles NiCQm. V-IILc.14. primo loco ponitamiciciam inter pa-
rences & liberos, dein amorem fracrumi exinde ortum> quod ex iis-
demgenus ducanc, quem alitfimilis aetasatq; educatio. Hisfubjun-
guncur pacrueles &
teliqui cognati, quod per hofce nobis conjun- *i
gancur. Poft illos aucem, quos ipfa nacura veluc neceflario aman- |
dos nobis commendat,, illi demum admitruntur quos beneficia, auc
commoditas morum, aut peculiaris animorum confpiratiOj velper-
fpe6la fides concilianc. CtceraOff^Li. neceflitudinumgradushocmo-
do difponit. Pmnay mquit/oaeias miffieji conjugta: proxima in Uhe^
riy i deinde una domus, com?minia omnia. Seûuntur fratrum conjun-^
ffiones: poft cdnfobrinarum^fibrinoûm^^ qui cum una domo capinonpos.^
fmty in aliasdQmsfj. tanquam in cMmiM exeunt. SequHntur connuhiayd*'
afjmitates>ex. quihusetiam flures^ frofmquu ânguini& autem conjun^fiOf.
(^ henfuokntia devincit caritate hammes. De neceflicudioe fracrum
vdeacar late Flutarchm lihro de fiaterm aimre.. Add.Bceder,ad Grot^
dl..5>.io.ii.
. if. Sedannoaamicicogoacisquandoq; flntprsefcrendi du*
biunj
&
CAPUT XT. f;0
bium moveri potefl ex encomiis , quae paflim amicicias tribuuncur.
Ocero d.l. OmmumjmetatumnulU fraLflamior mlla firmior, quam cum
virt boniy moribmflmilesj fim famikaritate conjunî, Burifides Orefte :
ag dvfjp oTig rôTnnn avvTUKCi, Sdî^ c^V, fiv^m np^s-âiv cfzaAfjbCOV dvo^
xfXT^c^ (îôq. Adeo vir^ quanquam alienusj qui conglutinatm efl rmribm
Magis meretur haberi amicHS , quam multi cognati. Add, Vakrius Maxi
mm I. 4. c. y.frtmip. Sê quocji contingic, ut cum alieno longe
jucundius verfemur, quam cum cognato, iiiiiisq; tacituFnitaci &fidei
pluriraa credamus, qu^hunc celamus; deniq;ad ifti inrerviendum
prompciusnos accingamus, quam li cognatus auxilio indigec, quia
ifhe innoflrum auxilium promptiusjquam hic accurrit, Enimvero
exinde non fequicunin generali aliqua conruetudine>legis vimimi-
tante, cognatiseffe preeferendum amicum, etiam adverfus quemde-
fundus plura amoris indicia exhibuiCj quam adverfiis iftos. Nam
in transmiccenda ha^reditate non nuda refpicitur bcnevolentia;, fed
& hoc> in quem bona noftra tranfire maxime congruum flt. Cum
autem communis inter homines propenlio ferat, ur familia, ex qua
quis ortumtrahir, fitquam ornatiflima; igitur fere hoc convenien-
tiffimumefl:, ut bona noftra Deinde non
intra familiam maneanc.
ftatim fequicur; egohnjusfamfliaritateimpenfedeleflatus fui; ergo
ad eundemquoqi bona mea volui transmittere. Ifla eniminter ali-
enos amicitia fere mucua benevolenci^ fignificacione ^ confiliorum
communicacione, ac quocidianis vic^ officiis abfolvicur. Sed uc in-
telligamur unam veluc doinu cum alieno velle conflicuere, bona no-
flra in cunderRdevolvendo, exprefla opus ericvoluntacis concefia-
tione. Sic& quanquam moribus prifcis Romanorum in ordineoflT-
ciorum pofl: parences liberosq; primus locus cribuerecor/?//'////if, alcer
&
clientibu^yt^nms hojfitibfi^^ proximus demum cognatis atf^ afjmihm^
{Gellim L V. c. 15.) in hêredicacibus camen deferendis ifîus ordinis
nulla plane habebacur racio. Deinde fi amici aliq uando cognatis m
caufa inteflaci deberenc pr^ferrij maximus heic fcfe licium campus
aperirectam incer ipfbs amicos,fi cui plures uno fuiflent, quam intcr
hofce, &cognatos. Namquod quisjucundius cumaliquo verfatur,
autpluracura ipfb communicat, idnon flatim infallibile eflindr-
Aaaa ^ cium.
f^^
LiBRl IV.
cium, maxime omniumeundemamari. Sa?peingcnijlepos,autfaci-

licas, ^cacis item paricas,vel foiema jucundiorem auc uciliorem nobis
faciunc amici familiaricacem, quam propinqui, cui calia non adfunc:.

NeqjCamcnideoftacimjUbifupcrbonisfueric difponendum, in illum
magis quam hunc fumus fucuri proclives. Ubi locum habebic illud
facias fiaalem. Deniq; gradus cognacionis numerare in promcueft;

amicicis aucem gradus quis in calem difpofueric ordinem, uc nihil
dubiêdifcepcationis remaneac?
. i<S. Piaufibilius adhuc ja*5lacur, faltem illos amicos propin-
quis efle prGeferendos, quorumliberalicate, confilio, auc fubiidiobo-

na ifhafuerunc quasfica. yEquumenim eile, ucbona eo redcanc,undc
promanarunc. Sed necheic deeric uberrima liciummarcria, adquam
prsefcindendam omnia jura pociiTimum cendere debenL,. Regeri
enim amico poterici ipfum beneficium non dedifle, fed rcddidifle;
vel ipfi jam fac graci^ relacum. Dediile cum cicra fpem aliquid rc-
cipiendi, eoq; anim.o, uc non amico folum, fed & ipfius conjuniflis
prodeflec. DeduTe glorice, auc comimodi fui gracia. Nondefuifleoc-
cafioncm aliis mediis cmergendi. Non liquido conftare, quantum
cjus opera ad bonaifta cumulandaconculeric. Neq^flacimincom-
munionem rei parcas admiccendum cujusopera uciHin rc illaparan*
da fumus ufi. Mercenaria infuper & foeneratoria fore amicorum
officia,fiabintell:aco ance cognacos finc vocandi. Sic enim non in-
cdligi ahofine alceri quiddacum, quam uc cuftodiam ejus cancifper
fufciperec, auc moriens cum f<xnore id refticuercc. Igicur ubi ex-
prefla non excat difpoficio, qujeamicofaveaCjpropinquiobcinebunc.'
ica camenuc cum bonisdefuncli fimul fufcipianc ejusdem obligacio-
nem ergaîftum bencfaclorem, eiq; quancum in fcgraciam referre
nicancur, quod ejus opera hiÊrcdicaccm opimam finc nadli. Neq; eft
quod quisimporcune urgeac illud Ariflotdis Nicom. lIX.c. %. hspysrti
dvja^ynôTsov X^C^^ fJLeilôv ^ tj STctj^rj) dorsovj sdv di^(polv ^t] ovosxyiTcfJi' Bene
merito reddenda magis gratia^ quam fidali dandum^ [i utris^ non liceat,
Ec Ctceronis ofl \. l.Nullum officium referenda gratia magis necejfariun/t.
^ftf Icem , cm/i dm liberalit^tis êner^Jif^t^ unum ddndt heneficij^ alterum
CAPUT XI.
ffp
reddeftdiy dempii\ nec ne^mmjlrapotefiate efl : non reddeyehono vironoB
modaidfdcere ôJhv fmeinjuria. Autillud Phocionis apud FIh-
hcet,
tcirchum in apopht. Pollulantibus ad {acrificium quoddam flipem
. Athenienfibus, conferentibusq; reliquis, ahquotics vocatus ; Vuderet
V njero mcj inquit, vohis dare, huic (Cimul Sccmpiv, crediterem demonflra-
bat) non reddere. add. 1. 12. D. de donation. Enimvero materia de fuc-

ccilionibus ab inteftato hautquidquam per omnia ad rcgulas, quas
in beneficiis dandis vel accipiendis obfervantur, exigi poteftautde-
bet. Nam beneficia virtute humanitatis ac hberahtatis diriguntur,
ac proprie loquendo illisduntaxat dantur, qui non nifi ex di(3:ato
illarum virtutum eadem a nobis exfpcclare poterant. Verum fuc-
ceillones ab inteflato aiiis nituntur fundamentis,nempe obligatione
aliis profpiciendi, neceffitudine fanguinis &naturaliter injunda pro-
penfione famiUam propriam augendi &

confervandi ifkm orat.Vh
^mivTiq 0; Tsksvnjaiv ^&î^cvng zsnyvoiav Tmavraui (rC^cov dwmvy 07mg s^spyj^ (t6>j
fjbcoawor r^g (r(psTspiig Omnes morti propinqui providentia qua-

dwmti eiKag,
dam proprid efficmnt , ne fuas ad folitudinem redigant familias. Ubi &

illudimprimis curandum,utliquida ineatur via, qu^ quam minime
controverfiis fit obnoxia. Qiia nuUa eft expeditior, quam ut, ex-
prefla voluntate nonextante, fuccefilo ita deferatur,prout quisqjde-
fundlum cognatione proximc attigerit. Hinc & ab aliisjam obfer-
vatum, in fucceffiopibus ab inteftato diverfo fe modo rem habere,
quam indandis beiieficiis. Jbi enim maxime neceffarium efTe, be-
neficium darejin fecundisrcddcre: quippe cum liberi beneficio utiq;
devinciendi pr^ferantur parentibus, qucis plurima debentur. tud-
Cianus Ahdicato : acti tdi ye ri (pvmg iSig Tnx-Tfacn r^g Trulâ^ fici?ôv^ ij TtTig
^cfAm m
'TTttticjg cBntcTê^ cpiksiv, Ndtura comparatum efl ^ ut patres
liherosament magis, quam liherifarentes. Conf. Boeckr. ad Grotij d. L
QusB tamen nonita debentaccipi, quafi abultimis voluntatibus gra-
lus animus debeatexulare; Ccd quod incohveniens fit, ex folaprje-
fumta voluntate defundi circa exercendum grarum animum velle
communem inftituere ordinemj fecundum quemabinteilato hasre-
^tates devolvantur.
. 17, His poficis adparefj ex coflateralibus proximos ad hxre-
dicatein
;
fSo ILIBRI IV.
ditatem dulciilimo ut plurimum aiFelu nobis jutilos

effe fratres,
& quia propter
ipfi fratres ex patris htereditate minores portiones
acceperunt. ^^mtUUnus declam. 32I. ^Âfoteft amicitu ejje tamfe^

ifx, qud imitetur fratermtatem f Certe quotiem hUndiri volumm htSyqui
amifi videntur, mlla adutatio procedere ultra hocnomenfotefl^
ejje quam
mjratres vocemus. Addatur quoq; oratio Cyri ad filios fuos apud
Xenophontem Cyropad. 1. g. Faler. Maximm 1. f. c. f.princ. Stobausferm. 82.
Cum quibus etiam forores funt admittend^ faltem in bonis mater-
nis,&novicer adquifitis; non ita in paternis, qua; quidem deft:inata ~
funt ad fplendorem familia; confervandumj cum foeminse extrafa-

miliam paternam foleanc nubere. Fratres confanguinei in bonis
paternis excludent uterinos, & iiios hi in bonis niacernis. In bonis,
quae recens qusfita funt exeo temporc,quopatermeus fratrumme-
orum uterinorum matri nupfit, conveniens efi:, utego potiores par-
tes feram cum ad bona adquirendaferepluspater, quam mater fi^-
;
leat conferre. Ubi fracres defuerint, fracrum filij vocabuntur; qui

tamcn defundi pacruos videncur debere fimui admictere; quod &
hispaterna haereditas fuerit tenuior,quippedividcndaipfiscum patrc
defunti. Idem circa bona materna de filiis fororum, & avunculis
defundidicendum. Ec hic ordo deinceps erit fervandus, ica tamen,
ut ubi agnati defecerint, ad bona paterna ctiam cognati admittan-
tur, & vice verfa^.
. 18. Bene tamen obfervandum , ifthsec naturalia dici, noti
quod praecepto aliquo juris nacuralis ica finc definica, ut aliter de iis
difponi nequeat;fedquia eadem rationi nicuraliquammaximecon^

gruanc,& ad licespraefcindendas expedicifiimavideancur,ubi expres-
fa defundli voluntas, aut lex civilis defeceric. C^cerum vix ulla in;u-
ris parte leges civilesadeo deprehenduncur foUcic^, quam circa î-
fpoficiones heeredicacum, non folum amputandis inter propinquos
hcibus,fed & quiaifiihancrem ad rationes reip. attempcrari intcreft.
EtaHcubi quidemHberrimatefi:amencorumfa(3:io; ahcubimagisauc
minus illa refiri<fi-a. Rom^ in LLXII. cabularum erat: paterfamilias
ntifuperfamiliajpecuniavejualegafsit^ itajm eflo. Quse lex fuitdefum-
ta cx jure Attico, a Solone confticuto. Sicut flutarshtu Solone me-
morar,
CAPUT XI. fsi
morac, cupidifTime acceptam,& ajqui/Timam vifam iftius Iegem,qua
fadioncm ceilamencorum civibus tribuic, qus nuUa ante eum in ci-
vicace erat. Cujus legis hanc racionem habuic, non tam uc generc
proximos jure propinquitatis fraudaret, fed ut utilitate in medium
propofica efficeret, ut homines inter fe beneiiciis certarent, & pro-
pinquieo ardius fe invicem compledlerentur, quod bcnevolentia
quoqi alienos fuperare deberent, fiquidem ex bonis ipforum capere
quid vcllcnt. Bemofthenes adverftis Leptinen: o fd.ev 1:6 Aui 'i^^Ks voôvy
iêiva^ ^^tcu Tzt ecx,v7il orci) clvng^ÂfjTeLi, eav '7ni^sq moi yuiqmoi* cLTm^
fu,'^
^x ^*'*
^f)n(ryi T^g kyfvTnra, ruyem TTJg ayx(î&4* cl^' ha. ? to fisovv }iajciS-&ii tjjv
u^sAsiciv, 6(pci{jbi>kQv TToitis-^ 7TJ h, Legem Solon ndit'^ Itcere^

TTSieiv ciiîig
\cm legitivmhberi non fint^ quem libitumfit^ hAredem infiituere , non utge-
nere^roximosjure frofmquitatisfiraudaretyfid ut utilitatein medmmpro^
poftta efficeret^ ut hommes interje certarent heneficijs. Simul&quam
maxime hbertati congruum yidebatur, & plenitudini dominiorum,
ne quis bonafua cogereturrennquere,nifi quos prse reHquis ama-
lut
ret.
: Addi quoq; poteft, fpem fsepius adparere magis hquidam, quod"
'
extraneus quispiam bona nofira in adminiculum virtucis fitadhibi-
turus, quamcogn^tusaliquis nofi:er, quem non raro inluxuriamauc
defidiam fohcicat fpes opims haeredicatis. In folariumdemummor-
cahcaris cedere, fi quis res fuas, tanto labore parcas, iUis pofiit rcHn-
quere, quos maxime amac. Add. ifecrates Mgmetico. Tefiamenrura
camen prdhibebantur condereii, qui Uberos mares legicimoshabe-
;rcnc,quibusomnino ha^reditaspacernadebebacur. Ncgaricamennon
poccfi:, exiftatefiiandi Ubertate apud Athenienfes non minus, quam
Romanos irrepfifle immenfam fraudium luem , captationesmaxime
fenum & orborum, circumfcriptiones, falfarum cabularum fuppo-
ficiones, & fimiUa. Inprimisaucemidimprobat circalegestefi:amen-
tarias Solonis Bodlnus 1. V. c. 2. quod prsedia quoq'; teftamento legare
hcuerit.Fa enim racione,dum ad unum mulra pr^dia potuerunt per-
vcnire,magnaminxqualitatem opumintercives fuifleexorcam; ex
qua cenuioribus inlocupleces invidiaj, his fuperbia exorta, mala pcr-
turbandis & evertendis rebusp. idonea. Pr^fcrcim cum frequens fit,
UE ubiaquas funt, aquse confluere gaudeant. Intcrefle autem rerump.
Bbbb popu-
LiBKi iv:
popularium wt! ne pauci quidam opibus reliquos nimis excedanei

,
Que racioeciamfuiclegis Kbrâ^ynefundiin perpecuumalienaripos-

fundicffenE dotales, cribulibus cancum
fenr. Icem uc foeminsejquibus
fuis poflenc nubere, ne i/la
occafione illi in aliam cribum devolve-
i-encur. vid. Numeror.-^S. Hinc Anfioteks V.pslit.S- incer regulascon-
hanc quoq; cradit : tuq nAn^yoîa^ ^ri xg^ ômv
lervand^ democraci^
KoQ. ysv(^'. iiTW yd^ dv ofjtetAcaTVîc^ iioictf mv.
mcLjf dT^dt, Haredkates
Kon tefi^mentOi fed agnatiene jitnt deferend^, fie entm facultates magk
ermtmuahiles. Qpid in rep. Sparcana libercasceftamencorum, pec;
Ephorum Epicadem concra infticuca Lycurgiincrodudla, malorum':!
invexeric, lace apud Vlutarchtim tn Agide potell: legi. Add. ArtflotekspJ\^
litic. 2. c. p^.
1.
Concra apud alios nulla ceftandi licencia, auc valde re-
ftriâ. De Ebrseorum heic legibusvid. Scidenm libro peculiari^fy^r--
sefîonihm adleges Bhr<xormn, & prsecipue c.24. De anciquis Germa-
nis Tadtu^: h^redes fucccffdresj^ fui ctiig^liheri, (^ nullum tejiamenturh:
Si liheri non funt 3 froxtmus gradu inpffefsône ^fratres^ fatrrUyavunculi, .
Quem locum cur icacum non nemine velimus incerprecari, quod i
Germanis, utpoce nullas edolis licerasj, forma ceftamencorum, &

fcripcura,ad moremRomanum, quem 7^^/^/-/^ ilj)i ferepr^ oculis
habet, inufu non fuerit > nondum facis caufse video, Nara Roma-.
uis recepca quoq; eranc ceftamenta nuncupaciva , ad qua; fcripcura
non requiritur. Tacitm annocare voluiflec, fcripta dunt:>-
Igicup fi
xac tenramenta Germanis ignoca fuifle, prefl3ore locucione id fueraC

exprimendum. Adde quod jura cognacionis eximia quadam fan-
litace agenteifta fuerincculta; uti ofl:endunc, quseapud Tacitum d.l
fequuntnr ûantoflm fropinqHorumj quomajor afftnimi numerus.^ tanto
:
gratioftor feneBM^neculld orhitatis ^ramia, Sujcipere tam inimicitias fa-
tris, feu vropincjui<, quam amtcitias necejfe efi. Sic & hodie m mulcis Ger-r
mani^ parcibus,iifiliusalicuinatusfit, hsredemipfum fbrcicum vul-
go dici folec. Nec adparet, quare cancopere ceflamenta defiderare
debueric gens cheiaurostunccumularenefcia, &: paupere fupelledile
&
concenca, cui ex fcgece,, pecore, venatu vix amplius qua^rebacur,
âm quod vi^Vuiquocidiano eiq; fimplici fuflficeret. Quaiegenu?
vic^ agentibus ladfundia excendere fupervacuum. Neq; vero cefla-
niemi fadiQ adeo aeceflario dominio adhêrec, quin uniformis qui-;
CApnT XI. fs^
dam modus ex hiteftaCo fuccedendi a civitate introduci po/Ht. Pr ^-
lcrtimcumilli genti mos fueritj agrosprommero cultorumab imiverfis
êr vicos occufarh quos i^fi mox interfe ficundum digmti^nem fartieban-
tur. Suis autem ultima mandata dare^ non ftatim teflamentum fa-
cere eft. C^tcrum ordo hicfuccedcndiuri eft fimpliciffimus,5cnatu-
Fali inclinacioni maxime congruus; ita &
idem facit ad fervandam
inter cives opum squalicacemj facit adtuendum juflum civium nu-
merum, prohibitafundorumcombinatione. (vid. Bacon.de Verukmie
in Henrico VIL p.m. 127.) ac ad confervandum familiarum cenfum,
ac pcrpetuitatem. Creditum quoq;efi:, propinquos hoc vinculo ar-
dius ad mucuum amorem ac mutua commoda promovenda ob-
,
ftringij cum neceflarios fe fibi invicem hseredes nolTent. Huc facic

quoq;locus ex addudius kCrotidd.L .p.
Vlatonis l.XL de LL, expli- &
cacus a Bceclero ad d.l. Sapiencias tamen uc adparet illipopulij, qui
debonis quidem propria induflria adquifids liberam tcilandi facul-
tacem concellerunt, bona paterna &
avita adproximoscognatos de-
volvi voluerunc. Hoc enim modo, qu pro utraqj parte addudac
funt raciones egregietemperantur, &conjunguntur.
. i^, Illud autemtam quiexteriamento, quam-qui exintefla-'
to hxreditaccmadeunc,communehabent, quoddefundi ^s alienum

diflbivere debeant. Idq; nontam quod ipfi ad hoc tacice fefe obli-
gaverinc; (cui racioni nicicur difpoficio anciqui juris Romani 1.8. t),
de adquir.'vel omitt/hdred.) quam quia ifiud onus bona defundli tan-
quam liypothetam tacitamfequitur. Patrimonif cnim in aliumtran-
fituri ea ratio effy utprmum creditofatisfiat. ^ûintilian, declam. 275<. Ec
ifi:e efi: cujusq; cenfus, quaritum debids exfolutis fuperefi:. Indeeriam
quam maxime ^quitati naturali congruit, ut hseres ulcra yires hse-
reditacis non ceneatur. Add. 1. f D. de calummatoribus. L 14. . I. de re~
.
ligiofis. 1. y. . I. D. defofiti. 1. n. D. dejurefifii, Sed nec illud omitten-

dum efi, quod cradit Gabr. Sionita de morih, Orientalium <i.\<S. Mofie-
mannoSjquando morteinfiante tcfiamentum condunt, omniaquAfur-
to r avinave funt abtata^ creditoribusfyngrafha folutionis data^juxtaleges
reftituere teneri; d^ [i nefciant, CMi fmt reddenda, eos fummam fecunm
adificijsfublicls,futai.xnodochijSi mofcb<eis, ^balneiS) autâuferibm iir Te-
ligiofis legare, Add.L^*eXlX.8. CA-
. '
j.(j-^ ^ LIBRI r?.
CAPUT Xlf.
DE USUCAPIONE.
f. 3ftld abufHcamngprjtfenptioAiffeyat. B. An ufmapio oriMHY ex tacita domim
s.Mk^d IL Romanis ttfacapio & ubilo-\ derehîone.
gnmhahdt, [^.EavidetuY mtitacitaconveHttone genm

g^âtenMtn ttfHcapione reqmratfir bo- tiHm.
na fides. io. ûatenm ttfacitpio noceat on4t*m

commuata, n4ti6.
4. Reattiritttr pojjefto
Ruiones introdti^ba, Hfucapionis, I f. Vfucapio etiam inter diverfas gentes
5.
6. An lex de Hfttcapione fit poendis. locum habet^
referunt,
7 Mfdtt adj Hi civi le Hfttcapione
Vldendum quoq;eftde
poffefrionem bona
adquirendi modo/quois, quirei
alienac & jufta adepcus,
illo
fide, ticulo eft 5t
concradidionem pcrlongum temporis fpatium obti*
citra
nuiCjplenam ejusdem rei propriecatem nancifcicuF, )ure &
6lioneprioris domini extinda. Vocatur is modus ufufapto, quod res
ufu fcu diutuma poftellione capiatur, adquiratur. Exceptio autem &
tlla, qua dominus poft ufucapionem completam a pofleflbre
prior
repellitur, pr^fcrtptiopvopnQ dicitur. Quanquamifta duo frequenter
foieant confundi. Opera? pretium autem fuerit, paucis pr^mittere,
quid, & quibus ex rationibus jusRomanum heic conftitueric Sic
cnim facile patebit, quid pofitivi, quid naturalis juris in hac materia fit.
. 2. Ufucapionem MGdeflmm in I.5. D. de ufucap. definitjquod
fit, odieBio dominij per c&ntimationem pofjefsionk temporis lege defirnti.
ULi quantum adremipfam perinde putamus,five quis legat adjeBio^
five ex Uipiam cum CujmIo & aliis adepti(?. Nam qui pofleftioncm
aliciTJus rei bona fide parram continuaverit pertempus lege pr^fcri-
ptum, illi demum, quod deerat adhuc, adjicicur. Et ille quoq;, cus
lex quid adjicic, dici poteft Porro uti ufbcaperc
idem adeptus. effe.
poceft, quicunq; alias ad dominium fibi adquirendum habilis eft:

ica per ufucapioncm adquiri folet dominium rerum mobiliumv, & im-
mobilium;. nifi legibus finc exemt^. Utifunt homines liberi. Cuni

cnim tam dulcisfit libertas, ut ejus recuperandas occafionem nemo
pjrêfujnacur negUgerej re<ê judigaturjex igaoraiicia fui ftatus ali-
quena
CAPUT XIL r<rf
qucm camdiu in fervitute hsfifle, & adlibercatem nonproclamafle;
non aucem quod in fervitutem fuam tacite confenferic. Unde diu-
curna patiencia magis admifericordiam, quam ad decrimencum fer-
A^-ientivaleredebec, Excipiuncur quoqjres facr^ &
religiof^; iceni
res pupillorum, quamdiu cales ifl:i funt. Nam propcer ceneram ^ta-
te negligencia vindicacionis illisimpucarinequichadenusjucpropcer
illam refuadebeancexciderc: &durum nimiserat,negligentiamtu-
~ torum ipfis nocere. Item resfurtivs, fervifugicivi^ &
quse vi pofleflia
func, etiamfi cerciusbona fide eorundem pofleflionem nadus fit. Sic
enim LL. Xll.cabb. confticucum erac; rei furtiv^ dterna aut&ritas
in
efto. Nam ipfum quidem furem auc rapcorem, ne ufucaperepoflet,
fcelus fuumimpedic. Tercio aucem pofleflbri bon^ fidei obfl:ac vici-
um furci aucrapina^, quod ipfamrem veluccomicariincelligicur, Ecfl
enim proprie ioquendo inipfa re perfe nonefl:viciumj quia camen
viciofo modo, & per fcelus priori domino illafuerac erepca indele-
gibus^quum fuic vifum,ifl:iusjus non extingui; fimulqi cavere,ne
alicui fcelus fuum lucri caufam prsebere poflec, Cum enim resmo-
biles per criennium ufucapiantur, inprcclivierat furibus furcivaeo
transferre, &
alienare, ubi incra criennium a priori domino invefl:igari
non poflenc. Accedic, quod incer alias raciones legis de ufucapioni-
^ buseciam eft negligenria domini. Atqui res furciv^ cauce folencoc-
ulcari. Igicur ratio illa non cadebac in eos, quibus furto res erane
fubdudce. Nihilominus cum pofl:eriores leges omhes a^liones jugi
triginca auc quadraginca annorum filenrio voluerint excingui, I, J,
& 4. C. de frxfirift.ô. ann&rum: iflhsec quoq; prsefcriptio longiflll-
mi cemporis dominum pofl pecencem repellcr, Quod ucuc non=-
nullis asquiraci videacur repugnare, quia diucina licencia & injuria
quafi jure & aequonitiabfurdumfic: camenex generali uxihrace,quaE
inpublicum indc refultat, excufaripotefl: quia fcilicet trknquillita-
tispublicac interefl-, ut aliquando ininfinicum graffacuras lites cxcin-

guancur, neve dominia rerum perpecuo in incerto finc. Et quia intra
XXX. annos genushumanum aliam ferefacieminduicînconveniens
vifum, ob qualecunq'; fadum fequens feculum licibus pofleinquie-
tari. Ecquaquis reper criginca annos carucrac, ejus defideriumbona
Bbbb I fide

fSS LIBRI IV.
lide digeffiffe non immerko credebarur; fic nt non opus eflet cam diu
turnam pofle/lionem m
ipfius gratiam curbari. Qua; ratio eciam ad
pr^rcripcionemcriminum adplicari poceftjqqod nempe fupervacu-
um videatur, exalro fere feculo adcribunal revocare facinora, quo-
rum efFe6tum ipfe diucurni cemporis cradus obliceraviC:, fic ut fiiies
poenarumlocumnonamplius invenianc. Yid..Ant, Matthj^m dc cr'mm>
ad 1. 4S. D. tit, ip. c. 4. & tit. 20. c. 4. . 14.
. 5. Uc aucem ufucapio procedac, requiricur, uc jufto quis ti-
tulo poffefilonemrei, cujus prior poffeflbr verus dominus non erac,

nadusfiCjfeucal ticulo, quialias ad cransferendum & adquirendum
dominium idoneus habecur. Ucq; adeoin bona fide verfecur,i.e. ut
5c idoneam racionempofricallegare, quarepofIideac,&perfuafusfic,
reveradominium infefuifle cranslacum, & fe dominum fuiflecon-
flicucum. Inde diutmam licentiam (^ mjuriam vocac Tacitus A.XIV,
quod populo Romano relidos agros, qui quondam regis Apionis
fueranc, proximus quisq; pofleflbr invaferanc. Haec bona fides ut
falcem abiniciopoflefHonis adfueric, juxcaleges Romanosfufficic,ecfi
quis poflea refcifcat,eumj abs quorem accepit,nonfuiffe dominum.
Jure aucem Canonico etiam per omne cempus incermedium bona
fides requiricur. caf. f. & 20. X. de adeo utfi quis incerea re-
prctfitîpt.
fcifcac, rcminfe a non domino devolucam, per confcienciam

fuiffe
obligari incipiac adremvero domino reflituendam, & malafiderem

deincepsdecineac, fakem fiidagac, ucaftucerem a veridomini noci-
tia fubcrahac. Quse fencencia magis ad fandinfoniam jurisnacuralis
videcur accedere; quippe cum per incrodufla rerum dominia obli-
gacio incelligacur omnibushominibus injundajquancuminfe efleffi-
ciendi, quo quisqj re fuasquee cicradomini confenfumapudipfosefi:,
icerum pociacur. Add. infra h.l. c.i3,.2. Jus auCem Romanum facis
babuic excrinfccam hominum innocenciam fanxifle & poffeflbri, ;
qui cicra culpam rcm nadus eft, quiece conceflic pofTeflioni fuae in*
Gumbere, cura rem invefligandi & vindicandidominoreIicla_f.
. 4. Requiricur deinde poffe/Iio concinuaca, non incerrupta
vcl nacuralicer, i.e.ucaucad verum incerea dominum icerum perve-^
aeriCj auc pro dereli(2a aliquaado jacueric j velcivilicer, putaj fi do^
niinus
CAPUT XIT. f(f:^
tniniTs iliper eadem re cuno poflelTore litem conteftetiir, atit falcefn

pe rproteftationes jus fibifuum falvum refervet-. Add. 5^^<fr. &
Ziegler. ad Grotij 1. 2. c. 4. . p. Ubi tamen hoc obfervant, etiam tem-
pus,quo autor ponedic, fuccefTori ejus prode(Ie,dummodo ucerq;
bona fide, & jufto titulo poflldere coeperit. Alias enim nullafiee
conjundio vel acccflio temporis ex perfona autoris; adeoq; ubiaa-
6lor in mala fide fijerir,ejus pofleffio non
accedit poflTefllioni fucces-
foris, licet jufl:ae. Idq'; obrinet tara in fucceflbre univerfali qualis :,
efl: hsres, quam parciculari, qualis cfl: emcor, donacarius, &c. Etfi
aucem aucoris vicium non prodefthuicfucceflbri, uCfs illius tempus fibi

compucare pofllc; fi tamen hie in bona fide fueric, eidem ifliud non
nocer^ fed ex propria pofleflfione ufucapionem poteft complere.
Secus aucem efl infucceflrore univerfali, quicum inomne jus defun-
li fuccedat, eumq; reprxfentec, ignoratione fua, bonaq; fide defun-
di vitium non purgac. Sed & longius requiritur fpacium, ut quis

Gontra abfentem prsefcribere poffit, quamcontrapra^fentem. Bre-
viori quoq; tempore ufucapiuntur res mobiles, quam immobiles^
Qiiod ideo videcur confticutum, cum quia gravius judicatur immo-
bilia amittere, quam mobilia, cum quia hêc quam illa firequentius
in commercia veniunc, fimulq'; facilius efl: alienorum mobiliumj
quam immobiHum bona fide pofleflTionem nancifcij adeoq'; ex his
non tanta hcium feges m-ecuenda, quam ex illis. Vlato de LL. I.I2.
fuper ufucapione mobilium ka difponic; ft qutsinurbe aprts re illd
utatur^fofl annumjfm inagroypft qmnqHenmnm eafit uficapta. Sin in
nrhe domiutaturytriennio ufiucafio comj)leatnr\, In agrisfi occultehabcatuf^.
nsj^ ad decenmum vindicatio datur ei^ qui arnifit, Sin extraregionemp
fimveryquandocun ^ invenerity eam adfrehendere fotefi. Ufucapionen^
immobilium Placonic^ civicacisinf!icuca ignoranc.
. f CaufÊ^ aucera incrodud^ ufucapionis ab inrerprecibus jt^
.
nsRomaniha pocifllmum afferuncur, quod adevitandas confufio-

nes, & anipucandas lices reip. expediac, dominia inter cives elfe cer-
. ra. Id quod fieri non poffec, fi negli;genti priorura dominorum
in perpetuum indolgerecur, & novicer in poflêflTione conflituei in
f erpetuo mecu relincûersntur^ ne res aliquando avocarecur.
Nec
^(fS LIBRI IV.
fubfillere alicer interhomines commercia poflent. Qnis enim cum

alcero concrahere, qiiis abalcero emcre vellec, fi nullius unquamrei
'
eflec immota poflenio? Ncc ab evidlionis pra?ftacione facisheicrc-

medij, quam ne poft cancum cemporis fpatium prxftare poflec au-
tor, infinici cafus poceranc impedire. Ec quam graves eflenc remp.
agicacurse curbse, fi tanco pofl: tempore tot contra^tlus refcindendi,
toc fucceflônes exinaniendx, cocpofleflbres expellendi Add. Bcecler,
?
ad Grotij d. I. g.g. Blrgo fuflBcere videbacur fac laxum fpacium do-

minis indulgeri ad res fuas recuperandas. Quod ubi per focordiam
paflH fuiflfenc eIabi,redepofl:feram ipforum imporcunicacem amoliri
pocerac prxcor. E ucut forcafle unus vel alter cicra culpam, & quia
poflTeflTorem invefligare non poterar, rei fuse perfecutionem invicus
omiferit; tamen quodper ejusmodi flatutum univerlale paucis da-
mnum emergit, utilitate publica rependitur. Benc tamen obfervan-
dum, ut antiqui domini focordia
pr^fumi, neceflljm eflc, uc
pofl^jc
tempus ad agendum fueric veluc utile, &

idoneum. Inde jequifl[i-
mum efl:, ucad pr^fcriptionem non valeat illud tempus, quo civitas
bellum intrafua vifcera habuit. SicutiHonorius legem tulit; fseid
tem^H6, quod Vandali Romam infolo morarentur, ad pariendam prdferi^
pionern valeret quidquam. Vrccofim hiftor. Vandal. 1. 1.
. <S. Non autem necefllim efl:, ut cum Hugone deRoy,de eo
quodjuftum eft.l.$. tit. 3. 4. circa explicandam legum civilium squi-

tateminconftituendoufucapionum jure confugiamus ad potefl:atem
puniendi fontes> qu^ imperantibus in civitacibus compecic. Quafi
fcilicec ideo vindicacionem rerum fuarumomictencibus pofl: cercum
tempus a(5liones denegentur, quod jure mericoq'; fonciUm numero
rem fuam ufucapi & peccenc negli-
posfinc adfcribi, qui paciancur ;
gendo rem fuam non cancum in communem focietatis perniciem,

verum co ipfo contra naturamfuam, quê bonum; & utilitatem pu-
blicam ubiq; circumfert. Inde uti quondam a Solone poena in ne-
gligentes fuit conftituta: ita heic negligentiam dominorum amisfl-
one dominij rei multatam.Enimvero hautquidquam primarius fco-'
pus legis dc ufucapionibus efl: fontesmultare, fed ut ne propter in-
certa, & in fufpcnfo h^rcncia donoinia civitates percurbentur..
Etii
CAPUT xn. f<sr^
Ftfi ex confcquentifit, ut,cuiob vindicacioncm diu negIelama6lio

dcinccps dencgacur, damnum aliquod patiatur. Deinde poenac pro-
prie didla: racionem non habctexclufio ab aliquo commodo, quod
&
non nifi vigiiancibus, rerum fuarum (acagencibus expoficum efl:.
Nam non finc figura dicicur: ulcifcuncur ignavos mores fiii ; fo- &
cordibusfac poenac cflc, quodab omni honore exclufi inobfcurovi-
tam cranfire cogancur. Scd ncc illud rele dicicur, in remp. peccare,
qui res fuas paciuncur ufucapi. Nam hi quidem publico nocent, qui
vel rcbus fuis abucuncur, vel dum iisdem adhuc vcluc domini incu^
banc, per negligencia cas inuciles fieri paciuncur. At quaeres ufucapi-
tur, illauciq;ab aliquo curacur, uc in ufus reip. fic habilis. Parum
fic
aucem reip. incereil, ucrum fundus a Cajo, an a Sejocurecur, modo

defercus non jaceat. Adde, quod ubi ex poena in alium privatum
derivacur commodum aliquod;, neceflum fic, ipfum a peccance in-
fignicer fuifle laefum. Acqui cui per ufucapionem dominium ad;i-
;
cicur, haucquaquam per negligcnciam domini l^fus fuit. Non rc6le
I
quoqjhuc adpHcancur verbaexI.Î.D. ^(r/^y^//. mMemeritiufublice^
ut exemplo alijs ad deterrenda malejidafit, etiam egeflate laborare debet^
Cum igicur lex de ufucapionibus
pocnaHs non fic, frufl:ra difpucatur,
quarencgligenciadominipociflimum amifllone rei, & non mulca aK-
qua pecuniaria coerceacur. Ecfi facisconfl:et,perejusmodi mulcam
leges civiles non pocuiflc finem fuum obtinerej qui erat, prasfcinde-
re aeternum pullulaturas,& diucurnos pofliefllbres, quorum fa-
lites
vor mag^nus efl-, aliquando fecuros praeftare. Nam fuper vindi- &
cacione adeundum erat tribunaU in quo cognitio eo futura erat in-
trieatior, quo diucius res in aliorum poceftate fueracj & poflieflîonc
fua uciq; dimovendus erat pofleflTor; cui titulus fuus, bona fides &
nihil proderat, fi mulcailla magiftracui adplicarecur. Sin cadem ipfi
pofleflbri in folacium tribueretur, ne fic quidem omnis diflficultas
lollebatur. Nam fi minoreft mulcaj quaquanti intererat, rem apos-
feflbrenon fuiflê avocatam huic non confulicur fin qualis au
, :
major, domino anciquo parum accedec. Ergo nuUa hcicad tran-

xûillitatem cxpeditior via, quam poft ufucapionem completam an-
tiqui domini jus declarare cxtindum.
Cccc -7.Ca5-
f7o LIBRim
. y. CjEternm quo jure iifucapio fic inerodula, non adeo in-
tercruditosconvenic. Pleriq, juri civili ejusdem incunabula adfcri-
bunc, eamq; incer modos adquirendi concradiftinguunciilis,quijuris
gencium vulgo dicuncur. Imo eousq; progreditur Cujacim ad \. i.
D. de ufuc^p.m dicsLt, ufucapionem pugnare cum jure gencium^ 9"o^
ca dominium invicoauferac; pugnare quoq;cum jequicatenaturali,
ecfi hoc fiac bono publico. Ufucapionem enim damno efle domi-
t)is, reip. aucem elle bono. Ad quodff^gd de R(/y d.l. reponic,domi-
num eo ipfo,dum legibus civilibusfe fubjicit, quje ufucapionemfta-
biliunt, faltem implicite ineam dominij translationem confentirc.
Sed & gencium non quadrare arguit Cujasm^ quod qui
illud adjus
a non domino poflidet, jure gentium dominus non fic. Nam fieri
jure gentium nullo modo pofle, ut non dominus alium dominum
faciat. Enimvero jurccivilieum, quia non domino craditu accepe-
rit, dominum efiici, fi ufuceperit. Ad" oôd Huge de K&y 1.^. ttt, 4, .3,
repofuit, in ufucapionc venditoremaliumvenon-dominumticulum

cantum dare, & poflefHonem bon^ fidei: dominium autem a fola
lege adjici, vel abeo, cuilegcmferendi,&dominia de uno inalterum
transferendi ob juflamboni publici caufam eciam jure gentium le-
giciraa eflpoteftas; annuente dominij cranslacionem ipfo quoqj ne-
gligence domino ; vel etiam prarfumco ipfius confenfu ex diuturno
illencio. Quidam eo nomine ufucapionem juris efTe civilis ac pofi-
tivi pronunciant, quod folum tempus non poflic alicui fus dare, ubi
quis illud fibi ab initioex alia caufanon pepereric j quippc cum ccm-
pus in fenulram habeac vim effelricem. Nihilenimfieri atempo^
re, ecfi nihil non fiacincempore. Ubi hoc quidem conftac, ex mera
decerminacrone juriscivilis pendere, quare ufucapio decima pocifli^
mum^ aut vicefimo anno, non nono auc decima fexco compleacur:
tamen quin confenfus gentium, fuadente pacegeneris humani,diuT
lurnocempori aliquam vim moralem aflignare potuerit, negarinoa
pocefljfakem ha^lenus, quod traû cemporis. certa^ prafrfumiione^
ac favorcs aliis ex caufis proveniile cenfeancur, quibus paflfefibris ju
Biunlacur. Licec enim fola racio nacuralis, & omnium genciumcoa-
lenfus ab exiilencia puali alicujus produclionem. juris cujuspiam/
nont
CAPUT xn. m
hon fufpendant; potuerunc tamen eundcm cffe^ûm tribuiffe rpatio-
tcmporis, infignem lacicudinem complexo. Aiij lubrice heic aut ti-
mide loqui malueruntj fcilicct cum tantam reip. utilitacem in legc
ufucapionis verfari viderent, probabile quidemjudicarunt exreina-
cura, & ante omnern lcgem pofiti vam ufucapionem habere vim trans-
fercndi dominium; cum naturalis racio quam maximeca fierijube-
at, quae bono pubUco & paci conducunt. Quod tamen ita tempe-
rant, ut addant, lumcn racionis didarc, hoc cfTe valde conveniens,
& expedire, ut legepoficiva flacuaturi non tamen ita efle ncceflari-
um^ ut ab ipfa lege nacurali flabiUtum fit. Multi prsefcripcioncm juri
'nacuralinon repugnarc, afquitatem naturalcm fecum habere, jure
sequiffimo, &quafilegc natura niti agnofcunt; eandemcamen juris
cffe nacuraUs diferte pronunciare detredant. Add. Grotm 1.2. c.4.'
. p. Bceckrm (jr Ziegler. ad Grotij d. . I.
l.
. 8. Grotim 1. 2. c. 4. quo oflenderet, ad ipfum jus naturale ufu-

capionem pertinere, adeoq; eandem rele allegari intereos,qui eo
folojurc interfe reguncur^ ipfius fundamencum /latuicin tacicadere-
li(Stione prioris domini. Ad quod demonflrandum preefupponit,
naturale efle, uc jure fuo fe quis abdicare poflit, ubi diutius id reti^
nercnon placuerit. Verum ut voluncas illa abdicandi effeftumali-
quem in ordine ad aHosproducac, neceffum efle, uteadem pcr cerca
figna fe oflendac; cumnacurxhumanse nonficcongruum,folisadi-
bus incernis aliquam efBcienciam excrinfecam cribuere. Inter figna
autem efle&verba, &fala. Etquidemubiverbisvoluntasfuitflgni-
ficata, ufucapionis moras expe<Sari non deberc , cum flacim in al-
terum jus tranfeat. Id quod & locum habet, ubi fadio poficivo vo-
luntatem quis fuam indicaverit,puta,fi eandem abjeceric, auc deferu-
cric; nifi ea ficreicircumflancia, uctemporis caufa abje6i:a,aut defer-
ta cenferidebeat;,cum animo eandem requirendi& repecendi, Add.
L p. . ult. D. de 4.R. D. 1. 8. D. 4dL. Rhodiam. 1. 45. . II. D. defurtis. 1. 2. .I.
D. de faîs. Sic & fi rei dominus fcicns cum poffeflbre tanquara
cum dominofiiper eare contrahat, jus fuum merito rcmiflfle cenfe-

bitur, & quidcm ut in ipfo concralus compleci momento id extin-
guatur. Ergo ufucapionem in illis duntaxac rebus obcinere, quibus
Cccc 2 prior
pt LIBRI IV.
priordomirius fefe heq; verbis neq; fadlo aliquo expreflb abdicavifs

fed ubi adeo ejusdem voluncas ex negleda inquKicione &
vindicatio-
ne prjEfumicur. Nam etiam nonfadla, feu omisiiones cum debicis
circumflanciis confideracas, haberi moralicer pro fadis. vid. TSiumer,
XXX. f u. 1. 17. . I. de Ufuris. 1. 44. D. de A. R.D. Enimvero uc ex
.
omisfione prsefumacur voluncas, neceflum eflc, uc ea non proccflc-

ric cx fimplici &
inculpabili ignorancia. Ergo polleflbribus rcrum
alienarumcacico conlenfu dominorum dominium adquiri,, fi (cive-
rinc, illos rera fuam posfidere, &cameneandam vindicare omifcrinc,
cum commodam cjus vindicationis occafionem haberent. Nam ca-
lis negligentix, ac filencij fcientis &
libere volencis, nullam aliam
pofle asfignaricau(am,quam quia nulla amplius ejus rei cura can-
gacur, eamq; incer fuas habere non velic. Add. Baecler. ad Grot. d. i . j*.
& Zieglerm ad d.L Porro uc quis prsefumatur fciens vindicationem
rei fuse negligere j validam pra^bere conjcdluram diucurnicatem tem-
poris. Nam fieri vix pofle, ut multo cempore non innocefcac nobis,
rem noftram ab alioêcineri; auc ut non fic occafio vindicacionem
fufcipiendi, velfaltemalteriuspoflesfionem denunciando ac prote-
ilando interrumpendi. Nec minus longo tempore expirare fblere
mecum femel incuflum,fimulq; media parari, ne adecentorc reino-
ftrae metuere cogamun Prasfumcioni autem illi 3 quod nemo ceme-
refuajatarecredacur>opponic alceram; quod nemo credaturrem
illam ad fej vellc pertinere, circa quam nullam cura? figniftcacionem
longtsfimo tempore edic. Iflh^c omnia ecfi plaufibilicer dicancur,
cercum camen efl, diucumum filencium non femper ad praefumcio-
nem cacica? derelidlionis valere. Nam& concingere pocef!, uc quis
per longisfimum cempus jus fuum ignoravcrit, auc mecu, impocen-
riaq; vindicandi cohibicus fuerit, (vid. c. 13. 14. cauf.iS, quafl. j. apud
Gratiamm.) Et ubi quis quamvis longo pofl tempare rem fuam
repetit,nunquamantca proderelidlaeandem habere potuit. Adeocf;
iflhoc fundamentum prsefcriptionis non erituniverfale. Quod au-
tem Grotim addit, ideo etiam ex diuturno filencio dbmini dereh<3i-
onem praefumi, quod nonûtmdumfit y hommes ea invicem animo ejp,
nt rei caduciicaujkaliquemveiint ferpetm inêecAtff verjkri'^ id nihil cfit.
Nam
CAPUT Xn. f75
Kamprsetcrquam quod de pietate mortalium tam prolixe fibi pol-
fimplex videatur;(add.-Z/<?2/<fr.4^ Grot, d.l..8.) utiq; bonae fi-
liceri
dei poflcflbr, qualem ad nanfcilcendum per ufucapionem domini-

um aptum diximus, in nullo verfatur peccato ; quippecum modus,
quoinpofl'eflionempervenit,non aliudipfi perfuadeatjquam fejam
tum cum pofl!efl[]one etiam dominium adquifivifle. Neq'; ad hoc
quis videtur teneri, ut jus fuum legitimo &
probabili titulo fundatum
ulcro in dubium revocet. Qiiod fl autem omninoin pofllsflionerci
aliense peccatum aliquod hsereat, id purgandum fuerit non filentio
dominipfedexprefla conceflione,jurisq; fuirenunciatione, fiquidem
plene pofleflbris confcienti^ confulcre cordi erat. Atqui hoG cafu
nonex ufucapione, fedex fadoipfius domini jus pofleffori nafcetur.
. p. Incer hafce difcrepantes fcntentias id quidem liquidum
videcur, quemadmodum dominia rerum pacis caufa funt introduda;

ita &illudex eodem fonte promanare^ quod pofleflbres bonae fidei
aliquando fint intuto collocandi, neve ipfisin perpetuum fuper fua
pofleflione concroverfia quear moveri. Quantum autem fit illud
fparium, incra quod pofleffio bonas fideiin vim dominij evalefcat,
pra^cife ncq; nacurali ratione, ncq'; univerfali gentium confenfu de-
terminatunideprehenditur ; ^Qd arbitratu boni viri non citra aliquam
laticudinem definiendum crit. Itatamen ut latitudinem illam non
cavillemur ad eum modum> uci fecit Horatm \.%. epfi. L Si meliord
dies, ut njinayôemata reddit , Scire 'velim fretium chdrtis quotus arroget
Annus? Scripor abhmc annos centum qui deciditj interVerfeBoSy vete-'
res ^referri dehet ? aninterVilcs at^ novos? excludat jurgia fnis, ^fi
"jetus at ^frobus centum qui ferficit annos, ^Quid? qui deferiit minor uno
menfe vel anno, Inter quos referendm eritf veteresne foetasf Anquos
(^ prafensy^ poflera refiuit ditas f ifie quidem veteresinterponetur hone"
fie^^ûivelmenfe breviyveltoto efljunior anno. Utor fermiffo , cauda^
filosut equinaPaulatim veHo,^ demo unum,demoetiamunum.^C, Add.
Grotifisinfior.fiarfQid\.V7y. D.deverb.ftgmf. In defignando autem
. hoc temporeratio habebitur&antiquidomini,&recentispoflcflbris.
Illius quidem,utnemaurenimis aperfequenda & invefliganda fua
re excludatur. Ubinaturalitcr^quum efl:, ut inter abfentes non ita
Cccc 3 cico
1-^4 LIBRI IV.
eico compleatur ufucapio, quam inter prajfentes. PolTciroris autcm,

neprascer meritum detrimencum capiat, fieocempore res auferatur,
quando fibi per evidionem confuiere amplius nequit, auc cum rcs
ifla fundamencum forcunarura ipriusevaluic. Sic & cum res
velut in
mobiles frequencius per commercia tranfeant ad alios, quam immo-
bilesj&iilarumautores utplurimum difficilius icerum queantinveni-
ri:, quamharum; racionis utiq; eft;, longiusindulgeri fpatium vindi-

caturis res immobiles, quam mobiles. Pr^fercim cum hx quam illae
ufu cicius deterantur. Nam parum erat interfuturum antiquidomini,
tanto pofl rem fuam detritam &
corruptam recuperarc. Ac licee
lucrofo titulo rem quis fueritnadlus; du-rumtamcnefi:, ad quere- &
laspatens, cancopolT: cempore avclli rem, quse dudum cum patrimo-
nio alicujus velut coaluit. Pr^fercim cum parum molefli^ credatur
fentirc, fi perpetuum carerecogatur reilla, qua permagnum
quis in
vit^ fpatium ?equoanimocaruit, acintraquodde aliis rebus fatis fibi
potuit profpicere. Quo adplicari potefl illud Cicerdm offic. 2. ^^fn
habetq(4it4tems ut dgrum muitis annis ante fojjejjum^ quinullum habuit,
hdbeat^ qui autem hdbuit^ amittat ? yidcdtur ibiaiem latius de falo Arati
Sicyonij. Sic utconfideratis hifce omnibusfacile fit, in fingulis cafl-
bus arbitrio boni viriinvenire terminum ufucapionis, asquitati natu-
rali conveniencem. Etfi in civitatibus melius fit, in compendium
mittendislitiumambagibus, in univerfum ufucapionibus pro rerum
conditionc certosacfatales terminos pra^figere. Igitur nobis omni-
no videtur ufucapionem, proutabflrahicapundis cemporum perle-
ges civiles defignatis, effe velut appendicem &
confel:arium domi-
nij rerum. Adeoq'; cum dominia rerumintroducerentur, id quoq;
pacis caufaplacuifle, ucqui ahquidneq; vi, neq;clam, neq; precario,
fuo nomine pofliderer, tantifper dorainus prsefumeretur, quoad ab
altcro contrarium probaretur qui autem per longiffimum temporis
;
fpatium, per quod nemo mediocriter diligens rem fuam negHgere

creditur, quid bona fide pofTedcric, ferumpetitoremplane poflecre-
pellerejquia noncitius remfuam vindicatumiverit.
. lo. His pofitis, &
fi ratio ufucapionis non in fola apciqui
dormni dcreHdioae collocctur, facilius cxpedicur quseflio facincri-

catal
CAPUT XII. fTT
Cata; an, & quomodo nondum natis pcr tacltam dcrelidlionem pa-
rencum &majorum fuorum poflic jus decedere? Quse quseftio du-
plicimodo pocefl incelligi; veideufucapione completa, antequam
ifli nafcerencur; veiqus incepca duntaxateft patre vivo, eodem
moriente nondum completa. PriorifenCu fi quffilionemnegemus^
id oricur dlHiculcacis, quodliocmodonihilproficiacur adcranquilii-
tacem imperiorum ac dominiorum; cum pleraqi bona taiia fint, uc
inpofleros transferri fint idonea; adeoq; fruflra pater repellatur, fi
filius a^lionem queac inflaurare. Sin aucem eandem affirmemus,
mirum videbicur, quomodo fiientium, & ncgligentia noccre iiiis pos-
fic, qui loqui, auc alionemincenderenonpocuerunt,quippe quinec
exiflerent auc quomodo aiiorum fadum aliis damno eire queat.

,*
Quera nodumica folvic Grotlm d. i..io. quod uti rei non cxiftencis
nuiia funcaccidenciai icaejus, qui non eft inrerum nacura, nuilum
jus fit; adeoq'; nec ereptum quid eidem pofTit dici. tA.Semcalib.i.
controv. <S. ûamdiu mnjumm^ natura nos regit^ c^ in quemeun^ vult
cafum nos mittit, Hinc fumm ftimandi,cumfumus noftru Pereum au-
tcm, qui nondum efl in rcrumnatura,incelligimuseum,quinondum
conccpcus efl, non qui jam in ucero efi:. Qui in mulcis parcibus juris
in rebus humanisefleincelligicur. y\dA.y,frinc.T).deventre infojjejf^
mittendo. 1. 7. D. dejkts ^ legit. hdredihm. \. 2$I. D, de verb. pgnif. Ac-
cedit, quod bona parcncum tunc demum ad liberos pertinere inci-
piant, quando parenceseadem obcinenc adilludusq; cempus, quoin
liberos tranfire debenc. Id quod paulo lacius potefl deduci. Scilicec
illi, qui nondum efl, non poccfl jusaliquod quêri, nifi mediace pgr
aliumjam exiftencem^ per quemiflud in deinceps nafcicurum deri-

vecur; icatamenucjusillud cfFetflum non habeat in ordine ad nafci-
turum, nifi poflquam ipfe natus efl. kfq,- contingit, quando aliquid
alicuiadquiricur vel traditur,cum hoc habendi modo obcinendum,
uc illud ad fucceflbres quoqj fuos demiccac. Ubi tamen difcrimcn
aliquod deprehendicur. Quxdam enim ita conferuntur in alterum,
uc confcrencis nihil incerfic, ucrumad pofleros alterius res illaperVe-
Biat, annon; quancum ad ipfum, faculcatem habeat is, cui quid
erfi
confercurj \A ad pofleros cransmitcendi. Qu^dam autem ita confe-

suncuo
f^S LIBRI IV.
runcur, ut conferens in modum habendi
a fe determinatum jus fibi
aliquod retineac, ita ut confenfum mutari nequeat.
ifte citra ipfius
Utrovis modo poQldeacur aliquid ab nondum naci antcceflbre ad

ipfum transmiccendum, fi quocunqi modo incercipiarur, auc alicne-
tur antequam is nafcacur, deinceps nafcicuro haucquaquam injuria
fic, nifl falccm pr^cenfio ad id per modum hsercditatis ipfi rclida
fil^. Nam priori cafu, quiarescum modo habendiplcneefl: pc-

ncs pofleflbrem, fiquidcm ille eam alienaverit, autquacunq;rationc
falumfir, uteanon ampliusficipfius, omneprorfus ejusdem jus cx-.
cinguicur; adcoq;non poreflin nondum nacum dcrivari, qui ad ca^
iia majorum fuorum bona nulium pocefl jus pra:rendcre, nifi quod
ipfi jam cxiftenci ab iisdem veluc dcmanu in manum cradicur. vid.
1.7. .I. D.defeâtor. Pofleriori aucem cafu, cum pcnes eum, qui
alccrircm aliquamconrulic,poceflas adhuc ficcircamodumhaben-
di,fane nihil agic pofleflbrin praejudicium fucceflbrum,fi remiftam
alicncc, auc quocunq; modo fubdudiam pro derelida habear, nifi
confcrens confenciac. H^c quanquamitafint; Pififlrato tamenfe-
cus vifum, exepiflolaipfiusadSolonem adparet, duminter alia ita
{cribit : Ne^ mihi rem alienam ufurpavi. ,îpê genm a Cecrope duco.
jd enim mihi meojure vendico quod Athenienfes olimquum jurejurando fir-
maffenti Codro illimj^ genti pr^hituros ^ poftmodum ahftulerant. T>iogenes
taert. in Solone. Qiiseftio porro pofteriori fenfu accepta ab JCtis
Romanis negatur, quod fcilicet in ufucapionc cocpta tempus non
currac,"fedquiefcac incra annos pupillares, &
iis exadis demum ice-
rum currere incipiac. Pucaverim camen dari pofle cafus, ubi favor
poflefljionis prseponderec favori ascacis. v. g. Si ad complendam ufu-
capionem unus auc alcer duntaxac menfis mihi deeflec, & moralicer
cercum foret, intraid tempus antiquum dominum mihi litem fuper
ea re non moturum: & vero contingeret iflum decedere, hseredc
relilo filio recens genito. Heic uciq; propcer duos iflos menfes poft
annum vigefimum quincum lice demum me pulfari nimis durum
foret_*. PrEefcrcim fi nunc evidlio ab aucore meo non amplius
mihi poflic prseflari quae obcineri poterat, lice tunc mota, antequam
;
in pupillum bona devoIverencur.Heic fane vir bonus arbitercaptus>

quiq;
11
;
CAPUT m f77
ufucapione non cx fola antiqui domini ne-
quicf; rationcs quitatis in
gligentia petendas noverit, prome potius,quam proaltero fententi-
am Neq'; adeo durum videtur, ut quod jus vivo adhuc patre
feret.
jam velut animamagebat, fub filio pupillo penitus expjirer. Pr^fer-

cim cum longe segrius fit mortalibus, re diu poffefla cedere, quam
nondum parta excludi.
1
.
. II. Ex hifce adparet, cos quoq; qui folo jure naturx & genti-
,
'um utuntur,invicem polle opponere diuturnam, non interruptam,

& bona fidepartam podefldonem. Idq;eo magis, quo gravioribus
motibus publicse poffefliones, quam privatorum inquietantut. Etfi
fatendum fit, inpuWicis controverfiis, ikpe non adeo neceflarium
cfte ad ufucapionem provocare, cum poffeflbris jus ex ahis funda-
mencis longe folidius poflit, faltem debeat, deduci. Et jam Bxckrm
ad Grotij d. L .2. obfervavitj jkê comfendium loquendi eosfequi^ qui ii
hoc ufucaponis negotio temforts tantum mentionefn faciunt, Subintelligi
^nim debere^quji tempori conjunâfint; ut efi omifio rei,feu animus omitten^
dh fi'^'^
mdicia omifidominij, Cumînauribus^vulgiy ^ in fummam flau^^
fihUefit temforis nomen^ (quafifcdicet continuatio temporis lucrifaciat alle-

ganti Cter(ts frobationes^) inter firategemata politica ejje^ rudiore Miner~
*va in his nominibus verfdri, (jr tanquam generaletjemporis nomenjaBare
exp/tcationibuSy (jr adjunctionibus^ qudt reiferfe mhileffcienti robur aliquod
circumponere queanty uhro vitatis^ inlocum earum exemflis argumentan^
tiumfine dfcnmme cumulatiSy quo orationijfecies copia aaedat.^ A pud
Tacitum A.Vl.vaniloquentia dicitur, quod Artabanus veteresVerfarum
acMacedonum terminos repofceret. Quod idem faciebat longo pofl cem-
pore Sapores, apud Ammianum Marcellinum 1. YNW^ c. f Cui repone- .
bat Conftancius, par pari referens,- mirari Je^ oblitumillum ejje^ quod
Ferji Macedonibmfervterint^ quibu^ per Romanosjubaîsy illorum etiamfer-
nji Komand ditmis factifmt. apud Zonaram tom. III. Vid. quoq; Hero-
dianus l.^.c.2.4. exemplis pr^rer diuturnitateni
I^tfiin nobiliffimis
poffeffionis eciam titulum, dominium producere aptum,allegari vide-

as. Vid Judic. XI. If.feqq Sicfocrates fub perfona Archidami initio pro-
.
bac, juflo bello Laced^monios Meflenepotitos. Inde Velut in fubfi-

dium vocatur diuturnitas poffefHonis. a;^ îfiv il' kKsivo vâ^KiknBivy

Dddd Sti
I
f7S .
L|rBRI IV, .
^^ 7mT^c^3t4 TnzvT^g vif^l<îiaiv, Sednecilludvos i^^^tent^fojjepaftesfivepru

*uatas,fivepiibhcaSi prdfiriptime l&ngi temforls 0* canfirmari, &fatrima^
Tiij loco habcftdas^ ferfiiajum ejje Ad jungic, ancea cum com mo-
omnibus,
da elTec occafiOj fuper Meilene nullam fibi concroverfiam mocam.
Add. Alheric, GentUis dejure belli 1. L c. XI. Ec fane in ifthoc- caufarum
genere magnam adferc projurepofleirorisprêrumcionenij.quodne-
miniincra cancum cemporis fpacium in mencem veneric, juris qtiid
cam ad rem pra^cendere, Tanci quippe plerunq; func momenci ne-
goria ifth^Cj camq; confpicua in luce geruncur; uc fi cui cercio heic
jurisquidfic, neq; idipfumdiu lacere,neq;eidemdee(IeoccaOo po&-
iiCjfakemproceftandojusruum confervandi. Ergorariflimipofliiiu
accidere cafus, ucabufucapione demum dorainiumficarceflTendum
fi pacifico cicuio quis populus rem quampiam fic nalus. In illis au-
cem,qa2ebelloadquiruncur:,ac{urucapionemprcvocari vix neceflijra
cH:. Nam quamdiu adhuc fl:acus belii durac^ fola vi mcicur pofleflTia
corum omnium, qux hofti func erepca ; &
limul huic jus maneC: quo-
cunq; modo fibi erepca recuperandi; falcemjubi injufl:am habueric
caufam> fi facisfadionem prseflare fic paracus. Adeoq; cum vel ultra
quinquaginca annos bellum queac durare, ficui locus qiiispiam fub a
inicium belli fic erepcus,eundemvi recuperarepocerkjancequambel- I
lum pace fueric compoficum. Apud Livium 1. 34. zMt. Numidae fu-
per agro ad Emporiaadverfus Carchaginenfes ufucapionem allegan-
lesica differunc: fer oportumtatesmKillos,nmcregesNumidarumujHr'
âffejus : Jemper^penes eumfoJfefîonemfuiffeyCiHiplusarmisfotuifJet. Pace
axicem fubfecuca quid cuiq; relidumfic,,facileadparec. Ubiea,quihu8
jboftis ceflfic> flacimpleneadquiruncur ; neq; opus efl ufucapionis rno-
f as expeiflare. Si cui cercio ad ifla prajcenfio fic, macure id fignifi-
cabic; & quidem, fi omnina fieri poflHc^ in ipfis pacis cradlaeibus

Kam poftea bellacores hauc cemere bello parca ociofis
^ quiefcencibus refticuent-a, Yi^ Grotim
1
' CAPUT m, f7p

CAPUT XIIL
DE OBLIGATIONIBUS, Q^M EX.
DOMINIO RERUM PER. SE ORIUNTUR.
i.^tUifet tenetur ah aiteriM rehtufefe p* Et confumtesjfi aliat tamundem ceH^
ahfttfiere, fumturtu fuerat %
2,Resalienx apudnosextaHtesfam rejii' 10. Nonadeosj eûesneglexit êrcipere.
tuendx. 1 . Non tenetur ûirem donatamdonavitf
^ ôd probaturi cum difiinSiione i
\
4., EtHlftfiratHr. 1 2. Nec fi rem emtam vendiderit^fimUiter
j.Ex iUa &bligatiene cantraBtis pofteriores cum difiirMione*
excepttonem ddmittmt ^5* âtemu pretium recuperare pojfit
f, Reddendnm id, quod cÛ ex alieno efi eûi rem alienam b.f emit.
iucractu, t4, ^n res altena emta refiitui venditori
7. Bondt fidei pojfeffor ad rejittutionem ncn pojfit.

tenetur-j /irespenit. I /. ^t rem aliena habety cujtes dominm
f, Jdem tenetur ad rejiituindos fruBus igmraturireBe eam potefi retinere:
extantes: t6. ^nturpiter datum fit refiituendum^
Oftquam inquifivimus in originem & nacuram dominij, fi-

mulqi quibus modis illud coniiicuatur, confequcnscft,ut vi-
deamus de obiigationibus, quae ex introdudo rerum domi-
nio immediate& perfein homincs refultant. Inter ha^c pri-
ma efl:,quodquilibetceneatur alterumnonhoftem pati derebus fuis
difponere,iisdemq; quiecefrui, neq; vi aut perfraudemillas corrum-
pere, intervertere, aut ad qq trahere. Quo ipfo furta , rapinae, moti
termini , & fimilia crimina ipfo naturali jureinterdidla efle adparet_*.
.Deinde,ubiresaIienaadahquempervenitfinefuocrimi-
2.
t\t, rerum
(fub nomine etiam heic venit jus in perfonas, quatenus
nobis utile efle pctefl:, uti efl: jus domini in fervum,),plcerius viden-
dum efl-, anneiila res adhuc extec, an verominus. Circa res excan-
tes hc obligacio nafcicur ucceneacur, qui rem noflram habec in fua
;
poceftace j efficere quancum in fe efl:, uc illa in noftram pocefla^

tem icerum redeac. Quas obligacio cunc demum vim fuam aû exe-
ric, quando pofleflTori innocueric, rem iflam efle noflram. Addicur
qtiantmiinfe. neq; enim cenecur, ubi impoflibilefuericremreflicuere,
Dddd 2 Scd
.
ygo LIBRI IV,
Sed neq; tenetur reftitiiere fuis impenfis, & Ci quas eo nomine fecit/
rede eas dominum repofcere, aut tantifper donec folvantur, rem re,
tinere poteft, Sed fufficit fignificafle, remalienam penesfe efle^nec l|
perfe Aacurum, quominusdominusfuumpoflit recipere. vid.I.l..3.

D. defugitivis. (Semper heic fermo efl: de pofleflbrebonse fideii nam
adquidceneacur, qui mala fide poflHdet, alio loco dicicur.) Acq';
hxQ eousq; Valenc, uc leges Roman^ mn frobe ^VTif^<r//dicant. vid.
1-43' 9-^' defurtis, niiiex paclione.Lif Ti. frdfirift ,verbis A.-^.^.^,
D. de cond.oh turp,caufitm, Eum autem^ qui alienum quid jacenslucri

faciendi caufa fufl:ulerint, furci obfl:ringi, five fciaccujusfic,fiveigno-.
raric. d.L 43. .4. feqq. D. defurt. Jofifh, archôL IV. g. Si qtds aurun^
njel argentum fer viam invenenti qudtrat eum^ qui ferdidit 3 frMonemj^
mittens in quo eum loco invenit^ reftituat : ^
ex alio damna non bonam ejje.
utilitatemjudicet. Qupdficamenjufto ticulo & bona fiderem quara-
piam nadus fuero, non ceneor ipfe jus meum in dubium vocare, &
publicefignificare,calemrema mepofliideri, uc fi forcead alium per-
tinuerit, eam vindicare queat. Nam ubi modus, quo pofleflQonem
nadus fum, nihil continuit vitiofij aut fufpedi, bona fides me omni
crimine vacarefacit, quodex reialienx detentioneoriri poteft. Sub-
incelligicur & quidominus fuit, adhuc ba-
iflh^crefl:ridio,fimodo,
beat probabilem rationem rem ut ne per hanc obligati-
repetendi j
onem legem ufucapionis tolli arbicremur, ContGrotim 1.2. c.io.

. 3. Ifthanc aucem obligacionem ex ipfo dominio refultare
fatispatec. Cum enim variis cafibus pofllc contingere, utquis pos-

feflione rei fuseexcidat, inlubrico valde ponerencur resnbfl:r,mo-
biles pr^fercim:, fi ubi in alcerius poteflatem aberrarunc, abs illo oc-
cultari auc incercipi poflienc. MuIcoq;magis, ii aperce calem rem li-
cerec recinere, & vindicare volencem repellere. Uci enimin rerum

communium fl:acu juris eft, uc uni non minus quam alceri commu-
nibusrebus liceat frui: ita proprietatererum introduda,cura reliqui
omnes velut renunciarent juri in res, quae alceri fueranc afTignacae,
id incerdominos convenifle intelligicur, ut quirem alienan> baberec
!n poceflate, pofl:quam noflet alienamefle, addorainum eandemre-
dire facerec. Nam nimis debilis futura erat vis dorainij, & nimis
fumtu-
CAPUT XIII. fSi
j
'
fumtuofa atq; anxia cuftodia, fi non nifi tuflc res foret reddenda,
quando dominuseamrepetic; cumiiliraepenonpoflicconflare,quo-
nam res fua perveneric. Uc aucem quis ceneacur domino vindicante
I
rem reflicuere, non intere/l, bona an mala fide rei pofleilionem fic
'
nadus. NamhsEC obligacio reflicucionis non oritur ex deli^loali-

quo, aucfadlo no/lro, auc ex peculiari pado, cum pecicore rei do-
mino inicojfed ex ipfa re, vel pocius ex univerfali pado, quod do-
ininium rerum comicari intelligicur. Inde qui bona fide rem e/l na-
dus, fimpliciter duncaxac ad rei reflicucionem tenetur: qui autem
mala fide, prseter neceffitacem reflicucionis,eciamcriminefeadflrin-
xic, cu jus nomine poenas eft obnoxius. Definit autem bona fides, fal-
cem in foro confcienti^, ubi alicui confliterit, rem eife alterius. vid.
1.25-. .3. D. de h<red.fttt. Vi.^^lt. D. 1.2.1. 3. I.4. defofiti, Etfi
qu^ ab initioadfuitbonafides;, juflusq; titulus apoena falcem huma-
naimmunem prceftent-^.
4. Confirmantur atq'; illuflrantur iflh^c ipfa \t^9. divina,
.
"Oeuterony^W. 1. 2- 3- add. 1. 43. . ^.feqq- D. defurtis. Ac ne quis cre-
dat, ifthoc ofiRcij foli amicitiae deberi, Ar<7^. XXII.^.expreffeadditur,
etiam inimici noftri rebus id pr^flandum. Eam legem Jofifhm ar-
chdielog.V^, ita exprimit: Siquis atirum vel argentum per viam invene'
vityqudirat eumj qtn ferdidit ^frt&conemj^ mittens^ in quo emninvenit loco
reftituat -,
c^ ex alteno da?nno non bonam titilitattm ejfi decernat. Simi-
literc^ de fecudihtis qujncun^ in defirto errare compererit ; non in'vent&
Jlatimdemino penes fi retineat^teftemhahens inhis Deumj qnod noluit aiie-
m lucrarh Etfi gentis Judaics hoftile adverfus omnesalios odium
hanclegem non nacuralem, ^z& civilem & adverfus populares fuos
duncaxac exercendam pofl ftacueric. Vi^.SeldenX^Slx, ^. Ec Grotius
in annot,ad dj.%.\. Add. P&lyhiu^s 1. VI. c. î.princ. Exemplum Spar-
tanorum, qui Phoebidam propter Cadmâm occupatam damna-
ranc, arce tamen recenca, (vid. Plutarch. dr Comel. Neposin Pelopida^) huc
proprienon quadrac. Nam ipfi pofleflbres maljefidei eranr,adeoq;
cx alio principio ad reftitucionem cenebancur. Sicuc nec exemplurn
M.CrafTi &
C^Horcenfijâpud Ciceronem Offic 5. L. Mmutij Baftli locit-
^kiis homims Jalfurn tefiamentum quidam e GractaRomam attukranty

Dddd 3 quad
fSt LIBRI IV,
mddqmfaciltm ohmerent^ fcnfferunt h^redesfecim M. Crdffnmy d" 3-

Hortenfmm, hommes potentipmos. ûi cum illudfalfum ejfe fufpicaren^
tstrj (ibiatitem nullius confcij ctdfAcffmt:, aliem facimrts munufculum non
repudiaverunt, ,îd ergo r' Sdtts hoc eft, ut nm videantur?
deliquijfe
mihi quidem non videtur. Sane enim injuftm efl^ qui injuriam non moda
mn repellit abaltero^fedetiam adjuvat, Nani quancum recepcacores

de furco, tancum iliidecrimine falfi parcicipabanc; qui eo nomine
fcripcos fe h^redes intelligebanc, uc aucoritaceruafairarioscucos pr^-

ftarenc. C^ceruraexeodem fonce iniquicacisquoq^sarguicurcOnfue-
tudo, qu^bonanaufragorum fifco addicic. VxA.Grot. 1.2. z.y. .i. &
Bceckrus add.l.Jac. Godofredtu de bnferio Maris c.XI. fo.Locceniu^ dejun
maritimoA.X.z.y. ,5), Bodinu6 l.i.derepuhl. c.io. Gramondm hift^r, GdlL
LXVJ.& alij. Nec minus inde colligicur:, abfurdum planeefle, quod

bona furco ablaca alicubi non domino refticuantur, fed fifco vin-~
dicencur. vid. yf;?A Uatthms de crimin. tit.de furtis. c.4.. .4.
. f Csecerum cum hsec obligacio redicuendi rem alienam

.
oriacur ex convencioneuniverfaliincer homines, hinc fic, uc concra-

lus fmgulares, circa rem vero domino quoquo modo fubcra^lam
inici, inde excepcionem accipianc; adeoq; fi incelligacur eam aicerius
efle, vani fmc concradlus, qui de eadem in cercium cransferenda func

fufcepti. Cui fundamento eciam innicicur illud dilum Diogenis
Cynici in duos fures, quorum unus alcerum expilaveric: ttoV y^h k-
iiKo<^6vaji, liv j f&fj >^/{ct)\s}i6voLj* alterum quidem furatum effe^ alterum
'vero nonferdidiffe. Neq; obftac l.I. . y. D. naut. caup. (lab. quam addu-
cic Ziegler.adGrot.d.l. .I. uc oflenderer, concraclum pofteriorem ex
^
dominionon femper excepcionem admiccere. Nam in dido ca- &

fu magis incereil credicoris, uc pignus fic falvum,quam debicorisdo-
mini & debicor vindicare pignus non potefl^ nifi folyeric. Lucu-
:
lencum ejus aflercionis exemplum excac in I.31. .I. D. depofitt, Ve-

rum in d. Lfrincif. nobis non facisfacic Tryphoninus. Rem capitalis judiciji
inquic, depofuit apud te centum ; is deportatm efl ; bona cjm publicdta
Junt; qui^ritur, utrum ijia centumfint reddendaei^ qui depefuit^ aninpU"
blicum deferenda? Si tantumjus naturale ck' gentium intueamur-iei qui
depsfuit rejlitHendafunt : fi civilejus ^ legum ordiffem^ magis inpublicur 2
defef
CAPUT Xlir. ^ fB3
defirefida fm7t. Nammakmerrtti^ fuhlicey utexempto alijs ad deterrenda
mdepciafitj etiam egeftate lahorare dehet. Eoimvero, cutii & gentiujii
jure imperancibus bsc poteflas competac, ut delinquentes bonis
multarepofBnt: igicur ubi malefico talispcena jufle decernicur, juri
naturse uciq*, conveniens efl:, omnia damnati bona fifco cedere.. Et^
hoc juris fit pofitivi, quod huic crimini poena confifcationis bono^
rum fic conftituta. Ec confideracio quidem ucilicatis ex poena re-
fuicacurse faciebac ad adprohandam fandionem illam poenalem ; non
autem proprie ad prselacionem fifci prce damnaco in repecendo de-
pofico, Nam ex fencencfa judiciaria dominium in bona damnaco'
fuerac ademtum, & filco adjudicacum,- unde depoflta quondam a
damiaato non buic, fed fifco erunt reddenda. Omne autemdomi-'
nium five ex jurecivilijfivegentium oriatur, hunc inter cjECera ha-
bet effedum, uc quivis pofTeflbr eam rem vcro,^ qui in pr^fens efb,,
domino reilicuere teneacur. Quam camen alias exceptionem lex
de reffcituendo depofito ex certis circumfbantiis habeat, paflim cradi-
tur. \\.^..Cictra Ojfic^. Ssneca de henejicijs 1. 4. c. lo. Ambrofm de cffic^
I.I. cjilt, Quo loco addendum efl, quod memorat Volyhim in e>u
eerpt.Feirefciam p.i/z. de Ariarathe
Cappadocura rege, qui recupe-
raco ab Oropherne regno, XL. talenta, qua^ hic apud Prienenfes
depofuerac, repopofcic; eumq; ipfi eadem OropHerni fervarent,fer-
ro flammaq; ineosfaviic; uti/^^/^^^/V/^judicac- injufle. EcfiAriarachis.
fadum defendi pofIer,fi fupponacur,ipfumperinjuriam abOropheF-
ne regno expulfum fuifle. Eidem autem oWigacioni de reflicuenda
realiena nonpauca fuperflruuncur a JQis Romanis.vid. 1.2f.D- dt
aB.rermn amotarum. 1. 4^... 4. E>. defurtis, Eod em flindamenco quoq|.
nicicur rei: vindicacio, &
cognacê illi adiones ; &
aliquo modb eciarm;
condiduo indebici, & condidiocaufa data, caufa non fecuca, &con-
didio fine caufa.. Ecfi ifth^c quoq^ quafi contradu nici dicantur^
Cumenim non donandicaufa dacum fir, incelligitur eacondicion
dacum & acceptacum efle, utnifi caufa dacionis adpareat, reflicu^
tur. Quod aucem de reflicuenda re dicicur, id eciam ad frudus ejus-
dem efl excendendum, qui adhuc excanc; decradis tamen impenfiSj,
ûîaeosdeinpEoducendos3.coIligcndo5> aucaHeryandosfad^funr.
.^-Circ3^
^34 ÎBRI IV.
Circa res antem alienas,bona fide parcas

. d". confumtas, &
id videtiir sequicaci naturali maxime conveniens, utnon quidem co-
tam ejus asflimacionem , fed quancum inde locuplecior eil fadlus
alcer,qui confumfic^domino refticuac; modoeares aliunde ipfi non
fic penfaca. Nam fi v. g. cibi res cua furco fic fubcradla, quam ego bo-
na fide adquifivi &conrumfi.- tu aucemafurejam ejusdem rei asfti-
macionem receperis, me nihil pofcere poceris, ucut ego locupletior

inde fadus fim. Afiertionis autem hujus racio noncam h^c ^(k, quod
dominia fint intrpduda ad fervandam ^qualitatem ineofcilicet;, uc
quisq; fuum haberet; quacenus aucem alcer ex re mea lucracus eft:,
ille plus habet, cumego minus habeam quamquia res, cujusdomi-
.
nium neq; meo confenfu, neq'; ex delido aucjure belliamifi, ad mc

adhucpertinet, uti& quicquidex eadem provenerit. Igiturubi ea-
dem in alterum incidic, &is ex ea cOnfumca lucrum cepit, bona
quidem fides ipfum merito indemnem prjefi:at: lucrum autem me
repofcente nullo prastextu retinere ppcefi; cumidem fic velut pars,
aut frulus{uperfi:es rei ad me pertinentis. Inde nihil cricius ea fen-
tencia; nemo debec ex alcerius damno lucrum capere, fcil. ex cali
damno,cui is neq';confenfu neq;delilo fuo caufam dedic. C/^^r<7 off.'^.
Contra naturam ex homints mcommodo fium augere commodum. Id

efty
quod exprefium ell: ex Terent.Andna.a^. 4. fc.l. Hoccine efi credihiky

mt memorahiley Tantavecordiaimatacuiqnam ut fietÛt malis gaudeant,
ata^ ex incommodis alterim jua ut comparent commoda f A dd. 1. 20S. D.
de reg.juris. 1. 22.D. deh^redit, fetit. Sic pafiim in &
libris juris Ro-
mani ex fciti hujus aequitace mulca definiuncur, quae alias ad apices

jurisnon ita exade quadrabanc. Vid.l.io. 1. 17. .4. D. deinftitor. a^.
1.7. D. adSCtum rf/A7^;?.(add.camen Ziegl.adGrot.d. 1. %X) 1. ff.D.
de donat. inter vir, ^
uxorem \. 50. verf. fecundum qu<i. D. de a6f. emt. (^
njendit. h^^princ.Yy.commodati.l.iz. %l.T>.de diftra^f.pign. l.jl.D. dere-
hm creditis, Kidem quoq; fundamenco videcur prascipue innici adio
de in rem verfo,
%.y. Exhifcedcpendecdecifio plurimarumqu:En:ionum,quac
ab & Moralifi:is agicari folenc, quas ex e^r^^/^^d.l.huccransfcri-
JCcis,
bere placec. L Poflefibr bonsfidei (namde hocfolofermo efi:, cum
malae
CAPUT XIII. fBf
malae fidei pGflefTor non folumrationerei, fe3"&cx luo falo tenea-
tur.) quamdiu talis, (coni Ziegi. adGm.d.l.) non tenetur adullam re-
flitutionem, fi quia nec res ipfa apud eum efl", nec lu-
res perierit;
crum ex ea 1. 40.
re. D. de hared, fetit. 1. 12. 13. D. de rei 'vindic,
vid.
Addo, non tcneri eum^ utut culpa ipfius res perierit. Nam bona fides
: tantifper erat ipfi infiar dominij. Domino autem fi fija res etiam pro-
pria culpa perit, fatisdamni eftrem amififle, neculteriuseonomine
tenetur. Aliud autem dicendum^ fi ultro rem perdiderit, ubirefci-
viteamalterius cfle, eo fine, nceam refi:ituere cogeretur.
. 8- n. Bonas fidei poflêflôr tenetur ad refiituendam non fo-
lum rem, fed & frudus adhuc cxtantes. Naturaliter enim ad qucm
res, ad eundem quoq; frudluspertinent. Add.I.ao.l.fo.D.^^m^'/^-
diCAtiene. Difl:inguunt tamen inter frudlus rei , & indufiri^. Grotitu
quidem judicat, folos frudus rci eflê refl:ituendos, indufiri^ non
item: quia ucut finere non provenirent, rei tamen non dcbeantur.
Alii tamen ctiaminduftris frudus adhuc extantesarbitrantur refti-
tuendos, citantes 1. Z2. C. de rei vmdic. Quas fententia propius ad hu-
manitatem videtur accedere ; dummodo hoc addacur , b. f pofl!es-
ibrcm detrahereomnes impenfas in remfadas, ut & mercedem fiiae
induftriae. vid. 1. 5(5*. %. f 1. 38. 19 D. de heredit.petit. 1. 27. . 4. 1. 51. 1.48.
.
1.
^f D. de rei 'vindic. Ac ne molcftis litibus occafio pr^beatur, domi-
.
,
num rem vindicautem non debere omne lucellum cum pulvifculo
converrere. Hoc raodo raro emerget cafus, ut pofl^flTor b.f. mul-
tum de trudibus induftriae reftitucndum habeat.
. 5). lll. ad reftitutionem rei, & frudu-
Pofleflbr b.f tenctur
um confuratorum, fi modo alias quoq; tantundem confumturus fu-
erar. v id 1 2f 8 i>. ^.de heredit.petitione 1 f2. D. de ret %'indic. Nam
. . . . .
in hoc locupletior cenfetur, dum confumtis rebus alienis fuas ferva-

vit.add.1.47. %\.Vi.de foliition. Ubitamcn judicaverim, prster li-
mitationes iuperiori definitioni additas, hocquoq; confiderandum,
anpoflTeflbr b.f poflGt recuperare id, quod fibi re evida decedit,ab
eo, absquo rem onerofo titulo accepit. Namfi hocfierinequit,haur-.
quidquam locupletior ampliuseft b.f poflTeflbrreftiturarealienajCu-
jus pretium ab aucore fuo recuperare ncquic. Circa exemplum autem
\ Eeee Cali-,
i
LIBRI IV.
Calisulê, quod adducitur ex SuetoftijCalig. c. IS. Si quihm regfjare/li^

iuit adiecit dr frticfum omnem veoiigaliorum^^ reditumn medij temporis^
moneri poteft; iprum judicafTe, injuria i/lis regna ademta, adeoq; fe

efleh^redem pofleflbris malsefidei. Aut fi fadum anteceflTorisnoa
damnavit; dubium tamen adhuceil:,anexliberalitatemeFa, anve-
ro velut ex obligatione illos frudus intermedij temporis reftituerie.
Inde verius pucaverim, pofleflbrem b. f non teneri rdiituere ftima^
cionem rei confumtê, ubi ab autore fuo evidio ipfi pr^llari nequit.
Nam hoc modo non poteft cenferi faiSlus locupletior. Et durius vi-
detur, rei confumtê sftimationem, quam rem ipfam adhuc extarv
tem refl:ituere.
. lo. IV.B.p6fleflLbrnonteneturadrarciendosfru6lus,quos
percipere neglexit: quianecrem habet;, nec quidquam rei loco fuc-
ceflric, Rc negligencia circa res proprias vel quafi verfand fatis ipli
damni judicatur. vid J.78.D. de re^ vindic,
. li V.Si pofleflbrb.f. remfibi donatam alij donaverit, non

tenetur, nifi omnino edam flne hac donaturus cantunde fuiflêc. Tunc
enim lucrum eric rei fu^ pepercifle. Quse definicio videcur prsfup-
poneredifl:in6lionem incerdonaciones ex aliquo oflficio, ex mera &
liberalicate profedas; uc illa; tancum fint pcnfandx, non icem hje:
Cum reûlaricernemo donare prasfumatur, nifiipfe abunde habeat;
adeocf; donandi impetus ex confiderationerei ifl:iusaliena^, tanquam
abandancisjconcepcus judicecur. NObligaeioaucem illa,qua2 in dona-
tario ex donis & beneficiis refuIcaC;. haucquidquamincer ea cenfecur,
quse definicopretio poflTunc^flîmari; adeoq; qui rtVî^^yêxpedlat a
donatario^hautquidquamvidecurlocupletior. vid. 1.2f..8. t>.^<r h-
redit.fetit, con^.Ziegl.ad Gfot. d. 1. .7. Enim vero ukerius confide*
randum, apres donaca apuddonatariu adhuc excec, an minus. Siprius,
ab boc rem fiia vindicabic dominus, incermedio donacario omifla

Kec minus pofieriori cafu illi eric incumbendum, qui vel rcm cener,
vel ex ea fa(ius eft locuplecior, Incermedius autem non ni fi velut ift
fubfidium tenebitur, in quancum ipfefortafle faduseft locupletior.
h'^^.StrHvmex.eYCit^.%.1'^.
, i^ VL Si poflêfior b. rem alienarej onerofo titulo partam
quo.
CAPUT xin. r^T
<5UOCuncf; modo alienaveric, non tenebicun nifi quatenus ex ea lucruna
fecic. Qiiod fi lucrofo ticulo parcam vendideric, cunc demum ad
precium reilicuendum cenebicur, ubidominusapolTeflbrercm ipfam
nequeat recuperarc; nifi force prodegeric precium incuicu abundan-
cizefuae, alias non prodalurus. Non aucem Iucrumfacic,qui prorc
quapiamcancundemrecepic, quancuni ipfe dedic, cum fuum dunca-
xac recuperaffe cenfeacur. Neq; heicin locum rei precium fucceflGlflc
dici poceft, nifi ubi force quis dolo pofiidere defieric. Alias concra
tilcimum poflefibrem rei vindicacio infiicuenda. AllegaCur 1. 4^.
ult. D. dejtirtis, Si,furipretiumpro refurtiva acceptum dominmfer vim
J.
extorferitt vlderi eum nummorum furtumfecijfe ; c^ vi bonorum raptorum
'
Acitone itidem teneri. ^ôd enim ex re furtiva redigitur:, furtivum mft

effe^ nemini duhium efl. Qiise lex proprie ad ci vicaces percinec. Na in m
nacuralilibercace vivencibus xquevilicecinvadereremfibi furcofub-
dudam, quam ejus pretiuJTU.
. 15. VIJ. Poireflbr b.f etiamonerofotitulopartam rem alie
nam tenetur reflituere, nec ipfum dominum quod erogatum efl?,
id,
repofcere potefl, fed illum duntaxat, abs quo eam rem accepit. Ali-
as enim in irritum caderet jus vindtcandi;, fiprctium foret refunden-
dum. Et quiremquampiamcomparac absaliquo, in quem fufpicio
caderepocerac, ipfijmforcedominumnon efle,debcbacfibipeculiari-
ter circa evidionem cavere; quanquam & ca alias vendicioninacu-
ralirer infit. Huc quoq'; pcrtinet 1.22. D. de h^redit.fetit. l.zf.princ.
& . 1. 31). eod. 1. & 23. C. de rei vindicat. \.\<S. D. de

25: D. de reb. creditis. 1. 3.
contrakemt. I, I. D. de eviciion.l. D. de L. Rhodia. 1. 1^. C. de eviBion.

2. . 3.
\.2.C. defurtis. Addenda tanien ha^c exceptio; nifi quacenusdo-

minus rei fuse pbflenrionem recipcre fine aliquo impendio probabi-
licernonpocuic; puca, fi resapud piracas auc larrones fueric. Tunc
ehim deduci poceric, quantum dominusimpenfuruslibcncerfuerac.
Ipfa cnim fadi poflefljo, praefercim rccuperatu diflficilis, eft aliquid
a5ftimabile,& in hoc dominus poftrem amiflam cenfecurfaduslo-
cuplecior. Unde frcqucnseft, eos, qui aliquid amiferunc, invcncori
promittere fi^vuyfov. vid. Mofchm Idyll. I. Qucm imitatus cft Afulejm
mctam, l VI. Hine etiam? cum rei fuse cmtio ordinario jurc non valcat,
-
Eeee 2 valcre
1
fSB LIBRI IV.
valcre tamen eam JCtus Pau/^s inl. 34. . 4. D. de contrak emim.

ait
(i abinicio id convenic, ut pofleflTio,

qu^ apud alterum efl:, emarur.
Sed an is quoq; pocerit dominum reporcere precium, quiemic eo fine,
i3C re domino reflitueret ? Quod aliqui neganc eo argumento, quia per
j
hujusmodi protcjflationem non poflit tolli domino jus competens. .:|
v\ii.\.l\X>.dereg.jtins. Enimvcro fi emtor ifte probabiliccr prsvi- j
dic, alia racionc dominum remfuam ^grc recuperacurum, ncq; prc-

^
tium, quoddedit, ampliusefl, quam quantiasftimari potefl: ifl:a fadi j

pofliefllo.omnino id erit refundendum. An autem redemtori con-. S
cradominum decur adio negociorum gefl:orum, Incerpretum juris |
Romani e(^ fubcilius inquirere. Id quod definire Grotim ideo omic--
"^
tit, quodifl:a aHo cxlegeciYili nafcatur, cum non habeat ullumeo-

rum fundamentorum, exquibus naturaobligationeminducicEnim- ^
vero licet jurisnaturaenon fitinquircre aut defignare, ad quamnam ;
fpeciem a<hionis, jure Romano definitam, prasfens cafuspofl[ic aurî

debeat revocari: tamcn quin ipfa adio negotiorum gefl:oramfun-
damentum in naturali ^quitate, incf; pato cacico habeac, negari nc-
quit. Nam nullo praetextu pofl:ulare quis potefl:, uc ego benevola
mea opera alterius rem fervaverim aut meliorem reddiderim gra-
tis, &impenfa mihinonrefundenda. hA^.ZiegLad Grotium d.L.^. |
Igitur fiimpliciffimum fuerit, utrcdemcori, &

aiii cuivis negociorum
cefl:ori ea res, qua^ redemta, aut cui opcra fumtusve impenfi, canci-
fper oppignorata intelligatur, iscf; eandem tantifper recinere pofllt,
donecfibi fic facisfalum. Si tamen nullum opus ejus operse fuperfic,

cuiincumbi poflGic, &
alter ucilcm operam inhumanicer penfare de-
tredet, non pucaverim adhiberi pofle illa media juris fui vindicandi,
quibusidvindicacur,quodexconcraiibus nafcicur; fed iflum ve-
lutingratum, & omni benevolentia indignumdeceflationiduntaxac.
habendum. Quanquam eolocoDavid
vid.r. iWw//^/.XXV.7If.2r.
injuriam verbalem potiflimum videacur ulcifci voluifle. Cxterum

sequitatem iftius rcfl:itutionisinfimiIibusquoq; cafibus confideravic
jusRomanum. vid. ^
1. r^. . r^.D. de religiof ftmtibm funer. \.<S. . 5.
D. negot^gefi. 1. \X>^de L. Rhodia. Ec inuniverfum in fimili caufarum gc- -
nere prbbe obfervandum 41Iud Tennt^ Hemtontim, a^, ^^fe, f, JW

[HmrmmfiêfHmmaefimalitia, I'f
CAPUT Xia -
fBp
. 14. nx. Ex mence gui rem alienam emic, hon po-
Grot^',
tcfl: eam precium fcrvec; quia ex quo res in

rcftituere vendicori, uc
ejus fuic poceftaccjccepic obligacio refticuendi. Ubi camcn diverfum
nobis videcur. Nam uciq; non ceneor rem emere, quam novi alie-
nam, uc dominus quidem rem recipiac, ego aucem precium meura
amiccam. Frgo fi cognovero rem e#e alienam, ac nolim eandem
apud meevinci, vel addeclinandam licis moleftiam, vel quia preti-
nm merecuperacurum defperoj pucaverim me re^fte, quamdiu poc'
nicencix locus eft, ab iftoconcradtu refilire,negracis iice implicer.
Ica camen uc indicare cenear domino requirencij ubi fua res fic, quo
eam vindicarequeac. Vid. I.17. pn^c. V-ê rei vindic. & Ziegkr. dd
Crot. d.\.%lo.
. if. IX. Is qui rem bona fide habec, cujus dominus ignora-
tur, non cenecuream nacuralicer pauperibus dare ; ecfi hoc in civi-
tacibus benc poftlc confticui. Racio eft, quia ex dominio nemo ha-
bec jus praecer dominum. Non efle aucem, & non adparere perpe-
tuo, tantundem valec apud eum,cuinon adparec. Igitur nemo heic
erit, adquem ejusmodi res propius percineac, quam ad poflrefTorem
bonsB fidei.
, IS. X. Quod Gretim afl"eric, nacuralicer, quod obturpem

caufam, authoneftam,fedad qnamquisgracisobligabacur,accepcum
cft, non cfle reflicuendum; id admiccimus, fiquidem caufarefticu-
tionis unice fit pecenda ex dominio rerura per it, Nam hoc nomi-
nenon poceft ceneriis, inquem rescranfiic priorisdominiconfenfu.
Verum ubi in ipla accipiendi caufa fueric vicium^ puca excorfio, ejc
alio principio obligacio refticuendi fluic. Sub excorfione autem com-
prehendi debent modi, licec non ica violenci, pecunia alios emun-
gendi; puca, fi judex nolic jufticiam adminiftrare,nifiprius^manus
argenco ipfi inungantur. v\d,.i.Samuel.Y>W.'^.j\. Quo loco nonvide-
tur Samuelem voluiflle peculiarem fandimoniam ofte^rc, {^6. quod
commune judiciim officium nullo modo cransgreflTus fueric proce-
ftatum efle, quodq'; adeo nullo fuo dileclo mericus fit, uc ipfe
munere fuodimoverecur, rege creato. Add.fupra
IIII. c.7.S.>).
SAMU-
:
DE JURE NATURiE ET GENTIUM
LIBER QUINTUS.
CAPUT^.
DE *PRETIO.
f . Pofi domimum introdftcenda fftit mente, Caufe, qu commune pretiumintenm
fnra rernm duntvelremittHftt
2, âmkai moralfs rtrnm quid, TrettHm vulgare nonfuffecitvita htt-
1 1.
^. ^retittm cjuotuplex'. m<in& {numo.

jf.Vrctij vulgaris fmd<^nientHrf2 quodnam. iz.Inde conîtutum pretium eminensin
f,Mf*iti6res Htiles pretium non haifem ^\t s* -î f^^c ex metallii conftat.
. J
& quare. 14.. N
uniorumvalorem quatcnm determi"
S, .âre pretia rerum intendantur* narepojfmt reBorescivitatum;
'y^Deprettoaffeîonis, jj.Ineo tûo^ refpeûi efi habendusdd
St De pretiolegttimg^ fntidos.
^,Depretio cammuni. i StVdorpecunia itidemutationi ohnoxius
Oftquam res proprietati fubjedas difparis eranc

'naturas, nec eundem ufumhumanis necc/fitadbus
prspbebant ; & vero frequentcr contingebat, ut auc
'eadcm resad plures inciperet pernncre,cujuspar-
tcs fibi non per omnia forent fimilcs, auc diverfae
res naturas mutuo efient cransferenda^j inde nc-
^C^^ cefTum erat conventione hominum rebusimponi
aliquam afFedionem, fecundum quam invicem
res difparis naturje
comparariatq;ex^quari poffenc. Cum autem
invicem compares
rencur, &
exaequentur rarione quanticatum; quippe cum lequalitas
iit quanticacum
coincidencia: ig^cur de quantitate rerum, aiio- &
num, in quantum ha? in vita hi/mana funt utife ejusdemq; funda-
mencis, & cbmmuni menfura jam eric difpiciendum.
Deprehcndimus ergo in vica communi res invicem dici
. 2.
sequales, non rolum quod coincidanc fecundum cres dimenfiones,
fed & alio quodam refpedu. Sic enim dignicaces, oper^, merces,
^quaksinvicem autinasquaks dicuncur alio intuicu^ quam ob coin-
cidea-
CAPUT I.
fpt
cidentiam dimenfionum. Inde neceflum tH dari aliqaam quantita-
tem pr^cer phyficam S^niathematicam, circa quam folam hadenus
philofophi videntur (aUciri fuifle. Id quod clarius adparebit, fi ac-
tendaraus, quantitatis univerfim fumt^ rationem formalem confi-
llere non in extenfionefubftanti;^, fed utita dicaminasftimativitate;
feu ideo primo res dicuntur quanta", quatenus arftimari poflunt, &
confequenter inter comparari, utrum sequales fint, an in^quales.
fe
Cum autem res asftimari queant non fblum fecundum fubflantiam

fuam phyficam, fed etiam fecundum confiderationem quandam
moralem; confequirur pr^ter quantitatem phyficam dari etiana
quantitatem moralem, fecundum quamfcilicetresseflimantur ma
raliter. Quanquam etiam ipfa quantitas phyfica facitad sflimatio-
nem rerumejusdemnatur^ & bonitatis; e.g.magnusadamas casteris
paribusefhpreciofiorparvo: non tamen eadem femper attendituF
circa seftimationem rerum diverfee fpeciei, aut bonitatis, Sic non
femper canis major efl pretiofior magna mada plumbi
minore, nec
minor^ mafla auri. Cseterum quoraodo moralitcr ^flimentur per-
fon^ fecundum cxiftimationem, &alionesmorales fecundum vim'
producendi meritum & demeritum, fuo loco dicitur. Heic agen-
dum proprie dc quanticate moraii rerum, & adionum, quatenus
aliquemufum invita communi intelHguntur obtinere, atq; invicem
comparantur, quo in commercium venire apc^ fint. Ea quantitas
rerum & adionum v oc3.mrpretium. Quodeft quantitasmoralisfea
valor rerum & adionumin comraercium veniencium, fecundum
quamillae invicem comparari fblent.
. 5. Dividi pvctmru pottfim vulgare Sc emwem. Illudfpedla'-
Eur in rebus,&: alionibus feu operis, in commercium venientibus, qua-

tenus ofum ahquem &
dekdationcm bominibu& afFerunc. Hoc au-
tem fpe(âturinnurao> &quicquidejus vicem gerit, quacenus omnr-
iimrerum & operarum pretia virtualicer contineres, & communem
carundem menfuram prêre inteliigitur..
. 4, Ad vulgaris pretij naturam re(Se percipiendam cumpri-
mis. facic diflinif^îm confiderade tum ejus fmiddmentum m fe, tum-
quareidem inceadacur^velremircacur. Fundamencum prccij in feefl
apaU
, .
fpt
^
tlBRI V.
apcicudo rei Vel alionis,qua aliquidmediatc autimmediatc conferrc

poceft ad vicae human^ necefTitaces, auc adeandem eommodiorem
& jucundiorem reddendam. Indefrcquenseft in vulgari fermonc,
ucresinuciiesvocencur nulliuspreCij,- ficuc &
homines, inuciUa cerras
pondera, nullius prccij folemus dicere. Sic in fabula gallus margari^
tam invencam pro fe quidem nuUius precij ducebac, quod fibi inuci-
lis forec. Grotim 1.2. C.I2..I4. aic, menfura ejus^qpted res qu^ vaieat,
maxime mturalis ejl 'mdigentia, Ubi fi iile fenfus efl: , quod funda-
mencum precij infe fic indigencia, feuquodideores aliqua abhomi-
nibus seftimctur, quia eademindigenc; id inuniverfum vcrum noa
efl. Nam hac racione decrahcrecur precium rebus fuperfluse volu-
pcaci inferviencibus, quibus camen luxuriamorcaliumimmenfaf^pe
precia fecic. Indigere aucem non nifi illis rebus dicimur, qujbus citra
graveincommodum carerenequimus.vid.M^///;.IX.i2. Quodfiau-
tem fenfus fic, ad intenfionem precij facere indigentiam emtoris, fate-
rnur quidem itavulgofieri; fed quod ea menfura pretijnaturalis fic,
utquo quismajoreindigentiapremitur, eoampiius pretiumab ipfo
rede extorqueatur, idnemo cordacus admiferic. Neq; facit ad rem
\qz\m Ariflotelts Nicom. 1. V. c.g. a Grotio addudus. Namâ illa,five
mdigentia, tj omnia commercia quafi continet
Tmv^Q, cwvsx) qtt & alic
non efl: unicum fundamentum pretij, fed permutationis five com-

merciorum. enim homines nulla re indigerent, auc alia non magis
Si
quam fua, nulla efiênc commercia, nulla permucatio; fed quisq; fua
recinerec, iisdemq; fruerecur. Sic enimexprefTe Arijloteles d. 1. Iti l' n
êiot, avvsx^ cLa-irs? hli h-, ^tjAoij on av cv êict Moif cl'^>jAm, ^ cifjt.(PoTE'
(jt,f]
^h ^ sTs^^s ^ dykdijovrcu, Indigentiam 'uero quafi rem itnam quandam

efje^ qu contineat^ illud declarat ; quodcum mutua ope non indiguerint\ vel
uter^ vel alter^ fermutationem mn faciunt. Quo facic quoq; illud
Bjmdem Volit. I. c. 6. fp.J Efi permutatio in omnibus^ cospta quidem ah tnitii
ex eo, quodelificundumnaturamy quod alijflura quarnopus pt^ aUjfauci(h
ra habeant homines, ûoddemm ippsfufficeret , [necefjarium cratêrmtf^^
tationem facere.
%. f. Obfervandum tamen cfi:, dari quasdam res vics huma*
,nae uciUflimaS) quibus nullumprecium incellieicur impoficum^ vel
CAPOT L ^p^
quiadominio funt & debenc eile vacu^, vel quia a commcrciis huma*
nis funcfepofic^, vel deniq'; quia in commerciis nunquam aliter quam
appendix alceriusrei confiderantur. Cum etiamiex mulcas adiones
cxcra commercium removeric, eadem opera precium iisdem de-
cum fuperiores partes aeris, ^cher,
traxilTe incelligicur. Sic ac caleflia
corpora, va/lusq; oceanus adominiohumanofincGxemra^nemore-
d: iisdemprecium tribueriCi utuc maxima inde in vicam humanam
redundec ucilicas. Sic eo ipfo dum leges Romanae a commerciis ex-
cluferuntres facras&religiofas, pretium iisdem detraxerunti ututalias
multis carum ad pretium conHituendum intrinfece nihil defic. Sic
libericapicis ideonullumeftpretium, quiaconcradidlionem implicac,
efleiiberum, &eIlcincommcrcio; quamprimumenimaliquis venalis
redditur, liberefTe defmit. Inde &hocintuitu Hbertas dicitur res in-
csftimabilis; non ideo folum, quia commoda ejus tanta funt;, uc o-
imnem jeftimationem exccdere videantur. Quo loco tamennotan-
i
d um , quod cradit P/ji/o ûddws dej}esialihm legibm : Borum^ qui mnfilum
bomju^yfartemve honm^ fed drfeipfis devoverunt^ fretia conjiitutafunty
non jaxta frmAm aut frocerit atem ^ aut aliudftmile^ fid fro annorumnu-
merOi rdtwnetantumfixm tatis hahita. prafinit emmiex ah a^mo XX.
adtXMrifretium CC.argenteoffolidos^ muli^ris vero CXX. a quintoautem
Atatis anno ad XX. mafiuli LXXX. foemirm XL ah infantia us^ quinquennium^
mafiuli XX.f(smina XIL Borum vero quifixagefimurh vita, annum excefje-

runty fims LX. awM XL. folidos. Cur autem fariier omnes ejmdem dLtatiSj
C^ omnes ejmdem fixus iiftimatifmt^ tres caufi afferuntur valde idonea.
Unay qmafdr drfimilis efl votorum dignitas^five magnates fiive humiles
VQveant. alteraveroyquia haut aquumvidehatur vota factentes dtftimari
eudem condttiomhm ^ quihusmaTicifiavenAlia. InilHs enimfieBaturfuL
mtudo (^ hona hdhitudo corporis^ vileficcntihns fi ifia defuerint. Tertia .
c^fa ejifrmfud:. quia afud nos imfaritas henoratury afud Deumfaritas,

Mulcisquoq; rebus ideo pretium cenfeturdeefle, quacenusfeparatim
tamen ejus rei, cui accedunt;, pretium infigni-
teneri nequeunc; qnse
ter augent; ficut earundem defedus, aut esedem pravis qualitatibus
;
affedae idemnon parum' minuunt. Sic aprico folis lumini, liquido
i& puro aerij amoenas faciei terrse, quatenus oculos duntaxac pafcir,
Ffff vento,
fp^
UBRI V.
xmto^ umbr^j & fimilibus rebus in fe & feorfim non

eH: pretium,
cum morcales calibus (ine ufu terras frui non ponrinc. Aft eadem
nuantum momenti habeanc circapretium regionurti, fundorum, ac
prsdiorum nemo non novic. Unde obiter patec, quomodo deci-
denda fuerit illa concroverfiaj ab Demofthene olim judicibus expo-
licaj de umbra afini. Scilicec non pocerat prohibere condudor afi-
ni>quQminus dominus afini eofe abjicerec, quo umbra beftiae cade-

bac. Sed condudor ftacim umbram pocerac eripere , afino in alium
locum ado. Deniq; quasadionesleges divinx auc human^ vclgra-
tisexercereprsecipiunCjVel omnino obire vecanr,, adeoq; ex.cracom
mercium ponunr,, iis nullum per homines precium re^le conilitut
pofie,, nec ob preciumeas invicem exerceri debere adpareCo. Qiio ex
genere fiinc adiones illsB (acr^> queis eff edus aliquis fupernaturalis.
ex infiiicucadivino efi: afiignacus; puca,remifiiopeccatorumperab-
foIucionemCacerdiocalem, adplicacro beneffciorum: fpiricualium per
cxhibicionem facramencorum , &
fimilfa ; quae fi quis pro precia al-
reri prxdc^, fimoniam commicteredicicur. Ecnumo calia mettri im-

pium irreverens in divinum Numen habecur. vid. Acôr.VilL 20.
&
&
Quo percinenc illi, qui officiis (acris indignos accepca pecunia pr^*
liciunc ; cum calia in dignifiimos gracis conferri par forec; Add. êcre*
tum Gratmnt cauf. L tjuafi'A. 2. 5 Sic nec prsemia ac cefiimonia vircu-

Tis-ac erudîtionis tmmerentibus pro pecunia tribuenrfa; non folum:

quiaifi:a hoc.modo evile(cunc, fed& quia f^pe ambiciofiim ob cicu-
lumcales muneribus pubhcis admovencur, magno cum reip. decri-
menco. Ecfaneerubefccndumefi: ordini licerario, alicubi calem fibi
licenciam! heic fumerenanntillosj qualem joco exprimebac Fabiu*
Benevagliences Nkmmhrythrûm pmacatheca 2.
JCcuSj,apud\f^;fi!;^;;^:
c.2^: quicumirec,ucnonneminemdolorem facerec, forcein viain

afinum incidir, quididu6io ritafpeciem quandam ridentis efficiebac.
In quem incuens; qmdndeSym(\uKjrtepte? Te: quoj^fojpimtu^ fimmi
memanty'm numemm atordmem: Boôntm 'mpeUere.. Hac facit illua
P//;?^'N.H.l.XVl.c. 4. Carom civ'ic<Lm'ilitHm v'irtutis'mfigmecUnlumum:
tampndem vero ck" clementU lmperatorum,pofiquam:CivUmmbe!lorumpro^
fofiameritum coelit mderlQlvcm mn occiderc- Q rmres ^nfermsj qui tapt^
oêrA
CAPUT I. fpr
0pef4 honore Jolo domverintj ^ mm reiiquas coroKOs auro commet^darim, -
Jalutem civium infretio ejje noluerint, cUrafroJeJmnejJefvariquidemho'

minem nejas ejje lucri cauja. Sic Judex, quam gratis admimftrare de-
becjufliciam, pretio non itOi^ poceil vendere. Ovidius Amorum 1. 1.
^/.lo, Non hene conduSii vendmt perjuria tejies: Non heneJele6fi judicU
arcapatet. Turfe reos empta mijeros dejendere iingud. ôdjaciat ma^
gnas turpe trihunal opes. Turpe tori reditu cenjksaugerepaternos^ JEt Jaci-
I
em lucro projlituijje Juam. Plutarchus Romulovhidc officio patronorum
ad verfus clienCCS agiCjaddic: iv âfxPdmv ;^^fiata, r^g ^vvctJ8q^x^^ rav
'laTntvQii^ciiv i a4%^v evofUi&yi t^ d^vsg, Merccdem acciperepotentiores ah
humilioribus turpe hjibitum, ^Jordidum, Ex quo fonce pofl lex Cincia
profluxic. Seneca Hercule Jurente : HiccUrnoJirabiofiJoriJurgianjendens
improhms iras Et verba locat. Sic in legibus Romanis indigntim ju-
dicaturnumario pretio ftimare philofophiam , civilem fapien- &
tiam. Vid.
1. 1. . 4. D. de extraordin, cognit. & Grotim in flor.Jparfad
f.
h.l. Sic non relc operam fuam homini fica-
pretio locat tollcndo
rius auc veneficus ; flylum & eruditionem fuam, qui mendaciain ali-
orum fraudem fidem fuam, qui perjuriis aliorum inju-
difleminat ;
ftascaufasfublevatum, aut fubverfumit, & hujus farinse alij.

juftas
. S. Caufa? aucem, cur unius &

ejusdem rci pretium incenda-
tur, vel remittatur, adeoq; una res alteripr^feratur, licet haec êqua-
lem auc majorem ufum in vica humana videacur obcinere^ func va-
rise. Heic enim ufqj adeo necellicas rei, aut nobiHtas ufus primas
fcmpernon tenenc, uc potiusea viHflOima efle cernamus, quibus vica
huraana minime carere pocefl ; ideo quod non fine fingulari Dei pro-
videncia uberem eorum provencum nacura effundac. Vitruvim de
archite^f. 1.8. praefac ; Divina mens^ qu propîe necejjaria ejjent gentihmy
non conftituit difjicilia ^
caraj uti Junt margaritaâurum^ 4rgentmhC'
tera^ qus nec corpm, necnatura deflderat : Jedjineqmbm mortaliumvi^
ta nonfoteflejjetutay effudit ad manumparata per omnem mundum. Er-
go ad incenfionem inprimis facic raritasj.quam ultroprocu-
precij
rare incer arcana mercaturas a nonnullis habetur. Strabo l.XVII. de
^gyptiis.- non permittunt biblummultisinlocis nafci: quofit^ utpenuri(& ^
ffctium imfonentes, prcv^ntum quidem augemt^ communem vero ujum '
Ffff 2 at^
atl commoditMcm 'uwlent. Raricasporrd non parum^CommeRdaeur^
tiexlocislongeremotisres afferunmr. VUto-Buthydemg. fc o-Wyio
TiiJAov-i w g vlodp iucavsTUT^v.afj^^vh.
ûod rarum ^ td fretiofum. aquA
dutem viMimo fretio rmitm\cumfit optimd. Sextus 'Bmfirlcm Fyrrhoni.
" ^T^dvhct ôKei' toJ j oTJHTfoâ n^Mv h^
'nijLia e^vctj
UpotypA. LC.I4. .î'
svTT}^ i^cLfjLQig. ^drarafitKt, hHhentur ift fretio : at ea inter qm vi^

&
mmmy ea qmfimt in medio foftta^ nequaquarn, Namfi aquam raro re*
periri imagmempir, quantoea fretiofiior efie mbis videatur ^mnibud^ qudt m
pretio habemPMf aut fi imagmemur multum auri temere humijacerefro^
jeûmprinde At % lapides^cui adeo pretiofium iffium fiore exiftimabimus^
aut a quotam filtcite inclufim &
affervatum tri? Uamertinm faneg.
Julian, ,ûffiitifim<& dapes non gufiu,fid dtfificultatihm ^flimantm. Ad-
datur ?lmm L VII. c.i2. deduobus pU6ris,alteroinAfia, irtGallia al-
teronatOjmirafimilicudine: quos ideo fupra omnem caxaci-
mango
onem judicavicj& Antonius non aliud in cenfu fuomagis exfortu-
na fuaducebac. Scilicec ambicio morcalium praecipue asftimac, quse
&
cum paucis efl habicura communia; contra eidem vile efl^ quic-
quid incra cujusvis fupelleflilem cernicur. Inde rede perftringun-
imLiiciano in Nigrino illi, qui media etiam hieme offkntur ro[ts^ rarita"
temiL ilUrum dr tntemfefitvum amant : iliud autem^ quodfiuo temfore c^
ficundum naturamfitj pro vili ^
ahjeBofiafiidiunt^ Sicuc alias ho- &
minibus nihil fere pro bono habecur, in quonon fic pofTeffori ali-
quid praecipui & eximij prae eo, quod polTidenc cseceri, auc cujus fe
nomine non polTit prac cxteris efferre. Quam ob caufam eciam ho*
nores cumprirais raricate commendantur. vid. Cornelim Nepos Milti*
ade. c. VL Inde ambiciofa hominum luxuria multis rebus, queis fa-
ciiiime vita humana carere poterat, enormia pretia impofuic, Cui
ignota func immania precia unionum, quorum dos &?nnis in candore ^
magnitudiney levore^pondere, hautfromtis rehm^ in tantum^ ut nuUi duo
referiantur indifireti^ De
quibus icidem Vlinm L IX. c. 5f Principium .
ubnen ommum rerum pretijmargarita tenent^ Rz eum Rom.t. infrequen'-

temy (^ promificutim ujum vemfienty Alexandria in ditionem redaUa^ nee
multmn ante Syllana temfora ibi caepiffentytantoperepofi fiuerefiequentatat
Mt ctianr^fAuferesfxmintnifias affecfa,verint^ diîfantesÛôremfioeminA.
inf/t-^
:
CAPUT l fP7
m puhHco ejje unionem, Gemmarum aliquds extrafretU ulUi tAxatio -
nem^, oûm humanarum Arhitrantur, ut habet idem 1. ^y.froosm. l. 52. &
C.2. ûdntumaûdnQs Indicis rnargaritis fretiumefiy tantumafudlndos
%n curalio, Nam^ iftaferpiafionegmtium cenflant, Add. idem 1. IX. c. 17..
f/;?. C.54. 1. if.lXXXVIf. c.4. Quin^
X.c.25>.l. XII. c. 14.17^. l.XIIl
ftulcicia hominum ineopra:clarCTBquidef]e aucumat, fi res qu^piam
magno confticeric. Lampr/diud dQUclio^Qbalo : amabat Jibi ^retiama-
Jora dici earum rerum> qu(&7nenfa^farabantur > orexin convivio hancejjs
ajferens, Curtim l.g. z.^. ^ftimantur ûrgamenta ^fluantisjreti pretia,
quod libido conjlituit, Seneca conjelat, ad Helviam c jr. antiquii nomini^
;
%us artific:margemum nohile^ <&sfaucorummJania-fretioJum. Hodie iuc-
^cino apud nos modicum, in oriente ingens precium, De tulipis me-
morac Janus NtamBrythrxus finacot. 5. C.17 in vica Joannis Barclaijj
qui earum fuerac iludiofinimiis; easance criginta abhincannos (dum
ifta rcriberet,) in fummis Alpibus (ine cukuj honoreqjjacuifle^ inde
in urbemallatas; ob novitacem tancumillis ab homînum cupiditacs
precium ftacim accefliOe, ucbulbiearum quidam iinguli centenis nu-
mis aureis, & amplius venierinc. Poft camen cum fe mulciplicaflenr^
ica earundem precia concidiile, urvix viliusquidillishaberecur, Add.
. idem I. d, c. 24. Seilicet in talibus> qui ej^ modm eufiditatisj idemejt (^
iiflimationis. Acdifficik eft fincmfacere pretiOy nift lihidim fecerU. Cicero I . /K
=tn Verrem. Referendum quocj; huc illud Flinij I.35. fro(sm. Murrhin^
(^crifiallinaex eade?nterra ejfodimus, (julhm pretium faceret ipfafiagili^
,tas, Hoc argurnentum opum^ hdc vera luxuritn gl.oria exifiimata ejl^ ha-
bere quodpojut Jiatim totmnferire, Seneca de hentficijs L7. c. 9. criJlaL
Unaj quorum accendit Jragilitas pretium. omnium emm rerum voluptoi

apud imperitos ipfo quo fugare dehet periculo crefcit. Ec efi fane inter-
ilolidicaces gentis humancB non mirjima, quam qaoDdam^?-?ir^/^^(?yf ^
fhihfophm quod eosyfiipervacga qmf&fitdentîfotim.ducant heatGSy

Arifion,
quam abundant neceffariis (jr utilihmi utreit &pudPlf^tarchum^
illoSi.qui
in Catone Uajore. Facit quoq; hoc illud Agath^.nhidts de mari ruhra^

c.4^.de Aliteis & Cafandrinis, copiofam auroregionem inÎend-
^ bus. Ci4m trifls-&re aurmfi commutant : (^pro ferro dupltim reddunty^
argentMm am% decuplum valet. Modtu: enim apimationis co?nparatuf- ad
.-;
Jfff 1 raiie^
f^S LrBRI V.
rAtwnem ahu^dmtU (^ raritdtis. ^îhm

hsmlnumvttA m feh'Mtota
mntamddnatwfamreh quam Resveroquoci-
ufa-sneceptatcmrejpicit.
dianiufus, quae poci/Iinium fpedanc vidum, amilum, & arma,

&
pr^cipuam prccij fui incenfionem nanciCcuntur, quando raricas ea-
rundem conjungicur cum neceilligce ; uci folec fieri in annonse ca-

ricace, &
in obiidionibus auc lenSîavigacionibuS; ubi fames ficisq;
quovisprecio deliniri, vicaq; fervaripoftulac. Pretia rerum arcifici-
alium pritccr raricacem quam maxime folencincendi ex fubcilicace &

elegancia arcis, quam Nonnullis mulcum opinionis
pras fe ferunc.
accedic a fama arcificis. Nonnulla propcer prioris poileflbris pra^ftan-
tiam magnifiunc. Sicuci Lticiarms adverjm indoûm memorat , ali-
queni Epidleci lychnum fidilem crecencis denariis mercacum efle;.
jperans fHturumfcdicctûtji mBHadifiam iHcernam lcgijjety moxBpicteti

fapentiam fomniaret . Facic & huc operis difficulcas, arcificum auc
operariorum frequencia, & raricas, & fimiha. CiceroBruto: Athenh
enfum plu-s interfuit Hrma teâ in domiciliis habere ^quam Minerva fi'
gnum ex ehorepulcerrmum : tamen ego me Phidia?n ejfe maHem^ quamvel
eptimum Jabrum tignarium. ûarenon quantum quisj^fojsit^jedquantl
quis4,fiti fonderandumefijprdfertimcum pauci pngere egregie pofmt j aut
Jingere: operarii autem aut haiuli deejje non fofînt. Operarum deniq;
& atlionum precia intendicearundem difficulcas, dexcericas^ ucilicas,
necefliicas ; agendum raritas, emincncia feu dignitas, libertas adionem
intermiccendi, &fi qua^funcalia. Hucfpedlac & illud AriJiotelisPolit.i,
C.T". (II.) E'<^ '^TB-xyiKurm.rai f/Jv -rov spyc(.(no^f, oV^ sKdxt^v Tv-x/tq* QtGLva.V"
aiitztrciui ^Sj cvcqg izi owfza^ Kcs>^mrcju\ iJLciKi^' oiÂiKMrztrG^^Si QranlmiJiiOL
t(^ -ztrAw^-fit/
;jf >?W?
ciyevsgurcf^ Ss, ottb sAdxi<^v fs;^-g&i dpsT^g. Sunt ope-^
rationes ill<& artificiofifîma^ in quihm minimum fortmd eji : illa fordidifbi-
mê^ in quihmynaximeinquinantur corfora: HIa Jfervilifimiin quihm corpo^

ris efi ufm flurimum : iliA vero ignohilifim^, in quihm minimum requiri-
tur virtutis. ideml. g. autem exercitium putandumj

polit. c. 2. Vile &
ars ^
difciflina^ quacun^ corpmj autanirmm^ aut mentem liheri hominis
adopera (^ ujum virtutis inutilem reddunt. Ad ^flimacionem aucem
oper^ plurimum condicio ardsfacit. Circa nobiliores camen operas
obfervandumquoqjillud i^^w^*^ dchenefic\.^\.z.\<i^, 'âdamfluris-
funt^
j
CAPUT I.
fpp
Junty (juam emtmtur^. tmis a medko rcm indifiimahilem^ vltdm, 4c vale*
tudinem bonam: ahonarum anium^r^ceptore fiudia Uheralia &
animi
tultum, Ita^ his non reipretimn, [ed operafilviturj quod deferviunt^quod
a rehiu fiits avocati nohis vacanty mercedemnon meriti,fiedoccu^4tionisfii
ferunt^ Add. ^Jntiltanm Inft. OrX 12. c. 7^
. 7. Sed &
illud concingere folec, ut cerCae- qiia?dam rcsno
communicerj fedafingulis magni ^ftimencur, ex peculiari aliquo af-
fedu id quod vocari folec precium afFedionis. Quo percinetdiviura^
:
cujusdam Arabis^ quod^ refert I^^ Africanm L5.. îcquid thajûm r

quamvis carmn^. [ifulcrumycarmn non edr ne^ nimio confiitiffe dicendum
efly quodammoarridct.. Acq; hoc inprimis circa animancia evenic ex
quadam quafi famrliaricace, aucquia genio noftro fefe aliquomoda
adplicare norunc- auc quia eorum opemagnum malum effugimus;
aucquia infignisevencusmonumencumfunc. Mulcas resquoq;aucory
abs quo in nos func cranslaC'^, commendac, uc nolimus pro pluribus
rebus,- ejusdemc^cera bonicacis,, illas permucare; Catullm. Mihi fmte-
tim remtttCx quod me non movet afiiraatione Verum efi {.'iyi\t'(mvfiv mei^
y^
fodalis.. Ovidim epifl.- heroid. IS. Acceptifiima (emêr Munerafunf^- m-^

lUr quA frttiofafacit.. Ubr camen aliqui obfervanc,. in emcione ven*
dicione non debere precium rei incendi ex afFe^flu emcoris nifialiae
:
caufae^ pretium incendences concurranr. Sicuci nec precium afFe<fiio-
I
nis leges Roman^ accendi volunc inreflicucionedamni fine doloma-
lo daci. vid. 1. 33. D. adL.. Aqail. Fcfi mercacoribus non infrequens flf
x afFclu &inclinacioneemcuriencium preciuni augere. 'SizViod&rus-
Siculm I.V. c. 2(5*. Multi ex Italia negotiatores-pro fanuliari fibi avaritia.'
temulentiam Gallorum in quizflum fuum vevtunt. Hivinumadeos deve^
huntj ciîndfiim^bileinde fretimn rep&rtant, Fro cadb enim vini fuerum'
recipiuniyfotu- minifirum fermutantes^. idtm d.l. c.17. a Balearibus^
nam foeminam quacernis viris aeflimacam refert, ob proclivicacem
in venerenij. Foceft camen precium incendi ex afFelu vendicoris,.
modb hunc emcori fjgnificec. Nam in eeacoris graciam defiderium'
rei fibi perdileto concoqueceefluciqjaliqiiidasftimabile. Add. \.($%..
.l.l S^^D. adL:Falcid/am.
. $. Ec ifthsec quidem inuniverium precia rerum^ incendere'
folenci
.
(SQO LIBRI V,
folent; ut iisdem contrafia eadem reinitcunc. F.iiimveroinpretiis re-

rumfingulariiimlieic&nunc dcerminandisj'^& adjuftam quancica-
cem redigendis alia quoq; confiderari foient. Ec inicio quidem ob-
fervandums intereoSjqui in naturali liberrare vivunc, cuiq; iicere rei
fuse precium pro lubicu ftacuere, quippe cumineoilacu quilibec fua-
rum rerum acq; adionum fummusfic moderacor. Nam fi vel ma-
xime aliusrei mescuncpretium vellec ponere, penes mc tamen eric
.eiusdem jsftifnacionem admicccreVlrejicere,adeoq-, reverajpfeejus

rei ero afliraacor. Ac licec rei m&x precium force infinicum ponam,
nemo camen fuper ea queri poceft, cum nullius incerfic, quancas mihi
ipH divicias fingam ; quibusidprecium nimium videcur, ni-
acaliis,
hil facilius fic, quam remmihi meam relinquere. Ergo fi quis uciq;
rem meam velic habere, necelfum efl, ut quancum mihi pretium fue-
ric viûni afferac. Sicuci concra, fi ego meas merces excrudere velim,
oporcec uc accipiam, quancum emtori faftidiofo dare placuerit. Igi- ,
cur non nifi cunc jufta querendi caufa dacur, quando quisper inhuma- j
nicacem aucex odio invidiaq;indigenci res, quibus abundat, vel plane 1

ycndere recufat, vel non nifi duriftimis condicionibus venderevulc. ]
Ex quibus confequicur, in ftacu naturali quarumvis rerum precia ex j
convencione concrahencium definiri; nec concra morem commer-

'
clorum peccafTe quenquam argui, fi, raodo inhumanicas in egenos

abfic, occafione daca lucro fuo non defueric. vid. Gfêf XLl. 4^.^
XLVII. 15. y?^f Enirnvero in civitacibus prctia duphci modo defi-
niuntur; uno modo per decrecum fuperioritm, feu per legep ; alce-*
fo modo pcrcommunem hominum ^ftimacionem & judicium, ac-
cedence confenfu eorum, qui incer fe contrahunt. Prius aliqui fqlenc
vocare pretium legidmum, akcrum commune feu naturale. Pretiuni
legitimum regularicer cum jufticia & afquicacepraerumicur congruere,
nifi manifefte contrarium adpareac. Namincerdum & heicfupina
ignorancia, faepiusodiumaucgratia advcrfus emences auc vcndences,
aliave corrupcio, vel eciam proprij amor lucri inccrvenire poflunr,
Confiftic porro precium legicimum fere in ^y/^^ five in pundto, nec
lacitudinem habet, fed quanculocunq; cxcefTu injuftitia commiccicur.
. Ec quidemj uci ffcquencius fic, quando in gradam emcorum illud
^ taxa-
CAPUT I (Toj
taxacufj vcnditori non licct ukra quid exigere; cfncori camen cum
vendicoris conrenfu minus licebit dare, dummodo ialcem infimum
gradum EcTendkori licebic minus acci-
in pretio naturali attingat.
pere> modo id non cendac infraudem aliorum mercacorum. Quod fi
autem idem fittaxatumingratiam venditoris, tunc emtor non poce-
ricredeurgere vendicoremadminusaccipiendum; cfihic,ubivelic,
minus poffic accipere, cum cuivis commodis fuis renunciare liceac,
Pocefl camen vendicor vedc plus accipere, modo non excedatfum-
mum gradum in precio nacurali. Quanquam frcquentius videacur,
uc operse in graciam eorum, quieasdemlocanCpCaxencur, quammer-
ces in graciam vendicorum.
. p. Aflpreciumcommune, quod perlegesnon eH: taxatum^
habecaliquam lacicudinem, incra quam plusminusve poflic exigi &
dari. De iflhoc precio incelligendus ell: Sefêca de benefic. l.VI. c.lf.
Quid mtereji quanti [if^ mmdefretiomter emcntem ^njendentem conve-
nerit f Vretiiim cujm j^ reifrotemfore eft. CumbeneiftalauddveriSytanti
funt^ quanto^luris venire mnfojjunt. Ec I.cjJ. D. adL. Falcidiam. Pretia
rerumnon exaffeSfu necuttlitate pngulorum^fed communiter funguntur^
i. e. canci func, quanci omnibus valerenc. conf. 1. 33. D. ad L. Aquiliam,
Huc etiam facit locus Arijiotelis Nicom. IX. i. ^îbmdam in locii leges
funty nede voluntariis commerciisjudiciajiant eo quod oporteat cum eo^ qui
,
credidit^ ita difjolvere^ quemadmodumfocietateminiit.juftimenim ejjefu-

tat, ut cui permi/Jum efti isjlatuat^ quamquifermijit. Namflerunnoft
gqui aftimant qui habent^ ck" qî habere volunt : Jita enmfingulk , quA &
dantdigna muitopretio videntur. fedretributiotamen tantafit^ quantam-
fiatuermt illi^ qui acceperunt. oportet autem fortajje non tanti ajiimare ,
quanti apparet alicui cum habet ; fedquanti aftimabaty antequam haberet,
Casterum propcer di^lam latitudinem cres quafi gradus communis

prctiivulgofaciunt; infimum feu pium, mediocre feu moderatum,
& fummum feu rigorofum. Intra quam latitudinem fi fubfiflatur,
carius aut vilius res aliqua emi vendiq; potefl. Quanta autem fic illa
iacicudo, ica accurace inuniverfum definiri non poceft. Neq; quid-
quam expedicius dixeris;, quamilludefIejuftumprecium,quodcom-
munjcer folenc dareilli, qui &mercium & forifunc facisgnari. Quo
Gggg refer-
referrepo(Tis illud Vanmls delmg.UtimX.^. fretmmefl^qmd^Jllmafu
tnis emtidnis ^ cauft conjiituitur: diBum a feritis, quodhi folumfojfiint
tacere reBe id. Quamvis eam derivacionc Saknafm de ufuris irrideat.
. 10. CEecerumincommaniillopreciodefiniendofolechaberi
raciolaborum & expenfarum, quas mercacores faciunc in mercibus
adporcandis&cradandis. Nam hoc prsecipuum eft fundamencum,
quaremercator carius poflic merces vendere, quam cmerac. Incel-
ligendi aucem func ifti fumcus deiis duncaxac, qui communicer
folenc fieri: cafus excraordinarii huc niiiil facerc judicancur. Unde
non audiecurmercacorjfi ideo majoris velic asflimare fuas merces>
quoddum illasadvehic,ip(ecrusfregeric,auc gravi morbo conflida-
quod parcem earum naufragio , auc furcis amiferic; nifi
cus fic; auc
fimul hoc cafu raricas mercium proveneric. Mulco minus, fi iflas
quoq; impenfas cmcoribus velic impucare,quas ipfefuperfluej&pra?-
ter leges prudenciae mercatorijc fecic. Omnino aucern abs mercaca-
ribus seftiraari pocefl:,quod ipfi cempus, cogicaciones, &
curas occu-
panc in mercibus conquirendis, fervandis, auc diflrahendis. Icena
quod famulorum operas conducerenecedlimhabeanc. Ecvaldein-
humanum fimulq;opprimendaBhominumindun:ria&idoneums,
forec,
exnegociationcaucquovisaliovitasgenerc non plus alicuilucri vcllc
concedere, quam quancum adparce acduricer colerandasipfius ne-
ceflitates fufficic. In affl-imationem quoq'; venire pocefi: diflficulcas^
longitudo, ac periculofltas icineris ; icem diverfus pecuniae & mercium
Valor in di verfis locis. Prsecerea fblct variari eommunis valor ex
modo emendi vendcndi. Qui enimvenduncmercesminucacim>
aifc
feu per menfuras minutiores* largiufculum poflunc exigere preciumj^

quam qui in magna copiaeasdem fimul diflrahunt. Nami/lisma-
jor moleflia adhibecur; &
lucrofius efl: fimul ingences pecuma& fum-
masaccipere, quam minucacim modicas fummas colligere. Sedfe
conftaf, quam fubitas & frequences mucaciones forum recipiat ex
&
copia auc paucitate ementium, pecuniasi mercium. Nam paucicas
ementium &pecum^> ex caufa parciculari emergens, mercium &
abundancia pretium minuit. Contra emturienciatn & pecunias co-
|jia, &naerciumraEicascaruj:KiempreijLinceadic. Sicquoq; adpreciura
minu-
%
CAPUT l fo^
minuendum vcndicor cas ukro rogando cmcoribus ofFerat

facit, fi
fcu quando merx emcorem. Praefercim ubi obfervacur re-

quseric
gulailla occonomica Catonis Uajcris^(3^2,m referc Flutarchm mipJiHi vita.
m^ vlî{e4v Nihilvilis ejjefrctij^ qHodJi4perflmmJit-, fedquo nomndige^

asy etiamji velajje veneat^ carumducere. In provcrbium quoq; abiic*
merx ultroneafutet, Ejusrei racionem hancrcddunc, quia inillomo-

do vendendi eft raricas emcuricncium; qu pretium minuic. Quo
accedic, quodheicres,que vendicur, (aepe parumfic neccflariaemen-
i,'accalis, qualem noneflccemcurus,nifihacoccafioneparvo emen-
di. Quin fWpe quis non cam infuam, quam vendicoris graciam cali
in cafu emic. Indequoq'; efl:, quod in audionibus, quando res &
fub hafta veneunc, faspc longo minoris addicantur res, quam quanti
alias erant. Scilicet quia ifle vendendi modus hanc legem habet,
utres addicaturplurimi licicanci. F.cfiquandoq',cciamfcrvor&mu-
latio Ucitantium fupra commune pretium adfcendat; quia 6calias
copiaemturientium pretium intenderefblet, Deniq;& in commu-
ne pretium pote/l imputari damnum confequens, aut lucrum ces-
fans, quod venditori periflam venditionem conciliatur ; idq;cumpri-
niis, quando emcor ultro fe ofFert. Nam flulcum foret rem meam
alienare,nifi caH conditione, utfaltemipfenuUum indedamnum fen-
dam. Maxime autcm poteft & folet imputariillud lucrum ceflans,
autcrefcens, quodex pretij folutione dilata aut anticipata nafcitur.
Namfane & dics eftpars pretij, &pluseft ftatim aliquiddare,quam
poft intervallum; quippe cum interim ex ifto pretio aliud lucrura
poflit comparari. vid. Martialis 1.^. ef.ô. Hinc Volyhim in excerptis
m2.ximopQrc extollitliberalixatemScipionisjunioris, quod
Feirejcianis
quam fororibus dotisnomine debebat pecuniam, annua bima trima
die folvendam, ftatim folverir, &
quidem Rom^, ûa inurbe nemo
? auidquam alteri Jponte de Cuo dcnaty &
ubi ne unum quidem talentum
dnte frdftitutum diem quisquamjolvat, ng e^fi^TT^hKclvTTjis^cf
'nictvTti
luivTCLg afjtct (msv uK^êici iirîv^^^cpifjVyafioL ^g Auott^ Act Ttsg/ r ôpof

. tAntam unwquis^ diligentia inpecunia^ utilitatem in temfforecollocat. Add.
'
II Grotim 1.2. c. u. I^- Addendum & hoc , quod Themiftocles, fun-
Gggg dum
6*04 LIBRI V.
dum vendens, prsconem indicare juflerit; cmmtdum ejus ejfe vUU
mm, Vlutafch, apopht. Sadm Rafar. Ferfici c. 4, sdes, q^ci tui injlar^
Cnequam Judûm figniiicaf,J hahent 'vicimm, Vecem drachmas ar-
genti addterini vaknt. Aji ijtafpe aninm e/t erigendus, Te 'quondam de^
fttnô millc drachmis eas afiimatHm iri. Ergo pretium fundi intendic
bonus vicinus. Prasfertim ficubi obtineat mos Spartanorum, de quo
f11 apud Eundem injlitutis Laconicls. Vicinorum fervisj itemj^ canibm^
tqnis, nili domini ufu eorum indigerent^ uti licehat ^ tanquamfrofriis. Sed
& rure^ jiqîs aliquareopus haberet, aperto vicinipenuinde necejfaria aum
ferehcttyfenu^ objignatum relinquehat. Scd &
rara, ac non parumex
crudelitate trahens caufa augendi pretiamancipiorum refertura J}z-
Jiino 1. XI. C.4 Thehanorum captivorum pretium non ex ementimn com*
fnodojjedexinimicorum odio extenditur. .
. n.Enimvero poftquam pler^qj gentes a primaeVa fimplici-

Cate defcivere, facile fuit deprehcnfum, folum illud vulgare preti-
um non fufficereexpediendis negotiis hominum, & commerciis quo-
tidiemagis increbefcentibus. Nam & fbla permutatione comraer-
cia conflabant, & oper^ aliorum aliter locari> quam mutua opera,
aut re tradita non potcrant. Atqui poflquam tam multarum rerum
indigentiam noflr^ nobis cupiditates fecerunt, dum non contenti
dominatis bonis, terrarum alio calentium fole deîciis inhiamus;
hautfanecuivisinproclivi fuitejusmodires poflfidere, quas alterfuis,
a nobis defideratis, mutare vellet; aut qua? alterius rebus ^quivale-
rent. Et in civitatibus cultis, ubi cives variis flatibus diflinguuntur,
complara hominum genera dari nccefTum eflj quasfifimplexillare-
rom & operarum permutatio vigeat, vitam omnino non cueri, aut
a^greadmodum queant. Sicuti conflat,ab operofiore vitsecultu alie-
nas efle gentes, qu^ numi ufum ignorant. Vid.Auger. Bushequm
epijL 5. Colchorum moribus agit,
ubi de add.Li. frinc. D. de contrak
emti&ne. Inde fuaviter fomniat Maximm Tyrius differt. 56*. quando
ait.* Ac cibos quidem potum^ (^ amiûm^reliqMa corpori necejfaria ho"
mines &ris interjeferri^ commutatione comparant ; ^
quiz majora ha
hentm\ auro argenta^. Vitio quidem illorum: fineullo enim metallorum
ufu gratis inter Je communicare poterant^ menfura 9mnmm aquifima .".
utis.
CAPUT I.
<?of
ut isy qui re aÛA egeat, quo nece(utau puCdnjuUt, remafopdememU"
tftetur: is qui eadem abundct ed Uge dlmittatiUt ah eo vmfUm exfeêt^
qu feddi (ine reprehenfione pojfmt,
. 12. Hinc virum fuic plerisq; gentibus, queis amplior vitas

cultura arridebac, conventione quadam pretium aliquod emlnens
imponere, ad quod ctcrarum rerumpretia vulgaria men*.
cercse rei
furarentur, & in quo eadem cminencer continerentur. Adeo uc in-
rervenienxe illa quis quamlibec rem venalem fibi comparare, &
qujevis commercia atq;contra6luscommode pofletexercere. Quam
inrem Nicomy. c.g. cum indigentia induxiflec
icadifleric Arijioteles
rcrumpermutationem.praefentera quidem indigentiam utcunqifim-
plici rerum permutacione potuifle expleri. Sed quia ignoramus,
quid & quantum in futurum fimus defideraturi; igitur uc certi eflc
in antecefilim poflemus, nobis deinceps quoq; facultatem fore res,
quibus opusfit futurum,comparandi, v6 fzia-fio, Ccu numum fuiflcin-
trodulum; qui eft quafii^/t^jjTjjV^rponfor feufidejuflbr, cuiq; adeo
hominum convcntione eavisimpofica, uc ubi quiseumadferrec,pro
eodem quaevis venalia poflec accipere. (\ssrsp t^j fj^sKKôrig dâyn^t
si VVV fJLYldh ^HTcC^f OTl SS^Ctj, sdi/ îtj&î , 70 VQfliCfJLCX. liOV syfvriTT^g <7iy VlfMV 0
,j niiv (pi^vli eivoj ?\.(x.Q^v) Hmcldem Nicom. IX. i. vnTdîrcti koivov fii'
'ôv TO vofJi.i(Tfia, TTôQ ^70 fig) T^Ta fj,s]^6iTa>, CemmH'
(^)? TTav'^ uvci<psps]aii,
menfura nmnuî ccmâratmeft, adquem omnia referuntur, quo^men-

^nis
'
furantur omnfa. idem Volit. 1. c. 6, (5>.) Cum a remotioribm quareretur
.auxilium, imfortando tlla quibus indigebantj ^ exportando illa quibm
abundabanty nece(]ario numi introdu^m eft ufiis, non emmfaciliter de-^
ferri fojfrnt fmgula ad vitam neceffaria. ,Quare ad permutationes faci^
'
'
endas talequid comfofierunt inter fe dare ^
accipere^ quod utilium quid-
piam exiflensyhaberet ufum commmutandi facilem ad i/itam : ceuferrum,

'.
^ argentum^ & fi quid aliud tale yfrimo fimpticiter deHnitum quantitate
f^ pndere jpoftmodum 'vcro etiawi figno imprefjum, quo a menfira liberl^
'
effent. nam fignum ad quantitatem demonflrandam. idem

fofitum efi
Nicomy.^S' Omniaea^ quorum eft fermutatioycomfarabiliaejfequodam

modo dehenty oh quodnumm in ttfum venit^ qui quodam modo mediwm (wl -
Tô^) e(ficitur'i metitur emmomnia. IndigentiA loco ex facio quafifubjii-
GZZZ 5 tuitur
:
mmmi mdeetiam yofito-fioe. adpelUtur^ eo quod rjoH natura, fid

tuittfr
Jefia> tdej}, inftituto & lege confteti in mhts^fit eum mutare atj^ inuti^
Umreddere. Pretio cuncta^ftimataejfi oportct^ ita emmfemper erit fer^ .
mutatio at fi ea fiuerit, fiocietoi fy.oivc^via) ûo^ fit necejfi.

:
igitur^ Numm ,
mpotemedium , commenfiurahilesmter fi efificit res^ atîta adaquat. Ne^\

enimulia efife fiacietAspoteft> nift fiit permutatio: ne permutatio, mfitfit*
itqualita^ i ne^ ^qualitas, nifi etiam commenfiuratiojit, Huc quoq; facit

locusEjuidem magnorum moraLX.l, ci^ ôniam adificatorjuooperc'
plura meretur^ quam eo cûod futor praftat dtfficilequoêratût adifica^

i
tor cum fiutore faceret permutationem : ne^ enim pro calceis âr fiuerit
domum capeê. Hincj4m inftituerunti quo hu omnia venaliafint, argento
itti,quodnomiJma vocant:ut pro dftimatione pretio cujmlibet fiat in &
teripfios invicem contrahentes fermutatio^qua
civilem communicationem
CQntineat,
,Porro eum in finem plerisq; gentibus commodiflimum
15.
iuic vifum adhibere mecalla nobiliora, non ica frequencia, puca & j
aurum, (cui quare princeps cribuacur locus docec ?linm N.H. I.35.
c. 5, circa finem;) argencum, & Nam uci nemo fidejuflbreni
ses.
virum fpeSacae
accipic, nifi fidei, & locuplecem, in vili aucem homi-
nc parum caucionis pucacur: ica pro rcubiq'; occurrence, puca, pro
manipulo cerrse auc arena^, ncmo rcmfuam erac permucacurus, quae
ipfi magno labore auc induftria fucrac comparaca. Ergo numum
conilare oporcebac ex maceria, quas & ad cuftodiam eflec habilis,
& inquam propcer raricacem mulcarum rerum precia veluc confli-
pari poflcnc. Adde, quod fubn:anciam habeanc valde compa6lam
mecalla, fic ucufu non facile deccrancur, & in minucas comminui
parciculas idonea finc. Quoducrumq; adrem, in commerciis ho-
niinum communis menfurae vicem obicuram, valde oporcunum efl:.
Cum camcn iftud munus pecuniae compccac non ex necefficace ali-
qua nacurse, fed ex hominum impoficione & convencione, alias quoq;
macerias per neceflicacem auc ulcro pofl^ adhiberi, quandoq'; ad- &
hibicas conftar. Sic corium, charca, auc fimile quid, cerco figno im-
preflum, numi vicem non femel fubiic inmagnis necefllcacibus; quas
samen hifce depulfis ordimriis PLUHiis icerum permucaca lunc. vid.
_ fol)a^
CAPUT' l ^07
folynnm jirateg. de Timotheo
1. 5. &
Demetrio. Seneca di heneficijs
I.V.C.14. infine.Sicloco pecuni^ cerco genere concholarum ma-
ritimarum utuncur incols regni Congo, &
Tombutco in Africa,(tc-
leone Africano I.7.) &
mukipopuli Americs rcptentrionalis; certo
genere granorum alborum & nigrorum Apalachitse:, populus FIo-
ridae, de quo vid. Rochefort.dejcrift. Antillarum fart. 3. c.g. n.8. Inco-
las provincise Caniclu mafTulis falis loco monets minutx uti referc
M. Vauhi Venetm 2. c. 38. Quanquam ejusmodi res ad minuta dun-
1.
caxat commercia expedienda idoncas finr. Add. Volydorm Vlrgil. de

in-ventor.rer. 1.2. C. 20. Alexand. Neapolit.l. 4.c.If. Budat^ ad I.I.D. ds
contrah. emtione. Ubi & hoc obiter monendum , Congenfcs inter
metalla praeftantidimum judicafle ferrum aurum, & argenrumvi-
;
lius duxiflc; quod hsec exiguo finc ufui, cx illo autem utiliffima ad
vitas culturam inflrumenta fieri queant. Et fanc ii ufum pecunias
removeas, facilius genus humanum auro &argento, quam ferro
caruerit. Sed & in certa Arabiae regione ss ac fcrrum squaU pon-
dere auri permutatum fuifle, quod hoc metalli genere incolae abun-
darint, illo caruerint ; refert Biodorm Sicnltis \. 3. c.^f. add. StraôL
XVI. Apud Lucianumin charonte eo nomine ferrum auro preciofius
afleritur, quod hoc per illud defendatur. Et Pliniui N. H. I.54. c.14*
Cstcrum mctalla quondam adpendimoriserat. vid.Plimus 1. 3J.C.5,
Unde etiam adhuc multas apud gentes vocabula ponderum in re
numaria dcprehenduntur. Sed cum hic modus incommodior vide-
retur, inde paflim receptum, ut cujusq'; reip. principes certae quanti-
tacis numos, publica nota infignitos, cuderent,ex qua eorum valor
conftarcr. Et exinde concifim argentnm intitulosfacies^ mmutoi. ^H"
venalisfat. I4.
. Quanquam aueem valor aurr argentiq"; ac numorum ex
14.
impofirione & convcncione hominum dependeat; pcnes redlorcs ta-
men civitacum non adeo vaga efl iflum valorem determinandi 11-
cencia>quin ad certas confiderationes refpicere dcbeanc. Ec primo
quidcm apud omnes, quas novimus,gentesjam recepcu,uessabar-
gento, &
hoc ab auro nobilicace vincerecur;^ urq; argencum ad au-
rum certam proportionem haberet. Apud Platonem in fJiffarco eil/
mfr
'
go8 t-IBRI V.
sdv'Ttg ^^^^^ ?KBfJi.oy fltJtiov dvaXdoug, ^twKdtr.ov A(K f^ dpyvpm'^
.der.ov Xd^ri apyvpt dvri Ms^
mri (ibram
eroiansj duplumrefortet argcHti^fro duodccufk dufiumfolummodo eafit,

In foedere Romanorum cum ^tolis conceflum efl hifce, ut pro de-
cem minis argenti, unam auri darent, apud Folybmm excerp. legat,
38. c. Add. Bodmui de refuhl 1. V J. c. 5. p. m. 1071. feq q. Deinde pe-
f .
cunia eft inftituta non folum ad commodius expedienda commer-

cia inter cives, fed & inter hos atq; exteros.
redor civitatis, Igitur
fi numis fuis enorme prctium

pofuerit, eos ad commercia fuorum
civium cum exteris reddet inutiles. Ubi veroinnumismetalliquan-

titatem & bonitatem ritenon temperat,faltem utexterorum,quibus-
cum commercium, moneta non fmt inferiores, ômmercia ci-
nobis
vium cum exteris valde fufflaminabit, non nifi permutatione mer-
cium iisdem relitla. Per quam folam commercia hautquidquam
fuflinebuntur, nifi tantundem, aut plus a nobis exportetur, quam
importetur, & illiipfi, quorum mercibus nos indigemus, noftris vi-
cilTim indigeant. vid. quoq; F^^^^^ l.VI. c.47. infine. Etquia, ubi
a bonis immobilibus fuit difceflum, pra^cipuum cenfus fundamen-
tum confifl:itinpecunia; adparet huncvaldefubrui, finumis,faltem
grandioribus, tantumexignobiliori metallo admifceatur,utfuamte-
nuitatem iDfi erubefcere coganrur. Inde quod apud Volymum 1. VI-
referturde Leucone^ ipfum fecunia, indigentem jufijje cives ormes fios
conferrenumosj ut alia excujiforma-valerent ; inde iisdem pgnumimpres-'
Jijfe, dupIicifretio valere unumquem^^mmrnum jujsjje, ^ficifjum dimi-
diam partem lucratum citracivium injuriafu: id per neceflitatem qui-
dera excufari pocerit, cadem depulfa emendandum. Add.Bodinm
de rep. 1. VI. c. 3. Gregorim Tholofanm Jyntagm.jur. miverfi 1. ^. c. Z.
Etfi nonnuUi legislatorurn hac ratione avaritiamj luxuriam, & alia

vitia exterminatum iverint, introdudla vili moneta. Apud Plutar"
chum Lycurgus Sp2LVtx monetar/î ommm duream^ afgenteam dntiûa-
vit, foli fenô autoritatem trihuit : ejm magno fonderi moU exigu* ^
'um afiignavit fretium-i nt occuparet decem minarum (ummd amflurniti
adihm armarium, dr fUuftrum duofum boum ad vehendum. Hoc coroU
larig mult<z fcekrum form^ {j^ceddmone funt ejcci^. âm cûis furari.
CAPUT I. - <fop
ejuis venalis mumrihm ejje, quis defiaudafe aut rapereJufimeret id,quod
vonfojfet tegty mjm

nemo ôjfcjuone ejjet beatior^fed nec conflatum ullum
ttfumfr^ftareti Verumaceto (utdicitur) candentis atiemferri Tefimguens^
alium ejus ujum refecavit^ reddidit^ enervatum cjr inhabile. Eadem
operacxcindse artes van^, ciimnuUam ibi lucrandi invenirentocca-
fionem. Ec cum pecunia ferrea in reliqua Gra^cia concemneretur,
inde nihil exocicarura deliciarum pocerac imporcari. Quo ipfo ner-
vi luxurix fuccidebancur. A6djdeminLyJandro, quiaurum & argen-
tumicerum Sparcam,& cum eo avariciam invexic. Sic Plato quoq;
de Legibus IV. ut in fua civicace cives a nimio qu^ftu avocer, vecaCj
m
quis privatus aurum aut argentum habeat: utpecunia^ qua civesinvi^
cem utuntstr^ a cateris gentibus nen ajlimetur, fed aûd iffosJblos vaieat:
ut civitas tamen numos pojsideat Cr^cis communestjt quando heUageren^
day peregrinandum^ aut legati mittendi : ut peregrinantes^ quos preînos
numos domum cum civitatis numis cmmutent^
reportant^ ^
civitati rejii-'
tuant. &c. Meraorat quoq; M. Vaulus Venetm 1. 2. c. 21. magnum Cham

inurbe Cambalu immenfam vim pecunise cudifiTc ex corcicibus ar-
boris mori, impreffo figno regio, quam nulU infuoregno fubcapi-
tis poena Jicucric recufare, auc aliam cudere, vel expendere. Exce-
ros quoq; ineoregno negociacuros proauro &argenco, margaritisq;
& geromis, quas adporcarinc, id genus monet^B fibi commucafle, ac
icerum dirccfluros pro iisdem nummis merccs coemifle, easq;cxpor-
. tafle. Quo pafto illum princip^m immenram vim auri argenciq;
cumulafle. Perfismoneca coriacea,quam quidam iniquus rex civi-
bus obtruferac, vocaca fuic Schehreva q. d. monetamregis arbitrio Jtih-
ditis ohtrufam. Hincquoîlla remanfit monetaiflius memoria^ utcumre-
gis alicnjm iniquitatem notare volunt, eum coriaceam monetam fuhditU
.vbtrudere dicant. G. Gentius ad Sadi Rojarium Perficum C.^
if
. . Cum
aucem numus fic menfura precij aliarum rerum,
facile pacec, in valore numorum non debere fieri mucacionem,

nifi fummareip.ucilicasidfuarerit; qua? camen mucacio quo mode-
ftior fuerit, co minus rationes civium percurbabic. Inde Vaulmm 1. 1.
D. de contrah. emt, ad promovenda commercia dicic materiam ele-
flam, cujus publica ^ferêtua a?flimacio difficultacibus permutatio-
Hhhh num
m
<no LIBRI V.
num SBqualitate quanticatis fubvenirct, Add. Morndcm ad d.l Ei!:
nihilominus obfervandum circa perpetuara numorum se/limatio.

ncm, quodcradit Grdtim d.l. ^.ly.pemmam nAturaliter funîionem re^
clperensnin materi4 fila^ neînjpeciali adpellatione aut forma^fidin ge^
neremagis communi, qua fiilicet comparatur ad res aut omnes aut maxi^
nte necefiaria^ . Cujus loci fenfus hic eft; quod ccrcus numus hcic
& nunc tancum ValeatjCertaeq; rei acquipolleac ; (nara hsec cil fun-
&\o pecunis, ut non folum unus numus vicem nurai
fubire poffic
alcerius, ejusdcm qualicacis & quancicacis, id quod alise quoq; res,
quas fungibiles voeancur, obcinenc, {^cd ut cciam aliarum rcrum pre-
ciaeminencer contineac) id non cfl: ex fola maceria, puca, quod iic
aureus vel argenceus^ neq; cx fpcciali adpellacione auc forma, puca,
quod vocecur ducacus, coronacus, tbalerus, florenus : auc quod certa
imagine /icinfignicus: (mhtT). de contrah, emt.^pecmiaufum frîbet
non tam ex fuhftantia quam quantitatCy icem 1. ^^. . i. D. de feiution,
infecunia non corpora cogitantur, fed quantitas:) fed refukat illud ex
comparacione ejusdem quoad raricacem &
copiam cum aliis rebus,
& inprimis illis, quse ad vicam maxime neceflaria:! func. Tales aucem
func prsecipue fundi, quippe cum ex hilce mediace auc immediacc
provenianc pleraq;, queis morcalium vica fu/linetur. Qiiorum &
proventus cum finc facis quabiles, unius anni Herilicacem alcerius
ubertace penfance, precium nacurale incelliguntur habere admodum
ftabile; ad quod fere pretia reliquarum rerum, falcem quibus luxu*
fia auc {lulcicia hominum pr^cium non dedic, referuncur. Nam uc
precia rerum, quse ex fundis proveniunr, auc aluncur, ad ipforum
fundorum pretia in univerfum incendanturautminuancur, conve-
niens uciq; eft. Ergo cum hifce feculis, quando jam ubiq; fcrc gen-
dum agriinprivacos func defcripti, pr^cipuum fundamencumpatri-
moniorum fint fundi: par uriq; efl, uc valor pecuni^ incendacur
âut remiccacur, proucin rcfpedu ad fundosifla rara d&-, auc copiofa
<Ieprehendicun Nam
cumin civicatibus gentium culciorumduo pot-
ffiffimum finc genera hominum, unum quod excolendce cerrse, alce-
rum quod variam per induflriamvics commodicacibus promoven-
dis fefe adplieac i fi(|uidem ia raagaa pecani abuadancia modicu
cfTec
capu;t I. sn
pretium fundis^ &inde pendentibus rebus, terrse cukores peflum-
cflet
dari neceflum foret: fin pecunia rara ingens fundis pretium, alteri
hominum gcneri egellate laborandum. Id quod contingere vide-
mus, quando infignis annonae proventus, &
inde vilitasexiftitôpi-
ficum autem &
reliquorum,quos fua induftria alit, opera in co per-
manent quod annisminus fertilibus in ufufuit. Tunc enim
pretio,
agricolas fundorum fuorum exuberans proventusparum juvare de-
prehenditur. Acq; idem incommodum premit opifices, quando in
annonse caritate ipforum opera antiquum retincnt pretium. Cum
ergo mediocribus annis opificum &
agricolarum commercia opti-
me invicem comparata videantur, ac minimum querelarum inter
eosdem audiatur ; manifeftum efl:, in afTignando numis pretio ad fun-
dos potifTimum refpiciendum ; prsfertim ubi regioaUquanonfola
mercatura & navigatione, fed domeflicis pra^cipue copiis fubfiflic
. IS. Ex quibus adparet, an aequum fiti V.g. fundum qui ante
duceStos & amplius annos fuit taxatus C. aureis, hodie quoq; non
pluris taxavi , caeteris paribus? An qus falaria ante totidem
annos lauta fat fuerunt, hodicnon fint juflotenuiora? Heicnonfuf-
ficit repofuifle, modernos aureos pondere, &
metalli qualitate anti-
quis efle pares, idemq; nomen &eandem figuram gererc. Sed &il-
lud quam maximeefl confiderandum, per bina jam fere feculatan-
&
tam vim auri atq; argenti ex Africa, Indiis in Europam invedtam,
ipfasquoq; Europa?mineras tam ubertim argentum fudiffc, utpau-
latim numorunX valor infigniter decreverit. Sic ut Bodinm de rep^
J.VI. c.2. p.m.ioi^tradat; pretia rerum nunc decuplo majora efle,
quam olim fuerint, propter auri argentiq,- copiam. Ergo ad eandem
proportionem, caeteris paribus:, &pretia antiquafundorum,& falaria
fuerint augenda. Nam ponamus, in aliqua regione commercia tan-
cumfimplici pcrmutationeperagi,in qua parum vini,multum*aucem
frumenti proveniat; heic fane pro exigua vini portione multum
frumenti quis accipiet. Sed fi contingat, excultis ibidem vincis vi-
numlargius provenire, fme dubio plus vini pro eadem frumenti quan-
eitate erit dandum, quam olim. Eodem modo, quando in univer-
fum pccunis raritas efl in comparatione G^terarum rerum, multae
Hbhh 2 uciqt
m LIBRI V.
miq; pro exigua pecuni^ fumma erunt dandac. Glifcenre con-

rcs
tra pecunia pro iisdem rebusplus pecuniae fueric foivendum. Nam
macena pecunia?, cum seque ac aliae merces fecundum pretium vul-
gare in commcrcium venire poffic &
foleac, uciq; ejusdcm precijin-
tenfionem &
remi/Iionem pro raritate aut abundancia recipiec. At*
qui prccium vulgare metallorum neceflario numorum preciumemi-
nens fequicur ; cum inconveniens fic^candem quantitatom v.g. ar,
genci longe difpar habere precium apud eosdem, li confiderecur uc
fnerXy quam ubi numi vicem fubic; adeoq; eandem rcm^ in menfu-
ram fui adhibicam, feipfam fuperare, prout con(ideracur canquam
menfuratum, Qua? ratio quoq; eft, quare cum rctiquarum pretia.
ferumfereomniaab antiquovalore difceffcrint obpecuniaecopiam;.
aurocamenatq; argencoidemquodolimpreciil remanfic, dum V. g;.
uncia argenci xque hodie, acq; oUm numo imperiali fedimacur. Nam
11rudis quoq,- argenciprecium,ucialiarum rerum, forec v.g. quadra-
plicacum, pro unaunciarudis argentt quatuorimperialesfbrentdan-
di. Quarationeparuni credo lucri excudenda monsca proveni-
ret. Igitur accurate eO: di/linguendum, quandopreciumunius &ejus-
dem rei mucacum dicicur, utrum proprie valor rei, an valor pecu-.
ni^ fit mutatus. Priusenim concingir, quando perfi/lentc eadem.
pecuniae- copia, ipfares abundantius aucparcius folico incipic exiftc-
re- pofêrius aucem, quando perfiftencefolitorerumproventu, pe-
cunia univerfaliter crcfcit, auc minuicur. Hiac v. g; quod in uber-
tateannonsemodium cririci pofHm emereunoimperiali, in ejusdem.,
caricate non nifi tribus, caufa efl, quodpretiumcricicifuic mutatum,,
Roa pecunia.. Acquando fundus jam ducentos valet, qui ance fe-
culum centum valebat,. proprie nonvalor fuadi, Ccd pecunis Vari-
acus efl. DcMgufia Sueta^his^x, Inveâ urbi Aisxandrim- triumph
regiagaz,a^ tantam cofiam mmarij^ reieffedty ut fosmre deminutofluri*
mum(di\x^\a\-t\^\z\x. Orofim) agrorumpretiisaaefferit^ hM^Jofephus de
hello Judaicj> L VL c. ^t^ Non ea minus tamen^ pecuiiia menfur^ vi-
ccm fubire poteft, qu^ alias inftabile quid efle noa debet. Nam ifla
mucario in pecunia non efl ica repencina, Scquafi prêceps, uci aiia-,
xmn rcrum^ qua&incerta tempeflatumj, auc forcuica cafuum i^x^^
enor-
CAPUT II. in^
i -cnorroiter afficiunt. Sed cacrtfs veluc momentis efus pretium minu-
itur, ica uc non decrefcere idem, fcdlongo poft tempore decreviflc
fentiamus.
CAPUT ir.
; DE CONTRACTIBUS, QUl PRETU RERUM

prserupponunr, in genere.
;. "Diffmmia imcr paBa & eantra6iH4/$. ContraBiu cUmdmmrin iiovottKsu'

juxta Hobbtfmm:
j
^ îTrAsvpag: ^^(^
2, '^nxta Inttrpretei jm-is Romani ; 1

6, Rtales, confenfttales , verbaleSi UteraUs:
^, Ctrca îtorHm heictradita aUquid rsfo^' y. Naminatos & innominatos :
netur. !
^. Bengficos & onerofos^.
^, Nofira cireaiddifcrintcnfententia, U. Enumeratia contra^Htim onerofoYHm^

\ i a. Comraci.Hi mixtf,
Onfequens uc videamus de concralibus, qui iine
Cf I tio
eft,
nio rerum, earundemq'; precio non incelliguncur. Ubi ab ini-

inquirendum in difcrimen, quod efle
domi-
pucacur incer pa-

da flmplicia , & concradus. c. 2. . p. con-
Hobbejio de cive
tra^lus vocacur aîo duorum aut flurtum mutuo fka jara transferenti-
lim- Se,d cum in omni contra^n 'vel uter^ flatim prdfiet idy de quo ejt
conventumx ita ut alter alterinihilcredat ; vel alter^ritflet^ alteri creda-
tur ; vel deni^ neuter flatint prdjfety^fed uter alteri fidem- invkem ha-
heat: prioris. clafl^ls contradus folo generis nomine concencos efle
jubec;. illosaucem, ubi vel aiccrr, vel ucriq; credicur,& ubi is^cuicre-
dicur,, promiccit fe praflicurum pofl:ea, padorum nomine inflgnien-
dos pucac. Enimvero non concernit ipram con-

ifl:h^c difterencia
traduum & padorum indolcm in (e, fed eorundem duncaxac exfe-
cucionem. Er a communi ufu abhorrec, illam quidem v. g, emcio-
nem, grsca fide peragicur,,concralum ; hanc aucem, ubi in prx^
quaf^
fens quidem merx prseflacurp precium aucem deinceps folvendum
promiccicur, padum vocare,
^
. 2. hoc ferc confenciunt, quod
Intgrpreres iuris Ronflani in
-pacio generis lacuiii adflgnenr, illudq; in univerfum definianc con-
fcnfum vci convencionem duorum ploriumve in idem placicum.

Hhhh Deia
S".
: ,
>r4 LIBRI V.
Djsin pa<Sum dividunt mfdoiumjpedaliterfic dictumy ^

cmtrdBum,
lUudipfis ejft duorum flurmmve in idem ^laîtum conventio^dcjlituta^
mmine (^ caufa; feu, quod eodem ût^Lnz vczidcTQydeftitutaviintrin-
fica civiliter Ghliga;-?dL Idq; iteru m dividunc in nudum^ & non nudum
quod pofterius icerum fubdividicur in legitimtm, &
adjeîum. Ubi
cbicer monendum , cordaciores rele abftinere a vocabulo />î^<7r^j
veftitorum. Non enim quia dicicur, v. g. cx nuda gracia, cx nuda be-
nevoiencia, eciam dicendum fueric,ex gracia veflica. Ulcerius tra-
dunc. convenciones excedere terminos nudi padi velfecundum in-
crinfecam fuam nacuram; vel propcer excernam legis civilis confir-
macionem, feu excrinfecam cjus adfiflcnciam; qua fubnix^ conven-
tiones dicancur fpecialicer pala legidma. Intrinfecam porroillam
nacuram ex duplici racione provenire. Qiiosdam quippe generali
nomine convencionum non (lare, fed cranfire in proprium nomen
concradus. Qiiibusdam aucem,ccfi nomine proprio, & peculiari
forma deflicucis, fubefle camen caufam, i.e.promiili implemencum,
feu dacionem rei, vel fadi prasfliacionem. Fc hos proprie vocaricon-
tralus ; qui fuapce vi obligationem ef^cacem producanc, & ex quibus
adionem dari jufiium & a?quum vifum fic. Addunc tarrien, nudis
padlis accedere vim producendi aitionem per ffcipulacionem ; &
paifla, qua: concradibus bonaefidei adjiciuntur, de vi & aatura con-
traduum parciciparc.
. Enimvero cum produlio alionis in foro civili fic padlis
5.
cxtrinfeca, no/lrum auccm fic, quam ex fua nacura eadem vim ha-
benc explicare, igicureamdivifionemica prefTefequinobisheicnon
licec. Nam quod jus civile adionem in foro civili pofifit denegare
eciam convencionibus cum caufa, manifeflum efi:. Sic enim Strab
I.ir. Indi nec commip^ nec deôfitijura uUa habent^ nec teflibmindigenty
nec (igillis^ fedfmflicitef credunt. Et Seneca de benefic. 1. 5. c. if. opcat, ex

credito nullamdari a6lionem, fed id fola fide flare. Circa illud au-
tem, quod jus Romanum tradit, ex nudis fa6fis mn dari a6iionemy
diftinguendum efl: incer padla affirmaciva, &
negaciva. Pacflorum
negativorum feu quibus convenicur de non pecendo, in jurenaturae
sequej ac civili, hjcc efl vis, ut non adionem, fed excepcionem dun-
cax^
CAPUT II.
siT
taxat producant. Cumenim hasc tantum profintreo, ne quidabipfb
per alcerum queac exigi; alium uciq; ufum produccrg ncqueunc,
quam ut peticionem adoris repellant, i.e. ut exceptioni inferviant.
Padlis autem nudis allirmativisinfchautquaquam vis pariendi obli-
gacionem deefl; vid./^pfal.-^. c,f..p.io.Il. Verum po-
his idco
tiilimum vim a6lionis producend<e decraxerunt leges Romanse, uc
vaftam litium fegecem in herba opprimerent. Prajfercim cum ju-
dicarent, qusedam exanimo parumconfideratofui{Ieprofe<5lai(alias
enim facile erat folennia ftipulationum adhiberc:) qusrdam autem
nullius eflc ufus, utpotc qus deftituantur caufa, i. e. negotio,-quod
alteri commodum aliquod afFerret. Eam enim fignificacioncm efle
vocabuli caup, quod heic JCcis famiHarc eft, patec QxPUuti Afinana
a5t. ^.Jc.l. Solaego mcafleria Uhi quiefio^ omnis familidi caufa confiflity \. e.
omne emolumentum, quodexfamihacapis. Sic fiquidam paciiân-

tur, v.g. ne intra certum tempus manus lavent, aut caput pe(flanc,
indufiumve mutcnt, (quod difTolucos quosdamfeciflc percepimus,)
quid opus eft tali conventione violata pr^torcm fatigari } Quan-
quam & naturali jure ejusmodi padlis parum fan<5licacis infir.
. 4. Nobis difcrimen padorum in fpecie, & concraduum ab
objcfto potiflimum pecere placec; fic utcontradlus vocentur, qui
verfantur circa res& adiones in commercium venientes,adeoqjdo'
minia & precia rerum prsefupponunt; quae circa alia ineuntur con-
ventiones, communi palorumnomineccnfeancur. Hoc modopa-
6la prclle dida erunc omnes convenciones negaciv^, quibus aliquid
non faduros nos, auc non petituros pacifcimur, quod facere vel pe-
terc poteramus. Itcm rllse convcntioncs , qua? pro objedo habcnt
mofus facukacum nasuralium, quacenus ifti nude tendunt ad mutir-
&
am utilitatem , auc commodum, prout finguli perfe confideran-
tur, non autcm eum aliis comparantur, aut ad eosdem ^ftimancur.
Verbo, quando convenitur de pr^ftanda opera non mercenaria.
Etfi non paucs denturconventiones, circa resnon verfances, qurbns
promifcue fere padlorum &
eontradluum nomen tribuitur t utiefl
alia, qua matrimonium initur.
. f. CQQcrad'usdividuncuriniMOJ'65rAguî^ff^/i^fr?j-^& hirXtvp^Ht
(SlS LIBR1 V.
hiUtef*_es, & qmmedu videntur naturA. llli & ab inirio ex uno tan-
um lacere ad aliquid pr^ftandum obligant, nec ex poflfado con-

dirionem niucant; uc func mutuum> & fiipulacio. Ifti ulcro cicroq;
ad aiiquid prîlandum obliganc, & in iis par ucriusq; concrahencis
inobligadoneconfticuenda eft racio; uri eft emdo vendirio, iocario
condudlio, fociecas. Incermedii gcneris func, commodacum, depo-
ficum, pignus. Ki nacuracomparari func ad unum duncaxac obli-
gandum, eum nempe qui accepic, uri oltendic finis principalis con-
trahenrium ; neq'; ab inicio dancem fimilicer obliganc. Fic tamen
heic fsepe expoftfadto &
accidehci, uc illc quoq;, qui dcdic, accipi-
cnri obligecur; puta, fiaccipiensinrcmaccepcamncceflariasimpen-
fas feccric, auc per rem illam damnum paiTus fic, quod domino pos-
ficimputari. Ubiimpenfasrefundi, damnumqjfarcirijequum fuerit.
. 6. Familiarisquoq; JCcisRomanis eftdiyifio concraduum
in reaks^ confenfuaks^ titerales^ &

verhdes. Keaies dicuncur, non ideo
quia circa rem aliquam verfancur, (cum &reliqui concradusid faci-
anc) fedquia, ucperi queacid, cxquoiftidenominacionem funtfor-
riti, neceffum cfl traditionem rei anteceflTifle. vid. I.17. D. defaBis,
Sic utex mutuo obligatus intelligar, neceflc eft, me rem fungibilem

accepifle. hA^.Valerim Maximw 1, g. c. 2. .2. Sic depofitum, & com-
modatum nemo me pocefl: repofcere, ancequam rem mihi tradide-
ric. Aliud aucem efl concralusmucui; aliud, palum auc promis-
fum de mucuo dandain pofterum re fungibili. AHud efl: commo-
dacum , aut depoficum ; aliud promifTum dc commodando, auc re-
cipiendo rem dcponendam. Confenfuales dicuncur, non quod reli-
qui concradlus cicra confenfum perficianciir; fed quia flacim obliga-
tionem dandi auc prseflandi gencranc, quando ucraq; pars confen-
fum idoneis fignis indicavic ; neq; neceflum efl, rem prius effe cra-
dicamâucoperamprseflicam.Concradlus verhalis feu flipulario, qua-
tenus cercis &
folennibus incerrogandi ac refpondcndi formuliscon-
flac, jurinacurae efl: ignocus. Ncc minus eidem juri adverfacur, ali-
quem, qui rem non accepic, exfola fcripcura ^que obligari, ac fi
cam rem accepiffec. Juris camen Romani heic rario clara ell. Cum
cnim judex non poflrit cognofcerc de crediti Vcricacej nifi cx infiru-
tnenris^
^
CAPUT II si^
mcntjs, & aliis probationibus;igicurquando litcr^ extant, credicum
facences, non poceft nonisproejusdcracredici vericare prsefumere,
donec concrarium fueric probatum. f cfi boc omnes contra<Slus
commune babeanr, uc fcripcura illis poflic adbiberi. Id quod tamen
c duplici modo. Vel enim contradus in fcripco fir, feu confenfus
omnino fcripco declaratur; quo cafu contradus demum perfelus
fir, quando {cripcura omnibus numerisfueric perfela. Quodincon-
tralibuspotiffimum confenfualibus, & quas bis fimilia funCjpadlis,

obcinec. Vel ctiam fcripcura eft tantum monumentum concralus
jam perfefl:i. Quorum pofterius in dubio praefumitur. vid, Grof^
1.2. c.l(5",S.10,
. 7. Eorundemcfl:.divifiocontraluum in mminatosyZc ifjm*
mmatos. In priori claflc ceniencur , qui ob ufum frequenciorem pro-

prium & fpeciale nomen eranc nadi, ^
tale, quod ipfius negotij
formam, &
fummam exprimerec, feu quo prolato fi:acim incellige-
recur, quid alum eflec. (Nam ecfi permutatio, quîncer contra<Slus
innominacos rejicicur, iiomine non videatur defticui; tamen id no-
meneffc commune , &
co expreflb non fi:atim intelligitur, ancon*-
tradus do uc des^ an emtio vendicio, auc fimilis contradus fic cele-
bratus.) Ciua de caufa etiam in foro Romano cercsc &perpecu2 de
illis erant prodicae adlionum formulse; cum in caeceris contralibus
minus frequentibus faoctancum incflTec, quod cxprefl!c diflumerat:

acproinde noncommnnis aliqua & ufitata, ii<td accommodaca ad
ipfum falum dabatur formula. Unde quas iJIi producebanc adlio-
ncs pr^firiptis verbis nuncupabantur. vid. Gmim 1. 2, C.I2, .5.
. 8. Nofl:ro propofito cumprimis congruic difl:inlio contra-
ftuum in heneficos^ & onerojos. Quorum i\^\ alteri contrabcntium
parci gratis commodumquodpiamafferunr, uci efl: commodatum,
mandatum, depofitum. Hi autem ucramcf; partem ad asqualc onus
adfl:ringunc. Heic enim eo fine pr2efl:atur,aut daturaliquid; ut tan-
tundcm recipiatur Huic diftin^lioni videcur innici alcera iila, qua
alii concra^tus dicuntur honji fidch alij ftriîjuris. Cujus in jure Ro-
mano hic erac effedus, ut illi quidem producerent alionem bonae
fidei, in qua judici liberior erat potefl:as cx aequo &^ bono rem arbi-
liii trandi
trandi & seflimandi ; hi aucem adioncm flridi juris, ubi judex adcer-
tam formulam adflringebacur, ab qua difcedere non licerec. Ipfa

camen naturalis raciooftendic, concrailus onerofos efTe bon^ fidcii
fcu laxiorem admitcere
interprecacionem ex asquo bono; ideo &
quod cum qua in illis verfecur obligacio,exindencucer concrahen-
tium gravecun Concra aucembeneficiconcra^tus flri<Si juris vidcn-
cur,nec laxam ejusmodi incerprecacionem admiccunt, auc uc quis ad
quid amplius, quam quodexprefle fignificavic, adftringacur; ne fci^
iicecalicuibenignicas fuanimisonerola reddacur. Add, 4rM Fin^
^. Oneroficoncra6lus adquatuorhaeccecapicafaccommo-
.
tJe revocancur ; do ut des^ fado ut facias^ d& ut faeiasy facio ut
des^ 11 bi
Vocabulum facioica lace fumicur, uc eciam comprehendae admiflio-

nema<ûs dXitni.Grotim d.Lcriacancum.facic capica,& omitcic, do ut
faciasi quod credercc, coincidere illud cumalcero, facio uc des. Ec
fanc non videtur inter duo ifi:arealedifcrimeneflre,cumutriDcf;opc-
ra pro re, &
res pro opera exhibeatur. Nifi quod in do ut factas con-
tradlus veluc incipiat a craditione rei , quam prseftatio operac fequatur;
in alteroaucem praEfiaciooperajpr^cedac, fequacurreidatio^ adeoqi
in uno faciens fic vcluc aucor concradus , in alccro dans. Nam &
quidam concralus îyrXsvî hoc habenCj uc licec a^qualis ucrinq; fit
4)bligatia, abunocamen veluc aucore concra<Slus proficifci incelliga-
tur. Sic regulariterconcralus emcionisincipic ab cmcore, locacionis
a condulor,&c. Ad primam porro clafiem percinenc ilii contra-
l:us, in quibus dacur res pro re; uc in permutacione prefie fic dida.
Ubi obfervandum difcrimcn fac fubciic incer concra^lum do uc def

êneralem, & inter permucacionem prefle didam j quod nempe ille
iic, quando dacurincereafpeciesproincerca,uE aliquisbos pro aliquo

mulo;auc incerca pro cerca, uc aliquis equus pro hoc bovc; auc cer-
f a pro incerca, uc oleum pro frumenco in genere. Qiiando aucem
fpeciescerca dacur pro cerca, v.g. hic bos pro hoc equo, permutatio
eft. vid.Momacius ad 1. f.D.pr^Jcriptis verhis^ Pcrcinec &
huc ille con-
tralus, quo dacur pecunia pro pecunia, vel diverfk fpecici, vel du
verfis m
locis. Quod vocacur hodie cambiuiB; ^rcece collybus.
AE-
,
CAPUT' K ip
Aliquando autcrh datiirpccunia pro pecunia, itaut fit emtio vendi-
cio; uci Plimi^ J.jj. c.5. memorat, quondam numum vidoriatumi ex
JUyrico advcdum , mercis loco fuiflc habitum. Quando datur res
pro pecunia, dicitur cmcio vcndicio. Datur &
ufus rei pro re; utfi
alteriequum mcum ad aliquot dies conccdam , ut mihi dtt librum.
Aut ufus rei pro ufu rei; ut (i domum tc meam patiar inhabicare, &
tu agro me cuo uti frui pcrmitcas. Aut ufus rei pro pecuniaj quse
proprie vocacur locacio condudio. Datur deniq; , ut interpofito tem-
pore caotundem & genere idem decur in mutuo. Alteâdafm^ facio
uc facias, innumcras pocefl habere (pecies, prouc efl infinita varietas
adîonum, aliis hominibus uciHum auc jucundarum, quse invicemve-
luc pcrmucari, & hs pro illis pr^ftari poflunc. Ammiam UarceUlno
LXVI, c.lo. hocce genus concradus /?/r^y? reddenda 'vicifûdinis di
cicur. Ad teYtiam cUJJsm^ do uc facias, fpc<Slac locatio condulio pro
pecunia operarum aucfadorum quocidiana^ uciliraris. Icemillecon-
cradus, quo pro pecunia prjeflatur indemnitas aliis merces cransve-
hencibus qui vulgo dicicur afrccuracio, fcu avcrfio periculi. Itcmfi
decur qusecunqi res fungibilis aut non fungibilis, ut fadum aliquod
prflecur. Ad quartam clajfem , facio ut des, refcruntur illi contra-
dus, quibus fatum quodcunq; pra?fl:atur, ut ab alccro detur res, aut
wfusrei. Et fi qui funt alii. vid. 1. 1. Yi.pr^Jcriptis njerhis. Potcfl &
dari contradus, qui ad nullam harum claffium rcfcrri qucat, ideo
quod disjundioncm compledlatur; uti cft contra6lus JBflimatorius
de quo vid.li.D. de Add. FtautM capiv. a^.2.
ajiimatoria actione.
fc.5. v.ig. fcqq. Cuicontradui vicina videtur donatio nuptialis apud
Mofcovitas, dc qua ita tradit Sigisrnund. Baro in Herherjlein, Inviteti
Ad mptia^ munera JJonJa mittunt^ qua fingula JJonJla diligenter notata
rcponit. Finitis nuptijs depromta rurjhs ordine cenjpicit : at^ ex ijs^fiqu^
flacent^ ea mittit ad forum, juhet ^ fingula ah his^ qui rehus pretia imÔ'
mnt^ /eftimari ; reliqua tmnia donatorihus remittit cum gratiarum aUi"
one. Ba qu^fervavit, in annijpatiojuxta aflimationem fecunia^ ant te
aqualis valoris comfenfat. Si quis denum fuum fluris fecerit, fjonfus ad
juratos afiimatores recurrit, iiium horum afiimatiene fiare cogit, Si
ônfusfofi elaffurn annHmncnJatufecerit^ mtinunmnonreJlituerit,indu^
liii 3 flrm
tfao LIBRI V,
fkm damnatur. Sldommjuratis aftimandum dan negtexerity ex arhU

trio ejm, qui dedit^ reponere cogitur, Atj^ hunc morem njulgu^ ipfum in
omni iiberalitatefeu donatiom genere obfirvarefolet.. Habcnt aucem hl
concradus iflud commune, quod ubi ex ucraq; parce impleci lunc,
parcibus deinceps nihil , ex ifto quidem capite, negocij incercedac.
Quam ob caulam (7/^fl/w d. l. vocancur diremtorijy & opponuncur
concradibus commutatorijSy^tt quos parccs aliqua communione jun-
guncur; quorumq,- adeo. ittiplecio in hoc confiflic> uc parcibus incer
Uci eft concra^flus focietacisr quan da duo plu-
fe aliquid flt negoci j.
resvc auc mera, fadaj auc mcras res communicanc, auc hinc fada,
inde res,, ad ucihcatem communcm,. Acq; hi,. adjuadis. beneiiciss,
fere funcconcra^lus.fimplices,.
IQ. Scd&,dancurquidacontra(n:usmixci,6texduobusnego^
tiisveluccompofici. v.g.. Si fciens rem majoris emam, & quod plus>
eflin precio vendicori condonsfn.; auc fifciens rem minoris ven-
dain,& reliquumprecij cmcoricondonem,ericparcimdonacio,par-
tim emcio.vendicio.. Sicuci CasfarDidacor ServiUse amplifTima prae
dia ex audionibus haflas numo addixit Suetomm Jdio c. f o. Si
aUcui falarium amphus conflicuam, quam quanci ipfius opcra efl,,
eric parcim donacio, parcim condudio. Id quod fplendoris caufa
incerdUm faciunc magnaces, qul ex dignitace fuacredunt, largius pen- .
fare operam aUcujus, quam quand revera efl:, contradui Hberalicacc

admifta, 2i6.dL.Matth.XX.p. l.U. %>'^.T^.de admlmftr.(^peric.tutorum,
Pari modo fe res habec> fi pro parce duntaxat operse meaj mercedcm
mihi folvi paciar, reliquum^condonem, Si fabro pecuniam promic-
tara, ut cx fuo auro mihi annulos faciat^ partim emcio eric, partim
condudio.. Ica quidem Grotius d. 1. . f Quanquam aliis ea emtio
.
videacur ; quippe cum in emcione prctium non maceris foH ^Qd. & ,
arcificio fimul ponacur:: acparum; referacanfpecicsjam fadla fic, an

adhuc ab opifice conficienda. Nec pocefl efle locaciq condudio,
ubicorpus ipfum non dacur ab eo, cuiidconficicur. vid: l.jo. D. de
Qntrah.emt.%. 4. Infl, del^cat. ccnduB.. Sic &
iple concradlus empBy-
teuticm mixtas videcur ex emtione vendicione, locanone condu- &
ône : etfi propriam ipfi fpecieDi affignavcric lex Zenonis. Sic in
con-
CAPUT II. erti
, quatehus fcudum
contral:u feudali conceffio feudi efl beneficium
longc pluris efl: quam milicaris opsra, qux pro eo eft praeftanda fed .
prouc cademopcramiiicarisexigirurpro cucela, quam fcnior vafallo

praeftac, inde crahic aliquid cx concradu facio uc facias; quod &
principale cft in eo concradlu percinec ad do uc facias, Quod h au-
tem conceffioni feudi accedac quoq; onus ccrcs pendonis , eaienus
mifcecurcum emphyceufi. Fcenus deniq; naucicum, quod cominu-
nes alias ufuras longc folet excedere, eft aliquid mixcum ex concra-
dumucui, &; avcrfi periculi feu alfecuracionis. In focietace auisra,
ecfi concingacût alcer pecuniam &
operam, alcer pecuoiam cancum
confierar^ noa camen exinde mixcus ficri concradlus vidccur. Neq;
enim mixcio propriccx diverfis przeftacionibus refukaC;, fv.g. fi ali-
qucm conduxero, ut &
vineam fodiac, &
agrum conferac, hor- &
tum plantcC:, fimplcx. camcn concradus locacionis condutionis cft;)
fed inde quod una &cadcmconventionein plura negocia diverfa-
rum naturarum confenciacur. Gmim d,L.. (5*. mixcum quoq; con-
I
tradum oriri ûtît e x: accefions ad aluimaBumyXxti in fidejuflionc,
& pignoris datione. Quod non facis accuracum videcur; cum ex
mixrione proprie dita ccrcia aliqua fpecies refulccc. Caucio aucera

cum principali concradu non mifcccur, fed' cancum cum eodcm
conjungicur canquam cxcrinfecum aliquod firmamentum. Sic cre-
ditum non alceratur, accedencc fidejuflbre & pignorcv fed cavccur
duncaxac credicori in eum cafum, fi credicum a principali debicore
exigi nequeac. In ipfa camcn fidejuflione acourace loquendo duo
func concra<n:us, qui unius tanrum fpeciem pra? fe ferunt, ideo quia
eidem fidejufforicum utroq;cam creditore, quam debicore negoti-
um efl". Naminter fideiuflbrcm & credicorem videtur quidera nu-
da duntaxat promifliointercedere: accurate tamen loquendo pro-
miffib ilk tantum eft caufa, cur hic dcbeat, non autem ob quam de-
bet. Nam caufa ob quam debec efl principalis contraûs, ex quo
obligationcm velut in fubfidium per promiflum in fe derivavic fide-
juffor. Adeoq; promiffio illa incelligicur induere nacuram illius con-
tradlus, cui fidejoffio acccflit. Neq'; vero ifla fidcjufllo in ordinead
creditorera habccnacuram alus bcnefici; quippc cum hic ex fide-
liii 5 jufTore
m LIBRl V.
ufTore nihillucretur; fcd duncaxat idoneam viamnancifcacur fuum

I
obtinendi. In quo ecfi ipfi confulatur, obidcamen
fidejuflbri hauc-
quidquam creditor gratiam tenecur agerc , fed debicor.

Intcr
Nam ifteabsc|ifideiuffioneadconcrahendumnon defcendiflet.
fidejuirorem aucera & debicorem, ubi folucio ab ifto fadla eft, credicum
videcur incervenire, cumfingacur,fidcju(Iorem pecuniam deditfe de-
bicori, quam ipfe deinceps credicori folvat. Fcfi in efle<au perinde
fifidejuflbridebicoremex raandaco ad refticuendum id,quodfo-

fic,
lucum efc, ceneri dicamus. Sed neq'; pignoris dacio in fe efl adus
aliquisliberalis;quippecum per hoc alcer, cui iddacur, nihillucre-
tur, nec ob idem quidquam impucarc credicori pofllc debicorp cum
citrapignusifle huic non fuiffec credicurus.
CAPUT m.
DE ^-QUALITATE IN GONTRACTIBUS
onerofis obfcrvanda.
j,lHcontrASiil>u4onercfs dehet tffe aqua- .n lcontraBibusheneficu Aqualitaslocum

litas. nonhahet
2,Jdeovitia reimdicanda funt, S. IncentraBuonerofo nihildenariprafH^
ajd qued reqvint ipfa natura contraBus. mitur.
4. An qti&remperfe non contingumindi- ^. In^qvalttas emergens (juatenus corri'

ccmda.
$, Nota utrin^ vitia indicari necejfum toAn circumventio inimtionenaturali
non efi, (dus, terlicita^
6. Adcomrahendum memnemo adigen-
Abenc hoc omnes contralus onerofi, & quibus nihil benefici

admixcum, qui pr^fercimineuncur, ubi legeauc ufufori de-
finica rebus precia func confticuca, ut in iilis verfari debeaC
sequahtas, feu ut ucerq; cancundcm nancifcatur; & ubi in-
sequalitas intervenerit, alceriqui minus accepic, jus nafcacuradpoflu-
landum, ucfuppleatur,quodfibi deed. Id quod facile ex fine talium
contraduum Ideo enim ifli ineuncur, ut pro re vel opera
adparet.
mea aiiquid aequipollens ab alcero recipiam, quod cercas ob caufas
pofTidcre malo, quam rem meam recinere, auc opera mea fuperfe-
dere
CAPUT IIL I5r25
dcrc. nec accuracior demonflratio defit. Cum enim

Quanquam
concradtibus opus fic ad illa obcincnda, qus ab alcero jure cxigere
non poceram, adeoq; in ipfius arbitrio fic eadem in me cransferre,
vcl non ; &
vero pracfupponatur, non velle aliquem gracis in me con-
ferrc quod pcr concraûm demum in mc confcrc ergo nemo cen-
,
:
fecur per concraftuminaliumquidquamcransfcrrevelle,quam qua-

ccnus pro re fua aequipollens recipere fe judicat; &
confcquencer ex
concradu non poceft quis jus nancifci ad rem alterius, quam quan-
tum illa ab ipfo judicacur scquipoUere rei, quam pro eadem accipic,
Vid. Deuter.^XV. l^-Jeqq, \^<j;%%.ZXdefurtis. 1.^. ^XZ^Jeextragrd,
r'm'm. I.32. S.I.D. defaifis.
. z. Porro ad ifthanc aequalicacem inveniendam & decermi-
fiandam requiricur, uc utriqjcontrahcnciumrcs ipfa, & qualicaces rei,
de qua concrabendum eft, seque fmc cogniC3B. Bttripdes Cyclope v. 157^
(^m kfji^7tx>Kriy.a(n '^&tch. lux contraciihm conven^tt, Ex quoconfequeris
1 cft,quod is, quipercontradum rem inalcerum efl: translacurus;,indi-
care debeac non folum qualicaces rei flimabiles, fed & privaciones
, carunde,five vicia, quantu quidem ipfi confi:ac. Cicra hoc enim j.ufl:um
pretiumliquid^confiiruinonpotefi:. Ethucpertinccl.I. %xVi.dea6f.
tmt.^ 'uend, L45..2.D. de contrah. emt.izem totmtitulus de xdiiitêdi-
ê>,ubifigillatim recenfenturvitta,qu2Binjumentis& mancipiisvena-
libus funt indicanda, & qu difiJimuiata redhibitioni locum faciunt.
Gffic. 3. Ac dejure quidew frddiorumi inqmt^ finfitum e/I a^jdnos
Cicero
jure clnjthi ut his 'Vsndendis vttia et'iam dicerentur, qu notaejfmt vendttori^
Ham Ci/.m ex XIL tahulisfktis efjet cautum^ ea fr^tjlarii quA effent lingua nun-^
eupatay qu qui 'inficiatus efet, du^lipoenamfuhiret ; a fCtis etiam ret'icent'iJt
pena eji conjiituta. ^ûicqutdemm ineflfy^dio vitijy idjlatuertmtyfiven-
ditorfiiret^ntfinommatimdtSiHm ejjet, prdftari oportere. Add. exemplum^
i
<5Uod h. 1. (equitur. Ambrofim de offic^ L.3. c. lo. In contra^tbtu etiam vL
tia eorum, q^v^ veneunt^prodijuhentur ac mfimtimavsrtt venditoi\.qttAm'
,
'uis injw emtoris trdmfi^îpfirity dolia^tone vacuantur. (ecfi quod de doli
adione dicit, ad leges Romanas non fatis quadret.) Lakantiml. V

c.V/, ,îvendentis errorem non redarguity (puta. fi videric eum per
crrorem tradere msrcem pretiofioreni ^ quam dc qua convencum
erat
^24 LIBRI V.
crac) utfAYVo emat\ aHtqni mnfrofiteturfugttivumprvum^ velpeflh

lentem fedomum vendere lucro ^
commodo Juo confulens i non eftillefafiens
nt Carneddes vdebat, fed callidm dr aftutus. Plato de LL. l.Xf. ûa'
do qukjervum vendidu\fhreneftyVelcalculoyVelflranguriai vel eo morboy
quem facrum adpelUntj Autalia qvavis plurimis occuttaj ^longa^ (jragre
fanabili corporisfive mentis agritudine laborantem,fi medicm Autgymnafli*

cus emerity reddere nonftccat. Sed necquando venditor emtoricuivisve'
Yitatemfradixerit. Sin autem artifex aliquis htijusmodi rerum peritut
ignaro c^ rudi cuiftam aliquid vendidity duflum pretif ejus^ qrdfi vendidii
emtoriy condemnaius ferjolvat, ôd
(i imperttus imêrito vendidit,
redhibitiofiati (jr iJmflex ^retium refiituatur.
. 5. Neccflicas aucem vicia iflh^c indicandi ex natura a^las

oritur, &
quiacitraid juftum pretium ftatui nequiti non quod pro-
prie per celebrationem contraduum vinculum illud humanitatis,
quo omnes homines invicem ligantur, ardius adilringatur ; aut quod
focietasaUqua intcr contrahentesconHituatur, ad aHaquaspiam offi-
cia pr^terquam quae ex natura contraftus requiruntur, adftringens.
Keq; enim, contradlu utrinq; complcto, fentimus nos altcri plus de-
bere, quam cuivis homini; nifi quod fepe percontradus ejusmodi
ad amicitiam fiat tranfitus. Unde etiam imperite argumentum du-
citur ab eo, quod falva communi humanitatis lege polTumus pmic-
tere, ad id, quod in concradlibus ineundisnobis licere poiHt. Adeoq;
non fequitur, quia nemo tenetur cx fola lege humanitacis cuivis re-
rum fuarum conditionem pandere, auc omnem fuam fcientiam al-
tericommuniGare: ergonon tcneri nos dc rcrum noftrarum defedi-
bus alceri fignificare in contraftu. Nam fane extra contradum con-
ftitucus re6le poflum multaalioscelare; etfiexeo filencio folusego
lucro aliquo fruar, quod cum alcero communicaretur, fi idem ipfi
per me indicaretur.v. g. fi inlocoaliquo deferto ,quinullius eft ^gem'
mas inveniri fciam, non obligor, uc id akeri cuipiam indicem, quo
& ipfeinpartemlucri mecum Venirc pofTit. vid. Math. XII. 44.^heic
enimfi dechefauro indicaflec emtor, tam parvo agrum non emiflet.)
conf. Grot. 1.2. c.g,.7. Huc facic hi/loria de Anica ruftico, Sama-
'
jedorum dete<ôrc , dc quo cft apud Lunderfium in continuatione

Sleidani '
"
CA?UT m. Vzf
SkJclam dd anQUm 1^*07. Etrcde Cuere Offc. 5. AVr tamen no/ird nohis
tttilitAtes omtttenddjmti aliis^ tradenda, cttm his ifficgeamus: fed ju<&
quodjine alterim mJHrtaJiatt Jerîendum efi, SCite Chryjif^
cuij^ utilttati^
tm, ut multa qutjiadium, inqutt, currit, eniti
: contendere dcbetj qnam^
maximej)Ojfit^ ut vtncat : Ju^pUntare eum^ (juicum certet^ aut manu defcUc-
[
re nulio modo debet, SicinvitaJihiqueMtj^petere.tjiôcifertinetaduJiim^
non iniquum e/i : alteri furrifere jui non efl. Quemlocum eciam ex-
preflric Ambrof Of[. 1. 3. c. 4 Fmmvcro in contra<5libus obcinec illud
Vaierij Maxtmi\.y. c.2. n.I. Bona^ Jidei 'uendttorem nec cemmodorum
Jpem augercy necincommodorum cognttionem objcurareoportet. Huc quoq;
fpedac illud Viatonis de LL. 1. XI: ûod venditon de rerum venaiium
' tretio lex conjuiuit, idipjum optfct quo^ conjuiit. Ca-veat crgo ne piuris^
quam aquum eji^ ipjejuumtaxet opm: fedquamfimpiicjaime^ ûtdignum
j
tjiy taxatto fiat. 7{on enim ignorat opijex^ quo pretio dignum opmfuum
fit, Necdebet inliberactvitate artijex arte tpjajqua aperta res eji^ dr ^
mendacto longe remota^ rudes dectpere,
. 4. deeo dubium non efl, quin indicanda finc

Caecerum uci
j
illa vicia, qua propric concingunc rem in concradum dcducendam:
I
ica an & alia, queeexcra rei fubftanciam pofica func, & camen ad sefti-
rnacionem ej us faccrc quid v alenCj indicari, cam ex parceemcoris quara
yendicoris necerfum (ic, jam incer anciquos difccpcacum fuic. Ouam
inrem ica Cicero Of.3. St^ inquic, vir bonm ab Aiexandria profe5im Rho-
dummagmtmfirumemt numerum advexerit in Rhodiorum inopia tjxjame
Jumma^, a^mona caritate Ji tdemjciat^ cemplures mercatores ab Atexdn-
;
dria foivifjej naves^ in curfu Jirumento onufias petentes Rhodum viderit;

diiiurm ne ft id Rhodtfs, anjilentiofaum quam plurimo venditurmf Beic
*vijum fuit Antipatro omnia fatejacmida^ ut ne quid omntnOi quod vendi-
tor nority(2Ld rem fubje^flam ullo modo fpcdans)
emtor ignoret. Dio-
gem Babylonto contra videbatur, venditorem quatenm jure civiit conflitU'
tumfit^ dtcere oportere; catera ftne mjidtjs agere\ quoniam vendat^ ^
velie quamoptime^ (cum ruoemolumenco) vendere. Advexiêxpofui\
vendo meum nonpiuris quam Cteri; Jortajji etiam minoris^cum major efl
copia. Heic opponit Antipater: quid ais? tu cum hominibm conjitiere de->
bâs^ i^Jervtre humanajocietat i^ ea^ iege natmfis,H$ uttiitastuacommH-
Kkkk - nii
l<S , LIBRI V.
ms utllitds pt^ cdahis hsmmes^ qmdiis adfit ^ commoditatk>ûtiUtatisl
Cui regem Dioger/es: aliude(lceUrei aliud tacere: ne^ nnnc te cek^ fj
ego
tibimn dicoj qu,natura deormn fit^ quis fit fim honQrum\ quatihiph^
frodefifint cogmta, quam triticl vilitas. ReJ}ondet iterum Antipaterj im(^
fiquidem memrnifli inter hommesnatufa comunîamfoci^
"vero necejfi efi ;
etatem. Diogenes contra; mefmniyfedmsm iliaficietas talis efi, ut nihil
fit cui^fiium? quodfiita efiy nevendcndum quidem quidquam eft^feddo-^
nandum, Hcic Cicero ipfe videcur in Antipatri fenCentian;^properv
dere, dum eam mercatoris didimulacionem dicic edc hominis mn
aferti^ nonfimplicisjnon ingenui^nonjufii:, non viribeni: fied verfittipotiuss
oiffeuri^ aflutiifallacis, maittiofi^ callidi^ veteratoris^ vafri. Et tamen ipfe
Cicero a doli mali crimineeundem videcur libcrare, dum paulo po/l
dolum milum edc dicic , ^//<^W9 aimd eft fimuiatumyaiiud acium. Id
quod in prEefentem cafum non quadrat Re<3e igicur dicituc, mcrca-
torcm injuftenon fecifle diillmulancem de navibus fubfequencibus,
Nam ju/licia hoc cancum requiric, uc ea indicencur, quar rem rubje-
lam per fe concingunc. v. g. fi domus fic pcftilens, (i a roagiftracti
jam dejicijuflTa; quac exempla eoIocoCiccro fubjicic. Ac heic nihif
tale didimulatura. Frumenci bonicas in propaculo adparcbac; &
runc quandocontradus inibatur, revera canci eraC;, quanci vendeba-
tm-y ccfi paulo poft minoris eilet fucurum." Ncc jus prapriedidlum
liabebanc R,hodi j, uc ex mercacore hoc fcirenc quippe qoicum fuper
;
ea re nunqiiam padi eranc. An aucemconcra lcgem beneficencias,

& humanitacis fecerir, aliaquseflio ell; quam itidera non facilc affir-
marim. Ut enim ad beneficium alteri exhibendum per humanica-
tem tencar, requiFicur, uc ipfc eodem gracuito valdc indigeat. Acqui
Rhodij frumenco indigcbanc, pecunia non indigebanc ; qtlippe far
ma pulentise apud anciquos celcbres. Sed neq; cunc dare benefi-
cium teneor, quando iddanci plus dcccdit, quarn accipinci accedir.
Acqui plus lucrideceirurum erat mercacori, dcclaiTe vcncura fignifi-
canci, quam frumenti emcoribus erac accellurum. Nam inccr plii- Ifi
res Idi fuie diftra^ûm, (ingulis parum decedebac foluco anciqiip pre-
sio: iin unus aut alter omnecoemit, avariti^ fu^ impucec, dum ici-
lem grandi iucro incempe/live iohiac. Ec faae riîda nimis ofHci-
orum
CAPUT m. siy
orum cxalio a vitafe communis conruetudine abhof rcc. Facile mer-
catoribus bcneficentias necefliratcm remittcre pofTumus, raodo pcr
lucri cupidinem nos dccipere nolint-.
. f At vcro
. cmtori jam nota, dici minime attinec;
vitia rci,
fcicntia cnim ucrinq;
par, parcs quoq; facic concrah.entes. Sicuc ob &
-vida a vcndicorc indicata cmtio non pocen: rcfcindi; quippecum
in ifta veiut confcnfifle cmtorcm manifcilum fic. Quo facit illud
Ciceronn off,'^. Gratidianm Sergio Orata vendiderat ddes eas^ qnas ab eo-
\ demiffe fancts ante annis emerat, hA Sergio ferviehant : fed hocin manci.
fio Uarm non dixerat. AddnSia res in judicium efi. Oratam Craffus,
i
Cratidianumdefendebat 4ntonim, Jm Crajjiu fdrgebaty quodvitijven'-
! diter non dixijjetfciens îd frdiftari oportere: aquitatem Antonim: quo-
j
niamid vitium Sergio ignotum non Juijfet qui illas ades vendidijfet, nihil
I fuijje necejfe dici: nec eum ejje decepum^ qui id^ quod emerat^ quo jure
\ ejjet^ teneret. Scilicec uti Ulpanm ait
1. 1. . I. D. de^ acl. emt. non videtur
\ ejfe ceUtus^quiJcivity ne^certiorartdebuir^ quinon ignoravit. add.l.45.

S.I. \.^7.%.lX>.de contrah. emtieneX. ult. D. de AdiUt. edicio. Huc pcrci-
nec illud Horatij 2. efift. 2. ubi inducicmangonem, qui mancipium
crac alteri venditurus, cum poft ejus enumeratas virtBces, hocquoq;
j
.addiditlec: jemelhic cefftvit^ ^ ut
fit Infcalis latuit metuens fendentis
I
hahena. (add. 1. 1. .35. D. de SCto SilanianoA.iy. D. de ^dilit. ediô.) Des
numoSi excepta mhil teftfugaUdat. Ilie feret pretiumpaenajecurmjofi-
nor,Prudens\ emijit vittofum: dicia tibi eft iex. Eidem fundamcnco ni-
titur fcntcntia Marij apud Plutarchum &
Valermm Uaximum
Marto.
'
i. 8. c. 2. . 3. Tannia in matrimomofuerat cum TinniOj qua cum divortio

fact-6 dotemy quA iauta erat, repetebatjilie adulterium eiobjecit^ a^ caufa
. ad Uarium conjuiem Ba injuditio agitata, quum Fanniam con-
deiataejl,
flaret impudicamfuijjcy dr virum^qui taiem Jciret êjjsêam duxijfe, diu^
cum ea m
matrimomo vixifje^ ambos imfrohavitj virum^jujît dotem ei
. reflUuere, miilieri infamia, ddmnata quatuor ajjes muitam dixit. Conf.
I X I5* 9- 10. D. ad L. Juiiam de aduit,
Pr^terca quod in omnibus padis locum habec, id Vel
. (5*.
maximectiam in conrradibus obtiner, ut neuter contrahentium al-

ccri ad concradum ineundum injuflum mecum incutiat. Indc rc(5le
Kkkk 2 quon ^^.
exB HBRl V.
quondam Laccdsemonij ;udicarunc, refcindcndam cflc cmcioncm

agrij quam Elei pofleiroribus met[xe3.torrcv2Lntyy/Qvn? finêv îKOjdrv^v
^vaLj (iia:. Tt^tUfjLSV^g^ nîo, d<psAofJiim w^^^tov n^rjomv KeLfjLQdvm^ Arhitrati
mhilojuJlimeJ[emfiTmioribmferemtionts titulumi quam vimera rem ex-

torquere^ Xenoph. L5. rerum grC4r. Spedac quoqj huc illud Ctêrom
IV. in Verremy ubi de fignis & cabulis ab ipfo
cx Sicilia fublacis agic.
Huic agcufaciQni Verres ujio fe vocabulo (aci^fadurum pucabac, di-
cens: emi. Sed Cicero v^ônxz: faftenier a maioribm Jmjfe mftitu-
tumût qm in PTOvincm mitterentur^ ab omnihîs emtionibm removeren-^
tur^ Inde ipfis de fnblico datum fuije. argentmn (jr veftem. Mancipi^
AUtem ideanonddta. fHhlice, quodnemo ejjet RomJi alicujm dignitattSy qui
mn aliquot eorum haheret. Scmxerunt tameny ne quis in provmcia, eme-
ret mancipium mfi in demortut locum.
,.
futabant enim ereftionem. ejje,^
non emtionenhcum venditorifuo arbitratu vtndere nonUceret. Inpro-
vmcta mtelligehant, fi,
is^ qui efet cum imperio- ^ poteflatCi quod apud
quem^ ejfet^ emtre velletyidgêi liceretj Jore utt quod qulsj^ veUet, ftve
eJJet venalcyfive non ejjety quanti vellet aujerret. Add. 1. ^6. 1. 52. D..
de contrah. emt. Lpenult. %.l.T).ad L.Jul repetund. \. <5".C. eod. I.ILC. de

hisy qu vi metufve caufa. Tacitus A.XIV. Merces ab eoj quijubere po-
tefiy vim necefttatis ajfert. Huc fpe^lac, quod Dio Cafius 1. 42. referc
de Q'3,{zxZyquipoJi vicium P&mpejum mutui nomen eipecmidi, cui exigen-
daprobabiiis alid ratianonextabatypratexHtt quanquam vi alioquin eas
:.
non Jecm acdebitas fibipojcebaty ne^ redditurus unquam erat. Freq uen-
tius camen concingic, ucfubdici perpecui auc ccmporarii proimperia
ad concraduspociflimumvendicionis, auc condudionis adigancur;
puca, quando mercacorcs compelluncur^ uc vendant id, quo refp.
maximeindigec; aucucopcras fuas, vehicula, & naveslocenc. Id
quod ubi ucilicas aucnecefliicas publica requiric, & precium mercesqj
jufta perfoIvicur,re6le fieri poceft. Non infblens qooq; cil_in civi-
cacibus, ucquodquis emere incercogencreyukjabs cerco aIiquo,^&
non ab cmere cencacur.
alio
7. Sacis aucemclarum eft, in concradibus bensficis ifthanc
sequalicaccm locum nonhabcre. Heic cnim ubi se-qualis oper a? mer-
ces coalticuicurA inaliud negocij gcnus traoOtar vid. %.fin. laftit. de \
mand^" \
CAPUT III. (SZS
manddto\.\.%. p.D.depofltL Ubi auccfn aliquid honorarii aut pra?-

mij vicem fuftinens adjieicur, concra6lus mixcura: aliquid craiiic ex
locacione condulione. Hactenus camen eciam in mandaco dc- &
polico, licec indireile &
pcr accidens aequaiicas obfervabicur, uc fi
quid praeccr operam fumcuum in ncgocium auc rem alccrius fuerie
impenfum, idcxade refticuacur; quippc cum in his concra6libus de
opera duncaxac gramica convencum fueric; fumcus aucem vcluc ex
tacico concradtu mucui erunt refundendi. vid.l.U./mr. D.depofitL
. 8' Aft vero inconcraflibusonerofis usq;eoijfla3equaIicasc{l
obfervanday ucquod quisheicampliussquo accepic, ciculo prsefum-
tx donacionis nequeac excufarc. Neq; enim hic folec efle animus
tales contradlus ineuncium uc quid alceri vehnc donarc.
, Adeoq;
mixcura coocraclus cum donatione non pr^fumicur, nifi exprellQ
hoc ab alcero fueric dilum; aucnili adparcac, alcerum fcivifle, rera
auc operam minoris efle. Exemplum efl: apud Piimum VIL ep. I4.
In pTXcedcnte fpffiffU XI dixer2.t, /efi a?nicit/ caufd eos agros minorU
'vendidijfi. De c^cero dignum laude efl: fadum Scasvol^ apud Cice^
ronem off.^^.^mcum pfiftuUjJety ut fibifundm^ cujui emtoy* erAtyjemelin^
dicaretur^ id^ venditar ita fecijjet ^ dixit Je pkris ajiimdre i addidit^
deccm milUa.
. 5>. F.xifl:isconfequicur,ecflomniareivicia,qua^nocafueranr,
fmc expofita^ nec plus cxadum^ quam debert pucabacur; camen fl
pofl in reipfa deprehcndaturinaequalicas flne culpa concrahcntium,
(puca, quod viriumlacerer, aut in pretio fic erracum,) ea quoq; cor-
rigcndaflt, ^cdemendum ei> qui plus habec^ addcndumq'> minus
habenci. Add. 1. 13. princ. . I. z.\. 4. Vi.de aB. emti. 1. 1. . 2. D. de 4idilit,,
edict&, Neq'; de jurenacur^requiricur, ut illa in^qualitas dimidiam

partcm juflipretij excedac. Nam famofailla \.t.C..de rejcindenda
'vendit. qu2i minus prccium, oh quod ad refciflioncm contradus, aut
ad fupplemcncum jufli precij. poflic agi, dcRnitur, nec dimidia pars^ f
<veri pretij foluta fit\ eflmere pofiriva; & nititur ea potiflimum rati-
one, quod nulla tribunalia finc fufFedura expediendis litibusrfiob

quamcunq';minutam la^fionem prsrorpoflitadiri. Etquia indoles-
fori requiriCiUtquinoUt decipi,oculos aperiau. Praffeicim cumj.
Kkkk J quan-
Sô LIBRI V.
quanticunqi-venditor fuas merces asilimet, tamen ukima demam

precijdeterminatio ex voluncate emcoris coniiicuacur. Quo ad^ &
plicari poceft iiiud Ciceroms Ojj.'^. Leges civiies imciuAtollunt^ matenid^
tenenmdmifojfunt^philofofhh qudtemî^ ratione ^mtelligentia. Quan-
quam reveraifta decifiofic jufto craffior. Nam
ucuc in exigui mo-
menci negotiis praecor non fic fatigandus: camen.cur ifte rubfidium
fuum veiit denegare, ubi quis gravicer,ecfiintra dimidium, fueritlae-
fus,rationon eil v. g.fi domum,quccôo. eratprocfoo. vendide-

rim, cur ad 500. recuperanda omnc mihi legis auxilium denegetur,
cum oblongeminores fummasadio detur? Inde uci&: inter eos,qui
folo naturse & gencium jure reguncur, exigua laefio, qu^ cicra dolum
contrahentium incervenic, refciirioni auc querelê facidoneam cau-
fam nonprasbec: ica ubi gravior iila fueric, licec dimidium jufti pre-
tijnonattingens,rede poflulatur contradtum vel refcindi, vel quod
jufto pretio deeft- fuppleri. Gravitas aucem l^fionis seflimacur vel
ex ipfa precij magnicudine, vel ex cenuibus l^fi faculcacibus, quas
damnum opulenciori neghgendum quandoq; vehemencer iaffligic.
Imo eciam in civicacibus, ubi dida lex obfervacur, falva confcicncia

cmcornon pocefl: f ubterf ugere fuppietjonem i^fionis enormis, infra
diraidium adhuc fubfifi:entis quippe cum lex illa non tam lucrum
:
cura detrimento alterius volueric confirmare, quam prscorem hci-

um mulcicudine fublevare. Eadem caraen lex efBcic, neex isefionc
ifi:a adverfijs concivem jus auc ad:io decur. Re<fl:e autem] jCti, qui
legis ifi:ius beneficium non vendicori folcm, ^qA &emtori adpHcan-

^
dum, nec rainus ad ahos quoq; concraftus excendendum docent_.

Seldem'^\.V\. c.f.annotac; (iquis Jkdam Judmim in emtione ^ ven- -
ditione^honajidefacfa-ifextafane pretij fratidajfit^ (iveemtor [ive ven-
ditor^ id efitn debuijfe reftituere ; non autem jlmmm fixtafarte. Sed (i
fexta parte major foret Ufio , iicuiffe emtoriflaiimy feu quamdiu nondum
jimta ejfit negotiatiOy contraium refiindere^ ^
aciione redhibitoria fthi
integrum pretium vindicare. Venditori autemfiin iUimfuif[et damnum,
nunquam non iicmjfi remfuam foflea repetere. Bt idem cûo^ iocum ha-
hehat in permutatione rerum fungihiiimn^ futa,fiuûitm yfeminumy >
^fi-
milmm. Verum hujus iegis beneficio Juddm tantum fi kfiisfmjfit, nm
autem Gentilis k fudaofraudatmfiûebatur, , 10
CAPUT III.
^3,
. 10. Cam ha(ênustradidslnterpretes junsRomaniValdela-
borarunt, uc conciliarenc 1. iS. . 4. D. alf mmonbus: m fretio emtio-
, -nis o" "vsnditioms nati^.raliter licere contrahemibmfe circumvemre.Adid.
1 1.2Z. .3. D- Nobis maxime arridec cxpiicatio Grotij \.2. c. it.
^(^^^^'
\
.2(5'. & comejjum effe non femper nocare id , quod
ubi oflendic, Ucet
fas eft, fcd quod ica duntaxat permitticur, uc nuUum contrafic pro-
ditum reraedium ineum, qui fepadlovelitdefendere; feuqui adpel-
latus dc iniquo pretio, refpondcre nihil aliud velic, quam ita inter
ipfos convenifle & qui nonvult aperire oculos aperiac crumcnamj
:
quod vernaculo proverbio dicimus. Sicuci& apud Xemphmem de

diciis (^ jactis Socratis 1. 2. hc regula traditur.- o\ oiyaôi oiKovo(/,ot,
orccv To 7i97)t^ uîov juw/j^ s^ji TrfU^^j tots (puai ^hv odVH^B^. boni cecom-
j
ntichcum Bceat magnipretij remfarvo emcre^ tuncdicmt ejje emendum.
-\ Addaturfacetum didumCiceronisapud GelliHm \.\1. c.I2. Vid.quoq;
: Senecd de heneficus 1. VI. c. ^g. ubi difputat, an rc6le Demades Athenis
i
eum^ qui necejfaria funeribm venditabAt, damnarit^ cum frobajfet, ma^
i
gnum iucrum opajje ; quodcontingere illi (ine multoram morte non pterat..
Circa fa^ûm camen Jacobi Genef XXX. 37, notari potefl:, folertiam
j
i/lius eo magis efle favorabilem, quod ipfi negotium eilet cum ho>
||
mine raaligno, &
qui omnibus modis iflum circumferibere agita^
bac. Sic & vox naturaliter non femper nocac id, quod debec ficri,
\ auc quod cum jure nacurali congruic, fcd & quod reccpti moris eil:.
I
tici hCor. Xi 14. quoq; accipi pro nimio fludio
Ecfi toxojwî- poffic
I
capillos exornand^, quod foEminze veluc fuo jure fibi vindicanc, &
%
quodinvirisefeminati quidfapic, juxta illud: Sintfrocula nobis ju^
I
venes, utfxmina comti, Quanquam & revcra aaturalis ratio didiar^
I turpe efTe viro illum ufiirparebabitum, quo ex inolica confuetudin^
fexus virilis a mafculino difl:inguicur. Facir eciam huc \.$, derer^ C
I
Xfcind.vendit. Hdicefl emtionis ^

venditimis fubjtantfaîi.^. perpetuus^
mo^>) qtiod emtor vUioreeomparandi^venditorcariore dijlrahendi veturf
I
'
gerentes ad hunc contraofum accedant , vix^ fo(t multas contentiones
faulatim venditore de eo quod fetierat detrahente 3 emtore autem huk
"^quod obtulerat addente , ad certum conjentiant pretium. Nec abfurde
Anaciiirfis apud Diogenem tacrtmm forum vocac (i^ff^tîmv. timî ds
^
LIBRI V.
d^yi^^C d^mtlav ngji 'rXeovsK-mvj lccum ad fAHendu?n invicem , atj^ dd

iTO
dandas avaritU manu4 deftmatum. add. camen 1. 18. 1. ip. D. de adUit,

ediô. Sciliccc nacurali habendi libidine homines ad quKftum fu-
um augendum feruncur. Inde vix videbancur commercia eciana
inccr cives confiftere pofle,nifi folerciae mercacorias locus relinque-
recur. vid. X.yiXi.decontrah.cmt. Qiiin ulcro irridecur, qui im- &
poni {ibipalTuseft. PUmm\.l.epift.z^. Malaemtiofemper ingratae/f ^ eo
maxme (\uod exprobare ftultit$am domino videtur. Ergo in commu-.
nem veluc fori lcgcm recepcu, uc cuiq; liberu foret qua opcima poflcc
condicioneemercauc vendere, modofraus circa fubilanciam rei non
incerveneric. Alias cnim locum habebic illud Tulgentij Mythoiog. l.F.
qui Niercurium ideo & mercaturae & furum prsefidem cradic, quod
mhil interfit inter negotiantis rapmam attj^ferjurium^ furanttn^ dejera-
tionem acraftum. Obicer addendum, F.phoros adolefcencem , quod
fundum viliflimo precio emiflec, mulcafle ; addica racione, quod cum
juvenis cfliec, acerrimo lucri fl:udio cenerecur, apud JElianum V. H.
1.14. C.44. Mornacius ad d. l.inepce W naturalitcr cxplicac per svCpv^Hi?,
dextre. Nam id vocabuli non cum Yocobulo arcumvenircy fed cura

îcet cohaercL-r.
CAPUT IV.
DE CONTRACTIRUS BENEFICIS IN SPECIE.
r . Mandatfim quid. 1
S- ^" f^datHm expl(4tur J>er aûipoL
2.Eiu6 finguUris apd Reinanosreligio\ lens.
3, Maftdittarim debet adhibere fummam\6,De commodatoi &inquah9cdtffsrat 4

diligentiam. precario.
4.^4teniu idem indemnisdebeatprajlari. y.De depojtio
uc dc praccipuis concralibus qn^dam

PRoximum
calius conflderemus.
eft,
De quibus hcec ab Inccrprecibus
fpeci-
juris
Romani ubercim fic cradicuro : camen cum pleraq; ex jure

nacur^ & gencium defumca fiac, ea merico genuin^ fu^ fedi
vindicancur. Incer concra6tus igicur beneficos primum locum cri-
huimiis mandatOj quo quis gracis alcerius negocia, eodem fequirenfe
& commiccentc, expedienda fufcipic. Ecfi hic xconcradus dire(3e &i
per]
per fe dominiaj &
pretiarerum non prsefupponat, fcd duntaxat ex
accidence, quatenus a roarKLancc refundend^ func impenf2B,quas
mandacarius in commiflifclTôtium prasccr promiflam gratis ope-
ram fecic. Quod ii aucem quis alcerius ignorancis negocia fufcepis-
fec, eaq; utiliter Romanis legibus dabatur adio negotiorum
geflfiflet,
geftorum; cujus fundamencum non incommode poflTumus vocare

niandatum tacicum. Sicuci & illam obligacionem, quaj incer cuco-
rem &pupillum verfacur. vid.l.f.pn^f.S.LD. de ohligat, ^ af,
. 2. Mandaci apud Romanos quondam fingularis velutreli-

gio &
fanîmonia cenfebatur, idco quod ex humanitatc amici- &
tia, quse maxime mortalium genus continent, ortum trahat; qua-
rum obtentu aliquem, de ipfiusprobitate optimefentientem, infrau-

dcm induceremerito deteflrabile habctur. vid.l.i.D.^^f his quimt. in-
fAm. 1. 1. . 4. D. mandati. Cicero pro Sexto Rofcio, In frivatis rebm fi qui
rem mandatam nonmodo malitiofim gefHJfet^fui eût&flm autcommedicau-
Ifa, 'verumetiam negligentiu^ ; eum majores fummum admififfe dedecui
Afiimahant. mandati conflitutum efljudisium non minm turfe qudm
Itaj^
I
^furti. credo propterea,quod quibmin rebm iffimtereJfenonfoffHmmin hts

\overd nofir^ vicaria fides amicornmfufjjonitur: quam qui kdit offugnat
emniumcommuneprjfidium, dr quantum inipfoefi^ difturbat vit^fdcteta^
tem. JSlon enim pftumm omma fer nos agere : alius in alia re efi magis
I
fttilis. idcirco amicitu comfarantur^ ut commune commodum mutuis offi-

'
cijs guhernetur. ,îd recifis mandatum, fi aut fjeglecfurm^ aut ad tuum
commodum converfurm es? Cur mihi te offers^ acmeis commodis ofjiciofi-
mulato offcis d^ obfias Recede de medio : fer alium tranfiâm.
<"
Sufiifis
'
mm officij^ quod tefutasfufiinerefofic: quodminimcvideturgraveiis^ qui

;
minime iffi levesfunt. Brgo idcirce turfis hacculâ efi , quod dua^ resjan-
iiijimas violat^ amieitiam ^fidem. Nam ne^ mandat quisquamfere , nifi
Amico ; ne^. credit eiy nifi quem fidelem futat. Verditifimi efl igitur ho-
.
miniSjpmul ^ amicitiam difjohercy ^fallere eum qui lafiis non ejfet^nifi
credidtffet. Vlautm Mercatorc a^.%.fc.'^, KeimandatA omnes Jafientes

frimumfrAVorti decet,
1 . 3. Eandem etiam ob rationemRoraanislegibusexai:ifl[ima
jdiligcntia in exfcquendo mandato rcquiricur, utucfoliusmandantis

r LIU cauft
^5^ - LIBR]^ V,
caofa iiiudfuericrufeepcum. vid. Jafob. Godofredm ad \.%\ D. dereg.

iurls. Qua in re canquauiperfeûtn exemplum Atcicum oftencat
CorêLMepos m ejm vita.c.lf. ^mcqmd,togabatur teligiofe, i e. magna
cura caucione & circumfpe(fi:ione, fromittehat^ quodnon liberalis^fe(k\
kvis arbitrabatur polliceriy quodfr<zfiare nonpffet. fconfer. Terent. An^
'
driaaB.^.f.\. V.f.y^ffJ ideminnitendoj quodfemeladmifijfet^tanta

erat cura^ ut non mandatam> fed fitam rem videretur agepe. Nmquam
fufcepti ne^dtij eum fertttfum efl. Suam enim exifiimationem in ea re agi
tutabat: qua nihilhabebat carim. Quanquam heic vidccur confidc-
randum, qualem de alicujus induftria & diiigencia ante gefta, & com-
rnunis vitae ipfius tenor prasfumcionem generaric. Nam qui diflb*
luto iiomini fua negocia commific, iiabecquod (Ibiimpucec; nifiiftc
pcculiaricer {^q?c ad caicmdiligenciam^quaeinaccuratos Iiomines ca-
dic, obflrinxerit, modo ad ejusmodi diligentiamplaneidoneus iitL*.
Quo poteft i2iCQVthht\\^z^\^dLSadumrofar.Perficic.'/' Quidamoc-u-

lis iaborans mulomedicum accedit, remedium petiturus. Ille co^
qiio jumenta foiebat, iftius quoq';inunxit ocuios ungucnto. Sedcoe-

eus inde fic. Lite acl judicem delata, ica liic pronunciat: In medicum
nullamfarciendidamni habetis aStionem: hicenimmfiafinmfmffet^mulo"
medicum nunqua?n adiiffet.
. 4, Ex adverfo mandatarius indcmnis debec praeilari a fum-
tibus in rem fibi commiflam fadiis. Nam de hifce recipiendis tacitc

padus incciligitur, dum nifioperam, indu/l:riam,&fidemgratis
nihii
promific. Ac ftudium aiicuifuum nimis onerofum
incivile forec,
reddere. Idem quoq; dicendum videtur de damno , in quod quisex
caufaveimand^t^s incidit: nontamende iiio, inquod tantumex oc-
cafione ejusdem prolapfus efl:. Adeoq; iiia duntaxat damna erunt
a roandancefarcienda, quas proprie ex ipfb negotio mandatopro*
fluxerc: non autem;Lqu2veiutcransverfimintercurrcrunt,dumnC'
gotiumifi:ud obicur. Quo facitl. 2^. %<S. D. mandati. Mandatarim
Tion omma^ qu<& impenfurm nonfuit^ nifiifiudmmdatumfuiffet, rnandanti
mifutabit^ veluti quod fpoliatm fit a Utronibm, aut naufragio rem arm*
ferity vel languorefuo fuorum^ adprehenfm qu(&dam erogaverit. Nam
b^c magk cafibm fortmtU^ ûam rnmdato imfutan ofortet.. Sciiiccc
ubi
CAPUT IV. ^r
nbiquis fponte, fola bcncvolcntia motus, alte?ius negocia cxfequen-
dafufcipit, ccnfccur fuo periculo efle vellc cafus forcuicos, qui in
vicam noftram improvifo folent incurrere. Aliud tamcn videcur
pronunciandum^ fi proimpcrio quis alcerum adrem fuara expedi-
ndam ablcgavcric. Nafti ibi jubenti major incumbic neceiTicas
indcmncm prscftandi cum, quijuflum decredare non pocuic Quod
fi quis fufcipiacnegociacumpcriculo conjundla^ is,nifialiud cxpres-
fe adum iit, ccnfecur in fe quoqi fufcepifle coramunes cafus, qui ejus-
modi negocia comicari folcnt. Conf. Momacim ad d.],2<5". %.<S. man^
dati, Facit quoqj huc 1.
f 2. . 4. Ti.fro/ocio.
. f. Efl:& circa mandacum celcbris quseftio, an iiludpoffic^
explcri per aquipollcns? Quam clcgancer difccpcacum invcnimus
apud GelUum l.l. c.IJ. ^^ri folett inquic, an negotio tibi dato^ (^quid
cmmnofaceres dejmito, contra qmdfacere dcheas,fieofaô viderifofiit res
eventura frofperim, ex^ utilitate ejm^ qui tihi negotium mandavit f Qui
neganc, dicunc, ejjenon paucosj qmjententiamfiam una in ârte defixe-
rint. Igitur re femeldeltherataflatuta^ aheo, cujm negotium id fetifi-
mum efjet^ nequaqu4m contra diûm ejus effefacienduniy etiam fi refen-
tinm aiiquis cajm rern commodim agtfoffe folHceretur\ nefijfesfefeliffety
! culpa imparienti, ^ôena indeffecahilisfuheunda efiet : fiforte resmelim
venijjet,diis qmdem gratia hahenda, fedexemflum tamen intromijfum
îdetur^ quo hene conjulta cenfilia religione mandktifihta commperentur.
Alii contra exiftimaverunt, incommoda frim^ qua metuenda ejfentyft
res aliter gefiaforet, quam imperatum ejl^ cum emolumento /peipenfttanda

'
tffe: ^fiea levioray minora^^ utditas autem contra gravior cjr

amplior
Jpe quanturn poteflfirma oflenderetur: tum foffe adverjum mandata fieri

cenfueruntyne ohlata divinitus rei hene gerenda occafw amitteretur. Ne^
t Imendum exemflum nonparendi crediderunt^fi rationes hujmtemodi dun-
taxatnon adejfent. Adjunguntur dein praeccpca prudcntia; imprimis :
ejje rejftciendum ingenium naturamîliim^ cujm ea res praceptumve ejfet^

neferoXi durm, indomitm, mexorabilis^ fit. Nam fi tali pr^ceptori
ficreddcndaracio, tutifllmum eric nihil facere, quam quod prasce-
ptum eft. Additur exemplum de P. Crafjo Muciano, qui cumar-
chicedtura mififlcc adafFcrendum ex duobus raalum raajoremcon-
Liil 2 flruen- mt
^S LIBRI V:
ftruendo rainorcm, qucm commodiorem judicabat, at-
arieti, hic
culit : qua decaufa virgisipfum c^cidit : eorrumft atj^ dijfolvi officmm

^mne imfermtis ratm^ fiqm ad idyquod facerejujfme[iy mnobfequio de^
hito,fed confilio non defiderato rejfondeat, Contra inter excmpla lenita-
cisrcfertura Xiphiiino epitMionis^ & Z'^?;/^^^^^?;;^JI. in Imperatore Adri-
ano, quod cum aliquando,populo ferocius quid poftulante, prse-
conem jufliflct proclamarc; tacetei hic metuens vocis afperitatcm
& infblentiam* cummanu extcnfa (llentium feciflet, ita pronuncia-
vit; hos ipfum vult Imperator. Quo fa^lo Imperator offenfus non
fuit. Grotius 1.2. cjcf. .2r.putat mandatum expleri polle per sequc
utile, ficonftet,id quod prsefcriptum erac, non prsefcriptum fuifle
fub fpeciali fua forma, ^tA fub confideratione generali^ ^q\^ intuitu
utilicatis alicujus, quae alio quoq; modo a;que poillc.obtineri. Sci-
Aliquando in mandato folum negotium ex-
licet ita fe res habec.
pcdiendum modus autem arbitrio & dexcericati man-
exprimitur,
datarii relinquitur. Interdum autem modus quidem exprimitur,
ledmagis in vicem confilii, 5e quod mandanti commodiniime
Videatur rem ita pofle confici; uttamenmandatario non fit prohi-
bitum fuauti dexteritate, fi commodior adparueric modus, ubi in
rem pra&fentem fuerit pervcntum. Aliqisando^ deniq"; ea conditio-
nc modus praefcribitur, ut abeo omnino quisdifcedi nolit, utcunq;
res ceciderit. Heic fatis adparec, nonintertio, {^^ fecundo dunta-
xac cafu per aequipollens mandato pofle fatisfieri. Allegatuf cam
inrem I. ult^ J.lDi ?-*?W^//, ubi talis cafus proponiturr Mandavi
cibi, ut fidejuberes proTitio apud SempFonium. tunon fideiuiliflr
^^d.mandafti Sempronio^ ut crcdercc Titio. Si aliquid eo nominc,

prsefliteris,an me convenire poflfis qu^ritur? Id quod affirmatur.
Nam obtinui finem meum, qui eratj. uci crederecur pecunia Titio a
Sempronio. Id five tua fidejudione, five mandaco contigerit,mi
hi perinde cfl; cum seque cx illa, quara ex boc tibi fim obflridus
rcfticuere, quodexea caufa cxpendifti. Enimvero, quod jam ani-
madverfum eft Boedero dilfertat. de religione manddti omnino dt-
Hinguendum cfl inter mandatam imperantis, & mandacum com-
TOcentisj feu quod codcm recidic incer mandatum quod per im- ?
pen.
CAPUT W. e^y
perium fuperioris, & quod ex concralu ultroneo furdpicuf. Qwae
duo diverriilima funt, & praeter vocabulum nihil commune habcnr
Adcoq; impericum eH:, quas JCti de contra(3u mandati inter priva-
tos tradunt, illa ad jufla imperantium adplicare. Nam inprivatis
negotiis facile cft, ut raodus expcdiendi negotium alteri pracfuma-
curprasfcriptus duntaxat in vicem confilii, in quo immutando
prudenti^mandatarii locus eft relidus. Ac vero qui pro imperio
aliquid alteri mandat, non ccnfecur ipfi niii meram exfecutionem
injunxifle; adeoqj non liccbitamodo praefcripto difcederC:, nifi hic
per expreflam claufulamaUtifrequencerfTt, licentiam acceperit flip-
plendi, aut paulifper immutandi, quae res&tempus poflulant: aut
nifi eo ducac interprecacio vcrborum>mandantispropofito,&man-
datiefIeluicongrua,juxtaredac racionis normam, communitcr &
receptas apud fanos homines regulas inflicuca Nam ea demum
reraalicujus voluncas cenfecur^quam legitima incerpretatio fugge-
ric. Etfi huic przeter neceflicacem heic minimeindulgendum ; cum
alias omnis imperii vis evancfcac, &
fsepe refp. in cafum decur, ff
proprio aufu minifter parces imperanci proprias fibi vindicare ve-
lic. Ocho apud Imtum H. L c. 85.)^ uhliuheantury qurerefm^dis lic'>
At^ êreunte ohfequio etiam imfetium mtercidit^ Ec apud Bundem II. H.
C.55). malignalaus eft milicis; qui inter^retarijujjaducummalit^quam
exequi, add. Lj. .lf.D. deremilitatK &Li'vim I.44. c.54. Aliquan-
do camen magna aucoritate pr^dici miniflri imprudencia principum
iDandaca rede negligunc. vid. z. Regum XVIIL 14. XIX. <y, Iniigni
quoq; efl in eam rem locus apud Hieron, oforium de gefi. Bmanuel.
LXL ubi prorex Indi^ urbem Adenam dataoccaflone occupare nc-
gligic, quod mandacum regis obflarec^ cum camen quancivis eflc
debueric ejus urbis adquificio.
. S. Ctf;?i^6'/^/^^?j quoreinoflraeufumalicui gracis concedi*
mus, hifce fere legibus conflac: utquis eandem folicite fervet;, eacf;
cura, quadiligentifldmihominesfua fblenc, ampledatur. I. f. . f.D.

commodafK Dein res commodata nonefl ad alios ufus adhibenda,,
auc ulcerius, quam commodans conceflTc. Vid. Vakrit^ Maxiwm
L8- c-2- .^5c Gellm l.y, c. if. I.f. . $,infin,D. commedati, L^f. .i.
/ Llll I d0
c^38 ^^^^^ V.
defunk. Acdcraum eadcm illaefa eft reftituenda, & prouc acce-

pra fuic ; vid. 1. 5. . l. D. commodati. nifi quancum per ordinarium ufutn
ddem hocquippe Gommodans gratis conccfllfle incelligi-
deceflic;
tur. add. 1. uh. D. d.

c, Quod fi rem ad cercum tempus conceflenm,
& incerea eadcm ipfe valde indigerc incipiam, ex cafu aliquo cempo-
re commodacionis non prasvifo, repecenci rem procinus cicratcrgi-
Verfacionein alcer reilitucre debec. Nam
ncmo res fuas gratis alccri
concedere prapfumitur, nifi quantum iisdem ipfe coramode potcft
carere. Commodare autem rcm fiiam illudin cempus, quoipfeco
opus fic habiturus, non nifi diflToluti efl, & qui aUis illudcrc velit. Igi-
cur commodacum, cui certum tempus adjicitur, hanc habet cacicam
cxccpcionem; nifi ipfcintcrea ea re vchcmcnter indiguero. Extra
hunc cafum repecio commodati intempeftive fieri non debec. vid.
1. \y, . 3.4.D. commodati. Quo loco addendum eric, in quonam con-
V eniat,& differatcommodatum aprecario. Conveniunt ergorefpe-
fturcrum & ufus. Quse enim resrecipiunt commodatum, esedem
quoqjrecipiuntprecarium. Etutrobiq; rcs conceditur gratis ucenda.
DifFeruntautem, quodcommodatumcflcontratus^precariumnon
efl; illudefl ^(arAfu^^fjUcrinqjobhgatorium, hoc (jlovois-^sv^v pocius,
Coramodatores adcertum tempus vel finem conceditur precario :
quamdiuconcedenspaticur. Commodatarius omncm culpampra:-

ftat: iscui precarioresconcefra,doIumtantum&IatamcuIpam. vid.
îjjembach ad D. dij}. 24. . I5). Illud dubitatur, an commodatarius
tencatur rci fl:imationem,aut aliam ejusdem generis rcflitucre, fiqui-
dem ca perierit cafu fortuito, & quem avertiflTe ipfius non erat? Id
quodeommuniterneganc. vid. l.i. .4. D. deohlig. oâB. Ego ca-
men putaverimdifl;inguendum,anrcsommno apuddominumfuis-
fet pericura,fi velmaxime commodaconon forecdaca, an vero mi-
nus. Priori cafu celTac reflicticio. Poflieriori aucem eam fieri omnino
fuaderevidecur sequitas;cumalias mea mihibenignicas nimio con-
Haret, prseter ufum gratuicu re quoq; ipfa mihi fic carendum,quam
fi.
Doneramperdicurus, absq';akero fifuiflet. Neq'; adparet, cur ipfc

magis, quam alcer, infortuniu praeflarc debeam^cum hic utiq'; occafi-
Qmm pr^buericjucidem repa meam iocurrcrepoflec. In lî. 1.22.
capq;t IV. s$p
^^ww^^^^/,reicommodata?fnrcofubIat^ seftimatlo folvenda dicicur.
Atqui nonnulla furta etiam cicra omncm culpam eorum, qui expilan-
tur, fiunt. Etfi ubi quis v. g. per incendium omnes rcs fuas fmiul ami*
ferit, & ad inopiam redadtusfucric , durum forec commodati pretium
repofcere. Et ubi cafus ifti fat frequencer folent intercurrerc, uti nau-
fragium navigantibus, praefumipotefi:, commodantemiftosfuope-
riculo efle voluifle. Et in hunc modum putaverim limitandam 1. 13.
frtnc. 1. f . 4. & 7. D. commodati. Sicuci nec probaverim 1. 1^. D. d. t.
.
quicumetiamnonfatisvidetur confpirarel.i2.. i.D.d. t. Mulcoma-

gis autem tenebiturcommodatarius, fi cum ex periculo v.g. incen-
di;, naufragijipoflTetremcommodacam eripere, fuam prasculic, ucuc
preciofiorcm. Nam licec vicio verci ipfi nequeac, quod malueric rem
viliorem perire : camen cum periculo ca pofiTet eripi, eamqj compen-
dij fui caufa perire palfus fueric commodacarius, non efi: quare com-
modans illud damnum
1. f. .
4. fenciac. 'D.commodan. E concrario
non minus aequum efl, uc fi quid ucilium auc neceflariarum impenfa-
rum in rem commodacam fadlum ficexcra cos,qu^ aliasufum rei or-
dinarie comicancur, a domino rcfundacur. KAdi. L Ig. ^. 2. D. r*?';-
, modati.
. 7. In^t^/^/f/^-?, quorem noftram, autadnosquocunq;modo
! fpe!ancem, alcerius fidei commiccimus, uc eandem gracis cufijodiaf,
hoc inprimis requiricur, uc res concredica diligencer cufi:odiacur, &
: quandocunq;deponentiplacueric,eadem refticuacur. vid. Lia. .5.
D. defofui. Quanquam incerdum propcer cercas circumfirancias de-
pofitum repofcenti non fi:acim fic refiicucndum. Vhilo Juda^ deflan-
tationeNoe : Befofitumquodaccepfii afiihrio^necebrio, necprodigo, necfu-
renti reddidem. Nam quificfua recifit, ah eorum ufu excluditur iniqui^
tate tetnforis. Ne^ dehitonhm autfernjis reddendum efi, quihus foentrar
toresinfidiantur, & domini. Proditio enlm efi hdCy non redditio. Cicero'
Offic^, Si gladium quis apud

tefitna mente defofuerityrefetat infaniens-y
redderefeccatumfit ; non reddere officium. ûid fi is, quiapud te tecu^
niam defdfuerityhellum inferat patria^ reddasne depofitr^m? non credo.
facies emm coniraremp.qua dehet efie canfiima. Seneca de henefic. l.IV.
c.lo. Vepofitumuddereferfsresexpetenda cfiinon tamenfimêr
reddamy
^40 LIBRI V.
reddam^ necquolihetlocOy necquolihet tempore, Aliquayido mhll mterefti
utrum injicier, an palam reddam. Intuehor utilitatem ejus^ cui redditurus
fum, (jr nociturum illi depojitum ncgaho. Amhrofm off. 1. 1. c. t^lt. hsc
exempla adferc. Siquiscontrafatriam opem harharis ferens^fecHniam-
4Vertu6 hojlis reôfiat ; autficut reddas, cum adfit^ qui extorqueat ; fifu-
renti refiituas^ cumfervare non queat ; fi infanienti gladium depofitum
nonnegas^ nonnefehiffe contra offcium efi? fifurto qudfita fiiens fufcipas,
utftaudetur^ qui amferattnonne contra officmmefif Quod fi aucem
conventum fueric, uc ad certum cempus reftituatur, eciam ance ela*
pfum idrempus repeci poreric, mucaca voluncacc. vid. l.i. .4f -4(5'.
D defdftti. Cui repugnarc videtur illud apud întilianum decU'
mat. 24f. Defonitur aliquid,quodquandocunij^repetitur reddendum efi,
Veponituraliquidintempm. Hecquomodo deôfitumerat? ut acciperes
cumluxuriari defiiffes. ,ûo tempore rej)etebas tunc luxuriaharis. Non
dehehMur quod eo temfore negavit^
ergo, nec potefi videri inficiatum^
quoilii extorquerinonpoffet velconfitenti, Ubi diccndum Videcur,fi is
ipfe, quipetebat,dcporuic,nonpocuifleidnegari. Sedfialiusdepo-
fucrac, puca cujus h^res ifl:eerac,cemporenondum elapro, ancecxu-
tam luxuriam depoficarius ad reflituendum non cenebacur. Add.
Vakrius Maximus \.% c.3. , f. inter externa. Dc gradu porro dili-
gcntiac in dcpofico cuftodiendo adhibenda communicer cradicur,
fufficercvulgarem diligentiam, quê dolum &Iatarn culpam cxgIu-
dit; idq; cum quia hic concradus dcponencis cancum caufa initur,
cjusq; apud qucm deponicur nulla heic ucilicas verfacur; tum quia
ipfe culpa non vacac, qui homini diflbluco rem fuam coricrcdidic.
Ecob poflcriorcm racionem in depofico a culpa excufacur, quiinco
cuflodiendo ad fuum modum curam praEfticcrit, feu candem,quam
inrebus fuis folec, licecilla fatis remifla fit. vid. 1. 1. .f.D. de&bligat,
C^ a5tio-î Enimvero cum regularitcr in depofito aliquid amicitias
incercurrac ; fnemo enim feredeponit, nifi apudamicum^ auc de cu-
jus probicacebenejudicac:) inuniverfumjudicaverim,inquovisde-
pofico cuflodiendo adhibendam efie calem curam, qualem com-
tnunicer diligences homines circa proprias res folencadhibcre. Imo &
xa(5iifIimaquandoqj curaeftadhibenda, nonfolum quandofuper
ca
CAPUT IV. <r4i
ea expre(lcfuicconventum,red&ubi reidcpoto conditio idrequi-
Tic;puca.riritpreciofi/nma, aucfi ex ea omnes alicujus forcuna
dc-
pendeanc. Add. Ambrofm ojfic, 1. 2. c.
2jp. Ifia camcn diligencia non m
coconfiftic, ucquisnoaudiuqjeidemrcicufiosaflfideac,-
feduccam
loco , qucm habec, munitiflfimo recondac, ubi minime & corrumpi
1
poccfi:. Undc legibus amicitiae facisfccerim, fi res amici que
ecfi
curem, ac proprias ; neq'; uc meas alcerius rebus pofihabeam,
fi ucrxq';
pans quispiam falva fronce poftulare qucac quumca-
fincprecij,
:
men fuenc, uc quando ucraq*; fervari nequic, egopociusrem meam

j
vihorem neghgam, & precioforcm dcpoficam fervem. v.g. inccn-
dio oborco, quisnon judicavericpocius fervandam
eflê ciftam auro
auc aliis magni momenci infirumencis licerisq';.
preciofis rebus, vel
^
plenam, quam vilem fupelleailemIca camen uc deponens cenea-
?
cur mihi refl:icuere precium earum rerum, qu^ mihi

j perierunc, dum
ipfius res pr^ meis fervacum co non fecus acq; alias impenfas in de-
;
poficamrem fadas, auc damna, qus pcr illamaccepi. Quod fica-

men quis rem fuamvilioremdepofico preciofiori pr^culeric, ubi de
I
I
tali diligencia &curanonfuicconvencum,
amicicix duncaxac & hu-
manicacisjuraviolaflrecenfebicur,a pr^ftandarei perdics seftimacr-
one immunis. Namneq;inde faftus efl locuplecior; incermiflTa &
Duda amicids &
humanicacisofficia ad rcfufionemdecrimenciinde
!
orci non obliganc. Racio aucem, quare leges Roman^ laxiorcm
dihgenti^ gradum indepofico, quaminmandacorequifiverinc, efi:;
quia mandacum per fingularem nofirum adum cxpedicur, quemq';
adeo juxca fingulaveluc momenca innoilro arbicrio dirigere efl: î-
tum. Scd in depofico nemo me vehc obligacum, ut ipfe continuo
cxfomnis apud rcm depoficam excubias agam. Unde fufficic, fi
eandem in locum commodum incluferim, & non nifi quando pc-
- culiarisahqua racio fuaferic infpiciam; ficuc circa res proprias fa-
cere folemus, corrupcionis periculo noo obnoxias,quibus ad
ufus
noflros non indigemus. Sed &
illud folec qu^ri, an depofico At-
pofitarius queac uci ? Id non liccre, fiquidem res ullo modo ufufiac
decerior, cicra deponencis confenfum manifefium efi:. Scsevola
apud Geliium 1. Vll c. If ^md
cui feYvandtim datum eji.fi eo ujm
.
efi,
Mmmm fiyg
,
4i LIBRI T.
Jtve qmd utendum aceeperit ad aliam rem^ atj^ accepent^ funl ufm ejl,
fe obligavit, Add. %.6Jr^li- ê oblig.quA ex del.nafc. Quod

autem fi
per ufam rei nihil prorfus decedat, puca, fi poculumargenceum di-

Iponacur va ornamcncum conclavis, auc uchofpici honoraciori pro-
pineturjnon video, quare hadtenus non pofiit eo uci depoficarius;
duminodo non peculiaricer domini incerfic,ne ab aiiis depoficum
confpiciacur^ & depofitarius fciac, fibi prefi:anda fore quxvis peri-
cula, in quge res depofica ob eumufiim incidit. Nullo camen mo-
do rem depoficam licec exuere illis vinculis auc recepcaculis, quibus
a domino fiiic inclufa. add. Ll. %.^S. D. defofiti. Imo licec res fun-
gibilis, non inclufa aucobfignaca, fuericcradica,non pocerir eandem
confuraere depoficarius, nifi in promcu fic ipfi, quandocunq^dcpo-
nenci placueric, ejusdem generis remeadem quancicace ac qualicace
rcft:icuere: cum faepe ejusmodi rebus cancopere indigeamus, uc alias.
res pro iisdem acciperenolimus. Deniq; & illud a legibus Roma-
nisbenc confl:itutum, ut induplumcondemnarecur, qui depoficum
miferabile, feu quodpropccr imminens periculum tumulcus, incen--
dij, ruir^^, naufragii deponitur, inficiacus fuerit, auE dolofc detre(5la-
cum uciq; poenam mereacur inhumana improbicas^
vcrit refi:icuerc;
orum,qui exhominum mifericordia dignorum damno compen-
dium flagiciofum quaprere non verencur. vid.l.L . i. t.^.'D.depoJiti,
&uint}liaf'}m decUm. J^^f . addi t : depojitum hocmagisvindicandumy quod
fcrefecretafunt^ citra probationem. Add. a:^^. XXII. 7. g. Levit. VI. 2..
feqq,
Imo crediderim curpius cfi^ flagitium, depoficum abnegare
auc intercipere, quam furcum facere; cum hcic folum jus dominij
& jufi:icia eriam amicitia
, illic &
humanicas violecur. Nicolam Va-
mafcenm: Gravifimum apudVifidas judicmm aepojiti agiturrqmdquijrau'
de invertere convioim fuerity morteafjicitur. Nam ilia ratio non fa-

tis valida videcur, quod depofico in alcerius manus velut configna-
EOjOccafia prasbeacur eandem intervcrtendij quê^ alias^fficaccmad

peccandum haber fiimulum: furautem occafionem res ahenas in-
%7olandi aftuce capcec, ac pr^terea cammunem illam fan6lionem
qua cuiqi fua domus cucifiimum receptaculum babetur, infringac.
Neq^. enim levius dîquifie judicacur cucor, qui pupillam fu^ Md
com-
CAPUT V.
commiiTam, & in proprias a^des
recepcam ipfe Rupraverk. Adda-
tur Arifouiesp-ohUr/s.jecfr. zp.qu^ft.z. S>C6. Item li. .2. l^T^j^rmc,
D, defurtU. lUud pianum cum in depofito cuftodia duncaxat
efl:,
gracis praprtecur, refundi dcbere fumcus in depoiicum faclos. Kx

quo fundamenco cciam redlc 1. 12. /r/w. D.^^/^?/^// pronunciat: Si in
Ajia defofitumfit^ utRom^ reddatur , îdetur idacfumût non imvenfit
ejus tdjiat^ apud quem depofttum jit^fed ejusy qm deôfmt,
CAPUT V.
DE CONTRACTIBUS ONEROSIS IN SPECIE,
& primo quidem de permutacione, emtione
& vcndicione.
1 . *D^ permutAUonc, 1
j . îd emtor vendttorif & hic illi prafia^
2, Jândo contrailtM emtionii venditio-i re debeat.
ni6 fit: perfetiui,
I
6, De emtione jpet^
.DepencHlo& commodoreivenditi, \-j^ê rônoPoltu^
4, DepAîs vendttiom adjici folitis* 1
-
Kcerconcradusonerofos mericoprimus locus defertur permu-

cemponbus ance invencam pecuniw
cationi, quia anciqui/Hmis
am commerciaperiftamfolam exercebancur. Taatus German,
intcriovesfimpiicm & antiquiuspermutatione meyaum utuntur. Ubi
tamen nocandum, permucacionem duplici modo fieri; uno cum
res ipfae xftimancur pecunia,&locov ^lucpecunia? invicemcradun-
tur: alcero, quando nudercs invicem comparancur. Prior e/l vc-
Juc reciproca emtio vcndicio, ubi ucrinqi tes in prccium imputacur.
Qui raodus permucandi hodieq'; eft uficacifllmus. Unde non e/l
fufficienci arguroenro,Trojanibelii cempore folam permucacionem
inufu fuifle, uci plcrisq; fuic perfuafum, locus lliad. V. ^yz. svS-sv r\
p' omCpvTo v.apriMfJLoctjvn^ dxouoiy d7h.oi \ih x<^-^îi>> d?it,oi ^' cu^com (n^^^cos
CLêi''^ 'îvol^, <x?iK0i a cwrDia7^(ôosiVj d?iôi^' dv^^^^côig. Sic enim P//-
;mus 1. 55. c. I. Utina?npofJct e vita in totmn abdicarl aurum^ faca fames,

fit celeberrimi autores dixerc^frojctffitm convitijs ab optimis quibm^^ (^
4d pernicicmvita. repertum qnantum feliciore ^njo, cum res ipfipermtd-
:
t^bantur interfcyficut ^Trojanis temporibus faciitatttm Hom^ro credi

Mmmw 9
'
&nve-
<f44 LIBRI V.
convenit, Ttdemmt ut opinor y commema vidl-m gnâtid tnventa, Alios
cofiis houm, alios ferro, captivisfj^ quanquam c^

rebtu emtitajje tradit :
ipfi miratm
aurum aftimationes rerum ita fccit, ut centum boum arma
Aureapermutajfe Glaucum diceret cimBiomedis armis novem boum. Bk
qua ionfuetudine muka legum antiquarum fecore conjlat^ ctiam Roma^
Enimvero hodic quoq; nihil eft frequencius, quam uc milices f es
przedando capcas aliis rebus permuccnt; cum non (empcr pccuniia,
in praedam cedac, &
illi eciam alias rcs afporcarc noa dcdigncncur.
Adcoq; nonfequicur exeo, quod milicespro rebus bello capcis vi-

num fibi compararinc, belli Trojani tempore nullnm fuifle ufum
pecunix. Nam uciq; talencorum auri apud Homermn aliquocies fic
mencio. v.g.///W.I^rapollicecur Agamcmnon, fc Achilli dacurum
ê}cc& ;û<ma7zx>\etvTa.. odyjf^' finguli principum Phxacum Ulyfll do.
nanc Ec liccc id aurum odyjf v, vocecur
^^vamo^rziâvmvtifjLiêvro^.
7n\v^ka,k(^y Sc talcntum fit proprie vocabulum pondcris:
;f^vcm^
camcn non probabile eftj omne id aurum fuiflc fadlum, aut tuacad
fbla pocula, &
fimilia vafa aurumadhibitum. Ncqiadparet,quo-
modo tantam-n^JjB auro tribuat Homerus, fi nonduminidenninens.
precium cQnlenTii gentium erat coUatum. Et 7fDAu^^cth(^ eciam
fignificare potefl: rem, qu<e idonea crt:, ut ex eodem multa afFabrc:
fiant. Quod aucem Homerus arma Glauci aurea vocat ha,7v'(jt>(^mec,
Diomedis xrcsLc^fvedôict-i id fine dubio ideo fccit, quia antiquifiimis.
temparibu&maximse divitiae in pecoribuserantfitacj interquaccum
principem obtinercnt locum boves, moris erat ad eos aliarum pre-
da rerum referri. Idq; in communem fermoncm rcceptum tunc
quoq; non ftatim exolevit, quando famnumus. res oranes mctirt
coepit. Indc Didymm ad dj, Homjeri lliad,. ^. v. z^S^ annocac,^^ ab an-
ciquis 7m^&si>8g clKêaiôia^t q. d. boum quaftrices vocataSy quibus ob
formQfitatem infignia dona nuptialia a fponfis fuerint data.. Ac
fimaxime tuncinccr Gr^cosnQafuitiaufu numus fignatus;, potu-
it tamen in commcrciis obtinereufus auri &
argenti appenfi. Cx^-
terum ance Tro|anum bellum compluribus populis ufum pecuniae
receptum fuifle vet ex facra hiftoria facis conflrat. Sed & idcm
Homeri 1qcu& admQnec de concrQverfia agicataL quQndam incer Sabi-
num.
CAPUT v:
s^r
fiiim, Cafliumq;I.i.
P. de comrah. emt. an fine numis hodieq; poft
recepcam pecuniam poffie dici vcndicioj veluc fiego tunicam
dedi,
uc cogam acciperem. Idquod Sabinus affirmabac cx d.l. Homeri
,
quaiiexercicusGr^corum sre, ferro, bominibusq'; vinum
emeric
Enimvcro non fignificac proprie vinum emerc, fed
Ji^/'Cc%
quo-
cunqjmodovinumcomparare; ficuc apudlacinos pabulari,liana-
n, frumencari m genere fignificac calem maceriam congcrcre, quo-
cunq; id fiac ciculo. Qiianquam
concraria fcncencia vifa pocior,
quod ahudfitemereâltud vanderc-, alim emtor.aJim
venditor i almd
fit ^retmmyalmdmerx, quodmpermutatiomdifcermnequeat.
Ucrumq;
auccm cmcorem & vendicorem fuifle, & ucramq;rcm precii
&merl
cis nomme dacam,abfurdum vidcri.
Heic ex eo,quod jamiam dc
duphci modo permucarionisdicebamus,reponipoceft; ubi resnu-
mo prius ^ftimacae permucancur, rcciprocam videri cmcionem fic-
n; adeoq'; nihil abfurdi efle, eundem diverfo refpeau cmcoris &
vendicoris locum fubire. E/l &
hoc obfervandum, vocc permu-
tationisvenirc incerdum reciprocam
donacioncm,qaînrcr amicos
valdefrequcnseft; quxcura concraausnonfic^qualicacemquoqi
non requiric. Quo rcfcrenda propric cfl permucatio armorum inccr
Glaucum& Diomedem, quje propcerinsequahcacem force fiulcicia;
nomme ex parce Glauci, non camcn injuftirise ex parce
Dtomcdis
;
argui porefl:. Sicuci &
Maxmm Tyrim dffert.. 25. dicir,. Glaucum
a/fimaffe occafione non petw fermutationem armorum..
Ec Idem dijjert..
24. de eodcm fadto ne^ plm habuit, qni aurum accefity ne^ mifim^ cui
:
Astradttumeji. rerumcum utroprclare

ammeji: cum matermiUet
Wdqualitas. dqualttatepropofttt,
quffaiterdedftakerircomfenfataeji.
j
. 2. Enjmvero pofi: incrodudtum pecuni^ ufum, concraaus
!
emcionis vendicionis ccepit fieri longefrequenciflfimus; qua lAz^x-
rur, ut pro cerca pecunia rciahcDJus dominium,
j
autcidem ^quipol.
!
lens jus adquiratur. Ubi primo qu^ritur, quando hicce concraaus
ita fit perfedus, ur nihil ampHus fuperfic, quam ut venditor
vacu-
i
:
am reipo{feffionem tradat, &
emtor eandem adprehendat? Juxta
I
leges^ Romanas hic contraaus perfeaus cenfetur ^ /lacim atq;
in
Mmmm j: ^ p^l^j^
'
^4^ LTBRI V.
precium rei yenalis utrinq> fuitpure confcnfum &: runc jflatim na-
:
fcittir adi^, emcori quidem, uc venditor rem tradat; venditori au-_
temjUt ettitor remaccipiat, foluto precio \ elftatim, vei eo,quocon-

ventuni ed.tempore. add. l.i^). I.34. .f.^. 1. 5f. .i.f.<5'.7. ^. de
ontrah, emtione. Imperfedla aucem emtio, &
ex qua nulla adtiuc
adio narcitur,cenretur,velexgenerali, velex pcculiariratione. Prius
contingit, ubi utriusq';, cmtoris &
venditoris confenfus nondum in
unumconvenit, fcd adhucdeeodem inunum redigendo laboracur,
feu quando adhuc intra terminos tradatus, uti vocant, verfantur.
Ubi liberum eft poenitere, & tradlatum abrumpere, obligatione
nondum contrada; modo fraus aut propofitum alterum iliudcndi
abfueric. Id quod circa omnes contradus obtinet. Pofteriori autem
ratione in pendenci eric efficacia obiigatio, ubi contra^Slui conditio
fberic addita, fiveexprefla, five rubinte]led:a; puta, fi merx vifu auc
guftu priusfic exploranda. Hcicenim cenfetur tacita fubefie con-
ditio; fiquidcmres ita deprchendatur, prouta venditore defcripta
fuerat, aut fiquidem tunc ea nobis arrideat. &
Nam alias cognitio rei
quam maxime eft neceflaria, ad rei precium determinandum; &
imprudentis habetur emere, quod non adfpexeris, ubi de fide ven-
ditoris cercus non fis. Afi: mercis decerminatio per pondus,men-
furam, auc annumeracionem propric in fe condicionem non habe^
nifi-force icares fic comparaca, uc nifi fub cerca quancicace m.ihi fiC
inucilis. Adexfecucionem autemcontradus omnino pcrtinetaflOI-
gnatio per menfuram, numerum, aut pondus; cum non nifi hoG
modo cales resquafi fpccificentur, & areliquoacervorerurohomo-
gencarum feparentur. Sicuti &non nifi intercedente tali menfura-
done traditio fieri, dominiumq';tranfireintelligitur; cumcitrahanc
nefciam, quid ad me,quidad venditorempercineac. Nifi vendicio
fada fueric ad corpus, & menfura, quancicasVe alia dcmonfliracio-
nis, non caxacionis caufa fucrit adjeda. Tunc enim traditionefn
menfuratio nonneccflârio antecedit. Aliud quippe efi: v.g. vendo
cibi vinum inhoc dolio contencum, quod efl: X. amphorarum: &
vendo tibi X. ampboras vini ex hoc dolio. Deniq; &imperfe6l:a
ric vcnditio, fi incer parcesfpeciaiicer fic convcncum, uc confenfus
expri-
..îidb^.
CAFUT V, ^7
cxprimacur perrcripcuram,&h^c nondum confel:a faerit. Aliad
aucem eft, fi memorise dunraxac aut teiiificationis caufa vendicia in
fcripcuram redigacur Quid apud Ebrsos quondam circa hunc
contradum obfervacum fueriCjCuriofe nocavic Seldenm 1. yi, c.,i.& ^.
AddAocmTheophyafti apud Stohmm ferm. XLIL
. 3. Nobisanceomniaheicdillinguendum videcur incer ipsu
concradum & ejus exfecucionem. Ipfe concraiftus perfe<fûs erir,
,
ubi purefupermerce& precio fueritconfenfum cicra aliquam con-

ditionem;, qu^ obligacionem fufpendac, & fi niliil fic addicum, ex
quo intelligacur poeniccnci<Îocum eHe. Exfecucio autem concea-
dus in hoc confiflic, uc emcor alu cradac precium, vendicor mcr-
cem. SimpliciflTimum aucem eft, uc concradlu perfedto ftacim (e-
quatur cjus exfecucio, feu uc flacim, ubi de precio convenir, cmcor
hoc cradico mercem accipiac. Sr<:uti &
Hato de LL. 1. XI. in fua civi-
tate ica conftituicr Û'&CMnêmenda ^
'vendendocommutantur/mfta-
iuto fori loco fermutentur ddndo accipiendo^ ultro citro^^ remy fei ^
^rctiumillicOynec alicuht alibt. f/.ri^' sw) G.yaôkv Tt^citnv [nfjis m^v TniHtB^
firihvQQ- ad terminuynfiat^ Sed ubi incer
nulia vero emtio venditio^
contra(f!um perfedum, &
exfecucioncm ex parte vendicoris,
ejus
i.e. rei tradicionem, aliqua cemporis intercapedo inrercedic; folet
qu^ri, ad quem interimpericulum& commodumrei vendic^ fpc-
det, ad emcorem, an ad vendrcorem? Heic nocum efl, jus Roma-
num flatim ac emcio perfeda efl:, periculum rei vendica: actribuerc
emcori, licet res nondnm fittradica,ac vendicoradhucdominusflt.
Per periculum aucem incelligicur cafus fortuicus, qui in re vendita
concingit, fi ilia pereattota, autex parte, per vimextrinfecam, aiit
incerno vicio e:^ caufis naturalibus provenicnte, aut fi iilainjufbefi?-
eric ab altero furrepca. vid.t.c. defertc.(^ iommodo rei vendiu. Ubi
difficulcas oricur;, qutimodo heic ad emtorem pofHt percinere peri-
culumrei, cujus ipfenondumeftdominus; cumcamen alias resdo-
rnino fuapereat, feu damna illa, qu rcm ab alio decencam incur-
^runc citra culpam decencoris, in dominura rcdundent. Ad quod
aliquirefpondent; critum ilJud, remperire fuo drminoj locumdunta-
'xachabere m iilis contra^îbus, ex quibus res contrahencis efl apud
. aJxe-
^48 LIBBI V.
alterum, nonautcm in illis, ex quibus res aliqua certa alteri debe-

cur. \d quodaliqui fic efterunt; vcruni efleiliud efFatum, ubi do-
minus opponitur iis, qui fimplicem habent rei ufum cuftodiam,&
non qui jus in re habent, & poteftatem tanquam domini cam avo-,
candi. Rationem ejus difcriminis inter alias hanc afFerunt, quod
cum emtor ftatimpotueritac dcbueric rem avocare, & prctium fol-
vcrc, quo fado rcs apud ipfum^periiflet ; igitur emtoris moram ac
negligenciam venditori nocere non pode. Aliqui dicunt; pericu-
lum rei venditac ante traditionem ad cmtorem fpe6tare, non quia
dominus cil:, ied quia venditor poft concradum perfcdum refpe-
tu emtoris non tam ut dominus, quam uc debitor potius confide-
ratur, &
quidem cerc^ fpeciei, qua absq; dolo iilius &
culpa perdi-
ta, omnino ab obligacione liberatur. Verum ex hifcc nondum li-
quida adparct racio, quare cum venditoris fit vacuam inemtore-m
trans^crre poflefiloncm, antequam hoc fuum debitum expleverir,

non ipfe potius quam emtor periculum rei prje/lare debeat. Ncq;
,
ad rem facit, quod promifior fpeciei ejus intericum non prajflec,

juxta 1. 33. 1. 83. . 7- r)- ^^ 'verb. ohlig. L30. . 4. D. ad L. Talcid. VlS,
mJin.T). de dolo malo. Nam promiffarius rem erat adquifiturus ti-
tulo lucrofo. Ubi abfurdum & iniquum futurum erat, fi cuni pro*.
miffor certam fpeciem promififTet. eaperdira iftius infiiper ^ftima*
tioncm cogcrecur pr^ftare. Id quod negotii natura, quse fi:ritam
requirit interpretationem, rainimc admittit. Afi: quare heicemtor,
Gui nondum a venditore exconcradu debica exhibicio fata cfi:, rc

carcat, & venditori pretium infuper folvat? hdd. Ziegler. adGrot,
Nobis ad eruendam hcic nacuralcm asquitatem cx-
1.2. c. 12. . if .
pedicifimium videtur, fi difiinguatur; ucrum mora, qu^ inter con-
tra^tum pcrfedum & tradicionem intercedit, fit nccefiaria ad rcni
inloco fiftendam, aut ex mora Vcndicoris proveniat, an vcro pcr

cmtorem fteterit, quo minus ipfe rem traditam poflldcac. Prior
cafus talis cflre poceft; fi ego ab aUquo pecora in pafcuis rcmotis
agencia emiflem, eaq'; dum ad me a venditoreadducuntur, a latro-
nibus, lupis, aut alio cafu fint intercepta. Hcic quin ratio jubeat
daranum eirc vcndicoris, dubium non eft, Sic & vcndiroris, eric
damnutn
CAPUT V. e^p
damnum, rem debicam juflo temporc cradere neglexit. Ubi vero
fi
emcor inmora fuit, quo minus rem venditam acceperit, ^quum fu-
eric ipfius periculo rem perire. Nam co ipfo momenco, quo res
exconcradtu dcbebac cradi, & per vendicorem non ilecic,quo minus
tradicio fierec, dominium, quacenus merum jus& faculcacemmora-
lem nocac, in emcorem cranfibac, resq; ad ipfum folum pertinere in-
cipiebat. (vid. fupra 1. 4. c^. %^.) Ejus rei cuflodiam ilbi ab cm-
tore non commendacam ubi vendicor ex humanitace receperit,
impudens foret ab ipfo cciam pr^flationem forcuicorum cafuum
requirere.Quod fi aucem emcor vendicori tancifpcr rei \êndicae
cuftodiam commiferic, inceliigicur res apud ipfum cfle non tan-
quam dominum, fed canquam depolicarium, abs quo prsflacio ca-
fuum forcuicorum poflulari nequir. Quo cafu cradicio fada cen-
lebicur pcr fiwtioncm brevis manus, concrario modo^ quaraqui
in donacione rci commodac^ auc locacae occurric. Illic cnim per
fiâm cradicioncm cx re proprla incelligicur fieri aliena; hcic ex
aliena propria. Hsbc porro quse de periculo dicuncur, cciam ad
commodum rei vendic^ debenc adplicari.
4.
. Porro frequentiflimum cfl, ut hic. contra^nus variis pa-
dis adjedlis temperecur, arbicrio concrahencium, auc ex difpoficione

legum civilium. Qua fuper re nihil aliud jure nacur^ praecipitur,
quam ut, quod contrahentibus placuit, fervetur,modonihilabfurdi
autiniqui contineat;& ut legibus civilibus fe quisq; civis confor-
mem gerat, fiquidem contra6lum fuum in foro civili validuraefle
cupit. quam uc de pretio pofl intervallum demum
Sic nihil tricius,
a re tradita folvendo conveniatur. Nec minus conveniri folct, uc
ad certum demum diem dominio interim, fed &fi-
traditiorci fiat^
mul periculo & emolumento penes venditorcm remancnte. Ufita-
ta quoqjcft addi^w m diem^ qua res ita venditur, uc liceat vendi-
cori meliorem conditionem, ab alio intra certum tempuscblatam,
acceptare. Id quod camen duplici modo pocefl fieri, vel uc pcr-
fc6la ficemcio, fedfub condicione, ubi fcil. melior fic oblaca occa-
fio, refoivacur vel fi id fueric aiSum, uc non adparence condicione
:
demum concraClus perficiacur. 1. 2. D. dein dim addi^, Priori cafu

Knnn domi-
"
dominiumcranrit in emtorem pofteriori remanet penes vendito

;
rcm, quouscf; concra6tus fuerit completus. legem commijjoriam vo-

cant, quando ita convenic, uc fl ad certum diem pretium non fol-
Vatur, res fic inemta. Qânquam autem duplici niodo concrahi
lôflic, vei ut vendicor rem ilacim tradat, & eandcra folutioncnn
falacum omnicaufa recipiat; vid.if. "D.delege commijJlY^ uc fo-
iucioDc non fada rem cradere non ccncacur: adparec tamcn modu
pofteriorcra longe eutiorcm eile. Nam rcgulariccr calc pa(flum in
fui favorem ideo adjiccre folet vendicor, ne mulcum molcflise in
exigendo pretio fufcipcre necefl um
habeatj quje aequc fufcipienda
eft, fi a morofo folutore res femel cradica fic rcvocanda. vid. \.%
i. 5. D.d.t, Nec minus recepcum eft, vcndicioni vel ab ipfis con-
crahencibus, vel per leges civiles circa cerca bona adjici padum de
recrovercendojfeu mraû. Id quod diverfis modisconcingit. In-
tcrdum ca lex venditioni dicicur, uc fi pretium quandocunq;, vcl
incraccrcum cempus o0eratur,rertituere rem emra vendicori ejusvc
ii^redibus ccncacuremcor. Ubi iccrum cercum tempus diverfa in-
ccncione exprimicur, vcluECcrminus,exquo redemtio ficlicita ; vei
ut ccrminus, ultra quem iila non fit amplius conccdcnda. Ubi ob-
fervandum, uti jus redimcndiinfe in favorem vendicoris efi: incro-
dudum^ quiinccrdam urgence necefiicacc cogicur alienare remjqua
in perpecuum carere minime velic: (apud Julmm Cdpttoltntm Im-
^peracor Marcus, cum urgence pecunise penuria fupelledilem Im
peratoriam vendididec; foftea dedit foteftatem emtortbm^ utft quis
'veilet emt&r reddere, at^ aurum recipere fciret Itcere :) ita quodeijuri
cercus cerminus pr^figicur, in favorem emcoris cedit, cui commo-

dum eO:, fi neq; brevi nimistemporccogacur realiquacarcre, ali' &
quando dcmum de pcrpccua rci poflêfiione ccrcus fiac. locerdum
eciam, quandoquisin vendicorisgraciam emic, convenitur, utem-
tor quaadocunq^^libueric, aut cerco cempore vcndicoripofilc iceruju
rcm offerre, &
hic ceneaturprecium rdlicuerc. Add. Livim 1. î. c, 15.
Aliud genus recradus minus onerofum, quod etiam vocanc jus
gnfoTz^jôîy^, efl, quando palo vendicionis addiciir, uc fi emror rcm
lakro vehc vendcrCa priori vendicoripotjgsj qam altcricode precio.
CAPUT V.
quod allus fol veret, vendcre debeac. Compluribuj etiam in locis pcr
iegescercis perfonis jus recralus, fcu ^nfjL)ja^&}? c/lindukunis puca
dominis dirclis in re emphyteucica/ crcditoribus in bonis debicoris
haftac fubjedis, vicinis in prêdio vicino vendito, fociis in re com-
muni, & confanguineis in bonis propinquorura, qui peculiariccr
Vocatur refracJus genHlltm. Nec minus frcquens eft, ex pr^diis
vendicis fibi aliquam parciculam , aut cjus ufum recipere. Sicuean-
tiquitus prodigi vendicis agris fpacium ad fcpukuram fibi folebant
recipcre. Unde multi explicandum putant illud Uaronis ezlog. 5.
Vk tfuihm interrls, êris mihi magnm ApollOy Tres pateat Calijfdtimt
mn amflim ulnas? Sic Menius cum domum fuam vcnderct Catoni
&Flacco ccnforibus, ut ibi bafilica sdificarctur
exceperat fibi jus
,
unius columnse, fuper quam xx.di\xm projiccrct ex provolantibus ta-

bulacis, undc ipfe &
pofteri cjus fpedarc munus gladiatorura pos-
fenc, quod tunc in foro dabatur. Undcmenianorum nomen cjus-
modi projedtis adhsEfiflTc credicur. Afion, Vedianm in divinat. Cicer^
inVerrem. Quid fupcr recraflu agrorum lex divina difpofucrit,
legi potcil: Lewt. 2f.l^.fe^q.Cu]us conftitutionisraciodcfumcacft a
forma iftius reip.pcrMofcn infticuta, Seiliccc debebac in ea ^qua-
bilis vigcre libercas ; cuimaximc finiinfervit, ne pauciadfc trahcre
queant agros, in quibus prascipua opum fundamenca funtfica, reli-
quosq; patrimonio cxutos fibi redderc obnoxios , fic paulacim &
paucorum dominacionem, &
tyrannidem incroducere. Qijcmiti-
dem finem fibi propofjtum habcbac Lycurgus, univerfo Spartano-
rum agro in parrcs ^quales cricics novics mille divifo, illis par- &
dbus forte afllgnatis, qimsinter fc augeri, minui, fubdividi, vcnun-
dari vccuiCo Heraclides deôlitijs. wcd/iHv yyjv k&mâAfionQtg a4%^v vsvo"
îcBrTijr ôf^c, yj'* fjs^* Terram vendere apt^d Laced^monios de

rt p;^/z<r
majorum vetufta h^reditate turpe hahehatur^ nec licehat. E ft q uoq; non

infrcquens genus emtionis, quod vocanc -êr averfionem^ quando
mulc^ rcsdifparisprccij non figillacim a-ftimacse, fed conjundim &
veluc confufe caxatar emuncur. Deniq- & illud non inulicacuro,
uc res ad cercumtempus ematur, quo clapfo illa ad vcndicorem re-
deac, cicra refuiionem accepci precij. Sicuti in Angiia Nobilibus
Nnnn 2 foli-
folitum eil areas fuas vetiderc ad|o. auc |f." aflftos ea condkione,
uc cmtores ibi aedificia modo convcnto excruant. Qui contrawlas
tamcn emphyceufi cognatus efl:.
. f. Porro quid cmcor &
venditor fibi invicem debesntprss
flare, ex nacura concradus, & pa6tis pcGuliaricer adjedis facile in-
nocefcit. Emcoris fcilicec cll: darc pretium convcncum convenco
,
temporc, & quidem ita uc numos faciat accipientis, (eu uc fuamdes

pecuniam, non alienam. Quod h alienos numos dederic, iiq; foe^
quod venditoris incerfuic, iflos
finc vindicati, alios dabit, fimulq; id
non fuiflc vindicatos. Venditoris autem eft dare rem, dejgua conven-
rum ed, iis cum qualitatibus, quze ex communi contradus nacura ,
aut peculiari convcntione rcquiruncor, idq; tempore prselixo. add.
. ife^^. D. iê aci, emti.
1. II. Qiiod fi poft perfedam emtionem, an-
tequam rem dudus pro ipfa re velit reftitu-
tradideric, poenitentia
ere pretium, & id quod incered:, emtor id non cogicuracce-
invicus
ptare, fcd eum omnino ad ipiam rem tradendam poceric adigere;
niii fortc ratio humanitatis mitius agcndum fuaferic. Ubi autem
traditio ficri nequic per dolum aut culpam vendicoris, & pretium
cmcori erit reflituendum, & id quod incercfl. Qoid/uris flt, fi ven-
dicoris nuUa veriecur culpa: fupra diximus. Quod fi autcm quis
candem rem duobus vendideric, ubi eadem ncucri adhuc ericcra-
dita,fine dubio pra^valebic emcor^^qui prior concradum inivit. Nec
minus, fi priori jam rcs fuerit tradica. Ita taraen uc frauduleatus
vendicor pofleriori prs^flet id, quod intcrcrat, fibi vano coacraia
non fuiffc lilufum, Enimvero ubi traditio fliic fa6â illi, quipoflc-
rius contraxic, hunc quidem priori concrahenn pra^ferendum ex
rationibus juris civilis clarumefl; quia rem cx jullo tituloa domi-
no accepic. Ac priori ifli contra hunc nulla competic sdio, ncq;
realis, quia nondum fuit dominus rei, neq; perfonalis, quia nihil
jpfi negotii cuin ifto interceflic. Sed nccvcndicori datur prcecextu5>
vx. rcm ab eodem icerum revocet. Add. l.p. .4. D. defMclana in
rem.aCiime. GretiMS quoq; d. L . If eundem priori hanc ob racionem

.
prsefcrendum judicat, quia per praefentem dominij translarionem|

fcu cradicionem a vcnditpreomnis facukas piOialis jnrem abcac; id
'
^ aucem
capo;t V. , <f^5
autem non fieri per promiffionem de vendendo. Ubinercios an is

facis fibi conftec. Equidem p'omifto de vendtndo venditio non e/l".
j^fe tatnen d.l. a(Ieruerat,dominiicranslationemfieripo{lsiprocon-
tradlus momento eciam citra tradicionem. Ergo tali vcndition^
circaeamrcm remanet pencs ven-
Gclebrata nihil faculcacismoralis
dicorcm, quam quod cancummodo cendic ad curandum, utres m
manus cmcoris perveniac. Ec confeqaencer, (i quos prscerea adus
circa eandem rem vendicor exercucric, nullo jure nicencur, adcoq;
fraudi cflc ei non poterunc, qui prius ius in ea re qusficum habuic.
Quibus poficis valde dubium
eflj an favor poilefllonis concra jus
/eradicae priori cmcDri femper nocere queac. Porro quia jus in re
nuda poflcflionis amifTionenonexcinguitur, & vero concingerepo^
tefl:, ut quis rem alienam bona fide pofHdeac; idco dum cjusmodi
pofleiTor rem cercio vcndic, domini jusnon fuffocac, nec plus in em-
torem juris cransferre poceft, quam ipfe habuic. Ergo quanquam
emcoris intentio ficdominium reiadquirerc; tamen quiaf^pe afci-
cnte aut ignorante res aliena vcnditur, fufficit, ii venditor emcori
tradideric vacuam reiiflius po(fefIionem,eumq; conflicucric incon-
ditione ufucapicndi > ciqj evilionem pr^flet, ubi res fneric viridi-
eata. Add. VUutm Verfa aci^. &
D. deevlBionihtu.
IV. /^4. c.t.
. 6. Eft & peculiare genus emtionis, qua non certa res, (ed
probabilis tancum ^^^t^ cmicur; cui cx conventione contrahenti-

um predum conflicuitur. Neq;viciacurcalis emcio, ubi poftea ipfa
res prctivim fuperavcrit , aut mulrtim infra fueric. Sicuti & idem iii
emcionibus per sveriionem, &

in auflionibus obtinec; quod hujus-
inodi emtionibus &
vcnditioiiibus aliquid alex fic admiftum. vid.
\.^. fvinc^ D. Add. tamen Vlmm I.g. ep^.%. De ja<5lii
defuhlicanis.
recis a pifcacoribus emto vid. l.B. . I. D. de contrah, emt. 1. ij. g. ult,
1. \%. D. de a^. e?nti. Ex qua orta efl quondam notiflima illa lisin-
tcr pifcatores Milefics,& jaûs recis emtorem: (VktdrchM sdom
habec, incer Coos pifcacores, & hofpicem Milefiom Viogenes Laert. ;
Thalcte, incer Jonicos quosdam adolefcentes, & pifcatores Milefios.')

qui extradtam vcrricuio pifcacoriomenfamaurcamfuam efle opor-
ccre ex \t2^z emcionis contendebac; fe enim omnia qqs excrahe-
Knnn 5 rcntur.
fff^
LIBRI V.
exdpxe-
rentur, feu fortunam jadus rcdemifle. Pifcatores coftCra
bant* fuper fola pifcium capcura fuiffe conventum. Ec redê qui-
Nam in. omni contradu intcrpretando oportec

rcfpiceremcn- J
dem.
cem concrahencium. Atqui heic non utiq; de excrahendo aufo,
fcd de pifcibus fuerac cogicatum. Nec obflac, quod heic
alca quse-
dam verfetur. Nam ilk excendicur cancum ad quancitacem pifci-

umexcrahcndorumi non aucem ad quodvis genus rerum,quod
Ergo menfa ilia {equebatuc
inuficaco cafu in rece incidere poceft..
legem chefaurorum. IUa aucem oracuH dcciflo, qua fapicnciffimo
canderaadjudic-abac, non obfcure facerdotum redolecaftutam ava-
riciam; caqifibicam puicram pradam conciliacumibant; juxca il-
lud SobbocUs Antigoyiei 'n (jkctaTtKov ydp 7m.v <Pi\der^^v yiv(^. VatS o-
mncs caftant fecunUm, Quis enim morralium principis fapienciae
ciculum velic agnofccrer' vid. Vder, Maximm l.IV. c. i. .7. UormciPik

ad\.yiX>.de aoiidn.emti.
. 7. Solec & hoc loco agi dc monopoliis, anne illa omnia
cum iure nacur^ pugnenc ? Nam & invifum eft: illud nomen, & lcges
mulcarum civicacum id gravicer nocanc. Heic mulca ex invidia mo-
nopoliorum eximenda quae ,
taiia revera non funC. Nam fane id
nuUo jure eft prohibicum, neqj monopoHj nomine vcnire poceft:,(i
unicus civis in aliqua urbe cercum genus mercium folus noriccon-

ficere, aut fi quis in agro fuo ccrtum genus fru(fluum folushabeat:
auc fi in fola aliqua regione certaquzedam rcs provcniat. Viodorm
Siculus LV.c.io. Cum nuUihi terrarum alumen froveniat^ quodmagnum
tamen ujum hahet, non ahs re monopolium hahent Liparî^ auîstj^ fr
Afhitrio pretijs , incredihiles inde qudtfimfaciunt. Monopoliuni q ui ppe
hoc involvic, ut aUj quoq,- pocuerinc habere facukacem iftiusmodi
mcrces vcndendi, nifi quis foli fibi earundem vendcndarum facul-
Eacem arripuiflet. Scd nec illc monopolium exercec,qui cxremo-
a aliqua rcgione folus merces quasdam advehic; modo rcliquis
non ftc prohibicum, quo minus & ipfl illas eodem pecanc. Sic &
hoc licire fieri poceft", ut popuius, cui peculiaris cujusdam mercis
copia cftj cum alcero popuio pacifcacur, quod ipii foliid gcnus
mercium velic vendere. Nam uciqi coilibec fua Hcct venderc, quando,
&cui
CAPUT V, Sff
& cui velit; nifi forte illa nobis fupcrfint, aker autem iis carerc ne-
queac. Quo cafu lex humanicaris requiric, ne aliistali fuapado
conditio reddacur deterior. Ar vero /i quis cicra tale paftum cun
domino mcrcium proprio aufu viam fibi ad monopolium velie
fternere,aiiospcrvim aut clandeftinas machinaciones eodcm acce-
derc prohibendo, quo reliqui omnes abipfo emere nccclTum ha-
beanc; hunc& inlegem humanicacis peccare, & caecerorum liber-
tacem proccrve involare manifeftum eft. Circa monopoha aucem,
quae exercencur adverfus cives, obfervandum, non efle ilhcitum,^^
fi cuivis quodvis negociacionis genusexercere concedicur; ^td
non
ilHs duntaxac, qui ad idcm exercendum juxca infticuca civitacis ilbi
jus qusEfiverunc. Quemadmodum in plurimis rebusp, Europaeis
ccrta qu^dam prafftitifle oportec eum, qui mercacuram auc opifi-
cium aUquod colere vulc; nec fufficic ejus negocij^ folam obtinere
fcienciam. Sed & fieri poteil:,uc a fumma poteftate uni civi, aur
fociecaci mercacorum indulgeacur ccrcum genus mercium ex ccrcis^
locis advehcrc, exclufis reHquis ; cujus privilegijconcedendi variae:
poflunc cfle caufa:. Nam commcrcia, quje ad loca remociflimarin-'
ftituuntur,prii3squamrice flabiHantur, magnos rcquirunc fumtusj, St
ancipiti eventui initio funt obnoxia. Ergo aucoribus CaHum com-
merciorum cavendum efl:, ne quod ab ipfis conflitucum magno
cum periculo & fumcu fuic, aHi gratis iocercipiant. Ac pr^terea
cjusmod] focietates privikgiacasopibusfuis reip. exigence neceflicate
feiicius poflunt fuccurrere, quam flnguH. Videncur eciara meH-
ori fidc commercia ae majorem copiAm mcrcium hoc mo-
cralari,
do pofle advebi.Neqjdecoc fraudibus,&compendiiscogitarene-

ceflum habenc, quorum Jucrum in communc vcluc serarium reda--
ftum squaHbus portiooibus difl:ribuicur. Afl: illud prudentiac rc-
loriaecirca concedenda ciusmodi privilegia conyenic,ucea non den-
tur, nifl circa rcs^ quce ex Femocifllmis loeis, & quacum periculo
adicuspacer, advehunmr; 6rqusnoncam adnccelllcacesvit,quam
ad culcuram ejus fupervacuam fpc^tant. Neq.; raercatoribus in-
dulgendum, uc pro lubicufuo caHum rerum pretia queanc intende-
ffc. Sed & concra rationem efl:, paucis civibusoccallonem pr^bere
nprmc&
^fS LIBRl V.
enormes corradcndi opes ex forcunis caeterorum, qiiando cx iffis
in remp. nulia ringuiaris udlitas redundac. Deniq; ilia mono-' &

poiiorum gcnera vix videncur iniquitate carerc pode, fi quando
opifices auc agricolas merces induflria fua confedas, auc in fundis

fuis nacas ccrcis cogaiicur vendcre.qui deindeeasdem inceralios,
civescumprimis diftrahanc. Hoc modo enim opes civicaccs inpau-
cos confluerc non ilne oppreffionc cscerorum patec. Obiter 8c
hoc obfervandum, a Grofio hz.cAl.$,l6'. promonopoliis non fatis
rede adduci excmplum de Jofepho JEgypti prorcgc. Nam neq;
rex prohibuerac, quo minus alii fercilibus annis poflenc frumencum
colligere; & nemini incerdicebacur vendere, ii quid fibi fupereflec.
Sicuci nec Alexandrinis apud Strabonem l.iy. (jLovQ7m\sia.v mercium
Indicarum & i^thiopicarum privilegium aliquod, {^d ficusloci ac-
tribuic. Afl: vcro a privatis monopolium proprie didlum quodq; ,
vim privilegij habcac, infliicui nequic. Quomodo cnim privacus di-

rede pofllc prohibere;, nc alii quoq; cives cercum genus mcrcium
tradenc; cui neq; imperii quid competic, ncq; vimadhibere liccc.<*
Igicura privacis exerceri duncaxac pofllinc monopoUa fpuria, quae
vim juris auc privilegii non obcinenc, cd. clandeflinis fere fraudi-
bus,&confpirationibusconfl:anc.Puca,fi qui aftu prohibenc, nercli-
qui cives ad ca loca, undc ipfi fuas mcrces pecunc, acccdant; auc
ne alii in nofl:rum forumcalesmercesadvehanc; auc fi quicoicione
fada omnes ejus generis merces coemunc, premuncq;, uc iic rari-
tace carundcm procurata, iniquo illas pretio vendanr. Talium
improbicas non minus cocrcenda, atq; illorum, qui, uci in Velabro
olearij,de compadlo id agunc, ucrerum prcria fupra modum accen-
dancur, dum clanculum inrer fepacifcuntur, nc quis infra convcn-
cum pretium merces vcndat. Quam nequitiam opcrarij & opificcs
intcrdum imicancur. Add. Flmim 1. g. 37. de erlnaceo. 1. un. C. de mo-
c.
noml 1. 6. D.de extraord. crimm. &

Cujacim \.obJjp. Minus vicupe*
rabilis folercia Thaletis circa conducenda omnia sKix^H^yeia.^
okaria, cum ex afl:rologia magnam olei ubertatem fucu^

s:q anno prsevidifl^ct. Arljlotel. Folit, 1. 1. c.7. (ii.)
Viogeês Laert^ \.h

CAPUT
: :
-1-
CAPUT VI.
DE LOCATIONE CONDUCTIONE.
r. LoCAiioni cum tmttone commuma, $, Incerttu regulariter dawno condtt"
^, Definitta ret ufttt inttrceptM ejl damno Boris,
ioeatoris 4, An eadem opera plurtl>tti fmul locari
pojpt.
LOcatio condu^lio, qua pro mcrccde alteri ufus rei auc opcra
addicitur, cmtioni vcnditioni eft vicina, iisdemq;ferc regulis
confiftit. Rcfpondct enim penfio fcu merces pretio ; & do-
minium, quod emtione adquiritur, facultati rei utendi. Ec
uti cmtio perfeda efl, quando depretio convcncrit; fic & locatiog
ubi de mcrccde. 1. 2. D. /ocafi. Qu^ tamen quomodo & taeitc pro-
rogctur, vid. 1. 15. . 11. 1. 1 4. D. d. c. Et uti fi rcs in vcnditoris gratiara
ematur, vilius, fi in alterius gratiam vendatur, carius folet emi
ita & in locatione condudionc, qni velut fupervacuus conducitur
modica mcrccde contentus eile cogitur; qui ultro ambitur, magni
fuam opcram imputarc pote/l. Dcniq;ficutin cmcione pretiumin-
dicare efl: regulariter penes vcndiwrcm, {?lautu4 ferfai tua merx
eft, tua indicAtio efl.) ultimum autem de eo fi:atuic cmtor: ita & in
locatione contingit. Quo facitillud Arifiotelis Nicom. IX. i. TTjyaJj-
eoDcsf sTnTfsTntv mwu). 'pigmtatcm rei ftatucre utriw efif ejmne qui
frius coHtulit, an ejm qmfritu acceptf ille enim qui confert eividetur
permittere. Id quod etiam ajunt Vrotagoramfacere confueviffe. enim mm
qualiacufi^ docuiffet , ei qui didicerat jubebat êfiimare, quanti videren
tur effe digna ea qudtfciebat^ ^ tantum accipiebat, Quanquam de Pro-
tagorac more ita ipfe apud Platonem in dialogo cognomine.- Bxa^
6fionis mea hdc efi conditio: pofiquam afiquis d me dtdicit^ njult ill^ p
quidem, retribuit quantum exigo argentum. Sin mmtuîngreffii^ tem^
flum iurejurandofrdfiitoaffimat^ quantamercede digna fibimeadocurffinr
ta videantur ^ tantam^ exponit. Enimvero ficuc qui merccs emic,
non prius conflicuto cerco pretio , intelligitur fe obligare ad dan-
dumcomjnune ifiarum prccium: ita & qui alceri opcram fuam
Oooo aGcom-
i^f^ LIBRl V.
accommodat, antequam merces fuerit decefmitiata, aquicati coti-
dutoris id commictit, ita tamen ut non minus detur, quam com- j
niuniter folcc dari. Vid. Mattk XX. 4. 7. Cavillatorius autem ed

modus folvendi operam dele6labilcm,cujus mentio fit apud Arifid'
tekm Nicom, IX.c.I. &
Plutarchnm de audittone Citharoedo quis quan-
:
to mclius caneret, tanco plura pollicitus fuerat: cum repeterct ma-

fic, quod promiffum, voluptatem pro voluptate reddi-
fuerat ipfi
difle fc dixit. Sed rede Arilioteles: ofioiav tm (JLvi^h '^yvs<B^-i om.v
k(pUxajifjL^ Tvyxdvvi* Verinde eji dc fi nihilfiat , cum id nm confsquitm

qmpiami quod cupit. Rcd:ius fimilcm cavillationem adhibuit Boc-
choris apud Plutarchum Vemetrio. ûHm quidam amaret Thonidem
merctricem^ popofcit illa ingentem fecmu fummam, Adolefcsns inde
quum in fomnis ftbi vfus effet cum illa concumbefe liberatm eji libtdine,
Cb id mercedem ab illo inflitit ihonisjudicio exigefe. Cognita eaufajus-
ftt Bocchoris illi argentty in vafe numerd'
quantum poftulaverat Thonis
,
tum huc atj^ manu jakare,

illuc ac meretricem umbrafrui. Qpanquam
fentcntiam hanc arguit Lamia iniqiiiratis. Ne^ enim, inquk^ ademit
meretriciumhra fetunix cufiditatemi fomnium vero amore adolefcentem
^xpedivit. Illud quoq'; ine/l huic contradui, ut fi quid detrimenti
acciderit condulori, dum opus abfolvere nititur^ ipfius damno,
fion locatoris fit. vid. 1. 2. ..' ^-^- ^- delege Rhodia. Eft notatu &
digna lex de archicelis apud Ephefios quondam recepta, ubi fi fu-*
pra quartam partcmfumcuum^quosarchitedlus pr2edixcrac,inopus
forec impcnfum, de fuoid ifle praeftare cenebatur. apud Vitruvium
de architeî. 1. X. pracfat.
. 2. lila heic quacfiio expedienda : num cafus, quf intcrcipi-
unt ufumrei, aut deteriorcm reddunc, condu6tori, an locatori fint
damno, ac dc penfione pofiint detrahi? Alijpauci&refpondent,uti
rcs domino peric; ita naturaliter & cicra pa(Sla adjcda fiierilitatem^
& alios cafus, qui ufum intercipiunt, efie damno condu6loris j &
lociacorem jus habere a condudorepenfioncmconvcncamexigca-
di, ctiamfi hic fortafie minus, quam quanta eft penfio, ex re con-
dudla fru6luum pcrcepcrit. Locatorem quippe dediflle condudort
facukatem utendi rcfua, cttjus fru<2:uum fpe cocampore, quo con-
1 tra^û
CAIPUT VI. fp
tralus inibatur, tanti seftimabatur; adeoq; cum ifte ruum praeftite-
rit, hunc quoq; penfioncm, quam promifit, prêftare sequum cfle.
Quanquam fubtilius harc quse/lio videatur

deduccnda. Id igitur
certum cft, quando res citra condudtoris eulpam planc periit, non
folum hunc non tencri ad candem reftituendam, fed ex eotcm- &
pore penfioncm ceflare. Nam ut intcgra merces poftulari qucac,
prxfuponitur, rci cxiflentiam pcr totum tcmpus contralus durarc.
Re crgo non amplius cxiftente contradus exfpirac. vid. \.p. .4.D.
locati, Dcinde diftinguendum cft intcrres, quarum ccrtum, de- &
finitum ufum locator prae/larepoteft& debet: &intcrcas, quarum
iifus, quoad quantitatem eft incertus, & aliquid alcsEhabet,- adcoq,
in ccrta quantitate a iocatorc prxftari non folet, ncc debet. Prio-
risgcncris cft y. g. domus ad inhabicandum conduda, cui ufui uc
ficidonea locator efficere debet. Indc fi illa vi turbinum fit dcjc-
da, autobvicinum incendium ruinisdeformata,condudordemer-
cede detrahit, quantum ufus domus ipfifadus fuit detcrior. Nam
pcnfio feu merces fuit determinata fccudam iftum ufum, quem
co, qui in pracfcns crat, modo comparatadomuspertotum condu-
dionis tcmpus exhibere potcrat. Ufu crgo citra conduftoris cul-
pam diminuto, penfionem quoq';prorata diminuipar cft; niftin
priftinam inccgricatem domus ftatim reparetur citra notabile in-
commodum & decrimentum condudloris. vid; l.if. .1.1.30. D.h.t.
Sic fi inquilinus, aut colonus ex condu^la domo, agrove fucric ejc-
tus, itidem penfionem non debcri conftac; quia hoc cafti mora-
licer res domino periic, quousq; hoftes icerum fmc expulfi. Fru-
lus aucem jam collc<tl:i, ubi ab hoftc fuerinc ablaci, condudoris da-
nino func. Circa conduiîonem autem operarum obfervandum;
fi quis raomencancam & opcram con-
veluc cranfeuntem alicujus
quo minus convencam
duxic, ubi hic cafu aliquo impedicus fuerir,
operam rcprasfcncare poflec, condudor merccdem folvere non cc-
nccur. Verum fi quis continuam alicu jus operam conduxit, ubi hic
ad modicum falcem tcmpus morbo aut alio cafu ad opus facien-
dum inutilis fucrit redditus, humanum eft,ipfum fua fundioncnon
ejicerc, nec de mercedc quid decraherc;prfertimubi fpcs fic iftam,
Oooo 2 qua:
^ô LIBRI V.
qux cafu intcrcepta efl:, operam fubfecuta diligentia penrari pofle>

auc ubi antegrefla opera calcm humaniraccm merica fic.
. 5. Ac vero circa ilias res, quarum proventus incertus ef!:,
quales func agris liorci, vineae, flumina ad pifcandum, &fimilia,uci

cxuberans proventus condudloris lucro, ica malignus ejusdem da-
mnoeft; nec ftridlojure depenfioneobflerilicaccm quidquamdc-
trahendum, prsefercim cum uniusanni fterilicas alceriusubercacefb-
leac penfari. Noneffc enimboni pacrisfamiliasejusmodi resad unum
duncaxacannura locare, aucconducere. vid. Llf. .4. D.^./. Neq;
opponi pocell heictricum illud; cum damno alcerius ncminem fi-
eri debcre locupletiorcm. Nam idem poflec occinere locacor in
ubercaceinflgni ad augendam penfionem; qui camen non audicur.
Ec quia inxquales {blenc efle diverfbrum annorum provencus,idea
locacor cercum quid, &
mediocre mavulchabere, quam ab incerca
annorum ubercatc dependere. Concra condudtor cercum vult cx-
pendcre, fpe lucriincercr; quac^fl ipfum fefclleric libi dcbec impu-
tare. Reê camen adhibecur heic cemperamencum propoficum in
5- If- 2.D.^. t. ubi damno locacoris eflc dicmry, fiJhiBm fmt corrn^
fti vlflummumygraei4lonim,fiurmrumyfimmrfm haflium. fiatyfi ureda
fiuBum ole<z corruperity autfilis fervorenon adfiteta id concigerit. Ra-
dammm feminis amilî mercedes agri pra-
tio addicur, ne colonu^fupra
fiarey adeoqi duplex damnum ferrc cogatur, Si qua tamen vitia e^
i^Ja re oriantur^ aut fi nihit extra conjuetudinem contigerit, damnum co-
kni ejje. Ubi adparec, cemperamencumajquicacisconflflere in divi-

fionecafuum, queis frudus poflunc incercipi>in frequenciores &ra-
riores. Jungacur I.2f. .(5*. D. h.t. ubi rcê addicurj modicum da^
tmum aqm animo debet ferre colonuî cui immodicum lucrum nen aufer-
tur. Alioquin enimflobquodvis damnum aliquid penfioni forec
decrahendum, perplexarum licium magna feges eflec pullulacura,
Ec idco pcnfiones fundorum ad mediocrium annorum provencus
decerminancur, ne ex modico damno coloni querelas movcndi cau-
fam habeanc. Qaancum camen prxcife debeac cfle damnum, ol>
quod de penfione aliquid eft remiccendum, ex arbicrio boni viri,
confideracis- fingulis rerum circumfl:anciis, quam ex univerfali ali-
CAPUT Vt ^si
qua tegula> rcdius definietur. Circa colonos 8c illud efl: obfervan.
duro, fundos illisquandoqj hac legelocari, ucloco penfioniscxfol-
vanc id, quod laborem in excolcndis iflis poficum excedic. Ubi
colonusj qui veluc merccnarius eft, precium fui laboris primo loco
dccrahic. F,cric/lerilicasplerumq; eft damnofbliusdomini. Quod
11 auccm condudop primus re condu(fla uci fuerit impcdicus quo-
cunq; cafu , &locacor eandem rem alccri deinceps Iocavcric> aue
quacunqiracionc ex eadem ufum, alias conduloridebicum, pcrce-
peric; is quidquid confecucus inde fuerir, repcnderc debebit prima
^ condudlori, auc pro penfione in fblutumaccipere,fimodohicpen-
fionem folverc ftc paratus. C^terum quid condudlor circa rem
condudam, &locator circa operam locacam prxflarc debeat, do*
^ cecur in L^. .2. $. f Lll. 1. U. L13. llf. . ^ 4.7.8. Izy^ I.jp.
.
g.^ ^^
L 38. Lf f ^ . 1. 2. ^(^'o. .2. 1.d^L/^W/^c D ^.f.

v4. Illud quoq'; heic quaericun an, fi eademoperame^^ po^
ta icineris fufceprio, pluribus flmulpoffic cflc ucilis,,& cgo eamuni
pro jufta &sequipolkncc mercedc addixero, ab alccro auc pluribus
sequalem mercedem pofTim cxrgcrej Gmrus J.2.. cj2. .ip. pucar
reclc id pofle fTeri, ubr tex civilis non obfl:ac. Nam id efl^c cxcrfn-
fecum contra(flui, quem cwm primo fnivL quod opera mea alccri
quoq; cfl: ucilis necf; inde eandem prima illi fieri minoris. Enim-
;
vero vixvidecur calcm concradum^quicaci &

humanicaci coir-
gruere, ucuc forte ftridlo juri non repugnec. Nam quando alicut
tancum folvicurab una, quanci opera ifta in fe efl refpedu ca^tc- ;
rorum, quibus eadem fimul ica prodefl-, uc tamen non laboriofTor

cxiflac, quam fi uni duncaxac adhibeatur, tanquam res innoxijEuri-^
Jicacis asftimacur, qux prseflanccm nongravac, alccrircroprodefh,
Quia camen durum videcur, ut illc, qui mercedem fblidam pro-
miflr, folus onerecur, capceris immunibus, 2Equumerit> uc huic csccri
ratam parrem mercedis contribuant. Indefrequcns efl:,utqnando
cgo v.g. navem folus conduxi, meinvito locatornon poflfit alios
recipere; ac fl ego quosdam velim admittere, mihi commodo id
ccdat. tamen, quae ex paucitate artificum, & raritatc
In ardficiis
aflimacionem capiunc, red:e quis abs fingulis folidam mcrcedem
Ooop i îpu-
.
4<St >^ BRI V.

eadem opera plures inrormare queat. Nam
ftipulari potcrit, etfi
ciusmodi artes pluribus communicatx vilefcunt, Ergo licct opera
mca pluribus fimul adplicata milii non fit laboriofior; idtamen
rede imputare poflum , quanti fcientia mea pluribus communicata
mihi deinceps minoris eft. Quanquam fint, qui nolint effc loca-
tionem condudionem, quando quis pro informatione in artibus
liberalibus falarium accipit; cum dodlrina non fit numo ^ftimabi-
lis: fedcflc contra<fl:uminnominatum,facioutdcs. \.i.T>, de extra^
ord. cognit, conf. tamcn Seneca
de benef. 1. VI. c. 15-. In ifl:o qua rati-
onc f^pc circumvenianturmifcri magifl:ri, docetur apud liUctanum
de mercede conduBis. Quicquid hujus fit, habct tamcn id ifl:c con-
tralus commune cum locatione opcras, in qua fidcs tantum & in-
dufl:ria, non autcm eventus femper prseflari potcfl:, ut licct labor
irritus perierit, mcrccs tamen conventa
pcti iô^M.JuvenAlisfat.y,
Mefcedem appellas? qmdenimftio? culpa docentis ScHicet arguiturj quod
Uva mamUla Nil falit Arcadico juveni. Etfi quandoqjnon

in parte
imracrito reponi qucant illa, qusE habcntur apud Lmanum in Hef^
piotimo tom.Zp.m. 2p3. C^terum contrarium plane huic contra-
fluminivic i^fchines, quem Diogenes laertiui {cribit e^îSni dî^d-'
oii 7ni/%, auditores mercede fibi quaftvijfe.

Quod Rorase pofl:ea
imitati funt ambitiofi fcriptorcs, quiprecibus,numis, fportulis ad &
recicationcs fuas auditorcs conquirebant-.
CAPUT VII.
DE MUTUO.
f. îdmmuHm : quid resfungMes, p Ufuram juri naturali noH repugnart
2. Hartim rerum duplex uffu. ofienditur,
3 . îbus rebujf m crtditum foieamM ire. to^Âdargumtnta in contrariumrtjôtt^
Dt mMtuo tucito. dttur.

4.
mmuttm Jit alienatio tt, ôntraBui ufura aqtiipolkmei pro*
5 . u4n
6. îd fi mutatio contigerit i bonitatt bantur.
monetA imrinfeca, 12, Elujionts infamU ufurariA pajfm

7. ^m in valort txtrinftco f inventa
^.fibrMmmfuptr ufurii tradita.
la
CAPUT VIL <f<f5
mutuo daCUF allcuires fungibilis ealcge, nt is poft intervaU

IN lumidcgenus reddac in eadem quanticace & qualicate.l.^.D.^tf
reh credtt. Vocancur auteres,quae mutuo dantur, fungibiles, fcu
quarfundionem in fuo generc recipiunc idco, quia quodlibee
cx iflogencrc vicc alterius ica fungicur^feu alcerius viccm fubit, U8
qui cx code generc,cade qualitace & quantitate recepcrit, ide rcccpis-
fc cenfeatur. In quo mucuum differc a commodaco & locaco, quod
hcic eaipfa fpccicsjqux daca fuic, rcflicuenda fic, nec aliudpro alio
invico credicori folvi poiHc. non cancum quia ejusmodi rcs
Idq'; ,
plcrunq; func inapqualis valoris, fed& quia expreflre hoc a(flumfuitj

ut meam fpeciem rccipiam. Concra fi v. g. pro modio cricici, qucm
alccri mucuo dedi,alium modiumpari bonicace rccepero, meum me
reccpide judicor. Dicuncur porro caedem res conflare pondere,
numero, & menfura, quippc quibus decerminancur & fpecifican-
turjcum reliquaeab ipfa nacura decerminacam habeant quantica-
tcm. Quam ob caufam & rcs fungibiles peculiaricer vocantur
quantitates', aliseaucem res, non imus^ Jpecierum
quibus in credicum
nomine vcniunc, Ubi camen obfervandum, non ideo v. g. boves
cflercs fungibilcs, quia cencum auc quinquaginca boves vendere
poflum, & quia cciam in vendcndo numerantur. Nam illi non fpe-
cificancur per numerum^ fed numcrus quancicacem fpccierum cx-
primiL^.
, 2. Illa; porro rcs duplicem prseberepofllinc ufum, ordina-
rium, & excraordinarium. Ufus cxcraordinarius calium rerum po-
teft ede hic, ut aliquis alteri divcs rebusq'; iftis ubercim inflrudus
adparcac. v. g. Qtiia fenibus procis ad puellacum fibiamorempigne-
randuraopiniodiviciarum mulcum prode/lîdeopocefl: quisparura
pccuniofusabaliquofummam pccunix commodaco accipere, quam
arcam fuam oflcncec, dum amafiam fpedandis aedi-
tantifperincra
bus circumducic. Hcic cum commodaco cancum fumtifintnumij
hautquaquam accipiencis fadi funt, &
eadera eorpora, feu fpecies
rcflicui debenc Ac vcro ordinarius ufus cjusmodi rcrum in abufu
confidit; feu tales res dire6le in ufus meos adplicarc nequeo, nifi
casdej cQnfumanvica. uc falcemmihipereanc^fcu ex numero rerum
mcarunc^
es^ LIBRI V.
mearum rcmoveaiicur. Dc frumento, vino, aliisq; rebus, qu iti

alimenta corporis adhibentur, res plana t(l. Pecuniam autem ad
comparandas res alias, aut diflolvenda debita adhibere non pofllira,
nifii ut eam amc abdicem ac removeam. Quo fado Utut fubftan-
cia numorum apud ahum duret; tamen quantum ad me ilh con-
fumti cenfentur. Quamobrem ubi iftiusmodi res ob ordinarium
ufum in ahum funt transferends, non animo permutandi, fed uc
idem recipiatur; quia fpecies qua data fuiteft confumta, igitur re-.
flitutio neceflario in eodem gencre efl: facienda_.
. 5. Sunt autem communiflim^ res fungibiles, & quidem quas
numero determinantur, pecunia; qu^ pondere,aurum& argentum

rude, panis^qu^ menfura;,frumcntum,fal,vinum,cerevifia,oleum,
vid. 1. 2. . I. D^ê rehxnd. Et in genere omnia cibaria, v. g. carnes,
ova, lac, imo & integra ac viva animalia, quatenus tanquam ciba-
ria confiderantur. Nam fi mihi v.g. epulum
infl:ruendum,nec
fit
tanta domi copia, aut emendi facultas forct,potero utiqj a vicino

mutuo fumerenon folumova, aliquot librascarnium, fed&pifces,
cancros, lepores, gallinas, anfcres, imo oves &
viculos, ea lege, uc
deinceps talia in luo gencre refl:icuam, Sub cenfum rernm fun-

gibilium quandoq; etiam venire potefl: charta pura, qu^ ufu con-
fumitur, quatenus ubi femel confcribillata efl:, aham fcripturam
non admittit. Imo quodvis genus mercium, certamenfura dcter-
minari aptum, quod aequah bonitate paflim invcnitur, quodq,-ge-
nuino ac principali adhibitum ufui in priorem &
integram formam
revocari nequit. Ifliusmodi enim res, etfi regulariter vendi fole-
ant: tamen quandoq^ etiam ufu venitjUtiis in creditum eamus.
v. g. fi ego certam quantitatem panni ad futuros ufus meos com-
paraflem, &
veroamico repcnte tali panno opus fir, nec fl:atim ejus
emendi copia fuppetat; pofllim utiq; pannum meum illi dare ea
lege, ut alium ejusdem quantitatis & quahtatis reftituat_..
. 4. Solet porro mutuum contrahi , non tantum exprefle,
fed etiam tacite,puta fi alicui per errorem folvero, cuinondebebam; ;
vel fi ahcui dedi ob ahquam caufam, quae caufa deindefecutanon

efl:. Unde i n jure R,omano prodita efl condiîo indeblth (^condictio
cAufi
JCAPUT VIT.
canfi dat^^ cauja non fecuta. Cum enim non animo donandi datum
e<^f
l\ fic, fed vei quia deberi credebatur, vel uc ^quipollens adquirerctur;
iri quod aucem ica dacum efl-, fa<5lumfucricaccipientis: igicur perindc

habctur, ac mucuoefrcnc dac, eodemq'i modo poflunc
fi iftasres
repeci. Hinc fundamencum iftarum conditionum non incom-
mode vocaripocericmucuumcacicum quodaliasJCcisdicicurquafi
;
concradus. Apud Paul. Warêfrid. dc geftXongobard. Mauricius Imp.

repecebac pecuniam, quam Childeberco Francorum regi procxpul-
(ione Longobardorum ex Icalia dederac, poftquam illc cum bifce
pacem feciflec. Ecfi ille virium fiarum fotentia jretm^ fro hac re nec
rejfonfum rediere voluit, Obicer quoq'; hcic nocandum, quod rcferc
viutarchus qu^ft. Grac. Cur apud Cnojsios morls erat^ ut mutuam foemrt
tecuniam accipientesy ewnraperent? i oymg dm^pHVTBqy svoxot *wff îctjotg
01, }(ffi
jEÂôv KoKoi^c^vjaji; an ut creditcrcm frujlrantes, rei violent^s. aSH"
onis eo gravim funirentur.
. f. Difcepcacum fuic fuperioribus annis inter Cl. Salmafium^
&nonnullos JCcos, anmutuum fit Ubiidplanumcfl", cum
alienatio?
regularis ufus rcrum, quJE raucuo dancur, in abufu confiflar, crans-
lacioncm a credicore in debicorem ea lcge fieri debere, uc hic plenis-
fimam eadere difponendi accipiac faculcacem, ipfumq;adeodomi-
niwm, flne quo poceflas rem confumendiincelligi nequic. Quia ca-
men ifle ca lege idem recipiac, &hic ea legeaccipic, UE
dac, uc
idcm refticuac; ideo neq; illius pacrimonium decrevifle, neq';hujus
audum cenfecur, nifl Quodifl:i in locum rei fuccefllc alio pcrfona-
lis, quse ob molefl:iam & incercum evencumexadlionisminusquam
ipfa res judicacur. Inde quemadmodum in patrimonio nomina

quoq; numeranrur; ica cancum quisq; habere inccUigicur, quancum
decrado ac diflbluro jere alieno eft recencorus. Kc qui plus deber,
quam ipfius efl pacrimonium, illum minus nihilo babere noh ab-
furde dixeris. Hinc Csfaris apud Appianumde belh civili 1. % divûm
bis millies (^ qmngenties HS. opusfibi effe^ utnihdhabcat. Indeses quoq;
mucuo fumcum alienum dicicur, non quod quis ejusdominium non

habec, fed quia id ab alcero efl accepcum fub lege cancundem rc-
Hicuendi. Contra qui nuJlis gravacurdebicis,diccrcpoceft: mcofum
Pppp divcs
SSS LIBRI V.
divesin re, Verbo,qui pecuniam alteri credle, revera quidem flu-
mos alienat; fed ica, ut neq; fuo pacrifnonio quid decraherej neq;
debicoris aliquid addcre velic.
. momenci efl illa quseilio; fi in moneta mucatio
S. Majoris
concigeric eo cempore, quod mucui dacioni, & folucioni incerjicicurs
utrurn fic refpicicndus valor numorum: qui ccmpore mucui con-
crali fuir, an vero qui eH: ceinpore folucionis ? Plerisq; hdc vide*
tur di/linguendum incer bonicacem monetx incrinfecam & cxtrin-
fecam; quarum iila conriilit in certac maceri^ certa quantitate;
hxz inpublica taxatione, feu impofitione valoris amagiflratufa^la,
Si in illa mutatiocontigeric,puta, ii de materia aut pooderc aliquid
fueric decradum ,
(liam fcre mutatio circa monetam non fit nifi in
monecam ad eam,qua: fuitcempore concradus, bo-
deterius,) putanc
nitatem reducendam. Id enim m
hoc contradlu acflum cenfetur,
ut non folum eadcm res infuogenere, fed &
in eadem bonicatere-
ilituatur; alias enim non eadcmquantitas reftituitur. Indev.g. fi
numis recens percufiis quarta pars intrinfccac boniratis fuerit dem-
ta,pro loo. antiquo commate reftituendi fucrinc rccentium Uf,
Similiter fi alicui centum mutuodedero, dimidiafui partc acre con-
ftantes, ubi poft illa mixtura fuerit profcripta> & seris loco argen-
tum furrogatum, fo. tantum crunt folvendi. Nam licet penes
iummum imperium valorem numorum ex eademmateriacon-
fit,
llancium incendere, aut remittere: tamen ubi ifle extrinfecus va-

iorab interna numorum bonitace multum difcrcpaVeric > & quia
cxterorum quoq; ratio habenda, ni commercia cum illis ad fblan
permutationcm rcdigere velimus; pretia rr^rcium magis adintrin-
fecam bonitatem, quam valorem iftum cxtcrnum, & vocabuk nu-
morum dererminabuncur. detrada quarca materi^ partc jana
Et fic
I2f erunt dandi pro ea mercCj quam antca pro C

emcre poteram
Onde fi quis pro C.anciquae notse numis mihi jam cotide rccentis con>
matis vellec ren:ituere, revera quarca parte minus darec.
. 7. Quodfi aucem falva intrinfeca bonlcate cxternus valor
iiumorum fit-mutacus in majus auc minus, tunc pucanc valoremnu-
morum coafiderandum^ prout fuit eempore initi concradus. Sic m
augniai. 1
;
CAPUT VII. 67
augmcftmm & decrementum ejus valoris lucro & damno cedat
debicori. v.g. Si alicui mutuo dedero C imperiales infpecie, uti
vocant, quorum valor eo tempore erat ^%. nummorum alborum;

poft autem eorum valor afcenderit ad f 2. albos; fi folutio fiat
numis albis, in fingulos impcriales non plus pofle imputari, quam
48- albos. Quod autem folutio fiat imperialibus in fpecie,
fi fin- de
gulis pofle detrahi valorem 4. alborum, iic ur non plus quam 5)2
imperiales in fpecie fint folvendi. Et vice verfa, fi eorum valorad
44. albos decreverit, ac folutio fiat numis albis, in fingulos im-
periales 48. albos computandos. Sed fi imperiales in fpecie folvan-
cur, fmgulos fupplendos efle 4. albis; fic ut 108. impcriales in fpe-
cie jam fmt folvendi. Enimvcro ne fic quidem videtur res adeo
liquida. Nam
_ contra priorem cafum potefl excipcre creditor,fI
ipfe fuos retinuifiet imperiales, incrementum fibi fuifle ceffurum
quo fi jam carcre cogatur, fuo cum detrimento alterum lucrum
facerc. Parem querelam circa pofleriorem cafum debitor move-
bit. Ergo ulterius efl infpiciendum, an certum genus numorum,
v.g. imperiales infpecie dati fint, ut totidem in fpecie reflituantur,

&:non in alia moneta; an vcro iidem dati fint ad modum %ûlga-
ris & currentis,quam vocant,monet^. Deindean univerfa mone-
ta mutationem fubierit, an tantum unica illa fpecies. Priori cafu
ilne dubio totidem corpora reddenda. Secundo cafu antedi^Hia de-
cifio locumhabet: quam ob caufam eciam in ejusmodi mutuova-
lorv.g. imperialium ad aliud monctse genus folecrcferri, v.g. tot
impcrialcs 48. numos albos valcntes. Tertius cafus, ubi mutatio iri
univerfa pecunia concigit, comparata ad resalias quantum ad rari-
tatcm aut copiam, decidendus efl: ex iis, quae fupra h. 1, c. I. %.ul(,
tradidimus. Ecfi eommuni ufu hadenus vix receptum, ut ifla uni-

yerfalismutatiomonecs inluendis anciquis debitisatcendatur. Circa
quartum cafum obfervandura, quando unum monecae genus,falva
eadem bonitate incdnfeca, valore agetur, reliquam monetamregu-
iariter mutaram in deterius. Sic v. g. quando imperialium, perfi-
ilence eorum bonicate intrinfcca , valor, qui antea fuit 48. num-
morum alborum ad f2.afcenderit, indicio cfl, de horum intrinfcca
Pppp 2 boni-
^^SB ^ LIBRI V.
bonitate aliquicf decelTiflle. Heic ergo fi datt faerint iroperiales in

{pecie, & folucio (ic facieada nuiiiis albis, in iingulos ilioruni non
4$. horum, fcd f z. erunc compucandi. Scd ubi vulgaris five cur-
rens moneca fueric mucuodaca, mucacio vergecin compendiumde*
bitoris; nidraagnicudQfumraseaucenQrmitas raucacionis aliudfua
feric. Enimvero circa alias res fungibilesj modo remporc Iqcci &
convento reftituantur^nonattendicur, anipfarum pretium incerea
creverit, an decreveric,- fed& audi pretij commodum, &:deminuci
incommoduraad credicorem percinet; nififecusconvcncumfucrit
&
Qupd fi aucera debicor fit in raorax interea rei pretium rauretur
anxie difquiritur ab interpretibus juris Rornani, ad t. vtnMm.zx, de
Tehus c,*editUyZ\y\\xs teraporis& locifieridebeat ilimatio, Ubia-quis--
firaura vidctur, uc sfliraatio fiat pro terapore loco folutionis i &
fedfi interea,dura debicormoras r^dic, preciura fuerit rautatura, id
debitoris darano fit. add^ L^//..D. de condict^ tntkma^ 1. 5, D. de eo,,
quod certo, loco^
1 g, Circa mutuumetiara cpcrofe disquiritur, anne ufurâ.
quas pro illo dari moris efl, jurinaturah &divino repugncnt \ Quod
co accuratius facicndum cfl:, quiaapudplurimos cxolevit ilk Per-
farura opinio^ quam referc Vktarchm- de vltando ^re aUeno^ 'n-spcraf
10. yî)^6<Br ^suTs^v riySvTctf tuv ci[Aa.^7tificiTaiv^ tt^^^tou-

J^,
Ts.o06i\fii>'^ on f(^
loypeuhi^ m? 9(psi^cn: fvfz^cuv^ 7To)^dKtg* Perfi Jec.undiim.locmM inteit
teccata. adftgnant mendacioy frimum ari alieno, qma ^ debcntihm ftê
contingity ut mentiantur. ixiA Herodotus. Clio^ raea fententia redius,,
priorilocoponat;fî/VAfecundo locOj/^j" alienum debere. Quorao-
do. igitur legera divinam; circa ufuras,, quae extat 'Bxod^ XXIL 25*^
Levit. XXV. 5;?'. XIX. 14. D^^f^r XXIIL i_c>, antiqut Ebrî exphcarint,.
j
late docet Seidenm, de \.N. c^ G. I. VL c. ^).. SdJicet credebant ifli,.. i

nonaccipere folura ufuras, fed &
dare inter Ebrjeos efle illicicum,, i
& quidemi uc: reatura^ quoq; contFaherent fcribze, aduarijV tefles, & 1
intervenientes, contradui ufurario, nec non proxcneca?,. Pecunia;

'
tamea orphanorum^ licitc collocari poterat viro iocupleti hac tegej.'

uc delucro,quod inde faccret,,daret orphano; damnum autcra
ipfefoLustolexafet,. Eacieb.ancaucerQ.iJLtidiJaufu2::^ genera; Jiaerat
uiura;1
urara proprie di(fla, confticuca & accepca tcmporeinici autpendcn-
tisconcralus : & haec lege divina incerdida cenfebacur.
Alcera di-
cebacur pulvis ufur^, majorum duncaxac fcicis illicicus. Ufur^ pro-
prie di<n^ crimcn admiccebacur, non cancum fi quis res fungibiles
cum acceflionc reciperet; fed & fiquis v.g.pro mucuo inalcerius
villa autdomo gracis tiabicarcc, donec folverecur mutuum; aut ii
ininorisconduccrec,quam alias ufus viil^ valebat: autfiexpignore
ufus quid mutui nomine caperet. Juxta illorum tamen mores ob
ufuram acceptam in foro nemo vapulabat, uti ob violatas alias le-
gcs divinas fieri fueverat; fed duntaxat ad eandem reftituendam
cogebatur. Mortuo autem illo, qui ufuram acccperat, hjeredesnon:
adigebantur rcfticuere pecuniam foenore lucrifadam, aut resfungt-r
biles, fed tantum va(a, veftes, inflrumenta,^ animalia adhuc extan-
tia, ufiiras nominc accepta, honorem defundi,, &: fervand^
idq; in
efusdcm famajpoflum^; & quidem fi palam erat, cum obidpoe-
nituifle, & dubitaffe, num ipfc ante morcem idem refticucrcc. Secus
nec hseredes ad rcflicucionem tenebantur.Inccrdidum quoq; erae
idiocis cempore mucui munufcblum abs debicore accipere., Afl
idemlicebac jurisperitis^ quia hi cenfebantur prêptum deufura:
non voluiflc violare, fed id accepifietanquam fimpIexdonura,snoiT
in ufurse vicem. Per pulverem ufurae vetabantur accipere quod-
cunq; commodum & beneficii agnitionem quse extra mutuicoti- ,
tradum, feu extra cjusdem contrali cempus qualicunq; rautui re-

lpeû crcdicori pollec prêcer forcem intra diem folvendi obvenr-
re. Hujus pulveris duasfpeciesfaciebanc;, unam,quas addifcriracni
teraporisacciner, qio increracnci autcommodi nomine quida de^
bitore pracftatur alrerami qux ad contradus diverfitatem refpieit;
:
Priorem iteruro difiingucbant inanrecedentem, confequentem;. &

Per illam intelligebanr, quidquidab eo, curin anira.o crat mutuum?
petere, donatum a quo
petierit, fub fpe facilius. in mutui
fuerit er,
dationcm eum conciliandi;. Per hancrquidquid debitor pofl mu-

tuum acceprum muncris nomine donaverit credirori, ur fibi dies
folvendi anre pragflirutus CGmperendinerur. Imo ne humanitatis
quidcm oiEcia. volebanc: ci editori poftmodumt a. debitore pr^ftarij
Pppp j; nifi
^Y^ LIBRI V.
niriance mutui dationera inter cos in ufu fuillcnt. Pofteriusgenus

pulveris ufurse putabatur fpedtariin tali modo contrahendi. v.g.ubi
vcnditGr dixerit, fi hodie cmcris, vcndam tibi XC.ficIis; finolisan-
^
i:e diem craftinum cmere, dabis C. In tali cnim contra(û adjedio

morag fimul cnm prctij incremento vifa eft innuere, decem vclut
ufur;B nominc folvendos. Cseterum hic pulvis ufurae non erat rc-
ftituendus, nec adio prodita, qua rite in foro peti poflet. Etfi qui
contra haec majorum fcita pcccaflet, plagis aut alio modo pledlc-
retur. Sic non licebat ei, qui fundum pignore acceperat, illum fun-
dum fub cenfu itcrum domino locarc; quippe cum cenfus iile vi-
dferetur ufuram imitari. Et haec duntaxat inter Ebraeos invicem
valcbant. Vcrum a gentiU ufuras exigere putabant licitum erte per
Deuteron, XXIII. I^. imo prsoeptum id credebant; fcihcct ut opi-
bus cxhaurirenturj & debilitarentur gentcs, a DEO excidio alias
deftinatse.
. p. Hsec tam curiofe ab Ebraeis obfcrvata, an juris natura-
an juris divini pofitivi, & quidem quod non pcculiariter
lis fint,
popuio Judaico, fcd univerfis gentibus fuerit latum, jam difpicien-

dum. Equidcm de illis, quse per Judôrum magifi^ros fuerunc
addita, liquidum efl ca cfic juris pofitivi, ad praecludenda diverti-
cula, eludendce legi per homines raale folertes inventa. Sed in uni-
verfum delege circa ufuras arbitramur, fiquidemill^ non contine-
ant iniquam opprcfiionem & arrofionem egenorum, ^t.^ rcfpon-
deant lucro, quodex nofi:ra pecunia debitor capit ubi prasfertim,
hicnon tam nccefiitatis, quam lucrifaciendicaufa mutuatusfueric:

ifi:am non cfie naturalem, neq'; jurisdivini quodomncsgentesobli-
gat, fed pofitivam, quasq; populo Judaico fuerit peculiaris, rationi-
bus fere poiiticis nixa. Id quod etiam, tradente Seldcm^ L c. com-
muniter Rabbini fenferunt, foenus fc. naturali juri non repugnare,
nec furtum co committi, quippc cum nitatur confenfu &:contra-
6:u hominum libero. Sed &
ex ratione fatis manifefte idem vide-
curcvinci pofle. Nam utut ardliori diledionis gradu ex praecepto
divino Ebraei inter fe jun6ti erant; tamen communia legis nacuralis
officia adverfus quoslibec alios exercerc utiq; tenebancur. Acqui fi
omnis
CAPUT VII. d>l
mnis urura repugnat non video qitomodo randîlTj
legi naturse,
rnum Numen populo,qucmpccoliaricer fandum volebac, exprefle
induifenc, & veluc eum monueric violare aliquod pr^cepcum juris
nacurae in homines, qui nuUa ipfos injuria lacefTieranc, Nam d. L
DeuP.zy Judsei uciqj non de Cananîs dancaxac , td quibusvisgen-
tibus incellexerunc. Racio auccm cjus legis vidccur fuiide duplex;
una peciraex gcniopopuli, alcera ex forma reip. ac condicionc cjus
feculi. Scilicec non minus olim acq'; bodie ardencidima habendi
ficis eam nacionem vexavic, ac opibus abundare fumma felicitacis
fuic. Igicur ne pcr illurn lucrandi ardorcmab opulencioribustenu-

iores opprimerencur,Dcus ea lege prscavcrc voluic. Ne camcnici-
genio ipforum nimiam veluc viminferreCj in excrancos oranem
cxercerc folerciam pcrmiilc, Deinde facis adparer, Mofcn voluifle
infliicucrc rcmp. popularem, (quam principacus hcroicus non collic)
cujus inccr rcgulas hasc eft ex prxcipuis, ut quancum fferi poccjftj
xequalicas opum inter ci vcs fervciur. Ei iini inflicucae Icges de anna
jubilsco &
rcmifllonis. Levit. XXV. 14. 51. Ueuter. XV. 2. 5c de non ali-
enandis in pcrpccuum fundis. add. Numer. XXXVJ. cui fimilis Icx
Solonis, ucfilia sTrUXnf^^y ieu cui fundiin patrimonio , agnato tene-
recur nubere, Scd & conditio iflôrum cemporum aliam ofl:endic
racioncm legis ufurarise. Simplicimodo rera tunc faciebat ifle po-
pulus, ex pecuaria &
agricultura, autopcris manuariis. Mercacura
itidem fimplex, &
inodica, ignotis adhuc apud illos commercio-
rum arcanis ac nulla navigatione
, Talis ubi cfl: civicacum flacusj
nemo mucuum accipic, mfl inopia preflus. Unde Beuter. XXVIIL
12. argumencum maximsBfelicitacismemoracur: tumMltis mutmda-
his^ ahs neryiine acafies. Add. Deuter, XV. 7.$. Cum autemibidcm
lucra non poflinc non efle faciscenuia, inde fic, uc quamvis modica
ufura debicores vehemencer graver. Ec cum mutuo fumca pecu-
nia in necefllcaces corporis confumatur, dii^cillimum cfl forcem
iccrum adquirere; cum antca labore eflScere non pocueris, ne ad
niucuo furacndum adigercris. Ob easdcm rationcs cancis olim tur-
h\$ iavoluca fuiccivitas Accica per foenus,uc ei aliter fuccurri quam
per Soionis aitad^Se-iîi non poflcc, vid. FktArshm Spione, Quod
gnaluni
^72 LIBRI V.
inalam quoq; Romaadhnc modica feniic. Addendum tamen &

hoc eft, Moyfen cximiara quoq; caritatem in populo Judaicoea
lege rancircvoluifle; cujus ufusco frequentior erat, quod tunctem-
poris non nifi modicae fumm^, &quidemab hominibus tcnuibus
& cum egeftate lu(3:antibus mutuo fumi folerent. Sicuti & ad ca-
ritatem inter populares exercendam, avaritiseqj fordidjc deteftati-
onem eandem legem rckrt Philo JudAus Ubro de cantate. Quam
virtutem multis aliis legibus fancit fummus legislator. v. g. B-xodi
XXLIO. n. XXIL 22. 25. 2f, 2(5". 2r.XXIIL4.f.5).II.I2. Levit.WX. ^.

10.15.33. XXIIL 22. XXV. (S, 10. II. 3f. 3(5*. 37- ^9-J(^^q^ Bemeron. XIV,
28. 2^. XV. 2.4.7-8 .P. 10. II. XXIIL 24.25-. XXIV. lo.iL I2.i3.i4.lf.li>.
20.2LXXVL1z.13. Enimvero alio fine hodie frequentillime pecu-
niarautuo fumitur; fcilicec ut materia accipiatur rem fuam infi-
gniter augcndi, aututaliquid comparctur, quod nobis lucrum ad-
ferre poffit. Hocfinc pecunias mucuo fumenti nuila efl: ratio,quare
quis gratis credere debeat. Quin pôtius impudens foret, cum tu
^x pecunia mea rem tuam egregie augcas, me in partem lucri non
velle admitcere. Nam ipie incerea excludor ab illo lucro,quod pc-
cunia mihi mea parare pocerar, ficandem in proprios ufus conver-
tiffcm. Cumq; minus fic habere adionem quam rem, omnino eil
aliquid ^ftimabile, & modica ufura penfandum, quod in locum
rci a^tio perfonalis fubeac, qu^ nunquam finc moleflia infiicuicur;
& uc fors mihi pereat, mulci cafus inciderepoflrunc. Pindar.Olymp. od.lo.
5 \v(mi ^vvai^q o^&tav s7nô{x(pciv tok^ dv^^m. Nam a longo intef-
'vallo fufcrveniens tempus cimcfans, msum dedecoravit magnum debi-
tum^ Sed tamen foheê potefl ufura acutam reprehenfonemhominum,
Non mukum abs hifceabic fencencia illorum, qui judicanc,^ rcpubl
efle,ucfubufuris nemini pecunia Iocecur,nifi mercacoribus. Hoc
modoenimpauperum indufl:riam ali, eosq; ad frugalicacem com-
pelli,qui per xs alienum fuperfluos fumcus colerare non verencur.
Pecuniofi aucem, dum nolunc pecunias fuas jacere flreriles^ auc ipfi
mercacurae fefe addicenc, auc eas mercacoribus locabunc; quo ipfb
commcrcia non fme magno emolumenco reip. glifcenr.
. 10. Ad
CAPUT VII. (5-71
. lo. Ad argumenta in
contrarium facilis efl: refponfio. Fru-
ftra dicitur, mutuiini ex fua natura gratuitum efle debere, quia
commodatum cft gratuitum. Quin potius utirem meam duplici
modo alteri utendam poflum concedere, gratis, & pa6lacertamer-
cede, quorum prius commodatum, alterum locatio e/l: ita quid
prohibet, quo minus pecuniam alteri poflim credere, gratis, autpro
certa penfione. Quod fi quis pertinaciter contendere veJit, id fo-
lum proprie mutuum efle, quando gratis pecunia creditur; hoc tan-
tum efficiet,ut inaliud contradus nomen tranfeat, quando propc-
cunia lucri quid ftipulamur; non ut id fiat illicitum. Fruftraquoq;
objicitur, quod numus fit res fterilis, (conf. Matth. XXV. 24.) neqj
ad ufura quid faciens, uti vcllis , aidificium, jumentbm; igitur
vitae
inconveniens efle pro ufu ejus ahquid exigi. F.tfi enimnumus non
gignat alterum tamen po/lquamineundem pretium eminensfuic
;
collaturo, mediante induftria hominum rcdditur utiq; foecundifli-

mus, comparatis pro eo rebus, naturahter civihter frudiferis. &
Undc ufurae non inter naturales,fedcivilesfrudus referuntur, De
quibus tamen fat acerbe Senecade beneficiU 1. Vil.cio. Videotftic di-
fbmata, ^jyngrafhas, ^
cAHtiones ^ vactia habendi Jimulacra ^ umbfds
ciuasdAm avanti^ laborantis,êrquas decipiant animum^ inanium opinione
gaudentem. îd enim ifiajunt ? quid Joentis^ ^ Kalendarmm, c^ u/u-
ra^ nifi humand cufiditatis extra naturam qu(tfitanomina f Quidjunt
iJldL tahuUy qmd covnpitationes (^ ) venale temfus^ ^ Janguinckntdcen'
tejim? voluntaria malaex confiitutionenojlra fendentiai in quibus nihil
efi-i
quodjuhjici ocuiis-^ qued teneri manu jpofaity inanis avatuti^ fimnia.
Arifioteles i, polit.7.(io.) fat iniquusquoq;eft: ufuris, MeritiJsmoodiOy
inquit, habetur ars Ja^nerandi; (ii oôKeqtt-nH^) quiafit qudjius ex ipfi
mmo,non ex eoy nam^gratiaexi"
cujusgratia repertusefi^permutationis
fiit; foenus autem tpjum auget. Unde nomen hocraccepit ^

: gemtacnim
fimiliajunt gignentihm ipfa Jcenui autemfit nu7nrmis nummi. (0 j T^Kog

:
,
@o ) quare (^ maxime contra natura?n efi hicqudL-
yiviTcuf vofjLis-fict yoîtrâ t
.
fim. Sed huic reponi poteft, in foeneratione rion omnino corjtra

ufum fuum adhiberi. pecuniam. nam faltem mutuo accipiens nu-
~ttiosquentnATOi3oA^f X^C/^- propterpermutationem EtcAprimitus
X Q^^9 ^ donai-
mm
;
1^74 ÎBRI V.
^dominitim invefttitm, ut fua cuiq; res immedlate urum ptichtret.
Neq; camen concra naturam e(i, aliis fuam rem locare. Illud paulo
quod dicunc, in rebus fungibilibus, & quae ufu ftatim
fubtilius eil,
confamuntur, dominium ab ufu non diftingui; adeoq; non poile
alicui ejusmodi rei ufum ita conccdi uc non fimul cradatur domi-.
,
niumj & vice vcrfa fniftra tradi dominium, ni & ufus fjmul conce
datur. Nam ut v. g. fubflantia frumenti, carnis, vini deftruicur, ubi
in ufus hominum fuerit adhibita: ita morahterperitpecuma,quam
in ufus meos crogo; quippc quse cx patrimonio meo rcmovetur,
Atqui arguunt, cumufusheic a reipfa non poffit di/lingui, inde pro
ufu retenihil pofle exigi:, fed fufficere; fi res ipfk in fuo genere re-
touantur. Ubi refpondetur, proprie quidem rerum fungibihum
non effeufumfrudum a fubflantiaillarumdiflindum. vid, I.i. & 2.
D. df ufijr. ear^ rer. quA ufu conptmuntur, Ex eo tamen non
fequitur
ergojus confumendi rem fungibilem cum obligatione pofl inter-
vallum eam infuo genere reflttuendi non efl aIiquidpretio;K{lima-
bilc. Nam habct id omne mutuum. ut non nifi poil! intervallum
litrefticucndum. Atqui fi adtcmpus mihi pecunia canccditur, pos-J
fum eandeminterea aliisrebus fruiuofis impendere, aut aliomodo
ex eadem lucrum quaerere. Sic fi pofl intervallum mihi fint refli-
tuendx res ad vidum neceflarias, in eo commodum meum verti*
tur, quod non neceflum fit mihi iniqua condicione res meas pcr-
adfrumentum comparandum;,uq;pecu-
niutare autvendere, v.g.
niam huc impendcndam interea lucrofiore modo collocare que-
am. Quo loco &
hoc obiterobfervandum,quod referc Arifioteks
Oecomm. L2. ci. Cyffeltis cum omnia. hona Corinthiorum diis vovifjet^
prim^ mno decimAm partem, (^ Jic per annos cop^timos decem exjoh/it,
Hic fane flriloiurc voto fuo non fatisfecit, nifl quod voti temeri-
tatem qualicunq; interpretationc fublevari favorabile flt. Dilum
Caconis ap. Ciceronem Off.iôî focnerationemlatrocinio aut homi-
eidio ^quiparandam iudicabat, intelligendum efl de ufura morden-
te, quatenuescives ad incitas rediguntur, & infatiabiU avaritiae pa-
bulum fuggeritur. Ejusdcm Catoms dereruftica efl: Majoresnoftnjte

kd/Here^ ^
itaifi legihmpfuereyfurcm du^li cmdemnari , fo^mratorem
CAPUT VE <f7r
tiuadrufli. & ipfe foenus nauticum non finc ailutia fat acriter
Ktfi
cxercebaci dtcô tii 2i-ûdPlutarchumCjtt0neMdjore. Sic red;e Au-
guftus quosdam Equires Komanos notavit, quod pecunias lcviori-
bus ufuris mutuaci grayiorc foenore collocaflent. Suetonim Auguflo
c.3>>. Sed & Chriftiano indignum arbitramur, ob modicas fum-
lyias ufurae nomine quid caperc ab ilJis quorum egcflati fuccar-
,
riflein/lar eleemofynarhabet. vid. Siracid, z^. v,i.:tJcqq- PfiL XV.

. II. Iflh2eculteriusconfirmantur,quod& ab ilHs, qui ufuras
impugnant, nonnulli contradus adprobantur, qui in efFedu cum
ufura coincidunt. Sic ponamus Cajum cfle inftrudum pecunia ad
emendum fundum. FAindemfundum Sejus cupit, fcd a numisde-
flituitur. Rogatu igitur Seji Cajus emit fundum, cumq; Scjo locac.
Nemo ncgatjuflum hunccfle contradum. At verofiquidemCajus
Scjo mutuo det pecuniam, ut cundcm fibi emcre pofTit, & quan-
tum penfionis daturus fucrac pro locatione, tantundem dct pro pe-
cunia mucuo data: quid heic iniquitatis flt non adparec. Imo hic
contradus magisin emolumencum cedit Scjo, quam prior; quippe
cum heic fibi proprietatcm fundi adquifieric. Sic ii quis pecuniam
fuam apud probura virum coUoccc, uc fibi non certam fummam
ufurae nomine flipuletur, fed contentus fit squam partem lucri ex
ca pecuniaredadlipercipere; nemoinhoccontraduiniquieflequid
judicabit. Afl quantum ad sequitacem nihil interefl,fi quisproin-
cerco lucro ccrtam fibi, eamq; modcratam ufuram flipulccur. Sic
nihil vicij habere judicatur antichrefis, qua quis interea frulus ex
pignore pro mutuo dacapecunia percipit. add. I.g. 'D.inqmbmcdufl
pgnmtacitecofjtrah, Quare ergo non liceac pro mutuo, cui pignus
non acccfljt, accipcreaHquid,quod frudibus pignorisrcfpondeac.<*
Sic& Grotim d.l.2l. vocabulum ufur^ profcribit, remipfam retinct;
dum tradic; ejje quadamiqux ad ufur^ /peciem accedant^ ac vulgo ujur^
njideantur^ cum tamenjtntfaâ alterimgeneris\ ut defenfando damno
quodfacitj quifecuniam dat mutuam^ eo quoddiufecunia careat : item de
lueroob mutuidationem ceffante^dedu6totamenincerto(peii feu quodidem
lucrum fpcracum per varios cafus poffic intercipi autminui, ut ^
Ubore^quifubeundHsfuernt, {\ quisipfe eas pecunias tradarec. Sicuc &
Q.qqq % . ..
/^-
<S7S ^ LIBRI V.
ufifarn vefanon ejjs jjiquidexigitur^ro impenjis ejm, qui multis datmu^

tuam fecuniam (în hocfatiitam hahet
, \ ^ pro pericub amittendafir^
tis^ ubi idoneenoncavetur, Acqni moderatas 'jfuraSjqiaas flipulamuF
ob pecuniam credicam non egeno, ^z^ cali, qui ex eadem lucrutn
efl: fa<fl:urus, eo maxime nomine exigimus, quia per abfenciam ejus
pecuniae lucrum nobis ceflac; &quia pcnfacionc aliquadignumefl,

quod pro re jam adionem habeamus ucq; veniamus in parceni
;
lucri ex pecunia noftraqu^fici, quam alceri ncq; ex jufticiajneq, ex

humanicace cenebamur concedere. Quis crgo cordacus fuper vo-
cabulis licem moveric ? Ec quis non ridcat eos qui ufuras fc noa ,
exigere ceftancur, {^^ cancum id quod incerefl: Prarcerquam quod ?
fuperffciciofa ha*c fubcilicas ad decreca jurisprudenciae non quadrac,

juxca qua; ufur^ cercae func, quas inancece(Ium ftipulamur id au- :
tcm quodincereft folec inter alias caufas ftxigiob moram,(euquod

res nobis debica juflo cerapore cradica non fir; ejusq; mcnfura efl
damnumadlu nobisdacum, quancumcunq; id fueric: ecfiqulîffi-
culcerdemonftrari pocefl,quanciincerfij:,iftud (a?pead regularesufu-
ras redigicur. vid. I.17. . 3. Vi.de ufuris. Acqui fi hcecexigerc id
quodincereftobmoram, feu quialucrum nobis ceflac, damnurtj &
emergic ob non folucam convenco ccmporc pecunram : quare non
liccac in anceceflum cerci quid flipulari, idco quia pecunia noftra
inccrea efl: pcnes alium, ubi id damnum facere auc lucrum negii-
gerc in akerius graciamhaucquidquam ccnebamur.
. 1:1, Deniq,cum facisadparcrec, noninveniripo(Ie,quicaii-
tam pecuniam graciscredere vencnc,quancamcommunisvicaeraric^
& commercia rcquirunc, prouc eanunc inccr plerosq; culciorespq^
pulos agicancur,- Varia pafllm divcrcicula invenca auccoleraca funCs
quibus decreca juris canonici fliper ufuris elufa fuerunc. Qu^ inccr
referenda eft emtio cenfis annui^ ubi daca pccunia ex re quadam im-
mobili, procenfus cxfblucionc mihiobIigaca,cerrampen(ioncmpe'
cuni^ auc frudluum recipcre queam ; idq; in perpccuum, vel ad cem-
pus, cercum auc inccrcum, (eu ad vicam credicoFis. Eorum cenfuuna
alii adebitorc (bluca (brceredimipofl[unc,aliinon. Imointerdum
quando res , qua pro cenfu cavebacur, peremca fucric , obligacia
cenfuin
APUT Vir. S77
cenfum exfolrcndi pcrfonam debicoris fcquitur. Sed emrionem
hanc cenfus annuinon nifi vocabulo, & colore ab ufura differrene-
nno non videt. Add. Franc. Hotomarm. ohfervat, 1. 2. c. I. Imo ani'
madverfa modicarum ufurarum ucilicate ipfi Pontificcs fplendido
fub nomine permifere montes quos vocant/'/>//?/^} quorum lcgcs
hje ferc fiint, ut ad tres fcutatos pauperibus detur fine pignore &
ufura: pro amplioribus fummis pignoribus caveacur, & in fin^ru-
los menfes modicum quid pendatur. Ubiintra annum pignusnon
reluicur, audioni id fubjicitur, &
quod debitum excedic, dominore-
fi;icuitur. Similem fere naturam, Cexccptoquod nihil finepignore
&gratis dacur) habcnc LomharÛ ;_quod nomcn inde dcdulum
efl:, quia oHm inGallia, qui foenus exercebanc,pleriq;eranc Longo-
bardi& Judî; quos poftca pubHcum ob odium regno illo expu-
lere, vid. Henr.Ste^hanm imreduB. ad apolog. pro Herodoto I. r. c, <^,
Eas poft muJcam difcepcacionemdemum canquamremurilem reip,
& licicam in Belgio publicc adprobarunc; easdem exercentibus
etiam ad fundlionem presbyterorum admiflis. Quantopcre legi
ufurariae a mercatoribus p^r camhia^ c\ux vocanrur^y/f^rîllufum fir>
perici arcis mercacoriasnorunt. Quo rcfcrcur eciam ille contra(ûs,

quem Hifpanico vocabulo yocant mohatray quando quis egens pc-
cunia emit fummo prctio in diem fblvendo a mercatore merces, &
ftatim eidem pccunia numeraca prctioinfimo revendit. vid. Mon..
frovincial. %. & ad eam -r&endrock, noc.5.
taltifpi lit. Magis tolerari po-
tefl iliecontradus>quomercesmagnoemuntur, fcd ica ut fbiutioni
pretiilaxum prajfigatur fpatium, & flacimaiicui cerciominoris vcn
dunturpro pracfcnti pecunia. Qiia pecunia quis vei iniquam ver-
furara pocefl eflFugCFe, vel inccrea cancum lucri inde redigere, uctem-
pore clapfo opcima condicionc debicum exfblvi pofijc. Omnina
camn commendandaelegesciviles, qu^ ufuras ad libidinem priva-
torum exercerinon concedunc, {td iisdem certum modum pra?^
fcribunc. vid. Leonis novella 84. Quos inter refercnda lex iEgy pcia
st]ymiDiodorum SicMlumX.hc.y p\ qux ulcra duplum per
ufijram au-
gcre forrem vccabac, & uf.iras de facultacibus duncaxac obaeracoruns
exigerc, fed corpus in nexum duccre nullo niodo cancedebat:
Qqqq | bom
bona illorum arbitrata efic, qui vel labore comparafTent, vel alio
jufto titulo adquifivi^rent. Scd corpora civicacibus deberi^ quibus
ad congrua belli pacisqj munia ucancur.
CAPUT VIII.
DE SOCIETATR
I SocieUi qmi modis ineatur, 3 Societas irreguUrti*
1 .
3, CelUsto peemitA cnm opera diverjimo' 4* Societoi ommtm

honorHra,
defit, I
COntradus focietatis quo duo pluresve inter fe pecuni-

cfl",
am, res, aut opcras conferunt, eo fine, ut quod inde redic

lucri interfingulospro ratadividatur. v\dA.S3.^'pr'0/oci0.
nec minus quid proveniat damni , a fingulis pro rata
fi
feratur. vid. f2. . 3. 4. 1. cTo. . I. D h. t.

1.
Heic igitur fi omnes aequa-
lem pecuniam contulerint, fingulorum parccs in damno lucro &
crunt ajquales fimplicicer ubi insequalera contulerint, quilibetpro
:
rata ad Icges proporcionis geometric^ parces fcrcc. Arijloteles Ntcom,

1.S.C.I6'. cv ^YiiJbdTUV Koivcovia, ze-Aeiu ^.HfzOciv^m ol avfi[ia)ik6{isvoi9rA64(a.
in pemmarum cemmunicatione flura accipiunt, qul flura contulerunt. \x\

eundcm fcnfum e/l explicanda I.2^.D. h.t. Shionfuerim partesfo^
cietati adjefd:^ aquas eas effe conflat. Idem obtinebit, fi duo pluresvc
operas ciuntaxatconfcranc,^quaIes, aut ina^quales auc alcer ope- :
ram, alter pecuniam, auc utramq; fimul conferac.

. 2. Cajterum focictace foluta/iuterq^jpecuniamtantumcon-
tulit, manifefi:um efl, pofl:divifum lucrum quemq', recipere, quan-
tum contulerat. Aft ubi pecunia cum opera confercur, difpicien-

dum c^^ qua rationc collacio fic fada. ubi opera confertuc Nam
cum folo ufu pecuni^, is qui pecuniam conferc, haucquidquam in
partemdominiiejusdem pecunia: fociumadmitcit,fed duntaxac pro

rata cum eo dividit lucrum, quod cx ca pecunia & adjundta opera
redit. Et hoccafu uci de pccunia nihil accipic, quioperam tantum
contulit, foluta focietate; ita alceri folitanquam domino fors.ea
falva.eft, pericqj, la hujusmodi fociecace comparacur cura opera
noa
non
CAPUT
periculum amktend^
m S7S>
fors, fed fbrris, &IiJCfum, quod probabi-
liter ex ea fperari poterac. Adeoq; quando partes lucri funtdiilri-
bucnd'^, non inftituenda cfl compaFatio interoperam fortem, &
ita ut v.g.qui contulit operam^quas C. eft, fialter conculeritfortem
M. ifte decimam duntaxat partcm lucri ferat. Sed potius opera eft
comparanda cumeo. quantieftjpecuniam periculo exponere, &
cum lucro, quod indc probabilicer fperabatur, quod ubi tantum C.
valuerit^ a^quales uterq;lucri partes feret. Ecfi cxpeditifrimum fic,
id periculum , eam& fpem lucri a^ftimare ad vulgaresufuras, quas
pro pecunia mutua dari folent. Sic ponamus ufuras dari femifles,
Heic ubi quis operam contulit, quse eft LX. &
alter pecuniam, quas
efl M. uterq; qualeslucri partes iiabebic. Aker autem modusen:,
quando opera confercur cum pecunia, fic ut qui operam contulic,
ipfum quoqi dominium pecuni^ ex parce nancifcacur. Ubi preci-
&
um operzehabccur quafi forci adjedum, pro eo,quod ilk valet,
operam confercns in ipfa force parcem haberc incelligicur ; quippc
cum pecunia &operain unam velucmaffam coalueric. Circa quem
tamenmodum prasfupponicur, pccuniamfuifreimpenfaminmerces
rudes, quibus cradandis & concinnandis opcra ab alcero fucric im-
penfa. v.g. Pona-rausmecexcoridare C.pro quibus rudcm lanam
.
cmic. Ex ejusq,* opera icidcm v^lec C. Con-

ea ifte pannos conficic,
flrat pannos iilos ntriq'; exsequispardbus communes, &ubi venditi
fuerint, pecunia inde redada qualitsr dividecur; neq; ego poEcro

pecunJam ab initiocoUatam prius derrahere>&reliquumduntaxat
cum alcero dividere, Conf. Grouu^ d.l.^^z-^.
5. 3. Obfervandum &il]ud, pollecicrainjufliciamrniri caler
fociecate , ut fociorum aliquis ficparticeps lucri;, fed immunis damni,
vid.l.2jp. .i. D.kf. Verum ericifla focietas irregularis, concra- &
iSlus mixtus ex fbcietate, &concraflu periculi avcrfi. In quo ira
fervabicur ^qualicas, fi canto plus lucri ferat is, qui periculum infe
folus recepic, quanci efl ab incerris cafuura alios fbcios in tocum auc
cx parce indemnes prÂitifle. Ac vero uc quis damnum fendac fine
lucrojid vero anacurafociecacum abhorrec; quippequas nifi obuti-
litatem aliqnam iniri non folemr. vid. 1. zp- .2. D. ^- U
^8o LIBRI V.
.4. Sed & contingic, nc aliqui univerforum bonorum incer
fe fociecacem coeanc.
Hasc quamdiu durac, quilibec fociorura pro
conditione fua, &
quantuni leges frugalis ceconomisc ferunc, ex com-
muni maflTa fuqfiere poceft, qua^ ad fui, fuorumq'j honeftam fuften-
tacionem requiruncur. Verumquiamuki cafus intervenire poilunc,

uc iflisinfociecacediucius permaoere difpliciaCi vid. l.ô.D.^. ab /^.
inirio ericdecerminandum, quas lucri parces quilibec, fociecacefo-

'
luca, accipere debeac. Ubi monec Grotm d,l. heic comparandum

cfiTe, non quod hinc auc illinc adlu obvenic, fed quod probabilicer !
fperari pocuic; feu lucri parces ica folcre defignari, prouc fperacur j
ex cujuslibec bonis aut eorundem acceflTionibus multum aucparum

proventurum ncn autcm ita, ut quihbcc bona a^b inicio collaca, &
;
quodinde provcnit, indiviOonc auferac. Nam ea incencione plu-

res bona fua conferunc, uc in parcem lucri, quod ex alcerius bonis
provenic, vocencur. Ca^cerum ecfi pacis intcrfic, ne quis invicus
in fociecacemanerecogacur; camen cum incer focios eximius fidei
gradus invicem requiracur, non debec aliquis intempeftive, iri &
fcaudem ahorum fociecacem abrumpere. vid.l.^f.S.j./t^^^. D.^. /^.
Super fide incer fociosadhibenda graviter diOeric Ocerofro Sex. RO'

Ccio: Inrehm eciam 7ninorthm ôcivim fallere tmpifsimtim eft: neînju-
ria i propterea quod auxiliumjihife puat adjunxijje^ qui cum altero rent
communtca^vit . Ad cumfer ejtis fidem Udi-
cuiiisigitur fidem conjugiet, ^
tftr^ cui fe commiferit f Atqui ea fitnt animad^vertenda feccata maxime^

qua difficillime frdcaventtir. telit ejfe ad alienos jjcjjkmt^ : intimi multd -i
atertiora videant necejfe ejl, ficium vero cavere qui fojjkmu^? quemi
etiam ft metuimm, jm afficq Udimm, UeBe igitur Jfiajores euwy qui fici-
nm fefellijfet, in virorum honorum mmero mnfmarunt haberi ofortere^
Add. 3uintilian. decUmat. 520.
CAPUT iX
DE CONTRACTIBUS, QUI ALEAM CONTINENT.
lTaEla fortewixta. s * (ô^traBta Itidi.
2,Locmt hnbcnt tam inpace, 6. De contraû lotaria.
g.QHaminheHo. 7 1)6 olU fortuna,
^ Qontra^Hi fônpQttist \ g, De etmraUu ajfcurationu,
Addcn-
CAPUT IX. <rgl
ADdendum dcmum de e/t illis concralibus, quibtts fuper

incerto evencu convenicur, & quas ancipicem velut aleam
continenc, aucin quibusaparcibusconfenciturj&quaficom-
promitritur in cafum incercumj, cujus eventu fefe utrinq;
Haturas profitentur. Eorum licec aliqui etiam fine pretio poffinc
intelligi: tamen quiaplurimi fuperrebuspretioaftimatis ineuntur,
omnes conjundim hucreferre vifum.
. 2. Taliaergo pada, forte feualea mixta, publice & priva-
tim frequentantur. Publice quidem cam inbello, quam inpace.
In pacequidem fors diviforia apud complures populos recepta, iti
judicibus legendis,inprovinciis aflTignandis, in officiis diftribuendis,
quandocompetitores funt aequalestam quoad jus, quam quoadqua-
litates feu artes ad officium gerendum necefTarias. Alias cnim fi
insequali jure nitantur, iis quorum jus prarflantius; /i insequalibus
artibus prsedici, reip.male confulitur. Prsefupponunt autem omncs
cjusmodi fortionespa(ûm, feu compromiffum, quod fine querela
yclint adquiefcere, prout fors ceciderit, fiquidem ultro ad fortien-
dum fuerit dcfcenfum. vi^.Juflinpts 1. c. lo. XVIII. c.3. Sed ubi a
1.
fuperiore fors adhibetur circa id, quod pro imperio poterat injun-
gere, ipfe ultro fc determinat ad fequendum id quod fbrs oflen- ,
derit, ne aUquid affclibus dedifle videatar. Ca^terum finis fortium

non efl extraordinario modo Dei voluntatem inquirere; fed uC
tollantur lites & difcordi^; {v'\6..ProverhXVl\l.iS.J &utquialias
proimperio ambigentes dirimere poterat, invidiam alterutrius par-
cis, quae fpe fua excidir, declinet, ac removendis querdis fuper ini-
quitate fencentice, aut ambirionc fuperioris. In privatjs quoqjne-

gotiis maximus fortis efl ufus in partibus hajreditatis adfjgnandis:
item fi inter pluresasquali jure aut obligatione pr^ditos uni eorum
bonum quoddam, aut onus indivifibile fic attribucndum. Add,
nmier. XXXIV. 13. JoJu.z XIV.
XVI. S,2. Pfalm.
>
. 5. Nec minus inbellotalia pa6laadhibentur,nonfbIum ubi
totiusbelli finis in cventum pugnae integrorum exercituum, aut

duorum pluriumve utrinq; ledorum confertur; {vid. Grotm I.j,
c.zo. -42.) fcd &ubi incer duces periculofa aliqua ftacio efl affi-
i^rrr gnandajt
Bt LIEKI V.
gnanda> ad quam fubeandam plures funtidonei, nec alicui peculiari&

cxcufatio fuppetit. vid. HamcrH< lliad, n. v^ 171. Imo omnia ferc
bella folennia , faltem in quae rejedla utrinqi pacifica compofitionc
defcenfum e/l, e}usmodiconventionemfupponere videntur,ut fci-
licetvidlopoifitimponere, quicquid lubitum fucrit,ille,a cujuspar-

tibus fortuna belli fteterit. Et ea proprie caufae/i:, quarcpadlis de
pace non liceat opponere exceptionem metus. Nam qui inbcUum
cum altero defcenderc ftatuit, cum pacifica transalione contro ver-
iiam poOet componere,. intelligitur ejusdem dccifionemaleaeMartis
commidflTc; adeoqi nequidquam deindc queri poteft, quam ilit
cunq; conditionem ancipites belii vices difpenfarinc. Ex qua caufa
etiam efb, qaod moribus gentium in bello folenni utrinq; bellige-
rantes in compofitione pacis quoad juflitiam b.-Ili cenfeancor pro
a^qualibus, & quod qu^ utrinq; damna data funt, condonencur,
Veluti ex conventione hoc fieri licuerit. Similem convencionem
ineunt, qui controverfias evencui duellorum decidendas commit-
tunt. Qux convencio inter alia efficit, neocciibr alterius uxori &
liberis de damno ex illa c^de aecepto facisfacere teneatur. Idq; quia
uterq,- fponte & ex condi(flo in periculofam pugnam defcendcrat,
cui talis lex diwla fuit, occidcreaut occidi. Hxc tamen, ubi a pri-
Vatis proprio aufo fufcipiuncur, cumdirede repiignent fini judicio-
rum civilium, mento gravinTimis pocniscoercentur. Sed & abfur-

de planc, &concraindolem civilium judiciorumquondam ejusmodi
duella permifla,veladpurgandum objedum crimen, veladjusfu-
um, quod in dubium revocabatur, demonftrandum. vid.Lf. X.de
turgatione viilgarL & pafllm Codex legum amiqu, Lindenbrogij ^ ejusqj
glojftrium m vocabulo cdfnîOy & dnellum,
. 4. Ad contrai:us, quibus alea aut forsineH:, eciam refcrun-
cur fponliones, quando vel futurum eventum, vel etiam prajterici
cventus nondum nocorij, faltem illis, qui inter
contendunt, auc
fe
alcerius rei exiftentiam alter afRrmat, pignore

alter negat, certo
Utrinq; depo(ito,quod illi cedat> cujus aflTertioni eventus aut res

congruere deprebendatur. Vidcnturautem i/ia? fponliones recipro-
C2& promiflTiQnes feu flipulaciones condicionat^j quibus ideo alea
efl
CAPUT IX. <ra5
admixta, quiauc evcncus exiftac vel non, a contrahendbus non
eflr
dependec. Ad ludum autem magis, quam ad fponfionem videcur

Cpedare ^nigma a Samfone propofitum JudkumXW.12. fiqq. cum
fuerit certamen ingenij, an hic obfcurius poifet rera proponere, an
csteri argucius refolvere. Ubi ifli conviv^ dolofe egerant, quod
fion cx fuo ingenio, fed prodente Samfonis fponfa aenigma folvis-
fcnt. Ecfi hoc fortafie concra indolem talium cercaminum fuic,
quod a^nigma formarecur fuper fadlo aliquo peculiari, non autcm
ftiper re aut eventu aliquo communi; cum fere impoffibile fic,
cjusmodi fada particularia conjedlando ailequi.
. f. Huc fpcdantquselibetludorum genera, inquibusaliquo
pretio certatur; qui itidem involvunc convencionem , aleae mul-

tum auc parum habcncem. Ec quidem minus alesE habcncludi> qui
ccrcamen ingenij, dcxcericacis, folerciar, auc roboris concinenc; eacc-
fius duncaxac ancipici fubjcdi evencui, quod quje ucrinq; vires fint,
qusEve folercia, nondum liquido confi:ac; &
quia fsepe aliquid for-
Cuici cafus folec intervenire ; fvid. VirgiLMneid.Y. v. 528.) auc dcniq;
quia non pari femper vigore ingenium, viresq; hominum (efe ex-
ferunc. Plcriq; ex alea acq; ingenio func mixti, uc efl cercamen char-
tarum luforiarum, & fimilcs. Alios deniq; nuda ferc fors regic,
ci cft iudus ceflerarum. Omnes ifli in fe naruralicer nihil concinenc
iniqui. Nam & mucuo confeniu ad eos defcenditur, &
ucerq; rem
fuam aequali periculo cxponit, & verfantur circa res proprias, de
quibus uciq; difponere penesnos t,?i. Enimveroquiareip. interefl,
ne quis re fua male ucatur, &
vero per ejusmodi convenciones ac
ludos facile quis bonis everci potefl, ubi magnis fummis certacur,
ne^ loculis comitdntibus itnr ad Cdfiim tahuU^ êfita fid lnditur arcay
quia eciam niulta alia inde provenire mala pofTunt; igitur penesre-
ôres civicatum eft difpicere, quouscf ; iudi perroittendi finc, auc
quantse fummje deponi debeanc. vid.tit. D, deaieatoribi^s^ &ibiJHm
ris Romam interpretes. Vhotim nomocan.tit.yjXS.. cap.z^- In genere ca-
len obfervandum, re!e co plus favoris habere ludos, quo minus

aleas;, ac pius folertiac continenc, &
vice vcrfa. In quovis autem
iudi atq; cercaminis gcnere valec illud dmbrpjjj ofific, I.3. c. 4. î
Rrrr 2 /
'
^84 UBKl V.
in fladio mrrunty ita feruntw ftAcepis mformdri dtj^ mfirm^ ut unm

misg^ celeYitatenonfraude contendat^ ^^^J^r quantum fotefi ad vi6io^
riam properef, fafpUntare autcrn alteru?n^ aut manu dejicerenon aufit,
Quod exprertum eft ex dido Chryfippi apud Ciceronem off. 5.
. dT. Eftquoq; non infrcquens/<?/^r/W, quamvocaat, quan-
do plares dere, quam collaticia pecunia emunc, poft foree decer

nunc ,cui foli catoca cedere debeac. In qua duo concra(5lus mifccn-
tur. Nam refpedu ejus, qui rem fuam ica forcientibas exponic,e{l
î^QdQS vendicionis. Refpedu aucem eprum, qui forciuncur, efl con-
cradus forcis divifori^, dum ica incer ipfos convenicur, uc cui fors
favec, ilie folus rem habeac, &
reliqui fuae fymbolae difpendium
facianc. Ejus concratus h^c eft lex , uc coca fumma collaciciae pe
cuni^ (Imul adacquec, nonexcedac, valorem mercis,& ipft forcien-
tes omnes ^qualicer ucriq; forcun2e,lucri& araiflionis, fubjiciancur.

. 7. vocanc, quandodejedloinurnacercocefle-
(9//rfwsf/^?'/^?^
rarum feu fchedularum numero, infcripcarum inanium, precio &

redimicur faculcas easdem excrahendi, ica uc extrahens id accipiac,
quod illarum infcripcio prse fe ferc. Hic concradlus proxime ad em-
tionem fpei accedic, ecfi afFacim aleas fic admixcum. Ejus lex e/l, uc
precium omnium (imul fchedularum non mulcum excedac preci-
umrerumibiexpoficarum. Nonmultumdxzo. Nam&furacus aliqui
func faciendi ; &
concingcre poceft, utpreciofifTima qu^q; primolo-
co urna exeanc, remanencibus plerisq; fchedulis inanibus, quo fadlo
nemo amplius ad fchedulas redimendas accedic. Aliquando eciam
adhibencur cales oll^, ad colligendam pccuniam publicis operibus
infumendam, vel cciam fublevandae aliorum egc/laci ; ubi mulco
largius folec effe prccium fchedularum jundtim fumtarum , quam
rerum , quse ibi expoficae func. Exceflus aucem ifte racionem habec
tribucicujusdamulcronei,auc eleemofyna?, hilari modo elicicse. Add.
Martinu4 J)clrio disquifit, magic. l.IV. c.4. In univerfum autem ad
arquicacemludorumnonid cancum requiriturj uc quasucrinq; pcri-
culo cxponuncur,finC2Equalia;, fed uc eciam perieulum amitcendi, &
fpes lucrandi utrinq; proportionem babeac ad rsm, circa quam cer-
cacur. v.g. inludo, qui dexceritace corporis aut ingenii confiac,
fi unius
CAPUT IX. . SBT
fi unius dextericas altcrius dextcricacem duplo fuperaVcric, par eft,
uc hic quoqi duplum pretium dcponac Sic v.g. decem funt, quo-
rumfinguii aureum depotiunt, atq;ea legecertant, ucquiplurimum
jeceric, omnes Heic quidem iniquum videri po/Iic, ut qui
auferac.
unius tantum aurei periculum fecic, novem lucrecur. Sed illud fimul
eogicandum efi:, hcic nonecuplo majus efie periculum perdendi,
quam fpem lucrandi.
. g. Affinis hifce concraiflibus efi: afiecuracio five concradlus
periculi avertendi, quo quis, accepca cerca mercede, in fe fufcipit&
pracftat pericula, quas fubiturs funt merces in alia loca potifiimum
mari transportandx; itautfi has interire contigerit, aflecurator ea-
rundem pretium domino reflituere teneatur. Hic contradlus nul-
lus efi:, fiquidem aflecurans rem, cui cavetur , falvam jam pcrvc-
niflc, quo dcbebat, aut mercator eandem jam pcriiflc novcriLj.
Nam materia hujus contradus efi: damnum fub ratione inccrti, feu
periculum incertum. Atqui fi aflecurans fciverit, rcm jam falvam
in portum pervenifle, nuUum praefl:ac pcriculum. Ubi aucem do-
minus mercis fciverac eam jam periifle, pcriculum praefl:ariab alcero
non pocefl:; quia periculo res nifi exiftens fubjeda nonefl. Quan-
tum aucem merccdis pro prseflândo cjusmodipericulo fic dandum,
cx communi jeflimatione, aut convcntione ipforum contrahenti-
um cfl: petenduiru. Id manifefl:um efl:, eo ampliorem mercedem
pofle exigi, quo pluribus & gravioribus periculis aliqua res fiibjici-
tur. Sic plus exigi potefl:, fi mare hoflibus aut piratis fit infcflum,
quam tantum incerta tcmpeflatum metuuntur &intuitu haruna
fi ',
plus hieme, quam acflate. Add. Loccem^s de Jure mdrltiwio 1. 2. e. f.

Hunc autem contraflum ideo huc retulimus, quod in co ex parte
aflTecurantis raaximc alca verfctur. Excmplum afl!ecurationis etfi
gratuitac efl: apud Livlum I.23. c.4^. ubi qui veftimenta & frumcn-
um in Hifpaniam devehendal:onducunt;, poftulant: ut (itiA

in naves imfojuijfent, ah hojlimn , tempejlatis^ vij fublico pm-
inlo ejfent. Circa hanc quid fraudis incerVeneriCj
docec idem 1.
2f. c. j.
Rrrr 5 CAPUT
LIBRI V;
^3^
CAPUT X.
DE PACTIS ACCESSOKIIS. ||
,PaHaacceJforUd(*pltcis genem, p. Fidejtijfor tion potefl teneriinflm,

" " (jttam princtpalis deintor,
2.Pacirrum adêBornm vartetM.
o ôtefi tamen tensri arBitts*
^.VaBtm adjeanmfi turpefit, invali t
y. o^ce fidejtiJ[ori betteficia jttris com*

dam e[i. i
4..ândo^ negotiumfacit irregulare. petant.
^JncontinentiadjeUHm cAteris paribm 12. *De vadibtet,
validum, i ^,Pignortim ttfus,

efl
Fignm e(i vel frH^Hofum vel fterilg,
S Bxintervallo adjeBHmnegativHmpa- I ^.
Pignm an ufmapiattirt
rit exceptionem : t j,
7. yiffirmativHm
qnatenm valeat. 1 6, Jîd differAthjipotheca apignore.
g ^^De fidticia.
contra^lus principales, & qui pcr

fubfidunc, difpici- fc
POft
endum quoq; eft de padis acccflbriis, qua^ per fe folica- &
rie nonineuncur, fed aliis duntaxat adjiciuntur. Illaindu-
as clafles commode poflunc difpefci. Quasdam enim aliis
concralibus adjiciuncur, uc limplicem eorum nacuram variis modis
afficianc, addendo aliquid, quod alias non concinebanc, auc decra-
hendo:, quod nacuralicer ipfis inerac. Solencq'; a JCcis vocari/?/?^*^
adje^M. Alia aucem concradlibus jam decerminacis & modifieacis
firmicacem aliquam, &
fecuricatem afFerunc.
. 2. Circa padla adjeda diflinguere folenc Incerpreces juris
Romani ad I.7. g.f. D. depaîis. incerea, qu^ ipfi concradui non-
dum abfoluco, auc ftacim & in concinenci adjiciuntur, ica uc cura
concradu principali videancur veluc coalefcere; &: incer ea,quceex
incervallo demum adjiciuncur. Deindc itenim difquirunc, otrum
linc adjeda concradibus bonae fidciân ftri^li juris, Ec demjm
an afEcianc concratus eflencialia, an nacuralia, an vero accidenca^
lia. Quorum illa func, finc qoibus concra(Sus omnino incelligi ne-
qiiit: ifla rcgulariter concradum confequuncut, eciamfi non expri-
mantur, ica camen ucfalva eflencia fuper iisdcm aliter pofllc conve-
niri : h^c deniq; ex concra6lus non fluunc fcd ex placico
eflencia ,
concrahencium adeffe vel abcffcpoflTuat, Quin & intere0e judicanc,

ucrum
CAPUT X. â^
utft2fnfintadjc?:aangend> an Verominuendôbligationisgracia-*''
. 5. Snper hifceomnibus fequentes formaripofluncconclu-
fioncs.L Padum eflenrialia contraflus ira afficiens, uc illecontra
bonosq; mores fic, invalidum cfl. Nam convencionesturpes
lcges
- non valere, jam fupra oftenfum eft. Sic invalidum forec padum;
fifponfa concradlui macrimoniali Vellccadjicere, ut fibi liceat alios
quoq; viros admitcere. Auc ii oeconomus hanc condulioni fua?
legem vclit addere, uc fibi liceat res domini fui fraudulencer difli-
pare. Sic abfurdum forec, fi quipadum ineunc exprefle proficeri ^
Vellenc, fe vi mecuq'j injuflo coa6los concra6lum iniviffe. Aut fi
quis in quocunq'; concradu proceflari velit, fefe dolum minimc

pr^flicurum. add.Li. .7.3^.0, ^(f^^y^/i.
. 4. IL Si padum cflencialia contradus ica afficiat, uc fn
aliam plane negorii formam abeac, videndum efl, quasnam concra-
bencium mens- fueFit. Si enim ferio id voluerunc agcre,, quod ver-
bis exprefTerunCj adparec padum efle nullum.- quippe cum nemo
fimul polli: vellcj qua? fefe invicem deflruunt, fimulq'; nequeunc
confi/lcre. Sie abfurdi forent, fi qui ferio cmtionem fefe celebra-
turos proficerencur, &
camen eam legem concraflui flaiim adjice-
renc, ne unquam emcor predum folvere ceneacur,^ auc vendicor
mercem auc fi locacionem cum iflhoc palo inirenc, uc condudlor
:
dominium rei locaca* habeac auc fi ica fociecacem aliqui incer fefe
:
inirenc, uctamenneqjlucrum, neq';damnum ex recommuniad ipfos

perveniat. Ac vcro fi concrahences ferio quidem rem egerunc, fed
auc in nomine duncaxat per impenciamerraverunr, aut fl cercis ex
adfpedibus improprie loqui maluerunt, modo cocum negocium
legibus non rcpugnec, fubfiflec idquodadlum efl, ncq; propcer vo- "
cabuli im proprieraccm a(3us eric nullus. Huc fpetflat 1. $0. . //. Dt
de contrah^ emtiom. \.^S. T): -prdjcriptis verbis. \, ^, ^ûlt^pro Jocio, I.1,
. 8. D. depojiti., . z. ir^ fin. Inftit. quibm mod^ re contrah. ohligafw.
. f. IIL Pala,qua?in concinentiquibusvis contracHiibasad-
jiciuntur, modolegibus non repugnenc, five fint praeter eflenciam
concra^flus, fjve circanacuraliaaliquid difponanc, five accidencibus
Quibusjdam GonJradum vcftianc* valida funt. Nam cum circa talis
difpo='
(?88 LIBRI V.
difponcndi facukas comperat concrahentibus, quod rupponitur,

utiqi tenebuntur iidem ad id, in quod libere confenferunt. Huc
pertinec 1. 1. ^.S. I.24. l.Zcf. I. D. (êp^JIff. . i. %. lnfiit.de focietate.
1.7- [l'l-7-P--^^- decontrah.efmone. l.II. I. D. de act.emti ^vendifK

1.7. . 'i'^'
deâciis. Sic cum emtioni vendicio-
alias naturalis fit
ni pr^flacio evidlionis; de ea tamen fecus a contrahentibus padlo

adie^lo conveniri poteft. Sic & pr^ftatio culpae intendi vel minui
pQteil prJEter id, quod alias communis cujusq; contratus natura
.fert. Atq; idem quoq; obtinebit in contradibus confcnfualibusjli
poft contradum quidem perfcdum , tamen adhuc integra pa-
re
dum adjiciatur; cum perinde hoc flt, ac fi novus contradlus inea-
cur. Vid.1. 7. <S. 'verfiquodcum efl. 1. f g. D. de paîs, 1. yz. D. de con^
trah.emtione. 1.2. 1.3.D. de rejcind. vendit. l.I. C. quando lic. ab emt.di^
fcedere. Casterum de padis in continenti adjedis circa naturalia

concradluum , feu eorundem adminicula videri quoq; potc/l 1. ii.
1. 15. C. deâEtis. X.S- .l. T^.de acf. emtiA.l. C
de paHis intcremtorern
(^ vendit. Quo pertinent integri tituli 'dejege commi/foria^ deindiem
addi6fione. Item padum deretrovendendo 1.2. dcpa^,int^mt.(i*. C
<uend. Icem utres, fi difplicueric, fi inemca. 1. ^. C. eod,
. <S. IV. Pada ex incervallo adjedta quibuscunq'; contra-

dibus, fi fmc negaciva, &
obligacioni aliquid decrahencia, adeoq;
rn favorem debicoris five rei cedanc, czeteris paribus funt valida,
reoq; ad exceptionem profunt. Sic poft mutuum reipfa contra-
dum exintervallo conVeniri poteflinter creditorem & debitorem
dedifFerendafolutione, de mutando locofolutionis, deâturape-
cuniae,de remittendis ufuris, &c. l.yz. T). de contrah. emtione,
l.^.^f-^-depaîs.
. 7. V. Naturali jure, quantumex nudo pal:o daturadlio,
etiam padla ex intervallo contrai:ibusadjeda, qux obligationem au-
gent,adeoq; adori profunt poflbnt eflevalida. Nam rationem
,
illam, ob quam hoc jus Romanum in //. proxime citatis negat, nc

ncmpe cx pado nudo afBrmativa-dctur adio, jus naturale igno-
rac. Sic ponamus, me emifle quid certo tempore cradendum, fi
poflea convenerit, uc traditio naaturius fiat, nilimpedic, quo miuus
cxpo-
CAPUT X. e^p
cx pofleriori pa^to tradicio petatur. Sic pone me tibi ades locafle
ad biennium, fi poftea inter nos convenerit, ut po/l annum Aa-
tim locatio expiret, fane expleto anno sdibus erit cedendum ita ta- ;
men ut alterius anni penfio exigi ncqueat. Sic non video, quarc
padum deconftituta pecunia, uci tempus folutionis difFerre poteft
ita & anticipare idem nequeat. vid. 1. 5. .x D. de confiituta fecunia,
Imo licet non detrahatur, quantum interefl dcbitoris (blutionenj
efle maturius fadlam; injuria tamen illi non fiec, fi libere ita padlus
fuerit. Manifeflum tamen eft, invico debitore ejusdem obligatio-
nem augeri non pofle ; adcoq; naturalicer quantum per fbbfequens
pa(ûm ipfi adjiciatur, cantundem alibi efle detrahendum. Sic t\ cre-
ditor velic, ut alio, quam quo conventum fuit, loco folvara^ rede
vice verfa exigere poflljm, ut dcfumma tantum mihi detrahcre li-
ceat, quanti interefl, meprioriloco folyiflê. Sed & hoc patet, efle
contra naturam contradluum oneroforum & permutatoriorum , uc
illis ab addatur padum, quod augeat obligationem
initio aut pofl:
alterius, ita ut deinceps in illo contradu emergat insqualitas. Sic
fi primum convenerit inter emtorem &venditorem depretiomer-'
cistanquam eidemasquipoIIente,& pofl ramen conveneric, ut em-

cor plus folvat, quam quanti mcrx efl:; nifi mixtura fiat ex emtiohe
& donatione non adparec, quomodo id fuperfluum canquam ex
yendito peti poflit. Conf Arnold, Vinnm trak. de fa5fis c.
p.fiqq,
B- Huc etiam commode referri poflTe ]udiz2iVQvivx\ fiduciafn^
qua rem quampiam tanQuam propriam mancipamus ealege,
alicui
ut iflam nobis remancipec. Hanc ideo inter pacTra adjecfta potius,
quam principales contraflus retulerim, quod femper traditioni rei
alteri fa^lse accedac. Ideo autem fiducis vocabulum ei palo tribu-
tum videtur, quod cumalias, in quemdominium rei alicujus trans-
lacum fuit, de ea pFo lubitu difponere, adeoq,- eandem fibi inper-
petuum retinere,velinquemcunqjtransferre queatj adjedlo iflhoc
padlo cantam de ejus pudore ac fide fiduciam concipiamus, fore uc
idem dominio fuo non alicer, atq'; conventum fuit utatur, eoq; lu-
benter iterum cedere nobis velic. Hinc ejus padi apud Romano
folenniserat ifthajcformula x.miinterhonos bene agieroôrtet^ ^Jift
Ssss Jrauda
90 XIBRI V.
fiaudattme. apud Ciceronem mT&pkU &

adfamil. I. VII. ep. 12. ôjf.f,
Ec quia cam exuberans veluc fides heic inccrvenirec, ideo legibus
Romanis infamia fequebacureum, qui fiduciae judicio condemnacus
fuiflfer. Cicero pro ^Rofiio : triafiint privata judicia fumma exipma"
tioniSy acfane capitis, fidm^y tuteUy focietatis, idem lopicis: Si tutor fi-
dem praflare debet^ fijociuiy ficui mandaris, fi qui fiduciam acccpit. idem
fro Ctzcina'. qui per fiducia ratianem fiâudavit ifuempiam^ maturo judi-
cio condemnatur. Ca?cerum in quibus negociis apud Romanosfidu-
cia incerpofica fueric, paflim Romani juris incerpreces docenc. De
fiduciario pacre vid. Cajus inflit. \.S, Sic & fiducia concrahebacur
in emancipacione Hberorum circa fucce/Honem in horum bona.
^'\di.%.ult.lnjlit. de legitima agnatorum fuccefsione. \.ult. C. de emancipat,
liber, De fiduciaria pofleilione vid. Budaus ad I.2.D. de orig. jurts.
Gregor. Tholofinus fync. juris 1. XXIII. c.
f. .2.
De cucela fiduciaria
vid. Bachovim ad d. c. Inflit. De fiducia circa pignus concradla vid.
Ifidorus etymol. 1. V. c.
2f Cnjacim ad Pauli
. recept.fintent. 1. 2. tit, 15.
Sic &in fideicommidis inftar fiducise incercedic. vid. princ. Inflit. de
fideicommiff. S^ ibi Bachovius, aliiq; incerpreces. Alia quoq'; exempla

fiducix paffim excanc. Apud Livium 1. 32. c. 58- Philppm cum acte de-
cernendumvideretj (Jr maxime de Achaia
iidtjâdfe contrahendas vires
itrbibus regionis absfidiverfa, ^magis tamende Argis quam de Corintho
filicitus^ optimum ratm Nabidi eam Laccdamoniorum tyranno velut fidu'
ciariam dare^ ut viBori fibi refiitueret: fi quid adverfi accidtffet^ ipfe
haberet, Sic apud Paulum tcarnefiidum degefi. Langobard. 1. 2. c. 7.
Alboinm Pannoniam amicis fuis Hunnis contribuit eo fctlicet ordine ^ ut fi
qm tempore Langobardis neceffi ejfet reverti, fua rurfm arva repeterent.
Apud Curtium 1. V. c.p. Nabarzanes Dario fuadec, uc ipfe cemporis
gracia regnum in Beflum cransferrec. Compofitis rebm juflo Regi tibi
fduciarium reflituet imperium^ Apud T>iodorumSiculum\.Vsl .^^. Her-
cules Sparta vifibaBa Tyndarum Diofiurorumpatrem in regnum reduxit^
^Hod^ ut haftapartum, hacconditione iidei ejm depofiti loco permifit^ ut Her-*
ulis illud liberisfartum telûm^ confervaret, Boetim in Topica Ciceronis
talcexemplum dubiumtempmtimens amicopotentiori fun^
adfercjy? quis
dum mmcipet^ reddttHro (umtemûs illud dubium pr<sterierit. Sic apui
Turcasj
CAPUT X s^
Turcas, (i quis jtiraveritj {efe uxorem fuam dimiflorum,Iicec mox
poenicucrir, uciq;tamcn eam dimictere tenecur. Sed quo icerum ea-
dQtn potiri queat, fiduciam cum amico fuo contrahit, utis eam ducat,
& mox poft confurnatum matrimonium iterum dimictat. Alias
cnim nifi poft divortium alteri dimifia nupferit, ad priorem mari^
tum reverri non potcft. Monconys itmer. tom. i. \>.^Sf. Ncntamen
licebit fiduciam interponere ad fraudem legi faciendam. V. g. Si
quis a vedigali immunis alcerius bona fibi tantifper vellet manci-
pari, eludendis publicanis.
. Porro quod attinet paia, quae fecuritatem auc firmica-
5).
cem aliis padis jam determinatis &

formatis adjiciunt; primo frc-
quencifllmum ert:, utunus homo alterius obligationem velutinfub-
fidium in fefufcipiac, ica uc nifi principalis debicor cidem facisfaciac,
bic ipfiusvices fubeat. Solcnt autcmaliipro aliis fefc obligare tri-
plicibus potifTimum in negotiis, i. in obligationibus circa prêftandas
res & adiones pretio aeftimabilcs, maxime inter privatos. 2. in cri-

minibus, quod reus fententiam in fc latam fit fubiturus; qui pro-
priovocabulo dicuncur vades. 5. in obligacionibuspublicis, quibus
cavetur per fponforcs & obfides. Ad nacuram fidejudionis mcelli-
gendam jamfupra quardam cradica func I.f,c.2..z^/f. Quibus hcic
addimus, nos per fidejuflioncm alccrius obligacioncm vcluc in fub-
(idium fufciperc, ica uc fiquidem ab illo non prseflrecur, quod ex
qualicunq; negocio debecur, numo afflimabilc , a rtobismec ipfis
impleacur: ica camen uc ad principalcm dcbicorem habcamus re-
greffura, ipfumq'; expenfas, &damna rcpofcerequeamus. Cum au-
tcm fidejufTio fic rantum acceflio alcerius concradus, pacec nacura-
liccr non pofle fideiuflbrem in plusobligari, quamprincipalem de-
bitorem. Adcoq; fi hic fub conditione debeat, non poteft ille pure
debcre, antequam conditio exticeric Sic nec loco nectemporc plus
ille, quam hic debere potefl. Parquocf, eflût exccptionesdebitoris
exipfoncgociofiuentesfidejuflbri profint. vid- \,6'T). fi quis cautio-

nibm I.32.D. defadfis. I.fl. D.depromrasor. \.p. .5. de SCto Maccdon,
1.4. l.f. D. de compenfat. Fidejufforibus quipollent mandatorcs,
feu qui alicui mandanc, uc quis alreri credati nam cd ipfo fidcni fuam
Ss,ss 2i intcr
'
Sp2 LIBRI V.
intefponcreintelliguntur. Ubi contingsre potefljUt quis alicui man-

dee, quo tertio M. credat, qui tamen non nifi D. voluit accipere.
Quo cafu mandacor in majorem fummam creditorinon tenebicur,\
quam quancam ifte accepic. Senfus enim mandaci hic efl: mea ,
fide poces illi credere adM,.ufq;. Hoc camen nihilprohibec, ucfide-

juflbr in minus obligecur, quam debicor principalis puca fi pro parce :
tancum debiti interveneric, auc pro debico puro fub condicione

fidejufTerir, auc tempus folucionis fibi prorogaveric, locumve fibi
commodiorem confi:ituerit.
. 10. Id tamen a racione non abhorrec, ut eflRcacius & veluc

ardlius obligari poflle fidejuflbr, quam principalis debiror. Nam
is ad majorem fecuritatem principaliscontradus ultro accefl^t, cicra
quem alceriniflûmconcradum non confenfiffet. Et f^pe quisne-
cefliicate urgcnte ad contrahendum defcendit. FidejuflTorem aucenri
fola animi liberalicas , & bcneficencias oflencacio , apumqj fiducia
alieno negotio immifcet. Unde non abfurde crcdicores quandoq;
acrius irafcuncur fidejuflbribus , quam principalibus debicoribus.
Nam illi in caufa fuerunc, cur hifce crederenc : &
culpa non carer,
qui citra ncceflicatem onus in fe derivat, cui fuflinendo fe parem
non efle, nofl!e debebat. Sicuci & paflfim fapiencise magiflri a ni-
mia fidejubendifacilicace dehorcancur, quibus mala non neceflraria
declinarecordi efl:. e j^'flj, W*^ noxa fr^flo efl^ Chi-
^' dvj, Jpondcy
lonisdidum efl. Quin & benigne leges Romanse foeminarum faci-
litaci per SCtumVellejamm\vQr& profpedu. Quopercinccillud, quod
juxca leges Romanas debitori conccdebacur pcr cefllionem bono-

rum toto fedebico, licec bona illa excedente, exfolvere; quod be-
neficium fidejuflbribus non indulgebatur: quippe cum eo fine &
fidejuflbres fintfumti,utfidebicorbonis cflfec eveifusj credicor utiq;
fiium per illos confequerecur. Ecfi alias modus hic per ccflLionerri
bonorum debico qCq cxfolvendi juri nacurali fic i^notus; nifi quod
illud humanicas didicet, uc fi quis facali calamicace, non per luxu-^
riam auc focordiam folvendo cflTe defieric, fuffiêre debeac, fi pa-
trimoniofuo exuacur, nec corporc quod reftac luere cogacur. Sed
& ardliorfic fidejuflroris,quamprincipalisdebitoris obligacio,fiquod
,
hic
CAPUT X. <5"^5
hic (implicicer promiiic, ifte fub juramenco , aut adjela pccna in fe

receperit. Sic in quibusdam locis moris efl:, ut fi convento tempo-
re fcîtio non fic fada, fidejuiTores ad certum locum teneantur fe
fiftere, neq; inde difcedere, donec credicori fic fatisfadlura; quod
vocantobftagium. Quanquam ob abufus heic intervenientes ali*
cubi ifthoc padum prohibitum.
/It
. II. Casterumquiafidejuffio eilacceffio altcrius debiti, natu-
raleuciqjefl, ut primoloco cpnveniaturprjncipalisdebitor; &tunc

demum, quando ab ifto debitum non poteft obtineri, ad fidcjuflb-
rem eacur. ,^mtilianmdecUmat.X7'^^ Vericulum J}onfiris mifefabile
cfl: bonitateUyituf^ humanitate conttirbat. I^naliterjahopudoraad
Jponfirem njenit creditor^ quam fi recipere a debitore non poît. Leges
Romans beneficium excufiionis &
ordinis vocant. Ubi autem ^-
dcjufFori eft folvendum, creditor in fidejuflorem transferet omne
fuum jus, quod ipfe adverfus debitorem habuic, feu adliones fuas
fidejuflori cedet; fi force h efficacioresaut favorabiliores fint, qua
queis fidejuflbr contra iflumagere fuo nomine potefl; inprimis fi
ifti pignoribus quoq; ex partecautum. nam &

haec in fidejuflbrem
tunc transferenda. Scd &
fi plures conjunlim pro uno fidejuflfe-
rint, neq; finguli in folidum fefe obftrinxerint, adparet naturaliter

&
ad divifloncm eos pofle pro vocare, pro racaduncaxatconveniri;
nifl force quis eorum folvendo non fic. Tunc 'cnim hujus porcio
reliquos onerabic; quippe cum eomaxime fine plures finc fumci,uc
fi force unus vel alcer deficiac, percseceros creditori fatis fit cautum.
Add. quoq; Vhdidrm 1. 1. fab. 17. A fidejuflbribus diverfi futit cxpro-

miflbres, quialienam obligacionem plane in fc transferunc, eamq;
luo nomine implendam recipiunt. Unde &
ab illoj cuiquid debc-
tur, tanquam principales debitores conveniuntur. An autem, &
'
quomodo, quod fic erogatumeft, ifti abaltero recuperare queanr,
judicandum eii ex eo negotio, quod ipfis cum eo incerceffic, pro
quo folverunr. Quod incerdum eft liberalis donario, incerdum

mandacum, incerdum mucuum, incerdum compenfacio, aut fimile
quid. Solec eciam fieri, uc fidejuflbr fibi curec caveri per alium ^"
dejuflbrem, quodper hunc fic recuperacurus, quae crcdicori folvic,
Ssss % ubi
^p^ LIBRI V.
ubia qucm folenc vocarc fide-

principali debitoreca ncquiveric:
julTorem indemnicatis. Hujus &erga priorem tidejuflbrem obliga-
cio, & advcrfusprincipalem

debicorem jus auc adio adeaie/l,qua5
iftiuscrga hunc &
credicorem.
, U. Circa vades, qui
pro aliorum delidis, refulcancibus &
indc obligacionibus fefe incerponunc, obfervandum, veterumcom-
plures credidifle, cousq'i hominem vicse fuae cfledominum, uc folo
confenfu fuo cam pro alcerius vita poflTic oppignorare, cum hoc
cfFeftu, uc pro alieno dchto capice quoq'; pledi poflic. Andoctdes
Qrkt. demyfterijsxx2L^\u Manchiceum, &
Apfephionem juxcaaramfe-
difle, ne torquerencur fupphcicer orances, feducdacis vadibus judi-
carencur,vixq'; hoc pocicos, pofl:quam vades dederunt, confccnfls
equis ad hofl:es rransfugifle, Kctlct.Ai7ivPTSi rk s^^riTug, ^g s^j -mc cwToi^
ovsxsf^ c# lia"7r^p c ri^vri^ntvTv, vadihm reltiis , qui maU fubire coaî

fuerurJ, qu illi [uhituri erant, fro quibm Jpofonderant. De Damonc
& Pychia fqui F/'/;?r/^^dicitur a Diodoro Siculo in excerptis Peirefetanis
p.2^4..) hiffcoria ^yi Gicerone de amicitia nociflima efl:. Gemina de
Mfo& Selinuncio rcferuncur dîHyginofahulazfy, Add. întiliani
decUm. XVI. quae infcribicur, Amtci vades. Enimvero falcem ad rc-
gulas jufticijB vindicaciva?, incer homines invicemexcrcenda?, non
quadrar, vades hoc fine dari,ut ex foloconfenfu pofllnt fubire poe-
nam corporalem nocenci ahas infiigcndam: nifl quis forte dolofc
fe fubflicueric, uc alceri pra?berecur occafio judicium fubccrfugiendi.
Tuncenim mericoluic, quanci fuerat magifiracui, noccntem poense
non fuiflê^ûbtra^lum; quod ahquando morce caxari porcfl, prae-
fercim ubi qui cfFugic, mulca mala dcinceps dacurus efl. vid. i.Re"
ûm XX. 55). Decafccro ejusmodi vicaria mors in foro civih ilhci-
ta cft, tum quia tanta poteflas homini in propriam vitamnequid-
quam competit, uc ex nudo confenfu, nullo bono pubhco, eandem
abjiciac, nealcer, quod mericuseft, paciacur: tum quia hoc modo
non obtinetur finis pccnarum,quieft, dehnquentem,autahosemen-
dare. Nam nccf; ipfe vas dehquit,fuo rearum dehi:i ia
necf; alu
fe derivavic. Ncq; a peccando deterrcbitur, qui videtpati innocen-
tem: fed auc mifQricordia tangctur, auc in admiratiojnem amoris
&:con-
CAPUT X. (^P^
& conflancisB, mortem pro altero (ubirc non renuencis, rapietur*
Add . ad 1 43. D. tit. 1 4. c. 2. . \y fi^^' Ad-
Ant. Matthûs de crmin, .
parec igicur hadenus cancum vades in criminibus rede interponi,

uc vel promiccanr judici, cui delidi effc perfecucio, fe damnum de
lido datum farcicuros, mulcamq;pecuniariam folucuros: Vclcavc* -
anc de rco fiftendo, fiabfens fic, ne inabfencem^ indefenrum tan- &

quam convidum aliquid /laruacur; autfi prsefens fic, in carce- &
rera conjeclus, ne ex vinculis caufam cogacur dicere. Ubi tamen
^nvcnienciilimum fueric, in anceceflumîdari a magiftratu cer-
tarr^ pecuniae fummam, quae cxfolvenda fit fidejuflbri, fi forte rcus
per fugam judicium eluferit ; uc podic iilc deliberare, annc facul-
tates fuae ferant, tancam fummam ex rei fide fufpendere. ObfidiS
obligacio, cum cicra foedera & imperium civilc vix cognofcacur,
infra commodius excutiecur.
. 13. Frequenciflimum quoq; cfl:, uc creditori in fccuritatem
debici cradacur aucafiignctur cerca qusepiam rcs, pignoris vcl hy-
pothcc^ nomine, quousq'; iflud fueric exfolucum. Cujus finis efl,
non folum ut debicor adexfolvendum debicum urgeatur dcfiderio
poflenTionis rei fuae recuperandse; vid. 1. 3f..I. de aBion, fignerat,
{cd &, ubi debicum non unde fijum nancifca-
exfolvitur, habcac,
tur; utq; crcdicor, dum
pignori incumbir, molefl:ia per adlionem
debirum excorquendi fuperfedere qucat. Inde pignus ordinarie &
prccium debici arquare, auc fuperare fuevic.
. 14, Sunt aucem res, quac pignori opponuncur, vel fi-ucûo-
fap, vcl fleriles. Circa priores frcquens cfl^, uc adjiciatur padium

tivn^vaic^^ , feu ut ereditoT loco ufura? frudus iftius pignorrs pcrcf-
piatin fblidum, auc pro rata, eo quod cxccdit domino reflitutol
Afl fl:crilibuspignoribusfaspcfbletaddi lex commiflbria, utnifiintra
cercum cempus reluanturj ccdanc creditori. Id quod nacuraliter
non efl: iniquum ; inprimis ubi pignus non pluris \t^ quam debitumj,
& ufurae intermedii temporis: auc fi quod excedit domino refli-
; cuatur, Etfi legibusRoroanis ea lex commiflbria fit vctica>quod

. pcravaritiam credicorum egeni ac neceflficace preflli debitores rebus
fuis facile cxui po/BQC, dum pignon pponunt^ qua multo pluris
qagnii
SpS LIBRI V.
quam debitum R^le quoq,- ica conveniri potefl:, ut pecunia

funt.
deftinaco die nonfoluca, pignus veluc emtum efledebeac jufto pre-
tio, tunc arbitrio boni viri conflicucndoj aut ante conflituto; vel
eciam uc cunc pignus reifie ^^flimatum in folutum detur. Decjetc-
ro uci credicor pignus folucionc faia debec refticuere ; ita interea
non minorem quam propriis rebus illicuftodiam dcbet; & nifipa-
dum ancichreticum ufu atteratur,invi-
acceflcritj ficq; calisrcs, quse
to domino eadcm uti non quid

potefl:. Unde
dctrimenci id ca-
fi
piac, auc prorfus pereac peripfius dolum, auc dcfcdlum diligencias
falcem communis, ejusdem id periculo &

damno contingic.
. if. Communitertradicur, pignoranonpofleufucapi. Ratio
rcddicur, quod luicio pignoris fic calis adlus, qui non habeac quoci-
dianum exercicium, fed femel ubi commodum fueric. Accedic
quod ufucapionespotiflimum fint introdudla; ad extinguendas litcs
infinitum pullulaturas, &
ne dominia rerum fint in inccrto. Idquod
circa pignora non efi:metuendum. Nam de illorum domino non
potc/l oriri dubium, cum ea decineancur tanquam aliena. Et cum
fatis confl:et, quare dominus iflia rclinquat apud credicorem, non
pocefl: praefumi, illum eadem pro derelidis haberc. Nihilominus
videcur cafus dari, uc dcbitor a luitionc pignoris recle excludacur.
Qualem Grotm ponit 1. 3. c. 20. . tdt, fi quis cum kiere veiler, im-
peditus id filentio transmififlTet tanto tempore, quod ad confenfus
conjeluram fufficere pofllc. Qîn & fi dilata in infinitum folutio
creditori damnum firallatura, non iniquumefl:, hunc pignns velue
in folutum retinere. Prasfertim ubi per temporis diuturnitatem mo-
netae valor fit mutatus;quoefficitur,utcreditor longe minusjquam
dedit, rccipiat:, fi reluitio pignoris tanto poft fiat. v. g. Credidic
quis alicuiM. anteC annos, oppofito pignori fundo cum pado an-
tantidem tunc erat. Interea temporis valor monet^
tichretico, qui
dirnidio decrevir. Heic fi tantum M. reddantur, creditor recipic
fummam; qua jam vix dimidium poflfit fundum compararc, cum
tempore contradus integrum pofllet.
initi
. \<S, Solet jus Romanumdifl:inguercinter pignusfpecialicer

ficdilum,5chypothecam; quorumillud confticuicur rei tradicione,
hajc
CAPUT X?. ^p*^
hJEC autcm conftat nuda afijgnacione boni alicujus potindmum im-
mobilis, cx qua, folutione non fada, fuum nancifci poflic creditor.
Nam res mobiles nuda hypotheca obligari inconveniens cfl,cuni
removeri, & fic creditori nequeant fecuriratem pr-
facile poflTinc
ftare. Circa hanc difT:in(5lioncm notandum, illam utilitcrlocum
pofle habere inter cives cjusdem reip. Nam cum frequens urgeac
neccfTicas mutuum fumere, cujus folutio fjepe indiem folec differri;
neq; femper ea rerum mobilium copia fit, quse fyifEciens praeflare
pignus queancrinde durum nimis forec, flacim ^d cradicionem re-
'
rum immobihum, puca dium aucfundorum adigi: (conf eciam
E.v^^.XXlI. 16, 27- T^cuter. XXIV. 6. JokXXll 6. XXIV. 3, Prov. XX.KS.
.i.cr. 7. 'D.dpgfi0r.) igicur fufficiebacremimmobilemdefignari, qua
credicori caveacur ; quas neq; auferri, & in quam per judicem immis-
fio femper obcineri poffic. Afl inccr eos, qui in libercace nacurali
inviccm vivunc, nudse hypotheca? funt inutiles. Nam ubi ultrode-
bitor foivcre renuerit, vi utiq; &armis eric invadenda poffediohy-
pothec^, Atqui etiam citra aflignationem hypothecse inter talcs
qusBlibet bona debitoris invadere licebac.
CAPUT xr.
QUIBUS MODIS SOLVANTUR OBLIGATIONES,

'^
quae ex padis oriuntur.
I. Modm maxlme naturalit folvetjtia o- p, UmtM perfidia nlterHm oUigatme fol"

i>lfgationis efiexplere eonventa, Vit,
2 îdfi ûis pro igmrnntefolverit .*'
10, llti& mutatio flattu y in quo fund^*
5. C'foivendum f hatur oHigAtio.
4,* îd fohendHm f 1 1 âtema temporeexpiret ohligatitm
j. Compenjatio adverfta quem & a quo t2MortecjUA oHtgationes expirent
opponatttr, 1$. JDedelegatione,
6.]}l>i eadem locurn habeat, 14. Confufione,
7. Remijpone folvitur deifttum^ (gatio tj.Et Noyatione

S* Mutuodijjenfu quatenuifolvatur obli^
R Eflac ut videamus, quibus modis obligationes ex paîs

oriundas diflblvantur. Incer quos maxime nacurahs cft
explecio cjus, de quo fuic convcncumr Eo enim perado,
Tccc parci'
parcibus nihilampliusinvicemeftnegocij. Obferrandum aucem ef!>
quasdam obligationcs ica perfonse inhsererc, ucabalio rele expleri
nequeant.- alias vicariam admictere operam, uc nihil interfic ejus,
cui quid debetur, per quemcunq; eadem expleatur. Quales utplu-
rimum runccontralus,quibus convenicur de pr^flanda aliquaope-
ra mercenaria, &
vulgari, &
quse xque commode ab uno, quam
ab altero obiri poceH:.' Icem, quibus convenicur de prseftandis re-
bus fungibilibus, &
quibuscunq; aliis , qusundecuncf; ad nos perve-
nianc, noftra nihil incereft. In calibus ergo ecfi maxime naturalc
iic, uc ipfi debicores folvanc, auc prse/lenc convcntum , auc illi qui
ab ipfis mandacum habenc: creditorem camenoporcecadquiefcere,

fialius quivis debicoris nomine velic folvere, (fâm quod qmsjuo no-
mine JGlwt ^ no^^dehitorisy debitoremnanliherat 1. ^.D.dc hered. petif.)
.
&ri iftud acccperic, abifthoc nibil amplius poftulare poteric. Quo

loco circafidejuflbremobfervandum: fiquidem principalis debicor
folveric, cam hunc, quam tidejuflrorem liberari. Aft i\ fidejuflbr
folveric, principalem quidem debicorem a credicore liberari td. ,
fidejuflbri concra idem debere incipere, utuc hic infcio debicore

folverit-^.
. 2. Quando autem qu^ritur, an & quatenus qui pro alio
folvic, qui neq'; fidejuflor efl:, necf; mandacanus,idquodfoIvicrepe-
tere queac; difliinguere folent, an pro invito &
concradicence, aft
vero tantum pro ignorantc ficfolucum. Priori cafu nullam ipfirc-
pccionem compecere conftiac. Nam quomodo obligacionem,quas
ex confenfu oricur, mihi invito quis posfit impingere.^ Quiatamen
nemo temere prsefumicur fua jadare, igicur ulcerius videndum^ ati
quiscredicori id quod folvic, donarevolueric, an vero minus. PrL-
ori cafu debitori nihil accedit aut decedic. Pofteriori cafu nihil fu-
pereft, quam utipfum hoc egiflê dicamus,quocreditorisjus &ati-
oncm concra debicorem in fe transferrec. Ec utuc credicor forte ab
initio nefciveric, eum qui folvic hoc agere, illudq; vcluc debicoris
nomine folucum accepcum culeric: camcn ubi bic ukro a debicore
quodfotvic recuperare nequic,ajquicasdilicac, auccreditorem, quod
accepic, huic debere refticuere> falva fua iti debicorem adione; auc
eidem
CAPUT XI epp
cidcm alionem fuam in debitorem cedere.'^ Pra-fcrtim cum is, qui
pro altero foivir, pr^fumatur credidille, folutionem fuam dcbitori
^ratiam fiiruram. Quam ob rarionem & huic lcgcs Romanae de-
derunt ad:ionem negociorum gcftorum. I.^Â.uIlT). de negot.geftis,
Quacenus ramen debicor excipere pocefl, fibi gracum non fuifle,
quod ifte fuo nominefolverir, fcq,"nolle ipfi hoc bcneficium dcbe-
rc; fimplicifiTimum eft, ucei, quipro ignorancefolvic, credicoradi-
onem fuam cesfifle incelligacur. Si aucem quis aliasin res ignoran-
tis uciiicer quid erogavic, auc opers quid impendic, ni mciioracio
indcdetrahi posfitjred!erei canquam pignori camdiu incumbet, quo-

usq'; quod impenfum fuicfibi farciacur.
. 5. Solucio porro, & qusevis obiigacionis explccio debec fi-
cri ei ipfi, cui debecur, auc quem hic dcicgaverit, uc ipfius nomine
debitum recipiac. Quod ^\ aucem alccri per errorcm fucric folucum,
haucquidquam ideo credicori ifi:cdebere dcfinic; verum iilud tan-
quam indebitum; qui fblvit repctere poteric. Praefupponitur quoq;
eumcui folvitur& habere bonorum fuorum adminifirationem, &
intelligere, quidgeratur. Aiiasenim potius temeraria efFufio,quam
folucio fadla inteliigetur, coilato, quod adutilitatem procurandam
erat defl:inatum in cum, qui ejusdem finem aut diflblute neglige-
bat, aut planeignorabat.
. 4. Prxterea folvendum efi illud ipfum, de qno conven*
cum fuic, non aiiud ejus loco: (add. 1. 5)3). D. defolutien.) intcgrum,
non mutiium, non parsduntaxat, nondivifum/ ioco item & tem-

-^poreconvento, inprimis ubi iliius,cuidcbctur, interfir, heic & noa
nunc & non alio tempore folvi aut praefiari. Nifi tamen no-
alibi,
va convencione alia rcspro rcdebita fucrit fubfiiruca, aut circa io-

cum & cempus quidmucatum. In qualem fubfiitutioncm aut mu-
tationem f^pe credicorcs confentire neccflum habcnt; quando per
impotcnciam aut maliciam debitoris farius ducunt aliquid accipere,
quam nihil,- alio ioco, quamnuilibi, poft inrervallum, quam nun-
quam. F.rfi & ^quiras fsepe rcquirar, ut tempus vel prolongetur
debirori, vel pr^fl:ariones velur dividantur, quando folurio in prse-
fcns, aut fimulfierincquit. Sic cura Achenienfes Dians vocum fe-
: Tttc 2 ciflTenc,
700 LIBRI V.
ciflcnc, tot fecapras itnmolaturos, quoc hoftcs occidiflent, ac to-
illi
tidem vi^nîmas ex coto agro comparare non potuiflentj quotannis

D.matarcdecreverunt.apud Keno^hontcm Ta^ ava,^(i<nbi^. Lj.Alias
circa tempus folutionis obfervari eciam folet 1. lof. D. h. t.
Sjepequoq;, ubi judex fucritadicus, nuliaalia pacec via licem cxpc-

diendi, quam uc rei convencsc loco ad quid jequipoUens debicorcon-
demnecur. Scd &
id pro folucione habecur, (i pignus a credicore
velipfuminfolucum fuericaccepcum,velexlcgeadje6la in commis-
fum cecideric, vel H precium exeodem diftraSto redalumlocode-
bici in accepcis relacum fueric. Qupd fi aucem quis, muIripIiGi debi-
toôbflridus, parcem folverit, favorabile judicatur, pro eo debico
idcfle folutum, quododiofius videcur. vid. l.l. 5.4. f.7. $. D.l. gp.
.2. 1. ^7' h, t. IUe camen modus folucionis efl: plane irregularis,
quo ufus legicur Vicellius apud Xiphdimm epit. viom, cujus credico-
res, qui eum in Germaniam proficifcenrem vix dacis fidejuflbribus
dimiferanc,eomox Imperatore fad:o, Romamq'; reverfofefcoccul-
tarunt. Quibus rcqui fitis ipfe dicebat,y? reddidiffe falutem fro credita
fecunia , tabulasq; contra6luum repofcebat.
. f.& ufitatiflimusmodustollendiobligationespercom
Efl
penfationem, quae efl credici & debici incer fe concribucio I.I.D. de
quando ideo aliquid dcberi definir, quia eidem ipfe
comp'^fit. feu
creditor rcmejusdcm generis,& quse tancidem cfl, vicifHm liquido
debec. Cameniminprimisinrebusfungibilibuscancundem ficidem,
& vero, ubimucuum eft dcbicum,mihiflacimcancundem eflet red-
dcndum, atq,- ad redigendasincompendiumin-
ipfe accepi; igitur
uciles folutiones commodifHmum cdj ucrumq; fuum recinendo (b-
lucione defungi. Praefertim cum omnem fere exadioncm aliqua
moleflia comitccur; &
valdeimprudensfit,pcr folucioncm non ne-
ceffariam idefficere, uc alcer in fuo adverfum me debico eo faciliiis
Adparcc aucem compenfaci-
posfic cergiverfari. vid.J.2. 1.5.D. h.t,
onem duncaxadocum habcreinccr cos, quiinvicem func crcdicores
& debicores; non aucem fiquid a cercio quopiam mihi debecur, id
alceri invico vcluc in folucum obcrudere pofUim. Nifi force talis
inter quosdam fic focietas, ut ipforum obligationes & jura invicem
imv
]
CAPUT X roi
iinc communia. Sic /i incer duos fic omnium bonorum focietas, &
corum uni cgo cancamfummam pecunia; debeam, quantam alter
mihi, rede debicum mepofcenci, compenracioncm opponp.
ifli,
nam horara-bona pro uno pacrimonio habencur. Imo fi certac

duncaxac rei incer aliquos ficfociecas, compenfatio locum habcbic, fi
& credicum, & debicum ex cadem re, cujus incer eos focictasfuiccon-
trada, refulccc; quia & hactenus illi veluc pro uno fi:are incelligun-
tur. Sic & quod ego debicorismei haeredi debeo, compenfationc
&vicc verfa,quod mihi anceceflbris mei credicor dc-
tolli poceili
bec. Compenfarionem aucem eciaminvicocredicori pofle opponi

pacet; cum valde impudens fic, idem alcerum pofcere, quod ipfi
prxftare decrelcs. Exinde eciara, quia compenfacio locum non
habec incer eos, quifibiinvicemnon debenc, dcducicur j fiquid ego
alceri debeam, me non pofle ipfi obcrudere credicum ejus, cuju^
ipfe procuracor fum, quamdiu illudin mc non fuic translatunu.
Nam dura quis fuis me negotiis praeficit, non fi:atim ipfius rcs incer
meas numerare, & meis me debicis inde liberare poflum; praefer-
tim cum faepe altcrum, quam me, debitorem creditor malit habe-
re. Nec fi cui mea negotia committo, fiatim ipfius quoq'; onera &
obligationes in me derivare volo. mihi Cajus injunxis-
Sic v. g. fi
ict, ut crcdita fua ipfi exigerem ab Sejo, cuiipfe debeo: invito Caio
neq; Sejus poteric debici mei compenfationem objicere, eo prae- &

texco folucioncm recufare ; (quid enim Cajo cum meis debicis?)
heq; ipfe me Cajo debicorempro Sejo fubfi:icuerc poflum. Sicde-
bicor popiUi non poceftincompenfarionem deducere credicum tu-
toris, nec cucor fuo fedebico exfolvcre, ofFerendo creditori fuo in
compenfacionem credicum,quo hicpupillo tcnecur. vidX^S.V.h.t,
Contra rede tradunt, fidejuflbrem, ii a creditore excaufa fidejusfi-
onis convenitur, non folum in compenfationem deduccrc poflle,
quod creditoripfi, fed &
qu^d principali debitori debet,eriam hoc
infcio & invico. Nam fiquidem ipfc principalis debiror folviflet,
"compenfarionem fui debiti credicor tenebatur admiccere ; cur ergo
fidejuflx>Fi id non profit? Etimprobus forec debitor, fi fidejuflbrera
vellet prohibere, quo minus fui debici compenfatione defunga-
Tcct I tui4
ô% LIBRI V.
tur; cum utiq; quod hic pro ipfo folveric, re/lituere tencatuf.
S. Regularicer aucem compenracio locuru habec in rebus
.
fungibilibus ejusdcm generis, quorum folvendorum cempus jam
prjsfens, auc elapfura eft. (non qux in diem debcncur. vid. I.7. D.
kf.J Unde rede compenrari nequeunc quancicaces cum quanticaci-
'
bus diverfi generis,auc diverfequalicacisi puca modius cricici, curei
modio aven2e,amphora vini Rlienani cura amphora viniHifpa-
nici Neq; diverfe fpccies, puca bic cquus cum hoc bove. Neq; rcs
.
diverfi generis, puca ovis cum anfere. Ncq'; fpccies cum gencre, auc
quancicace; puca buccphalus cum
quoyis equo, auc amphora olei.
Ecfi Incerpreces juris Romani admiccanc compenracionem incer cor-
pora in gencre debica, feu quandoucrinq; idem gcnuscjusderaqua*
Hcacis debecur. v. g. fi cibi equum in genere promifinTem, ac cu iHi,
qui mihi in gcnere equum legavic, fuccefllfti, corapcnfacio incernos .
fiec. Concingic camen eciam in idis, uc ucriusq; debicoris confenfu

diverfe resinfuam ^ftimacionemrefolvancur^&ficdemumucrinq;
compenfacione collancur. Quanquam eciam in reciprocis debicis
frequens fic, uc non cam collacur, quam fufpendacur obligacio per
recencionem, qua quodalceri debebam exhibere, cancifperpenesmo
recineo, quoad alcer, quod prius debebac, prsefticerit. Minime au-
cem compenfari poflunc oper^ invicem debicsp, auc opera cum rc,
quando momencum illud ccmporis jam infl:ac, quo illse invicem
func pra?fl:and2e auc exhibenda;. Nam id repugnac fcopo concra-
duum, eosq; reddic planeinuciles. Quod fi aucem uterq; alceri dc-
bicsEoper^ aucrci praefl:acioncm rcmiferic, exaho fundamencoobli-
gacio coUicur, nempe ex raucuo diflenfu. Sicuci eciam, quod ego
non cenear, quando alcer qui prior pr3efl:are debebac, id
prseftare
oroific, nonadcompenfacionem efl: refcrendum; fcdquiacondicio,
_fub qua ego prxftarc cenebar, non excac. Quod fl aucem operx
temporc convenco prsftari fmc neglelae, adparec easdem in asfti-
mationem fuam pofte refolvi, adeoq'; per compenfacionem colli.
Sed &
dcbico opponere poflTum damnum quipoilens a credicor
dacum, ut &raulcam mihi exfolvendam, in quam ob injuriam mi-
hi dacam judex credicorena CQndeninavic. Id quoq; rede monec
CAPUT XI. 705
Gr&tim 1.5. c. I^. .i_p. a qiiid inrer licigantes convenic, ei quod pro-
miHum efl, opponi lite manence non polle aut adionem, de qua
lis erac, auc liris& impenfas. v.g. Eri: mihi lis fuper aliquo
damna
de hxreditace pendence cgo ip/i domum vendo. Heic fane-
: ea lice
in folucum irtc mihi impucarc nequic eam hsrredicacem, aucfumcus

in ejus pencionem fadlos ; quippe cum nondum fit liquidum, an
bêditas iiiidcbeatur. Et negotii natura oflcndic, conVeniiTe inter
nos fepcfita ca lite: alias enim nihil adum fuifliet. De eo genere
compenfacionis, qua debicum grari^ pro beneficio rcferendse coUi-
tur perfequencem injuriam ab eodem illacam, prolixe cradic Senecit
epifl.Sh & de henefic. l.cf.c. ^.ficfq. Sicuci & sequales ucrinq; injurias
per compenfacionem rede colluntur, falvo camen eo, quod magi-
flracus incerejfl:.
. 7. Tollicur quocf; obligario condonacione ejus, cui quid

debebacur, &
cujus incere/t obligacionem fuiffe expkcam. Nara
Jure fuo pofle aliquem cedere tralaricium e(t. Ec quod ex obligario-
ne in alcerum craaslacum fuic jus, iccrum ad nos redire per condo-
nacionem ab alccro intclligicur. Ec uri ab inirio non concrahitur
obligario, fi quid offercur, id refpueric ita nec illa me am-
alcer, cui :
plius fl:ringic,quando alcer vinculura, quo ipfi cenebar;, ultro laxa-

veric. Addcndum tamen cft, nili &
cerriialicujus interfir, eamobli"
gationem impleri, Tuncenim candemremiccere folus non poceft?
criam in quem immediate ex obligacione quid confertur. Solet au-
tcm ejusmodicondonatio fieri vcl exprefle vel tacice. Ad priorera
modum pertinebac ex Icgibus Romanorum aeccpiUtlo^ qua quis
fatebatur feaccepiffe,. quod
non aGceperat. Item ftifulatia
revera , -
4qudiana, qua pcrnovacioncm quandamquarumvisrerum obliga-

tio inftipulatum deducebatur, ac deinde per accepcilationem tolle-
bacur. Quas quidem ambages jus naturîgnorac,in quo eriam re,
auc quocunq; modo contra<fi:a abligario nudo alterius confenfu, ricc
fignificato, exringuitur. Srgnum quoq; condonatê obligationis
habetur, flfciensdebitoritradam, (non cx caofa depoflti, aut fimi-
ii,) inflirumenta aut chirographa, citra quae intcr homines d^bita .
conpoflbnt probarl, l.%D. de ^^^^. Quod li aucem alia inflro^

ment^
^04 ^^^^^ "^-
menca ex quibus debicum ^que liquido ponic probari, unius

cxcent,
duncaxac cradicione debicum remifTum non cenfecur. Quod aucem
leges Romana; docenc, reddicione chirographi judicari cacicum pa-
ûminicum cum debicore denon pecendo; ea fubcilicas icidem ju.
rinacursc eflignoca, quo eciamre concrada obligacio nonrcali dun-
caxac folucione, fed & nuda condonacione poceft aboleri. Tacicc
aucem condonaca cenfecur obhgacio, fi quis impediac, auc in caufa
fic, quo minus, quoddebecur,
poiTic pra-ftari. Sic&ubicumaliquo
ica mihi conveneric, quod ipfum (im admonicurus, ubi opera eric
obeunda; admonicione ameomifTa iftam cenlebor remififle. Uci
cciam,quando ahum, ejusdem vicesobicurum, fubfticuero.
. aucem priorimodo folvuntur pociflimum obligati-
g. Uci
oncs, quibus duntaxac contrahentiumoneraturj iraquseutri-
alcer
usq; parcis prsftatione conflant, readhuc incegra, mutuo diflenfu

folenc diflôlvi. Nam id raaxime nacurale videcur, uc quod fokim
ruffecit ad obHgationem contrahendam, ejus contrarium fufficiac
ad eandem diflblvendam, ubiahud quidnon incervenerit, quod
obhgacionem femel concradam abrumpi vecec. Nam quin legc
pofltiva in cerco negociorum genere interdici pofllic, ne quod fe-
mel placuic, eciam reincegra displiceac, dubium non efl:. Quod
fi autem res non fic amplius jam quid
incegra, fed ab alcera parce
pr^fl:itum; tunc nudum diflenfum adparet non fufEcere ad tol-
lendam obhgationem; (vid.1.2. X.-^.T). derefimd.ve^Mt.) fedfialias
obhgatio fic folubilis, accedere oportec condonationem ejus, qui

jam ahquid pra^flitit, & cui quid exadverfum erat praefl:andum;
aut illud alia ratione farciendum. vid. 1. fS- 'D.defacfis.
. p. Prascerea non tam folvitur, quam abrompitur obligatio
alterius partis perfidia, adeocf; quando unus non praeftat, de quo
convenit, neq; alter cenecur id pra^flare, quod reciproce & intuicu
prseftationis alterius recepic. Cum enim qui expado aliquid alcc-
ri promitcit, non abfoluce & gratis, fed intuicu ejus, quod alcer fe
pra:fticurumrecepic, promiferit; inde praiftaciones utrinq'; fibi in-
vicem infunt per modum condicionis; quafi di(flum forct, pr^fla-
bo,fitupraefl:iceris prius. Jamautemquaeconditionifuper/lruuncur,
ca
ca non adparente corruere conftac. vid. (7m/^ J.j. c.ip. .14. Ha:c
autem locum habenc, fi ifte fuum non pr^ftirerit, qui priore Joco
praeftare debebat, auc qui iimul cum altero. Nam
an & quacenus
folus metus, ne, ubi ego meum praeflitero, alcerfallar, ab obligatio-
ne aliquem liberare queat, fupra traditum fuit. Sed quid juris eric
circa particuiasrerum;am prîlitarum,ubi contra^ftus ante plenum
complementum fueric abruptus? Heic de divcrfis cafibus diftinde
crit pronunciandum. Si enim ipfe quod priori loco debebam pras-
flicerim,& alter mox tergivcrfari velit, mihijuscrit ipfum quovis

modo licito ad concradum implendu adigcndi. Quod ii autem
meipfum, ubi ahquam obligationis partem implevi, in eadem im-
plcnda pergere c^deac, non poifum alcerum adigere, ut qUod prar-
ftici, cjusve Airaationcm ifte reilituat: fed ni ego^dcquo prarftan-
do convcnit,confurnare vehm, tuto licebit iili quod abs me acce-

pic retinere. Neq; heicopponi poterit critum illud; non debcrc
aliquem cum damno akerius locupletari. Ejus quippe damninon
habecur racio, quod quis fuo dolo iibi arceilivic. Ec quocies per
eum, cujus incercrac convenca impleri, ileceric, quo minus ea imple-
ancur,perinde habccun ac ileadem fuerincimpleca. Neq; ii poilea
poenicentiacemeratae iidei dudus padlum continuarc Velim, alterid
acccptare cogicur: cum pa<î violatio femel fada penitus idem ab-
ruperit, &alterumab obligationcindeorta abfolverit; qujEnifino^
va conventione inilaurari nequit. Sic v.g. ii cgo operam alicujus
inannum conducam, mercedein anteceflum foluta, poil antean-
num finitun citra ipiius culpam eundem expulero; non tcnetur
mihi dc mercedc reilituere, quanci erat refidui temporis opera-,
Quod fi autem quae utrinqVprjeflita fuerunt, paria iint, ante con-
ventum tamen terminum non licebit alterutri paClum abrumpere;
fed alter ad idcm implendum violatorem adigere poterit, aut cx-
tor.qucreid,quod intereratpaflumadamuilim fuifie impletum.
, 10. Expirant quoq; obligationes, quando flaturo, in qua
caedem unicc fundabantur, mutaverit pcribna cam qus prseflâre,
quam cui praeftari debebat. Sic magiAratus defcniionem fubdito-
rum promiccens non amplius tcnetur, fi munere fuo abierit. Sic
Uuuu qui
70(5" LIBRI V.]
qui magiflratui obrequium promiilc, non amplius tenecuf, nbi

fubditus ipfe efle, auc hic raagiftratus derieric. Aft vero vim tol-
lendiobligacionemnon habecejusmodi mucacioinfubjcdojquajqui-
dem eandem quo minus fufciperecur impcdiiflrec, fiquidem eo, quo
concrahebacur, cempore cxciciilec, ac in prsefens fubjedo non adeo
exade quadrac, dummodo non prorfus inhabilc illud ad eandcm
implendam reddac. Nam niQ ejusmodi mucacio canquam coadi-
tio pa6lofucricabinicioin(erca, jus irrevocabilicer qu^ficum firmum
perfiftec, ucuc alccri fors moleftia qusedam inde crcecur. Qui enim
libcre &ulcro adconcrahcndum acccflic, fibi impucec, quod cafus,
qui probabilicer praevideri poceranc, ab inicio non pr^caveric. Sic
populus aliquis abfoluce fercgi fubjiciens, eciamfi poftjingeniomu-
tacojinaliam reip, formam majori inclinacione feracur, haucquid-
quam regis ideo obfequium exuere poceft. Sic mulci, fi ancea ma-
irimonij incommoda incellexiflenc, yicam ccxlibcm exawluri fue-
ranc; quibuscamen ubi femel eofe vinculo induerinc^ uccunq; fors
luleric, obdurandum efl.
. Sed & ipfo tempore cxpirant obligariones, quarum du-

ir.
rario a punto aliquo temporis fufpcnfa fuic. Quod fi concinuari

easdem placueric, nova convencionc opus e/t; qu^ camen non
femper exprede, (cdquandoqi cacicefalaincelligicur. vid. I.15. .yf;i?.
l.l^.T^.locati, Verum uc Iblo ccmporis tra<llu evanefcat obligacio,
ita uc non debuerit incraeundcm cradum vim fuam exfcrere,idab-
furdum eft. Inde nihili efl: obligacio ; debebo tibi C. aureos per tri-
cnnium,ica tamenuc neq; intereaccmporis, neq;eIapfo eodem fpa-
tio eos me pofcere queas. Nam fruflranea efl: obligario, quae nul-
lum anccquam exfpirec, neq; poft fc ullum efFe-
fbrcicur efFeflum,
lum relinquir. Aliud aucem cfl> fl ita dicam; niflintra tricnnium
peticris, nihil amplius debebo. Ifthasc cnim eft conditio obligationi
adpoflca qua non adparence illa cvanefcit. Sic & moris eft, ut fi-
,
dejuflbr ad certum duncaxac tempus (cfe obliget; eonimirum fine,

ut macure^ & quamdiu adhuc folvendo eft, debicorcm credieor
argeac, nein infinitum ifte obftri(flus hi^reac.
. U. Horte deniqi foivuncurobligaciones inperfbnaalicuj us
radi-
CAPUT XT. 707
radicatae , fubje^lo quippe fublato accidcntia qiioq; extinguf necesJ
fum elt: ac prafflatio per naturam redditurimpodibilis. Vid.tamen
VaUrim Uax. 1. 2, c. 6. . lo. Frequens tamen efl, ut defun^florum
obligationes communicabiles per fupcrftites condnuentur, utq'; hi
in iftorum locum fubeant. Idq'; vel quia luperftesultro, ut defun-
(\ famae confulerctur, aut alias ob rationes iflius obligationem ex-
plendam defundi bonis obiigationi eraC

in fe fufcepit; vel quia ex
fadsfaciendum, quae cum iftis bonis,naturali velut hypothcca one-
ratis, in hasredem flmul tranfeunt. Quod fi quis moriatur, neq;
tantum in bonis relinquat, quantum debet, adverfus iflum credito-
ris a(Slionem fimul mortuam cfleadparet. Quid cnim cxanimica-
daveri aliquis faciat.^ Quofped:atlcxSolonisapud Vlutarchum Solo^
ne, qua mortui contumeliis affici vctantur. add.l.l. %,^.6. 1.27. D.
de 'mjuriis. Etfi apud yEgyptios receptum, eorum qui folvendo
non crant cadavera in creditorum aedibus condi; quas poflea has-

redes opibus audi redemta honorifica fepultura dignabantuf.
Apud quos itidem in ufu, ut liberi parentum conditorum cadavera
oppignorarent. Hsecce qui nonluiifent, eosignominiamaximaj&
pofl: exceflum c vita fepulturae privatio confequebatur. vid. Diodor.
Siculus 1. 1. c. PZ' P3. Lucianui de luBu. Herodotm Buterpe.
. 13. Per delegationem fubfbituit quis creditori fuo confenti-
cnti debitcrem fuum, uthicloco ipfiusdebitum cxfolvat, feuutde-

legantis creditori folvat, quod deleganti debebat. Ubi creditoris
quidem confenfus rcquiritur, non autem tcrtii iflius debitoris, quem
etiam ignarum & invitum alteri delegare poffum. Nam nihil in-
terefl:, utriquis folvat; multum autem, a quo quis debitum cxigac.
. 14. Dc confufione non efl quod multa addamus. Nam

cum idem non poffit effe fuuscreditor & debitor; adparet, fi quis
debitoris fui haeres fiat, aftionem illam perircj eum obje6lum, crga
quod fcfe cxfcrat, invenire ncqueat.
. If. Novatio autemjuriscivilispofitivipropria eflc videtur,
iiiec ad jus naturae & gentium fpedlare. Nam poflunt quidem an-
tiquae obligationesconventione partium reformari; puta,ut noc^
ampliusdcbeatprseflari inceritus rei proptermoramadebitorcintcr-
Uuuu 2 poflp
: : ;
fQS LIBRI V.
poficam; I3t dsfints deberi poena aut, ufura ob moram; ucpignora

remkcancur, auc fidejuflbres libcrcntur, dum credicor fola debitoris
ifide deinceps {hCe concencum forc declarat. &c.
Sed intra iimpli-
cicatem juris natur^ verfantibus non opus efl: heic fingere, priori
obligationi, quse pcriic^ aliam fucceflifle. Cum revera nihil aliud
hcic aium fit:,quam quodvelcreditor partemfiji jurisrcmifcrit;, vel

diverfas prsEtenfioncs in unam confufjie fint. Qiiod aucem una
a<fiio pra; altcra privilegio quopiam gaudet, id juris poficivi efl
cum jure naturali, quae que efficaciter debentur, ^que eflicaciter
quoq;peti queant. Sed quod leges Romanac tradunt de novatio-
nc, qu^ per Htisconteflationemfit, fquam necefTariam vocanc,uti
priorem illam voluncariam;) id aliquo modo ad jus nacurale ad-
plicari poceft. Nimirum uc in foro civili, qui judicio vicic, adlio-
iicm judicaci concra adverfarium habec, qua id pecic, quod judex
addixic,quomodocunq; CqCq prius jus habueric: icaubi fuper aliqua
Cbntroverfia bello difcepcaricoepic, exigi pocefl non folum prima
illa prsEcenfio, cx qua bcUum fuit orcum, fed quicquid beilo finico
in pace fueric definicurru.
CAPUT XII.
DE INTERPRETATIONE.
f . Ratio nrdinii. i f i . ^Jtdam vocahnU habent ftmfieatio'
2. ReU& merpretationts necejfitas. nem Utavt & (irifUm
$. lêrba rerftlariter inttlligtnda ex pro iz.Res qHAdar^fmtfdvorabiles, c^ti&dam
prietate popuUri odiofdt,
4.Verba artis ex arte S* Ex hifce diflinUionihM regulk foT'
j, Ter conjeBarai eraiturfenfmifi verha mantur

fint ambigua \ 14. Exemphm m dusbm, qni fimnl ad
6Am repngnent velrepugnarsvideantur. metam pervenermt.
7, ConjeûrA petfintur ex materia fn^' j^,ômodo interpretandnm, ne qnk
firatai inJHffHaltenpu Ullutn gtrat
i, Ex ejfeBu i 6. 7>e verbis ; Cmhaginer/j fore libsram*
p\ Exconjfen5}iif,originetautetiitmloco, 17 ConjsEiura, propter qnam legis fit
iQ^ômodoex rationelegis eJHS fenfia extenfio,

GolUgatur, [ i S, 1)e his, quji infrattdem legis fimt.
GAPUT XII. y&p
t$ C&ffjeûra, prpter ^nam legu fit reii.Flelex caftiftmergemu repugnantia
finîojidg^ vslex defeHt* vjlnn- cnm volmtaie, ubi tjieejivel ilhcttus,
tatU origmario 22, Vel nimMgravis^ habita rationeaUns,
ao* ( Circa eenje^Hram hanc ohfervatio. ) 2s,îdfid>verfa leges cafti aliquointdf
fecoUidivideantHr,
POfi:'pala in genere, & pardm jam de eorundem

in Ipecie:,
interprecacione difpiciemus, Cum eniminoranibus obliga-
tionibus, qua^ ulcro abhominibiis arcefTuntur, cerca adhibe-
ancur figna, cum de animo concrahenciumj tum dc legibus
& capicibuspaftorumindicancia; &verofignaifl:ain diverfosquan-
doq; fenfus poflint accipi: maximopere eft ncceflarium , noflecer-
tasregu]as,quibusgenuinus eorundemfenfus eruatur. Quanquam
aucem inferius demum ficagendum deillapadorumfpecicquseim-
perium civile prfupponunc,& pleraq, eciam ad leges percineanc:
tamencum ncq;hanc maceriam dividere, neq; ad fincm usq; rcjic^-
re conveniens videacur/concra legcs mechodi non adeo pcccafle
judicabimur, fi eandem hoc loco univerfam expofuerimus; fecuci
fcre KaB TTGû Crotmm 1. 2. c. 1(5". qui in iflhac materia exponenda fub-
tihcer valde e/l verfacus.
. 2. Siigicur fpelemus,quo fineobligacionescontrahantur,
tenetur quilibet, qui ultro fefc obftrinxit, adid,inquod voluit obli-
gari. Pr^fupponitur enim ipfum ulcro & Hbere obiigationem fu-
fccpifle, & quidcm circa rcm, cujus pr^ftandae neceflitas ei antea
Bon incumbebat. Igiturnon adparet, quomodo quis in plus pos-
fit tcneri^quam quousq;ipfc vohiic. In quem fenfum accipien-
dum illud Cicero/iis offc.i. In fide qnidJenjQris^ nonqmddixeris cogiian-
dum. Ea eO: porro nacura hominis, uc incerniipfius aclus per fe al-
teri non finc fpelabiles ; iidemq; ab excerioribus adlibus & fignis
difcrepare poffint. Et tamen hquido eft decernendum , ad quicj
quisq'; teneatur, quidve jurc ab eodem queat cxigi, Alias cnimirri-
ta reddetur obligacioj fi quisq; fenfum, quem
veHt, fibi affingendp
perceodendo fuam fentenciam diverfam fuifle
fefe liberare polTet;,
ab ea, quam alcer arripuic. Igicur ratio diditac, ut ei, cui promis-
fum quidefl, jus ficcogendi promiObrem ad id, quod reâ figno-
Uuuu $ rum
yto LIBRI V.
rum interprcEatioruggeric. Cogitatioquippcmaximepropterhomi-

ncm ipfum efl:, figna autem propter alios. Nam alioquin res exi-
tum non reperiret, &in nihilum recideret; id quod in moralibus
proabfurdo habetur. Quo pcrtinec antiqua infoederibus ufurpari
folica formula apud Liuium IXct^.Jine dolo malo, utiêaheichodie
reBiftme mtelleCira fmt, Efl: auteminterpretationis redse norma&
menfura, colkclio mentis ex fignis maxime probabilibus. Signa
illa func duum gencrum, verba, & alia^ conjedurae; qu confidc-
rantur autfeorfim^ auc conjundim.
. 5. De verbis haec efl: regula. Si rîilla fic fufficiens conjc-
diura, qua^ducat alioj verba intelligenda proprio fuo,
fiint in fa- &
mofojUt loquuntur, fignificatu, quem ipfis impofuit non cam pro-
prietas aut analogia grammatica, quam popularis ufus, qmmpnes
arhitrimn cji^ (^jm (^mrma bquendi. întilia. Inji. Orat. I.I. c.<5'e
certipma loquendi magifira: utendum^ flane jermone 3 ut
Confuettido
mmOi cuiftibltcaformaejl. Dio CajfimX.^ p. Tiberim cuminedicio voce
mnlatinaufiis efjet ^ 4tteJHsCafito dicebat-, tametjinemo anteipjumea
*vocahulo nunc nihilominus ingratiam Ttherif inter antiquare-^
fifpiîfmjfety
ferendum. ihiMarcelimquidamfubdidit'. hominihus Cafarem cinjitatem

Romanam dare poffe^ vocahuiis nonpojje. Vrocopim Fandaiic. 1. 1. cum di-
xifTcc, Impcracorem partim e fuis, partim e foederatis militem fcri-
pfifle^ fcederatorum nomine oiimfoli dicehantur barbari, qui non

addit :
(ervilem in modumi ne^ enim armis viciiyjedfari cum civihus jurejiib

tmperium venerant^ a foedefihm qua feftgerant ficnominati, At noJlrA
&tate in hocce nomen venire nemo vetaturût mos c[i tewporis non in quo
p'imum referta funt fenfu vocahuia fervare , dum profito arbltratu res
ibfits immutant homines^ quihm e^ primtim vocihm nuncupata fmt nthil
foliciti. Apud VoiyhiumX.yM. c.4. Locriinextremam Caiabriae oram

delati ex Grsecia, regionem eam invenerunt a Siculis poflTeflam. Hi
improvifo eorumadventu perterriti,eos receperunt,& inhaccver-
ba foeduscum iliis iniverunt: amicitiam cum Sicuiis Lccreafes fervatU'
roS) c^ regtonem hanc pro comnmni amhohmôpuiis hahituros, quamditt
terra huic fedihm fiiis infiflerent ijr impojita humeris capita gefiarenf,
Ha^c cum ica convenifl^nc, Locrenfes ad prae/tandum juramencuna
acceiic'
CAPUT Xlf, m
acceflerunt,po/lquam in calceamentorum (bla cerram injcciflenr,
bumeris aucem alliorum capita ica ruppofuiflenr, uc non adparerene;
dcinde e calceis terram excuflerunt, & capica ailiorum abjecerunt j
ac mox ubi primum data eft occafio, Siculos regione expulerunc
Apud Thucydidem 1. V. Boeotiicum Spartanis foedus icerant, in quo
incer c^tera cautum erac, uc Boeocij Spartanis traderent Panadum.
Verum illi prius Pana(3:um diruerunt, & toncdemum Spartanis tra-
diderunt. Sic Leucippus cum locum a Tarentinis in ufum ad di-
emnodlemqi petitum repetentibus non redderer, interdiu repofcen-
tibus refpondcbat, fi ad fequcntem no6tem repeterent, (e rcdditu-
rum : at nodu ad diem (equenrem rcferebat. Strabo 1. Vf. Sic de
Mahocnece Turcarum Imperatore narrant, cum Euboeacapta alicui
promififlet, capuc ipfi foreincolume, mox medium eundem difle-
cuifle. Verum ejusmodi cavillationes nimis apertae

uti funt fri- &
Vol j ita illis ferjurium magis adfirin^^ quam dijjolvi redle pronunci-
at Cicero off.'^,
4. Circa vocabula artium propria, quae vulgus vix capit,
.
obiervandum efl:, ut illa explicentur fecundum definitiones pTU-

dentum cu;usq'j arris. Cicero qu.fi, Academ. l. /. Hiakêrum vtrha nuUa.
fiint fuhlicA \fiis uimturyC^ id quidem commune e(l omnium fere artium,
Exemplum fit irrvocabulo exercitmy v. g. fi in focdere aliquo cau-
tmn n, ne quis cum exercitu alrcrius fines tranfeat. Ubi difpici-
ndum,qoalts milicum manus eonomine veniaL Gr^/i/^x putat
cxercitum definiendum per talem milicum multitudincm, qufe pa^
iam fines bofkicos invadere aufit, vel ctiam aperte hofli ingruenti
fefe ob jicerc. Nam pafRm apud hifloricos opponicurid, quodju-
ilofit cum exercicu, & quodfurtim fit, acmorclatrocinantiurri. Iti
univerfum tamen non poceft definiri, quanta manus ubiq"; & fenn-
per exercitum conilicuat; ^td refpiciend^ funcvires cum hoftian}>
tum noflrse. Si tenuibus rcbusp. invicem flt negocium, modicae
copisE exercicus inflarbabercpoirunt ; qu^ inter magna regna pra
manipulo prasdantium habebuncur. HinCs quando yegcttm dere
militayiXj^. c.L dicit, exereitum effe tam kgionum,quam auxiiiorum,nec
n(m & eûUumAdgeymdubdlnmcdleUammHUitiidimmi non defcribir
jas LIBRI V.
eêrcitum in genere , fcd qualis tunc apud Romanos cenfebatur.

Namdantur utiq; exercitus exroliscivibusjautmerisperegrinisfivc
fociis, iteraex folo peditatu, aut equitatu conflantcs Cii;^ro mâ-
rodoxo <S. refert didluna M.Crafli, qui nQ^zbzt dl"JiUm ej/e alicûem^
nifi qui exemtum fuisfiuîibpii pffit akre. Exercitum autem definic
fex legionibu?^ ^
wagnis fociorum auxiliis.Polybim 1. VJ. Romancrum
cxercitum ait plerunq; conftitiffeXVI. M. civium &XX. M. fociorum.
Quanquam & minor numerus quandoq; apud hos exercicus noi
men iraplebat. In 2. . D. de his, quinot. infam, exercitui prêfle
1. r.
dicitur, ctiam qui unaan legionem adminiflrat. Sed & alia quae-
ftio fupcr hocvocabulo movcri poterit; anfoedus, qualedixi, vio-
larit, qui magnam militum muldtudinem per alcerios fines tradu-
xerit, non jundim, manus minutasr' Heic cum exercitum
fed per
habere dicatur,& quiin uno loco eum congregacum habet, & qui
copias difperfit,uttamen eas brevi Concrahere pofllc; uiterius
ita
confiderandum,quo fine hjfcconvencio fjc inica. Si enim hoc tan-

tumfpedlatum fuit, nenobis periculum creetur, adparetfoedusnon
violari, ubi fparfim cranfeunt, nec intra fines noflros coUiguntur.
Verum fi alterius vicini fecuritatem id fpedlac, ne ifle per noflros
fines invadatur etiam fparfis conceflb tranficu foedus violabicur.
,
Eadem ad dajfemquoq;-, adplicari poflunt, fi force in aliquo focderc

poficum fic, ne quis in certa marispartecum claflb naviget, auc al-
terum navigare patiatur. Nam heic non folus navium numerus
confideratur, ikd^ earundem magnitudo,&vires maritima; popu-
lorum, quorum intereft. Huc pertinet ilhid Flori l.I. c.li. Bxtant
(^ de Afttiofarta ffolia, qu^M^niui infuggejiufori caft^ hoftmm claffe
fuffixit ; fitamenilla clafis. T^m fex fuere rojlrata. Sed hic mmerui
iiiisimttjs navaie helium fuit. Add.Aiher. Gentiiis dejurebeiii 1. 3. c.20.
Sic fi quid de afce fuerit cautum, puta ne incra certum fpacium ab

alicujus finibus illa extruatur; f^pe arcem novimus accipi pro in-
figni juxta ac munitiflimo aedificio fepe eciam pro loco muoico,
:
qui arcere hoftilem exercitam pofiît, etfi vilibus ardificiis exulto.

Ubi ficonventionis fcopusfuit, nequis municuslocus noflris finibut
immincat, manifeftum efl padum violari, fi munimenttim duncaxat
cerrc^
m
CAPUT m î|
terreum, vilibus milicum cum receptaculis fucrit cxtPU(!ûm. Add,
Alber. Genulisd. l. c.2i. Quod fi autem vocabula
artium a diverfis
diverfimode definiantur, expedit ad pr^fcindendas lites, ut popu-
laribus verbis exprimatur, in quonam fignificatu ifi;a vox eo loco
capiatur.
. f. Ubi verba fimplicia, aut verborum complexio plures fi-
gnificationes recipiunt, aflumtis conjedluris opus efi:,utgenuinus
fenfiis eruatur. Khetares hunc locum vocant i^ 0.^(^1^0X^04, ex am-
biguo : Dialedici fiibtilius, fi in una voceplures fint fenfiis J|toi'OiW<î',
i in complexione vcrborum cl(zCpil2oXiav.Priorisexemplum pote/fc
(ûodTertulUam^s de 'ueUndis ^v;*^/;?/^/^c.4.vocabuIum nmlierum
cfle,
indido i.Corinth, VII. ad virgines quoq; extendendum docet. Etfi
aliquando mulier virgini opponatur, v. g. miôCicermis: cra^mU'
lier <fr/>.Pofierioris exemplu a Cicerone delnvent. 1. 2. ponitur. In tefla-
rnento fuo quidamcale legatum conditacrat: Hares meu^vafirum
argenteorum fondocentum noverca^ qua volet^ dato. Heic noverca ma-
gnifica &
fcite cselata pofccbat; contra hasres prjetendere, ea tan-
tum deberi ,
quae ipfe dare vellet. Poterat evitari ambiguitas, addica
voce ipfi v^lipfa. Ecfi ex jure Romano confi:et, regulariter optio-
nem efle penes legatarium. Id quod etiam naturali ^quitati con-
gruit, Nam fi haeredis eflfe debebat optio, non opus erat , addere
claufulam, qua, volct. Quse enim abfolute mihi prsefianda injun-
guntur, ubi diverfismodis mea obligatione poflfumdefungi, eleilio
penes me cfle intelligitur, Sed ubi claufula deoptione eft adjeda,
praefumitur cam tendereinfavoremejus, quialiquid efi: accepturus,
nealtcr vilemquampiamremipfiimpiDgat. Add.Autor ad Herenni-
um 1. 1. ^mtilianus mfl. erat. 1. 7. c. p. Sed quod attinet notiflfima
illam decifionem, ni fallor, Ducis de Ofluna, qua totam h^redita-
tem filio addixit contra facerdotes, hasrcdes ea cum claufula fcri-
ptos, ut filio eam non tam apices juris, quara
darent, qua ipfi vellent :
odium avaritiie hominum

imminentium defendunC
alienis ^
. S. Conjedur^ quoq^jadhibendsead gcnuinum fcnfumeru-
cndum, quando occurrit fv^^îo^rtrwfit, feu fpecics repugnantise uc ;
quae parccs inviccm pugnare videntur, concilientur, fi modo id fieri

Xxxx . poflTir.
:
j^l4 LIBRI V.
poffit. Namubicerta & manifefta cfl repugnancia, quod po/lerius -
inter concraiiences placuit, derogabic prioribus. I.4.D. de confiitut,

dudt contraru leges funt^
princ. c. 5. X, de refcripns^ Livtm 1. p. c.34. Ubi
femPer antiqm obrogdtmva. nemo eodem tempore concraria
Qiiia
potuic voluifle; & aftuum
ea eft natura ex mero agentis arbitrio
dcpendcndum, feu quibus alteri nullum ert: jus qusficum uc novo ,
voluntatis adu inde difcedi polljc. Ecfi uc mucatio voluncatis ad

aclum aliquem tollendum valeat, incerdum ea ex una duncaxae
parce requiricur, puca, in legibus civilibus, in ccftamencis, &
fimili-
bus: incerdum ex ucraq,- parte adefle debec, uci in palis, qua?, ubi
lex non non nifi utriusq; pacifcentium confenru pofiunc
obfliceric,
diiToivi. Exemplum legum duarum, quae fibi repugnare videntur,
Cale adfcrtur. Lex una efl; tjrannicidA fiatna fonatur in gymnafio
At foimina efl^ qutt ty-^
altera^ ne mtdieri in gymnafio fiattia coUocetur.
rannumoccidit, Judicavcrim taraen pro mulicrc calculum ponen-
dum. Nam prioris legis ratio eft, ucjuventus,qu2Bingymnafiovir>
tuci praeparacur, perejusmodi honores ad fimilia accendacur: po-
fterioris aucem,quod proprise mulieribus vircuces finc excra neceili-
tacemaucdecus virilis a^mulacionis. In hoc igicurcafii quia muli-
cr fexus fui audaciam exce(Iir,eo magis in gymnafio ftacuam mc-
recur, quo majorcs ad semulandum flimulos viris ejus fexus imbe-
cillitas poccfi: injicere. Exemplum, quo duae parces ejusdem iegis
coUidi videncur, hoc adferunc. Rafta yaptoris mortem eligaty aut nu*
ptias. Ejiqui duas rapuit^ quarum altera mortemy altera nuptias elegit
Heic racio legis viam decidendi monftrabit. Qupd enim morcem
raproris opcare permicciturrapcse, id non ideo fadlum, quod crede*
recur, multaspuellas rapcorum fuorum morcem opcacuras; fedmi-
feilas confulcum ibat ne in caslibacu degere perpecuo co-
legislacor,
gerecur, poflquam & rapcor, deflagrance primo amoris impecus
cam faflidire coepifrer, canquam &alceri non adco percinacicer de-
negacuram, quod fibi concra leges indulfiffec; nec facilc invenien*
duserac, qui fciens ab alcera defloratam vellec ducere. Unde illa
prasferecur, qux rapcorisnupcias elegic. Nam

boc ad & fcopum lc-
gisj qu^ magis foeminarum commodum, quam rapcaris poenam-
fpeilac
CAPUT xii; w
fpe^latj quadrat,- &
eo modo fakem uni raptaram honefti matri-
monij copia ; cumubi rapcor mortcfuericafFelus,ucraq; viduo
fic
.acerc leto cogatur. Ecvalec etiam hcic, quod ubi pares func fen-
kcmxt micior pars debcat pr^valerc. Etfi in contrariam fentenciam
videantur difcederc plcriqi declamatores apud M. Senecam l.i. con-
troverf.f^, Ubi ejusdcm legis vcrba in aliquo duntaxat cafu fecum
pugnant;, talc exemplum adfcrunt. Eft lex ; vir fortisy quod njoUt
fofcito. At Juntjam duo viri fortes , qui eandem foflulam uirginem. Cu m
utcrq'; voti non poditfieri compos, quasritur, uteralteri pr^feren-
dus? Heicrefpondendum, quod is debeat praeferri, qui prior opta-
vic: ubi fimul optaverunt, res forti crit committenda. Nam inde-
finita optandi libcrtas in lege ita efl reftringenda ; fiquidcm viri for-
tis defiderio commodc fatisfieri queat. Aliudcxcmplum proponi-
tur apud Vhiloflratum de vitis Sophifiarum 1. 1. in Secmdo. Qui feditio-
nem incepic poenas luac. Idem {editioneminccpitacfinivit,&pra:-
mium pecir. De quo nervofc Secunduf: dequihm rebmmale
cafu ita
meritus es^ da fxnas : de quibus vero hene merittis, f

fotes pramiumtape,
Et in hifcc quidem cafibus evidens verborum obfcuritas ad conje-
duras cogit recurrerc. Enimvcro interdum conjeluras funt ica evi-
dentes, ucgenuinus fenfus Ct^t, ulcro ingerat, etiam contra receptio-
rcm &communiorcm vcrborum fignificatum. Quem locuni
Rhetores vocanc m^
pnnl ti^ Stavoia^t exfcrifto (^ jententiafcnpi. In
cam remhasc lex frequentatur. Peregrinu^s ^
qui maenia adfcenderit,
capteflectatur. Ufl qui in obfidione muros adfeendit, ^
hoflemfiibeuntem
fcalis dejecit. Peregrino adverfatur 70 'prirovj patrocinatur }idvoia, (e-
cundum quam fine dubio judicium ferendum. Nam fcopus legis
bic erat, ne peregrinusmccnia adfcendens exploraret, qua partefa-
cilliraus in urbem efiet adfcenfus, quae ratio in praefenti cafu ceflat.
add. 1. If D.. depublicants. Monendum tamen & hoc,aliquando ha-
htvi dvliVdfjLictViUhi revera nullaefi:; quando vidclicet verba cxtra
ftridam fignificationem, inqua a profcrente capca funt, abaliistra-
fauntur. Memorabile exemplum occurrit z^MdJofephumarchi&ol.li^.lo.
ubi Zedechias rex prophecis Jeremia? & Ezechieli ideo fidem dero-
gat, quod crcdcret ipfos fibi contradicerc. lllum cnim afiêvcrarc,
Xxxx 2 quod
yriS LIBRI V. i
quod Babyloncm ficabducendus',huncaucemhcgare,quod terram

Babylonicam oculis fuis fic vifurus. Cum
camcn ifti opcime fibi
conftarencj erac enim uciqj Babylonem abducendus, fed oculis
prius erutiSo
. Cjeterum a Gmiotvcs loci conflicuuncur.ex quibuscon-
y.
je^lurse voluncacispromuncur, quando verba obfcura func, auc am-
bigua exfnbjecfa materia, ex effeciuy
: &
ex conjunîs, De illa paflim
jalacur a JCcis; verba debere inteUigt fecundum [Hbflratam materiam.
Exempla afFeruncexI.If. .4.D locati, I.45. D. damni infeai.liy. C.
deaSf.emt.dr vend. ubilicecvendicorpromifericemcorijquodipfum
velic defenderein re emca concra quemcunq; ; non camea incelligi-
turpromifi(Ie,fedefenfurum eundemaviolencia excrajudiciali. Pu-
taverim quoq ifthanc regulam adplicari poffe ad Votumjephch^,
ûdic. XL 31. & Agamemnonis apud Ciceronem Off. 5. cum devovijfet
VianAyq/iodin fuo regnofulccrrmum natumeffet illo anno^ immolavit
Iphigeniam^ftamhilerat eo quidem anno natumpulcrius. Nara qui de
faciificando loquicur, prasfumicur fupponere maceriam facrificio
idoneam. Add. ^Merhardi.lockgal.^ô. qui e/l demateriafubjecta. Sic
fi induci^ palse dierum,incelligendumideft de diebus,
finc criginca
qui definiuncurfpacio 24. horarum aequalium, non qui mora folis

fupra horizoncem. llnde frivola erac cavillacio Cleomenis, qui
aliquoc dierum inducias cum Argivis paflus, cum explorafiec eos
^
tercia nodedormire, frecos induciis adortus parcim necavic, parcim

cepit. Cumq; eiperjuriumexprobrarecur,negabac fe una cum di-
ebus noles in eo complexum fuifle. Vlutarcb. apopophth. Laconicff,
Sim commenco
li concra Baôcios ufos Thraces fcribic Strabo 1. IX.
Sic vox armorum^ quse aliquando infi:rumenta bellica, aliquando
milices armacos nocac, pro fubftraca maceriainbunc auc illum fen*
fum efi: accipienda. v.g. Siica convencum fic, ne quis certio alicui
arma inferac, manifefl:um efi:, intelligi milices, exercicum. Sin &

autem in deditione alicujus prsefidii conveniatur de tradendis ar-
mis, auc iisdem in loco relinquendis, militibus difcedendi facultas
conceditur, inftrumentis bellicisrelidis. Add.Alber. Centilis. d.l.z.xo.
Sic PlaCceenfes, cum promififlenc, fe capcivos Thebanos reddituros.
raaie
GAPUT XII. 7V7
maleipfos nonvivos, ^cAvcxonwoixzMAtmxM.Thucydides 1.2. Nam
agebacur de vivis hominibus. non de cadaveribus morcuorura. Sic
Pencles cum quibusdam ho/lium ita padus legicur, uc ipfi ferrum
deponerenc ;
portea eosdem padi violaci infimulavic, argucacus,
cos non depofuiflefibulas ferreasj quas in laciniis veftimencorum

gerebanc. Lcx cfl, qm nocte cum ferro de^rehcnjus fuerity alltgctur,
Cum annulo ferreo inventum tnagiflratus alligavit, ûintilian. Infi,
Or, 1. 7. improbe lufic Q^^Fabius Labeo, cui cum rcx Anci^
c. S. Sic
ochus ex foedere parcem navium dimidiam cradere deberet, omncs
naves medias diffecuic, uc regem coca clafl^ fpoliarec. Faler, Max,
1.7. quanquam Livim I.38. c.^S.de fedione navium fileac. Vo-
C.3:.
lyanus Vl.Campani foedus cum hoflibus pepigeruntea lege, utcis

1.
dimidiam armorum parccm craderent, & diflledis armis dimidium

cos rccipere juflerunt. Apud Xiphilinum efit. Dionis in Caracallo^ cum .
duo milites utrem vino plenum quem inter pra^dandum rapue- ,
ranc, juflfieflenc dividere, flirido gladio eum fecucrunt. Sic Rha-'

dami/lus Michridaci jurac, nec veneno nec ferro vim ci allacuri5tm;
mox cum injcda mulca vefl:e necac.T4f/>. /^/^^.XII.
. g. S^pe quoq; cfFedus &
confequencia genuinam verbo-
rum fcncenciam oftendunc. Ubi enim vcrba crude fimplicitcr &
accepca vel nullum, vel abfurdum aliquem cffedum pofl: fe eflent
tradura, a receptiore fenfu paulifpcr defledendum,uteviteturnuL
licas auc abfurdiras. 1. \p. D. delegibm. Exemplom efl: apud Guicci
ardin. V. p. m. 134. in foedere, quo protedionem urbisBononi^,
hift. 1.
ejusdemq; reguli Bentivoglii Ludovicus XII. Galli^ rex receperat,

falvis Pap juribus. Qiiod camen paulo pofl alio modo caviJIatur
Ludovicus admodum rabuU, non Regis, ibid. p. m. \<^S. Sic abfurde
negabant Achcnienfes apud Thucydidem L 4. agrum cfle Bxorum,
quem ipfi cum exercitu infiderent. Pari cavillatione Alexandcr
oblatas a Dario condiciones elufic. Obculerat Darius, quicquid
terrarum intra Euphratem ac Hellefpontum jacet. Alexandcrrc-
fpondet.- .û^ôft Bitphrdtum funt Itberaliterdonat. Uhi igitur me affa-
rmnif nempe ultra VJtphratem fitm. Summum ergo dotis^ quampromtt"
tit, terminHmcaJlra mea trarfeunt. Hincme depeUite ,ut fciamveftrumeffe,
Xxxx 5
ytB UBKl V.
^f^sd cedkls.Curthu 1. 4. c. 11. Quafi vcro idem fic caflris locum ali-
qucm premcrc, &pacifice5 cumq; prioris domini concenTione cun-
dempoffidere Con^.EverhardJI. legd. g. ahabfitrdo. Ubi mcraorac
Bononias fuifTc ftacucum, uc quicunq;inplaccaalceri fanguincm eli-
cucric, graviflimas poenas darec. Ex calege delacus aliquando fuic
barbiconfor, qui alicui in placea venam fecuerac. Qui indc in non
mediocri periculo fucrac, quod in flacuco cflec addicum ; ea verba
& cicra omncm incerprccacioncm incelligcnda. Apud
cflc prsecife,
îmlUmm decUm. 532. calis proponicur cafus. Pauper dr dives
amid erant. Dives tcjiamento almm amicum honorum injlituit h^redem :
pauperiju/s}t dari id, quodiliejihi tejtamento darct. Apertajunt tahuU
pauperts : omnium bonomm inflituerat h^redem. Petit totam divitis hare-
ditatem. llle quijcriptm eraty vult dare tantum, quantumincenjitmha-
hetpauper. Heic pro hafrcdefcripco id cumprimis argumencum va-
lere poceil, quod nullum eflec habicura efie-
alias ipfius inflicutio
l:um. Quas cciam incer pr^cipuas caufas fuic, quare icx Talcidia^
& SCtumVegafianum ha^rcdi uciq^jdodrancemafiignaverinc. Siccnim

ucriq,- cam ha^redi, quam Icgacario & fideicommiflario confulicur.
. 5>. Magnam quoq; ad incerprecacioncm obfcurorum ad-
ferc lucem , fi hc cum aliis componancur, quae aflBnicacem qiian-

|
dam cum iisdcm habenc; puca cum illis Iocis,ubiidem dc fimili
agic materia, auc cum anccccdencibus & confequentibus. Cum
cnim in dubio voluncas credacur fibi fuifTc confentiens, igicur ubi
quis uno in loco clare mencem fuam circa rem quampiam expreffic,
lioquoq; loco ac cempore fibi confl:are pra^fumicur; nifi expreflc
mucacio adpareac. Ciccro deinventione I. 2. J^^<^ in fententia firiptor
fuerity ex Cterisejus Jcriptis^ ex faîs, dlciis^ ammo^ atj^ vita ejmfami
oportehit. Ica fi quis criticum dari fibi fl:ipulacus flc fine adjedllione
menfurse, haec quidem flipulacio imperfe<â efl:, l.iif.deFerh.obl,.
Sed fi ex cradacu prius habico adparcac, de certi generis, ccrcaeq;
quanticacis cricico cogiratum &
adum efle, id pro expreflb etiam in
ipfa ftipulacione cfl habendum. 1. ^4. D. eod. Ziegler.adCrot. d. 1. . 7.
lUuflre efl: cxemplum apud Homermn lliad.y.ô. circa certamea
fingulare Menelai cum Paride. Convencum fuerac, uc vi<n:ori cedercc
Heknt.
CAPUT XIL rip
Helcna. Parisruccumbensfugaribiconfulebat. Agamemnonviô-
rem proclamabac xMenelaum. Sicuti eciam hoc vidccur judiciumi
JoVis Utad.^. V. 13. ci/^' TJTVi viKn fiisi' dfmOi^â MsveAda, Addi poteft, po-
tiorcm efle oracionem qui conditioncmobculic; quivero obla-
ejus,
cam accipiunc, jus addendi aiiquid non habere. Gondicio aucem

non dc caede & morce fuerac,
fed de vidoria. Dcbuic enim Helena
cfle praeftancioris aucem qui vincic. Alias f^pe melior. a de-
; is eft
ceriore incerficicur. Concra difpuracur, in deerecis, legibus, foedcri-

bus, padis femper pofteriora prioribus plus valere. Poilerior autem
fuic condicio ab Agamemnone perhibica, morcem vidi exprimens.
vct^Trs<pvn. Ica & eam acceperat Priamus Novit Jufiter hoc, (^ c^ttera
:
ffurninacoeli^ Utrum Parcarum trifii vis dejTmet orco. Prius quoq; ^(X.-.
dus in pofteriore comprehendi. Qui cnim incerfecic, uciq;_A?icit:
non ftacim incerfecic, qui vicic. Ec Agamemnoncm condirioncm ab
Hedore propoficam non abolevifle, fedcxplicafle; nonmucavis-'
fdd adjccifle, quoderacpociflimum, in necando vidoriamponens.
fe,
H^cenim eft plcna vidoria, reliquse adhuc concroverfiam habcnc

iltergoin veris legumrepugnantiis judicesid a?nfle6tuntur^ quod nihd ha-
het controverfid^ obfcuriore refudiato : ita heic id faûm cenfeamus potius
ejje, crplu^s va/ercy qued finem certaminis exprimit nottm^ ^ milli ohno^
xium fr^feyîptioni. P/utarch. SympofhlX.ifuafi.l^,
. lo. Prxcipuam quoq; vim heic habec ratio Icgis, fcu caufa
illa, & refpedus, qui ad legem ferendam latorcm movit. Qiiam
qui cum mence Icgis confundunt, vehemenccr decipjuntur; cura
hac nihil aliud fit, quam fencentia legis genuina, ad quam venan-
dam racio fubfidium adfumicur.
legis in Oeterum huic fini vali-
diflima eadem cft^ fiquidem cerco con/let, aliqua racione tanquam
caufa unica motamfuifle voluntacem. Id quod nonminusin padis^
quam legibus obtinec. F.t heic valet tritum illud ; ceffante fatione /1?-
gisycejfat ipjakx. Verumubi legis plures fuerint rationes, non fi:atirrs
iina earum cefl!ante,relique expirant, aut minus validsefunt ad fufl:i-

nendam legis efificaciam. Imoincerdum generalis quaepiara ratio
aliud fuadere Videtur, ubi tamen voluntas pro libercace fua aliter
lefc decerminac; adeoq; fubjedis pro ratione efle jubecur. in qu
eciamd
7ie> LI BRI V.
quatidoq; alegibusprudcntiâberracur: tamen ad prodii-
ccijipfi
cendam obligationem fufficic iftiusmodi volunras clare fjgnificata.
Porro ex hifce redle deducitur, donationem propcer nupcias vim
&
non habere, jam faclam pofle revocari aut condici, quando nu-
non funt fecuta;, mprimis culpa ejus, cui donatio cft fada. Qtian-
ptiae
quam alias in donationibus inter vivos ratio donandi vim condi-
cionisnon habeat^ ubi exprefTe id dilumnonfuit, uteaceflantedo-
natiofitrevocabilis. Sic non injufte Olynthij detredabant reftitu-
tionem agrorum , quos Amyntas rex Macedonis ipfis donaverac,
cum ab lllyriis vidus fpem regni defendendi abjeciflet. vid. Diodo-
rtM Smliu 1. XV. c. p. Ecfi certis in cafibus conditionis vicem fubire
lex pofiit. vid. tit. C. de revoc.donat, Sic Ctceroorat^froh, C^cinna
rede difputac ad interdidum, unde ^v, in quo inter alia ha'C verba
erant; unde tuj autfarnilia, dut^rocuratortut^ : etiamfi unicus villicus
non ficfamilia> tamen fi is unicus me dcjeciflet, me eflTe refiituen^
dumexratione cdidi fatisadparere: neq'; interefl^, utrum procura-
tor , an alius meo nomine alterum dejecerit. Addit; non alia eflratis
jurisinhocgenereduntaxatj titrummctutis frecurator dejecerit^ is,qui le-
gitime procurator dicitur omnium rerum ejusy quiinltalia nonfit^ abfitve
rei^.caufa^ quafiquidampene dormnm, hoc eft, alienijuris vicartuSjantu-

144 colonusy aut vicintts^ aut cliens, aut lihertusy aut quivis^ qui illam viwy de-
jeci-ionemve tuo rogatUj attt tuo nomine fecerit . Add. 1. D. de legibus.
12.
Ex rationelegis videtur quoq'; decidclidus cafus, qui proponitur ab

Autore ad Herenniuml.i. Lex ejly quipropter tempeftatemnavimrelique'
runty omnia perdant : eortdm navis catera^fint, qui in navi remanferint,
Magnitudine temfefiatis omnes ferterritinavim reliquerunt^ (^ in fca-
bham confcendertmt^ prater untrm ^grotum, qui proper morbumexire ^
ftigere nonpctuit. Cafunavis inportum incolumis delata eft. lllam agro^
tm pofiidet. Navimpetit ille^ cujm fuerat, Heic fane ratio legis fuic,
uc qui ob navim ferVandam vitam fuam periculo expofuit, aliquo
prsemio gaudeac. Quod jegrotus hic prsetendere non potcfl, qui
neq'; eo fine in navi remanfit, neq; ad eam fervandam quidquani
conculitL^.
. 11. Obfervandum praecerea efl: , mulca eflc vocabula , quas
plares
CAPUT XIL 721
pluresbabeant fignificationes,aIccrair. Iaxiorcm,alterani ftri(îorem?
id quod raulcisde caufis cvenit. Ssepe nomen generis peculiariter
uni Ipecierum adha^lic, uc in vocabulis adopcionis, &
cognationis.
In nominibus animalium , ubi defunc communia, mafculinar eciam
nocanc foeminina, &
vice verfa. Incerdum eciam ufus arcis lacius
pacec, quam ufus populi ; uci mors in jure Roraano ad deporcationem
producitur,cum apud populumtantum fcparacionem animseacor-
pore fignificec. Huc cciam referre poffis ambiguicacem, quse ineft
vocabulo mei &
tuL Qua lufic MartUlU 1.2. e^. 20. Carmma Vaulm
emitj recitatfua carmina Paultfi. Namquodemas^ pofiis dicere jure tuum^
idem \.S.ep,VL Jurat caîllos ejje^ quos emitfjitos Fabulia-y m^quid,

Vaulle^ pejerat ?
%. 12. Efii&hocHocandum; in promin[is,palisq';, necnon in .
privilegiis alia efle favorabilia , alia odiofa, alia media feu mixta.
lavorabilia func, qua? a^qualicacem in fe habent, feu in quibusutri^
usq; aequalis eflcondicio, &:ucriq;^queconfuh"cur , quq; commu-
nem ucihcacem fpedanc. Qux uciHcas quo major ell:, quoq; lacius
pacec, eo major cft: promifii tavor. Favorabilia icem func, qu^ fo-
ciecaces ,& quosHbec adus confervant. Sic & eorum, quse ad pacem
Faciunc, major efl: favor, quam quxadbellum; & belli defenfivi,
quam offenfivi. Odiofa concra func, qua? unam cancum parcem,
auc qux unam magis, quamalceram gravanc: icemquse poenasinfe
concinenc, & qux adus quosdam faeiunc irricos, auc de prioribus
conflicucis aliquid immucanc; icem qua^ amicitiam & fociecacem
dirimunc. Quod fiaucem aliquid ficmixcum;, puca, per quodprio-
ra quidem immucencur, fed camen pacis caufa, id pro magnicudine
boni, auc mucacionis modo odiofum, modo favorabilc cenfebicur;
ita tamen uc caeceris paribus favor pocior cenfeacur,
Hircefequences regulasfuperftruicCm/W. I. Innonodi-
. 15.
ofis fumenda func verba fecundum cocam proprietacem ufus popu-
laris; &fi plurcs ejusdem vocis in populari ufu fint fignificationes,
illa efl fumenda, qu^ efl latifllma. Quale efl:, ut mafculinum fuma-
tur pro genere communi v. g. fi duo vicini inter fe convenianr, uc
Hccrq; in alterius agro venari quaslibet fcras poffit, ut tamen cervi
Yyyy exci-
fiX .
LIBRI V.
cxclpiantur; fub us fcervas quoqi comprehendi raciohis cH:. In cfus*

modimaceria eciam locucio indefinica valebic pro univerfali v.g.
ii in pacifioacione convencum fic, uc capcivi ucrinq; rcfticuancur
jnceliigendu m hoc eric de omnibus & fmgulis. Sic Cicera fro Cmm
mde
difpucaCjin incerdido v'h vevb^ûfide qm dejeCimell^
eciam cx-
tendcndareflead eum,qui vi vecicus eft: ad fuum acccdere. add. 1. 5,
%,%.'D.dvi& uidrmata. Neq,- hic fenfus nacur^ vocabuU repu-
gnatj & maximefavorabiieeftaliquem inpolTedioncm fuam re/li-
rui. Dejicere enim poQeiliqne ell, efficere, ne quis pofleflionera
coepcam deinceps concinuare queac. add. i.5. .f D. k t, Ad pos* .
feffionemaucem recinendamnonefl: nece(larium,ucquisnulio mo-

nienro pedem excra porcam proferac. Igicur perinde eft, fiveme
quis in.fundo verfancem excruferic, fivedum adalia negocia pauii-
fper egreilus revercor, accedere proiiibueric. Add. \.zp. D. loedti,
Concra hancce reguiam impingebac CaliguU apud Snetmium^ c. jg.
dmn fiegdbatjure civitatem Komanarn ufurfare eos^ quorum majores fibi
Vojlerisij^ eam imfetrajjcnt^ nifi filijejjent, Ne^ emm inteHigi debere
pofteros ultrahmcgradum. addacur I.4. D. de juremmm/i^dtis. Ne-

fcio camen annon nimis iaxe favore ufa lic Dido, qua; emto locoj
quicoriobovis cegipoflec, corium incenuiflimasparces fecari jubcc,
acq; ica majus fpacium, quam pecierac, occupac. jfuftin. i. ig. c. f.
VirgiL JLn. I. V.571. & Cerda ad h.l. Pari aflu Ivarus cantum f]bi arvi
pctiic,quancum equino cergore compiedi poHer, & pofl corioin
exiles corrigias fcifio, locumurbi condendce. capaccm complexus
ed:. apud Saxonem Grammaticum 1. ^. & Volydor. FirgiL hifl.Angi^.V^
II. In favorabiiibus, fi is, qui loquicur, juris fic pericus ipse, auc juris-
pericorum confiliisucacur, verba laxiusfunc fumenda^ ira ucnonfo*
lum fignificenc id, quod invulgari eft ufu, ^td. &mcludancfignifi-
cadonemj qux in difciplina juris habecur, ai c quam lex civilis im-
pofuir. III. Ad fignificacioncs vocis plane improprias non efl re-
currendom,, nifi alioquin abfurdum, auc inutiiicas padi, legisve fe-

querecur. Quia nacura caliumncgociorum requiric,ucplane &per-
fpicue fenfa animi exprimancur, &
hoc quilibec regularicer facerc
prsefumicur. W. Concra verba cciam flri(fîus, quam aliasipforum
propri-
CAPUT Xir. 72|
proprietas requirit, crunt intelligcnda, fiquidem idncceflariumfu-
critad vicandaminiquitatem autabfurditarem. V. Sinon ncceila-
riura eA ob vicandam iniquitatem , uc verba intra proprietatem fu-
rnancur; nihilominus tamen manifefta fit utilitas in reflridionc,
fubfiftendum ardiflimosterminosproprias fignificacionis,
crit intra
iiifi circumflantiae aliud fuadeant. VI. In odiofis etiam fermo fi-

gurarus aliquantulum potefl admitti, utonus vitctur. Indein do-
natione, & jurisfui ceflioneverba quantumvis generalia reftringi
fblenctancumadea, de quibus verifimilc eft fuifle cogitatum. Quo
refcrri pocefl illud apud Ciceronem in toficis. Nonfi uxort legavtt w
cmne Argentum, quodfuum ejjet , idcirco quAtn mminibus ftterunt kgata
funf. Multum emm differt m arcane ôjitumftt argentum^ an in tabulis
teneatur, Sic Aurelianu^ eo temfore^ quo yrofcijcebatur ad bellum Orienm
tale bilibres coronas ôfulofromijit, ftvidior rediret\ ^
cum anreasôû^
lus fperaret ,ne ^ Aurelianm aut pojfet^ aut 'vellet; coronas fecit de âni-^
hus^ quimtnc (iliginci vocantur, ^
Jingulis qutbus^donavit. fUvitisVo-
pjctisin Aurehano. Imo ufu fori receptumj ut licctpr^mittaturpar-
ticula univerfalis, &
fequatur fpecialis enumeratio partium, non
cenfeacur translacum;, quod non fpecialiter fuerit exprefTum. Sic
in fcedere, quo una tantum pars auxilia promifit, intelligcndum
efl ea debere mitci impenfis ejus, qui poftulavic, nifiexprefle aliter
fuerit convencum Sicfocdus, quod initumefl pro defenfjone di-
tionis, domino in pofTefTione exiflence^nonexcendicur ad eandem
Tccuperandam poftquam ifle fuit ejedus. vid. Guicciardin. hifl. I.XV.
,
p.m. 433. b. Aliquando etiam odium perfonse efificit, ut /Irida, &

cavillationi propior incerpretacio excufetur. Fxemplum potefl efle
in Tarpejaarcis Romans prodicrice, qu^ pada fibi, quod in fini-
flris brachiis ferrenc Sabini, armillas incelligens, fcutis fuit opprcfla.
\id. Plutarch. Romtdo.
. adplicationem uno atq; altero exem-
14. Iflrarum regularum
plo proponic Crotim. Et quidem quseritur, an pr^mium propo-
iicum ei, qui primus ad metam perveniffet, debeacur utriq';, fi dup-
fimul pervenerinr, an neucri? Sanc primus fignificat & eum, qui
Qijies ancccedir? ^ cum^ qucm nemo, licet quandoq; pares gradu
Vyyy % habere
LIBRI V.
habere qiicat. Dicimus igicur, fi illi ipfi,quicurrucrtant,pra?micirn

vcluc fponfiione fadla coollicuerint, ubi fimulmecam atcigrint,neu-
trum ab altero quidquam po(Ie petere. Sic Sc ubi duobus curfu
certantibus fpedatores, uti fieri fuevit, fpondone certenc, pro hujus
aut illius vidloria, ubi ucerq; fimulad metam proveneric, neutrius
pis;nus efb commiOum. Enimvero ubi a tertio quodam prsemium
fic^propofitum ad excicandam cercancium alacricacem, verins eft,
qui aequales fuerint, ad pr^mium concurfuros, (i modo res calis fic,

quasdivifionem admitrar, aucfimul pofllderiqueat. Alias forci res I
committetur, auc denuo cercabicur. Nam malignicace non caret,
ideo ucrumq'; prsemio fpoliare,quianeuteraIceri potuicfuccumbere.
Ec prjemia virtucis laxiqrem pofl:uIanc incerprecacionem. Libera-
Hus camen illi brabeuc^, qui foUda pra^mia cribuerunc idem facinus
fimul perpetrantibus, cui ex ipforum promiflk) autper lcges pramai-
iim aliquod debebatur. vid. Livfu^ 1.2(5". c.^g. Ex animi ramen
magnitudine,non ex debito Auguftus decies HS.exfblvic Coracots
latroni, qui ubi eam pecuni^ fummamin fuum capuc confl:itutam
audierat, feipfum Cssfari obtulic, apud Z)/^^w 1. fcf.
. If. In pace, qua bellum Punicum fecundum componeba-
cur, h^c erac claufula ê Carth<tgmenfis beilum in Afiicay neve extrd

:
Afiicaminjuffitpopuli Kommi gererent. /i//W 1. 50. c.52. Voljhim LXV.

C.18. Qualis erac eciam in pace^ quam Flaminius Philippo regi dc-
derat, apud Emdem L33. Qusricur heic an helkm gerere fic ii>
c. 30.
telligendum debello duHCaxat offenfivo, an defenfivoquoqi? YitiC
uciq; prius cfl: affirmandum quippe cum ctaufula illa fit odiofa,
; &
cum diminutionefummiimperij conjun^la. Ac durum nimis ef?:,
illam quoq; nacuralis libertatis partcm alieui circumfcribere, qua
contra vim fibiillatam defenfionem fui licetfulcipere. Add.Livm
L 42. c. 41. circafinem. Suadet quocf; hanc incerprecacionem fcopus
Românorum, qui non erat, P(nos aut Macedonem vicinorum in-
juriis exponere, aut propriis viribus iisdcm fecuricacem prsflare;
fed tantum eos ita conflrringere, ne per bella fincs fuos dilatare, vi-
rescf; augere poflent. Add. Livius I.42.C.25. Foederi Romanoruni
cum rege Anciocho hafc claufula exprcfle inferca legitur : Si qids urbes
mt
CAPUl XIL 72f
dHtgenteSi (tdverftn quas ne hellum gerat Antiochns^ hocfcedeiê cautum
efti ipfi uUro bellttm inferent^ belUndijm eflo Antiocho. Apud Polybium
excapMgAtiort. jf. c.4, &
ltviumL$S'C.$B' ica habecur: Si quifo^
cioritmpopHli RomMu uUra belium inferrent AjztiochOi vim vi arcendijm
ejlsi dumne quam urhe?n aut hellijure teneat^ aut in amicitiam accipiat^
.Promiferant Romanr Poems, Carthagmem fore liberam^
1(5".
Moxpoftulabanc, uc eadem dirucanova fibi urbem s mari disjun-

lam excruerencr caufacijnonaream, in qua urbs fica erac, Carcha-
gtnem efle. vid. Appiamis Lybico. Heic ec(i libercas> qtram; Poenis
promiferanc Romani, deplena libercace non poflTec' incelligi, quippe
quibus jam ancea non parum de fumma poceftacefbrerdelibacumj.
falcem camenid libercacisreli^flum incelligebacur,uc ne alieno rmpe-
rio tenerencurpacriam propriis manibus exfcindere, alioq'^;^ migrarer
Equidemlibercas feu duTDvofzicc e/laccribucumpopuli, nonurbis^qua-
tenus tcdiis &moenibus conftat; & uci Nicias loquitur apud Tjjucy-
didem I. VIL viriavitas funt, non moeniay aut navef hominibm inanes:
Add. fufltnmW. 12. 14. camen quia didum fuerat, Carthago erit libe^
ra, non Carchaginienfes eruntliberi, (qua locucione fortemagis fu-
amfraudem colorare pocuiflenc Romani,) fenfus communis utiq;
hoc infinuac; populum libertare fruicurum in urbe Carcbagine,
quae tunc erac, adeoq; ipfa urbis ceda falva efle debere. Quanquam
Volybius exterptMgat^^X memoret, Senacum Carchaginenfibus pro-
^' ihsvSsâv
miflfle 'JTjf }^ r^g fo/-^^?} f^ j X^^^^^^^îH^ ""?" ''^^
tt/i'
a,^ciiv v-^px^vTLcv KJrimv, H^mivyiyy^y.al' lîciv. Ubertatemyleges (^ agTU^

infup)er omnem , & omnium aliorum bmorum poffefiionemy qua ad remp^
aut adprivatos pertincret. Ubi flacim P cenis fufpe(Sum fuic vifu m^
quare mentio urbium fada non eflec. Sed fane, quod perfidiani
plusquam Punicam cunc adhibuerinc Romanr, in aprico' eil.
. Dantur & alis conjeftur^, ortas excra fignifTcationem^
17.
eorum verborum, quibus promifllTo auc pa^ftum continetur; qu^
efRciunt;, ut incerpretacio quandoqjfit extendenda, quandoq; ca-
ar6landa. Ubi tamen obfervandumyfacilius dari raciones,, quas-
fuadeanc interprecationem coardari, quam excendi. SciliccE ucria
omnibas rebus, ur eiFe(Sus non fequamr, facis efl unam caufarum
Yyyy 5 deeflc
LlBRl V.
dcelTc ; Ced ut nafcatuf, omnes convcnirc oportct: : ita in an:ibas
obligationem producentibus, ut interprctatio reflringatur, fatis e{i

unam caufarum deficere; fed ut extendatur,oranes congrucre ne-
cclTum efl. Ac multo difficiliushcicexcenfio procedir, quamquan*
do nuper dicebamus, in maceria favorabili verba interdum aliam
fjgnificationem, ecfi minus receptaro, admicterc Nam cum verbo-
rum unicus fic ufus,animi fenfa exprimerc, non improbabiJe efl,
îllum verborura fcnfum animo loquentis fuiffe obverfatum,qu! ab
ufu communi non penitus abhorrcc. Verum heic quaeruntur ralcs
conjedurcE , quas evincanc loquentis eam fuifle mentem, quam ver-
ba nuUa (ui parce pr^ fc ferunt; quas fane oportec ede quam cer-
tiffimas. Ncq; extendenda^ v. g. legi alicui, fi in aliqucm
fufficit
cafum quadrec ratio, iimiHs illi^quaj in ifla lege eft; fed oportec,
ut ratio fit eadem. Imo nec hoc femper fatisen:. Nam interdum
fola voluntas pro lubitu fefedetcrminat; idquod adprodocendam
obligationem fufficic. Uc ergo extenfio talis in lege rede fiat, H-
quido debec conftare, rationem, fub qua venit cafus, efle caufam
unicam & efficacem;, qux legislatorem m.overit, eamq'; rationem
ab eo confideratam in fua generahtate,ica uceandemadpr^fentcm
quoq; cafum vohiiflet adphcare, flquidem eum pr^vidifTet, aut de
co cogicaflec: idq'; quia ahoquin lex futura fuiflec inutihsj auc ini*
qua. Huc refcrenda funt, quae a Rhetoribustraduntur^,5i(rrj;$^.o>jo'|tt5,
iie TdUoclnanraey quando res, de qua non cfl proprialcge cautumj
colhgitur ex re fimih, de qua flatutum efl lege proprer identicacem

racionis; feu uci întllUnm Infi. OrM. 1. Vll. c. $. loquicur, ubi ex
fcripto ducitury qnod fcriptnm non eft. Quo loco ifth^c excmpla po-
nuncur; aratrum accipere -pignori no?2licet ; ijomcremaccfpit, Lanas ve"
here Tarentononlieet ; oês njexit. ^ûifatrem

occiderit culeo mjliatur\
matrem occidit. 'B.xdomo in-juseduccre non liceat\ tabernaculis eduxit,

Ad d. 1. 7. . 7". D. <^dL. Aquil. Huc fpcdat cafus a Luctano defenfus in
declamacione, qus infcribitur lyrannicida. Lex efl, tyrannicidaframia
afficiatur. Bft qui in arcem adfcenderit,
ut tyrannum necaret. Aft ty*
rannum non reperit^Jedjilium ejm, quem etiaminteremit, reliô in vul^
nsregladio, Advmsm mox tyramp^^ utfilium vidit occifim,pr^ do/ore
CAPUT Xlf. - iSzy
Anmt eodem fe gtadio interfecit. is^ qul Mhimtytami Jufltiletât^frt&miuyfi

fetit taf^qsiam tyrmmcida, Contradicentis parces dcfendic trafim^s.
Suadec camcn racio legis,uc |?ra;mium cribuacurnon ei tantum,qui
inana fua ipfum cyrannum incerfecic, (^d &
qui id pr^{licic>ex quo
proxime mors cyranni fic fecuca, taciamu, d.l. ha^spsi j U, n ^'^^
clv?^v,
?\rii S-ixvdrii Tm.^^^v rnv oatiolv ; mnquiimterell ^ utrumifje in^
term<tSy an mortis caufam ymmftres ? Cum dubium non fit , quin &
huic prsemium legislacor fueric decrecurus, iiquidem de caii cafu in
mencem ipfi veniilec. Lcx eft, qui uxorem occideric morce pleli-
cor. Aliquis m Gallia yolens amoliri uxoremj muls per criduum
pocum non incampum progreflus veluc recrea-
dedicj quarco die
tioniscaufa, uxorem mul^ impofuic. Qu^ cum fiuvio
ficibunda^
propinquaflec magno cum impecu in eum irruic, & foeminam in
aquas effudir, in queis illa periic. Quo poflis trahere illud Se?tec<&.
Bercuk Oeuo. .îcquid in morte valety tclu efl abunde, Sic fr uflra crede-
bancfracres Jofephi, fe minorc peccato obflringi, fi iftum infoveam
projicerenc fame moricurura, quam eodem crucidato. apud Jofephum
arcl-Molog. 1. 2. c.5. Sic padum efl incer duos vicinos populos, nc
incra cercum fpacium liceaclocum muris cingere, eo cempore, quo
non eracaliud munimenci genus. Talis locus neterreo quidem agge-
rccingi poceric, fi facisconitec,prohibendi muros unicam fuifTeeau-
fam ne ifle locus ad vim repsilendam fierecidoneus. Sic aliquis \\\
fuo ceftamenco ica difpofijic; Titius h^res eflo, fi poflumus meus
Jic morcuus ; quem uciq;cc/lator expe(fi:abat. Concingirilli ceftacori

morcuo nullum poflumum nafei. EciamhoccafuTiciushaereseric:
quia conflar, valuntatemccflacofis, uc Tirium hsercdem fcribereCg
"
mocamEuilefoIaconljdefaEione nonexcicurasprolis: adoq';fiprse-
fciiTcc, pofûmum fibinonnafcirurum, citracondicionemipfumh^-
redem fuerac fcripturos. Add. I.23.D. de inoffjCjflarrhJA. Senecai^,

CGntroverfx/^ In Ugemultayquumvis nan excipantui/^, intelligu?itnr, E*
fcripum legis angtifium eft\ inter^retatio diffuja eft: quddam vero tam ma^
mfefta fint^ ut nullamcaHti&nem deftderent. Cicero fro C^cinna, ûid>
verhisjatis hoccautumerat f minime.^ û res igitur valuit ? voluntds ;
ûafttacitis mbis inteliigi 2^Jfet ^. vsrhis emnino nonutercmHr: quia 14
7lg LIBRI V.
mn poteft^verha repert/tfint^ nonqm impedirent^fedquAmdicarentvo-\

kntatem, tyfm orat. 2. contra Theotuneflum. Nimis gravejuijft te^
gislatori ommaejt^de?n ftgmficatiom vocabHla lege comprehendereyfed qmd
de unoexprefsity de reliquis intelligi voluit. hdd.ldemorat.i.contra ihe'
omnejlam. Sic lex Exodi XXI. 35. rede excendicur ad quodvis ani-
rnal manfuecumi &
vocabulum/'/=îV/adquamcunq; foflam,
. 18. Infignem quoqi ufum habet interpretatio extendens
circa reprimendas fraudes, quse a male folercibus hominibusexco-

gicarifolcnc eludendis kgibus; uci &
circa diluendas quasvis cavil-
lariones. l.i^. I.30.D. delegibm, l.l^). D. ad exhtbendum. Vy6' D. dc
condit. (^ demonftr. 1. 53. . I. D.ad L. jHliam de adult, Fraudium ejus-
snodi quatuor faciunt fpecies Incerpreces jurisRomani; dum aliani
dicunc fieri commucationererum. L5. .5. & ]./. .5. D. deSCtoUa^
cedon. aliam commucacione perfonarum. 1. f D. de donat, inter vir.
.
^r. aliam commutationeconcraduum.l.f.

CJr ux. Add. Liviui 1. 3f c. .
.5". D, eod. aliam deoiq; in modo concrahcndi. 1. g. . i^.D.adSCt,

Felej. Nociflimum efl: exemplum de Licinio Stolone, apud Faler,
Max, 1. 8. c.S.quicum legc Janxijfeti ne quisawpliu^^ûam qmnquaginta,
eigrijugera pofsideretyipfe mille comparavitjdijmmlandifj^ criminis gratia
dimldiampartem jiiio emancipavit. Jâm ob caujam a M. PopilioLoenate
accufati44 prtmt^ fia lege cecidit; ac docuit, nthil aliHdpracipi debere^ nifi
quod prius quii ^ fthi tmper avit Idem referc Vlinim l.ig. c.5. Apud
.
^;^/////4^^?argumencum declamationis 2(S^.t(^.^frau4 legis Voconi*,

Ne liceat rnulieri nifi dlmidiam partem bonorum dare. ûidam duas mu-
lieres dimidiis partibtu injlittut haredes. Tefiamenttim cognati arguunt,
Fraudes circa eludendara iegem Papiam Poppaâm memorac Sue-
tonius dugufio c.34. ^Tiberto^f. infine. &
Tacitus Ann. XV. Ip. Apud
Ammianum MarcedinHm 1.XXII. c.Icf.referturjinfuIamPharon Rhodi-
orumvedligali obnoxiamfuifle. Id cumiflorum publicani exalum
venillenc, regina eos interca fub fpecie feriarum detinuir, ac jalis
molibus Pharon concinencijunxic, acpo/leaRhodios repulic, veluc
infularum, non concinentis vedigalia exigcntes. Sic apud Atheni- \
enfes, cum meretrix quadam mmine Leana tyrannum occidifief, qui4 .\
nefas erat^ftmulacrum confiitui mcretricis in temploy animalis ejjigiem

fofue-^
CAPUT Xir. y%p
ôfuerunty cujus 7iomengerehat.
La6tantim de faljd religtone. 6. 20. Sic
Rhodij, quod nefaseflec cropxa collere, cropseum ab Arcemifia in
ipforum concumeliam credum acdificio texcrunc. Vitruviui dc ar-
chiced. L2,c.8. Non inliceca quoqj efl: illa cavillacio apud Plutar-
chum FertcUy cum Sparcani pecerent aboleridecrecum Achenienfium
quo Megarenfes ipforum emporiis arcebancur, Pericles lcgem ob-
tcndebac, X4jAj;6p5i xct,&Av ro mvdinov, c^ a to ^^yi!pia-^ct yiy^^pLsm
kvjyx^vsv, qu tahulam interdiceret, in quam^khifitum ejfet relatum^
revellere, excepic unus legacorum; ov jj ^rfAccBehfiQ, dl^d c^(iiôv h(m
fi Tnvciynov, it yd^ sti v.o(ju^ o t^td x,6oKvciiy% Tu veTo ne revulferis^fedconver-
te tahulam intro, cum nonfit hoc cû* impediat lex ulla, Cavillationis
quoq; exemplum memoracur ab Autore ad Herennium 1. 2. Stflpitim^
qmintercefferat, ne exuies^quihuscaufam dkere non licuifjet^reducerentut^

idem pofleriui immutata *uoluntate curn eandem legem ferret^ aUamfefi
ferre dicebat propter nomwum commutationem: namnon exulesyfed vi
ejeôsft reducere ajehat : perinde quaji id ftiffet in controverpa^quo illi
mmne a^pellarentur apopu/o Romano ; aut perinde quaji non omnes^ quf-
bus aqua (^ igni 'mterdicium ej}, exules appelientur. Addacur fadum
Tiberij apud Tacitum Ann. V. & Sueton. Tiberio c. cTl. quid more tra-
dtto nefas effet virgines Jlrangulari, vitiat frim a carmfice^ deinflran"
ouUta. Apud Herodotum trato, Corinchij, cum dono dare naves
lege prohiberencur, fiogulas Achenienfibus vendidcrunt quinis
drachmis. add.l. f^. D. de ohligat. c^ aîion, Tacitus A.II. ûia ve~
tere fenatus conJUho quajtioincafut domini prohibehatur ^ callidus drnovi
juris repertorTiberius mancipari fmguios aôri fuhiico jubet : fciiicet ut
in Libonem ex firvls faivo SCto quinreretur, Etfi id commencum D/>
].LV. Augufto adfcribac. Pucida eftilla fraus, qua aliqui infame

legibus alcacorum nomen declinances, tejjerarij cupiebant adpella-
ri i inter quos tantum differt, quantum inter fures ^- (atrones \ u ci loqui-
tur Ammian.UarcelUnus I.28.C.5). Apud Xiphiiinum epit.T>ionisTmd2L-'

tcs a Nerone juflbs gladium deponcre, id quidem recufavic, fedgla-
dium vagin^ clavis affixic.
. ip. Aft ucverborum, quibus negotium exprimicur, inter-
prctatio rcftringaturjid concingic aut ex dcfedu voluntatis originario,
Zzzz auc
h
730 LIBRI V.
aii ex cafus emergentis cum voluntarerepugnancia. Scilicccinter-^

dum quidem verba generalicer funt pofica, quibns camcn aliquacx-
ceptio feu limicacio eft addenda, vel quia is, qui ea verba proculit j
ab inicio illa ad ccrcos cafus excendi nol\iic; vcl quia cafus^qui po-
flea emergic, cum iftius vqluncatc pt3gnac. Dcfcfûs voluncacis ori-
ginarius incelligicur I. ex abfurdo, quod alioquin indc fcqucrccur.
Nam nerao mencis composabfurdaveilecrcdcndus efl. Falior,an
ex bocce fundamenco eciam eft decidcndadifccpcacioiilanoci/Iirna
incerProcagoram &
Euachlum apud GelUum l.V. c. lo. Afulejum Fh^
ridorum 1,5. ^Sextum Empiricum adverfi^mathematA.Z. Namccfi
in genereconventum fuiffe vidcacur, uc magiflro merces non de-
beacur, quousq; difcipulus canfam non obcinucric; fi camen hicce
cain atflionc a judicibus ad folvendammcrcedcm fuifletcondemna-
tus, haucquidquam fefe exceptione ifiius paii cucri pocerac. Quippe
cum in eodem ineundo de hocce cogicatum non fueritj &abfur-
dum fic, aliquera fuo padto hoc egifle, uc iliud ipfum obfiec, quo
minus obcineri pofiitjquod ex eodcm dcbebatur. Sicucicciamhuc
percinec illa JCtorum regula: ingenerali fermene fimfer excivi perfi^
nam loquentis, Inde mendacij non poceric argui Epmenides Creten-
fiSi ex proprio di lo , ^Jjtec ciH-:^svg:it, Cretenfisfewifer mendaces^ Neq;
probari pocefl illud Lucretijl. IV. Dem^nilfcirifi qrû putaty idquo
ml fiire fatetur. Nam qui dicit^mlfart pcffe^
nefiitÂnfiiripo(?itiCumfc
is uciq; proficecur fehoc unum fcire, quod nihil fciacur. Add. La^
Bmtiti4 1.5. c. d^.ubi addit, in fcholjs proponi foiicum afyfiati ^^ViQ"
risexemplum: quendam ^ ne fomniis credefet. Nara qui-
fomniaffs
cuoqi iili genius hoc irniferac, huicfalcemfomnioeacenuscredi vo-
lebac, nedeinceps uUi alii crederet. Sic in exemplo, quod propo-
nicur apud GeHium 1. IX, c. \6. ica facienda eft reftridio, uc lcxipfis
viris forcibus fua pr^mia non eripiat. 2. Dcfecifiê quoq; ab inicia
voluncas cenfecur, quando racio celTac, qua; fola plcne & efficaci-
cer movit voluntacem. Cui enim rci in lege concencae racio addi-
tur, auc ubi de eadcm facis jam confl:ac, ea non ampUus nudccon-
fideracur, fcd quacenus fub ea racione venic. Exemplum efl in i. <>".
%%. D. de jure fatronatus^ ubi patronus prohibccur adigerc jureju-

rando
ÂPUT XII. ^M
randolibertutifl, neuxorem ducac, audiberos toIIat,adjicitur; f//^?-
*vis in lege nuUaferfona excipiatur; tamen mtelUgendHm efl de his legem
Ita ft caftratum libeH-am quis jure^
fentire^ qui lihsros tolkre poffjtnt.
jftrando adegerit, dicendum efi, non funiri fatronum hac lege, Narn ra-
ciolegis eracnedum patronus avaritiac fuse velificacur, fobolismul-
tiplicacio impedirecur; qua:a caftratonullapocert expeflari. 5. Fx
defedu maceri^. Nam maceria, de qua agicur, fcmper incelligen-
da eft obverfari animo loquencis, ecfi vcrba Videancur laciuspacere.
y,g. fi fcudum conceflum fic alicui pro fe& defeendencibus mafcu-
lis, non incelliguncur nepoces ex filia; quia nacura ejusmodi feudi
repugnac, qu^ foeminas, & defcendences cx illisplane excludit-*.

, 20. Monec camen Grotim circa fecundum membrum fuh ,
ratione comprehendifape quasdam res non fecundum exiflentiamifedfecun-

dum potentiam moraliter confideratam ; qu ubi locum habet , reJlriBid
mn eft facienda^ ScnfuseiT:; conVencio, in qua racioncm aliquam
refpexerunc pacifcences; puca, uc periculum auc incommodum cvi-
tarenc, nonfolumin iis cafibus vaIcc,quando iftud revera eracfccu-
curum ; fcd in illis qiioq,-, ex quibus probabiliter, aucfalcem non adeo
ditficulter exiftere pofle credicur.v.g Siincer duos populos foedere
caucum ne exercicus auc claflis incra certum locum dcducacur;
fic^
licec racio convencionis fueric, uc neinde damnum atu alicui infer-

recur; haucquidquam camenlicebicclaflem auc exercitum deduce-
re, ucut animus nocendiabfueric. Nam fufficic, quod alceri noxa
facile queac ab eo, qui incra illum locumverfacur. Quippe
inferri
cum hoc pa(5to nondamnummodo, fed probabilem damnime- &
tum evicari placuerir. Ica filexfic, nequis noducumfacibusper pla-
ceasambulcc, non excufatur quis, fi dicac, feica circumfpefle iisdem
ti,uc nemini damnum inde proveniac. Solec& hoc difpucari, 2x1
promifla in fe habeanc cacicam hanc conditionem, fi res mancanc eo,
quofunc loco? Id quod in gencre efl; negandum. Nam cum hxc
conditio fit odiofa ntpote irritum rcddens promiflum, non facile
,
efl: prsefumenda, ubi non fuerit addita. Nifi forte hoc apertiflfime
pateat, flatum rerum prjefencem inunica illa quam diximus ratio-
neeffc inclufum. Sicutpaflumin hifloriis legimus, legatos a fu/cepto,
Zz2z 2 itinere
751 LIBRl V.
itinere domnm rediifle, deferca legationc, quod apud eos, adquof
mittebantur, talis mutatio obtigife uttotalegationiscaufa expira.
rit. vid. Tacit. Hiftjl. ^^/>/^.ubi Titus occifo
Galba regreditur.
. 2f. Q.od autem cafus, quipoftea emergit, cum voluntatc
aliquidconitituitjpugnet, idduplici modo deprehenditur,
ejus, <]ui
velexnaturali ratione, vel ex aliquo figno voluntatis. Dijudican-
dsvoluncati ex naturali ratione Anjlotdes Nicom.N. c.io.propTiaiii
"virtutem, feupeculiareminintelledu habitum tribuit >*i).aj?v feu hj*
yvsofjLojvvnv, ^quiprudentiam (eu intelligentiam ^qui; in vo-

q. d.
lantate vero smHK^cLVy feu /ludium fetflandi êquitatem. conf 1. SL
. f. D. de furtis^ Bene autem idem ad Nkom. l V. c. i.\. ( add. idem
magnor.moral. 1. 1. c.i.2^ definit sequitatem per corredionem ejus,,
in quo lex deficit ob univerfalitatcm i feu per dextram legis inter-
pretationem, qua ex naturali ratione oiienditur, cafum quendam
peculiaremfublege univerfali non comprehendi, eo quod alias ab-
furdi quid indefequeretur. Id quodadte/tamenta quoqj & pala ,
fuo modo referri deber. Senecd L4. controv.x/, lnlege,'mqt4is^ nihil

cxctpitur. Sed multa quamvis non exctpantuTy intelliguntur c^ fcripum
;
legis /ingufium ef, mterpretatio diffufi : qu^dam vero tam manife/iafunty
ut nullam cauti&nem defiderent. ^ûmttlianm declam. 33L. Nuila tanta

provldentiapotjdt cjfe eorum, qui leges componehant , ut ffecies criminum
complecfereiftur. ^
Nam femfer caventes neqmtia viciffet; c^ jm itd.
multiplex ^
dijfufum effet^ ut pro incerto haberetur ignotum, Tecsrunt
ergO:, ut rerum genera compiecferenttirt ^ ffeEiarent ipfam aquttatem..
Miilta ergo invenientuffiêqaenter^ qUiS. legum verhis^ non teneantur 3 fed
ipfk vi Nam quiapotiffimum in legibus nea
^ poteftate teneantur..
prsevideri omnescafus poi]unt,neq; ob infiniram varietatem expri-
mi; ideoilli, quibusincumbitgeneralia legumdecrcta ad fpeciales
cafus adplicare^ opus habentaliqua libertate, per quam pofiint a lge
eximere/ & excipereilios cafus, quos excepturusfueratipfelegisla-
or,fi pr2efensade(let>auc talescafus praevidiilct. vid. 1.54.f.c5".lo.
11. 12. 15. D. de legihm, Quanquam non temere huc licebit dccurrere,
ne quis aHenifefeadlusarbitrum faciat; (quandoq; enim flride lite-
rae legisinhxrenduniefle volunrlegislacores,juxtal.?2. .i. D. qm&
- ^ quib. .
CAPUT m 7n
4 (ûib. mdmmifi, quod quidem ferquam durum ejl^jedita lex (cfiptaefij
fed fufficientia oporrec indicia adfinc. Inter qua? cerciflimum cflj
fiadpareatillicicum repugnarelegibusnaturalibus &divini9,
e{Ie,i. e.
fi quis iiterara legis pr^cifc fequatur Ad talia cnim cum nemo

ponjcobligari, nemoquoq';rationiscomposaliumvoluifle obligare
pr^fumicur. Porroinalio fenfu ^quicas capitur, quandov.g.cau-
fa aliqua ex jequo& bonodcfiniri dicicur, ubinempe juri rigido ali*
quod ceraperamencum ingraciam rei adhibecur. Sicuti eciam pri*
vaci sequicacem dicuncHradhibere,quandojurifuo erga adverfarios
fuos non ica rigideinfifûnc, {"cd aliquid remitcunc. Aliquando de-
niq; ex isquo &bono definiri cauf^ dicuntur,quando lex civilis non
excat, auc ejus dy.^Q&ict nonacteadicurj fed ex arbicrio bonorum vi-
rorumfentemia fertur.
. autem indicium, ob quod univerfalis aliqua
ia, Alterura
Icx fic reftringenda, non quidem per fe & omnino illicicum
efl, fl
fic verba cxprefla fequi; fed camen rem humanicer seflimanti id

nimis vidcatur grave & intolerabile; five abfolutc fpedecur com-
munis condirio humanae naturê, five comparetur perfbna res* &
de qua agitur, cum ipfb fine adus. Quaedam enim omnibus homi-
nibus intolerabilia videntur, quaedam certis perfbnis ; quaedam ne-
gotia talia funt, ut propter ifta magnam f ubire molefliam flolidum
fic. Acq; hsec eo magis valenc, fi non folum lex poficiva fic, ac ejus
maceria non probabile reddar, legislatorem quantaviscummolcfliaj
peraccidens incidente, ejusobfervantiamexigere: (td fi neglc- &
dus legisinilto cafu, quo ejus obfcrVancia durifTima fucura erac, ia
concumeliam & defpe<flura legislacoris non vergat.
Hinc finc du--
bioftulca eft rcligio Abyflinorum^ qui cemporc quadragefim^ can-
toperc fefe jejunio maceranr, uranimi & corporis viribus defediho-
flibus eocempore incurrencibus reliflere non valeanr. Undc aliqui
id cemporis impunc ipforum regioncs percurrifle memorancur
Franc. Alvare'^ dejcrift. Mthiop. C.II5. Sic qui rem ad dies aliquoc cora-
modavit, incra eos dics candcm rcpecere pocefl, fi ipfevaldcegeac:
quia aclus cam bencfici eaeftnacura, uc non credendusfic quispianfs^
ad magnum fuuni iacommodum fefe voluifle obligarCr Sicqui

Zzzz 3 auxi-
.
^prj^ LIBRI V.
auxilium foedcrato promifit, excufabicur, quamdiu ipfe domi peri-

clicacur, iisq; copiis ad ruidefenfionemopus babec. Namcumqui-
libcc princeps primo omnium loco fuum populura cueri ccneacur,
in omnibus promiffis, quae cxcraneis facic, hanc fubincclligic condi-
tionemi quanciimfalus propria^reip.admiccic. Sicconceflio immu-
nicacis, ve^ligaliumj &cribucorumincelligenda eft detribucis quoci-
dianis & annivcrfariis, non aucem deiis, quse fumma & prsefens ne-
cdTicas excra ordinem rcquiric, & quibus carerc non poceft respu-
blica. Inde nimis laxe vidccur dixifle Cicere off.i. promij/d non effe
fervanda^ qi4 inutiltaftnt ijs, quihm fromifirisi nec fi^fkis tibi noceanty
quamfrofmt illi^ cui fromifsrU. Nam an res promifla urilis fic fucura
ci, cui cffc promifla, non femper efl: proraiflbris judicarej nifi forcc
hic in iftum habcac imperium, ejusve faluci procurand^ fic prjepo-
ficus. Ec uc promiflum promiflbrem nonobligec, nonfufficicquod-
libcc nocumencum auc onus in promiflbrem redundans; (nam o-

mnis praeftacio promiflGi gracuici cum onerc efl: conjunda:) fed calc
ac cancum , quod pro nacura adlus credi debeac excepcum. Uci cfl:
in illo cxemplo a Cicerone addudo d. 1. Si conjlitueris te cuipiam ad^
'vocatum in remfrafintem ejje venturum, atj^ interim graviter agrotare
flim cxperit^ nonfit contra ojficium non facere^qua dixeris, Add. Seneca
de benejic, I. IV. c.
3f
. 23. Dcniq; func &
alia figna voluntacis, qu oflendunt,
cercum cafum a lege auc palo univerfaliccr concepco eflle eximen-

dum. Ncmpe fi verba alio loco pofica cum pr^fenci lege auc padlo
non quidem diretc pugnanc, (nam hsec efl ^vmoixici^) fcd cameft
per incidencem cafum peculiarem, & veluc infperaco rerum even-
tu incer fe commictuntur. Seu quod eodem redic, quando duo pa-
i:a auc duse leges diverfae excanc, quxinviccm non pugnanc, ac di-
verfocemporecommode fervari, &impleri pofliinc, acdebentj vc*

rum quibus facisfieri nequic, quando cafu aliquo eorundem imple-
tioin idem cemporis momcncum incidic. Heic ergo cercs func ce-
nendae regulas uc conftec, qu^nam lex, auc quod padlum alceri ce-
,
dac, fi ucriq; fimul nequcac facisfieri, Grotio idx placcnt. i. ll/ud

quod tantum êrmittitur, cedit ei quodjubetur Autor ad Herenniuml.Z.
CAPUT XII. 71^
Vlas valetfanBio fermipone. ^mtiUdnm deckm. 574. Semêf pten-
tior lexcfii qu.^ vetat, quam qu^z fermittit. Hoc etiaynip% magiftrasmm
fotefiate jervatur: ^ ^lm ptefl uwas, qui vetat^ quam 9mnes , qui ju-
hent. In fermittente enim libera fotefias : in vetante fosna efl. Natn
permiffionitancum inefl: libercas faciendi vcl omitcendi; juilum in-
volvic neceiTicacem, faciendi & in pr^fcnti cafu libertacem omit-
Cendi coilit.Z- âod faciendum efl certo tempore^ prjifertur ei^ quod
quovis tcmforejien poteft. Seu, ubi in unum cempus incidic imple-
tio duarumobligacionum, quarum uninonnifi cerco, eoqi pr^fenti
tcmporc rele fatisfieri poccfl:, alceram aurem quovis alio cempore
implcri nihil inccre{l hacin aliudcempusdilaca ifta ftaco cempore
,
: cric implenda. Ex quo camen adparec,non efleuni & eidem injun-

genda, quas neqj (imul cxpediri qucunc, & quorumnullumdjlati-'
oneril^fcrc. Quofacir, quod /'/^^^^v^^ ^//</?. /?^?. difquiric,quarc
flaminibus dialibus non liceac magiflratum gerere cam enim certafint
:
(^ ordme definita a5iionesfacerdotum., regum vero ordine carentes (jr if^'

finita^fieri nonpterati ut qm rexfimMl,facerdos^ cffet , diverfi generis in
eundem tempris articutum incidentihus negotiis utrum frocuraret ; fed
necejfe erat futurumy ut utroj^ urgente alterum omitteret. Nam iftis fa-
cerdotibus nondum innotucrat arcanumillud; honorem & lucrum
cx facerdotio capere, fundionem, & labores in vicarios transfcribere.
5. Afjfirmativum ffdceptum cedit negativo: (eu quando alicui praece-
pto affirmativo non poteil: /atisfieri, nifi pcr violationem alicujus
prsEcepti negativi, tDncimplctio pr^cepci affirmacivieric omittcnda,
autdifferenda, quousq';cumviolacione negativi prafcepti noncon-^
currat. Ratiopetenda e/1 exnatura prajccptorumaffirmativorumj
& negativorum, quod horum obligatio fit pcrpetuo uniformis, &
acquabilitercfficax; illaautemoccafioncm praefupponant, qu^ non
adefle intelligitur, ubi quid citra legis violationem fieri nequic. Un-
decaliamoralicer impofllbilia rebus fic flancibus judicancur. Hinc
nemo poceft akerii iojuria afficere,fidemve fallere, ut fuorum com-
modum promoveac,auc grari animi, &bencficiorum maceriam nan-
cifcacur. Pr^pofierLim gcnus piecstis corium furari^, calccos pau^ &
peribu&eleemofynaelocodarc Marim VUfermus mexpfit.im.Khetor,
Qcer^
,
y^S LIBRI V.
Cicer. Maj$f efi autont^ legis, qu^ 'vetat , qnam iU4y qu mferat^ omnk
enimkxqud vetat, for^tiorpropterca^ qmacorrigitillam^ qmautfermittit^
aut imperat. 4. Mter con^ventiones kges^ catera aquales pcculiaris pra'
fertur generalwri, ^ qusfropim adrem acsedit. Nam gencralia per
quid decermiiiantur. Q.uod aucem Grotim {ubjun-
ipecialia adcerti
gic, poenam adjundtam habec, pijeferri illi,
in prohibitionibus, quse
qus poena vacat; &
quse poenam majorem minacur ei, quae mino-
rem: idnonica liquidumeft. Naranullius vidccur momcnci cde
prohibitio,qu^ nulla poena, expreflaaut arbitraria, fancitur. Ec re-
gulailla,ex duobusmalisminus e{lceligendum,ad mala moralialive
peccata propricadplicari nequit. Igicur non video, quomodo ifla
regula fubfiflêre pofl^t, nifi forte in hunc fenfum; quod ubicafus
emergat, ut uni ex duabus prohibicionibus fit contrayeniendum
illa cunc intelligatur permiflTa, quam violari minoris interefl:. Exem-
plum tale eflfc potefl:. ^ Lex una efl:, ne quis die feriato cum armis m
publico verfetur. Altcra, nequis flgnoauditotumultusindiccdorai
feconcineat,fedcumarmismagifl:ratui inforo prxflofit. Tumulcus
diefcriatooritur. Heic dicendum cfl:, pofleriorcmlegemhabcrcin-
ftar exceprionis in ordine ad priorem legem hoc modo nc quis die :
feriaco cum armis in publico verfetur, nifi cumulcus caufa a magiftra-

tjuevocecur. f. Inter duas prdtflationes certo temporis articulo invicem col-
lifasy quarumuna cauja^ magis honefias aut utileshabet^quam alteray hanc
ijiicedere rationis eft.

Nâm inferiori vcluc obligacioni hsEC cxcepcio
intcUigituraddica; us priefl:ecur , fi per majoris momcnci obligacio-
iiem fieriqueac, 6'. ,ândo duo padtayjuratum ^ injuratum fimulne^

meuntimfieriÛludhuiccedet^ mfipacio jurato injuratum tanquar/i ex^
ceptio aut limitatiofit infertum. Nam
juramencum pado accedens re-
ftriifliones & exceptiones tacitas> ex natura reinon necefl^rias, exclu-
dic; quas facilius pada injurataadmittunt. AûdBuripidefri Medea^
cumh^cab i^geo petiilTct, ut hofpitio ipfam rcciperet, neq;depo-
fccntibus inimicis dederet, vult jurcjurando hocconfirmari,proban-
Ce y^geOjquidiciC: Eîfii ts ydp te^' ssiv dcr(pci?\.S'?^^t Sxjfyn nv sx^ôi^
avlq sxov^ ieiKvvvcLi, Mihi emmhac quo^ tutiorafiint, fi ofiendere pofiim
aiiquam excufationem tuis inimicis. v. 743. Addi poffunt illhsec. &

/.Obli-
CAPUT XII. 7^7
7, Ohligatiom perfeê mutu, homines utrmij^ rejpicienti cedit ohligatio
imperfecfe mutua, Sic quêx comra6!u debencur, potius folvenda
func,quamquceex promiflb gratuico autlege graticudinis, autalia
vircucc, ucraq; fimul expleri nequeant. g. Lexhenefcentiaceditlegt
fi
gratitHdmiSyCt&ieris âribns ucuc alias ucraq; impertedam duncaxac

'y
obligacionem inferac. Favorabilius quippe efl: debicura graci animi,

quam beneficenciae j cum ilia requirac, uc reddas ideo, quiaaccepi*.
fti, hjEcut prior des : adcoq; tali cafu ob concurrentem gratitudinis
necefllcacem beneficenciaeobjeflum deeflcincelligicur. Quodcoufq;
valec, uc beneficencia etiam propinquis noftris exhibenda pofl: gra-
tumanimum eflê debeac; nifiifta forte cum anfliorc aliquo debico
ficconjundla. p. Tnterleges^ quaa fotejiatihm fuhordinatis ^roficifun-
tur, lex inferioris pteftatis cedit legi Juperiorls y ubi utrij^ ftmul [atisfieri
necûit, Inde Deo oportet magis obedire qua hominibus./^^^f'. IV. \pl
FxjuflTaregum juflîspatrumfamilias praeponderant. 10. Vrouttumjg
materia aliamnohilitate^ utilitate-i aut necefsitate fifperat-^ itaregulari"
legts
ter alteripr-Bponderat, n. ^doarSliori^vinctilo aliqua perfina nohU

una
'conjungitur^ eo praftationes^ qua ipfi dehentur^ aliis pr^ponderant, c^teris
parihus, Galat.Vl, lo. 2. Corinth. VIII. I5. 1. Timoth,Y, 8. Cicero Officl,
ttbi de gradihm focietatis hominum agit, Huc pertinet quoq; infignis
locus apud tundem \. 2. de Inventione. Bx tontrariiSy inquit, legibus
controverfia nafcitur^ cuminterfe du videntur leges^ aut pkres dfcrc
pare^ hocmodo, Lex eft : qui tyrannum occiderit^ olympionicarum prdmi^
um capito^ (^quam volet fibirema magjftratu depefcito^ ^magiftratusei
concedito, Bt altera lex : tyranno quin ejusproximos cognatione
occifb
magiftratm necato. Alexandrum, qui apud Pheraos in Theffalia tyranni^

dem occuparaty uxor fua, cui Thehe nomcnfuit^ noBu cum fimul cubaret
occidit. H^cjiltum juum, quem ex tyranno habehat , ftbi pr^mij loco depo-
fcit, Sunt quiex lege puerum occidi dicant oportere, kes in judicio eft,
Heic primum leges oportet contendere, confiderando, utra admajores^ hoc

eft^
adutdiores, ad honeftiofes^ acmagis necefiarias res pertineat, Bxquo
conficitur^ ut fi leges du^ aut fi plures , aut quotquot erunt^ confirvari
mnpofifitnt^ quia dijcrefent interfi: eamaxime confirvanda putetur^qu^.
ad maximas res ^crtinerc videatur, Beinde utra lex pofterim lata fit,
Aaaaa lian^
75S LIBRI V.
"Nampoft-êmd qm^gy*aviîmaefl. Deinde utra lex juheat aliquid, utra

termitfat, Nam id quedimêratur necejfarium\ iUud quod permittitur
l>emdem utralege^fmon obtemperatumfit^fxna ajffci"
'uo^mtariumefi,
aturâutinutramajorpma ftatuatur, Nammaxime confirvandaeftea^
qua diligentifitma& fanBaeft. Deindeutralexjubeatûtravetet, Nam
corrigere videtur illamy qu<t
fiê ea qu^ vetat, quafi exceptione quadam
jubet, Deinde utra lex de genere omni^ utra de parte quadam; utra
ommmiterin flures ûtrain aliquam certam remfiriptavideatur, fiam
quainpartem al^quam,& quA incertam quandam remficrifta efi^prom-
tius ad caufiam accedere videtur, & adjudicium magis fertinere. Deinde
x lege utrumftatim fieri necefieftt : utrum haheat ahquam moram &fit',
fientati&nem. Nam id quod ftatim fiaaendum fitt ^
perficifriui oôrtet
CAPUT XIIL
DE MODO LITIGANDI IN LIBER.TATE
NATURALL
t,^&alili dehntfir uttro fmt implend^^ 1
f. Arbitriindi4bi& imelUguHtur adfiriî
3, Infiattt ndtttratijudex non datnr, jttri
g, ôntroverjiji, qtti& colloqttioimsr partes 6, Arbtirk nonfu^cit pYonunciisJJe fup^

expediri neqitetim > ad arintros pofjejfmci
fknt deferendjt, 7. Tye mediatoribfts pacis^
4Imer arbitrt^m &partes en intercedtt S.Jîdft infirum&nta fuerint amiffaf
paEtum, p.Detefiifpu,
10. De exfscutionereiJHdisatJ'^
Dequiclcm lex nacuralis rcquiric, uc homrnesulcro prseHcnc, Sc

cxhiheanc invicem ea, qu^quocunq; nominealiis debenc ucq; ;
damaorum,^fi quse aliisdaca func, Feparacionem ulcro ofF.Tanr.

Ubi fi damnum auE ofFenflo ex dolo maio proceHffc, inruper
lex eadem jubet, uc IsdensorfcendaCjfefefadi feria poenicencia ducf
fidemq; dec fuper omictendis deinceps ofFenfis, colendaq; amicitia
Quali& poenicenda non per violeariamexprelIa> Ced ultro cx confl^
deracione jufbiciEe orca,uci fufficienci poceft e(Ie indicio de emendaca
iagdeacis aninaa; ica ex adverfo lasfus oblaca damui reparacione,
&fumca
CAPOT m &
7ip
gc rumta cautionc in futnrimi tempus, akeri vcnlamfctenti pcê-
nicenci lubenter ignofccre, &pacificein poftcrum cum eodem agcrc
debct. Quod qui pcr iracundiam autvindid^lubidinemadfper-
nacur, penes illum abruptas pacis^ belliq; temere moti culpa erit_.
Quamad rem infignicer facitoratio C Foncij apud Livmm p. c,I. \.
Inhumanum quippe & bclluinume/l, non nifi repofitolsedencido-

lore vclle adquiefccrc, & fufceptas femel inimicicias in acernum
alere. Diraeftvox Caconis Scniorig apud Flutarehummiffimnjita.
cum inadolcfccntcm, qui defundti patrisinimicuminvolvcrat in-
famia, in foro poft judicium ambulantem incidiflet, dextra data di-
xit/ ita ârentibus ejjeârentandum\ non agnis , non hjtdis,fedinimicO'
rum Ucrymi^ damnatiQmhm^.
. 2. Enimvero prastcrquam quod non omnibus mortalibus
ca eft ingenij bonitas, ut officium ulcro velinc cxplerc, aliqnando

cciam fuper certfcudine ac quancitacc dcbici, taxatione damnidati,^
competentia , & cxercitio ccrtorum jurium, fuper rcgundis finibus,
incerprecacionc padlorum, aliisq; pr^cenfionibus concroverfise ori-
untur. Heic igicur inccr cos, qni in nacurali libercate vivunt judcx
non datur, qui lices cxorcas pro imperio dcfiniat & componatL*.
Equidem Bohbes de cive c. . 5). in ftatu naturali quemlibec nego-
I,
tiorum fuorum judiccm Verura id in hunc duncaxac fcn-

confticuic.
fum valcc, quod quinon habec fuperiorem, a quo rcgatur, fua ne-
gotia proprio arbicrio adminiftrec, &
de mediis ad fui confervatio-
nem fpcdantibusproprioexjudicioconfticuac. Namfivelmaximc
alius deiisdem vclic judicarc; cumcamen fentenciam fuam proim-
perio obcrudere mihincqueat, cxmeo judicio,atq'; arbicrio utiq'ide-
pendebir, an & quacenus confilium velim admiccere,
iftius & fic ul-
timo mearum alionum gubernatio ameipfodependebic. Dc ca:-

tero licecinillo ftacu penesquemq; fic, negligere, an cueri fuum jus,
niufticarcan exfequi injuriam velic non camcn defuo negocio fca-
:
ccnciam ferrc poteft, qua ftarc tencatur is, quicum ipfi controver-
fia intercedit. Nam fi vel maxime cupiat, idq'; vel juratus prote-
ftetur, fe pronunciaturum , quodfibi juftum fuerit vifum: cum ta-
men alcer pari dignationc fuam fentcntiam aeftimare qucat, ubi eas
Aaaaa % con-
74 LIBRI V.
contingat difcrepare, propcer a^qualicatem , /latus naturalis comi-
tem, nihil agccur. Accedit, quod juxta Arijlotekm Polit. I.j. c. (f.
^1^51' 01 7rA?73/ cpavkoi a^Jtti jtb^ -rap oivAm\ pleri^ fere mali funtjudi-
ees defuis rehus^ Saluflius Catilin. Ne^
cuiquam mortalium injuru futit,^
tarv&videntur : multietiam eas gravim aquo habuere,
. 5. Hautquidquam camenlegenacuraliconceflum eft, quod
quisqifuocx judicio definivicjus flacim armis aflcrere, concrovcrlla-
rumqi fuarumarbicrum Marcem fumere, ancequam moUiora me-
dia fucrinc cencata. Cicero Ojf^ L cHmfint duo genera decertandi^ unum
ferdifceptationemy alterum per 'vim; cum^ illud proprium fit hofmnis^
hoG belluarum 'y confugiendum eft ad fofteriuSy fi utinon licet fuperiore^
add. Jl^y?/^^L8. ci. n.^.y^^f. Ecubi citra amicam difcepcationeni
ftacim ad arma provolacur,ibilocum habecillud6>i//^//7>//?.5'.<f/.lo.
Injufium rigtdo jus dicitur enje. Inde primo omnium eonandum, an
per amicamdifceptationem, congrefliisintcr fc partibus, aut earun-
dum mandatariisjconcroverfia componi queat. Vid. Grotius L 2. c. 2j.
.7. Ubi negotij natura> &_partiumfacilicasfert, fors facillime liti

finem dare potefl:. vid. idem d.l. .5>. Enimvcro ubi nec partium
difceptatio exitum concroverfia? invenire potefl:, neq; forti commic-
tcre placet, quod folidis rationibus fubnixum exifl:imacur; proxi-
mum efl:, ut ad arbitrum cacur,cujus fencencia quod uciq^ ftare ve-
linc, parces fefc pa^H: invicem adflringanc. Ubi redemonet Grotim
Lz. c.25. caufa dubia parsucraq; ceneatur qurerecondi=.

. II. ecfiin
tiones, quibusbellum vicecur ; magis camcn id ceneri qui petic, quam
qui poflldeti cumeciam poflicflbre in ipfo jurenaturali favor pro^
lcquatur.
. 4. Exfcopoautem, quare adarbitrumcaturj facilecolligi-
tur, qualemhic fefe debeat gererc. Scilicct fumiturifl:e, quia cujus-
libetde fua caufa judicium flifpcdumhabcturpropterinfltum illum
amorem, quo quisinfe fuaq; regularicer propendet. l.lo. D. deju-
risdiB. Igitur id cumprimis obfervabit arbiter, ut ne plqs favoris
adverfus unum quam alcerum oflcncet, nifi quancum ex mericis
caufseoritur j ucq; adeo jus gratise nc det. Id ubi fecit^non eflrquod
iaiquum odium curec ejus, qui caufa cccidic^ Kcfl eam ob rationcm
Bias
CAPUT xm. ^î
Bias dicebat: maffe Jemter immkosyijudmmter amicos jadicare: qmppe
S amicis alterum fvm^fMfutiirum inimicumy ex inimicis autem alteruin
amicum. Add. Ge//iusl.h c.$. Sed &
ob id ipfum patec, neminem
re(Sc poflc capi arbiErum in ea caufa, cui commodi vel glori^ pc-
culiaris fpes major adparec ex vidoria unius partis, quam alterius;
feu cujus peculiariter incereil, umim quocunq; modo caufam obti*
nerc. Alias enim indifferentiam illam, &
velut raedietatem ita ac
curate obfervarenon poceric. AriflotelesPolit. I.4. c.ix.^mtvmxs th'
^TjTztJ^ îetiTvnj^'^ (JLsai^^ Ubi^ fidedigm[iimus ellarbiter',
^KtitrjTiiq ^'
mediuir autem efi arhiter, Huicprincipioinnititur quoq;ilIud refpofi-

fum Amafis regis vEgypti j, cum Elei circa ludos Olympicos occupatt
niiffis legatis ipfum confuluiflent, quo paflo juftifliimc illos admi^
niftrarentj StElierjfiumy mopxti nemoin certamen difcederet. T)iodorus

Siculus 1. r. 5)f Huc fpedat quoqj flagicium illud populi Romani >
.
&
cum in controverda Aricinorum Ardcatium agrum fibi adjudi-
caret, apud Livium 1. J. c.72 Add. Juflinus \. g, cj. n.if, Ex qua
etiam conlequitur, nullum padtum auc promiflTum debcre interce-
dcre inter arbitrum , &
partes> cujus vi iite teneatur praeter merita
caufk pronunciare in gratiam parcis alterucrius, f conf Bohhes de
r/'y<rcap.5 .24.} Inde vanumerat compromiflum Maximiliani, &
VenetoruminLeonemX.Pontificem,dum finguli feparatim&clam
cum eo pacifcuncur, ne laudum pronuncict, in quod ipfl non con-
fenferinc. 2i^\xdGuicciardimm hift, X\.circa finem. & LXIL p.m. ^^f.
Quin cciamfi padlum incer licigances & arbicrum incacur fiiper fii-
fcipiendo arbicrio, (nam utinon nifi in volences arbicrium exerce-

tur, ica nifi volens nemo fic arbifcr:) ejus camen pai:i haucquid-
quam ea vis efl, uc ex eodem ducac originem obligacio arbicri^qua
teneatur ad pronunciandumid, quod aequum fibi videcur. Cujus

rei ratio non cam harc ef^, quod alias per legem nacursc fic injun-
dum arbicropronunciare,.quod juflum fibivifumfuericj cujuslegis

obligationi nihil queac ex palo accedere: quam quod hoc moda
finis arbicri fumci reddatur irritus, ac fiac progreflus in infTnitum,
Pa^lum enim ejusmodi flc fbret concipiendum, uc flare fe velle

judicio arbitripartespromittantjfiquide ipfe a^quam culcrit fencen-
Aaaaa $ cianL
,
f^^ LIBRI t,
dam. Quiaueem palum ineunt, quo ex naturali libertaM nihil dc-

libamr, hadenus Tunc aequales.utinvicemIiceatinquirere,anpa(n:o
fic ab alcero facisfadum. Quod fi itaq'; paft laudum akerucri par-
dum iniquum videatur , auc revera iniquu fit, iterum oritura forcc
controverfia circa iftius ^quicatem. Cujus decifiocum neq'; huic
arbicro, neq'; parcibuscompetere queat,ad alium neceflTario arbicrum
eric decurrendum. Quicum ubi fimilepad:um fueric initum^ ve* &
fo de hu/us quoq; fencencia dubium oriacur, alius rurfijm eric ade-
undus ; &
fic in infinitum. Ex quo itidcm patec, pa(flum quo par-
ces in arbicrum compromictunc, pure concepcum efie debere, quod
velint fi:are ea fencencia, quam arbicer pronunciaverit; non aucem
fub hac condicione, fiquidem a:quam ifte fencenciam pronunciavc^
ric. Nam hocmodo, ubi fuper a^quicace fencenci^ alcerucer lifigan-
dum dubium moverec, adaliumforetarbicrum eundum, quifuper
ifi:a cognofcsrcc. De cujus quicace fi iccrum ambigeretur, alius
eflct confiiituendus arbiter; Stficin infinitum.vid. 1.18.1. 32. g.If.K^.
T>.dereceftis. Cstcrum idmanifefi:umcfi:, ab arbicris non pofiêpro-
vocari; cumnullus fic fupcrior judex, qui fencenciam eorum corri-
gere queac. tucUnm Ahdicato^ k^y^Lnll m lyjv dpx^v sfiiJ.mvy ei T^ritf:
mq duS-cti^sjQ^ eiAslg, ^p<îv s?i îaccjov Toig sy/axrfisveig, Si quis ^ quorum

fententiis initiojlafenon coghatur> hosjponte delegerityjamaqutnm eftbo*
niconfuUHiquAJlatuerint.Fliniu^ Nat. Hift.fr^fat. Adeo fnmmum quisj^
caufr fu judicem facit , quemcung^ elegit. Id quod cdam inciviraci-
busobdnet, ubi partesultroin arbitrumcompromiferinr; fiquidem
difceptetur fuper caufa, quam quocunq; modo componi redorum
civitads nihil interfit. Quod fi tamen alicubi ab hifce quoq; liccc
provocare,id cx jure pofitivo efi:. Quanquam incivitacibusarbicro-
rum nomine quandoq;veniunc judicesexcraordinarij, quibusaliqua

caufaprcflc, & cicra ambagesforicxaminanda&decidendadelega-
ur. A quibus fane, quo minus ad fupcriorem liceac provocare
riihil prohibet. Quod aucem dicicur, fi:andum cflefentenda arbicri,
five sequum, five iniquum pronunciaveric, id cum grano falis cfi:
accipiendum. Nam ud idco quidem a compromifio refilirc noti
ifcec, quodcontranosfuericpronunciatum,ucutipfilargiusdcnoftra
cagfa
CAPUT xni. 745;
caufa rperabamus: iea tunc ranearbicrifententfa nos non ftringer,
fi manifeftc adpareac, ipfum cum alcera parce eolludere, auc ab ea-
dem donis corruptum, auc padum in fraudem noftram inivifle.

Nam qui aperce ad aUerucram lereparccm adplicat,arbitri perlbnam
gcrere amplius ncquit. '^\di.\.ys.feqq, \).frofim.
. f. Monec porro Gmim d.l. . 47. Inarbicri officiofpeân-
dum, aneledus ficinvicem judicis, an Vero cum laxiorc aliqua po-

teflace, quiq'i fe irenciara fuam non cam ad jus flridum quam ad ,
jequicacem & humanicacem accemperare queac. aliquando

Scilicec
ucraq'; pars ad jufliciam provocac ; ubi arbicer a?quc ac judcx mo-
menca & merica caufas expenderc debec. Aliquando aucem ad ar
bjcrum icur, quandouna pars nicicur jure ftrito, alcera autem ejus-
dem micigacionem & remiflionem cx humanicacc mifcricordia &
poflulac; feu ad cequicacem provocar. Quo loco ^^//^ non pro-
prie flgnificac dexcram illam legum incerprecacionem, de qua caf,
Antec. didum, qu^ eciam abinferiore judiceadhibenda: fed rigidi
juris micigacionemexdidacovirtutura humanitatis,caritacis>mi{cri-
cordice, &
fimilium: quam non nifi fummo judici, auc arbicroin
hanc legem adfcico adhiberc licec. In dubio tamen prasfumicur ar-
bicrum ad regulas judici fequendas obligacum, quippc cum ob de-
fedum fori& judicis illefumcusflt; &indubioid,quod minimii eft^
fequamur. Facilius autem efl:, ut quis Isedacur, fl arbicro laxa, quam
ftridior facukas ficconcefla. Ec juris flridi relaxacionem fuadere
illorum pociflimum ed:, qui cicra compromiflxim litigancibus tan-
quam coramunes amici ^c^z interponunc. Csccrum illud nianife-
ftum efl:, uci qui inter civcs jus dieic, regularicer fequitur leges civi-
les^quibus licigances fuac fubfedi: ica qui pronunciacurus efl: incer
os, qui communeslegescivilesnonagnofcunc, jusnacuralcpronor-
ma habebic. Nifl ipfse partes adum fuum ad cerca? civicaris leges
poficivas accemperarinc.
5. <S. Idem6.\. .4g. qooqi monet, arbitros led:os a fummam
pcteftacem habencibus de principali negocio pronunciare debere,
non de pofleflicne. Nam judicia pofleflbria efle juris civilis; jurc
gentium autem jus poflidendi dominium fequi, Circa quod pro*
HUJ3CI-
^44 LIBRI V.
jnuaciacumnobls ica vidccur. Ecfi jure nacurse geucium flon vi- &
dcacurneccflarium,ucqui pofTedione fua dejedlus cfl:, ftatimineam
reducatur, ancequam ulcerior caufae cognitio fufcipiatur, pra^fercim
quando caufe dccifio ftatim fequi pofllc: in multis camen concro-
verfiis arbitro priusdifpiciendumjUterpoflcflor fit, uc intelligat,cui-
nam pocifl^mum probandi onus incumbac. Quippe cum peticoris
fic, fuam intentionem liquidodemonfl:rare; poflcflbri aucem fuffi-
ciacifl:ius argumenca confucaflTc; nifi quod quandoq; convenicns

fic, fakem ex fupcrabundanci, pofleflTionis fuae citulum ofl:endifle.
Ideo camenarbitris non fatisefl: fuper pofleflTionc duntaxac pronun-
ciafle, quianon de hac, quse inapricofereefl:, ad arbitros foleat pro-.
vocari, fed uc principali negotio finis dcmum imponatur, nec dcin-
ceps licis quid fupcrfic Uc autem cognitionc durante nibil inno-
vetur, & pctitore non probance fecundum pofleflTorem pronuncie-
tur, juris naturalis utiq'; efl.
. 7. Arbitri camen proprie didi non func mcdiatorcs, quos

Vocanc, qui licigancibus, bcllumq; parantibus aut jam gcrentibus uL
tro fcfe interponunc, eosq'; aucoricate, racionibus, precibus ad pacifice
tranfigendum, licesq; fopiendas permovere nicuncur. vid. Gmcciar^
dlnm hift. l.IV. ubi difcepcatur, anHcrcules Ferrariae Dux arbicri,an
mediacoris parces incer Venccos & Florencinos obire debcac. Hos
cumcam fandtumpropoficum prae fc feranc, prsefraderejicerefum-
ma inhumanicasforec; nequidemexeo folum quod cum

pr-cetexcu,
altcra parte ipfis pcculiaris qu^dam conjundio videatur intcrccdere.

Nam penes me utiq';ef1:, quantum ea, qu^ abiftisoflTeruntur, velim
admittere : & amicorum folec hoc pr^cipuum efle munus. uc ubi ipfl
mecumin defcendcrenoluncadamicamcompofitionemean-
licem
dem deduccre laborent. Sjepe etiam aliorum multum incerefl:, ne
inter duos bellum geratur, quod vel ex vicino incendio aliqu^ ad
ipfosquoq; fcintillEE cransvolenc, vel ucrunq';atteri, auc alcerucrum
opprimi iisdem periculofum fic. Hos,uc ferio reflinguenda? ori-
cntiflammse incumbanc, proprias falutiscura fubigic. Ubihoccer-
tumefl", poflTe.plures, quorum praecipueincerefllicem fopiri,pa(fluni
inter fe inire, fuper jun(îm fufcipicnda licigamium coiDpoficione,
acfc
CAPUTXm. 74f
acrcmutuoobftringcre, quousq; fingulibelloiftircfepofnnt imnai-
fcerc. Quocafucamen requiricur, uciftorum ncmo peculiari tenc-
acur foedcre, alcerurri licigantium auxilia pr^ftarc, flquideminbcU
lum jam rcs cruperic. Nam
qu^ priori focderc promifla funt, pcr
poftcrius focdus cum certio initum circumfcribi nequeunc. Quin
& hoc rede fieri videtur pofTe, ut duo pluresve, quorum intereil:
bellum ccflare, expenfa utriusq'; parciscaufaconvenianc, in quas le-
ges pacemcomponi ^quiflimum ipfi judicenc; easq',belIantibusof-
fcrant haccumdenunciationc, uccontra eum, qui pace iniftas legcs

abnuerit, focia arma velint conjungere cum altero, qui casdem ac*
ceptaverit. Hoc enim modo quis (efc arbitrum invito alteri hauc-
quidquam obtrudic, aucipfiuslicempro imperiodecidendamfumic;
quorum neutrum libertas nacuralis admiccic. Ncq; vcro parcibus
ejusmodiplacicumofTercureo modo, quafi eodemftareomninote-
neantur. Sed cum per jus naturalc poflic quis arma conjungere
cum eo, cui injuriam fierijudicat, pr^fercimubi exiUainjuriain ipsu
quoq; damnum fic redundacurum; tali modo aniSum sequitatis ac
pacis cupidum aperte quis dcclarat, quod & ipfe optec alios hone-
ftis condicionibus cranfigere, & non prius in bellum defcendere vc-
lic, quamamicacompoficionis viaab alcero fic repudiaca. Add. Li-
njim I.4-+. c.ip. mfine.juftinw 1. (5". c. <f. n. I. Fo aurcm magis pro-

bandus eft ifte mediacionis modus, quo facilius pcr eum extingui
bella poftiint, alias ad internccioncm graflâcura. Ecfi ei, qui ejus-
modi mediatorem ^c^^q fcrre inftituit, obfervandum fic illud Velkij
Faterculi 1. 2. c.fo. MafiUia intempeftive prmcipaliumarmofum arbitria
captans, (juihu^ ij Je dehent imerfDmre)qui non farentem coercerepoffuHt,
Add. Liviui l. IX. c.I^.
. 8- Formam &
procefTum difceptationum coram arbitris
inftitutarum ipfa communis
ratio fatis defignat, perfpedo cujusq,-
negotij indolc. Sic uc pucidum forec mulris prjefcribere, quo modo
partcs incencionem fuam debcancproponere,qucmodoftatus con-
troverfia? formandus, quomodo poft expenfa ucriusq; parcis argu-
menta fencentia demum fic concipicnda. lllud duntaxat monen-
dura, ubi intencio alterutrius alia ratione, quam pcr inftrumenta
Bbbbb pro-
74^ LIBRI V,
probari nequear, &

vero ilIafintamiira,arbitro nihil foperefle^quana
utuni parcium cumconrenfu alceriusjuramcncumdeferac. Otm con^
fmfudterim, dico. Nani in libcrcace nacurali alias nemo videcur ce-
neri, ucex adverfajparcisconfciencia caufam fuam fufpendac. Sicur
& hoc penesparces eft, aleamforcis, auc duelli tencare veiincj quod
quondamapud mulcos popuios frequentacum.
c^cero inftru- De
rnentorum amillio perfejus non excinguit; nifi quod in foro civiii
judex fruftra implorecur, ubi argumenca idonea.defunc, quibus jus
demonftretur. Sed in libercacenacurali fufHcicadperfequendumme
um jus, fide illo mihi ipfi liquidoconfl:ec,ucuc alcer id forcafle infi-
ciecur. Quo facic illud apud ûintihanum dsdamat.ili. Mifira con-
ditio mortaLttatis^ quando ornmhmjam^ qaaagmtis^ videturopm effitefie'
ita parumfacit ventas, ita nulltimnomen efi fidei. Non fiatis vtderipo"
teji brobatum^ quodduofiiunt,
. ^. Iliud arbicri cum judicibus habenc commune, quod circa
quaefliones fali adverfus nudam &
injuracamairertionem parcium
jequales fefe defftant prêbere; i. e. cum
concradidoria fimul vera
afleverenc neucri credere. Sed ubi figna, racionesq; incorrupca &
infl^rumenta in cognicionem vericacis haut perducunc, fecundum
cfFaca teftium fencencia eric ferenda. Namuti /Wloquitur^r*?/'.^'.
'reKfz-/jêt KfHTJct) T^^y (jLctpTu^m s<riv, argumenta tefiimoniis pAnt meliora,
Et lde?n orat^ 5. inprimisinmacerialiaeredicacuminflirumentaceflibus
pociora oftendic. Vhilo fuddiu^ de decalogo ûoties defunt argamenta
.'
Autprohationes^qu ex fcripto fiunts ad teftes recidit comroverfia^ Te-

iles porro erga alcerucram partem non oporcec ica efle affedos, ue
probabiie videri queac, graciam ipfos auc odium, vindi6lq; libidi-
nem, ance confcientiam habere. Igicur uti adverfarius meos neces-
farios, fic & ego profeflTos meos inimicos rede polTum rejicere.
Quanquam interdum per humanitatem a teflimonio in caufa ne-
fuiexciudancur propinqui, ne vel affedus fuos, vel confci-
cefl[arij
cnciam Isdere cogancur. Hinc &

apud^Romanos ceflimoni j ad ver-
fus pacronum vel patrono adverfus cHencemdicendi nulla
clienci,
legis, nulla magiflracus coadtio erac. Vlutarchm Romulo. Quod au-
cem apud eosdem non iicerec de fervisin dominuni qua^fliones ha-
bere.
tAPUT XIII.
*
^^
bcre, prseter hanc rationcm alia erac, quam adfert Cicerd^ro regeDe-
jotd''o: U^t td qtiodmtu^ efiy at ^noftrumimûne evolarepoteft^ contra^
nos pignare-y fitmdominatu /ervitmy mfervitute dominatus, Luaanm
in Ajino. d^Mt ydp tu htrTroToiv iTriûvJaj kj^ KuXci f(^ ou%^* Servienim
domirjorum dr honefla ^
turfta mrunt. SimiJis eft locus apud Lyfiam
orat, de facro ohva. trunco. Cui camen legi poflea fraudem inyenic
Tiberius apud lacitum Ann.W. Sic & rede Arifloteles Volit.\. 2. c. <S
evii&iu fiultam vocac legcm de c^dibusapud Cymsos, av TrAtjS-og n
':j:zx,^qL%>]j'Xi fji.apTvpct)9 oicoKcov tvv (^qvqv tuv dxini avylsvoov, svoxpv ^â^r^ (^0"
vw rov (pivyov^, fi accufator te(iiurn multitudinem aliquarrp adducat de

fuis cognatis^ accufatum czdis ejfe reum. Deniq; & id y quod confti-
tucuni eil Numer. ^f y. 50. Deuteron. 17. v. 6^ c. I>>. v. if rationi opti-
. .
ne congruic, ncunius ceftimoniura ad caufae cujuslibec decrfioneni

valeatj non folura, quia unus facilius dccipi, corrumpi, aut men,-
tiri poteft, quam plurcs; fed cciam, quia a cordaco judice menda-
cia ceftium deprchendi poflunc, fi diverfi incerrogencur. v\d.hift0*

ria Suft4n v. ^-i. 1. 20. D. de quaftionibus ; cum contra unus facile fibi
conftare pofTir, Ac licethoc modo aliqua maleficia in foro huma-
no maneanc impunita, ac nonnulli jufta fua caufa cadanc,quiauni-
co tantum terteres gefta fuit: hocce tamen incommodum minus
eft:,quam quod, diverfo more recepto, omnium faluti fortunis &
ab uniushominis impudcncia, &pravaadqusevis fingenda folertia
impendebat. Cum prse/lec paucos nocentcs pctnas nondare, quam
fnuicos innocentes damnari. Faler. Max.l.^. c.I..io. 11. Quajpr^-
terea in teflibus confideranda finc, craduncur in 1.2. 1. $ princ. .1.2^
3. ^. 1. 4. f. 9. 14. 21. 23. 24. D. de teftibm. Quibus addacur fhilo Ju-
ddim de confu[iQne iinguarum: In optime conftituta rep. lege cautum eft^ne
quis audita dicat fro teftimonio quiajudicium auditm naturaliter facile
eft corruptorihm.
idem dejudice. Oculi rebm ipfis interveniunt con* ^
treclant quoddmmodo negotia^ tota^ percipiunt adjuvante luctypcrquam
iUuftrantury deprehenduntur^ o?mia, Aures autem minm fidei hahent
mam oculiy ut quihm noncum rehm ipps fit commercium^ fed cum fermO"
nihm rerum interpretibmnon femper veritatem feântihm. Adden-

dum deiiiq; &
hocj ecfi maximam pro veritatc prasfumtionem
Bbbbb 2 fari^ >
yj^B LIBRI V.
pariat juramencum teftiumj tamen jure naturali nihil o}>ftat,quo
minus eciam juracus teftis raendacii poflic argui. Quo convidlo

ruic fcncencia fuper falfo iftius ceftimonio fundata. Id quod Is- &
gibus Accicis recepcum, uc pofl: judicia darctur aftio falfi tcflimo.
niji quodcx &paffim patec.
Demoflhene orat. inBiergum ab init.
. 10. Circaexfecucionemreijudicacsenoneftrquod multaad-

damus, cum ab altcro non explecur ukro,
in flaca nacurali:, ubi
quoddebccur,fibiquisq; fuis, fociorumq; viribus armis exfecuci- &
onemfaciat;quae quousq; progredi poflic, infcrius,ubidebello agc-
mus, lacius oftendccun Illud duntaxac heic monendum, in ejusmo-
di cxfccutione me non folum fieri dominum rei mihi adjudicacse,
poftquam ejusdem poflenTionem quocunq';modo adprchendi: fed
eciam,fi ifta pociri nequeam, me aliam rem poile, qua? canrundcm
valcc arripere, (computatis fimul impenfis in ipCam exfecutionem
fadis, ) cum hoc effedu, ut ejus rei fiam dominus. Nam, uti Grotm
loquitur 1. 2. c.7, 5- X- JHftittaexpletrix, quoties adidern non pote/i per-
tingere^fertur adtantundemyi{ôdmor i dftimatione eft idem. Quan-
quam &hoc dici poflit, naturalicer rcs quasvis debitoris, qui vel ex
concradu fuo:, vel ex ipfa re, vel eciam ex injuria fua cenecur, pro
debico cacica quadam hypocheca
afFctas incelligi, uc deficicntc ex-
plecione diredi dcbitiinhujuslocumarripi pofiint. Ncq'; ei cui quid
debetur, fufficit nuda rei decencio; cum fepe hscc oneri magis qua
commodo fir, ni plenederepoffim difponere; neq; jus mcum ex-
pleacur, loco rei, cujus dominium mihi erac tradendum, nudam
fi
rei alienae cuftodiam accipiam. Eft tamen fignificandum,qua in-

tentione quis ejusmodi res adprchcndat, utrum, ut earum detenti-
one debitum eo citiusextorqueat, an vero quod eos velut in folu-
tum velit accipere. Imo^quum videtur quandocf;, ut quis poffc
o rem in poteftatcm redadam debitori copiam faciat, an velit, re di-
re6le debita {bluta,ifthanc reciperc. Cactcrum hic exfecucionis mo-

dusnacurali libercaci proprius eft, & aindole civilis ftacus abhorrec.
vid. V^X>.deadqmr.foJJe[f. I.2, .I8. D.i// bonor. raptor. L13.D.
metmcdHp. 7. g.D. ad Jdiam
'
1. L,
di vi jrivata,
SAMa
LIBER SEXTUS.
CAPUT I.
DE MATR.IMONIO.
t,7rAnJttus. 1 j 7. / S, An illa repugnetjuri naturali,
/. MiiiyimmiHM generk humAnifemi- /^. PerfeBipma fpecies conjugtj, mam
unijttngi.
^. An ^t aliqua ohligatio ad ineHfidum 2o.Matrimoniumtemere dtjfolvere nefat.
matrimanittm ? 2 uAdHltertum &
malitiofa defertio fol-
4. VAgaltbidoJHrinatHrali repugnat* vunt matrimomum, (vortij,
j, Genns hHmanum non debet propagAri 22, An intoterahiUs moresjint caufa di-
citra leges connuhvj 2^, De fenfu legis divina circa divortia
6 Ohligatio ad ineHndftm watritmnium nonnullorum fetitenti(Z;
tjualis poJftte(fe exlegthui civilthuil 24. Inprimit Mtltoni recenfemur,
7, âlia illajit ex lege naturali, 2j Ad matrimoniuw ineundum requiri
8>Quoui^ cifca matrimomum lexcivilii tur hahilitas ph)lica.
dtjponere pojftt, (ntca. 26.De errore circa matrimomum.
p, iJÂriTmoma trregularia ^yfmalô 2j,Uni nupta alteri non reBe nuhit.
10, Regularis matrimonij leges, & jcra, 2s. Matrimoniainter confanguineosquiu

j /, Unde marito impenum m uxorem ori- 1
re vetita.
4tur. (ratur,^2p. Pudor circapartesgenitalesuftde^
J2. ^yfn illud immediate a Deo confe- ^so.De nuditate^
j^,<:An neceffario involvatjm vtis. & \3t.Ortg0pud0risttaturalis, (faria,
necis, U^. Connuhia inter parentes
(nuptioi. liher0sne<* &
14 eyfn con/enftu non concuhitus factatU B ^^'^"^^^ f^p^r hacrefententta.
jj. Unam plurthm fmul nuhertyaut mt 14. Decomuhiis fratrum fororum, &
fceri nefxs. 2 5 ^De rdiquis gradihut prohthitis^
j 6, Polygamia multispopulis in ufu. / 6, Dcnupttis minus jolennihus.
Equitur ut inveftigemus tum origincm & natu-

ram imperij humani, tum quse pr^cepta juris na-
& gcncium illud praefupponunt. Sed cuna^
turalis
imperiom non nifi inter plures poflit intelligi, &
vero facrarum litcrarum autoritacc conftcr, abs
Deo unum duntaxat par hominu ab inicio fuifle
Bbbbb I pro-
^fo l;ibri VI
produdum, ad quod quidquid ert: morcalium fuas refcrc origines;
igicur prius quam de imperio civili agamus , difpiciendum fu-
eric dc macrimonio, ex quo famili^ proveniunc, & inde imperiis&
civicacibus confticuendis veluc maceries oritur. Nam quemad-
niodum corpus humanum ex diverfis membris componicur, quae
& ipfa infe confideraca corporum indar prse fe ferunc: ica &civi-
tacesexminoribusfociecacibusconflanc; quarum qusedam vocancur
fimpliccs &
primj^, c^cer^ pauio magis compofic^, &
fere collegi-
orum nomine veniunc. Illarum cres ûnt^fucietas maritalis , paterfâ^^
herllU. Quce ideo fic dicuncur, quia ex minoribus fociecacibus
alJis
non componuncur; non quia eas plurcs duabus perfonis non in-
grediuncur,uci ô. Trid, Hornim de civitate l.I. c.i- . 2. docec. Nam
quid prohibec, quominusunus pacer plures liberos,& unus domi-
nus plures fervos habeat; quicamen incer fe non minus fimplicem
fociecacem confiricuunc, quam fi unus duncaxac filius uni pacri, aut
unus fervus uni domino forec. Cajierum a macrimonio rc(fte au-
fpicium fumi hujus cralacionis docececiam VlatodeLLX.^.Krm^,
Vic age perDeosquam legis conditor prmamlegcrn confcrihet ? An non fc^
cundum natnram primurn generationis incivitate principum ante omntA
legibm exornahit ? Clin. Vlane. A. Vrincipmm autem generAtionis omni^
bus civitatibtif nuptiarum conventus at^ commumo. C. Uticj^. A. ^âre
Ji nuptiales primumleges ponantur, heneadomnem civttatem re^le conjli"
tuendam pofit^ videbuntur.
. 2. Poftquam igicurraorciobnoxiumfueratreddicum genus
humanum, neauc noya femper ftirpscreandoeflet fufficienda, auc
tam nobihs fpeciei duracio unius aecatis fpacio excinguerecur, fapien-
tilTimus Creacor profpexerac difcrimine fexusj& nacuraH faculcace
indica commixciscorporibus fefcpropagandi. Idq; ne forcafleper
incuriara;,aucob moleftias parcus auc cducationis morcales omitcc-
renc, mucuara fexuum in feinvicerapropenfionem, & acres ftirau-
los, fimul ardencifiimum in prolem afiêdum infevic, ut libencer &
jucunde obirenc, citra quod morcalium genusperdurare non poce-
rac. Seneca Hippolyto v. ^(SS. Vrovidit ilie maximus mundi parens,
Cum tam rapaces cerneret fati m^nm^ Ut damnafemper fobole repararet
nova.
CAPUT I. yrp
;jî;^,Coelibem vicam probecScerilis juvcntusj hoc erit, quidquid

Vides^ Unios aevi curba_j.
. Circa macrimoniumprimoinquirendum, an ad illud in-

. 3.
cundiira, fobolemq.generandam homines, c^cera habiles,uliaobli-.

gacione ceneancurr Nam non minus circa hoc, quam alia, ad qux
nacurali adpccicuhomo fcrcur, uc ell: confcrvacio fuiipflus, amor &
cducacio robolis,quidamdubiumrnovenc, quafi iftha^clegcnacurali
non (anciantur. F.o quippe opus non fuiiTei cum jamancea inflin-
dus, &
adpeticus fenficivus in caha fac valide propellac. Knimvero
ufqjadeo non fequicur,jusnacura? ifta non prscipere, quia ineadem
inftinlus nacurahsfercur uc pocius exinde adpareac, nacuram ifta
;
quamaccuracidimevoluilTeobfervari, utpocc incolumicaccm gene-

ris humani immediace confervancia: dum veluc diffifa foli racionis
didamini eidem fuccencuriari judlc inftinlum icavchemencem, uc
diflficulcer admodum homo in concrarium nici queac. Quocus-
quisqi enim liberis operam darec, qui fappe maceriam dolendi,fem-
per curarum & laborum prasbenc; ni fuper rationem eciam nacu-
ralisinchnacio eodem craherec.<' Incercedencecumprimis alu non
adeogravi, &conforriomulierum, cuod fapiencivilejuxtaact^di-
ofum cicra i/las illecebras forec. Add.Canhefiw de pafîon.art.^C,
Equideranovimusmukum differre,infl:indlam nacuralem,&di6la-
inen racionis; incompluribus quoq;eain diyerfum cendere; &iflu
huic reludancem efle compefcendum; quod ipfum poffe animifit
non degeneris. Enimvero quanquam foius inftindus per fe non
obligac; concingic camen, uc adaliquidobligemurjadquod perin-
flindtum quoq; inclinabamur. veroideo mater a peccaco in
Ncq'>
lcgem nacurse immunis cd, quss prolem occidic infamiê vitand^
caufa, licet inftindum erga prolcm alio inflindu, nempe mecu &
fuga infamise fuperec, uci arbicracur Gfasv?'mckel ad Grot. 1. c. I. JJ. 1.
Nam non foIoraacrisinftintu,fed & lcgc munica erac infancis vica.

Etnoflsdebebac macer, minoris cileinfamiam fuam,quam morceni
cjus, qui ex adlu exiftic, in quem ipfa ancea confenferar. Unde ii
famae cura pluris ipfi erac, quam volupcas coicus, auc amor fobolisj
antc admiiTum virum expcndiilc id debebac. Poft hautquidquam
7f2
LIBRI VI.
prolcs morimereturjncparentem peccaflc innotefcat. Deniq; con

trado matrimonio, cum foecunditatcm pr^darc conjugcs nonpos-
fint, (vid. Gcfêf^XXX. i. 2.) fatisfccit, qui paucorum,
sequc lcgi natursc
quam quimukorum parens libcrorumfaduseft. Nec babct,quod
pcccatum mctuat, cui fterilis uxor obtigit. Seffeca 1.2. controv, 15.
Non refpondet ad j>ropoJiiUmy nec adcertum diem fijecnnditas ; /ui jurls re^
rum natura ejl^ nec ad leges humanas componitur : modo properat^ modo
*vota pracurritj modo lenta eft, c^ demoratur. Non ex formula natura
reôndety neâdprafcriptum cafu obfeqmtur, licet lex dies fniaty na-
tura non reciptt.

4. Scd utdiftindle procedamus,illud primo facis conilare
.
arbitramur, jurinaturali non congruere illas libidines, qujE nuUum

alium fincm prsetcr obfcoenam cicillationem habenc. Qiio acrio-
res enim func ftimuli, qucis in Venercm homincs
folicicanrur; eo
magis ne pcriftos dccorus ordo, pacificse
lcgi naturali curse e/l, uc
focictati neccflarius, turbctur,quin potius iidem ad combinandos ho-
minum animos infcrvianc. Indc damnacurflagitiora illa foedicas,
qua quidam in brutorum corpora, aut parem in fcxum fcruncur.
Quod vitium tantopcrc quondam apud GrjEcos inolcverat, \MPla
toni\.$.dcLL. arduum vidcatur, in pcrfeda fua civirate Grascanica
lcgibusid compefcere. VhocyUdes: Ne^ cumhr.utis Animantihus fiaU'^
forium cuhile intres^Ne^ infamia affice uxorem per turpes lectos. Ncctrans*
Jcendas natur^ concuhitm Venere illicita. Ne ipfis quidem hrutis mas con^
fenfit inconcuhitum. Ne^ etiamfamina lecium virorum imitentur. Vli.
nim 1, X. C (S*?. Inhominumgenere marihus diverticula Feneris excogita'.
taômnia fcelere natur^tfoeminis vero ahortus^ ^ântum in hac parte
multo nocentiores qvam ferdi fumtu. Add. JEfchines orat.in Timarchum,
^'
Scilicct uti Critias dicebat ; Kd>kiqrov ^(^ cv ot7? uppscri 75 3-tj^v, c*
av to7? S-ri\(n r^votvUov. Pulce?Tima /pecies inter mares quidemfismina,

inter foeminas autem e diverfo. Dio Chryfoflomus orat .de ptdcritudine . Se4
& regularcm fexum commixtionem cum non voluptatiscaufa, fed
ad propagandam fobolem natura fucric commcnta) uciq; intcnti-
oni hujus repugnant, qui nihil heic fpedlant aHud, quam ut pruri-
tumiftura dcmulceanc. Equidcm quibusdam perfuafumeft, com-
plurcs
CAPUT I.
>fl
|5lures gcntcs hanc partem nacuralis libercatis ccnfuiflc, ut innupti
innupc^qj corporis fui copiam invicem commodandi habcrentii-
ccnciam, eciam deliciarum duncaxac, & volupcaciscaufaj gracis, auc
pala mercede. Sic Seldenm 1. V. 4. ex Ebrsorum dodoribus
c.
oiiendic, ance legem Mofaicam licuifTe fbeminje innupca*, ac nondu

defponfacs fui copiam corporis gracis auc pro mercede facere, finc
confenru in vic^ communionem. Scd ex \^g^ Mofaica ejusmodi
innupcarum concubitus primoEbrîsinccrdidosfuiflc,adeo ucdein
nec merccdis, neclibidinis caufa excra matrimonium circumcifis
incer (e concubicus aliquis licicus haberecur. Ecfi circumcifi eum
*gana innupca concubicum in cercis cafibus illi non judicarinc illi-
um. Quo fine aWegSinc Peuter. XXIII. ig.
Leva.XlXzp.Gefêf.
XXXVIII, 14. Racionem auccm profcripcarum e fando populo
merecricum hanc adfert Maimonidesy, cicance Seldeno^ cum uc evita-
rencur contentionum, & fimultarum mala, qus ex ejusmodilibidi-
ne, matrimonio non cohibica, oriri folenc; tum ucbono illo frua-
mur diflindionis ac cerca? nocitiae familiarum. Ad paganorum
ceflimonia provocare nihil atcinct_^, Vid. BpiGfett enchirid. c. 47.
fiautus Curcutione a6t.\. fc. L Ph. ^m kno hic hdhiut. Pal. nemo hic
frohibet necvetat, ,^m quod -palam efl venakyfi argentum efl^ emas,
Nemo ire (juenquam puhtica prohihet via ; Dum ne per fundurrjJeptumfA^
cias fimitamt Dum te ahflmeas nuptajviduay virpne^Juventutey^ptie-.
risUheris^ ama quodluhet. Ad impudentiam
fibi nihil reliquit ado-
lciccns ille apud ûintilianum decUm.i^. qui non verctur accufarc

mcretricem, quqd poculumodiidederit, exquo defierit araare.
fibi
Inter alia dicit, Bahui tamen , unde ad vita necefsttatesy cenceffagaudia
parca mediocritate fufficerent, ideo^ meretrice tantum^ cjr qua certifsi-

ma eflin voluptate fiugalitas, una fuifimfer eademj^ contentm, Enim*.
vero facis pacec, fi inuniverfumid reciperecur, ucomncs fibi mem-
bra generacioni deftinaca foli libidini exercendas daca crcdercnt,
eiq; ufui unice adpiicarenc, decoram incer homines, & cranquillam
focietaccmfubfifi-erenonpofle. Id quodfufficicad probandum, juri
nacurali eas libidines damnari. Quanquam neq; juris nacuralis di-
tamen circa hancce rem adeo exolevic eciam apud ilk)subi vcluc
Ccccc publi-
5rf4 IÎBRI VI.
publica fecuricas ifti vitio erat indulta, ut vagam libidinem proba-

Turpter facere me^
rent, ac ab omai turpicudinis noca abfolverent.
retmem^quod fit meretrixy ^//^/-^^^/ pronunciacum efl: i &gravi(rimag
indar poen^ babebatur,apudi^diles licentiam ftupri vulgandoexi-

flimationis ja<auram faccre. Tacltu^ A. 11. ViftHia fratorU farmlia ge-
nita licentiam ftufri apud ddiks vulgaverat;
moreintervcteres reccptOy
mifatis pxnarum adverfiis impHdicas in ipfit profiejîone fiagitijcredcbant,

Utcunq; tamentoleracaifta per eonniventiam apudgentes in Vene-
remproniores,ut macronarumatq; virginumhoneftarum pudicitia
paucioribus infidiis forct obnoxia. Fx uti uxoris tantum di^ noci-
ciam habuide fingularis fandimonia apud honeftos judicatum fuj^
ita alicubi folutas & vilioris fortis foeminasinerrade,
juvenilisqu^
damIabeshabita,lubricoa?catisapud micioresnontam defenfa,quam
utcunq'; elevata. Vid. Cicero fro Cdto. Add. proiixus locus Mufionij
apud Stobi4m ferm.Vl. Idquoq;obicernocandum,apud Muhamme-
danos fcortationem cumancillis inter licica haberi. Indicamengen-
tiles heic fandiorcs, quibus & fcorcacio fimplex grande peccatum
ducicur:, cefte Petro de Valk Itiner. part, 5.

|
. f Id prsBterea condic"onem
human^ naturas penitius ri- |
manti non obfcure patet, haucquidqna congruere, genus humanum |

per concubicus vagos, aclege fblutos propagari,utucfbrtalIeuterq; J
concumbencium, aut alteruter intencionem habeac eo adlu prolem h
excitandi. Qualem vicam antiqui Accici agicade dicuntur anreCe- j
cropem, pecorum. ricu fine lege cohabicanccs. Ex quo concubicu' |
fiqua prolem fufcepcrat,eamoiferebac, cui placeret exillis, quicum

ipfa confueverant. Qiiam barbariem cum Cecrops abroga (Tec, in-
crodulis legibus matrimonialibus, didlns inde eft biformis; quod
cumantea nemo nifimatrem fuam nofiêc, jam &patrem poflet al-
legare: an quod vinculo matrimonij duos veloc in unum corpus
coalefcere fcciflec. Athenus l.Ij. c.I. Vrimtis Cccôps Athenls unam
uni eonjunxit in matrimonium^ctim turpesprim fierent congêjfiiSi minm^
hone/ldcommunes nuptidi. ûamobrem vifm efi nonnuliis ancipitis natur^y
( î(pvriq)fui(]ecreditHS, cumpriores ob multitudinem patrem dignoficere non

lojjent, Sed quis non videc, quam parum ab armencis abfucurus erac
bomo.
CAPUT I.
^ff
homo, connubii lcgibus remocis cujus tamcn aliqua fimulacra iti
?
non paucisbrucis c^rnere licec Quid enim rixarum fuifiec oricurum

incer marcs formofas tocminarum
circa ? Qui eo frcquentius quam
cauri incer reforenccommircendi, quod his nuiiiin Venerem /limu-
li, ubi \'acca impleri defidcrat; quse iemei per annos fingulos
nifi
marem admiccic: cum homo fit animal femper in Venerem para-
tum. Quam
porro ad propagandam fpeciem mepca ifi;apluriura
feminum confufio? Nam fi qua uni CcCe foli fervarec, connubijin-
ftar foret. MagnainfuperprxgnantisfoeminîmbecillicaSj&alieni
auxilij indigencia. Sed quis mariumopcm ferac, nifi exlepr^gnan-
tem nonc; quod fine connubio fciri vix pocefi:. Prolis humana; edu-
cacio laboriofa fimul & fumcuofa, cuiq; fosmina unica vix fufficiac.
Quis autem marium, nifi fuse proUscuram fufcipiacj quamdigno-
fccre in vaga illa hauc
licencia in proclivi efi:. Nam qucd
Anjioteles
Volti. 1. 2. c.2. refercquibusdam Lybisepopulis, fqui forcafle iidem func,
quos iSlicoUm Damajcenus de morihm gent. I Jmyrnios vocac,) uxores

fuiflTe communes; t [hiVToi p^j/gjwgpct 'viKva. îcups<iS^ KctjdTdg oôioTnTu^ ;
fed fobolem dfcertuex (imilitHdmeforma^ fallax indicium cft. Deniq;

cum fine icgibusconnubialibusfamiliae,finefamiliis civicaces incelli-
ginequeanc, iisq';adeo omnis decorus ordo in vita humana confi:i-
tuendus innicacur; apercumefi:, cicra connubia homines a^luros fu-
ifie vicam fegregem, &
paulo minus quam belluinam. Rede Ho- -
ratiu4 carm, L5. od. f. Foscmda culp( fecula nupias pnmum inquinave-
re, {jr g^^'^^ &
domos. Hocfonte derivata clades In fatriam fofulum^
fuxit. Accedit, quod fine macrimoniis huH cognacioncs fac di-
fH\p(fl:^, nulla quoq'; pacrimonia pofibnc exifiere; quibus fublatis
magna pars commodorum,queis vica humana fufi:entacur, auc ex-
ornacur perit. Huc facic, Oipo^fuflmm I.5. c. 4. niem.orac de Par-

mecu
theniis,qui inopi-^, quippequorum
nullipacer exifiebatjCujus
in pacrimonium fuccefiio fpcrarccur, pacria facclTunt Erfi ca in
narracione paulum variet Sermm adj, Mneid. V.f fl. ^haEiantim de

falja religione^ c.20. Huc accommodari quoq; pofiunc pleraq; , quas
concra communionem uxorum Placonicam pafiim difputantur.
Addantur i^/^^rf^y^m. LXV.
'
Ccccc 2 . S.
y^S LTBRI VI.
. S. Cum igicur rnanife/lum fic, propagacionem humana?

connubiorum circumfcribendam, fiquidem de-
fpeciei uciqi lcgibus
coraj & compofica incer homines fbcieCas debec exiH-ere; jam
rice
ulceriusvidendimi, an &qualis ficobHgacioadmacrimoniumineun-

duminordine ad fingulos homines, qui per jecacem, acq,- babicudi-
nem corporis idonei func ? Quid legibus mulcorum populorum heic
confticucum fir, paffim occurric. Anciqui F.brasi, doccnce Scidem
1,V. C.3. cradebanc, praecepco iilo divino, crefcite ^
multiflicamini ^
omnes mafculos ceneri, uc ance explecumannumvigefimum uxore
ducanc; nifiauc afilduo legisftudioquis incumbac, acriori libidinis
flimulo immunis, aucparcium, quibus viri fiimus, defedu gencraci-
onific impar. Et hoc prsecepcum omnes Noachidas firingere. Ad-
debanc, qui uxori fi]perfi:es prolem ucriusqj (exus, ejusq; incegri
('namrpado auc filia planefterilis prolis heic viccm non obcinebaC;,)
non haberer, prxcepco ifii neuciquam facisfecifie. Eum aucemj cu-
jusfilius& filiamorcui relinquercntliberos ucriusqi fexus, pr^cepco
liberum fuiffe, filiorumfiIiarumq,Iocum nepocibus&nepcibusfup-
plcncibus. Alicer (emper, secace non cffkca, ceneri, nbi in prole fexus
dcefiec alcerucer. Ncc fufficere, uc fierilem quis vetulam,auc qua?
nondum viripoccns efi: ducerec, nifi & fuperinduceret foecundam.
(NonnuUa in fimilem fencenciam cradic flato de LL. i.XI. ubi cciara
addicur : Tm^^ôdv iKUvoTJig ctK^^nQyclf^nv ng) ^riKeia, liherorum jufjidens
vnnimum numcTiu^ nm dr feemina,) Csecerum an ad foeminas quoq;
idprsecepcumexrenderetur, incer ipfos non facis conveniebac. Ma-
xime probabilc efi: dixifile, foeminasad cercum temporis cerminum
nonobligari; cum in earum faculcace non fit, quando vclincnu-
bcre: condicionecamcn comm oda fefe ofference, uciq;&ipfastene-
ri propagacioni humance fpecici operam dare. Occurric deniq;
apud eosdem hcecfencencia: qmcun^ negligit pr^ceptum de multiplica-
tionegeneris himani^ habendum ejfeveluti homicidam. Ec camen apud
Judôs Efienorum feda efiloruic, quse omncm foeminarum ufum
cjeraverac,dequa vid. ?linim 1. V. c.17. &
Soltnu.s c. 38. Apud alias
quocf, gences lcgesacq; fencentix in cundemferefenfijm occurrunr,

arcoinlege Mxma aûdlSônium m
eunnchare : Ji quisâtriam, majorem
fjtren^
CAPUT I. 71-7
fdreritem extmgtiit, m eoculpa eft ; quodfacHfrojuafarte u,qmjeeum'
chati aut aliqua liheros froducitî. e.procreare dijjert, Di(Sa Mujomj^
Hicroclis^ & AntipatriY\Az2XiXXiX apud Submmferm, ^f. Add. Arria^
nm in Bpiêto I.5. Q.y. circa medium. Pollux L^. cap. cr?^' dydfA&iVj tz&^
îKci4 nJ dyctfjLia ti^ cdihatm (^feri comubij Achcnis
o-^lnyAfjLiHy a^fioncs
& Laced^monc memorat- Vlutarchips Lycurgo talem hujus lcgem
recitac i uc. coelibes nudarum cercanrium {pedaculo arcercncur;
utqicirca brumara edidomagiftracuum forum veftibusfpoliatiobi-.
rent, cancilenamin fe compoficam concinences,merico ita fe puniri,
quod non parerenc lcgibus pr^cerea honoris ac obfer vancis, quam

:
prsftabanc fcnibus juvenesêxperces forent. Inde idem apophth. La-

comcis narrac, Dercyllidac^^ praeclaro alioquin imperatori,quendam
juniorum ^^^^ non deccn^Qe; nejêmm^ inquic, tu genuifti ^qui mihi -
olim cejfurus ft. Vhoejltdes. \iy\ fieiv^q dyafj,(^3 fj(.ri7rwg vc^vvfj(.(^ oAtjolj*
ôi TS(^v(7i K civTvg, TSKf ^* sfiiruAiv ug sAoxB^Sfjg. Ne maneas coetehs , ne

forte ohfcurm pefeas : Va aliquidnaturaj ^ gigne vicijsim^pcut genitm es.
Piato de LL. Uxorem ducere dehet quts^ cum annos hahet

I.4. triginta^^
cogitans quad natura quadam humanum genm immortahtatem conjequi'

tur-yCujm rei qnisi^ natura Jummopere cuptdm eji, Nemo enim e/i^ qui
non deftderet perpetuum apud pofteros nomen haherc. Genusita^ hominum
immortale hocmodo mfempiternum perdurat^ quodfiliorum flios relinquen-
do unum ^ idem Jemper per generationem irmnortalitatem adipifcitur,
Nefas auienn eft immortalitate Jeipjum Jponteprivare. Hacvero ex ani-
mo ille uxorem negligit. Add./dem I. XI. de LL
fe privat, quifilios cfr
Sic Roms Camil[usj& Pofthumius cenfores 2era poena;noraineeos>

qui ad feneduccm cîibes perveneranc, in srarium deferrc iuffc-
runc. Faier, Max. 1. 2. c.p. quod mulcae genus vocabacur uxorium.
vid. Feftminuxorium,8c ibi fofeph.ScaUger. Iftiusfedli meminic eciain
flutarchm Camiuo. Elegans efl: locus exoracione Mecelli apud Gelli-'
ftm \.l. c. S. Si ftne uxorej^^tritesypojjemmejje, oinnes ea moieftia care^
remm: fed quoniam ita natura tradtdit , ut nec cumillis fatis commode^
ntcfmeillis ullomodo vivipofit ; Ja/uti perpetua potim^ quamhrevi volu-

ttati conjulendum. HuC quoq; facit, quod PoHdonius Myfos, /iiie
mulieribiis yicam du<^cantes, Abios vocaveric; vitam calihem ac
Ccccc 5 fifê
jrj^B LIBRI VI.
fine csnjugihm dimididtam ejje ^mans. Straho I. VII. De Icge Papia Pop-
pjea vid. Lifftus ad 5. Ann. Taciti. & Jacoh. Godofredm. Quam legem
Chii.îani Impcracores abrogarunt, uti probabilc videcur faccrdo-
tum fuafu. vid. tit. C. de mfirmandis fcenis coiiihatu^. Memorabilis
quoq; eft orario Augufti apud Dionem CajTmm 1. f(S. Mani^ V. H,
1. VI. c.d", recitac legemSpartanorumj
ut qui crcs filu s reip. fuppe-
ditaret, isab excubiis liber eflet; qui veroquinqi, abomnibuspu-
blicis officiis &
fumcibus immunitatcm baberec. Add. quoq'; proii-
xus iocus Hierodis apud Stohdur^ferm. 73. Ex iisdem porro confe-
quicur, ncfas cflTe invicosevirare.coqjcomendanda
mafculos falcc
lcx Domicianide non caflrandis maribus. vid. Suetomm Dcmit. c. 7.

Statim V^ filvarum.
. Jî forteni vetat mtertrejexum. add. Martialis
Y(S. epig. 2. Poftquodedidumfolicamprius peci veniam a principe,
vel prêfide provincia;, fi quis vcl fe vel alium veliec evirare, docet
Cafauhonm add. X^Suetonij ex j[i*[lim Martyr^ apolog. 2. Add. Deutero.
XXIII. I. Jofepk archol. IV. g. & I.27. . 28- D. ad L AquiL Novell. 142.
& 'îDion.Godofr .Vî!^. %.% 1.
f D.ad
. L. Coryiel. defcarijs. Bufehimdepr^^
far.Bvangel.X.S. c.g. InSyria dr ofroene funt etiamGdlih & in Phrygia
mat ri deurn multi ahfcindehantur, Deinde rex Ahgarm omnmm cfuo^ ma-
nmf quitd agehant, ahfindijufity nec quisquam pofiea tn ofioene virilia
fthi amputavit. Quomodo Hermotimus ulcus fucric Panionium, a
quo exfedus fuerat, vid. ap. Herodotum Urama.' Quare rarr en reges
Orientis potillimum intcr minideria fua adfcifccre fpadoncs ama-
verint, doctt Xenophon.Cyrop^d. l.VII. He /io dorm quoq-y ^hiop.l.ViU,
Uspowv ^cLcnXHcu^ (wKcuq o<pâhfjA ^g^ akoo^ ro evv^x^'}' 0^"^ ? ^ mtloci^Vf
y ffv^Vici4^ iv 7n<^v rfjg svvoice^ (/.s^crTrciaTjc, 7nqhvmf(^ civaP"

d)^ci fiov^ t5
Tua)]^. Terfarum regijs aulis oculifunt aures eunudjorum ^ genus qui :
cum ne^ iiheros ne^ cognatos haheant, quihus eorum animi devinBi effe
pofsinty pendent ex eo felo., quife iliis credidit. Obicer quoq; nocari po-
cefl: illud apud Bundem l.IX. sx^ ^ ^nôTj^Kov i^swixm ysv^* ydp m
dTrs^B^nTO^h T^Tz^v V HoJAvfict Tvig clTôtg Tirô^s^XriTaj^ fj^^het quiddam zê-
iotypum eunuchorum genm : quihus efl enim ipfumprivatum^ ad hêc alijs
frohihenda
ohjicitur. Illud quoq; a quibusdam obfervatum, quod
virorum numerus major, auc cercepar fit foeminarumnumero, inde
occa<^
CAPUT I.
7rjp
occafionern efle pcticanLi faciendi eunuchos in reglonibus illis, ubi
foeminas una plures ducereeft concelTum.
. 7. Merumauccm jus nacuralefpedantibusadparctjCumfo-
cialis vitas fundamenrum macrimonium, homines quoq; omni-
Cit
no ad idineundumobligari, prouccenencur ad omnia, quas adeum

finem neceOTario faciunc; per modum camen prascepci afErmacivi,
indefiniti,&indeferminaci,&quod non fingulos neceflario, quo- &
"vis tempore obligar. Pr^cepca quippe af^rmaciva ad fui impleti-
onem requirunc occafionem. Matrimonij aucem contrahendi oc-
"cafionon ex fola a^tate, aut generandi apcitudine intelligitur; fed
ut copia quoq; fic deccncis condicionis, nec non faculcas alendi
uxorem,& prolem nafcicuramjac uc masquoq; fit idoneus adge-
rendum partes patrisfamilias. P/imf^ 1. 1. epifi. 14. Quum ûblicos
mores, atjêtiam legescivitatis intueori qu 'velinprimis cenjus hominum
Jpecfandosarbitrantur^ ne de facultatibu4 ^mdem frAtereundum arbitror,
'B.tfane defofieriSy d^ his pluribi^^cogitanti^ hicquo^ in conditionibiis deli-
gendis ônendm eji calculm, Add. oratio M. Horcali apud Jacitum A. U.
Aliquando eciam praefcncium cemporum, & mcumbentis funlio-
nis conditio de macrimonio cogicare non patitur. vid. I. Corinth.
VII. 2<f. Igitur non modo noneff ncccflarium, fed fl:ultum infuper,
juvcnesanimumaduxores adplicare, qui fibi fuisq'; nil nifi fl:renu-
am efuritionempofllnt poIIiceri,ac civicacem mendicabulisfintim-
puerosparumfapiaut. Imo redle faciunt,
pleturi, auc qui ipfifupra
qui macrimonium diffcrunt^quocommodiuspcrcoclibatumanimu
cxcolant, ac adprsfl:anda egregia fociecacishuman^ minifleria fefe
praeparenr; id quod uxoracis per mores civicacis, auc genium foe-
minarum. non ica licebac. Prseterea cum raatrimonio fic opus,tum
ut per fobolem humana fpecies confervecur, tum ne vaga iibido
decus focietatis human^polluat; adparet, fiquidem ncutcr horurt^
finium detrimenti quid paflTurus fit, non reprehendendum illorurr^
cIibacum,qui probabiliter praevidenr, CzCt in cselibe vica, ad quam
pcr concinenciam exigendam habiles {^Cq dcprebendunt, plus hu-
mano generi, aut civicati fus ucilicacis pofle prseflare, quam uxo-
racos. Adeoqj fiquis fublimiori agatur gcnio, uc flimulos illos vel
non
,
r<So LIBRI VI.
non fcnciat, vel faciic retundat, quiq; aliomodo,quani pcrmunus

prolctarij,benc mercndo iitilcm fcfe civem univerll pr^bcrc quear,
iiautquidquam putandos eft pcrnaturam obligari, utomnino prac-
claris fuis conatibuspermuliebresillccebras velut remoram injici-
at. Add. ArrUnm m îcieto I.5, c.22. p. m. 3IJ. 512. edit. Woilfij, &
C6rnelit46Nefos Bpammonda c, X. Prasfertim cum pauci admodum
fmt, in quos ifta animi corporisq; temperies cadit, ut defiderium
pofterorum, ac in fcxum foemininumproclivitarem digerere, cafti-
tatemq; impollutam fcrvare queant. Multo minus aurem repre-
henfio raccuenda eft illis,qui cum ex priori matrimonio liberosha-
beant, hifce prsegravem novercam aut virricum fuperinducereno-
Itinc; ubi & in liberorum fraudem id tcndic, &
ipfis, matrimonij
finem expendencibus, conjuge deinceps carere in proclivi ciT-. Ecfi

nimis dura videacurlex ChsiVQndx^ûdDiodoyum Siculum I. XII. c. 12,
qui econfilio civicatis removcbat, fi quis novercam liberis fupcrin-
duxidet. Nunquam enim fore exiflimabat^ ut is homm fatridt confiUum
dareti qui Itheris exfe natis perperam conjuluifjet. Nam quihus primiX /y-
ptid hene fuccejferunt^ ijs hac felicitate ferfunBis adquiefiendum: quive
ro infelix matrimonium experti, idem erratum denuo committerent , /-
ftpentihus merito accenfendos ejje. Enimvero non femper male per
fecundas nupcias liberis prius genitis confulicur. Ft qui felix macri-
monium expcrcuselT:, paris felicicacis eftcupidus; qui infelix, pbft
procellam placidos ventos fperat. Extatlncertipoetêpigramma
antholog. 1. 1. Em^ tto^ ym<^g, 7toA< OiVTh^^j^ Xsiij^ îooKH-) âvnyoq
'ss-XcoH ?<? (ivS-ov dpyaksov. Alterapofl unam conj ux cui dfdcitur, audet Nau^
jragus infidumrurfas adire falum. Cui ex adverfo oppofuit non minus

argutumepigramma Henricus Stephanus-. 6^g aTm^ y^fj-ccg, TtuXi^sv"
'JE^ AfJCT^ hooKSi , 6vz ^T(^ fxoiii)y\^ a^t^ ii^sf/.t^g. Ei Kdnri ^0*77; ri
fdxot' ^svT^pn i KdKfi gztr Et ^' olyi&ri ^ dyL^viv sA-sri^cc f(^ tir sxoi
Imo equidemuxoremducit quisjure Jccundami Seu hona prima fuit , fcft
maia primafuit. Si mala, mntalis forfan metucnda fecunda : fm horia^

-
fperetumon minus iftafore.
. g. Ex judicandum cft, quidnam potcftatis legibus ci-
hifce
iîjibus competac circa adftringendam, aut toUendam matrimonij
contra-
CAPUT l 7(fj
contrahendi necefljcudincm. Igicur id cxcra concroverfiam eft, pofle
legislacorem civilem ad ineundum macrimonium pro impcrio adi^
gcre per aecacem &
conftitutionem corporis habiles, &qucisfacul-
cas fe, uxorcmqi prolem& alendi. Nam cogcre aliqucm, uc Hbe-
ros procreeciri fpem cfnricndi, inhumanum; inopi auccmvulgoci-
vicaces implere, inconfulcum ett, Huc fpedanc leges jam ancea ci-
tata?. Ecfi mollius videacur, prsmiis, auc fubcradlione commodo-
rum quorundam quam poenis poficivis
, heic Quo pertinec
uci.
apud Romanos jus trium Uberorum. Iccm Icx Sparcanorum, quam

referc Arifteteles Polit, 1. %. C.yîhv yth yewiâuv^Q, *rf&ig vWg ^.(ppii^vwaji*
iQv '^ Tiria^q, cItiKyi Tizivmv, j/ tres Ubercs procrearit^ a cufiodiis fit
immunis^ qui vero quatfior, abvmmhm onerihu^, Ncc minus id liqui-
dum^noninjuftammodo, ^td.^ flolidam fore legem, fiquisomni-
bus civibus macrimonio veUc incerdicere, Uti fi quis v.g. pri- &
mogenicis duncaxar macrimonium veUec permittere, deinceps geni-
tisoranibus promifcuecseUbacumindicere. vid.I.l^. D. deritunup,
Nam uc omnes ifti per naruram finc idonci fuflinendo cafto c^- -
Ubatui,fieri non pocefl:. Neq',- vero mulco mollius id forec remc-
dium reprimendie civium cxuberanci nimis multicudini, quam di-

rifllmum quondam inflicucum, Grscis valde familiare , prolcm re-
cens nacam exponendi ; auc quod Arifioteies Voiit. VILc. KS^ fuadec,
aborcus procurandi. Quod fi aucemexploracum fir,munusaUquod
longc commodius a cÎibe, quam a conjugaco obiri pofTe,
in civitace
nihU videcur obftare, quo minusper legemcivilcmcaelibestancum
adiflud miinus admiccantur ; aucfi ob ifi:ud uxore carere canti non
putent, eodem excidant. Modo canca ficcopia ejusmodi homi-
nutn? quibus cafl:am agere vicamconceflum fic,quam ad iUud mu-
nus rcquiricur. Prjefupponicur enim,neq,vagislibidinibus anfam
prsEberi/incqjnacur^cujuspiamviminferri; cumadidraunus fufci-
piendum nemo adigacur, qui feipfum idoneum non judicaric: &
dcmum, quod proliscopise jamfacis ficprofpedlum. Queraadmo-
dum V. g. legaco, auc duci vel miUci pocefl: incerdici , ne peregrc, auc
in periculofam expedicionem uxorem fecum ducac. vid. I. 4. . 2.
D. de offic.pmonfTacitus Ann. III. 55. 54. fUnm LVI.c. 23. deincolis
Pdddd _ Tapro*
1
^S2 XIBER VL
Taprobanest e&gi regem a populo JeneBa clementia^y lihe'i*osnon hahen^
tem^ ^fipoflea gtgât ahdicari, nefiat hdreditarium regnmn. Quem ex-
fcriplic Solinm z.^6- Sic&cum obligacio ad macrimoninrn ineun,
dum fic indeccrminaca, & ladcadine quapiara gaudens, licebic legi
civili cempus^ ascacemqi connubio jungendorum definire. Qualicec

in legePapiaPoppâcavebacur: fexagenariQ mafido qmnqttagtnarm
foemmiit nuptia^ contraherejm ne eflo, neve îrofexagenario minori hxo~
rem quinquagenariamducefe. Id quod a Juftiniano abrogatum
27. 1,
C demiptiis. Sic PUto dcrep. 1. V. mulieri ad pariendura cribuic cem-

pus abanno vigefimoad XL. viris ad generandum a crigefirao ad
LV. Add. Afifloteles Polit. Vil. c. iS. &
Mich. Piccarttds ad d.l. Tacitus
German. c. 20. Deniq; cum & illud nacuralis libercatis fir, cui quisq;
velic connubio poflc jungi, faserit poceftaci civili, Ci ex rep.videbi-
tur efle, difponere, v.g. ne civis peregrinam, nobilis plebejam du-
cac. Sicuci apud Indos legem fuifie cradic Armanm in Indicis^ ne incer
ordines,in quos populuserac divifus^ conjugia promifcua fierent,
ucq; adeo v. g. agricol^ non licerec ducere opificis filiam, nec vice
ver fa. Paria habcc Hieron. ofiorws de rebus gefi-. Bmanuel.\. %. Quarum
& fimilium legum ea vis efle pocefi:, uc quod concra easdem con-
trabicur connubium cercis effedibus, per jus civile afTignacis, defti-
tuacur,vel eciam omnino pro invalido,& quodrefcifiTionemadmic-
tat, declarecur. Sic apud Livium 1. 58. c.^^S. Campani pecunt,^^
fihi Romanas ducere uxores ltceret\

cives &
ftquipnm duxificnt.^ ut ha-
here eas\ &
anteeamdiem nati.,ut jpfii fihi liberiharedes^ ejfient, Apud
Vionyfium Halicam. 1. VI. SCcum memoracur, quopermitcicur foemi-
nisLatinis, quê viris Romanis, &

foeminisRomanis, qua? Lacinis
viris nuptseeranc, bello Lacino immiQcnce, apud maricos manere,
aninfuamucrinq';pacriamdifcedere, reli^la maricis fobolemafcula,
fecum addu6lis innupcis fiUabus. Ubi addicur , omnes^penc Roraa-
nasdefertis maricisRomararediifTe; fedLacinas in urbenupcas, du-
abus excepcis, maricospreculifle patriae. Seneca de benefic. 1 IV. c. ^f.
Vromifi tibifiliamin matrimonium^ pofiea peregrintds apparuifii .: non efl
mihicHmexterm concubitmLs. Eademresme defiendit^ qu vetat,

% p. Proximum eft^ uc inquiramus, quibusnam capicibus
mero^
CAPUT !.
7^1
ftiero jure naturali pa(9:um roacrimonii abfolvatur, fimulq; qi)idnam
jurisutrinq; ndfcacur. Pra^fupponimus crgoheic initio, naturaliter
omne^ homines ede sequalis juris, ac nulli imperium in alccrum
compeccre> nifi id fuo vei akerius alufuericqu^ritum. Licec eaim
ferclexus mafculinus foemininumfuperec viribus corporis&animi j
illa camen pra^tlancia haucquidquam per fe eft idonea imperium
iili inhunc producere. Ergoquidquidjuris mas habecinfoeminam,
idcanqsiam in fibi sequalem ex ipfius confenfu, aut per juftum bel-
lum eric quserendum. Ecfi cumconnubia per benevolenciam coa-
lcfcere maxime /lc naturale, prior modus ad uxores, pofterior ad
anciilds qusrendas magis efl adpofitus. Ac fi qui bello capcis, &
iti
fervicium redadis jungi voluerunc, fere afpericacem herilis impcfij

adverfus illos remiccere fueverunc. add. Deuteren. XXI. lo.fiqq. Si
igicur hominesin nacurali asqualicace & Iibercace confl:icucos conci-
piamus, contingerc poceft, ut non minus foemina, quam mas, fibi
peculiariccrprolem cupiac qu2erere,in quam ipfa jus obcineac. Cui
fini necefTanum efl, ut padum incer marem & focminam ineacur
de prsebendo invicem corpore. Hoc pa6tum fi fimplex duncaxac
fueric, folam fobolis procreacionem refpiciens, neq; adjundam ha-
bucric convencionem circa continuamcohabicacionem,- neq; uniin
alcerum imperium confcrec, & neucri in alcerum quidquam juris
cric, pr^cerquamad prasbendumcorpus procrcandse fobolisgracia:
qu2e fub poceflace macriseric, f\ inpa<ftofueric exprefTum, iflamfibi,

non viro prolem quaerere. Vocare poflis calemacrimonium Ama-
zonicum ucuc facis irregulare & fimplex illud fic; {Ci modo in uni-
,
yerfum verafunc,qua; de AmaZonibus jadantur. de quo dubicac

Arnams de expedtt. Alexa^^dri I. VII. Procopms hlfl. Gotth. I. IV. & ?dU^
fhatus de fahul. riarrat. Jornandes de rebus Ceticis c. g. Ju^
I.i.) 'Vid.
[fiin. 1.2. c. 4. Yx^xDiodorus Smks 1.2. c.4f. ab iflis rauheribus viros

a<? ferviHaferc auc ancillaria officia adados memorec. Quâlc quid
idemX.'^. c. f^. & ff. depopulo quodam Lybise raemorac; qui ab
Hercule ficdeindeexcifus, cuinon fatiendum videhaturidimms fufer^
ejje nationes muliebri impcriro juhjectas. Sic Thaleflris apud Cartmm
i.VI. c. f. ex Alexandro,&reginaSabas exSalomone, {î verumeft,
Pdddd 2 quod
7^*4 LIBRI VI.
quod aliqui tfadunt,) non fpuriam, Ced quafi legitlmam prolcm

quseficum ibant. Sic&tradit Eduard. Lope:(. deregno Congo 1.2. c. ^.
(add. Vranc. Al-Târesu defcrtpt, Mthiop,z. 133.) prascipuas regni Mono-

mocapse legioncs conftarc ex mulieribus, qu^ feorfim in agris a re-
ge conccfiis habitent, cercoqi tempore viris urantur, quos pro fuo
defiderio cligant proli concipiendae natas inde foemellas fibi recinere
:
in artibus beliicis informandas , filios pacribus cransmicrere. Nefcio,

an huc referri debeac, quod tradic Uichael Glycas AnnaL farte IJ.
eivi^pâ 7r(?a.Tl>i(nV' Apud AgiUos foermmjua viros inpoteflate hahentifro^

lnhitH Venerem exercent , uUam maritorum ^muUtionem. B^^dem
citra
AQros colunt^ sdes extruunt, omnes opera^ viriles oheunt. CcECerum

ctfi ifta connubia barbarum quidac propcbeiluinumredolent; pa-
cet tamcn incer culcifilmas quoq; gcnces dari macrimonia, ubi vel
neucri conjugum inalccrum imperium concedicur, vel ipfc maricus
fummo uxoris imperio civili fubjicitur: fciiicec quando fceminss
rcgnorum hasredcsmaricos adfcifcunt, rctencaincivicatem fumma
pocefiâce. Vid. condiciones macrimonij incer Philippum II. Mari- &
am reginam Anglise, apud Thuannm I.XIII. ad ann. Iff^. & ^^4-
Iccmde Maria regina Scotiar, apad Eundem I.XX. adann. iffg. &
3. ^ XXVII. ah init. Diodorus Siculus 1. 1. c. 27. refert, in honorem Ifi-
disapud ^gypcios receptum efle, ut plus poteflatis honorlsjit penes ^

fêginam^qMamregem,^ in tahuiis dotalitiis inter privatos imperium foe*
min in vtrum afsignetur uhi uxorihusper omniafe ohtemperaturos mariti
:
fropentur. Add.quoq; Guicciardinus hifi. l.VL p. m. i78. ubi dead-

miniftracioneregni Cafi:ilia?, a Ferdinando Ifabclla communiccp &
fada tradir.
. 10. Vcrum miffis hifce connubiis irregularibus, de illis di-
fpiciendum^ quse ad humana^ conditionem natar exadlius qua-

drant. Heic igicurfine dubia ucriusq; fexus indolimagis congru-
it, utpadumconnubiale a viro incipiac, adeoq.vir qu^rat uxorem,
non uxor virum. Quod ubi fic, fane pacec virum fibi qusrere fb-
bolem propriamj non fuppoficiciam, aut adulcerinam. Igicur antc
omnia
CAPUT I, ^cTf
omniafidem dare viro dcbecfoemina, quod nemini prasterquam
ipfi corporis fui ufuram vclic conccdere. Id igitur plane ab omni ra-
tione, & communi hominum afFedlu abhorrct, quod trîditAiayJius
Cadamiijius navigai. 7f. de rege Calecuti; Rex duas inquit, habet
c.
eonjugesy cr quamlibet illarum facerdotes decem afiduo comitantur^ easj^

(om^rimunt\ iîdin decus regis eximium fieri jacfant , nuHum alium ho-
noratiorem titulumregi dantesyquam quod ejus conjuges k facerdotibus
fom^rimantuf, propterea eorumfilijnunquamregnofucceduntifedexfi
rore nepotesregm^m capeffunt. Paria habec Ludouicm Romanus navig,
l.V. c.7. Quin & in univerfumapudiftumpopulummulieresfere
communes edc tefhacur Petrus de Valte Itinerar, fart. 5. ep. 7. Undc
cdam depacnbus parum curze eft nacis, &omnes haereditatesjuxta
defcendentiam maternamapudeosdeferuntur. Satfoedaquoq>de
Colchis memorat Busbequiusepifl. 3. Sed& fpurca lexEvcni Ill.regis
Scoti^, ut y*ex ante nupttasjponfirum nobilium^ nobiles plebejarum prali
harent pudicitiar/t: ut plebejarumuxores cum nobilitate communes ejfint*
Buchananus rer. Scotic, I. IV. Sed pofl Milcolumbus Ill.uxoris Mar-
garicae precibus motus inflituit, ut primam nov^ nuptse notem
fponfus dimidiaca argenti marcaredimere poflec- quampcnfionem
adhuc Marchctasmulierum yocanr. idem I. VII. Polyd.VirgiLhift.Angt
l.X Deincolis provincise Caniclu vid. M. PaulusVenetus 1.2. c 38-
Dein &
hoc apertum efl, a decoro ordine nihil magis abhorrere,
quam vitam vagam,acdefuItoriam, incertolare, nuUa fortunarum
fede; citra qua? vica civilis fere intelligi nequit. SiQUt vcQ.Q Xeno-
thon. Cyropad. 1. Vil.focum adpellet, i n? ocnoorsfi^v x^cJ^^ ^ ctv^po^Troi^,
^Tt riîov, '^TB oiKsiojBfJv f<nv tfîp, quonc^ religtofierlocusin h&minibus efly
m^ fuaviory ne^ familiarior quisquam. Add. Arifloteles Oeconom.X. V

C.J. Tum communis educationem commodifilme infl:itui
fobolis
conjundisutriusqj parentisoperis,quorum animi ifl:o velucpigno-
rein mucuum amorem arcftiusconftringuncur. Apud Lyftam orat. I.
dicicur : poflquam infans mihi natus fuit^ confideham tum tpfi^ omnia ^
mea committebam, nymsvi^ rtcvTifjv ounoTi^m. fieyipiv pcm, exiflimans
"
hocfirmipmum conjuncfionisnofira effe vinculum. Pr^terea cohabicaci-
oaem concinuara plurimum conrinere jucundicacis inter conjugcs,
Ddddd % bene
7S LIBRI VI.
bene ccmpoflcos: ac per eandem certius conrtare pofle marico de

caflitace uxoriSj quam H ifla fide duntaxac daca feorfim habicec. l^^
tur macrimonium rcgulare & perfedum, ac nacurali rationi, vita^q;
civilis ufui apci/Iimum, pra^cer pa<fl:um de praebendo corpore hoc
quoq'; comprehendic, uc uxor viro concinuo cohabicec, adeoq, ia
ardiflSmam vica; fociecacem candemq,- familiam cum ipfo coale-
;>
fcec, educandie commodius foboli, & ad mucuum vitse auxiHum fi-

iiiul ac recreacionem. Demojihcnes m Nedram. rug yjiaix.aq sxof^sy t5
Tm.ihoTnieio^ <yv]âice)g , y^^ niv svôv <Pv\ax.cc ttk^v sx^v. Uxores hahempii
p'Opter wgemos liheros fiifilfiendosy (^ Jidelem rei fAmdiaris cuflodiam,
Add. Columella de re rfijlica. 1. XII. prafat. Huc fpedac, quod apiiH
Chinenfes ideo credacur rccepcum, uc foemina^ pedes arde colligenc,
ex quo fine magno doloris fenfu incedere non poflunc; uc non
per publica loca vagari, fcd domi manere difcanc. Conf. Martini-
tu hift. Sin. 1. 5. c. 28. Vlutarch. conjugalihm pr^ceptis. Sicut humores
fhyfici dicunt totos totis fermifceri^ ita oportet matrimonium contrahen-.
tium corporay opes^ amicos^ familiares^ muiccm confundi. Btenim Ko?na-'
nus legislator lege cauit , ne conjugum alter donaret alteri quidquam: non
nt nuHim reiparticipes fterent,fedut omnia commuma judicarent, Ex
hifcc porro facile colligicur, quare marici fic de domiciHo confl:i-
tuere; fcilicec quiamaricus uxorcmin fuamad(civicfamiham,non
vicc vcrfa; cujus ille uciq'; capuc &
diredor exifl:ic. Etfi nemo te-
inerc ita durus fueric, uc heic non &
uxoris racionem habeac; pr^-
fercim aliquam forcunarum parcem ipfi debeac. Deinde & hoc
fi
inde par^c, falvopado macrimoniaU non pofle uxorcm invicoma-

rito pcregrcabire, auc fecubare, auc ob caufam non idoneam cor-
poris fui ufum ipfi denegare. Hinc deniq; fluic fundamcnrum prae-
fumtionisillius, quare quisq'; habeatur fiiius mariti fuse matris, feu
quare filius civiliter fit, quem nupcise dcmonflrant. Ncmpe quia
& in hoc fidem dedit marito uxor, quam obfervare praefumitur;
& ifti competit potefl:as cufl:odiendiuxoris incegritatem. Suoau-
tem jure, fuaq; potefl-ate qucmq; rite uti creditur. Gyges apud^
Herodotum Clio. nvec (ncoTnveiv id sci^vr^* ^ma fta fint quemq^ infpicere
debere, Qup facic.iilud Vtatonis dlcihiade h hmdmmiorHm regum
H>:orS
CAPUT L 7(^7
uxoresfublice ohfervantui/' ah Bphorid\ ut quoadfim fotefi, rex non ex
4ili0i quam HeraclidarHm genere latenier oriatur. Perjarum vero rex
adeo excellit^ utnemo fujptcetur^ regem ex alio, quam e x iffo genitum ejje.
âmobrem ngis uxo:^ non ah alio, quammetu cuftodttur, Hinc quoq;
non cirra omnem racionem vulgo niaricis ex uxorum impudicicia
nonnullalabes ignominiasadfpergi judicacur; ideoquodex impru-
dencia, auc peranimiabjedlionem poceftace fuauci ignorarinc. (Add,
Carthejtm depafîon. art. l<S^.) Ec rcde Domitianus equicem Roma-
nUjm ob redu<flam inmacrimonium uxorem,cui dimifl^s adulcerij
cr^men incenderac, judicum albo erafic Sueton. Domitiano^ c. g.
A h^Q Accica infamis {uU(m(~^,) erac, quiuxorem in adulcerio de-
prehenfam rccinuiflec. ziûdi Demo/ihenem in Ntttram. acid. 1. zp.P'înc.
1,I. . 6. D. ad L.JuUam de adulteriis. Apud Tacitum A. II. exacium
a Labeone Fe/iili marito, eur in uxore delicii manifefla ultionem legis
~
omifijjet? qui pra^cendic,y?;^4^/;^/^ dics ad confultandum datos necdum
fi*teriijje. Quanquam concumeli^ caufam inde de-
finc, qui. cjus
rivenc, quodopprobrio videacur, carere aliquem iis docibus, quae

amorem mereri, auc promiflum confervarcqueanc. Kjusmodi por-
ro maricorum infignia, quae vulgo per ludibrium jadancur, nova
non effe, neq'; folis Occidencalibus ufurpaca, adparec ex Niceta Aco-
minato \.i.deimêrio Andr$nici: ubireferc:, iilum imperacorem exi-
mia cornua cervorum, quos venacus erar,in porcicibus forifufpen-
diircj perfpeciem oftentandEemagnicudinis ferarum, quascepiflet;
&
cum revera mores civicatis, uxorum lafciviam nocarec. C^ce-
rum uci adulcera vocari nequit, quse invica & reludans alicn^ libi-
dini fuccubuir, (vid. Gratianm caufi^Z. qmft.^. c.i.Jeqq.J icatalem-
retmuifTe in fe cum turpitudinc conjundum non videtur. Ecfi
wtiq; probandum faclum Davidis xSamuel. XX. 5.
fic
. II. Illud ulterius invefligandum, an mero jure natora?ex

principali pa<flo macrimonij perfedi neceffario refulcec impcrium
proprie didlum mariciin uxorcm? Equidem in di vinis liceris uxoris
voluncas marico fubeffe jubecur,& bic iflius dominus exprefle cdn-
flicuicur. Quia camenid in poenas vicem foemin^lcgicurinjundum,
poficivi duntaxacjurisidetnvidcri poccft. Circa eruendum crgo jus
nacu-
fS$ LIBRl VI.
naturak heiceritprimo obfervandurn, non flatim impcrio altcrius

efTe fubjedlum, quiin certo negotiorum generc alterius voluntatcm
fcquitenctur; quippe cum hoc ctiam ex fimplici pado poflic oriri.
Dantur enim pada, inprimis cx eo gcnere, do ut facias, & facio uc
facias,ubi ab initio quidcm par utrinq'; libertas, padum vclint inirc,
Vcl non. Eodcm tamen inito ncceflarium e/1, ut in eo negotio, fu-
per quo convcntum fuic, una pars fequatur voluntatem alterius,
non vicc verfa. Inde utut in negociis matrimonio peculiaribus uxor
ad voluntatem mariti fefe componere tenctur; non tamcn flatim
quoad aliasquoq'; adiones imperium huicinillam neccflfariocom-
pctit. Dcinde matrimonij finis non, uti civitatum, eft defenfio &
fecuricas hominum. Nam & inter pauciorcs homincs ea focietas
fubfifi:it, quam quarum vires conjundtee mutuam prsefiare fecuri-
tatc^queant; (quantillumenim prj^fidij a conjunîonc foeminas
acccdere pofiitr) & propagationem generis humani pro finc ifla
habet. Inde uti civitatcs fine imperio ncqueunt intdligi; ita matri-
nioniu folo pado, & amicitiacitraimperiucontineri poflê videtur
Equidem babet & familia fcgrcx cuprimis civitatis infiarjin qua dum
rccipitur uxor, cjusdem regimcnfubirc deberevidctur; cum&ia
hac irrcgularis valdefitfi:atusbiccps,aut utineaexiflataliquis,cjus-
dcm capiti non fubjedus. Scd rcponi potefl, familias, numerofo pr^-
fcrtim fcrvitio fiorentes, poffe baberc duplicem finem, alium cum
civitatibus communem,alium peculiarem. Communis finis fpe-
latur indcfenfione & fecuritatc, ex conjundione plurium rcfultans.
Hcicetfi imperium fit neceflarium; cum tamen uxor ad eundem
finem vix momenti quid afferat, fufficere ad unitatem familice po-
cefl, fi ipfa fimplici padlo; acpermodum amiciti^ viro fic conjun-
6la. SicAbrahamus in cjetcrosfuosfamiIiaresimpcriumutiq;cxer-
cuit ; Saram tamen non aUter quam fororia sequaKrate videtur ha-
buiire. vid. Genej.YSll. 2. f. <5*. XXL lo. II. 12. Quanquam infigniter
commcndetur ipfiuscrgamaritum obfervantia,quod
infacris litcris
doynimm ipfum Vocaveric. i. Vetr. III. <S, Finis autem matrimonio pc-
cuharis itidcmvidetur fat commode obtincri pofle, etfi unusconju-
gum in alterum non habeac imperium proprie di^ftum, & quod jus
Vicx
CAPUT I. y6p
vic^ ac necis ac graviorem coercicionem compleiftatur ; fed amici^
,
cia dancaxat &

padum conjugcsconcineac. Quod padumcamcn,
quia marici condicio in coefl melior, acccdente eciam fexus prasftan-
da, nacuram foederisinEequalisjemulacur; in quo uxor marico ob-
fervanciam maximc,hiciili procedionem debcac. MamAlisLs.ep.il,
Inferior matrona fuojit, Prifie^ marito : Non alitsr fuerintfmninat 'vir^
fares. Necfi camen jure nacurali quidquam ob/lac, quo minus uxor
eciam propric didum imperium marici fubeac. Nani Mt haucquid-
quam invicem deftruunc mecusimperij^&amicicia conjugaHs; non
magisquam imperium in principc amorem civium per fe extin-
guic. imperium non folum finguli fibi marici quserere pGfl.unr,
Idq'i
pcr padlum macrimoniali convcncioni adjedum; fed &apudince-

gros populos publica lege id fanciri fuevic. De GallisG/Sri^B. G.
1. VI. cradic, ipfos habuifle in uxores, ficuc & in X^tio^jti^svitd^ne-
cis. Apud Germanos maricis adulcerij poena fuic permiflTa. Tacit,
German, c.i5>. Ec quidem veluc pro impcrio fumenda, non quod
ipforum iracundiae aliquid indulgerecur; licuc de fervis idem d. 1.
aic: occidere fotentjervum^ non dtfcifLina cr /everitate^ fedimpetuîra-t

utinimicum^ nifi quodimpune, Geilim 1. X. c.23. ex oracions Catonis:
Vir^nifi cum divortiumfecit, mulierijudex^ (^fro cenfbre efi .mperium^
quod videtUTy hahet. fi quid ferverfe tatre^ facfumefi a muliere^ multa-^
tur :
fi vinum cum alieno viro prohri quid fecit^ condemnatur.
bihit^ fi
Icem. Inadulterio uxoremtuamfi deprehendiffes^finejudicio impune ne^

earesy fi adulterares^ digito non auderet contingere ^ ne^jus efi,
illa te,
lacitm Jnn.X\ll._^2' Pomponta Gracina ^fuperfiitionis extern<e rea^ ma-

ritijudicio permijja. Is^ prfco infiituto, frofinquis coram> de cafiteja^
ma^ conjugis cognovit. Memorabile efl, quod deSacis refcrc Mlianus
V.H. 1. uxorem ducere cufit^fugnam cum 4
XII. c. 38. Si quis fuellam
fujcifit : ^fi ilia fuferior fit , caftivum ahducit^ at^ imferitm in eum te-
net: fininferiory regiturahiffo. Certant autem non de vitd^fedde vi6fo~
rid. Porro quantum marico poteflratis in bona uxoris competat,
itidem ex ipfbrum conventione, aut lcgibus civihbus dependec. His
enim uciq; fl:andumj fiquidem dciinierincanfoeminaecum docefint
docaadac, aa bonorum incer conjuges debeac efle confufio, an
Eceec inari-
yy^ LIBRI VI.
maricus plcnam aut rcfl:ri<3:am facultatcm circa

bona dotalia difpo-
ncndihabcat, quae funt rirailia. Addantur, qu^ fupcr prohibicis
&
donationibus intcr virum &
uxorem difponunt leges Romana?. 1. 1.
% 5.prmc. D. de donat. int. virum &
Hxorem. Ubi lcges civiles nihil
hcicconftituunt, aut ubi in naturali vivicur libercate, circa ifta pro
lubitu pacifciintcr fe conjugibus
iicet.
. 12. Ad
ifth^cilluflranda facit expendi{re,qu2e Ji?.F?vW./7i?;*-
nim de cimtatell. c.I. tradic. Ubi primo rejicit eos, qui imperium
mariciinuxorem a natur^ c{!^cdizunt. Quodprobamus, fiquidem
hoc afieracur; per ipfam nacuram citraincerveniens padum, ul- &
troneam uxorem fubjed:ionem, marico iraperium compererc. Id
quippe repugnac nacurali hominum aequalicaci; fola apticudo &
imperium non conferc. Indcconcendic- mllHmimferiumftvs ftibli-
cum privatum homwimhommem comfeterc^ ahs^êxptêfsifHma con~

five
flitutione Dei, eji^sdem^prafenttjsimo,
interventtt. Heic obfervandum,
quando origo imperij inveftigatur, proprie quseri caufam proxi-
mam,immediacam, & feeundam: primam aucem, & univerfalem
eaufam ferapsr prarfupponi. Unde licet Dei mandacum fuper in-
troduccndo aliquo ordinc incer homines oxcec; adhuccamen quse-
quibus pa6lis incervcnientibus
ftio fupcreH:, fadum fic, uc homines
adpriefcriptum Deifcfe componerenc. Nam valde impericumefl:
crederc, quando Deus alicujusreimoralis aucor dicicur, eodem mo^
do hanc ab ipfo produdam, ficuc coelum & cerra fine interventu
ullius creacura- abipfo creata funt. Ncq'; eciam liccc Deus jufleritta-
bcrnaculumfieri, ideojqui operi manum admoverunc, non proxi-

ma immediata caufa ejusdem vocari queunt. Onde licct Deus
&
praECcpcric, uc muHcr viroparcac; cameaut hujus impcrium adlu
exiflac, illa paclo buic fcfe fubjicerc debcc, quo ipfo idem adu & im-
mediaceiftiusdominas conflicuicur. Sicuci venatione uciq; opus e/l,
ucut Deusdixtric; dominaminibeftiis cerrse, Vanum quoq; eflar-
gumcntum ; uxor non habeifoteftatem maritalem^ ergo nonpotejl eam
in maritum conferre. Quafi vero per conventioncs hominum non
pofTic produci qualitas moralis, quae antea formahcer non extabat.
Kam ut imperiura coaiiicuacur , noQ efl necefTum, uc illud in uno
jam
CAPOT I.
771
jam formalicer exiftatj ^ inakerura transfcratur; (ficut fi fubflan-
cia: phyfic^ ab uno in alterum finc cransferends^ oporcet uc prius
cxiftanc :) fed illud oricur, quando quis refc abdicac advcrfus aiterum
faculcace refiftendi, quam alias per nacuralem libercatcm habebat,
fuamqi voluncacem, fidein hoc dacaj iffcius voluntacifubjicic. Porro
licec in facris liceris Ev^ fubjedioin pccnam fcdudi marici injundla
dicacur: camcn ex hoccenon (cquicur, imperium roaritale poft la-
pfum non habcre fecundam, & proximam caufam convendoncm
incer maritum & uxorcm. Nam cum non omnis obfequij nêccflfi-
tas infelicicacem habeac conjundam, (ficuci bcaii/Iimus Angelorum
ftatus non minuicur, quod ip/i Dco addidiflime parcant ;J id jam
vicem in fubjedione mulieris habet,quodinvica & (limulan
poenae
tc(emper dominandi Ubidinc jugumferac. Igiturfibiinviccmhsec
non repugnant: imperium maritalc naturaliccr ex confenfu muli-
eris oritur; & Deus in viccm poense mulieribus illud impcrium fe-
cit moleftum. Illaeniminanis cfl fubtilitas; qnicquid mfic volunta-

tUy ^ "jolmtarij âîin muUere occurrit^ id ad co-atrahendmn mdtrimO"
mum pertmet i (^ confecjHenter mterfretandum efl ad afjenfum ^y ^d^
fvohationem^qua in Jecuturo certimariti imperiofcemma adquiejiit Quafi .
dicerec, imperium maricale confenfu uxoris non producicur, fed iL

lud juflu J)ei jam confticucum uxor confenfu fuo fubic. Sicut yi-
ator diverfbrium non extruic, fed illud jam extrudum ultro intrac.
Std probenotandum, imperiumhominisinhominem tanquamens
morale non cxiftere finc adu humano, neq; citra obfequium intelli-
gi. Nulla quippe foeminae ad obfequium exiftit obhgatio, antequa
confenfu fuo viro fc fubdideric. Qiiod ipfum uc fiat,etfi voluncati
divinê fitcongruum; id ramen non impedit, quominus ipfius pa-
i:um, & id comicara fubjecliojimmcdiata & proxima ftt caufa impe-
rij maaricalis produfliva.
, 15. Sed nec iJlud Bidem d. I. conccdimus , marico prrer
impcrium in rebus^conjugii & familiat, omnino competereyW vit^
(^ necf^^'mhoQ.]uvtfummamimperif maritalts corfljiere. Qusetaracn
potetlas incelligacur, quatenus ab imperio civili nondum fuerit re-
ftridla; & qucc non confiftat inJicentia aliqua, cxcufancc crudeli-
/ <, Eecec 2 catemi
^*^^ LIBRI VI.
tatem pamcidij, redinlcgitima faculcate capitalia fcelera condignc

punicndi. Eninavero quod or/me imperwm, quatenm w juhje6io fro-
frioefly necfrecttriohabeturab aliquo homine, aut a fuferiore non efi cir-
cumfcriftum, importet jus vlt ^ yiecls\ gratis vix crediderim. Sanc'
ad finem matrimonij canto imperio non eft opus. Bf {\ quis cre-
dat, qucEvis acrocia delida in forum humanum trahi debcrc; quis
in familia fegregc patrcmfamilias, quis in civitace regem puniet.^
Quoddincolerabilia pcrpecret uxor, poterittanquam hoflis fapiilia
Cjrcij& velut jurebelli occidi. Jam ante tamen admifimus, nacuras
matrimonij ejusmodi imperium non repugnare.
'. 14. Hoc loco etiam eft explicandum vulgatum JCcorum
dilcrium; confenfus noyiconcHbitm facitmatrimonium. 1. If Yy.de con^ .
dit, ^ demonfirat. hxxZMZi .ûintilianm declamat. 24.7. loquicur; coitus

at^ congrelfm citra ju^ non efficit uxorem, vid. c.f. cauf.zy. qudfl.z.
Cujus duplcx efle fenfus pocert:; vel quodnon ftacim, qui incer fe
confucverunCi conjuges finc, nifi in matrimonium confenferinc:
Viy*giL Mneid.^. Nec conjagis unquam fratendt txdas, aut hac inf^^dera
*veni, vel quod ftatim acq; ucrinq;confenfum fueric, concradus ma-
trimonialis perfedlus cenfcacur, eciam ance concubicum. Ubi, camea

judicaverim, quemadmodum ad plenum rei dominium cransfe-^
rendum requiritur, utresfub alicujus poceflace icaconflicuatur, quo
deea quandocunq, placueric difponere queac: ica uc aliqua proprie
alceriusuxordiciqucac, necetTum videcur icaipfam velucinmanus
viri convenitle, ucea canquam uxorc pofHc uci. Id quod camen \xt
a concubicu incipiac, haucquidquam requiricur. Siclfaacouxor fic-
bac Rebecca, poftquam eam deduxiflec in cabernaculum macris fuar,
CenefXXV^ uit, Sic dubico an adulceram vocarc pofHmus , qus ali-
cui abfenci defponfaca, tercio incerea, ancequamdomumdeducacur,
conjungicur; ucuc pcrmandacariu dicis caufa nupcise finc confum-
^ maca;. Contra abfurdum forec, SaramTobiajjuniorisuxorem vclle
negare primo crinoflio. vid. Tobid VI, ip. Auchodie noflris mori-
bus pofl copulam facerdocalem, ancequam Hefperus hymenûm
exciveric. Ex menre Ebrôrum , uci tradic Seldenus L V. c. 4. ad
macrimonium ance legem Mofaicam rcquirebatur przBcer confenfum
riatii
CAPUT r.
773
ctiam concubicus. Sicuciftisreculismatrimonium eflctcorporalisvi-
ri,& focmina: conjunclio, pra?eunce in vicse &Ie6li fociecacem con-
fenfu. Sed Ebrasorum jure civili foius confenfus nupcias facie-
bac. Deuter. XXII. 25. 24. Add. l.g. C. deincejlis ^r inHtil. mptijs.
. if. Confequens cn:ucinquiramus, numjurenacuralimacri-
monia non pollincedejnifiinter unummarcm,&unamfoeminam;
feu quodidem eft:,num codem jure pofygamia ficlicica? EH: auccm
polygamia duplex,una,qua plures viri uni foeminas promifcue jun-
guncur, auc una toemina pluribus viris fimulnubicr alcera,quaunus
vir plures fimul habec uxorcs. Ad priorem fpcciem poifis referre
communionem nxorumPlaconicam cancoperc cxagicacam; dequa
Pkto 1. V. derep. &
in ejus \\hv\ prêfatme MaYfilim Ficmus. Cui non
abfimilem Taprobanenfibuscribuit Diodorm SiculmX.^. c. fg. Mult-
ercsnu^tum haut ducunt^ fed promifcue communes hdbent (y natos inde:
JilioSi ut omnium coynmunes, pari compleûntur amore, nutriuntj^. A

fiutrictbmpueri adhuc infantesfipe commutantur, ut necmatres fuas agno-
fcere queant. Dc foedis moribns Garamancum v\d.Solinus C.43.I&
Troglodycaru Agatharchides c. 30. & Pompon. MeU. \.\. c.g. & Aga-
thyrforum Herodotm Meipomene. &c Gindanorum acq; Nomadum
idem Melpomene. Icem, quod Cd^far 1. V. de B. G, de anriquis Brican-
nis cradic: Uxores habent deni duodennj^ inter fc commtmes., C^ maxime
fiatres cumjratribui, ^parentes cum liberis. Sed fi quifunt ex his na-
'
ti, eorum habentur bberi , a (^Hibw primum njirgmes qutsj^ ducit& fint.
Ubi manifeflum eft, C^faris mencemnonefle hanc, quafi una foe-

mina dcnis duodenisq; fimulnupferic quodipfequoq; SeldenusXS.
;
c. II. credidic: fed quod deni quidem, duodeniq;, ubi fuam quisq;
uxorcm duxiflec, eas deinccps inccrfe communcshabuerinc,utqui-

cum cuiq; placeret concumbcret. Meminit cjus moris, &d minus
difl:inde, Xtphiiinus eftt. Dionis in Nerone^ in oratione Bundoicse & ih
Severo^ Non abfimilia de Sabsis xzîtxx. Strabo l.XVI. J^pofsidcnt^
gmnibui confinguineis jmt communia,fid natu grandior domintis ejl. Una
ommbiis uxoreft. qui prior ingreditur^pofito antejanuam baculo fum ea
congreditur: ea tamen cum grandiore fernoviat : quapropter omnes 0-
mdHmfuntfiatresÂduUer capitepleîtur..Adtd:er vcro ex alîogenereefi.

Reece ^ Ds
^7-f
- LIBRI VI
Vc quibusdam incolis regni Calecuci ludovlm Kmanm navlg. I. V.
C.8. Vosminajeptem nubit virisj quiin concubitMm mdles alternant. Uhi
fiiitemVeperermt mulieres prolem^ delegmt adquemcunj^ exfepte^n con-
jugibus njoluefint^ a quarum ajjertwne nulia e(l fôvocatio, Paria ha-
bctPetrus de Falle Itiner.part. ^.ep.y. Huc referrepofils, quod ex Mnett
Jy/'i//>dcLichuanistradic Jo. Boemus demorw.gentA.^. Q.y.lnter fema.
trfinPalam concubinos habent firorum permiffu , q'40s connubif 'vocant
adjutores contrapellicatus viris probro daiur.
: Sic e rep. Sparcana Ly-
curgus, reference Plutarchoinejm vna, conacuseftejicere ttji/ Ktvr\v Mg^

yjvcUfKoi^n ^riAojvziriciVy inancm CT multebrem zeiotypiamy permijja contra.
iiberorumy eorum/^ procreationts communicatione tnter honejios'. deridens

eos, qui hac vehitjeciufa (^ abjiracta a communitdfiCAdibm ^bciiis exje-
qutmtur. Nam viro natu grandiori, cui fiorens atate erat conjuXyftquem
frobum dr prudentemadoiefentem charum haberet^ probaret ^^ jus erat
eamhuicjungerey (jr cum tmpieta ejfet egregio Jeminey fibi vindicare par^
tum. B diverjcf' iiberum erat bono virOi (i qua ei eafta muiierj qudeie^
gantes pueros ederet^ aitert nupia cordi ejjit y agere cum viroyut copiam
fbiejus Jacerety at^, tta tanquam Jrugiferumarvum confrere> (^gtgnere
quiproborum futurt co nfanguineiy (^ propinqui cjfent. Ante
liberos probosy
omniaenim non duxit pnvatosparentum Jiiios Lycurgtti, fed commtnes
civitatis. ûare noiuit ex turmaltbu6,fed ex praflantijîmis generari
civcs. Deinde reiiquos notavit legisiatbres oppido infoiJosQ* vanosjuijjex
qui canes c^ equos ad o^timos admJfJurios agant, id^ pretio veigratia con^
tendant a dominis: conjuges vero inciuJaSy quas exfoiis voiunt ipfis pare-
re y cuftodia fepianty Jive amentes fint , five decrepiti , five vaieutdtnarij.
Quafi verojiiijyli ex pravis edtti (inty non ipfis prdcipue , in quorum fint
poteftatey d^ aitorihus (tntpraviy ^ contra probi , eam fi origmem naSti
fuerint. Ec ifthasc a6ia judicac n^
cpt/o^Ji&J? TnXiUvM^ nafuraiidrcivtii
rationt convementer. Mencionem quoq; cjus legis facic Xenophon de
rep. (jr^gibusLaccdamomorum. Stoici quoq'; apud Diegenem Laertium
in Zenone cradebant; uxores apud fapiencesconfimunes eOe debere,
uc quihbecilli congrediatur, qujefibi prior occurric. Fore enim fic,
uc omnes pacrum inftar qua caricace roholem dihgant, ucq, colla-
Eur adulcerij fufpicio & zelocypia. NeqjapudKomanosinuricacumj
xo
CAPUT L 77^
xorem velut coramodare, uccx ea liberos tolleret, eamq; fi
alceri
Vcllec icerum recipere. vid. Viutarchia l^ma. Uci Marciam fuam
CL Horcenfiocomraodavic Caco. vid. idem CatoneMmore. Lucdnm &
1.2. v.52(5\ Sic lege Solonis permifTum erac, uc puella sTrinKrip^î
quamimpocens cognacusvindicaverac, ipfius cognacis fcfe pollec
fubfternere. vid. Plutarchm Sobne. Enimvero quin hzec omnia juri
nacurali repugncnc, dubicarefas non eft. Namnacuralis & regula-.
ris macrimonii finis cdjcercam fibi, & fuam prolem quzerere. Ac
quidin ifia confufionc fuum quis poflec agnofcere? Kc cumnon
nifi ex uno eodem cemporc facus queatconcipi, nil nifi uc libidini
facisfiac, Adparecquoqi dulciflima neceflicudinum
heic qusericur.
vocabula hoc modo confundi auc vcluc aboleri. Nam quod Plate
l.V. de republ. non vocabula cantum cognacionis, puca pacris, ma-
tris,filij, fili^, fracris,fororis, fed &officia ifl:is nccefTitudinibus debi-
ca per legem imponere, & ^cate fuperiores pro parcntibus, mi-
nores pro pro fratribus haberi vulc, id fruftra efl.
liberis, aequales
Nam nullum patrem habet, qui certum non habet. Bene LaBanti"
div. injlit. I.3. c.2o. Siomnes onmium liherifint-y quisamare liberos, tan-
quamfaos^ pterit, cum faos ejfe aut igmret aut dubitetl cjuis honorem
^
tanquampatri deferet^ cum, undenatm (it, nefciat? B^ ûo ft, nt mn

tantum alienumfropatrehabeat^fedetiampatremfroalieno. &c. Prae-
cerea in co maximc differunt connubia hominum a coramixtioni-
bus brutorum,quod uxores maritisfidemdant.decorporefolisipfis
praebendo. Quam fidem fi quismaricus ultro uxori remifcrit, ad-
raittendo adjutores &
vicarios, viri ac mariti nomine indignus eft,
&decori ordinisinfociecate humana perturbatorfocdifiîmus. Quod
fi autem legislatori non ferendum videbatur, per vetuli marici im-
belliam foecundum arvum flerilefcere longecommodius eratmc-

;
dium illi damno avertcndo, prohibere incer enerves fenes, & juven-
culas matrimonium.Zelotypia porro, quae nulla ob fufpe(fla uxoris
facinora animum lancinat, utiilolidiflimus juxta& miferrimusefl:
morbus: itafl:udium fervandiintegritatem uxoris, abhorrenciamq,
fubfelTores chori admitcehdi, honeffaci ac rationi repugnare, nemo
fanus dixeric : adcoqj ifl:a uxorum comraunicatioue neqj viciofa
Zelo-
jyS LIBRI VI.
Zelotypia tolli pocerat, neq; honefta debebat. Non etiam credide '
rim, hacracione maximaconcoFdia civcs ligatum iri, fi quilibec de
nuolibcc dicerc queac; hoc meum eft. Civitates egregiis homini-
bus potius, quammancis aucmorbidisimpleri fmedubiomeliusen:;
& fortes creari fortibus, quam
languidis frequentius habctur. Sed
fi vel maxime femper
robora proles referrec ; canti tamen id
patris
,non erat;,utideo macrimonii (anlimonia,omnisboni ordinis fun-

damencum, convelli debeac. Nam huc adferrc fimilicudinem ab
admiflariis equis defumcam> foedius eft, quam ut refelli mereatur.
Addantur,qus concra Platonem difputac Ariftoteles PoliKl.z. c.2.
Optimc idemPolitX 7- C. l(S. (21-) 'ê) 3 "^^ '^^ ^J^^ opiKico;, eqrj
fMsv dTsrkcZg m KccXoVy clTrJpfisvov (pamS^ fxnaoiîi (ni^cif^^g, ortcv n ^^''mT^*
ffztyo^sv&^ TTsmg, Curn alio vero vel alia confuetudinem hahere^ dum con -
juês ermt ^ vocabuntur, in rebus turpifs^mis habeatuf.
. 16. Altera polygamias fpecies, qu^ proprie & fic dicitur,

qua pluresuxores uni viro fimul junguntur; olim & & nunc plu- '
rimis populis fuitufitata. Quid apud F.braeos receptum fuerit,aper-

tiflTimum cfl:, vid. V>euter. XXI. If. XVII. \6.\7. & locus Ambrofij
apud Gratianum cauj. 52. qudft. 4. c.5.7. Sic 2. Sarnuel. XII. g. Deus
Davidi tanquam infignebeneficium imputac^quod ei complures
uxores, & quidem illufi;res dederit. Ec prouc tradit Seldenm de uxo~
re fhraica l.I. c.5). pucabantbraci,totuxoresducerecuiqMiccre,quoe
vellct; modo ei fuppetat, quo fingulis vidum, vefticum, ac dcbi-
tum conjugaie prsefi:are porfit. Advitandaramen incommoda,ex
uxorum provenientia, fapientes ejus populi monebahc,
niultitudine
quaternarium numerum a nemine, cxcepto rege, exccdenduni_>.
Qui contra facicbat, imprudens, & majorum inftitutis inobediens
habebatur. Poncificiautemnon nifi unam eodem tempore haben-
dam credebant etfi priore dimiflTa autmortuaalteramducere non
;
proh ibebacur. Afi: regi ob prseceptum Deuter. XVII. 17. putabant in-
terdidum fupra XVIII. ducere. Qiiod fi autem degerent in loco,
tibi monogamia cancum in ufu efi^c, eciamipfis Ebrîs nonnjfi una
duccndam volcbanc. Sicuc& Judaeis fub dicione Roraana degen-
tibus intcrdida efi: polygaraia 1. g. Q. de Judîs ^ coeUcolis, Pe hodi-
ernis
;
CAPUT I. 777
crnis Judacis tcftatur teo Uutinenfes in htflofid rltuum "Bbfdk&rum
fart. IV. e.2. .2. eos, qui in orientc habitanc, plurcs duccrc adbiuc
uxores; i^ quod in Germania non permiffum, nec in ufu fic. la
Italia autem rarifllme,&incotantunicaru,ubiquiscumprioremul-
tosannosfineprolevixit. XXhimonttSeldenm d. l.inprima editione
fuifle fubjuncla vcrba ; indnltu tamen Komani Vontifick impetrato
illa
quse verba in edit. Parijmaanno KSyy. funtomifla. De antiquis Ger

manis Tacitm. Propefilt barharorumfinguUs uxoribm eontentifitnt^ ex"
ceptis admodumpauciSi quinon lihidine^ fied obnobilitatem fluritnis nuptiis
amhiuntur. Sic Ariovifto duae fuerunt uxores, Sueva una,altera

Norica,memoranteCk/2';'^deB.G. Graeciutut regulariter eifenc
l.i.
monogami; tamenapudAthenienfes cxtabat plebifcitum ^t^ toKh'

i 'jmv^^HV-, îjvav^noôjj te tb 'TrAtjS^f yafzm (jth et<pjv jWjof, 'TrtnôTroieitB^ os
}{gjj s^ ut frofter defe5fum 'virorum^^ C^ ut mnltitudo hominum

sTi^q :
ghfcat^ducere liceat civem^ liberos autem tollere itiam ex alia. 'Diogenes
taertius Socrate, Unde & Athenûs 1. XIII. c I. cum ob inftitutum Cc-

cropisdixiflct, non probabile videri, quod quidam fcripferanr, So-
crati duas fimul fuirfeuxorcs Xantippen & Myrco; pr^fertim cum
Comici poccse, in ipfum alias dicaciilimi, de ea re fiieant, demum
addit: mfi fiorte pecnliare aliquod decretumtum ob hominum paucitatem
jueritfia^tum. Apud GeUium I. XV. c. 2. iimyjvisu:^ qusein Euripidede-
prchenditur, h^c quoq;caufaallegacur, quodduas fimuluxores ha-
bueric, cumid decreto ab Athenienfibus fado jus effet, quorum ma-
trimoni; pertaedebat. Romanos monogamos fuiflenoti/Hmum efl:.
. Vid.1.2. C. deincefi. nup. 1.18. C. ad L. Jul.de adult, Et tamende Im-
peratore Valentinianomemorac Socratcs hifl. Bcclefi \. IV. c. 2(5". eum
Sevcr^ uxori fuperinduxiffe Jufiiinam, forraa praefl:antiflrimam, le-
gemq; culilTc, & in omnibus civicacibus promulgafle,qua cuiq'; per-
mifliim ^VQ vo[/>ifj,iig sz^v yjvffA>ici4 , T>Ui:ts lcgiiimo^ habere uxoves. Idem
refcrc Vaulm Diaconut 1. XI. Ecfi Zonaras de binis cantum ipfius uxo-
ribus mentionem facit, de lege filet. Quia tamen reliqui hifi:orici,
.Ammlanus^ Zo[imu^,Oroftus^ Patr-es item Chrifi-iani, qui de re connu-
biali coties difputanc, deiilhocfadofilcnc; inde& bigamiamillam,
:
^ lcgem Valenciniani pro fabula habec Baronius tom, IV ad ann,
tffff Chrijti
778 LIBRI VI.
Chrifti 370. . I2f . Macliomctes quoq; in nova fua lege polygami-

am permiiic. alludflrime k^Q aGcommodans ad ingenium populo-
rum, quos deceptum ibac. Nam foli propiores plenq;in Vencrem
fervidi.- foemins aucem vel nacurali indole, vel ob educacioncm
iraperio tnaticali ica obnoxijE, uc ipfarum zclotypia pacem dome-
fticam non magooperc foleac perturbare. Ratio aucem bujus in-
jfticuci, quam Boccdimu reUt. ex Parnaffd^ cent. 11. c. 6%. quod
cradic
iftainferviacdifponendisad dorainatus afperiratemcolerandamho-
minibus, dum incer plurcs liberos difperfse opes familias reddunc
debiliores, fubcilisquidem e/l, fed de qua Machomeces cogicarc non
pocuic, cancocemporisrpaciopoflipfius obicum imperioTurcicoex-
orco. Sic quod in India complures reges dodrinam Chriflianam
adfpernaci fint, prscipua caufa tnemoratur, quod deinceps una
uxorc concenci elTe jubercncur.
. 17. Hscfpecics polygamix ucrum juri hacurali rcpugneCs
nec ne, inccr crudicos non facis convenic, Nos quae in ucramq;par-
tem jadancar argumenca proponemus, judicio penes ledlorem rc-
lido. Quiigicur polygamiam infc juri nacuralinon repugnarecon-
tendunc, ica difTcruncj finem rcgularismacnmonij, ccrcicudinem fo-
bolis&mutuum adjucoriumi. non minusin polygamia, quam' mo-
nogamia obcineri ponTe. Qiiodenimaliqui clamicanc; /:?c7r?^^^ /?<?;?
reciprocari dem inter conjuges ; id qu od camen racio drdlitet, csm ^titer
coi^dre neûeat ratio pacfi-,& repenfatio jidei\ id inanc eilc. Nam
mucuam fidem non in co invicem finr
confiftere, uc prseftationes
Neq'; fincm matrimonij regularis rcquirerc, uc quemad-
spquales.
raodumuxornemini corporis fuicopiamdebecfacerc, pr^cerquam
uni marico; fic &maricus non poffic altcri foeminfc ^z^^^ imperciri,
prêterquam unicae uxori. Nam ccrcicudinem fobolis, quas unam
feeminam pluribusfimul viris mifccri prohibec, in viro loeum nori
habcre.Neq; minuscamenfidem uxori maricum exhibere teneri^quae
fpelacur in exbibicioneadjucorij , &dcbici quod vocanc conjugalis.
Circa quod poflerius cum mulcas apud nacioncs viris id roboris fjc, ue
pluFibusfccminis fufiBccre podincnon qucrelampoflTemoverepIuresj
uniusviriuxores. Imo liprirnariummatrimonijfcopumfpedcmus,
qui
.
CAPUT f. 77S
qui eft gencracio fobolis, ctiara apud fedatse Vencris natiooes id officij
apud pluresfoeminas uni viro implerc non adeo fupra vircs eile; pr^-
fcrtimfi focminas velincimitari Zenobiam Palmyrenorum reginam,
^ qUcB;?^ virumJuumquidemfiiebaT., nifitentatis comcpiomhuSyXiiti loquitur
[TrelfeuiusPoiiio. F.rgo cx intemperantia profiuere.quod adeopolyga-
njia m oderint mulier?s. Quod fi uxor a marico fibi foli corporis ipfius
ufum fuerit ftip ulatajficuci Labanus a Jacobo ftipulabatur, ne fuis fili-
abus alias uxores fuperinduceretjid padum utiq; efle fervandum. add.
1. 121. . hVi.de 'verh.chlig. Ubi id fadum non fueritjfufficereu^ôri pro
raca parce corpus viri poflcdifle.vid. Ge?iejy>XX.\f.\6. Herodotus Thaliai
CM TTv^TôTsrtj 'yvvcuKtg i^-oiTs^sn
rolffi ^spa-riarh (iXoresFerfifum pervicesifi
orhem afudillosêrgmt. Neq; injuriara accipere uxorcm, fi aliis quoq;
fuis uxoribus fcfe imperciac maricusjquia iila nibil juris habcc in corpus
^marici, niii quancum cx padto connubiaii fic quseficum. Acqui beic
ipfam non inintcgrum vclutcorpus , fed pro rata duntaxac jus acce-
piflc;& ipfam in tale connubium ukro confcnfifle. Ergo non nifi tunc
juftam adeife querendicaufam, qmndo m^ritus fundum aliemm
aratymcultumfiamiliarem defierit.Plautus Afimar. a5iN.fi'. Z.add, I. I^.^.f .D,
dd JuL deadult. & quas ad eam notat Grotius injior.fiârfiMîm fereita
L.
honorisavidjsnonfuntmulieres, utsequoanimovelint adquiefcere

illaexcufationcj quam /Elius Verus ^.ûdspartianum adhibebac uxori,
de cxcraneis ifi:ius volupcatibus conquerenci Paterc meferalias exer^
:
cere cufiditates me46 uxor enim dignitatis nomen eft , non veliipatis. Add.
;
^
Gratianus caufi'^ i. qu. <S. C zfiqq. Ad-
TlaHtus Mercatore a5i. 4^.fi. ult.
duncprsccsrea,hocmodonequidquamad fervilem condicionem re-
digi uxores : neq;in eo flagicium efle, fi prae viris inferioris finc condi-
cioms foeminJE. RacioncsquâfFeruncur dezeIocypia,dedifcordris
domefiîcis, de odiis novercalibus in ipfa prole concinuandis , non efE-
cere, jure nacurali polygamiam cffe iilicitam ; fcd incommoda qu^-
damdomcfi:icaeandcm comitari, quibus tamen ncq; ipfum matri-
monium,neq; fecundae nupciae dcflituuntur^ quas ncmo idcirco illici-
tas dixeric. Neq; vero h^c incommoda ubiq; locorum 2?que dcpre-
hendi, fcd duncaxac apud illas nacioncs^ ubi ereda nimis fonc fa^mina-
rumingenia, auc ubi obnoxii nimisuxoribosmaritivivunc. Apud
mulcos populos naturali iadole, sn Dropcer cdycacionem^ f<xminas
'Eiifi % iuaricis
.
^go LIBRI VI.
maritis addilius parere ; nec cor dato viro intcr plurcs qnoq; uxorcs
dome/licam pacem fervare difficile eCTc. Dwnyfd Godofredi ad, l. 7. C. de
Judis& cdicolu rationes quiexpcnderitjfatlevcsdeprehendet.
Ex alccra parces urgccur prsGcpcum decalogi de non
. ig.
moechando quod nemounquamdixit autdicet adfoeminastancum

,
percinere. crgo ad ucrosqi conjuges percinet, maritus commictec

Si
adulterium, quociens fidem macrimoni dedericalceri , autin thoruin

j
receperitaltcramfoeminamînvita ea,cuipoteflatcmin{uumcorpus
fideinterpofitaprimumdedic.Gr^/^^^^^v/^Âxf^.f.c.lf. 1^.23. Vid.
Bxcler.ad Gm.l.z. c.f .9 His reponit nonnulla^<?^^fj de cive c.VI.g.Kf.
.
&c. XIV. . p. qua2 alio loco a nobis excuticntur.///?/i?;?. MMthsnm de Crt-

m!mbi46 adL.J^l.de adult.cap.iS^. negat per polygamiamcommicci
adulterium. (.it. negaverat;, adulterium a marico commiccicum in-
nupca.)Adulceriumq'uippecommiccicumnupca aIceri.l.6"..I.D./^./'.
Neq; omnem violacionem fidei conjugalis efle adulterium. Nam &

qui maliciofedeferic, quidebicumnonreddic, qui nonalit uxorem,
contra fidem conjugalem facit; nec tamen ideo adulcer cluet. Addir,
licet iniquum {it,virum ab uxore exigercpudicitiam , quam ipfe non
cxhibeac;non tamen inde effici,asquale utriusq; peccatum eOc. Quem
enim nefcire, majorcm pudicitis rationem uxoribusconflare debe-
re,quapropterfexusverecundiam,quapropterfa?damfeminumcon-
funonem,&adulccrinorum fuppofitionem, quapropter dedecns fa-
miliavociusq; civicacis. Ecenim fi dedecori habitum, altero parence ci-
vcjalceroperegrinonacumeflrejhybridaeq; olim talesappellaci:quanto
.grandius dedecus, & cocius quidem ci vitatis,fi incercum fit, ex adulce-
riovinlcgicimo matrimoniocives concepci finc?SicZif'i'///V.ig. V.20.&.
XX.Io.adulcerium definiriper acceflTionem ad uxorem altcrius ^ aiiE
Violationem uxoris alcerius. Difla facrarum licerarum,ubi eciam ali-
cujusuxofcmconcupiiileadulcerium vocatur, quibus innituntur plu-
rima dida Patrum,alleata Gratiane c. 5. 4. &
li. qn^ft. 4. caufa 32.&cf
caufkeadem. c.
qHdjt. <$. 4.X. de eoqui cognovit confanguin, uxoris Jui.
perindeefle habenda,atq;illa,quibushomicida vocatur, qui fratrem

fuumodic. Alijitaexadverfum diflerunt;dilum prseceptum finedu-
bio viros^queatq; foeminas jdringere. Kon minus quemcunq; vi-
rum
CAPUTX nt
rum alterius mariti chorum violarenon debcrcquam uxorem proprij
rnarici chofum. Scdinpolygamianonefle violacionemchori. Dein-
de in apnco efle ,eum , qui m folidum uxori corpusfuum addixic , fi-
dera violarejfi vei rcorcetur,vel aiiam uxorem priori fupcrinducacAt
quorDodofidem violadevidebicur , quiuxorcm ducendofacultaccm
fibirefervavicaiiani quoqâdfcifcendi? Neq;debicum conjugalefub-
trahere,quinonniri parcialem veluc ufum fui corporis addixic. Heic
reponicur ; nonejfiqnodcrcdatur unquamhocfuturmny utfosmma confen-
tiatfAd mjurMimftvt metuve ddaBa^ aut mhecuUtate acdeje6fujudicij mo-
ta^neutro amemexfoHtejm oririfoffeStium. in hoc aliqui injuriam non
agnofcunc. Namquod jus uni hominiincorpusaIceriuscompecac,il-
. ludexconfenrualceriuSj&pacto fuiflequîicum. Igicuriiprse/lccur,
quancum pado fuic promilTum, non efle caufam fuper in juria queren-
di, Neq:fequii fi viro infoeminam jus efl:qusrendumcanquam in
uxorem, pernacuram jufl:i macrimonijnon niflin folidum idqua?ri
pocefl>igicurviceverfamuIieriquoq;nonnifiin incegrum virum jus
quseri debere. Sed nec êqualicacem hominum nacuralem hoc pa6lo
infringi.Iilam cnim haucquidquam requirereûcprseflationcs mucuae
inccr hominesfempcrfincjequales. Aliasenim jurinacuralirepugna-
rec, alios, pofl: ancegreflTum falLi humanum,eciam alienumsipfa na-
fccndiforce imperio,ahosob{equiodeflinari. Acinipfomacrimonio
neminemfanum ^quahtacemhominum eoufq;excendere,utimpc-
riumdomeflicumalternisgerendumvclitaflercre. Siccircaprocrea*
tionem fobolis quamfacihoperaperfungipacrem? Quantoscontra
doloresjquantasmolefl:iasmacriexhauriri?lnciviratibus ulcro irrideri
mulieres, fi & ipfaein parcem regiminis publici velint admicci: abs quo
ipfas hautquidquam per injuriamauc cyrannidem virorum excludi
quisdixcric. Sic fiquispopuIuseofitingenio,ucaddi6i:iorcveIicimpc-
vocanc fervih modo haberi,) fluke & concra
rio regi,(quod iniquiores
prudenciamrcgnacricemfacerc, fuavifllmam utiq;jurisnacuralis fo-
: rorera,qui plus quam par efl fraenaeidem velic laxare. Ergo non mi-
nusinepcumefl^, condicionem foeminarum Afiacicarum mifcrari,
quamruflicorum, aucopificum, quodhisdurius evum,quam nobi-
libus exiâtur. Qod marjtus nonpoflTchonefleconfencireinadju-
'
Jb ffff i -
torcs
782 LIBRI VI.
tores thorLaliam cifc rationem. Igicur non elfe, quod uxor Cu^ coil
fcientiacmccuatjfi in ejusmodi macrimoniumjUbiid publiccrcccpcum
efljconfentiac. Prajfercim cum moralicer fic impoflTibile , a folis mulie-
ribus publico m.ore firmacam aboleri, fi vel maxime viciofi quidilla
haberct;quippequ^& viribus dcfiicuuncur, &arepub. cxcluduncur,
&interquas nondetucur^fint, qu^ in parce amicitia?hacrcrevelinc.
Jef.W.i, AcIicecEcbnicorum &
Muhammedanorum cxempiaelu-
di queanceonominc,quodifi:osin mulcacapitalcgisnacuralisimpin-
gereconftet : ingenuetamenillosfacerc,quiobje5ionemcxpolyga-
mia Pacrum veccris foederis infolubilem fatencur. Deniq; circa didum
Apoftoli. I. Connth^ VII. 4. monenc , ibi non agi de primario finc &
nfu conjUgij,rcdrccundar!o&indire61o,(|;7rtf 7ra^p<2cfcilicet yican-
das.) quofinccum seque raulicresacq; viri opushabcanc,humanitatis
uciq; &2equicaciscfre,ucnonvirofi:)lum, fed&uxoriconfulacur : quo
virum nonpoflcuxori corpus fuum denegarc. Exquo tamen
incuicu
non fcquijergo non nifi uni uxori fcfc vir poccfl: impcrcire.
. 19' Quidquid hujus fic,id fane pacct, opcimum , & roaxime
decorum,fia3ulqi ad quieccm domefl:icam accomraodacifllmum cflc,
unum una vivereconcencu; adcoq;hocmatrimonijgenusfincdubio
perfcdliflimum habendurajcujuslcgcsnon minusmariccquamuxo-
ri fandiflilmc obfcrvands. B^ripides Mdremache: ^ll Trof avlihiia.
AskJ^ szs-cuvscrai (^êja)V , ^^' ccfj.<îfiiJspcig Kitâg , e^vfjbh oiK&ivJuirfisvmls AJ-
5rflt?. Tnv fj!;cLv (j(.oi ^spysrct) Trcxrig yccjjicig MKoivcdvôv svvdv av^ôg, Nunc^ttam
gemmos leSios Uudaho mondimiy ne^ liberosi qui habent diverfas matresy
(item d^dium^c^T triftes doiores. Marittisin nu^tiismihifit comentm unoleclo
*virinon commmicato^ Ifocrates Nicocle. Nonfotui non vehementer accttfire
iUos^quiduBis uxoribp!^, (^mito totius vitAfocietate,faciis (^ conventisnon
Jlarent jeddumfais volH^tatihm indulgerent , eas ojjenderenty a quibm ipfi
:
nulla re ojfendije velknt: cumin aliis contraBihm Aquitate colerent^fbla^ con-

*ventiones cum uxoribmfaBas violarent: qua. eojanclim cuftodienda erant,
quanto funt alijs interiores (^majoyês. Vlautm Mercatore: Nam uxor con-
tenta eft,qu bona eft , uno viro : Qui minm vir una uxore contentm fiet f
Accomraodari quoq; huc pofllmc, qu^ trad ic Phdtarchm conjugal. /^w-
cepis, Felem ajunt mguentorum odore admfamam redigi, Eodem modo (i
mguen"
},
CAPUT I.
785
uHguentis mulieres afficetentur ^flagitmm uti^ ejjet^ mn
dhflinefe mguen-
tis virss^fid exigUie-vGluptatts cauja tantam fati illis evenire
mtfiriarn,
ândo igiturmulieres ad infwtam adigttmn mguenti ufm 3 fedmarttO'
cum meresrtcihm coiti^ ; frofe6te tmuflum eji^ vokftatis gratiafarvdt
rur/i
tantum dolorifacferturhationisuxoritnferre : acno-4fotimmrtiminta~

ûm^ ah omnthm aliis muderthm aduxorem accedere. Clycjemneftra
apud Eurifidem Blefha: ^\.^êyîhhyvxaiy.sgy h^ a7â>q Ksyoo, ojccv^' v-
%s-oVTi^r^ t5^'> ecfia^^dvri Trom^, Tcivôv
Truâs-ag XsKJp^t fiiixiiaSo^ S-sXsi yvvtjjou
avô^'- xaJsôv HJa-Scf^ 0i\of StHltaqmdem fnmm mutieres^ non aliter dtce
Cum autem hocûMnix vitium mulieri fidefl ^marittis feccat , Vome"
fiicumrefeliens iecium^ tmttarivuit Mulier vtrum
, âlterum fihi qux.
rere atmcum, Scd iliud &
conftaCjintercomplures uxores fere contin-
gercucuna cximic diligatur. GenefXXlX. Deut. XXl.lf, Efiher H.17:
Cantic:yLy.B. Ergoin ipfa mulcicudine nacura quafi ultroadunica-
tem ducit. Huc quoqj facicillud Saiujiti lugunij, Ea necefjitudo ( gcneri
afud Numtda^ Uaurosîevts ducttur : qma firtguit pro opthm quts %quam
piurimas uxores , denas ai^yititf piures /yahent : Jedrcgeseoamflim, Itaani^
mu^s multttudirte difirahttur : nuUamfroJocia ohtinet \ fanter omnes viies
funt.\)Q Parchisincundcm fenfum Ammtamt^s Marceiiimu 1. 25. cJZ-fer
"ithidines vartas charttas dtjêrfa torfejctt. A p u d Procoftum ht/i. Vandai. L2.
Vro Itheris unim uxorts necesfitas devinîa tenet. Nohis

anxii efiote , quos
quihm veiquinquagmtafiofmfit ,fatent conjugia, nunquam fofiert deerunt
Claudtmm de heilo Giidomco. Connuhia mtue.Non ilitsgenerts nexm^ nonfi-
gnora cira^fednumero ianguetfietiu. Accedicetiamracio policica , apud
plerosq; populos culdores poftgcnus humanum cancopere muld-
plicacum vaiens concra polygamiam ; quod pcr liberorum mukicu-
dincm nobiles familias ad egeftacem, modics' ad mcndiciratem fmt
rcdigend^, acnimiamukitadincccnuis plebeculee civirasopplenda;^
quse ubi commode evacuari ncquir, (cu jus rei non ferftper occafio cfl:,)
mole fua remp.fic peiTum dacura.
%, 20. NccminusacriccrdifccpEaEurh^cqua;^f!io,3njurenatu-
rali matrimonium fic focietas folubilis, adeoqi an eodcm jure divortja
fintlicita ? Ubiiddcm,quidin ucramq'; partem jadlari folcac, afFcre-
fnus^ iudicio penes cos rcli<!io,quir^donum momcnca expendere no-
runt.
^^4 LIBER VI.
runc. Ab ioicio igitur prsefupponitnr, id habere quod vis pa3:um, uc

una pars ab eodcm non poilic difcedere, nifi altcrius confenfu , aucpa-
lo ab alcera parce violaco. Ergo hoc uciq; juri naturali repugnabic, Ci
nus conjugumab alccroinvicodifcedac, ubi ab hoc nulinm capuc
pa^rmacrimonialis fueric violacum ; cancum ucmcliorem fibicondi-
tioiicm paret,auc quia fic placec. Nec cr ahi huc debet 1. 14. T).pfofocb.
Nam pr^cerquam quod conjugi,qui velquse ficdeftituitur,rine dubio
damnum infertur ; eciam longe facilius dirimitur fociecas,qu^ rei au-
gendse caufa fuicinica,quam ardiflima illa incerconjuges conjundio.
Naminmacrimonioucriq; eonjugum in alcerius corpus jusfuicquae*
ficum,quod invico auferri non debec. Deinde uc confenfu mucuo ma -
trimoniadiflblvancurcicragraviflimam aliquamcaufam , indccens
nciq; & noxium cfl: cum per ejusmodi divorciorumlieentiam non
;
poflintnon &
famili^, &
publicuscivitatumdecorgraviflimecon-
velli.Hinc Bionyfm Hdicarn.V 2. infigniter commcndat infticutum Ro-
muli , quo macrimonij pcr confarreacionem concradli vinculum juflic
infolubilc cfle.///^ kx îf,inquic, muliefes nuftdSy quippe qu^ non hdherent
aliudiquofeconverterent refugmmycogebatfolm mariti fe attemperare mo^
ribus: viros itemfiehahere uxoremiUt rem neceffariamj nulloj^ divellendam^
modo. Acmericointer praecipuam morum Romanorum corrupce-
lam nuraeraveris, quod ica levibus auc nullis dc caufis divortia paflim
frequencaca. Seneca dc henefic. 1. III. c. <S, Numquidjam ulla refudiis eru-
hefcityfoflquam illufires quadam , acnohtlesfaminA non confulum numero^fed
maritorum annosfuos computant, ^
exeunt matrimonij caufa^ nuhunt repu^
dij. Sicuc &
rehqua Saracenorumbarbariedignum; quoduxoresil/is
mercendria, conduB^ adtemfm expaBo: atût ftt/pecies matrimomjy do-
tis nominefutura conjunx haftam- dr tahernaculum offert marito,poflflatu
diem yfit idelegerit difiefura. ap ud Ammian. MarêliimmA. XIX. c. 3.^ Im-
probe quoq; fic illud, quod perflringic Juvenalis fat. VI. Cur deftderio
WbuU Sertorim ardet? Siverumexeutiasjfactes,nonuxor amatur. Tres
rugAfibeant , ^fe cutis arida laxet , Viant ohfcuri dentes , ocuthj^ minores :
ColligefareinulaSjdicet libertm^^j^êxi : Jar^gravis es nohis>^fpe emunge"
ris^ exi Ocyta (^propera, ficco venit altera nafo. Ad d. Martialts \. X. epigr.
XLI.E.clexCharondx 2i^\xdDiodor, SicuiumlXU.c.ld. quaviris& foe-
nainis
CAPUT l ysf
minis poft divortium ad fccandas tranfire nuptias conceditur, mo^
do non adrcifcatur conjux aetate junior, quam abs quo vel qua di-
fceiTumfuic. Quidquod &inlignisconcumelia babecur matrimo-
nio aliquam cjicerc ; quam, nifi graviflima fubcgericcaufa, honeft^
inculiflcindignum fueric. Quod cciam ad repudia extcndt dcbcu.
Apud Procdîum hifl.Goth.\,\V. cum Radigis fponfse, virgini Bricci^,
rcpudium citracaufam in ipfahasrentem renunciaflec, ipfa contume-
Ua mtoUrans in -ultmcm totaferebatnr, Tanto emm honore fudicitU
apudBarbaros coiitur> ut fosmina, de cujui mptiis aBumeJi, etiamfi cor'-
forejit integro^pro corrupta habeatur. Apud Tacitum A. IL infacerdo-

tio pra/ata eft follionis filia^ non eb aliudy q.}4amquodmater ejm in e&dem
conjugiif manchat, nam Agrippa dijstdio domum imminuerat^
. 21. Ulcerius igicur difpicicndum,num & in matrimonium
cadat, quod omnibus ahis palis efl communc, uc ubi iflius capica
falccm primaria, ab alcero fuerinc violaca, pars l^fa nancifcatur fa-
culcacem macrimonio difcedcndi. Id quod de eflcncialibus capici-
bus tuco videcur affirmari. Scilicec inicur illud ad fobolcm procrcfc
andam, cui fini neceflaria eft mucua corporum praebido. Inde fal-
ccmcxmerojurenacurali, alcer conjugum vinculo liberabicur pro-
pcer maliciofam alccrius defercionemj uc& pertinaccm accjiulcrone-
am debici conjugalis denegacionem. Quo pofl:eriori nomine quon-
dam apudjudseoserac a9io debici conjugalis, uci doztt Seldenm de
UxoreBbraa I.5. c.{5'. 7. LaBantim div.inftit. I.VI. c. 25. Jêc aliam oh
caujam Vemi cum c^teras animantes^Jufiepto fxtUi maribui repugnare vo^
folam omnium muliere?n patientem 'virifecit: fcdicet ne fxminis
luijfet y
repugnantibu-slibido cogeret viros aliud adpeterc \ eo^facfo caftitatis g[o*

riam nontenerent, Add. Gratianm cauf%i. qu.f, c.l.fqq. Cui addi
poceft Plutarchus amatorio. Tof XoA&jva fia^rvpfi '^yivevaji tov ytfjnK^v
ifATrei^Tzcnv i/ofio3-STr;Vy KSêvauvTa fi^ eAurjoVy yj Tf}f Ka^ firivct r^ y&,fjLsr^
nsrKf)(nd^CiV* sf% riôv^g hsatx.* d^' coa-Ti^ / TroA&iC hd ^cvy a-w<sv^d^ dvoLr
vs^v^Joj w^^ dykfiK8^-i hrugci^ (^^hotiBV^ dvavsScB^ fvv ydfiov m tv md"
^TB (njyiKsyofjLva}v ^??u<TSt/> cv Tfj Toidviyi (PiKo<p^cr6vri. Ec idem in Solone
Eic tSto cvvTsAei rv ?f)f SKd<T8 ftrivog cMTVyX'^^^^ Trdvmq r^ smKAi^prjt) rOjf
Kaôv^) iijj ydp /*>j ^yvoiv^ Tntihgy d^d n^n "^S dv^^q avnj ZtJ^V owi
LIBRI VI. ^
yg^
ci(pcLj^5(m, fm ^^^ vii&<po^î^ ^K sôzt TmvTdTmcnv d7sv^fi^(pmcv,. Sic ap. Diog,
Laermm m VythagofA referturj hunc, curn ad inferos dcfccndilTec,

Vidiile cruciari -v^Q^y/^n SsAovmg svveivcq tkj? dv^mv
<yi>Pcqî qmfiit^ uxO"
rlbns congfedi noflent. Deinde conjugium inicur, uc fuam quisq; pro-.

lcm coliac, nonadulcerinam,non fuppoficician3.J>/?;>^^/^rfW. 111. lo.
Adultermm Uefes omnmo frohibmt^ feltcijftmHm ejje credem, vlros clrca.
thorum ejje fecuros^ dr civitatibm Jimul ac domibm expedire^filios najci
genuinos. Quin &
cxcra procreacionem fobolis honcfti virifuam
fibi fcor/im volunc habere uxorcm, acne nave quidem oneraca ab
cadem vcâores recipi decorum judicanc. Ergo divortij jufla cau-
fa cric, fi uxor alceri corporis fui copiam faciac, quidem ulcro. &
Nam quibusinvitis vis illaca eft, eas adulcerij nemo jurc infimula-
Veric. vi^.ValeriusMax. 1. VI. c.I. .2- irit, externa. Livm 1. 39. c. 24.
Xenophon in Hterone p.m. ^7^- 1- ^- 7- 1- 3P- ^^^^^- ^- ^^L. fuliam dc
adult. Ecfi enim gravius dcHdum videacur, pcr violenciam,quam
blandiciis & pcrfuafionibus pudorem expugnare: camcn violenco
flupro major injuria infercur foeminae, pcr ulcroneum marico. J. i.
,5. D. dejervocorrupte: ferfitadere
jfluêft.quam compedereat^ cogere.
Undeadparcc, quod adulccrium & maliciofa deferrio ad divorciura

fufEcercjudiccncur, idnon provenircex pcculiari legc divina po-
liciva, quafiiilcEduse cxcepaones infolubilicaci macrimonij fucrint
addic^ fed quia communis padorum natura efl, uc quando una
:
pars convencis non flecic, neq; alccra amplius ceneatur. Ec hale-

nus quidem, ut non folum laefa pars cum pcrfida conjuge non am-
plius teneacur cohabicare ; ^td &
laef^ parci cranfire ad fccunda vo-
ca iiceac. Quicquid in concrarium jus Canonicum nugccur. Nec

tamen difficile efi illis faccrdocibus alia via fua decreca eludere, fl
matrimonium ab initio fuiCTc

cui heic gracificari piaceac, declaraco,
nullum cujus rei vanos obtencus idcm jus ruggerere potefl. C^tc-
;
rumcefi libcrorumqurendorum caufapotiilimum matrimonium

incacur; non camcn videcur folam flerihcacem auc infoscundicatem
alterucrius,qui aliasadcopulamidoneusefl:, fufîcere addivortium;
cum foecundicaccm prjcflarc penes homincna non fic. Quanquam
qui
CAPUT I.
7g^
qui primtjs Rom^ uxofem dimific Sp. Carvilius Ruga arifio A, U. C
f 25. eo mocus juramenco dicicur, quod apud Cenfores flnguli co-
gcbantur proficeri, fe habcre uxorem liberorum qu^rendorum cau-
fa. vid. GeliiusX.iy.c. 5. Vakr.Max, 1.2.0.1. Sparc aucem cum Ana-
xandrides rex, poftulancibus Ephoris , flerilem uxorem rcpudiare

noUeCjCorundem confilio akcram foecundam ifli fuperinduxic, apud
Herodotum Terffichorc'.
. 22. Enimvero circa hoc potilTimum controvercicurj cura

rcgulariccr uxorin concinuam cum marico cohabicacioncm confcn-
ciac, pro fuis viribus auxilio juxca & converfacionisamoenicacemari^
co fubvcncura, iimulq; familiarcmifliusdiredionefubeac; in cujus
compenfacionem maritus viciflim uxori defenfioncm, honeflam
tradiacionem , & qusefunc alia, dcbei: an hujus quoq; prarflacionis
Violatio cnormis fufficientcm divorcio caufam prasbeac. Id quod
non pauci, fi merum jus nacurale fpcdlecur, af^rmare non dubicant.
Cumcnim immorigerum filiumpacri fas fic abdicare^ qui falcemna-
curaliccr patri videcur magis conjundlus , quam uxor: cur non pos-
fit uxor moribusintolerabilibus, emcndationisqjimpatienscanquam
rebellefamiliae membrum domo ejici? Pr^fcrcimcum nimis quam

Verum ficillud Fulgemij Mythol. \.\. Conjux quantum jure conpnBior^
tantumejl am moTum dulcedine mellea^ aut felle malitidi toxica: e(i quippe
aut ferpetuale refugium , aut ferenne tormentum. Contra î fse vis rao-
dis citra juflam rationem uxorem trad:et maritus, neq';ipfi,quajma-
cronac debcntur,exhibeac, fic ut non cam comparcm, quamimpor-
tunamfefchofVem ferat; omnino aequum videri,uciflafibi divor-
cio confulere poffit. Add.lcx Ihcodofij I. g. C* de refudiis. Ubi ca-
men fcrupulns oritur^ an jure nacurali propcer incolcrabiles mcres
Xasvaraq; cradtacioncm fasficvinculum conjugalcplancabrumpcrcB
& annon rchqua officia macrimonijpoilinc concinuari, pucapropa-
gatio fobolis,ututcohabitationcconcinua&famiIiari abrupcaf cura
prius pa^ûm;, ad propagacioncm fobolis ccndens, videacur eflcnci-
ale, alcerum adjedum duntaxac. Ubi hoc patcc,pofIcincercosdcra
plurainiri pada hac lege, uc licec unumfuerir violacum, rcliquisca-
mcn adhuc Ilecur. Quin & iniri poccfl padlum , pluribus capicibus
9Z^ZZ 3 con-
^BS JÎBRI VI.
Gonftans, hac additaâufulaût lieet ab uno capite fuerit difceflum,

in c-^teris tamcn explendis pergacur. Hoc modo fi matrimonium
fucrit inicum, fieri videcur pofle, ut,
licetuxor ad cohabicationera
condnuam importunis moribusfeipfam reddidcricincptam,pr2efi:a-
cionem camcn ejus debici, quod ad prolcm prpcreandam percinet,
continuec. Sed quia non probabile, ad hocce debicum fcfc fat
efl:
commodam pr^bicuram; cujus convcrfacio fuic incolerabilis; auc

aliquem non penicus avcrfacurum corpusj in quo cam cecricus ho-
fpes fl:abulatur, cumvix quisptam optecprolemtollere ex ea, quam
odit: inde regularicer uno eodemq; padlo, dc praebcndo corpo-&
re,& de converfacione familiari incer conjuges convenicur; fic &
h^c ica mucuo velut impUcica funt, utcunûno alccrum quoq; Ci-
mul abrumpi videacur. hide juri nacurali repugnac, ob mores in-
toler-abiles.&nimiam fajviciam conjuges feparare a con(orcio men-
fx choriq,-, falvo camen vinculo macrimonij. quo de alia condicio-
ne fibi profpicere prohibcancur. Nifi force ad cempus& in viccm
cafligacionis ea fcparacioficinjunla,frangend pcrcinaci2E,&ut pe-
nicius explorecur, an aliqua morum emcndandorum fpcs fic. Ab-
furdum quippe cfl: dicere; vinculum padi adhuc fubfiflit; & ca-
mcn nulla pars ejus dcbici, quod ex co palo fluic, prsflari poccfl:
auc debet. Ec licec daremus, parccm illam, pcnes quam culpa difl[i-
dijhxrcc, forcafle hoc modo rede pledii parcicamen innocenci fic
injuria, quse alienum luere peccatum cogicur, ad cdibacum fibi &
fors moleftifllmum auc incolerabilem adflringicur. Et hadcnus
nacuralicer ucriusq; conjugis condicio par eflc videcur. Inde Pktar^
cht^ mRomtdo regem hujus o-^po^^v duram vocat, quce mulieri a viro
vecatdivertere,aftviropermitcicilIamrepudiarc e-ttI (papfiaîe-ici, i^V
vmy yj KAsi^m t;7ro|3oA^^j, h^ fjLoixevB^fmiV, ^raptcr ûeneno jkhktos liheros
aut frppofitmem f/av^m/ctCi XyUnder legeremalit 7m.'i^m)autprofter
adultermm. Biiripides Andromach^ idem^ tamenjm hahet viry ^mulier
inruria. affeâ a vira: ficetiam vircumhahet in <dihiismulierem imfii-
dicam. Et huic quidem i/iro magnum rohur efi in manihmy Huic ver9
mulieri in farentihu^ (^ amicis res funt pojita. Sicutapud Achenien-
fe&IegeSQloni& cam vir uxori quam uxor viro nuncium pocerac
rcmic-
CAPUT I. 7B9
j quam in rcm ctiam diverfa crant vocabula
remittcre prodita. Si
cnim vir rcpudiarec uxore/i^, vocabacur dTroTûLTs-i^ ; fimulicr a viro
difccdcrec, diccbacurcjTraAw-^^;?. Scilicec fponfa dcducebatur in do-
inumviri,undeipranonpoceratflt5?^5r5/L6^;v liv a.v^^y &sdibuseum
cjiccre : pocerat tamen cundem dTnXeiTrsivj & alio ab eodem difcc-
dere. Id camen moncndum, quamcunq; ob caufam divortia in ali-
qua civicacc colerencur, pr^ftare illa fieri caufa judici adprobata, quam
ut foli con jugum confcientias rcs canti momenci permitcacur. Ratio
enim, i^VLZva Bodinu^ de repubL l.I. c.5. in contrarium adfert, quod
hoc modo alterutrius conjuûm cxiftimatio Isdatur, fatisvalida
non videtur.
. 23, Scd circalegem divinam,prim^vamaut pcrChriflum
rcpeticam, majoreftdifficultas. Ubi illud conftat, Judseos credidiile
divortia legc divina Deuter. 24. non permiffa foium, fcd prajce- &
pta fuifle, ubi maricouxordifplicueric. Quin& ob fterilicatem utiqi
debuifle aliquem uxorem dimitccrc , colligi potefl ex Vhilone Judo
de jêciAhhmlegihm : ^tifûellas duxerunt incerti defutura fcecundita*
te^fi flerditatetandem deprehenfa non eis renunciant^ ^resfuas fihi ha-
here ageref^ finuntymerentur veniam^ cfuia viî diuturna conjuetudine,
amorej^ mutuonon valentvim inferre fiiis affeîhmîmftefisjamdudum
m animum. ^ti autem fceminas comperta flerilitatis exfetunt adconju-
giumyfaum hii^corun^j^ more quarentesfolam veneremy in mfiorum ahurn
adfcrihantury ut J)eo refugnantesy cai hominum genitura cura efi. Ncq>
dubitari debet, cadcm ifti genci frcqucncata utut in hiftoria
fuifle,
cjusdcm facra & profana pcr annos plusquam DCC. nulla aut ra-
riflima cjus rcicxempla memorencur. Nam in annales non folenc
rcfcrri fala communibus moribus congruencia:, fcd cancum quxfin-
gularcquid vidcntur concinere. Imo apud Ji?/^'/.^. I. &rj'i??"^w.IlLl.<5'.^
in caxandis populi peccatis adhibcncur fimilicudines a divorcio pe-
citse, tanquam ab adu in vulgns nocifllmo. Indc & fofefhmarchaoL
l.XV.c. p. canquaminudracum, &acommuni jurcdifcrepansanno-
quod Salomc ItbeUum repudijmiferir Co/lobaro marito{uo,Idu-
cac,
meae & Gaz^ pr^fedojr cuiti alias moribus Judaeorum non liccrcc
mulierifponce a viro divcrtcrc, nifi ab eodimiflk; cxccptO:> fi quis
Ggggg % uxo-
h .
790 .
wxorem afeiflprimo concubitu virgincm non deprehcfifam fuidee

calumniacus. Huic enim iibcrum crac abire an manere apud virum
maliet; etfi marito, fi ipfa vdlec, cam retinerc uciq; neccflarium erac,
Philone Jndô de fpecidihws iegi h^. Idcm Jofefh. I.XVIII. c. ^.nar-
r-efte
rac de Herodiadc Ariftobuli filia; quam reprchcndic Joanncs Ba-

pcifla Matth. XIV. Idarci VI. Vcrum iflhanc divorciorum liccnci-
am a Salvatore noftro penicus fublatam pleriq; Theologi aflerunc
cx Matth, V. 32. XIX. $. ^Man. X.4. Ubi Gretiti4 1.2. c. f. . ^. addiCg
fcmpcr quidem abinicio DF.O placuifTe, ucmacrimoniumeflecper-
pecuum fub veccri camen foedere homines non fuifle ad hoc obli-
.
gacos. Vcrum fijb noyo foedere Chriflum id, quod ance craccon*.
venicnciHimump Dcoq; gracifilmura, exprefla legcfanxiflc. Selde-
nm tamcn de uxore Bbraa I.3. c. 22. didlum Chrifti fic cxpJicac: co
feculo inccr JudaeosfuifleduasfedaSjUnam Sammseanorum, Hillc-
lianorum alceram. Priorem pucaflc, non liccre ab uxore divercerc,
nifi in ea fueric dcprehenfa aliqua fadicas: hos aucem flacuifle, ob
quamcunq; difplicenciam licite uxorem dimicci. Chriflum igicur
inccr diflidcnces fedas veluc arbicrumcaptum pro Samma?anis pro-
nunciaffc ; fas fciliccc non cffe ica cemerc abrumperc focietaccm ab
ipfo Deo infticucam, nifi curpis aliqua caufa , quam Ebrsea? linguae
gcnio mpv4av vocari folcnnc cft, fubigaC. Vid. Valerins MaximtuX.p.
c. 2. Addic, ne incer anciquifHmos quidcm Chriflianos divorcia peni-
tus fuifle iliicica cxcracaufam adulcerij, idquodconflecexl.g. C. de

3if/>W^>, ab Imperacore religiofiflimo laca. DonccPoncificum fu-
perfticionc &
iniquicacc connubij vinculum ucroq; vivo infolubilc
dcclaracum fueric. Buxtorfitis de Sponfal. cjr Di^vortifs concra Judaeos
plcrosq; oflcndic, in ^''erbis Moyfis Deuter. XXIV. 1.2.5.4. nnicum
tancum concineri prseccpcum, nempe ne quis,quam femel repudia-
vic mulicrem Jn chorum denuo rccipiac. Ipfum auccm morem uxo-
res dimiccendieo loco a Mofc neq; adprobacum, neq; difercc im-
probatum, fcdvelucin mcdioreli(fium. Quem dum Salvacorno-
Aerobduricicm cordis illis indulcum pronunciat, faris pacere, eam
pcrmifllonem Mofaicam nonfignificare adprobacioncm, fcd nuda
coleranciam & connivcnciam, a poenain foro humano duncaxat li-
berancem. . jf
XAPUT l 791
24. Inprimis valde fudat, domeftica fortafTe calamitate irri-
%.
tatus, Joames MUiom^^s.^ peculiari libro de divortiis^ uc probcc, ctiam pcr

principia religionis Chriflianae morcs incolerabiles , ac difparica-
cem & renicennam
animorum incer conjugcs fufficicntera cflc di-
vorcij caufam: imo fiqui tam malc comparati dcprchcndancur,o-
mnino feparari deberc. Cujus prajcipuas rationes reccnfere divi-
. diae non eric. Inicio igicur prarfupponic^ ex vsrbis mjlituti diviniuss
j
mAtrimonij adfarere^ nohtlijHmum fiopum^ ûem Betu oh oculoshabHerity
\- fuiffe ctmmodam ^ amicabikm converfationem viricur/t mHliere^ meden-
dis vitA woleftiU : fropagationem generiSy c^tjv^ infequentibus demum ver-
bts mentiofity-finem ejfi matrimomj^quifrioridignitatecedat. Quae qui-
dem hypochcfis nobis falfa videcur. Neq; enim feparaci func fincs,
quando Dcus Adamo vultcrcare &
adjungcrcadjucorium, dcin &
crefccrc ipfos &
multiplicari jubet: fcd pcr po/ieriora verba fru-
(Xus potillimus , fccundante benedidione divina ex adjutorio illo
niutuo provcniens, dcfcribicur. Et fanc fi jucunda converfacio pri-
marius Deifueracfcopus, quid opus erac diverfitatc fexus? Nam fi
removcasprocreationcm foboiis, & quamifti promovcnd^divcr-
forum fcxuum conjundlioni natura vcluc adfpcrfit jucundicatem j
mcHus virisinter fccrat conventurum, & pr^ftabiiius intcr fe adju-
torium iidcm cxhibere potcrant, Inde pucri, antequam fiimulos
vencreos fencianCj &: fenes emcricorum fi;ipcndiorum magisconver-
facionc fui fcxus, quam foeminini capiuntur. Ec ncfcio quas delici-
as converfationis (omniat Miltonus, fibicf; dcformac idcam mu-
ipfe
iicris, viri fapientis, & literati genio potiffimum congruencis, quas
ftudiorum c^c confortem ferre queat, aut meditationibus feiTum
argutis jocis recrecc, curisq; ac correpcum cleganci oratione
erifiicia
crigac. Enimverouti voiuptatemanimi corporis titillatione infini-

tis modis potiorem nemo fapientum abnueric; ica cumtara pauca;
dencur foemina?, in quas fublimior ifia fapiencia cadit, pauca inve-

nies matrimonia virorum fapicntum, qus ex ea caufa non poffinc
diflblvi. Quin fi quis eo fit animo, ut procrcationem fobolis in po-
ftremis ducat, & nullos fcntiat fi:imulos, qui non nifi per foeminas
demulcexipoflunCa illiaucorfucr^m, utaduccnda uxQfC omnino (^
abfl:L
7;P2 LIBRI VI.
abflineac. Vulgo fosminis cjusmodi hominum fapientia eH:

Nam
invifinima; quas & viciirim enervibus iftis, & morofis parum efle
amabiles haucquidquam mirum efi:. Deniq'; quicquid diflimulcnc
ifti homines, quarefoeminaepotius, quam viriamici convcrfacionc
in vicae iolacium infticucamarbicrencur, nullam pofTunc afFcrrc raci-
onem,quam quia fingulari inclinacione, ex differencia fexus reful-
tance, raares ac foeminas inticem nacura ergo
conciliavic. Sacius
fueric, minus alte philofbphari ; & communi mulierum
genio con-
fideraco,profac commoda compare habere foeminam, qusein ge-
ncranda & cducanda fobole, fimulq; capclTenda cur domeflicse
parcevirooperam pr^flac; ucuc de cascero circa meditandam fapi-
cntiamparum adjumcnciqucacafferre. Ncc pIanedenihilocfl:,quod
Juvemlis Jat.WlAidt 7^n habeat matrona^ tibi qu<itjunBA recumhit
:
ViGendi genuri^ aut curtum fermone rotato lorqueat enthymema. nec hi^
Jlorias fiiat omnes. SedqUicdamex lihris ^
non inteUigat. odi Hanc egd
quA Yeêtit -^volvit^dakmonis artemy Servatafemper leg^ (jr rationeto^
cûendi. Circa Iffim porro argumenca in univcrfum efl: obfervan-
nullam
duro,iila nihil efficcre,fiquidem liquido conftat, Chriflum
preecer adulccrium caufam ad divorcium voluifle fufKccre. Heic
enim obcinebit illud vulgare durum quidem, fed ita Icx fcripta efl.
:
Sicuti nec humanae legcs ftacim abrogantur, quîn univerfum rcip.

falucares deprehcnduncur,Iicccuni vel alceri incommodi quid inde
proveniat; quod pro facali calamicate cft habendum. Ergo hoc
tancum efficic Uiltonusy uc, fiquidem didum Salvacoris aliam fcrac
inccrprecationcm, manfuccudinidodlrince Evangelicae convenienti-
us videatur , moUiorem, quamquivulgorccepcusefl:, fenfum fequi.
Huc autcm fereredeunt ^f^^ argumenta_j. Difparicatcm animo-
rum, pcrvicaciamingenij, focietati cumccrtoaliquohominecolen-
dîncptam, & corrigi nefciam, quasq; prsecipuum matrimonij bo-
.oum, adjutorium&recreationem incercipit, longc graviorem efle
caojfam divortij, quam efl naturalis dcfcdus, aut morbus, aut cor-
poris aliquafoedicas, obquamtamen Judîsdivorciaquondam per-
mifla. Deuter. 24. NuUam praecerea (bciecaccm ligare fbcios, contra
primarium fcopum infticucas focictatis, auc contra intcntionem,
& fpem
CAPUT !/ 7j>5
& rpem ucriuscf; , aut alcerutrius rocietatcm ineuntium. Jamsutem
Dcumvoluillc viro adjnngere adjutorium, non domerticum torto-
remp rubfidiofuturum noninrolaprocreationefobDlisj fed&inejus-
dcm & tocius vitae confortio quemfinem utiq; intole-
educationc, ;
morumq; afperitas perimic. Abfurdum videri, quod,

rabilis ingeni j
cumjus Canonicum frigiditatem ad matrimonium diflblvendum ci-
tra fcrupulum declaravericfufficientem, morum adeo nullam rati-
onem habuerit: praefcrtim cum ilia ftatim poiTic depcehendi; hi

vero ad tempus alta didimulatione obtegi foleanc, quoufq; mifer in
cafles fcfeperrumpi nefciasinducrit. EfFe concralegem caritatis, efle
plenum inhumanitatis,uIlo modo adftringere hominem miferiis noft
nifimorce finiendis quibus citra duramillam legem pofitivam fa-
;
ciUimeadhibcripoteratremedium; cum ipfe Deus in ferundis fuis

legibusimbecillitati humana? fcfe videatur accommodaOe. Sacras
liccrasinter alias rationcs matrimonium fuadcreproptcr declinandas
tentaciones, ex inconcincncia vitse provcnientes. Afl qui in matri-
monio fuo nihil invenit, in quo animus poHfit adquiefcere, cai per
uxorem perpetua t^dia moventur, illum longe gravioribus agitari
tcntationibus quam fiinc^libatu fubfticiflec.
, Nam &animo fem-
pcr male c(ih; &quia uxor difplicet,alibi libidines prorumpere ge-
ftirc. Maimomdem inter rationes legis de divortiis hanc quoq; pone-
re, utinfinguHsdomibus pax & tranquillitaseomeliusconfervetur.
Sicuti & Bodmm de rep. 1. 1. divina de divortiis nullam
c^. lege illa
fandiorem efTe, ait, podc (ive ad foeminarum fuperbiam, five ad

maritorum iracundiam coercendam. Qui^ ratio cum ^que jant
in Chriftianos, quamolim injudôs cadat; non videri verofjmi-
le, Deum illos, quam hos, duriori jugo Voluifle adflringere. Mandari
nobis m facrislitcris, ut removeanus a nobis omnia impedimenca

pietatis; intcr quas^vcl prmpuum
morofitas focij, quem nullo
efl:
modo queas Naturaerepugnare, animos in-

corrigcre, aut amoliri.
viccm conciliari nefcios infolubili vinculo copulare. Infidias vitae
ftrudas addivortiumfufficereImperatoresChriflianDs|udicare. Ac-
qui quam multis perpctuas illas ofFenfas vicam abrupiffc ? Deniq;
matrimonium efic fociecatem inter homines. Atquifocietateshu-
Hhhhh manasj
^
7P4 LIBER VL
manas, cum vinculo morali concincantur, utiq; magis animorutt,
quamcorporumcombinationcconftare. Alias enimnihil rcflare,
nificorporum commixtionem plusquara belluinam; cuminmulcis
quoq'; brutis aliquod inftar benevolentize inter compares cernacur.
Quando igitur animus debicam conjundtionem, quamin macrimo-
nioquaeric, noninvenic, tammalecomparacum par pocius incarce-
re, quamin fociecacchumanavivere. Eccum voca cciamjuramcn-
to fancica, inepca aut in prscjudicium tertij cendencia folvi po/I]nc;
&
quare non foedus connubiale ? Fruftra regeriînfaufta macrimonia
aDeoimponi exercend^ virorum pacientias. Nam &
morbos &
alias calamicaces divinicusimmicci, quibus tamen uchumanis reme-
diis refiflatur^non efieincerdidum. Mulca deinde difpucat de per-
mififione divorcij apud Judôs. Si enim,inferc, in fua natura adul-
terium fit, repudiatam icerum alij viro nubere, aut poft repudium
aliam uxorem ducere, fequi ; Mofen adulcerium veluc fancica lege
aucoralTe. Id quodcamen deiftalege^ quas Deum aucorem habec,
cogicare abfurdum efle, acqjimpium. Arguic quoq; eos, qui difpen-
facionem divinam circa Judaeosincervenifiearbicrancur. Ubimo-
nec, difpenfacionem dicivel proprie, vel improprie. Hanc cfiefin-
gularem & exccpcivam icgem, quaa generali quis lege objuilani
&quam caufam eximicur, qualis cft Nnmer. Y^S.feqq. Icem lex
de ducendafracris fineproledefundtiuxore. Propriedidamdifpen-
fationcm duncaxac locum habcrcin cafibus pcculiaribus, &raro con-
cingencibus, quiq'; ideo in lege cxprimi non folenc, {^6. caritati&:
prudencia^ judicumrelinquuntur. v.g.quodDavidi licuerit vefci.pa-
nibaspropoficionis,urgcntefamc. Sic ut ha?c difpenfacio nihii fic
aliud, quaraincerpretacio legis exaequicace. (Ubi pacec, confundi ab
Ipfodifpcnfationem cumrEquicace,qumuIcumdifferuncJ Q.uod{i
quis tamen indivorciisjudceorum difpenfacionem incervcnifle vc-
lic defendere, ci probandum fueric,cunc extitific generalem legem
circainfolubiiicatcm macrimonijexcaufa morum ; quamlegcm vcl
mcLiralem fuifie oporcec, vel divinam poficivam. Nam circa verba
ilia, ermt duotnmia cavne^ nonnulli monenc; indicariquidem ar-
CtinTuTQam fQciecatems 5c quam temere diirolvi neqi decorum hu-
mano
:
CAPUT I. TPf
!tianogcnen,neq;utilcfoeric. Indc camen non fequi , eam focicta-
cem non pofle diflblvi ex caufis macrimonij naturam & fincm fubver'
cencibus. Sicucinon fcquicur: Dcus conjuger conjungit ; crgonoti
cftinarbitriohominuro, quis cui conjungi velit, auc non debet pa-
ftum inter conjungendos intcircedere. Sed potius ita infcrri pofle
Deusconjungit conjuges intcrvenientc pado ; igitur ipfos non vulc
dirimij nifi padum illud fuerit violacum. Hinc inquiric idem in fen-
tcntiameorum,quidicunt; divorcialegcdivinapermiffa dulicaxac,
non adprobaca. Idquod ille pucac in Deum irrcverens eflc; cum.
fignum fic infirmicacis in redlorc, fi fub;elis quid permittat, quod
_ ipfe non probat. Et quarc, cum tam mult^ naciones Chriftianae a
multisfcculis huicfelegi potucrunt accommodare, fola Judôrum
eTcKn^Kapola nonpotucrit? Ad verbailla, dbimtio non erat fic, aliqui
fic diflerunt;in flatuinnocentiaemores hominum fuifle commodi-
ores, quam ut tantisdiflfidiisoccafio poflTet praebcri. Igiturfignum
cfleimperfedionishumanze, quod ad remedium divortij inter con-
jugesfit decurrendum. Deniq; illorum taxat fententiam,quidivor-
tia Judîs permiflTa aflêrunt, quodin Êgypto illis adfueverint. Nam
tuncmaximeoporcunu cempus fuifl"c Judôs iflia dcdocendi, cum
fenfus jugi .^gyptiaci adhuc reccns cflec. Ec idco cam accuracas
circa vicandam idololacriam lcges lacas, quod eandem inter M^y*
pcios quotidie vidiflenc excrccri. Scd ifta quidcm nos in medio
relinquimus.
. 2f . Inter illos porro, qui rele incer fe matrimoniura func
contradluri, jure naturali requiritur & aptitudo phyfica, & habilitas
mOralis. Per illam intelligimus ejusmodi conflitutionem corporis,
per quam idoneus quis ad aflêquendum primarium matrimonij
fic
finem, qui e/l fobolis procreatio. Zofimus 1. V. ^p ri^-mcc^ V f*<|<>'

6u.îivctit <pv(noQ etoMietVi }(^ ^^sv sTs^p va/: immatuyammaTttali cof^fiie-
tudini ti*adere nihilaliud, quam natur injuriam facercy dicic. Un de fru-

flra ad matrimonium adfpirant, qui impotentia perpetua incu- &
rabili laboranc, fpadones prsetcrea, &
fimiles. Quo Jo co quaeri pos-
fec, num matrimoniumproprievocariqucat, quandoelumbisfencx
yeculameflfoctamducic? Equidem Dionyfiusapud Fktarch.inapoph.
Hhhhh 2
"
matri
.
ypS LIBRI Vt
iiiatriefroecajjCummaficumfibi dari petereCj refpondit; r^g tih rnlc
7roA&)5 fiiasitS^ vc^hi; ^vvol(B^. t8 jj n? <pv(7^&)g ^?? ^vvaS^^ Je (jmdem
'vim infew legibm civitatis foffe^. legibtis natur^ nen pojje. In plerisq;
tamencivicacibus ejusmodi feniim macrimonia toierantur, cum fal-
cem alter finis, nempe adjucorium mucuum uccunq; hcic obcineri
queat. vidj.i/. C denuftus, Qiiee forcafle non incommode voca^
re podis honoraria eo fenfu, quo honorarij quandoq; dicuncur, qui-
:
bus citulusmuneris flnefundtione dacur.Apud SuetQniumNeroncz.^f.

iixoriaarmmenta vocancur, eofenfuquo triumphaliaornamenta6\zi
fucverunc. Quo referre poffis cohabicationcm Abi fagis cum Davi-
de L Regnml. Ecfi pro vero matrimonio id habuifle videacur Salomo,
qui Adoniamejusnupciaspecencem occidic, veluc dudaregis vidua
plusquam civilia agicarec; & quod moribus cjuspopuli nefaseflet
viduas regum duccrCa
. ZS' Ifludexnacurapal;oruminuniver(umcirca matrjrao-
nium quoq; prasfupponicur, quod, dumid contrahitur, fufficiens
ufus racionis adeflcj nec minus abefledebeac crror, fubftantiam ejus-
&
dem tangens, mccus injuflc incuflus. Circa hunc in legibus Ebra^-
orum civiiibus id peculiareerat, quodil fponfa vi auc metu coadla
fuiflec, irritaforent fponfaUa: nonitem fi fponfus coadum fcdice-
ret; quoniamneq; de vi eidem illata, neqideipflusmetusequeprje-
fumebatur. Et repudiare eandempro arbitrio poterac, fi condicio
difplicerec. Selden, deuxore Bbrâ I.2, c.4. Sic fi error verfecur circa
objelum confenfus, feu perfonam, auc circa qualicacem,quae vcl
ipfum macrimonium fpediac, vel cui tanquam condicioni confenfus
fuicfaperftrudlus, prjKfertim ubiabaltcraparte frausinterveneFit,ir-
ricum efreconcradum matrimonialcm pacec. Undefi qim pro vir-
gine fegerebat, pofldefloraca fuerit deprehenfa, eciam jure divino
non rancumlicire repudiabacur^fed &poen2E infuper erac obnoxiae
Ecfi de flore virginicatis mulcis anciquorum barbarorum cxigua cu-
ra. Videatur de moribus Balearium Diodorus Siculid^ L V. c. Ig. Ar-
meniorum & Lydorum i'^'?^.^^^ l.XI. Babyloniorum Herodatus Clich^
Jhracum idemTerfJichore. Kdi^mvdS^x^zxyxmldemMelfomine. Sordi-
4e quoq; Ariflippus apud Dtogenem Lamium 1.2, Addantur, quae
Boxhor.
CAPUT T. 7P7
B(? xhcrmfif commcntatut ad Suetonij Cdtgulayn c.40. infine. Jufiintu
l.lS. c.f. n.4. M. Vattlm VerMm I.2.C.57. de incolarum pravinci^
Tebechj&W. /. c.3^ provincise Caraiam moribus. Sic fi quis pada
connubialihancclaurulamexprcfleinferuerit; ea lege fibi aliquam
fore uxorcm,finobili fic gcnere> ficantumdocisatculeric; uciqjnon
prius ad macnmoniam confurhandum ccnebicurjquam illa conditio
adpareac. Quod fi quis camcn, negleta inquifitionc in conditionis
ifi;ius exifi:enciam,matrimonium connimmavcrit, videbitur tacite
ifii conditioni rcnunciafle ; adeoqj fi qu^ fperabantur , dcinccps non
rcpraefententur, faautquidquam fiifficiens divort-io prasbecur caiifa.
Nam nonicafueraccontradum ; repudiabotc, fi tancum dotis mihi
non attulcris : fed non ducam ce. Quee diverfa plane func_/.
ica v
Adcoq; ficuicirca macrimoniumineundumpr^cipua docis curaefl:,

finupciasconfijmmaverir, ancequam fupereademfibifa-
ftulce facic,
tiscaucum Mulco minus vcl diflblvere nupcias licebic, vcl earum
fit.
rite patlarum confummacionem'decrei:are, fi quis non exprcflTede

certa dotc convenit, ^^^ cacica duncaxat fpc fponfs fu^ opes nonin-
vcfligatas devoravic. Inde redlcEphori multaruntcum^ quifiiper-
ftitis adhuc Lyfandri fili^ fidcm conjugij dederat,pofl: cum illemor-
tuus pauperinveniretur,camducererccufavit.. apud &lianum V. H.

1. VT. c. 4. Ec hxc quidem jurc naturali obrinenc. Nam leges civiles
prohibere poflunr, ne ejusmodi claufuls, ad marrimonium direftc
non facientcs, Cjusdcm confuramationcm fufpcndanr.
. 27, Moralis habilitas macrimonium contrahcndi deficitil-
las, quae jam alceri viro funt nuptae. Nam jus mariri prioris in eam
foeminam tamdiu durar, quamdiu cidcm non renunciaverir. Unde
nonillicitum folum, ^^di &irritum matrimonium cfl:cumnupta,&
a priori viro nondum & potcflas novum incundi
ritc foluta, quia
matrimonium dcefl: focminae adhuc^ltcri marito & tota adfi^riiftie,
cobabicacioinfl:ar conrinui adulcerij habec: Sic &ubi polygamia efl

prohibica, viciofc matrimonium concrahitvir, uxori jam alceri alli-
gacus. In legcEbraicancfas quocficracin macrimonium denuo ad-

fcifcere cam, cum qua quis femcl divorcium fecerac. Demerm.
XXiV.^.Cuius ratio fine dubio fuicne divortia tcmcre ^db quacunq;
Bhhhh 5 offcn-
7P8 LIBRI VI.
ofFcnfam frequententur, fi nulla fpcs fcmcl domo eêcâm f ecipicndi,

ubi irae impetus dcferbuiiler. Sicuci cciara apud Turcas femel rcpu-
diacamrcciperc incurpiflTimishabecur. Indcnon porcrat ignomini-
oiius rcrponfum rcponcre Amuraches Temiri, bellum minitanti,
quam hoc finon vemat^ quemadmodum m'mitaim\ frecoyHXoremfuarn
: ,
ter refudUtam redpiat. apud Laonicum Chalcocondilam \.%. Notanda

quoq.- illa Icx Ebraica, quam rcfcrc Jojefhm archaol. IV. 8- ^fî '^tr-
ginem dticiurus non eft^ ei nonjungatur, quam difcedere fuafit ah alio, ne,jg
contriftetfriorem maritum ejus. Scd & racio conftaccanonibus,qui-
bus inccrdiclum, ne quis uxorem ducac eam, quam prius adulcerio
polluerac. apud Gratianum cauf^^l. qudft. \. c. I. Z.feqq.
. Cenfcncurquoq; impuras nupcias concrahcrcperfonas
28.
cercisgradibusconfanguinitacis junlx,aucaffinicacis ncxu (vid.1. 4.
. 5.4. f D. de gradihus (^ affinihm. ) copulac^
. fic uc nonfolum ab ;
iniciocalcmacrimonium contrahcreficvcticum, fcd&idem concra-

lum perpccuo vicio laboret. Hoc licct apud omncs gentcs, qucis
aliqua morum cfl: culcura, communi pcrfuafione rcccpcum dcprc-
hcndacur; cjusrei camenfoIidamrationcm,& qua; cx focialihomi-
nisnacura, utircliqua pra?ccpca,hquidofluat,a(Ilgnarcoppidoquam
difficilc e/l. NonnuIIihcic iimplicitcr ad abhorrentiam afFeluum
humanorum contugiunt, quafl omnes, qui per pravam educationcm
aut vitiofum habitum non funt corrupti, in ipfis fenfibus dcprehcn-
dant aliquid, taU ffommixtioni repugnans \ id quod claro fit indicio,
candcm naturaU jurc probiberi. Enimvero ncqj ifta afFedluum re-
pugnantia apud omnes mortalcs a^qualicer deprchcndicur; ean- &
tkm jadancibus reponi non abfurdc potcfl, ipfam non cam ex conge-
nico principio, quam ex diucurnis moribus, qui nacuras indolcm men-
ciaocur, provcnire. Neq<; vcro circa jus natura? crucndum adco tu-
cum eft judicium fcnfuumatq;affe6tuumconfulcre; cumexadvcr-
fo concludi poflct, illa quoq; jurc naturalipr^cipi, in qua? fenfus &
affedlus acerrimc fcruncur;quorum tamcnpleraq;ifl:ijuriadvcrfari
manifcftum efl:. Plutarchm qu&ftion. Reman. log. pofVquam qoaefivic,
quare Romani cognatasfuas non ducant uxorcs, promore fuo du-
bicabundus has rationes proponic, An ftt conjugiis augeam neceptudines,
.- wultos
CAPUT l 799
ntulto^cifihifafent cogndtss 3 aliis dando, ab alils accifiendo mulieres? An
metuentes a dtfcordns conjugalibus^ qua exorta. mter cognatos, frater
(ibi
comugum dcbitmn amoyem etiam naturajura ejfent aholitura f ( v. g. quia

valdcfreqnencia fuiic rocruum& nuruum odia, igitur nondebuifle
!
aliquem ducerccalem, quasipfius macrinacuralicer reverenciana de-
; 'bebac, i. c. rororem. ) Aut videntes mulienbm ob irnbeciilitatem opusejje
tnultts defenfonbpt^^ mkerunt cognatas ducere^ ut ipfis auxilio effefojfent ,
.
fta maritis mjuria afficerentur? Priorem rationcm de lacius fpargen-
i dis amicitiis pcr aflBnicaccs ecramprobac duguftint^decivit. Det 1. XV.
c. 1(5*. qucm citac Gratiamu caafî^. qu. I. c I Ubi prjcccrquam quod
-minusuciicnonllacimficillicicum, eciam illudutile nonfemperhoc
rnodoobtinecur; cum concingerc queaCjUtexcontrario major uci-
licasproveniac; puca, dum conjunlis invicem cognatis prohibctur,
ne opesinaiiam famiham cransferancur. Indelexdivina Numer.^^S,
fceminis> boriorum immobihum dominis, cx fua duncaxac cogna-
tione maricos adfcifcere prsecipic, ne agri de cribu in cribum devolve-
rcntur. SiclegeAttica virgines sTrUXnej^^ ^cu qu fol^ fuis parenti-
bus eranthaercdes, a proximiscognacisduci jubebantur, utavitseopes
in famiha confervarentur. Circa qualcs virgines cum f^pe incer
procosconcroverficECxiftercnc,per judices definienda?, hinccsedem
iMiJioi vocari folebanc. Erac camen Athenisaha lexiniflius vekiC
compenfationem, ut fiquidcmvirgo ewUXrifjg in rctcnui cflet, iti-
dem proximus agnacus eandcra duccre, auc pro dignicace dotarc
tencrecur,
. jp. Inprimis autem hoc loco confiderandum, quare, ufue
infenobileficopuscameximiumanimal propagaffe, apud culciores

tamcn gentes cum mcmbris generacioni defiinatis, wm ipfi gencra-
tionis adui tam tcnera adhsereat vcrecundia, uc eam luperare non
pofllnc,nifi quibus per longamvitiorum adfuctudinemfrons plane
obduruit. Quam in rem mcmorabilcefl:, quod Vlutarchm de virtu^
tibtis muiierum tradit de virginibus Milcfiis,- cum incertum qua de
aufa eas furor corripuiflecccrtatim fcfefufpendio necandi,isq;nul-

Jaratione fiflipoflet; randem lcgem latara cfle^quasjuberctomnes,
quxfibifufpendio mortem confciviflent, nudas per forum efferri.
Sic
goo ' LIBRI VI.
Sic quas mors nonpoterat,meus ignomini^ poflumae ad ranicacem

revocaviL-. Quod fi apud aliquasgencesnudicas, aucapercus con-
cubicusinufufuiCjillâreliquisfoeds barbariei nocafucruncdamna*
tx. Sicuc deMolTynis nocac Mcla il. c.ip. promifiue concsimbunt^ dr
palanu). Ec de iisdem Apollonm Rhodms 1. 2- Argonaut. Diverfim autem
jm at^fas iftis exiftit. jg//< emm falam agerefas, aut inppub, Autforo^
ta omnia in adihrn exercent. ûa autem nos dom^patramm^ ea firas Im-

tme mediis in plateU agunt , Neg^thoripudor communis^ fed porci tan-
quam Altilest nemimmHm quidem veriti pr^fentes Mifeentur humi com~
muniamore mulierum^. Idem cradic Bwdorm Siculus 1. XIV. c.jr. Ec
Xenophon. ttsâ dvaf^da-. l.V. &deMairagecis HerodotmCliofubfinem.^
de Nafamonibus idem Melpomene. Iftius porro pudoris racio non ica
in propaculo eft. Nam neq; membra ifta peculiari aliqua deformi-
caceaucabfurdafiguralaboranci & propagacioni
humani gcneriSi
nobilinfimo uciq; alui, inferviunt_.. Quo nomine genicalia apud
^gypcios, &
Achenienfesin myfleciorum riiibus rcligiofe habeban-
tur. v\dL.DiodormSiculm\:\.c.^^. Quin&ipfe adus gencracionis
infe nacurx efl conformisâcneccflTarius, apcusq'i canc^ dignacionis
animal produccre. Quo coram aliis excrcendo cur magis quis cru-
befcere debeac,quamdumedic aucbibic; cumcicraiftumadumnon
magis fpecies humana Nec
fervari poflTiCjquamcicrahsBcindividua.
remconficic '\\[udPliitarchi inconvivio VILfaftentum. Uulla eft corpori
dia^ quainnocentim fiulpofit^ quam ah alimento voluptas. quod omnibui
tft compertumhommbm.
Menfa enim in medio propoftta communicant
cxnis. reivenereA tenebra^s prAtexunt denfas. îahujmvoluptatiscojn^
Caledonij, cum Augufla ipfi illuderec, quodejus nacionisfce-

Julia
iuina? impudcncer cum maribus verfarencur, fac arguce repofueric:
msmultomelim explemmea , qua natur^pofeulatnecefeitas^quamvos Ro^
wana. Nam aperte cum optimis viris hahemm confuetudinem : vos Autent
ccculte pefeimi homines conftuprant. Nec plane facisfaciunc rei, qui heic
ad divinas confugiunc hccras,ubi iflhsec verccundia flacim poft la-
pfum fefcexferuille lemoracur, Nara nihilominus qu^ftio remaner,
cuc
CAPUT I. 80!
curhis potirfimijm in pardbus pudor veluc fcdem ^xeric; cum nia*
nus, aclingua hominis nonminus incurbidarum autpravarum mi-
nifteria cupiditatam prs/lo finc. Imo cum edcndo primitus homo
deliqueritjidaopinio turpitudinis ori & manducationi potiffimum
adhaerere debere vidcbatur.
Super nudicate,& quieam comitatur pudore, philofo-
. 50.
phans Auior defrincipiis ju/lt ^

decoriy p. m. fp.fi^^- initio ponit, ô^
cmrtet quodfudoremincutit^feccatum ejje^^na.turalis legis diBaminefro^
hiheri, Id quod cxemplis
aliquot probat, v.^. paupcrtatis, fordida-
rum vc(lium,errorisetiaminnoxij,dcformitaris,& fimilium, quibus
crubcfcimus, cum tamcn in iisdcm nihil fit moralis turpitudinis. Cau-
j[amautem,quarein:adefugiamus,e(Ie,quiainfirmitatemaliquam&
imperfcdionem arguuntj quam quisq;arclongifiime abeflc optat_.
Ipfa porro nuditas, atquc revelatio membrorum genitaliuni
licet in fe peccatum non fit ; non tamen liccrc cuivis in confpelu ho-
minum cadetegerc,nifiinea dctelionc nihil fit,quod honefi:ati na-
turali rcpugnet. Id quodaHquandocontingat. Tunc enim jufte ali-
qucm pudere, bum cales imperfediones pofiiidec, velquas poflidcE
ica prodic, ut proximus jure meritoq; eum ideo minoris faccre, fcu
contcmnerepofilt; ideo quod ifiias non conveniant cum dignitate
pcrfona?, quam gcrit. Hincaliquid nefcirc in fc turpe noneflc in
eo,qui nullaunquamufus ^^ difcipHna; fedqui diu ftudiis fcfe de-
dit,nullosq;profedus fecit, ci ignorantia fua rubori efi Sic rufli-
cum horridi morcs non deformariti fcd qui cives inter moratiores
cfl: cnutritus, non fine vitio rigidus efl:.
qui cas corporis parces de-
Ica
tegic, quasconfuetudo gcntistedasefle vult, is in honeftatem natu-
ralem peccat, fieasconfpeluipatcrcfaciac, Uci 2i^\xd Herodotum Clio
dicicur: ci(j.etiii^mi6K^vofjLva) <xvvsy2veloj\t^ Tviv aJiii^ yuv^t Mulief eîUt/t

tunicay f^ verecmdiamfariterexuit, Quastamcn alius alibi cerrarum,
ubinudi incedere homincs folenc, y. g. incer Garaybes, fine peccaco
auc peculancis noca detcdlas habet. Et in quibusdara partibus regni
AbynTinorum plebeiae foeminae omnibus partibus nudîncedunt^^
Quibus tamen vifis mares non magis movcri folent, qua fi manus
aut pedcs nudos confpicerent tefle Tranc. dlvare\ defcrip. ^thioj. c. 52.
:
liiii Sic
|02 LIBRI VL
Sic inccr minusnocos, auchonoraciores impudcns
habccur aliqua cicra
pr^Facionem venis agcre , quae incer familiares liberc excrccncur.
Etquodinfolicudine pudoremnon aflferc, incer honedos viros, auc
inconviviohonefte non emiferis, nififorce Claudius edilumruura
diu medicacum demum promulgec ; de quo eft apud Suetomum CUu
dicc.^l. Sicquianacomiamdocec, palamexponicoculis,qus cidem
excra camracioiiem confticuco ncnominarequidem decorum efiret.
Idem igicur dicendum dc genicalium dcce^îone. Licccenimillara

senccm admodum a morum modcftia dcfcivilTc oporceac, qux vicio
non vcrcit ifta nudahaberc ; neq'-, fine gravi peccaco majorcs calium
ccntium adillumimpudencize gradum pcrvenerinc; poftquam ca-
menconfuccudoinValuiCjUcexcommunigencis fenfu nocacurpicudi-
ris fic ablaca a taU vivendi modo,
cocam gencem cxcra pcccaci labcm
genitaliadece6lahabere,quianullam impcrfedionem auc infirmica-
agnofcunc: non magis quam
'tcm erubcfccndam homini in ca reincflc
Dosindecedliouc vulcus macronarum, qua: in publicum prodeuuc;
vercicur. P/^t^m^pud
id quod camen apud alias gcnccs matronis vicio
Dmemm Laertium I.5. lcgis dy^y^p^, & quas ab ufii proficifcicur ,
(xagJ
aBn yvousv8) exemplum cfl, w fzn 'yj^vov Tnî-JsSoj V tt/k dyi^v

nudum inforum non amhdare. Sed & inter populos, ubi nudicas pro-
fcripcaeft, ca membraaliquandocitrapcccacudcccgi,pucacumme-
dicacrici manui funC comiccenda, auccumrempus aut copiam rerum
adccgendumnonconcedicnccenicas, auc cuminfanccs fafciis invol-
vuncur. quia in hifce cafibus impudencias nota adefle dc/1-
Sciliccc
niCjidcoquodcunc ca membra patcncabsq^proccrvia&oftcncacione.
Quiaigicur apud quosdam barbaros infirmicacis aucimperfedionis
noca non habecur nudicas gcnicaHum, inde &
citra irapudicitise cri-
niencademapud illos nccconomine apud eosdem in

dcceguncur;
concemcumquisincurric; quodcamenmaxime apud nos contingiB
Sicuc apud Pygmaeos, ubitota cohors êde non efl aklor uno^ brevitas
illa ftacurs rubori non eil, quae tamcn apud alios ludibrio paccL^.
idem p 240. ida ferercpccit; revclacioncmgcnicalium in fecurperti
noncffe, 'i^^ cancumpropcercircumftantiasjqusepetuntur velahbi-
dincproximi, vcl ejus dignicate, vel ab aeflimatione propria,in qua
unus
CAPUT l to^
unusquisq; tueri' fc debct. Cum aucem nota? exterha?, quibus proxi-
mo rcvcrcntiam &honorcm exhibcmus, varicntj multa apud een-
tcm unam cum proximi auc fui ipfius probro fieri, quae mucacis cir-
cumftanciis hocvitio carenc.lndc ôann.Y^X.y. Pctrus,advencan-
te Domino, propcrac amiculocingcre.cum inccr pifcandum nudus
fe
cumfodahbusvcrfarinoncrubuiflcc. QuiadignicasChrifti, cui ho-
. norcmdcbebat Pccrus,requirebac, utipfi converfarccur cummode-
fl flia & gravicacc, qua; a nudicacc ex opinione gentium veflicarum
abeft. Indc Roma; cum farentibusfuheresfiltj^ cumjocerogmeri nonU*
vabantur. Cicero ojf, I. Sic BpudLtv/um I.5. c.2<S. legaci L.Quincium
finatu^ mandatd togatumaudirejubent. Sicucobfblcta veftcdomi vcr-
fari non crubefcimus, quibus tamen ad nupcias aut folennem conVen-
cum acccdcrc indccorum habecur. Matth. XXII. 12. Ica & in fccreto
aliqua commodeagi, quasfipalamfiercnt,inturpiffimishabercntur;
imoncc turpc habccur, fiahj intelligant,quo finefecrctum pctamus.
Dcniq; &multafieri aviris finc probro, quae fi virgines committc-
rcnt, pcrfridsefrontis putarentur. Ulterius ex 2. Corinth. XI. I7. l^.
colligit,- cum pofl: prsfationem veni^ ex conceflionc altcrius redc
quid dicatur, vel agatur,quod cicraeamcurpecrat; ifl:ud curpitudi-

ncm habcrc non in fc, fedtantumcx circumftantiis; qusefiaufcran-
cur,jamamplius eo nomincimprobarinonpoflê. Quiaalterrcmic-
tit vclut revercntia,quaeipfialias debcbatur. Ubi tamcn rcdc ifthjec
limitatio additur; modo perconfuccudinemtotiusgentisliccatfin-

gulis fibi circa talia vcniam indulgerc. Hoc enim nifi fit, nequid-
1 quam fingulos impudicitiae nocam efiligerc, fi rcvcrentiam illam fibi
mutuo rcmittant. Sicut reprehcnfionem non eftugiunt afoti,{i
mutuoconfenfunudiinterfeverfari vehnt ingentc,ubi vcfl:ium ufus
publice receptus. Dcniq; concludit, protoplafios ante commiflTum
peccatum inftar puerorum fuiflequoad pudorisaflTedum: peccato
pcrpetrato, pudoris affedum animam eorum occupaflê, cx quo pu-
'
dore intclhgebant indeccns efl^, genitahbus nudis incedere ; ficuc
idem judicium formamus creicentibus annis. Ex illis omnibus con-
cludit, nuUos gradus circa ineundum matrimonium prohiberilege
-nacurse; fed honcfl:ati camen naturah admodum congruerc aqui-
busdamabftincri. liiii % %-%
; .
go4 tlBRl VI.
. 31. Ifthsc quanquam non planc de nihilo eHe \'ideantur

iiobistamen ejus pudoris circa parces genicalcs, adlumqj generatio^
nis caufamailignareporillimum dupiiccmplaccc Primo quia ho-
nio cflanimai fupcrbum glori^, decorisq; cupidum , ab ifla de- &
flruentibusabhortens. Jam veroper iflas, vicinasq; partes retrimen-
ta cibi potusq; nacura ejicit; quae non ob foedicatem cantum fuam
homo averfacur, Ccd &:quiaipficondicionem fuam cxprobrarc vi-

dentur,quod intra corpushumanum tamtetram
lapidiflima& rcs in
materiam mucentur. Inde nc ifla imbecilHtatis indicia ullatcnus
pateant, folicitc fupcrba hominis indoles cavcre folct. Quo facic
illud I. Corinf kXlL Z3.34. C/cero OjflL Natara corporis nofln magnam
njidetur habmjje rationem; quafarmam mjiram^ reliquam^JJguramîn
ma eJJet eamfopiitinfrom^tut qttdi autemârtes corforis^
(Jecteshonefia,
^dnatur^ neceîtatem^ ajjelimi ejjent deformem hahiturixât^ turpem^
04 contexit atj^ ahdidit^ Hancnaturx; tam diligentem fahricam imitata
t(l hommnm verecundia,. Add. dmbrofim Offc. l.L c.Ig. Sic inrofario
Perjlco Sadi^c.S^ hac racioadfercurjquare finiflramanus,dexcrautiqi
minus digna, annulo exornetur ; quia dextra manui fummum decu^T
ipfadexteritas, Huc etiam facic, quod de Azcnagis^ incolis rcgni
Sencgae rcfcrt 4loyfius Cadamuftui innavigat.Jua, c.io. ipfosûdere ori&
isqueut inguinumyid^circumferreteûm ut rem pudendamârgumentai
quodvelut fentina qu^pam halitum tetrumfe?n^.er emittat: necdetegere^
wCifumendi cihigratia^ Simile refert Lea Africdnus 1. l cui ifli homi nes
dicuntur Zcnagaces. Deindequia affedîbus per lapfum corrupcis
prava libido per eas parces raagno vcluc cum impccu erumpcre ar
det; &:verocardo quafi omnis decori ordinis infociecace huraana
in hos Vercicur,, urpropagacio fbbolis fanlis legibus circumfcriba-
tur; igicur dignicacifucEConfervandaefludensnacuraiflum pudorem
co mmcncaefl5quo.& fbhciceifla membra cegerencurjnc ocuUs fem-
pcr cxpofica irritarcnr libidincm quovis cemporc paracara ; & co
magis Venere illicicaabflinerecur, quod & legicimam non nifucdlc:
& remotis arbicris obire pudoris ccnericasfubigercc. Inde proropla-
ll:i poil depravacam afFe!uum harmoniam, cum illis parcibus inor-,
înacam libidiaon fibi vclut porcam; flruere animadvcrrcrenr ^
nieri-
CAPUT I. Bor
inerit6pudorcrufrundebancur,tanta infeimperfeîoJie jam deprc-
hcnfa/cui utcunq; a tegumentis nonnihii remedij arcelTitum ibant.
Ifteporro pudor infignitcr incendicur adverfus illas perfonas, cui
natura revcrenniam quandam dcbcmus, aucadverfus quas gravita-
tem quandam prse nobis ferrc dcbemus,quales pr^cipue funt pa-
rcntes &iibcri: ica ucqui per cundem non rcprimacun quo minus
in familiarem iftam corporum commixtionem dcfcendere non
vere^cur, effronci prorfusingenio, &
qui nuUum aliud facinus fit
formidacurusjudicecur. Aliam racionem pudoris iftius adferc^^-
artm fi-rKtin. 'mgcn,z.\o,ah init. quam ad obrufam revocare jam
non vacao.
, 52 Hic igitur pudor non poflrcma caufa videcur, quarc
ipfo jure nacura^ incer adfccndcntcs & defcendcncesin reda hnea con-
nubia cenfeancur prohibrca j prsefercim cum nullus unquam cafus
exciteric,necprobabilicer exiflerepodic^ utfervandogenerihumano'
eorum admiccendorumnecefllcas fbrct. Nam feflinaminuseratfb-
licicudo filiarum Lothi GenefXlX, 31. Ec in hunc fenfum capicnda
quoq; efl illaracioG;*^^5^'d.L quod nec filius, Icgcmatrimonijfupcri-
or, eam reverentiam po/Iit prseflare matri uxori, quam natura exi-
git, nccpacrifilia,quafquamvis lege macrimonij infcrior, tamen ob
familiarem illam confuecudinem iflius ncccflltudinis rcverenciam
cxhibcre prohibeacur. Alias enim, fi pudor ille,, quem diximus, re-
moveatur, nonadeo abfurdum erac^marrcm cum filio fui juris jungi ;:
cum nonrepugneCr maritumuxoriobvircurem,fapicntiam, autno-

bilicacem rc vercntiam exhibere. Sicuc de fbceris fuis Tacitm Agricofo;
dicic: "vixerunt -mira concordia^ fer mutuam carltatem, (^ invkem fe
Mtefone-fsdo. Multo magis cum obfequia conjugali cciam fihalem^
reverenciam patri marito filia uxorexhibere poflet, ni pudor ifle
obflaret. Quod aucem Socrarescommifcicur apud Xenofhontem 1. 4..
de diEiU ^faîs Socratis. oppido quam je junum efl ; quafi in conju-
giis parentum &liberorum nihil aliud flr culpandum pr^ cer ascacis
difparitatem, unde fequaturaur n:eriIitas,aucmaleconformata fobo-
les Quafi vero non fa^pius occurranr matrimonia intertales, quo-
rum ^cas plena pubercace, feu toc annis^ diflar, quoc aniiis parentes
liiii 3; ^ libe-
;
$oS LIBRI VI.
liberospoflTune praecedere* Caeterum laudanda heiclegum Ronnana-

rum caftimonia, quse obfolampaterninominisrevercnciam illicitas
& filiam adopcivam, etiam poft-

declarabant nupcias inter pacrem
quamper emancipacionemadoptionisjurafuerantloluta. vid.l. ff.
D. deritH nuftUrum. Et non pro cartera floliditatc Claudius, cum

focminaquaedamfilium fuum agnofcere nollec, dubia utrinq'; argu-
mentorum fide, adconfeflionem eamcompulit,dumipfimatrimo-
nium juvenisindixit.vS'.!^^/^;?. ClatddiocXV. Oftenderequoqjcjusmo-
di conjundtionum foeditatem exinde quidam voluerunt, quod pep

camdiverfa plane neceflTitudinum vocabula confundantur. Apud
Oviditim metamorph. X. ita Myrrha Necqtwdconfundas (^jnrac^nomi'
:
nafentisf- Tune eris&matrUêllex^ (^ adulterafatrisf Tune fbror na-

ti? genetrix^ 'vocabere jratns? Apud Senecam VhiZnifis Oedipus:
Avi gcner^fatris^rivalis fui^ Traterfuorum iiberum, (jrfratrum farens
Uno avia liberos peperit virOi Acfibinepotes. Vccus epitaphium. Herftlm
hicjaceo^mecumMarulla quiefcit, âforor ^ genetrix, qu< mihi /fonfa
fuit. Vera negaSyfrontcm^ trahts^ anigmatajphingis Credis ? fitnt Pythia
'vera magis tripode. Mepater e natagenuit^ miht jungitur ilia ; Sifftror d*
conjux^ficfuit illa parens. Philo Judûs de (pecialibus legibm, d u m n ve-
i
hiturin Perfas^connubiacum matribus admittentes, addit: quonihil

cxcogitaripotejlmagis impiumy confpurcari defun^ti patrts thalamum, cui
maxima debehatur religto^ matrtexhiberi nuUam reverentiam, filium eun~
dem d^ maritumfieri, matrem vicifiim uxoris nomen afjumere, communes
liberos patrisquidew fratres , rhatrU vero nepotes cenferi. Hanc prolii
GiAmatrêmfimuleffc acaviam, iliumjiliorumpatrem (^fratrem uterinum^
. 55. C^teruraEbraei heicnontam ad naturalem rationem,
quam ad intcrdidtum Dei prim^yum confugiebant^. Tradebanc

enimabinitio raundi fex gencra concubitus fuifle a Deo prohibita;
cum matre fua, cum noverca, cum uxore aliena, cum forore uterina,
&
cum mafculo, cum beftia. Idq; deducunt ex verbis Genef II. 24.
'Et deferet homo cubilepatrisfui (i.e. abftinebit
ab uxore patris, feu no-
Verca,) Bt matris fm, (i. e. abftinebit amatrefua) ^
conglutinabituf
ftxoriJu^ (non aIienûxori,nonpuero) c^ erunt duoin camemunam.
(ergo abefl:ia abflinendum, quia cum hac homo in unam carneni
non
-.
CAPUT 1 foT
on poteftcoalefcere.) Seldemu 1. V. c. 1.2. Mirum tamen, fôîdem
rcfercd.l.c.lS. ipros credidifTcquando gentilis fiebac profelycus ju-

omnemcognationem^quaipfe eratantea conftridushomini-
flitiae,
bus gentilibus per fanguinem auc affiniracem, evanefcere. Imo fi

quiancea confanguinei erant, v.g. macer, filius.foror, fimulin juda-
ifraumcooptarencur,incercosicidem tradebanc jus cognationis ex-
pirare, ficutdeinceps interfecanquamalieni eflenc Ii?a enim reli-
gionis Judaicae receprione pj^cabanc aliquem penicus regenerari, &
veluc infancem rccens nacum fieri. Id quod obfcurius videcur innu-
erc lacittu Hift. Y. f Transgrefi in morem eorum idem ufurfanty necquid
.
quam priru imhuuntur, quam contemnere Deos, exaerepatriam ;

yarentes^
liberosyfratres^ vilia habere, Undc profclyto jam nec macer erac, ncc
noverca,fororq;,adeoucnomine nacuralis cognationis nulJa ci ve-
ticaforec,- idq; propter vimregencrationis, per quam alterplane
velucnovushomo conil:icuebacur,excinîsomnibus juribus, quêx
veccre& gentili nativitate refultarent. Idqj ex lege divinaproce-
derearbitrabancur. Etficxtraditionibusfapientum vetitum cracpro-
felyto macremfuam, aucfiliam,aucfororem icidem profclycam du-
cere. Er fi quis adhuc gencilis macrem, novercam, aut fororem fu-
amduxiflcc,profelycusfaduseara dimiccere cogebatur. Pariracione
apudcosdera fervusinjudaifmumrecepcus cum condicione iervili,
nullam intelligebatur habere cognationem,autius fanguinis. Unde
non nefas habebarur talem contubcrnio jungi cum macre, filia,auc
forore fua, licec id non minus gencilibus, quam Judaiis ingenuis efiec
incerdilum. Nam fcrvus pro nullo habcbacur. Quemadmodiim
& ipforum matrimonia folo dominorum arbirrio fi:abant, aut dif-
folvebantur. Romanorum tamen legibus fcrviles cognaciones heic
Donminus, quamingenoorum obfcrvabantur. vid. 1.2. .i. D. nnde
coîati. 1. 8. 1.14. . 2. 3. D. de ritu nmptiarum. I. 52- dereg.jm-is. Obi-
terquoq'inotanduraj quod de Chincnfibus referunt, cosabifiisfoc-
minis ducendis abfl:inere, quaseadem cum ipfis coi^nomina habenr,
ecfi dc cartcro fanguine fe non continganc Ec modo diverfa habc-
antcognomina,parum ipfos curare,qiiam propinquo fanguinefpon-
fus cum fponfa j ungacur adeo uc ^lix ex fororibus avunculis nubc-
;
jre noa vcicancur. vid. Mai îmm htfi, simc<& 1. j ^ 34

$of LIBRI VI
. 54. Videndum porro eft de aliis gradibtis eonranguinka.
tis in limice cransverfo, nec non dc aflinitace. Ac ibi quidem proxi-
nie inviccm func jundi fracres & forores. Inter quos itidcm in-
fibi
ilgnis qusedam verecundia dcprehendicur, fic ut fracres & forores,
qui funt froncis cencrioris, non lubenter fimul incerfinc conforciis,
inquibus blandimenca amacorumveladmitcerc, vel dcferrc concin-
gic. Imo ipfi quoq; fracres de rcbus venereis peculancius inter fc
jocari fere abiiorrcnc. Cujus rei caufam aflTignac Plato de LL.l. VIII.
modnemo diterfr^sdicat, Jed fiatim ab meume ataie ^jocofimul^ (^je-
Yio diîa^ ^jdifm m
tragoediis h&c eadem audiuntuTy quando uel Thyejies^
velOedipodasyVelMacareosquosdam^ qui remcumfororibus furtim hahue^

tantj fonjpeôs continuo mortemfihi, debitam fielerls -ôenamyconfii^viljk
fiarrant. YxSim^licim adBpcietum c.47. Jam cum lex ^
a>nJuetudo
(broris ^fiatris confuetudine interdicat : appititiones nonficm aciffim na^
turîmPerio fii^prejfk itaprorfus Junt immobiles; nififorte aliquos furoris
intemperi^y & dirdfcelerum ultrices agitarint, Qu o minus tamen ho-
rumconnubiaperfe concrajusnacur,^ cflêdicamus,id maximefcru-
pulum movcc, quod, proucorigineshumanigcncrisfacras nosliccraB
docenc, incer procoplaftorum liberos,tracrcsuciqj acfororcs, neccs-
fario macrimonium fueric concrahcndum. Kon auccm vcro fic fi-
jnilc, Deum ejusmodi cafum ucomnino vis legi nacurse

procurafle,
eflecinferenda; dumfpeciemhumanampropagari jubcc, & tamcn
nonaliudadcamrcmpracbecmedium, quamifthascconnubia. Praf-
fcrcimcumnuUanecelllcasDeum fubigcrcc,unum duncaxac morca-
lium par creare. Igitur uciq; ex poficiva legc interdidum ifi:iusmodi
connubiocumvidecur dcfccndiile. Cui anfam videcur dedifl!etum
quiintcrfratrcs &fororcs dcprehendicurpudor; cum quod eorum
conviiftus quotidianus & inobfervatos flupris & adultcriis occafio-
nem valde pronam eflet daturus, fiamorestalcsnupciispofiTenccon-
glucinari. vid. Ovidius metamorph. IX. v.

4f g. f 5f ffi-fiW-.
^" ^^
co adduci merccurfenccncia vcccrumEbraôrum cx Seldenol.V.c.ih
quiinccrfex gencraconcubicus,a Deoprimicusinccrdiia,rcfcrebanc
quidcm connubia cum fororc uccrina. Scd addebanCi id prsece-
pcum tunc demu vim fuam exferuifle, pofi:quam muiciplicato genere
huma-
CAPUT I. ôp
humano aliarum, praeter forores, foeminarum copia foree. Kn: au-
ccmapud oricncalcs antiqua tradido, prstcr Sethumomncs Adami
libcrosfui(legcmellos. Cum igiturneceflarium foretjfratres dueerc
fuas forores, id eos obfervafTc, ut non fibi gcmellam ducerent/cd alio
,
partugenicamj a gemcllis refugifle. Credebanc porroEbrî ar(3:i-^
ore\'inculo connexamfratri fororemutcrinam,quam confanguine-
am duntaxac. Unde & illo prsecepto primjevo putabant interdi(5las
forores tantum utcrinas, non autemconfanguineas: quodmajusvi-
deatur intra eadem vifcera coaluille, quam eodem patre fatum efle.
Adeoqrexcorum mence forornon uterina, fed confanguinea rede
conjungebatur Noacbidaf, feu gcntili,quitantumjurenaturaE &gen-
tium rcgitur. Hinc & ante legem Moyfis Abrahamum duxifle foro
rcmconfanguineam Saram. Nam ne quis credar, fororis vocabu-
lum ibi proquavis cognata fumi, diferte dicit ipfe; re^vera ejlforor
mea, filiapatru meit non amemfiha matrk med^, Genef. XX. 12. Erfi apud
vicinasgentes eam conjundioneminufitatam fuilTe,indicioeft,quod
Abrahamus crcdiderit, fc non habitum iri Sars maricum, fi eandem
fororem fuam ferret. NidiGcremalimus, fororis vocabulum in fa-
mofo fignificatu pro forore germana accipi. Occurric porro heic
fcrupulus^.i^^w^^/. Xin.13. ubi ThamarAmmoni, fratri confangui-
tieo, fi:uprumipfi intentanti dicic; loquerefitferme ducendactmrege,
illeme tibi nondenegahit. Ncqjenim probabile efirîpfaiB ignorafiele-
- gem divinam,qua exprefleconnubium fracriscum fororeconfangui-
nea vecatur. Kc fruftra erac hoc modo vim fracris declinare vclle, (i
fal va legc divina ifl:i jungi non poceranc quod camcn arbicracur Ji?-
;
fej^hmarchôLVW.y. Heic ica refpondencKbrsi ; Maacam macrem

^ Thamaris&Abfalonis capcarrifuifle aDavidcinbellocontra regem
GeflTuris, &cum nondum profelyca eflecfadla, ex Davide fufcepiflic

Thamarem; pofl: fadam profelycam genuiflfe Abfalonenij. Quia
igitur credebanc,quando quisexgencilifmoin Judaifmumcranfirec,
omncmcognacionem,quamanteahabebac,excingui: & vero proles
Ifraeiitx ex muliere gencili fufcepca macrem, non patrem fequebacur,
gencilisq;&ipfa habcbatur; Thamarporro&ipfapoflprofelyta eflêc
fadla; extindam fuiflfe omnem cognacioncm, quam antca adhuc
Kkkkk genci-
8IO LIBRI VI.
habuerat cum Ainmone, exeodem cum ipfa patre fufcepto.

gentilis
Adeoq; ipfam reveracredidiiTccumperregencracionem omnisco-
gnacio forecextinda,pcrlegcm divinam (gCc rice Ammoni pocuiflc
nubcre. Aliarumgenciummores quodaccinec, apud Ovidmm \. p,
wetamorph. Biblisquericur, humanislcgibus iftaconnubiainccrdidta,
quibus tamen ipfi Dij fuerinc ufi. Difjuas hahcre forores , Sattmms W
OpmjunHamjthifangmne jHnxit^ Oceanmlhetyn^ Junoneyn rscforOlymp^
idyll. I7. de uxorc Pcolomaei regis: E;t ^0|W^ ^pyotca Kaaiyvri-
Theocritm
ivy Tn Tncnv t. dh yj^ oiS-tivdTwv U^g yi-m^'^ s^sji^sS-*], Ux animo diligens
Jratrem at^ maritum. Sic ^ deorum Jacra connuhia contracia funt. Sic
Arccmifia Maufoli foror & conjux erac. Lucianm in dial. Diogenis (^
MMtfoli. Sic Hidrieus Adan fororem Carum lege fibi uxorcm conjun-
xifie dicicur apud Arrianum deexped. Alex. 1. 1. Romanis concra calcs
nuptiae dcteftabilcs habebancur. Viutarchmin qudtft. Romani^Sy quan-
do racioncm quarc muliercsofculo falucenc fuos cognacos,
reddic,
addit; cumejjet legibiM interdi6ium cognatarum nuptiiSt uf^ ad ofculum
tamen amoriperrmjjum progredi, ea ^ fuit conjangrînitatis tejpra (^ com-
municatio. Anticjuittis enimjanguine junBas Romanifihi non copulahant
Tnatrimonio, ut ne nunc qmdem materteras aut fbrores. Sero conceffum
fuit^ ut ducere conjohrinas liceret. Occafionera d.l. expoficam videre
iicec. Acheniscamencxinfi:icuto Solonisducebant fororcsgermanas
fcu confanguineaSj non autcm uterinas. Hinc ?lutarchm Themijlocle
fcribic, ipfius filium Archecolim duxifi^ Mnafipcolemara rororem
SK c^V 9fiofjLriTfi^t cum ifie alia ejfetmatre genitm. Apud Demojlhenem
ôntra Buhulidetn : dhK<Pnv o irdwur^^^^ JifioQ fynd^v, ^-^^ ofioî^rfictP
Sororem duxerat avm meus non uterinam. Apud Cornelium Nepotem Ci~
m
mon raemoratur habuilFe matrimonio fororem germanam; id
quod Athenienfium morihu^ licuerit. Ubi vide qu^ notavic Boeckrm. Vi-
deturtamenobfi:arcIocusapud Andocidem orat. contra Alcihiadem.Ma'
jorummemores eflote, quam fortes (^prudente s erant y quicimonemojlra'
cifmo relegarunt propter legumtransgrejsiones^ qui^cum forore propria con-
fucfcehat.Gui con fpirac Athendtm 1. XIII. c. 21- Plutarchm Cimone vari-
us efi:,dumtradit,aquibusdaminfimuIatumCimonem,quafi foro-
riilluderet3 alij nuptias inter ipfos vcras incet-cefirifle dixcrunt,quod illa
mari-
CAPllT I. gil
maritum aiium ob inopiam invenire non poflee. Vcrum Spart^ con-

trarioAchcnienfibusmorelicebacduccre forores ucerinas, non con-
fanguineas, teftc Vhilone ûdô dejpecialihia Ugibm. Ex Vlatdne q uoq;
1. V^ de LL.adparctjipfum nuptiasinter fratres & forores habuifle li-
cicas; dum connubiatantuminteradfcendentes& dcfcendentespro=

hibct. Apud ^gypcios. aucorc Diodoro Siculo c. 27. connubia cum
1. r.
fororibus lege fancica, quod Ifidi hoc fchcicer fucceflrifl^c. Ahis ta-
mcncademconnubiadifpUcuerunt. FhocîJes.an de y.amyjriTyig kq 0.7^'
TôTnv si\S-s(j.P iwviKNe^forornnefandumconfcenda^thomm. Ocellm Lu-
canm de natura umverfi c. IV. iin^^ ^ntî ffvyfeiîS^, fznrs SvyaTfh ^nn cv
(pave^M TdTTCi), Ne^ cum matre rem habeaSy ne(h cumforore^ neîn afert9
loco. F.c in univerfum in Grjecia connubia cum fororibus valde rara
fuiCrc, t^LEuripidts Andrornache y. 173. colligitur, ubiHermione ita in

Andromachaminvehicur; Toi^-rov Tniv 70 ^d^^cc^v yev(^, nciTTf^TE'
S-vyaTfh ^fCuiq Tk nnif] uiyvvrcLiy Koprj T d^s\<P&j, >^ tuiv ^' i\^sv s^^^ysivofi^m
Taleefiomne barbaricum genm. Vater fili^y^ filim matri mifcetur^ So-
rorg^fratri,(^horum nihUprohibet lex. Quin eorum ufum poflcriori'
bustemporibus planeexoleviflejCoUigiturex Sexti Emptrici Pyrrhon,
hypotyp.X.l. C.l-^. Tmp Aiyv7p/i9iq Tdg d^sACpdg yc6fj(,icnv' Tmp nfMf dureipn-^
ToLi vcfiQt. Apud JEgyptia^ cum fororibm contrahunt nuptias^ quod apud nos
interdicimi eft, idem 1. 3. c. 24. dS-scrfitov ts sri Trup nfjciv
lege (irjTE^j ^
dêA<pt}v '^'flt" y&u&if. Nefas efiapud nos^ matrem aut fororem ducereim
uxore?n. DePerfarum nuptiis cummatribus & fororibus Sextm Bm-
piricm d.I. Straho hXV. DiogenesLaert. in prooemio. Curtim \. %. c.2. te-
fl:antur. Etfi quid cordatiores fupcr talibus ccnfuerint, colligi potefl:
exrefponfojudicumrcgiorum Cambyfidato, apud Herodotum Tha-'
lia, Id quoqjhcic admoncndum, Ebrjeosantiquos inconnubiispro-
hibitis fratrum &fororum nihil putafle intereflê, utrum foror illa

forte ex adulcerio fueric conccpra, an ex Icgitimo concubitu. Adeoq;
quantum ad prohibitionem matrimonijprofororc habebatur, quae
cxalicujusnovcrca & adulcero genitaerac. add.I.f^. D.de ritunupt'
Ucuc iidemahasfl:acuerinc, inceflumtancumcommitti permatrimo"
nium,non autemperft:uprumautadulterium. Unde juxta illos in-
ceftus nonfuit, fi quiscum matre, &pofl:cuin fiha fl:upri confuetu-

Kkkkk 2 dinsm
'
grz LIBRI VI.
dinemhabuilTet: cumtamcn inceftus forct, fi quis matrcm, Sc pofl

filiaminuxorem duccrec. Sic poterac quis eam ducere, quam eju^
pacerjfraccrjaucpacruusante flupravcrac; cumtamen alias cicrain-
ceftum non licerec duccre novercam, pacrui viduam, auc uxorem
fracrisexcra fpecialem cafum, quando fracer fineprole erac defun-
dus. conf l.i. .5. D. de co-imbmls. 1. 4. .8. D. dc gradibm c^ afjin.
Sic juxca eosdem macrimonio fibi quis pocerac jungere Sejam, ecfi
ancca ejus macrem,fororem,aviam, macerceram,filiam, aucnepcem
ftupraflec. x craditionibus camen magiftrorum cale quoq; macri-
monium habebacar proillicico: jamaucemconcra^lumnonredde-
bacur irricum, ^^^ qui concraxerac vcrberibus pledlebacur. Unde
colligicur, ipfosfi:acuiflc,affinicaccm non per fimplicem corporum
commixtionem, fed per macrimonium concrahi. Seldenm d. 1. Apud
Nicetam Acominatum cum Andronicus Commenus macrimonio jun-
gere vellec Alexium & Irenem, ex Theodora incefl:o ucrumq; concu -
bicugenicos, &fupereo connubio judices incerrogarec, quidam ho-
rum easfcrfonas interfe cognat<ts negabant propterea quodex illicitis nU"
-y
piis^focreata^nihilcumjurecognationiscommune haberent ^ ac alienifîmA

futarentur. Ec fi Autor eos judices vocec homines avarosy c^ qul res di^
mnas cauponari flnt folitiyac fuffragia divitum conviviis condonare.
. 35*. Circa Fcliquos gradus, qui prohibencur Levitic. XVIIT.
difficilius adhuc fueric rationem invenire, quarc iidem ipfo quoq;

mcuraU jure nupciasHmpediredebcanc. Ecfiejusmodinupci^ multis
quoq; gencilibus deceflrabiles habicae finc. De noverca efFaco..Apo-
ftolil. C(?r. V.I. confpirac Phocylides. fji.n'^^n? (J^n ^'ctvsye hvn^ AsKTfo.
y>vn'^. MrjTs^ ^' c^g tiizce. t>jV (jt.Yni^g '^xî^ (^tâz&v. NoverctZ ne attinge
fecundosparentis tuilecios. Sed ut matrem cole^ matris mfifientem vefiigiis.
Notiflima efthifloriadeScraconice,quamSelcucuspacerfilio Ancio-
cho perdiceamanciconceflic, 2L^\^dPlutarchumDemct?Ho y ubi camea
Seleucus pacer dixiflelegicur: e1 ^' n yjy^ tJ ftV vsvofMKrfisvoi) ûoKoAc^voii
'
'mx.p^y.ctXeiv t^c- <piX8gj aTfug oiodcrKiotnv duTfjv f^ TirsiS-c^fjiy y.c(.\d iiqj oiif^ct
m h-jiSv^^ccaiAei ^s^' ri av/j.(pipov](^ 7>tc!^. ^ôd fi uxorfua ah re .
tnufitata abhorreaty orare amicos ut docednt ^ inducant eam, ut omniay

qu^ regt videantury ^ fint ex ufk puhlicoy reâ haheat ^jufia. Apîanus
quoq,"
CAPUT L 213
quoq; inSyrUci^ araorctti Anriochi vocac ci$efjbiâv mlîiq\?Jefamm
affecium. Add. Seneca excerpt. controv. Wl.declarn. 7. Sic Ctcero fro
Clitentio nupcias focrus cum genero gravicer deteftatur: O mulieris
fcelm incredihtle^ O" prater hanc ift ommvita inaHditunK Aûd Andoci.
dem orat. 1. HM cmiwy^ ttixvtwv %sJAia7zj(^ dvQ^MTWv t^ fJLfjT^) f(g) tJ ^v
yir^l. ommnm^hominHmfceleftifimtis CHmrnatre (jr filiaconcHbmt. add.
1. j", . D, decondizi.fine canfa. 1. 12. . 1. 2. 5. 1. If 1. 3i>. D. de ritu nupt.
I, .
c(i apud Tarcaros lolennc fiCj filiura defundlo patrc novercara in

&
uxorem ducere, teflc Haythono de Tartaris. c. 48. M.. Paulo Feneto 1. 1.
c. ff. duas heic pocidimum raciones
Ebraî veceres, tefle Grotio d. l.
allcganc; unamdefumcam a nacuralipudore, qui non finac autores

ortusjreuparencescumruafoboleaucinfcipfis, auc eciam per perfb-
nas fanguineaucnupciah commixcioneproximecoheerencesmifceri.
Quae racio uti incer adfccndences & dcfcendences Valec ; ica cum illc
pndorinter collacerales, faltcm ulcra fecundumgradumdisjundos,
valdeevanefcat,adconficiendumaiiquodnaturalejus fufficerc non
potefl. Ecficivihbuslegibusratioconflct, qu^prohibitionem gra-
duumlatiusextcndcruntjobjiciend^vclutfcpiiflisjquiipronaturali
acdivinojureinterdi(fli habentur. Alteramradonem inde dcducunt,
ne quarundam perfonarum convilus quoridianus inobfervacus &
amorcsnuptiispoffentcon-
flupris atq;adulteriisanfam daret,fitales
glucinari. Qu^ icidem legi pofjcivas occafionem dare potefl, jus
naturale non evincir. Fadem tamcn non abfurde videntur uri Ebrasi,
Ci;^2iX&Levitic. ig. interdidum fic matrimonium amita?, non autem
filise fratris, cum tamen utraq; pari videatur gradu dtflarc. Nam di
cuntifli, viros juvenes affidue frequentare domos avorum &avia-
rum, auteriaminiisdemfimulcum amitis habitare; addomosvero
fracrum minusfrequentem ipflsefTeaditum, nec ibi tantundem ha-
bere juris Idem tamen gradus moribus Romanorum eratillicitus,
quod adparet exemplo Claudij, Agrippinam ducere volcntis. vid.
Tacitm Ann.XW. Quanquam plurimi^./. Levit. non perfonas, (cd
gradus prohibitos eflc aflcrant; quorum rationibus tamen fortafle
nondeefl, quod reponi pofHt. Ca^terum qui omnes & fingulosgra-
dus Uvttici d.l. exprelTos juri naturali repugnare itatuunt> urgenc
Kkkkk 3 verba
SI4
^^^^^ ^-
Cum enim pr^fupponac lcgem, oporcec
transgreffio
vcrba V.27.
aliquam
gentiles ifli violarint vel legera
u calcs nupcias concrahendo
nacuralem, veldivinampoficivamjomnesgences
ftringcnccm. Qua-
rum hanc iiquido demonftrare arduum fucric. Sddenm I. V. c.li.rc-
fpondec, vocabulaifta efleduncaxac capienda deiispcccacis, quasin
gentilcs quoq; cadcre potcranc.
Argumcnto efle, quod ibidem pro-
hibitum legatur, ne quis duas forores iimul ducat; id quodtamen
Jacobus vir fan^fîflimus. Quanquam non abfurde pocefl dici,
fecic
semulationcm intcr iUas forores intcr ejusdem legisrationcsfuilTc,
Sic Amram pater Moyfis duxit amitam fuam jochabedani, qui
&
gradus tamen eodem capitcexprcflê vetatur. Id quoq; obiter no-
j
tandum, vim affinitatis apud multos credi cxpirare, quando moritur \

perfona,inquailla fundataerat, &quicx eadem nafccbamur. IJO'
cratesinAnnetlco: Tantopere patrt^ met amicttia dcleâtus eft , ut cum
amita meafineliherU decepjjet, vftrfm patris conjobrmam duxeritiquone-
ceptudo mter nos, (jr afjimtaspermmeret. Cicero pro înHio : ajfnitas
liheris iflius vivis divellinullo modopoterat. idem ?hilip})ica XI. de Dola-

bella j fuo olim gcnero : & hic^ dij imrmrtales^ aliquandofmtwetis ami^
cm. Tloru4 1. Morte fdia Cafaru fili^y qu,e nufta Pompejo , generi
4. c. 2.
foccri concordiam matrimonijfoedere tenehat^ftatim amulatio erupit,

Phih
Judus de legatione ad Cajum : Connuhiafamiiiis externis funtpro vinculo^
quofolutofolvitur & Contra dc Tartaris rcfert M. Paulu^ Ve-
affimtas.
netus 1.1. c.fS. Parentes defundtos filis cselibes, ac filias innuptas
connubiointerfe jungere, ac ejusmodi poftumo contradlu crcdcre,
intcriftoru fupcrftitesparcntes atq; confanguineos affinitatcm con-
tradam, nonfecus ac fiabillis viventibus nuptiseforentceJebratse.
. ^cf. Addcndum deniq; efl-aliquid dcuxoribusvclut fccun-
dariis, quae multis populis in ufu fuerunt. Tales nimirum, quse reve-
ra fidem conjugalemvirodant, & in artifllroam focictatem cumeo-
demcoalcfcuut ita tamcnut : vcl propter in^qualitatemconditionis,
gcncrisq;,velaliasobracionesin juftse matris familias dignationcm
non adfcifcantur,necearundcm proHomnejus fic^quodaliasfiliisfa-
miliascommunitcr compctit. Ex quo patcc. ejusmodi uxorum di-
fcrknen a juftis uxoribus per jusduntaxacpoficivura> auc pa6lisfin-
gulo-
CAPUT I. glf
gulorum elle intTodudum.Namdifcriminagencrisjurepoficivo funt

conrticora ; & principali pado macrimonij a fponfis pro arbitrio ad-
jici poilunc, qu^ ejusdem naturam non evercunc. Pacec aucem illud
pociffimum incrodudum ob confervacionemiiluftriumfamiliarum,
auc in favorem priorum liberorumj, {hy^xi^Julium Captolmum Imp.
Marcus Taullma mortua concubmam [ihi adfcivit frocuratoris uxoris Jm
jiliatnyne tot libcrisfuêrduceret novercam,) veldcniq; ob melius Colc-
randos fumcus, qui ex moribus civicacum aliasin juflas uxores eranc
faciendi. Nam ad confervacionem illuftrium familiarum eciam illud
facic, fi,cx iisdem oriund^ in paris dignacionisdomos adfcifcantur.
Quod uc fierec^ alicubi legcs civiles fanxerunc, uc fl quis inferiori foe-

minas jungerecur, illud macrimonium non liaberec omnes effecflus,
qui alias juflummacrimonium in eacivicace confcquuncur Kasde
quoqi infignicer debilicac pacrimonijdivifio; cui prohibenda? con-
ducicadfcifcereuxorcs fecundarias, nefiex jufla macrefamilias nacis
minores porciones afHgnarencur, ipfijuflamquercndicaufam acci-
pcrenc. Ec ftolidus efl, qui uxorcm ducit, cujus fumcibus ad mcn-
dicicatem fic Unde pater, injuriam fieri cjusmodi uxo-
redigcndus.
ribus fccundariis, concubinarum nomen ipfisimponacur. Hse
fi vile
cnimpropriefunc,qus cumaliquo folamflûpri confuccudinem ha-
bcnc,cicradacam fidem conjugalem quaeamerecricibusgradudun-
;
taxacdilFcrunc. Nec abiftocenfu cximuncur, fi vel maxime aliqua

pacifcacur , quodad cercum cempus uni foli fc vclit fcrvare. f vid.
Man. V. H. 1. X. c. \%.) longe fandius & am-
Nam in fide conjugali
plius quidefl:, quam folius mercedis auc mucuse libidinis incuicu ali-
cui foli corpus fervarc. Ecfi & aliquando concubinas vocabulum
ignominia videacur carerc. vi^.X.^^.^.^^.Yy.delegatis. YxX.^.Q.de
natHral.liheris quidam concubinatm in^quaie co^jugiumvocatur. Add.
ad d. 1. DelmpcracoribusTurcarum referc Bttjhequm efiftX
tôdofredus
pofl Bajazetem nullum corum in matrimonio juflam habuiffe uxo-
rem. Nam cum tllefrdlio vi^m in Tamherlanis potejatem una cum uxO"
revenijpt^mhil vifum fuit indignmi (juam ludihria contumelia^ qui^ ^
hm mejm ocults uxor afficlehatuf. Cujmrei memoria fiquenTes Imperd-
tom a duccndis Hxorikmje ahfiinmrunt 9 tantum lihsm cx fervilis
fondi^
. :
ÎS LIBER VI.
coaditm^ mtilieribtu, in t^tm mmtu injuria cadere, îtam in legitimas ux9 -

res videbaturyjufieperunt, Ne^vero minm honorU TuH^ drfermt na-
tis ex concubinis aut feHicibm^ quam ex uxorihw nej^ illi minus in bona
;
faterna juris habent, Apud Chinenfes, t)bi ex jufla uxore proles de-
fpcracur, concubinae fupcrinducuntur; quippe apud quos miferri-

mum habecur, absq; Hberis efle, qui defundlum ludus fepulturae &
bonorc profequancur. Martimus htfl.fin. 1. VI. c. r. p. m. 201. Deniq;
&hoc obfervandum, uci legcs civiies alios quoq; concradus certis
folennibusacricibusvcfl:ire folenc, qui ubi abfucrinc, iidcm in foro
civilipro invaHdis cenfentur; ica & macrimonio talia qo^dam in
civicacibus nonnullis deprehendi adjunda, ut fi illa abfuennt, pro
lcgitimo idemnonhabeacur, autfaltcm quibusdam cfFedibus in fo-
ro civiUcareat. Illa folennia etfi a jurc naturah ignorcntur; camea
cumidemjus leges civiles obfervari jubeacab iihs, qui iisdem fubjici-
uncur, indiffcrentiam juris nacuraHs heic ncquidquam alleganc>
qui potefl:acem ferendi, auc abrogandi lcges civiles
non habcnL-.
CAPUT II.
DE POTESTATE PATRIA.
i,De origine imperij patrijfementia com- S. Hoc tempore eûatentu Uherijint eap4*
munis, ces dominij.
2tExmete pr'mva poteflas in p.^njiiiftmpojfit tiendere pater.
Hobhefij
prolem e(i penes matrem ; 1 0. 1)e obligatione liberorum emancipA"
^ QU(S,
, ab hac demde in alios deri vatttr, tortim
4.% ^mhus rationibpu mperium paternum i t,ûid patribM competat potefatis in
nitatur adultosfilios exi ra civitates
5 âtenui patrlsjfispotius, ^fia matris, 12 .^mdin Civitattbtis,

6. ânta potefloi in prolem competat pa - 7 s. ôm do ht&c poteftas dijfolvatur,
tri ut tali ; 14. An liberis confenfm paremum ft ne*
<mt Et quidem tempore infantu acpueritiA. \ ceffariuu ad ineundft matrmomum,
macrimonio provcnic proles, in quam conftituca cflpoceftas

EX pacria,anciquiflimum juxca acfandifllmum genus imperij;
quo parcntum jufla venerari, corundemq; prae (e emincntiam
agnofccre hberi tcnentur. Circa cujus origine Grotiu^ 1. 2. cf . .i.
&ple.
CAPUT II. gi^
& plenqitradunt,idemoririexgeneratione,qua parentes quodani^
moda Deum rcferant, dum eum, qui nondum fuit, exiftere faciunc.
Scd cum ad eandem parcntum seque concurrat, originaric
ucerq;
utriq;fimulin prolemjus quseri: quod fi camen inter fc impcrium
contendant, nec utriq; fimul qucat fatisficri, praefcrcndum cfle im-
pcriumpatris,nonfolumobprn:antiam fexus, fed &quiaimperi"
umipfc in macrem obtinet.
. 2. Ejusdemimperiiorigincm ica inveftigareinftituitHi?^^.^/
dccive. c. p. Ecfi fortafic vera fit hjec confequentia,hicefi: pater,cr-

gocft&dominusfilij; nonefletamen eam icamanifcftam,ucftatim
per fe ejusdem neceflTicas elucefcac; qucmadmodum func illa, quo-
rum unus cerminus continecur in dcfinicione alcerius ; fed aliis proba-

i
tionibus ipfam efl^ adftruendam. Pr^terea cum fummum iraperi-
iimfic indivifibile, quamdiu regularis forma cidem ctDnfiare debct,
fic uc nemo duobus dominis non fubordinatisfimul fervirequeat;
ad gencracioncm auccm du^pcrfonse concurranc ; non videri fola
gcneracione imperium adquiri Igicur hanc rem ex flacu nacurali
ica deducendam. In illo quippc cam omnia in omnes liceant, qua-
cenus quisq; ad fui confervationcm faccrc judicat, vilorem fieri do-
minumvidi. Exquofequi,jurenaturs dominiuminfantis adiftura
'
primo pcrtinere, qui eundem primus in fua poteftate habuerit. Ma-

nifeftum aucem efle, eum, qui modo nafcitur, prius efle in poteftate
matris, quam cujusvis alcerius. Q.us fi eundem decrcveric cducare,
id quod uciq;facere tenetur, ealegeid faccre intelligetur, ut ne adul-
1
tus hoftis fiac, i.e. uc ipfi obediac* Nam tyilffm hypochefi hoftes
I
inviccm funcqui incer fe non imperant ic parent, auccommunem do-
'
niinum non agnofcunc. Non enim prasfumi,quenquamitaalicui
dcdifle vicam, uc pofllc fimul &
cacc vircs adquirere,& jurehoftis
efle. Hoc modo igicurin ftacu nacur-ce omnem puerperam fimul &
inacrem fieri, & dominam^^ Pra?ftanciam auccm fexus non efficere, uc
I
jpacri pocius pra? matre jus& prolem fic. Nam msequalicacem viriuni
fecer marem & foeminat^ minorem cfl^, quam ucille ftacim cicra re-
( lu^lanriam in hanc poflicimperiu nancifci, adcoq", bello quoq; opus

forcad candem fubiugandanu. Accedcre, quod fi nonnobiliorem,
LUU faltem
LIBR! VI.
faltemmagislaborioram& molcftarci opcram ad prolis gencratio-

nemfoeminaprsemareconculic; quippequceeande incracorpusfu^
diu geftavic, & ex fua fubftanciaaluit. Quid quod in ftacu mere na-
turali,ubi nuUas civicaces, auc familise, quibus uccrq; fubjc<ausforet,
incelliguncur,fciri ncqucac, cujus pacris fic fiiius, nifi indicio macris.
Rjusigicurefle, qucm macervuk, & proinde macrisefFe. Inde & jurc
Romano confticucum, uc qui excra macrimonium concipicur par-
tus, vencrem fcu macrcm fequacur. Lex quoq; crac apud Crecenfes;
fqua ingenuafervo nufferity liberiyqui ex hts fafctîmtur ingemii ac nobi"
lesexiflimantur: ftn AUtemvirvel intercives ^rimarim uxorem duxerit
externamâut feUieem,fafce^ti ex his iibertûtantur non ingenui. Hera^l
dotus Clio, IP
. Amatreporroinaliosjasdiverfismodisexmence^^^^^
5.
tranfic, i. Simaccr jusfuum dereliqueric, five abjecerit filium expo-

ncndo. Isigicur qui cxpOficumeducaveric,idem habebit dominium,
quodhabebacmater. Quamcnim vicam mater prolialendo dede-
rat, candem,quantuminfejCxponcndoiteFum tollit. Ergo & obli-
gatio prolis crga matrem, qux orta erat ex vica; donacione, perex-
poficioncm cft (ublaca. Ki aucem, qui ipfum alendo confcrvavic, o-
mnia debet confcrvatus, & nominc alumni, canquam mncri, &: nomi-
tiefervi, canquamdomino. QiioadplicaripoccftilludAdmeciapud
ûrifidem Alceftide, Ti&vriKA yd^ ^fi t>^V<V', e4^' ci7ii8 tvx^v mTTi^jq-i uv
emm fumi quantumin teefi: fi vero naStus alium fervatercm lucem

afpicio^ hujusdico ^filium meeffe^ ^charmn feneûtis alumnum. Heic
licecforccconccdarnuSj cjusmodi prolcm animum haberc dcbereob^
fcrvanciam adverfiis matremexhibendi, fccucaq; ipfius poenitcntia
EcceftiEudinem naturalem velut inftaurandi id tamen aliter fieri :
nonpotcrit, nifi confenfu &

ceflione educatoris, cui alimenta, S &
quid praetcrea impendit, funt refundcnda. Atqj bic folus vidctur
cafus, quo impcrium in hominem
pcr occupacionem adquiratar;
% Si ma.tcr bellocaptaeft,natuscxca,ubii3muIcapcusfuerit, etiam
sft capicntis/ propcerea quod qui dominium habet in pcrfonam,
dQmimum etiam habet inomniajqu2erunteiu>>,&ricquo4infilium.
ybi
CAPUT !!,iip
.tibitamenmoncndum, hoccafua viôrediveruiiM poecHatis gcnus
in prolcmcapcam adquiri, quammacer habuerac. 5, Si matcrfitei-
vis cujuscunqjcivicacis, is qui in ca civitace f^^jimum habee kiipcri-
um, dominiuEnquoq'jhabcbic cjus, qui ex co nafcitur, Ubi camenid-
demobfcrvandum, divcrfam potcftacem eflc, qua civitas habet ab
ca, qux parcncibus compecit. Ncqj extingui Hiacimpoteftatcm ma-
tris per impcrium civilc, fed aUcubi certisiimitibus circunfifcribi, ali-
cubietiamfacisillibatamrclinqui. 4. Si mulier viro fe tradideric ia

Vitje focietacem, ca lcge, ut imperium apud virumfit, quinafcitur
cxambobuspacriseft, propterimpcrium inmatrem. Sedfifocmina
impcrium habens fiHos cx fubdito fufceperic, (ufcepci macris funt_.
Ahccrcnimfalvoimperiomulier filios haberc non poteil. Ecinuni-
vcrfum, fi maris & foeminas fociecas caiis fic unio, i ;c -alccr alcerius im-
perio fubjiciscur, hberifuncimperantis. Caeceruminfi:acu nacurah*,
iiquidcm mas & focmina fbciccacem cohabitandi contrahant, ita uc
altcr altcrius imperio non fubfit, nati ex iis matris funt, nifi aliter fuc-
ric intcr ipfos conventum. Nam padis de j urc fuo poteft difponerc
matcF, prout veht. Uti faûm ab Amazonibus quidam tradunt,
quodfufccptacx vicinisprolc, marcsquidem iilisremiferint, foemel-
lis fibi fervatis. In ci vitacibus vero, fi concra^lus fic incer marem &
feeminamadcohabitacionem, libcrifuncpacris; quia omnibusci- in
Vicacibus, ucpoce confticucis a patribusfamihas, imperium domefii-
cum viri efi. Qualisconcradus fi fiat fccundum leges civiles, &fb-
Icnnicer, vocacur macrimonium. Si vcro concrahantconcubinatura
duntaxat, aut cohabicacionem minusfolenncm, filij erunt vel pacris
yelmacris, proudegibuscivilibus difpoficum fucric.
. 4. Nosheic,ucinaliisfimiIibusrcbus,univerfalemcaufam,
DcumO.M.prsefupponimus. Necminuscamen fasarbicramur,cau.
as feeundas & proximas invefiigare, Quod enim ahquija(9;anc;
emne impermn^ ûod homim in hvminem comêtit, ijli aDeo eommunicari
fer quandam commifiionem divinam dr hominem non habere nili fdtefta-
;
tem deUgatam\ id nobisinDeumconcumeliofum videcur, ucdc, qui

fimilcs fenccnciasinorehabenCjCximiii piecacis ftudium prsefeferant.
Qtiicnimdejegacanvpotcfi:atem cxercct, candemuciq,' cumeo> qui
LUli % delc-
SXQ XIBRI VI.
delegavitjhabct'; nifiquod hiceam,iJcpropriam,illeutaIienam pos-

fidec. Acqui abjcde valdcde infinitaDei majeftace fencic, qui idem
fpecic hmpcrium, quod in Dco eftjin homunciones caderc arbicracun
vid.Maftk X.28. His pr^mifTis illud primo cxcra dubium ponen-
dum vidccur, gcneracionemprajbereoccafionem jusaliquodinpro-
lcm adquircndi ; quodnoncancum valeacadverfusaliosnonparen-
tes, fuc quemadmodumdominus cllfruluum,qui efl dominusrei;
icaproximumhabeacgradumadimperium in prolem qu^rendum,
qui eft dominuscorporis, cx quoilla fuicgcneraca :) fcd cciam quod
adverfus ipfam prolem vim obcineac. Dico occafionem. Nobis quip-
'
pc fola generacio non videcur fufficere adciculum impcrij, in fobo-

lem humanam confticucndi. Etfi enimêx fub/lancia noftra exci cc-
Jurprolcs: camc.î.]uiaabicinpcrfonamnobis fimilem,&quxquan-
tum adjura hominibus nacuralicer compecencia nobis cH: ^quahs;
indc uc nobisfiacin^qualiss fcu uc noftro impcrio fubjiciacur, alio
utiqj ciculo videcur opus eflc. Praefercim cum illa tali atu exercea-
tur, quem fere noflrs dcledionis caufa fufcipimus, quemq'; adeo canti
impucareproUnonpoflumus, uccanolensvolcnsnobis fubefrccenc-
acur, haciantim div. influ. 1. V. îfiiP^m generat^ mn habet fo-
c. 18-
teflatemutconcipatuTs ut naftatuVy ttt vivat. Unde afparet^ non (cam)
ijfe iliurfifatrem, fidtanttmmodo(c\uzm) generandimim/irum. Dupli-
ciigicurciculo jus parcncum inliberos fundacur, primo, quiaipfa lcx
nacurae, dum
fbciabilem efle homincm juflic, parencibus curam libe-
roruminjunxic; quas uc co minus negligerecur, cenerrimum fimul
afFelum inprolemiisdemimplancavic. Nienimprolemaparenci-
buseducariponas, vicafbcialisplaneinccliigi ncquic. Non poceftau-
tem illa cura rcde exerccri, nifl poceflacem habucrinc parences libe-
rorum adliones dirigendi ad horum faluccm, quam ipfj propcer judi-
djdefe!um nondumincelligunc. vid Sirac.Y\\.2f.XX^.l.fiqq:\gu
tur coipfoanacura injungicur parentibus,ucimperiumuciq; in libe-
ros excrccanr, quancum ad iflum finem fufficic. Nam qui obligac
aliquemadfinem, ccnfccurcidemquoq;fimulconculifIepoceflacerri
sfurpandi mcdia , fine quibusiftc obcineri nequic. Hiec porropote-
j
ilas parencum, ex injun^la ipOs cura liberorum refulcans , neceflarica

iali
;
CAPUT ir tZi
in libcris ponic obligationcm fobmitcendi fefc parentum diredioni

curphjECcicraillamficfrurtranca. Deindcparentum impcrium ipfo-
rum quoq-, liberorum prxfumco confcnfu, adcoq'; paflo tacico nici
vidctur. Quemadmodum cnimparenseo ipfo, quod infantem col-
lic, declarac, fefe obligationem a nacura injundam imp!ecurum,infan-
tcmq;quancum in fe bene educaturura contra infans,ecfi propter
: ita
latitantemadhuc rationisufumrcciprocaofficia, parcntum obligati-

onicxadverfumrefpondentia, cxpreflenequcac promiccere; exipfa
âftien parencum opera obligacioncm erga cosdcm contrahit,non
niinus,quam fi expreflus ipfiusconfenfusaccefliflcc. Add.1.2. D. îe
negot.geftis. Faq';obligacio fefe exferic, quamprimum,quid a parcn-
cibus crgaipfum lic geftum, potcft intelligcre. Prasfumicur cnim, fi
ufum racioniseo, quo fublatuscfl, ccmporehabuiflec, ac perfpexiflec,
vitam. fefe cicra parencum curam,junLiumc[; illi imperium fcrvare
nonpofle, lubcnceripfum in idemconfenfurum, commodamq'; fibi
cducacionem ab iisdem viciflim fuifle ftipulacurum. Qui confenfus
. cum ratione praefumcusproexpreflb valec. Non fccusacq';is,cjus
abfentis & ignorantisncgotia obligationem concraxifle
altcr geffic,
incelligicurin:ipenfandi, quodinipfiusucilitatem impendic Undc
paccCjimperium inprolemparenti aluconfl:itui,quaRdo illam tol-
lic,nucritq;,&incommodum humanaefociecatismcmbrum eandem
formandam pro virili fufcipic.
. ^. Quandoaucem ulccrius qua?ricurj ntrius parencum jusin
prolcm fic pocius, diftindione pra?mifla rcs eft eXpedienda. Vcl

cnimvivicurin civicace,velcxcraeandem; inccr cos aucem, qui ge-
nuerunc, padûm incerceffic, vel non. Excracivitatcm in naturali li -
bertate, ii gcneranres citra pa!um aliquod cfnraturum mixti fue-
runt, prolcsmatriscfl:. Namincoftatu paternifi indiciomacris co-
gnofci non poteH:, faltem tali certitudine, qua rcsfadî folcnt proba-
ri; cum ineoftatualiosquoq;mares materpotucritadmictere, Conî
. 51. 52. Inflit, cie rerum di^vij. Sc 1. 7. . 13. D. de adquir, t*er. dom. Eam
ob rationem ex legibus Romanisvulgo qusfitifunt matris. Ecfi in
concrarium erat inflicucam vercrum iEgypciorum, apud Diodorttm
Siculum Lh c. 80, qui nulium fiiiorHm pro Jûm habeham^ etiamfi ex
Lilll I amiid
gn^ tlBRI VL
emtkU fit fro^reatmi, Sdlum enimfatremfirdcredfmuamonmiffei
îtficu^'^
fmtrem Ahmenta taKtum ^ iGCum mfanti fraberc arktrantur. îrb^res

etiameiuafrHcttm edunt^ mares^fedquanonferunt^fominas^ contraqttam
CrMiy nominant. Ubi vero padum incer mareni &
focminam ancc-
ccffic, in quo fuper prole difpoficum, ex eodem iacis conftabic, ucri
in prolemimperiumcompecac. Nam ucfummumimpcnum ineun-
demduo indivifim obcineanc,irregulare eft, Iftudigicurpadumvcl
nude cendic ad quserendam fobolcmjVel involvic eciam imperiufn
infoeminam,adeoq;jun:ummacrimonium concinec: ubi fine dubio
imperium in prolem efi: pencs pacrem. In prioris aucem generis pa-
disccfi regularc fic, ucilla incipianc a marc, & hic fibi, nonfoeminaj
prolcm qu^raCjUCcf; adco&hicinprolem fibi impcrium fuericpadus:
camen pr^cer ordinem concingcrc pocefV, ucmulierfibiadfcifcacvi-
rum; nonvirmuliercm. Idquodquondaminter Amazonesfadlum;
& hodieqiconcingere neceflum eft circa foeminas, fuoimum impe-
rium in civicace habcnces, ubi codem falvo maritis junguntur; qui
proprie loquendo non tam rcges, quara marici reginarum fiunc. Ncq;
vcro eo nomine calia pada juri nacura? rcpugnanc, quod alcerucer
conjugumabsfcvidcacurrcmoverccuramliberorum, quam tamcn
nacura indiftindlcparencibusinjunxic. Namillud utiq'>" nonica pra:-
cife rcquiric nacura, ucucerq; parentumperfe&immediacccducan-
dsB proliopcram navcc; fcd fufficere poccfl, uc alccrucn eadcm per
padum pra^cipuc commiccacur. Sicuci macer non prsecife cenecur
propria ubcra proli praebcre,fcd canderh nucrici alendam commicccrc
poccfl:. Ecfi GoncrariumfuadeacP/^^/?r^^^(^^ edncMher.^ Favorinui
apud Geiiiuml.XU.c.i. Quomodo&pacresingenium, & moresfilio-
rum formandos aliis idoncis viris redecrcdunc. Afl vcro in civicaci-
busper virosconflicucis, ucircgulariccrviri funtcapita familise; ica
privacum incer liberos imperium cfl pcncs patres; fic uc macrum
juffainfeconfiliorumfcrcvim habcancjplenamauccm vimobligandi
ex communicaca abs pacrc poccflace mucuencur. Nam uti uxorcs in
adminiftrationisdomeflicarparrcm uciliceradmiccuncur: ica impc-
riumpacriscurammacriscirca prolemnonexcludic. Pacreaucem de-.
f undo fi penes macrem mancat gubernacio farailiaj, par quoq; efl
pote-
CAPUT II S25
poteftatem patris in liberos cidem acGrefccre. Con Cencf.yXl, zh
eum XXIV. 4. Et ubi alter ipfius maritus in curam edueandi privi-
gnos fuccedic, in reverentiam quoq; genitori debitam admittetar.
Dc Chinenfibus tamen teferunt, fi uxor poft maritimorcem ad fe-
eundas nuptias tranfeat, eam unica tantum cumvefte afuis liberis
difcedere; quod apudipfosliberi nullum vicricum tolerare, multo
minus eidem obtemperare velinc.
. -^. Proximum efl:,uc difquiramus, quantafic parentHm in

liberos poteftas. Heicdi/lringuendumcftincerpacresfamiliasadhue
cxtracivitaccsconfticucos, & illos, qui civicares jam fubierunt: tum
inccr poce/latcm, quamhabecpacer,quacalis, &quaeft caput fami-
- lias fcgregis. Poteftas, qu^pacri ucrali compecic, cum ficneceflaria
ad explendam obligationem advcrfus liberos a natura injun^flam,
tantaquoq/efleintelligitur^quancaadeuin fincm obcinendum fbffi-
cit. Officium porro parcncis ut calis incopocifllmum vercitur, uc
liberoscommodccducec, i. e. nutnac &
gubcrnec, quousq'; fibi ipfis
profpiccre , &
fuas ationcs pro modoingenij ccmpcrarcipfi qucant,
-Utq; in commoda humana^ fociecacis mcmbra evadanc. Nam gcnc-
rario non pars officij pacerni, fcd ejusdcm occafio. III ud aucem
efl:
Qffrcium eo diligencius parentibus cfl: obeundum, quo verius efl-j

quod Vktarchmdeeducat.liber. dicit: myvi ^
pK^ctHuAoHwytîa^ nJ vq"
lAipa 'wyjiv 7ra^^<z<-; fons ^
radtx frohit atis eft^ decentem fortiri inftitu-
tionem. Add. Stobamferm. gi. Ex quo patet, hautquidquam pote-
I,
flatem patriam fecousq; cxtendcrc,ut prolcm velintramaterna vi-
. fccrah^srenccm queac elidcre, (vid. l.^.Ti.deextraord.crimm. I.^.D,
AdL.CorneLdeficarijs. I.58. .f.D. defoenis. nifi ubi macri aIiasproIiq>
fimul forec "^zxty^^r^^âvs^.yi^^.Ant.lîatth^mdecrimm. ad l.^% D.t. r,
^ .f. Et GrotiM tn flor.jparj.zd l.^p.D.depomis.) velrecens edicamab^
jicere, autnecare, multoqjminus, fi jam vivcndo aliquoufq',- proces-
icrit. Namututexfubflanciaparcntumcxcicecurfobolcs,- inqua
lemcarnencumillis condicionem flatimcoIIoGPCur^falcemhac^cnuSj
uc injuri^ abs quovis capax fic. P/iniu^ l.p.epifi. 12. /ta hocquodesPater
'HterCi ut memmeris ^
te hominem ejfc, ^
hommispatrcm. Vid. fhib Jui
d^m dejjl>ecialibm legibm^ & la^kntm divin. injlit, \, VL c. 20. Unde
dami;iga
;
824 ^^BKi vi:

dînn&ndumeR dogmsL ArifiaeBPo/ii. I.7.C iS. {1\.) T>f exponendk
4Htem (âlendtsfoetibm ejlolex, utnihilalatur mammnj ^ membris or-
hatum, Tyeterminanda eji ^r^creandormnliherortm multitudp, Sedfiqui-
hm fiierit aliquidfratereagenitumy ahortionemante fenfum (^ 'vitamfa^
cere conveniet, ^datenm
enimfa^ft^ frcgredi^ liceatyfenfu ^^ 'vitater-
minahitHr. Ncc mulco humanius inflicatnm Lycurgi apudP/utarchum
Lycurgo : drbitriHm toUendifartns non eratpenes parentem, fedportabat
eum in locum Lefchen nornine, ubi tribulium natu maximi confideutes infan^
temfpeâbant, îfi membris cotnfa6lis (jr robaftis ejfet^ tolli jubebant
eum, Debilem &
diftorium amandabant in locum voraginofumpropt er Tay^
getumy quas Jpothetas nuncupahant : quafinec illitpfty nec civiiati^qul
non effet a primordio ad bonum habitum comparatus , expediret *vivere.
Conf.l.^.D. deagnofcendisliberis, Qusequidcm immanicasrcccnsna-
tam prolem cxponendi cam frequensantiquiserac, uc Strabo l.XVlI.
de iigypciis tsinqvam peculiare quid mcmorcc,quod omnesfilios edu-
caierint. Id quod & de Aboriginibus facic Dionyfius HalicarnafifA.X,
KleivsiVilîm ticv kicyovoov yi^mv-i dy^ ihvoq sAaiôv t^to n&Sfisvot, natO'
rum quenquam necare nolehant^ ratifacinus id cumprimis exficrabile. Ac
TacitusHifi. V. de Judsis. Necare quenquam exagnatis nefas putant,
1.
Csecerum parem cum Sparcanis morem in regno Sophicis apud In-

dosobfervacum referc CurtiusLlK. c.I. Cenitos liberos non parentum
arbitrio tollunt^ alunt^, fedeorum^ quihusjpeifanî infdntium hahitum
cura mandata efl. Si quosfignesâut aliqua membrorum parte inutiles no
taverunt, necarijubent. Apud Chinenfes frequcns cll, uc impunc pa-
renccs pauperes foemellas prsecipue neccnc. Ec quia mccempfychofin
flacuunc, arbicrancur {^^q deiisbene mercri, dum ad meliorem na-
fcendi condicionemipfisadicum hocmodo flernunc. Scdnccad
jusvicae &necis, ex occaflonc delidi exercendum, eadem poceftas,
ad modicam duncaxac cafligacionem
uctalis, videcur porrigi, fed
quippe cumVerfecurcircasEcaccm ccneram, inquam vix cadunt dc-
lidaejusmodiimmedicabilia, quse capicis fupplicio debeanc expiari,
Etpocius ef^, ucquiseumabsfefecxpellac, longeq; faccflcre jiibeac,
qui curam in ipfius ucilicacemimpcnfam pcrpeculanciam&mahci-
am animi, corrigi nefciatn, perciaacicer adfpernacur. Sic uc abdicacio
,
L CAPUT 11. sir

'
& cxhaeredatloextremum videaturiuppliciurfj, quodapatre,l3ttali,

filio qucat infligi.
. 7. t de iilhac poteftate parria, prefle accepta, intelligen-
I
dus efl Gmm 1. 2. c f .2. quandoin hberistriarempora diftinguit j
.
j;
quorum primumeil: impertel:i judicij, &quando abeH: plena i&o^'
^vjk;; fecundum dumfihus adhucmanet pars fa-
perfedli judicij, fed
milia paternae, neq; fuas res fibi feorfim gerittertium, po/lquam ex
;
famiUa excedit, five ipfe propriam famiham fibi conftituerir, (ive
alterius famihae fadus fic accellio. Quae difl:in(5lio quarc Ziegkro ad

Gr<7/^d.l.difphceac,nondum facis caufse difpicere polTum. Nam li-
cet facrxlicerae indiftinlim hberis obfequium crga parcntcs incul
i
cent,- />^<?/.VI. Ctf/<^^lII.20.ncquidquamtamcncfcBdemprohibenCj
I.
quo minusdiverfomodo tradetur tenerpufio, &

pkna sctate juve
nis. Sicuci ncc eaedem requirunc, ut nunquam vivis parcntibus adul-
tus filiuspatcrna famiha excedat. In primo igitur ceraporej cx men-
te lllimômnts liberorum adiones direlioni parencum fubjaccnt;
cumaequum fic, ut qui feipfum regercnon potcft, aliunderegatur;
nacuralicer aucem inveniri nequcat, cuipropius competat rcgimen
quam parentes.
. g. Heicqujeritur,anifihoc tempore prolcsjure naturali fle
capaxdominij,adverfusipfumpatremvalicuri? Ubi diftinguendum

Videcur interbona per propriam induftriam parjta, quse aliorum &
liberahtate, puca per ccftamencum auc donacioncm cransferuncur.
Ininâaecacequancillumen:, quodpropria induflria pofiic adquirerc
pucr.*' Salcem nonmajusidem cric, quam quod aparence in ipfius
cducationem impendirnr, aur impcnfum foir. Unde rede pater iti
penfacionem fuorum laborum ac fumcuum id fibi vindicac. Quan-
quamcnim jurenarurali ad alendam fobolcmadn:ringebacur; non
camcn ipfi crac vetitum, fi quem poffec cx ca educacione frudum
êrcipcre. Nonmagisquamparencibusefiînrcrdiifûm exfuapro-
levolupcaremcapere; qu^ fsepe tanta efi:, ur quanriviseam redime-
re velint. Unde & impudens forcc filius, fi in ca ^tate mcrccdem
laboris,quem parnpraeflîrir, poftularevelir. Quando autemexali-
orumlibcralitateinfihuquid efl: transferendum, co quidem nomind
Mrammm cransla-
SiS LIBER VL
nonvidetur valida, quod heicrequiratur acceptatio;
translatioilla
qu^cicraconrcnfum deliberacum, adeoqûfum rationis fieri nequic.
Quia caraen valde durum forec, propcer aecatis cenericacera, quac ma^
xime ad ejusmodi commoda capefTenda
aliorum auxilio indigec,
Viamipfisintercludi; ideo^quiilimuefljûcaliustaliumnomineac-
cepcacionemfaciac, rimulqjbonaillaadminiflrec, quoufq'; ipfi rebus
iuisrupercflequeanc. Quam ad rem patre nemo eft propibr. Ex
quoadparcc,naturalehaucquidquamefle,ut pacri adquiraturdomir
cium eorum bonorum quaetali modo
,
infilium cransferuntur.- id
tamenaequitaci non repugnare,utrakemtantifper,quourq; filiuseo-
rundcmadminiftracionem &
ipfefufcipiac, pacerillis uci frui poflic,
cx iisdem filium alere. Undc & illud adparec, ^quifllma ratione niti
illa, quÎeges Romanae fuper pcculio filiorum familias profedicio
& adventitio , fimulq'; caftrenfi cradunc.

. p. Hocloco&illud quacri pocert:, animperium&officiom
&
paternum a patre avelli, in alium transferri queat Ubi (ci^ndum, i"
tfi adtus perfonalis, quiab unoin alcerum tranfire nequir, officio 5c

imperio paterno dederic anfam; idcamennonobftare^quominus,
cilicaceprolisaucnecefficateidexigence, ejusdem adminiftratioake-
ri delegetur & commcndetur. Uc camen obfervecur illud Flutarchl
de lih, ediicat. Culfandifimt farentes nmmltt , qui foftquAm filios fuas p<s^
dagQgis mdgiftris^ commendaveruntî^ji quid difiaturne^ injpiciunt un*
quam^ ne înaudmnt : magnoftne cumerrore, Oportehat enim iffos inm
tervallo faucorum dierurn juhinde exflorare fuerorum frofeîm^ ne^ in
wercenarijnjQluntate omnemlpem coilocare, Mui^ ipje maj^remdiligen^
tiamfuerisinftituendis erat imfenfurus^fiidentidem muneris jiii rationem
phi reddendamfore fefitiret . De c^cero neq; id juri nacurali rcpugnac,
fuam prolem bonoviro adopcandam concederc, fiqoidem cxinde
aliquod emolumencum in eandem efi: redundacurum. Sed ut pacer
filium oppignorare, aut eciam vcnderc pofilc, id nullo cafu natura
TideturpcrmicccrCjnifiubialiaracio eum alendi non fuppecat. Heic
cnim pracftac filium in fcrvituremcolerabilem tradi, cx qua cmergen-
di iccrum aliqua (pes efl, quamfame excingui. Huc fpeflatlcx The-
feanorum apud MimHmS. H, 1. z c. 7, Nc cui Thebano liceat infantem
[capu;t II. îr
exfonere, ne^mfoUtudinemahjicerejCaptis fu^flictoctnftttuto. Verumfl
extrema mendnitate pater laboretifive mas fit,fivefomina infans, juhet
Ux eumftatmamaterno ârtu ad magiflratum cum iffis fafcijs adferres
quiaccepto levipretio alicui tradit, cum quo paBum ^ condiiiones interce^
dunt^ ut bonafide infantem alat^t^ adultum fervi autfervA hco habeat^
receptis ejusde??i oêris in mercedem educationis. Qu^ lex inde defea-
dicur j quod natura ipfa cenfeacurjus dare ad omneid , fine quo ob-
cinerincquic, quod ipfa impcrac. Sic Imperacor Conftancinus in
1.2. Cde ffatribusy quifil.fuos diflrax. permictic pacri propcer nimiam
cgeflacempaupcrcacemq; vidus caufa (puerifcil. non pacris) filium

filiamve fanguinolencos vendcrcica camen uc fi precium domino
ofFeracur, abs quolibec icerum ingenuicaci pofiinc rcflitui. Cap. ^4. &
y^. in BdiBo Theodoriciy & Lex îfigothorum lib. V. tit. 4. c. 12. vcnde-
reliberosalimencorum gracia vecans, incelligenda videcur deali-
mencis , in ufiim parcncum cedentibus. Plus juflo camen indulfifle
parcncibus videcur inflicutum Romulii, quipatri concefiit ternafilijven^
ditione êcimiam quarerc, majorem Urgitus foteflatempatri in filiumt
quam hero inmancipium. Servusenimfemelvenditus, deinde libertatem
! adeptusyin pofterumjuijuris efi. veroapatre venditus^ filiberfie-
Filius
ret^rurfumfubfatrispoteftatem redigebatur. Iterumquo^venundatusdr

liberatm^fervus ut ante fatris erat. Poft tertiam demum venditionem exi-
mebatur e patris foteftate. Bionyf Halicarn. 1. 2. Quam
lcgcm pauli-
fper miciga vic Numa, dum a vendicione exccpic cos, qui in macrimo-
nio efrenc, fi nuptias pacris jufTu , auc confenfij concraxiflcnc. Plutarch^
'Huma. Ncq; camen Decemviri eandem penitus abolere aufi fonc;
ctfi ipfa paiilacim indefiiecudincmabicric, demum plane incerdid:a,
1. L C. d.;c. Ex prifco aucem more retencum, uc in emancipationibus

filiorum emancipandus filius ter imaginarie venderetur. Id quod
, a Juftiniano fiiblacum in 1. ult.C.de adopmnibus. Ex Plutarcho in So-
lone quoq; patct, Athenisfakem ante Soionis tempora filium potu-
iflTevendi, quopater^s alicnum difiblverec. ConfAf^^/^. XVIII. 2f.
fhtloftratminvita Apollonq Thyand 1. g. Phrygibus familidre eft^proprios
etiamfilios vendere; dr [icaptivi in (ervitutem ducantur^ nead eos qul-
dem rejîciendosficonvertunt. ApudMofcovitas filiuxn apatre quatec
Mnammm 2 poflc
gaa LIBRI VI.
pofle vcndi, &pofl:quaitam demum vendicionem nihil ampliusi*
ipfum competere
juris pacri, cradic Sigijm. Baro m Herberflein. Chi-
nenfibus quoqj in ufu eftj u: iiberos vendant, quos fefc alcre pofle
non confidunc-,
. lo. Inccrtiotempore, quando filius familia paterna cxccsy
fic, patriaq; poceftacefolutus eft,in omnibusciWT^J:^^^^ jfuiqjjuriseft;
manence tamen femper piecacis & obfcrvancife debico; cujus caufa
cfl:perpccua, orca quippe cx mericis.
ancegreflTis Qijam
parencum
in rem gr avicer Plato de LL. 1 4. Varentihm fas efl pnma dr maxima dc-
.
bitay omnium antiqui^tmadebitorim.-perfilvere^ Putareemmquis^debety

omma cjua ppdet eornm ejje^ qmgennermt ^ educaruntj ita ut iliis hdc
ommapro primum quidem externa bona^ de-
viribm miniflrare debeant ;
tnde etiam corporis^ poflremo quA ad animum pertinenty hxc omnia vide-
licet mutuo data perfihens > &procHris doioribm^^ prifiis parentur^^ ir
fenecia recentes reddensj quando maximeindigent, In njerbis quinetiam
fer tetam vitamparentes venerari maxime decet^ Oportet ita^ iratis^ ani-
mtimj^ explentibus cedere^fiu verbisyfive rebm idfaciant^ non tgnorantes,
fatremjure admodumfiliovalde ficcenfire^fiquando injuriamab eo fibifi-
eriarhitretur^ (cQntln.%l^'D.deaccufat.Cînfcript.) Addic dcmum
dc monumcnco convenience morcuis excruendo^ rccolcndaq; co-
rum memoria. Apud Chinenfcs fi cui parentes moriancur, ftatim
quod inaulagericmunusnonmilicare ad criennium abdicare cogi-
tur,domumq',- proficifci, ac per crieiinium iftos lugcre. Nam & pri-
mi cres anni maximam moleftiam in educatione liberorum paren-
cibus pcpererunc. Plura ludus (igna recicac 'Ûrtinim hifl, Smic& 1. L
^
in oBavo imperatore. Ec fane Hberos cum parentum meriris paria
facerenonpoffecralacicium efl:, Ariflot.Nicom. VIII. c.l6. Toig y^nu'
av d^môin c ^vvctfzi '^ o Ss^Trsvm sm&inj^g Hvcim
civ ^^64g TTJv aîctv TToJ :
ioKH*. Parentibm nemo diqnarn gratiamretulerit\ fedqmproviribmcolity
is effiprobmvidetur. hiii.Stobdem ferm.yy. Quanquam filiumquan

doq; parcncisbeneficiavincerc pofleprolixedifpuccc Senecade bem-
Jic. 1. IIL c. z^. 30. feqq. Rccicac quoq; didum Alcxandri Arrianm 1. VIL
j3ctpt) ti svoiKiQV riiiv ^skcc (jtrjvc^v ftcrTr^dTiisS^ <wr8 t^v fjtrni^.
'^Ti Grave
dcem menfium habitatignis prctitm 4 matreexigi, Ec quantumcunq;
fKillud
ÂPUT n. sz^
mericum, ad fcclus tamen impecrandumvalere non poteft.
ficillud
Indc Idem urgentimatriy ut occidcret quendam infontem^ dt^âniiy ^
eumfepernovem menfes uteroôrtajje fr^gnantem^rejpondit: aliamfa^
rens optima pofee merccdcm\ homints enimfalm heneficio nuUo fenfatur,
Ammian. Marccllinm 1. XIV. c. lo. Hobbes de Cive c. IX. . g. debicum
illudrcverenci^noncx folade graco animo lege derivandura arbi-
tracur, fed ex paio quoq; cacico, quod nempe non prGsfumacur,
qui alcerum ex fua poceftace dimiccic, eum ica fibi voluiflc quare,
uc ne benefici; quidemreuseflec: fed femperelTeincelligendumêum,
quifubjedione Iiberacur,promiccerefalccm excerna figna, quibus fu-
periores ab inferioribusfolenchonorari. Illa camcnnimiaeftfuper-
ilicio, quam referc ConflantmmV Empereur mBabakama c.g. .3. ju-

daôsnon permififTeêxmecujne filius pacernum fanguinem efFun-
dcrec, filium pacri venam fecare, imo fpinam educere , auc ulcus apc-
rire, ne force fanguis fcquacur. Iijcer eos camen, qui in civicatibus
degunt, contmgere potefl:, ut propter officium publicum pater filio

revcrentiam exhibere debeat, falva tamcn patris inter privatos refpe-
. dus prxrogativa. Sic ipfepater Fabius Cunctator probavit fadum
H filijconfulis, quodipfum fibiobvium equodefcenderc juflTiflet. Vlu-
'!
tarchm Fabio, &in apophth. Gellius 1. II. c. 2. 1. 13. ^.ult. 1. 14. frinc. D. ad
\\ SCtumTrebelL A6d. B(ec/er.adGrot. d.l ^.<S. Enimvero an illa obli-
gatio liberorum perpecuaj quse etiam foluto impcrio paterno durac,
magis ex a6lu gencracionis, an ex fideli & laboriofa educationc ori-
atur, inter quosdam eruditos non convcnit. Alij quippe generatio-
ni favcnt; pcr hanc enim parentem vitam darc, bonum utiq"; pr^-
flantiflimum &ca?cerorumomnium occafioncm; ac gigoendo pa-
rences quodammodo Deum referrc. Alij malunt pro educationc
calculum ponere, per quam demum quis hominisdignacionemim-
plerc difcic, & quar magna ac diucurna cura, pari labore ac fumtu
conflat. Idq; alij hoc modo illufl:rant, quod inter bruca mas, qui
genuic, nullofere afFeduergafbbolem tangideprehcndatur; mater
aucem coufq'; duntaxat,quoad fe prolem alere ipfa qucat hominum :
1
autcm <^pyn perpecuo durec. Id quod indicio fit, &c afFcdum pa-
'
rencum^&eircfpondentem filioruraobligationemnon^fartemprsB-
Mmmmm 5 cipuc
8|0 tlBRI VI.
puc, provanire ex illis, quas horainum generatio cirm brutis habec

communia, fed quod liberi per parcntes ad vitam focialem formea-
cur. Equidem Arijloteks Nicom. VIII. c. 15. ttot?;/) oA-nav t5 ya^, Jo-
v.Hv\<^ (is^â waj, ^ ifo(p>igj fi0^ TmlHctc, Pater antor efl exiftendi^
quodrHaxirmmvidetur eJfe^C^ nutritionis^ êducattonis. idem d.l. C.14.
ifl amicitiafiliU erga ârentes^ cjr hominihm erga Deos tamfuam erga bo^
mm quoddamy atjêxcellens. Beneficia enim maxima contuierey quippe
cum fint in caufay ut ^fint^ ^
enutriti at ^ educati fnerint^ fofiea^ m lu-
cem venerint. Ubi priori quidem loco ponitur gcncratio & vita, uc
camcn cum educationeexprefle non comparetur. Fhilofudam 1. j.
Aliegor. Ne farentibm qutdem dignam referre valemus gratiam, quando^
quidem non poffumus ets gignendt vicem reddere. Nihilominus nobis
verius judicatur, plus obligationis ex educarione, quam nuda gene-
rationc rcfultare. Sicutetiamcodem inclinare videturP/^/^<?//?Cw^^^.'
fi^ ;^fiv Tnm^ 7i-cudct^-> rj ^vvîccncAaA-^êiv f(^ ifsCpov'^ i^^ 'sreu^svov^
Oportehat non genuiffefilios ; aut in ets educandis erudiendis^ laborem non
recufare. AiûdEundeminTheageT)Qvc\odoQUsdic\ti ifzo) n t^ tjs(^
THriii, &i-VB 0vjeiu, T^ 'îôTrsisiccv d duTyjv ovo(xcl(êiV, 7nx,VTZt)V pct<^ yiyovtif*
ri ^s Tô^n ^vdKokoi; tb ;(gt) c <J)|3, Tn^ dju]5 ^short, Hac mihi mei fjiii
fivs piantatio^ feugeneratio affelianda fiti omniumfaciliimaextitit : edn^
catio autem difficiiiSy (^flena timorisfemfer ^maximummetum ipfiuscau
fa fubeuntiyfuit. Et ibidem Socrates: i/>c ^< xifvl^ ora dv TigvS sx<^v
fji,oi>kov a"7rii}cLôii vj vtts^ tjs(^ elv^Ji, oTrug ug ^sKti<^q e?ai. Non video ubi
majore dtligentia opHsfityfiquismentem modo habeat, quam utjilium opti^
mum reddat. Apud ^întiiianum declamat. 2fg. ita pater : Nonjam itM^
futoida vulgaria, lucem, ^ju^libertatis^ ûjum vita. Hocimfuto: quod
fortiterfecifti^ roboris (^ corforis mei^meum eft : animu6 ifieadcontemneH^,
dum fericdumfaratm ex meoftuxit. Bgo te diu frdcepis feci virumfof^
tem: froximequidemetiamexemflo. Add.ldemdecUfnat. 2,7$. Pho^m ^
dru4 1. 5. fab. \S. Scilicet non crcdiderim, parcntem generando tana
magnum dedifle beneficium proli, iieam inlucem editam abjiciat,
aut nutritam citra culturam animi adolefcere patiatur pecudis in
morcm, uc vitamagat fibi erubefcendamâliis inutilem. Quofpc-
ât IcxSolonisapud Plutanhum Solone^ qrâ adal^ndos farentes nm
adfirin^
,
CAPUT 11. 8,?l
j
adflringehantur exmeretricihu^ frocreati, îippeftu^tUrtim decm qui
p\ttereat ^ profitetur^ Je noH liherorum grat ia<t fed voluptatis adfiifcere mU'
lierem ;
hahet^ mercedemfuamy nej^ iocumjthi querendi reliquit degeni-
tiSi quibm iffam reddidit f',*ohrofam nativitatem. Add. Vitruvim dear-
\
btt.pr^fat,\.Yl. Juvenalisjat .i^. Gratum efty quodpatria cive?/} popu-*
lo^ dedijlij Si facis^ ut patriajit idonew^ utilis agris, Utilis dr heilorum, ^

tacis rehui agendts. Plurimum enim intereritj quihus artihtts , ^ quihus
hunc tu Morihm injlituas, Ariflotelcs apud Diogenem Laertium : faref?--
tes qui liheros erudiendos curajjent^ longe honorahtlmes ejje iisy quifolum
genuilfent : eosenimvivendi tantum^ illos etiamhene heate ^ vivendi au-
tores ejje, Quo nominc etiam quancum vcnerationis prseccptori a
difcipulisdefcratur apud Sinenfes, tradic Martinm hi(i, SinicA.î^.c.Z.
idem \.S, c.I. p.2l2. mcmorac, apud eosdem ufitatum cflc, ut filius
nunquam ad altiorem dignicatis gradum, quampater, adrcendac.
Undc fi fuis in rcmp. meritis honores filius adipifcatur, queis patri
fungi non obtigic, iidefundto quoq'; patri polluma velut promoti-
one communicantur. Apud eosdem quippc obfcquium rcve- &
rcntia erga parcntes maxima &prima virtus habetur. Deindefequi
non videtur; vita cil maximum bonum: ergo adus parentis, quo
cam dat, maxime apcus ad cxcitandam in prole obligationem.
efi:
Kam fi fadum aHquod meum altcri magnopere velim imputarc,

nccefrumcfi:utrciam,cuidem, &
an adipfum meumbeneficium fii
perventurum. Necillud parumad rem facit confiderafiê, aninten-
tionemhabcamalterumbcneficiomihiobfi:ringcndi ; quantifadum
illudmihiconfiet; an idrufceperimmagisutalccriprodellemjquam
wtmihiutihtatemaliquam autdeleclationempararcm: numadidcm
fufcipicndum ratione autdchberato animi propofico, an veroaffe-
luum fiiimulis, autfenfuum illecebris fim impulfus; an deniq; id,
quoddedi, ullomodoalteri prodefiequcac, nifialiaquaepiamacccs-
ferinc. Ifi:a quiprcfifiusconfideravcrit, facilejudicabic, adlum cdu-
cationis longe efficaciorem efl^ ad producendam obligationcm

quam gencrationis, Etfi hautquaquam omnia probavcrim quae ,
circa hanc rem difputat Seneca dehenejiciis

1. 5. c. ô.Jeqq, Nam illud
fiac dubio lolcrari non potcfl^ quod vitajD hominis, cui Dcus im-
0301
832 LIBRI VI.
mortalem animam dcdit, vocet rcm, quse cumferls^ anlwMmqnim ^

bmddmmimmis, quibf^dam etiamfa^dijsim^ CQmmunis eft: item, mufia-
rum ac vermium bonum, Rcliqua tamen non adeo cen furam corda-
Coru m metuant. lllud quodnatmJHmy pcrfe intuere quakjit : ammad^
'uertesexiguum^ (^ imertum^C^boni mali^ communem materiam, Sine
dubioprimum adownia gradufn^ fednon ideo majorem omnibus^ quia pri
mum. Necenim ideoprima maximorum inftarjuntj quiajine primis ma^
xima ejfenonpojfunt. Item. ddbenevivendum minima portioefl vivere,
Puta me vitampro vita reddidiffe. Stc quoj^ munus tuum viciy cum ego
dederimfentienti, cumfentiens me dare^cumvitamtibi non voluptattsme^
caufa, autcerteper voluptatem dederim. Vis fiire^ quam non fit magnum
beneficium^vitam fic dare? expofmjfes nempeinjuria erat genuiffi. ,^0
\
quidem colligOy minimum ejfe beneficium patrts matris^ concubitum, nifi

accejferint alia, quaprofiquerentur hocimtium muneris (^ aliis officiisra-
tumfacerent, idem paulo poft gencrandi beneficium vocat vulgare\
faternummunus drfimplex ^fmlej (jr in quo (faltcm vulgus patrum)
Jpeât omnia potiwy quam eum, cui dabat.
. Ii. Enimvero ut intelligatur, quid poteftatispatri in filium
infecundo cemporecompetat,obfervandum elT:,patresquoq,obti-

ncrc aliquod imperium, quatenus funt capira fuarum familiarum.
Quod tamen aliud cfl; in iis, qui extra civiratcs vivunt,aliudin iis
quicivitatibusfefcadjunxerunt. Sanecnim famiii fegreges uti ali-

quod inftar civitatum habcnt; ita carundem capita aliouid analo-
gum imperioregio obtinent, Nam quo minusillascum^tf^^^/^civi-
tates vocemus, caufa eft; quod diverfus familiarum, ac uvicatum
ac proinde multje partesimperij regijin familias noncadant.
finis,
&
Locum tamen in illis habet jus virie, necis, ex delido exerccndum
aliquod inilar poteftatis legislatoriae, necnon jus armorum,& foe->
derum faciendorum. Confticuitur aucem ifthoc imperium patris
in liberos jam adulcos cx pa(flo tacito,dum parer juffa fua extendic
etiam adcalia,qu educacionem filij non fpciflant filius aucem ob-
;
fequium capcffit-*. Id quod &

lex ^quicatis , gratiq; animi fua-
dec, ut filius illi potiffimum vircs fuas accommodec, perquemipf
habet, quod talis jam eflj donec ipfius patris confcnfu ifthoc im*
perio folvatur, S-WÂft
CAPUT ir.
0J$
-
_
. U. AH: poftquamincivicatcsfuitdifc-fluni, patribusfamilias
alia quidem jura funt adcmta, alia circumfcripcd. Ubiq; camenfe-^
re relidum^quantumadeducationem liberorumfufficit; nifi quod
Plato in fua republ. etiam poteftatem patrum ut talium Valde acci-
fam reddideric. Neq; multum relidum patribus apud vetereis Per*
fas.fiex vericatehiftorica funcfcripca, <\vi^2LûdXenoph6?jtem de cduc,
Cyn habentur. Alibi parum de poteftate pacrumfamilias detra-
1. 1.
dum. Sicuci Romce jusvit^&necispacribus m liberos competebat;

quod exerccbant fercad modum judicij cujusdam vocatis incon- ,
filium cognacis& amicis, acq; ex corum fententia fupplicio irroga-

to. vxA.VaUnm MdxX^, C. 8. . 2. 5. f.& Seneva decleêntia 1.1. C.If.
Apud hivimn Ll. c.fo. Turnus dicit: 'nullam btevldrem ejje cognitid^-
nem^ interfdtrem& fUiim^jâucis,j^ 'verbls tranfigipoffe i hipafedi
cjtiam
patri, habiturum infortumum effi. Circa quod jus, quale alios non h a-
bere f)rofitecur Jufiinianus .2. Infiit, defatr,poteJiatej dicam ipfi fcri-
bic Bodinm derep. l.i. c. 4. ubi ofl:endic, Perfas quoq;, & antiquo^
Gallos apud Cafarem L <S. deB. G. jus vitas &
necis in Hberos habuifie.
Eamq; poteftaeem fublatam multis malis apud Romanos caufam de-^
difle. Cui adftipulaturF?'^;?^//^^ Connanm comment.jur. Civil. 1.2. Clj*
(icuti & illa infigniter commendatur a Bionyfio Baltcarn. 1. 2 Alij
contra folicite defendunt ImpcratoremByzantinum, jalantes,nulli-
bi pacres camfi:ridam habuifle pocefl:atem in liberos, quam Roma^S
quipp e quse nec finem nec modum habueric. Pro qua fententia vi-
decur hz^rtDionyf Halicarn, 1.2- Alij dicunt Imperatorem eo re
fpexifle, quod patria poteflras certa quaedam atcribuca apud Romanos
habueric, qus ahbinonfucrint; pucaquodeadem fublaca fuericmi-
nimacapitisdiminucionc&deportacione^ qua tame nonamicrantuc
ca, qusefuntjuris gencium. Eccum juflajnuptiaefintJuds^civiliSjpa-
triamquoq; pocefl:acem,quîIIafumconfequensefl:,calemfore. Qu^
cft fcntencia M^fierttj I.i. de jufiitia Kom. LL. c.zy, Fortaflîs fimpli-
cifllime dicicur, in imperioRomanonemini,quici^'is Romanusnon
cflec, licuiflTcjusvic^&necis in liberos exercere. Ca?terum qui hoC
jus patribus intra civitates degentibus reliquerunt, id habuereratio-
nis>quod reverentia liberorj5 erga ifl:os hoc modo vehementcr inten-
Nnnnn daturi
g34 LIBRI VI.
dacur; fimulpatribus optimcpofle conflarede ddi^ls per illos pa-

tracis, qui fub iprorum oculis degerenc: nec ob cenericudincm pa-'
Eerniaffedus ad crudelitatcm quenquam cadem poteftate abufurum,
cum tencrailla ascas magis clcmencia, quam fa&vicia opus habeac_.
Concra qui ademerunt> ca force racione moti func , quod quosdam
pacrcsilla abufoscernerent; cum faepeccnerrimusaffedlus,ubifupra
modum irricacu^ fueric,ia cruculencas iras cfferccur. Supervacua
quoqieademvidebatur, cumdelidamorcedigna facilc a magiftra-
cibus vindicari qucanc durumq; fic, paccrni afFcdus molliciem eo
;
adigere, uc in nocencem, filium camcn, capicalem fcncenciam ip(e

cogacur pronunciare. vid. Mlianm V.H. Llc. 54. Nihil ramen ad rem
facic, quod vulgo afferunc cx Lf. D.î L. Pompej. de farricid. quod
pacria poceftas vafietateymn in atrocitate cmfiliat, Nam Adrianus pa-
trcmininfulamdcporcaverac, quifilium cumnovcrcaaduiccrio pol-
lucum in vcnacionc occiderat. Ubi rede rcprchcndicur, quod latro-
nisin morcm, & velut per infidias noccntcm incercepifTct; cum per
inodum judicij domefiici capite ipfum plederc potuifTct, adhibitis
in confilium amicis. Ni dicere maliraus, verba illa emblema Tri-
boniani fapere. Jure Ebraico pars potcflatis paternae crat, pofle fiiij fi-
liaeq; familias vota dcclarare irrita. Cu jus ratio non hjec folum fuit,
ne imprudens aecas, inconfulca pietatis fpecie mota, feipfam nimia vo-

vendo fortunis eyerceret {t<}i etiam ne vel paterna bona votis ejus-
;
modi onerarencur , vel opera^ debitae intercipercntur. ;îc ut ifth^c

poceflashadenus non exlegepoficiva, fcdnacurali rationeprofluat;
cum nemo, quialtcri fubjedus efl, validedifponcrcqueac circa cas
res, in quibus alcerius poccftati fubjacec. Ex hifce & illud adparet,
quando(?mi/^d. cum iamjudicium atate
I.tradic: In (ecundo ternporet
maturuitjfubejje parentumimperijs nmalias aBicnes^ qHamqHAadfami-

li^ faternd aut maternajlatum aliqnidmomenti hahent cum ^quum (iti
;
nt pafs conveniatcum rationeintcgrii in cAterisautem aciionihm habere

aheros Jeu facultatem moralern agendiy itd tamen ut teneantu^
eîi(na.v
fimpercurare, quoparentihuspUceant ; nan tamenideo irritas ejje corum

dem aciiones^fi quid contra fecerint : iflhaec capicndaefle de pocefla-
CcpacrutxifamiliaSjproucillajarxiinpIerisqjcivicacibusChriflianisfefe
babce.
CAPUT tf.
Sjf
Ubi impcrium patcrnum circa ea poci/Timum occupati5r,qus
-habcc.
cducationem liberorum concernunr. Sicuci & id quum efl, ut fi-
quidem liberi velint paternis bonis fuftcntari, inq'; illa deincepsfuc-
cedere, voluntaci patris obtcmpercnt, quatenusilla nihil abfurdiauc
incongruicontjnct. Cui fi citra fuflficientes caufas reludati fuerinr,
êprecari non poccrunc, quo minus parcntes oflBcio educationis ni*
hil prstcrea fuperddant, cosq; cxh^rcdes eflejubcant. Quanquam
& heic, nc parentcs fortc ftolidse magis pertinacise, quam rationi
obtcmpcranteshaercditateliberos inhumaniterexcluderenc, legcsci-
viles prudencer caverunt. Sicuci &
PUto ds LL. 1. XI. abdicacionem
iilij nonvuUa paticfufcipi fineconfcnfu propinquorum. KM.Se-
neca controv. \. &cp, întiliaf^tn decUmat.p. Ec in univerfum, uti
aUa privacorum jura a3 commodum &decuspublicumactemperari
c re civitatium fuic; ita neparentesautoritate fua inliberos abutan-
cur in fraudem bonipublici,autiniquam eorundum oppreffionem,
legislatores civilcs providere folcnr. Sic in genere pacer pro fuis fa-
culcacibus cenecurliberosformarc, ut idonca civilis fociccatis mcm-
bra fiant. Quo fpcdac lcx Solonis, nc filius pacrem , quinullam ar.-
tem ipfum docuiilec, îicvecogcrctur. PUtarcb.Solone. Sed cum in ci-
.vicatibus diverfifinc flacus, ac diverfa vivcndi gcnera, rede quidcm
in illis deligcndis aucoricacem pacrum fequuncur hberi, fiquidcm ad
nihil abfurdiauccurpisducanc; pr^fcrcim ubi ad iflos finesaparcn-
tibus fumcus prajbcancur. Scolidum camen fimul, &
iniquum , in-
l'icos Jibcroscompellcre adgenusvicac,a quo ipforumgenius abhor-
rcc: nefarium , cosdcmadigere ad vitsgenus curpc, quale efl mc-
recricium; auc communi hominum indoli incolerabilej uci efl cac-
libatus cicra donum &
vita monaftica.
contincntias,
15. Deniq,- uti pater prolem famiiia ejicere non debet cirra
gravillimas caufas : ita & proles non nifi bona cum venia patrisin ali-
am familiam Quod fi autcm liberi juftam habeant mi-
tranfibic.
grandi caufam, nectamen parensperanimiduritiemannuerevelit;
putaverimjeosdemnonobligari, quominus rebusfuis,etiamrihgen-
tcduropatre^ profpicianc; inprimisubi pQCcrnamhaereditatemne-
gligere Yclint. Jâm leges civiles uti autoricacem parentum reie ful-
Nnnnn :x ciunt^
g5<^ LIBRI VI.
ciunti itamorofitatemineptamhauctefiierc obfirmabunt. Quinnec

capica familiarum fegregum invicos liberos videncur retinere pofle
ubi juflam femigrandi caufam habuerinc ; cum nec in juflis civitati-
bus hominibus Hberis facilemigraciodenegecur, finullo alio, quam
communicivium vinculo flringanture
. 14. Huc quoq; percinec quceftio ; An liberis liceat nupcias
contrahercinvicis parencibus? Circa quam pucamus diflindle confi-

derandum eflic, quid reouirac officium piecacis ; quid obfequium im-
periorefpondens; quid jurisfic pacribus uccalibus, quiduccapicibus
familiarum. PoceflacempacriamjUC calem,diximus nacurah^cer tan-
tamefle, quanta opusefl ad Hberorum educationem gubernatio- &
nemjquousq;ipfirebusfuis commode queant profpicere. Ergo illa
non videtur coufq'; fe cxtenderc, ut macrimonia Hberorum pofllt
declararc irrica; quippe qu^ pr^fupponuncur iniri abs calibus, qui
jam plenum rationisufum obcinenr. Equidem officium pietatis ac
rcvercnti^ requirit, uc&confilium parentum heicadhibcant liberi,,
nec ipforum Voluntati rcludentur. Catullm : Non aquum ejlpignare^
fater quos tradidit ipfe, Ipfe pater cum matre^ quibm panre neceffe efi,
Virginita^ mn tota tua^ exparteparentum ejl, Tertia pars matrk data ,
pars datatertiapatriy Tertia folatuaejli nolipugnareduohm^îgene-
Yo fua jura fmul cum dote dederunt. Apud Buripidem in Andromache
Hermione 'islvf^cpsvfioiTZi^v ^h tzop ifZMV Trccnjji sfiog fii^fivctv f , h8k Sfiov^
.
Kpivm TO^f. pejjionfatiom quidem meapatermem curam habebity ^ non

efimeumflatuere hoc. Nontamenflatimirricum cfl: &nulIum,quocl
concra officium iflud fuit admiflum. Nam obligacio audiendi &
reverendialceriusconfilium non flatim potefiatem de refua difpo-
nendi adimit. Accedic & illud apud întiUanum declamJVyS^ iVW-
tluam liberta^ tam necc/fariaj quam in matrimonia efi. quis enimamare ali^
enoanimopotefif Add. 2L 1. 22. 1. 2f Yy.de ritu nupt^ ^tii quid dice*
1. .
musdepotefl-acepatrum, quam habenr,urcapitafamiliarum? EquL*

deniinmultiscivitatibus facultatem matrimonia contrahendi leges
civiles variccircumfcribunr. Sicut alicubi rcgio fanguineortis, in-
confulto rcgc, matrimonium contrahere non liccr; cum notum fiCj,
ûancumper e|usmodi connubia faepe e republica petacur. Alicubi
incer
'
CAPUT !I. $37

I
iincercivfm,& peregrinamjincer illu/lrem plcbejam quse contra- &

huncur nupcice pro juftis non habencur. Enimvero uci in ci vitacibus
hbera macrimoniorum incer quoscunq; faculcas, uc migrandi li- &
cencia,inceliigicur, ubiinconcrariumexprefTanoncxcat lex> auc legi
a?quipollensconfuecudo; icacum in familiis (egregibus plerseq,- raci-
ones legum civiliumcircamatrimonia,incerccrtaspcrfonas contra-
hcnda, ceOenCi haucquidquam pacrifamiliasjusvidecur efle prohl-
bcndi auc refcindendi macrimonia fuorum Iiberorum> que nullo
aliasvicio laboranc fi modoiftiparaci fint familia paterna facefle-
re. Nam ut invifam fibi nurum in domo fua tolerct paterfamilias,
nerao abipfopoftulaverit. GeêfXXVL$^.^f. Quod fi camenfuam
aucoritacera aliberiscicragraviftimasraciones (vid.I.l2. %L dejponfal)
fpretam viderit pater, poen^ loco familia &
haercditate excludere
immorigeros non prohibecur. Quid juris heic compecat pacribusfa-
niilias, qui in civitatibus degunt, ex fingularum legibus eft cogno-
fcendum. Ubicertumell:,quemadmodumIegesciviIes efficerepos-
funt, ut invalide ineantur contradus quidam, vel quia fblcnnibus
quibusdamdefiituuntur^velquia cercis perfonis cosdeminireinter-
dicitur : ita pofle easdem validitatem matrimoni j, inter filiosfamilias
initi,a parentumconfenfufufpendcre, ut illo non accedente matri-
monium civiliter pronullo habeatur, ac refcindi queat. vid.l.2.D.
de ritunupt, \.y. D. ad L. Juliam de adulteriis. Nam copula carnalis,
.& confenfiis cohabitancium, ubi leges civicacis obftanc, nonmagis
vaUdum rcddunc macrimoninm, quam per concrad:um pupilli, &
traditioncm, citra aucoricacem tucoris fadam,validc &irrevocabiIicer
dominium rei pupillaris cransferrur. Quanquam re(Se cordaciores
.monenc, parcntessetiamubitaljs pocedas ipfis indulgecur, circa ejus-
dem cxerciciumcircumfpcdos, nec rigidos nimis cfledeberc Add<f
'Boeder. Sc Zieglet. adCrotij d. 1. . la.
CAPUT IIL
DE POTESTATE HERILL
I ^Societoi heritis qunt. > \ 4. Servitut0primava ori^ppidttHr ex con
'2tServitma6iftal>ipfafjatftrafim conpi" traû
thirftr^ S^SerrommdmnHmtrftiktto vaUieaH*^^
^ . Ni^ immfdiaU a D(o* Bitt. ^.'Selh

LIBRI VI
S. 'Sello cMptorum mdc Migatio erga do- S.
1 Totelltamen illUfieri injurU.
minos. U.^De prole ferviU,

7, lidem rehns certo modo aqmparanA lo. Incemmoda fervitutis,
tnr, \it. ^tiû^modiifervitustollatur,
QUemadmodum familisB ex marico& uxorecanquamprima*

riis quorum conjundione fobolcs cxcica-
parcibusconftanc,
(ecundario iisdem accedunc fervi, quorum opera ia
cur : ica
obeundis minifteriis capica familiarum ucuncur. His cum

rigidiusfere{bleacimperari,quamliberisi inde afperioris cujusdam
rcgiminis fpeciem in fociecace hcrili voluncexprimi, quam in pacer-
na> ubiliberifere mdulgencius folenc haberi. Iflhanc autem focic-
tacem minus proprie civicacem ab Hobbefio vocari arbicramur, cum
quia fereex paucioribus perfonis conflac, quam qua; ad fecuricatem
pr^/landaminnacuralilibercacevivencibusfaccre poflinc: vid.(7^(r/r
XXXII. 7. feqq. XXXIV. 50. cum quia dominus jflbi adjungic (crvos
non cam propcermucuamdefenlionem; quam ucrem domeHicam
commodiusarq;copiofiuseorum opcracurec.
. 2. Circahujus fociccacisoriginem rejiciendaeftfentcnciaco-
rum, quiimperium herile &
fcrvitium adu a nacura confticucum au-
tumanc. Equidem maximam ingeniorum diverfitacem intcr homi-
nes deprehcndimus. Uc alia praecereamus, fane adparec, quosdam
& eaeffc mencis pcrfpicacia, uc pcr fe cernanc, quidrebus fuisexpc-
diac ; &
ea alacricate, ut quod fibi eft utilc, proprio impulfu citra ali-
orum coadionem fufcipianc. Aliis concraingenium ^^ ica hebes, ut
quidexufufit, citraaliorumdudum parum perfpiciant,magisq;finC
idonci ad talia, quse viribus corporis confi:ant, obeunda, quam ad
quae fubtilitas aliqua mentis rcquiritur. Tanta infuper fbcordia, uc
nifi coadi commode fervare, aut difpen-
rele non faciant, nec parta
fare norinc. Quorum pofleriores natura fervos Ariftoteles vocat, non
quod dominus &fervus a^flu per naturam conflituatur, citra inter-
vcniens falura humanum; fed quiaejusmodi hominibus, quos tali
Ingenio natura finxic, commodius efl aliis fervire, quam proprio
Martc rem gerere. Quo fpC(Slat, quod Agefilaus dixit ; t^^ W" ^^6
naiîv.hfif.q^ Aiv$ipiig {ih KoLK^gs îiA^g ^ d^$^s fivcti* AfiHm incokmes
Uhcm
CAPUT III Ssp
liherOsejulêmpravdSyfet*vosatttembo;ôs effe. Plf4tarch.apophth, Laconim.
QilPd inCaligulam accommodavit Pa/Iienus: ne^meliorem unquam
Jervfim^ nej^ deteriorem domimm fuijJe.Jaeit, Ann. VI.
3. Jo.Frid.Horniu6 decivttatel.l.c^. folica
fibi chorda obcr-
rat,dura communilCtoram fcntenciaB contradicit, a jure gentium

origincm fcrvicucis repeccntium. Nam modum duncaxat confticu-
'
endi lervicuccm populosdiverfbs inviccm accepiflc; feu commu-
ncm morem invaluiflTecaptos bello in fcrvicucem redigendi. Impc-
riumcamenherileneqi aconfuecudinc, neq;a jure gencium arceflen-
dum,- fedfemper caufamy^^r/V/^rf/^, a caufa /V^/^^r^r diftinguendaiTLi.
Adeoq,- Deum caufam herilis imperij confticuendum. Cum enim
vi(Soriafica Deo, boftisq; divinitus in manum vidloris fitcradicus,
; id confecucum vidorcm, uc hon-em pofHc inccrimerc. Cum vcro
humanicacis incercflec, neincrmcm & proftratum fcmpcr occidcrer,
cumufui circponiir, banc poiefl^cem rctinuilTe fupcriorem 'm capuc
viIum. Fnimvero uci homines partim ob fui defenfionem, partim
\
advindicanda fua jura bellum fumfere: ita parta vidoria, cum vidis
'
donareviram placcrec,in ipforumarbitrio fnit eosdem in fcrvitium

redigere, aut in cuftodiam tantifper darc, quoad padlo, aut datolytro
dimittercncor. Qu^ omnia, uc & poccftacem in cales, quaccnus cum
i
rcdaracionecongruuntjDeusnonimmcdiateconll-icuic, fedabhomi-
nibus conflicuca adprobavic. Id quoq; minus rcdc ab^
dicicur;
jus njitdi. (^ necis in captum hojlem, quodfcmel hahuit., viBorem retinere ;
adcoq'',iIlud jus,quod vidorhabecinviftum,ancequam ipfum in fi-

dem rceipiac, idem elTccum co jure, quo poft ipfi canquam domi-
nusimpcrat. Nam ifthafc planedivcrfa funr. Vidorin viditim jure
belii quaecunq,- placueritpocertflacuerci occidere, auc vitam relin-
quere; quam tamcn licentiam, quancum nobis conftat, nemo jus
Vitae & nccis halcnus dixit. Sed jus vitê & necis, quod dominus
in fervum habcrc dicitur,nocat poteflatcm Icgitimam ob antegrcflum
tlcti^lumcapicalcfuppliciuminfligendi. Dcniq'; quod^/p^d4^.f.
tradit; omncimpcrium,qualecunq;flt, infcrrepotcflatcmincaput;
crgo nullam diffcrcntiam cflc quaerendam in ipfa potcflatCj fcd tan-
cum in exercicio poccflacis ; adeoq; par efle impcrium marici in uxo-
renis
34 LIBRI VI.
.rem, patris in prolem, Regis in civcs, quam domini infcrvum, nift

quod illi fere moliius, hic afpcrius habeancur : id quidcm uc credarn,
a me nondum impctrarc pocui,
. 4. Nobisfuperoriginefervitutis ita videtur. Ab initio cutn
'
homines a prima vivendi fimplicitatc difcedcrent, vitamq'; operofius

excolere, ac rei augend^ incumbere coepillent, valde probabile cft,
a folertioribus &
paulo locuplccioribus hebetiores &
cenuiores ad
operas fibilocandas fuiflc invicacos. Moxcumucriqiilludeommo*
dum experircncur, paulatim hofccaddudos, uc iftorum fefe famiii-
isperpecuo adjungerenc, iis fub legibus, uc hi quidem aliraenca, 5
qux alia vicse neceflaria func, ilii aucem eorundem minifleria circa
remdomcllicamêxipforum praijfcripco curandam,fibi /tipularen-
tur. Adeoq; primamorigioem fervicucidediflc ulcroneum confen-
fum hominum tenuiorum, &concradum doutfacias; do alimenti
perpetua, ut praeftes operaiperpetuas. In ejusmodi fervos quantum
imperij domino naturaliter compecac, facile cx fine hujus fociecatis
colligicur. poceftdominuscali fervo operas, quascunq; ve-
Scilicec
lic, injungcre, habica racioneviriu& dexcericacisipfius. Poceftquoq;
negligenciam &focordiam fervi afperioribus rcmcdiis, proucindoIe$

cjusdem exigit, coercere; etfi hoc nomine ad mortem procedi neque-
at. Sicutfummiinftar fupplicijejusmodi fit fervo, familia cxpulfum
fuee focordia^ relinqui. Neq; videntur tales fcrvi inviti potuifle aliis
Vendi,- fcdubi dominodifpIiccrenr,vel familiaerantexpeilendi , vel
non nifi ipforum confcnfu in aliam familiam transfercndi. Cum re-
vera non nifi pcrpetui fint mercenarij, qui durante iilo fi:acu omnia
dominoadquircrent. Dcniq',fi atroxaliquod delidtum admiferinc
in alios extra familiam , fiquidem intra illos duntaxac cerminos, quos
diximusjcorum fubjcdio confi:iccric, non videcur donunisjus vitae
& necis competerc. Sed ne ipforu injuriam defcndcndo lice fe impli-
cec dominus,noxiosdomoexpelIcrepotefl: &
debec; id quodinflar
dedicionis habec. Sed fi in ipfum dominum ejusq; familiam atro-
cicerdelinquant,morcequidemafBcipo{runt,nontamen veluc ex vi
impcrij, fed jure belli tanquam hofi:es. Difpari tamen modo, quana
apud TacitumdemorihmGerman.eJi, Occidere folent ffervos Germani)
nondifii'
. ,
CAPUT m. 841
tjon difiiplina (^fenjeritate^fedimfetu ^ ira^ ut immicum^ mjieiuodimfufê,
Fc ad iftum fere modumcondicio fervorum, nec non poceftasherilis
dercribicurx<?^.XXI. z^feqq, Levit.Xs.V.-^p^feqq^Deuteron.XV. IZjeqq.
ixodi XXI. IS. 17^- Siracid. XXXIII 2f ./^f
.
. F.nir^jpro poftea deprehenia commodicate fuos labores
f
per alios expediendi, (quonomine Arijlotelifotit. I.3. fervus c^yavov
vr^ opylvodv dicicur,; cumbella paflim increbefcerenc, paulacim rece-
pcum, bellocapcisea condicionevica& libercacem corporalcm relin-
quereûc perpetuo capcoribus fervirenc. De cujus moris originc Plimm
l.^.c.fi^. Servitiummvenere Laccddmofiiji quod Camen admicci non
poceftnifihocrenfujquod velifli incerGr^cos hoc primum incro-
duxerinc,velquodirti Grcecosquoq; bellocapcosinfervicucemrede-
gerinc.kA^.Bufbequm epft. 5. p. m.120. & Chriftoph.Richeriu^ de morib,
OrientaliHm p. m. lol. In iftos porro capcos helio durius tere a^lum,
quod hoftilis adhuc ir^ in ipfos aliquid fupereflec. Ecexcufari quoq;
crcdebacur fceviciaîneosexercicaj qui vicas forcunisq'; noftris immi-,
nueranc, &
paria nobis incencaveranc; cousq; procedence licencia
uc cales occidere per ifacundiam, auc ob quod vis delidu, impune ha-
berecur.add.6'rtf//^1.3. c.7. .2. Quaelicenciafemclincrodudaeciam
adillos, ecfi minore praccexcu, excenfa eft, qui ex iftis naci, auc per
'Sommercia cradici fuerunc. Ecfi eadem in quibusdam civicatibus de-

incepsreftridajalicubiplanefublaca. IgiturrervicucisprimSEvaorigo
eft ex ulcroneo confenfu, non ex bello, ccfi occafionc belli fcrvorum
numerusvehemenccrauduspcorumqj condicio durior fueric reddi-
ta. Add.Bceclerii^ adGrot.l.l^ cap.V. . 27
5. (^*. Videamusquomodo poceftacem herilem, fervorum&
conditionem, prouc illa ex bello oricur, dtduzzz Hohhefiu^ dc Cive c. g.
Ubiid abinicio rejiciendum, quod ex folo ftacu nacurali, quem illc
bcllumomniuminomnesvocac, aliquem invadendi,

oriri pucet, jus
& viribus fuperacum in fervicium redigendi. Sed illud rcdle fehabet,
quod uci jurebelli jufti vica hoftipocefteripi; ica fi quisin eodem
viribusahquem fuperaverit, eidem pofllic vicam condonare,hacIe-
ge, (\ bmnia fadurum, qujc
alcer promifcrir, fe ipfifervicurum, i.e.
tmperabit. In quo pado bonum quidcmp quod vi(ûs accipic, efl vit^
Oo oo condo-*
842 LIBRI VL
condonatio, quas jure belli poteraccolli; bonum autem quod idcm
promiccic, eft minifterium &
obediencia, &
quidem,quancum fieri
poce/l, abfoluca. Nam qui mandacis cujusquam obedircanccobli-
gacur,quam fciac, quid ifte fic imperacurus, adomiâ mandaca fim-
pliciter &finereftritionccenecur. Ecfi quodhei^mperamencum
lex humanicacis adhibere jiibeat, docec Grotim I. nl c. XIV. C^ce-
rum, quod rete ^^^^^7?/^monec,nonomnisbellocapcus,cujus vicas
parcicumcfl:, pacifci cum vidQreincelligicur. Nam quorundam mors

duncaxacdiffrcur,arbicriovi(5lorum,quandoeunq,placueric,exigen-
da; uci Romje fiebac iliis, qui criumfo auc fpedacuhs fervabancur.
Ecnoncuivisicacrcdicur,ucreIinquacureicancumlibercacisnacuralis,
quo vel aufugcrc, vel minifterium decredare, vel machinari domino
malum aliquod auc damnum, fi eupiat pofTir. Nam calis fervic
, ,
quidem, feu opcras prasflac, fcd cicrafidem mucuo intervcnientem,

Vinculis cancum nacuralibus coereicus, crgaftulis, compedibus, auc
acri cuftodia ; codem modo, quo bruca nobis ferviunc. Igicur obli -
gacio fervi,belIoparci;, advcrfus dominum non nafcicur exiiraplici
Vicascondonacione, auc necis dilacione, fcdexco quodipfum non in-
carceracuautvinflumtcneac Quippe cum iflhgec obligacio, mucua
prxftacione conftans, ex palo oriacur; in omni aucem paîo mu-
tua verfari fides dcbeac. Cum beneficioergocondonac^ vicae con-
jundaeftfiducia, qua dominus eum in libertate corporali relinquit,
ita ut nifi intervcniflTentobligatio^ & vincula paditia fcu moralia, non
inodo aufugere, fed & dommum confervatorcm vit^, vita fpoliare
poflic; duranceuciq; adhucinceripfosftacubelH. Exquo confequi-
tur, (crvos, qui carccribus,ergaflulis,auc vinculis coerceancur, ab illis,
qui pato cum domino jungancur, diverfos cflfe ;
qui ferviunc illi non
padoj ^cd ne vapulenr. Jdeoq'; fi dominum occide-
aufugerinc, auc
contra legesnaturales. Nam vinculis ligarecorpo-
rint, nihilfaccre
ralibusfignum eiljllumqiiiligatfupponcre, ligatum nulla obliga-
done feu vinculo morali fatistencri. Illud camen falfum e/1:, non
ninusjurishaberedominum in fervum non vin(Slum, quam in vin-
lum: fummumenimhabercinucrumcf;.Namlicenciabellica,quani.
fibi iii vindlum rclervavic dominus, diverfuai quid cft ab imperio.
CAPUT Iir.
045
Perillamenim vica tolli potefl-, quandocunq; vidori placuerit, ob-
cuivindusnondum videturexemtus. Sedquan-
tentuftacusbellici,
tumvis furnum impcriumdiredcjus non dat in vitam, nifi ex delidlo.
. 7. Cseterum ecfi imperium quod proprie efl: jus regendi al-
,
terius pcrronaro, ubi fijb jedliconfenfu u lcroneo eft conftitutum, citra

cjusdemconrenrumrcgulariter in alium transferri nequeat; cum pe-
culiaresefle foleant rationes, quarequis fefe huic &
non alteri fub;e-
cerit: inillistamenimperiis, qujeavicoeperunt,receptum, uteadem
folius imperantis arbitrio alienari poflenr. Quamdiu tamen fubjeli
aliquid libcrtatis fuperefl-, proprie non ipfi homines, fedjuseosdem
regendi alienari dicitur, in quantum illud efl: cum aliquo emolumen-
ro conjuoiflum. Licetcnimquilibecimpcransdefubditofuodicerc
queat, htcmemefii eatamenproprictas diverfa plane efl:abea, qua
quis rem aliquam fuam dicit. Priori enim locutione hoc tantum fi-
gnificatur; mihi&non alteri competit jus hunc hominem regendij
fictamen,ut& mihi adverfuseundem aliquafitobligatio, necin in-
finitum illud jus exerccri queat. Afl: proprietas, quae rei tribuitur, in-
volvit jusifl:areutendi,abutendiq;,eamq;confumendi ex meocom-f
modo autlubitu; fic uc qualitercunq; eandem tradlavero, injurije
nonfimreus; fedadexcufacionemfufficiacdixiflle; hsecresraeaefl:,
Quanquam aucem lexhumanicacisnonferac,uceciamadverfusqua-
licercunq; de nobis mericum omnia primaevae ajqualicacis veftigia cx-
tinguancur, poftquam in pacem nobifcum rediic ; ucq; ad bruci inftar
aut rei inanims poflêc cradari , adverfus quam nulla nobis eft obli-
gatio; immanicascamenmulcarumgentium eoproceflic, ucincerres
numerarencur fcrvi, iiq'; non cam per imperium, quam velucex vi
dominij tradtarencur. Sicuteodemfere modo,quo quisdejumen-
to fuo dicic, hoc meum eft, eciam de fervo dicerecur, hic meuseft.
Indc& apud întiUamm declam.6 qui capcus fervicium fubierat,
.
dicic; me iffeperdidi. Ec in jureRomanofugiciviy^r/^?yi//-!/r(?y^di-

cuncur. 1. <5*o. D, defHrtis.
l.i. Q.defirv.fugit. EcquEe fervo a domi-
no pr2eftabancur,noncaminiftius,quamhujuscommodum praefta-_^
rencur,ne fcrvo pereunce dominus damnum pacerecur add.camen
Vi9 Chrjfiflomm orat, XV. defirvitute. p.Z^l.fij^. edit, MdrelH. Non
60000 2 tamen
&
044 ^^^^^ ^^*
taretiindereleinfertiir; quidquid fcrvi erat antercrvitutcm, id

poftcaeOedomini. Nam
hoc tancum fenfu idadmiccitur; quicquid
{ervi pocerat cflfe antecapcivicacemexfuisoperis,iddeinccps domi-
ni eft. Ubi enim ulcro quis in fervicium (efe cradir, poteft quidem
fe & reculas fuas domino fimul cradere. Id camen non femper nc-.
ceffariumefl:. Quin probabile videcur,eos, quiipfifefc vendiderunc,
tamprcciumfui, quamres fuasrecinuifle, falcemperjnodum peculij,
auc tradidiflle illis, quos antea cenebantur alcrc, puta liberis, aut paren-
tibus fenio confedis. Quanquam Ebrsei fl:atuebant, non pofl^ ali-
quem rele lcipfum vcndere, niflnihil prorfus fupereflTet, undc fe

alcrcc. vid. Selden. 1. VL c. 7. Quod autcm in jure Romano in verum
fcrviciumredigebatur, quiad pretiumparticipandumfcfevenunda-
ri paflusfueraCj id ita fehabebat. Fingebat Cajus, Scjum fibi fervum
cflfe,quitamenHbcrerat. Sejusitidemfervumfe fimulabac,inicafidu-
cia parcem Ubi dcindc Sejus vendicus fuerac, fub-
fibi precij padlus.
ornabaturcercius, qui liberali caufa vendicum aflTererec. Hocmoda
^
perdebatemcor &fervum,& prccium, poflquam Cajus afluce fe fub-
*
duxifl[ec, Exemplum ef! apud Plautmi Perfi aB.. lV.fi 4. p. Quod
llquis furebelliinfervicucemfuericrapcus,bona quidcm capci,, qu^
fimul cumipfoadprehcndic vi6tor, ipfius erunr. Sed qua? ifle n^n
fimuicepic^perindeerunc, acq;fi capcus nacuralicer fuiflec morcuus,.
faltemquousqjlibertatcm recuperaveric, lUud autem liquidum efl,
quod quidquid domino adquiracur.
infervicuce adquifieric fervus,
Adquemenim ipfaperfona plcne percinec, adeundem quoq; perci-
ncbunt omnia, qu^ per iflam perfonam proveniunc. Adeoq; ni-
hil crir,quod fervus ut fium poffic recinere concra domimm. Ecfi quod
cfominus ipfi pceuliaricer aflignavcric ad ufura, vel adminiilracio-
nem, recinere,&defendere pofliicconcra confervum: uc func ciba-
riay veflimenca, cella, peculiu m . Add. Plimm I. g. efifl. 14.
^. B. Quod aucem /^m negac ferVQ pofle infuriam, id
fieri
cum grano faliseflcapiendum. Nam racioab ipfb fubjunda, quod

voluncacem fuam fcrvus voluntati domini fubjeceric, adeoq; quic-
quidhicfeceficillovolentefiat; volentiautcm injurianonfiaC; hoc
imxxm d^Qxt^ nonpofle queri recvumj^ qualiscunq; opcra,. modo
incra
CAPUT m. 84r
intra ipfius vires ea /5r, k domino fibi injungatur, licet forre eadeni
ipliad palatu m non fic. Queraadmodum civisnon
potefl qucri,
fi rex abfoiutus cxfuo judicioremp.gerat, ututciviifta adminiftra-
jtiodifpliceat. Nam ha(fienus duncaxat iliam voluntatis fubjedio-
nem valere alibi oflendemus. Decastero quis neget fervo injuriam
fieri, fi ab ipfo exigatur opcra vires excedens , h citra caufam, auc
quiaimpodibilia non prgedicitjVerberibus ineum feviatur, fi vidus

denegetur. Theamf epifl. 3. ad dn(.cda,v ^rtcnvjjufium itjum fervorum re-
quiritj *W {iyi"^ hct rov a.ottov y.cifJLVc}cn y fjLYiTe d^vvaTuaj ^td tt? svêiav,
ne propter laborem deficianti nec fropter mdigentiamviribm fiangantur^

Quo loco notanda Judôrum dira intiumanitas, qua credebant fe
veflicumvidtumqi minimecogipra^ftare fervoegentilibus; tametfi
operasomnigena (aevitia exigerc nefas non haberctur. teite Seldeno
L VI. c. 8. Forte quia ipfi paria in i^gypto toleraverant. txodi V. 15. 14.
Namillud Lî^/^.XXV. ^.^.ad fervosexEbrîstantum pertinere tra-

debant. Benigniores heic leges Romana?. vid 1. 1. . 2. 1. x. D. de his^ .
quijHf^ velaLjur.fint, l.i. 5.0. detatin.lib, toL Quofpedat, quod

Cato apud ?lutarchum in ejm vita dicere fblebaty ai%it^v îd. ya<d^
tff^q QiKiTj}^ ^vyoiiccx^Y' foedipmum ejje cumfervis ventris caufa rixarr^
Etfi alias idem facis duriter fcrvos, ubiconfenuiflent, venundando^
putabat, nec alendos inutiles. Id quod rele Plutarchm d. 1. reprehcn- -
dit, quod beneficentta nonnunquam porrigatur dr ad bruta animaUa^
Commendandum quoq; decrctum C/audi/ apudSuetonim c.2f^ Cur/
quidamagra (^ af]ecia manciptainmfulam ^Jculapijt&diamedendi expo-

nerentyOmnes qui exponerentur hberos ejje fanxit^ nec redire in ditionem
dommiyfi convaluiffent : quod(ic[uis necare quem maliet y quam exfonere,
c^dis crimineteneri, Idem narratD/<? Cafiim 1.XL. Redtequoq; /^W/?^-
teles Nicom, VIII. c. 13. Ergafervumjquahomoefiâmicitiaejl.. ôk&I yd^
^voji rt îf(gôv '^vti dvSpcti-TTM 'Wi^g 'mLv'^ r^v ^vvdusvev' KaivmrjtTa^ vofJba ng^
fnv&riKiig t(^ (piXla^ ^^jKaB-' oavir ctvSpo)'^^, &uippecum unicmg^ hemini
jmquoddam effe videatur ergaunumquem^x qui cum ipfo legis acfeederis
effejjarticeps fotefi, ^ amicitta igitur erit, quatenm homo-efil Add. idem
Veconom. c f. Seneca de Ira 1. 5. c.4.
1. 1. &
de Clementia 1. 1. c. 18 effio &
k 47. drriam Bpicietm Ih c.15. Stobamferm.U^r Caecerum uti alia
^^S LIBER VI.
jura pacrii mfamilias per lcges ci viles cemperata ant re/lrida funt; ita &
huic pocefl:atiheriUconcigic,qujealibimagis,alibi minus circumfcri-
pca dcprchendicur. Verum ubi illa abfoluca &
illimicata remanfit,
a lege civili non confticuca, fed prxrerica debet incelligi, relidla, &
prouc a pacribusfamilias cxcracivicaccs pocuic exerccri. Quanquam
in quibusdam civicatibus leges dominorum fêviciam in fervos fovc-
anc, ac duriorain ipfosfl:acuanc,quam jus nacuras etiam abfolutoim-
perio tribuit. Quo fpedlat mos Romanoru, cx quo familiam omnem,
quAfub eodcm teômanfitaverat, adjufplicnim agioportebat, interfe^lo
domino. Quem C. Caffius quidem argumcntis quibusdam aburili
pccicis defendcrcfacagic, 2iû<^T^citum AnfjXW . Eum poft aliquan-
tulum micigavicHadrianusapud^/?./r//>/?^/?, uc nondcomnibusler-
vis qua;ftio haberecur,fidominus in domo inceremcus eflct, fed d^
his^ qui pcr vicinitatem foterant jentire, Add. ///. D. de SCto Silamano,
Conf tamen l. Samuel XXVI. I^.
. ^. Circaprolemcxfervisnatamdifquiricur, tuman illa nc-

ceflTario macrem fequacur, cum an aequum fic& ipfam fervicio prcmi.
De priore Romanaelegcsfcifcunc, uc &in brucis, in ferviiis con- &
dicionis hominibus partus vcntrcm (equatur. \.v\.X^.de flatuhominum^
'
Id quod Grotim 1.2. c. f . zp. juri naturali npn fatis congrucrc judi-
.
catjubipateraliquafufficicntirationcqueatcogoofci. Nam cura ia

brutis quibusdam animantibus patres non minus quam matrcsfoe-
tuumcuram gerant, hoc ipfo oftendi, foetum utriusq'; efl"e commu-
nem ; adeoq'; fi lex civilis hac in parte tacuiflet, parcum non minus
patrem quam matrem fecuturum. EnimVero nobis fccus videtur.
Namfupra ofl:enfum fuit, originaric prolem admatrem pcrtinerc,
fed patrem fibi cx pado macrimoniali jus in prolem quserere. Vc-
rum cum fervi, & qusecunq; ex illis proveniunt, ad dominos ipfbrum
fpedent, prolesfcrvilisin eorundem erit potefl:ace; pofl:quam (er-
vitus eoufcf; cxtenfa fuit, ut nonopersetantum^fed &ipfumcorpus
fervi ad dominum pertinere incelligerecur. Quare autem potior
heic fit dominus ancill^, quam dominus (ervi genitoris, non ha?c
fola racio efl:, quod connubia fervorum non faciscerta cuftodia
eflent circumfcripta. vid. Vkutu4 Cafina, Scd ctiam, quia corpus
ancillas
CAPUT III. S^7
ancillâd dominum pcrtioet, quod per impr^gnationcm ad ope-
rasobeundasrcddicuraliquandiuinhabile; fervi non icem. Cui&illa
ratiofaveCjquodimplancaca folo ccdanc. Quod iiauccra ipfe do-
minus ex ancilla prolem ferac, illa calis eric, qualcm ipfe dominus,
auclegescivicacisvolenc. Sicuc&exhis pociilimumericftacuendum,
quiddecaliprole ficfucurura, quam ferva macer concepic, libera in
lucem edidic, aucviceverfa. F.cfi humanicas fempcrlibercaci prolis
faveac. P/ato de LLA.XI fuperprolefcrviH icadifponir. Serva fifsr-
voyaut liberoy aut Itberto conjunâ peperit^ Jerv. domino natm detur ;
fm exfervo libera peperit^ Jervi dormnm natifimiliter dominm efto. îod
fi
qutspiam exfervafiia natumfufeeperit^ aut quttpamexfiervo peperitpro-
natum quidem exfierva
frio^ tdij^pateat, ^
libero mulieres in aliam regto^
ncm mmpatrefimulemittant, Natum veroex libera(^fiervo legum cu-
Jiodes ana cum matre extra fines expeUant. Ca^cerum ipfi proli, quae
cx fervilivencre nafcicur, injuriam non facic dominus, fi & ipfam.
fervih eflecondicione velic. Nam cum ipfius parens nihil haberet
proprij, nullaracioeandem alcndi fupererar, nifiexbonishcrilibus.
Cum aucem dominus ejusmodi proli alimcnca, & qus alia ad vi-
tam func neceflaria, cogatur prsebcre diu ance, quam ipfius opera
ucilis efle qucac, & fcquences operas fui cemporis alimenca, falcem
non multum excedanc effugere cidem fervicucem invico do-
inicio, ;
minonon licebic. Idqjnon folum, quacenusadhucin jercvclucdo-

mini cfl!c incelligicur j fcd & quia ca condicione alcndam dominus
fufccperac, uc pcrpecuo fervirec; in quam conditioncm ipfa cacice
praefumicur confenfifle ; cum prasfertira illa plane nafcicura non fu-
erat, fi dominusuti voluiflec, occifis jure belli parenci-
licencia fua
bus. Libcrcas auccm naturalicer omnibus hominibus compeccrc
incclligicur, quaccnusnullum fadum nofl:rumaucalicnum anteces-
fity quodinasqualcs nos alteri redderc idoncum fic. Acq; ha?c qui-
clem dc prolccorum, qui occafione belliin fervicucem redafti funt,
facis manifcfl;a Circa eos, qui ulcro fcfe alceri in fervicu-
videncur.
tem addicunt, ubi lex aut padlum exprcflRjm non cxcac, asquicas &
.favor hbcrtatisfuaderevidccur, ucprolis deincepsnafcicurx alimen-
tafub alimeoci$ pur^QCun}, qu% a doniino debencur,^ cohcineri in<
848 ^^^Î VI.
tclligantur, eoq; nominc proles fcrvicuci non fic obnoxia-j. Conf;

Bxder, ad Grot. d. 1.
. lo. Videndum porro cft, quidnam incommodi in rcfecon-

tincac Tervicus,qua apud plerosq; nihil miferiushabctur, & quae i
cciam morcc fic cfFugienda. Sadi Rofarmm Ferficum c.l. Proprwpani i
vefci ^feder^ melim e[l ,quam aureo cingulo accincium fervitw adflare/
Habec igicurfcrvicusperfonalishoCj uc quis pcrpecuas operas debeat'
pro alimcncis & aHis,qua: vicas neceflTicascxigic. Id quod fi accipi*-
acur in ccrminis nacuralibus, cicra quorundam dominorum inhu-
manam fseviciam, auclegum civiliurarigorem, nihil habec in fe ni-
mi^ accrbicacis. Nam perpecua illa obligacio compenfacur perpe-
tua alimencorum ccrcicudine, quam
non habenc, qui diurnas
fsepe
operas locanc, defedu condudlorum, auc ipforumfocordianonni-

fi fuftibus expellenda. vid. Arrianmin Bpicieto. I.5. c.2<S. p.m. 2^-7^-
add. Grotiu4 1.2. c f ..27. Ncc abfurde quidam judicanc, fublacam

apud plcrosqjChriftianorum fer^ncucem incer caufas efle, quare can-
ta colluvics f urum vagabundorum, & validorum mcndicorum pas-
fim occurrac. Cui camen malo qudam civicates obviam iverc,
extrudis publice ergaftulis, in quibus ignavis nebulonibus laboran*
di neccfl[icas aflTerrecur. Add, Bodmus de rep. 1. 1. c. 4. Bufbecjuius &
epift. 5. p. m. 118. Hobhes decive c. IX. .5). circa difcrimina fervicucis
& libcrcacis ica philofophacur. Libercas, inquic, nihil eft: aliud, quam
abfcnciaimpedimencorum mocus. -Quseimpcdimcncafunc vclna-
turalia &excerna,velmoraliafivcarbicraria. Secundumilla cftcuiq;
libcrcas major aut minor, proucplusvelminus fpacij eft,in quovcr-
facur; uc majorem habeac libercarem, qui in ampio carcere, quam
qui in angufto cuftodicur. Sic poceftcfle homo liber verfusunatit
parcem, neccamenvcrfusalceram; utquiicer faciens fepibus&ma-
ceriis hinc &
inde cocrcecur, nc vineas &
fcgeces vicinas conccrac.
Ifthsec libcrcacis fpccics cocporalis &
phyfica dici poceft ; quo fenfu
orontsfervi^fabditi quinon funcvin<fii, vel incarceraci.
liberi func,
Impedimcnca porro moralia abfolucc motu non impediunc,{cd pcr

accidens, nempe pcr cledione noftra, quacenus melius judicamus
mocu abftincre,qua eunde exercerc, Sic qui in navi eftj,non ifspcdicur,
quin
CAPUT irr.
84P
qiiinrerein marc prsBcipicare poflicj modo Velle poflir, Sed nfapiCj
meliusjudicabicinnavi manere, quam in undis fufFocari. Sic quan-
cafcunq; poenas finc propoficae, poceric camen concra fieri ab eo, qui
iftud pcriculum fiibirenonformidac. Acq/harccjftvoluncatisliber-
tas incrinfeca, abeadem feparari nefcia, qua seque fervi, acqj quivis
alij fubditi gaudenc. Ergo alibi iftud difcrimen efi: quserendunij.
Ac primoquidem, licccvixullusdominus fic cam durus, quifervum
prohibeac, quo minus faciar, quas ad vicam Sc fanicatem cuendam
func neccflaria, circaquaeprjecipue cur^ human^ occupantur ferc :
tamcn Ubcris hcic concedicur mollius & copiofius fibi confulere,

quam quorum valicudincm afpcrior vidlus, & incempcfiivi
fervis,
labores quandoq; non parum ^ffligunc. Deinde liberihomines pr^
fervishoc habenc eximium, quod illi minifi:cria civicacis, aucfamilias
obcant honoratiora, Scplus poffideancrerumfupcrfluarum. Qiio-
rum ucrunq; indoli hominum crelionis ingenij adprimeconvcnic.
Nam laboris moleftiam ejusdcmnobilicasfolacur; & rebus afHuere
dulce habecur, vel quia infucurum nobis provifum videcur, vel ad
mollius inilrucndam vicam, vel uc matcriam habeamus de mulcis
bene merendi. Quod auccm maximum efi:, libcri foli civicaci, le-
gibusqi gcncralibus parerc debcnt, ncc pocnam, nifi quas in illis de-
finitur, metuunc. Serviaucem&conciviferviunc, ejusq; juflTis pecu-
liaribus, poenarq;, &coercicioni privacae funt obnoxij, ejusdemq;
moroficaccm ferre coguntur quaeco moleftior efi:, quo frequencius
;
& propius fcrviscumdominoverfandum. Id quod co durius cdj

quia raro leges publicffi fervis concra dominosfubfidium ferunc,nifl
ubiadimmanem fasviciam horum afpericas proruperit. Qux ce-
. nerrimasquasq; animas maximc afficiunc. Apud Xemphontem Cyrd-
f^d. l.g. Chryfancas calc difcrimen libercacis & fcrvicucistraderc vi-
decur.- .êmadmodum ipfi digmm ejje txijlimatis veflris fMitis imfe-
rare ; ita etiam nos pareamm, quibtu decet, Ta:ntum autern inter nos dcr
fefvos^ intereffe, quantum fervi ipji imjiti heic mimfirant. Nos
cet^
autem ultro optima qua^ facere convenit, Huc percinec quoq; D/>^^
Chrjjoflomi orat. XIV. de firvitute^
. II, Liberacar fervus variis modis, I. Si dominus cum liber-
Ppppp tatc
8fo
^^^^^ ^^'
tate donaveric. Nam quod jus in fe fervus in dominum transtuljt,
idempocefl: dominus fcrvo reddcre. Quod Ci tamen dominusfu-,

periorem habueric, fervo non alicer libcrcatem dare poccftjquam faU
vo femperiftiusfupcrioris jure, lcgibusq; civilibus fuper manumifn-
oncconfticucis. 2. Si dominus a fc fcrvum abigacj id quod in civi-
cateexiliumhabecur. NcqidifTcrcamanumiffionequoad cffe^lum,
fcd cancum quoadmodum. Utrinqi cuim poccftaci hcrili renuncia-
tur; fcd libercas heic in poenam, illic graciam concedicur.

in Efle
aucem pocnam, commodum & locuplccem dominum amicccre,cd-

am miniftri libcriinceiligunc. 3. Servus fi captus fir, fervicutem vecc-
rcm nova abolec; idq; fivc ipfc folus , fivc dominuscum ipfofucric
capcus. Sedfi folusdominus fuericcaptuSjfervusin cum reciditfta-
um,quofuturuserat,fi dominus nacuralimortcobii(fcc,falccmquo-
usq,- dominus priori libertati
poRliminio fueric re/licutus. 4 Libc-
ratur fervus ignoracionc fucccfibris ; puca fi dominus moriatur, ncc
ius fuum inalium cransculcric; quia nulla ipfi advcrfus quemvis ad
fervicndum obligatio fupcrcfi:. Ncmo enim obligari intclligicur,

nififcirepoffiCjCuiprajftandum fit,quod dcbetur. An vero in civi-
catequoqi pro libcro ac civc calis fc pofiic gcrere, cx Icgyûs civili-
bus ericjudicandura. Sicac aliqui rcfcrunc, apudTurcasmanumifii-
oncm fefVGrum prodeflc duncaxat concra veccrem dominum,non
autem concra absquibus iftc manumiftlis denuo in fervicium
alios,
abftrahi qucac. Porro contingic iftud, uc fcrvus ignoracione fucces-

forisliberecur, finuUusdomino hxres cxcitcric, naturajiterautcivi-
liter niorcuo. Non enim, quemadmodum bona reliqua pro dcrc-

iidis habica ceduncoccupanti; itaejusmodi quoq';fsrvus quafi pro
derelido habitus absquovisinfcrvicuccmpoceftabftrahi, Namca?-
terse res, nullo muniuncur jurc, quominusquivis eas fibi poilicvia-
dicare, nifi {amalceriineasdem jusfuericqusficum. Inhominemau-
tem nullum fibi jus aflerere quis poceft, nifi quancum ex ipfiuscon-
fenfu , aur ancegreftb fado^quod ipfum fpcdlat , oriatur, Excindô
icaq; illo jure, quod vilor cx bello peculiariccr in fervum qusefierat,
redic nacuralis libercas, eciamfi fors ingcnio ipfius fervicium magis
ongruac Inclinacio caim 5c apcitudo ingenij in fc nenaini jus dac, in-
vicum
CAPUT l Sfl
Hritum in fervicutem rapiendi ; nccquod alceri fors utile e^, id nâtim

mihi licet f. Ubi fcrvus non ex prjeccdencc
pervimipfi imponerc.
dcli<3:o, ncq; per naodum pocnse in vincula conjicicur, auc quovis
niodo libercate corporali privacur, obligacionc iila ex pa<ô nata libc-
raciir, qua ipfum dominus adftdngcrc amplius nolle cenfccur, dum
phyfica eidem vincula injicic. Ncq'; cnim exiftic padlum, nifi ubi
pacifccnticredicur; neqjviolari poceflfides^qusenoncil
habita. lade cjusmodi fervo aufugerc nefas
non cric_*.
DE JURE NATURtE ET GENTIUM
LIBER SEPTIMUS.
CAPUT PRIMUM.
DE CAUSA IMPULSIVA CONSTITUEND.E
CIVITATIS.
f. Jngrejfus^ 1 6. An indigentiafHtrit caufa conJiimtA ci-
2. Hemo natura wagis amat fe, qHam\ vitatis.
focietatem, 7. (jenHinit civitatis conflituenda caufa.
i. Exa4j>etittt tamen focjetatis nonfiaim\8 .Solalegis naturi> reverentia pacem ge-

feqtiitur adpetitm civitatis. neris humani non continet,
4. In homtne multafum vitia, cinlem fo- ^ Ne^j foh arbitri j ne^paSla^
,
cietatem pertHrbantia. i <?, Dtfcrepantia judictorHmpac^m gene^
. A^ civitat per confecHtionem naturaA ris humani turbat.

lim prodnât \ii. Coercendts homimbui acriori frn$
1 quamfola lege naturali opm eji,
0/lfocictaCcs,quasvocanc,pnm3sagendumjam
'
dc eivitate, quae perfcaiflima habetur focietas, &

qua incolumitas humani gcnerispofV ipfiusmul-
tiplicacioncm maxime continctur. Hanc quarc
inftituerint homines, antea per familias fegrcges
difperfi,manifefteadparebit, fi^ îndolcmfbcie-
Ppppp 2 tatis
^2 LIBRI VIL
tatis civilis, humaniq; inclinacioncs ingcnijpaulo curatius pervcfli-
gaverimus. Ad quod illuHirandum non parum prodcrit excu/Tifle,,
qu^ vulgo luper hac rctraduncur.
. 2. ad naturam hominishcic confugiuntj qua&
Plcriq; igitur
ita ad roeietatem civilem rapiatur uc citra cam nec velic, nec poffit
viverc. Cui fini allegantur argumenta illa, qu^ fupra pro fociali
hominis natura 1. Z- c 4. addudla funt; defumta potiflfimum a fbli-
Cari^ vit^ mireriisj a t3ediofblitudinis,afcrmone, qui citra focicca-
cem homjnifruftra datuseffct, ab appecituconverfandicumhomini-
bns, ab utilitate cx confunfîone cumaliis refultante, &
fi quas funt
alia.. Exadverfum Hdiês de Cive c. L oflcndit, reverahomincm efle

animal, quod fcipfum, fuamq; utilitatem quam maxime & princi-
palitcramat; (jfiiu orat^z* *^"V cLlf^^q tte^ 'orAeiova^ savTiJ !to/t/
nerm^plurU faclt alissyquam feipfim.Bu}HpidesMdea..Tig ^' ^xi Svniz^v
.apTTytvcaax&i loh' dg 7mg riQ dvTovrS zirsAcig fj,a'AQV. cptha ^m
Z'er0f
i:
mondiumjamnon novit hoe^ ôdquis^Jeipfimmagtsfiamp-ôx-imum-

ametl: ifocratesdepace^ lô) ôKâiv aTnx.vng fih S7n9u(z4v t^ cnjfjb(pspav]og^
(5j) tQ 'ss-Xsovsxîv
-ndv u^&^v. Mca fentcntia univerfi mortales utili-
catis fuae fludiofi funt, & ineo eIaborant utpIuspofnntaliis.rj foci-
ecatem autem &
alios fecundario' duntaxaCs, &
quatenus in ipfum
aliquaiadevoluptas aucutilitasredundare poteft. Idq';indeorten-
dit, quodut quisalterius focietacem affefler, non fuj^ciat id; folum
quod homafit; fedquod apud hunc potius quam alterum hono-
rem aututilitatem obtenturum fefe fperet. Idemq; indudione a fin-
gulis focietatibuspetitailluftrac. Qui commerciorum caufa coeunt,.
lucrum fuum fpedant, quod adfumtis melius fefe obtenturos
fbciis
fperant, quam Ct feorfim fua negotia gererenc, Ea fpes fi ipfos dece-

perit, vecordeshabebuntur, ni damnofae focietati quantocyus re-
nunciaverinc. Illi, quos ofliGij publici raciones |ungunc, forenfem
quandam amrcitiam ineunt,pIusmutuimetus,quamamoris haben-
cem, & cuipotius exteriorum fignorum fallaxadparatus, quamfin-
eera animorum con jundtio adeft;. Sic ut inter cales quandoq; falio,
pndlisviribus in privacum nitens commodum, vix unquam liqui-
da beaevolenciaexiflac, EtquipropriiscQnfiditopibus,de adfcifcen-
dis
CAPUT I.
sr^
disfociis parum Ubi hilaritatis, aut fallendi otij caufa
folicitus e/l.
coitur, quisqiiibi maxirne perplacet,fi aliisautfibi rifum po/Ilt mo^

vere. Aftilleprovenire non folet, nifi oftenfa aliorum turpitudinc,
autindecentia; cumredtequis inalio ridere non poflit, quod in fe-
ipfo deprehendir. Juxta illud JuvenalU fat.%. Lorifedem re^Hi den-
deatj mhioêmalhm. Igicur quf alios ridenr, non poflunt non eos-
demprasfedifpicere,&excomparatione aliense ftoliditatis glorio-
lam fibi quaerere. Et quanquam rifus interdum capteturcitraoifen-
fam, &perjocos edentulos; patettamenheicquocf; aliquem magis
voluptatefua, quamfociecateduci. Imoquiidexprofedbagunt, ut
aliosexhiIarenc,hocpr&cipuefpedant,ut per feftivi oftentationem
ingenijgraciamautcommodumanquodaucupentur. Quinpletisq;
hominum eft natura infitus maximus pruncus aHorum di(Sa aut facla
examinandi, judicandi,.condemnandi atq"; exagitaqdi y quem fi uber-
tim exferere queanr, jucundiflimum fibi vit^ condimencum accey-
lifle putanr. Idemq,- ^gre perdifciplinam autcafligationes reprimi-
tur, autextinguitur. Deniq; /j coeatur philofbphandi caufa inter
eruditos,quipra5 csteris fefeprofTcenturfapere, tor volunt magiflrl
haberi, quotconvenerunt; &
qui fapientiamfuam abaliis repudia-
tam videc,nonmodoeisnon favecfed&acerrimeindignatur. Quo
facit illud Arriam intpêto. L j. c. 2. ôdfi quis tihi dixerity orta du
Jputatwfte depraJIaKtifsimo 2hilofipha,quendam dixijjey ummitium ejje^hi-^
tofiphum: AnimidUtHajquânteadigitilongitudine erat ^ nnnc duos cuhi"

tosexcedit.. Siquis autem alimdicat, Nihil agis^ non ejl oferafretiumi-
illum- audire.. quidenmfcit ? prima frincipia percepit.-praterea vero nM
tenet..fatim velut attonitmadjias^palles) vociferaris. tgaeidemonjlraho,,
qui vir Jim^quantus fhilojophm, Ex quibus Iiquidoadparet:,quodcon-
grelfus omnis fpontaneus concilietur vel ob indigentiamj vel captan-
djegloriae^; undereferrefludentcongrefli vel commodum aliquody
Vel exiflimationem &
gloriam apud focios, Aêl deniq; volupratem.
Idem alio argumento demonftratur, ex ipfisdefinitionibus Voluntatis^
'Bonii Honoris ^
Utilis^ Societaces ab hominibus ineuntur voluntario.
Ubi autem voluntas, ibi quoq; eft ipflus objeiflum, nempe bonunij.
Bonum aucemquidefl:,nij[i quod quisq; fibi cale effe judicaverit-.^
Ppppp^ , Si
.
gf4 t.IBRl VII. /

Sicnim Vel maxime Perfanim bene fit,ego tamen id mihi bo-
regi
numnonduco. Bonumaucem fempercomicatur aliqua jucundicas,
qusevel adanimum(blum,veladcorpusquoqipercinec. Anifnivo-*.
luptasomnis velgloriaert:, velad hanc ulcimo refercur. Qu cor- \
pusaflficiuRtjômmodorumnomineveniunc. Ergo omnis fbcietas,
velcommodi caufa, velglorl,nonfociorum caufa concra-
i.e. fui,
hitur* Enimveroglori^ftudionuUa inirineqimulcorumhominum,

neq; diu duratura focietas poteft; propterea quodgIoriatio,ficut&
honor, fi omnibus ad/it, nulli adefti quippe quje prsecellentia, &
comparatione conftat: neq; ut quis caulam gloriandi in fe habeat,
adjiimentum ullum acceditex aliorum focietate nifi quod conjun- i
gi cum hominibusnotorisB virtutis, paris auc semul^ praeflantiâr-

gumentum habeatur. Aliasenim tanci quisq; efl-, quancumfine ali-
orumope ipfepoted. Comraoda autem huju? v\tx manifefium eft
augeri pofle mutua ope. Longe tamen moUiui & commodius foref,
fifolo jufiualiosinnofiramtniflêria liceretdifponere. Proutetiam
inter reliqua vitae inflirumenta tanto gratius quodq; habetur,quo plu -
ra adfert emolumenta, minoriq; impenfa aut labore paratur, atq;
confervatur. Unde fine dubio homines magis ferrentur ad imperi-
um, quamad focietatem, i.e. mallenc aliis imperare, ipfi immunes,
quam inmutuamoperam confpirare; nifi metualiquo retraheren-
tur, feu nifi profpicerent, omnia pro imperio agerevolentibus ma-
lum aliquodimminere. Confpirat AmaKus Eficieto 1.2. c.22. Nul~
lum Animal alteri ita eonciliatHm efly utfaa, utilitati ; cui ûidquid obftafe
*uidetury fivefiaterfity (ivevater^ five filim,five amaftm^ five amator\
exficratuK Ita enim natur^ comfaratum
edity averfatur^ efi^ ut nihil
ferhtdeametyatûtilitatemfidm, H^cfaterjhacfiaterefli (ir cognatusg
^ patria, ^ Dem ^âpropter fi quis eodem confirat utititAtem, &
fanEiitatemi dr honeflatern^ ^ patriam^ ^farentes,^ amicos; falva.
fimt hacomma. Sin altbiutilitatemyalihi amicosyfatriamycognatos^^
ipfam adeojuftitiam col/ocaviti intereunt hacomniaypraponderante utilitate.
d^sTB yd(k dv 70 syMj t(^ 70 efJioV) sKei dvdym '^STniv 79 ^mv* Uhi enim Bgo^
C^ Meum eflêoinciinarenecefiumefi ammal. Idem fupra dixerat: Ca^

telios non altquando vidifii abbiandientes invicm, &
interfe cQliudentes^
utdi-
;
CAPOT L Bff
ntdicasy nihll ifiis effe amamiu^? SedutvideaSy qulsijlefit Amory earnem
illis ohjicito^ ^cognojces. CiceroOffic.^.Sihi ut qMis^maiit^ qmdadujum
vitAfertineati qudm alteri adquirere, concejjum ejl^ non refugnante natura.
3- Qpanquamautem7/r4^./. oftenderirnus,exhifcehauc-
quidquam confequij hominem nonefle animal fociabile, auc a na-

tura non deftinari, uc in fociecatefui limilium vivac: polito caraen
adpeticu focietatis in homine, non inde jrt-atimfequitur,hominemi
natura ferri ad focietatem ci vilem. Non magis quam hoc fequitur
homo per naturam defiderat aliquam occupacionem, ergo nacwra
ferturadftudia literarum. Quippe cumille adpeticus per focieca-
tes primas, jundaq; cum qualibus amicicia, impleri poflic. Quo
facit illud Arijiotelts Nicom. 1. VIU c.14. h^ôoTnq Ttj (pv^j^ cwv^vatikov
fjkayôv, f} TnAiTiKov n^ o(roi wi^tb^v >(^ uvayfiôTB^v oma. TroAiug, Hgji

'nKvoTniicc koivote^v ^ciooiq. Homo conjugale magis quam civile animal ejl ;
quantoprior, magis^neceJJariaefiJamUia^ quamcivitas^ (^Jliorum quo^
trocreatio animaiibm communior. AAd.Keneimus Digby de origine mundi
c.lX. . 8- ftqq- Caecerum^ quoddiximus, ita probat Hobbes d. L foci-
etacesciviles nonmerosedecongFeffus, fedfoedera,quibu5 ineundis
fides & pada (inc neceflaria. Horum ab infantibus quidem & in-
do6lis vira; abiis, quidamnorum exearum defedlu ortorum funC
inexperci, utihcatem ignorari. Unde fieri, uc illi, quia quid fic focie-
tascivilis nonincelliguntpeaminirenonpofTlnc; hiautem, quiane-
fciunc quid eadem profic, non curent; auc falcem in ea ica vivanc,
iit ejusdeni prjefianciam non aEflimenc. Ergo omnes homines, cum
finc naci infances, ad fbciecacem civilera inepcosnatos efle ; plurimos
peromnemvicamcalesmanere: difciplina aucem, non natura, ho-
minem adeam fociecacem aptum fieri. Neq; vero iflh^c deflru-
untur autoritace Arijiotelis^ qui hominem ^J^vWâuc '7n<pvnsvam dAZit
^mv aptum naium animal pliticum, Nara per
mXmKQV-, natura, aut
illam locutionem quandoq; nocacur, aliquid adu inefTe rei cuipiam
per naturam, citra omne antegretllim ipfius aut alcerius fadum ; quo
fenfu v.g. pifcisapcus nacus efl, ur natec, avis uc voJec, quercus ut
glandesferat. Incerdumautem notacur, alicuireiineileaptitudinem
vi habihcacem recipiendi perfeônem ûampiam per culturam
$fS LiBRI VI!.
&; diTciplinam, quae ut ipfi infic, natura intendit, au. faltem tanquam
fibicongruum&nonrepugnansadprobat. Quo fenfu naturaaptus
cfl V. g. equus, ut greflus fuperbos glomerec, id quodafino negatum;
pfittacus ut garriat,agerut frumentum,collis utvitemferatjipfeho,
mo utfermocinetur,ut varias artes &
fcientias addifcac. fen- Quo
fu& eundem animal politicumefle, moxdemonfl:rabimus. Deindc
circadida/^r//?^/fZôbfervandum,ipfum voce (ooii TnAiiiKH latiusuti,
proanimali fociabili, non prefle protali, quod ad focietatem civi

lcm feratur, aut ad eandem aptum fit^. Sic idem c.4. {<S.)
folit. 5.
(pvcrei fisv snv avdpcoTmg (^coov TroAmKov. îo f^^ fnj^h ceofjLsvot Tyjg Tm.p af^n"
K(*>v lôiiS-eiccgîiKs^wTJov opsyov]su t5 av^fjv^ Bo7non4tHYa efl ammaUivile,
ûare etfi nihdaUomm auxiiioegeret^ nihilormnm conviûm exfeteret,
Atqui ex exadpecicu convidus non ftatim fequitur,
o/j^t5 (njQv^
hominem ferri ad ipfam civitatem ; cumifli adpecicuiperfocietates

primas, &
familiare cum aliis converfationem fatisfieri queat ; qu
ctiam fine civitate intelliguncur. Sic idem Polit. l.i. c. 2. hominem
cfle animal policicum demonftrare inde vulc,quodalias fermo illi
fruftraeflet datus. Atqui fermonis ufus etiam alibi quam in civi-
tatepoteftefle; &hominesutiq;inter{efermocinati funt diu, ante*
quamcivicatesinfl:ituerentur. Parimodoaccipitureavox Nicom. l.l.
c. f. Verfeûm honum ejfe fuffictens adparet. SHffictens autem dicimtiSy
ftonipfifoli^ quivitamfolitariam agit^ fed parentibus^fedfliis^ fed uxort%
amicis deni^ accivihus: iir&ilri Cpt/V TrsAiltKov av^pou^m-^yquandoquidem

homo cimlis natura efi. Atqui etiam extra civitatetn parentes, liberi,
uxores,& amici exiflere poflunt.
. 4. Clarior res fiet, ^\ confideretur, quamam conditio ex con-^'
ftitutis ciyitatibus apudhominesproveniat; quidnam requiratur, uc
aliquis Vere dici queat animal poHticum,i.e. bonus civis j quid de-
niq; fit in natura hominishuicipfi, utitadicam,civilitati repugnans.
Civitatemqui fubit, naturalislibertatisjaduramfacit,acimperio fc
fubjicit, quod praeter aha jus vitas& necis in ipfum compleiflitur, &
cujus juflu plurima facienda, abs quibus quis alias abhorrebat, &
omiccenda, qu^ vehementer adpetebat; fic ut pleraeq; adliones ad
bonum fociecacis referend<e finCp quod fpe a bono fingulorum
vide-
CAPUT I.
STT
videtur difcrcpare. Atqui ad hoc naturaliter fcrtur homo, neminl m
fubjelus efle, ut omniafuoagercarbicrio, ucproprio commodo iii
omnibusvelificari velic. Iftasdulciflimasfaneinclinaciones utivin-
cerec, graves caufas, &
neceflicacis vim habences adfuifle oporcuic?
adeoq; hominem in civicates non ulcroneus quafl nacur^ duûs,

fed graviorum malorum evicatio compuiic. Deinde animal verc
policicum, i.ebonumcivemillumdicimus, qui juflls imperanciuni
promce parec, qui adbonumpublicumomnibus viribusconnicicur,
idq; lubencer ante privacum bonum faabec ; imo qui nihil fibi bonum
credic, nifiidcmcalequoq; publicofit; qui deniqjadverfus aliosci-
vescommodum fefeprs^bec. Arrianus Bpiêtol.2.c,io. ^tAeJligi-
tur civisfrojefio ? Ne quidprivdtim utile ducat^de mlla re tanquam ernan-
ftPatus deUheret fed ita ut manmautfesyjiratione uterentur,
: ^natu^
falemordinem intelligerent^ mnquam concitarentur aliter^ necdefiderarent
<qutdquami nifiratione habita univerfi. Afl: quam maligne maximae par-
tis hominum ingenia ad hunece finem finc accemperaca, nemo tam
impericus efl:, quin intelligac. Paucis dacum efl:, omnes boni cives
numeros explere; maxima pars mecu pocnx uccuncf; concinecur;
plurimi pcr tocam vicam pravi cives & animalia non policica ma-
nenc. Quin pocius nullumhomineanimalferocius aucindomicum
magis, & quod in plura vicia,pacem fociecacis perturbare apca, fic
proclive. Pleraq'; animalium brucorum ad pabulum abje(â, cujus

avidicas quandocf; eadem incerfecommiccic. Illius fiaflâcimficnon
cemerc quid licigij movebunc KonnuIIa per Venerem quocf; cfFc-
rancur, in quam camen cercaduntaxacanniparcc folenc incalefccre.
Ec quantacunq;ficeorundemfericas, in genus camcn fuum raro f-
Virc folenc. Indicatigris agit rabida cum tigridepacem Perpetuam, fa-
*vis interfe convenit urfis. Parcit eognatU maculisfera. Afl: vero homi-
nes non folum cibi pocustf,- defiderium, & Veneris ftimuIi,nullo
nonannicemporepromci,invicemcolIidunt; fed& alia vicia,bru-
tis ignoca, & fepe fibi inviccm adverfa. Qu^ inter primum locum
occupanc fupervacuarum rerum infaciabilis cupido, & fceviflfimum
malorum ambicio ; cujus fenfum uci folus homovidecur habere,ica
odem quoq; tcnerrimo ucicur; cum contra brucanihila/Bciat, nifi
Q.qqqq quod
m
LIBRl VIL
quod corpori ipforum aliquam noxaminfert, Sdujlim Catilin. Vecn.
mdi^dcinimurij cufidematertes omniiim malorHmfuere. Nam^ avaritia.

jide^n^ wohuatemi c^teras^ honas artesfubvertit : fro
hps fuperhiam^ crU"
delitatem, Beos negligereômnia venalta habere edocuit. Ambitiomultos

Tnortalium faljosfieYtfuhegit ; altfid claufum inpecfore^ aliud in Itnguaprom^
tumhabere: amicitias, immicithti^ non ex re, fedex commodo dftmarey
magis^ vultum , quam ingeniHm honum hahere. Ec q u o d mi rerri m u
cft, co furorc in proprium genus fsevire homo gaudet,
uc maxima
pars malorum, quibushumana condicio vivicobnoxia,ab ipfo bo-

mine proficifcacur. Necabfurde quis dixeric, per Creacoris provi-
deDciamideocam tardis incremencis hominemadolcfcere, fecus ac
bruca, quoingenijhumani ferocia & afpcricas per longas moras uc-
cunq; frangi & in harmoniam cum ahis difparibus ingcniis queat
,
tempcrari. Nam fubicoin plenas vircs adulcus homo quavis beftia
incraaabiiior erac fucurus. Yid.rroverb.WW. 24. XXIII. 15.14. Strac. XXX.

I.y?ff U. Accedic &
hoc, quod in quovis genere brucorum incH-
nacionum &adpecicusfereefl fimilicudo; aftincer homines quocca*
pica , coc fenfus, 6c inplerisqi magnapervicacia ftudiumfuumcxcol-
lendi. Quod vel fokim fuflRcere potefl: ad percurbandam hominum
mulcicudinem.quîn unum coecumeft jungenda. EuripidesPhoenifiis
V.foz. Siomnihmidem effet pulcrum^ egregium^fimfdi Nonejfet amhiguA

Nunc vero mhilfimile , mhil aquale hominibm efi^
diffen(io inter homincs:
Prater nomina rj(s vero non efhadem.
; Fxgo cantum abed:, uc homo
iiacurafic animalpoHcicum, feuucrtacimpernacivicatem fic idoneus
adgerendasparcesbonicivis; ucpocius vix longa perdifciplina ali-
quiadiiluduccuaqicxcolancur. Huc fpedac iWiid Plat o-îs deLL. 1. VI.
evQpooTsr^ isj un^ Tmiosia^ iJ.6i> cp&*ig ruxoy K^ ^^'
a?V 0a.u.hjiifj,s^v. ofiQog
vfft)gevwx^?7&sôTz&Ti:>v^fji,spcSrziwv js^Moy yiyvsS^ (DiAiH. ari iKa.vaag os, rj utf

Kci.AMg'Tfc,0sv,dy^(a'aTav oTTOJtt 0vc-i yfj.. Hominem manfuetum animai
ejje dicimus^ Porro ficum naturafelici reBamquo^difii^linam fuerit affe^
mtu^tindivinifiimum, manfiietifimHm^ animalfilet evadere: fi veronott^
fatis aut nmbene fueriteducatm,feroci(îmumommum , quAtn terris na-^
fcuntur,, ammalredditur. Ariôteks Polit. l.i. c. 2, axTTre^ ThAsâ&sv ^sAn*
$1K f^v ôim dv&^QiiTrai snv^Smii^ ^(UfnS^svyiliii ^ îms? "xM^^^ôv 'jFoivmVn
mi
CAPUT I.
tfp
'Wi perfeif'tonepifief>td opimum cuncforumanimalitm eflhomo\ itafia&^
enusjiat a legecâjudiciiSfêfimi^meflommtim animalium. Mox eun-
dem VOCaC <Vo(yMJmî^ tigj^ ciyôdTztlQv avsv dpsiijg, impitfîmum imma,- ^
nifimumfme virtute, idem Nicom. II. c, I. Non farum referty fic ne an Jtc
ah adfikfcentiaconfuefcat alicûis,fed quamflurmmni ime totumin eofe-

fiitus confiflit. idem Nicom. VII. 7. iivôTrKdma. yci^ dv Troitjcrcisv dvQpbtvo^
xAKog &ii^8. mi/iiesp/urama/ahomo quam hefiia perpetraret. Add SenC"

ca epift. CIW. Vo/y/oim I.I7. cij. tbtop dvBpooTmy ysv^ dox.iv m&vypyorK'
%v ^voij 'mv CfôoVt Tnhiiv gêi Aoyov rS êtvAoJit^v vTmpâv, tk fisf ydpd,?â
ôia. ncig 78 aiiaa%g STnSufiictig dursHg ^8Atvov^-i ^td (jLovag TscvTug rCipci^f- .
7<tf, mi ^s Tvv dvQpcaTmv ysvl^ }(^ t^g^sôôTmfifisvoVj ^x nriovîd riiv otAa-

^?icLV vi oid 7>jp (pvmt d(jta^7dv{. Hommum gemu cum verfiitia ^ ca/iidi-
tate CAtera anima/iafuperarenjideaturjmu/tatamendicipojfunt^cur de^
terrtmum haheatur. Nam Ctera animantes^ quafiiis corporis cupiditati-
hus ferviuntiper has duntaxat injraudem iahuntur. at humanum gentu
njariis prMerea opiniombus induûm^ non pauciora per imprudenttam pec^
fati qnam natur<& vitio. LaSiantius de ira Da c. 12. ûid erit homine
trucu/entius, quidimmitiusyfi demtometu fupertore^ vim legum autfalierc
fotueritt aut contemnere ? V/utarchus Ciceroney 8^sv dv$p(i}7r8 S-fiôv e<jiv
dy^don^Vt s^nffiav NuUum antma/ef/ homlnefkvi-

ml&ci ^B^srKaôvj^.
us^Ji /thidini /icentiam haheat conjtmBam. Ex hifce igitur faris patet, quo
demum fcnfu homo natura animal policicum dici queat, nempe non
quod omnibus & fingulis per naturam infic aptitudo gerendi perfo-
nam bonicivis; fedquodperdifciplinam faltem aliqua pars homi-
niim adillud fingiqueac,- &
quod multiplicaci generis humani falus
& incolumitas nifi per focietates civilcs lervari nequeat. Ad quas
natura, fui confervandi fludiofifilima, ineundas utiq; homines im-
pellic. Sicuti & hic focietacis civilis vel pr^cipuus eft frudus, uc in
ca homines ad vitam ci vilem decencer agendam adfuefianc.
f. Jo.Vrid.florntm decivit.\xz.^.%.6. ci vicatem opus natu-
ra: vocac, qu5? nacurali ordineacconfecucioneficprodu6la. Scilicec
primumpar morcalium, exquo totumgenushumanumfuicpropa-
gatum^ amore conjugali fuifle conjundlum ; nacos quoq; cum paren-
c:ibustcnernmoaiFe6lufuifl"ecopulacos, Indefamiham orcam;quae
Q,qqqq 2 multi-
8<fa LIBRl VIL
niulcitudine fobolis abundanSj Sc quocidianis au(3:ibus crefcens^ no
vas colonias deduxeric, donec civicaci fufficerec. Idq; omne prx-
fticifle ingenicuna fociecacisamoremj qui confanguineorum cohabi-
tacioneincremencumceperic. Hominesaucemunquaminfylvas & ,j
folicudines difperfos ieceflifle, &

ad terarum inflar vagam degifle
vitam,veluc commencumerieexplodendum Enimvero pernacu

ralem hanc confecucionem caufas impellences, padla humana &
circa civicaces confl:icuendas excludere velle, pcrinde efl:, ac fi quis
dixeric* ex feminecrefcicarborjex arborefiunc tabula& crabcs, hx.
incer fericecompa6la&navemconfl:icuunc; ergo nacuraliconfecuci-
ne acq; ordinenavisfadaefl^ necf;aucpeculiarem idgenus^dificij
habec caufam, auc null^ fabrorum operas incervenerunt-.. Igici-ic
agnofcimus quidem j fabulofum cffe,. magnam hominum mulcicu-

dincm inicio congregacam, dein perfylvas, acfblitudines difperfam^
poflea dcnuoin civitatescoIIe<flam. Necminus tamen& illud gra-
tis fingicur j exuno hominum pari, aut pofl diluvium e quacernis
familiis ica repence civicaces coaIuifl[c, nuUa pcculiart cau&impel-
lente,aucnullis padis interveniencibus Nam ucuc liberosincra fa-
miliam paternam cura pacris concinuic, quousq; ad viritem^catenn
ipfi pervenirenc,- tamcn cum prifcis. illis feculis fola agriculcura &
pecuaria fere viverecurj nulla racia erat> quare pater filiosuxoraro&
diutius penes fc vellet recinere. Quin pocius ex hifloria facra col-
ligicur, filios, inprimis plures unius, pacris> eoufq; provcdos, ut pa-
trumfamiliasvicesipfi obire pofl[enc,,indiverfafoIicos difcedere, pe-
praefercimcum vacufepafldm cerrae, 8t
culiares fibifedespoficuros;
arridens rcgionumaliarum facies indifldcaincerdum alliccrenc. vid^
Geêf XIII. S- p. Neq; anciquifld mis feculis fola Sicilia incolas ca-
f .
les habuic, quales defcribit Homeyns Odyjfu Tqigiv. K t ciyi^l (^nAtj^pO'

î 8TS B-eî^q, A?i\.' oiy vxp/iAm opsm vaiaat Kdpfivet eV a-Trscrcn yAet^pvîCV
Ssftt^vei ^ sKcti^g UajSctiv yi^' dKoxcov s^' ci^knKosv. dAsyycn. Necfdra comi^
Uisferventj necJHdici : tantum Antra- colunt umhroja ;altis m montibm
&des îsfiasngit, uxoremy natosi necHlii In cammune vacatfocias.
sxtendere curas. Ec efl; quidem intcr fracresamor,. fed ut malinc ta-
sncaiavicem squalcsdcgerejquaiuunus alceau& imperio fubefllei,
CAPUT I.
g^,
8c con/lantius diligaht, rcm familiarem invicem implicitam non
fi
habcant. Sic ut primordia generis humani refe multiplicantismagis

ad idfeparandumj&perdiverfa terrarum difpergendum, quam ad
idcm in magnoscoctus colligendum valuerinr, Verum cum corda-
liores animadverterentjncommoda iila, quas familiasfcgregescomi-
cabantur, toili pofle, fi plures in euiidem coetum coalefcerenc,civitate
confticuta; inde non pado (blum &
imperio easdcm combinare
placuit.fed&majoris (ecuriratis& commoditatis gratia in eundem
locum difperfa antcbac^per campos ac fylvas domicilia contrahi
eocpta. Ee in hunc fenfum intcrprecandi funt ilii, qui a primis
civicatum condicoribus homincs pcr fylvas difpcrfos in unum
coUedlos tradiderunr.
. <>'. Mulci arbitrantur, homines, ut m
civitates coirent, per
indigenciam fuide mocos, acq^ ut vitam redderenr cultiorem juxta
atq; copio{iorcm,qu^fbIitaria non potefl: non &inculra, Scegena
cxiflere. Ubr illud quidem cerrum efl, vix miferiusforcanimal: ho-
fnine, fi fmguli folisfibi relinquanturcitra ullam ab aliis hominibus

accedcntem opcm. Sed ncc illud negari poteft, ad dclicias ufq^; vi-
tamhumanamexcolicoeptam,poflquamincivitatesfuitconceflum.
laCiantiiis de Ojîficio Dei, c.4.. Homo fi haberet ad pf&pMlJaf?d4. pficuU
fdpêtens rohury, nec ullim alterim auxilia mdigeret; qudc focieta^s ej[etf
qudt reverentiainterje? quis orda? qudi ratiof qud humanitasf aut
quidejp deterim homine ? quid efferatim /* quid immanius H fed quoniam

imhecillis efeynecferfe potejl (ine hominc Vivere,fecietatem affetir^ ut vita
communis & ornatior fat ,f^ tutior,. Nihilominus indubium nobi$

videtur , indigentiam hautquidquam folam, aur prEecipuam caufansi
civitatumconflitiiendarum fuifTe; ututineam fententiam quoqjia-
clinet Plato de rep. 1. 2. Kam & jam antcay quando adhuc in familias.
fegregesdifperfi agebant homines, fatisconfurtumeratneccfliratibus
Vitse,invcnta agricukura, &pecuaria, vini cultura,veftiarra, aliisqj
artibus. vid. GeneJ.XlU. 2. XXIV. 35-. Et fane ponamus patremfamr-
lias, cuiafFatimagri, pecorisq;, ac fcrvorumj quid huic dcefle pos-
fit adtolerandamhancccvitam l Aut fT quid defit, per commercia
id fupplere pQCerir. YidrCome/.Nepos AtticoG.ijr Sicuc mulc^ hodie

Qcjqqq^ civi-
S<^2 LIBRI VII.
civitatcs dantuf , qux merccs, neceflitati ant voluptati infcrvientcs,

ab cxceris petunc;neccamen ideo cumillis in unara civiracem coa-
lefcepenecclTum habenc. Viceverfa non pauci dantur populi, per
multa jam fecula vicam civilem degentcs, hautquidquam fplendi'
dioremauc copiofiorcm, quam prifci quondam patrcsfamiliasvidi-
cabant. Sic ut delicix iliae, quibus jam mukarum vita gentium fca-
cet, non tam civitatibus, quam magnis urbibus origincm debcat. Ur-
banum quippevulgus,cuiex agro& pecorenullus proventus, ad va-

rias arces excolendas CcCc convertit, parando vi<5lu. Acceflic inter
urbanos scmulatio cukus; indeinluxuriamitum, cui mukis inlocis
non pauciora artificia, quam neceflicati inferviunt. Quibus tameii
carerc vita civilis facile poterat.
. 7. Genuina igitur, &
princeps caufa, quare patresfamilias,
dcferta nacurali Hbcrcace, ad civicaccs conflicuendas defcenderinc,
fuic, uc pra^fidia fibi circumponerenc concra mala, qux homini ab
homineimminenc. Nam uci pofl DcumO:M. homo homini plu-
txmum prodeffe ; ica&nonminus <>^^ pocefl:; uci lacededucitC/^^rtf
Offic. II. Scilicet cum variis malis genus mortalium infeflecur, ad-
vcrfus fingula aliquid rcmedii ejusdem folercia macbinata eft. Con-
cra vim morborum raedicorum inventse. Injuriisacrisceda,
arccs
vcfles, ignisreflflunc. Famemexculcapcrinduftriam hominumter-
rapropuHat. Ferociambeftiarumarmaâutinfidisecoereent. Enim-
yero contra illa maki quae pravitas humanse indolis fibi invicem
gaudec inccntare, efficaciflima ex homine ipfo medicina pecenda fuic,
conjundis in civicaces hominibus, fummoq; imperio conflicuco.
.Acq';idipfum demonftratuiverePerfap,apud quoscum rex e vicaex-
cefliflcc, quinq; deinceps dies absq'; legc vica agcbant:/s^/ re ipjk dijcam^
ijAiKov xuKov STiv tj <x,vo(/.ia)(r0oe.ycii tc ctpTtuydg jc .TJ^tiwîfVif s-TrdykiaUy
quAfitum malum ajferat defeBu^ legum ^ imferijt cixdesy rapinas^
Ji ^
quid deteriui introducens^ ut (Int regum cujlodesfideliores. apud Sextum
impiricum adverf mathemat. 1.2. Poflquam autem ica difpoflci fuere
homines, uc a mucilis l^flonibus fccuri eflepoflcnc, facile confecu-
tum dcinde fuic,ut co uberiusfruerenturcommodis, quje ex homi-
iiibus in,hQmiiies provenire apca func. Confpirancnobifcum,qui
caufam
,:
CAPUT I. 8(5^5
eaufam civitatum metum ftatuunt; perquem hautquidquam intel-

ligicur percurbatio trepidantis & confternati animi, fed quaevisprae-
cautio futuri mali. Quo ipfo eluditur quorundam arguroentum
qui objecerunt ; tancum abelTe, ut metus caufam civitatibus [confti
cuendis drderic, ift potius, fi homines mutuo fc metuilTent, necon-
fpe6tum quidcmmutuumpotuiffencferrc; fed dum unushac, alius
alia fefc proripit, perpetuo feparati manfifTenc. Quafi vero metu-
ere fignificec folam fugam, ac non ctiam diffiderc;, fufpicari^cavere.
Irao & hoc efl meruencis, providere, ne probabilem mecus caufam
habcas. Unde qui dormicum eunC:, fores claudunt, quia mecuunc
fiircs; claufisforibusnonamphusmetuunt. Quiicer faciuntcurnte-
lo funC:, quia latrones metuunt; bene armati, cosdem non amplius

mctuunt. Civitates fines prsfidiis, urbcs munimentis firmant, ar-
mamentaria adparatu bellico complent, etiam in altiflima pace
quodinutile ellet, nifi vicinas civitatcs metuerent. Eadem tamen
bene inftrutae non amplius mctuunt. Sic ut metus mcdia commi-
nifci foleat, qubus ipfeexpellatur. Pari ratione homines, quia fe in-
viccm mecuebanc, abs feipfis praefidia funcmucuaci, confticuta civili
focietatc. Cujus vim illi demum pcnitus intellcxerunt, qui dicunc*
mji iudicia ejfent^ unm homo alterum devoraret. Conf Bohhes de cive
c.i. .2. Qiiod autem homines affatim cauf habeant, quare abs fe
invicem fibi mecuanc, caveancq;, facis fupra 1. 2. c. 2. (S. 12. fuic expo-
ficum. Concraqua:nequidquam ab Hormod.l. opponicur; MquAles
n)ixiffe familiarumpatres multU feculisfine metu ficlitidi invafionis, Am-
hitionem fero invafiffe genm homintimy ^^foft civitates demum conftitU"
tasj qu hononhus ^
diftinîis digmtatibm originem fr^huerit. Quafi
vero funeftam inccr primos fracrcs c^dem ambitio non produxc-
rit, dumCainusindignatur, fratrem majoriapud Deum eflc digna-
tione.Deinde non foia ambitiocaufa mutui metus flatuitur, fcd &

perverfitas hominum , &
concurfus circa eandem rem ; quarum illa
iimpliciflimis feculis barbariem giganteam, hic etiam inter conjun-
fiiflimosrixasproduxit. vid (7^;9^XIII.7. XXVI.if.2o.2l. Etfanc
acrioribus flimulis regum pedora ambitio agitat, ac majori generi?
bumani dads defgeyic^ fcdicauc nepaftorum quidcrti auc rufli-
corwio
8<f4 ÎBRl VIT.
corumanimi ab ifto malopenicus ifint immunes. vid. Virgil. ecbg,^,
V. Zf.feq^, it.eclog.y. Theocritus idyll. f. &g. Sub;ungic: lace/fire ali-
ffs malediliis^&ferro^mnfej^mitamm/hfed&ftolidifimifuijfi. Lacep^

^jî" ^///>r fotuijje invafori meritam inferre mortem j ptAterquam , ^^^
'
mllafuerit ^rtnda exêitanda if^ter impeSi aut quifi-uWus duntaxai habe^
rent coUecios^ quosubi terraexpomt,nu(Ioautexiguo lahore^ (^citr^pe-
riculum farandos. Quafi non modici fpes lucri ad fufcipienda fcelera
pravishominibusfufficiac,- auc quafinonolim hodieq; frequenten-
ur lacrocinia &furca incer populos, queisfolusexagricuitura,&pe-
cuaria quseftus. Quin nee folus iacrociniorum mecus homincs ia
civicacescompulic, fednc quibusvisinjuriis.quasmortalesvarias in-
vicem inferre &
recipereapci func, obnoxij forenc. Id equidem fa-
cemur, quodfubjungic; ututpfta dtffidentia fui/fet^ nuliotamenjufeob
incertum metum alterum occufare fmfje indultum. Verum jus iilud in
omnes &omnia,quodjuxta/y<?^^(//W?^ /latumnacuraleincomicacur,

nonulcraefl extendendum,quam redaracio admiferit,inhuncferc
fenfum.* homo in nacurali libertate conftitutus jus habec utendi o-
mnibusmediis, quae fana ratio ad ipfius confervationem neceflaria
did:itat,adverfus omnes^ absquibus ipfi periculumimminercitidein
fana ratio fuggerit. Igitur fl quis cautionem fuam ultcrius, quam
ratio fana admittit, extenderic, fme dubio in legem naturs peccabic.
Adcoq'; fi alterum occiderc ob incercum metum occupavcric, quem
commodius licebat declinare, hautquidquam aliquidfcciflecenfen-
dus cfl:,quodnacurapermiccic. Unde & fine dubio pravc fenciunc,
quiex eodem fundamenco rapinas & lacrocinia adverfushofl:csnon
profeflbs defendi pucanc. Nam rapina & lacrocinium in fe dcnocat
tale mcdium, quod ad confervacionem hominis fana racio neccflOi-
rium diditarc haucquaquam poccfl: ; fcd quod pocius ob fupcrfluam
avaritiam,& crudelicacem fufcipicur. Hauc fane cnim latro vi-
atorcsfpoliacideo,quodflbi ab illispericulum imminebac. Illudaa-
tem fatis inepce dicitur 'yfivelmaxime odium ck* dijfidentia inter homi^
nes 'uerfatur, idtamendvitatis caufafieri hautdicetur. Non enim in-
cer fe oderunt &
diffidunt homines, ut civicaces confl:icuanc; fcd
idco civitatcs confticuerunc,quiafibidiffidebanc. Ecfivcl-maxime
tinus
CAPUT J. tSf
Unuspaucos aliquos odeFic, CibidirpIicenteSj alioscontraamore pro*
fequatuf, csceris faveac, autfakem non irafcacur: tamen fi finguli
vel fingulos duncaxat inimicoa habuerinc, cocum genus humanum
odiis, &c inimicitiis fcatebit. Sic uc fruftra concendatur, omnino ca-
habitationey(^ }?atiraii muUiplicatiofjeci^vitates ccefijje. Dedic hsec ma-
teriam civicatibus; illaoccafionemforca{Ie,uc vicinipocifllmumiii
candem civicacem congregarencur. Sed caufarn, quee homines ad
civicaces conflituendas impulef it, ifla in fe non concinent.
Neqiell,quodaliquiscredat,folamrevefentiamlegisna-
. 8.
taralis,qusuciq; omnes injurias prohiber, efficere potuiffe, ut quid-
quid efl: morcalium in naturali libercate fecuri invicem viverent_i.
Equidem dantur homines,queisdecus, honeflumj innoccncia, fides
quammaximecordi eft, quaeneprasftita quidemimpunitaceviolare
Velinc. Dantur etiamnonpauci,inquoscadicillud/^r///^/. NicAY.s.
ct iict cpolôv d7rsxo^l<^ '^v cl?iô7fiCt}V, wg ii pdoioVt to cwrov fisv ras sTspoiV
Kci(M^dv&[Vi izx. ^s civri sivp^c ^vi- u^scry.^ yv djwmg
iv (zyitb Kati^dmv^ ^nrs
hôvoj. qui nb timotem dh aiienis abjiinent^properea quodfacile minime efiy
fit fi alicûis nliena acceêYit^ alij ah coquidquam nonaccipant : atj^ idcirco
ne^ accifere^ ne^ dare iffts ioisfiacet, Eo ingenio fi omncs effcnt, non
adeocivitatibusopus f uiffe videtur. Sedquanca cx adverfo eorum
turba eft, quibus omniafand:a vilia func, quociens fpes lucri arrife-
ric,& fiducia propriarum virium, aiic folercis, 'qua repellere, autelu-
derelasfosfefepofle fperent. Talibusnondifiidere,cflipforum ma-
iitis& ludibrio ^^{^ ultro exponere. Saiuflim yugurtfj. Parum tutd
ferpipfa probitasefl. C^terum uci abs pravis morcalium cavere , ac
idonea fibi pr^fidia mature circumponere rationis efl Ita durum :
nimis eft illud Hohhefij de Cive c. V. .I. /}em unicui^ficuritatis, confer^

niAtionis^fudi tneo fttam ejfe^nt nîrihui, artihm^ propriis proximum Jii-
7tm veipaiam, vei ex infidiis praoccupare pojsit. Equidem ea eft apud
plurimos perverficas, uc quociens majus bonum fibi videcur profe-
durum a violacione legum, quam ab earundem obfervacione, vo-
lentes easdem violent. Sicut &
Piato de npuhL 1.2. aic: uhicun^ m-
jufteagere qfîs^fepojje confidit^ agitprotinm: prodejfeenimquis^priva'
timmulto magis ^xifimAtinjufiitiam^qumjufiitmfn. Univerfum tamen
Krrrr gcnus
$.SS LIBRI VIL
genushominum damnare, nimium fueric. Quin,
iflius pervcrficacis
facence ipfo Habhefio, dancur quoq; ingenia modefta qu^ fibi plus
,
non arroganc, quam aliis relinquunc, quibusq',- adeo ob oculos ob^

Verfecurillud: quddtibinonvisfieriîiUerine feceris. Adhofceoppri- \
mendos quomodoquis obcencufecuricacisfuae ruere pofHc^ ego non .
video. Necfana racio hoc unquam probahic, uc alcerum, de cujiis'

voluncace & conacu in meam pcrniciem nondum peculiaricer eon^
ftac, opprefTum eam ; cum longe aptioraflnt remedia, paccm cum
ipfo firmandi. Nam fola illa communis hominum malicia, qua

uciq; gradus fuos habet, non flacim hominem homini
profefTum
hoftem facic. Igicur facemur quidem in fbacu natur^ cancam noii
habcrifecuricacem,quancain civicacibus habecur, quodabaliisoffi-
cia legis nacuralis adverfus me finc exercenda non camen ufq', adeo
:
nulla efl, uc hoftilem in modum adverfus omnesficagendum. Sa-

nccnimubi video vires measalcerius viribuspares effe autmajores,
ubi alcer voluncacem pacificemecum vivendi verbis &
padis concc-
ftacuseffe, & peredicaquaedam fpeciminaconfirmavic; quarchunc
tanquam hoflem habeam? Auc quomodofola fufpicio, neamiciti-
am adverfus mc fimulec, auc animum fuum muter, probabilem mihi
caufam prsebeac cundemoccupandir* Id quod mulco clarius adhuc
ecrnicuF in inccgriscivicacibus, queEînviccm inflacunaturaH vivunr,
Nam hcicfanc omniumconfeflionencfashaberur, fl unacivicasal-
teram^neqibcneficio ncqjinjuria cognicam, nedam amiciciam ad-
vetfus nos foedere &
opere conceflacam, vi auc infldiis occupare ve-
iit; ideo cancum, quiacommuncm cum eadem dominumnonha-
bcc, abs quo compcfci pofllr, fiipfamaliqua la?feric. Ex qaibusad-
parec, haucquidquam in flatu naturali fikre kgts mturakfy quod /Tb^-
bes vult; ctfi longemajor fitfecuritas easdcm cxerccndiin civitatf-
bus, ubi of^cits pacis mihi non rcfpondcntem per magiflratuni
compellere poffum. His omnibus tamen non obftantibus, pruden-
ucnonfolumcontra profcflamimproborum mali-
jiautiq; diditat,
dam maturc nos muniamus, (^d Sc quceapud reliquos CeCe exferit,pro-
bitatem mutabilem clle cogicemus. Atquihcicinunivcrfumconve-
liiendus ^vxCidmxh quam fociecas ciyilisj iavcniri ncquic.
CAPUT I. ssy
.p. Porro licetjus naturalc dilicet, ut ii quid controverfi^
oriatur) id vcl amice componatur, vel arbitris decidendum devoU
vatur; camen ne fic quidem paci facis caucum eric. Quam facilc
namq';eft homini in alias natur^ legcs peccare; tam facilequoq;c(l,
pTZBceritis arbicris procinus adarma convolare. Quin &cum perfo-
lum pailum in arbitrum fuerit a partibus compromiflum ,ubi fenten-

cia difplicuerit, idem quoq; proculcare non diflieile fuerit ilJi, cui
virium fuarum fiduciaimpunicatemintcrhomines promiferit: prse-
fertim cumarbitcr proimperioparcesadigere nonpoflic, utfencen-
tia abipfo pronunciata utiq'; ftenL_. Hinc & prudentia omnino
fuadec, ut ne in naturali Hberrate nudispadis, fideiq'; aiiorum nimis
confidamus ; fed illa credamus fandliflime fcrvatum iri, qu^
foedcra
mutua utilitate fanciuntur, qua:q'; adeo violafle ueriq'; damnofum
fueric; auc ubi aker vi ad fervanda promiffa faciJe adigi pocefl.
Ubi perfidije Iucrum& impunicas efl propofica, cemerarium habe-
turcredere, falucemfuam folius padi vocabulo fatismuniri. Ecin
fauncfenfura emolliendumefldogma Hobyefij deCtvec,t.%M. facfa
mutUAfidei mflatu natur^ ejje invalida^ Scilicec licet fpeciofc jaletur
apud livium 1.22.C.22. Vultfihi quisg^ credi^ ^r hahita Jides iffam ple
rum^ ebligat fidem: in flatu tamen naturaHlongctutius fueric cogi-
tare tritum iflud ; ffo res feriit^ diffiso falva remanUt.
. 10. Accedit& alia caufa, quare fola lex naturspacem hu-
mani generis continere non pofiric. Sciliccc habet hoc naturalis li~
bcrtas, ut quemadmodum propriis viribus fua cuiq; falus defendi-

tur; fic &circaobtinendumiflumfincm, &inregendisfuis adioni-
bus proprio quiHbet judicio utatur. Qupd quantopere apud diver-
fos difcrepet, quisefi, qui ignoret? Pauciillmis ea eilingenij felici-
tas, ut quid generi humano fingulisq; ad diuturnitatem conducat,

proprio marce poflint perfpicerc, &
perfpedium conflantcr fequi
Velint-. Plurimis pras ingenijhcbetudine foedus error prorationc
imponit. Pleriq; inconfulco afFcdluum impetuferuntur, quolibido,
auc fallacis fpecies utilitatis fubegcrit. In tanta opinionum atq';flu-
diorum difcrepantia,qufffidapax, autconcordiapoteflefre? Dum
ftoiido que ac Tapienti fententia fua videtur pulcerrima, nec ifte
Rrrrr ;s magis
$SS LIBRI VII.
magis hujus, qnam hic iftius dulum fequi dignatur. Cum autem
folaratio, proucinfinguIishominibusdeprehendicur,tancamdifcre*
panciam componere nequcac; alia faneviaqualiscunq; fenccntia-
rum confpiracio eft obcinenda.
u, Deniqi ecfi lexnacuraHsconfcienciishominumfatisinfi-
nuet, nonimpunelaturos,qui concra ipfiusfcica aliospeculancer Ix-
ferint: ne ifl:hoc tamen incuicu ca fac vahda efi: ad procurandam
generis humani tranquillitatem. Idq'; quia mulcitudo non ratione,,
fed impetu vivic, ac libidinem pro ratione habct, educacionis fere &
Gonfuetudinisyicio,qua vis rationis velut obfurdefcit. Tum quod
magna pars mortalium pra^fentibus tantumimminet, futuri parum
curiofa, ac iliisfere movecur, quds in fenfusincurrunr> ad (ublimio^
aegreadfurgat. Inde efl:,quodapud plurimos longe major poenae:
ffa
humanas metus, quam diviniNuminis, quocamen nihil magis metu-

endum. Scilicec quia lenco ferc pede divina vindi6la folet incedere,.
&[fepe per occulcas CcCc vias explicac. C^farde B. G. 1. h Cor/fiiejfi Deos
'immQYtales^cj.uogiravim hommes ex commutatione reru dolcanti. quos ^ro'
fcelere eorum ulcijci velinty his fecundiores interdptm res^, (jr diuturniorem
imûnitatem concedere^ Id quod
rnortalium anfam pra^bec
pravis.
adaUascaufasimpiorummala referendi; pr^fertimcum etiam im-
probiflimis f^pe affacimadfinc,quibusvulgusfelicicacem mccirifue-
\'Vi. Quo: faciunt illa apud Pluta^chum dcfera Numinis vindi^fa : Ul-
tionem maleficio quam proxime adjunffam (latir/s viarn intercludere iis i
qui quam^lMrimum malitia honos habente fuccejjm utuntur. Nihil enim

aliudperinde^ at^ dtUtiojuJlji vindi^^ injuriit afeôrum /j?es enervaty
animos^. eorum dejicity contra improbos ferocia dr audacia augens..
Bt
hoc malifefc
ipjo ad capejfenda exhortantur
flagitia at^ excitant; quod
malitia fruîum ftatimmaturum^ C^ antc oculos fitum ^rabcat^ foenadu^
temfere demum, &
longe fofiJruitionem fubfequatur. Acccdit hoCj &
quodfiimuliconfcientia?, quaefacinusancecedunc, non ita VaHdivi-
dentur, quamqui idem fubfequuntur, quandofadum non amplius
infe6lum fieri potefl:. Curtim 1. VIII. c. 2,. Uale humanis ingeniis natt^
ra confuluit, quod ^lerunj^ nonfutura^fed transaBa perpendimm. Ec
quod rationis didlanaea flagrans ancefadum. cupidicas obcundcbat;
idhac'
CAPUT l <fj3
id haccc defervefcente demum validiflime animum percellit. P/^-

tarchii^s d. 1. llhi homoaut ob avavitUmy autgbri^ potentiîj^dvilis invidi-
Mmâut veneredwluptatis caufifacinii^ ir/jujlum atcjâtrox conmifit \ ac
demde furiofi ftti lihidim jma difiipata 3 fumto ternpore ferlpicit^ relitûos
wanfife foedos dr horrendos flagitij impetmy utile autem,necejfariumy aut
ondHCibile mhUtUispartum : nonne in eamfcpenHmero incidat cogitatiom
nem neceffe vanA glorta, aut illiberalis ingrata. volupatis caufa^
eflj Je
terverfs fulcerrimts (^maximis inter hominesjHribmi vitamtuYfitudi-
ncy tumultibus^împlevijfel Scilicet uti idem d.l. aic: quemadmodum
malefci cum adfupplicium edueuntur^ (]tits
tj^
fiiam effert cucem fic vitio- ;
fitas ad fwgula peccata ex Jeje fahricatur JinguU tormenta folertifima >
opifex vit. mijerabilu: ^ in qua prater turpitudinem terrores multi^

Animicj^ motmgraves^poenitentia^^tumulttist^continentcs infint.. Verum
quia iftiiasc incerna cormenca in aliorum renfus non incarrunc ideo' ;
co minorem habeacefKcaciam ad aliorum malitiam rcprimendam.,

f.quidem rcdlc Hohbejiws Leviathane c.51. Nulla fere cfiaBio humanay
qUit initium non [it catenit cujHsdam confequentiarum adco longd,, utadfi-^
mm ejus profpicereprovidentia humana nuliapofiit. Concatenantttr aU"
tem accidenttajucunda. c^ molefla adeo infoluhiliter, ttt quijucundtm) Jif"
mit, mol^flum quod adhxrety quanquam impravifidm^ynccejjarioetiamacci-
Viat^ ^ûemadmodumvim inferentes punit vis aliena : intemperantt-
am pumtmt morbij^c ^tales funt^quasvocopoenas naturales,. Scolidi-
cascamen plerorumq'; hominum, &afte(Suum vehemenria facic, uc
ifta omnia paucifllmis pro dignirace confiderencur. Igitur
frsnanda: hominumpravitatiefficacius remedium non fupererati.
quam quod civicates jam confticuc^ fuppeditanc. Sic ut Pltitarchus
ndverfusCoiotem iflaCoIotis verba haut redle reprehendar. î vt-
tamyqui ieges atj^jurayUta regerentur urhes
compojiierunt, (jr imperio
magtflratuum parerent, inflitueruntt ij in tranquiiloadmodHm & tuto ns
$liocaverunt ,, tumidtibu^sj^ liheravcrunt^ ifla fi quis aboleret^, ferarum
porrovitam viûri efjemus, &
quis^^ obvium quemrj^tantum non devo-
raturui. Nam valde fuperfundlorie indolem mortalium Vlutarchus
infpexit, fi credidit 5 rublatis legibus civilibus? per decreta Varmcnideay
Socr^tica^Vlatomca, Hcraciitca, dccus ac pacem humani generis /larc
Rrrrr$; poflc
:
gô LIBRI Vn.

polfe. potius, qui rdtiofjetradmadmilisra nonfojfuntmctucon^
Quin
tmeantur, îniilian, L XII. a 7.
CAPUT II.
DE INTERNA CIVITATUM STRUCTURA.

I. Cemra mahtjamhominum ah ipji^ ho- lo.Baefi infufichKs
mimbnsrmediHmeflpetendum. 1 /. 12 Ejtu rationihpu regfondetttr,
M
|
conjungerg ts-^H^dfu civitas

j, hmcfinem mnltifefe
debent. 14. In monarchia quod vultrex^ id vuk
multi confentire debent. civitas,

llli
$ .
4., îdcoetui aptm a civitate differat, I j. In diis formis reguUriter major pars
conciudit :
j. ^d civitatem recjniritur unio volunta-
^
tumy & vinum. iS.Quodlimitatur,
$,Vnioillaftinterven\entibuspaB(S, 1 7. Dsparitate fententiarum
7. TaSlum primumi & illudfubfequens] tS.Deconjmgendis&dividendis femett-

decretum, ^*^*
9, Fatlam atterum, complementum civi-.t^. ôt hominesminimumadconcilium

tatiafferens. requirantur,
f.CaufaquareHobbefiui unum tantum 20, îs fit civis.
paUum agnofcat \
COnrequiturjam,uccivicatum incrinlecam flrudluram cura-

rimemur. Uc igicur fecuricatem fibi homines, quanca
cius
quidem in ipfbrom condicionem cadic, concra maliciam
aliorum hominum pararenc, nihil aliud excogicari pocuic,
quam uc unusquisq; fibi auxilia idonea circumponerec, quibus in-
vafio alcerius in alcerum ica periculofa redderecur, uc facius fibiefiê
pucarec manus cohibere, quam conferere i pacem agicare, quam bello
alcerum laceflere. Malicia quippe ingenij humani, ad l^dendos &
alios proclivitas nulla re cfficacius reprimi pocefl:, quam ofl:encaco
cominus praefencaneo malo,quodmanfurum ficeum, qui alcerum
aggreflus fuerit, ac fiiblaca fpe impunicatis.Tale porro auxilium
haucquidquampraeberepotefllocus aliquis, natura auc arce municus.
Namincali fialum hserere, carcerisinftarhabec; neq; fijlus quis eun-
dem facile defendac. Recepcis aucem fi^ciis, ab his ipfis periculum
imminecnialio prjefidio concra eosdem cemunias. Equidemabac-
niis
CAPUT It
|7,
mis aliquid auxllij potefl accedere; fcd noa tantnm, wt unus bomo
fibidiucurnamrecuricatemctiam contraraultosinde queatpolliceri,
Sic& quodexanimantibus brutis acccdereprxfidium potcn-, cxigu-
um eft, aut anceps, nec repellendis iftis periculis idoneum. Igitur
contra pcricula ab homine imminencia nullum commodius reme-
diumpeti potuitjquamabipfo homine,jundis inviccm viribus,mu-
tuocji implicita falute, & periculis communi cohfpiracione propuU
^. 2. Manifeftumedautem, quod duorum vel trium confen-

fio talcm fecuritatem minimc portit praeftare ; proptcrea quod ex
alterapartc, quîftoseft invafura, additio unius vel paucorum ho-
minum adcercam& indubiam vi<ôriam fufFicit,acadverfariisfid-
ciam datad aggrediendum,fuccenumq';& impunitatcm fpondet.Igi-
turneceirariumeftadfecuritatcm, quam qu^rimusôbtincndamût
numcrus corum, qui in mutuam opem confpirant, tantusfir,ut pau-
corum hominum ad hoflcs accefliononfitipfisconfpicuimomenti
adviiôriam; adeoqiutinfignisaliquahominu multitudo fefc con-
jungat. Inde & VlatodeLL. V. tancum civium numerum ad civi-
I.
tacem rcquirii, ucinjuriancesvicinos poffinc dcpellere, & iisdem in-

juriam paciencibus auxilia fcrre. Ex quibus &
hoc colligicur, juilam
civitatismagnicudinem ad vicincrum vires efle referendam. Inde
quaôlim, cum mortaliumgenus in magnam civitatum multicudi-
nemdiftingucretur, magn^ eranc civitaces, poil exorcis magnis im-
periis, jufto minoresfunt
. 3. Deinde inter multos iftos, quihoc Hne coeunr, oportet
ut fic confenfus circa adhibenda media, ad eundem fincm idonea.

Qi7antuscunq;nimaliasifl;orum ficnumerus, ni ramen conlentianr
dc opcima ratione, qua communis defenfio fic inflîci7enda,fcd fi
quisq; ex proprio judicio fuis viribus uri velit, nihil efficietur. Nam
difl:raî fencentiis, & in diverfa tendentes impedimcnto invicem
crunt.Aut fi maximcaliquando in unam adionem fpc vidlorie,pra?-
d;aoE vindiia', impecuvelconfiliofiGfacisconfenciant; (idquod
quandoqiin Dlebe furibqnda quoq'; cernitur, vid. Tmt.AnnAx.yi
y.iT.T'.) poiUa caroexi diverJfitace ingeniorum, confilioiumq';, vel
^y^ LiBRi vn.
^mulatione aut invidia, quibusnaturaliter homines inter fc conteii-
dunt, vel lcvicate &perine)nfl:antiam,ita divellentur, utdeinceps

neq; mutuam opemferre,neq;paceminterfehaberevelint. Adeoq;
cjusmodi coitiones multorum hominum minime omnium ad diu-
turnitatem valebunt, nifi communialiquometu cocrceantur, ne ab
co, quod femel placuit, poftea pro lubitu difcedereiterum queant,
Undcconfequicur,nudamconfenfionem plurium,etiam padofirma-
cam, non praftare illarpj quam qu^rimus, fecuritatcm feu non fuF- *,
ficere,iit plures inter fe focietatem mutui auxilij ineant, mutuoqj

promitcant, quod adiones fuas, viresq; ad eundem finem, bonumq;
commune fint direduri. Sed oporcet utquid amplius accedat , uc
quifemeladpacem&mutuumauxilium caufa communisbonicoQ-
fen(erint,metu prohibeantur^nepoftea^cum bonumfuumprivatuni
a communidifcreparevifumfueritjiterum diflcntiant.
. 4. Adhocceiliufl:randum^.p^^^/ prefleexaminatnaturam
quorundam brutorum, qu^ &ipfa aliquo modo focialia videntur,
uti funt potiffimum apes, & formica;. H^c enim, utut rationc dc-
fticuantur,perquam pala facere,&:regimini fefubmictere pofldnc;
tamen confentiendo, i. e. eadem cupiendo, & eadem fugiendo ita
adionesfuas diriguntad finem communem, ut coetus eorum nuliis
fedicionibus fint obnoxij. Id quare inter homines fecus fit, operas
pretium erit difpicere. Caufa quarc providentifl[ima natura
igitur,
iflas befliolas in coetus conjunxerit, hc vidctur, quod illsBper hye-
mem quoq; perdurent, ciboq; alantur,'cum reliqua infe6ta fere fub
hyemem moriantur, aut citra afTumtum extrinfecus cibum degant.
Longecommodius autemifl:orumcibus comporcari, &a{Iervaripo
tefl:, fi plures operam junganc, quam
fingul^ fcorfim laborenLj-
fi
Ex quo iflud patet, illarum befliolarum coetusfinem habere a Giv|-

tatibus divcrfum ; fed in iisdem aliquod inflar cxifl:ere focietatis 6-
mnium bonorum, dum in commune iaboratur, & ex communi
omnes aluntur. Affert &
aliam rationem ejus difcriminis ffMes,
quodiflrarumbefliolarumregimenfit tantum confenfio, five multse
voluntates ad unumobjedum, non una voluntas, quaHs incivitati-
bus efl:; fcuquodifloruminfedorumfingula feorfim adopus cum
aliis
CAPUT II. 875
allisfaciendum,cibariaq; in unam congerenda confpirent,' non
autem omnium voluncaces in unam voluncatera coaluerinc, prouc
in civicacibus fieriruevic, uc proomnium voluncace habeacur, quod
vel unus, vel concilium aliquod confticuic. Caufe aucem, quare in
creacuris illis, fo!o fenfu &adpecicu viventibus.nudaconrenfioani-
morumfic ica durabilis, adeam nullarealiaprsecerea opus iiC;,he
uc
ftre func. I. Incer horaines cercamen eft honoris & dignicatisj inceT
beftias non efl: : unde, quse ex hoc fonce incer homines promanat
invidia,cemulatio, &odium, inter befl:iasnondeprehcndicur.2.Ad-
pecicus apum nacuralis, & fenfuale vekic judicium conformia funt,
& ad commune bonum feruncur, quodinterillasaprivatonondif-
ferc. 'nrci a-^YiK-i avfjLCPspm, 8$s t^ fji.s\i(rcrt}avfM(pspc4.
fA,yj ^ôd examim
non condticitynecapi conducit. Marcm Antminm 1. ^, . ^4. Clnicum de/i-
deriumcfl: plena haberealvcaria. Inccrhominesauccmquoccapica:.
tocfenfus; &
nihil fere probono habecur, in quo pofleflbri non fic
aliquid prsecipui &
eximij prjecjeceris. 5. Animancia ratione defl:itu-
ta nuUura dcfedumvident, autvidere fcputant in adminiftratione
fuorum coetuum j quippe quos nonjudicio, fed folo nacurse inftiri-
du confl:ituerunt, ncc cum aliis comparare norunc. Nec ulli apum

lubido fubic cellulas alia, quam fexangulari figura formare, Sed in
coecuhominum plurimifunc, quiprasc^terisfaperefcexiflimantes
prsefcncem fl:acum faflidiunc, & res novare infl:ituunc. Ob diverfi-
cacem autemjudiciorum diverfi novacores diverfis modis novanc;
cxquodifl:ralio civicacis, & demum bellum civile oricur. 4. Ani-
malia bruca; uccunq; pofllnc vocisfusealiquem habere ufum, ad fi-
gnificandumincer fe afFedusfuos falcem concicatiores carenc ta- ;
mcn arte illa vcrborum lenociniis res fucandi, qu^ neceflTario ad

pcrturbationes animi concicandas requiricur; quanempc bonum
mehus malum peius auclevius, aututrumq;diverfaplane
aucvilius,
facie,. quam revera efl:, repraefcnracur. Verum hominis lingua qu2^-
dambclli& fedicionis cubaefl: nec immerico quondam Pericles a
Comico didus fuit conuiffe, fi Igurafle, & confudiflTecocam Gr^ci-
am. f . Non diflinguunc bruta concumeliam auc concemcum a da-
ranos vel potius nullura contcmcus habenc fenfum. Igicur dum
Sffff ipfa
LIBRI vn.
ipfa necenHtates corporis fui invenianc, de focils ukra nihil querelaru
movent-. Verutn illi homines maxime reipublic^ molcfti funf,
quibus maxime licec eflTe otiofis. Neq'; antea fuper exidimatione,
aucdignicatecertant,quamde fame &;injuriisaeris vidoriam repor-
taverint. ^. Deniq; confenfiocreaturarum illarum brutarum natu-
ralis efl:, hominum padlicia tantum, i.e.artificiofa,feumoraUs poti-
us, vinculis moralibusduntaxatcontenta, qu^ naturalem ingenio-

rum diverfitatem atq; afperitatem, &incontrariumtendendifacul-
tatemhaucquidquamextinguunt. Addipo(let& hoc, in coetuapum
imperium proprienonefle; ideoenim rex apumaculeo caret; cuni
tamen illud velut anima fit civitatis. Etfi hoc fane ingens naturae
miraculum fit; quod rege 'mcolumi mens omnibtu una efl: Amijjo \
rupere fidewLs.
C^terum quid fit illud, quod confenfum mulcorum diu.
. f.
humani indolem ingenijpenicus rimanci facile
concinere apcumfic,
adparebic. In quo duo occurrunc vicia, c\ux potifliimum impedi-
unc,quo minusmulcidiuincommunemaliquem finempofllntcon-
fpirare. Unum inclinacionum
efl divcrflcas &
judici; circa difcer-
nendum, quod adfinem communemefl:uciIifl[imum: cui in pluri-
mis conjunda efl: hebetudo ad difpiciendum, quod ex pluribus (ic
uciliflGmu j &
pervicacia mordicus defendendi, quod femel uccunq;
arrifcrit. Alterum efl: torpor, & averfatio ultro faciendi, quod utile
ubi defit aliqua necefllcas, qu^ tergiverfanres velint nolint ad
cfl-,
oificiumfaciendumfubigat. Priori maloremedium fic,unitisinper-

petuumvoluntatibusomnium, feuutdeincepsuna fit omniurn vo-
luntas circa ea, quae ad finem focietatis faciunt. Pofl:eriori autem, fi
qu^ pr^fens, & in fenfus incurrens
conflituacur aliqua poteflas,
malum infiigere communi utilitati relu61ancibus. Unio vo-
poflfit
luntatum hoc fanemodofierinequit,ut naturaliter omnium volun-

iacesin unura confundancur, aut ut unus tantum velle incipiat, rc-
liquiomnes velledefinant: aututnaturalis voluntatumdifcrepan-
da, & in diverfainclinatio ullo modoplane tollatur, & in perpetu-
am barmoniam Sed hoc demum modo multse vo-
combinetur.
lumtcsunicîncelligunturîi unusquisqivoluntatem fuamvolun-
tati
'
CAPUT II. spr^

caci unius hominis, aut unius concilij uc pro Voluntate o-
fubjiciat,
mnium & fingulorum habendum fit, quicquid de rcbus ad fecuri-
taccm communem neceflariis ille voluerit. d xcsAoV ^^ dyd&k Ti]v
tWT^ yv^fz>jp rsTuxs rco ^(oiK^m tzc oAct, xaSdLTnp oi dycBoi fn?A7T^ riJ
tifzcp Tjjg bonm fmm animum gubernAtori umverfitatlsfitb-
7nAs(^g, Vir
tnittit quemadm^dum bont cives legi civitatis, Arriani Bpicietus 1. c. 12.
:
1.
Pari ratione calis potencia, qu^ omnibus metuenda fir, conftitui non
potcfl:, ut omnes & /inguU fuas vires nacuralicer in unum transfun-
dant, ipfideindeplaneenerves. Sed hoc duncaxac modo unus o-
mnium vires poflidere incelligicur, fi omnes & finguli q^q obliga-
verinr, quod comodo vires fuas adplicacuri finc, ficucillevolueric.
Iflh^c voluncacum atq'; virium unio ubi fadla fueric, cunc demum
civicas vaUdiflima focietacum & perfonarum moralium, inde
,
cmergiL^,
. <5". Ucaucem iflh^cuniopeniciusintelligatur,fciendumen;;
quodplures pcrfon^phyfic^, quandiuinunamperfonammoralcm
noncoalucrunCjquicquid agunc, aucquascunq; obligacionescontra-
hunc, canquam finguhaganc &concrahanc, adeouccoc numerofint
a6i;iones &obligaciones,quocfunc perfona? phyfic^. Ecquanquam
fepemuJci homines vocabulo multitudinisj quod unicatem videcur
nocare, foleancexprimi camen fi quis accuratius confideret, mul-
;
ticudononefl vox aliquacolle<fliva, feu qu?e notat unum ex pluri-

bus confl:ans,uti eft v.g. cxercitus, cla(Iis,concio,fenatus, &c. Sed
revera nil nifi mulcas res nocac, abflrahendo an homogene^ illae fintj
an hecerogene^jcolled^ândifperf^. Adoq;mulcicudo hominum
revera non efl: unum aliquid, fed plures homihesj, quorum unus-
quisq; fuam habec voluncacem,
fibi fuum circaomnia proponen-&
da judicium Ecproinde mulcicudini^proucconcradiftinguicurfin-
gulis, una &feparaca afingulisadio,auc peculiare jus tribuinonpo-
cefl:. Unde eciamfi quis in aliqua raultitudine exciceric, feu mulcos
circa fehomines habueric,inunumcorpus nonconjundos, quorum
pleriq; auc c^ceri omnes tamcn
aliquid aganc, auc concrahanc, nec
ipfe in id confeiiiferic, auc aliomododeifioaduparcicipaveric, idem
adlusadipfumnullo modopcrcinebic. Enimvero uc multicudoâlU
S ff ff 2 qua.
^yS LIBRI VII.
qua, feu multi homincs una fiant perfona, cui una alio queat tribui,
& cui ccFta jura competant, quatenus fingulis opponitur, &quae ju-
rafibi finguli tribuere non poflint, neceflariura e(l, ut voluntatei
viresq; fuas univerint intervenientibus padtis, fine quibus pluriurei
natura sequalium conjundio nequit intelligi. \
. 7. Padailla, quibusintervenientibuscivitascoalefcitjquoc
& qualia fint, hoc modo inve/ligatur. Si igitur animo concipiamus
multitudinem hominum, naturalilibertate & ^qualitate gaudenti-
um, qui ultro civitatem novam confl-itutum eunt; neceiTum eft, uc
futuri cives primo omnium inter fe finguli cum fingulis padum in-
eantj quod in unum & perpetuum coctum coire velint, fijsq; ralucis,
ac fecuritatis rationes cornuni confilio duduq; adminifi:rare. (Quan-

quam in ifthoc pado utplurimumfingulifibi licentiam emigratio-
nis refcrvent.j Padum hocce initur vel pure, vel fijb conditione.
Prius fit, quando quis fefe obfiiringit adheerere ifli coetui, qu^cunq;
demum regiminis torma pluribusarriferit. Pofterius, quando hanc
conditionem fiquidem introducatur forma regiminis ipfi
adjecit;
probata. Hoc porro padum quando initur;, necefium efl:, ut omnes
&finguliconfentiant. Qui nonconfenferit, ututineodemcumcse-
teris loco tantifper verfetur, extra futuram civitatem manet, neq;
perreliquorum confenfum, quanquam pluresifi:ifint, adftringiturj
nt omnino coetui CcCe ifli adjungat.- fedin libertatefua naturali per-
fiftit, in qua ipfi licebit de fua falute proprio ex judicio flacoerc.
Poflquamautemejusmodicoetus, rudimenta &primordia civitatis

pr^feferens, memoratopadocoaluir, neceffum ukerius ei\ utde-
cretum fiat, qualis forma regiminis fit introducenda. De hac enim
antequam confiritutum fit, nihil confiânter poterit expediri quod ,
ad communem falutem faciat. Heicilli, qui abfoluce fefe ifti coetui

-adjunxerunt, per confenfum plurium tenebuntur adquicfcereformag
regiminis, quaepluribusplacuit,licetipfi aliammaluiffent, fiquidem
velint in loco, quem coetus ifle infedit, perfiftere. enim in Dum
padlonihilexceperunt, intelliguntur fefehae falteminpartefubmi-.
fifle voluntatiplurium; cum milla ratione pofiularequeant, uc re-
liquiQmnespauciorumjudiGiuta fuo ancehabcanc Qtij aucemcun^

condi-
CAPUT II. 97/^
condicione eicoetui fefe adjunxerit:, nifi exprefle in formam regimi-

nis incroduccridam confenferic, membrum fucur^ ci vicacis non fier,
neq; majorisparcisconrenfu obligabicur.
. S. Poft decrecumxirca formam regiminisnovopadloopus
cric,quando confticuuncur ille, vel illi, in quem vel quos regimen

coecusconfercur; quohi quidem ad curam communis recuricacis&
falucis, reliquiad obfequium his pr^/landiim fefe obilringunc; cui
(imul fubjedio illa &unio voluncacum ine/l, per quam civitasuna
perfona incelhgicur. Ex quo demum patlo perfeda civicas refulcac.
Caecerum ubi democracia fuic infticuca , non ica liquido pofterius
hocce padlumadparec; quippe curaiidemdiverfo refpedu fincim-
per-antes &
parences in pado aucem duae diflind^ perfon je requi-
:
rancur, neq; videacur fufficere diverfus refpedus. v. g. unus ideni &

Ticius diverfo refpedlu pocefi: efie pacer, filius, &
maricus, &gener, &
& focer, &
mercacor, &c. ubi fane nullura eric padtum, fi Titius
qua mercacor aliquid promiferic eidera Ticio, qua eft pacer. Enim-
Vero fciendum efi:, in rep. populari fingulos civcs, & conciHumj
penes quodeftfumma rerum, nonnudo duncaxac refpedu differ-
re, fed efle revera diverfas perfonas, (ecfi divcrfi generis }
quibus
diftindla voluncas, diftindls afliones , & jura compecanc. Quod
enim finguH cives volunc, id non fi:acim vulc populus. Ec quod
Cnguli civesagunc,non ilacim habecur pro adione populi, & vicc
verfa. Neq; finguli habenc fummum imperium, auc aliquam ejus
parcem:, fed populus illud habec. Aliud quippe efb, habere parcem
imperij ; aliud, habere jusferendi fuffragium inconcilio, penes quod
fummum imperium eft. Ut hadenus nihil vidcatur obfiare, quo
minus concihum populi & fingulos cives padum incercedafo
incer
lllud forcafle non inepce urgeri poflec inucile fore tale palum inter
;
populum imperancem,&civesparenres, quodeoipfb, dumquis in

formam democracicam confenciCj fuam quocf; voluntacem volun-
tacimajorisparcisincelligacurfubjeciflê; firaulq;jamcuivisperamo-
rem rerumq; fuarum fat necefliitatis videatur injundum, bono
fui
publico pro viriU invigilandi, cui ipfius quoq; falus efl innexa. Ni-
biioininus etfi iomik m democratiis non ica necelfarium efl:^ uti m
^'^B LIBRI VII. '
aliisrcrumpubl. formis, illud padum, feu mutuam promiflTionem

circa exercendum officium imperantis &
fubjedi expreflTc fieri o- :
mnino camen falcem cacice illud ipcervenifle efl: incelligendum. Nam

five decrecum illud de incroducenda democracia concipiacur per
raodumnudiplacicimulcarumvoluncatuminunumconfpirancium,
five per modum paî fingulorum cum fingulis ; fubmiccam volun-
tacem meam concilio uuiverforum, fi &cuidem feceris.- camen ex~
hoc preflTe confideraco nulla alia refulcac obligacio , quam ucfin-
guli ceneancur adquiefcere in illa reip. forma, quamdiu ab univer-.
fis eadem non fueric mucaca. Acqui in democraciis plus uciq; obli-
gacionis in civibus repericur. Nam & finguli tenencur flare decretis
& juflfls a concilio univerforum profedis ; & fimul in fingulis obli-
efl:
gacio curam reip. pro virili capeflendi, & privacum commodum

poft publicum bonum habendi. Quoenim prsecexco alias repre-
hendi aut mulcari poflec civis, ideo quod in concilio infrequens
deprehendacur? Adparence aucem obligacione, neceflum efl: ejus
quoq'; originem exiflere; qux nuUa aliaefl: prsecer padum, quod
innuimus. Afi vcro ubi ariflocraciam auc monarchiam conflicui
placueric, longe liquidius pofterius iflhoc palum cernicur. Defi-
gnacis enim opcimacibus aucrege, fides uciq; mucuo datur&accipi-
cur, mucu^q; Imperioquippedela-
prasftaciones ucrinq; oriuncur.
to &
accepcaco non minus rex &opcimaces, quam cives, ad munia
ancehacindebica adftringuncur. Anceiftud padlum nonmagis cives
ad parendum uni aucpauciscenebancur, quamifteauchiadfalucem
civicacis curandam. Mucua aucem fides, & ad munia anteaindebi-
ta obligacio unde nifi ex palo orcum craxeric ? Qujb hadlenus de
duobus pa^lis & uno dccreco diximus, illuftrari poflTunc per illa,
qu^ circaconfticutionem tQgmKom^m memor SLt Dio^j/Jm Halicam,
l.l.fub mit. Ibienimprimo mulcicudo hominum ftruendse nov3S
fediscaufa confluxic; inter quosutiq; padumfalcemcacicnmincer-
venic. Inde deliberacur fuper forma reip., & cum regnum placeret,
Romulo demumfurama poreftasdefercur. Sic & incerregno emer-
gence,!pr quodprimoduncaxat padocoecuscontinecur,&pe fijper
forma rcip. deliberari fokc. vid. delibcracio principum Pcrfarum
apud
CAPUT II. B^p
^pud ffe}*oJotumTha^4, Bruti& fociorum apud Dio-^yJ.Halkdi^nA.W.
Efl: camen probe nocandum, i/lhuncmodum generandi civitatem,
interveniencibus duobus padis & uno decreto, efle maximenatura-

lem, &omnibus formis rerump. communem. Fieri camen poteflr,
uc monarchia conflituatur per unicum duntaxat padum fi ncm- ,
pe multi citra antcgrcflam inter ipfos conventioncm quisq; pro fe,

fimul autdiverfo tempore,unifefefubjecerint; adcumferemodum,
quo exercitus ex convenis &merccnariis conftantes colliguntur.
Sicuti &illis,quicivitati jam conflicuta^ pofl:ea accedunr, unicacan-
tum convencioneopusefl:^ qua ipfiquidem recipi in civitatcm pe-
tunt, quiautem civicatis perfonam gerunt eosdem, obfequium fti-
pulaci, recipiunc. C^cerum non cfl, quod quis fingi iflhaec de pa-
ftiscivicatem generancibus anobiscxiflimec, ideo quod plerarumq;
civicacum origines primas ignorencur, auc falcem non ita liquido
conflec, iilas hocmodo coaluifle. Nam id certum efl-, omnemci-
vitatem aliquando fuam habuifl^ originem. Ante conftitutionem
autem civitatis, neceflJlim eratûtilliêxquibuseivicasconflat, cjus-
raodi vinculo inter fe non connelerentur, quo pofl civitatem infli-
tutam conne^luntur. Utq';iidem nondum fefe (ubjecerint illis, qui-
bus pofleafunt fubjel:i. Cumautemconjundtioilla &fubjediocitra
antediclas padioncs fa6la intelligi nequeat, necefliimefliincoalitio-
ne civitatum easdem faltem tacice intervenifTe. Nihil autem obflat,
quo minus alicujus rei origines ratiocinando invefligari poflintj utut
de iisdem nulla litcrarum monumenta extcnt,
. p. Hoc locofueritoper^ pretium, fententiamî^^^^/^pau-
lo prefldus expendiflLe ; qui in generatione civicatum unum duncaxac

agnofcic padlum fingulorum cum finguhs ; aapaflim incuIcaCj incei?
regem opcimacesve, &cives nullum paftum intercedcre. Equidem
quid caufsB iflumad caliaadferendamoveric, fatiscolligiturexfco-
po librorum ipfius politicorum, qucm in teviathdne non obfcu.rc
pras fe fert. Scilicet oppugnatumitpotifllmum feditiofos illos ho-
mines, qui fuperioribusluflris poteftatem regiam inordinem redi-
gere,fubjedisq;Jubjicere, velpotius penitus extinguerc laborabant.
Q,uibu5 ut ifthocrcbellipnis prstexcum eriperetj fidera inter regem
&cive
gg@ LIBRI VII.
& civesefTe reciprocam; ufeiillejqu^padopromiferit, nonfemrle,

hos quoq; obfequio liberari ; neve curbulenci civcs qu^vis regis
fadaipfis dirpliccnciaincrimen violac^fidei craherepoirencj.nega-
re infticuit, ulium padlum incer rcgcm &
fubjedos exi/lere. Ec cum
in animum induxiflet, omnibus regibus vcre talibus abfolucam &
illimicacam poceflacem adftruere; confequcns eracomnc padûm
hinc excerminare, quippe quod pr^cipuum videbacur limirandae
poteflacisinftrumentum. F.nimvero quanquam poteflatem regi-
amracrofan^tampr^ftari, &
ab imporcunorum hominum vellica-
tionibus vindicarigenerishumani quam maxime inrerfic; non ra-
mcn ideo neceflarium fueric ea, quse in manifcfla luce funt pofitay
abnegare, &padum nolle agnofcere, ubi cxtat mutua promifllo
circa prasflanda ea, quse antca erant indebita. Dum ultto principi
me fubjicio, obfcquium promitto, defenfionem mihi ftipulor.
ipfi
Princeps dummecivem recipic, defenfionem mihi promittit, obfe-

quium a me ftipulacur. Ante eam promifTionem neq; cgo ipfi ob-
fcqui,neq;ifteme defcndere, faitemcxobligationeperfedla,teneba-
tur. Qiiisejusmodiadtum exclaffepadiorumyeljtexcluderer Neq;
ideo tale padum redditur fupervacuum, quod inter eos, qui ultro
fibi regem imponunt,prius conventio videatur extare de hoc vel illo
in folium evehendo. Nam uti nuda eledlio citra eleli accepta-

tionemhuic ineligentes nihil poteftacisconferc: ex negotijna-
ita
tura fatis intenigitur,eos,quialteriultro in fe poteftatem conferunr,

velle, ut hicce in ejus exercicio tendat ad finem ifli poteflati prsefi-
xum Sc huncquod delatum fuit ea lege fufcipifle, uc ne peripfuni
:
fine fuo eligentes excidant. Igicur qui alicui imperium deferunt,

uci ipfi fimul promittunc, quas nacura fubjedionis requiric; ita fibi
contra flipulantur ab ipfo procuranda ea, propter qux imperia ci-
yilia conftituuncur. Quod quid aliud efi-, quam padlum inire?*
. lo. Neq; vcro, admifib paclo interregem & cives, illa in-
commoda, quae Hobbejius videtor ob oculos habuiffe, neccfiario con-
fequuntur. Equidem id habenc orania pada, ut ad ccrti quid pra?-
ftandum necefljtatem aliquam afferant. Verum quam maximedif-
ferunt illa padla, quibus quis Mq alteri fimulfubjicitj ab iflis, per qu^
/ neuter
,
CAPUT II.
_ BBl
neuter in altcrum imperiumacGipir. Padoutiq; conflituitur jusdo-

mini in fervum, faltem qui ultro iervitio fuccedit; poteftas patria
^n eum, qui Cc(h arrogandum pr^bet; imperium ducis in milites
mercenarios. Etcamenhocnonobffcat, quo minus illis imperandi
facultasGompetat,his obfequij neceflitas incumbat; neqj his ftatim
licet fraenum excutere, fi jufla imperantium parum arriferint. Xiphi-
lin{is epitoml Dionis in vita. Neronts: 'Ktiau \%v^ clvmpx^ "^? 'iîdja
ô&eioTt T&J r^Ti ôvlgg cwT^v iv&vg a7iul^ciTisjciu\j ^gji ru> XctfôVTi ko]' KiV8
fBâ-yivsldbi jkmmHm imjêriumi poflqnam eft a frivato aUcul dektum
(latim tranfit aheoqui detulit^îlii, qui accepit, contraeumqui deditâc-
cedit. Scilicet in padis, a quibus fubmifllo voluntatis &
virium ab-
cft, cert^ & definitce pr^flationes defignantur, mvicem exhibendse
ex incrinfeco confcienciiE impulfu: & ubi quis ultro iflas implere

detredaverit, nil nifi bellum, auccommunisutriq; domini coadio
fuperefi:. Sed in pai:is, ubi unus alteri fubjicitur, penes huncefi; de*
jfinire, quidabillo debeat przeftari; fimulq; facultasineundem col-
lata nolentem ad ifta compellendi; qualisfacultashautquidquam
reciproce illi in hunc competic. Unde imperans violati padli ne-
quit argui, nifi automnem reip.curam abdicaverit, auc hoftilemin
fuosanimum induerit, aut manifefte aregulisgubernandi,absqua-
rum obfervacione tanquam a conditione cives obfequium fuum fus-
penderunr, dolo malo difcefTeric. Qu^. cuivis imperanti in per-
petuum evitare faciUimum efl, modo cogitare velit, pe fummos
quidem morcalium human^fortis legibus efle folutos. Deniq; aut
decerrimum aut flolidiflimum oportet effe principem, quiid non
poiI]cefficere,ucmajoris aucvaiimorispartis dcpopuIointerfit,ipfius
ftatum falvum cffe. Adquodobcinendum utomnibusviribuscon-
nitacur princeps, movere ipfum debet illud apud Livium 1.8. c. 21.
An credipoffe ullum populumy authominem denij^ inea conditione^cujus
eumpoeniteaty diutius quam necejjefit^ manjurum ? Si porro majoris par-
tis populi interfit, principis fiiatum falvum efle, quod non potefl:
non contingere, d jufticiam &
prudenciam in confilium adhibue-
'
rit, ejus fortunafatfirmofubnixa ftattalo Siqui iftudobtinerene-
queat, i^sîyis potius negotio^quamimperio idoneus exiflic.
'
- , Ttttc . IT.
g^ LIBRI VII.
. il. Examinemuspaulocuratiiisrationes,quibusa(Iertioneiii
uam Hobbeftm ruperilruic. Ubi inicio quidem arbicramur incon-
vcnienscfTe, quodobligationem civium adverfus imperances deri-
Vacum ic ex calipa^lo, qm unmquisfj^ mkuuj^ meromm jefe obiiget
ad non refiliendum voimtati iliim homlnls , cm fe f^bmifent. de Cive
edP.V. .8' Equidem quiinter fe convenerunc de conferendo in
aliquem imperio, incelliguncur quoqjinid confenfiflc, uc omncs
Juam voluncacem ifti fubjicianc, feu uc iftius voluncas voluncacem
omnium in gerenda republ. repra^fentec.Diftindla camen uciq; funr,
incer (e confpirare deimperio inCajumconferendo, imperium &
Cajo]deferre fide daca accepcaq;. Porro quo minus cives quoq;
rnucuo incer fe fidemdenc deobfequio regi prjeftando, nihilrepu-
gnac. Uc camen illud omnino fiac non ert: nccedarium, neq; ufii
adeo frequencacum. Qui m civicacem recens recipicur, regi ipfi fi^-
dem dac: nuUibi, quancum nobis conftac, exigicur, uc cum reliquis
eivibusfuperobfequioregipr^ftandopacifcacur. Deniq; valdc &
periculofumvidecur, exejusmodipadlocumquolibecconciveobli-
gacionem erga regem derivare; jus meum in cuam graciam in re-
eemcransfero, uc&cujuscuum ineundem cransferas in meam grari-
am. Namhoc modoquilibeccivis obfequij fui necerfitacem videbi-
tur fufpendilTe abobfequio cujuslibcccivis; & confequencer, alcero
&
non praellance obfequium reliqui liberi forenc. Atqui vcl eam ob
eaufam neceffarium efl:, quemlibec civemprofe,& cicra condicio-
nemobfequij alienifummoimperanci obftringi, ucfimaxime unus
Vel alcer fr^num mordcat, impcrans cseterorum viribus uti queac,
iad rcfraifiarium iflum in ordinem redigendum. Neq^minus incon-
gruumeft, quodldemcap.Vl. .15. cradit: obligatianem ad prxjândam'
fammo mêrio civiiiobedientiam nonimmediate nafii ex eopa^foînqmci..
i/es omê jm Juumad civitateri^transtuierunt ; fed mediate nempe ex eoi
quodfine obedientiajmimperij frHfiraejJet,^ perconfequens civitas omni'

fio confiituta nonfmffet. Sedquidambagibus opus, ubrredâ &plana
via licet incedcre ? Nam quae ipfum movifle videcur ratio inanis e ^.
Seilicet cacite pr^fupponit ; de quibus palo fuic conventum, illa
mon poITe iuredecredari, Acqûi poffe a rege aliqua jure juberi, qua?
CAPUT II ^ $B$
civis jure pofllcdttreflarcje.g. fi rexjubeaMJtme,aiitiprumregcm,
auc patrem condemnatu m interficiam. Ergo ex alio fonce, quam ex
pa<fô cumrege,obfequium civium derivandum. Enimvero nos
'.
cxamuffim fibiinvicemrcfpondere aflerimus poreflatcm regislc-
gicimam, &officium civium adeoq; pernegamus a rege jure quid
;
poile imperari, quod fubjedus jure poflic detredlare. Neq';enim rex

plura jure juberc poceft, quam quae cum finc fociecatis civilisinfli-
tucae congruunc, auc congruere judicancur. Si quid contra hujusfi
nem dolo auc per vefaniam juflerit, bautquidquam jure id facerc
ecnfebicur. Verum an quibusvis cjusmodi jufTis fubje<3:i poiTint re-
fiflere, alia qua^flioen:, quam alio loco excutiemus. Quseexempli
caufa adfcruntur, ?.d rem nihil faciunc. Sanefi concingerer, ut rex
alicui caUa jurepoflet injungere, i.e.uttalequida cive patrariadfa-
lutem reip, facerc videri queat, fubditusjure jufla non detredabit,
Vid. Judif. IX, f 4. i.Samuel. XXXL4. Ubi autem talia juffa ratione
deftituuntur, & ob ea recufata oivis incerfedus fuerit , nemo fanus
putojurcifluraca^fumdixerir. Quod porro/.j/m c.VI. .^/^. jus in
rcgcm a civibus collatum dicitper modum dotiatiom^ id neadipfi-

us quidem tradita congruit. Donatio efl:, cum cx una duntaxat
partejusinalterumtransfcrcur. vid./ij/m c.l.^S-P- Atqui quando
inregem confertur imperium, efl mutua juris translatio, feu rcci-
proca promiflio. Civesfpondentobfcquium, rcx procurationem
reipublicae; adqua-ante iftum aIum ncutcrtenebatur. Utienim
ante collationcm imperij licebat civibus refiflere jufHs Caji, qucm
poflea regem conftituerunt ; itaCajus iisdem defenflonem aut cu-
ramfuipoflulantibusitidcm poterat rcfiflcre^feueandemipfistan-
quam indebitam denegare. conf Luc^XW.i^. 14. ^
. 15. major efKcacia ad tollendapala inter' impcran-
Neq';
les &fubje(n:osineft: illis rationibus, quse adducuntur c. 7. S-T-fi^^^'
Ubi probare primo vult, demoeratiam non conflitui per pa6Ia fin-
gulorum cum populo, fcd mutuis padlis fingulorum cum fingulis.
Argumento utitur, quiainomni padloprius debent exiflere perfo-
naepjicifcentes, quam ipfum padum. Atqui antc condittTtam civi-
catem populus nouexirtit, utpore ubinonerac una perfona moralis,
Tcctt 2 fcd
;
884 LIBRI VII.
fedmuldcudoperronarum fingularium. Igicur ante civitatem con^

flicucam non pocuifle padlum iniri incer populum & cives. Poft
confticutam aucera civicacem tale paclum iniri fuifle inucile; quia
populusvoluncacefua voluncacem civisillius,cui (upponicur obli-
gari, compleclicur , ideoqi fe poceft liberare arbicriofuo, & confe-
quenter adu Enimvcro pacec certium adhucdari. Ance
liber eft.
confticucam civicatem mulci hominesnon func populus, i. e. coecus
democracicus. Ergo non poceftcumipfo, uc cali, pa6lum iniri. Poft
civicacemconfticutamfruliraeriiniripadumjhoc fenfu, ucunusvel.
altercivisvelicpeculiaricer pacifcicum populocirca adminirtracio-
nem reipublicae. Nam cui dernocracicaforma probacar, isincelli-
gicurcoipfo fefe obligafle adparendum decrecis, amajoripartepo-
pull profectisi cui obligacioni per peculiare padum derogarecur.
Aft vero in ip(a conflicucione civicacis democracicx pocuic iniri,&
eftrevera inicum patam mucuum incer populum, fingulos quod & ,
qualeficjamfuiccxpoficum. Parimodo nihil agcc, quificcolligic;

maritus cum uxore nuUum potuic inire padum quia ancenupcias :
illanondumfuicuxori poftnupcias pacifcifruftra eft, ubi jamfuam

voluncacemfubjecic voluncaci marici. quippepadum iniri
Pocuic
co ipfo, dum uxor fic vel defignacur. Non mulcum difpari fopbis-
macequondamludebac Epicurus: îando ms fumM^^ mors non efi,
qtidndo mors eft, nos non fi4m'M\ mors ergo nihil ddms. ^^jiam argute
nosfefellit. quafi vero trasacia mors tmieatur^ quiajamfenfks ereptpi^ efl
acnompfum-moriy qHofenfmeripitur. Lftenim tempus aliquod^quo ^ nos

jam nonfimm^ d* mors tamen nondum eft. td^ ipfum videtur mifrum effe^
^
cum idr mors ejfe incipit^ nos effe d^ftnimm, Laântim div. inftit. L5. c. \y.
Deinde fi vel maxime quis in democracia caie padum non pofTic ani-
mo concipere, auc inucileid arbicrecur, tamen exinde non licebic
idemexcludereab aliis rerump.formis,ubiquiregunc, & quiregun-
cur, tanquamperfonxnacurales difFerunc. Nam heic uciq'; padtum
requiricur, quo illi obftringancur curam reip. capeflere, & falucem
populi pro (iimma lege habere hi vero obfequium iisdem promic^
:
tanc. Indeconflrac, quidfenciendum ficde illa chefi Hohbefij de cive

C17. . p. .ûomamctvis nQnpacifccatcs cnmpopulo^ fed mutuisinter fe
paciU
CAPUT II.
gg^
faciis tenehAntur adomnU^ quAfopulmfacenty tenefavtur inde adfaitum
fopuU transferentis pis civitatis in optimates aut regem. Neq; enim
fequit;ur; fi concilio populi placuic fummam rerum transferre ia
opcimaces auc regem, fmguli eo decreco ftare tenentur; ergo inrer.
popuiumcransferencemimperium, &opcimaces aucregera, inquos.
idem cransfercur, nulium patum incercedic, Sed nec validius eH:
alcerum E/W^;argumencumi regem qiianquamapopulo cledum
non pocuiflTe ad quidquam abco obligarir nam co dcô fopulum
fimuldidolvi, pcrireq'; rationem illam,qnam habebat ut/fr/^^^j
quare perirequoq; una&diiTolyi, quaâdperfonamfada erac.obli-
gationem. Enimvero quod fundamenti loco heic fubfternitur^
fublataperfona,tolli qusadverfus illameratobligationem; intelli.
gendum ell: de illis cafibus, quandoperfona naturalimorce extin-
guitur, autquandoqualitasilla, fuperquaobligatio unice fundaba-
tur, expirat. Acqui quando populus liber in regem transfert impe-
rium, neq'; ipfe populus naturali morte cxringuitur, neq; obligatio
regisen; fundatain eaqualitate populi,qualiberintelligitur, fed qua
deinceps erit coetus civium unius imperio fubjeûs. Qiiemadmo-
dum procus pacifcens cum virgine pofl: confummatum matrimo-
nium non potefl: excipere, obligationem adverfus cam periiOe, quod
nonamplius virgo fit, qualiseratcum padum iniretur. Namobli-
gacio procinon fundabatur fuperqualitate virginitatisjfedcontra-
hic cum virgine, qua deinceps conditionem uxoris cH: fubitura,
tx rege conftituto populus diHblvitur hadcnus cancum, quod fum-
mum imperium non amplius fit penes concilium ex univerfisj con-
ftans; haucquidquamaucemdiflblvicurin mulcicudinem nullbvin-
ciilo connexam, Ccd manccunuscoecus, qucm unum impcritim, ii-
mulq; primogeniumillud paiflum concinet, Scilicet imponit HoB-
heCtm fimplicioribus ambigua fignificatione vocabuli/?<?/'^/^. Inde-
mocratiispopulus notacunivcrfitatem civium, qusedivcrforcfpedu
fimiil regit, &regitur: in ariflocratiis & regnis notat univerfitatcm
civium,quae regicur. vid. idem de cive c. 15. . 5. Acqui quis negarc
vclic, adverfus ejusmodi populum,monarch auc opcimacibus fub-
je6lum,poflrefubfifiereobligacionem,etficontra<âfueficeotemporej,
Ttttt ^ quo)
'
$BS t.5SRI VII.
quoille adhuc liber erat, redinevencum'& intuitu futur^ Tubjeai-
onis? Deniqj ipfe Hobbefius LevUth.ce^^fluf cKpvciTe dicir, Deum Ju-

dseorum regem fuiffe fa(ftum vipadi inceripfum &hoîniti. Quare
igitur padum inter regem hominem & cives negare vetic Ec paulo .^
ente tradidcrat; quando vidori fubmittits is neceflario

quis i^cCc
tanquam verus fubditus obligatustenetur n^^mcomra^fn^ legitimc :
jnicus rcde violari abrumpive nequic.

, 13. Pcr ifthaecigitur pa<â hominum multitudo unita civi-
tfttem conftituit, quse ad modum unius. perfon^ concipitur, unoq;
tiomine ab omnibus hominibus particularibus diftinguitur atq; di-

gnofciturjnec minuspeculiariajurahabet, acres proprias, quasneq;
finguh, neq'; mulci, neq; adeo omnes fimul, remoco eo, qui fum-
mum habec imperium, afferere poflinc. 1. 6. .l. D. de diîf.rerum.
LlO. .4. D. demjin 'vocando. \.y. . I. D. qnod cujm^ûmverf. mnu
.7 Vi.de q/i^fttOfubm. hA^^.Senecadebeneficits l.VI. C 1^.20. Un-
1, 1.
de civitatis haec commodiflTima videcur definitio, quod fitperfona

moralis compofita, cujus voluncas, ex plurium padlis implicita &
unita,pro voiuncaceomnium habecur, ut fmgulorum viribus & fa-
cultatibus ad pacem &
fecuritatem communem uti polfiL^. Illa
enim definicio, quseêxtac apud Dionem Prufaum iit Boryfihenicai

WiKii; s<d '7rK.iiS-{^ ecvS-p(^V7t)V cv Ticxjja) KOîK^-mv, vtto vo(x}i hotKiifJ.svoy t
ex Graecanicse policicaeprincipiisexcruta,alio fortafl^loco anobis

difcucietur.Civitatem porro, tanquam hominem aliquem artifici-
alem, ingeniofe delineavic Hobbejim in froxmio Leviathanis^ in quo
is quifummam habet fotefiatem efi pro anima^ cocum corpus vivifl-
cante &moVente: magiftratus cl;' prafecfi, Qrt\fich\cs aBtts funt: foc'

KA (jrpramia, fumma^ poteflati appenfa, & a quibus membra ad fu-
m cujusq; opus perficiendum incicantur ;^^rz^/ ; qui idemfaciuntin
corpore naturali divitid fingularium hominum^ pro robore: falusfof"
.
ii pvonegotio: confiliarijy perquosea,qu^ cognito neceflariailli funt,
fuggeruntur, pro memoria : ^qmtas leges^ pro arcificiali ratione.

goncordiayfanitas efl, feditio morbmj bellum ctvile^ mors. Deniqj-/^^^^,
quibus partescorporishujus politici conglutinantur, imitantur di-
vinum illud vcrbum/^^ Ccvifaciamm homims^ k Deo prolatum in
principiojcum crearec mundum. . 14-.
CAPUT IL ^B:r
. 14. Cffiterum Voluntas civicatis exferic CcCq

pcr unandt vd
pcrfonatn fimplicemjVel per unum concilium, prouc in illam, auc
hocfumma rcrum fuic collaca. Ubi penesunumhominem eftim-
perium, civitas velleintelligitur,quodcunq;i/lihomini,fcui fanam
racionem conftare praefupponicur,) placuerit,& quidemcircanego-
tia, qu adfinemcivicacum fpedtancj non icem circa alia. Sicv.g.
fi rex bellum decernac, fi paccm faciac, fi fadus ineac, civitas hoc
Voluille & fccifle dicitur, non icem, fi edat aut bibat, fi dormiac, fi
uxorem ducat, fi vicia patrec. Undcconfequensefi, quidquid vel
finguli cives,velmulti, veletiam omnes, excluforege, autcitravcl
contra ejusautoricacem & jufTum voluerinc aucegerinc,non folum
circa pofterioris , fed &
circa prioris generis negotia, id haucquid-
quam provoluncace auc adlione civicacis effe habendum ; fed pro
voluncace &
adione privara : imo coc erunc voluncates, tocaftiones,
quocnumcro funchomincs,qui aliquid voluificauc egifledicun^
tur. Idem quoq,- cenfcndum efi:, fi quid a fingulis auc mulcis fiat
privaco aufo cicra aucoricacem &
jufium ejus concilij , penes quod
fumma rerumcfi:. Unde incer feditiofasopiniones, & quae ad in-
tcrnamcivitatiscoropagem folvendamfaciunc, inmonarchiacum-
primisâb Hobbejio de cive c.XII. . %. refercur, quod vulgo non facis
diftinguanc inter civicatem Cw^fofulufnj &
nmttitudinem. Nam pov
pulus five civitas elT: unum qmd,unam habens voluntatem, cui &
una adlio tribui pofiiL-.. Quorum nullum de mulcicudine fubdi-
torum, imperium habenci homini aut concilio concradiflind:a,dr-
cipocefl. Ecfi quod d. fequicur,* popuhis in &mm ciûitate regmt^
l.
afFe(flacionearguciaruminane evadat_^. '^'imfopulm velnocac co^

tam civicacem, vel mukicudinem fubdicorum_3 Priori fenfu re-
flilcac inepca \qzvX\o; popuUa i.e. civitas inomni civitate regnat: po*
ftcriori falfa ; populm^ i.e.cives regicontradifiinBt in omnicivitate re
gnant. Pro eo aucem, quod fequicur; in monarchiis populmtmpe-
rat\ vult enim populm per voluntatem unimhominis^ planius dicen-
dum fuerac; rn civicace monarchica \di voluifle cenfetur civicas,
quod voluic monarcha_j. Nec in alium fenfum explicandum illud
paradoxumf Rex eft ôpuku Caecera fatis rcdefefe habencj quod
ncmpe
$SS LIBRI VII. :^
^
nempe vulgus de magno hominum numero fcmper loquatur ^
canquamde populo feu civitate, dicacq; rebellaflc civitatem con-

tra regem, quodell: impoiTibile: & populum feu civitatem velle
& nolle, quod volunt & nolunt molefli & muffitantcs civcs, fub
pr^cextupopuli civcs contra civitatem ^ fubditos contra impcran-
tem animantes.
Aflubi fummarerumeftcollatain concilium, ex pluri-
. if.
bus hominibus conflans, quorumquisq; fuamifibi retinct Volunta-
tem; definiendum prius efl:, quota pars in unum confpirans vo-
luncatem totius concilij, adeoq'; & civitatis reprsEfentec. Nam ali-
as utincmotenetur alterius potius, quam fuam fententiam fequi,
nifi voluntarem fuam iflius voluntati fubjecerit; ita licetquis foci-
ecatcm cumaliisinivitcircanegotia communiconfiliotradanda;, fi
tamen fibiexpreOe refervaveritj quod ad nihil velit teneri^ in quod
non ipfe confenferic. hautquidquam ipfuro firinget, quod apluri-
bus fuic Hinc & coUegia dantur, ubi unius
decretum. diflenfus ca*-
terorum omnium confenfum reddereirritum potefl. Ftfi, ubi quis j
rationem plane audire nolit, & perfblani pertinaciam cseteris rede

fentientibus obnitatur, tanquam incommcdus focierate ejici aut ,
quandoq; etiammalocoerceriqueac. Quanquamenimhicnonte-

neatur exfuoconfenfuadfequendam majoris partis fententiam; ci-
necurcamen ex generaH lege, uc casceris CcCc commodum pr2ebeac,&
uc pars CcCe conformec ad bonum cotius. Facendum taroen ed in
ejusmodi conciliis,inprimis ubi eaexmultis hominibus confliterinc,
difficillime negotia expediri; fsepe & illa exitum omnino reperire
non pofi[e, ob difcrepantiam judiciorum^& nonnuHorum pervicacia
inexpugnabih. Ec regularitcr ubi quis abfolutc & citra exceptionem
fcfe alicui coecui auc concilio adjunxeric,cum non pofidc pofbulare, uc
rcliqui omnes propter uniusdiflen-
ipfius fencenciam fequancur, aut
fum incermittanc,quod fibiucileauc necefiariam videtur; pr^fumi-
tur fefe obligafle ad fequendum& ratihabendum, in quod maxima
pars fociorum confpiraveric. Nam fi hoc grave videbatur, debue-
rat id ab initio,quandoin focietatemfeconferebac,cxcepifle. Nunc
&
ambiciofum nimis importunum eflr^fuam cseceris omnibuspraefer-
lefa-
CAPUT IL SB9
rc fapientiam. Quod mole/lum fif, quod fv^m fcntentiam re-
fi cui
liquis invicis obcrudere nequcaCjCacum iftum deferere licebic. Indc
rcgularicer in omnibus conciliis plurium fufTragia vim habenc uni-
verforum; non quod naturalicer ica fieri neccfliim flcjfed quia vix
aliaviaefl: ibi negocia expediendi. vid.l.7..//,l.S. D.defîtisA.ip,
D. admumeipalem. Tlif?im 1.2. eftfl, i%. NumeranturfintentiA.^ nonfonde'
rantur ; necaliud in ûblico conjiio fotejiferijn quo nihilefl taindqualeiqua
aquaiitas ipja. nam cum fit imparprudentia , par omniumjus eft. Sicud
& deeo, quod regularicer fic, capiendu efl; illud Ariflotelis Poltt. IV, c.g.
Hoc autem, quodplurihusprohatnmfuit, in omnihus reperitur. Nam in &
oligarchia^ ^ in dcmocratia , ^
in populis, quodmajori eorunh qui reip.funt
participes^parti 'vifum fuerit, hoc efl ratum. Quanquam aliquando
cqjtjcingac, ut pauciorum fencencia, reip. magis proficuaauc decoras
nutnerofuperecur. Scilicecin conflicutionibus ejusmodi univcrfaii-
bus circa expedienda negotia humana, qus magnam fa^pe varieca-
tem recipiunCjCumnullum per homincs excogicari poflfic medium,
quod omniincommodo carerec,fequcndumefl:jquod ucplurimum
cxpedit. Ad d. Bodinus de republ. 1. J.c^.p. m. 4f (S*. Hinc fruflra ja.-
6lacur,'Cumnacur^convcniensfic5Utquod a prudencioribus profe-
6lum efl:, pra^valcac ei,quod ab imprudencioribus profluxit ; naturae
repugnare,ut fencencia imprudcncior plurium praevalcat fententias -
prudentiori pauciorum; adeoq; ut illi hos obligarc queant ad ali=
quid imprudentius fufcipicndum. Equidem in decidenciis vcrita-
tibus theorcticis fententi^ non numerantur, fed ponderantur. Imo
fjepe ipfa multitudo adfl:ipulantium erroris indicium habetur. Sene^
Cti de heata vita c.2. Cum de heata njita agitur, non efl, quod mihi illuddifces^
Jionum more refpondeas, hac pars majoreffe videtur. ideo enimpeioreft,

Non tam hene cum rehus humanis agitur 3 ut meliora plurihus pla-
eant: argumentum pepmi turha eft. Phocion Gum ipfius fententia
Communi adplaufu reciperetur, ad amicos converfus dixit- ^ri Tng
KctKovJi Agj^p s(jt,e(,y]ov ksXri^ct ; Numnam mihi imprudenti aliquod pravum
diltum excidit ? Vlutarch. apophth. idem de liher* educ. ro TniTkotg dî(r-
.KMv, TQic co^pdig sTiVi difuÊff-Keiv, Vulgopldcere efifapientihus difplicere. Te-
Jiimonium mihi praibet turipides his verbis: Ad turbam ego vcrbafacere
Vtit4UH f^m
^ô LIBRI VII. -:
fim impeMo^,Meffed dquciles âucos ^ do5tior,oi dovtro^poig ûvAoij^^mf
cx^^ (^ôiKco Tiôi keyiiv. j0^/ if^ter do5ios nilvalentyGratior apud vulgum
^fi eorum oratio. Dio Chryjsjhmus de llio non capto. ro th^vsScu Tn^vvjô^
vov vTTo dvS-^coTTcov jj\tS-ici)Vy Ûv k<nv \%vp6v. Aliquid credi multe temfore ah
flolidishommtbusnihilhahetroboris, Enimvero ifthoc ad expedien-
da negoda in concilio aliquo, cujus mernbra aequali jure pollent,
adplicari neqvic. Q,pis enim heic judiciumferec, ucra fenccncia fic
prudencior? Non fane ipfê parces diflldences. Neq; enim in pro-
pria caufa proarbitro {^^q ingerencem is, qui in diverfam abic fen-
tenciam,admiccec, Ec quotusquisq; efl, cui non fua raagis pruden-
cia,quam aliena placecr' Imo quamraulci func,qui ideo cancum vel"
opcimam fcncenciam obcredare gaudenc, quia ipfi aucores non fue-
runc. Ncc facile eft: iftas lices ccrcio decidendas concederc; cuta
ipfiusquoq; arbicri prudcncia auc incegricas facile in concroverfiana .
vocari pofBc, uc ad hanc difcucicndam alio arbicro opus fic. Quid

quod plerumq; i/lasresicafunc comparacae,uc comraodeadarbicros
cxcra fociecacem deferri nequeanc. Igicurcommodifiimumyifum,
cjusraodi inireracionem^quênihil diSiculcacis,auc obfcur^haberec
difcepcacionisiquanuUa expeditiorinveniri pocefi:,qua uc fentenci
numerencur. Plinius Panegyr. Meims omnibus quam fingulis crediturl
Smguli enim decipere d^ decipi poffint : nema enim omnes, neminem omnef
fefchrnnt. Eccuiin concilio aliquo fufFragiura concedicur,in eo can-
cuminenTe prudentiae judicatur,ut fufficiat pcrfpiciendis negociis,
quse ibi difcepcancur. Id quod falcem de illis conciUis obcinec, in
quagnon fine dcledu aliquo homines admictuntur.
. I5. Efl tamen circa pluralicatem fufFragiorum obfcrvan-
c[iim,inquibusdara conciliisnon fufficerc,ucuno auc paucis fufFra-,
giis fcncencia prsevalicuraalceramfuperet; fcd aUcubi cerco numero
wiafentencia alceramexcedere debec. Sicin^. 6. X.^ eleBione \ ^
ekciipotejiate, iiie demutii Poncifex fieri jubecur, quem du^ tertias \
partes Cacdinaliura elegerint. Idem circa elcdtioncm decreca de- &

curioaam obcinuiflc adparec ex 1. 5. 4. D. quod cuius^ umverf nomine^
& l.^f. de dscHrion. Prudentins 1. i. c&ntra Sjmmichum : Sic confult4>
fAtrmifuhfifisrc confiripQrnm^ Uon aiitcr licitHm^riJcofui/ tmôres quam

fi 2?^--
CAPUT ii: $pi
ft 7tTcentum fenpjfe jtnes legcrentur in mum. ServetnHs leges fatrUs^

trfrma minoris Fox cedat -numeri^farva^. infarte ftlejiat, Ubi cameil
hocita peculiariccr dcfinitum non cft,promajore,&univcriis ^qui-
valenteparte reputabitur, qvae altcram etiam uno fuffragio fupcra-
Verit. & &
Add. Grctws 1. 2. c.f . 17. in annotat. Bcecler. ad d. 1. itcm 1.
.
17. . ($*. D. de receftis, Fruftra opponitur cap. quod omnes^ de iêg.jur. m

VI. ,ôd omnes tangit^ idah ommbus adprobart aquum ejl. Nam inde
nonfequicur;crgo iniquum cfl:, uc ob commodiorem rationem ex-
pediendi negotia pauci difientientcs debeant ccdere pluribus, Dein-
dcregula illanonpertincc ad fociecates feu conciiia, quibus public^
res func adminiftrandsei {0.0^ ad fociecaces privatasjqua^ padlo rantuni,
auc conjundlione ad ejusdem rei poircfTionem conflanr. Qpalis fa-
nc conjundlio conforcibus non dat jus uc uno invico aliquid in rc
,
communi ftacuanc, quod ifle in decrimentum fuum vergere crcdir.

Ex quibusexplicanda \.\\.Y).deJerv.prd.ruf.^\.%S. D.commumdivi-
dtmdo. Quod autem ind.tvf/^.^.X. deelect.&el.-potcft. additur, quod
ibi de duabus cerciis parcibusin ekdionePontificisconfticuicur^non
debere pr^judicare aliis ecclc/iis, in quibus majoris ^Janioris parcis
fencencise debeant pr^valere ; ejus rario cfl-, quod per fuperiorem,
nempePoncificem,fex iftorum hypochefij poflic dcclarari,qu^pars
Janior ficfi fuper codubium oriacur. .rgo Janioris parcis^ni eadem
& major iic, racio haberi non pocefVjnifi ubi ad fuperiorem provoca-
tio pacec. Add. Gratianus c. 5(5". diJfinB. (5*5.
'
. 17.Quod/] pares fmcfencenciaedifcrepances.nihilagecur,

fed resinpriori ftacu manebicquiaadmucacionem non facis cflmo-
menti,& par ucrinq; pondus asquilibrio veluc rem fufpendic. Hinc
& in judiciisubi pares func fencencia?, reus abfolvicur. întilianus
,
declam. 2^4. Vares Jentcnii< fericulo pojunt. Antiphon orat. X 1 V. ja
d^Sf/,og sîo-a yevcfiEVog tov (psvyovjct -fAuTôv cuCpgKii r, toV ^/tfJxflc/cc. û^
aûaliafuntiWagis reo quam aciorifrojunt ; quando ^ calcuiorum numertis
âr cumfit, reumwagis quarn actoremjunjat. Add. Arifioteles frohlem.
Je^.2p.c.\$.l^S. D.de rejudicata. Vi.Seneca l.I.controvl V. Alierjudex
damnat-^ alter ahjohit, inter dijfares Jententias "uincat mitior, Quod
Vuuuu %
^^2 LlBKl VII.
jusGrxci Voeant cdlculum Wmerva. De quo videafur peculiaris differ^

mioBxelerL Quanquam apud Ebrôs ne tunc quidem rcus damna^
tus cenfebatur, fi judiees damnantes cosj qui abfolvebantûno dun-
taxat fufFragio vincerent. Cujus rci ratio fine dubio h^c erat, quod
cumpari religioncjudicesdebeanc pronunciarcquotedes; igicuruci
unus ceftis adconvincendum,icanecunus judex ad condemnandum
fatis momenti afFerret. Nam c^tcri judices contradi^loria flatuen-
tes autoricatcm fuam velut mutuo deftruxerant. Addendum &
hoc,ubi fentenciee feruntur curiacim auc cributim, illos pauciores,
quiinaliquacribupermajorcm parcem vincuntur, aliarura tribuum
diflentiencium niimerum augere non pofle.
. IS- Deniq; quando plures,quam duas fententi^ extiterint,
quasftio eft, an fingulac feorfim fint numerand^, uc illa vincat,qu^
plura,quam cafterarum fingulê, fufFragia habuerit, an vero du^
pluresve, difcrepantes conjungi pofiincad vincendam cerciam,
licec,
qua elifa&ipf pofi^ca incer fe coraparentur, ur demum illavincar,

quas cx pofterioribus plura fuffragiahabueric ? Heic, fi meram jequi-
tacem naturalcm, citra padliones aut leges fpeciales,refpiciamus,di-
ftinguendum videcur inter fencencias,quaj cocis rebus difFerunc, &

illas,quarum alteraparcem alteriusconcinec, feu qu^ cancum quan-
ticace difFerunc; uc hs conjungendas finc in eo,quo conveniunc, ill^
non icem. Sic qui in &

XX. condemnant, qui in X, con jungentur in
X.contra (entenciam abfolvencem,& reus condemnabicurindecem,
quia in hoc major pars judicum convenit, cum inXX.eciam X. com-
prehcndancur. Quo fj)eâc 1. 58- . I. D. de rejudicata^ &
1. 27. D. de
receptis, & cap.t de arhitrts in VI. Ubi nequidquam a decifionc d. I. X/.
Crotius vajparf.jlor. difcedir, dum

dccem condemnandum pucae
in
ffcum, quia in hanc furamam major pars confenfic, rejedo inquo

difcrepabant. Namin quinq; omnesconfcnciunc. Majorcaucem
partc cune flatur, quando aliqui diflentiunt. Hinc & in fenatu Ro-
manomoriserat,ucfi quisfenatorfuafententia duo complexusefleti,
quorum unum probabacur, alterum non, juberecury^/^/^^^/'^^-* divi^
dere.VA. Cicero efifl.fam. 1.2. ef.X. Seneca epifl. XXI. ûsdfieriin Senatt^
fdtt^facmdum eg&m^hilofqÛ fjm^ exifllmo: mm cenjkit ali^tîsy^ltt^sd
CAPUT II.
S^l
fx fdrte mlU pUcult^jfihed ilkm dmdereJefifeHtidm] ^fep$f. Kt ve*
ro fi v.g.aliquem reum pars judicum relegec, pars mortc multcca
pars abfolvac fane neq;
: illi,qui relcganc, conjungi poterunt cum hisj
quimorcem decernunc,concraabrolvences;nechi,&relegances cotra
mortem decernentcs. Nam illar fcncenti plane incer fe func diverfaj;
quia uciq; in raorce non efl relcgatio, nec relegatio cfl: pars mortis.
Ac liccc abfolventes&relcgantes in hoc conveniant,quod reus non
ficnccandusjhoc camcn direle noncfficic ipforum fcntcntia^jfed
duntaxat per confequentiam. In fc autem rcvera funt diverfar.
Kam qui abfolvit, rcum omni poena liberac; qui relegac, poenam u-
tiq; decernic. Vid. Plimm 1. VIII, epifi, 14. Volybim exeerp. legat. izp,
referc,cum quidam Achî Romae capcivi cenerencur, & quid iis fieri
placcrec ad fenacum cflec relacum, trcs fcncencias cxcicifle, quarum
una dimiccendos ccnfebac,alccra damnabac, certia ad ccmpus recinen-
dos cenfebaCi ica camen uc fencencia abfolvens duas reliquas fepara-
cim fumcas numero vincerec. Heic Pr^cor Pofthumius, qui cunc
Scnacum habebac, Achîs iniquior,ycrfucia in ipforum fraudem
ufus eft. Cum enim difceflfio facienda forec, Praecor una fcncencia
praecermiflla, de duabus cancum perrogavic^ hoc modo (]m enjocatos :
fentitis dimittendos.^ in hanc parcem,^/ alia omnia, in illam parcem

ice. Sicaccidit, ut qui retinendos in pr^fentia cenfuerant , iis fe ad-
jungerent, qui abfolvendos negabantj&ica hi pr^valerenc illis,qui

dimiccendos cenfebanc. Apud GelliHm 1. IX. c.if. argumencum con-
troverfiae cale proponitur T>e reofiptemjudices cognefcanti eaj^fen^
tentiafit rata, quamflures ex eo mmero dixerint. ,ûm fepemjudi-

ces cognovijfint^duo cenjuerunt reum exilio multandum, duo alij fecunia^
tres reliqui cafitefuniendum. Petitur ad [upplicium ex fententia trium
judicum, dr contradicit. Qui cafus tanquam i^ô? feu inexplicabilis
tunc fuit propofitus. Idem argumcntum habet declamatie jcff* apud
ûintihanum. Ubi inter alia redc dicitur: Non idem Jentientes no
fetes jungere. idem fentientes comfara. Apud Heliodorum ^thiop. 1. 1,
Cnemon a millc fepcingentis ad mortem, a mille exilio damnatu*
dieitur. Quia tamen illorum ahqui lapidibus reum obruendum,alij
ia baratbrura micceadujoa ccnfucranc, mille ifl:i sxilium decernen-
Vuuuu I ICi
gp4 LIERI m
tes majorem numerum cfficiebanc. Add. Cmacm ohf. XIL c. XS. S!
Ziegler. ad G'/*^^
. l.x.c. f. . 17. Id quoq, monec . 22 quan-
(7r<?//^ d. 1
do plures incer fenon propricdidam univerficacem confticuiinc/ed

tancum incuicu cercae rei invicem connetuncur, de qua non onines
{equalicer parcicipanc; cunc non cancum ordinem fumendum ex mo-
dojparcicipacionis, fed& fencencias asftimandas ad proporcionem
geomecricara. Qiio fpedlac 1. S. D. de faUu. 1. 14. D. depopi. l.l^. D.
dereb.aut.JHd.pfid. Ubi camen obfervandumj cum calis fociecas
tancum fundecur in rc aliqua communi, & non in ejusmodi padto,
quo proprie univerfitas conn:icuicur,& quoquisqjfuam voluncarem
voluncaci majoris parcis fubjecicjica quidem prjevalere vocum ejus,
qui majorem in ca fe porcionem habcc, voco illius, qui rainorcm
porcionem habec, uc camen hunc per fuffragium fuam ncqua-
ille
quam jurc fuo poflTic exucre, auc eidem pr^judicare. Acq; fic incel-
ligicur,quid civicas velic,ubi fummarerum pencs plures uno eft:.
. i>). Illud aucem manifeftum, ad ejusmodi concilium, in

quo de communibus rebus deliberandum, &
ftacuendum efl^mini-
mum crcs homines requiri. vid. 1. Sf- E). de Verb.jignif. Si enim duo
duntaxac fueruncubi eos diflencirc concigerir, nemo praecerea adeft,

quialcerucrius fencenciae momencum poflic addere. Undeco cafu
nihil cxpediri polTec. vid.c.l. \.de arhitris. Neq; obn:ac,quod eciam
duo V. g. Confules, Collegse vocencur. Nam eo vocabulo faspc pa-
ricas duncaxat munerisnocacur.vid.I.I^j.D.ê' "verh.fgmf. I.14.D. dc
admi. tut. I.iol. D. de foktion. Sicuci &
apud Lacinos autorcs dicicur
CollegiumTrihHnorum^m quo camen unus fuo diflenfu reliquorum de-
m
crccum pocerat irricu faeerc. Neq; femper, qui collegarum nomi-
nefe invicem falucanr, tale concilium conflicuunt, in quo volunta-
ccs omnium pa6lo aliquo in unam voluntatem coaluerint. Sed
concingerc pocefl:, ut incer plurcs fic fociecas, in quo tamen finguli
fuara recineanc voluncaccm, ab aliorum voluntace haucquidquam
dcpendencem. Undc ad rem nihil facic, quod concradlus focietacis
sncer duos iniri poflit. L. y. .2. E). ^ôd cujus^ univerfit. nominej non
illud vulc, quafi collegium ab inicio poffic ab uno conffcicui; fed
(|uod, deficiencibus cafu aliquo reliquis membris,jam conftitutuni
CAPUT 11.
8Pf
ab uno adcempus poflit confervari, quoufq; alij in locum cajtero-
rum furrogencur. Abfencium aucem regularicer in ejusmodi con-
ciliis non habecur racio, ubi legicime vocaci fuerinc; (vid.G.3^. X. dc
eUciione & eUcti fotest.) fed jus eorum prxfencibus velut accrefcic.
Quo pofljs adplicarc illud Seneca excerpt. controv.VW. 4 .ôtiens duo-
hus eB communio , foteftas ejus tota fit^ qmprafens eB. Pucaverim ta-
men id reftringendum ad quocidiana negotiaj& qu^ moram non
fcrunc. Sicuc & hsec excepcio efljnifi prsecife ccrtum numerum
collegarum leges requiranc. vid, I.3.D. quodcHJustj^ univerf. Komine. 1.
4^. C.de decurion. Alicubi abfences vices fuas prasfencibus delegare,

&per cos,vcI fcripco quoqj, fufFragium ferrepoflunc. vid.^^/'.^^^".^^
eleîione ^ ekcitfoteflatem VIco. De collegiis civicaci fubordinatis
Vid. Bodinus de rcp. I.3.C.7. Hobbes de cive c.V. .lO.
. 20. Deniq; civicace ita confticuca ille, in quem imperium
cft: collacum,prouceft vel unus homo, vel unum concilium pauco-
rum, auc univerforum, monarcha, fenacus, auc populus dicitur ; reli-

qui fubdici cluenc. Ubi obfcrvandum eft, duplici modo aliquem
civitacis cujuspiam membrum fieri, pado nempe expreflo, auc caci-
to. Scilicec, qui civicates ab inicio confl:icueruKiC, non fane hoc cen-
fencur egifle, ucillse fingulis, qui ab inicio eas confticutum ibant,ex-

inlis,fimul excinguerencur: fed potius longaacq;jecerna fibicom-
moda per eandem obcinenda ob oculos pofuerunc, quibusq; adeo
ip{x3rum liberi ac coca poftericas gauderent. Igicur hoc quoq; fimul
cgifle cenfendi func, ut liberi ipforum pofl:eriq';, ftatim atq; nafce-
rentur,commodis atq; emolumentis communibus civitatis gaude-
rent. Quae cum fine imperio, quo civicas veluc animacur, obcincri
nequeanc, eo ipfo quoq; omnes, qui in civicace nafcuntur, imperio
iflii ^t^^ fubjecifle intelliguntur. Inde eft:, quod qui femelimperium
in aliqua civitate acceperunt, non neceflum habeanc denuo fibi ex-
preflTc fubjedionem a recens fubnata fobole fliipulari, utut omnes
illi finccxcindi, qui inicio irapenum in ipfo conculeranc. Deinde
cum quajlibeccivicacum cercam orbis cerrarum partem infederic, in
qua cives fe ac forcunas fuasin cuto collocarenc; quarum fecuricas
facilc periclicatura eflec.fi quibuslibec ibi liccrct verfari,qui civicacis
impe-
$pS LIBRI VII.
imperium non agnofcerenc : igicur omnium civitacum communis

lex intelligicur, uc, qui CcCe in alicujus civitacis dicionem conculerit,
mulcoq; magis fi ejusdem commodis frui velic. naturalem fuam li-
bertacem abdicafle, ac imperio ejusdem civicacis, falcem quoufq; ibi
degcre placec, fubjeciffc fe judicecur. Quod fi hoc agnofcere nolif,
hoflis numero habeacur^ falcenv hadenus, ut extra fines civitatiscx-
pelli jure poffit. Sicuci & illud manifeflum cfl non minus imperio ,
civilifubjici,qui civicati conftitut^ pofl accedunt, quam quorum

coitione ab initio civitas fuic conflicuca. Ffl deniq; & illud heic
monendum, circa definicionem civis quibusdam erudicis parum
Gonvenire. Equidem Hohbefio de clve c. V. . Ii. fuhditus civis vide- &
tur aequipollere. Quo modo famin^, pueri, &
fervi cives forent.
Mihi videcur, cum civicas conflituacur ex f ubmiflione voluncacum
wni homini vel concilio fa<âi cives primario illos efTe:, quorum
padis civicas inicio coaluic, auc qui in horum locum fucceflerunc. Id
quod cum prscipue civium no-
fecerini: pacresfamilias, igicur his
nacn competere judicaverim; foeminis autem,pueris fervis, quo- &
rum voluntates jam fub voluncace pacrisfamiliasconcinebantur,non
nifi confequenter,quatenus&ipficommuni civitatis protedlione, &
quibusdam juribus eo nomine fruuntur. Inquilini autcm , peregri-
ni,& fimiles temporarij incola^ cives non funt,- quia morari tantum
ad tempus,non autem flabilem fecuritatem ac fortunarum fedem
ibi qu^rere volunt. Definitio Ariftotelis Pelit. l.j.c. I. qua ciyem me-
titur TOi fisjsx^v K^muq H0i d^x^q-i particip4tiofje judicij ^ magiftratus^
ad democratias duntaxat quadrat. Sicut & ipfi fubjungic, ax^ h^
rov TToXirt^v ETE^v dvayKctiov eivcn tov kci^' sKd<pjv TroXijeiciV, civtM
Itaa.
frofingulis rehusp. alium ejje opo/tet. îoTrsp o Ksx^î cf yt.h hfzoKâjM
fzd\i<^ S9i TPsXiTyiqjC^ ^s Tulig aTkcnq sv^sxslou fjLeVji^ (Jbrjv dvctyKaioy, ûare
txplicatus feu hoc mododcfinitus, maxime quidem in democratia eB
civis: in aliisvero rerump. forrais contingere quidem fotefl ^ ut magi-
ftratuum & judiciorum fic particeps,<?;? tamen id eli necejfitrium^
idcmpolit. 5.C. 8. ^^" "TrXeiBg eioiv di mAtjeiM, t(g!^ eih '^î'îi dmyKCLiov
sivoi TTêidJf Cum pluresfint respahltca, plura quo^ civitim
genera ejfi mceJjQ sB.
.
CAPUT Ili ^p^

CAPUT m
DE GENERATIONE SUMMI IMPERII ClVILIS
SEU MAJESTAXIS.
1 .
SHmwufff imperium refultavit expaUis 6. An 9x pamfamiliat pojftt fieri frinm
quibm ctvitof coalmt. ceps,
2. Id quod voUnte &pr^4nte DeofaSium. 7. ômodo) ejui vafatti viuBulo exfol^
3, majefiM (it immediate a Deo

An vitur ntajeflatem aecipiat.
^. Quibus rationibmid aliquiprobare CO' S, An liber popului ,aut monarchaîm^

nentur, periHm in alterius manus refignanSf
Imperium civile non fuit produBum ejjicjens caufa majefiatisjit.
f.
ferbelU.
Vldeanius porro,undc fummum imperium,quod in omni ci-

&
quo veluc anima illa vivic ac libracur, im-
vicace exiftic,
mediace & proxime producacur. Ubi initio pr2erupponi-=
mus,ut imperium efFedlu fuo pociatur,requiri tum vires na-
turales, qua fubjedus, fi force quod injungicur decrelare pr^fum-
feric^repraefencacoaliquo malo pofliccogij tumciculum,exquoju-
re aliis praenrandumquidauc omitcendum qucat injungi;cui in iftis
rcfpondet obligacio ejusdem juffis obfecjucndi. Horum utrumqi
proxime ex padis, per quae civicas coalefcic, promanat. Nam ccfi
yires fuas nacuraliter in alcerum ncmo transfundere queat illeta- :
men vires aliorum poflidere intelligitur, ad cujusarbitriumifli ca-

<Jem adplicare tenentur,ita ucinipfisnon fit poteftas refiftendi,feu
juflum eius decreândi. Cum aucem omnes, dum voluncaces fuas
unius voluncaci fubmiferunc,co ipfo fefe obftrinxerint,quod velinc
non-rcfiftere, fcu parere iJli,vires& opesipfbrum adfaibere volenci
ad bonum publicum; adparec fummum imperium habcnti tantas
cflc vires,ut quoslibec ad juflâ fua adigerc pofliic. Lifim 1.2. c. fp.
Imperij vis omnis m confenju ohedientium eji. Scd & illud ipfum padu
luculencumpraebccciculum, quoimpcrium iftud non violenciap kd
ultronea civium fubjedione& confenfu legitimc conftitucum in-
telligitur. Haec igitur eft proxima caufa, ex qua fummum impc-
rium tanquam qualitas moralis refultat.
Xxxxx %.%l^
$PB '
LIBRl Va
. 2. Id tamen exCra dubium ert:,ranaii1 ratiofieni fatis dili-
poftmultiplicatum geiiushumanumdecus,pacem atqj incolu-

taflTe,
mitatcm ejusdem fubfKlere non potuiflTc nifl conflicutis civitatibosj

quse fine f ummo imperio jntelligi nequeunt. Quo ipfo etiam civi-
tates,& fummum imperium a Dco tanquam Icgis naturalis autorc
profe6la cenfentur. Nam non ea tantum a DeofuDt, quae ipfe im-
mediatc&citra ullumfa(flum humanum intervcnicnsinflituit: fed
&quxhomine5 dudu pro conditionetemporumatq;
fanac rationis
locorum recepere ad implendam obligationem fibi abs Deo injun-
âm. Coni,7/w^//'.II.2. Et cum inmagna liominum multitudin
lex naturalis commodc exerceri nequeat citraimperiumcivilc; pa-
tet,Deum, qui iflam homjnibus injunxit, prscipere quoq;, ut fbcie-
tates civiles inftituantur, quatenus tanquam media excolendse legi
naturaliinferviunt.Inde&Deusin facrisliterisexprefle id imperium
probat,& pro fuo agnofcit, eiuscf; faniflimoniam vencrationem &
feveriflfimis lcgibus fancit. Nee multum 2^MBoeclerus adGrot, l.i.c. ^.
.(>. quando fuper originc fummi imperij civilis ita tradit Sum" :
mamptejlatem ah humano tantHm fa6ta,}ed

noff ^
a jujfit divmo ^
lege natuf^yfive talifa&o humanOy quo juri natum obtemperatum
itm\ areejfenddm ejje, î
enim focietatem pracipit, is fbcietatU or^
dinem frizcipit ; Jocietatis autem anim^t eB imperiumy (înter Jocieta-
ts civitas perfecfijîma, Quae relc fefc habent , dummodo ad-

datur,- juflTumdivinu circa conflitucndas civitatcs fefe exferuiflTe per
didamcn rationis,'quo homines intellexcrunc ? decus atq; pacemj
quam pro fine habet jusnatiirale, flne focictatc civili fubfiflere noii
poflTe ; poflquam genus humanum infigniter erat
idq; prsecipue
multiplicatum. Circa quartmn autcm fraceptum decalogi^ quo obf e-
quium erga imperium civile fancitur, obfervandum efl: pcr illud :
non cxcludi caufas proximas,qneis imperium pr6dulumfuit; ficuc-

prieccptum dc furto non faciendo originem dominij hautquidqua
cxcludic. fungnmêvmm civile gerentes,eo
Dc*/autcm vice In terris
fenfu ni fallor commodc quod quatenus pacem, bo-

dici potefl,
numq; ordincm in genere humano fola reverentia erga legem na*
lurae, ejusq; aucorem plene aon praeftabat^ per imperij aivilis vim
sfls
CAPUT m. sps>
iftc jam finis producatur. & fequentia plana funt.-Frgo
Quo fenfu
Uf civitasjh croitas^finem^fiium corjfiqtiathr^trfiitutHS a Dco leg natu^
rd ordo trnperandt drparendi^m quo ex i^fiaVei voluntate cjr naturalis ra-^
i| iîfifjis diârmne aliquidfiummum fitâc a nemine defendens^ neminis arhi^
trlofiuhjeîum^Deo uni ut fiuhdttum, itafiecundum dr vicariumi qua eB

fummapteftas civilis. Id tamen meri efijc faîhumanii an fiummam ii'
lAmpteftatem veltnt uni commitiere^ an flurihus^ ^
quihus fiorpm modis
filatum reif, dejerihere infiituant^ Crotijautem rcnrencia fuper origi-
ne fummi impcrij 1. 1. c. 4. . 7. non adeo profana e/l, quin addita
, dexcra explicacionc colerari poffic. Hormnes.dHt^nonprdceptoDeiex-
1 p^,quale fane nuUum ^nx^x^jed (pome addu&os\ nori tamcn cicra
I
didamcn rcdse racionis, placicumqj Dei, experimcmo infirmitatis fid'
i fniliaruw figregufu adverfius violenttam^ glifcencc morcalium numero,
infiocietatem civilem couffie: unde orta (it ôtefias civilis, quam ideoPe"
trus epift. i.c.iijij. ordtnationem humanam vocat^ qua fi proxime per ho-
-iTiincs conftitucam. Sed quod Grotius eandem alibi dtvinam voca-
ri dicic, ideo, quiafitttihre hominum inftitutum Deus frohavit :\6. haut-
quidquarafic admiferim,quafi confequencer & vehjt ex pofifado
Deus conftitucioncm imperij civiHs adprobaveric; ficuci fervilcm
condicionem,qus fine dubio humanu cft: invencum,fancire dignacus
cft. Eph.\\y^.<S.7.S. CoUfi.lU^2i.i,Timoth.Vhl. Ttt.Uy^. Sedomnino
addendumântcccdcntcr homincspocuifte voluncacem divinamin-
teUigere, condicionc mulcipHcaci gcncris humani expenfa caius:
falus uciexcra civicaccsin vica fegrege fubfifterc non potcratj ica

niorcalcs,dum dudlum heic racionis,ad fcopum legisnacuralis con-
gruencem, fequuncur, voluncacem divinam implcfle func ccnfcndi.
. 3. Iftbsec quanquam fufficerc judicemus tum ad origincm
imperij civilis co r|>crandam,cum ad pignorandam civiuraadver-
fus imperanccs veficracioncm: oper precium camen fueric expcn-
diflc, quid folidi fubfic arguraencis J. F. Hornij de civitate 1.2. c. I. qui
altius hcic aflTurgendum concendic. Hic igicur ponit, caufiimcivita"
f/j'noncfleeciam caufam reipuhl. d* imperij fummi ^dcoq; admittit ',
quidem;,ipfas civitaces pcr pada conftitui; fcd concra afleric, impe-

rjum fummum ab ipfo Deo immediacc in principes conferripneqjaci
poo LtBRl m
id producendum quidquani ab hominibus proficifci. Adeoq; \u
bcros populos,dum regem fibi ulcro eligunt.non Gonferrc in ipfum
niajeftatem,fed tantum defignare perfonam,in quam illa divini-
cus conferatiir. Sicuti in plurimis municipiis eledlio magfftratuum
eftpenesordinem ; &
tamen illi poteftatem fuam non ab ifto ordi-
fummo
ne, fed a imperante obtinent. Qua aflcrtio etfi multis fpecic
piecacis blandiaturin aperto tamen eft,per eandem convelli omnes
;
conventiones, legesq; fundamentales, quae inter reges, ac fubditos

circa adminiftrationem imperij ineuntur. Ubi primo ferri non po-
ceft,///zw majeftatem folis regibus cribuere, rebusp. liberis eande pla-
ne detraherc. Equidem ulus proximomm feculorum vocabulum
majeftatis incer folennes regum titulos fepofuic. Nec minus tamen
eodem fummum imperium in quavis reip.forma notatum, Sicu-
li& definitio majeftatisi fatis jejuna quidem illa, qua eam dcfignac
JummamfQteflAtem m civitatemuhi^y sque (enatui,aut concilio po-
puli compctic. Etfi in hoc aliqua regum
fic praeeminencia, quod
finguliex fenacu, auc concilio populi fummo imperio fubfinc; cum

regis perfona in tcrris nemincm fuperiorem agnofcac. Ip{a camen
Vis imperij in fubje6los in quavis reipublicffi forma par uciq; exiftit.
Hujusporromajcftatis ille unicam caufam Deum laudat,
qui ele^W'
ne apfub facidêandem immediate in reges effimdat, Ubi fallor an
majeftatem per modum qualitatis phyficae concepit; id quod
apertc faciunc,qui imperium dvWtDei creaturam ^vxdizmtiUt mlia
aila cnatura infari aut juferiore caufigefjere,mex frmcipiis fecum
natis qmdquam ad inflitutiGnem hujus regimmis contukrit, Qup ipfij
crafia rerum moralium ignorantia proditur. Nam illud argumcn-
tum,quomodo exobfcuro loco in folium prove6los repente inufi-
cacusquidam fplendor circumfulferic , qui nonT fi divinicus oriri
pome;apud iilos declamari debec,qui inania a folidis diiccrnere
fiequeont. Deo peculiariter curae reges efle, ad chefin Ifftus pro-
bandam nihil tacit. Ec circa aHos quoq;, generi humano cumpri-
mis utiles futuros, providentia divina non minora velut fpecimina
didi. Neq; pauci tamen rcges venenum gcmma biberunt, auc
fuorum infidiis ceGiderunt De cemperamenco quorundam regum,
îquod
CAPUT ra sot
aliqiiodmiraculi in/larproduccrefolitOjmedicos confulerc optimu
fuerit. Sed nec probant, quod /fie vult,pana aut regum infolen-
tium,aut fubjedlorum contumacium, &
rebeliium; aut teftimonia,
roagnonumero cumulata, quae ipfa tamcn non minus ariftocraticr,
quam regif impcrij autorem Deum agnofcunt; aut divin praedidio-
nes circa gefta nonnullorum regum, quae neq; de populis liberis de-
funt. Et quod in populo Judaico fadum,id de origine imperij rc-
gij in univerfum hautquidquam teftatur,cum dudum ante inftitu-
tum illud regnum plurima regna extiterint. Quin potius ad modum

collati inhunc vel illum imperij certo in populo pertinet
^. 4. Expendamus argumenca, quibus Ifie probare fatagif,
omnes humanas caufas longe infcriores efle producendae majeftati,
rei auguftidimas. Incer qua; palmarium eft; quod eum neg^finguli
hommes,ne^multitudo dijjoluta majeliatem hnheant, eandem nonfofint
in regem conferre. &
Atqui fieri poteft, &
folet , ut qualitas moralis,
qua claflc iraperium cen(etur,in alio producatur confpiratione illo-
rum^qui illud antea formaliter in fc non habebant. Sicuci multo- &
rum voces invicem remperatae harmoniam producunt^qusE infin-
gulisnoncxtabat.Inde probari nonpoceft illud raciociniumSocratis,
quo Alcibiadcm animare conabatur,ut in concione populi prodire
fton diSJkyA-sxtV. [ifingulosy inquit, contemmSiContemnenditihifitntetiam
ft unafint congregati. apud Mianum. V. H. 1. 2. c. I. Et cum imperium

refuket ex non reftftentia fubjedorum,&conceflione,ut imperans
circa vireSjOpesq; ipforum difponat; facile adparet, in fingulis ve-
luc difperfa laterefemina fummi impcrij, quod per pada combi-
nancia excicatur &
progerminat. Sic ut craflum valde fit negare,
ideo fummum imperium ab hominibus nonfumere originem,quia
in facultacibus hominis naturalibus illud non deprehendacur pror- :
fus quafi de qualitate aliqua phyfica agcrctur; aut quafi prseter

phyficas qualicaces morales non darencur. Equidem nefcio, ancor-
dati ac iidem Chriftiani rcges valdc deledentur ejusmodi elogiis;
Veum transfiripfifie frincifi jus regendi hominemy quodi^fe vi creationis
folus tenehat^ itatamen ut Deus priftinum quoq; fuum jus adhuc rc
tioeat) 5c fic/^f mmulationem nonper ommmodam ahaicationem\^Q^
Xxsxx 3
c-.
po2 LIBRI Vn.
renciam regibus eoacefreric; ec quibus aliis per cofttumeliam Divi^
ni Numinis faftigtum principum excollere gaudenc parafici. Credas .;
iftos dubicare, num

adhuc aliquod jusDeo in morcalium genus fu-
perfic pofl reges confticucos 5c an hi iftum fuperiorem ferre debe-
;
anc. Deinde quando ulcerius probarc vulc,majeflacis immediatam

caufam efle folum Deam, diflinguic incer caufam ejfcientem immcdid-
tami^modum conftitaendi immedmttm. Nam majeftacem duricaxaC
immcdiacc a Dco confl:icucam concendic, ucuc regcs pleriq; mediacc
fcepcrum capefllmc. Unde fcparandas efle illas formulas VemeB :
eaujk majeftatis immediata \ & peu4 immediate conjlituit prmcipemy fcu

Vem conjert immcdiate majeftatem. Nam folerari pofie,ii quis di*
cac: Deus mediance feu incercedence populi fuftragio, fucceflQone,
occupacionc confert majcftacem. In quem ^Qn.\jimThemiftAm dicic
Vrat. IS. (JL^ oisS^s r^g 'TâlicoTUi kv^8S mcu TTjAiKdyjyjg x^&l^^'^^^ ^^
&.vct)^sv uvjfi y.dTviJit/ tl yJjiô? , txvuS-sv >f dvdf^riaig nh.ei^rcu 'âig 'Jcov ctvS^co-
f^m oidKoviaiq, Ne^ vero exiftimetis.^ 'veftrdi hujm eleiiionis milites ejje
mtores. E fuperis tlla JuJJragatio dejcendit , ejuperis ilia imper^ renun
ciatio,hominum dmtaxat opera accedente^ferfedia efh. Sed in ipfa ma-
jeflacis produdione Deum non ferre aliam caufam cfBciencem fe-
cundam,&pi:oximam. Enimvero fi quis pcnicius confideret, vi-

debic, ifloshomines concepiflc majeflracem canquam ens quoddam
phyficum, quod a Deo produlum veluc inccrca ^td^t^ & fine fub-
je^lo per orbem vagecur, donec defignaco per populum regi fuper-
Veniac,cumqi augufto fuo fplendorc cumulet. Ubi fine dubio aqua
li^rebicfi quis imporcunius quaerac; illa majeftas, amequam in rc-
ge aliquo fedem inveniac, fubftancia fic, an accidens; & fi ad acci-
dencium clafl[cm referacur, quomodo fine fubjctô exiftere queat.
Quo porro cempore crcaca fic illa ; inicio mundi, an pofl:ea ? Icem an
iina per univerfum orbem fic raajefl;as, cuius parcicul^ in fingulos
rcgcs fincdiflribucac; an finguli reges peculiarcm incegram habc- &
ant majeflaccoa; an regc defunfto majeflas fimul pereac ; an vero
cidem fuperfl:es cxiflac, vluc aniraa a corporc fcparara, auc pcr
quandam quafi mecempfychofin noVum apud regem recepcacu-
lom inveniens. Ix cura Homm uciq; populo relinquac poceflaccm,
qucjco
CAPUT IIL ô|
quem&quando Vellnc regem confl:ituencli,auc quamlibctformanfi
reip. introducendi, fcire cuperem, quidnam circa majeflatcm fucu-
rum eflct, fi omnibus populis ariftocratico, aut democratico regi*'
mine uti placuiflet. Equidem novimus,eledionem proprie & prefle
efle modum imperium adquirendi. Sed quin uno & eodem adu &
defignctur certa perfona, &
in eandem imperium, tunc primum exi-
flereincipiensjconfcraturjnihil obflare vidctur. Nam valde pue-
rileeftcredercjin rebus moralibus,quando jus]quodpiam, auc qu^-
Vis qualitas moralis in alterum collata dicitur, neceflum efl^, uc ca^
&
dem prius alicubi feparata exifl:at. Quin potius jura, alias quali-
tatesmorales mutua voluntatum confpiratione pcr pa6la rcfultare,
in aprico efl:. Conf Hobbes de Cive^ ^fipra 1. 3.c.f..2.5. 4.
c. 2. .4.
Neq; vero difficilc cfl: illum fcrupulum removcre; populu^ fi caujk
Qcunda majefiAtis esit, debebit a Deo accefijfe ôteflAtem^fer quam impe-
rium froducat. id autcm factum probari non fojje. Atqui cum Deus
niortalibus curam fui implantaverit, & pacis decoriq; ordinis con-
fervationcm iisdem injunxerit, fimulq; rationem dederit, ut media
adiftum finem faciencia pofllnt difpicere, qua; inter principem locu
obtinet conftitutio imperij civilis: quis ultra dubitabit, hominibus
facultatem iflud conftitucndi divinitus concefl!am ? Qp^ paflîm
^^ inculcat axiomata philofopbica partim fublefl^funt fidci,par-
tim imperite a rebus naturalibus ad morales transferuntur qua? figil^
;
latim exGUtcre nobis heic non vacat.

, f . Nec minus idem operofiis efl: in confutandis eorum fefi-
tentiis, qui ex diverfo fonte imperia fumma derivarunt. Ubi mul-
ta quidem rele fe habent quasdam tamen cenfuram merentur. II-
;
-lud re6tc, quod imperij furomi originem bella,per ambitionem auc

libidinem tyrannorumexcitata,hautquidquam dederint. Nam belld.
fer tyrannas exeitata, civitates jam prjefupponunt. Potuit tamen pa-
tribusfamilias fparfim viventibus complurium glifcens pafl[im vio-
lenda, aliosq; opprimendi libido occafionem dare, ut conjundi civi-
tatcs conftitueFent Sed &
illud pater, pleraq; magna impcria, fi
nonomnia,bellisfuadebere incrementa. Neq; tamen ideo pro-
dutio fummiimperij bellis efl: afljgnanda. Nam faltemprimailla
LiBRi vn.
jwanuSjqusc initiaad alios invadendos confpiravit, fponce in duci .
imperium confenfic. In illos aucem , qui bello func pccici, non prius
imperium legicimum fuic cxorcum,quam pado fide daca obfequi- &
um vi<3:ori promiccerenc.
. <5". Non camen adeo impoffibile ejft, quin cx imperiopai^
trisfamilias,complures fub fe vicos habentis, fummum imperium ci-
vile pocucric emergere. Equidem paccrnum imperium proprie
ad educacionem liberorum , herile ad rem quscrendam fpeîat,
neqjpcr folam mulcicudinem liberorri auc fervorum mucacur. Tan-
cus camen incer imperium pacrumfamilias & civile non cH: hiacus, uc
,
ab illo ad hoc non paceac cranficus, nifi nova majeflas a Deo pro-
creccur. Nam fi pacerfamilias, numerofa prole & fervicio praedicus,
ucrosq; fpecie quadam eraancipacionis auc manumiifionis fuas fibi
res haberc, famihascf; peculiares confticuere permitcac ca lege, uc ad
communem fecuricacemipfiusdeindcregimini fubfinc; quid ifiii de-
inceps ad principis dignacionem defucurum fic, non video, modo
tancas habeac vires, quae ad finem civicacis aflequendum rufficianc.
lfi:o aucem morcuo,fi quid ipfefuper fucceflbre difpofueric> faltem
confenciencibus filiis, id eric utiq; fequendum. Sin mii^s, veluc

pcr intcrregnum univerfi fiatuent, quo regimine auc redore dein-
ceps uci placear. Ubi jus natura^ haucquidquam violabicur, fi per
libera fuffragia eciam minornacu in parencis locum furrogecur. vid.
<7(f;;^y.XXVlI,2P.37.
. 7. Ulcerius ofl:enderc idem conacur, ne illum quidem cau-
fam majeflacis pofle vocari,qui,cumipfeeam habeac,inaliquemfibi
fubjc^lum dignitacem regiam conferC;, remiflTo ifli advcrfusfe in po-
flerum omni fubjedionis vinculo. v.g. Si rcx vafallo fuo vinculum
remiccac, & quod
canquam feudum obcinebac, ci ipfum tanquam
fupremum principem praeefllcconcedac. Aut fi quis civi fuo pro-
Vinciam conferac, ab omni deinceps fubjcdione exemcam. Nam
ejusmodi ceflioneni effecancum modum confcquendi iraperium,&
ad eledlionem poffe referri. Sed penicius infpicienci facile pacebif,
tindccaliin cafu imperium proveniac. Sciliccc rex vafallum,&fub-
jedum ipfl feudum jure fuo exfolvcns, cfficic, uc fic aliquis capax
fum-
fummi imperij,nccminus uc finc, in quosillud exerccri queat. Kon
cnim deinccps tanquam abfoluto
pocefl: dicib illa feudalis Vafallo &
independenti principi fubefiTe.nifi a fubjedione fenioris plane exfo-
luca. Qiio fa6lo ipfum imperiuai fummum revera a confenfu po-
puli provenic. Nam fi ifte fenior propria aucoritate eam provin-
ciam in quemeunq; velic conferre potefl, utiq; iflam poteflatem ab
initio accepit, confenfu populi uIcroneo,autper violentiam juflibel-
li elicito. Scd fi fenior propria id autoritatc facerc nequeat, in pra:-
(ens cxpreffo populi confenfu opus erit.
. S- Deniq; ultimo loco idgm contendit, nc iflum quidem
populum caufam majeftatis inrcge cfFc, qui, eum antca regimine
populari uteretur,monarcham Ncq; enim priusconfer-
adfcifcic.
ri imperium in Monarcham, quam ubi fuo fe jurc populus abdica-
veric: eo ipfo aucem momenco, quo populus fefeabdicac,cundem

imperiumnon habere: igicur ipfum duncaxac eligere, qui a Deo ac-
cipiens poceftacem in pofterum regncc. Sed eodem argumenco
poffis negare, dominium abuno tranfirc in alium. Nam utiq;
rei meae non pocefl alius fieri dominus , nifi ego dominio mc meo
abdicavero. Qiio fado, dominium ipfe non babeo,& confequen-
ter in alium cransfcrre non pofTum fed eligo duncaxac perfonam,in
:
quam dominium,ncfcio ubi recens jam enacum, flc infundendum.

Super ultronea autcm abdicatione monarcharum ita cenkt ipy&vm-
ci4rum imperia ahdtcari^juratam^dem populis remitti; mox iffam maje-
patem adprimum autoremredire,rgducendam iterum^^ communieandam
defignato haredi. Hasc quidem efl; manifefla majeflatis metempfy-
chofis. Super qua ut verba faciamus,ncmo cordatus a nobis poflu-
laverit. Imo qui abdicatimperium, fuccefTori locumpr^bet,utpo-
pulus fcfe fubmiccendo ipfi conferre imperium queat; aut ut adu ca-
pcflTere poflit imperium,ad quoddecreto populi, fucceffionis ordi-
nem fancienti, jus ipfi jam datum fuerac.
^
CAPUT y IV.
DE PARTIBUS SUMMI IMPERIIÊARUMQUE
NATURALI CONNEXIONE.
Yyyyy hûo
9oS LIBRI vir.
ôfenfa fktJffHHm mperium pams 9. Imperitem forttus (^rtnpt, quam pa?iu,

f.
hahere dicatur
10. îs proprie dtcatur pmem imperu
hiberc,
z, nôteflaslegislatoria,
ii*(foh&renttA partmm fummi imperij
g. TQteflas poenas ftimenM,
demonflraturi
4, Potefla^judtaaria.
Mli&' pacU.hem^foederftm iz.Etilluflratur.
/. FoteflM
ferierjdarttm, / j Rtjt multi illas partes feparare ve*
6. Jtts magifirattts conflitttsndf,

Im.
t4. lnterquas&(]rQtius'fqHi examlnH'
7. Jt4s tributai*^dicendL
tur.
8. Bxamsn daBrinarnm^
fUmmum imperium civile,etfi in fe unum quiddam fic, & indi-

vifum; taraen quia pcr diverfos CeCc actus exferic, prouc occu-
parur circa diverfa media ad fervandam civicacem necefTaria
communicer plurcs habere parces incelligicur^ ad analogiam
partium, quas rocanc, pocencialium. Haucquidquam enim ejus.
modi cocum fummum eft imperiura,quodex parcibus hecerogeneis
conftac, qux inter fc conjunctê, vinculoq; aliquo nexse in unum coa-
camen,uc feorfimquoq; fmgulae parces fubfiilerepolTinc
iuerinc, ica
Sed uci anima quidem unumefl:,in cocum corpus vicam, vigoremcfj
difpenfans, quae, prouc diverfas operationes pro divcrfitate objedo-
rum & organorum producic, partes habere potentialcs concipitur.
Ad ifthoc inflar etiam fummum imperium,prouc occupacur circa
pnefcribendas generales agendi regulas, vocacur potefhs legislato-
Tia quatenus concrovcrfias civium ad eas regulas decidit,cfl: potefl:as:
;
fudiciaria^ cum cives in exteros armat, auc eosdem quiefcere jubec,

eflr jusbelli, &pacis; quatenus miniftros fibi adfcifcit circa negocia.
publica, jus magifl:racus conflrituendi dicicur ; & fic deinceps.

.- Z- Qjjenam autem fincillse parcesfummi imperij, cx na-
tura civicacum,&earundem fine planiflime perfpicicur. Efi civicas
eorpus morale, quod unam voluncacem habere incelligicur. Sed
cum illa X pluribus perfonis phyficts conflec, quarum cuiq; pecu-
iiarisXua voluncas, &inclinacio.;illaet aucem voluncaces nacuraliser
in unamconfundi,auc inperpecuam harmoniam cempcrari neque-*^

aaCiinde uaa voluneas incivicatchaG ruodo prQducitui:>dura omnes;
CAPUT IV. p^y
fuam Voluntattm fubmittunc voluntati illlus liomlnis Vel concilijj
cui imperium fummura fuic delatum. Cum autem ad voluntatem
civitacis finguli cives ferecomponcre debeanc, neceflumefl, uc iila
hifce perliquidafigna innocefcac. Inde fummi imperij eflc intelli-
omnibus
gicur fjgtrificarc & prsefcribcrc:, quid agendum fic, qvidve
omitcendum. quia impoffibilc forecin tanca hominum mukicu-
F.c
dine fingulis,&circa fingulas aîones peculiaria jufia promulgare;

ideo generales regula? praefcribuncur,unde omnibus,& in perpecuum
de agcndis,omiccendisve codAcc. Pr^ccrcaquia maxima incerho-
mines diverficas judiciorum& adpccicuum deprchcndicur,cx qua in-
finicaconcrovcrjiiarum fegcs oriri poceft; inde pacis quoqjinceref^
publice definiri, quid cuiq; fuutn, quid alienum cenferi dcbeat, quid
incivitace pro licico, quid pro illicico, quid pro hone/lo aut inho-
nefto habendum. Icem, quid cuiq; ex libertatc naturali f upcrfic, auc

quomodo cuiq; jurium fuorum ufus ad cranquillitaccm civitacis fic

temperandus.
. 5. Pcrro civitatum is potiflimus eft finis, ut homines mu-
ruaconfpiratione&ope cutiefTencadverfus damna5& injurias, quse

abhominibusinvicera inferri poffunc&folenc; ucq; adeopace fru-
ancur,auc concra infcflos idonea prsfidiahabeant Paci autem id
inprimis ncceflarium efl,uc unusquisq; in tantum contra c^tero-
rum violentiam protegatur, uc fecurc queat vivere , i. e. ne juflani
habeac caufam mecuendi a czEtcris, quamdiu ipfe alios injuria non
Jaeefl^cric. Equidcm uc cuci pra?ftentur homines amutuis Isefioni-
bus,fcu utinjuria laedi omninonequcant,rcrum humanaromcondi-
tio non ferc. Sed ne probabilis fic mecuendi caufa , profpici potcf!-.
Ec hsec fccuricas finis cfl:,proptcr qucm homincs fcfc aliis fubjiciunr.
QjLia? fi non major habcaturex conjundlione cumahis,quam fi quis
propriis duntaxac viribus protegatur, flultum forccnacurali libcrtaci

renunciare, in qua quilibcc fuo arbicrio defendicur. Fnimvero ad
hanc fccuricacem non fu<Bcic,ut unusquisq; eorum,quiin civitatem
coalituri fijnc, cum ca?ccris verbo auc fcripto pacifcatur, de non oc-
cidendo, non furando,auc alia noxa non inferenda. Manifefla cft -
enim ingcnij humani apud plerosq; pravicas j & expericncia nimis

Yyyyy 2 cogrii.
po$ LIBRI VII.
cognium,quamparum valide homines fola fidei Cax reverentia m

officio condneancur, nbi merum poenas removeris. Quam ob cau-
fam eciam non fufFicic,uc aliquis fic,qui agendorum regulas praEfGri-
bac, fi nihil pra^cerea poteflacis habcat. homincs & com-

Igicur uc
munia legis nacuraiis prjecepca,& qu^ ad bonum civi-
peculiaricer
racis ilacuunrur, bbfervenc, mecu pccn^ opus efb,&faculcace eandc
reprsefencandi. Quse poena uc huic fini fufficiat, canca efb confti-
tuenda,ucaperce inijus malum fic leges violaflc, quam obfervafle,
&fic pocnae gravicas deledtacionein auc lucrum , quod ex injuria
capicur, auc fperatur, fuperec. Non enim poffunt non homines ex
duobus mahs, quod fibi minus videcur, eligere. Ec licec aliquos
interdum temericas,autenormis animi commotio eo propellat, uc
facinoris pcrpetrationem omilTioni flagitij anteponant: tamen hoc
inter minus frequencia habecur,quae evicalfe condicio humananon
pacicur. \ixz porro faculcas poenas infligendi juflTa imperancis crans-
greOfls eo ipfo data inteUigicur dum virium fuarum ufum finguli
,
civitati fubmitcunt. Qjao ipfo CeCe obligantad coercendos juflli im-

perantis noxios,aut faltem,quod defenderenolinteos,qui poenasda-
curi funt.Nam ad pocna citra reludlantiam toleran-
ut quis fele obligct
da,id pFopter naturalem hominu avcrfione ab iis,quae Vita nofijram
deftruuntjfruftraeft. Cseteru id rede Hobbesde CiveCap. Vi..<5". quod
ampliorem homini in hominem poteflatem competere negat, quam
hancce,quaquisaliis prsefcriberepotefljqusecunq; ex ufu civitatisar-
bitratur,&adeaobfervandapoenisdetrelantescompellere. Veru di-
lo illi ; qmfotnasjm arbitria jure famit^jure omnes cogit ad omniay qu<i
tpfi vult\ limitatio efl: addenda
ex fine civitatu; uefcilicet furnum im-
perium habens nonaUa velle pofle intclligatur, quam in quibus ia-
na ratio aliquam convenientiam ad iflum finem invenire potefl.
. 4. Pra^terea quia etiam ubi accuratiflimse leges funt con-
rcripta?,fpenumeFocontroverfiafuperreba earundem adplicatio-
^
ne ad fawba fingularia oriri folet; ac multa f^pe expendenda occur-
runt, C\ quid contra legesfadlum efle dicarur: inde utriq; potcflati
|arn did^ fuccenturiari incelligitur potcfljas judiciaria. Cujus efl: li^
res civium cognofcere & decidere, fingulorumq^ fada, qujelcgibus

con
CAPUT IV. ô>
cohtraria arguuntur, examinarc, ac poenam legibus convenientein
didlicare. Hohhes autcm d. /..g. poteftacem judiciariam impropric
videcuraccipere;cum faculcas judicandi de ufu &
exercicio alicujus
parcis imperij cuiq; parci inclula incelligacur,
. f. Ecd aucem iilhoc modofecuricaci civium adverfus con-
civescaucum fic; hoc camen nondum fufficic ad obcinendum civi-
tacum finem. Nam fruflra incer fe paccm colunc, "qui fe concra ex-
tcrnos tueri non poflTunc: id vero efficere nequeunc, quorum vi-
res nonfunc unic^. Quod enim mulci uno funt robuftiores, id ex
nnione eft. Alias enim vel mille feparaci uno validiores non func.
Igic^rad univerforum fecuricacem& falucem neceilarium efl; uc in
civicace exiflac poceftas, cuius fic congregare, unire,& armare toc ci-
vcs,auceorumloco conducerc, quoc pro incerco numero &viribus
hoftium ad communem defenfionem opnsvifum fucrit; rurfumq';
cum hoftibusjubi expedieric, pacem facere. Cum aucem &pacis&
belli ccmporibus infervianc focdera,uc & commoda diverfarum ci-
vicacum melius communicari poflint, & vahdior hoftis jundis viri-
bus repeUi,aucin ordinem redigi qucac: penes fummum imperium
eric,ucriq;cempori inferviencia foedera inire,univerfosq';fubditosad
eadem fervanda obftringere, fimulq; exinde redundantia commo-
da in civitatem derivare.
. S. Cum vero civicacis negotia ,tam belli quam pacis tem-
pore occurrencia,ab uno hominc fine minifl:ris,& magiftracibus fub-
crdinacis adminifl:rari,& exfecucioni dari nequeanc : opus quoq;
eric in civitace taH pocefl:ate, quie homines conflîcuac, qui concro-
verfias civiura examinenc, (vid. .\W/XVIfI,lf. Vhilojud^m de crea-
tione frimpis. Jojeph. archdiol. III, 3.) vicinorum confilia expifcentur,
milites gubernent, opes civitatis colligant,& difpenfent, ac deniq;
utilitati civitatis undiquaq; profpiciant. Qua? ipfa potcflas eosde
jam conflicutos ad officium faciendum compellerc&geflorum ra-
tiones pofcere pocefl:. Add.âr^/a-.WCrÂ l.I.c.3..(5".p.m.2l8.
. 7, Porro qnia nec pacis nec belli terriporc civitatis negotia fine
fumtibusgeri pofrunc:igicurinearequiriturpocefIas,qujeintaIesufus
partcm aliquam bonorum, auc provencuum regionisa populo in-
Yyyyy 5 feffae
ptQ ,
'
LiBRi vn.
feWse repOflat,acit ffngulos cives adigac de bonis fulseanfum ccnfcr-
rejquancum ad rolerandos funntus requiri judicatur; necminus, (i
operse civium rcquirancur, easdem iraperet exigat,& Quo fpeât
eciam poteftas aliamedia iicica circumfpiciendi,quibusopes civitatig
augeantur. Inter quê pr^cipuum eft jus vedigalia imponendi

mercibus, qus imporcantur, Sc exportantur; ut & de pretio rerum
que confumuntar, modicam partem decidendi.
.8. Deniq; etiamfiintrinrecamvoluntatislibertaremtolle-^
hominu de rebus judicia per intrinfecum aliquod mcdium
re,rimulqi
in perpetuam harmoniam componerc fupra humanam fic faculta-
tem: ut tamen iftha?c, licet difcrepantia, tranquillitatem civitatis
non perturbenr,omnino providendum efl:. Cum enim omnes alio-
nes voluntariae inicium habeanc,& dependeant a voluntate; volun-
tasautem faciendi vel non faciendidepcndeat abopinionc boni vel
mali, pr^mij vel poena',quam fibi quisq; conceperit ex falo vcl
omilTo fecuturam e{le,adeoq; adliones omnium a fuis cuiusq; opi-
nionibus regantur: fanc externis mcdiis opus erit, ut ite opiniones,
& judicia, quantum fieri poceH:, confpirenc, auc falcem, ne earundem
difcrepancia civicacem percurbec. Inde expedic, uc publjce civicas
cjusmodi dodrinis velutperfoneCj, quas cum fine ufu civitacium &
Gongruunt, fimulq; animi ci vium a puero idis imbuantur. Quippc
cum plcriq;morcalium ica dc rebus foleanc fentire, prout afluevc-
runt, & prout communiter judicari vident. Pauci/Timi cx proprij
acumine ingenij, quid in rebus humanis folidi fubfic, dignofcerc va-
kant. Equidem nullum fcrc datur dogma lieq; circa cultum Dei,
,
neq; circa fciencias humanas, unde difienfiones,difcordi^, convicia,

&demum bella oriri non pofiint. Idq'; non contingit propcer do-
gmatis falfitatem,aut quod contrario eiusadmiflb tanta incommo-
da in genus humanum auc civitates fint rcdundatura; icd propter
ingcnium horainum, quifapientes fibi vifi,idem videri voluntom-
nibus, & in difliencicntcs vehementiflime exafperantur. Quod faci-
le agnofcet, qui velobiter infpexit rixas eruditorum circa res tivilli-
i},non minori motu agitatas,ac fi pro aris &
focis pugnaretur. Vc-
rum hujusmodi diffenfiones, quanquam impediri non pofi^nt, nc
orian-
'
cAPur IV. iPii
riantur; attamen ne turbent pacem publicam, pcr fummum impe-

rium cffici poteft, poena in conviciatores fancita. Plato de LL. 1.XL
Nemo alicui convicietnr, Sed quicanfj^ cum aito dc re quapiam amhigit^
difcat fotius doceat^ tam amhigentem 3 quam frdfentes ^ ita ut omni coU'-
vicio ^rerfus ahflineat. Cum emmjthi invicem vcrbis turpibm maledicunti
muhehres hahentur: cjr inprimis ex verhis^ qu^ certe levifimares î?, odid
gravifima ^
inimicitia fipe nafeuntur Verum de hifce dogmatibus
proprie fermo non eft ; fed de talibus, qu^, five fub fpecie religionis
iivc alto modo obtrudantur jus naturaJe, ac principia fan^ polkicse
,
convellunr, adeoq; exitiabiles morbos in civitate producere apta

funt. Igitur faltem ejusmodi dodrinarum examen ,easdemq'; e ci-
vitate profcribendi poteftas redle fummo imperio civili tribuitur.
AûdiDiogenemLaertmm inTheophrafo Sophocles Amphiclid^ fiiius
legem tulerat; ;^^ quis philofephorum praefet fehoUymft idfenatus acplehs
decrevijfet ; ejfet. Ccnf. Hohhes de cive c. 6,
quifecmfaceret, cafitale
. $>. Proximum oftendamus, partes ilias fummi impe-
en-,ut
rij naturaliter ita efle unitas;,&invicem vehjt implexas, ut ii finga-
mus,earum quasdam independenter penes unum, quasdam penes

alios eile, regularis forma civitatis plane dcftruarur. Qu^ res ut fo-
lide inteIIigatur,obfeFvandum eft^ duo efle poti/Iimum vincula, qui-
bos plurium hominum aurcoetuura voluntates conneluntur,ut in
unum confpirent, padum , &
imperium; quorum hoc taraen illo
longe fortius ftringir. Qni folo pado concincntur, jure natur^ te-'
nencur,ut fponte praeilient id,de quo fuit conventum; manente de
caetero naturali incer ipfos quaUtate. Cluamdiu autem utrinq;
conventa fcrvantur,concordia&unio ficfacis inter ipfos potefl fub-
fiftere. Afl: ubi quis dolo malo a padlo refilueric, juris quidem na-
nirahs violad efl: rens; ca?teris autem, quorum incererat padum il-
lud fervari, nihil fupereft, quo violatorem in ordinem rediganti,
prxter violentiam beilicam; qua fsepe non minus pollet, qui in;u
riara fecit, quam qu! accepit. Sic inter cequaliter focderatos cbncor
dia eft, quaradiu quisqj, quod promific, fponce praeflat; ubi unius
perfidia intervenerit, peric vinculum, &
bello prsebeturcaufa. Ex
qiK> adparer^-fola pada noa efleTJncuia facTalida^falrem \xi pf^res
pn LIBRI VII. '
^
i
inunam corpus morale diu colligentur; prajfertim cum non fem-

per pauciores&imbecillioresa pa<5o difcedanc in fraudem plurium
& validiorum; fed eciam plures in fraudem pauciorum. Eclicet
ponamus, principali pado aliud fuifle adjedum , uc casceri omnes
violarorem padi quemcunq; jundis viribus perfequancur; camen
(pr^terquam quod inucile hoc eric,ubi plures fimula padlo difcefle-
rinr,) nifi imperium democracicum incer focios fic confl:icucum, feu
nifl illi,quiancea focij fueranc, in unam civicacem coaluerinc , alio
icerum pado opus eric, quo modo fic coercendus ille, qui palo ifli
adjeclo ftare decredaverici & flc in infinicum.

Aft vero imperium
longe validius eft vinculum, quo plures in unum corpus queanc
colligari. Non enim qui eodem imperio concinencur, manenc x-
quales illi, pencs quem eft imperium, fed dum in unum hominem
auc concilium confercur poceftas pra^fcribendi, malumq; aliquod
per modum poen^ reprjEfencandi illis,qui prsefcripca
obire neglexe-
rint, omnibus longe majorincumbicobfequijneccfl[icas,quam fifolo
padto nc6lerencur, quo ^qualicas inter focios, &jus proprio exarbi-
trio fuper rcbus fuis ftacuendi non forenc fublaca.
. lo. Notandum &hoc, fi qui ftacuere velint, partes imperij
pocentiales quas vocanc, inuna
, &
eadem civitate radicalicer&di-
viflm penes
eflê plures perfonas auc concilia id quoq; admitcanc
:
necefle eft, ucis, cui aliqua parsimperij compecic,fic inftruduspo-

teftate tum adigendi cives ad obferVandaea, qu^ ex vi iftius partis'
ftatuuntur, tum illud jus fuum defendendi, fi quis idem invadere
aut turbarc velit, etiam ubi penes alterum eft jus belli: deniq; uc &
proprio ex judicio, &
fuo jure poflit ftatuere, quo tempore mo- &
do pars illa imperij fit excrcenda. Nam quidvis potius, quam im-
perium eft, habere dunraxat jus indicandi aliis,quid optes abipfis
fieri,& camen defticui poteftate etiam reludlantes compcllendi ad
obfervandum id, quod fignificatum fuic. Ec precario obtinemus,
quod contra alterum defendere nobis non licet. Ft minifter eft
alterius ,atq; exfecutor duntaxat,qui jus aliquod alieno ex arbicrio
'
exercet-,.
. II. His poficis facile adparebic^tancam efle inter omjncspar-
KS
CAPUT IV. pi5
tesrummi conjundionem;, uc una ab alteranon pofllt aVelJi,
inoperij
nifi regularis civitacis corrumpatur, & irregulare corpus rc-

forma
fultec,male firmo duncaxac pado cohasrens. Namfi uni demuspo-
teitatem legislatoriara,alteri vim punitivam,utriq; radicaliter&in-
dependencer; neceflum erit, aut priorem efle inanem,aut poflerio-
rcm prioris minifl:ram. Leges quippe ferre, quas exequi nequeas,
inane efl:. Ec vires habere , queis alios cogere poflis, fed non nifi ex:
alieno arbitrio adplicandas, minifl:ri efl:, &

nudi exfecutoris. Quod
(iautem &
huic dedcris cognicionem& judicium defuarum viriuni
adplicacione eadem opera in nihilum redegcris poccfl:acem legis-
,
lacoriam. Ergo ncceffumeflijUCutraq; facultas ab una &eadem vo-

luncatc dependeat. Manifeftum porro cft, ab iflhoc jure non pof-
fe feparari jus belli & pacis, neq; jus indicendi tributa. Nam nemo
ad arma,nemoad fumtus belli, pacisq; civesjure porefl: cogere,nifi
qui jure immorigeros punire potefl. Abfurdum porro fueric, jus
feriendi foedera, paci belloq; inferviencia, alceri aflignare, quam cui
de pace bclloq; flacuendi jus cft. Nam alias auc hic merus cric mi-
nifter, auc alcer circa comparanda media, juri fuo exferendo infer-
viencia,ab alieno arbicrio dependebit. Sic ll alicui negotium quod-
dam commicccrc, neq; camen eidem fimul dederis pocefta-
velis
tem confticuendi,racionemq,- pofcendi miniftros,fine quibusid ex-
pediri nequic, revera & ipfum miniftris parem Ergo poce-
feccris.
ftas magiftracus confticuendi abs reliquis parcibus fummiimperijfe-

parari nequic. Deniq; & penes candem eric examen docflrinafum,
inprimis earum, quae ad finem civicacum aliquo modo fpe6tanc, &
quae in confcienrias hominum cfRcaciam habenc obfequio adverfus
fummum impermm promovendo, auc impediendo. Si enim ali-
quisimperecfacere fub pana morcis nacuralis, alius perfuadcac ci-
vibus,ipfos eo fa6i:o poenam morcis asternae incurfuros,uterq; fuo ju-
re,feorfim&mdcpendenter fibi compecente; fequicur, non tancum
civesecfi innocenres, puniri jure pofle, fed & in irregularem acbici-
picem ftacum diflfolvecur civicas. Neq; enim quisquam duobus do-

minis fervire poceft: neq; is, quem fequendum efle credirnus mecu
damnacionis cernse,minws dominus efl,quam cui mecu mortistem-
Zzzzz pora-
^14 LIBRI VIL
poralis obeditur. ConF.ffolîês.d.lScJ.^FMor/^ml^.c^p.u;?.^^, Qu^^

nam de c^cero rummi imperijcivilis in rebusp. Chriftianis poteftas;
circa facra fic, aliis diftin^lius definiendum cransmitcimus. Sieuci nec
nunc vacac difcucere illud Philoms Judd de pr^miis crposmsy qui,cum
oftendilTec , Mofen cundem fui^Te regem^ kgislatarerrh prophetam, dr
-bomificeriit addit; haccum ad idem genm fertmemt^ dehent coMineri caaf-
tariii mutuis vincnlis, dri^ lodem requirmtur homine, ut fi cut quodvis
defithorum quatuoryclaudicantis reip. imperfeBm princeps cenfendusfit.
. 12. Ifthsc liquidius adparcbuncfi qualescunq; fpecics cjuj-
modi divifionis excuciamus. Sic ergo penes principem potcftas bcl-
li & pacis penes fenatum jus leges ferendi, & judicia exercendijpenes
,
eoncilium populi jus indicendi cribuca. Heic fi rcx civcs ad arma

vocec,& ipfi parere nolint, auc jus habebic rexcos poems per fe ca-
gendi.autfenacui judicandos cradere debebit. Si prius admictamus^
non pacec, quomodo posnas fic exadûrus a civibus nondum militise
adfcripcis, qui non habet exrecutionem legum. Si dicas, in hoc fo-
lo cafu jus efleregi poenas immorigeris imponendi,cadem operajus
regi dasomncs cives pro Hbidinc vcxandi, adeoq; c^cerorum jura;
adnibilumredigis. Ubi enim arma induerc jufleric^ni paruerint/
fuppliciseos afficiec: ubi in expedicionem eduxeric,ratio difciplinse
milicaris jus vica: &
necis in ipfas iUid^bit. Ee nihil faciHus duci^
quam miliceminvifum perdere.vid.Z^wVîr, 25.52.^8.111310. 20 .24.
IV, I. '^.'^Z' Vj 2. 10. & paffim. Biodorus Siadus l.XIV, c.75. Curtim 1. VIL
C.2. Polyhius Li.c.i?. Sin autem rex facramencum decre(5iances ad fe-
nacum adducere neccffum habct, hic auc nudc ex praefcripco regis

fencentiam damnacoriam pranunciabic, acq; poenam exfequecurj
quod efl: concra hypotbefin: auc fuper intentato civibus crimine'
qiJoq; cognofcct. Quae cognitio inanis cfl:, ni idem polHt inquire-
re, cx tifu reip. fic, ncc ne, bellum jam a regc fufci pi. Hoc modo \m
regis in nihiium rccidet. Qiiod ii in ejusmodi ftatu invicem com-
parcmus jus rcgis, & \m populi , eadem incommoda deprehendc*
mus. Sanc enim, prouc hodic bella geri intcr plerosq; populos mo-
ris gfl, ne^ armafine flîpendiisy ne^flipendia fine tributis haheri queunK
Tmtm H JV, 54. Ergo (i rcgi noa fic poceftas ad Eribuca prîlanda
pr^
CAPUT IV.^ ^lf
proiinperio cives adigendijpfius jus belli nihil aliuderifjquam nu-
da facukas iuadendi civibus, heic& nunc commodum efle reip. ar-
ma fumere. Quod fi autem populo non (ic facukas cognofccndi,
tJtile ficbcllum,necne, cui fufcipicndo tributiyn fic confercndum;
quid aliud hic habcbit/ quam laboriofum minifterium defcribcndi

& colligendi tributum ? quorum utrumq; eft contra hypochefin.
Ncqi mclius rcs procedet,fi alio modo partes fummi imperij diftri-
buamus Add. Bodmm de refubl. 1. 2. c. I. p. m. %%y. circa quem ca-
men non de nihilo cfl:, quod monec Armfdim de repuhl. \.x. z.<S.feB,
\>%'^<S. Ufq; adeo huc adplicari debec illud Afinij Galli apud Taci-
turyi- A.].iz.umm
cjf imper^ corpus,at^ unius hominisaucconcilij anl-
mo regendum. Illuftrari hsec pofTunc exemplo anim^human^jcuius
inflaraliquod fummum imperium in civicace geric. Nam fi finga-
^mus, parccs poccnciales animce racionalis,incelledum&voluntatem,
efle feparacim in diverfis fuppoficis, quorum uni folus fueric incellc-
dus,alccri fola voluncasj neq; homo fuppoficum
dici poceric cale
neq; humana: aciiones ab codem erunt cxpedand^, uno veluc im-
'mobiU femper corpence, altcro canquam coeco nequidquam faca-
gence. Quo facic epigramma in /intholog. l.l. "^niki oiih '^toig, a^' a^"
cfifJLamv d^jiôTiî ^s V dv]8g t6 tv;^^? sv^ssg ri^dvfMV TvCpXog yd^ AiTro-
yuiov STTOofjLcihov (^dfjg dipav ^ rdtg Kma CPuvctig d^rfciTrcv o^5-o|3i*T. ilnus
luminibm captusyfedibm fuit alter : Alter ab alterius firte levamen habet,

Nam captum pedibus dumfortat ctecm^ ab illo Difcit^ ejuapedibusfit via re-
liafuis. Hi utiq; naturx defedus utcunq; fupplere poterant, quam-
diu utriq; mutuas tradere operas placuic. Pofl: abrupcum focdus,or-
taq; difcordia, neq; cccco,neq, mucilo recium carpere icer amplius
dabacur. Unde fi quis omnino parces imperij fcparare vehchauc-
quidquam regularem civicatem conftituec, fed irregularc corpus,
cujus mcmbra, parces imperij fcparacas pofTidencia, non communi
impcrio, fed per convencionem duncaxac concineancur. Qup in
coecu uccunq; concordia fcrvari poterir, quamdiu fingulorum fen-
tentisecirca bonum publicum amiceconfpiraverint,&quilibet,quod
ad hunc finem facic, ulcro fic paracus implere. Ubi diffenfio fueric
orca,nihil reliquumefi-^quam ucad arbicros eatur,autbelloresdifce-
pcecur. Zzzzz 2 ,
-J|-
pis LiBRi vn.
Ha?c quanquam manife/liflima fint; dantur taraen n6n
. 15,
pauci,qui divifionem parcium fummi imperij propugnanc,uc exin-
de nefcio quas mixciones reipublicarum concinnenc , quae ubi ricc
temperacae fuerinCjfeliciflimamjfi diis placeCj remp. producere apcas
finc. Cui fini quidem Jri/hieiis aucoricas nequidquam imploracur,
qui pi^lifAAV.c.S.P' dclongedivcrfa mixcura,quam quee addivifio-
nem parcium fijmrai imperij fpe6lec, loquicur. Quo magis miran-
dum efl:, qnosdam /^ incerpreceSj& incer eos Mick Viccartum ad d. 1.
de ifl:a mixcura calia mifcere, de quibus Ariftoteli nunquam forcafle
in mencem venerac, Qui eciam iflhanc cemperacionem unice ex-
opcandam,&expeccndam jadac,y?rÂr habeat jm helligerandi^ caden-
dA monetdi^ âcifcendorum fcedernm^ imperandi tributat difiribuendi pr<&^
mia;fenatm ea occupet jura, quA prudentiam requiruntyputaleges ferat^
(êxfquatur^judiciapHblicaprocuret-ydeni^plehs ea traBer^ quorumra-
tionem didicit 3. ararij publici rationes repetat , agris dijlribuendis pr^/it,
crcct magiftratuî ^dificiiSsViis publiciSi.aquiZ duclibmi rei frumentaria^^
aliis reip.fibfidns pr^fit. Sic neq; id aliquam fummi imperij divifio-
nem arguic, condemnare fic penes fenacum, libcrarc penes
fi v.g.
principem, vci populum. Sienim princcps rao jure omnes pocefl:
abfolvcre, in quos alius fencenciam damnacoriam dixic, hic fane
nudi pedanei parces fuftinec, cjusq; fencenci^ ab ifto firmica-
judicis
tem mucuabuncur. Undc facis adparec. fi in aliqua civicate capica-
lia judiciafuncpenesfenacum,penes regem aucem jus, quod vocanc>
aggraciandi, fenacum revera a rege pocefl:atcm habere delegacam
eognofcendi fuper criminibus>& fcncenciam legibus conformem
pronunciandi; idq; arccnda: a juflicia graci^, &
odio, derivanda^q;,
aregcir^vidise; radicalicer camcn jus vic?e& necis penes regem cfle.
Non nulii in ipfa poccfliace judiciaria divifionem aliquam commi^
nifcuncur, Ci nempc rex habeac jus vicec&necisin peregrinos fiDlos,
popuius aucem in cives. Sed Ci penes populum finc judicia in ei-
ves,canquam penes pedancos judices^regis pocefl:aci nihil decedic.
Siti radicalicer& independencer cadem obcineacpapiakiSjinane no-
men habebic rex,& pr^coris duncaxac peregrini munus cxercebic.

Nam quod de diverfa monec^ i^^^^^ addicur, inepcius, efl, quam
CAPUT IV. pi7
ot reped dcbeac. Amfita rel. fol. 1. 1. c. S.feB. i. valde heic operofus
complura, qu^ accurate obfervaCj rcde quoqj rejicic
ert:j& praeter
fpurias quasdam mixturac fpccies. Ad extremum tamen .f7.nul-
lum commodiuspocuitexcogitareexemplum, quamutrcgi tribuac
& pacis, tributa imperandi, monetam cudendi, & prsemia di-
jus belli
Aribuendi; fenacum circajudicia & provocationes recipiendas oc-
cupari jubeac,eidcmq; reformationem morum per legcsfaciendam,
& jus vicae ac necis affignec,- populo curam a^rarij, creacionem &
magiilracuum injungac. Dc quo exemplo ex jam didis|judicium
ferri poceft.
. 14. Ipfe quoq; Grotim l.i.c.3.. p. 17. aliquid pro divifionc
partium fummi imperij molitur. Ubi illud quidem rede,quod d\-
vifionem fummi imperij inter regem & populum negac pofle fieri
hoc modoûc fimplicicer conveniacur; fiquidem bene imperaveric
rex, populum ipfi fin male^ fore ut a populo in
obcemperacurum;
ordinem Sed
redigacur. pocius fines potefi:ati utriusq; afiSgnari de-
buifle tales, qui exlocorum, perfonanim, auc negociorum difcrimi-
ne facile cognofci pofienc. Solam autem boniracem malitiam &
adtus, confifi:entem in adplicatione idonei medij ad falutem publi-
cam,quE obfcuram habec difcepcacionem, apcam non efie ad
fjepe
partes difiinguendas. Quippe ex quo fummam oriri confufionc
neceflum fit cognicionem de cadem re fub obtentu, benc aur fecus
,
circa ipfama regc cfic adum, hinc ad fe trahente rege, inde popu-
lo. Sed&illud rede, non fi:atim dividr fummum imperium^fi rex
quasdam juraco promirtat populo, etiam talia, qua? ad rationem
imperij adminifirandi faciunt. In reliquis vulgatum errac errorem.
Ac divifione quidem parciu impcrij uno modo fieri ^wx.2Xyfiexftejf
inftitudtur pirtitio. Qua inrem cxempliloco adfercur,quodProbiIm-
peracoris cempore fenacus firmaric principum leges, de appellacioni-
bus cognoveric,, proconfules creaveric, lcgacos confulibus dederic.
Quafi vero ignotum fic, quomodo Csfarcs, qui modefiiores vide-
ri voIcbanCjimpcriura fub larva antiqu^reip.cxercuerinCj&fenacui
/eliquerinc negotia modica,&ad fummam rerum parum facienciair

fibi vcFO vim impcrij,in milicibus pocifi^mum confifientem, folicice
Zzzzz i xziu
pi$ LIBKT VIL
retiniTerint. Alcerum modum dividendi imperij ica exprimit ;//><?.
pu/f^ adhuc liher ftitaro regi tmperet per modum manemis prêpti, Ubi .
non adparct, qualis res fic praecepcum permanens eo cempore, quo

vim praecipiendi quis non amplius habec. Nam omnc pr^ceptum
prsefupponic vim coadlivamjexfercndamjubi idem fueric violacum.
Hanc crgopopulus regem confticuens in cundem auc rccincbir, auc
non retinebic. Si prius, penes regem inane nomcn, vis imperij penes
populumcric. Sinpofterius,prccpcum inane erit. Ergo ica dc-
buerac ioqui; populum adhuc libcrum pofle regcm adflringerc. ut
in ^crenda rep. cercas regulas fequacur. Scd cx hoc non fcqui di-
vifionem imperij ,infra ofiendemus. Deniq'j &ica dividi pucat im-
intnum-ifi inejmdcm deUtione quid additumfitêx quo intelligatHT-i re~
gem ogi> aut puniri pojje. Enimvero non imperium, fed
dividicur
populus illud revera in folidum habct,rcgi autem fub illuftri nomi-
nc magiftratusduntaxat eminentis munus commitcicur, fi populus
jus quacunqi ex caufa rcgem cogendi auc puniendi habeac. Pccna
quippea fupcriore ut tali proficifcitur. Coadlio aucem fit duplici
pnodo,moralic6r,&phyficc, i.c.permodum imperij,&pcr modum
violentia^ bcllic^. Impcrium non datur in sequalem ut talcm. Er-
go quando Grotiwsiw^^xi.t^wo^ fakempopulus rcgi fit par aut aequa"
lis, quiaeerto cafu eum pofiît cogcre id quoq;fimul admittcrc nc^
;
ccfium habet, neucri in alterum efir impcrium quod naturas civi-

;
latis repugnat. Afi: coadio per violenciam bellicam uciq; incer ae-
qualcs,feu quorum ncutri in alterum cfi: imperium, locum habct.
Sicuti&dctali coadione capiendum efi: cxcmplum a Grotio fubjun-
tum, quod creditor naturaliccr jus habeat cogcndi debitorem Sa- .
ne per raodum imperij,quod in ipfo creditorc h^reat, naturalitcr

creditor dcbicorcm cogerc non potefi;. Alias enim necefium efiet,
quemlibec, qui alceri quid debere incipiac, ipfius impcrium fubire.
Cogi camen omnino debicor a credicore pocefi: ad folvendum dc-
bicum vel pcrfubfidium judicis, fqui incer regem &
populum non
dacur,) vel fi in libercace nacurali vivanc, per violenciam bellicam.
Acqui fi hunc modum cogendi populo velimus cribuere, admitten-
dumfuerit, tam regem quam populum in naturali libertate vivcre,
i.e.
, :
CAPUT IV. s>ip

i, e. civitatem efTe diflrolucam. Deniq; $c illud conCedimus Grotrff^
fn civilibus inftitutis nihil efle,quod omni ex parce incommodis ca-

reat; adeoq; propccr incommoda, ex divifo imperio proventura,
non ftatim inferri debercj iftud plane non pofie dari. Jus quippe
mctiendum non eo, quod opcimum huic aut iUi videcur fcd ex
efle ,
voluncate ejus, unde jus oritur. Nobis tamen viciffim & illud erie
concedendum,fi cui populoejusmodi divifio arriferirêum non rc-
gularem civitatem, fed corpus fatis male concinnatuiu acq; morbi
dum confiicuerc,
CAPUT V.
DE FORMIS RERUMPUBLICARUM.
li ^ccidentia cjvitatHm non co^fiitHum iz.Stcutinec varta accldenttademocTa"
mvam Jpeciew. tiarum & arifiocratiarum.
2, Dantnr & formA irregulares ctvita- jj, T)erecentiorum mixta repuhltca,
tum, acfyftemata. i^^-.ln qm conftfiat natura irreguUrium
'^. Treifuntformdcivitatis regptlarU. rerump,.
4, Democraiia videtur reip. forma ami- ts- Irregulantas maxime perîcitur ex
qnijjima. exemplis.
j, Jndemocratianonmintu eftfummam t S, Imperiay cjua habent provincias y no^
imperiumtquam in monarchia, fiatimfumfyfiemata.
6. ômodo democratia conjiftft^tur f]. De fjfiematjbtu quA y oriuntur prom
7. DemocratiDireeûijita ordtaaria, pter communem regem. (runt
i. .ûomodoariftecratiacvnftuuatttri /^, êfyfiematibta, quafoedere coalue
^. Etquomodomonarchia. /p. Quomodo negotja in ifti^ communf
10, In rehusp. occmrunt vitia hominum centur.
&fiatiu. Z9. An [majorpars Wt ohliget minorem\
1 1 <^<t tamen pecuUarem reip^ J}eciem 21, ômodo talia fjfiemata disfolvan'^
non cenfiimunt 2 2, Decomparmioneformarii reip, (tur.
SUmmum impcrium in qualibet civitatetanquam in

communi reperiturîta prout vel
uti
uno homine, vcl in
illud in
fiibje(ô
uno concilioex paucis aut univerfis civibus confi:ante,tanquam

in fiibjedo proprio hxrct, diverfas formas rerump. producic.
Ubi primo omnium arbitramur, integrum adhuc nobis fore,voca-
h\ilum fdrtm retiaere adexpnmeadam iilam civitacu iiabitudinem^
pzo LIBRI VII.
quse ex diverfitate fubjedi, in quo imperium fummum radicaliter

h^rec, rerultac. Abs qua quod fepe aîHalis reip. admmiftratio difcc-
dit;puta uc in demecratia qu^dam mmArchice^Q^\^2tdi2Xt\ polyarchice ge-

rancur, quando certa negocia uni aut paucis a populo expedienda
committuncur, tralatitium eft. Et quia plurimum intereft, utrum
quis exerceac poteftacem propriam, an vcroalienam, &precariam,
qua ftacim abalcero exui valeac; inde valde ctKvôq loqvicur^qui ja-
(ftac; revera folyarchiam efle, ubi rex a fauciSypatiemia iffius ahutenti'.

husi aut monarchiamûhi ah uno demagogo fopulm najofe duci pacicur;
Vel eciam uhiinfenatu fupremo unus vrudentia) eloquentiaâut metupo-
tentia reliquos temperat : ac primo cafu nil mCi inanenomen,Sc exter-^
namjpeciem monarchi^,alcerodemocraci^jCercio polyarchi^ fuper-
eQc. Sicuci &
nemo cordacus credideric, formam reip. mucacam, ubi'
perfona?,auc numerus miniftrorum mucacur; non magis quam inter-
regnum exiflitjubi a fuccelTore minifter, penes qucm rerum admi-A
niflracio fub priori prineipe fuerac^ preeceps aula excurbaciir. Capa-
cicas autem & inchnaciones eius vel eorum, qui imperium fuo jure
autdelegatum exercent,adminiflrationem qnidem afficiunt, ac va-
riant ipfam tamen formam reip. nequaquam. Sic & Hcet imperium
;
ahcubi egregie, alicubi prave adminiftretur; tamen ex diverfo vc-

luc exercicio ejusdem poceftacis non ftacim nova fpecics civicatis pro-
ducitur. Undequemadmodum fanus abaegroco non flacim fpecie
difFcrc, neq;membra prave conformata ahos fpecie homines effi-
ciunc : fic vicia imperancium auc parencium,auc pravicas legum aliara
fpeciem reip.haurqoidquaraconfticuunc.
. 2. Deinde &
hoc obfervandum, plerosq; qui de civili fci-
encia tradiderunc^facegiOe circa explicandas regulares rerump. for-
mas, de formis irregularibus mulri ne cogicaffe quidem videncur,
paucifac fuperfunlorie accigerunc. Inde fadlum, uc fi quando oc-
currercc corpus civile,quod ad unam ex cribus illis, quas vulgo fim-
plices vocant, formis non quadrarec, vix aliud quam mixtae reip.
vocabulum fuperfueric. Atqui pra:cerquam quod mixtura illa ma-
le quibusdam rebusp. adplicecur, eciam valde fimplex cfl crederc,
pr^ter regulares illas trcs formas, alias irregulares non dari, Neq;
cnira
CAPUT V. s>2l
cnim ficonn:ar,quamnam ^dificiorum difpofitionem Icgcs arcbirc-

^lonicae requirunCjOmnes flacim homines fua domicilia ad eas leges
cxcruxcrunc. Regularicacem aucem civitacis inhoc confiftere arbi-
cramur,uc omncs & finguli ab una velut anima vidcantur rcgi, feu
uc fijmmum impcrium indivifum, &inconvulfum ab una volunca-
teper omnes civitacisparces,acq;ncgotia exerccacur.Exindc quid
irrcgularis fic civicas colledu non cft difficile. Dcindc & dancur fy-
flcmacacx pluribus petfediscivicatibuscompofica,quaEapudimpC'
ritosfpccicm unius civitatis mentiuntur; qu^ &
ipfa in cxplicandis.
rcrump.formis infuper non funthabcnda.
. $. Civicacisregularistresduntaxat danturform^jquasrefultanC
cx fubjedio proprio fummi impcrij , prout illud efl: vel una perfona
fimplcx , vel unum concilium ex paucis auc univcrfis conflans
Nam impcrium fummum committitur vcl Uni homini , vel uni
concilio plurium hominum. Hoc concilium rurfus efl vcl omniu
civium vcl minoris , fed felelsE partis. Igicur prima fpecics cfl:, ubi
,
fummum imperium cft penes concihum cx univerfis conflans, 5t

ubi quilibec civis jus fuffragij fcrendi habeC: &
voz^mv democratia
AItera,ubi fummum imperium eftpenes concilium,exfeledis civi-
bus conflans, &
dicitur ariflocratia, Tercia, ubi fummum impcrium
efl: penes unum hominem ; &
appellatur moKarchia^ five regnum. In
prima is,qui rerum potitur, vocacur/^/?.?^//!^; in fccunda optimatc;^ in
tcrcia monarcha. Vindarm Pytkod. 2. Tm^ctJv^wi^hX cWotwf e Aav^g
râjog, % ontv TToXtv ot aûd dominatum umu^^^cum imft*
m(Pc\^riîov]i.
tuofa multitudo, (^ cum frudentes urbcm cuftodiunt.

. 4. Primo aucem loco videbimus de democracia, non qui-
dem,quod eam dignitace aucfplendore excrinfeco, auc commodi-
tacc caeceris formis anceflare arbicrcmur; {Vhilojudam de mundi ofi^
ficio mulcorum deorum affcrcores perflringic, (^Hds nonfudet deterri^
mam reip.Jpecicm ex terra in clum transferre^ 'uulgt potentiam'.) ^^^
quod illam plerasqi incer gences anciquiftiraam conflec;fimuIq;ra-
tio oftendac^conveniencius efl^,ucplures homines nacurali libertate
& a^qualitate dum in unum corpus coire conftituerunr,
gaudentes,
prius volucrinc rcm communem coramuni confilio adminiftrare;
Aaaaaa adeoq;
sn LiBRi vn.
adcoq;demociâtlaiii conflicuere. Neq; pracfumendum ef!-,patfem*
familias liberum.qui animadverlis vicae fegregis incommociis,ultro
fefe cum aliis fui fimilibus in civitatem congregabat,uno velut mo-
mento potuifle oblivifci priftini fl:acus,in quoomnia circa falutem
fuam proprio arbitrio diiponebat, ut confefl:im unius fcfe arbitrio
circa rem communem,cui &ipfius falus innedcbatur voluerit fub- ,
dere. Quin potius illud ab initio sequifllimum creditum quod om- ;
nes fpedlat, ab omnibus curari debere; donecab eo fl:acu pleriq; dif-

cefleruncultro,aut per neceflîtatem, a quibusdam civibusautexter-
rsis admotam. Facic inUenexem^ ubi de rep. Arhcnienfium
huc Plaô
difl"cric: hujmmedi^^^n qua fumma rrtJm
CaHJa nohis gtihernattom
cflec penes populum, magiflracus aucem mandarcncur prsfl:ancifli-
mis,) exdqualitate gcneris e3. AUa fiquidem cimtates funt ex vaniSs
dilumilihma genertbm conftituta : quofity ut inêquales fmt guhernatitnes^
(irtyânnides y paHCorumg. potentia. In qutbm ita homines vivunt^ttt fi
invicem partim dominos ,partim fiervos exiftiment. Nos autem nofiri^
una exmdtre amnesfratrcsgenitijoattt arbitramur nos invicem dominos^
fervos effe .fedgeneris Aqualttds nos inducit^t cjr /egis quaramus aqualita-
tem^ net^ reiprorfiis ullij ntfi opiniom virtutis prudentiaif^ cedamus. Ac-
qui civicatesplerasq;inicioexgenerejunl:is coaluifle adparet. Neqj
anciqua biftoria abnuic; qus licec frequencem regum menrionem.
faciac; plerosq; camen raagis fuadendi aucoricace,quam jubcndi po-
cefl:ace ga vifos conftac. Sicuti &
Juflinm inicio libri i.regnum Arifto-^
teli heroicum did:um defcribic, quod democraciam haucquidquam
lollic. Thttcydides 1. 1. de anciquiflimis regnis r prius hareditaria ermt
re^na i&c^^rtis honoribus^ conditionibm^ definita, Inde paflim gentes

populari regimine, &
libercace uf^ donec paulacim maxima illa
:
mulcitudo parvularum rerump.fere per vim &belia in paucaimpe

ria prcEgrandia rcdigerecur. Equidem pro antiquicate regni ica Ari-^
Jioteles\.\.poJit.QA. otofft^ ro -nt^Tou elâcnAsvo^jo ou woA&tgy f(^ puv en']c&
iS-vyj' yx^ yi/fiÂôf* Trctff' yci^ ordia. (âcnAsvsjcu^ ,ûare

SK (âaiABvofjbsmv
^prirmr/iinregumimperio erant civitates^ ^
nunc etiam gentesi ex iis
namq^yqûi in regum imperio efient conveniehant. Omnis enim domus regia
impri^^minifirMr, Qu^ ulcimayerba illuflranciir didoLycurgi*
'
CAPUT V,
P23
qui altcrijdemocratiam uc introduceretin civirate monenti,rege(Iic;
ey yd^ ntoor^ cv oixiu cr8 'jroiriovv St]fjtoK^ct]ia.f. Tu vero j>r]mus
'Jvi tua m
domofac demccratiam, Plutarck Lycurgo. Verum confequentia in ar-
gumento Anftotelis nulla eft. Quin potius , quia ifti anciqui patres-
familias imperio jam erant ad dempcrariam potius cos in-
adfueti,
clinafle verofimile eft, ut & ipfi occaftonem haberent fententiam
fuam fuper negotiis exponendi. Neq; rem conficiunC;, qui difpu-
tanc, anciquiftimum incer morcales imperij genus fuifte paternum,
quod initio mollius, poft glifcencibus familiis fimul, ac viciis ad jus
vicse necisq; evalueric ; quod imperium in familiis per primogeni-
cos fuerit concinuacum, quibus veiut nacurali jure competierit jus

facrorum,&civilisadminiftracionis. Inde capica familiarum pau-
lacim in regulorum inftar adolevifle. Indicio efle, quod canta olim
regulorum mulcitudo in terra Canaan deprehenfa fuerir. vid.jojua.
j
XII. & Judic.i. 7. Enimvero neqjprimogenicura: canca fuit vis, ut
imperium eciam regium in fracres cicra ipforuni confenfum darec,
I
atq-, eosdem cum primogenito familias cdnjunflas habcre fubigeret.
Ec anciquiftimi illi fub rcgio nomine principes fere&eminentes ma-

;
giftratus incoetibus democracicis eranc; ecfi is honor frcquenciftlme
j
ad pr^cipuum ftirpis deferrecur, fiquidcm ex cognacis familiis ille
coecus cbaluiflec, ut tamen non femper jus primogcnitur^ velue &
majoratus obfervaretur.
. f. QLiolocofubexamenrevocandacft fcncentia J<?^.Fr/^.
Hornij de civitate l.$.cap. un. ubi de ariftocratiis & democratiis, quas
nomine liberas reip. complelitur,ira ccnfet: daricivitatis genm^quod
confufionernpromifcu.t multitudims decknet ^ ^ ordmern aliquem concin^
num ajjequatur ,
paBis conventionibm frojpiciens communi omnium
at^^^
Jalutiy citrafuhjeclionem, cr dijpendium ejus libertatis , quam monarchia

extinguit. Heic toc pene crrores, quoc verba. Ordinem, qui in ci-
vicacibus libcris depreheudicur, tantummodo valcre ad declinan-
dam confufionem multicudinis promifcuap. Padis folis & conven-
donibus citra imperium concincri liberas civicaces. Minus addide
fingulos fubjici concilio populi , auc opcimacium,quam in monar-
chia regi. Minus illicquana hcic excrceri omnes parccs fummi im-
Aaaaaa 2 perij*
: '
PX^ LIBRI VII.
perij. Minus jus vkx & necis a populo in fingulos exerceri,qiiam Cuh
rege. Deinde cancum abeft^ uc dijperfi adhuc quidam paircsjamiltas k
^vicinis regms formam civitatis (pecuUti fiint i uc pocius in prima gen-
tium coalicione pleriq; coecus fuerinc populares: indc animadverfis

ejus regiminis incommodis,aliqui ukro, ferius auc cicius, imperiura
unius arripuere; quidam vi adadi idem fubierc. Sic & illud vanu
utiars qmdem naturam conetm' imitariy mnq/iam autem aquet , aut fiim
feret: ita infaciitiis hifie formisrerHmpâltquo wodo reprtefentari regn(h
rum indolem^ quoadefficaciam communis utilitatis , ipjam vim imperij^quod
inftruit monarckiam, tanquam opu^ Bei ommpotentis yfer hamtnes non po^
tuiffe produci. De origine majeftacis jam fupra alum quae cur noa
;, i
poflic seque compecere perfonas moraliconjunto,quam uni homi-

ni? Neqienimullaefl:concradidio;omnes proceres incer fe quales
cfle, uc fingulos, & eosdem camen fummo univerforum imperio
fubefl[c. F.c vel mediocriccr ingeniofus capere pocefl: difcrimen in-
cer univerfos &; fingulos, incer conciliura populi ,& fingulos , per
'
domosfuasdifpcrfos. Ind^nequidqua zrût^tur:ui?timperiu umverfis

afiignaturîbi aut omnibm ade/lâut aliquibus. Si omntbtUy nemine habehunt \
fnbdttu; quod imperium (jr obfiquium noninhabitent unamperfona. Sifingu-.

los faciunt fubditos jnon habebunt deinceps univerfos imperantes; eo quod
IXfingulisparentibus nopofiit multitudo conficinifi ohtemperans Mihil enim-

Altud quam obtemperantia a fingulis univerfitati confertur. Enimvero
in corporibus moralibus compoficis utiq; aliquid pocefl: tribui uni-
Verfis^quod ncq; omnibus,i.e.fingulisdivifimfumcis,neq;uni alicui
cxilli&fingulisqueac cribui: adeoq; univcrficas revera efl: perfona"
moralis , a fingulis diftindla, cui peculiaris voluncas, aliones, &
ju-
racribui queanc, qusc in fingulos non cadunc. Evanelcunc quoqj^

fcrupuli, qui fupereo movencur, quod mafor pars in comiciis po-
pularibus pra^valeac. Nam ea ipfa cft moralis afFeflio univerfica-
tis, uc confenfus ma;oris parcis corum, qui in concilium coeunr, ^
habeacur pro voluncacc uni verficacis ; cum alia racionc voluncas plu-
rium perfonaruni phyficarum in voluncaccm moraliccr unamcoa-
iefcerc nequeac , ubi concigeric, fingulorum voluncaces non exatc
QQnlpicarc. Uade m dcmocraciis 5c ariftocraciis fubjeflum fummaj
pOCSf
i CAPUT V. 5>lf
poteftatis hautquidquamobfcurum aut Vagum; utut indivicfua
efl:
illa,quorum fufiragia jam majorem parrem faciebant, alia vice finc

inter eos/qui numero vincuncur. H^c enim omnia uniratem vo-
luntatis, quse univerficati tribuenda efl:, hautquidquam deflruunc.
Nam fi contingat, uc v. g.in fenatu tot (enatores non confpirenr,

quoc ad majorem parcem faciendam requiruntur, fenatus intelligi-
tur nihil velle,adeoq; nihil novi erit fufcipiendum. Quod etfi f^-
fine incommodo fic civicacis,ex eo camen non fequicur; fe-
pe non
nacum non habere fiimmum imperium. Pr^cerea Sc illud falfum,
fnuUitHdmi nonpojje tribiu verum impepium ob defeûm necej[arij, obfi-^
mij\ cum muititudo mn teyieatur fententiam paulo- ante-placitamperpC"
tuojervare, ^
umverfa multitudo mn obligetur. Afi: uci per hoc im-
periura rcgis noncollitur, quod rex mucaca voluncare prius decrctu
abolere poffic; quo fado obligacio civium adiftuddecrecum pcric:
ica ucut univerfitas propria decreca mutare queat ; iisdem tamen fin-
guli tantifper aeque cenentur, quam decrcto regis. Auc ofiendacur,
non aeque transgrenbres legum in rebusp. liberis,quam in regnis ple-
li Add. Livim\.z. c.3. Sic & illud fruflra jadatur ; ft mdivifim penes
tlures rejidet majeftas^neceffario (ingult altquam eim particulam habebunt^
quarumparticularum collelione tota denmm majeflas conflet, Atquiillam
tarticuUm oportebit uti^ [ummam ejje : Ergoin una ci.vitatefumma plura
uno dabuntur :quodesi abfurdum.. Enimvero in moralibus hautqua-
quam abfurdum efl, parciculares illas voluncaces, cx quarum con--
fpiracionc voluncas univerficacis refulcac, defticui aliqua facultate,
quae huic inefl. Adeoq; non fequitur : majefias cfl: fummura jus;
crgo finguh habencaliquam ejus parciculam,qux &ipfa fummaefle,
Uci non fequicur ; fingulorum fuffragia, per fe &
folicarie confidera-
ta,func inefficacia ad producendam legem ergo fi plura confpi- ;
rent, non pofTunc ad legem producendam valere. Deniq; addit;

. cuminjenatu optimatiHmnemo (it yqni inremp,. delinquens a collegis adjup--
-
flicium nen pofit rapi ; ergo (i onmes optimates in remp. delinquant^fer ci~
'ves db iftispoenamfore fumendam^ Atqui fmgulis remotis ^punitis^ mi^
'verforum nullibipojfe jiibliftere imferium. Adhanc difKcultatem faci-
le eft refpondere, fi redle cxplicecur, quid fic in remp. dchnqucre. Id
Aaaaaa j, .
eni!i&
P2S LIBRI VII.
cnim proprie facit is, qui contra jufla legesq; eius, penes quem fum-
mum e/limperiumjperpetrat aliquid,quod indetrimcntum civita^
tistendit. Ergo univerfi optimates in remp. peccare non poflbnt,
nifi vei violent leges, fub quarum obfervandarum conditione im-
perium ipfis delacum efl:; aut hofl:ilem in univerfos cives animum
induerint: quo cafu paricumregibus pafla ambulabunr. Reliqua,
quae in fraudemliberarum rerumpubI.comminifcitur,falfitatis mani-
fefliflim a funt. Diverfum flane mperium ejfe^ quod momrch^ exercent .
ah 0^ quodin rchm^, liheris cermtur^ utut fimiles effecfm hoc cmt illo edat, \
Uonarchis quiffe prseter dignitatem & fplendorem perfonalem , qui

nemini in rep. libera 2idc(k,adpflere rnajejiatemj qua resp. liherae careant.
Enimvero nobis certum videtur,non majori jure Deum monarchi-
arumi quam civicatum liberarum aucorem afleri: neq; minus illas,
quam hasper pada produci; ex quibus heic &
ibi imperium re- &
proxiraa utrinq; obfequij caufa in civibus ad paria in rep.
fulcatj :
quam in regno civem ut talem obligari; non minus addicê parcrc,

&fubje<flum efl!e, qui in rep. libera, quam qui in regno \'ivit; pariq;
jure ucrinq; de fontibus fupplicium fumi. Nam qOis gratis credide-
ric, in regno de Jonte fuppliciumjimi exjure in cdfut^ quod in civitatibui
liheris non datur : in re^. lihera delinquentes in leges civitatis tanquam
hoftes plecfi ?
%. <5". Videndum jam efl; de confl:icutionc democratisc, fi-
mulq,- quid illa prse aliis reip. fpeciebus peculiarc habeat. Quampri-
mum icaq; mukicudo aliqua liberorum hominum in unum congrc-
gatur, paftum inicura circa conjundlioncm fui in unam civitatem,
jam tum coecus iflre infliar aliquod dcmocratije obtinet,eam proprie
ob caufam quod cuiq'; liberum fit proferre, quid fuper rc communi
,
ipfi videacur. Haucquidqua camenancea plurium fuffragio quistene-

bicur ad id, quod majori parci vifum fuerit,ubi ip{ediflenferit,ante-
quam altero quoq; palo forma regiminis democracica fueric fanci-
ta. Qu$ duo pada cum non diftiogwac Hohhes de cive c. y.^.f-
p9^"l<^
confufius rem ifl:am cradit. Nam fuperius ofl:enfum:, nequidquam

aliqueiB plurium fufFragiis teneri, ancequam in ejusmodi formam
rcm communem adminiftrandi confenferit. Ergo falfum cfl:,quod
Ifie
CAPUT V. >27
l/etrdditi ea eo ûodvolentes convenerunt ^ mtelligi eos ohligdtss ad id^
quodconfenjn majoris fartis decernetur. Illa autem,qux dj. fequun-

tur,difl:infiiusica explicantur. Ubi multi homines convenere, mu-
tuis fc invicera padis ob/lringences dc conjungendis viribus opi-
busq,-,auc ftacim in illo ipfo congreflu decrecum ficcirca fbrmam
rcip. incroducendam aut minus.
, Ubi neq; decrccum fuper forma
reip. fa(ûm ,ncq; delocoauc ccmpore dcnuo fefc congrcgandi fue-
rit convencum,congrefrus ifte irricus incelligicur, &quilibec in nacu-
rali libercate,ut ancea, mancc. Nam plures in unum corpus coal^f^
cerenequcunr,nififupercon/lanci modo rem communem admini-
flrandi convencum fueric, Sed ubi difcefTura fit, iflhac quidern re
&
nondum definita,indiio camen cempore loco, ubi ulcerius fupec
cadem deUberccur & ftacuatur; prima duncaxat rudimenta civitacis
heic cxiflenc, quae democracia propric vocari nondum poterunr.
Non enim ftatim democratia efl, ubi quilibet fententiam fuam cx-
ponendi jus habet,aut ubi ad aUum conventum tempusjocusq"; con-
dicitur; cum quarumvis focietatum^&conventionumpri-
id circa
mordia ufu vcniat; fedea demum democratia cft, ubi jus de rebus
falutem communem fpedantibus flatuendi in conciUum cx univer-
lis conflans in perpecuum fuic collatum.
. 7, -In democracia auccm hsec inprimis videntur neceflariai
primo, uc cercus locusjccrtumq; tempus conftiruacur conventibus^

bi fuper fumma rerum fit deliberandum &
flatucndum. Ncq;
cnim fjngulorum res privatae ferunc, ut pcrpctuo in iflo convcntu
ha2rcant;& nifi de loco ac tcmporc conventum fucrit, poffunc, qui
dc eodem ccctu func,vel diverfis locis&cemporibus convenirc,(quo
ipfo fadiones exiflcnc,) auc plane non convenirejquocafunon crie
mulcitudo, cui neq; adlio, necfi jus can-
populus,(^>fjt4oc,)fed diflbluta
quam uni perfbnae compecens, accribui potêft. Secundo, majoris m
partis fuffragia valeant pro univerfis; poflquam nifi rariflimo con-
tingcrefoletjUtmagnahominum mulcitudo circa eandem rcm rdc
ientiat. Deniq; cum alia reip. negocia fint quocidiana minoris, &
momenti, aHarariora,&qux fummam rerum tangunc; &vero in-
tegro populo coramoduna aon fit^ ut propcer ifta expedicnda affi.
pj8 LIBRI VII.
due inconcilium coeat, aiit ita modicis intervallis,ut nlhil ejusnnodi

curatn ipfius effugere queat igitur neccflarium fuerit , certos magi-
:
ftratus, tanquam delegatos conftitui, qui autoritate totius populi

quotidiana negotia expediattt; circa gravia mature explorcnt, &
fi quid majoris momenti occurrat, ad populum convocatum refe-
rant fimulq; decreta populi exf ecucioni dent, poftquam

, ad hoc &
magnus hominum coctus ferc ineptus efl.
. Ariftocracia conftituicur/quando coetus,qui per primu

$.
pa<ûm in aliquod rudimencum civitatis fefeunivit, decretumcon-
dit de committendafummareram concilio ex paucis conftanti. Hi,
poftquam fuis nominibus, aut a genere /aliave nota, qua a c^tcris
dignofci queant,pereum coerum fuerint defignati,& ipfi eam dcfi-
gnationcm acceptaverint, cjcceris illorum CcCe voluntacifubmiccenci-
busjfummu accipere imperium incelliguncur. Ubi obfervandum,
minus vt^Q HobhJjtHm d.l.. g. originem ariftocraciselabs deraocracia
arceflerc, 11 i/le fenfus fic, quafi omnes ariftocrarias conflitutae&
mutatae fuerint ex perfedlis democratiis. Nam & cxperiencia pro-
bat,&: nuUa racio repugnat, abs primo illo pado, citra intervencu
democracise, ad ariftocraciam auc monarchiam tranficum fieripo-
'# cuiire. Sed &

fupra oflenfum, ludere Hohbeftufn , quando ideo întec
cives &
fenatum negat padum incercedefej quia cranslaco infena-
tum imperio popuiusûc perfonaunajuon amplius exiflat. Nam uc
quis obligacionem adverfus alcerum geratjfufficitjfi hic exiftat ad-
huc tanquam perfona phyfica, ucut perfona moralis, quam antea
gefferat, expiraverit. Adde, quod populus;, translato abs fe impe-#j
rio, non quidem deinceps cxiftic tanquam perfona perfcda^^quate-
Bus capici fuo recens adfcico contradiflinguitur,- non tamen ideo
fitmultitudo diflbluta,quia utiq; jam cum fenatu tanquam capite
fuo perfonam conflicuit. Sed &
falfum eft, quod . p. /^minfert,
,
wti in democratia populum, fic in ariflocratia curiam optimatum

omni obligatione liberam efi"e. Nam C\ vel maxime darcmus an-
tecedens, ideo quod fortafle non videatur fijfficere refpedlus ille in-|
ter univerfos & fingulos ad fuflinendam inter ipfos obligationemi
"
mutuam: exinde tamcnnon fequitur^ ergo neq; intcr fenatum
ciV'
CAPfix Y.
civei mutua obligatio exiftit. Sicuti nonfequicur; ego nulla obli-

gacione ceneorjdum proprias res per meipfum adminiflro; ergo (t
carum rerum curam in alterum transferam,hicquoq; nullaobliga-
tione tenebicur. Illud rcCtc ab Eodem. d. I. . lo. monerur; cum dc-
mocratia hoc haberc communc ariftocratiam, quod finc conftitu
tione cercorum temporum&locorum,adqu2e optimates conveni-
re poflTmCjnon ampliusfic curia, neq; perfona una,fed difToluta mul-
citudo (ine imperio fummo. Quippe cum citra congrelTum perlb-
narum fingularium,ex quarum voluntatumconfpiratione voluntas
curia: refultare mtelligitur, iflarum Voluntas cognofci non poffit.
Nam uc circummifTa fcheda fufFragia fenatorum exquirancur,pluri-
mum habet incommodi. Deinde illud ^que in ariflocracia, quam
democratia necefrarium efl, ne tempora conventuum longis inter-
vaUis disjungancur,nifi exercitium fummiimperij,faltera circa nc-
gotia quotidiana,interea inunum autpaucos quosdam magiflracus
transferatur.
5. p. Monarchia deniq; conftituitur, quando in unum homi-
nem fummum imperium confertur. Quod interveniente pado
utiq;fieri concra HohheftHm facis demon/lratum. Qu6 loco ctiara
notari debet pefiilens dogma Scriptoris Belgtci Anonymi in hilancefoUtica ;
cum omnisdelatio furni imperijfa^la fitad cornodiorera amolitione m-
maloru tam intrinfccus quaextrinfecus provenientium ; prsefumi non
poffejUnquam cottu democraticii ad id autorafleunum homine, ipfi-
uscj^poflerosin seternum. Cum enim fpes commodioris protedionis
unice fundata fuerit in przefentibus virtutibus, quae in eledo adpare-
banc, &
vero omnibus conftet,quam mutabiles, quam mortales finc
&
homines, quod brevi aut fcnio ad imperium inutiles fint futuri, auc
nullam, vel impuberem prolem reliduri, aut fi proles adulta relin-
quatur aptitudinc naturali ad impcrium przeflantior aliis non
illa
fic fucura, aut voluncacem bene procegcndi coecum non habicuraiin-

de nullo modo pofi^ praefumi , unquam incentionem fuiflc coctus
popularis adimendi faculcacem, inlocum
fibi inepci auc pravi impe-
rantis meliorcm cligcndi. Verum femel impcrio potitos, adjunâ
fuis partibus ffiagna populi parcc, ac praefertim militibusp ica pcs
Bbbbbb fuas
pô LIBRf Vir.
fuas fibi fuiscfiliberis potuifTe ftabilire,ut ctiam in invitos imperiutn

retinere pocuerinc Adquse reponimus; fi alicui coetui in mentem
venerir,ea legeinaliquem conferreimperium,ut.quotiescunq; vifus
fuerirpopulo nonfelicius communem protedione procurare.quam
regimen democraticum folebat, dimoveri munere fuo queat; non
monarcham fuiffe conftitutum^fedeminentem magiftratum, qui a
mobili plebisaura dependeat;adeoq',-fummum imperium.non acce-
pi{fe. Deinde cum conrt:et,qua non ex ufu reip. fint crebrae principu
mutationes,ac fere magis alij homines, quam alij mores fuccedant,

quamq; gravi cum concufiione reip. imperio devolvantur, quibus
propriasopesftabilirejdumpublicas adminifi:rant,licuit;facile pr^-
fumi poteft, populum voluiffe fimui& femel cum fortuna decidere,
irrevocabilitcr conllituto principe; cum longc certius metuenda
iinc illa mala , qu cx nutante ifi:o &
defulcorio ftatu rcdundare
apca funt, quam quse degenerans rex dare pocefi-. Pracrfertim cum
perlegcsfundamencalesiftius exorbitaturalibido circumfcribi quear.
Deniq; hautquaquam omnes a<ûs, circaquos fpei noftras cventus
non examuflim refpondet,licet rctradarc; cum in negotiis humanis
plurimaalea verfetur,ac nihil fit, quod omni incommodo careat.
Add. Grotm 1. 1. c. 5. . 5>. In eo autem monarchia a prioribus fpecie-"
busdiffert, quodheic ut deliberari & decerni, i. e. uc adu imperiura
cxerccri qucat, temporibus&locis condidis opus fit: in monarchia
vero faltem abfoluta omni tempore& loco deliberari & decerni pof-
lit. {Herodianm 1.1. c.SM^ v ?oof/.yiy07ni tt&I' S.v ^cKnKsvQ ^. Roma iliic esl^
Mlmperator eB.) Nam populo&optimatibus, quia non funt unum
corpus naturale, congrefili opus eft. Monarcha,qui una quoq; pcr-
fona phyfica efi:, fempcr in potentia proxima ad alus imperij exer-
cendos exifi:it. Id quoq; re6te ab Habbefid monetur, in populo Vcl
curia optimatum, fi quid contra legem aliquam naturalem decre-
Eumfuerit>nonpeccare ipfam civitatem, feu perfonam illam mora-
!em, fed cives illos, quorum fuffragiis decretum efi: fadum. Pecca-
tum cnim fequitar voluntatem naturalem 5c exprefiam, non mora-
lcm fcu politicam , quac artificiofa efi:. Alias cnim peccarent & illi,
quibus dccretum difplicercc, vid, Luc, XXUIj fI. hik in monarchia.

cAPex V. pii
fiquid monarcha decrevcric contra leges naturales,ipfc ntiq; pec^

car,quia in ipfo voluncas civilis cum naturali eadcm cft.
. lo. Hifce regularibus civicacis formis pleriq; nonnullas "jitiofat
auc corrHpt4s adjungere fueverunc. Ubi illud quidem cercum efl:,
morborum atq; vitiorum mukis in rebusp. non minus,quam infin

guiis hominibus ubcrrimam dari fegecem fic uc minimis urgeri in- ;
flar perfedionis habeacur. Porro morborum, quibus civicaces infe-

flancur, alios videmus oriri ex malicia hominura, ahos cx prava di-
fpoficione ipfius civicacis. Inde alia vocari audias vicia hominumj
alia vicia ftacus, nonnuUa cangemus In regno
Speciminis caufa
vicium hominumert:,fi,quemforsnafccndiauc infelicia civium fuf-
fragia folio admoverunr, regnandi arcibus dcfticuicur, nuUaq; auc
exigua reip.cura cangicur, eamq; pravorum miniftrorum ambicio-
niaucavariciaelacerandam proftituic; (i fa^viciaaur iracundia idem
eft cerribilis; fi cicra ncceflicacem remp in cafum daregaudecj fi quae
ad coierandos reip. fumcusconferuncur,luxu auc perinconfulcas lar*
giciones dilTipac; fi pecunias civibusexcorcas prscer racionem accu-
mulac;fi concumeliofus, fi injuftus eft; &quze{unc alia,per quas
mali nomen principis comparacur. Vicia hominum in ariftocraria
func, fi per ambicum, pravasq'; artes via in fenacum pacet viris im-
probis auc ineptis, exclufis melioribus; fi opcimaces fadionibus di-
ftrahuncur; fi plebe canquam mancipiis uci,& bona civicacis augen-
'
do privaco pacrimonio intervercere ftudenc. In democrada vi-

cium hominum eft, Ci inepti homines turbulenter & importune fen-
centias fuas tuerifolent; fi egregiaj, & reip. non pra^graves virtutes
per invidiam opprimuntur; fi per levitatem leges temere figuntur
atq,- refiguntur, & qua? modo pIacuerunc,mox cicra racionem difpli-
cenc; fi fordidi & inepci homines rcbus gerendis prjeficiuncur, Vi-
tium porro hominum,quodinquamvis civiracis fpeciem cadcrc po-
teft,eft,fi quibus imperij adminiftrado incumbic, oflRcio (uo negli-
|^
gencer aut prave funguntur,& fi cives,quibus fola obfequij gloria
reli6taj frjenum mordent. Aft vitia ftstus in univcrfum dicere
poftis, ubi ieges& inftituta civitaris non funtattemperata ad genium
populi aut regionis; auc ubi eadem cives difponunt ad turbas inter-
Bbbbbb 2 na^
^32
LIBRI VII.
ms,aut ad jufta vicinorti odia incurrenda aut ubi eosdem ineptos ;
redduntadobeundasfundiones,qu^ reip. fervanda^ funt necefla-

rise: puta fi non poflint non in imbellem fegni-
per leges civitatis
tiem refolvijaut inidonei adferendampacem reddr.
. II, Etfi autem pkirimum interfitinterremp. fanam atq;mor-
bidam; non tamen ideo multiplicandaj funtfpecies rerump.,&fitv

gulis formis redis una aut dux vitiof^, tanquam fpecies proprie di-
^jdmt opponendje^. Perifthxc quippevitia neq; natura potefta-^
tisin{e,neq; (ubjedum ejusdem proprium variatur. Et hadenus
lcOiQHohbes de cive c.7., 2. negat, anarchtam oppofitam democratm^ oth
oarchlam ariflocratid ytyranmdem monarchUi effi tres alids Jpecies civi-
tatis^ Et in Leviath. l.2.c.I5>. neminem puto credere^ ait, vitium regiminh-^
novam ^feculiaremfpcciem reip.ejje^ Illud tamen non in univerfumjfed
aliquando duntaxat verum (!, quod d. I. fubjungitr anarchiam, oli^
aarchiamyclr tyrannidem ejje tria nomina diverfa^ quis.i{Us indidere ii^qui-
bus velregimen^ velregentes dijjlicucrunt Solent qmfpe hominesfer no-
.
fntnanonres tantum^fed^profrios affe^^myputaâmoremi odiamy iram

^ quanti illas aeftimcnt, unafigmficare. Scilicet quod in aliis rebus
eontingif, utunus amet,abs quo alter vehcmenter abhorret; ita &
cadem formareip. uni Idq'; non ideo tantum,
arridet,alijfafl:iditur.
quodaliquiex una magis, quam reip.forma utiliratem capiunt;

alia
fcd &
ob peculiarem ingenij inclinationem. Sicut in univerflim
probari nequeat illud LyfU orat..XXlV. nemini a natura infitum ejjeût
aut fopdaremfidtunh aut paucorum principatum amet;fid quicunfj^ reip^
fiatus cui^ maxime eonfert^ hune quemlibet conariftabiltre^ Cui confpi-
fat ificrates de pace,(pv(TEi (JLh^^&tg 8^st^v JiiTacv esiv, cvrj^' av SKat<î Ji*-
^
f/MvJa^y^JuvTTjv (îÂovJctt zctS-t^vcu yv 7n)\il&iav, nemo natnra veipopularis

njielpaucorumpotentiê esi fiudiojmfed eam quis^ reip^Jormam expetitjm
qua maximehonoratur.^zxi^ fuperbo homines ingenio,&quibus aequa-
litas popufaris invifaefl:,, ubi in democratia pari omnes jure de rep.
luflragia ferre vident5.cum tamenin quaviscivitateplebismaximus
fit nunrjerusj<?^V<?rr4//4;îd vocant,q. d. ftatumj ubi vilis turba reru
potitur,nec egregiis virisj. quales ipfi fe dUcunr, aliqua relinquitup

prserogâtivao. Ec camea id vocabulum , concemcum nocans , nott
im-
CAPUT V. P55
immerito imponeretur civitati, qualis quondam Ephefiorum crar>
qui cum Hermodorum civitate expcllercnt,ita locuti funt: jfjwl&jf |u>j-
ie ? s^ ^g Jtg ]oi^7og, a>ôS-is f^sj aTi^cov, NemO de nohis ums ex^

oVjjiVr)?
ccllat.fcdfi (fms extiterh, alio m loco (^ apud aliosfit, Quos uni verfos
co nominc morte multandos Heraclitus ajebar. Cicero JnfiuUn, V
-Oiogen. Laert. l.^.Heraclito. Straho 1. XIV, Sic cui dolet fenatu fe cx-
cumtamcnaliis fenatoribus infcrioremfe hautquidquam ar-
cludi,
concemcum & invidiamsAtyi^? ilfos vocat,, q, d. paucos
bitretur,per
quosdam, qui cum nulla re c^ceros emineant, in pares tamcn aue
mcliorcs imperium cxerceant. Sic gentcs ereliore juxta ac tcne-
ripre indole, heros & dominos vocant popuiorumj qui ftri-
reges
ftiori funt obfequio adfueci,- cum tamen eadem fpccie poteftas pa-
tria prsfralo puerum ingenioafperius, rcnero mollius cralare fo-
leac. Idem judicandu de tyranni vocabulo, quod indelebilc odium
comitatur ex Grôrum ufu,queis fummacivitatium felicitas in li-
bcrtate populari fereconfiftere judicabatur. Unde apud Lucianum

inVhalande L diciturr in umverjum fopuli nonferfendentes^. qualisnam
HlefityCûijummA rerumfrêBjfivejuftuSyfive injuflui^dvlo dîsrXuq. TeTu-
âvnhc^ Ifofxa (jiKT8(nJi^*plieiter ipfum tyrannidis nomen oderunt^ Quim
.muItisGraecorum imperium unius in genere??^^^^''*^^? vocabulo no-
tare in ufu efl: Sic Afchmes orat. contra Ctefi^hontem. 7f 5 ât TnAtlHaj
vuôi yncatv civ&^coTroig^v^mgi^^gijl oAiyct^xôiit^ ^^fxoî^ccjlct' Add. Corne'
lius Nefos Miltiade z,%. Hinc &

Mnemon c. V. de Heracle^ tyrannis apudS
Vhotium mcmorat de Dionyfio, quarto HeracleB tyranno : hoa^ ym .
V itts> ô^<i dvsAS-iâVyH^ ôvlv^vvov a7rai/aj'<raf,ro (âffiXsoo^ dvjsActlSsysvofiao
fic igiturmagnam gloriam adepus^ tyranni nomen dedignatt^, regis ajfiir/i"

fit. Scilicct quod hocce nominis minus invidiae, & plus dignationis
habcrer. F.t nemo tamen eff, quin inrelligar, aliquando non immC"
rito invidiofa iftavocabula adliiberiûEadeo pravorum principumi
&procerum regimen a bonorum , turbulent^ & levis plebccula? k
niodefi:i regimine populi ipfa adpellatione difcernatur. Neq; ab
multum diverfus dhkArifloteles^c^m cyrannidem, oligarchiamj^
hifcc
&democratiam (nam fanam remp. popularem ipfc Ts-oAijeiecv vocare
fuevic,) mc^sH^djsiii feu aberrationes & degcncrawones regni,flatusqj
Bbbbbb j opci-
"
ÎBRI VII
P34
optimatium^&popularisadpellat. vid./^^Rl.^.c.r.g. Quis autcm
nudam 7rc(.^sic(icLaiv ad peculiarem fpeciem conftituendam fufficere
judicaverit? Quanquam cum vocabulum ^hg laxius poffit accipi,
fuper eo non adeo pertinenter litem alicui movendam putamus.
Add. quoq\ Salftfim philo/opht^ de Mis ^ mundo c.XI. & paria traden
cera ThemiftiHm oratXMl.^. 53^. edit. Petavij.
. Enimvero ubi occurrerit aliqua resp., quse neq; ad rc-
12.
gulares,fanasq;rcferri, neqjtamen difcrimen, quo ab iftis difcedir,

per nudummorbum aut mct^s^Âoiv poffit explicari,operofiorinter
cruditos oritur difceptatio. Pleriq; breviflimam judicant viam hac
difficultate defungendi,fi ejusmodi resp. vocentmixtas,& ex fim-
plicibus formis, velut refradis & inter fe temperatis, compofitas.
Quam mixturam cum multi ex Ariflotele adftrudum eant, opera;
pretium puto fuerit difpicere, quid ifli heic vidcatur.

qui- Ac primo
dem,quje ^lffo folit. \W
.Q>.\feqq. fuper variis fpeciebus democra-
ti2e&ariftocraciaetraduntur,admixturam recentium nihil pertinent.
Ibi quippe cnumerantur potiflTimum quxdam accidentia, quse in il-
lisdeprehenduncur,qui ad cociHum popuH,veloptimatiumfintad-
mittendi. Qup ipfo neq; imperium ullacenus variatur, neq; partes
cjusdem diveUuntur, neq; in duo plurave corpora civitas diftrahi-
tur, fed ariftocrati^ &
democratiae accidentibus duntaxat qui-
busdam variantur. Sic etfi democratia definiatur, ubi fumma
rerum eft penes conciUutn ex omnibus conftans, non minus pue- &
rorum,& focminarum interfit, ut reip.bene fit : tamen quis novam
fpeciem civitatis confticui diccc,ubi foeminsE^ filijfamilias,& fervi a
dcliberationibus pubHcis excluduntur. Quanquam fufficere ad de-
mocratiam conftituendam arbitrcmur, fi illi habeanc jus fuflTragij,
quiinitio eam civitatem fua coitioneefFecerunt,& qui in horum lo-

cum, & jura fucceflTerunt. Atqui manifcftum eft, civitates ab initio
conftitutas per patresfamilias,qui fub imperiodomcftico uxorcs,li-
bcros,ac rervoshabebant,quos nequaquam fibi asquare,aucomnera'
in cos poteftatcm abdicarc placebat. Igicur hos a jure fufFragi j cum
patribus familias fcrendi neceflrum erat excludi. Democratia femcl
gonftituta.,iji pQteftate fane civium erac aliqs in civicacem recipcre,
vej
GAPUT V. P5f
velnon, pleno aut minus pleno jure, edsq; fecum sequare in cura
reip. vel ab eadem excludere. Unde concingere poteft,uc in civi-
catibus liberis non pauci jure fufFragij careanc, falva camen forma
reip. democratica. F.cfi &
hoc fieri pocefl, uc quae ab inicio democra-
tia erat, fi deinceps adfciti a fufFragio & honoribus excludantur,pofl:
ingentia incrementa demum ariftocratiae faciem induat. Sic neq;
diverfas fpecies ariftocratiee flatuemus, fi alicubi quidem,ut quis m
fenatum recipiatur^fola virtus pr^ter eam requira-
fufficiac, alicubi
cur cenfusj aut nobilitas generis. Sicuti nec plures erunt democra-
ciarum fpecies,utut alicubi ad obtinendum fuffragij jus fufficiat,quod
quisingenuusfit; alibi certus cenfus requiratur, alibi certum vitae
genus inde excludat. Multo minus diverf fpecies propria? dictx
emergunt ex diverfitate legum, qux circa creandos magiilratus in
diverfis democratiis variant ; puta quod alicubi omnibus promifcue
ad magiflratus pateac via , aHcubi cenfus habeatur racio. Sicuc nec
illud mixturae quid in forma reip., novamq; fpeciem efficit, fi V. g,
divitibus impune liceac abefle a concionibus, pauperibus non item,
autvice vcrfa. Sed h^c quidem plana funt. Qiiid aucem circa
mixturam rep.Spartanorum,& Cretenfium,proutilIâb Arifitf-
in
/d-Zf j fit judicandum, alibi excutietur.
defcribuntur Resp. Atheni^
eafis,quam idem p&/itA.2, c. I0.& ifocrates m Areopagitico defcribit&^
commendat, revera popularis erat. Polyb^\N\. judicium fupermix-
tura in rep. Romana alibi expendimus,
. 15. Ex recentioribus quidam complurcs mixtas fpecies fin-
guntjUt tamen, plerisq; tanquam incongruisrejedlis, duos cumpri-
primis mifcendi modos commendent. Unus eft, cum partes fum-
mi im{>erij divifim & independenter funt penes diverfas perfonas
&corporaejusdemreip., ita utfingula, quam partem habent, eam
fuojure obtineantj&proprio ex judicio adminiflrent; quod ad reli-
quas imperij partes fubditorum inflar finc. Ad eum fere modum,
quo regnumNumidix pofl mortem MafiniffEe a Scipione difpofita
referc Appianm in Lyhica-y\M tresipfiusfilij legitimi regfo nominegau-
derent;fedinter eos major natuMicip/a Cirtham regiam obtinerer,.
alcec Gulufla bcUo paciq; praeeflet, teilius Manaflabales jus dicerer.
p^s ' tiiBRi vn.
Alcer,cum fummum imperium indivifim efl: penes plurcs uno, utta-
men neq; pleriq. fine paucis, neq; c^teri omnes fine uno diflcncientc
quid efficacicer flatuere, parcesqi imperij exercere poflint. Idq; ite-
rum dupliciter, vel ut omnes heic fint quales, vel ut uni alcerivc
cximia quxdam [ura competant,qu2B ipfe fine cseteris exercere pos-
fic. Citantur infuper multi antiquorum, apud quos mixcarum rc-
rump. frequens efl mentio. Circa quos iilud jam monitum fuit,plu-
rima,quasiili fuper mixtura rerumpubl. tradunt, hautquidquam ad
dividendas fummi imperij partcs inter diverfas perfonas,aut conci-
lia percinere; fed vel ad rite cemperanda requifica perfonarum, ex^
quibus concilium imperans componicur, vel ad inftituta diverfaru
rerump. probe combinanda Deinde pucaverim^non nulla mixcio-
num exempla commode pofre explicariope diflindionis intcripliS
imperiumj& modum adminiflracionis. Uc ill^ resp. cx aliis admix-
tumquidhabere dicancur,quarum modusadminiftrandi ex aliafor-
ma pecicus videtur: puta fi in civicace, ubi fumma rerura eft penes
populum, aliquem,auc fcnacum expcdian-
pleraq; per principem
tur; auc fi unus magiftracus infigni aucoricate pol-
in ariftocracia
lcac, vel fuper mulcis negociis populus confulacur/ auc fi in regno
ardua negotiorum ad fenatum, populumve referantur. Quod fi
ifthsEcad aliqua veterum,qu^ afteruntur,loca non quadrent, quas .
fequuntur,remcxpedienc. Nempe oftenfum cftfupra,ade(Ientiani

civitatisperfe(t& regularis requiri,ut inea fit talis unio^ pcr quam
omnia,quaj ad ipfam regcndam faciunt, vclut ab una anima profi-
eifci vidcantur. Igicur manifeftum eft, per priorcm mixturae mo-
dum conftitui corpus,quod non vinculo unius imperij, fcd padlo
duntaxat contineatur,quodq; adeo hautquidquamintercivitatcs re-
gularcs, Ccd inter irregulares resp. fit cenlcndum; fat dcbilc, & in-
tcrnis convulfionibus valdc obnoxium Circa altcrum mixtionis
modum confiderandum putem,an illi,pencs quos ita indivifim cfl
fummum imperium, conftituant fenatum perpctuum, qui univer-.
fam civitatem, tanquam unum, & quafi continuum corpus gubcr-
nec. Quo cafu ariflocratia crit, fed ad ncgotia cxpcdicnda valde
inconcinna, dum unus,paucive refr agantes reliquorum placita red-
dere
CAPUT V, >3^
dere inania pofliint. Quod fi aucem ad fingulos iftos , de cjecero
pari jure gaudencesjfingulae parcesreip. incegrances peculiaricer per
tineanc, fed alus rummi imperij nemini liceatexercere, nifi univer-
fis unanimicsr confenciencibusjericryftema proprie didum,redquod
propcer nimiam & fupervacuam ardicudinem ad res expediendas
icidem fic facis inhabile. Verum ubi unus reliquis aucoricace & non-
DuUis fummi imperi; parciculis infignicer pnspolleac, eric irregularis
resp.incer monarchiara ex proccrum mole laborancem, & ryiffma

veluc incerje(fâ. Eo major aucem eric irregularicas, fi plures uno r-
I
liquoi emineanc.
. 14- Fnimverouci nemini,cuiraordicus mixt^ reip. voca-

bulum recmere fi:ac, conftancia; laudem invidemus; ica cbmmodius
nobis & planius, fimulq; ad demonfiranda in cercisrebusp.qusEdam
quafi ph^nomena expeditius videcur,fiirregulares potius vocemus,
illas respublicas, in quibus neq; una ex cribus regularibus formis de^-
prebendacur,neq;nudusmorbusauc7rceflx|3a^?Iocum habeac,&qus
ad fyftemaca accurace referri nequeanc. Circa quas in univerfum
!
id obfervandum, quod a regulari civicace in eo abeanc, dum in iis
i
non omnia ab una anima, ac voluncace procedere, neq; omnes &
finguli communi imperio regi videncur. A fyftemacibus aucem
differunc, quod illscnon ex diftindis &perfelis civicacibus,uti hsc,
componuncur. Sed a morbis acq; abcrraxionibus in eo difcrepanc,
quod morbus femper veluc illegicimam, & erubefcendam faciem
pr fe ferac; quippequiex commodae form^ prava adminiftracio-
ne,auc ex male concinnis legibus acq; infiiitucis proveniac. Verum
irregularicas non ipfam folum formam incrinfece afficic, fQd & pu-
bliceacveluclegicimefancica palam rcCejSc cicrapudorem o/lende-
re audec. Adeoq; morbus ex incentione eorum, qui remp. confii-
tuerunCjabelTe debebac,& femper canquam pravumquid in republ.
adparec; irregularicas aucera voluncace aucadprobacionecorum, ex
quibus rcsp.componicur:,emerfiCjauc confirmara efi:. Sicuci alia eft
ratio asdificij, cujus defignacio quidem regulis archite6i:onicis con-
gruic,fed ubi ipfa maceries efi vitiofa, auc (bcordia incolencium te-
S;umhiat,parieces ruinam minancur,trabs gemunt,fundanientaâ-
Cccccc. bant:
;,
5>58 XIBRI VII.
bant: & cui per iplum archicelum a coramunibus difccdcns regii-

lisulcro forma ed: aflTignaca, auc ingruens vicium cxcraordinario
quodam modo folidacum. Deinde irregularicacum ali^ ab inicio
conilicucas reip. ftacim exciccrunt; aliae fucceflTu cemporis, & cacitis
momencis irrepferunc. concingere pocuic, ucab inicio reip.
Sciiicec
condic^, auc circa infignem cjus mucacioncm, per condicores, auc
mucacionis aucores, regularis forma non pocuericincroducijinrcicia^
auc quia rcs pr^fencesnonferebantdeftacu rice concinnando cogica-
re. Sspe quoq; focordia imperantium, auc alia occafione morbus
remp. invadic;qui ubi cancas radiccs egic,ucfine exitio reip. cxpelli
nequeac, nibil reliquum efl:, quam uc fand:ione publica ille vicium
Veluc exuac,& quod hadcnus ufurpacio, fa6tio,aut contumacia erat,
deinceps jus auc privilegium audiac.
. If. C^tcrum irregularium rcip.formarum neq;certusim-
tinumerus, neq; ccrt confiitui fpecies queunt, propter magnam
variecatem,quje heic revcra occurrit,aut animo fingi potefl:. Igitur
Vix fupereft aliud, quam ut irregularicacis indoles ex illuftribus ex-
cmplis penicius perfpiciacur. Qiiale exemplum nos conaci fumus i
cxhibcre in rcpublicaRomana. Aliud in imperio Germanico mo-

licus eft Severmt^ de Monz.ambam. Hoc loco cancum monuifle fuffe-
ceric circa irregularitatem, quse a nonnullis in vetere imperio Roma-
no ob[ervatur,dum illud aliquando vifum fuit bimembre aut tri-

membre,quando unus Auguftorum orientem,alcer occidencem ce- ;
nuic, aucetiam tres Augulli orbcm Romanum tripercito Fexerunt,

Incerdum idem adparuic biccps auc rrieeps, dum duo vel tres Augu-
fti collegse indivifim rcrum potiti funt. Enimvero circa prius efl
obfervandum, quotiens duo Imperatores, unus oriencale, alter oc-
cidencale imperium ceaueruRC, diviflmj & ue neucer ab alcero de-
penderec, tunc reipfa duo fuilTe regna diftinla, quibus conjundlim \
Romani imperij nomcn remanfic, quod cx uno ifto orca fliiflenci |
iegum morumq,- fimilicudo, & regnancium, populorumq;

Acceflfic
|
cognacio, foedusq;& mucua vcluc fubflicucio, quas aliquid unionis

adhuc pr^ fe ferrec. Sed quomodo fic adpelknda illa reip. forma,
quando duo auc cres Augufti iadivifim iiDperium adrainiilrarune.
CAPUT ^. p^p
Bon expcdito
ica in eft pronunciare. ,Sane duo confîtuere Arifl:o-
craciam nequeune. Cura enim ueerq; pari fit poceftate inflrudus'
(quod fupponicurjj non nifi pado interrepofluncconnedij&nulla
cft racio expediendi negotia, fi iflcs diffentire circa eadem contige-
rit, dum nemo adeft, qui momentum akerutrius fcntentise poffic
addere. Et quamvis idem incommodum videatur comitari colle-
gium , quod ex pari numcro afleftbrum conflat; non tamenita fre-
quenter cvenier, ut diflenflonc oborra paria fint fuffragia. Ac fa-
cilceft,ut inter plures unus in alteram partem crahatur. Aut C\ id
fieri nequeac, proximum eric,ut illa iententia obtineat,quaenihil in-
novandum, fed rem in antiquo ftatu relinquendam cenfet. Dein-
dene ubi tres quidem'Augufti fimul imperium tenuerunt, videcur
proprie loquendo ariftocracia confticuta. Non enim ifti triumvi-
ri,aut tres Augufti in tale corpus aut collegium coaluerunt, in quo
pcr plurium fuffragia denegotiis imperij ftatueretur,duoqjconfen-
tiences pofTent tertium pro imperioadigere ad fequendam ipforum
fentectiam. Quod fi autem exiftat collegium,in quo major pars
ad fe nequeat trahere minorera, illud vinculo potius nudi pa6lr,
quara imperij videtur contineri, Ergo dicemus, fummum impe-

-
rium revera & radicaliter fuiflc penes illum folum, qui alterum fibi
collegam aflumfic,etiamfi quod ad extcriora infigniaiftehuncfibi
videretur cxsequafTe. Julius Cafitolinm de Lucio Vero dicit, eum
îxijse non in libero frincipatu^fedfitb Marco injimili acfan majeflatis im-^
ferio. Nec facilc erat metuendum, aliquem forc animo tam ingra-
to, uc illius voluntati reludaretur, abs quo ad id faftigij fuit prove-
tus. Accedebat,quod ut plurimum adfcifceretur a parente filius,
auc afocero gener,aut afratre frater, ut cognationis aut afRnitatis
quoq; vineulo coerceretur alter, ne poteftate data contra dantem
abuteretur. Unde ifta coUegae afi[umtio non erac divifio fumm^
potcftatis , fcd conftitutio velut vicarij alicujus generalis fimul&
fucceflbris, qui ftatim ab alteroin partem curarum admftteretur,u-
naq; cum ipfo res imperij adminiftrarer, infignibus auguftalibus
praefulgens. Ad quod
confilium eos adigebac mobilicas milicum,
queis frequens erat,duces fuos Imperacores confalucare. 7hemiftim
Cceecc % orû
^4o tlBHl VII.
orat.XVI. de Valentiniatio, qui frarrem Valentcm imperij confor^/

Cem adfciveraC. 6 ^sIsKhcl pbh kct^jov, JsAeiO, ^s veifzag, clh/\.(pog nq) %am
lyj^^jro (Msv gx rn<; (p-J7^:joq-,ro ^s dvjov Trot.YiTî , '/:7Z6 \j,h S0'jdoii\rm]o ^ enjuTravToe,
fssz^-i î svTTsi&eiciv rS icoivmiimvjog,

Atisjivejraterjiveparem, mtegra
accmens^ integra tribucm (quorum alterur/t a natura eliyalterum ipfe ex
umverfa tamen retinetypropter ejus^
(efacity) licn Aoûdia fuerit Urgttiis^
quem imperij participem reddidityin fi ohedientiam. Solmm c. g. dey^-
nea: t'/ibus^mox annis cnm Latino regnavit fbcia poteflate. Qiiod
li hsecalicui non fatisfacianc, auc ad fingula exempla nequeantad-
plicari,nil aliud refl:ac,quam uciailloimperio irregularicacem cunc

incervenifledicamusjdum plures uno velucmonarchiam indivifim
obcinuerunc, qui padto duntaxa;: auc fadtione jungerencur. Quos
incer fi diflenfio auc odia fuerinc orca,fufpiciones, mucuasq; infidias,
& beiia demum civilia furgere neceflTum fuic. Lucanus l.i. Nullajides
regni fociis jomnisg. poteftas [mpariens confortis ent. QLialis irregula-
ricasmanifefteRomê concigic,Romiilo&Tacio fimul regnancibus,,

Vid. Plutarch. Romulo. Huc fpedac &. illud Procopij hift.Gothics 1. 1. Got-
thiodoacri mitites ita inter fe comparant, ut panjureRavenn^ imperent
^Theudericbpu (^ odoacer.mafjfet paîs aliquamdiu fides : fedexitus is
fuitût odourum injidiarum^ ut quidem dicebatur^comperturnâdepulas
'VOcatumyTheudericus dolo occideret. Scilicec uci efi: apud EuripidemAn-
dromache: ii^sydi^cvTs^c/kscn ÎtPjvxoji rvia>'>nhgpLi5,q ciaHvovsQ 'Psflif,axSog
r S'7r' clx-^si !i^ qtiTig ^M-mig. 'Netf^ enim in urbihusduo imperia facilius
poffiint ferri quam unum. LH. enirtt onui fupra onuSy ^ feditio civihus..
Add. fferodianush.^.c.l.feqq.
,. Syftemaca civicacum a nobis adpellancur plures una
i^.
eivicaceSjVinculo aliquo peculiari &ar6lifiimo ica incer fe connex^,
uc unum corpusvideancur confi:icuere;quarum fingulêcamen fum-
mum in CcCc imperiura recineanc. Ex quo primum adparec, non
il:acim,fi qusecivicasexpluribuscorporibusfubordinatis fic compo-
fic-a,eam ideo incer fyflemaca referendam; ucuceam ffobbes Levtath.
z,7.\ fyflemacis vocabulo nuncupec,& partes ifi:as cum mufculis in
Qorpore humano comparec. Sicuci nec fi:arim fyfi:emaca func ma-
gnae civicaces, quae incremenca fumferunc abforpcis aliis civicacibus,
&
CAPUT V. ^41
unum fecum corpus redadis. Id quod duplici IfpotifTimuni
Sc in
modo fieri videmus. Uno, uc vidor devidarum civitatum cives ia
fuas quoqi fedes transferat, auc jure prioribus civibus exsquet: alce-
ilOjUC devida; civicaces anciquis in fedibus relinquancur, excindo, &
quod penes fe ancea habebanc, imperio, vidrici civitaci mere fianc
fubdic^. Ucrinq'i viia civicas elTe definit fed illic vidli vidoribus
;
ex2quancur,heic fere deteriore conditione effe jubentur,in formam

provinciarum redadi. Etfi frequenter etiam bello devidis provin-
ciis aliqua pars antiquorum privilegiorum autlegum relinquacur,^
ucuc a legibusauc moribus vidricis civicacisdifcrepancium.vid.;^^^-

besLevtath.c.2^. Namad unicacem civicatis non requiritur,,ut om-
nes ejusdem partes integrantes iisdem ucancur legibuspofitivis, auc
pari omnes conditione habeancur; fed fufficic,{i ab uno omnes im-
perio.dependeant. t faepe inter arces vidoris eft, de priftino mo-
re eorum,quos vicit,nihil immutare, aut ad iflum {^qc paulifper at-
temperare. Ca^terum circa adminiftrationem provinciarum cx-
pcndenda funt, quse tradit Hobbes Leviath.c.i^. ândo Komam
qHondim v.g. Judct^ per frdfidem imperahdnt , resl^. Judaica ideo non
erat democratica; qaia non regebatnr fer ejmmodi concilimrh in quo quili-
bet Judiiorum comârerefoterat; fednec artflocratia erat, qtiia non re^
gebatur ah ejti^modi concilioîn quodpauci eleHi ex ipfts Jud/is admitte-
bantur. Verum imperabatur iffi ah unofrdfide^ qiii intuitufopdtjudai'
. cr, cujus nulU in imperioj)artes^pro monarcha erat habendt^. ûanquam
fftim ûhi populus regitur per conciliumj quodexipfe conftatj atd cltgitur^
resp.vocetur arifiocratica (jr democratica ; tamen ubipopulus regtturacon"

ciliOj quod ipfe non eUgit^ pro monarchia haberi oportet^ non unius hominis
in alios homines^ fid miim populi in alium populum. Sic igitur Hobbes
pro monarchiis videcur habere eciam illas provincias, quse civitati
ariftocraticse auc democratica? fubfunt. Enimveroecfi facile admic-
tamuSjfrequentiuseflejUtprovinci^ regantur ab unohomine,quam
conciho ex pluribus conftante, id quod idem d.l.c.xi. latius often-
^ît: tamenfupervacuum nobis videtur difquirere, qu^nam forma
reip. fitin aliqua provincia. Nam
provinci^ civiraces efle defie-
funtp faclaeqi func aliarum civitatum appendiccsj ^qu^ in feipfis ni-
Cccccc 3
hil
^^2 LIBRI VII.
hil imperij habent. An autem ejusmodi provincia ab iinopraefidei

aii ab aliquo concilio
regatur, ad ipfuni imperium nihii intereft;
eum cam ille, quam hoc, delegata duntaxat poteflatc utatur. Sic
ut quod in provincias five appendices civitatum cxercetur imperium
&
uniforme videatur, non nifi improprie monarcliicum aut arifi:o-
craticum dici queat,- quippe cum ifi:iia:c formarum reip.difcrimina
ad civitates proprie didas percineanr, & quac fiium in feipfis impe-
rium poflidenc.
. 17. Syfiematum propric diflorum duas potifiimum depre-
hendimus fpecies unarti)^ fi duae pluresve civitates unum&eundem
;
habeant regem akeraud, fi dujc pluresve civitaces foedere in unum

;
corpus connedancur. Circa pHora fyftemaca obfervandum,in cor-

poribus moralibus utiq; fieri pofle, ut plura corpora unum dunta-
xac habeant caputjutq; adeo una perfona caput eflc pofl]c plurium
& diftindorum corporum. Id quod in corporibus naturalibus
nionftrofum erac fucurum. Quia autem unioejusmodi fyftema-
cum in fola perfona regis, aut ejus familia fundatur; indefic,ut ifta
cxtindlaad fingulos populos feorfim redeacjusde fuoregiminepro
arbitrio ftatuendi, neq; ipfis neceflârium fic deinceps eodem capice
uci. Quin & durancc ifto capice, fingulas civicaces revera diftindlas
manenc. Poflunc porro ejusmodi fyftemaca oriri variis ex caufis;
quos incer frequencifllmas videncur macrimonia principum, & jus
haercdicarium. Suncenim civicaces, in quibus fummum imperium
cciamad foeminas cx familia regnacrice oriundas devolvicur,non
&
folum quando omnes mafculi ex eadem deficiunc, fed ubi in pro-
priore,auc pari gradu nullus mafculus extiterit. Heic igicur fi con-
tingac,focminam regni dominam nubere viro itidem regi, falcem
in ipforum fobole regnorum fiec conjundio. Nam in ejusmodi
matrimoniis non eft neceflum,uc uxor marici Cefc imperio una cum
regno fuo fubjiciac. Sic fi concingac in regno indivifibili, ubi fiic-
ceflio hseredicaria fimplex , auc linealis eft recepta, uc cx remociori-
bus regni haeredibus aliquis novum fibi regnum quocunq; modo
adquiracjfi propioribus excindis illum lex fucceflionis ad regnum-
vocecjnovicer quseficum regnumutiqicum avicocopulabicur.ldem
acci-
CAPUT V, 5)45
accidit,fi populus regem eligat, qui jam antea regnum aliud poffi-
det, aut quem alterius regni fuccenTio manct. Poflunt quoq; duo
aut plura regna focdus inire, ut eundem regem concordibus fufFra-
giis eligant ; & tamen
de cstero fingula regna feparata maneanc,
nec negotia (ua in communi aliquo concilio expediant. Deniq;
cxfurgit quoq; ejusmodi fyftema , (i rex aliquis, libera populi vo-
luntateconftitutus,armis fibi fubjiciat alium populum,proprio no-
noine ac periculo, propriisq; fumcibus, non nomine aut fumtibus
populijCui prêft. Id enim fieri pofle contra Hotomanmm quAfl. il-
luflr. I. fatis oftendit Grotim 1. 1. c. 3. . 12. Diflblutionem ejusmodi
fyftematum fieri pacec excindo rege, in cujns folius perfona unio
fundata erat; aut extinla familia regnatrice, fi fingula ad eam ju-
rc haereditario pertineant, Tunc enim ad fingula regna feorfim
rcdit jus novum fibi regemconfl:ituendi,aut quam velintreip. for-
mam introducendi, inconfulcis reliquis. Ponimus enim,nullo pr^-
terea vinculo ifl:a regna fuifle conjunla. Sic {i contingat, regem
Unum quidem regnum jiire haeredicario poflridere,in alcerum autc

adfcifci per liberam eledionem, ifl:hoc rege morcuo diflôluta erit
rcgnorum conjundtio; necneceflum erit,ut pofterius regnum regis

defundi filium fibi imponat. Quod fi autem unio ifta nitatur foe-
dere, ititer regna unita inito,apertum eft, capicibus foederis faltem

prsecipuis violaciSjunionemabrumpi poflle ab illis,qui per aliosla:-
11 funt. Ubi tamen accurate diftinguendum cft intcr obligatione,
qua fingula regna rcgi tenencur, & qua ipfa regna inter fe conne-
duntur. Rex femel a civibus eledus, cui fides data fuerit,defti- &
tui ob qusvis prave fada, aut conventioni fuas contraria non po-
terit,quamdiu ^dit apertum regni hoftem non tulerit. Nifi forte
pado interregem& regnicolas claufula commiflbria fit expreflJein-
ferta,ac omne fubditorum obfcquium ab impletionc omnium &
fingulorum pacti capitum tanquam a conditione fit fufpenfum.
Aft obligatio,.qu^ regnis unitis invicem intercedif,abrumpi poteft
cx parteejus,in cujus fraudem legesunionis funt violatê, utut laefia
non adeo enormis fueric,- fi moda alia regna adeam lapfioncm co-
currerint,aut illa in horum ufum fufcepta aut convcrfa fic. Uudc
rege defua<ô rcgaum laefijm unioai poterit renuaciarc , falva
adio-
&
^44 LIBRI VII. I
adione adverfus autores, adjucoresve laefionis, rerumq; ablatarunl
vindicacione. Quod fi autem per macrimonia principum ucrinq;
hsredicariorum conjungancur plures civicates, in quibus diverfus
fuccedendi ordo efl: recepcus,diflblvecur unio, fi calis emergac ca-
fus>uceadcm perfona in fingula regna fuccedere per leges publi-
cas non fic idonea. Ponamus unica efle duo regna,in quorumuno
fic recepta fuccefllo linealis agnacica, in altero cognacica. Heic fi
concingac,communem regem mori fine prolcmafcula, relida can-,

cumfilia, pofterius regnum devolvecurin filiam, priusin proximu
agnacum. Quod fi aucem unio, qu^ ab inicio occafione macri-
monij concrada efl:, poflea confirmetur & perpecua eflê jubeacur,
foedere incer omnia & fingula regna invicem inico, auc fan(fîonc
communis regisâb omnibus& fingulis regnis adprobaca; eo ipfo
varietas, quce antea circa fuccefllonem deprehendebatur, fublata
efle inteHigetur, Deinceps autem fequcndus erit ille fuccedendi
ordo^qui expreflê in foedere vel fancflione efl: defignatus,vel quem
aucorem unionis maxima probafle conflat, auc qui racioni, & re-
gnorum faluci maxime congruic. Afl: ubi concingat, ut unum rc-
gnuni alteritanquam provincia fubjiciatur, unio ex foederc reful-
cans expirac, & in ejus locum ardlior coalicio in eandem civicacem
fubit-..
. 18. Alcerum genus fyflemacum efl-, quod

ex plu- confl:aC n
ribus civicacibus foederc perpecuo incer fenexisjcuifereoccafionem

dedit,quod finguUs quidem civicacibus dvjovoîuv f uam recinere pla-
ceret, nec camen fingulisfac virium eflec communibus hoflnbus re-
pellendis. In eo foedere conveniri folec circa exercendam com-
muni confenfu unam auc alceram partem fiimmi imperij. In hoc
enim foedus, fyflema producens,potifllmum videtur differre ab il-
lisfoederibus, quas alias frequentifllma inter civitates iniri fue\ê-
runt;qaod in hifce finguli faderati proprio cx judicio fefc deter-
minentad mutuas quasdam praeflationes; ica camen ucde c^cero
exercicium iflius parcis impcrij, ex qua prjeflationes ill^ fluunt,
hautquaquam focij confenfui vtlinc alligare, nec de plcniffima&
iliimicata fua poteflace remp. gerendi quidquam delibare. Sicuc
fim-
;
CAPUT V. ^4^
fimplicia foedera utplurimum particularem duntaxat divcrfarum
civicatum uciliraremjnunum confpirantem,fibihabent propofitam;
nec perpecuam aliquam conjundionem in negotiisfummamrerum
fpedantibus producunt. Quac in focderibus fyftematicis (ecus funt
quorum is eft fcopus,utin perpetuum diftiniH-as civitates fummam
falutisfuse invicem habeant implicitam, atq;co nominc exerciriura
certarum partium fummi imperij ex mutuo fociorum confcnfu fu-
fpendant. Longe aliud quippeeft; cgo tibi in ifthoc bello auxi-
lium feram,&qua racione hoftis fic invadendus communij;er fla-
tuemus:&,nemo nollrum,qui rociccatem coivimus,jus beili &pa-
cis exercebir,nifi de communi omnium confenfu. Diximus autem,
pcr iftiusmodi foedera certarum duntaxat partiura fummi impcrij
exercicium a confenfu fociorum fufpendi. Nam vix videtur con-
tingcre,plurium civitatum rationes ita efle invicem innexas,utom-
nium&fingularum interfir,nullam partem fummi imperij nifl con-
fenfu univcrfarum cxerceri. Auc fi cales dentur, prajftabat ipfas iti
unam pocius civicacem coalefccre, quam focderc duntaxac neli.
Igitur conveniens erat, fingulas civitates liberum fibi fervare excr-
citium illarum partium fummi imperij, quac quomodo gerantur,
reliquarum parum aut nihil, faltcm dire(^c, interefl. Item quaecir-
ca negocia quotidiana occurrunt, aut quae moram non patiuntur,
ut fupcr iis cum aliis confultetur. Enimvcro illa negotia, ex qui-
bus omnium fociorum falus conjundlim pcndct,communi confilio
tradari omnino p ar fuerit. Quse incer primum videtur locum oc-
cuparebellumjtam quod ab aliis propulfatur, quam quod aliis vh
tro infcrtur; & qua iflud finitur, pax. Cui adjungenda funt tri-
buta, quantum communi bello inferviunr: & foedera cum cxteris
ad communem falutem fpedantia. Quo &illud pertinet, ut fi quid
controverfiarum intcr ipfos focios oriatur, reIiqui,quorumnihil in-
tereft, flatim tanquam mediatores infcrveniant,ncc ad armarem
pervenire patiantur. Apud Polyhium 1. IV. c 24. ita Phihppus rcx
dicic. Injurus^ quasjthi invicem jocij inferrent^ in tdntum adfi ferti'
mreût verbis apud pr^fentes,(^literis adabfentes malomedeatHr.at
qua communemfecietatemattingant^ ea ejje^ (jUJtJola adtotim concilij cu
Dddddd ram
p^S LIBRI VIL
rafn perimerefttût iis remedium ajfevant. Reltq na au-
fTojpiclantât^
tem,que communi confilio exerceri non adeo neceflarium vide-
tur,ut func foedera commerciorum,mbuca,qu^ ad fingularum ci-
vicacum neceflicacesrcquiruncur, conflicucio magifl:ratiium leges, ,
jus vic^ &necis in cives^ jus circa facra3& qucC func alia, in fmgula-
rum civicacum arbicrio relinqui nihil obfl:ac. Ecfl ifl:a qu^libec &
civicas ica moderabicur, uc ne cocum fyfl:ema inde percurbecur. Ex
quibus illud liqucc unum acq; alcerum fociorum a reliquis non
,
pofle impediri, quo minus pro fuo arbicrio exerceac illas parces
fummrimpcrij, de quibus communi confilio exercendis in foedere
nihil convencum fuic. Super jure camen vica^ necis fcrupulus po- &
teft oriri ex 1. 7. . I. D. de captiv. (^pofilm. Atfimt apud nos rei ex ci-
'vitatibmfcederatis , (^ in eos damnatos animadvertimiu. Eu m uc exi-

mac operofe facagic Grotiiu l.i.c.5..2r. quemcamen nibil agere, fa-
cile locum infpexeric. Sane enim mhil ibi
agnofcec, qui penitius
refpondecur ad hoc dubium ; quomodo illa civicas libercacem illi-
bacam rccinere queac,cujus cives aha civicas fuo jure ad cribunalfu-
um evocare, inq; eos ibi pofllc animadvercere. Sane maximum
decrimencum judicabacur cepifle libercas Achajorum, quando pro-
dicioneCaHicracis prasftanciflimi ejus gencis viri infimulabancur re-
busTerfei concraRomanosftuduifl[e,iiq';Romamad dicendamcau-
fam evocabancur,occafione arrepca, quodXenon confciencia inno-
ccnciae frecus dixiflec: fe paracum eflfe, fi quis ipfum accufare velic,
in ipfo Achaeorum confefllijVel ipfos apudRomanos judicium fub-
ire. Qua de re lacius Faufanias Achaicis. eandem quoq; cangic/'^^-
hiusexcerpt. legat. CV. Sicuti &in eo Achî videncur leges regularis
fociecacis cransgrcfl[i,quod eosSparcanos,qui aucores fueranc,uc Las
vicus oppugnatus eflec, flbi dedi pofccrenc adfupplicium, apud Li-
îum\.^$,c.$i. Cum prius difceptanda in cornmuni conciliocaufa
comperco poftulandum, uc Sparcani fuos cives auc
cflrec,& crin in^
ipfi punirenrânc dedcrenc. Nobis planifllma refponfio ad djvu
decur,cum in anceccdcncibus verbis didlum fuerit, quid nacura foe-
derum fcrac,&quid debeac fieri,allcgacis vcrbis exponi, quid pofte-
rioribus cemporibus fautuinfueriCa quando Romani, fuperbiam ad
CAPUT V.
^^^
dentc fortunajfociosjqui ultro ipforum amiciria? pcr foedera acccs-
feranc, pari modo ac bello devidos tradabanr, Qua de iniuflicia
queritur ipfe Ciceffi off2. Addatur exemplum de DecioMagio ab
Hannibale vindlo apud Livium 1. 25. c. 7. I0.& quod Scipio dilTua-
det,neRomani delatoresHannibalis audiant,apud/W^w J.35.C.47,
. ip. Quia autem in hifce fy/tematibus invicem communi-
caridebenc certa negocia,foedereexprefla,atq; id circummi/Iis lite-
ris itacommode fieri nequit ; neceOum eft ccrtum locum tempusq;
conftitui agendis conventibus; &fi quid extra ordinem inciderir,

moram non ferens, unum pluresve defignari, penesquos fitfocios
convocare. Quanquam longe compendiofius fuerir, fi cerco in lo-
co refideac perpecuum aliquod concilium, ex delegatis flngulorum
fociorum conflansjcuipoteftas fir,quotidiana autminofis momen-
t! negotia ex formula mandati expedicndi: quodq; figravius quid
inciderit,ad fingulos focios referat,&qujc ipfis placueruntpromui-

get atq; exfequatur; cui dircde exponantur, quas abs communibus
(ociorum minidris apud exteros agentibus referuntur; quod item
cum exterorum legatis cralet,&communiomnium fociorum no-
minecum iflis negotia concludat. Sed abs quo nihil, mandati (bi
limites excedens, decernatur, nifi prius ad omnes focios fuper eo
fuerit relatum. Quancu autcm ejusmodi concilio deputatorum po-
teflatis competat,ex ipfb foedere, aut mandatis eorundem cogno-
fcendum erit. Id fanc conftar, quidquid id efl, alicnum eflc, &a
fociis delegatum ; & quanquam dccrcca ab eodem promulgata ipfi^g^
fblius nomen prx fe ferant; vis tamcn omnis,atq;auroritas a fociis,
quiid conflituerunt,promanat. Sic utiflideputati fintduntaxac mi-
niflri fociorum, neq; hifce pro imperio magis aliquidpoffincinjun-
gere ,
quam legatus illi, abs quo miccitur.
. 20. Cêtcrum dubitari adhuc poffic, an non univerfitati
fociorum, aut majori parti fit potcflas in fingulos aut pauciorcs cir-
ca illa negotia, ob quse focietas fuic inira, &qu^ uc communi confi-
deflgnacum ; hadienus uc ad id.,
lio gcrancur,expreffe in foedcre fuic
quodmajori parti placuit, pauci quoq; difTencientes nolences vo-
lcnces tcneancur, Id quod nobis negandum videtur, fiquidem aga-
Dddddd 2 tui
^48 LIBRI VII.
tur de fynêmatibus rcgularibus, & ubi fingul^ civicates fuam fibili-

bercatem refervant illibatam. Nam
quo minus tale quid obcineac
in fy/lemate aliquo irregulari,&quod propius adnaturam civitatis
accedit, nihil impedir. Scilicet libercas civitatis, quas nihil aliud eft,
quam faculcasex proprio judiciode negotiisad fui confervationem
fpedtantibus ultimato flatucndi, nequic intelligi, ubi ipfa pro impe-
rio ad aliquid fufcipiendum invita ab alio poltic adigi. Neq; obftat,
quod in foedere conventum fuic de cercis parcibus fummi imperij
non nifi communi coniilio excrcendis. Aliud enim eft; Ci dieam;
ego non exercebo meum jus, nifi vobis volentibus: aliud fi dicam,
Vobis facultas eritêtiam invicum me adigendi ad jus meum cxer-
cendum. Prius duncax^c, non pofterius in fbedere concinecur. Ea^
res uc pcnicius inceliigatur,probe obfervandum eft, ut plurium ho-
minu voluntatcs in unum teneantur confpirarc, id oriri vel ex nu-
da convcntione,yelidcoquod unus voluntatem fuam alterius vo-
luntati fubmiferit. Confpiratio voluntatum cx nuda conventionc
libertatem illam, de qua innuimus,hautquidquam tollic. Nam ;;
vel in antcceflum communi confenfu de negotiisjundlim

fl:atuitur
expcdiendis vel fi quid deinceps fiâcuendum efl:, ad id finguU non

;:
imperio, Ced per folas raciones volunt adigi. Afl vero quando vo-
luntatcm mcam alterius voluncati fubmifi> eoq; ipfi cidcm in me
imoerium contuli,etiam ad illa pofllim obligari, quae fortafl^ mihi
difplicenCo Neq; efl:, quod quis nobis occinac jusillud majoris par-
m-y'^d..fipraL7.c,2..i^. Nam primomajor parsad fe crahit mi-
norem in coecibus duntaxac conftitutis , non in iis, qui adhuc func
conflituendi. Deindc rcvera ex inflituto & convcntione hominu,
non a natura cft, quod in coccibus conftitatis major pars obliget
univerfos; ccfi nacuralis racio illud canquam convenientiflimum
âdetrccipi inGoetibu&numerofis,&ubi varia& quotidiana nego-
cia funt expedienda. Atq; hoc ut fiat, neceflTum cric fingulos fuam
\roluncacem fubmiccere voluncati univerforum, aut majoris partis;
hadenus uc illi eciam diflentientes teneantur omnino fequi, quodhi
decrevcrinc: id quod finc impcrio horumin illos ntquicinrelligi.
Neqi vcro in convencibus fQciorum jurc illo maj oris parcis adeo vi-
decusr
CAPUT V. ^4^
detur opuSjCiim&iili ex populis non itamultis foleant conftare,&
coiTjmuniuciiitacemaxiffie jungantur, cui nemo fanus percinaciter
reludari prxfumitur. Quod fi tamen alicujus maliciofa, & racioni
cederc abnuens pervicacia caecerorum falubri confilio fefeadjunge-
re adfpernecurj communemq; falutem aut utilitatem hoc modo
proditum eat, licebit adhibere media> qux in naturali libertate
illa
vivencibus concra violacorespadorum competunt. Nifi magispla-

ceat ejusmodi intra6labilem focietate penitus excludere. Quid
quod Sc faspe magna cum iniquitate conjundlum foret, fi in fylte-
mate fociorum plura fufFragia reliquos flia|gcrent; quando nem-
pe focij difparibus func opibus,adeoq; unimpluraconfercadcom-
munem falucem, quam alius. Quanquanfrcnim a^qualia videan-
tur conferre, qui pro racione fuarum opum conferunc t fkpius ta-
men contingere poteft, ut quis modicas fiiasfortunas periculo ma-
lic exponcrej quam alter opimas. Sic ponamus in aliquo fyfle-
mate unam civicacem ad defenfionem communem plus conferrc,
quam reliquas omnes coniundim fumcas, fane iniquum forec ift-
hanc invicara per rcliquas confencienccs adigi poffe,ad aliquod nc-
gocium, cujus onus ipfi maxime efl incubicurum. vid. Grotij Apola'-'
geticum c. \.(Hb finem. Quod ^\ aucem fufFragia debeanc valere, pro-
uc quisq; ad fociecaccm conferceo ipfoprEBvalidas illi civicaci in re-
liquasimperium dabicur. hdi6..Biodorui SictdtisXy^,^,1%. Ex qui-
bus omnibus colligicur, ficubi negocia ex majori numero fufFra-
giorum dcciduncur,ira ut difientiences quoq; obIigentur,a rcgularl
forma fyftemacum difcedi^& vel irrcgularc corpus, vel civita*
tem unam efKcL
. zi. Diflx)lvuntur ejusmodi (yflemata, ubi quidam focij a
focdere ultrodi(cedunt,fuasq;civicaces feorfim adminiflranc;quod
fcreob eamrationemcontingit,fi plus ucilitatis cx feparatione,qua
cx conjun!ione fperant,^ & focios oneri magis fibi, quam fubfidio
judicant efie. add. Livim 1. 38.C.51. 52. Eadcm quoq; abrurapunc bel-
la inceflina, ni cum pace icerum leges fbederis renovencur. Ubi bcl-
lo externo fyfi-ema infelicicer fueric defundlum, quandoq; inter ar
tis VKôris efl^foedus diflblvere, finguliq'; civitatibus rtt^]a'oft'rt' im-
Dddddd 5 pera*
^fo LIBRI Va
perare. IdquodRomani Achasis quondam faciebant.
ConEXef^fi^
phon 1. 4. f&rerum Gracarum^ ubi de pace An talcid^ agit. E/l pr^-
terea obfervandum circa diflblucionem fyftematum ,

qua^ per vim
cxcernam fic,ubi una vel alcera fociarum civicatum ab hofte
quod
fueric occupata, eo ipfo haucquidquam is ad rehquas jus ahquod
nancifcacur auc ftacim ex vi fcederis,quo vida civicas reliquis jun-
,
âerac,in fociecacem fic recipiendus. Sed nova omnino conven-

tione opus eftjUC quis in locum vicl& civicatis de foedere parcicipct.
Sicuciquondam Phihppus decreto Amphidyonum in eorum con-
feflum locoPhoccnfi^') adfcifcebatur,apud Diodorum Sicukml^Vl,
c (Sl Quanquam enW foedus, quo plures civicates in fyftema jun-
gutur,rcale videaturilciviras, mutata reip. forma,eadem efie non
definat:camcnfoedus illud expirafle cenfebicur, quando civicas vi
fub jugum redadla, auc akerius imperij acceilio facla fueric. Cum
cnim fccdus initumfit intercivitates uttales, igitur foedere excidir,
qu^ civitas cfTe defieric. Et fi vel maxime in foedere fit cautum, ut
ob mutationem reip.a foedere quis non excidat; tamen illa muta-
tio prcefupponiturdebere fieri via legitima, per ultroneum confen-
fum populi. Adeoq'; neq,- invafori injuflo, ncq; hofti extraneo in
concilio fociorum locus erit. In perfedam autem- civicacem coa-
lefcere caHa fyftemata contmgit.fi omnes focij fummoimperio u-
nius concilij aut hominis ulcro fe fubjiciant. Itcm fi unuspopulus,
potencia prjepollens, reliquos in provinciarum condicionem rede-
gerit. Qiiod fere contingic, quando imbecilliores vahdiori perma-
nentem ahquam prjElationem deferunr, & ina-quaHter foederati fi-
unc. vid. Grotiiis 1. 1. c.3. Deniq; fi unus favore mili-

.21. circafinem.
cum,aucpopulari aura, vel per fa<flionem pr^pocens,imperium in-
Vadat-.
. VL. Solecdeniq; hoc loco difceptari fuper prasflântia for-
marum reip., quasnara alceri prseferri mereacur eo nomine, quod
Vel per illam falus civicacis expedicius&cercius procurari pofiic,Vel
quod vis imperij minus adabufum paceac. Ubi hoc quidem aper-
Eumen;, nullam formam reip.ica accurace pofle legibus adornari,
quin per focordiani auc maliciam iraperantium ex illo iplo regimi-
'ne,
CAPUT V. pfi
!he,quod in ralutem civium inftitutu eft, aliqua incommoda in eos-
dem redundare queanr. Cujus rei caufa e/l, quia fummum impe-*
rium efl inftitutum ad rcpellenda mala, qus mortalibus abs fein-
vicem impendent. Atqui illud ipfum imperium fuit conferendii
in homines; qui utiq; ab iis vitiis, queis homines ad fe mutuo infe-
ftandos proritantur,non funt immunes. Sic ut aliquando ab his
illudexperiamurâdverfusquodiidempr^fidionobisefledebebanr.
Ergo uti plenam perfedlionem conditio rerum humanarum non
admittit; irainqua reip.fonna minimummalorumfit metucndura,
multi difputant. Ita tamen ut pleriq; pro monarchia calculum po-
nant. vid. ifecratis Nicocles. Burifides Supplicibm 'verf. ô^.fiqq. Bodinus^
de rep. 1. cT.c.^. ArmfU6 releci.faltt. 1. 2. c. y.feî^. & pafTim plurimi. Es

adverfo nihil, quod in monarchas maligne aut invidiofe dici queat^
videtur omififlc Scriptar Belgicm Bilancis foliticdi. Quorum taraea
non paucaretundi poflunt perr^/^.X. Hobbeftj deCive. Singula ex-
: cutere extr.aîoftrum eO: infiitutum. fd duntaxat monendum fue-
rit, iftorum argumentis tantam hautquidquam inefle vim, uc quas
inde colliguntur, femper & ubiq; neceflario evenire debeant. Neqj

unius vel alreriusfadla univerfo ordini imitandi neceflitatem impo-
,j nunt. Sed &
judicaverimj boni atq; commodi civis efl!e, meditari
'
) illud MareeHi apud Tacit. H. IV. Se rnerniniffe temforumy quibm natus
fit^ quam civitatis formamfatres avi^ in/lituerint .- ulteriora mirari^pr^-
fentiafiqui : bonos imperatores votoexpetere^ quakscunj^ tokrare,
CAPUT VI.
DE AFFECTIONIBUS SUMMI IMPERK
r. Impermm in civjtate qnare fummHm 7. Imperium abfolutum qmd,
dicatftr. 8. Non deprehenditur &qm in Qwnthm
Jt, Illftdqni habet eft dvvTrsvS-vvogM rerump.formis.
^. Et legibus humanufttperior.. <f. Imperi4 Imitata undt.
4 De diftifi6lione jnter majeftatem rea- \ 1 .Mlîbus paîs ilta exiftant,
lem &
perfonalem. \tt. â rat fone diverfa partes imperu
U Keges umverfo popnlo fuperioves ejft Hmitemur.
pojfe ofteudUHr. i2.T>epotefiateordinum^
6 Et mmu in mimium diffolvumur. j
/ j . Hobbefo reôndetur,.
pp LIBRI VII.
^DeregnispatYimontAhhus,
14, Modm hahendiimperitim qnotttplex. 6.
lie regnis Itbero co^fenfn popuii con-

f /. An
detnrffimmttmiwperiitmtempe' 7.
ranum. fiitmis.
affediones imperij primo loco occnrrit, qnod idcm fit, &

INter
6.\z2xuv fammum. Cujusdenominacionis potiflima caufa h^c vi-
decur,quia major quam ifthac poceflas homini in hominem ne-
quit compecere, quam ut hic ad iftius arbitrium vires opesq, fuas
adplicare ad bonum publicum ceneatur, ac juri vitee, necis obno-^ &
xius fit. Quo & hoc accedit, quod, uti fmgulorum hominum nulia
major Dei imperio, intclhgi poteiT:, quam uc proprio
libertas, pofito
cx judicio de adlionibuSjViribus^&facultacibusfuis poffint difponc-

re; ita in cottu aliquoTumma Ubertas indc fit metienda, quod ifte
proprio,& aUunde non dependencejudicio pofTic decernere deillis,
quse ad commodum &
falucem ipfius facere videbuncur. x quo &
illndconfequicur, quia id impcrium eft fummum, feu a fuperiore
homine inhiscerris non dependens;ideo non pofleipfius adus al-
terius voluntacis human^ arbicrio irricos reddi. Nam utquis pro-
price voluntatis decreta mutare quear,id ipfum ex libercateeft.
. 2. Eandem quoqjob rationem cs^fw^TTt^^t/fof eriCj quifum-
mum imperium obcinec, i.c. neq; racionibus reddendis, neq; pccnsB
humanae obnoxius. Utrumqi enim fuperiorem praBfupponit,qua-
lis heic citra contradilionem intelligi nequit ; cum fummo fuperius
in eodem ordinc dari nequeat. Sduflm Jugurth Impune quidlibct
.
faccreîd eH regem effe. ?li?jim panegyr. Illudmprwcipatu beatijsimum^

quod nihil cogitur. Obfervandum tamen eil:, duplici modo ratio-
nem reddi; vel ut fuperiori, qui nifieandem ipfi adprobavero,ala
&
mea refcindere, poenam infligere infupcr queat ; vel ut aequali,&
meagefta probari volo, eo duntaxat fine, ut vir bo-
cui fimpliciter
nus&prudens ab ipfo habear. Priori modo fummum imperiutn
nemini homini rationem tenetur reddere, pofleriori modo fapc
conantur famx curiofi principes rerum fuarum rationes univcrfo
orbi reddere,tuends exiftimationis caufa; id quod nihil fubjedio-
nis arguit. Sic de propria pecunia crogaca facere raihi licec quod
lubetj& tamen incerdu raciones meas extare volo, uc ne pro diflb-
luto,
CAPUT VI ^fl
luto, aut jflolido patrefamilias habear. nec poeiia in co poteft
Sic
locum habere, pro quo nullum extat forum, ncq; judex,qui fenten
tiam ferre poflTn:, &exfequi. Nam fora, quse in civitatibus extants
ad fubditos tantum fpelant,& omnem vim ab ipfo fummo impe
rio mutuantur. Ert: tamen fermo proprie depocna humana,quam
judex humanus tanquamfuperiorinfligit. Nam divina poena va-

riis fcCe modis folet exferere erga violatores legis naturalis , quibus
alias tribunalia humana hautquidquam metuenda funt.

. 5. Eo ipipquoq;, dum imperium civile fummum fertur,
legibus humanis folutum, aut potius fuperius intcUigitur. De divi-
nis enim&naturalibus legibus quaeftionem movere ftolidum fuerie.
Vltttardjm ad frwcipem inde6tum. ,ûis ergo imprahit frincip? Lex^
9mmum rex mortalium atg. immortatium, ut ait Vindarm, mn ta f@ris
Jcriptdinlibrisâut Ugms infeulpta: fed ^viva in
ipfit^ corde ratio.fempef
%tna hahitans atj^ excubansyci' animum mtnquam finens ejje princitatus va-
tuum. Humans autem leges nihil aHud
funt, quam fummi impe-
rijdecreta circa ea,quas ad fahitem
fubje(flis civitatis obfervanda
lunt. Hifce diredenon obHgari fummum imperium patet. Sum-
mum enim eft: ergo a fuperiori homine obligatio ipfinon poteft
accedere. Seipfum autem per modum legis i. e. per modum fupe-
rioris obligare nemo poteft.vid.^^^^. decivec.6'.^.\-^ .Etfi velutpcr
reflexionemfuaoMigari lege quandoq; legislatorem conftet, ex se-
quitate naturah, & decoro publico ; ut quod in moribus civium tan-
quam bono publico expediens exigit, ipfe quoq; fervet, excitando
fubjedorum obfequio , & ne vetando vitia, in quibus ipfe volutatur,
corundem dulcedinem aUis invidere videatur. vid.i.SWz^^/.XlV34o.
Claudianus de IF.confuL Honorij. Jn commune jubes fe quid^cenfes^tenen'
dumj Vrimmjuffajubi. tuncobfervantior aquiTit pofulm^ mcferre mgat^
cum viderit ipfum Autorem -parerefibi. cemponitur orbis Begis ad exem-
ftum^ necfec tnfleUere fenfns Humanos ediâ valent^ ut vita regentis.
" LiviusX.
I6,c.^6. Siquidinjungeretnferioriveiis, id^rim tnte ac tuosfi
tpfejurisfeatueris , facilim omnes obedientes habeas, Flinim I.4. epife. 72,
Ut in corforibus,Jic in imferio, gravifeimm eli morhus^ qui a cafite diffun^
ditur. ûfeinmlWfZ,^, RoJariumPerfecumQ.h <Si rex exfubditt hortQ
Meeeee murj
p^^
LIBRI VIL
^mm pmum comedent\ fervi 't^ftmarhorem ipfam eruerint. Si rex
qm^ ovorHm imqititatem licitam duxerit; Contmuo milites ejm mille
galimasvertifixermt.
. 4. Ad vindicandam huj'isimperij fummicatem \r\ monar-
chiis cumprimis,excutienda vulgata diflindio majcftatis \n rea-
eft
km 2iZper(omlem. Qiiam quidem nos non abfurde modo, fed &

perniciofe adimperiumadplieari judicamuseofenfujUt reaU &per-
fonali majeftaci fimul&eodem tempore incivitate monarchica lo*
cus pr^beaturiadeoq; in regno regi tribuatur imperiura perfonale,
populo,prout regi contradiftinguitur,reale, &quidem hoc iUi par,
aut fuperius; prout alias jura realia perfonalibus nobiHora fere ha-
bentur. Hoc enim contradidionem involvere, civitates facere &
bicipites , non fine exitiabili convulfione, in aprico eft. Necf; ideo
neccflum efl: duplicem majeftatem
fingere, quod extin^lo rege aut
familia regnatrice populus fui juris evadat, hadenus,ut pro lubiru

alium regem aut aham reip.formam poflit confticuere. Non ma-
gis quam fingendum eftin fervo impcrium reale, imperio domini
perfonali contradiftiniflumîdeoquod extindto fine h^rede domi-
no fervus fui juris fit. Neq; ad rem facic, quod Grotius
1, i.c. 5. . 7. a-.
hiq; fubjedum fumm^ poteftatis faciunt commune^ vel froprium^

quorumilludflt civitas,hoc unus homo,autconciIium univerforu,
vel paucorum. Nam fenfus ifte eft: fi qua^ratur confufe, ubinam
fumraumimperium reperiacur, refpondecur, illud exiftere in qua-
Vis civicace: ^\ qussracur diftindius, qusenam perfona imperium
in civicate habeac,rerpondecur,velrex,velfenacus,vel populus. Sed
quis inde inferac, dari duo diftinla imperia,quorum unum reale in
civitace refldeac,alcerumperfonaleinrege?Sicuci inepcus fneric, qui
duos diftindos Vifus in homine fingere velic; unum,qui flt in ho-
mine tanquam in fubjedo communi, & alterum qui in oculo tan^
quam in fubjedo proprio.
. Fuerunt,qui aflerere non dubicarent; imperium regis uni-
f .
verfo populo nec poflTe nec debere efl!e fuperius. Cui non parum
patrocinari videtur Arifloteles pol. 1. III. c. 12. Qui idem d. 1. c. II. tradit:
i CAPUT VI.
p^f^
^cV fc^) ffvuvrX&icmv, fi^&l-rjitiy^b ^s 'jrXr,Si<q , ^t7&'. Toteflatem qutdem rcgem
habere oportet ; tantam verofoteftatem j]t\tit fmgulis qtîdemy^ uno^
fluribus fit majeri muUitudme ^vero minor. iftos honiines fibi oppu-
gnandos fumfic Grottm d.l. . g. Ubi primo oil:endic,licui(!e alicui po-
pulo penicus &fine excepcione imperiura in fe aliistransfcribere;
cum&fingulis liceacin rervicutem perfonalem alteri ^t^Q addicere.
Vid, ExodiXXl, (5". Zî'//.XXV,3^. add. Seldenm 1. VI. c. 7. 1.57. D. de li-
herali cauja 1. lo. C, d. t. 1. /.. 3. 1. 3$. D. d. 1. 1.4. D. quih. ad libert. ^r<*-
cUm. non licet. . 4-. I^jjlit, dejureferjm. & 1. .f D. de mjufi. teftam,
(5". .
liovelU Leonis LIX. De anciquis Gallis Cxfar de B.G. \,y\. flerig^ dc

plehe^cfim aut re alieno , aut magrjitudine trihutorum^ aut injuria poten^
In hos eadem om-^
tiorum premuntur,Jefe in fervitutem dicant nohilihm.
fiiafuntjura^ qu< dominis in fervos. de c^cero indignum videa-
Ecfi
cur, cives fub abfoluco monarcha vivences mancipiis comparare,
Claudianml.'^. de laudih. Stiliconis. Faliitur, egregio quisqms Juh ^rincipe
credit Servitium ; hunquam lihertas gratior extaty ûamjuh regepio,
add. Hobh. de cive c. X. . 8. Deinde afTeruntur occafiones caufce, &
quibus compulfuspopulus ahquis jus cocum imperandi abs fefc ab-
dicare,&alteri cradere potuerit. Quarum complures compleditui:
CiceroOjfic.il.At^êtiam fubjiciunt Je homines imferio alterimâc fotefiati
flurihus de caups. Bucuntur enm aut hencvolentia^ aut heneficiifrum
magn^tudineâut dignitatis jjrcfiantia^ autfjefihi utilc ftiturumâut me-
tu^ ne farere cogantur : autfpe largitionis , promijîonibm^ caj?ti : aut
ôfiremo.^ utfkpe in nofira repuhlica njidimus^mercedeconduîi. Grot/oid^

adducuncur; fi accidac, uc populo ab hofte cxcidium immineaCjad
quod effugiendum nulla alia paceac via,quam fi cicra refervacio-
nem fub alcerius dicioncm concedac. vid. Livmhyil.c 31 fi ino- :
pia prefius ahternon habeac, unde fefufi:cncec. vid.G^^^^.XLVIIjip:

fi pacerfamihaslatifundia pofi^dens neminem alialegeinfuascerras
habitatum recipcre velic,quam abfolucam ab ipfo fubjedionem fli-
pulatus aucfi quis magnam fervorum copiam ealege manumictat.
:
&
Quin ejusmodi regiminis forma genio alicujus populi congruere
poteft. Neq; vero femper degeneris efi:, auc abjedi jndicium ani-
2tii,abfoIuca monarchia gaudere; quod pierisq,- in dcn.ocracia na-
Eeeeee 2 tis
pfS t.IBRI VII.
tis apudquos ecuiomine Cappadoces malc audiunt,quod

videtur;
oblatam a Romanis libercacem adfpernaci finc. vid. Sirai?a 1. XII. 6c
Ju/lim^ 1.38-C.2. Quin populis, in quibus mulci func homines im-
pocences,ambicio{i,elaci,&; squalicacis impaciences libercas popula*
ris efl: perniciofiflllma: iidem regnum facile paciuncur. ma-*-Nam
lunc uni parerc, & reliquos eminerc, quam ^quali cum omnibul
eondicione degere. Aft populareni libercacem bene ferre non pos
func,ni(i cemperaco fpiricu homines,fedatis affedibus, &^quo ani-
mo incra aequalitacem latere gnari. Saepe deniq; civitates liber
per turbas inteftinas eo rediguncur,uc nifi fub unius abfoluco impe*
rio falvae ncqueanc efle.
. <f. efl: excuterc rationcs corum, qui realem ifl:atn/

Pocius
quam fingunt, majefl:acem populi fupra reges evehere gaudenc. Ja-
dancomnes reges a populo confl:itutos. Atqui nacurale efle, ut co-
ftituens fit Verum licet ad quorumlibct regutn
conftituto fuperior.
confliitutionem populi confenfus intervcniac; inter modos cameni
quibus ille elicitur, magna efl: difFerentia. Quidam enim populi ul-
trofibi regem fumunt ; rcliqui bello aut alia neceflGicace fubadli re-
gem accipiunc, quem cafum haucquaquam opca-
cxcra ifl:iusmodi
banci Acqui communis loquendi ufus fert, uc illi demum reges k
populo dicancur confl:icuci, quos ifl:e ulcro fibi fumfic. Qui per vitn
bellicam,aucfimih modo confenfum excorquenc, non a populo
confl:icuci, fed populum fibi fubjecifl!e dicuncur. Deinde cunc
demum confl:icuens confticuto efl: fuperior, fi pcnes iflum femper
fic,quoufq;hicco,quo poficus e/l,loco debeac fubfifl:ere. Sed quan-
doq; ab inicio quidem ulcroneas voJuntatis efl:, quem vclis confl:i-
tuerc; conflicucionc femelfadla, confticucum ferre neccfllcacis fic
Aliqui fic refpondenc. Confliicuic quis aliquem vel in capuc ccrcij,
vel in capuc proprium.. Prior confticuco fane fuperior efl:. Prae-
fupponicur enim ifl:um tcrciura fub hujus cflTe poceflace, &
deinccps
quoq,- manere. Unde neccfliarium efl', confliitucum quoq; ab iftius
voluncate dependere. Cum enim non poflic unus duobus dominis,
non fubordinacis feryircnonpoflum fubjelo mco dominum im-
ponercj, uc non inhunG mihi mancac poceflâsj adeo^; hic fubordi^
Qacus
CAPUT vr. p^y
hatus duntaxat fiat dominus Sic populus liber, qui ducem fuis
milicibus imponic , & iilo, & his fuperior en:,& manet. Aft qui ali-
qucm imperium alceri in fc conferf,
confticuit in feipfum, feu qui
non magis eo fuperior manere poceft,quam idem eidem eodem
cempore imperarc & parcre. Pergunt, cum omne regimen fic eo-
rum caufa, qui parenc non qui jimperant, feu quia rex eil propter
,
populum non
, populus propter regem ideo populum utiq; rcge fu-
;
pcriorem efle. Id enim fane, propter quod aliud efl:,nobilius vidc-

ri eo,quod in iftius grariam eft infticutum^ Enirovero non omne
imperium, puta herile,eft introdudum inporum gratiam qui pa ,
rent. Quanquam fi dominus cx fuo imperio frudum capere ve-

lit^neceftum eft, ut fervi quoq; curam agar. Deinde non id qu>
ritur; pluris fit perfona an totus populus, fi alterutri utiq; fit
regis,
pereundumrfed an quia imperium civile repertum eft ad cmolu-
mentumuniverficatis, fudicium de procurando ifto finc fit potius
penes eos, qui fuam voluntatem voluntati regisfubdiderunt,an ve-
ro penes eum,cujus judicio atq; confcientije fumma rerumfuit con-
credita. Aliqui ex eo,quod populi ob peccata regum puniti legun-
tur,inferunt, penes populum fuifle eosdem peccantes coercere; id
quod regium jus fuperet, intelligi nequit. Haut-
fine poteftate,qus
quidquam enim imputari mihi fa(5i:um alterius poteft, ad quod ego
nihil contuli. Jamaucem fingi non poceft, quomodo populus dc
reatu pcccaci regij,quodinprimisifti difplicuit,participare potueric,,
nifi quia regem pledere omifit. Verum id pro certo habemus,pec-
cata regum in fe non derivare aliquem reatum in fubditos, nifi ipft
pofitive quid ad ifta contulerint. Ex omiflione autem prohibitio*
nis aucpoense hautquidquam ifti pofl[Tncreatum contrahere; quippe
cumipfitanquaminferiores regumpeccata neq;pofl[inr, neq;tene-
antur prohibere, aut punire. Nam uti facultas, ita obligatio al* &
terius delida prohibendi ex poteftate in alterum provenit fea ex ,
imperio, quod [us alterius arfiones dirigendi involvit. Unde neqj

antequam rex conftitueretur, cseteri ex eius fa(Slo teneri poterantj,
cum sequalis in aequalem non habeatimperiaiii;neq;poftquamre3C
cfl confticutus. Abfurdura quippe eft di(5lu,illos^ qui aate coUatunii
Eeeeee % itt
,
LIBB.I VIL
^^^
in aliquem imperium velut in qualem non hatebant poteflatem
pro imperio auc violenrer ipfius peccaca prohibendi, eandem acce-
pilTe, poflquam eidem in fe dederunc imperium. Sed neq; ex illo
pa6lo,quo fubdici in regem abfolucum imperium conculerunc, pec*
cata regum fubdicis impucari poflunt. Nam illo pad:o impunita-
ccm non dederunr, fed quam ancea ex hbercace naturali
eives regi
habebat,ipfi rehquerunccum ahas nuha ratione imperium fummu
gerere poffet, nifi a poenis humanis forec exemtus. Ad exemplum
Z-Samueli^j^. a Grofw dA. fat refponlum. Nocabihs quoq; locusefl
apud M.artmmm hifi. Sini^ 1. 3. c. I. qui ad d.cap.Y. 17. facir. Quod ali- ^
qui dicunc ; uci qui fe ii^ fervicucem dedic, jus recinec ex fervituce ite-
rum k^c eripiendi: ica par jus compecere populo, qui monarchicCi
jugum fubiic: id nemo fanus admiferit, nifi addacur,uc id fiac bona
cum venia domini, auc regis, quarfico fibi jure ulcro cedentis. Fal-
fum quoq,- eft,popuIum, cujusingenio abfohicum quondamimpc-
rium congruebac, ubi fucceifu temporis fervilem indolem exuerir/
imperium rele excutere, &: in popularcm ^cô. hbertatem vindicare.
Kam fi tahs cafus emerferic, principi incumbet, ad mutatum popuU
genium regimen prudenter attemperare. Inepcedicitur; cumdo-
minus re fuaabucenscoerceri polIic,aut eidem bonis interdici^prin-
cipem quoq; poteftate fua prave utentem in ordinem pofle redigi.
Kam prioris ratio efl:,quod principi fuperius jus competat in bona
civium, qu^neinucihter dilapidencur reip. intereft. Atquis dixe-
riti fubdicis compecere eminencius quoddam jus in jura principis,
i.e. eosdem domini fui dominos effe? Ad dida principum,quorutii

nonnulla ad jadtanciam compofica funt,refpondecur; principem u-
tiq; debere omnia referre ad falucem populi. Sed ex eo nondum
confequicurjcives coercere pofle principem, quando judicaverint*
Ipfum mcdia parum idonea ifti fini adhibere. Abfurde traditur';
cum populus non habeac )us feipfum excinguendi;'aut in corpus
fuum acrocicer f^viendi,in regem quoq;non pofletale jus cransfer-
ri. Quiscnimregi/uscxtinguendi populumafleruerit Abfolutum ?
imperiumnonefle remadeoformidabilem mox oflendetur. Quid

mitm liceac populoj ubi rex aperce ad perdendum populum ruit,
ahbi
CAPUT VL pf^
alibi dirpiciendum erit. Nequidquam allegancur confules, & qui-
vis alij magiftratus, qui itidem fupra populum conftituti dicuntur,
& tamen a populo quandoq; in ordinem redadi funt. Quod ex
Ebrôs jugum vicinarum gentium excus-
facris hiftoriis afterunt,-
fiflejpoftquamDeo fatpoenarum dedifle vifi fuerant; ad id fic ha-
bendum. Aut in flatu beUi adhuc verfabantur cum iftis populis,
ncq; fide data iflorum CcCe regibus tanquam cives fubjecerant, &
-hoc cafu opprefTores fuos tanquam hortes jure belli tradarepote-
rant: aut exprelTum Dei mandatum fuper ea re acceperant, quod
fiquidem a communi jure abieritjaliis imitarinonconcedicur. Add.
ôif, Sanderfi-aa^s de ohlig.onfciem.-^rdeciS^.% l<S.feqq. ^prdle^. X. .
131(^.22.25.
.IHud prarterea fatis clare patct, in quibusdam civitati-
7.
bus impcrium, cumprimis regium circa exercendos fuos adlus efie
j
liberum, alicubi ad certum agendi modum reflridum. Unde orta

fuit diftin^lio imperij in abfolutum ^limitatum. Ubi accurate prius
exponendum, quid vocabulum ahfoluti propric notet; quod ma-
gnoodiolaboratapud eosjquiin Hberis civitatibus funt educati. Ac
poteftidem explicatum malis principibus ad remp. vexan-
finiftrc
dam,&plurima patranda animos addere; frigidam fubin-
fcelera
^ de fufFundentibus adulatoribus, queis ambitionem, aHa principu &
vitia alere ejus vocis jadatione in proclivi eft. Abfolutus es: ergo
fi hbet licet: ergo bellis non neceflariis civcsjuxta tuos, &vicinos
attere ut ipfe magnus bellator clueas: ergo contumeliis infulta

,
quibusHbet: ergo exadlionibus atq; rapinis exhauri civcs, ut ambi-

tioni aut luxui- materia fuppetat. Quo fpedtat adulatio Anaxarchi
adAIexandrum ob Clyti nccem dolentcm : xnv ^mv^m ^sm Trd^sm
-
h^v , 'ivct 'ZtTAV in^ctrJofAsvov vtaTo (âcmAsMg", ^Sfjbijov ôKtj h^ ^tKouôv jUi (y>
fas Jovi ajsidere , ut quicquid rex agat^ idfasjuflum^ putetur. Vlutar-

djtu ad Vrincipem indoBum. Qu,in &
dantur, qui abfolutum jus rc-
gum ejusmodi argumentis&fententiis adftru^lum cunt,utidem q^
la fcelerum impunitae,vexandiq;populiHcentia metiri videantur^
Igitur uti fingulorum hominum fumma h^c, & abfbluta libertas
incdligitur, quando non ad aHenum fed proprium arbitrium
> 52
LIBRI VII.
judicinm ftatuere poffunc de fuis rebus &

adionibus falva tame
,
fempcr obfervatione juris naturalis: eaq; libertas naturaliter omni^

bus hominibus competit.qui alterius hominis imperio non funt fub-
)edi: ita ubi plures hominesin civitatem perfedam coaluerunt,ibi
utiq; ncceflrum eft exiftere tanquam in fubjedo communi eandem
libertatem, feu facultatem proprio ex judicio ftatuendi de mediis
ad falutem focietatis fpedantibus. Qu^m libertatem comitatur im-
perium fummum, feu jus iila media civibus pr^fcribendi, eosq'; ad
obfequium adigendi. Unde in omni civitate proprie dila cxi/lit
imperium abfolutum, faltem habitualiter, ii non femper exercitio.
Implicat enim cfle nemini obnoxium, & non habere jus flatucndi
de rebus fuis ex proprio judicio & arbitrio. Imperium autem ab-
folutum in fe nil involvere iniquum aut intolcrabile, ex fine civi-
tatum inftitutarum facile eft perfpcdu. Sanc enim non ideo civi-
tates conftituimus, ut negledo jure naturali omnia ex prava libidi-
nefierent; fed ut fecuritati & faluti fingulorum jundis multoru opi-
bus commodius profpiceretur,utq; adeo juris naturalisexcrcitio tu-
to vacarc liccret.
. 8. Cseterum quando fummum imperium confideracur,
prout eftcollatum in unum hominem, velin unum concilium ex
paucioribus autuniverfis conftans, tanquam in fubjedii proprium,
non ubiqi ita abfolutum&Iiberum (kd alicubi certis legibus alliga-
,
tum obfervatur. Equidem in democratiis non ita manifefte difcri-

men inter imperium abfolutum & circumfcriptum videtur depre-
hendi. Quanquam enim in quavis democratia oportcac exiftere
certa inftituca ufu reccpta,auc fcriptis fancita legibus,quo temporc,
& perquos populus convocari, atq; negotia publica proponi,& ex-
fecutioni dari debeanc: (citra talia enim civicasnon poteft intelli-
gi: ) camen cum exuniverfis civibus conftec concilium illud, pe-
nes quod eft fummum imperium, adeoq; nemini extra idem ex
iftis ftatutis jus fit qu3efitum;nihil obftabit,quo minus quolibetcem-
pore a populo eadem abrogari auc immutari pofllinc. Nifi forceju-
risjurandi religione ad ifta perpetuo obfervanda populus fcfe ad-
flrinxerics uci Rom^ circa rcges non colerandos fadum. Ecfi an
cale
:
CAPUT VI. p6l

talejuramentum quando nemoex illis,qui jurarunt, fuper
flringat,
eftjdubitari poflit. Quanqiiam & aliquijne ejusmodi flatuta rau-
tarentur, caverevoluerint, poena flatuta in eum^qui ifta abrogan-
da fit fuafurus. Qua: poena tamen non minus, quam prius ftatutu
abrogari poteil:. Sicuti Thafij quondam lcgem juflerant: quifcri-
tJerit^foedHS eum Athemenfihm faciendum^ mdrtis rem cflo, apud Potycenit
Jirateg. \.%. Et Athenienfes, ne quis referret de afTerenda Salamine,

apud Plutarck Solone. Et Charondas apud Thurios, ut qui legi cor-
re^tionem velitadhibere, laquco collum infertum gerensin con-
cionem procedat, apud Diodorum Siculum 1. 12. c. 17. Jn priflocra-
tiis autem & monarchiis, ubi alij funt qui imperant, alij quibus
imperatur, adeoq; ubi his ex illorum promiflis &

palis jus poteft
quaeri, clarc difcrimen imperij abfoluti &
Hmitati adparet. Heic
igitur abfolutus cft, quiimpcrium adminiflrat proprio ex judicio,
non ad normam certorum & perpetuorum ftatutorum fed proue ,
praefens rerum conditio videtur exigerejquiq; adco ex proprioju-

dicio falutem reip.,prout ejusdem tempora poflulaverinr, procurar.
Undc tantum abefl ut in vocabulo abfoluti lateat aliquid invidio-
,
{um,aut liberis hominibus intolerabile ut idem potius longe acrioris

;
cur & circumfpedionis necefljtatem principibus injungat,fiqui-

dem ofBcio fuo & confcientise fatisfacere velinr,quam queisadprae-
fcriptam formulam negotia publica funt expedienda. Dio Chrjjofto-
mM4 orat^ (SZ Bonu^ p7*inceps nihil loncupfcit^quod ommaje putat hahere
abjiinet ^k volHptatihm, quod nulla non fotiri pojnt ^ fi adpetat : jupior
GuojêU^quam alijûtqui omnihmjufiitiam exhiheat: dekUatuv autem
lahorihusy quodjjonte lahoret ; ^
diligit legesy quodnon timeat. Atj^ hC
reê fihi ferjaadet Cui,.enim majore opm eB frudentia^ quam qui tan-
tis de rebus deliherat ? cui accuratiore juftitia^ quam qui eh fiifra leges f
^ cui modefiia continentiore, quam cui omnia Ucent ? ^ tui majoreforti-
tudincy quam qui omnia falva confervat?
%. p. Enimvero quia unius hominis judicium in difpicicndo
co, quod faluti publicascxpedit, facilc decipi poteft; neq; omni-
bus ea fit animi firmitas, ut in tanta libertatc libidines rationi oblu-
dantes compefcerc norint (Herodianm l.i. c.4. xaKi^GV {i^^co^li n^
Ffffff %
pSt LIBRI VI!.
%^jv S7n3-vtiicq?y v^mîjW, s^nsriag. difficile eli infnaxima Ucentia moderari

fibiy quafij^ frenos imponere cHpiditatibm: ) igicur mulcis populis con-
fukum fuit vifum, tantam poceftacem noii ita abfoluce commicce-
reunius hominis judicio, ab erroribus non immuni, arbitrio iit &

pravaflexili, fedpotiuscercummodum imperij gerendi ipfi pr-
fcriberc. Poflquam inprimis fuic animadverfum, certa infticuta,

modumq; negotia expcdiendi genio populi, & ftatui civicacis opci-
me congrucre. Neq; ifta imperij limicatione

fic injuria principi-
bus, qui fponte populi ad id faftigij extoUuntur. Nam fi grave

videbatur imperium accipere,quod pro arbitrio gererc nonpoifenr,
licebac illud recufare. Nequaquam autem fidei religio, qua in fu-
fceptione ejusmodi imperij adflringuntur,admittit;uc pofteaclan-
dcftinis machinacionibus, auc pcr vim leges regni fubvcrcere,& ab-
folutos ^&^Q reddcre veHnt. Scilicet quia nemim religwfiHs quodjura^
njerit CHftodiendum, quam cujus rnaxima intereB non pejerari. Vlinim.
'banegyr. Nam illud nimis quam

infipidum en:,quod aliqui dicuntj
cum rcgesa Deo fint conftituti , isq; ipfis munus fuum rciSte gercn-
dum injunxerit, idquod fine exercitio fummi impcrij ficri nequitj
igitur eo ipfo Deum ccnfcri contuliflcs regibus ccrcam velut mcn-
furam poteflatis, cujus partem ncq; ipfi,ut delibccuraut circumfcri-
bacur,pati dcbeant: ncq; populus id rcdlc poftularcaut ad idcm
regem adflringcrc qucat. Non magis quam honcflc inter marrtum
&uxorcm talc palum iniri potefi:,uc ille ad hujus furtivos amorcs
zonniYCditidoBus fl?ecfare lacunaridoûs (^ adcalices vigiUnti ftertere

nafi' Vcrum uti illud quidem fupra fatis adftruximusîmperia ci-
viliacfie aDeo; ita hoc uciq; in arbicrio hominum fuic relidum,
falcem quibus ipfcDcus lcgcs civilcs non dcdit^quam reip.formam
in fuum cottu vciient introduccrc. Cordate VhilMelanchthon in epito
fhilofiph. moralis: fckndum eli^ difimiles effe formas regnortim^ (âlibh

alios effe gradus iibertatis.Adprebat autem Deus omnes formas impe-
Ttorum rationi ^ natur^ confentaneas. Sicuti &, puto, nullibi prajce-
pcum aliquod divinum extat, ut libcr populus regcm fibi impofiw
lurus^v.g.nonCajum, fed Titium eUgat; aut ccrta aliqua formula
divinicvis fancicaj fub qua. omaibus regibus imperimn fic deferc-
CAPUT VI. ^(f|
dum. Neq; iuVanturiftihomines loco l.S4mueiy\\\. quo aliquinu-
dum regis fadum cum injuria conjundum, alij verum jusj&quod
ad omnes reges perdneat,volunc defcribi. Grctius aute 1. 1. c. 4. .5.
mediam viam fedacus, cradit; defignari regis falum, fed quod efc
fedum aliquem juris habeat, nempe non refiftendi obHgationem;
feu ucut rex quando caHa patrat, contra officium fuum faciat; noa
magistamen fubditosipfi pofie refifi:erc, quam fi optimo jurc talia
ageret. Ideo enim addi, populum iftis injuriis preflum Dei opens
imploraturum, quia fciHcet nuUa humana remedia extant. Adcoq;
illud vocari^^ regiSi quomodo ^rdter jusreddere diciturêtUm curn
imquedecerm. 1. ii. D. dejujl. c^jure. Fnimvero genuinum ejus loci
fenfum hoc modo planififime erui poflc arbitror. Fuerat hadenos
interEbrasosdemocratia,fcdquae faepe induerec faciem fimilem illi
regno, quod Arifloteli heroicum dicitur. Judices divino pleriq; in-
flindu a6li oppreflbs ab hoflibus vindicabant, aut in pace jus dice-
bant: decseccrofuadendi magis autoritate, quam jubendi potefiiatei
&adparatus ipforum intra civilem modum nullo erat tributo ju-
vandus. Perta^fus tamen eum fi:atum populus regem volebat ad
modumc^terarum gentiumji.e.qui externaquoq;pompa&inani-
- bus fplenderet, & perpetuum militem aleret, aut ccrte in armis cives
cxerccret, ut hofi:ibus ingruentibus ftatim pofletoccurri. m^.SamueL
XIII, 2. XIV. 48. f2. Heic Samuel;, ut re adhuc integra. mature deli-
bcraret populus, jus ejusmodi regis,& ifl:ius flatus incommoda ipli
ob oculos ponit. Vultis regem cultu magnifico infignem. Atqui
liic numerofo eritfatelIitiofi:ipatus,adeoq;y^//<?j- vefiros tollet ^fonet
tn curribus fuis^jaciet j^ fthi equites, ^ pracurfires quAdrigarum fuarum^

Vultis regem, qui perpetuo milite fit infl:rudus. At fic neceflTuni
crit, ut conflituat fibi trihunos (^ centuriones ex filiis veftris, qui antea

rci veftrx familiari augendae poterant vacare. F.um regem nego-
tia publica non permittent,ut agros fuos Frgo de filiis
ipfe colar.
Veftris fumct aratores agrorum fiiorum^^mejjoresfigetmh^z pro ar-
mando fuo ^yLt^cok^fahros armortim^&curruum fiuorum. Cum pr^-
terea amplo minifterio aulas fit ufurus, neq; ex dignitate uxorum &
Sliaru rcgiariifitfuturujUC ipf^ tam lucuknta culinamcurent; ideo
Ffffffa Jilids
^^4 LIBRI VIi:
flias vejiras/ihi faciet unguentarias^focarias^ drpanificas. Mulcis prse-

rerea miniftris ipfi opus eric ad pacis ac belli negocia expedienda,
quibus falaria confticâenda; ideo agros veftros, ^ vineas ^r oliveta
Qptima tollet i ^ dabit fervisfms. Ad quem ufum eciam decimas exi-
gec. Neq; minus camen ubi opus ûcnK^fervis ^jumentis vejiris ad
,
operasfuas ucecur. Uno verbo hoc dicic : fi regem vulcis habere,is

regie vobis erit rufl:encandus,& huic fini cerci redicus confticuendi;
cufusoneris fi. pofl percsefum fueric,nequidquamrc6pcroeumexue-
re pocericis,poflquam veftra eledione jus fibi ad regnum qusefivic,
quod non poceric. rgo manifefl:um efl, iflum lo-
invito auferri
cum haucquidquam pravis principibus. pacrocinariifed nec ibidern
aDeo per modum lcgis cercam veluc menfuram regij imperij di-
d:arijcui perhumanas convenciones nihil poffic addi, demivei ^q^
fimphcicer onera &: impcnfas fliacus regij, cam abfokiti quam limita-
ci, dehneari. Igicur omnino, efl: in arbicrio hberorum populorum,
abfolucum regi imperium,an cercis fub legibus vehnc craderejmO'

do leges ifl:2einfenibil concineanc impium,aucipfum imperijfinem
non evercanc. Nam eciamfi ab inicio homines libere in fociecatem
civilem coiverinc; cum camen uciq; fubjecl:i fuerinclegi nacurali^de-
bueruncfane regulasimpecij&obfequij civihsconfticuerejqu^
cales
iegi ifti, lcgicimoq; civicacum fini congruerenc.

.. IQ. C^cerum ut rede incelhgacur, quanam promifiône
regis (de opcimacibus eadem efl: racio,)imperium abfolucum eflede-
ilnat,(nonenim cuihbecea vis inefl:,) fciendum eftiregem in fufcc-
pcione regnl ad id re6le adminiftrandum fefe obftringere promiflRi
"^tl generalhWQi Ipectalii quod plerunq; jurisjurandi rehgione firma-
tur,. Generale promifilim poceft fieri yc\ tacite^vd expreffi. Tacica

promiflio regnibene gerendi in ipfa ejusdem fufcepcione inefle in-
tehigicur, eciamfi nihil exprefle didum fuerit. Frequentifl^mum
tamen efl:, promiflionem iHam fieri expre(Iej,non fine juramenco,
cercaq^; ricuum folennicace. Neq'; id inuficatum, ut in ea promififio-
ne officium regis defcribatur per periphrafin, aut enumeracionem
praecipuarum parcium; puca , fe dihgencer invigilare vcUe faluci.
hcse promo^read^ , bonos defenfurum , malos coercicurum,ju-
Ciiciam
CAPUT VI. pSf
iliciam integre adminiftracurum , neminem oppreffurura, & fimi-
lia. Ejusmodi promifla haucquaquam ro abfolucum imperij deli-
banc; adeoqi rex per eadem obligatur quidem ad iraperiumbene
gerendumi quem aucem modum, quêye media i/li finiproducen-
do ficufurpacurus, inipfius judicio&arbicrio relinquicur. Specia-
lis aucem promifiio, &
in qua eciam modus&media in imperio ad-
niinifi:randa adhibenda exprimuncur, duplicem habere vim vidc-
tur. Aha enim rcgis duncaxat confcicnciam fi:ringic,* aha auccra
abs fiji implecioneobfequium civium canquam a condicionefijfpen-
dic. Prioris generis promifHo caHs efl:, fi rex fpondeac^ v. g. fe cerco
hominum generi magifl:racus non mandaturum, fe ncmini privile-
gia in onus cscerorum redundacura daturum , nullas novas leges
lacurum nova cribuca auc vedigaHa non impoficurum milicc ex-
, ,
terno non ufurum,&fimiHa. Neq; tamen fimul confl:icuacur con-

ciHum , quod rex ceneacur confulere fiquidem ab iftis promiflis
:,
tempora reip dilcederc jubeanc;(nam ifl:is femper cacitahsec exce-

pcio inefle inceUigitur^nifalus reip.fuprema in ejusmodilegibusleXj,
aHcer requirac:) idq; concihum jure fuo, non precario,fupcr ilHs
negociis poflic cognofcere, cicra cujus confenfum cives juflis regis^
circa caHa non obHgentur. Heic uciq; ad cercas quasdam leges ad-
miniftratio imperij efl reflricla, & ubi cicra neceflicacem rex fecus
feceric, fine dubio fidei Neq; camen civibus com-
violacs efl: reus.
, aut iflos adlus reddendi
pecic faculcas regis juflu ideo decrelandi
irricos. Nam rex dicac, falutem popuH auc infignem reip. ucili-
fi ,
tacem id poftulare,ficuci& ea pr^fumcio adus rcgis fcmper comi-

tacur non habent cives,, quod regerant quippe cum ipfis defic fa-
, :
culcas cognofcendi fuperiftis adlibusjucrum reip. neceflicas cosdeni'

cxigat, an minus. Ex quibus & hoc adparec^ non facis fibi cavere;
populum,fi rcgi quidem nonnifilimicacumveHcimperiumcribue-
re, neq; tamen conftituataliquod conciHum,cicracujus confcnfum
alus ifti cxcepti nequeant cxerceri aut ni rcgi incumbat necefl^tas
;
comicia habendi, ubi fuperexercicioiftorum aduumdeliberecur. Id

cnim pr2eftac,quara fi regi neceflarium fic confulere confiHum ali-
qûodex paucis duncaxac civibus conftansjcum contingerc poflit,.
Efff ff t ue.
pgS LIBRI Vtt
m
. paucorum iflorutn privata commoda a bono publfco difcre-
pent, uciq; adeoipfi ob privatum
interefTe non confentiant in falu-
cariaVegis deftinata. Ardius vero conftringicur regis imperium, fi
cxpretTe inter regem & cives convcntum indelationc imperij, ut

fit
ad certas leges fundamentales imperium gerat, ac fuper negotiis, cir-

ca qux abfoluta difponcndi poteftas ipii non eft
relidta, ad conciliu
populivcl procerum referat, neq'; cicra iftius confenfum quid dc-

cernatjfecus fi fadum fucrit, nolle cives juffis ejus circa talia teneri.
Tali modo qui reg'em fibi conftiaiit populus, obfequium ipfi pro-
mififle intelligitur non abfolute,& in omnibus, fed quatenus impe-
rium ad capitulationem & legcs fundamentales congruic; abs qui-
bus difcrepances adus ipfo jure funt irriti,neq; vim obligandi cives
obcinent. Neq; tamen pcr ejusmodi leges fundamencales furnum
imperium redditur mancum. Poflunt enim in tali regno omnes
impcrij adus exerceri,qui in regno abfoluto, nifi quod heic rcx folo
{liojudicio, falcemukimo, ucicur;illic aucem penes conciliumeft
cognicio veluc concomicans, non ex qua radicalicervis imperij de-
pendeat, fed quafi a conditione finc qua non. Neq; ctiam in tali
civitate exiftunt duae voluntaces. Nam uciq; omnia qua; vulc civir
tas,vulc pcr voluncacem regis. Ecfi limicacioneifta fiat ut, non cxi-
ftente certa conditione,rex quxdam non poflit vcllc,aut fruftra vc-

lit. Sed nec in tali regno rex fummum habere impcrium definic, aut
concilium ipfo rege eft fuperius. Non cnim fequitur; bic non po-
ccft agere omnia ex propria libidine, ergo non habet furamum im-
perium. Ego non tencor huic in omnibus parere ergo fum ipfo ;
fupcrior, aut aequalis. Ego huic non poflunt quolibet modo impc-
rarc ; ergo iilc ipfe mihi quaedam pofitivc poteft injungere. Ec
longe divcrfafunt haec;ego teneor fequi, quod huic placet,quia
palo me ad hoc obligavii& ego teneor fequi hujus voluntatem,
quia pro imperio mihi hoc injungere poteft. Summum autem &
abfolutum nequaquam funt unum & idem. Illud enim notatab-
fentiam fuperioris aut aiqualis in eodem ordine: hoc autem facul-
eatem proprio ex judicio &arbitrio qualecunq; jus exerccndi. Sed
ûid fi addica fic daufula coramiflGria, ut Ci concra fecerit regno.
cxci.
CAPUT VI. pS7
excidat? Sicuti apudSabaeosreXjC^cera^Vw^^nry^t/iôfjUbi regia exive-
rac, a populo juflu veteris oraculi lapidabacur. vid. Viodorm SkuUis
1. 3. c. 4.7. &
Agatharchides de mari ruhro. c. o. Aragonij quondam,
f
poftquam rex in ipforum privilegia juraverat, hoc modo ipfi ob-
fequium promiccebanc Nos, qui valcmus cancum quancum tu, te
:
facimus regem & dominum noftrum hac conditione, ut obferves

noftras leges & pri vilegia ; fin minus , non. Vid. Hotomanm Francogal-
iiac.iz. Sic Scverus Imp. fub initium imperij non folum juravic
nullum Scnatorem fuo juffuinterfedum iri; fed praecepic etiam,uc
publico decreto fanciretur, Imêratorem^ fi Senatori mortem afferret^
eumL cuju^ opera ad eam remuteretttr^ liberos^ ipferumy hofles reip.fU'-
,
turosy2ip\idXiphilinum epit. vioms. non multo pofl Julius Solon,
Etfi
qui illudipfum decretum jufluImperatorisconfcripferat,interfedus
fuit. Heic certum videtur, regem abfolucum non dari, cui regnum
fic commiflum fub claufula commiflbria. Quo minus tamen li-
;
micacum quis imperium, vere regium camen,hocmodo habeac,ni-
hil prohibere videtur. Nam licec ponamus temporarium imperiii
pro fummo agnofci non pofle; tamen proprie temporarium non
dixeris,quod a condicionc potefliativa dcpendet, quam nunqua &
cxiftere penes regem eft. Nctf; ideo ejusmodi rex judicio populi
fubjicitur, pencs quem ficcognitioân fidemfefellerit,velnon.Nani
praecerquam quod ejusmodi claufula commifforia calia compre-
hendere folec, quse in ipfos fenfus incurrunc, quaeq; adeo ambiguas
difcepcacioni non func obnoxia; etia qualiscunq; illa cognicio non
habec indolem judicij, quo fuper aftione fubjedi cognofcicur,fcd
nihil aliud efl,quam nuda conteflacio, quo quis manifeflum fu-
'
um jus ab alcero violari ad animum revocac; id quod eciam in in-
feriorem cadere pocefi:. Conf. Baecler. ad Gr&t. e.3. . K^". Grotius d. h
1. 1.
obfcurius loquicur, quando obligationem cx promiffis regum ca-

aBm^ vel eciam dire6fe in ipfam faculta-
dere dicic vel in exercitium
tem. Concra prioris gencris promifla fi fiac, acftus dicicur mjuPm^
Validus tamen; eoncra pofterioris generrs, eciam irritm. Quafi di-
Cerec; interdum rex promiccic fe aliqua parce fummi rmperij nifi
cerEamodo noa ufurum ; interdum parcc aliqua plane ki^^ abdi-
S>SB LIBRI VII.
cac. Circa quod duo monenda func; primo quod ctiam irriti pos-
fintefleadlus, qui concra prioris gcneris obligacionem fufcipiun-
tur, v.g. fi rex promiferic, fe inconfulcis ordinibus nova cribuca non
indidurum, pucaverim irricam efle indidionem,quam proprio ar-
bicrio rex fecerit. Deinde quod pofleriori modo fummi imperij
parces divellancur,auc mucilencur.
. ir. Csterum uc pcnicius nacura regnorum limitacorum in-
tclligacur, fciendum eft, negocia, qua; in adminiftranda rep.occur-
runCjCfle duplicis pociflimum generis. Nam de quibusdam in an-
teceflbm potcft conflicui, ideo quod,quandocunq; eveniunc, can-
dem habeanc naturam de quibusdam autem non nifi ex praefcnti
:
temporc judicium ferre licec, reip. expedianc, nec ne, ideo quod,
qux illa comicantur, praevideri nequeant. Circa ucraq';,ne abond il
publico aberrarecur, populus, cui limicacum placuicregnum, cavere

pocuic. Illic quidem, dum pcrpecuas leges confcribic, ad quas fe-
quendas rex adflringcrecur ; hcic autem,dum concilium populi vel

proccrum confuli vult. Sic populus perCpeCta, religionis fuac ve
ritate, quiq; modus regiminis facri, rituumq; exteriorum fuogenfo

quam optimc congrueret,regi in delatione impcrij legcm potuit di-
cere,ne quid circa facra femel recej)ca propria aucoricacc mucarer.
Sic cui non conflacquam fjepe jufticia folcac laborare,fi cicra leges
fcripcas ex folo imperantis judicio,& ex ^quo &bono,quod frequen-
ter non racio, fed afFedus auc impericia fuggerunt, jusreddacur. vid.
74zr/V. A. XIII, 4, 2. Tali incommodo evicando regem poccfl: ob-
flringere populus, uc vel ipfe ^quabiles confcribac leges,vel eas, quas
jam cxcanCjObfervec; uciq; jus ex iilis lcgibus dicacur per ccrca colle-
gia^cauf^q; nonnifi gravifllma&,auc per appellacionem demum ad
regem devolvancur. Quanquam &
f^pe ex ufu regis fir, invidio^
fas caufas per aliosdecidi. Apud Ovidmm metamXti. Afe Tantali'
des orm mvidiam removit: Argolicosi^ duces mediis confidere cafiris
(^ arhitrium litis trajecit in omnes, Ec ambiciofae auc importu-
Ju/ît:
n^ incercefliones pro noxiis iflo obcencu commode repelluncur. Le*
gMwfeveritdtem c^ autoritatem faa 'volmtate (^propofito plm valere, d^
judicim fimemias fuojudicio prapollere, dicebac Andronicus Commc-^
nus
CAPUT VI. psp
nus apud Nicetam AcommatumX i. d^ imperio Andronici. Sic cum no-
tilTimum fic.quam facile aliorum fudore parta perambicnm aurlu-
xum proftmdantur: igitur nc opes civium ex regum libidine ali-
menca viciis ipforum pra^berenCj fapiencer alicubi populus certos
redicus regi aOlgnavicquoc fufficere judicavic ad ftatos fumtusin
remp,impendendos;quod fi ampliorcs defiderarentur, ad conci-
lium referri fuper ea re voluic. Cum eciam nonnulli reges glorijs
bellic^ plus jufto fincavidi,& in bella non necedaria ruenccs, fefi-
niiil& remp.in cafum denc: inde cauci fuere, qui in delacione im-
pcrij regibus fuis hanc neceflTicacem injunxerunc,uc, falcem fi ipfi bel-
/lo alios vellenc laceirere, concilium prius confulerenc. Ee fic circa
ialiaquoq; pocuic conflicui, qu^popuhis perfpexic ex ufu reip.effe:
ne, fi circa ifta regi abfoluca difponendi faculcas relinqueretur, for-
taffe bono publico parum confulerecur. Qua racione regum po-
i^gypco fueric limicaca, late docec Biodorm Siculm
teflas in J. i.c y^h
Add. de rege Taprobanes Plmius N. H. 1. VII.c.22. i^fff. Ec Solinus. c.
c5"(5*. Apud Philoftratum de vita Apllonij 1. Indoru

3 diciiuic^fapientum
jura nonjinebant regemjupra dteijpatium afudeos morari.
. 12. Cum aucem utplurimum regi limitato circa alus illos,
quos abfoluco ipfius imperio populus relinquere noluic, confulen-
duficconcilium univerfi popuIi,feu eoruqui illumin clafles divifum
rcpr^fencanc ulcerius obfervandumj non ^qualem ubiq; ifl:ius con-
;
cilij eflTe pocefl:acem. Nam alicubi ipfe rex, cascera abfolucus, con-
flicuic concilium auc fenacum, cicra cujus adprobationcm ipfe nolic
fuadecreca valere. Qui fenacus flnedubio confiliariorumduntaxac

autoritatem habebic,& decreca regis fub cenfuramrevocabic, qua?q;
reip. minus expedire vifa fuerinc, rejiciec , non proprio jurc> fed
conceflTa ab ipfo rege pocefl:ace. Qui hoc modo fibi caverevoluicne
per imprudenciam aut impulfuadulacorum aliquid fl:atuerecur mi-
nus reip. proficuum. Qiio fpedac ilJud apud Pktafchum in apph^
thegm. Mgypttorum reges legem quandam fiiamfervantj quajurarmnto
ebfirtngunr judices ^ ut rege ipfo injttflamflagitante jententianh eimorem .
von gerant.Ec apud Bundem d. Antigonm tertius fcripfijfe civifatihm

I.
memoracurpy/ quid contrarium legibm per efifoUm mandatmm ejfet^

P70 LIBRI VIL
92g parerent.fed ipjum tgnoratione Uffum cenjerent, vid.I.7. C. deprecibl
Imferatori offerendis. Aliquando & hoc modo imporcunas flagica-
tionsseluduacur, dum princeps ipfe in Tpeciem indulgcc,quod no-

vic a fenacu refciffum iri.vid.l.I. C.depetit. honorum fuhlatis. Bodinids
ê repulfl.l.^.c.-^. p.m.^^ff. Qiiando camen omnino placicum fu-
um valerc vulc rcx, racionesq; a fenacu adduflas pariim graves
agnofciCjnon habec ifte ulcerius, quod poccflaci regis obludecur.
Non enim praefumicur, regem confticuendo calem fenacum jurefuo

abfoluce impcrandi fc voluiiTc irrcvocabilicer abdicare, quod a &
civibusfimplicicer poccrac exigcrc ob(equium,ulcro a condicion^
fufpendifle. ifl;c delegacara duncaxac a rege poce-
Adeocf', fenacus
ilatem obcinec, limicandam, quandocunq; placucric; ecfi non nifl
cx caufis gravttiTrm^ placere hoc debec. Quanquam & hoc fieri
po(Tlc,yt ubi libere ab^rege calis fenacus (cmcl fuic confticucus, fuc-
ceflbres juramenco in dX^lacionc impcrij poilinc adftringi, uc ne iflu
iterum Per cal^m aiicem fenacum , praefercim ubi regi fic
collanc.
poceftas eundem iccrum îflblvendi.imperium abfolutum efle non
dcfinic. Id enim non in eo^^Hîfeûc rex coeca ex libidine,autin-
confulco animi impecu omnia agac,fed(ut dcmum exproprio judi-
ciodcnegociis remp.{pc6tantibus deceriât: cui haucqurdquam re-
pugnatneceflicas fanas racionesaudiendi. Indelicecconfilium,quod
abejusmodi fenacu regi dacur,perfe&velucexpocefl:aceimperandii.
qux in ifl:o haereac, hunc non obligec : occafionem camen obliga-
cioni praebet, quacenus regi reprsefencac, qua racione officio fuo in
pr<efenci negocio facisfacere queac. Sicuci medicus per fe quideni
segrocum non obligac;dumcamen oflendic, quidfanicaciipfiuscon-
ducac, ad ifl:ius confilium fequendum cenecur ex lege nacorae , quas
cuiq; curamfalucis& incolumicatisfuîmperac. Add.hReg.Xll y^.S.
Martinius hi/i. Smic37. p. m. 182. refcrt ; Sinicos melioris fam^
1. V. c.
reges utplurimmn in ufu habuiffe-, ut cum a fhilofofhis ac bonis viris vel de

fugiendis vitiisûel de vtrtutefeSfanda, vel de re alia quacun^, ad regm
honumpertinente monerentur^ ea flexis genibus exciperent. add. idem I.
VLc.i.p.m.2o.^,/^^^. Idem judicandum de con vencibus ordinumj,
ûi huc cancum iaferviunc,uc fiac majus regis confiliumsper quod
CAPUT VI. pii
qnerelje popnli, qn fepe in confilio privato reticcntnr, ad regis au*
res perveniantj cui deinde liberum fit ftatuere;, quod ex ufu ipfi vi-
deatur. vid. Gronus l.i. c. 3. . io. Ail: vero utiq; limitatur regnum,
quancb fub hac conditione cives in regem illud contuleruntj ut cir"
ca certos alus exercendos concilium ordinum confulat^citra quo-
rum confcnrum decreta regis nihil fint vahtura. Penes regem ta-
men eflc debet, id conciHum convocare, & difl<)lvere, ac negotia
cxpedienda proponerejni rcgi nudum nomcn reHnquere, aut irre-
gularem remp.facere veHmus. Qiiod fi autem ipfi ordines coa- &
vocati ultro qusedam ad fakitem rcgni fpedtantia monere pofl[lnt;
decreta tamen fiiper iis fad:a vim luam abs ratihabitionc rcgis vim
mutuabuntur. In hoc autem difFerunt ejusmodi ordines a confi-
liariis proprie didis,quod Hcet utriq; cum rege non nifi rationibus
agerc queant horum tamen
; rationes rex utiq; rejicere poflQt,illorii
nonitem. Neqjindignusn judicabit rex,fiqu^dam abipfopropofi-
caordines non admittant. Nam utiq; promifit , ^t^Q ob oculos
femper habiturum utiHtatem rcip.,de quaccrtius prsefumuntur judi^
care plures fe]e6li,quam unus.Habetergo,quod fuam imprudentia,
aut pravos aftedus,aut fata reip.accufet rex, fi ordines ab ipfodis-
fentire contigerit. Ex quo & hoc adparet, vanum efl!c metum eo-
rum,qui putant, hac ratione in arbitrio foreordinum,ut resp.ficfal-
Va, an minus. Neq; enim ranta vecordia temerc cxped;ari poteft
vel a rcgcutordinjbusnecefliitatcs rcip.cIarencqueatexponere;vel
abordinibus,ut iis pcrfpedis falutem fuam pcrtinaciterprodere ve-
lint. Hoctamen certum efl:, cum illi, qui limitatum imperium in
rcgem contulerunt,hautquidquam prasfumantur vel civitatemvo-
luifl[e defiruere, ac diflblvere, vel fuis palis id efficerc, ut finis ci-
Vitatum obtineri non pofl^t inde ifiarum conventionum ita fem-
:
pcr faciendam eflê interpretacionem, ut communi omnium faluti

&
conveniant, nulla rationc eidem adverfencur. Utq'; adeo in pa-
cifccndo,quicquid padi funr, cammentcm credendi fint habuiflle;
ne quid per eas conditiones &
padiones commictatur, quod com-
snuni omnium faluci, & pubHcas utilitati obeflêt, aut quo civitatis
convulfio aut diflrolucio fequacur. Quod fi auceiu ejusmodi cafus

p^x LIBRI VIi;
connagat,conveniensquidemfueric, firesmoram patiatnr,in con-^

Yencu pop -ili auc ordinum eundem proponi. Ub) lioc fieri nequeac^
penes resem eric pada, in exicium civicacis erupcura, dexcre corri-
S;ere. Id quod criam circa recepcas publicc leges valec, quas ali-
quando filerc fumma lexjralus populi, jubec. Quo fpedac fadum
Agefilai apud P/atarchum m ejmvita^ qui per unum diem leges Ly-
curgi iiifnc dormire, uc cicra ignominiam poflenr reverci,qui ex
prjelio ad -eiKHrra profugeranr^
i Sic & ordinarium judiciorum pro-
ceniim r^pe. obfervari non permiccunc tempora reip. auc nocentium
condsrio,nni,{i reieflenc peragendi,acie vinccndi prius forent.
^^ 15.. Enimvero diftindlionemincerfummum
/y-^îT/^-^fnullam
& abiblurum videcur agnofcere velle, fed ponus omne imperjum
fummum idem pncacefle abfolucum.. Ubi obfervandum omnibus- ,
illisdidis,qua; nimis crude ab eo poflca funt, ex fine civicacum re-

ftrilionem efle addendam. Puca,quod decwe c.V..<5". cradit; il-
lum,cuiincivitacecompecicjus poenasfumendi,;^rif cogereomnesAd
cmma,qu4 ipfe vult.. Sicuc & ipfe hanc limicacionem exprimir c.V. %.<S,
quct ad^dcem (jr defe^Jioêm fif^t neceffiria.A. 1. . c>. injin.udpacem de^ ^
fenfionem communem. Ec c. VJ. . 15. cum jure fummi imperancis con-
nedi aic cancam civium obedienciam, quanta adregimen civitatis ne~
cejfario requiritur.. Sic , quando d. . 13. dicit : quicun^ voluntatemfk'
am ita voltintati principis fuhjecity ut qmdlibet ôfsit imjnne facere 3 lege$
conder-^^jitesjudtcare^poenasfumereyviriû^ôpibiu ommumfuo arbitrw
Uti.yatj^hdi.comnia'-jure^fane ei tmperium maximurn^ quod concedi ôtefly
coKCrpt :
conf]derandUm,qua incentione, quove confilio homines
ad civicacesconfl:ituendas animum adpulerinc. Unde non plus po-
teflacis fua voiuncace* quis inillum cranscirlifle incelligirur , quam
quancum. ad iflium fincm faccrc perfanum hominem judicari po-
etfiquidheic &nunc adiftum finemfaciat, non penes cransfc-
fl::
renccs arbicrium fic, fed penes eum, inquem poceflasilla fuit trans-
iata. Ergo cogere jure cives ad omnia fummus imperans poceft,
qiiîpfiad bonum publicum aliquid facere judicancur.Adilla au-
Sem cogerecives, qujE faiuci civicans repugnanc,auc legibus natura-
libus..adyerfancurj ne velle quidem debec, Ec ficale quid conacus
fue-
CAPUT VI P75
fucritijfine dubfo poteflacis fuas transgreditur
liiiiites Confiderc-
inus quoq; argumeQCa,quibus idem de civec. VI. . I7. evincere nici^
tur, fruftra limicacioncm imperij fufcipi. Dicic; ceetum Ulum, qui re-
gi fucuro lcges prarfcripfic, utuj^ habuijje foteftatem abfolutam^ fakem
habicualicer, auc vircuaiicer. Si maneat cettm^vei de temforcin temfm
i| ndcertum diem (^ locum conventm celebretêrit ferêtua fotentia ilia; St
ficrex non habebic fummum imperium, fed eric nudus: magiflracus.
,
(Quod concedimuSjfi coecus ille fuo jure coire,& de quibusvis rcip.
l^ negociis decernere queac, eiq; ad reddendas. ranones; rcx fic obno-
xius.) Sinênitm fe dtffbivat, m una diJfoivatHr clvitas^, relmquitur uti^.'
^licuhi foteflas fumendi eos , qui ieges transgrediuntur : quod fierifme
'uhfoiuta poteftate non potefl. Id quod falfum uti,, &

argumenturns

quo iflhoc probare vulc:. Nam quijure tantum fibi concejjum viriun%
i iabetytitfojsit quosiibet cives foenis coenercy hahet ptentiam tantar^ût
\
a civibm major contribui nonpojsit Ac. qui finem civicatum cogicavs-
j
ric,& quod per voluntacis acq; virium fubmiflioncm cives non im-
1
mobiles propriis netvis crunci faIi fuerinc, &quod fub condicione
i virium fuarum ufum alceri concedere, &ancondicio illa excecjudi-
;| care, eaq'i deficiencc vires fua& recraherc cives queanc; is facile in-
J firmicacem hujus argumenci deprehendcc. Sicuci &illiid apcrcefal-

;
fum; non plus caucionis efle ab imperij abufu vconceffo imperio fi-
r niicarpjquam fi abfolucum id relinquacur., Neq; femper, qui facis
Virium habec ad omnes dcfendendos,(quod omnes non ftolidi ci-
ves regi fuo libenccr concedunc,) facis quoq; virium habec ad eos
opprimejndos. Imperia ducis, qu^vim habenc movendi milices,
uc ftrenue hoftem invadanc,enervia deprehendencur, fi jubeaceos-
j dem in femucuo ferrum ftringerc; Deniq;. reIc quidem cordaci
I
principes, eriam abfoluri, ingenio (efe civium accemperanc, & fsepe
"
quandam ipforum ucilicacem minus urgenc,quandoi{Iiadofficium
fine periculo civicacis co?;i non poffunc. Aft illi civesnon roinus:
cordaci,qui cum perfpe<5lu haberenc, quid fuje civicati non expedi-
recperleges fundamehcales effecerunc, ncad iftud a rege cogi:
pofTent-..
. I^. Deniq,&hoc fummo imperio, quod penes Monarchas;
^74 LIBRI VIL
pociflimum hafret, ccidic,ut modus id habendi fit vel pknuSjX^-el
itsagis auc minus deminucus. Quidam cnim reges dicuncur regnu
habere in pacrimonio; ahj ucihcer cancu& jure quafi ufu frudluano
idem pofHdere dicuncur, idq; vel ad cempus vicx, vel ad pofteros
quoq; fuos cerca legc cransmiccendum. Aliis dcniq'; cercum cera^
poris fpacium gerendo imperio pra^fixum eft, quo elapfo illud ex-
pirac,&ipfi ad privacam condacionem rediguncur. Equidem Hoh*
befw de cive c.7..I6". c.^.. Il.ilh quoq; monarchse temporarij vo-
cancuFjqui imperium ad vics cempus acceperunc; eosq; omnes
non monarchas cradic, fed miniftros duncaxac civicacis. Enimve-
ro acommuniufu abhorrec,iUumvocaricemporarium principera,
quiimperio non nifi cum vica exuicur; cum ilU cancum propric
semporarij dicancur,quorum poceftas cumcerco acdefinico cerapo-
ris punlo ipfo jure expirac.
. if. CsEcerum an decur monarcha tennporarius intcr cru-

dicos non adeo expedicum eft. Equidem G^r^/i;^ I.i c.j.^.n. Dila-
torem Romanum, cujus imperium femeflri fpacio finiebacur, pro
Vero monarcha vendicac; eo argumenco, quod mtra tewfm [uum
smncs acfmfummt imferij exercuerit eodcmjure^ quo qui efi rex gptimo
jure; nej^ ejmdcm actm fotuerint ab alio reddi irriti. Atqui rerum
moraUum naturam ex oferationihus cognojci ; adeod, quafacultateseosdem
effecfus habeant^ eodem quoj^ nomine efje nuncufandas. Quanquam du-
bium nonfir,quinmajordignicasimpcrium perpetuumjquam tem-
porarium comicecur: quippe cum foUdiore veneracione profequi i
foleanc homines,quosnunquam ad prvvaramcondicionemredadii

iri norunr, quam quos paulo po/l in sequo func confpeturi. Enim-
vero &anteiflum5^^/;?My de repub/.l.i.c.S, & pofl erudici viri dida*
corem non nionarcham, fed magillracura duncaxat extraordinariuî
fuifle oflenderunc. Neq; vero iUud axioma adco firmo fâc talo? i
quod iU^ faculcates fince^dem,qua:videncur eosdem efFelus pro-'

ducere, Sedconfiderandum quoq;efl,an quis faculcatem cam cx-
srceatcanquam fuam,an tanquam aUenam fibi delegatam. Hinc &
mious rede a Gmio d.l. iUi in claflem monarcharum temporariorum
miQikUnXxxv^qui antequamreges mfuAm^^rvmmt tut^lantâut dum fu^
Yore^
;
CAPUT Vi:
pyf
YOfCi dUt cdptivltdfe mfediuntiir, curatofes Yegmttit cenjfituuntur, ut fo-^
kgitmum tempns eorum fotefiasfit revocabilts,
vulomnjiihfint^neij^ ante
Hi cnim fummuna imperium exercentnon fuo, fedalieno nomine
adcoq,- non magis menarchae vocari pofTunc, quam tutor dominus
bonorum pupilli. Sed& didatori omnes & fingulas partes fummi
imperi; fimul ica commiflas,ut intra f cmeftre fuum pro arbicrio ilks
exercere pocuenc,nemo hiftorisRomanas gnarus admileric. Neqj
abfurdum eft^dari magifl:racum,abs quojfalccm in ccrco ncgocioru
generejprovocacio non concedatur.vid. Genef.XlA. 40. 44. l.l^.C
deadpeil. d^ confitltat. 1. g. C. de Epificp. audient^ m, C. defentent.fraf
l.
frat. 1. Ig. Xy.de ?mnorihi4^. Addacur quoq,- Livim I. VJ, c. |S. 1. VIII c.
35. & XXII. c. sf.
1. Obfervandum aucem heic, didacorum, ut & quo-
rumlibecmagiftratuum poteftatem, queiscercus temporis termious
prsefixus, clapfo temporis pundlo expirare, eosdemq; ipfo jure ad
;
privatam fortem rcciderc adeoq;quicquid poflillud terapus ege-
:
\
rint,proprivacoa(fû habendum, cui rele a quibusvis obfequium
1
denegacur; ucuc forcafleinfigniapoteflatis defalo retincanc. Und@
i nec opusefl ad imperium calibus abrogandum novo populi decre-
to: fed fi cergiverfencur, flacim ab ipfa exfecucione inicium poterit
fieri. Juraenim, quorum vigor a cerco cemporis cermino fufpcn^
'
dicur , eodem prxfence flacim cxpiranC : fcd fi jus commicteo-

dum fjc , ubi certarum a6lianum qualicas deprchcndatur , ibi
; cognicione &
judicio eft opus. Cujus difcriminis racio efl,
!
quod, an cempus pr^finicum fic elapfum, dubium habere nequcae.
; An vcro adio aliqua redeauc fecus fic fufcepta, in utramq; parcem
I
difcepcari potefl:. md.Livim 1. III. c. jS.y^^f Casterum dari excm-
plum temporarij imperij, quibusdam pro impoflibili habetur, fi dtr
fummo imperio^non vicario^ fic agendum. Nam quod Auguflui

apud Dionem I. LIII. impcrium fibi cancum in decennium dari voluif^
, & pofl illud iterum in decennium prorogavic, ludibrium crat. Ludi^
brio fcelus mifcebatNabarZanes apudc^r//^;?'; LV.c^). AMf}icium^
'
imferium aii/ trade interim, (ûiramdiurex affeHeturydonecAfia decedat

mftisi vi5ior deinde deinderegnumtibireddat. Befium regemtemfwk
f^mafiatHamus, Comfofitis rebusjufia regi tibi, fjduciarium refiituat
pyS LIBRI VII.
imperium. Majori fpecie pro fiduciarij regni exemplo allegari po-

teft, quod exflac apud Diodorum
Siculum, 1. 4. c 25. & 3^. Sic apud iV?-
aphorum Gregorarn\. IV. Micbael Palôlogus jurejurando adigitur,

uc imperium adminiftrarec,donec legicimusiftius b^res fucceflbr &
adoleviflec; cum vero illi foli cedcndum eflê ulcro folio regio, 6c.&
omnibus imperij infignibus, Ecfi juramencum illud haucquidquam
fit fervatum. Circa padtum aucem Eceoclis &
Polynicis, ucalcer-'
nis annis imperarcnt, forcaflê dici poccfl:; illoshocegifl!e,ucregnuni
ipfum haberenc pro indivifo, alcernis annis adminifl:randum. vid,
Buripides in fh^mfis. Statius Thebaidos 1. 1.
'
M
. 1(5'. Circa illum modum regna habendi, quocaregum iii -
patrimonio dicuntureflTejab inicio obfervandum; id cujusq; pacri-

monium dici, non tam quod abs parencibus in fe derivacum obci-
net, quam quod quocunq; modo parcum ipfe pleno dominio poflfi-
dec. Porro uci dominium proprie in rebus incelligicur; fic & ifl:as
prsecipue in patrimonio dicurrcur ; quippe in quibus nuUum jus h^-

rec> quo minus pro lubicu doroinus illis non nti folum , ^cd & abuti
queac. Pofl:ea rebus, qusinpatrimonioeflenCjacccnferi coepti fiint
fervi, quippe quos adeo domini ad fe pertinere aflferuerunt, uc ifl:i
non cam fibi, quam dominis falvi efle, aut perire inceiligerencur^
Acq; hifce rebus ab inicio pacrimonia pacrumfamilias circumfcribe-
bancur. Nam jus regendi uxores & liberos, licec ipfis folis compe-
terec, cum tamen illud ad iftorum quoq; falucem fpe^larec, hauc-
quaquam in pacrimonio fuo duxerunr,auteo ^q^g locupletiores cen-
feri voluerunc vid.I. \2S. . I. D. de reg.jur. & ibi Jac. Godefredm, I.35.
'D.adL.Aquiliam. Sicuci & erudicio,ac dexcericas liberorum homi-
num,ucuc ipfis maxime proficua;, proprie in patrimonip non cen-
.
fecur. Fhdo Judizws de -Ûntatiene Noe: Et fiBori ars îngendi^ (^Jud
Cfuârtifici ars h^reditas fersve cenfetur^ non ut terrena poffefio, jed ut
nlympicumfrmmm. Nam hujmmodi res qudmvis nonfint dominij^ ^r(h
funt tamen habentihm. Ecfi apud multos fane locum patrimonij
Ovidim metamorph. I.3. Ars illifuacenf^ erat. Nihi-
ifta fiippleat. .
lominuscumdeincepsambitio regnancium incerprj^cipuabonaim-

pedomin homines ducere capiflTec, opibusq; fubjedloruna mulcen-
dis
I
GAPUT VI. S77
dis cupidinibtis inuki abuci inftituiflent; ifta quoq; regna in parri-
;
monio nunoerata funt, circa qus pro Jubitu alienanda imperantes
difponendi facultatem acceperanr^quod inhocfumma dominij vis
pofita intelligeretur.Reliqui autem reges, quibus tanta inregnura
fuum facultas non conceflaîdem vcluc perfonalem aliquam pofles-
fionem, &
jure quafi ufufrufluario obtinere dici fueverunc. Cujus
difcriminis origo ex diverfis potiflrimum regna adquirendi modi
, videtur provenifle. Quanqiiam enim ad iegicinrmm quorumvis
regum confl:itutionem fubjedorum confenfus requiratur; diverfl
i
tamen planc modi func,quibus ille confenfus elicicur; flcucalicubi
rex fubjeclis impucet, quod ipfos imperio fuo compledi Velit; ali-
cubi fubditis rexmagnum beneficium debet, quodabipfls rcgno
fueric admotus. Sic qui juflram contra fe bellandi caofam praebue-
runt,ubi vidi funt, jure belli vitam, aut libercacem perfonaIem,&
I
! omniabona potuerunt amitcere. Hifce fane quscuncf; conditio

;
reIinquatur,pro bencfacio viloris habenda efl:. Qui iicec vicljs li-
j
bercatem pGrfonalem, & dominium privatum relinquat faltem ;
camen imperium in ipfos pleno&irrevocabilimodi fibifuisq; vin-

;
dicare intelligitur. Idem in dubio fecifle pra;fumitur,qui in pra-
i tedionem fuam fufcipic,quibus alias incernecio imminebac. 0^"^
concra regna pacrimonialia difpucac Franc. Hotomama^ qu^fl. illuftr,
I irefolvicG^m/^jI. i.c.3.. 12. EfFe6lusaucem,exiflhoc modohaben-
I diimperium refulcans, in eo pociffimum cernicur, quod ibi non fo-
1 lum condicio civium arbicrio regum fic confticura; fed & quod jus
\ fuum in cale regnum rcx pro lubicu in quemcunq; pofl^t transfcfibe-
I re* adeoq; & modum fuccedendi profuo arbitrio conflituere.
. 17.Enimvero ubi rex ultro a populo adfcifcitur, ibi finguli
de fuis juribus omnia fibi refervafle pr^fumuntur, qua? quidem cum
natura civitatis confiflere paflTunt. Adeoq'; qua condicione in hiC
ce regnis cives vivant,non cam a regis>quam ipforum civium arbi-
trio pendet; qui tamen utiq; de naturali fua libercace tancum fibi de-
trahereneceflum habuerunt,quantum forroa reipublicse, quam in-
troduduri funt, poflulat. Deinde quia ad regnum ulcro dandum
homines plerumqi moveri folenc peculiari aliqua confideratione,
Hhhhhh . - , qu^
jy^g LIBRI VII.
quîn quibusvis non deprehenditur ;&qui ultro imperium alicufus

noa ideo cuivisrubjici velit: igitur reguiari-
fubir,huic quidem, fed
terin tali regno ab arbitrio populi dependere intelligitur, ad quem
pod: mortemeIeli regis regnum devolvatur. Ubi fi populo non

placeatfingulos reges peculiari eledione ad(ci(cerc,penesipfi]m ta-
men fuper fucceffionis ordine difponerc, ncq^ regis heic quid-
erit
quam contra populi voluncatem poteftas valebit. Acq; hoc potis-
fimum intuitu ejusmodi reges jure ufijfrudluario a quibusdam dicun-
tur regna fua obtinere,quod neq; circa incrinfecam ejus fl:ruduram,.
neqjcirca translationemin alium fuo arbitrio quidquam invito po-
pulo difponere queant. Conf. l.I3,. Âl.If. x I.D. de ufafruîM. \,^^
C.hj. Ulcerius comparationem interregem voluntate populi con-
flicutum, & ufufruduarium extendere ego quidem nolim. Undc
hautquidquam probaverimillud^<?^?^ ^^ r/i;<'.c.Vri..l(5'. Sifoj)H^
Im ab eleciioyie monarchdtemporarijy (i.e.in quem ad cempus viCE ira-
perium efi: zoWztuva^) tt a difiefferit , ut decretumfriM^ facimn fii de coft^ ;:
njeniendo ud diem ^
locum certumpoH mortem eja^: tHnc?nortuo monar* ':
tha confiiidatur imperiHm in populOy nullo novo a6tu civium^fedjure prio-

ye, Toto enim medio tempore fiimmnmimperiumût doynmium^ inpopul&
erat^ ujm autem^feu exercitium ejiis tantum in monarcha temporarioy ut
'
ufidfructuario. Enimvero hanc fententiam ita crude acceptam op-

pido quam periculofam arbitramur omnibus monarchisjqui libera
^
populi voluntate fimc conn:ituti,& qui certis legibus, quas vocant, j
fundamcntalibus funt adfl:ridi. Prsefertim cum, Ci licuic illi tempo-

rarium vocarc monarchara,qui ad tempusvit^ conftituicur, ctiam
llli hoc nomine nuncupari queanc^qui imperium acceperunt in fa-
milia duntaxat fua concinuandum. Fc quia Hohhefius non definic,

ûoufq; talem regem cum ufufru(Suario comparet; facile periculo-
fis confecucionibus irreciri pocerit. Cum enim dominium in fe jus
fit nobilius, quam ufusfru6!us
temporarius; facite liceret concludc-
rej populum efle rege fiiperiorcm,&hunc ab illopofleinordinera
redfgi, fiadipfius placicum regnum non adminifl^raveric. Quafn
obcatifam rejicienda quoq; func, quac craduncur Leviath. c. XIX. quod
sJc(îTifegcs aon babeaac furamam poceflacem, Iteip, qui habcc
: :
CAPUT Vr. pyp

poteflatem rcge defurKfô fucceflbrem con/lituendi, cUndem fum-
niam quoq; poceftacem obtinererege vivojcum quis non poflTit al-
teri dare,quod ipfe Nam ad ipfam vim imperij in fub-
non habeat.
jedos parum incereft, quid circa cafum interregni fit in aliquo regno
confl:itutum. Ftiam ubi heic fuerit provirum , cives addidiflfimc
poflunt parere , & ab omni circa remp. poteftace eosdem excludi ni-
hil prohibec, nec de nova reip. forma, aut fucceflbre rege vivo eo-
gitare licebit. Ex co autem, quod rex eleclitius fucceflbrem fibi pro
arbitrio eiigercnequeat, non fequitur, ipfi ufumfrudum duntaxat,&
non veluc dominium imperij corapetere, ipfumq'; rei aHena: eflfe
adminin:racorem. Nam ut ad aliquem redeat potefl:as profpicien-
di fuae faluci, &

fuasadiones proprio ex judicio gubernandi, (quae
poceflias canrifper penes aliumfuit,) non neceflarium cfl: imperium
icavelut divelli, ut penes hunc cjusdem Ji^jjcrj? rcmaneat,;?;^ dunca- w
xac in alterum transferatur; cum extindlo eo, cui eciam abfolucum
in aliquem imperium compccebac,nacuraIis libertas ultro velut revi-
vifcat. Quis enim v, ^n^nv imperij paterni attribuere,
g. patri velit
ideo quod liberi ipfo mortuo fui juris cvadant; aut domino ;jf >?<n?
imperij herilis,ideo quod fcrvus ipfocitra onincm hsercdem nior-^
cuo in libertatem abeac?
CAPUT VII.
DE MODIS ADQUIRENDI IMPERIUM,

inprimis monarchicum.
14 Modns
adûjrendi imperiumin de- ^^, Examm*itur He^êJJus,
wocrjtia efl umformts lo, îd
fi pofthamM
expeBetitr ?
~ "
3, SedlnarifiocratU &monarchiavariat, //. Defucccjjionein regne pairtmoniaii^
^, Imperjum quaientu occnpetur per 12. Ettnrecnii 'vdtintatepopult cenfiitH
vtm j ttfiam tis en <ji velpmpliciter hAreditariai
4. . ^ttate nwper vim injuflam. l^tVellineaiti

j, â rattone qau ulteriHS tmperto ex" 14. u4ut ptr gradui veluttransverfos.
folvatur. ij. 1>ejudice coniroverjiartim smafnt'
6. Eleîo qmttiplex. ceffionesinregnt^.
'
7/ <îd merregnftm, S,fîmcrreês,
Hhhhhh 2 Cuos
:
LIBRI VII.
Um in dirqnifitione, quo quis modo imperium

adquifive-
ric,regularicerpr^rupponatur,diverrum efleeum,qui im-
perium dicicur adquirere,ab illis, in quosidem adquiritur
manifeftum eft, qusftionem hanc democratias parrm tan-
gere; quippeinquibus illi, qui imperanc &
parenc non phyfice, fed
morali duncaxac refpedu diftinguuncur. Etfienim quandoq'i,per
fediciones pulfisopcimacibus aucrege, democratia conflicuacur; ra-
men cum heic iidem finc qui imperanc&parenc, nullo fenfu dice-
cnr;populamviolenco modo imperiumadquifivifle, feu populum
per violenciam ralem,quse ad iubjedos percinec,imperium in reipfum
conftiruiire.Inde&indemocraciis,{ecusacq;inmonarchiis,modus
habendi imperium femper uniformis.eft. Incremenca camen fua
democraci^, uci aliae civicaceSj violenci^ bellic^ poflunc in acceptis
referre.
. i. Afl:in arifliocraciisdifcrimcnaliquod deprehendicurcirca
modum adquirendi imperi), non in eo folum, quod alibi quidem
opcimacibus ulcroneo confenfu populi imperium fuicdelacum, ali-
bi per vim idem fuic qusfirum: fed &
quod illo concilio propcer
fingulorum morces fupplendo alicubi eledioadhibecur, alicubi fo-
la nacivicasad illud concilium adicum praebec. Eniravero in mo-
narchiis id difcnmen ionge clarius CcCe pandic. Ecfi enim omnes
monarchje, uc iraperium ipforum fiac legicimum confenfu populi

,
opushabeanc; is camen diverfomodo elicicur: & qui ulcroneo po-

puli confenfu fcepcris admoventurj vel eiedioni, vel fuccefiloni
idem debenc.
. . Modum adquirendi imperij violencum vocare folenc oc-
etfpationem. Circa quam camen nocandum, diverfam eam efle ab
illaoccuparionc, qua res domino carences per folam adprehenfio-
nem nobis propnas facimus, Nam cum in iftiusmodi rebus nulkt
exiflacjus, quo, minus quilibcc homo easdemfibi vindicare queac,
(ni l^g^ civiii iinpediacur>) nullo peculiari ciculo opus efl ad domi-
niumlilarum adquirendum, fed fola adprehenfio corporalis cum
animo fibi habendi fufficic. Enimvero cum homo homini natura-
terilEaequaliSjadeoqjakeriusiniperio noaobnoxiusi igicur noa
I
CAPUT VII. pBi
fola vis & veluc adprehenfio ad legicimum in homines imperfum
confticuendum valeCjfed alio infuperciculo eftopus. Unde quan-
do Grstm 1. 2. c. 5. . 4. cradic ; m reb(46j qu^proprie nuUim junt^ duo ejje
,
cccupabtliii imperiurn (^ dominiur/i) quatenm abimperio dtflinguitur ; vo^
cabuium imperij haucquidquam capi debec deim{>erio proprie dido,'
&quod exercecurin bominesjfed de imperio in cerras, cujushic efl:
efTeclus, uc nemo nobis invicis in illis debeac commorari, ni nobis
fubjedus eire velic. Alias enim homo non eft ex numero rerum,
qucenullius funcifedqui non efl alcerius, fuus c(\:._Xenophon Cyrop^d,
1. 4. 8êv ^roog tiusreôv ifj, cog niJLeig YiiMvriv]oiq. Nihil ita nofirum eft^ ficut'
nos noflrummetipjorum^ Unde & idem re6le Cradic 1. 2. c.p. . I. Si quis

'
fine omni harede obeatyfervbs ipjim liheros^ ^populos pihjeGios Juijuris

. evajurosi quia non func hxQ fui nacura occupabilia. Mallem cam@
j
omiflam fuiflehmicacionem iftami ni[i libertatemjuam ultro dejerant,.
I
Quem eniminyeniemushominem,qui hbercacem fuam habeacpro-
I derelida; i.c.quiucui: domino carere noHc, nil tamen fua interefle
pucec, huic an illi ferviac. Igicur calis demum occupacio ad compa-
j
i randum imperium facic, quse juflam prxfupponic invafioilis cau-

famj&confenfu fubjedorum, padloq; fubfequence firmacur. Cicra
hoc enim ftacus belU durac, ac nulla obhgacio, fidesq5,adeoq; nec
imperium inceUigi poceft. Qyo loco expendendus efl: J. F. Hornim
de civitate\.i.z.^.%.X.<\\\\ Wdi^îz; Ji quts injufte Ucejjentemînjurmîd
'.
aliismeritum bello dcvuerit^continuo indeviBum habere iegitimampdte"-
'
Jiatcm^ nec expeciare Jhbjf/.gatorum coyifenfum..^ Acqui quomodo ex

ftatubeUi in pacem pocerit defcendi fine incervenience pado ? Qiio-
modo fides& obfequium ei debebicur, quiiUud non efl:ftipulacus?'
lUud duncaxac habenc jufto bello vidores, uc confcnfum devidoru
non per ambicum, auc preccs eblandiri necefllim habeantj fed eun-
dem per incencaca exrrema mala queanc excorquere.. Unde nihil.
agic Hornim d. 1. quando dicic i fi deviciorum conjenfm neceJJartm foret.
mmquam legitimm vicior occupatione confequeretur imperium r quod occu-'
tatio nullim ejficacut joret.^[t viSius non confentiret.. Acqui cum hsec
occupacio prsfupponac vidorem \'iribus pr^pbUenrem, adeoq;
;
tnala quaeyis y'\0,Q valencem reprjefencare; ipfa occupacio facis effi-
Hhbhhh |, î^h
LIBRI VII.
viî conrenfum fuura denegare vi^ôri qucant. Nam utui

ciet, ne
nemo fiCjquin vincere quam vinci malic tamen nqllus ngn fanus,
:
ubi fuccumbcre fe videc, leviori defungi malo opcabit neq; noxiu :
flbi in vidoris imperium confenrum ducec,per quemincernecionem

effugere dacur.
. ^. Sed quid fi per vim inju/lam imperium quis occupa-
Veric? Equidcm id excra dubium ert-, quin populus democracicus,
ejusve major pars ad evicandum gravius maium,qualicunq'; dccau-
fa incencacum, poflTic abdicaca libercacefub imperium unius auc pau-
corum concedere. Sicuc &
illud omnes fatencur, pofle populunt
regi fubje^lum -ad declinandum excidium,& poftquam in rege ni-

hil amplius ert: prsefidij, alceri refe fubmitcere. Sed illud altioriseft
indaginis; cum raecus injufte incuHus padum viciec, & qui alceri
injuria fua damnum dederic, ad rcrticucionem ceneacur; quomodo

confenfus fubjedlorum, mecu majoris mali expreflus , invaforibus
legicimum portfic conferre imperium , ica uc horum quoq; confcien-
cia irt:o confenfu portTic cranquillari. Nam ill^ nasni runtimm im^
feriumyqfiod invafor accepit confnfu popuih non eripuerit populoy fed k
Veo in topulum acceperit : igitur [i id reftituendum foret^Beo reddendumy
wonpopulo. Sed cum Hornim ipfe populo cribuac potert:acem dertg-
nandi fubjc6lum,in quod Deus calicus majert:atem infundac; igicur
fufficiec, fi ifthanc populo oppreflTor refticueric. Si enim populuj
recuperaveric faculcacem libere defignandi regem, quem voluerit,

credo parum amplius fua incerefle judicabic, five majeftacem illara>
fuam invafor retineat, rtveDeo refignec. Igitur judicaverim prius
difcernendum eflre,an vim democrariara verceric in rao-
invafor pcr
narchiam; an vero monarcha ejedto in ejus fefe locum immiferic.
Pofteriori cafu obligacio refticuendi non prius expirat, quam auC
expulfus rex, ipfiusq,h2Eredes,quibus ad regnam jusquseficum fue-
rac, fic excindus, auc ipfe pro dereii(fl:o id habueric. Id quod eciam
cuncfecifle pr^fumicur,quando per longiffimumremporisfpacium
nuilum conacum regni recuperandi oftendic. vid.J^^ftmmL 40. c.2.
. Interea Camen cemporis,eciam quamdiu adhuc invaforis confcien-
da labgraCj fubdicos poft confenfum fuum fidei data valjdeft:ringic^
^qui, ,
CAPUT VII. s>$3
fjqnidem conc demum eandem dederunc,quaAdo advcrfusexpul

fura regem,quidquid ab ipfispoftulari potuic, fecerunc. Circa pri-
orera cafum hoc probabiliffime videcurdici,cum populus ^quein
monarchia,quam democracia fehx efle queac;facilee(re,uc popula-*
rishbertacis defiderium digeracur, fi remp. novus iftc rex bcne gu-

bernaveric. Id quod eciam ex modici cemporis pacientia acq; ad-
fuecudine pr^fumi poteft. Ec hoc fadlo adquificionisvicium pur-
gacnm incelligicur. Paucorum aucem mufficancium racio haberi
non debec, qui abs nulla reip. fpecie, eciam quas ulcro a civibus xnC
confl-icuta,abfunc. Quod fi autem ahquis poft mucatam violen-
ter remp.cives miferis modis habeac^vix judicaverim,incrinfecaob
ligarione cives ifti invafori obftringi.Illud enim nefcio an gratis
iic credendam J. F.
Harriw de civnate l.xc.p. %.^.non attinere adim-
;
^ terij naturam , quo modofuerit quAJitum ; quippe cum idewfemper ubi^^
\ref}ondens f>oftulet ohfequium. Saneenim fi quis non folum per vira
aucfraudem imperium invafic, fed eciaravpraecercrudelemciviura
opprefiloncm, in manifefla violencia omnes fuas raciones collocats
ejus vicium ne diucurnicace quidem cemporis, qu^ aHas adpr^fcri-
pcionem fufficere judicacur, purgari videcur Nam diucurna pos-
fefTio nihil aliud heic norac, quam per longifillmum temporis fpa-
tium concinuacam injuriam. yi^.Juftintu l.^.c.f. Conf.G'r<?^/>lxC.
4..l4.&l.t.c.4..i^.
. f. Hoc loco&illudquasri pofifec; fi qus civfcas monar-
cham amolica efi:,qua racione&quandoipfius libercas democracica
confirmecur? Ubi (uperdiverfis cafibus difiiincfle videcur pronun-
ciandum. I. Si urbs vel regio aliqua quacunq; de caufa excuflb

ejus imperio, ciîi ancea fi)berac,Iibertacem fibi ufurpaverit, & pro
peculiari {^^^ rcp.genere cocperit; ubi pof! cum antiquofuo domi-
no amice tranfegerit, & pro libera rep, agnita fiieric, /tatim liberra-
tem pleno jure obtiner,neq; ad ejusdem confirmationem mora ufu-
capionis opus habet. II. Si jufi:is de caufis imperium alicui fuerit
abrogatum,fi-atim firma & j'ifl:a cfi: libertasratq; vindicata fuit. Neqj
diuturna pofiefidone opus efi:,autut illa libertasa prioridominopra
legiciniaagnofcatur j nifi haiênus, uc injufiiisiicibuJ; quae ab ifio de*
.
pS4 ^^^^^ ^^^-
inceps moveri poffenc, maceria penitus praefcindacur. vid. B4udm

delnduclisheillBelgici l.^.p.-m.I^g. IH. Ubi injuftis de caufis rebella-
tum fueric, libercas illegicima manec, quamdiu anciquus dominus

bello ad obfequium rebelles reducere laboraric,auc falcem proCefta-
tionibus jus confervaric, donec ex diutur-

fuumineosdem falvum
no filencio colligatur, anciquum dominum jus fuum habere pro
derelido. IV. Si concingac regionem velurbem,periculoabhofti-

bus imminnce,a rege fuo auxilium fruftra pecere,quod viresipfum
deficianCi ricuceapropriis viribus &
confilio falucem fuam expedi-
re cogacur: pucamus prioris domini jusexpirare,ubi per diuturnu

temporis fpacium fuas fibiresfeorfim habuic^ nec cum anciquo ira-
perio negocij quid amplius ipfi intercefilc. Id enim aperce prioris
domini derelidione arguic. Nam ^x vel maximeincerdum regem auc
remp. necefilcas fubigacucab auxilio fuo defiicucam urbem auc re-
gionem propriac defenfioni relinquere cogacur;vid.L/w?îl.III.c.(5',
XXIII, camen depulfa ea necefijcace ad anciqui jmperij exerci-
c. 2i:
tiura procinus eric rcdeundum. Cum ampliusprincipemfemeum

ferre nequeac, cui,ubi commode pofi[it> ullam principalis muneris
parcem adverfus me exhibere diu cur^nonefl:.vid.L/i<'/Î.XXXV,
caf. \(S.
. Per f/^^/^^mpopuIus confiiicuendus, aut jamconfi:i-
(S*.
cucusulcrocercum hominem fuo judicioimperij capacem defignac.

Cui decrecum populi, auc eorum , qui populum reprsefen-
pofi: ubi
tant, fucric fignificacum idq; ille accepcaveric, promifiô populi ob-
,
fequio imperium confercur, Eam vulgo faciunt liberAm auc rellrt-

Bam, llla efi:, qua cicra excepcionem defignari pocefi:, quicunq;
nacuralicer habilis fic imperio, auc mox fore fperetor. Ha?c aucem,
qusnon nifi ex cerca nacione, familiave,auc cerca qualicace pra^di-
tum re6te pocefi: defignare. Si camen jus eligendi , prouc radicali-
ter populo inhjerereincelligicur, confideremus, omnis eledlio in fe
liberaeric. Licec enim decrecum femel falum fueric, quo cercum
genus hominum abimperio excludacur; nihil camen impedit,quQ
niinos id decretum icerum abrogecur. Sed î populus in paucos
qooidam jus eligendi contukric , ucplurimum certis ipfos legibus
fo-
CAPUT VH s>Bf
folet adfl:ringere circa reqiiifica, qv^ in defignando principe obfer-
vari debeanc. Alicubi cle(flio veluc mixcafuccefllone deprehendicur,
quando regularicerquidem ad defun^li filiosregnum devolvicur, uc
tamen populi, procerumve confenfus inicio interveniac. Qui con-
fenfus non videcur nudum inftar inauguracionis auc praeftacionis ,
homagij, fed vim fufFragij negacivi habere* Veluci fi populusin

aucorem familiae regnacricis imperium hac leg^c conculiflec,ucideni
in pofi:eros quoq; cransmiccerecur, dummodo regnonon inepci fine
fucnri. Igitur in calibus regnis populus auc proceres conveniunc,n5
regem eliganc, quam uc declarenc,
tara ut nihil fe in filio reperirce
quo minus patris fucceflbr efie queac.
7. .Cffcerum elelio fic vel in civicace jam nafcente, vel m
civicaceolim confticuca. Ibi pofi: primum patum,& decrecum fu-
per forma reip. incroducenda ad eleîonem procedicur ab univerfis,
vel per univerfos depucacis. Qiia perala, &
accepcaca, infecucoq;
incer eledtum &
populum padlo perfeda civicas monarchica exiftitB
In civicace aucem monarchica jam confi:icuta concingere pocefi:, uc
monarcha decedac fucceffore nondum confi:icuco. Quo cafu ref
ad interregnum rediredicicur. Quse forma aucem civicaci afiignan-
da fic temporeincerregni,facile incelligi pocef^fi confiderecur,qui-
bus vinculis perfecfla civicas coha^reac. Scilicec quia per poflerius
pa6lum,regem incer&civesinitum,incrinfeca civicatis perfedio, &
fummum imperium adu provenic; inde fubjedo proprio imperij
fublato ad imperfecflam formam regnum delabicur; ficuc primoge-
nio duncaxac civicacum pado coha^reac, quo finguli cum fingulis ad
confticuendumunum coecum incelliguncur confpiraffc. Quanqua
ifli pado circa connedlendos cives rempore incerregni non parum
firmicacis addic vocabulum communis pacriae, & exinde refulcans

qualiscuncf; cognacio; fimulq; quod plerorumq; forcunae ifli loco
finc annex^,nec facile aliorfum cransferri queanc, Sicuci & xeOi^LU
'vius 1. 2.C. I. judicac ; êxpgnora conjugum ac liberorum^caritatemj^ ipjtus
foli^cui longo tempore ajjuefcittir ^ animos civium confociari. Quse caufa

eciam efi:, quare civiras ad interregnum devoluca firmiusadhacco-
haBreac, quam exercicus, mercenarius cumprimis,amiffo ducej quip-
liiiii ,
pe
p$S LIBRI VIL
_ pe in quopieris^ mlUfatrUy aut alia eB. omnia ut con-
Ifla igitur
lefvent,acq;in c"to collocenc locupleces cives,ad concordiam inte-
rea agitand^m func proniores, & ftudiofius ad inftaurandam civi-
tatisformamincumbunt.C^terumquanquamcumZ)/x^/^l.I.c.i7.in-
terregni tempore rcgnum podimus vocarc civitatemjine imperio^ &
VeJut exercitumfiê duce itdimtn quia civitates nafcenteSjanrequam
imperium in certum hominem aut concilium fuerit collatum, de-
mocratiarum inftar habent; (vvd. Hobhes deCive cap.y.^.^. ab mit.)
&:pr^ccrea naturalcefl:, ut quando univcrfi curam fui alicui cor-
n iferunt,eoexLinloipri fibi profpicianc: igicurregulariterinterre-
gna indolem democraticC alicnjus tcmporariae prê fe ferrc video-
cur,faltem haiflenusAit exuniverforum confenfu cantifper ftatuen-
dum fit de communium rerum adminiftracione,novoq; rege crc-
ando,nifi aliam reip.formamintroduci placuerit Democratia ta-
inen perfeda intcrrcgnum proprienoneft, quatenus nondum dc-
creto fancitum,fummam rerum perpetuo efle debcre penes conci-
lium univerforum,&quia Icges atqnnftitutapublicaad manarchi-
cum rcgimen adhucfuncadapraca.Quanquam &hocpoiIir concin-
gerCjUtubi regnumexinflgnibusparcibusincegrantibuscondat^puta
ex diverfis gentibus,provinciis,ac magnis urbibus, per interregnuna
faciem alicujus fyftematis id videaturinducre. Ex hifcc patec^quem
\n fenfumcapiendum fit iIIud,quod a Gmio i.I.c.5. 7. aliisq; tra-
ditur; rcge extmclo citrafuccejforem imperium rcverti adpopulum. Sci/.
quanquam hadenus \n interrcgno penes populumimperiuin
licct
non fit,quodnondum communidecreto in perpecuum fumma rc-
rum m concilium univerforum fitcollata; poterit tamen interim
populus per fe, aut certos delegatos exercerc omnes alus fummi
amperij, qui ad confervationem ipfius facerc videbuncur. Naoti
faliuntur illi,qui cxtindta familia rcgnacrice neganc poccrtacemim-
pcrandiad populum reverti, fed duntaxat poteftatem eligendi ^
delignandi alium regcm. Quafi vero, intcrregno exifbente, ncces-
3um fic populo omnino regem crearc. Et quafi deinceps non pos-
ic irnpcrium Gonfern 'i\x optimatcs, auc democratia in perpctuuna
CAPUT Vri. pBT"
. $. Opnme camen tranquillirati fb^ prorpexcrunt civira
lcs, qiias declinandis incommodis ex incerregno oriri folitis, in aa-

'
ceceHum conflituerunr, penes quos, folio vacante, incerea fit reip.

adminiftracio. Qui five interregum/fiVe alio vocabulo infignian-
cunfunt magiftTatus temporarij,reuut italoquarprovirionales,qui
autoritate univerfi populi adlus rummiimperij, faitem contincndo
tantifper coccui neceffarios, exerceanc ; obnoxij tamen populo ad
reddendas geftorum rationes,quas &
aliquando novus rex veluc
Bomine populiexigic Horum poteftas^novo rcge creato,autubi
fuper alia reip. forma fueric confl-itutum. ftatim expirat. Ubi vero
in aliquo regno cxtiterit perpetuus fenatus,penes quem tamen rege
vivofumma rerum non fuerit, in illum rege defundo fumma po-
ceflas proprio jure non recidit. Quanquam cxpeditiflimum {ic,
vt in cafum incerregni vicaria rcip. adminiftratio tantifper eidem
commirtatur; ficuti &antea abs rcge in partem curarum tanquam
minifler vocabatur. Qincquidautem poteftatis incerregnitcrapo-
re ille fenatus exercueric, id ab univerfo populo in eundem colla-
tum intelligitur. Quam enim poteftatem a rege tanquam magi-
ftratus obtinuerat , illa rege citra fucccfforem defundo extingui-
tur ,'
& fi priftinam continuare fun(ftionem conceditur,id non am-
plius defundi regis, fed efl. Add.Bodinm derepuhL
populi beneficium
1. 5. c. 2. p. m. 417. Hinc &ejusmodi fenatui, interregis oflicium ob-
eunti, hautquidquam licct diutius poteflatem retinere, quam uni-
verfis placueritj multo minus fibi perpetuo imperium vindicare,
aut propria aucoritate ariftocratiam conftituere. Penes univerfos
cnimeftfupcrformareip.difponerej&quidem prolubitu,nifi fortc
dejurio fint vinli. vid. Liviti6 \Xc.\y .^DionyfHalicarn. 1.2. ubi me-
morat, cum crebra illa interregum mutatio populo Rom.difplicu-
iffet,& quod pro uno centum viderentur reges habere, fenatum ia
populi arbitrio po&iffe, de ordinanda rep.difpicere,five regibus^fi-
ve magiftratibus annuisejuscuram mallent credere. Etfi cam op-
eionem populus in fenatus judicium rejecit.
.5). Adiflh^cilluflranda operspretiumfueritexpendifle,
quse tradic Bobbes de cive c. 7. . if i<5". ubi talcm format cafum. Si
.
liiiti 2 - foû^
SfBB LIBRI Vn.
fofult4s trddiderit Jiimmum imferium uni alimi homifjUm, hahendumtr
tempore tamum 'uitdfm^ id^ cumfecerit^ unmejuis^ e ccetu Ua difcejferit,
m de locOfubt pojl mortem ejus ad novam eleBionem congregentur^ nihil
mmihofu ordmatum: populus non amplim erit perfona unajfed multitu^
do homfium dijfolutai quorum cmlihet cum quihuslthet convenire diverji
tevifore ^
loco , quo lihucrit , Bcitum erit. Igicur calem monarcham ex
legc gratitudinis teneri cavcre,nepoft morcem fuam civitas difTol-
Vatur: idq; vel ll^cuendodiem&locum certum,quo cives,qui vo-
luermcjconvenire poHijnt; vel (ucceflbrem fibi nominando, prouc
reip. videbicur expedire. Heic fallitur Hohhes, dum arbitratur,^-
gregutosjf dfccjferint non conflituto prtui loco (^ temforc fecuturi conven-
tti6â')irc in dijjolutarn multitudinem: fiquidem hoc intelligatur de. il-
lis, qui jam civitatem perfedam, rege eleflo, conftituerunt, non dc

his, qui in ci vitatc adhuc conftituenda (unt occupati. Nam qui con-
grcgancur formanda? caufa, & difoedunt non indido in fu-
civitatis
turum conventUj manifertum efl: rc penitus infeda difPolvi,
illos
adeoqi fingulosinpriori ftatu permaoere. A/l qui femel in perfe-
ftam civitatem coaluerunr, regiq'i fe fubjecerunt , cum fortunarum
fuarum fedem in ifta fixerinc, non pofllint prsefumi tam fuiflc ô^
cordes ut cum rege defun<flo novellam civitatem extingui, & in
naturalem ft:atum atqj anarchiam voluerint abire,non citraftabili-
tse jam falutis periculum.Igiturubiin regcm imperiumnon fuit col-
latum hcercditario jure,autut ipfe prolubitudc fucceflbre ftatucrct y

falrem tacite intqr ipfos conventum inrelligitur, ut ftatim a mortc
rcgis conveniant, idq; eo loco,ubi alias conventus celebrari moris
crat, auc ubi rex domicilium fixcrac. Nec facile dcerunc in aliquo
populo cives eximij, qui cantifper autoritate fua reHquos continc-
anr, &ad quamprimum confulendum reip. im.pellant. Ex hifce
qjoq,- perfpicuum eft, quoufq,- admitti poflfic illud Hohhefij Leviath.
e 21. ^ândo msnarchaproje ^ regnum
liheris fidis relinqiiit, eij^ renun-
ad ahjolutam
ciat^fnhditi ^ naturalem lihertatem revertuntur. Id c-
oim haucquaquam in eo (e n fa verum eft, quodifti in diflfblucam
planc mulcicudincm abeanCjfed qaoi abfolucum rccipianc jus dd
ftdcu fuo denuQ difponendi^
CAPUT VIT. pB^
la Exoricur qnoq; aliqua rpecies interregni inregnis fuc-
5.
cenTivis, quando rexdecedic, relila uxore pr^gnance, aut quam

fakem praegnancem fufpicatur. l^quidem ex confenfu plurimaru
gcncium in illos quoq;, qui adhuc in utero exiflunc, jus aliquod
cransferri pocert:,adeoq iidem juris quoad ?7^w capaces func. Exi-
ftencc aucem fubjedlo proprio (ummi imperijinccrregnupi non da-
cur. Undc neq; minorennicas regis, neq; capcivitas incerregnum
propric dilum facic. Ec(i capcivi (arpe a cognacis canquam mor-
tui fuerunc habici, cum pocius regnum ipforum nomine cancifper
dcbuiflTec adminiftrari, quoufq''; poftliminio reverciflenr, auc in ca-
pcivicace obiidienc. vid. J^fo. 1. ^S. c. I. TreheU. PoHio in Galliem. Par-
tu tamen regio nondum edico non facis conflac, vivus an morcuus
ficfoetus in lucem prodicurus; & ubi a regno fcemintEexcluduncur,
mas an foemina fic fucora proles poduma. Quoufq; ramen de ea
reconfticerit, populus hautquidquam jura illa, quze in iiquido in-
terregno,nancifcitur; fed regnum interea eric adminiftrandura ec^
modo, quo alias per minorennitacem regis folec. i\6.,Serranuim-
vcnt hifl. Vranc. in Philippo Valefio ab miK
. ir. A{\ pcr ficcepor/em jus rcgni femel alicui partum, auC
inaliquem coilacum, in pofteris cjus concinuacur. Ert: aucem ifta
fuccertio conrt:icuca vel arbicrio iprtus regis , vel arbicrio populi.
Regibus, qui regna fua in pacl-imonio habenc,jus quoq;compecic pra
lubitu fuper fuccertTione difponendi,- qui ubi exprertc circa eandcm
Voluncacem fuam declararunr, illa uciq; non minus quam privatt
parrisfamilias tcrtiamentum fuerir fequenda.. Qiio cafu poterit
rex illud fuum regnum êquis porcionibus incer plures liberos divi-
derc ,eciam nonconrtderaco fexusdifcrimine; accransferre illud Ic-
gicimis deficiencibus innacuralem filium,(quo nomine Alfbnfiis Ara-
gonise rex regnumNeapolicanum bello parcum in filium fuum na-
turalem Ferdmandu conculir; apud Gmcciardimm I.V. ecfi alijad Ara-
goniam id percinere jadarcnt,qaippehujus armis &opibus partum;)
auc quem adopcavic, imo &
in eum, qui nulla cognacione ipfi fuic
jundus. Add. Juflint44\. 41. c. f. n.io. Enimvero ubi de fuccertbrc
iuo nihii difpofueric ejusmodi rex, videndum eft, queranam naca-
liviiii raliP
I
ppo LIBRI VIL
ralis ordo ad fuccefnonem vocec. Licec enim oeq; teflameneo^fieq,'
alicer voluncatem fuam vivens declaraveric; praefumicur camen no-
luifle civicacem fe defund:o redire ad anarchiam, conjundam uciq;
cum pcrniciecivium,quibus cam miferum pofl ferclinquere liacuni
humanitas non paciebacur. Pr^fercim cum fi illa fuiflec ipfius mcns,
hoc facile fignificare licerec, quo in cum cafum fibi macure civcs
profpicere poffenc. Ec asque de regibus quam aliis pr^fumicur,
ipfos bona abs fe parca noile perire , auc quibusvis in medio veluc
cxpofica fe morcuis relinquere, fed ad eos devolvi,quos ipfi carifli-
nios habueranc. Igicur heic in fuccefliionibus regnorum patrimo-
nialium idem ordo fervabicur, qui in aliis privacorum hseredicaci-
bus; nifi quacenus indoles&incoiumicas regnorumabeodem difce-
dere fuaferic. enim forcaflê pari
Ecfi affecfû omnes fuos liberos pro-
fequacur pacer; camen eoufq;,fi cordacus fuerit, illum cemperaro

fcieCjUCne pacrimoninm, cui falus famiHfereinnexa,ad fui/labi-
licacem fiat inepcius : & ubi in concrarium nihil fignificavic, hoc ipfum
Voluifle prsefumecur. His poficisfequicur, ejusmodi regem velle, uc
pofl: fequoq; monarchica civicacis forma confervecur ucpoce quam ;
& ipfeexemplo fuo commendavit, nec aho fado auc verbo poft im-
probavic. Deinde, quoniam nacurahincHnacioneomneshomines
ilhs bene eflle malunc, per quos fibi pocius, quam ahis honor & gloria
exfurgic honor aucem & gloria unicuiq; pofl: morcem per Hbero--
;
rum pocius,quemaHorum quorumcunq;hominum pocenciam con-

tingic; cenfecur patrem Hberis fuismeHus velle, quam quibuscunq;
aHis. Nam H hoc noHc,exprefle id fueric fignificandum; cum can-
ta demencia non credacur in aHqucm cadere, uc cam fpeciofumbo-
num ad Hberos non pervenire, fed in medio pofitu rixarum mace-
riam praebere veHc. Non rede aucem ab Hobbefio de cive c. p. .ljt.
incer figna voluncatis paternse, regnum in liberos cransferre nolen-
is,refercur confuecudo pofl plures fucceflônes ; cum, qui defucccs-
fore caceCj confuecudini regni confentire intelHgacur. con- Nam
fuecudoiila, five abaucore fl:irpis, fivc a pofl:erorum aHquo origi-
nem habuerit, in vim uciqîegis fundamentaHs abiic. Nos auccm
heic quserimus de ordine fucceflSonis, quando neq; difpofitio re-
CAPUT VII. ppi
gis, neq; lex aut confuetudo regni extiterit. Porro ^ hoc ejusmodi
rex velle prxfumiturûtnonrolum regnumregularem formam re-
tineaci.e. ut neq; partes fummi imperij intcr plures fratrcs, aut eo-
dem gradu proximum regem tangentes diftribuancur, neqnidem
regnu proindivifo pariq;inter fe poteftace adminiftrent; fed eciana
nolle,uc in plures parccs regnum dividacur,& pro uno plura dein-
ceps diftinda regna finc. Quippe cum ucrumq; cum maximo regni
detrimenco,& ipfius famili^ regi^ convulfione fic conjunjûm. Cui
proximum efl:, ut eciam in hifcc regnis, non obftance secacis pr^roga-
tiva,incer plures liherosmafculi pr^feranrur foeminis,quiaregulari^
ter fexus mafculinus imperioapcior, & foeminarum regimen fcre
.incommoda qu^dam comicencur, quse eo majora fucura func, fi per
'1
casdem fratres paterno folio fint prohibendi. Pr^cerea hoc obti- &
nebiCjUcinter plures liberos fexu pares nacu maximus fuccedac,idq5
W non ideo cancum, quia hic uc ^cace ica &
prudencia juniores ancecel-
'
lere cen(etur, fed & quod alias frarres circa conjun(fi:ionem cum pa-
cre aequales funt. Incer quos fi dignifilmoregnum eflec deferendu,
j
non non exicialibus incer fedJfcordiis implicari. Q,uibus
poflenc
praecavendis opcimum eft forci nafcendi rem commiccere, quana
[
f! omnium feregencium confenfus,velur abipfa nacura jadam, con-

:'
ftancer ampledicur. Heiccamen neceflârium fuerit,ut primogeni-
tus ca^teris fracribus de honefla fuflencatione profpiciac. Nam ufi
; iflis cancum rependac, quanci eorum porcio futura erat, fi regnurn
1
divifum foret,neq; neceflârium efl,& fieri plane nequit. Ponamus
'
cnim quacuor cfle fracres. Unde heic primogenico rantum pecu-.
niap,quar trcs quartas partes regni ^quec? Add. BizckrâdGr()t.\.z.c^
7. .15. Quod C\ aucem in ejusmodi regnis rex fine prolc fic, fratres
aut (orores fuccedenc, & his deficientibus, prout quisq; defundunEi
proxime actingit; falva tamen fexus & ^tacis prêrogativa. Q.uin
& ad proximos ulrimJ poflTeflbris regnum demum perveniet, qul
aucorem regni non accingunt, non folum voluntate defundi ex-
preflra,fed&:fi ejusmodi fuccedendi moscirca privaroruciviumhaf-
reditatesinregno fitreceptus. Quem&circafuumpatrimoniumva-
\ icrc voluifle praefumetur rex,dum exprelTa difpofitione ab eodem
ppx LiBRi vii: ^
non abiit. Qupd autem Hobbes de cive c. p, . ip. addir. non adco
liq uid u ni efl. cl^^^ ratione, 'mquk,JuffeMtur adimêriutfjiadem qô^
fucceditur ad jm jucceponis, Namprimogemttu , fi ante patr^m ntoria^
tur^ cenfebitur ^mfi âter aliter fiatuerity jmfitum fiiccejsionis transtuUjJe
dd liberos fiuos : ideoa^ nepotes i^ neptes priores ermt adfiuccedendutquam
ipfiorum avunculi. (^^^/m debebac dicere.) Equidemfatemur,jus il-
lud reprasfentationis aut fubicionis in locum efle valde favorabile;
ne fcil. liberis fraudi fit,quod tam macure patrefuerint orbati. Ni-
hilominus cum filius, patreadhuc vivo, ad iftius bona fpcm dunta-
xac, non plenum jus habeat; & non adeo neceflarium videatur, uc
quemadmodum jus,ita&fpes, nondum in jus velucanimaca,in libe-
ros cranfeac;vixfolojure nacurali pacruis prajvalebunc nepoces,ni(i

lcge regniauc confuecudine fulciancur. Add. Bodinus de rep. 1. VI.c,
j*. p.m.1144. feqq.
. 12. Enimvero in illis regnis,qujEab inicio ulcronea populi
Voluncace func confticuta, ordo fuccelTionis originarie ab ipfius po-
puli voluncace dependec. Qui ubi in regem non imperium folum,
fed & jus de conftituendo fuccefTorc exprefle contulic, (id quod
non cemere fieri folec,) fuccedec, quem if):e volueric. Sin ipfepo-
pulusfuper fucceflionedifpofuir, voluic eam procedere auc ad mo-
dum reliquarum ha?redicacum, quancum ille ad regnum ucilicer ad-
plicaripocefc; aut peculiari ipfum racione cemperavic. Succeflio-
nem fimplicicer hxredicariam inregnis a privacarum h^redicacum
fuccenfionibus inhifcefercfaluscivicacisdifccderejubet. I. Utregnu
inter plures fratres aut h^redes, eodem gradu a defundo diflantes,
non dividatur. Quia hocad tuendum regnum &civium concor-
diam plurimura facit. vid Juftin. 1 XXI. c. i. 2. Uc fucceflio flec intec
cos, qui a primo rcge defcendunt; neq; ad gradom cransvcrfum,
multo minus ad aflines tranfitus fiac. Nam ifti regi, ejusq poflcris ;
regnum darevoluit populus; quibusexcmdtis adpopulum redit jus

deinceps fuper regno flatuendi. add. Boecler.adGrotXi.c.7. .if 3. Ne .
fuccedant, nifi qui nati funt fccundum leges patrise. Qâ ratione
excluduntur naturales feu nothi, utut pater force non minore aflfe-
du ipfos fueric amplexus. Nam faltcm incer geaerofas nationes ad
CAPUT VII. 5)j>j
cofttemtum patent,quoru matrem pater jufto matrimoniodignatus

nonfuic,&pro inftruraenco magis defukori^ libidinis,quam focia
vicae habuic. Quin & ob defedum fidei^ & perpecu^ cobabicacionis
non adeo liquido de talium pacribus conftac, Aft in regnis quam
niaximc^ expedic perfonam regis efTe venerabilem, limulq; quam
minimum concroverfiarum circa eandem polTe moveri. Add. me-
morabile in banc rem exemplum apud Martmum hifi, S'm, I. VI. c. I. p.
m. 202- Uvim i.j^.c. f|. Btfi mmore atate,qmm VerfemêJJet Vemetrim^
hHnetamenjufta matrefamilias, illumfeUice prtum effe: illtimyjUtex vhL
gato corfore genitum^ nulUm certi patris notam habere : huncinfignem
fhili^pfimiUtudinem^rAfe ferre. Excluduncur quoq; adopcivi non
folum,quia nobilicasgencris vereregij magis venerandos efficic re-
gesjmajorq; de illis fpes concipitur, quod fimiles finc virtutibus fu-
turi illis, ex quorum fanguine func prognati: ^z^ & quia in nacura-
lem regis ftirpem populus regnumconculic,quadeficience adfevo-
luic redire faculcacem de fecucura rcgiminis forma difponcndi. Qu^
faculcas, admifla adopcione, quag quidem jus ad regnum darec,in
perpecuum pofTeceludi 4. Ucinpari gradu, revcra aucper reprse-
fencacionem cali,mares pr^ferancur foeminis,eciam a^cacis pr^roga-
ti va gaudentibus. Add. ôscler. ad d. l. Grotij . \y. f Uc inter mares>
.
ûbi hi deficiunt, intcr foeminas,in parigradu maximus natu pras-

feratur. hûdiLivium I.40.C. ii. Perfeus deDemetrio minore fratre:
tranfiendere fefiinat erdmem Jttatis, natura^ moris Macedonum ^juris gen^
iium. Add.Bxcieru^ d.l.^.lS. (S- Deniq;&inhoca vulgaribus h^re-
ditatibus ejusmodi regna diflTerunt, quod,licet non nifi morte prio-
ris pofrefibris ad alterum devolvantur, & ab ifto huic velut dc ma-
nu inmanumdcntur;tamen occafioneduntaxacpriorisdomini ad
alcerum pervcniant, non autem,uci ali^ hseredicaces, cx prioris do-
mini jure,voluntate, & beneficio. Nam fuccefiio in hifce regnis non
abarbitrio ultimi poficflbris dependec; fed ex conftitucione populi
in ftirpc regia continuatur. Indc quoq; non efi: neceflarium,uc
fuccefibr, licet gradu
proximus, ctiam in onera defundi , quae qui-
dem in privato patrimonio hsrent, fubeat. Sed:, fi videatur,
ipfius
poceric regnum quidem capefiere ; privati autem patrimonij h^t^

\Kkkkkk dita-
p^4 LIBRI Va
dicateiii recufare; quipps cumregnum eximia qua;dam,& a priva-
to patrimonio feparaca (ic haeredicas. Nam
populus qaam optimo
iure regnum deferrc voluifle credicur; neq; ejus quidquam refertj
qy id privato regis pacrimonio fiat. QfTin&ipd populo oneri futu-
rum elTet,!] ad privata regis debica lucnda ruccelTor teneretur; quje,
(i privacis inbonishic cantum non haberet,de publico folvenda de-
inum forent. Ifthunc autem fucced ndi ordiaempopuIuselegit,ne

fuccedbrforecinincertOj&vicandiseledlionum incommodis;ijmul
creverentia regi ex fplendore nacaUum conciliarecur, & ex genere
regnura
atq; educatione fpescllecprsclarse vircucis, regniqypofleflbr
magis curareCj& animofius defenderec^fi illudiiseflec relidurusjquos
ipfe ob naturalem affcdum maximi facic,
. 14. Sed cum in ifl;hoc genere facceflflonis inter peFfonas
longius ab aucore flirpis remocas facilc concingere poflflc, uc qua? al-
teri ficpr^ferenda non ica liquidum eflTec, fiquidem fimplicicer ica
quisq; ad coronam vocandus forcc, prouc nuper defunctum regem
proximeconcingeretjprÊrertim cum favor reprsefentationis in re-
motioribus gradibus evanefcat: igitur ad tollendas ejusmodi con-
troverfias multas apud gentes fuccefHo, quze Imealis dicitur, incro-
du6la efl. Qit^ in hoc confiftit, ut omnes,qui ab aucore fl:irpis re-
gnacricis defcendunc, veluc lineam quandam perpsndicularem in-
celligancur conflicuere,quarumquIibec regno propior,proucquisq;
in eodem gradu lexus,deinde secacis prsrogacivapocior. Nec prius
ad aliamlineam regnum devolvaeur, quam omnes ex priori linea
fuerinc excindli. Unde & iilis, qui hoc modo fucceffljri funCj npn,
neceflujm efl numerare, quoco gradu a proxime defundo rege di-
flenCjneqj adjus repr^fencacionis provocare; ^t^ prouc quisq; na-
fcicarjica lexilHperfedlum jusad regnum ruoordinehabcndu con-
lerc; quod jus quisq'; ad omnes ex ^z^q nacos pari ordine demiccic,Ii-
cec ipfe regnum non obcinueric. Hoc modo igicur primo femper
loco vocancur uicimi poflêffbris liberi, fedica, ut& morcuorum ra-
tiohabeatur,fiquidem ipfis proles fuperfic qualiscunq; gradus; (1 &
morcoiifiiuslinea pocior fuic,ejusde proles reliquos omnes excludae:
faiva camen femper in pari gradu ejusdem ^^ prasrogativa &fe-
xus
CAPUT VII. 9Pf
xUSj & tatis. (Nam wc fola tatis prsercgativa fuperet pr^rogaci-
vam fexus^nullibi piiro exempla exiftuni.) Si ultinio pofieflbri dc-
fuerinc hberi.abipfoadfcendendo^^non recurrendoadautoremftir-
pib&ibi incipiendoj) icurad lineam proximan), & fic deinceps, fal-
va femper in pari gradu ejusdem linese fexus &^cacis pra?rogaciva.
Caecerum fucccflTionis linealis uficaciflim^ fpecies duse fiinc; cogmti-
a una, alcera agnatica. llla, quod in regno Caililise fic recepta, Cafti-
liana quoq; vocatur: quse id habecpeculiare, uc in eodem grada
cjusdem Hne^mares foeminis eciam majoribusnacu prferancur,ob
folum camen fexum de hnea in hneam cranficus non fiac. j\deoq;
foeminae non excludancur, fed poftponantur duncaxac maribus in
cadem hnea, ica uc etiam ad ipfas fic regreflus, fi priores, aqt pares
cascera mares,aut ex maribus defecerinc. Cui confequens eft, ucfi-
lia ex fiho, pra?feracur fiho exfilia; & fiha ex fracre, filio ex forore.
SucceflRo autcm agnacica ab iha difFerr,quod beicfoeminj^,&ab his
defcendenccs in perpecuum exckidancur. Cujus rei racio efl:; ne per
focminarum macrimonia ad peregrinosregnum devolvacur, auc in-
fercisper macriraonium inregiam famihamahenisantiquailirpsre-
gia nimium rejiciacur. Vocanc eciam hanc fucccflTionis fpeciem
Francicam,quod inGalh^regno illa recepca fic. Poteft& hoc in-
troducijUCubiomnes mafcuhex flîrpe regia defeccrunt demum ad ,
foeminas rcgnum devolvacur. vid. Guicciardm. htft. l.XII. p. m.$S7'

C^ccrum cum fucccfirio lincahs vaidc plana fif, igifur ficubi con-
trovcrfia incideric, ance om.nia illud inquirendum fueric, quâna
fpecies fucceflônis in regno reccpca fic.
, 14. Poceft eriam alius modus fuccedendi.conflitui, ut ta-
liordine quisq'-, ad regnum vocecur, prouc autori
ftirpis regiae eH:
proximus. Qua racione ipfi fuccedcnc omnes filij pro aetacis ordi-
ne ; indc omnes nepoces, Kabica racione & secads patrum fuorum, &
SBtatisproprix: his omnibus cxcindiseundum ad pronepotes,& fic
deinceps. Talcm modum fuccedcndi quondam inNumidia fuiflc
uficacum colligicur cx Livw 1. XXIX. c. zp. De more in regno FefTae
& Maroci ccftacur Thnanu^ 1. 6"f adam. If 78. add. Grotim I.2.C.7. .24.
.
Apud mukos quoq^populos in India hic mos fuccedendi eft recc-

Kkkkkk ^ ptuss
p^S LIBRI VII.
pcus, utnon fuccedacpatri filiusjfed fororis filius; quod credant,de

hoc muko certiorem elTe fidem, quod fic ex profapia regia,quani
de ilio; uti inter alios referc Petrus de Valle Itwer.part.s. eîfl. & HierO'
<f.
nymus ojorim paflim. Singularis modus fuccedendi apud Chatra-

motitas rcfertur a Strahone\.Y^\, Snccedit inregm non filim fatrtyfcd
qmprimm e nohili generefofl confiitutum regem nafiitur. Namjtrmi ac
Aliquis in imperio conjlitutm eliômnesmbilium virorum uxorespr^gnan-
tes confcrihunturj^ cufiodes adponuntur ^qui obfervent , qu^ prima pepe-
rit, Nam ejusflius ex lege ajjumitury df ^^ regnifuccejîonem regaliter^
educatun
. if Ctftcrum hoc loco quaeftio oritur, fi controverfia in-
.
ter duos pluresvecircafucceffionem inregnocumprimis non patri-

moniaU oriatur, quis competens fitjudex? Nam ut ad arma ftacim
propter caufam nondumliquidam decurratur,iexnaturas non per-
niirerit. Heic illud initio certum efl:îndolem ejusmodi controver-
fiarum non ferre, ut per modum jurisdidionis (eu pro imperio de-
cidantur; adeoq; illas difcepcandas efiemodo inter cos recepto, qui
in naturali libertate nullius jurisdidioni fiibjedi dcgunt. Quem in
fenfijm explicandus c(i Grotius d. 1. . 27. In naturaU autem fi:atu
invicem vivere dicuntur iUi, quorum unus alteri non paret,aut im-
perat,&qui communem dominum non agnofcunt. Ac Ucet, qui
quamdiu litigant, fortafie alicujus imperio fijbefie
inter felitigant,
pofl[int : tamen caufa talis efl:, uc fententiam tanquam a fii-
ipfa
periore profe(flam non admittat. Extra illum populum, de cujus
smperio ambigitur,nemo judicem fe ferre potefl. Neq; ipfe rex,
iieovivohaccontroverfia agitari coeperit,competens ericjudex:
quippe cum in ejusmodi regnis praefupponatur, populum habendi
imperij modum regi hautquaquam non defint ex-
fubmififlc. Etfi
cmpla regum,qui autoritate & mericis fuis confifi ampliorem fibi
poteflatem heic aflerusrunt, quam aUas indolcs regnorum libero-
rum Inde inter filios Dari) exortam litem ipfe pacer decidic,
ferc.
^pudflerodotum Folymnia, Quanquam J"^/^/^^ 1.2. c, 10. eandem a

âcribus ad Artaphernein,velut ad domefl:icum judicem, delatam
f cferac, Sic &
Ucem iater Arlicatn c Cyrutn pacer compofuic Pln-
tardf^
CAPUT VII. ppy
ârck Artaxerxe. Add. i. is.egfm\.^. fiqq.Juftmus XVI. '2. 7- Sed
quod ne populiquidem fic tales concroverfias pro imperio defini-
re, afleri potefi:, non quidem ex ilia rationc,quam afFert GrotimdJ,
quia populus a fe in regem,& regiam familiam omnem jurisdifiio-
ncm tranfi:ulerit,neq;ea durantealiquashabeat ejus reliquias, Nam
caufa fuccefijonis non pertinecad objedum ejus jurisdi(flionis, quae
a populo in regem fuic collata & ubi calis controVerfia temporc
:
interregni agitatur , falcem temporaria jurisdidio populo dcnegari

non pocefl:. Verura ratio cx nacura iftarumconcroverfiarumcfl:
petenda. Poteflas enim judiciaria exercecur in fubjedos cum hoc
efFe6lu,uc oranino in fentencia laca ccneancur adquiefcere,& fi no-
linc,pro imperiopoflinc adigi^ idq;quia fnbjelionis civilis pars cfl,
decifionem concrovcrfiaru, qu^ fibi cum aliis civibus incercedunt,
ab imperance expedarc. Acqui fi omnescafus efusmodi licium cir-
ca fucceflionem expendamuSjpacebic, nullum icaeflccomparatum^
lit proimperio poflic a populo dccidi, ficuci civium lites a commu-
ni judice folenc. Si enim regi qui valente populo pofleflônem

,
regni adprehendic,pofl: alius quidam e familia regia liccm incencet,

quafi propiore gradu rcgnum ad ipfum fpecftet; neq; pecitor po-
pulum.poterit judicem agnofcere, quippe cui judicium fuam,dum
lemcl legitimum regem ipfum agnovit,efl: tuendum & qui femel :
fummum fafl:igium infedit, haucquaquam fcfe illorum judicio fub-

iiiitcet, qui fc ipfi fubjeccrunt. Multb minus populus competens
Judex habcbitucjfi quis regni haeredem fe venditct, quem ipfeagno-
fcerc detredtar. Quod fi aucem folio vacante duo fefc compctitow
rcs ofFerant,ruper potiorc jurc ambigentes, &: populus fit paratuf
illum agnofccre regcm, qui prs altero rcgnum fibr deberi demon-
ftraverit; judicio proprie di6lo, &qualicauf^ fubje6!orum in civi-
tatibus cxpediuncur, opus non efV. Nam vel concrovertitur dun-
taxat,quoto gradu ucerq; veluc a fblio diftct; vel dubicatur, utrius^
gradus fit potior. In priori qu2Bfl:ione fadi licigantium eric, profa-
piam fuam liquido deducerc; ubi vi<f!oria ab iflo ftabic, cujus de
ducîo populo clariflima fucric vifa. Quanquam auccm judiciuiii
populi hcicad Viiôriammomencum adfertr non tamen fententia
Kkkkkk fere^
,.. j
pp^ LiBRi vn.
fercruf velnt pro tFibunali a judice in fibi fubjccflos, fecf per tnodutYi
midsadprobacionis:quomodo dcbicorad folvcndum paratusnon
nifiinftrumenta fui credicoris rccognofcere cupic. Quod fi dubi-
tacur,qui gradus, auc quac linca fic pocior, declaraca voluncas po-
puli finem lici imponet; cum quilibct,quid agere volucrit, intelli-
cere prajfumatur; populus aucem,quinunceft:,idem ccnfeacur efle
cum ep, abs quo fucccflionis ordo abinicioerbconflicucus. Siccon-
troverfla Eduardi regis Angli^ concra Phiiippum Vâlefium corara
ordinibusfrancias difcepcata ^mt.Y\d.Scriprores hiflorU Trancicx.^Pe^
lydor. Virgiliu^ hiflor. Anglic. 1. X?X. ah mit. Sic apud Dionyfium Halicarn,
ll.licem fuper fucccflrionc inter Sylvium, Juium Afcanij filium &
populus fufFragio diremit,pra?ter alias rationcs hac pra^cipue mo-
Syhim matre natmejjet^
tusôTi uriTôg n Ql,iA^'iog e^mKAfj^y t^ ct^x^yCfHod
kdrede univerfi regni. Quanquam &
ejusmodi declaratio non ma-
gis naturam habec fententia^ judicianse, quam fi donator obfcura
guc ambigua fua vcrba interprcratus fuerir. Ubi aliquis competico-
rum qucracur,fludia populimagis in alterum, quamin ipfum pro-
pendere, proximum fueric ad arbicros rcm deferre,neucri parciucn
addidoSj&quorum nihil interfiCj hic an iflc rerum potiatur. Fre-
quentiores controverfias huc fpedantes vide apud Grouum dj,%.z^
feqq. drmjûm rek^. poL 1. 2. c z.fect, lo.fiqq. alios. &
CAPUT vm.
DE SANCTITATE SUMMI IMPERII CIVILIS. ^
s, SHmmoJTHpeYio jttfla tmperami non 6, Nofift-ttim civibns vu meKm^ qm
debettefifli. tyranni^t ciicitttrêfHicitii.
2 . An civik civltaê infttria fien pojftt. 7. Grotij fenenna. {tales*
3. Cives f(tpe injufie de imperio civili 8. Sacrofanî no 1 funt^ m/$ reges vert
qAeruntmr. \p. ,^0 caffiinvaforhal>endtu pro tegi
4^ ôt modis Civi a reBotq c'tv\tatii\ tjmopr.ncipe}

injnria fieri qneM. lio.âtenns invaforis jttjft cives ohli*
S^ An airociixu injnnis principis pojpn gentjegitimo regeadhttefttper'

refifli ? I
fittejed txpHlfo*
Quem-
CAPUT Vm. p^p
QUemadmodum fumraum imperium civile ad incolumica-
cem genere humani,& ad collcndas infinicas ftacus nacuralis
miferias infticucum {acrofandum & inviolabile
cil:; itaillud
abomnibus baberi generis humani quam maximc incereft.
Acq; illud quidem a neminecordaco in dijbium revocacur,quin ne-
fasfic, imperancibus,quamdiuincra poce/latis fu^ limiccs verfancur,
refiftere. Nam cx fine &:indoIe imperij adparec, cum ipfo necefla-
rioconjundam efle debere obligacionem non-refiftendi, i.e. cicrarc-
luilanciam parendi, faciendo vel omiccendo id, quod abiflo injun-
gicur. Enimvero de hoc pocidimum dirccptatur,an,fi fummus im-
perans fub jedlo praecer quid imperec, auc quamvis injuriam in-
fas
tencec,cunc quoq; facrofan(Aus fic, (ic uc nullo modo ea ijnjuria per

Vim a fubjedo repelli queac?
. 2. Equidem Hohheflj de cive c. B. . 7. dogma a civi-
eff, elvi
tatefiert non pojje inJHrtam^ ficuci nec Jervo a aomino; idq; eo argu^
mcnto, quod civicaci cum cive nullum incercedac padum; (fola
quippe pa6li violacio ex ipfius mence ert: injuria;) & qura civis vo-
luncas voluncaci civicacis fubjecfta efb, fic uc quidquid a civicaccfic,
volence civc fieri incelligacur. Volenci autem injuriam non fieri tra-
laticium eft. Enimvero jam fupra oftenfum fuit,neq; injuriam con-
liflere in fola padorum violacione; & incer monarcham acq; cive^
padum incercedere. Subjedio aucem voluncacis civium civicati
fala ex fine hujus interprecanda & limrcanda eH:. Sic uceo demum
res redeac: fmguli cives fuam voluncacem voluntati civitatis fubje-
cerunt circa negotia, qua? ad confervationem civitatis faciunt;iii
quibus (i fadum civicacis civi difpliceac, injuria huic non fir. Atqui
cum excra ea negocia abs imperance civibus injungi auc inferri que-
anc, quibus jus vel pecuhari cx pa6lo, vel ex commTini humanicatis
lege qu^fitum violatur^ noa adpaxet, quare civi a civitatc injuria
fierinequcat.
.3, Probetamen obfervandum,acivibus turbulcndsaue
qu^ruhs multa principum fa5ta pro injuriis traducl,qu^ calcs mini-^
mc funt. Scilicec quod ab ipforum judicio difcrepat, id ranquani'
male &(^m damnacur, Ec Jupicer neq; fsrenus neq; pluvius omni
'
,000 LI.BRI VII.
bus placet. Atqui quemadmodum propter varietatem ingenij hu-

niani,& male compofita mukorum defideria fieri non poceft,ut reip.
adminifi:ratio fingulis civibus jeque arrideat: ita fi quis pro injuria
ftatim haberi veHt, quod ipfi difplicet, vel civitatis diflx)lutionera j
qu^rit, vel ipfe imperare cupit. Etfane non paucis ea fola quere- .
larum caufa, quia ipfi non regnant. Quo ex numero erat Avidius
CaiTiuSi^LpudFu/catium G^l/ic4mmy qui caufam fumtorum inM. An-
toninum armorum jadabat, quodjibi hujus imperium M/fliceret, quod
mn fojjet ferrenomen mperatorium. Quo pra^texto adverfus Septi^

iTiium Severum utcbatur quoq; Pefcennius Niger, apud mL Spartia"
mm^ & Clodius Aibinus apud Jul. Cafitotmum, Muki querelarum
fuarum caufam in principem habent, quod is pravorum minifl:ro-
rum utatur opsra fed veram doloris originem inve/liganti adpa^
;
rethanc efle, quod ipfi eodem minifl:erio non potiantur. Tributo-

rum gravitatem plebs fsepe indignatur, etiam quando non plus exi-
gicur,quam praefens reip.ufus, aut probabiliter fubfecuturas nece/fi-
cates videntur exigere. Cui quid reponendum fit, doQctHohbes de
Cive, c.yAl . Pcenas in legibus didlatas fevere exigi nemo jurc
p.
indignari poterit, nifi qui flagitiorum hcentiam fibi pofliulare vehc.
Et tamen fi cui ifl:ha:c omnia quas rationes reip. utiq; exigunt, into^
,
leranda videancur, alio migrandi poteftas efl:. Qija fi uti non pla-
cuerit, communem mortalium conditionem accufec, quibus nulla
pars illibata conceditur.
felicicatis Credere autem fibi ideo licere
legitimum imperium vi excutere,perinde foret,atq; ex rapinisrem
augere velle, quia proprio labore tQ fuflentare nimis durum vi-
detur.
. 4. Ha?c quanquam ita fint, dubium tamen non efl-, quin ^
civitate, ejusq; redorecivi injuria poflit fieri,cum utiq; inter ipfos
communio fakem naturalis exiftat^quaefuflBcit, ut quis injurise
juris
abakero capax fit. Duphci porro modo injuriam fubjedlis facere

videturprinceps, fi violat adverfus ipfos vel of^cmm prtncipis, vel
officium hpminis'. feu fi cives tradat non ut cives,vel non ut homi-
nes. Oflicium principis vel univerfos refpicit, vcl fingulos. Uni-
Krfishocdebecprinccps, ut falutcna totiusciyitatis procuret, &qui-
dcm
^CAPUT VIIL lOOl
dem fi abfolutus e/l ad jiidicium proprium, fi legibus quibusdam
circumfcripcusjprouc i(\:x modum regiminis definiunr. Ergo uni-
rerfis civibus injuriam facic princeps,fi omnem reip.curam abjiciar,
ac ne per miniftros quidem negocia publica expediri faciat. Puta
fi neq; adverfus excernos hofles defenfionem civitatis fufcipiarjneqs
per exfecucionem legum incrinfecam cranquiilicatem tueacur:&ni-
hilominus incer tantam negligentiam dignicacc & redicibus princi-
palibus frui pergarâcprincipacusforcunamfola luxuriaaclibidinum
licencia meciacur. Nam ubi cum curis regni etiam loco regali &
provencibus abfiinear, imperio plane cenfebicur CeCe abdicafie ; id
quod ipfi concelTum,nifi force pravisconfiliisremp.in gravesdifficul-
tates conjecericeamq; deincanquam defercor defiicuere velic. Sine du-
bio aucem injurium efl:,nullam officij parccm facere, & camen ejus-
dem emolumentis frui velle. Major adhuc injuria efiijfi direde ani-
mo hoftili univerforum falucem peflum darc fl:udcac, atq; hofl:is
perfonam induat, qua? cum perfona principis fimul confifiere ne-
quic. Quanquam ejusmodi cafus in principe mentis compoce dari
non poffit. Quis enimfanus fuaperderevelit? aut cuiimperabiCjqui
cives fuos hoflium loco habuerit? Nifi force duobus populis fimul
im perec, ut unius excidio alteri lautiores conditiones conciliet. Sic
&injuriam princeps facit,fi leges fundamentales invito popuIo,&
nulla urgente neceflHtace fubvertat; aut habendi impc-
fi modum
rium immutatum eat. Item,fi patrimonium publicum deftruatjfi
graviora quam pro ufu reip. tributa imponendo pecunia cives
cmungac,eam inutiliterprodigatjautalio extra civitatemtransferat;
& qus funt alia. Quo pofljs adplicare illud Amipatri in Anthd.
t5 (pvActKoc At fugat ijle lupos. ^îd lucri hinc? Credita qu&fint<yfi lU"
;
fui,aut cuflos fahartianere vetat, Singulis porro civibus id debeC

princeps, ut eos communi cum cseteris fui ordinis jurc frui permittaf,
iisdem defenfionem prasfl:et^ ac jufl:itiam adminiftret, quatenusid
falva civitatefieri poteft. Hoc fi princeps fingulis non prseftiteric,
ubireip. tempora idpermilerint, injuriam uciq; facic. vid. Juftinus I,

p.c. ^. y^^/f^îf^.etfiPaufanisefacSIum hautquidquam probandum fit,.
LillU SiQ
1002 LIBRI VI!.
Sic apud Xlphilimm epit. Dwms,Sc Zonavâm tom. \l. Vetula ferociter A-
dnanolmpsracori, cum negarecfibi ad eam audiendam ocium efici
occinic ; 2rgo imperars Officium hominis adverfus fingulos

noli.
princepsvariis modis^riolarepbceftj puca fi pr^cermericum hone-

ftum virum ignominia affi:iac, î mercedem promiflam dencget,
mucuum folvere, aliosve concradius implere decrcclec, fi damnujn
perpeculanciam dacum farcirenoliCjfi honefirarum virginum pudici-
ciam expugnec, fi per adulceria aliorum thoros polluac,fi corpuslse-
daCjbona cripiac, perdacve; fi deniq; innocenci vicam eripiac per
iticram violenciam, auc fiibornacis calumniatoribus,3utadiniquam
fencenciam adadis metu, vel perproraiflajudicibus, quê fijnc fi-&
Biilia. Ammim^ MarcellA. x6. c. 13. Inter arma dr IttMos conditionis ^qua -
tio leviorafacit pericuU: (^Martix virtutis poteflas aat idquod auptm
^ccupatâttt inopinata mors fi acciderit inulUm ignommia continetfenfim^

fnem^ fecum vivendi fimul^ dolendi perdacit. Ubi vero confdiis impiis
jura qaidem pr^tenduntur (^ kges , ^
Catoman^ vel CaJsianiS fententi^
fucoperliti refidcntjudicesy agitur autem quod agitur advoluntatem prS'-
fMmidx poteflatis , d^ ex e']m libidme vitiz incidentium necisa^ momen^
tapenfantur ibi capitalis vertitur pernicies (^ abntpta,
.
f. Enimvero
difficilius efi: explicare, an ad quaslibetha-
ffum injuriarum cicra relu*flanciam pcrferendas teneantur cives ara ;
vero cercoincafu per vim easdem propulfarc queanc? Heic nobis

ica videcur. Cum illa vic^ humanas fic condicio, uc omni carere io-
commodo nequeat, neq; ullus homo facile tam compofitis exces
moribus,ut adunguem omnibus fatisfaciat: fiolidum juxta atq;im-
pudens fuerit, ob qusevis vitia in principem velle infurgerc; prje-
fertim cum ncq; nos ica accurate officium nofi;rum ergaipfum fa-
ciamus, &
in privatis quoq; leges leviora deli^la foleanc diflflmula^
re. QLianco quius igicur fueric modica principis delidja condona-
rc, cuius cura civium cranquillicas, forcunarumcf; vicae fecuricas &
condnecur. Pr^fercim cnm experiencia cefiecur, quanca civiuni
clade^ quanca reip. concuflHone eciam pefllimi principes fuerint de-
je^ti. Ergo leviores principuminjudas nobili ipforum muneri, ca^-
tensq; beaefidis,quia(5<: aoilfis ciyibugscoucjirdp.fiiac coadojaaa-
CAPuf^ vm foi
dar. v\d.Juf}hm 1. if . c. 5 n.^.Jeqq. Taltm A. XII Terenda regm mgenia^
r.ttj^ hjui Cr-ebYMS mu tatumes. i^ pud Emdem H. 1. IV. Ccrialis ad rebel-
lcs Ivcwc^con: ^pm<idoJler'Uitattm , autmmios imbres (^ c<xtera natu-
Yd ?naiai ita ihxum 'vel avmtiam-dominantium tolerate. Vitia erunt
donec homines : fed ne^ hac continua , ^
meliorum interventu fenfmtur.
fiato efi/i.VU, Ea mente circa fairtam virprudens ejfe debet^ ut ita re-
^rehsndat avitatis erreres^ fi ne^fru/lrafit refrehenfurm , nejôb
refrchenfionis ftkdium feriturm : njtm autem fatria fer reip. mu^
tationem afjeret minquam , quando abs^ expdfwne c&de civi^ ^
um emendari ncn popit. Sed qmetem aget , voto^, precabitur opti-
ma c^ fibi S" pairi^, Qiiem locnm adduxit qnoq; Cicero epift. ad
fam, L p. Imo& fibi ipfi confulit, qui pocenciorum injurias muffitac
potius p quam impeilivis querelis graviora fibi mala arceffit. Quo
fpedanc dida a Grotio l.i. c.4. . 4. cicata. Quin & facra? literje, ac
iana ratio morofitatem parentum, & dominorum patienter fufti-
nendam fuadent. Plmi^ l.$.epift. 14. Non judicio dominij fedfcelere
ferimuntur, Sed&hoc certum efl, etiam ubi atrocifi[ima injuria k
principe animo hofl:iIi intentetur, potius efle emigrare, aut fuga fibi
confulere , aut fub alcerius civitatistutelam concederc. Sed quid

fi pnnceps innocentem civemhofl:iIi animo perditum eat, neq;fu-
gSE locus fuperfic?Sane multi animo conciperc non poflunt,quo-
modo principis & hofl:is perfonam crga civem idem fimul fudine-
requeac; &qaafronte pofl:uIet,ut ipfefacrofandus fic, qui civcm
innoccncem canquam miferam belluam fuas libidini ardet immo-
lare. Quin aucumant, fi, qui patrocinium alicui debet, nulla aut
iniqua de caufa hofl:iIem adverfus ipfum animum induat, illurri
quoq;huic clicntis obligationcm remittere; faltem hadenus,ut abs
Vi praefidium contra atrociflîraasipfius injurias mutuari liceat. Quas
defenfio boc favorabilior habecur,quomajor efl: eorum numerus,
ûos per injuriam princeps perditum it, Sed cum vix reperiantuF
cxempla principum, quiper apercamprofeflônemfolius libidinis
innocentes cives necare infl:ituerunt ; major difficultas oritur^quid
liceac, ubi princeps fub obtcntu juris f^vire vclic: puta, quod man-
vdatum aliquod iniquum cives ncglexcrint. Ubi illud fupponimus,
LlUll % cum
,
,
foo4 LIBf I Vn.

cum omnls pocellas alicui delata intclligatur falvo jurc fuperloris,
civesquoq;,conftituca fumma poteftate civili, imperio Dei in fe re-
nunciare neq; potuifle, neq voluiffe ; adeoq; eos non teneri jullis ira-
perij civilis, quae aperte mandatoDei repugnare con/lat. Heicquid
civi faciendu, (i vis intentetur propter profedionem religionis Chri-
flian2e,noftrumnon eft definire;cumex iisdem fcripturisjunde ifla
religio hauritur^ cuiiibet conflare pofllitjquanti debeac ipfis efleXua;
vid.MatfkXi$zQ}ôd
religioni nihil contrarium egifle auc fimulaflTe.
autem,ubimorsintentatur,fmcpropriopeccato quis fufcipere pos-
fic exlecutionem cujusdam adionis,qu^ in fe juri natur^ repugnac,
inferius oftendemus. Quod fi tamen exfecucio adlionis ejusmodi

litût vel omnino citra proprium peccatum fufcipi nequeat, vel in
fe ipfa morte acerbior judicecur; neq; ulla ofl:endatur, auc faltem
probabiliter fimuletur ratio, neq;, cx deIilo meo,ncq;ex bono pu-
blico,quarc mihi potiflimum tanta nccefllcas tale quid exfequendi
admoveatur, quod per alium fieri poterat, vel omnino fieri abfur-
dum efl adparec fanc id agi, uc innocens per folam imperantis If-
.^
bidinem , & hoftilem ejus in me animum perdar. Quo ipfo dum

hoftcmpro principe induit,civi quoq;obIigationem,quaei dcvin-
lus tenebatur,remififle intelligitur. F.tfifuga heicquantum potefb,
(it arripiendaj.ac certij alicujus pacrocinium queerendum, cui nulla
adverftis principem ifl:um obligatio.Quin& fi fugse via non da-
tur, moriendum potius, quam occidendum efl, non tam propccr
ipfius principis perfonam,quam propter totam remp, quse tali oc- ,
cafionc gravibus ferecurbis folet involvi, At vero quando ob deli-

{kinn aliquod imperans poena pledere civem inflicuit, etfi hic non
teneacur poenam in fe fponte areeflTere, feipfum deferendo, auc ulcro
fiflendorcamen quominushic pervimfefe defenderc queac, ratio
efljquia jurc fuo imperans utitur, quem ea de caufa quocunq; ob-
lenta Isedere fanc infurium fbret. Eft infuper & illud obfervandum,
H velmaxime concedatur, interdum alicui non cflTe, falu-
civi nefas
em fuam vi coiicra atrociflimas injurias fuperioris defendere: non
tamca ideo ca^ceris civibusobfequium cxuere, auc inaocenccm vi
procegere licebito Prarcerquam endna, quod ipfis ia jPnncipis fa61:a.
CAPUf VIII. loof
qase veluC ex poteflate judiciaria exercec, inqulrere bon licetjacfas-
pe concingac reos innocentiam jadlare, invidi^ principi confland^ j
eciam fadtacivi injuria reliqui haucquidquani obligacione fuaerga
principem folvuncur. Ideo quod quisq; civium pro fe curam fibi,
&proce6lionem ejusdem ftipulacur,nec canquam condicionemruse
fubjetflionis fupponic; fiomnes&fingulos cives jufletra^lacurusfit.
Neq;mecus,ne fimilicer fecum agacur.obligacioniabrumpend^ruf-
ficiciquippequi incercus efti&quia peculiares in ifi:o odij cauf^ pocue-
runc e(Ie,qu^ in alio non deprehenduncur. Salva aucem obligacio-
ne civis erga principem nullo prsecexco vim eidem opponere fas erit.
. (y, Caecerum uci per iilhê fandicaci principum nihil de-
cederenon pauci arbicrancur: ica illi fane ferendi non func, qui ica
crude jadanc; regem, ubi in cyrannum degeneraverir, pofle a po-
pulo exui imperio, & puniri. Cum enim tanta plerumq; aluum
civihum fic obfciiricas> uc plebs eorum a^quicacem aut neeefficacem
agnofcere nequeac,aucper turbida afFedluum (^penoiic; ucplurimu
quoq; reip. cxpcdiac,ne racionesconfihorum pkiribuspaceancrdif-
ficilhmum fuericpre(redefignarea61iones,ob quas pacracas jure quis
vocari mereacur cyrannus, in quem quslibec a civibus profe^ta vis
(ichcica. Conf.Bceckr,adGm.ll.c.^.%l^. Undefieri pocericucejus
-vocabutli invidia eciam in bonum principem devolvi queatabiis,
quibus vel ipfe, vel prsefens fiiacus difphcec; poftquam homines per
vocabula non folum res, Ccd &
fuos affedlus exprimere fijeverunc.
Sane privaca vicia tyrannum non facere, nec paulo ncghgentiorem
reip.adminifi:racionem> communis fententia efi:. Tributa gravio-
ra imperantur? Acqui fubdicusadconfiha non admiflus judicarene-
quit,anneceflicas reip.ea fâgicec. Supphciaafpera fumuntur? Al-
qui fi fecundum leges, & ex pra:cedente dehdo ftatuantur, nemo
; etfi forte clemencia redius adhiberetur.
jure querr potefl Quod
invidiofiflimum vulgo habetur,quidam magni viri obprivataodia^
autpropterfufpicionesinnocenter e mediocoliuntur? Acquifi deh-
da auc machinaciones in flacum principis prsetexuntur, aut ordina-
ria judiciorum forma obfervatur, etfi fors ifti, qui tolluncur, de fiia
ionoccncia, & pauci praererea ahf certi fint, rcUquis caaien eonflare
Lllllll icf li-
id liquido qni potefl! Com pr^fercim remperpraffumtioinfHtise a
principis parcibus ftcc. Promifla nonfervancur, auc privilegia an-
eehac indulca circumciduncur. Acqui fi princeps abfoiucusvel dc-
li<û!ri,vel necefllcatem, auc inngnera reip. ufum pra^cendac, jure
cgifle ccnfebituri de quo fubdicis liquido judicandi faculcas deeflr.

Omnia aucem privilegia excepcionem hanccehabenc; ni falus, aut
neceflicas reip. ifl:a Argumencorum, qu pro ifla
obfervari vecec.
fencencia aflreruncur,non exigua pars fponceruic^flobfervecurrhauc-
quidquam eadem efle haec duo populus habec poceftacem vim
:
regibus inferendJ,eosqi in ordmem redigendi, fiquidemadlibidinc

jpforum nonimperaverinc;& populo aucfinguliscompecic jus ad-
moco excremo periculo,& ubi in hoflem princeps abiic, fuam falu-
tem adverfus ipfum defendendi. Nam qu poflerius probanc ra-
ciones, hautquaquam prius fimilicer inferunc; qua^ tamen a mulcis
confunduncur. Sic quando dicicur, populum,ecfi in fervicutena
fefe addixeric,non camen amififlTe omne jus inlibercacem aut fecu-
ricaccm CeCc vindicandi id non alio fenfu poceft admitci, quam
:
quod populus concra cxcremam vim eamq; injuftam principis fefc

defendere poflicqu^r defenfio ubi benefucccflTericÎibercacem quoq;
comitem ducic. Quippe cum dominus, dum in hoftem abit, fubje^
lum abobligacione adverfus fe videacur ipfc abfolvcre; fic uc hic
deinceps fub jugum rcdire non ceneacurjlicec ille animum mutare
Velic. Excra hunc cafum populo qui fe in fervicutem addixic,' vel
,
pocius abfoluco unius imperio fubjecir, non magis;us in libercatem

pcr vim fefe vindicandi compctic, quam mihi rem, alceri cx palo
lamcradicam, pervimiterum eripiendi. Necenim adeo abhorrec
a natdra ifta civilis fervicus, quod quidam fomnianc, ut licec quis
aliquando evicando majori malo in eam confencire neceiTum ha-
foueric,poft peroccafionem,ipfa nacura jus dance,eam excutere ite-
rum queat. Et licet is ftatus ingenio cerci alicujus populi repugncf,
Vel ab iniciojvel pofl mutacisanimis: nequaqoam tamen principi
eam folam ob caufam jus qutcficum per vim cripere licec; non ma-
gisquam cmtori rcm cxconcradu cradicara, etfi poft vendicor con
traûm cx re fua non fuifTe deprshenderic,
CAPUT VIII. loc^
.7. Non mnlcum a hifce abic Grotius 1. 1. c. 4. .'7. Ubi in-
tcr aliarede infinuac^cnm ex indole fummi imperijjCura ex pra^fum-
ca voluncacceorum, qui primi in civicacem coivcre, judicari pofle,
num nc excrema quidem fummi imperantisinjuria vi repelli queat
Saneenim haucquidquam nacur^ rummiimpcrijrepugnaCjUComni-
um civiumadionesperiiludadfalucem publicam dirigancur, & dc-
crecis ipfius obludtancem excremum fupplicium maneac;& camen
cidem non fic poteflasexmera libidine aliquem occidendi , uc huic
nullo modo refiftereHceat. Neq; nacuralicer incer fe connexafunc,
abfoluca pocefi:as falucem alicujus procurandi, &
abfoluca poceflias
aliquem pro hbidme perdendi. Neq; o/lendi poceft, quidnam ad
pacem& fecuricacem civicacis ejusmodi in imperancepoceftas,in ci-
vibus obligatio faciat. Quo loco adparec,male coUigere quosdam;
quia fummum imperium non pocefi: effe nifiDeo obnoxium, facis
incelligi, coeuncium in civitacem hanc fuific mencem uc advcrfus ,
fummam poceftacemnihil fibi juris rclinquerenc. Quafi vero qui

Vicam fuam concra violentum invaforem defendit, eo ipfo ilium
in judicium voccc. Con^.Bosckr.add .iGrotij. Sicuci & nihili t{!t fcru-
pulus eorum,qui ideo nolunc admiccere hcentiam refifiêndi adver-
fus immanem fêvvciam imperancium, quod non po/sit f.ngi legitima.
vocatio fitbdttomm ad arma contrafipremHm magiftratum cafiendai cum
mlli mortaliHmjurisdtcfio tn talcm magiftratum competat. Qua fi Vero
defenfioefiec eiTedus jurisdidionis,- auc quafi pra^cer necefilcacem
feipfumconfervandi peculiarisrequireretur vocacio ineo, quivim
injufl:am a capice fuoefl: propulfaturus magis acq; in eo,qui famena
;
ac fitim cibopotuq; depeliere fl:uder. Con^. Ziegierâdd.LGrotij. Sed

&re6le Grotius fi illi, qui ab initio in civicaces coeundo implriuna
;
fummum produxerunc, incerrogarentur;, an velinc omnibus onus

boc in:iponere>uc mori pra?opcent,quam ullo cafu vim fuperiorum
injuflam armis arcere, nunquam hoc fe velle refponfuri fuerinc. Id
cnim majus erac incommodum,quam quod confl:icuta civitate e.
fugereconabantur. Ancea enimmulcorum injuriis erant obnoxif,
icatamen uc repugnare poflenc: hoc aucem modo ^^^q adfl:rinxis^
(sQE ad quasvis injurias citra repugnanciam paciendas ab ilio,,qucm
1008 LIBRI VIL ^ ,
fpfi fuis viribus armaverane. Minus quippe malu eH; pugna, qiiam
cerca mors.
. $. C^cerum ifla fan^litate, quam ha^lenus ad ftruximusjnon
gaudent nifi reges revera tales. Inde eadem non fruuncur, qui re-
gium quidem nomen gerunc, populi camen poceftacifubfuoc; qua-
les quondam reges Sparcanorum &multi pafljmaucoricace ma-
;
gis fuadendi, quam j ubendi poceflace. Qualis apud VirgUium Mneid,

IX.MezenciuSjin qutmfuriisfarrexit Bruriajujlis ^ Regem adfapplicifl
frafemi morte refofcens. Icem,qui imperio abieruncauc regnum pla-
ne pro dcrelido habenc; in quos eadem, qu^ in privacos Hcenc, ubi
alios gravibus injuriis laceflere infticuanc. Sicuc & in privacam re-
cidic forcunam rex, fi regnum commiccacur five cx felonia in cum,
cujus feudum efl, five ex cJaufula pofica in ipfa delatione imperij,
c fi hoc vel iliud rexfaciar,fubditi flacim omni obediencia; vincu-
lo folvancur. Sic &,ubi in delacionc regni exprefTe convencum
fueric, uc regi cercum quid facienci poffir refiflijid padum uciq; ob-
fervari poceft. Sed & fi rex a populo conflicucns regnum velit alic-
nareâuc modum habendi immutare, apercum eflipfumnonmodo^
nihil agere; fed&eidem per vim conata fuatendenti perficerevis ^
civibusopponi poteric. hA^.Boecler.adGrotA.l.z.^^.îo,
. 5>. Porro difficilis oritur quseftio, quidnam in invafores
imperij iliegitimos liceat vel non liceat,& quidem non poflquara
longapoffeilionc, aut fubfequenti pado verum jus imperandi ac-
cepcrunt, fcd quamdiu injufla poflidendi caufa durat, ipfi fola &
vi niti videntur. Ubi prius inquirendum , anneejusmodi inVafo-
rum mfla,dumin pofTeflTione imperij funt, vimobligandihabeant?

Heic cxfuperioribus repetendum , obligationem ad obfequium non
produci, nifi legitimam poteftatem alcer in me habeat. Nam per
folam violentiam quidem alicui adferri extrinfeca quasdam
potefl:
necefl[itas,aliquid pr^flandi; non autem obligatio, quas vinculum
efl intrinfecum, animum ita flringens , ut ni fecerit, peccati fic reus.
Hincfi vis a vaHdiore intentetur, majori malodeclinando utiq; adi-
gitur quis faccre ea,ad qu^ non tcnetur, & a quibus abhorrcc. Si
qua camen via dacur, nemini vicio verticur, i\ iniquam '^^xh nc-
7 _ ceffi-
^
,
CAPUT Vni. foojj
eefncatem perrumpat. Sed quid fi quis initio qtjidcm perVim aue

rnalas artes impcrium
invaferic^videri tamen velic jurc idobtinerej
ac utuc armis confidac,non hoflem camen, fed verum principem fe
ferac ? Heic in univcrfum id nobis maxime videtur jprobabile, quod
is, qui dcfalo fummum imperium obcinec, ucuc poireflionem pra-
visarcibusinvaferic,aiingulis civibuscancifper pro legicimo principc

ficcenfendus^quandonullusadefl-^quimeliori jureimperium fibi vin-
dicarepofllc. Heicenim racioniscft, ut quaiiscuncfi pofleflbris po-
teftas valeac, modolegitimiprincipis regimen iraicecur ; quippe
eumomniumincerfit, quemvis potius reip. profpicerequam ean-
,
dem incerco rciftore incer perpecuas curbas volvi. Undc cum in ho-
rumimperiuracacicefalccm cives incelligancur confenflflê, adobfe-
quium iisdem prsflandum vcrc obligabuncur. Sic qua via primi
Caefares ad imperium graflaci flnc ,nocum eft. Ecraraen Paulus/fi?-
man. XIII. sâa-iccy illistribuic , quibus prspter confclentiam parendum
fic. Ec Salvator nofter C^faris quse func, Caefari dari jubec Neq;
enimquisquam fingulorum civium erac, qui imperium , veluc po-
tiori juredcbicum fibipoflecvindicarc ^S.P.Q^R. antiqvo jureccf^
:
ferat,licec mecu magis aut defeduvirium, quamquia dominacum

probabac. Huc fpedat infignisIexabHenricoVILregcAngli^laca;
ut nemo , ^/// regisfartes tunc de fitifo re^nantis fecutm fuerat ^propter
]tumodi crimen mquam im^êteretur, aut condermaretur^ "vel ^rocejsu le-
gis.velper aBum Parlamenti. Cujus raciones ponderat daasnus de Ve-
rulamio in hifioria Henrici VII. p. m. 242. Irenc apud Nicetam Chonia-
ten : Nec/mperatoremj qviabjityquarendim^necqui adfitpeliendum ej/e^
Sicuci&in regno hseredicario , ubi incer duos pluresvepccicores jus
&
dubium eftjlitc adhuc pendence, incerea dum ea per amicamcrans-
adionem auc armis componicur, cucififimnm eft illi parerc:, qui in pos-
feflionceft. huceciam defenfio Cafiii. Clemencis, qui a parci-
Facit
busNigriconcra Severum ftecerac, apud Xiphilinum epit.Bionis^^Zo^
naram lom. II. V^go nej^ te ne^ Nigrum agnovi : Sedin iliispartibus de-
,
'prehenjm^non te oppugnare^jedjuiianumexpugnareftudui. Cumigitur

tdem mihi quod tibipropojitumfueritjnonpeccavii ac newco quidem^qued
poflja non ad te tranfii, Nam tti qôj^ noluijfes quenquam tx armcis tuis ad
iiiHmdeficere, Mmmmmm - ^^^
-
iolQ LIBRI VII.
Afl vero, quando quis pulfolegitimo principe, impe-

. tol
riumarripit,&pro regefegerit, reverajuris alieniufurpator ; quid
heicbono civiagendum,qui ifti, quamdiu adhuc fijpcrfteselljfidem
Videtur debere ? Ubi pronunciandum videtur, fepe rem eoredire
polle, urnon folumlicitumjfed etiam debitum fit, parereimperio.
ejus, qui in qualicunq; poireflTione regnieft. Sciiicet ubilegitimus
dominus eo eftredadus, utergacivesfuosnuilumampliusprincipis

inunus exercere poiTit. Quanquaenim ejus juflTa, quod legicima po-
reftatedefl:ituantur,vim obligandi in fenonhabeant prudentis ca- ;
nien efl viri, fibi & in futurum profpicere,as

fuisq;rebus confulere ,
prsfentem fuamconditionem cautecogitare , ne vitam ac fortunas

fuas tcmere in periculum projiciat. Quod fierer, fi pofleflbris iram
%âna reludancia in feconcitarevellct, nulluinufumpatriâutejedi
regis. Quod ipfum aliqui colligere volunt ex Roman. XIIL ubi Apo
ftolus ait:obediendum erte i (jlovov îd^^v o^ytjv, q. d. hominis cfle parum
fanjementis, ejus qui gladium gerit iram contumacia fua pr^terne-

ceflOitatem provocare. Ergo proprise falutis caufa obediendum efle
loTig ii<mtg i|ô-<a/?, potcftatibus pro prsefenti cempore exifl:encibus,
feu qu^ in poflieflfione (lint. Sed & cum patria omni imperio carere
nequeat , poflfeflTor autem falutem publicam utcunq; tueatur ; noa
debetutiq;bonusGivis,amansq;patri^, fiquidemprxfens rerumfl:a-
cus ica poftulac , inutili fua contumacia ulterioribus turbis caufam
pr^bere. Ille diffioillimus efl: fcrupulus,quo palo obligatio civium
fimul fubfiftere qaeat tam erga legitimum principem expulfuma
quam erga pofl"eflR)rcm,qui Sc in verba fuacives adegit, in praefens &
munia regisobit. Quomodo enim quis fimul fidem pr^flare queas
duobus,inmutuumexitiuraimmincntibus ? Neq; vero eiviumpa-
l;um,&fidesinvafori daca legitimi regis jus atcf; praetenfionem vi-
decur tollere poflTc. Konmagisquam jus domini extinguicur perpa-
i:umcoIom,quod cum prssdone avertendis a pr^dio ipfius vexa-
tionibus inic. Gmu mens efl: I, i. c. 4. . if luvafiris dumfopdet a6im^
.
imperu^cjuos exercetyvimhaberefojje obligandL,mnex i^^mjurey qmdmU

lum ep\fed ex eo, quodprababile ommmfit^ eum qmjus imferandi habet,ii
mdkinmim rata ejje , qu4 im^srat , quam legibusjfcdiciis^Jublatis fim"
m&m
CAPUT Vm. rolf
fndm inducl confufioyiem. add. A/m 1.2. c^. .f Et fane cirnlno prê- .
fumendum jC^ncmlibec pripcipem eahumanirateeflc, iirmalit cives

foos quocunq; modo fervari; quam dum nequidquam fatooblu-
dancur,&: a viribus deflicutum afJedum intempeftive oftentanr, nul-
lo cum frudlu perire. 2. Samuei XV. Sf. 2^. I. ^g. III. 2(5".
conf! Sic
z^xxdi LiviumX. 25. c. 20. Romani, petenribus auxilium PetelliniSjy^-
teri codctt^mhilj am longifiquisfociiswfeprdfdiiejje : rediredomumyfide^
ad ultimum expleta confdere pbimet ipfos in reliquum frdifenti fortuna
,
JHJferunt. Add. quoq; oracio Ferdinandi regis, cum isêapoli profu-

geret,apud Guicciardinum 1, circajin. Vix igicur adparet qnid ma-
1. ,
gisprobabileheicdicipofllt, quam hoc;fi lcgitimus princeps in ta-

lcm fic conjedus flatura , ut neq; ipfequam debec defenfionemcivi-
busfuisprasflarequeac, neqjtant^ fint civium vires,ut invafori citra
praefens exiciura valeanc refiftere ; prsfumi principem expulfum
tancifper civibus remififfe obligacioncm ergafe ,
quoadfacaipfivi-
amad rcgnum icerum aperianc5& quidem,quancum id adconferva-
tionem ipforum, & declinandis periculis efl neceflarium. Ec hade-
nu5 quoq; duncaxac fides, quam invafori cives dederunt, ftringere
videcur; uciila ficveluc cemporaria,expirans,ubiregi expulfo ficfa-
culcas regnum fuum recuperandi;quaq; non cam incrinfeca confci-
encise necesfitatc,quas praefenci mecu concineacur. 2.^6,.Grot.\.'^.c.yl
%.<S. ubi fi admiccicur jus & dominium extcrnum,non video, quare
non aliquaquoq; obligacio excerna, qua: confcienciam non cangir,
admicci queat. vid. 2. Kegum XI. 2. P^^r^///?. XXIII. ad quem locum rede
noizxBohbes Leviathan^ c. 44. Achaliam fuifl^ regno dejedlam, non
. -
ex jure , quod facerdos uc calis habebac , fed ex jure regis puerrJ
Qiiid de legibus ficcenfendum, quse cyrannicidium permiccunc, aut
prsmiis a.flficiunc, vid. Mcler. ad Cw.I.i.c.^.S.I/. Qiiibus omnibus
confideracis vix adparec cafus,i3t privatus propria autoritate etiarn
injuflum impcrij pofleflbrem re6le impetere queat ; praefcrtim cum
cxperientia tefletur, invafores per ejusmodi confpirationcs ad
premendum populum magisexafperari.vid. ^njlin,
l.^^Shc.^.fibJinem,
Mmmmmm % CA-'
,
toB LIBRI Vn.

CAPUT IX,
DE OFFICIO SUMMORUM IMPERANTUIM.
t, OjjiciHm fammoram imperamiii mde PosnArefis temperanda.
cognofcattir. InjmiA eivjam mmHt prohihendal
2. lHftdimpermihpuproheeftaddifcen-' g Idoneii & prohis miniflns uttndum,
dnm, i o. Trihma reê exigsndn & collocandntt.
j. SaluspopitlifHpremalexeFi.
1 1 FacHltates cmii m promovend^
^. Cives bon{i moribtts imbttendi. 1 2. FaUionei.prohihendA.
j. CommodA kgesferenda,. ilÂdverfus invajionei exterorttm piret
6 Eitdem exfecmioni danda,. pArandx^
Ertac, uc de officio fummorum imperancium videamus ^"

quod quidem eo diligencius erac faciendum, quo plura
mala morcalibus> ifthoc non probe obftrvaco, proveni-
unc; &quiahujus.difciplin9proprium efljiftud craderc,
quod idem leguni civilium menfuram cransfcendac. Verum
quia
ab aliis pasflm calia inculcancur, repecicis duncaxac fummiscapicibus.
licebic nobis heic defungi. Quibus aucem prarcepcis hoc officium
abfolvacur, facile coUigi poceft:, fiquidem finis acq; indoles civicacuj.
necnonparcesfiimmiimperij expendancun
. 2.. Heic igicurancc omnia neccflarium eft, uc imperances
ipfidiligencer difcanc, qux ad plenam cjus officij cognicionem per-
dnenc; cum nemo laudabilicer exercere posfic,quod non probe di-
dicic. vid. I. Rfgum III. p. Virgil. JEn. VI. Ttt regere imperiopoptdos Komane
memento. Ha tihi erant artes , paei imônere morem.. ifocrates adNl"
(oclem : Conftat^quemadmodum ipfi reges animosjuos excokerintyita etia,
torum regnafi ejje habitura.. ûare nullipugili tamconvenit corpus ex-
ercere > quam regibm ingeniumfitum.. Add. Vhil. Cominau^ 1. 1. p. m. 342.
&L3.p.m.538. Quamaucemnonprocricafinc,qusadbeneguber-
jiandamcivicacem eognicu func neceflaria,colligi poceft ex illis,que
ti^^MXMmHohhefio de dve c. X. . lo. Cui confequcns eft, quod prin-
cipi finc (equeftranda illa ftadia, qu^ ad huncce finem nihil confe-
runc;, cumcara ardua fic civicaccrn regendi fciencia,uc cocum homi-
siem cciam ingenio pollencisfimu requirac. Mulco magis. circumci-
iiciidpritscipibu& voiupcaceSi obledacioQCS, vaaaeqi occupacianesj,
CAPUT IX. roi|
quatenus i/lum finem intercipiunr. Eam quoq; ob rationcm ab iis-

dcm in familiaritacetn adraiccendi viri cordaci, rerumq; humanaru
perici:adulacores,nugatores,& qui pr^cer inanianihil didicerunc,
procul arcendr. ificrates ad NicocL In ^micitiam recipe mn quQslihet^
jêdmtura ttta dignos; ne^ cum quibu^jucundijsme iemfm conterasyjed
quorum opera civitatem opimc guhernes, lis gaudere congrephui ajjue-
pe, qui te ^fafientia augeant,^ virtutis apudalios opinione.
. 5. Generalis lex fummorum imperancium cfl hsec r Jalisi
fOpulijHprema iex ejio^ Plato de rep. 1. 1. Nemo in aliquo principatu impe^
rans, quatenus princeps eB, quodjihi conferat ^cogitat aut prddint^fed
quodjuhjecio conducat.^qu^ dicityqua^Jacit^cunâ Adilltm utilitatetn
decorem^ dicit (jr facit^ Ea enim incencione in iftos imperium cfl
collacum,uc pcrid procuraretur finis, ob quem civicates func infli-
tucae. Indecredere iidem debenc,.nihil fjbi priyatim expedirejquod
non idem expedic civicacr.

4. Ad internam civicacum tranquillicatem neceflarium efl^
^.
ut voluncatescivium ita temperentur& dirigantur, prout faluci civt-
tatis expedit. Inde fummorum imperantium eft, non folum idb-
,
neas ei fini &publicam difciplinam ita fanci-
legcs pr^fcribere; fed
re,ut non tam metu fuppliciorum> quam affuetudine cives ad le-
gum praefcripta ^t^^ componant, ArifIot..PolitA,V.c.p.. c<psk(^8^h
'JoOV OdpeAlflcSldTM VOfM)Vt IMYJ sa-OvjnJl 64S-i(r/LLSVei f(C^ TrSTftlihvfJLSVOt bv']vi 5ZB-
A<]a. Nthil utilifiima poterunt leges ^mji a teneris reip. convenienter prt-
ma educetur atas.. Ucautem ifthoc obtineacur,inrebusp. Chriftianis;
plurimum conferc ipfa rcligioChrrfliana, fincera illa^ & ab huma*.
niscommentis purgata,per pios & cordacos miniflros dodrinaSe
exemplo inculcaca ; quippequ^ pr^ter dogmata ad falucem ^ccf-
nam facientia continet perfeiftiflima prarcepta moralia, queis cum-
primis- ad bene tolcrandam vitam civilem animi mortahum difpQ-
nuntur, & quar cadem tamen lcgibus civilibus ita commodc fanci-
ri non pofTunt. Plurimum quoq; momenti huc afFerunr fcholae
publicae, fiquidem in illis doceantur non inancs nug,&TnaIe feria-
torum hominum commenca,regni cenebrarum reliquias (vid.^*?^^. :
hcviath.c^^S.) fcd foUd^ licera: acq; fcicnci2r,quarum,ufosfefeper

Mmmramm |; vican^
1014 t.IBRI VII.
^
vicam humanam & civilem diCpcnfat. Inter quas prcipuaen:,qiias

de jure fummorum imperancium,& eidem refpondence civium ob-
ligacioBC folide docet. vid.^./.c. 30. Sed & maximum vigorem pu-
blicse difciplins adferc imperancium exemplum. ifocrates ad Nicod; ^
tk7? Wo Ag6)? iMq r\^(^ 6fioi8rcLi %? ^^X^cn,

mores totim civitatis ad exem.
flum imferantium conformantnr. Hsec igicur omnia uc in ci vicacc re-
de fe habeancjfummorum imperancium efl providere,
. f Ad eundem finem expedic, perfcripcas habere Icges per-
.
fpicuas&planas circa negocia,quas frequenciflimeincer cives verfa-

ri foleac. Ijocr. ad Nicocl. Leges quare m univcr/um aquas cr miks, d
interficonfentientes: at^ etiam tales, qu<& (^ contreverjias civimn quam

paucifsmas, & compofitiones
quam feri foteft celerrimas efficiant. Dc
csECero plura legibus civilibus fancienda non func^quam ad bonum
civium&civicacis conducunc. Nam cum de eo,quod facere velnon
facere debenc, fjepius per racionem nacuralem, quam per fcienciam
legum homines dcliberare foleanc; ubi plurcs leges funt, quam uc
facilememoria comprehendi queanc,& per eas prohibeancur ea,
qu2E racio pcr fe non prohibec: necelle efl:, uc per ignoranciam finc
ulla prava incentione incidanc in leges canquam in laqueos. Quo
ipfo civibuspcr imperances fupervacuum incommodum concilia-
ur; quod eft concra finem civicacum. Hohb. de cive c.r3..lf Leviath, .
cap.50.
. <S. Quia autemfruftra feruntur lege6,fi impune eas viola
ri tolerent fummi imperantes ; igitur horum efl: exfecutionem ea-
rundem procurare, poenasq; fumere pro cujusq; fadi condicione,
cransgrefibrisq; intencione & malitia. Nec fine fufficiente caufa ve-
nia indulgcnda;cum &iniquum fit,&ad irritandos civium animos
efficaciflfimum, ^qualiter meritos cseteris paribus non sequaliter
tradlare.
. 7. Uti autem nihil poenis eft: fanciendum, quod nonad u-
fum civitatis facit : ita poenae quoq; funt temperand^, ut ad finem
iflrum proportionem habeant, utq; adeo cives non plus afflidionis,
quam resp. utilitatis inde ferac. De CcBtero fi fcopum fuum debcnc
obtfnere poen^,adpareceas eoufq; eflTe intcndendas, uc acerbitas ea-
run^
CAPUT DC. loif
rundem praeponderet lucro & dclelacionh quse ex falo lcgibus vc-

tito redundarc Add.Hobb. Leviatkc.ô.
poceft.
. 8. Quia porro hoc fine in civicacem coiverunt homineSj
iit fecuricacem adverfus injurias aliorumobcinerent: fummoru ira-
perancium efl:,eo reveriusciviuminccrfeinjurias prohibere,quo fa-

. ciliorem pcrpecua cohabicatio occafionem ad I^dendum praebet.
Nec difcrimina ordinum ac dignicacum eo valere debenCjUt poten-
' tiores tenuioribus pro libidine infukare pofllnt. ificr. ad NicocL x^-
Koo<;^naayodyn!7îgy eciv fzy/TsJov ox^^yov vl2î(^m saq, fif^rs if^^Kôfisvov TrspiooS.q
BenepopuUris eris,fi ne^ vtilgifetulantialocum dederisy ne^ alios popU'
lo inJHltare 'pajjm fueris : fed frovideris^ ut cr honores optimo cuij^ man-
dentur^ O' c.tteri nuUis injuriis afficiamur. Xifhilinm ept. Vionis in Gal'
ha. Etfifatis esifrivatis homimbm^ nullam injuriamfacere : ta?nenprin-
cipem providere etiam oportet, ne c^teri faciant. Sed & fcopo fummi
imperij adverfatur concedere,ut cives, quas fibi fa(3:as arbitrancur
injurias, privata violentia exfequantur.
^. Preetcrea quanquam ad omnia civitatis amplioris nc-.
.
, gotia iilimediate obeunda unus princeps non fufficiac,ficucnecefla-
rio minifl:ri inparcem curarum finc vocandi camen uci hi omnem
:
a fummoimperance autoricacem mucuantur ; ica bene & male ab &

ipfisgefliorum impucacio ulcimo demum inifl:um redundac. ifocrau
ad NicocL Sic alios iis prafice rebus , quas ipfi non geris, ut tibi adfiriben-
, dumfciaSiquicquidillifecerint, Themiflim orat.i'/. ûum Satibarzanes
ab Artaxerxe pravinci cujmdemprtzfeciuram^ minime fibi convenientem^
cum tribus millibm ddricorum petiviffity pecuniam quidem ille donavif^
.
frfe6furam vero mn permifit.
xpva-iov (jlsv ydfloa-hQv ^8g, ysi sa-ofiai eipn
^vs(^^@o' nety,^d^x^v iTnrfsâ^f uîkoJte^^,

ê Pecuni enim, inquit^ fi
tantum dem^^nonob id indigentior at vero fi
: improbopr^feBuram com-
mittam, injuftior ^ro. Quam ob racionem, & quia prout minifl:ri
funt, itarede aut prave negotia expediuntur, fummi imperantes
tenentur ad minifl:eria civitatis adhibere viros probos, idoneo% &
& in eorum ada fubinde inquirere;. eosdemq; prout rem geflfifledc-
prehenduntur pr^miis vel poejiis maftare, quo casteri incclliganrj
non raiaore fide ac diligentit publicam^quam propriam remtra

loi<? LIBRI VIT.
^landam. Sic& cum pravi mortalium ad fcelera perpeerandafpa

impunicatis alliciancur,qu2E ipfis pr^betur facillima,ubi judicescor-
ruptionibus patcnt: fummorum imperantium eft, in ejusmodi ju-
dices,tanquam fautores fcelerum, queis fecuricas civium abrumpi-
tur, fevcre animadvertcre. Prseterca licet ordinaria negotiorum
cxpeditio miniftris credenda fit; fummi caraen imperantes querelis
ac defideriis civium pacienter aurem praebere nunquam detredla-
bunc. Qusenam autem requifita fummi imperances refpicere debc-
anc in iis,quorum confiliis circa gerenda negocia publica uci velinc>
& quo modoeorundem fententias commodifiîme perquirantur,do-
CCC Hobbes Leviath. c. 2f. & 30.
. 10. Cum ad onera fercnda cives nullo alio
tributa, Zc alia
nomine teneantur, quam quacenus func ad fumcus

ifta neccfiaria
civicacis belli pacisq; cempore colerandos; igicur fumrnorum im-

perancium heic officium eric,non plus excorquere, quam neccfldca-
tes auc infignes ucilicaces reip. requirant. vidXomm^m 10. circajin,
1.
Deinde ut ifta jufta in proportione defcribantur; ncc aliquibus ci-

vibus immunitates concedantur in fraudem & opprcfllonem reli-
quorum.add. Hohb. de Ove c.13. . lo. Tum quse colleda fuere, jn u-

fus reip. impendantur; non per luxuriam, largirioncs, fuperfluam
oftentationem,aut inania diftipentur. Deniq; providendum,ut ex-
penfs redicibus refpondcant; &qua non percingunt,a parfimo-
hi
iiia,& circumcifis fumtibus fupplemencum petendum. Perniciofus

eft enim fplendor, cui fuftinendo reditus non fuflnciunc Imo faC
fplendide vivit^qui nemini debet. add. Macchiavel/ifrmcepsc.lS.
. II. Quânquam autem fummi impcrantes fubditos alere
non teneantunCnifi quod eorum, qui per immeritam aliquam ca-
lamitatem feipfos fuftentare non poflrunr,peculiarcra curam agere
caricas jubeac;) camen quia nonfolum ex bonis civium colligendi
func fumcus,civicati confervandae nccefrarij,fed eciam robur civi-
tacis in vircute & opibus civium confiftit igicur illis quancum in (e
:
eft providendum eric, ut res familiaris civium ghfcat. ifocrates Ni-

socl. Re?n frivatomm familiarem curato: ^frodigos de tuo facere Jkmtui
^ ad rem attentos tuas oês augerc exiftimatff. Bom cmm ommct in ci*
CAPUT IX. loi>
'ivltdte hahitd^tlum velut domijlica fitnt regUm hene tmferAMtum, Ad
hunc finem facic cives difponerc, uc quancura fieri pocefl ubcrem
provencum ex cerra, & aqua capianc; uc qus apud ipfos proveni-
Onc,maceriis indu/lriam adhibeanc, auc quemipfi ommode labo-
rcm obire poflunc, ab non redimanc; quod fic, fiquidem arces
aliis
inechanicae rice foveancur. Maximi quoq; heic momenci efl, mer-

cacuram, & in regionibus maricimis navigacionem excolere. Enim-
Vero non ignavia folum profcribendajfed &adparfimoniam revo-
candi cives perlcgesfumcuariaSjqueisfuperflui fumcus prohibean-
cur,inprimis illi, per quos opes civium ad exceros cransferuncur. Ecfl
majorem heic, quam quaevis leges, efEcaciam obcinec fummorum
imperantium cxemplum. Tacitus Ann,
Fr^cifum adftriBi moris
lil.
auitorVeJpaJiantisfuit, antiquo iffe cultu viû^.obfequium inde infrirh-

Cifem i^ <emuUndi amoryValidior quamfcena ex iegihus^metus,
%. U. Quia eciam fanicas ac firmicas incerna civicacumcx uni-
one civium provenic, quas quo accuratior fueriC;, eo majori currt
cfficacia vis imperij per univerfum fefe corpus civitacis difpenfat:
igicur fummis imperancibus incumbic providcre, ne in civicacefa-
^liones oriancurj neve quidam cives incer fe peculiaribus palis
connedlancur ; neve omnes aut ahquiab ullo alio, five incra fine
cxcra civicacem conflicuco,fub quocunq; obtencu, facroaucprofa-
no, magis dependeanr, quam a legicimo fuoprincipe,&in nemine
plus fibi prsfidij repoficum arbicrencur. Add. Hohb, de Ci^ve c. 13. .
IZ- 15. Comin^m 1. X. circa med. p. m. <S^X.
. 13. Deniq; cum flacus civicacum incer fe ^\t pax facisinfida;
fummorum impcrancium eft curare, uc vircus civium, peritiaq'; ar-
morum alacur,&omnia,qus ad vim repellendam requiruncur,ma-
curc parencur,munitaloca,arma,'milices. UIcroauce^,eciam pofica
jufla beUi caufa,nemolacefrenduSjnificucifi]ma arriferic occafio,&
conditio civicacis commode id ferac. Eundem quoq; ob fineitl
confiha&molicionesvicinorum accurace exploranda, & obfervan-

da funt j nec non amicicia? & foedera prudenter contrahenda,
Add. Uohh. de Cive, c. I3. . ^.^.
Nnnnnn SAMUc.
iQii LIBRI VIII.
LIBER OCTAVUS.
CAPUT PRIMUM.
DE JURE DIRIGENDI ACTIONES
CIVIUM.
t. 7)e jftdole legnm cjvllium in gemre. 6. An tjuls aliqmndo exfequi pvavum
2, Anlex civllis poffitrepPtgnAre leginA- mandatHm fapemrii pojfit Jitfn
tnrali, pcccato.
S* Aneadefft criminaprolttbitti definU 7. ^nffn ffiperlorii fcelm

non reê pntt
repojfv. tratnr
4^ Prdtcepta decdo^l anfpttleges civnes. (?. An civis jnjfa regis reSie wilitet in
>eSo injftfa.
/, Nffli aUqttodjdjifimfHerit ante leges
civiles, [
'O/lqoam explicata funt ea, quJBad nacuram rummi

fimperij in generc fpecflantj jam evolvenda? quoq;
Tunt quasftiones prsecipu^, quse circa fingulas partes
'fummi imperij moventur. F.tquidem cum poteftas
'dirigcndi adliones civium primo a nobis loco pofi-
ta fit,abs qua lcges civiles promanant, illiSiquse fupra
de legibus ingencretradidimus,nunc addendafunt,qu pcculiari-
ter ad leges civiles,& jufla fummorum imperantium pertinent. Lcx
igitur civilis dicitur vcl refpcdu autoritatiSy vel refpedu originis.
Priori fcnfu civiles lcges vocari poflunt omncs leges, juxta quas i^
foro civili jus dicitur, cx quacunqj demu originc promanent. Equi-
dem leges naturalcE & divinas omncs homines, quibus lata^ funt,.ob-
ligantj &carum transgrcflR>rcs pcena coram cribunali divino decer-
nenda manet.S6d ut ilTa? plenam vimlegis in foro civili obtincant,ex
imperio civili oritur; cujus efl: definire,ob quje delida poena in foro
civili fit exigenda; qujB vindidas Numinis fint relinquenda. Itcm
cx qua obligationc naturali a^lio deturin fQro civili: quee obliga-
do a<îonemnonpariac, fed folo pudore&probicace kominucon--
CAPOT i; lolp
tineatur. Undc in civitacibus ob violatas leges natEii*aIes, quibus
autoritas legis civilis data non cfl:, nemo convenitur, auc punicur.
Et habenc quidem inomnibus civicacibus vim juris civilis illanacu-
r praecepca, cicra quorum obfervacionem pax incerna incer^civcs
ftare omnino nequic. Quibusdam aucem illa vis neq; expreflTcneq;
per praxinfori, eft tribuca,cum quod iIlor.um, qua^ concra eadem
admifla dicuncur, difcepcacio nimis obfcura cracfucura cum nc cri- ;
bunalia immenfo licium numcro perfl:reperenc; cum uc viris bonis

prsEcipua laudis fu^ maceria yeluc illibaca relinqueretur, quae ed,
fola Numinis rcvcrcncia cicra mecum poens ab hominibus infiigen-
dx rede egiflle. Qua? fane laus peric, ubi difcernere non licec, for-
niidine poenae, an vircucis amorc quis egeric. Quo fpedlac illud iV-
ftea de Ira 1. 27.
2. c. âm
angufta res eB ad legsm honum ejfe .? quaH"
to ktxm offimrum patet ,qtiam juris regula ? quam multafietas, huma^
exigunt ? qu omniafunt extrafuhlicas tahulas. Afl
fiitas^juflitiayfides
lex civilis refpeclu origims efl:, quae unice a voluncace fummse poce-
ftacis civilis profedla c/l:, accircailla verfacur, quse per jus nacuralc
ac divinum indifferencia func relita, ad peculiarem camen civicacis
ucilicacem faciunc, Cicero de invent, 1. Omnes leges adcommodum reip,
1.
referri oprtet^êas ex communit non exferiptioney qu inli'

utilitate
tris esi^ tnterfretari, Nemo enim leges legum caufdjalvas ejfe vult^fed
reipublicde. Sic Vhilo Judtnus de fofepho^ m/iituta particularium civitat/i
appendices naturalis juris YOC2X^ circa ca, quae fingulis civicacibus in
commune videncur conducere. Harum aucem complexio cum
VuJgo nomine juris civilis veniac, obfervandum cfl:, non omnia,
qus in corporibus aut codicibus juris civilis concincncur efle leges
propric diâs: fed praccer mandara,qu2e a fummo imperio ob pc-
culiarc bonum civicacis civibus iniunguncur, mulca inferca repcri-
untur, qu^ ad difciplinam juris naturalis (pedanc. Plcraqjaddin.
ciplinam juris civilis pertinenc, quas ad duo praecipue capica poflTunc
reduci. Vel enim praefcribuntur ccrca? formul^, ccrciq,- modi;, qui
obfervari debeanc in negotiis, quibus jus in altcrum confercur, auc
obligacio in aliquo nafcitur, uc illa firmicatem in foro civili obtine-
anc; velcraditurmodus,quo quisq; jus fuum inforo debeacperfe-
Nnnnnn 2 qul
,
102 LIBRI VIII.
qui. Sic ue ubi juri naturali fua vindicaveris, quse intcrpretcs juris
civilis haftenus promifcue fere tra6larunc, jus civile fat modicis de-
inceps finibus fic ufurum. Ne nunc dicara> quod femper, ubi \tx
civilis deficit,ad naturalem rarionem rccurritur, adeoq; in omnibus
civitatibus defe(flum legum civilium jus naturse fuppler. Quo re-
fp&â flol^lês de cive c.l^.^.i^. legem naturalem vocac legemcivilem
no^fcriptam. Hinc & apud declamatores injcri^ti maleficij datur a6lio,
De qua ita apud ^dintiliamm declamat, 2S2. Diligentijsime majores-
hanc videntar excogitajje legem,<\Hod cumfcirent^nullam tantam ejje prft*
dentiamy nullam immotam certam divinationemy, ut omnia qu^cun^, inge'
niis mdorum excogitari unquam. potuiffdnty provid^ntia caventium vi"
deret: haclege omnem malitiam^veluti quadam indagine cmxerunti ut
iûidquid aliaru legum efifugijfet auxiliumyCfuafi extrinfecus circumdaretur^
. 2. C's.ttx\^mHohbes deCive c.XIV,.io. fat paradoxe negatficri
poflejUt lex civilis naturalijuri repugnet^niftforte illa in contumeliam Dei
hta ftt, hoc prajcipue argumento, quod in civitatem coituripati&
Idq;
fefe obligent ad obfequendu. mUndatis eJHSyqin fummuimperiu habetjê. legi"
bus civilibus; at^ idempaûiex naturafervarejubet. Cum ûteiiludpaîu^
4deof^(jrobligatia ad fervandas leges civiles ftt antiquior ipfa legumpro-
fmlgatione : ejusdem tegis naturalisvide non violandis pdîs juberi ms
ebfervare omnes leges civiles^ Nam ubi obligamur ad obedientiamy ante"
qua feiamuty qmd jubebitury ibi univerjaliter^ in omnibus obedire obli-
gamun Enimvero heic praefupponi debet, homines in civitatcni

coituros jam tum juris naturalis fuirte intelligentes ; ac inter fines ci-
vitatu conflituendarum vel hunc prajcipuum fuifle, ut leges natu-
rales,quibus pax generis humani regitur, fecure poflTent exerceris
deniqi in legibus naturalibus nihii efe, quod natur^ ac fini civita-
tum repugnat, quin contra ad eundem illas amicc confpirare. Igi-
cur,qui incivitatem coalituri pa6lo fefe ad legu civilium obfervan-
tiam obftrinxerunt, fane prsfuppofuifle cenfendi funr, nihil con-
trajusnaturale per leges civiles flatuendumy, neq^ peculiarem ci-
Vitatum utilitatem, a qua civiles leges proveniunr,communt civita-
tumfinirepugnare. Inde podetquidemlex civilis fern,juri nata-
faii adyerfa; fcd calem legcna ferrs noa nifi yefaaus yelit cui ci- &
-
vica-
CAPUT !. I02I
vicatem deflruerc cordi foret. De c^tero merito didus fuic

infa-
nire Scracoclesj qui legem Achcnis promulgavit, ut

qmdqmd jujsijjei^
rex Demetrmj id d^ apud Deos fds j e^ apud hommesjm ejje. PlutArchtit
Demetrio. Ac deteftandê adulationis rea eft Paryfacis, dum Arta-

filiam
xerxi perfuadec, uc conteratis Grascorum legibus propriam
duceret,addens; Tri^rot/j v/fAo dx)\ov vVo7^ SeS f(^î}taiciol)iv i%^^vf{<}^
y,ctKoiv dmî^HyyLsvQv y legem Perfts l^fam k Deo^ honejli^ ^ inhonefti da*

tamfiormam, idem 4rtaxerxe,
. 5. Ukerius pro fuo dogmatc pugnac idem de Cive cVI, %lS^^
c. XIV, . >>. 10. Btfi lege natur^fHYtum , homiddium^ adulteritmi at^

injuri omnes prohibeantur ;quid tamen in civefurtum^quid adultertHm^
qidid dcni^ injuria adpeliandafit, id non naturali legcfed civi^ determt'^
nandttm efje. Non enim quamvis ahlationem reiy quam aliusfopdet ,fed
legti
rei alienx tantum , furtum effe, Afi quid nofiruWi quid alientmjity
civilis quxflionem ejje, Sic non quam vis occijionem hominis cjfe homiddium^
con-
fed ejui tantum, quem vetat occidi lex civilis, Sic (^ illum duntax^t
cuhitum ejje ad^ltcriumy quem [ex civilis pro tali declarat, Deni<j^fT0'^
mij^t violationem ejje injuriam^ ubi ipfum promijjim eH licitum; ubi ver9
âcifcendijus non esi^ ibi nullum jus tranfireâdeo^ nonfequi injuriam^
3uÂutempaciJcifoJJiimu6y CJr qu non pojfimus, a legecivtli dependere^
Ad ifthaecreponipotefl:,apudnos,quiracras fcripturas venerarurn

cx legibusjqu^ divinicus Judîs latae funt^&ex aliis revelatio-
ipfis
- nibus demukis fanecFiminibus conflare po(re,quomodoDeus aiT-

tor legis nacuralis eadem deffniri velit: adeo uc licet dc fa^lo ci-
vitas quosdam adus ab illa criminis nota cxemcrir,in:i nihilominu
legi divinje adverfentur. Prasfercim cum fufficiens ratio monftrart
nequeat,quare iftis adibus in legedivina tales definiciones attribuc-
rit Deus, qux apud caeteras gences non a^quc locum haberc debc-
ant. Sic Spartani permitcebant quidem feni invalido, ut juvenctti

aliquem robuftum impra?grand^ uxori fuse poflec fubfl:ituerc ; ica
ut Sparts neq; maricus iflc lenocinij macula,neq; juvenis &uxoraa-
ulterijcriminelaborarenrj quialeges civilesêjus urbistalcm con-
cubicum cum uxore akerius aucore marico fub adukerij nomine
nonfuerunc complexa?. Ec tamea cum ex lcgibus divinis adpa-
Nnnnnn |
^^^^
1^22
LIBRI VIIL
rat,peflcgem deadulterio qwemvis concubitum cum mi]Iiere,qu

a6lu adhuc alteri matrimonio jungitur, prohiberi,utiq; contra legem
quoq; naturac iftas vicarias operas fuifle exercitas dicendum eft.
Deindefi quis contendere velit, definitiones certorum aduumin
facris literis traditas ad populi Judaici remp. duntaxat pertinerc &
fic juriseflTe pofitivi; istamen hoc faltem concederc cogitur; defini-
tiones adtuum lege naturas interdictorum ita efle formandas per lc-
ges civiles, ut ne intentio &i finislegis naturalis in irritum cadac, qui
cfl:,uc honefl:a & pacifica focietas inter homincs confervecur. Quod
fi igitur definitio aliqua legis civilis huic fini adverfctur,eandem
quoq; legi naturali advcrfari omnino fatendum efl:. Sic fi quis v.

g.adulterium vellec definire, fi quis cum alterius uxore fêime rem
Iiabueric;aut furtum, fi quis noûvcxn furripuerit;auchomicidium,
li quis aperta vi aliquem obcruncaveric quin hoc modo rranquilli-
;
eas civicatis fubverterecur dubium non efl:. Nec eft quod creda-
iDUS.paci hac racionc facis confuli, quod ejusmodi dcfinitiones finE
wniverfales:itaut licctforsinterdum incommodo aliquem afficianc,
altera vicceundem iterum juvarc poflint;ac a?qualicatcm juris,quam
ejusmodi leges conflituunt,caufam qucrelarum fub-
inter cives
niovcre. Etfi enim fors nonnulla uc folis nobis licita eflTenc, cu-
peremus : camen fi aliis quoq; adverfus nos licica finc fucura, ne no-
bis quidcm ipfis ea licere defiderabimus. Talia fi legibus civilibus
confticuancur, non poceric nonpax,& decens ordo, qucm nacura
fervacum cupic, curbari. Quid quod fi fola ifthajc squalitas fac va-
lida eflec cuivis juriincroducendoseadem opcra omnes leges colle-
re licerec ; cum hac racionc maximaaequalicas incroducerecur. Quod
nemini fano facerc in mentem veniec. Sic de Tarcaris cradicy/^//-
mHndmBarQ Herherjlemm de rebm Mafioviticis : Juflitia apudillos nuU
ia eH. Nam ut quis^ re aliqua indiguerity eam ah altero imûne rapere
foteB. Siquis apudjudicem de vi^ tliata vnjuria queritur > rem noft
negat 3 fed ea rêfi carere nonfotuiffi dicit. Tum judex taicm proferre
fententiam foiet : fi tu vicifiim re aiiqua egueris^ rape ah aiiis, Ecfi eum
tnorem paulo mollius videacur defcriberc Haythonu^ dc Tartaris c,
^, Tartarii inquic^ cihum iihemer dividmt cum hoj^fitihm^ ^ voiunt fihi

CAPUT I. 1021
pr vUmjlmilem re/pondert^ alioqmn accifiufJt vioknter, Per dcfinitio*

nemigiturTartaricam furcum eric, qiiando invito domino fubcra-
hicur,quois,qui fubcraxic, non eguic. Qu^ definicionis anguftia
quod legem nacur^ de furcis tancum non plane fubvercar,in aprieo
cft. Ac non nifi perdicis nebulonibus ejusmodi lex opcanda foreci
cum apud induflrios homines f^piflime poflic evenire,:uc ipfis eri-
piaturid,quo minime omnium carere velinc, cujusq',- Iimile apud
alium non invenianc,aiicob cuflodiam domini auferre prohibean-
tur. Prscerea falfum efl, quod praefupponic, juris civilis prefTe dili
qusflionem efle, quid fic aHenum, quid nofirum;&excra civicares
non elfe propriecatem rerum. Nam ecfi longe cercior firmior fie &
rerum fuarum propriecas iilis, qui in civitacibus , quam qui excra
easdem vivunc; cum illorumbona jun^lis mulcorum viribus, &pec
auxilium praecorisdefendantur,hi autem propriis duncaxac viribus
nicantur: camen quiti& ance civicaces infticucas dominium rerunn
fueric,gracis negacur. Sic cum hodie reges& resp. invicem in flatu
naturali vivanr,eorumq'; dominianon communi aliqua legeauc ju-
dice,fed folis pacflis, ac nacuralibus adquirendi modis nicancur; quis
tamcn aflerere aufir, regem unum alceri eciam quicum padum ipfl
non incerccfTic, res fuas clam auc vi poffe eriperc cicra furci auc ra-
pcus erimcn? $icucutconcedamus,non poffe aliquem valide pacifci
circa rem,per leges civiles incerdidam camen quin illi, qui incer fe
,-
in libercate naturali vivunc,pacifci queant, fic uc padto violaco fiaC

injuria, quis inficias ibic? Rrgo & hoc falfum, anicc exlegibus civi-
libus pecendum, quid fic Quis porro negabit, homicidij re^
injuria.
um effe, etiam qui folo jure naturati regirur,qui alrerum excra bel-
lum, aur neceflicarem propriae defenflonis incerficiac? Porro aduf-
terium effc fidei conjugalis violationem eciam cicra fubfidium le-
,
gumcivilium ex folo jure naturali intelligicur. Quin tamen leges

eiviles contraûi macrimoniali cerraqusdam capica pofTinc fuper-
addere, quibus deficientibus idem iiT civitace invalidum nullum &
habeacur,auc certis effcdibus deflituacur, apertum efl, Denicf; ao.
curace efl diflinguendum interid, quod legibus civilibus prascipi-
Jufj&qûod iisdcm permiccicur dijntaxat, feunon prohibetur fanci-
J024 LIBRI Vm.
ta pana,in foro civili infligenda. Ha^c enim invicem nori' adver-
fancur,jure nacurali efle incerdi(n:umj& legibus civiiibus permiflum.
Jslam permiflio legis civilis nonfacic,uc adlus aliquis non fit concra
lcgem nacurae, auc uc quis cicra peccacum inDeum eundempoflSc
admittere; fed duntaxat declarar, per pocefl:acem civilem non pro-
hiberi, qui eum velit commitcere, nec eo nomine poena affici; acq;
in foro humano ifl:is a6tibus eosdem concedi effedus, qui alias con-
fequuntur adus jure naturali licicos. Unde Tartaric^ leges noii
prsecipiunt aliis resfubripere,neq; puco dominos protiibent contia
rapcores res fuas defendere fed qui id fecerit non pleiitur, ncc ad
:
refl:itutionem adigitur; adeoq; in foro ejus gcntis ifta fubtradio in-

ftar legicimi modi adquirendi habec. Idem judicandum de Laco-
nicorum puerorum furcis. Nam illud Sipud Pkfarck aôphth. Lacon,
icM^TfJeiv vevcfii^l^? Tmiôi^y non neceirum efl: verti, /^^^^^^^^^/^jcum
ctiam notarc poflic , permitiebamur. Quod enim Xenophoa

iege
me) dvct^ciq* 1. 4. dicit, Spartanorum pueris in di^ôv 6ivaj,ti>kd dvAy

Keciof K\7fl&iv. non turfeepyfed
necejfariumfurari ; id joco ab ipfo didu,
^ ut Chirofophum Laconem morderec. Neq; vero tam foedus erac

ifl:e mos, ut a nonnullis
creditur ; cum tantum circa hortos &ciba-
ria ea licentia pueris fucrit indulta; &
compertis verbera fames &
pro piaculo forent. vid idem Lycurgo, Longe foediora de licentia fur-
coru apud Colchos tradit Bmhequiui ep. 3. p. m. if f Huc facit & iilud, .
Guod Ldemapophthegm.tc^crt dcDionyfio: cum maUficia reliqua acerbc

îndicaraty veflium furihus {ôoTn^vTojiq) foli^ pepercit \ ut Syracufini ali^
ijuando cogerentur finem convivandi d* fe invicem inehriandi facere,
Sic & Spartae ndlum prseccptum neq; maritum vetulum,neq; juve-
nem admiflariumurgebat; fed fl ipfi confenfiflenc, lege^ noainter-
cedebanc, & ex tali concubicu genicos pro legicirqis habebarlt, ac ad
^
pacernam haeredicacem admiccebanc. Sic ubi duell a, pri vaco fervo-
re fufcepta, permifla funt, c^des in iis perpetrata a poetia homicidij

in foro duntaxat civili, non icem in foro di vino eximitur. An vero
pQceftas civilis talia re<SI:e pofllt permictere, quidem non per nu- & *
dam connivcnciam,fed exprefla in leges publieas relacione, afllererej

nonaufimi cum uciq; hoc modo tantum nonj:ives invitec ad taliai
CAPUT I.
ro^j.
|)atranda,qa legi naturali repugnant. Diflimulatio talium utcuq;
cxcufari poceft, fi condicio cemporum,&geniuspopuli direda pec
remedia iftiusmodi libidinem fifti non ferac.
. 4, Idem deCivecXlW, $. s>. tradit, praecepta decalogi ellii
pr^cepta clvilta, non naturalUi & hoc modo cxpiicanda parentU :
hm honorem civili legedejimtum non denegabis / hominenhquem leges w-

tmt occiderc^nonoccides: legibm vetitum concuhitumfugies; remalienam
domino tnvito ne auferas \ leges &judiciAfalfo tefttmGnio nonfruftraberis,
Ubinocanda eft falfahypochefis, quall
ancc civitaces nihil propri-
um,nihil alienum,nullum matrimonium, &quidhbecin quemlibeC
fueric licicum. Sanc pacec, iliaprjecepca eos invicem flringere, qui-
non in communi civicace, fed in flacu nacurali vivunt, foloq; jure
naturae invicem ucuncur. Nam iili uciq; pado incer fe res pocue-
riinc dividere, &
adu diviferunt. Ergo hi non minus in feptimum
prjecepcu peccant, fi vi aut clam alterius res invadant,aut furripiant,
quam fi civis civi hoc faciat. Sic quis negare auilr, adulcerium
commictere, qui thorum ejus, quicum in naturali libertate vivir,
-Violac. Vid.(7t'^<f/rXX,5.XXVLzo. Deniq;cum in flatu nacurali fal-
tem arbitri locum habeant, qui
qusefliones fadi incerventu tcflium
decidunt, ^<9^^f decivec.$,^.2$. ibidem quoqjodavopra^ceptoufus
j-
erit. De cascero pleraq; prascepca decalogi maccrialicer uciq; ad jus

nacuralc referuncur. Quando camen confiderancur;,prout duabus
tabulis infculpca, & perMofen populo Ifraelicico promulgata fue-
runt,civiles leges rede vocari pofTunc.vel potius fumma capita juris
civilis ejus populi; quar deinceps in fpecialia praecepta, addicis fan-
dionibus poenalibus difpefcuntur. Add.Phtlo Judcetu de deca/ogo.
,
. . Evolvendum quoq; jam, quod idem d.l. c.XII..r.incee

fediciofasopiniones,&ex quibus civicaces incrinfecead ruinam di-
fponuntur primo loco hanc recenfec : cognitionem de bono mal ^
fertinere adjingulos, Regulas enim bom^mali,jufti (^ injujli ejjeleges
civiles ; ideojf^ quod legislator ^r<tceperit^ idyro bono; quod vetuerit^tr$
malo habendtim. Inde iniquum effe di5tertum : regibm non ejje obtempe-
randum nifi jufla pneceperint. Ante imferiajuflum velinjufium non ex*
Utifje^ ut quorum natura ad mandatrdmfit relativa : aîonmômnem
Oqoooo (ua
LiBRi vm.
^
fm natur^, effi adU^horam ; quod autem fit iufta velmjulld }jure mpe^
rantis provemre. Reges igiiur legitimos qH<& imperent jnfla facere impc^
rando^qu vetent, vetando inju/ia. Privatos autem homines , ditm co-^
mtitionem honi ^ mali adfe trahunt, cupere ejjeficut reges ; id quodfil-

va Circa ifthsec nocandum , id quidera pencs
civitatefieri nequit,
reges e(Ie,legibus nacuralibus vim juris civilis in foro humano ex-
ferendam addere vel demere, addica fandlionc poenali, auc negaca;
(imulq,- mulca,qu func excra leges nacurales jubendo ju/la, vccan-
do injufta facere. Verura quod ancc imperia civilia juftum v^
injuftum non exciceric, per jus nacurale definicum, &
confciencias
hominum ftringens, id vero falfum eH:. Scilicec ifti pacresfamilias,
quorum coicionc civicaces inicio excicere, cum adhuc disjundîm vi-
Verencad brucorum non fervabanc pada cum aliis
inftar agebanc;
inica; fuo jurc, quando libicum erac, aiiis vicam&bona eripiebant,'
&quECunq,- pacrabanc pro adiaphoris habebancur. Hodie quoq;
rcges abfoluci, qui uciq; incer fe in ftacu nacurali vivunc, quando
pa6la non fcrvanc,aliis fuaerepcum euncnullam jufliciam violafle
cenfencur; quos camen lcgibus civilibus haucquaquam fubjedos
conftac. Quii^ concra neq; coalefcere poceranc civicaces,neq; coa-
licje fervari, nifi ancc ipfas aliquid j.uflum vel injuflum exciciflec
Nam padla in civicacibus confticuendis incervenide cercum efl. At
quoraodo homines pa(Sl:orum aliqucm heic cfleufum perfuadere
libi poccranc, ni ancea fciviflenc, juflum efTe pada fervare, iDJufiura
non fervare? Ec fi ancc definicionem legura civilium non eftju-
ftum pa6la fervare; quid obflac,quo minus pro lubicu fubjedi ob-
fequium exuanc, ac civicacem, cumcf; ea omnc difcrimen jufti & in-
jufti collanc? Nam uciq,- fruflra quis fperavericfola vi mecuq; can-
fam hominum mulcicudinem pcrpecuo concinere pofTe. Unde
^z^Q
ctiara nullus unquam rexcredo tam demens fuic, ur aliquid pr^ci-
peret,quod generalibus nacurse Icgibus efl incerdi(flum,aut veCaFet,
quod iisdem cfl pr^ccpcum; puca uc nefas fic fidem fervarc, nc qiiis
alceri fuum tribuat, ne honeflc vivac,ut quiHbec quemlibec quancu
poffic l2edac,&c. Afl cur non cales quoq; leges pofTenc ferri, fi nihil
gfl juflumj & injuflum ance defimdonem legum civilium Enimve* ?
CAPUT I. 102?
ro m alio fenfu thefis Eohhefij admitti potc/1 ; fi nempe bonu & malu
eccipiatur pro eo, quod reip. expedic vel non. Nam hsc fane (editio-
fa eH: opinio; cogmtwnem bom(^malii\.e. ejus, quod bonum &maluj
ucilc, vel inutiie efl: reip. pertmere adfingulos. Id eft, fingulis com-
pecere facultatem judicandi deaptitudine mediorum,quae ad pro-
iTJovendum bonum publicum ufurparc jubec princeps,cum hoc ef-
fc(fû,ut ab illo judicio cu|usq; ad obfequendum obligatio fufpen-
dacur. Huc enim adplicari pote/l illud TacinH.l. $$. Tamnejcirc
qmdam Tionmdites folum, fed &c^terosrubditos, quamjcire oportet,
Si uhijuhcantur^qudrerc fmguLis liceatypereunte ohjeqmo etiam imferiuyn
intercidit, Nec ea laus mihtis, ^xjtijfa ducum imerpretariiqtiam ex^
fequi maûult. idem H. II. 35). Cato de re ruftica c.f. Villicm nefli46 cenfeat
fapere fcj quam dominum. Ec hadenus rede MTerentius apud */?-
demAnn. VI. Non esi noftrum aftimare, quem fufra cateros, quihm de ^
aufis extollas. Tihi fummum rerum judicium dij dedere; nohis ohfequij
floria relicia eB. Item illud Vlatonis Politico : ii^sv ^^jajv voôov maji avCpca-
Tt^v^ Nihiloportet legihmej/efipientius. CuiconCpivsit AriftotelesRhe'

tor.\. l.C.lf. To]oiVVofjLa)v aB<PctiTs^v<^rjTfiv eivc^^^r s<^v, ocvjol^ s7rcnvyf/,svoie
vofioig ciTrayo^svsJcq,
Se /egihus Japientiorem ejfe ftudere eli id,qmd in
laudatis legihus prohihetur.

. 6. quoq; boc. loco examinanda quaeflio fatis ardua >
Efl:
an peccare unquam queat fubditus exfequendo mandaca fui princi-

pis,fi fcilicec ipfepr^ fe ferac>fefenudamobirc exfecutionem,omni
cognicione, fimulq; neccfljtate reddends rationis in jubentem de-
.
voluta. Nam ditferunt quidem leges, & mandata principum.in co,
,
quod illsB fint mandata h^c
generalia, quosvis fubjedos fpetantia;
autem pro re nata certis fubditis injunguntur. Circa producendam
tamen obligatioaera ineo,ad quem dirigunfur, parcm cum lcgibus
cffcdum obtincnt. Igicur pervulgaca fcncencia efl, admicci quan-
doq; peccacum, fi quis juffis impcrij civiHs pareac; adcoq; poffe &
deberc civem caliajufla ad propriam confciencjam bene informa-
cam exigere. Quin & fub hacconditione incelligi deberepômiccc-
re obfcquium bonos viros, quibus fedeC;,de adionibus fuis racionem
fibi cribunal apud divinum reddcndum, & regnuiji omne fub gra-
Oooooo 2 vio*
S02S tlBRI VIII.
viore regfto e(le,qtiod nempe juOa imperantlum capelTere velint,

modo cum jure nacurali & divino manifefto non puguene. Nam
ubi concra civilem legem jubeat quid facere rex,quin citra peccacum
pareri poQic, dubium non eft. Concra Hobbesde Cpve c. XII, . % pro
feditiofa opinionc declarac hanc :' peccare fubditos^ quottes mandata
trmcipumjitorum, qtf fibi videntur mjufla, efle^ exfequuntur. Ubi id fa-'
De periculofum efl tam civicatibus, quam confcientiis privatorum,
credere, fcrupulus duntaxat, aut dubium circa ^quitatem juflb-

fi
rum oriatur, rede polTe eadem detredlari. Hoc enim modo fkpis-
liraeneceflum efl:, ut in peccandi neceflTitatem cives incidant; dura
cotra confcientiam faduri fmt,fi obediverint; contra fidem fuperio-
dbus datam, fi non obediverint. Nam illud utiq; in confeflb efl:,
con(cicntiam,inter dubia momentorum nutantem,fibi optime con-

fulere, eled:a illa parrej ex qua minus peccandi periculum. Jam au-
cem longe praefentius periculum peccandi proptcr dubium illi-
efl:
quidumfidemexprefledatam negligerccum juflafuperiorumfem-

percoraitecur pr^fumtio jufl:iciae, &,eadem fspe ex tali procedanc
ratione,quam privatis dijudicare hautquidquam conceflum. Dein-
de illud probe notandum efl:, quod idem L dSuhfZiVy feccatum -meum
tBi quodfaciensêccatum meum ejfeputo; quod vero feccatum diemm ejfe
tuto,foJfHm quandoj^ fme feccato meofacere. Nam fijubear jacere^ quod
feccatumfibentis ehymodo quijuhet dominus mem fityidfi facio non pec^-
0. Vrocofm hifl Gotth. 1. 1. tegatui mittentisjujfu verba enunciatêorurfi
ulpam,fi quidpeccatur^ non ipfyfed eiy qui imperavit^ Aquumesi imputari:
ûmlegatoobfequij incumhat necejsitas. SenecaTroadtbus. Adau6tores
veditfceleris coaî culpa.Add. 1. 1. D. de his qui not. infam. verb. nonjujfu
tkm. M. Seneca 1. 4. controverf 27. Non efi impudicay qu arcejsitafuit a.
tyrannOynon dicitur facrilegusyqui deorum immortalium dona manibtufuii
tutit adtjrannum,aut quifuneflas tyranni imagines inter effigies deorum
immortalium confecravit. Potefl: enim ab imperante in-
utiq; quis
jundiam fufcipere meram exfecucionem adionis,qu2e in peccacu im-

pucatur foli imperanci,nonitemexfecutione facienti. Ad quod tams
tec requiriarbitramur,primo, uc mera duntaxat exfecutio illi injun-
gacurj i. e, uc ipfa caacui nacmbra fua^yiresqi corporis aûi accom-
mo*
CAFUT t loa^
modetjdecstcroautcrtt neq; occafionem aut prsetextum prêbear,
neq; excufacionem adhibeac ac cundem exfequatur prorfus tan
;
quam alienum, non tanquam fuum. Deinde ut & illud ipfum mi-
nifterium quantum pocefl: averfetur&deprececur. Deniq;ut pro-
pcer detrediatam iftam exfecucionem ipfi prsefens vicae periculum*
aucaliud grave malura, ad quod pro alcero fubeundum neq; jufti-
tia,neq; caricas obligacîncencecur a mandance,cui malumidreprac-
(entandi vires func,& pr^lercim ubi is etiam citra noflram opem al-
ceri malum fic illacurus. Fquidem id manifeftum eft, nullam inefle
vim obligandi,i.e,confcienciis incrinfecam aliquam neceiTicatem in-
jiciendi quorumvishominum mandacisdivino jurirepugnancibus;
& omni crimine carere , qui iUis obfequi neglexerit. Enimvero lon-
ge diverfa funt; aHquid per confcienciam ceneri facere, & aliquid
citra peccatum polTe facere, malo gravifHmo declinando. Mulca
quippe func, adqu^ nequaquam incrinfece obHgamur,qux tamen
rele a nobis,urgence neceflicace, fufcipi poffunc. Heic aucem non
qu3Ericur, an ad cale quid ceneamur; fed an cicra proprium pecca-
ciim id exfequi podlmus, ne fruftra vicam noftram perdamus. Neq;
flringit nos illud Piwij lU.epifi. p. ubi memorat, fenatui fefe adpro-
\i2.^^-êtiam minilhriMm crmen ejfe. Jfli enim, in quos peroraveraCa
rei non fuerant meri exfecutores alicni facinoris, fed calumnias in-
nocentibus incencaranc,ut proconfuHoccafio forct in opesipforuni
invadendi : &
delationes cxercebanc non tanquam atum alienum,
fed canquam fuum ac fuo nomine reos criminum infimulabanc,
;
&
non proconfulis nomine, velut ab ipfo jufli. Neq; metu morcis
ad calumnias obeundas adigebantur. Equidem dicebant , 7? C^
trovir?ciales,(âd omne imferium froconpdum metu cogi. Verum lon-
ge probabilius cratjcx cupidine lucri ipfos talia patrafre;& ut forte
minas in decredances adhibuiflct proconful , non tamen credibile
eft, praefens morcis periculum ipfum incencaflTe, quod declinandl
nuUaiacultas foret. Quo facic illud apud Tacitum A.XIII. Suilia^ ni-
hil ex hisjponte fafieptum , fed principi paruijje defendebat, Tum juff4
Mejjklwiz pTditendii ^labare defenfio. Cur enim nemmem alium deleiu
qmjîmi miudiCA vocmprab^ret ? VuniendQs nrum atmium ^^^^-
Oooooo I P^^'
1030 LIBRI Vni.
(iresyuhi prdmiafcelerum adeptiyftelera ipfa aliis delegent, Hinc raerfto

laudacurJuliusGrsecinus, (^mUarcum Silanum accufarejufm^^^ quid
nbnuerat interfecius eH, apud TacUumAgricola. quem infigni quoq;
encomio madac 21. Sed & in hoc cafu preccs fu-
Seneca de benef li.
pcriorum necefficati & imperio quipollere non arbicramur. Ucuc

alias noCum /ic iliud ?Ut$ms epift. VII. rdq rm '^v^dvvov hw la-fisv,
l-n (iBfnyfMsvsTJi dvciyKaiq V/V. preces tyrannorum necefttati permixtat'

tien ignoramus. Sed neq; Doegi exemplum i. ^^^XXII. nobis ad ver-
facur. Nam & ipfi hoc exprefle addidimusj ut quancum quis po*
tcft,calc miniflerium dcprececur: id quod laudabilicer c^ceri facel-
litesSaulis fecerunc. (Sicuci &Iaudabiliccr obflccriccs immancjus-
fum Pharaonis eciam falfiloquio elurerunc. Lxgd. I.) Sed Doegus il-
le promco animo ad exfequendum regis juflum, cui nulla commi-
nacio adjunda legicur, profiiiir, cum ancea innocencibus virisfalfuca
crimen impegiflec, quafi clandefl:ina confilia cumDavide inregem-
mifcuiflenc. Nam falfa qusedam ipfum deculifle,ex Pfalmo LII. fa-
cis Facendum
adparcc. camen efl:,cciam nudam exfecutionem quo-
rundam aduummulcisipfa morccacerbiorem videri; pucafi quis a
cyranno jubeacur parenccs aucliberos fuos jugulare, auccum macre,
filia,aucbefl:ia concumbere. Ad
quale minifl:erium eflTugiendum
morcem pocius vir forcis elegerir. Sicuci&nemo
facile reprehende-
ricconfl:anciamRomanoru,quosHannibalinCerfecompofuic,&fra-
tres quide cum fracribus,pacres cum liberis,cumq'; cognacis cognacos
diraicare juflîc. Qui cormentis pocius immori,quam manus propin-
quo fanguine polluere maluerunc. Biodorui Siculti^X.i^ in excerptis .
Teircfciams. Apud Lkonkmn Chalcocondylam 1. 1. Amuv2Xts parentibu*

eorMm,quifejunxerant Sauzifditionem concitanti, pr^cepitûtfilios neca-
rent fuis manibt^^. Patres duo ûere , cfuinoluere tam crudele excqui impc-'
rium. Hinc ^ ipfi trucidati funtfmul cumfilits. Nam dicere felebat^ ne^
ûaquam ifios citra confilia parentum
defecijp ad Sauzem. Nunc autem
um fortuna utantur duhiaêos nutare in utramj^ partem. Illud tamed
haucquaquamfas efl[e arbicramur,ucpro vica mea fervanda operam
meam velim aflferre ad occidendum alcerum innocencem. Hoc
tnim forec in precium proprias vicae oiFerre vicam akerius. Et non
pau.
CAPUT l I051
pauca runt,qua? pro pretio facere non pofllimusjqus alia tamcn fub
- confideratione /acerelicer.
. 7. De caetero non pofTe aliquem juflu fuperioris fufcipere
aiionem tanquam fuam, quas confcicntis redls didlamini repu-
gnac, nemo cui aliquis pictatis {enfus ell: negabit. Hinc rede judi-
ces illi dipud Jofephum debellojudaico l.IV. c.i^. qui Zachariam inno-
cencem damnare nolebant,utut prsfens fibi periculum a Zelotarum
furore impendereintelligerenc. Contramaximofefefcelereobftrin-
xcre judices, det]uibus eft i. Reg. XXI. Pronunciabant enim fententiam
non canquam a rege proimperio di6lacam,fedtanquamliquidocri-
mine ab ipfa jufticia fuggeflam. Par fcelus illorum teftium erat.
Idem judicandum de delacoribus, qui calumniis viros pocences auc
*5opulencos oneranc, uc malis principibus occaiio nafcacur eosdem
fubvertendi. Incerquos quondam non obfcurum nomen fuitMar-
cellus Fprius, Thrafea dclato famofus, qui in excufacionem fui
apud T<2f//^. H.IV. C.8. adfcrc; non magis jua orationc ihrafeam^ quam
JHdicio fenaius afficium. Quod erac crimen communicare, non pur-
gare. SjtvttiamNeromsferhujmmodiimagiTrcs^^lLufijJe. Sed nimirum
ut cu pociOlmum eum mimumjnfl:rueres,fubigcbat avaritia,& libido
praepoftera via ad honores graflandi. Alij, qui eandem artem fadli-
caverant, excufabant, cjusmodi o^^tns digfiitatem 2iUt falutem fe re^
demiffe, Quorum defenfiones^ quod fcilicet êrdere alios quam peri-

maluermt ^non ideo tolerandas cenfet Curcius Montanus
clitari iffi
apud ûndAX c.42. quod omni eoscrimine vacarecredat; fedper
figuram quaedam concedere vidctur,utreliquaeogravius urgeat.
Nec \xi\\x?i^finatm occifo Nerone delatares, O' rnimfiros more majorum
fumendosfiagitabatygenus hominum fublico exitio repertum. ibid. c.Ô.
Quoru ille ipfos inforoflagellis ac fuftibus cxfos.,acnovifime traduifosfer
amphitheatri arenam partim fubjici infervosy O' venire imperavitârtim
in ajperrimas infidas avehi. Suetonitu Tito c. g. Hic quaflis navigiii
impofitos tempeftacibus abforbendos, aut in defertos fcopulos im-
pingendos attribuic. Piimus Pajtegyr. c. 54. 3f Sic occulta Tiberij man-
.
data Cn. Pifonem criminc nccaci Germanici non folvebant,fi mo-

do is revcra mortis ejus caufa. Ac uc maximc ea promiiflcc apud
1052
tlBRI Vllt
patres, in pudorem quidem Tiberium dediflfet, cui non relinqucba-

tur, quomodo vindicarec fcclus a fe julTum; patribus camen ince-
crum erat reum damnare, quia in eo patrando non julTum princi-
pis prse fe tuleracjfed
ipfcpocius, qu^ honefte juberi non poteranc,
cupide fufceperac jUC flagicioTiberium fibi haberec obnoxium. Tacit,

A.III. IS. Sed nec Joabum plane immunem arbicramur a reacu ex
csede Uria concradlo. 2.SanmelX\.t^l^. IS. utwtd.L c.XII,]p. foliusDa-

Vidis, canquam caufae principalis, mencio fiac. Rel:e quoq; Papi.
nianus, quod Gecse csedem excufare decrcdavic, addico famofifli-

mo dido; no tam facile pamcidium excHfarifoffeyquamferi. hX\] cra-
diderunc,di6lare noluifle oracionem;, qua invehendum erac infra-
trem j caufacum ; aliud effe parricidiumy acmfare innocentem Gccifkm. Id
tamen rejicic Spartianm in Caracallo c, g.ca racione, quodipfe, ucpote
prdfectm^non potuerit dicâre orationem: (ecfi quo minus hoc ipfi ex-
tra ordinem injungi pocueric, non adparec;)&addic; conflare^ quod

eccifmfit^ tanquamfautorGetdi. Quidquid hujus fic, redle quis ingc-'
nium fuum fceleribus defendendis commodaredccre^tac, eciamfi

alieno nomine id fcripcum iic promulgandum. Nam fubcilis ex-
cogicacio fpecioforum argumencorum adhibico colorum ac dele-
,
nifica; fuad Ienocinio,propura exfecucione alieniadus haberi nc-

quic. Secus camen videcur fenciendum,/! ejusmodi oracionem,abs
(eaut alio compoficam,Caracallus cuipiam in fenacu recitandam
injunxiffcc, conflicuca in decrelancem capicali poena. Huc quo non
pauca loca ex Platonis apologia Socratis adplicari poffunt.
. g. Ex iisdem fundamiencis definiendum, an civis juflb

efl:
principis inbello injufto rcclearma fumac? Ubi Grotij\.%o.2<y.%. efl

fencentia; quando manitefirum efi:, injufta arma a principe alceri in-
fcrri , hauc fas cfle ci vi , ut fic fatelles fcelerum. Sed in dubio fequen-
dam partem tutiorem,quje fic, abfi:inere bello. Enimvero cau-
efie
te nobis ifiia videntur temperanda,ne exinde vis civilis imperij de-

fl:ruatur,&in negotio cantimomenci obfequium civium a fingulo-
rum judicio fufpendatur ; praefertim cum heic facile fit cimidicati &
ignavise fcrupulum confcienci^ obcendere. Equidcmubi ad deli-
beraciones quis admiccicuD& fufFragij^fcrendi jus habcc, fi cicracon-

CAPUT l 103^
fcnCvim propriura csterorum dccrcco non oblIgatur,fte id quidem,
dequodubkar, rede potefl fufcipere, neduni idy decujus injuflida
iiquido conftar. Id quod edam locum poteft habere , fi ipfi optio
concedacur militandi auc quiefcendi. Quid fi autcm fimpliciter
parere jubeatur? Ubi arbitramur, apud omnes gentes,queis aliqua
honefti cura eft, in deliberationibus de bello fufcipiendo caufam
belli juftificam fempcr pr^fupponi. Hoc qui facere negligunt,apud
de confcientia nequidquam difpucaveris.
illos Scd circa hoc po-
tifrimumdeliberatioinrticuicur,anheic&nunc reip.expediac ex tali
pr^texto bellum alteri inferre?Heic cui cura reip. peculiariter in-
cumbit,& vires civitatis penitiflTime pcrfpeda?, fane clarius pr^fu-
mitur cernere, quid ex ufu fjc, quam privatus aiiquis. Qiiod fi au-
cem quis, pofita iiccc jufiitia belli, dubiret,num facius fit, injuriarti
reip.illatam negligere aut condonare, quam bello exfequi; is fciat,
nullo modo videri fufficere hanc caufam. quarecivis pon^timpe-
rio civiliobfequium denegare,ejusq;rigorem in fe irrirare, quia ju-
dicat, ab eo adverfus alterum non obfervari virtore aliquam, cui m
vis imperfedlae duntaxat obligationis inefi:. Advoq, rurifiliTium
fuerit, fi civisheicfimplicicer pareat, fummumq, imperantem fuper
juftitia beUi Deo rationem reddere pcrmittac. Apud Tacitum Hiff,
W.puUicam facim4^\oczxm,c\uod in aeie pacrem filius interfecifret,
Add. 1. X. . I. D. de noxai aci\. 37.D. adh. Aqmtiam,
CAPUT II
DE POTESTATE SUMMI IMPERII IN VITAM
Civium cx occafione dcfendendse civicatis.
j. Summm imperafts potefi cives vitaU .ântajit militum obUgatlo,
periculo exvonere in bello. -^ civitoi cmm imocemempojfu de*
2t Jin miltiam dureBart liceat propter dere
paBftm cnm hojie, 6. Civitas poteii civmftiHm altcri o^JL
$. NemofeadmlUtiaminHtilemreddere\ demdare
deht
Uanquam eofincin civicaces abhominibus coitum fitjuccum
bona, cum prscipue vicam
alia fua m
cuto coilocarenc: ad
confervationem tamen civicatum neccfTarium fuit^ utfom-
^PPPPP muoi
1034 ÎBRl Vni.
jnumimperium aliquam in vicamcivium haberee pote/latem; idq;

duDlici fine,cum avercendoaliquo acivicacemalOjCumcompefcen-
dispcccacis. Ex priori capice id poceflacis fummo imperanci com-
pecic, uc ad defenfionem civicacis, acq; aflerenda idius jura vicam ci-
vium ancipici periculo cxponat; poflquam infefta arma gerencibus
id agicur,ut fibi mutuo vitam eripiant. Quin&cum adarma rede
tradandaufus requiratur, eciam ad hunccc capeflcndum periculo
vicam civium exponi polTe judicavic P/aio deLL. 1. 8.(ec(i iiobis non
fufFragancibus,) dum inexerciciis milicaribus vulc adhiberi cela,qua;
advera & periculofa proxime accedanc, ac cimorem incucere apta
finc; addica lege: Siqms c&delnvolHntAria. m his certaminihm morie"
tHr^qui interfecitjecuftdumlegem expiattn mundm fit inpofterHm. PU'
iare enim debet legtsUtor , faucis ita mortms hominibm c^teros non de^
teriores futuros, Timore vero in omnibm his extin6io^ nihtl amplim
fe inventurum^ quo a detertorihtM meliores difcernat. quod ni fiaty multe
rnagis civitati malum eHy quam illud. Apud Demofihenem adverfu^ Ari-
Rocratem excac4ex Accica ; Si quis occiderit in ludis invittis^ ne exulata
Ratio fubjungicur; quia non eventum conftderavit^fed ejt^s^ quifecerit
dmmum , qui fuit j viventem fuperare , non occidere. ûod fi ille infir-
fpior fuit,quamqui ferrepolfet eumyquem vi^foria requirit laboremîpfim
e)t44 malt ftbi catifam extitifje lcx cenfmt. Munerum porro militarium
exa(5lio non immerito rigidillima difciplina conilat; quippe cum
in belio exiguam ob negligenciam f^pe dc fumma rerum fic alum.
Inde cum aliascogatum apud judicem afFclibns, qui animum ho-
minis vehemencer percellunt, faciUus venia foleat indulgcri, intef
militaria judicia id non asque obfervatur. Heic enim fa^pe capite
pledicur, qui uc morcem imminencem cflFugerec, aflignacam ftacio-
nem deferuir, Livius l.V.c.<5*. Fuftuartumrmretur^ qui ftgm relinquiti
mtpr^jtdto deccdit. Sicuci&gravifHmisalicubi poenis notacum,mi-
licia m D. de re militari. S ic Lycurgus orat.
fubterfugere. vid. L 4. . lo.
contraLeocratem tradic Sparc^ legem fuiiTeydeômntb!^ nolcmibuspro

tatriafubirepericulumyMt morianttir: ad illtdd ipfum pcenam adducentes^
quod maxime metuunt. Pvopofitis enim duohm vit< difcrimintbu^y TnKii
CAPUT II. lo5f
tnultomagts eligent idquod db hofte^ quam quod a civilui & legihm im-
minet, quanquam in plerisq;
F.t civitacibus quidann cives, alias per
jEtatem & vires ad arma gcrenda idonei, immunitate a militia gau-
dcant.velob vit^ genus,velexfingulari indultu civitatis: id tamea
privilegium eoufq; valet^ quoad caeteri cives, aut alij rocij vel con-
dudli prsftofint, qui civitati defendends fuf^ciant. Cseterum ubi
fumma neceilltas ingruit, etiam immunes illi pro aris & foeisarma
capient. eorum privilegia tantifper quiefcant, quam
Et pr^ftat, ut
uc propter intempeftivam eorundem religionem civitas pereat. Vo-
cant extrema fericula cunctos. Sicuc Rom^ quondam vacationes a
bello,quibus alias feniores & facerdotes gaudebant, belloGallico in-
gruente ceffabant. Affianm de bello cinjiliVi, Etfi & merito com-
mendatur lex fivc Solonis five Pififlrati apud Vktarchum Solone:
"lî 'nriôo&sfjoig ov 7Tv\sfifp hôe-ia r^6(ps(&uj, ut rmtilati in bello ex ^raj

rio aiantur.
. 2. Quo loco quasritur; fi captivusab hofte detcntus ut di-

mitterecur promiferit, quod contra ipfum arma deinceps non fic
geflurus,an ifle poflea a civitate fua re6le pofllt obligari, ut contra

promiffum fuuminhoftem militet? Tale padum aliqui pronuncia-
runt ipfo jure nullum, quia fit contra ofHcium,quod civitati debc-
tur. Ad quod nobis non tam hoc vidctur reponendum, quod nom
omnia, quse contra officium fiunt,flatim quoq; fint irrita& nulla;
quam negandum, ideflTe contra offieium civitaci debitum, liberta-
tem fibi parare, id promittendo, quod jam in hoflium efl manu.
Nifienim hoflis ipfum dimitteret, nunquam arma advcrfus ipfum
ferrepofTec. Unde tali pado nihilo deterior fit civitatis conditio;
quippe cuiis,qui captus efl:,ni liberetur, jam pcriifTe cfl: cenfendus.
Adeoq;qucm ipfa ex captivitatereceperit, haclege recepifle cenfe-
tur, ut iUi relinquac facultatem fervandi promiflum hofli fadumi
prsefertim ubi non civicacis, fed propria ope libcrcacem recuperavit.'
Sed annein iflhanc civis obligacionem eminens illa fummi imperij
vis efficaciam fuam cxfcrec,fi falus publica id poftulaveric ? puta fi
civitasin praefenti periculo verfetur,ni ifle quoq; arma capiat. Heic

arbitramur,cum abfurdum fir,efle me civem,& haberc obligationem,
Pppppp % qua
t6$S HBRI Vlil.
qna eciafnin extrcma necedicate inutilis civitati reddar; nec minus,

me pado poflTeobligari, ne alterius vim injuftam ad perni-
fimplici
ciem meam meorumq; cendentem rcpellere queam ideo pacûm ;
illudcneinterpretandum de bello duntaxat ofFen(ivo,non defenfi-

Vb; pr^fertim fi cumipfa civitate mea quoq; falus fic periclitacura.
Quid enim ille alcer libercacem mihi concedic, Q voluic me adftrin-
gere,uc in pofterum ipfius vim a vica forcunisq; meis non poflim
repellere?Unde nequidquam obftabic padum iftud,quominusjuflli
fummi imperancis arma pro dcfenfione civicatis induam.
. 5. Ex quo confequicur, quamvis prêfens reip. neccditas
forceopcras civium milicares non cxegcric; camen adeas obeundas
feauc alios inuciles redderegravi poena dignum efle. }A.Si'f7ecal.L
controverf. 7. Ctera mernhra meafunty manm fuhlicdifiint, Kjusmodi
ignavi^ exempla quam plurimainMarcio illo Quiricium populo le-
imus. Apud Suetonmm Tihcrio c. B. Tiberio cnra injunSia repHrgando-
rum erâjlulormtiy quorum damini in invidiam vencranty quaft exceftos
(upprimerent nonfolum viatores^pd rj' cpuos fcicramentimetusadhujmvnO'
di latchrascompulijfet. Quae eciam forcafte caufa quare ergaftula
fuic,
penicus fuflulifle dicacur Adrianus c. Ig. ad quem

apud Spartianum
locum vid. quee nocavic Salmaftm. Apud Valer. Max. \.6. c.5. C. Vec-
cienus finiflras manusdigicosfibi abfcidiflememoracur,nebe!loIta-
licomilicarec; quem fcnacus publicacis bonis in eererna vincula con-
jecic. Sic Augufhis, refcnce Suetonio c.g. E(juttem R.quod duohm filiis
4dole(centihm caufa detreci andt facr amenti poUices amputajptîpfim ho-
nafuh]ecit hajla. Ammian, MarcelUnm 1. XV. fub finem, ubi de mori-
busGallorum loquicur: nec corum^ inquic, aliquando quisquam ut ift
Italiaymunm martium pertimejcens poiluem fthi pr^cidit^ quos jocularittt

complures leges laca. Bmn qui
Idurcos appellant. Ifli flagicio reprimendo
jiliumdehilitavit,ddecitiper belium inditfo^ ut inhahilis militiii fit,p7Ace-
ftumTrajani deportavit. 1. f. .I2. T).dere milit, Excac quoq; lex Con-

ilancini 1. 1. C
Theodofde filiis mditar. apparitorum &
veteranorum. Ve^,
terarwrum liheros aptos militijquorum qmdamut defides recufant rriilita*
riummunerumfundiionem^quidam adeoignavifunt^ ut cum dijpendio cor-
forisfnilitia velint mceJiitAtm sv^dsre^jtthmpîfi fid mtltîî^ inmles-
GAPUT II.
103^
reje^fis digtttsjudiantuf ^ curialihui munenhm at^ ohfequils adgregari,
Confimilia habencur in 1. 4. &
10. C. Theodofde tironihm. îfpurca.
_ nmfHiatione dtgitum deelinat ufitm armorum^ non evadatilia,qu vitat^
i
fidinjignitm macala ferat impofitum militi^s lahoremj qtii declinaverit di*
i gnitatem, Iffis quin etiam p'ovincialthm^ qui ex horum aufis iuniorum
fpe patiuntw fenuriam pr^hendorum , hdc optio decernatur^ ut tempore
delecfm agitandi duos mutilos juvenespro uno integro ojjerant. Sed lon-
ge fe veridima eft 1. f d. c. St quts adfugjenda facramenta militi^t ftierit
.
tnventm truncatiine digitorum damnum corporis expedijfe^ ipfe flam- ^

jnis ultricihm concremetm\(^ dominm cJm quinonprohihetygravicondem-
1
nationc feriatur, Videcur camen hanc poenam locum habuifle in
iervis duncaxac j qu^ aucem jamr/^ (V.didaca fuic,in ingenuis. Nain
ohm quidem apud Romanos fervos mihcia excluroSjprscerquam
in raaxima reip necefllcate, in vulgus nocum. Id po/lerioribus fe-
cuhs non amphus obfervacum ex 1. icT. C. Theodofd. c conftac, ubi
Impp. Arcadius &
Honorius ica fanciunc: Contra hoftiles tmpetm non
folas jubemm perjonas confderarijfcd vtres,f^licet ingenuos amorcpafriJt
!
. credamm incitari^Jervos etiam autoritate hujm edtcii exhortamuryUf
'
tumprimum Je helltcis Judorihm offerant^pr^mium lihertatisji apti admi"

Utiam arma fufceferinti pulveratici etiam nomine hinos Jolidos accepturi.
Nam I.Ii. d.c.quse eciam cxcac ia Cod.fuflin, I2.de ttron. loquicur dc
mancipio aliemjurisj quodqui in tirocinium milttta duxeritojferendum, //-
hrarn aurt ararioprincipis cogehatur inferre. Lex aucem g. C. Theod. d. t.

non fimphcicer vecac fervos mihcia? adfcribi,fed duncaxac decernic,
interoptimas /e^tftmorummi/itumturmafneminem e numero Jervorum
dandum eJJe. Fegetim d". re milttari 1. 1. c. y. quericur:, quod pojjejjorihm
indtcii ttronesper gratiam aut dijsimulationem prohentur, tales^ Jocien-
tur armis^ quales domini hahere Jaftidiunt. Cajcerum ab hac polhcum
truncacione raulci erudicoru credidere Icalos&GaUos iuos poltrones
derivafle. Sed re!ius mea fenccncia Mgid^Menagim in origin. lingUA
Trancic^ id vocabulum deducic ab Icalico poltrd^ q. d. qui fempep
pulvinar domi premir.
. 4- Qui igicur ad mihciam fubeundam obhgatur, is nciq;
Ccnecur juflij ducis calemtiieri fl:acioncmjin quaprobabUicerprsvi-
Pppppp 5 dec
J038 LiBRi vm:
det vitam fibi amittendam. Et quanquam alias civibus onera fe-
cundum proportioncm debeanc imponi,ad quasuniverfifimulcon-
currere polTunt; aut fi hoc fieri nequeac^ vel non opus fic, alternis
obeunda,vel jequipollentc onere redimenda, vel etiam fortc affi-
gnanda fint: tamen uc periculof^ illsE (lationes femper pcr fortcm
atcribuantur, ratio bclli nonfert. Adeoq; penes ducemerit eligcre
aptiiTimosâut fi plures fint idonei, quos vifum fuerit. Nifi adfint,
qui ultro ifta fibi pericula depofcant; quod fecit CalpurniusFlamma
apud Flomm 1. 2. c. 2. & ante cum P. Decius Mus ap. Livium 1. VII. c. 34.
Nec vir fortis querelas movebit; fi ipfi talia pro imperio injunganrur.
Seneca defrovidentia. 4. âre in cajlris fermlofa fortipmis imfe-
c.
rantur? Dux k^fipmos mittit^qm noBurnis hoftes aggredianturinpdiis,

dut explorent iter autprdjidium loco deficiant, Nemo eorum qui exeunt
dicit^ Male de me Imperator meruit ^fedj bene judicavit. Hoc tamen ob-
fervandum, ejusmodi juflbrum non incencionem,auc fal-
efle lianc
cem non Dico, nen effe

efle debere, uc dircifle vica milicis perdacur.
dehere. Nam aliquando heic a ducibus peccari,documenco efl: rex
David 2. SamueiyA.l^, qui ideo eciam homicidaaudic, d. l.f.Xll.p,
Nec ca infrequens ars,invifos fibi hoftium ferro confumendos obji-
cere. vid. Curtiut 1. VII. 2. Volybiu^s 1. 1. c. $>. Viodorus Siculm 1.XI V.c.75.
XIX. 48. fuflinm l.iz.cf. n. g. 11. in Mauritio. ApudiVe-
Zonaras tom.
luftium Jugurcha a MicipfaNumanciam mifliis dicicur, uc oftencan- .
do vircucem, auc hoftium fsevicia cadcrec. Sed hoc fpe<5i:are debenc

tam rigida ducum jufl[a, ut dum veluci cicra miflfioncm milites pu-
gnanc, a civicace magnum avercancmalum, auc infigne eidem bonu
concilienc, erfi concigeric eos,dum calia conancur, auc pacranc, oc-
cumbere. Ejusmodi decrecoriae pugnse h^c eft lex, uc vel hoftem
perdamus, vel fimul cura ipfo pereamus. Hoc enim pr^ftac, quam
ucfoli cadamus. Unde eciam muki hauc abfurde videntur drJloxei'
fja^ crimine abfolvere navarchos illos , qui juflu fuperiorum ex- :
preflTo, aut ex genere belli rede pr^fumco ignem pulveri pyrio inji-
ciunc potius, quam ut una cum navi in poceftacem hoftium perve-
nianc. Ponamus enim ucrinq; ^qualem efle numerum navium.
'
Ubi una noftrarum capca fueric, hoftis duabus navibus nos fupera-
bits
CAPUT II. rojp
bitjfi noflra fola perierit, unica tantum; (cd fi utraq; fimul perear,
in sequilibrio vires manebunr. Vix autem aliter fieri poterit,quiD,
fi noftra di/Tiliat pulvere navis, non unam quoq; aut plures hoili-
lium navium fimul adfligat. Nam ne capiaris tunc demum efl: pe-
riculum, quando navis navi adh^ferit. Et plerunq; hofiibus plus
damni hoc modo dacur, quam nobis. Validiores enim uciq,- funr,
qjLii noflram navem ad incicas redigunt. Ad fubmerfionem autem
vicandam non putem a concrario elemento remedium petendum,
Nam illic aUqua adhuc enatandi fpes efle poceflr.
. f Sed quid fi cicra pugnam vita civis depofcatur, puta
.
placands potencis alicujus ir, quo clades aut exicium a civitatc

avercacur? Heic videndum quibus caufis alter fuerit motus,ut ci-
,
vem nofl:rum fibi Si enim id fiat ob aliquod ipfius

dedi pofl:ulet.
delilum, licec forcafle omnibus modis calamicacem fubcerfugerc
pofllc, id camen cavere debec, ne fui caufa civicacem maloinvolvat.
Adeoq; eciamfi ponamus calem non ceneri,uc feipfum in hoflis po-
tefliacem ulcro tradat; tenebitur camen alio fe cransferre, ubi rece-
ptacoribus fuis nihil negotij faceflTat. Nec dubico,quina civitatc
ctiam invitus ideo expelli qucat; fiquidem illa fors inhumanius
credideric,eundem pofcenci dedere, Acquid fi ob publicum deli-
ftum ad necem depofcancur quidam civium;, qui ejusdem delidli
non fuerunc aucores ? Qualem in calamjcacem incidiflfe memoracur
civicas Accica,ob inccrfelum Androgeon. Cujus mortem ut ulcifcc-
recurMinos, Athenienfibusbello fuba^flis tributi loco feptenos puc-
ros,& cocidem puellas imperavic in pabulum Minocauro. Vid. Ma-
ro JEn. VI. v. 20. Hjginm fah. XLl.Ovi^. metam, $. V. J/O. Plutarchta
Thejeo. Heic non video, quo obcencu civis periculum forcis queae
detrelare,(quo medioincer pares jure aptius nullumefl-;)finon in*
Veniatur aliquisThereus, qui ulcro Minotaurum debellandum
fibi
fumat. Sed quid dicendum, fi innocens depofcatur ad mortem,

auc malum morti comparandum, non ex caufa publici aut privati
criminis? Cafus in eam rem excat apud Libamum tom.l. declam. 27,
Tyramm ex urbe propmqua foftuUvit formofam adolefcentem , adjeEils d^
bdlo mferer/do , m traderetar^ mims, Civitas beHti maluit t0krarf.qtidm
I04O LIBRI m
ddokfcentem tradere. Cumjamgravi ohfidiane eam premeret iyrannm,
fater adolefcentis interêcium filium de mosnihm projecit : cddis mox^fbla^
ta ohftdioney accnfatur. vid. Bcecier. ad Grot. 1. 1. c. I. . <S. p. m. pf. Nobis
beic pacreni neq; accufare, neq; defendere vacac, qui plaufibilius
caufam fuam pofle orare videcur,quam Virginius ille,de quo Ltvim
L^.c.fo. Illudexcra dubium ponendum judicamus, non ceneri ci
viCacem ejusmodi hominem cum exicio fuo defendere. Sic eniin'
& ipfa peribic, &
innocens ille nequidquam fervabicur. Neq; ille
poftulare pocefl, uc pro fe &
fecum coca civicas pereac, Ergo hoc-
relinquicur mifero,uc quancum pocefl: flbi ipfc confulac fugaâuc au-
fo quamvis periculofo. Ubi omnia incaflum cecidere, ferac cala*.

micacem,inqua tamen uciq; animus fervari impollucuspocefl, (vid.
\.l.%(SX),de po/iulando.) fi quidem nefascfl voluncariamorceejusmo-
di foedicatem declinare. Civicas aucem, poflquam ipfum pro viri-
bus defendjc.&omnem movic lapidem,uc perfugam aucaliaracio-
neelabi poiTec, ubi iflh^cnon fuccedunc, &clades imminens alicer
depelli nequit,iilum defereredemum pocefl, i.e. non prohibere,quo
minus eunde cyrannus adprehendac. Uc aucem ipfa eum in cyran-
ni manum cradat, auc uc eundem cogac, quo feipfum dedac,neq; fas
cflc , neq; neceflarium arbicramur. Conf Grotim 1. 2. c.2f . 3. De cee- .
tero majoris debec efle civicaci vica fliorum civium, quam ut eam
declinando periculo incerco, auc adquirendo aliquo bono parum
neceflario prodigere velic; ncq; in cales ufus vicam fuam civis ofFer-
re tenetur. Inde plus, quam poflulari ab ipfis pocerac, pro pacria
'êceruncPhilseni fracres, de quibus efl: apud Saluftium dehello Jugttr'-
thinoi & Fomponium Melam 1. 1. c 7.
Et pefliime adplicabat bona alias
fencenciam Caiaphas Joannis XI. f o. quafi Hcerec hominem inno-
cencem occidere, ne forcafle Romani fufpicarencur, Judseos res no-
vas agicare, & indeanfam arripcrenc bello ipfos invadendi. Pr-
fercimcumlongemolliora remedia fint ejusmodi fufpi^cioni depel-
lend^, quam mors innocencis. Nefcio quoq;an excufari poflic fa-
tum Darij,qui ex compa(flo aliquoc raillia Zopyro c^denda obji-
ciebac, uc ifte fidem fibi apud Babylonios conciliaret, apud Uerodo-
tum Thalia,
CAPUT
'
II. ro4!
. d*. f^^penumero quoq; ncceflum e/l,ut ad firitianda padla
publica obfides excivium numerofinc dandi; ad quod onus fufci-
piendam pro imperio uciq; civis adigi poceft, fi qui iponte fc ofFe-
rant defuerinc. Ec quidem ubi hoflis potentior certos fibi cives ob-
fides poflulaverit,vix hifce cergiverfandi locus videtur. Sed fi plu-
i
res fint, quorum quis obfes eaC:, illius quicum pacifcimur, auc no-
flr^ civitatis nihii interlit, pr^fcindendis querelis aptiflimurG eric
fortem adhibere. Quod fi longo tempore obfides fint detinendi,
I
sequidimum eritnovis fubflitutis casteros liberare. Uci & hoc ope-
ram dare civitas tenetur,ut quod
oneris extraordinarij pras casceris
obfides fufcipiunt,id ipfis,quantum ejus fieripotefl, aliun|de penfe-
tur. Qujeri autem hos loco poffit;, anne propne vita obfidum op-
;
pigneretur, an vero duncaxac Hbercas? Equidem in craditione obfi-
dumfacis adparet hoc adum fuiffe; tradmm hofie in manus veflras^
I
'
tanquam canpmam noftra civitatis partem^ ut nifi fervavefmus y quA
,
convenere^nulli deprecemur, cfuo minus mferatis^ quicquid flacuerit Apud .
; C(?w/;?^^^1.2.Leodij obfides Carolo Burgundo dGdcrsLnt ca condi-

1 tione, utfi quid contrafatHones facerent, integntm effet ipfijuppltcium de
! Quos tamen pofl Carolus falvos dimifit. Inde cunci
illis fitmere.
cjusmodi pada rupta caufam belli denc in eum,qui ea violavic,ad-

\
paret^poft pa6la rupta,bellumq;confiatuminhoflium abirenume-
.rum obfides quoq;eodem modo,quo omnes ejus reip.cives,etiam
'
qui ad caufam belli nihil peculiaricer conculerunc. Etconflat,mul-

cos in obfides eadem quosvis hofles folent. Ecfi
flatuifle, quae in
mulcis inhumanum vifum, miferorum illorum &innocentum cala-
j
mitate ex aliena conceptum injuria dolorem mulcere. Minus redê
\ autem dicicur,obfides ea intentione cradi, uc excipianc poenas padi
i a civicace viojnri. Non enim adparet, qua ratione finis, quem in
I
poenis fumendis fibi homines debenc propoficum habere, obtineri
i queac,fi ple^tacur obfes innocens; qui proprie in violacionem pa-
dorum non confenfit, fed duntaxac non recufavit, quo minus ipfe
''
lo~Co alterius malo poflet afTici in quo per fe nullum efl deli<3um.
:
\ Satis quoq;cautionis adhuc efl in obfidibus, etiamfi per jus naturx
\
peena proprie dida ob alienum delidum ab ipfis fumi nequear.
aqqqqq Sufli-
,04S ^'^^' ^"'-
Siifficitenimjquod intali fint fl:atu,ut licentia bcllica in ipfis confe-
ftim poiTit exerceri; adeoq; eoruai falus ex arbicrio lasfi & iraci ho-
flis pendeat. Hasc quanquara ita fint, verius tamen videcur, civi-
tatem direde obfidis duntaxat libertatem corporalem oppignera-
re, quam vitam. Quia ipfa firmum propofitum habet, auc haberc
debec, fidem fervandi; adeoq^ cafum illum, quo in obfidis vicam
alceri licencia fieri pofiit, moraliter
pro nullo ducit. Nec dubium
cH-^quin injuriam obfidi faciat civitas,fi ipfa injufi:c padla violer,&
miferumillum alterius iras objiciat; aut fi hocfine eundem tradac,
ut alcerum in fecuritatem datum eo graviore damno madlare queat.
Quid autem dicendum, fiis qui obfides accepit, iisdem abuti velic
adperfidiam in nos exercendam, &gravibus nos injuriis lacefi^tj
exicium obfidibus nofi:ris incerminacus,fi ipfi refifiamus? Heicpro-

babile videcur,fiquidem injuriae ill^ finc tanta?,ut prjefirctjnnoxios
ifiios periclitari, quam civitatem easdem tolerare, pofiTeifiôrumpe-

riculum negligi, & perfidi hofi:is vim repelli. Nec magis eo cafit
civitas obfidibus injuriam facit,quam fi quibusdam civibus in bello

talem adfignat fi:ationem, in cujus pertinaci defenfione aut caden-
dum fit, aut captivitas fubeunda. Et ferent ifi:i hanc tanquam fara-
lem calamitatem, nequidquam iraci patris fus, qustalem cafum
pr^videre non potuit. Vid. Ammianm Marcelliniu 1. 2g. c. <S. Sicuti
nec ideo ftatus civilis minoriscric; cumejusmodi cafus non nifi ra-
rifiime emcrgant. Statum autem naturalem cjusmodi incommo-

da non pofilnr non frcquencifiime incurrerc. Idem pronuncian-
dum cfi: de illo cafu,quiUcicenfibus accidic, quorum aliquos cives
incercepcos Agachocles in machina primo loco confi:icuit, fic ut hi
primo loco a fuis eirent configendi, fiquidem hoftem repellere pla-
ceret. vid. Disdorus Sictdtu l.XX. c. ff . Conf. GrotiiM 1. III. c. ii. . 1^
CAPUT III.
DE POTESTATE SUMMI IMPERII IN VITAM

ac bona civium cx caufa deli(3:i.
:
CAPUT IIL 1041

f . uinjns vit & nfcii a fingulis potHC' i S, Magnitttdo deUBi dftimatfir tumêx
rit in civitatem conferri. objeHo: (fmt:
2, In libertate nAtmali fmA httm^na non tg Tum ex ajfcBtt^ quo quis impulfus
efi loCHS. 20. Tum ex intentionis magnitudine
Se^ tantum in civitatihns. 21. Tum exfirmitate animi deltnquent^^
^ .
4. J^fd jit poena, 22. Tum deni^ ex habhu.
j. Snmere pocnof ad quam êciem juflitU 2^. ^tdcirca determinanda pce quan*
referendftm. titatem.jpeêtur,
6. Hominem ab homine poenas fttmere 24. ^Hjiftt foenarum menfura.
j
,
noneHimqHum, 2S* In f;mi rejpicitur quo^perfona ejus
7. Ciii comfetat foteftas poenas exigendi^ qui patjtftr,
5. Poena hnmana debet habere aliquem 26, An lex Ebraa adtnquata ubij^ poem
p,nem rum wenjttra.
p. Primttspcend finii emendarepeccante.\27.T)etalione. (tur,
10. An quihbei qitemUbet caftig<ire pojfit. 2t ômodo univerfttas aUqtta punia

.
Aher posna finis cavere Ufo. - univerfitatum lapfu tempo*

2^,T>eUHa
//
12. Tfrtitts poen<tfinisfecHri;asomnium, rii demum extinguuntur^
13 âteniu privati poenas pojftit ex- 3 0, Non quodvis malum fatale poena htt^
fequi, mana eB,
14. .^Mam peccata fupervacuum fxt $ t . AUudefi damnit direUe datumyaUud
punire in foro civili, quod per confequentiam venit,
1 ;. Anquandoq^ Uceat ignofcere. 32 Aifnd efi occaftoy aUud caufa maU.
,
1 6. âtenusiditceat ante legem poenale: SS.Ob aUenum deUHum nemo eft punim
ly.Etposieandem endust
quoq; fummo impcrio

COmpecic
ac vicam:,uc&bona civium ex
poceilas in corpus
caufadelidijquspreflefo-
civili
vocari jus vicse

lec &
necis. (A quo jure diverrum plane jus
eftDei in creacuras; Pf.XC. 4.& hominum in bruca.) Circa
quam ifle primo loco fcrupulus occurricquomodoejusmodi poce-
flas in civicacem a fingulis per pata pocueric conferri. Nam cum
poena fic aliquid, quod invito infligicur, quod autem quis (ibi ipfi
inferc,accidere invico nequeac; explicaridifficulcerpoccfl",quomodo
quis faculcacem' puniendi feipfum habeac, eamq; in alium cransferre
queac. Nam quas afcetaejauc alij cafligando corpori,auc exvi difcipli-
nae apud quosdam ecclefiafticae proprio corpori dolores inferunc>
partim poena? prdprie didae xion func, fed velut medicamenta rc-
1044 LIB:rI VIII.
priitietidislibidinumebullicionibus; parcim non fpontejfed imperio

facerdocum , opinione divini muneris fubnixorum, fufcipiuncur.
Ubi naturs p<xax nihil decedic ,quod v. g. flagellacio propriis ma-
nibus peragicur; cum uciq; mocus ifte ex confideracione majoris
mali,quod inobfequencem manfurum erac, exprimacur. Sicuc vi-
demus maleficos ad fupplicij locum ambulare,crahendi,ni ulcro fe-
qucrenrur. Qainimo apud nonnullos populos fonces juflu magi-
ilracus flbi ipfls manus interunc. De yEchiopibus Diodort^s Slculm 1.
"^X.^^tinus ex hciiribus ad reum miititttrjfigmim mortis -^r^ferens \qi40

illc vifi domum abiens fibt 7no'ne?n confcfcit. Heic igicur fciendum,
quemadmodum commixcione & cemperacione
in nacuralibus ex
plurium fimplicium provenire porcfl compofitum quid , cui cales
adfinc qualicanes,qux in nullo fimplicium mixcionem ingredienciii
deprchenduncor: ica&corpora moralia,cx pluribus hominibus c6-
itancia, aliquod jushabere pofllinc, ex ipfa illa conjundlione rsfi)!-
tans,quodformalicer penes neminem fingulorum fuiciquale jusex
ejusmodi veluc coalicione orcum per redores iflorum corporum
exercecur. vid. I. ^d^.D. deadqmr. rer^ dom. Sic nemo dixeric,homi-
nes fingulos habere faculcatem fibi ipfis legcs ferendi;&camen,dum
omnes vo!uncacem fuam unius voluncaci fubjiciunc, oricur potefi:as
omnibus ieges prxfcnbendi. Eodem modoincapice corporis mo-
ralis pocefl; exifl:ere faculcas pocnis fingulos coercendi, qualis facul-
as camen ancea id fi ngulis non aucem ifla facillimc
erac. Pocefl:
provenire, dum finguh ^t^ obliganc, quod non folum non defen-
dere velinc, (ed&fi opus fic,vires fuas accommodare concra eum,
quem redor civicacis fupplicio efl afFedlurus. Ex quo ipfo eciam
racio paceCjquare non {equacur,quod aliqui volmic; qu^ a fuperio-
fi auferuncurpermodum poen2e,volentibns auferri,quia in fuperioris
adionesracashabendas jam olim confenfumefl:. Con^. Hobbes decive
c,2.JS. QmLeTjiath.Q.z^.iv^tdiXt:, juspuniendi,quod habet civicas,
tnonefleorcum a conceflione civium, fed ejus juris fundamencura
ilefitumin eo jure,quod ance civicacis conflirucionem unicuiq'; fa-
dendi quidliber,quodadcon(ervacionemfui viderecur ipfi necefla-
fiuro^compecerer, Unde jus illud civicati non daEi^m,fed reiiduna
CAPUT III. !04r
cfle;qnoipra tameti, utpote qua; tantas vires habet, ad prjeferVatio-
nem omnium civium fuo arbirrio uti pofllc. Ad quod tamen repo-
ni poceft ; jus poenas fumendi elle diverfa natur^ a jure feiprum con-
fervandi: cumq'; illud exerceacur in fubjedos, incelligi non pofle,
quomodo jam tmn in ftacu naturali extiteriCj ubi nemo alteri fubje-
6tus eft.
. 2, C^terum dum ifl:hoc jus poenas a fubjelis exigendi evol-
Vimusj.protefliandum prius efl:, nos prefle agere de illo jure, quod
homo.in hominem exercet. Nequaquam autem hsecce dogmata
excendi velle ad proceflum & vehit formulam tribunaHs divini;
quod uciq; in mulcis partibus diverfam a cribunaHbus humanisin-
^
dolem obcinec. Quodex parce eciam videcur ^gnovifê Piufarchfi^
defira Namims vindiBa. De Deo nonfacik almdqmdquamjirrrmm horm
tromnciabitj qnam eum, ut qui optime oportunum wiedendt jiagttiis tern-
tm habeat cognitum^medicamcnti inflar poenamficleri cuivls ir/ifonerCi
netL eadem inomnihus magnit udints menfura ne ^^ eodemtemforis articuh
dejinitam. Ucigicurremab ovo repecamus, fciendumefl:,in plerisq;
peccacis,inprimis quse ad alium cerminancur, duo inveniri, ipfura
defe(5lum fivc difl:anciam a norma legis,&: damnum alceri per ifl:a
diredle auc indirede dacum. Id porro cercum efl-, quemlibec homi-

jiem ex lege nacurae ceneri ad penfandum alccri damnum fua culpa
quoquo modo datum,5cubiexmalicia id procefleric,caucionemde,
non offendendo in poflerum dare. Sed circa caucionem hancexi-
gendam difcrimen occurritinter eos,qui in naturali libertate, & qui
civitatibus fubjedli degunt. Inter iilos ad nullam aliam cautionem
pr^flândam jus naturse videtur obIigare,fiquidem quis poenicentia
talus,ulcro&non vi adadus,ad damnum penfandum fefeobcule-
ric,quam ut fimplici afleveratione, auc juratus fidem fuam obfl:rin-
gac de omitcendis in porterum offenfis. Idq; quia panicentia ul-
troneafufficienct efl: indicio de mutacioneanirai, ac firmo propofi-
to ab injuriis deinceps fefe abfl:inendi. Adeoq; ^\ qui injuriam ac-
eflle nolicfed ex iaiqua diflBdencia,aut afpe-
ceperac,ifl:hac contencus
ricaceanimi ampHorem cautionem per vim Velit extorquere, cum
per leêni nacur^ akerad eain non ceneatur, culpa violatae^ pacis
Cigqqqq l penes
lo^S LIBRI VIII.
penes ipfum hserebic.eidemq; ab alcero rede refiili poteric. Qup ca-

jul1um,qui accepic,injufl:um bellum ge-
fu fic,uc qui injuriam inculic,
rac. Vcrum ubi pcr vim
quis ad facisfaciendum eft adigendus, cum
idipfum facis obftinacionem ejus in malicia oftendac, nec facisfadio
obcineri queac, nifi offenfus l^dencem viribus fuperaveric; pencs

vidorem eric,quali caucione fecuricaci fuse quam rediflime judiccc
profpedum. Ubi non cancum ad erepcionem armorum, demoli-
tionem auc occupacionem locorum municorum, ad perpecua vin--
cula, & fimilia pocefl: procedi; fed & ad ipfam morccm, fiquidem
facis confliceric, libcrcaci reflicucum nobis exicium incencacurum,nec
cidem evicando commodius remedium occurrac. C^ceru uci ejus-
modi caucionis exadio per modum non per modum pocna;

bcUi,
proprie di(flje inflicuicur icaadeandempr^flandam aliquem tene-

:
re redle dici non potefl. Quia ifla in co, ex quo excorquecur, fup-..
^
ponic&involvicvicium aliquodanimi,& peccacum in legem nacu-

r^,nempe denegacionem ulcroneje facisfadlionis, & violencam pcc-
caci fui defenfionem. Cum porro mala, qux per modum belli infe-
runcur, pcen^ proprie non finc, uci ex fequencibus clarius pacebit;
nianifcflum quoq; efljin eos,qui in libertace nacurali dcgunc, poc-
nam humanam proprie didam non cadere.
. 5. Enimvero in civicacibus fi quid damni fic alicui datumi
non folum facilius rccuperacur, quam in libercace nacurali pcr bellu
propriis viribus geflum concingic; fed &
civibus, quancum rerum
feumanarum condicio admiccic,fuperinjuriis &
damnis nonaccipi-
cndis in anceceffum cavecur: fancica nimirum in violacores legum
poena, in foro civicacis exigenda. Poflquam voluncas humana, in
ucramq; parcem per naturam nunquam non flcxilis,alicer cfBcacius
dirigi acq; coerceri nequicquam pr^fencaneo malo incencaco.
. 4. In gcncre poena defcribi pocefl per malum paffionis,
quod infligicur ab malum adionis; feu malum aliquod molcftum,
&
quod per modum coalionis pro imperio_alicui incuicu ancegres-
fi delidiimponicur. Mdiipafswms dicimus. Quanqua enimfcepe loco
posnas opcra quasdam injungi foleanc; puca fi quis damnctur ad

iBecallum, ad remum, ergaflulum, excruendum vallum, purgan-
CAPUT III. 1047
das plateas,&c: ea tamen fpedlancur duntaxat, quatenus laboriofa
&facienci molefta func, ideoq; ad paffiones func referenda. Qiiia
porro poenaminfligi diximm mtuuu ale/i(î a^fcgre/s/yCcquituVypocms
proprie didas non eflTc incommoda illa, quse quis pacicur ob mor*
bum concagiofum, auc corpus mucilu,aliamveimpuricatem:qualia
mulca excanc in lege Ebrâ, puca quod leprod caecerorum converfa-
tionc arcerenrur, quod a facerdocio excluderentur membro aliquo
iTiucili,&c Qua; non magis poenae func,quam li quis peregrinus auc
plcbeius cerco genere fundtionis in civicace prohibeatur, auc fi cui
dolores fmc perferendi, dum ipfius crus fradum iterum folidacur.
Qnanquam calia ob fimilicudinem aliquando dKvecoq poense voca-
bulo adpellencur; vulgo de infignicer dcbilibus ac monflrofis
ficuc
inpoenam vivere. Ex hocillud quoq; fe-
dicicur, eos fibimecipfis
quicur,incarceracionem, quse euni finem habec, ne reus aufugiat,
proprie poenam non efle,- cum nemo jufl;e puniri pofliit antequam ,
judicecur. Indecontra legem nacuralem efl:, fi reus,ancequam au-

diacur &condemnecur, plus mali per cufl:odiam paciacur, quam ad
eandem eft neceflParium: adeoq; id eric vel penfandum,vel de fub-
fequenci pocnadeirahendum.vid.l.. g.p.D. <a^^/><r;^/>. l.Zf.C. ^*?/^-
^. Porro dum poenam ^ro tmferio imponi diximus, eo ipfo fepa-
famuseam ab illis malis,qu2E invicisinbello, pugnave,&inter relu-
lanciam>vcl eciam per meram alcerius injuriam infliguncur. Unde
eciam v.g. amputacio aupicul2e,ihis fuftium non minuuncper fe exi-
ftimacionem, fed caufa. Quanquam &
aliud difcrimen incer poe-
nas,& mala bellica inCinuttTacitus KA.irz p4ce caujjas ^meritaJpeBa^
Ti: ubi hellum ingruat^mnocentes acnoxios juxta cadere. Deniq; addi-
dimus, pocnam per modum coadionis , feu invitis imponi. Citra
hocquippe poenafinem fuum inter homines hautquidquam confe-
quecur,qui cfl-jacerbitatc fua homines a peccacis deterrcre .întilia-
nw declam. XI. Ne cui nocenti foend, prdfietuf arhitrium, Infimtam,judi'
.ces^fcekrihus aperitis audaciam ,Jipoenam licet eligere condcmnato : nec
jam ullam mortaUum innocentiam trepidatione coniineAS^Jifatitur depre-
henfas ({uis^ , quod ipfe mduit^ Levat omnes cruciatus, omnem dolorem^
fraparata mmtm sompofftiffe patimtiâ, VAllitur qHisûls hHmana fof'
.
1048 ^ LIBRI VIII.
menta foU nomlnum atrocitate metitnr : m[lap(sm eB^ nifiinvito. Ncn

hahemus uliHm> niftab impatientia dolorem : &
ut altquid crudele ^fdvum
(itj metm facit. Supplicium quisquam vocat^ ad quod projtlitur ? quod ex^
pofcitur? Illo trahite damnatos^ qm nonfequantur. Seneca 1. 4. controv^ .
24. Non erat mihi poena In cdrcere ejje; mea voluntate illofervenera. Ex-
inde quoq; colligicur ,.proprie dici non pofle, ad poenam aliquem te- >
neri, feu pcenam ab aliquo deberij quia poena fignificat aliquid, ,
quod invico efl imponendum, & voluntacis averfionem abilla ih..

volvic. Ac vero ad qu proprie cenemur, calia efle incelliguntur, uc
ad eadem pr^ftandaulcro ac lubencer moveri debeamus. Unde ad-
parec racio, quare V. g. quando in eodera vallo excruendo idem opus
faciunc rufticus aliquis imperio domini cicra mercedem, & malefi-
, cus ad id condemnacus, huic opus illud poena fic, ilii non icem:quia
illeex obligacione, adeoq; ultro id facere incelligicur, alceri vero
idem canquam aliquid ab ipfius voluncace abhorrens imponicur.
Add. 1.22. D. de his qui notantur infa?nia. Extraordinarium eil:, quod
apud Liviitm 1. 24.. c.lS. miHces ignavos Gracchus jurejurando adegic,
non aliter^ quam ftantes cibumpotionem^y quoad flipendia facient^caftU'
ros. Nam invicis uciq; injedla erac religio,uc facius ducercnc, ulcro
ignominiam fubire, quam perjurio (tCc adft-ringere. Sic nec ille poe-
nam proprie didam paticur^qui dum pro alcero fidejubec, mulcara
polt exfolvcre cogicur, Nam quare hic damnum fentiat, alterius
peccatum occafio duntaxat efl:, fed caufa proxima efl: ipfius obliga-
tio ultro fufcepca. Ex diclis eciam hoc confequicur; quemadmodu
quis ubi damnum dacum farciviCjhaucquidquam feipfumdefer-
a fc
re cenecur, quo poena a legibus fl:acuca in ipfum decernatur: ica ob
eandem rationem negatione, occultatione, aut per fugam ifl:i CcCc
fubducere citra ullius obligationis violationem licere. întilian,
declamat.'^!^, Ba natura eB omnis confefshnisjUt pofstt videri demenSyqui
defe confitetur. idem declam. 328. Ne e7} quisquam tamperditus^ tam

inutilis fibi, qui non fcelera committat propofno negandi. Nam fatis in-
tricatc loquicur Boecler. pr&f. ad Grot.^.^.fosna inter homines meritum
juris eB qua illudjus î?, tum qua naturale eB. Jijta eB-^
naturalis ^ttm
ohiigationem parit : obligatio autem mtlla nej^ ejfet ne^conctpifojfetfine
^
CAPUT III I04P
fcefid alicujm vioUttlem juru immiKentU ratione,
Ccrtum eft, legis na-
poenam manerc, quia faa:c Icgis cujusq; ccrta
turalis transgrefTores
comesi^nacurse haudquidquam repugnac,uc qui maluni fecic ma-
lum paciacur. Scd illa nimis imperica forec iliacio, fi quis diecrec;^
jus paric obligacioncm ; crgo quilegemviolac,obligacurinforohu>
;
mano ad pocnam ukro fibi arceflendam. Ar2,utQ Hobhefu^ de cive
C. Xi V, . 7. Secunda fars lcgts, qua poenaria adêlUtur, mandatoria eB,
f^ loquitur tantum ad mimjirosûhlicos. Kon cxcac in lege hoc pras-

ccpcum j ad pacibulum ulcro ambula fcd hoa
cu fur pacraco furco ,
cxcac ; cu magiftracus furcm convidum fufpendi curaco. Ergo

. non peccac in eo fur, fi non fufpendicur, fed magiflracus, qui profi-
ii cuam reip.animadvcrfionem intermific. Quee apud P/d:/p^m/0'/-
f<^ Socraccs difpucac, cumCrico fugam e carcere hocmodo
fuafiflec;
kgcs fatria violariy ad qaas quilibet bonns civis teneatnr : Jlandum ejjis
judiciisy qua civitas tulertt ; patria injuriam non reponendam^ aut demon"
ftrandamy ipfam imqua facere^ &c. magnanimicacis didara func; quas
forcaflc ccrco in cafu viro magnb & innoccnci fequenda func; fej
nofl:r^ aflercioni ncquidquam opponuncur. Ex iftis porro hoc &
;
colligicur, quemadmodum in cribunali humano feipfum nemo de-
^
fcrrc , auc dc crimine ulcro faceri cenecur; ita iniquum cfle, in caufis
criminalibus rco juramencum calumnis injungere. Quale in Arc-
opago cxigi folitum lV2id\t Dcmofthenes contra Ariftocratem; & qui-
dcm horridum valde; ut fibiipfi,gcnciq ac familias fuêxitium im-
; precarccur, infiflcns confccratis carnibus apri, ariccis, & cauri. Hinc
I
fJobbes decive c.2.. I^. colligic, rcjfonfones in tormemis fa6ii tefiimO"
nium non ejfeyfed inveJligandA veritatis adjumenta; tta ut five verum
'
cruciatui rejpondeat^ ftve non emmno refpondeat^jure faciat^

^ fivefalfum
'
conf. 1. 1..23.D= de quafiionibw 1. !8.. 2. d. c. Accurace camcn obfcr-

Vandum,inplerisq;Icgibus parcemquafi difpoficivam&commina-
toriam concipiper duas oracioncs abfolucas,hoc modo^non facies
quifecerit fcenas dabit : inquibusdam pofleriorcm parcem cflevcluc
condicionem prioris incerdidli hoc modo; nonfacies rAJi hoc multi&
;
i mormne exfolvere malis. Ec in hoc genere legum,qua; fanlio poena-

dum inarbicrio fubJ(51o-
I
lis videri pocefl:, rcvera eileinflâr cribuci;
Rrr m rum
lofo LIBRI VIII.
rum relinquitur, pecuniam lege didlatam exfolvere velint, an aia

aliquo abdinere. Id quod potiflimuin legibus rumtuariisufu venir,
quarum finisfaepe efl: aicernativus;, aut ad frugalitatem cives addu-
cercauc asrarium locuplecare. Sed reliqu^ leges rcgulariter id
cantum per poenam intendunc,ut cives a peccatis abflerreancur.Iri-
de nacuram poen^ hautquidquam vntellexit ferox ille juvenis, qui
cum a prsetore fcifcitaretur, quanta mulca eflTec folvenda pro infli-
Ia alapa, pecuniam depofuic, &
ipfi pr^cori alapam inflixic. Nam
Jeges fuper injuriis non folenc eo modo ferri, uc licentiainjuriam al-
teri inferendi cerca pecunia redimatur. Unde&adparet,inillis dun-
taxatlegibus,ubi prohibitio eft alternativaautcondicionalis, acul-
pa regularicer immunem efle^qui mulcam exfolveric,auc exfolverc
paracus en:,adquam prxftandam cciam obligacur: non aucem in
aliis legibus, in quibus abfoluce aliquid interdicicur. Addimus au-.
tem & hoc,non debere eflTe leges purepoenales, feu qux nihil aliud
incendancquam ex muldla lucrum facere. Equidem func, qui le-
|
gem pure poenalem adpellenc,quas fimplici ordinacioni poenam ta-

tum adponat,necquidquam camcn cxpreflieautjubendo prxcipiMî
aut vecando. Ejusq; exemplum tale aflferunt ^m civtHm ele^fn^sprj^
j
^-
tuâw recnjkverlt centum aureos m commttne fendito: Verum nos

,
arbitramur, huic &

fimilibus flatutis ifthoc pr^ceptum fubeffe; nt
quis nte ele^tus operamfaam reip.fubtrahat ; fic ut prius illud hujus fit
veluc annexa claufula poenalis. Conf. Rob, Sanderfon, de obligat.
ionfcient^fvdect.j.%.\^.feqq.
. f. Porro cum & judex juftus audiat, qui deliquenti compe-
tentem poenam infligit, & juflitia adminiftrari dicatur,ubi poenas
rededecernuntur: inde inter philofophos difcepcatum, ad quam-
nam jufl:itiB fpcciem poenarum impofitio pertinerer, ad commuta-
dvamjan difl:ributivam, feu fi Grotij termini placeanr, ad expletri-
cem, an attributricem. Qui poenarum exadlionem ad jufliciam di-
ilribucivam reculerunt, hoc argumenco utnncur, quod ficuti in bo-
norum, ica & in poenae diftribucione plus merenti plus, minus me-
srenti minus decur. Et cum cx mence illorum juftitia diflribuciva
erfetur circa illas res^ quae a coco dantur parcibusj^feu a civitate fin-
CAPUT m. ,o;'|
gulis civibus,poen9e utiq; a civitate ad f5ngulos pervcftianf. Qui-

bus reponicurj falfum c(\c, quodifli fupponunr, jnflitiamdi/lribu-
civam cocies locum haberc. quociens inrer terminos plures duobus
infticuicur '^qualicas, feu quocies aliquid incer plurcs uno proporrio-
nalitereft parciendum. Nam in concradu rocietacis partes lucri
incer plures uno focios pro & camen in lioc con-
raca diflribuuncur,
tradu alio modo autpr^mia aut poena! deben-
parteslucri, quara
tur. Deindc quod magis noccntes gravius, minus nocentes levius
puniuricur, id duncaxac eft per conrequenciam,&cx accidenti, non
quod iftud primo & per fe fpedecur. Nam in imponenda delidlo
alicui poena non neccflum eft, uc illud delidum cum alio delidlo
comparecur, & quam rationem gravitacis illa incer fehabenc,ean-
dem quoq; poenas ucrinq; decrecs habeanc: fed cuivis delido veluc
feorfim poena decernicur,gravior auc levior, prout publica id ufili-
cas requirit, Fcfihoc plerunq; eveniat, ut gravi delido gravior pc^-
na, levi levior confticuacur. Eorum, qui ad jufliciam commucaci-
vam poenas reculerunc,aliqui hoc negotium ita confiderarunt,quafi
delinquenci aliquid per poenam cribuacur,ficuc in concralibus fieri
folet. In quem errorem eos induxit vulgaris locucio, qua dicimus,
poenam deheri illi^ qui deltqmt. Qiiae tamen locucio plane efl axt/fo?
Nam cui proprie debecurahquid, isin dcbicorem jushabec,uc debi-
cum illudabipfo pofllcexigere. Quis autera dixeric; delinquentem
;us haberCjUC a magiftracu poenam flbi infiigendam poftular e queat l
Igitur fenfus iflius locucionis elT: hic; magiftracus a fonce poenam
legibus definitam redle poceft exigcre. Grotiui I.2.C.20 . 2. in poe-
nis exercendis cradic juAiciam explecricem fpedari prirao ac pcr fe;
idq;quiaf qui punit^ utreBepumatjjui habere debet ad pumendum^quod
jm exdeiicio altermnafcitur.Enimvero decepic iflum ambiguicas
vocabuli/^/r^. Diverfidlma enim func; jus habeo ad aliquid agen-
dum,&jus habeo ad aliquid ab alcero accipiendum. Prioris fen-
fus cfljpoteflas mihi compecit certum a6lum exercendi, & in eome
impedire nemo debet, Poflerioris fenfus hic eft jus efl mihi ab
:
altero quid habendi,itaut eidem alceri quoq; infic obligacioid mihi

eribuendi. Atqui quando de jufticia explecricc aîtur, juris voca-
Rrrrrr % bu-
lorz LIBRI VIIL
biilum non in priori, fed in pofteriori fignificatu accipitur. Idq;

jus h^rec in eo^qui aliquid accipic,non in eo,qui aliquid cribuit. y,
g. Quando operario
mcrcedem folvo, dicor jufticiam explecricem.
exercere,non ideo quia ego facukacem habeo irt:i quid dandi; fcd
quia ille jus habec mercedem me pofcendi. Sic reie uciq; dico,jus
habeo fervo meo imperandi, uc calceos mibi decrahac. Sed quis
inde velic concludere,ergo quandoirtud miniflerium fervo impe-
rojjufîciam exerceo? Par aucem efthuic illa colledlio quia pocna
;
non refle pocert: infligi nirt ab eojqui jus habec illam infligendi,ergo, ,
per poenam exercecur Alcerum Gmi/ argumen-

jurticia explecrix.
tum tdiquodiH deliîst^ôemsfit aliqaid^ qu$dad contractimm natura,

accedat, Namficuti qm vendit^ etiamft nihdpeculiariter dicat, obligajji
fecenfetur ad ea omniai qua, venditionijunt naturalia: ita qui delinquit
Jua voluntateje videturpxn^ obligajjei quippe cum cuilibet ratio Juggerat,
crimen grave non pojje non ejje punibile^ficut qui direBe ^ deliberatd con-
filw peccare voluit^per conjequentiam etiam poenam voluerit mcreri. In-

de&facris liceris familiare ert-^peccacum vocare nomine debici, ad
quod lucndum ^que ceneamur,acq; illi, qui credicoribus fuis ob mu-
suum func obrt:ridli. Add. 54. D. dejurefijci. ult. C. ad L. Juliam
1. 1.
mAteftatis. Apud Tacitum A. Xll.foemina, quse ignaro domino alie-

too fefe fervo conjunxirter, in fiji Jervitsitem confenftj/e Jertur, Ad
quod argumencum refpondemus, id equidem manifertura erte,n
quis fciac delido alicui poenam conrt:icucam,&camen fponte id ad-
tniccat, eum de injuria rtbi illacanon portTe queri, aut quod inhuma-
fiicerfccum agacur,quandoad poenam crahicur. Ec hunc fenfum
pleraq,- cicacorum dilorum non fine figura exprimunc. Verum
ideo haucquidquam rele dicitur,aHquem in poenam fuam dircle
&immediace confenrtfle, auc potius ex proprio confenfu ad eandem
furtinendam fefe obligaflTe. Cum ncmo delidlum admiccat, quin fi-
jT3ulfperec,fefeIacendo,aucaiia racionepoenam declinacurum. Fru-

llra quoq; ert: Vafquim cantrov. tlluftr.l.l. c. 28- n. 12. 13. qui exinde de-
lirjquentes fuo confenfu ad poenam ferendam obligari concendic^,
quod utiq,- legcs eciam poenalcs funt quasdam conventio civium s
'mt quod ifalEeiB poceflas iegislacoria ex coaveadQsê civium pro-
CAPUT IIL fo^l
vcniat. Nam legcs pa^la auc convencioncs non efle, allbi demon-
ftracum: & nonabfurdum cft, meo
confenfu poceiflacem aliquam
con/licui, quse poftea adus quosdam in mc invicum queac excrcercw
Ecfi quod in eam poceftaccm ipfe confenferim,faciac,uc queri non
pofllm, fi ifta deinceps in me vires fuas exferac. Peccatum aucem
cum dcbicocomparacur,non quafi adeam fuftinendamex confen-
fu fuo quis ceneacur; fed quia legishcor non minus poceftatis na-
ftus fuic ad poenam a delinquence, quam credicor ad mucuo dacam
pecuniam a debicores exigendam, & quia peccacoris corpus acq,
bona non minus magiftracui pro deli<5lis,quam debicoris bonacre-
dicori pro debicis func obnoxia. Circa divifionem obligacionum
in eas, qu^ ex confenju^ & qu(r;c deli6io oriuncur,in elemencis juris
Romani cradicam,ob(ervandum,ex delido oriri obligacionem pro-
prie didam ad damnum farciendum, non aucem ad poenam fufti-
nendam. Eaq; ipfa obligacio proprie fundatur non in eo, quod
quis in poenam confenfic; ^tA quia ejus reflicucionis neceffitas pofl:
incrodudum rerum dominium ex jure nacurali provcnic. Sic quod
Anfloteles contra^tm alios facic jfontaneos^^ alios invitos^ illud ica cffc
explicandum. Quemadmodum in concradibus onerofis quale

EEqualieft penfandum, ica & in dclido damnum ^quipollencc re
farciendum. Cur aucem obligacioni ad farciendum damnumv6-
cabulum concradus invici fueric indirum,inde efl, quia v.g in mu-
cuo credicoris ^^ôluncace fic, quod ipfius pecuniam debicor accepc-
rit; fed quod v.g.fur rem mibi fubdudlam auc ejus a?fi:imacioncin
tenecur refliituere, id non meo confenfu fatum,fed illemcinvito
hanc fibi obligacionem conciliavic. Nam fane ego maluififem, ue
meam mihi rem iflc intadtam reliquiflec, quam uc mihi onusinjun^
gcrecun adionem furci eidem incencandi,pr^fercim ubi illanon niS
in fimplum datur. C^ccrum ad rcm & hoc facic confidcraflê, rc-
gularicer omni juri obligacionem in alcero refpondere. Quando
igicurdclidlum fuic pacracum,in Isefo efl: jus ad poflulandam damni
reparacioncm, in l^dencc obligacio ad Dcnfandum damnum. Id
quod ad jufiiciam explecriccm fpedac. ^^d guaccnus deli(llum dl
aherrado alegc,ia recôribus civicacum cfl: poteilas poenam convc-
Rrrrrr 3 nierir
tof4 LIBRl VIII.
I
fiientemexigendijfed indelinquenccnulla e/l obligatio ad poefiam'
ulcro expiendam. Quo incuicu poenarum exadio ad jufliciam ex-
plecricem non quadrac. Qua; cum ica finc, nihil aliud reftac, quam
ut dicamus ad neucram juftitisB fpeciem poenas percinerc ; fed eas-
dera pecuiiari fpecie jufticiac cemperari.
. <S. Iliud igicur ab omnibus fanis admitcicurj utut natura
dmnes homines finc sequales, & in
poena fic aliquid afperum
ipfa
atq; durum, dum ulcro homo hominem

afflidum auc pcrdicum it:
poenam tamen ipfam in fcnihii habere a;quitati naturali rcpugnans,
quin pocius ob faiutarem ufum eandem generi humano maxirac

efle necefiariam. Nam humani generis requirebat,confti-
uti faius
tuco imperio sequaiitatem hominura tolli; ita in tanta hominum

malitia rediq; averfationc vis imperij peribat, ni reprajfentationc
,
alicujus mali mortaies pravi in ordinem redigi poflcnc. Cum por-

ro&facienda,&omittenda,nec non ipfapoena, qusc fecusfacientcs
manet, publice prius promulgentur; neminem habet,quem accyfec,
pr^ter feipfum, qui uitro contra ieges peccando poenarum afperi-
tatem in ^t^z irritat.
. 7. Cui porro homini, & abs quo poenas fumendi poteftas
competat, fuper co Gretim d. i. . 3. ita cenfet fer ipfam naturam mn
:
determi^âtum^cui hominijmfoenas fumcndi competere debeati mfi quod

fatis indicet natura^ convementifîmum effeyUt id fiat ab eoj qui fuperior
yt',non tamen utomninohocdemonftrcteffeneceffarium. Nifivoxfu-
, ut is, cjui male egit^ hoc ipfofe quovis alio infc'
feriofis eofiimaturfenfu
Y.iorem cenfiatur fecijfe. Cui confequensfit^ utfaltem ab aque nocente m"
cens puniri non deheat. vid. foan. VilL 7. Roman. II, 22. Enim Vero no-
bis fixum feder, poteflâtem poenas fumendi cffe parcem imperij;
adeoq'; neminem poenam proprie didam aiceriimponere,nifi
pofle
qui in ipfum imperium habec. Non enim omnc maium, quod ob
ancegreflum peccacum infercur, pocna efl:; ^td quod ancea denun-
ciacum,& pofl: cognitionem delifli fuic impofitum. Adeoq; a poe-
narum cenfu exciuduntur maia per modum beili iilata, licet& ipfa
cautionem de non accipiendis in pofterum injuriis efficiant. Nam
in bello caucionem fibi quisq; propriis viribus, & proprio ex arbi-
trio
.
CAPUT tll foff

rio procurat: per poenas IxCis cautio per vires, &cx judicio fupe-
rioris procuratur. Uc bello aliquis coerceacur,direle interefl dun-
:axat ejus,qui fuic laefus; fed uc poenis quis cafligecur,non hujus tan-
:um incereftjfed &
cocius civicatis. Sic an bello quis injurias exfequi
velic in arbicrio \xCi eil: fed anpoena ficexigenda, infuperioris eft
poceftace,qui eciam ifto deprecance eandem poceft exigere. Deniq;
poen^ quancicas ance delidum regulariter definica eft; cauciobellica
pro conditione ftacus noftri &
hoftium fmnicur. Porro licet natu-
ra non decerminec, Cajus an Sejus poenarum exadlor efle debeac,
Don magisquam eademCajum autSejum regesdefignavit: ipfa ta-
men racio facis liquido ofiiendic, poenam, utpotc fcntenciae judicialis
exfecucionem, a fuperiore proficifci debere,feu cali,qui in foncem
imperium habcc. Neq; opus efi: arguca illa intcrprecacione voca-
buh fiperi^m. Nam falfum eft, qu^Hbec peccata ica deformare ho-
minis dignationem,uc ob ea patrata fl:atim velut inter befl:ias fic re-
ferendus. Neq; fequicur, hic homo delidlum admifit^, ergo mihi
competit poteflas poenam de ipfo fumendi, Si enim delidum fit
commiflum contra me, in libercate naturah degente, rcparationem
damni & cautionem per modum belli exigere licer. Ubi in alium*
cujus defenfiomihi peculiaritercommiflanon efl:, peccatum fuit,il-
lius ukionem non magis cxtra caufamfoederis mihi arrogare pos-
fum,quam jus dicere illis,qui mihi non func fubjedi. vid. Exoî ir,,
14. Diftum Democriti, natura imperare congrmtpn&ftantiari^xiî eft ex-
plicandum; fi confenfu plurium in aliquem fic conferendum impe-
riiim, ubi nemini pr^ alcero ad illud habendum peculiarejus com-
petit,racioni efl: convenienciffimum,uc idem deferacur pra^flanciffi-
nio,6c qui prx c^ceris pollecarcibus ad bene imperandum idoneis.
Nequaquam aucemhic imperium in alios prafcendecnifi ukro ipfi
fefe fubjecerinc, EfFaCum aucem. n^n debere mqtte nocentem ah
Grotij^
nocente puniriy proprie non pertinec ad eos, queis poceflas publica
compecic poenas exigendi; fed. qui nulla ex neceffitate officij, &
ofl:entando adverfus vitia odio ad cenfuram, aut accufationem vi-
tiorum privaca autoritate prorumpunt. Etfi fane indecorum,& ad
ffeyerenciao) magifl:racuurn legumqi minuendam valde fic efficaxj.
fjexalor jufliti iisdem maculatus dcprchendatur vitiis, quasin
aliis vindicacum ir. Cum nonirafci vidLs,red eorundem dulcedi-
nem aliis videaciir inviderc, qui in aliis punic, quas ipfe commitcic.
vid. Plimus I.g. epifl.Zl. VUtoni Uime cpuvAog uvB-^cdTrof, improbHs homs
VOCaCur, qui svofjn^s yt>h st^^ji sTiviei os a?â ttu^ a hof^K^sv, alia
ipfe fecis-
fet, atia faciendd mandaffet.

Add. Gratian. cauf^. qusft. 7. c. $-^.feq^.
Neq,- camenNeroni macricidxnon licebarcapicalia fupplicia in fon.

tes pari ex crimine exigere. Non tamen Domitiano mulieres adulterij
damnare, quas ipfe flupraverat. apud Zonaram Tom. II. Mulco ma-
gis aucem ulcronei delacores&cenfores cavere debenc, nefibi occi-
nacurillud JOîîr'^rf//j"y^^. 2. Loripedem recim derideu-ftJEthiopem albm^
ûis tulerit Gracchos de feditione querentes? ûis coelum terra nonmi^
feeAt^(jr wsf^^^ coelo Jifur di/piiceat Verri , homiadaMiloni, Clodim accufet

mcechosy Catdma Cethegum. In tahulam SulU fi dicant difcipuli tres. Se-
neca L 2. controv. 14. Turpe esific cafligare vitia^ ut imiteris. Cajcerum
ineo nobifcum rcncic//<?^^<rj-z:î;M/^.c.28. quodpoenam a fuperiori^
uc cali ,
proficifci ft-acuic. Fcfi alias definicio poena?, quam cradic, ju-
fi-o fic anguftior,quod & comprehendac duncaxac poenas ab impe^'
rio civili inflidas, &
unius cantum finis mencionem faciat. Pa!:na4
inquic,fi? malum transgreffori legis autoritatepublua infiiEium , eofene^
ut terrore ejm 'uoluntates civium ad ohedtentiam conformentur. Ex eo
tamen rele inferc, poenas proprie didas non efTeînjurias auc ulcio^
nes privacorum, mala aucoricace publica inflila, fed cicra ancegres^^
fam condemnacionem, mala inflita ab ufurpatore imperij, mala
inflida (ine confilio cives reformandi; fed haec omnia fada eflqi
hoftilia. llbi camen nocandum , non ftatim ex ejusmodi poenaj

fpuria fi:acum hoftilem refulcare , auc jus prjeberi licenciam hofti-
lem exercendi. A poenis icidem excluditmala, qux malas adio-
nesnacuraliter confequuntur,puca cum quis vim alceri inferensoc-
cidicur auc vuIneratur;aucquandoabalione illicita morbum con-
trahit etfi poen^ divina? racionem id habere pofi^c-
; Icem fi ma-
lum inflidlum minus fit, quam bonum, quod crimen commiflumi
naturalicer fequitur, efle potius precium feu redemcionem criminis,,
quam poenam. Sub fadis quoqj hoftilibus numerat,li poena ma-
jort
CAPUT III. - lor;:^
jdr infligatur, quam qu^ fi poena fumatut

legc eH: decerminata ;
ob fadum pledacur rex ; fi malum inferacur
nulla lege vecirum; fi
hofti manifefto, Sedquodaddir,fi qui civisfuerathoftem (c decla-

raverit, non ut civem fed uc hofi:em pati; adeoq;reos I^fe majc-
iftatis puniri pofle pana arbitraria tanquam hofles; id ideo admic-
itinon poflTe videcur, quod utiq; poena rebelli inflidaexviimperij

procedat, & tanquam a fuperiorc, utuc rebellis ille hofl:ilcm in hunc-
ce animum fumreric,& aliquando acic fueric vincendus,uc reuspcr-'
agi Sicuti qui fugicivum fuum perfequitur,id utiq; jure do-
pofl[ic.
minij, non jure belli facit Accedic quod mala hofl:i illaca infamia
, non habeanc; qu^ tamen Cjusraodi pocnas rebellibus inflidas cuna-
;
primis comitatur.
. S. Videndum deindeefl: de finepoenarum,quemhomi-
I
nes fibi circa easdem exigendas propofitum habere debcnt, pofl'-

quam damnum jam efl:reparatum,autper naturam reparari nequic.
Ubi primo hoc ponendum,ctiamfi in fe non iniquum videatur, ut
qui malum fecit, malum patiatur; Pmdart^s Nem.od. 4. psôvjdli li^
TmS-eit/ hiKs eum qui afjfjcit alnmmalo aliquo etiam aliquod malum ahalio
:
pati^ confemaneum rationi eft. Euripides Hecuha. Kf^ I^jvh ^yi KctXot
']&.
7r^ctos64v liiAfjLcLq^XYiBi fi^ Jd ^Yj (piXa* Sed poflquam quA homfta mt%
funtFacere aufis esj juftine etiam qu n on gratafunt :i2mtn non rele
hominem poenas exigerc, nifi aliqua inde refultet utilitas. Et ideo
Hohhes decive c.^.^.Ii. inter legesnaturales hanc quoq; pofuit; in uU
tione feu posnisjpeci-andum effe non malumprxteritumifedhonumfuturumi
h.e.infligere poena nullo alio fine licitu ejfe^nifiut ipfe^quipeccaijit^corrigatur
'velaiii ejusfipplicio monitifiant meliores. VlatoVrotag. ,ûiratione punire
aggrediturynon prAteriti fceleris caufapunit; ne^ enim affequi poteftûf
quod eft faclum fit infeefum -yfedfuiurum reDicit^ ne iterum aut ipfe^ aut
alius quilihet exemplo ejus adduSim delinquat. Idem didlm allegatUB
a Seneca de Ira., 1. 1. c. icT. Equidem in poenis omnino quoq; effc rejpl^
ciendum^d malum pr^teritum, fcu antegreflum,delidum,cum cicra
hoc poena planenon exifl:at;efl:tamenprastereaetiam/>r^/V/fW^?
adfinem, ne frufl:ra male fit homini,nocenti licet,nobis tamen co-
gnato, ob fadum, quod emendari amplius non poccil. Confirmac
.
LiBRi vm.
lofs
autemlegem fuam racione,tum quia unusquisq;Icgc
fiohhes duplici
l
naturali cenetur alteri ignofccre, raodo cautum fit prius de fucuro
tempore;cum quia ultio,quatenus folum prsteritum confideratur,
nihil efl aliud quam triumphus, &gloria animi, quse ad nullum fi-
&
nem dirigitur, adsoqi vana eft, przeter rationem. Digna eft At^
tila fentencia apnd Jornandcm dc rehm Geticis c. 3p. ^mdfortijua^
vim^quamvmdiciam mamt qmrcre ^Magnnm munm a naturaâmmfm
ultionefatiare. Quin contra judex ubi neceflario ad poenam prd-
,
ccdendum eH:, hautquaquam ex fupplicio noxiorum voluptatena

debet captare. Claudianm dc confulatu Mallif: ^ni fruitur poena^ferm
esiylegum^ videtHr Vindiciam fraftare fibh Rede quoq; Auguflm
&
apud Suetinittm c. JZ- Diuturnorum reorttm^ ex quorumfbrdibm nihii i
aiiudquam voluptas inimicis quareretur, nomina aholevit. AddJ.7. irt

D. defervis exportandii. Grot. d. I. . f
fine.
. $>. Cseterum genuinus poenarum finis efl: prascautio la^fio-
num ;quae provenic, fi vel in roelius emendetur, qui peccavic, au
alij exemplo,ne deinccps velinc peccare,vel ^\ ica coerceacur qui
ejus j
peccavic, uc non poffic deinceps peccare. Qiiod Grotim d. 1. fic ex-

primic; in poems vel utilitatem ejmj qui peccavit^ vel ejm^ cujui
refpici
intererat mn efje peccatum^vel indijlinlte quorumlibet. 'Primum ge- :
nus poensB hoc fpedac; uc iflius animus emendecur, a Hbidine & )
peccandi purgecur eo medendi modo, qui efl per contraria. Nam

quia omnis a&io prsfercim deliberaca & frequens gignit quandam
fui proclivicacem, quse adulca habicus dicicur; ideo viciis quampri-
tnum adimenda efl illecebra. Quo percinecillud Socracis apud/'/^-
tonemGorgia : Injuflm miferior <ri?, (i injuriarum pcenas nunquam luat}
minm vcfo mifer^ [i luat ^ fitpplicium^jufium diis^ ioominihmj^ reportet,
Nam qui luit poenas a pravitate anima Uheratur. Id tamen non ne-
Geflarium efl, quod d.I. paulo pofl fequicur: five per ms^five pef
Almm quempiarn nobis charum inferatur injuria,Jpante nojirajudici nos
puniendo^ytanquam medtco , fe/tinanter offerre ; ne inveteratm injuria
morhm fic tnficiat animumût infanahilem reddat. Nam cui ica difpo-
licus efl animus,uc ad vicium corrigendum ulcro velic poenam arcesr
fere,]udicemedico opus aoa lialjeCj fed fibi igfe ad curatioflem cf!:
CAPUT III. iorp
fi]f1ficicns. Apulem ie dogmate Vlatoms: Cravim ^ aeerhim efi omm
noxio imfumtas dtjferatur^ nec hommum interim animadver"
fufflicif ifi
fionefUâtnr, Plato de LL. 1. IK Nulium fitppltcium lege faSfum ad ma-
\lum tendit, Sed duorum alterum fere femper Colet efficere. Namaut me-
Uor, aut certe mmm pravtis ^quiposnas dedit^fierifolet, Arifioteles Nicom.
i;t.C.2.^' xoAtftcrw^ 'ictj^sictf^îfsgsiaivâ^^sidlêicq îd^JciJv ivavjim '^n^vKain yi-
'vsSoui. caftigationes medtcina fimt. Medicinjt autemper contrariafieri
fueverunt. Ahnom
de docirina Platonis c. 32. Conducit improl/o darepce'
nas, qHemadmodtdm agro corpus curandum dare medico. Omms enim ca^
fiigatto peccamis amma medtcina eH
quadam. Tacit. A. III. Corruptu4
ftmul ^ corruptor^ dger (^flagrans animus haut levioribt^ remedits re^
fiingtiendui esi^ quam Itbidtmbus ardefctt, Piato Critia. Akfi ^s o^&rj , 7oV
BrAfiafjLs^^vJaL ffif/,sAri Tpnetv. jufiapijena ejm^ quiper mgligentiampeccavit,
B,ut cautus efficiatur.
. 10. Circa cxa6lorcm hujiismodi cafligacionis ira flatiiie

Grotit44 d. 1. . y.pumitonem^qua emendationi peccantis infervit^ natura
cutvts exercere iiberum effi^ modo quisjudicto podeat, ^ ejusdem generis,
aut aiits vitiis non teneatur. (ifocrates defermutatione. Eos ego improbiS'
fimos omnium^cr maxtmapoena dignoseffeputo^ quide tis rehuiaiios accu-
fare dudcnt^ quibm tpfi confirtcii tenentur. LaBantius dtv. infiit. 1. 4. c.
23. Antequam mores aitorum corrigas^ tuos corrige. Apud Tacit. H. 11.
cum Fauflum Crifpus qui easdem accufadones cum pra^mio exer-
,
cuerac, daranafleCj additur; non poenam crtmtmsfcd uiiorem di}}licuiffe.
ArnobiHs adverftis gentes 1. 1. Resagitis injuflasût id in nobis confittuatis^

damnabiie^ quod ^ tîfi vos faîtatis : aut qua vobis itcerepermittttis^ con^
[imiitter aitis itcitum efje nolttis.) Aflverorn vcrberibus, ^
aiiis remediis^
qtiA coadiioms quid habent^ naturam non fectffe difirimen inter perfonas^
quibui id iiceaty veinon iiceat in aiiumfiatuere. Nifi quod ratio parenti
bus i itberos ejmjur^ ufurpattoncmpro affeUus neccfsitudine pecuiiaritet
commendarit. Ve catero iege^ civiiesreSie adproxtmos duntaxat affeSttu
communem illam hominum propi?^quitatem,rixarum vitanda-*
refirtnxiffe
rumcaufa. Enimvero hasCnobis non facisfaciunc. Nam jammo-
nicum:, poenam proprie didam non pofle fumi nifi ab-imperante,
quicunqi dcmum iflius finis fic. Unde & cafligatio, quae verbis fic,
lod-o LIBRI VIII
magis confilium, & admonicio videtur, quam poena ubi ea Vehcu : &
mencioribus verbis peragicur, non tam communi aliquo jure con-
ceda, quam peculiaricer ex amicici^ lege fancica. Indicio eft, quod
ignotum caftigare conanti ftatim occinicurillud Teremij Heautsnâ^f,
i.fe. 1. Tantumne ah retua esi otium tibi^ Aliena ut cures\ ea^^ mhilquA
adteattinent? Undc& d.L Chremes ad caftigandum alcerum acce-
dens,ad provocar, quam ipfe infropinquaârte amici^,
jus vicinicacis
tiaputat^ Curtius 1. 5. de Hephceftione lihertatis m admonendo eo no9
:
alimjus habebat ; quod tamen ita ufirpabaty ut magis a rege permtjfum^

quam njindicatHm ab eo videretur, Cicero Ojf\ I. confilia jfermones, cohor^*
tationes, confelatiQnes^ interdum etiam objurgationes in amicitiis vigent

maxime, Prsecerquam quod&heic cumprimisadhibenda pruden*
tia;. nc incempcftivc praebita medicina nobis moleftiam pariat,alte-
rumin morbo obfirmet. Quo facit WludTaciti Rj.deMufonioRu-

fo. Parentes autem duplici nomine caH-igandi fuos hberos jus ha-
benc, tum quia educacione per naturam imperata rede fungi ne-
queunt, conceflum fitprocaptu ahquid afperioris diGripH-
nifi ipfis
nx cum
quia extra civitates degentibus in hberos impe-
adhibere:
riumcompecit;quod hcet in mulris civiraribus facisfic accifumûbiqi
tamen id fere remanfiCjUC fijo ex judicio poflenc eos caftigare pro-
pcer iila peccaca, qpx magis ex imprudencia quam juveniH^ robu^
fta animi mahcia commiccuncur,&magis domefl:icam, quam publi-
campacem turbanc, add.l.^.S.j. Y>.de injuriis^ Parem fere pocefl;a'?
cem obcinenc, queis loco parentum gubernanda juventus, puta tu-
tores, praeceptores, magiftri,qui citra modicam coercitionem officio ]
fuo vix fatisfacere poflunc. Quid reliquis in ahos heic poceftatis

compecat, videatur 1. un^ C. de emendatione propinquorum. PU-
ta de hL. 1. VII. in fiia civitate dccernic cum puer fic iviiîlm Qyi^&if
:
^va-fisletx^C/^ôTctloVyOfml be/iia intraâbilipr,ut iiberum quidem puerum

dîfrinarum potifeimum caufr frdiceptores\ut autemfervum,cafliget qui->
fun ex liberis forte deprehenderity fuerum ipjum ^fAdagogum , & prxm

eptorem ,fi qua in re eos delinquere confpexerit^ Xenophon de rep. Laceda^
moniorum : Lycurgus flatuit^pueris quem^ fuisy aUenis^ jufla imperare,
^tfodfequis dliqtimdo pner c^fe^ ab ^liojpatri deferat^mfijnmum fa^t^
CAPUT m. Io<5'f
ducitury nifi e^ ipfi filit^^ ÎH^ njerberlhm affecerlt. autem idem Qpod
Xenophon aic 1. V. ^g^ dvn^daiooi ; St quew ut p'odejfem 'verberdvi^ /j^-
nam me debere frofiteori(jualemparer/tesfliiSy^magiftri dtjcipulis. Nam

^medici xgrottim fuo bom urunt acfecant : ad diluendam qui-
iffius
dcra peculantijE calumniam fibi intencacam facic. Sed non flacim

quod duci, id eciam cuivis in quemvis licec. C^cerum hoc genus
poensE ad morcem ufq; procedere pofle negat C?r<?//^;cum abfur-
dum lic,eroendacionis caufa aliquem in eum conjicere ftacum, ubi
cmendacionis nullum fpecimen exhibere poffic. Ecfi inemenda-
bili malitia laboranci melius aliqui judicenc, ut plane non fic; prse-
fercim cum calis quam maxime aliis foleac moleflus efle. Seneca de
ira 1. 1. c.KJ". Tibt infanabtlis antmus esiy (jr feieribm fe/era contexens:
^jam non caufs, qu< nunquam malo defutur^ funt y impelleris ^fidfatis
\ubi esim.-igna adpeccandum cau/a peccare^ Perbibifii nequitiamy& ita
îfieribia immtfiuiflty ut ntf cum ipfis exire no-^pofit.. Olim mifir mon
I
quaris.bene dc te merebtmun auferer/ms tibt iftamy qua vexaris înfa^
;
niam; ^per tua altena^ volutato fuppltciayidyquod unum bonum tibiju-
fereH^rcprdfentabitnmy mortem^ idem de beneficA.VW.c. 10. Ingeniis
talibiis vitA exitus remedium esi > oj)timumL esi obtre r/, qui adfi nun"
quam redtturm esi\ Plato Gorgia. y>t dueivov E<n (iiv 7^ t^^X^^^V
'"'^?^'-
TTd)* ^cLKMg yd,^ dvdyy.ri eri ^rjv, Flagittof homini non^ expedit, ut vivat..
Necefje esi enimy ut male vivat^ Sic Sul pi cius Afper caufam fu fcepcae in
Neronem conjuracionis hanc allegabac,,??^ ^///^r tot flagitiis ejmjub-
'veniripotuijfe. Tactt. Ann.Y^. aut ui\ Suetonius Nerone 0.36". loquicur;
nonnuUi etiam imputaverunt, tanquam alitev illi non pojfent nift morte
ficcurrere, dedecorato flagitiis orrmibm. âmblichm in protreptico c. 2
Ka.Bd.Tn^^JoiJ sfiTTvii} (ieAliOPô KetieS-ctj']^ $ici(ji.sveiv,t(d^']M (j,oxS-yi^^Jo']e&va.va4
1^(rjV' Sicutfiippurato conductbilim esi uri,quam ita manere:ficflagitiofi
moriquamviverefatimeTt. Rofkrium Perficumc.h Cujmcun^fimnus
'uigtliisprdftat; Illipariter mori melim eB, quam male vivere. Caritas
camen uciq; fuadec,uc non facilc aliquis pro defperato habeatur. Rc-
dundac aucem hoc genus poense eciam in ucihtacem aliorum. Nam
cujus animus per dolorem poenae emendacur, de eo aliis fatis cau-
cum ell; ^ ubi iQcorrigibilis quispiam e medio coUicurjfacisconflae
Sffffff ca^.
.
|o52 LIBRI Vllf.
cseteris,abiftohihil fibi ncgotij deinceps facefTendum. Quanquam

ut non niA incorrigibilcs
mortc afficiantur , quod VUto de LL. 1. IX. ,
vulr,id circa modica crimina, &

qua: intra atrocitatem fubfiftunciK
Scd ad atrocia delida hautquaquam ad-lF
fortafle rcdc obtinebit.
plicari potcrit. enim illc demum incorrigibilis pronuncietur,',
Cum
qui aliquoties in eodemdelido deprehenfusfuir^fanc parum cxpe-
diet reip.cxpe6tarc,quoadaliquis atrocifliraum fcelus femelacq; ice-
rum patraveric.
Alter poenarum finis eft utilitas ejus , cujus incererar noit
. II.
eflcpeccatum, feu qui alterius peccato lfus fuic; uc ne cale quid vci
pofterum ab eodem, auc aliis patiatur. Id quod obtineri poteft cri-
bus modis; fi collacur.qui deliquic; fi vircs nocendi ipfi, falva vi^
ta,adimancur,puca fi in cufl:odiam decur, ^\ arma&infl:rumcncano-
cendi auferancur,fi in remocum locum fcponacur; & deniq; fi ma-
lo fuo dcdoceacur delinquere; quod cum emendacione, de qua jara i
egimus, efl: conjundum. Ne autem, qui l^fus eft, ab aliis deinceps 5
lidacur, punitionc non quavis, fed aperca & confpicua, quseq; adl
exemplum percinec, obcinetur. Unde efl, quod fere fupplicia fumi fo-
lentnon intra angulos carccrum, fed locis cclebribus, & cum cerri-
adparacu,qui horrorem animis vulgi incucerc valeac. Efl: au-

bili
tem ifte finis adco proprius poenis, uceciam,ubi pcr fervorem ira?,
& praecipicance vindidap cupidine l^dencem nos gravifldmc depe-
xum dedcrimusjdemum fubjicerc foleamus;i nunc,&alia vicc nos
laceflTe. Ifthanc aucem poenamfumerepenesfummumimperiumeft.
nonnullis civicacibus legislacorcs propcer ferociam acq; per-
Ecfi in
vicaciam populi pravo ifti aflêdui, quo laefi propria ulcione irai I
noftrjB licare arderaus, aliquid indulferunc. Quale quid in ipfa lege

divina occurric circa vindicem fanguinis, Numer.XXKy/ .&cDeuteroft.
X^X. vid. Scldenm de J. N.& G. 1. IV. c. 2. Confimilis moris vefti-
gium aliqui coUigere volunc ex Homeri odjJf.O. dc Theoclymeno.
Poceft quoq; aliquo tnodo huc crahi illud Taciti de mor. German. Suf
ftpere immicttias patris fiupropmcjui necejfi eH. Nec implacahiles durantl
tuitur enim homicidmm certo armentorum acfec^rum mmer0rectît
fatisfaîonem univerfa domus, Add, Grot. d. 1. . g.
. 12.
'
CAPUT m. loc^-j.
. ir Tercius poenarum finise/l utilitas indiftindle quorum-

nbcc, dum per fevericatem poenae fecuricaci omnium confulicur. /'//^-
$& deLL. 1. XII. P,nts mdtgni vexanturtnonquUêccavcrunti nam qu&d.
facium esi^ mfeclum ejfe nonfoteB ; fed utpofthac(^peccatores tpfi^ qui ^
funiri iniqiiitates vtderuntînjuftitiam oderint. Seneca de Ira
S. 1. I. c.
fiector civitatis damnatum cum non

dedecore dr traduBione vita exigit ;
quia deletteturttllim f)cena,fedt4t documentum omnium Jint ; qui vivi ^

''
nokerunt frodejpi morte certe eorumresf. utatur. Tullus apud Livium
l.I.c. 2B. Audeat deinde talia aliu6y nifi in hunciufignejam documentum
mortaUhtu dedero. Tu tuo fupplicio doce humafium genu6 eafancta crede-

re, qu a te violatafunt. Sic &
ab rege Anco carcer adterrorem incre^
fcentis audaci^ media urbej immtnens foro, adtficatur. Ibid. cap.'^^. Quo
genere poenas aut hoc agitur, ne is ipfe, qui uni nocuit,deincepsaliis
^ quoq; noceat; id quod obtinetur,fi nocens autoccidaturj aut debi-
litetur aut conftringatur, ut nocere amplius nequeac, auc acerbicacc
poenae libidinem peccandi exuac: vel hoc qu^ricur,ne alij quivis
fcelerum impunicate illedi aliis quibusvis fint molefti. Id quod
fuppliciis confpicuisobtinetur,qua2 Tnc^êiy/jLctjci, fen exempla vo-
cari moris efl:,in qus \.C.adL.JuL
reliqui infpicientespii fint, vid. 1.
repetund. l. 7. C.adL.Fabiam deplagiar. ûintilianm declamat. 274

'
Quotiens noxios cructfigimus^celeberrima eliguntur via,ttti f^lHrimiintue"
riyplurimt commoveri hoc metu fofitnt, Sensca de Ira k^.c.I^. Animadver*
ftones quo noiiores funt^flus ad exemplutn emendationem^ pfoficiunt. Exfi
apud Laced^mios in contrarium mos valuerit,ut nempe non inter*
diu fed node fontes pledlerentur. HerodotmMelpomene.niî forte&
i ipfas tenebras ad terrorem aliquid facere crediderunt. Con Valer,
\ Uax.].i. c. p. . 5. Sub hocce poenarum fine etiam comprehendi po-

tefl: illa utilitas, qua per easdem farca ceda prseflratur, aut reparatuf
'
'*
autoritas imperij civilis, quas per malitiofas cumprimis & enormes
'*
I legum transgrefliones non parum delibatur. Hsec enim uc falva
perfiftat, totius civitatis interefl:, eademq; illaefa improbitatem ha-
J
,
minumquam validiflimecoercec. Prster hofccautemfinesutalia
; C quoq; cum Se/denodeh^^.ScG.l.l.c./^. {\atuamus Jatisfaciforium,pur-'
't
I
ât&ritimfeu.expiA/ort(imiûzutdeYhuQklcgQyQl[it exas(ûetur,ne-
10^4 ^^^^^ ^"^'
ceflarinm noft videtur. Ec fi quae ex Sacris litcris adducuntur afgu-
nienca, ad cribunal divinum, aucpcculiarem populiEbraici fanî^
moniam fpedanc
. Circa exccpcrones autem, quas Grotim d. I. .5). addie
15.
ifli dogmati, quodpoenarum ad exemplum facicncium exfecuciofii

penes redorcs civicacum, id obfervandum: fi quid perpecracur \ti'\
illis locis, a.cq; inter illas perfonas, quse cercis judiciis non fubfunc,pu-
ta in piracas; id ad jus bcUi pcrtinere, quoda poceftace poenas exi-
gendi diverfum efl.enim ac praedoncs, cum omnium
In piracas
hoflcs finc, quilibec quoq; homo miles cft. f.tfi non fperncndum
fit, quod Idem d.l.g.l^. monct; confulcius elTe navigacuros inftrui
mandacis a publica poccflace ad perfequcndos piracas, fi quos itl

mari rcpererint: uc daca occafione uci poflinc non quafi fuopce au-
fu fcd uc publice julli.
, Lex aucem Deuterof2jyA\\^ p. ccfi non cuiviJ
privaco jus dare videacur duccm ad idololacriam inccrficiendi fed ,
pocius ut iflein jus rapiacur, &

caufa cognica a mulcicudine lapidi^
busobruacur: ponamus camencuivis privaco iftius criminis mani-
fcftum incerficiendi faculcacem dacam, fane ejusmodi lex antea ex*
tans eflicict,ut quod aprivato heic fufcipitur,vclutaminiftrofum-
miimperij, adeoq; pubHca autoritatc fufceptum intelligatur. Ncq;
id infupcr habendum , fadum Phinex fingulari Dei adprobationc
niti. Nam alias ejusmodi zclus cuiq; permiflus civilem ordincm
non mediocriter turbaturus, &
impotenribus afFedibus praetextum
praebiturus fuerit. Dc judicio zeli addatur Selderm 1. IV. c. 4. Juf
vitae& necis, quod in quibusdam civitacibus pacresfamilias in libe-:'
ros&fcrvos obcinent , licct a civitatibus originem nonhabcat; in
his tamen vidcri potefl parcicula qusedamimpcrij pubIici,quod pa-
tribusfamilias infuos exerccndum veluc autoritate publica indulgc-
tur. Effe porro in civitate magiftratum, qui certis in caflbus fontes '^j|
cxtra ordinemindida caufa punire queat, nihil rcpugnat, modo ne
ifl;e tanto jure abutatur. Sic quando in profcriptorum capita certii
prsemiumconftituitur, ubi quis eos interfcceric, pubhca id aucorica-

ce feciffe cenfecur. Etfi enim ejusmodi declaratio non femper vim
praecepti habeac j ubi can:ien ejusdem incuitu caedes fada fic, veluti
publi.^
'
CAPUT III tosf

publica autoritate fufcepta defenditur. Add, 1. r. 2. C. i^tidftdo Uce4t
umcuijj. Apud Arjdocidem orat. \. talis lex extgt \Jt quis democratiam
Athenti evertat^ aut Ji quts imferio fofulari Joluto magifiratum aliquem
haieat, 4themenjium hoflis efio, impune^ interjiciatur, Sequitur jusju-
frandum, quo populus Athenienfis tributinci juraverat, fe talia pa-
trancen^. interfedurum. Apud Livium 1. 5. c. f^. Valerius talem ie-
gem fancit : Ne quisullum magiflrMumJme provocatione crearet^qui cre^
ajjet
, eumjus Jas^ neve ea Cddes capitalis noxahaberetur^
effet occidt:
Ubi obfervandum ,in his&fimilibus legibus generale edidlum, ac-

cedente fadli evidentia, &
qu2B difceptationem ancipitem non ad-
mictic,vim lat^fencencia? obcinere,fic utfublecuta csdes veluc de-
creco magiftratusfala videacur. Quod fi autem privatus ex im-
pulfu ejusmodi Iegis,ubi juftis fubnixa fit rarionibus, csedem patra-
rit,non modo id impune feret in foro civili, fed & in confcientia
puruscrit,fiquidem nonprivatoodio dudus fuerit, fed quod civi-
tati fefe hoc modo prodefle crederet : praefcrtim fi ideo poen^ ex-
fccutionem quibusvis lex indulferit, auc injunxcrit, quod ex illis fa-
cinoribus prsfentaneum rcip. malum immincat. Secus atq; in illis
csedibu&ficin quibus lex jufto dolori, & vebementifiimas indigna-
tioni indulget, acpoenam duntaxathumanam, non vicium adus
follic. Quo pertinec lex maritis indulgcns, uxorcm adulteram &
moechum in ipfo adu deprehenibs occidere.Nam dolori tantumex
acerbifiima injuria conceptolex in foro humano ignofcit; licec alias
convenientius forct injuriam eam per magifiratum puniri neqj ex ,
dilata vindida periculum civitati immineret. vid.Gratianufc.qmcun^

^^.caufz^-quafl.S- Seneca controv.\.i. contro, 4- 1.4- controv. 2^.Bcecler,
ad Grot. 1. 2. c I. . ad L 48. D. ///. f. c. 2. Gro^
I4. Ant. Matthaus de crimin,
tius inflor.Jpar/. a d
22. . 4. D. ad L. ûl. de
1. adult^
. 14. Ex fine autem poenarum , ut & humanse natura condi-'

tione adparct, pofle dari alus quosdam in fe vitiofbs, quos tamert
in foro humano poena afiici fuperfûum atq;inutile fit. Quoreferri
primo folent atusmcreincerni,i.e.cogitatio de peccatoaIiquo,cu-
piditas,defiderium etfi pofl cafu quodam,puta per fubfequentem
;
onfeffionem ad nocitiam aliorum perveniant. Namcum cjusmodi

Tctttc mo-
jo^^-s^^ LIBRl Vm.
inocu interno neinini noxa inferatur, nullius quoq; hominis inter-
ob eundeni quispiam puniatur. vid. 1.
eft, uc Ig. D. defxnis. Illud
cnim Phiiom Judî libroyquod determ fotiori infidietur: durn turpia
coiitamu4 velfola mentis imaginatione yjam rei fumn^ cogitationisy ad fa-

rum divinum percinec. Add. Bodmm de refubL l.IV. c. y. p. m. 73^.
Inde exemplum deceftandê calumnis memoracur apud/^ww/W^.
UuYcellinum l.XV. c.2. de Mercurio quodam, qui fi fer quietemquis-
quam yubi fufms natura vagatury vidijfe diquidamico narraffct ^ id ve-
nenatis artibus coloratum inpejtt4,fatulis Imferatoris auribus infundebat:
ôbhochomo tanquam inexplicabili obrtoxim eulf^jgravi mole crimints
fulfabatur. Hac augente vulgatiusfamay tantu aberaty ut froderet quis--
quam vifa nodiurnaii^t ^grehomiês dormijfe fefe ffdfentibus faterentur

extcrnisi mcerebantij^ doî quidamy quod afud Atlanteos nati non effenV^.
ttbi mcmoramur fomnianonvideri. Aft aliud eft,quando adus inceD^
ni cum excernis conjun6ti a^ftimancur. Nam ifti ad qualicatem,
tumeciam ad quancicacem adionum maximum uciq; momencuni
afferunc. Sicuci & fcelcra puniuntur, qu^ ad aliquem conacum li- ,
cec non ad ulcimum fiuem perveneru-nt. vid. Grottusmflor.fparf^di

1. 14. D. ad L. Cornel. de ftcanis. Deinde nimis quam durum forcr,^
poenis humanis fubjiccre velle minucifliraos quoq; lapfus, quos irj
iilhac nacurae condicione non datureffugere, quancamcunq; accen^
donem quis adhibere infticuac. Rede Themijlim orat. X. cum lapfu-
um humanorum cres clafTes efle dixKTeCy clTv^rif/.u,ociJi,A^J}j(j(.cc k, el^kny^cif,
(afumy erroremy acfaeinmyCvbjun^ky Trtotj^îciôv (ici(n\scc]o (ih odtleiêivflo
î eTmvo^&Svi fôvov $s ]o sxajovTAfjLco^^S^c^. ofortet frincifemfrioris quide

mifereriycorrigere alterUyfoflremu duntaxat
Conf. Rob.Sanderfoff
ulcifci.
dejuramenti obiigat.friec7.^.ÂS'Q^ facic,quod de AifonfoCongenft

rege memorac Hieron. Oforim l.X. ûin^ libros hufit anaru legii cum dilt-
genter evoiveritjegii quide fitfiemiayat ^ ordme ^ difciflina retf.laudavit:
fedrehm etia minutifsmis leges certa^ inventaseffeyHonfacile frobabat.lta^

hanclegum exaciifîmam diligentiam irridens, de Lufitanis qudfivit ; qu<e^
namfoena efjet iif, quiinterra fedem fonerent, flatuta? Add. Grot. 1. 2.
c. 50. . \p. Quanquam illud d. non facis

l. accurace didtum fic, ifloi
k^m vlxfro^riefeciiihidici^mm libmafm^qftm irfêmhabMrs videfi-^

i
*
CAPUT !II io6^

tftry m fua ge er^litate confiderati nofi haheAnt, Kon cnim fcquitur
nnoraliter impofribiIeefl:,i]thominemnonaIiqua peccata incurfent 5
ergo ifta peccata quotidian^ incurrationis,qu^vocant,peccatiratio-

ne exuunt. Adjungit idem d. l.. zo.non efle punienda peccata,qus nec
dircdcjnec indirede adfociecatem humana, aut alterum bominem
fpe^lant. Nam nuUam caulam^quare non talia peccataDeo rc-
cfle
linquantur punienda,qui& ad ea nofcenda efl; fapientiffimus,&ad
cxpendenda asquiflimus,& advindicanda potentiflimus. Quare ab
hominibus punitio talis inflitueretur plane flne utilitate, proinde &
mendofe. Etfi an talia peccata dentur,fl cogitationes in adum non
prodeunces cxcipiasjmerito dubites. Prêterea multis adibus legesci-
viles vim producend^ a(flionis dcnegant, aut poena humana eosde
eximunt, ob tranquillitace civitatis, aliasve rationes,putafifpIendi-
dior futurus fic aius, ubi ex intuitu poens humanas non videatur
fufceptus, auc fi non videatur tanti momenti, ucjudices ideo flnt m-
quietandi,auc fi obfcuriflims fit rcs difceptationis,aut fi inolitu pla-
ne malu citra convulfioncm civitatis tolli nequeat. (quo fpedlatcpi-
ftola Tiberij fupcr luxu apudT^^//'^ A.III.) aut ut nimia licium mulci-
tudo amputetur. Add. Seneca de Clementia 1. i.c. 22. Deniq'; & a poena
humanacximi neccfle cfl illa vitia animi,ex corruptioncmortalium
communi refulcantia,quaeitafrequcntia reperiuntur,ut non poflTenc
non deflrui civitatcs, fi poenis humanis in ifta animadvertercturt
quoufq; in enormes alus non eruperintuti eft avaricia,ambitio, in-
humanitasjingratus animus,hypocrifis, invidia,ftudium aliisdctra-
hendi, fupcrbia, iracundia, difcordia,& fimilia. Quae Salvator noftcr
fandimonia fuorum prseceptorum potiflimum eradicare inftituic.
. 14. Ncq; tamen,fi qua delida funt idonea, ut in foro hu-
mano puniantur, poena neccflario femper cft cxigenda, quin quan-
doq; vcnix locus cflc pofllr. Quicquid quondam Stoici in contrar
rium tcndcrent, quorum fcntentia cxprimitur ^.^x^^ Stobmm ferm,
XITV. (pa.(A (/.n^s (Tvyyvcofjbriv ex^v firjlsvlôv vtv exovja, dic^^t 'virum ^ru-
dentem nemim 'veniam dare. Ratio eft, quia ejmdem hominisftt ve^
niam dare^ (^ futare eum qui fecca^vit^ nonfua cpifafeccaJJejCum tamen
emncs expropria malitia êccent : frefterea reêdici^ ^veniam non ejji
Ttccct 2 dan-
.
IQSB JLIBRI Vllle
dmdam feceantihi^. Videnturita velleargumentari; autfnaculpa

quis peccavif, aut non fua culpa. Si non fua cuIpa,non efl: pccca*
cum,cumoTine peccatum patretur Tm^dlriv iîctv KaKiav, ex propria

rnalitiav adeoq; heic venia opus non efle. Sin pcr fuam culpam,
jam ideo v^niam adhibcri non pofle, quod illa utiq; conveniac de-
lidlis fponcands. Quse ratio manifefte petit id,.quod efl: in princi-
pio. AddcbSinty^ ^K smsiKyj ^\)cL}]c dyaSov dv^f^. %u yd^ STn&ixri' 7mpctijn'
liKov AvjJil.nq KaJdîcLv Ka^dasMg: virttm hoHfTm nonejfe AcjHum ^r mitem;

tmiem emm. deprecari (^mitignre quam. quls meritm eB foenam. Atqui
qmhtu (juis (tt dignciSy ea omnino ejfe tribuenda, Verum alia efl ratio
ctîaq^ dignitatis five meri i ad bonum,&ad malum. Bonum quod
alicui debctur,id ipfi rele fubtrahi nequit. Sed mali ea efl: nacura,
(quod fcilicet non tendit ad utilicatem ejus cui infertur,) utcitra in-
juriam negari queat. Deniqi cradunt; mhU dijjcrreûliquem ejje mi^
temy aut pHtare lege conllitutas dcUnqueniihus fxnas mmium duras ejje^,
aut exifimare legislatorem indignas foenas frjtjcrihere. Sed & hsc ra-
tio nihili efl:. Nam non repugnac pocnas lege definitas eflê juflasi,
&tamen easdem quand?>q; rede remicti. Nam leges in genere dc*

finiunt, qux poense cuiq;, delido dcbeanrur, non confideraris pecu-
liaribus.circumflantiis5,qu3?iacertaperfona, aut cerra reip. condi-
cione quandoqi.occurrunt. Afl venia fmgulis indulgetur ob cer-
tasraeiones, quae. hautquidquam in omnjbus peccantibus, aut fem-
per deprehenduntur. Videatur quoq; Cicero. pro Murma^^ Seneco:.
de Clememia injine: ubi ait:. 'vem^ eB remifîopce/i<e dehitdi Japiens aU' .
tem.quad facere dehet facit. Sed deceptio latet in vocabulo /ifî^/V-e.

Si enim intelligas, ei poenam deberi, i. e. eum Cmt in-
qui peccavic
|uria,aut citra juftamquerelarumcaufam puniri pofle, jam non (e-
quetur; fl quis non puniat faccrc, quod facerc non deber. Multa:
,
enim rele&1icite poflum facere,quaE tamennon femper faû mi-

hi func neccflaria. Deinde uti illud rede noD dicitur, deUnquentl
poenam deberi, quailindelinqucntc ha^rcac aliquod jus, quod pcr
poenam fic explendum, (nema cnim qucricur, pocnam fibi condo-
natam, nifi fortc omiflis caftigacionibus ad (blam cmcndacionem
Ipedlanubuss ubi pofl dinHmulaca vicia puerilia fa^pe ia virilia fcele-
CAPUT III io<r]^
ra prorumpitur;) ica&hoc improprium efl:, delinqucntem poenam

deberc,reu ad poenam fuftinendam aliqua obligatione teneri;cuju5
racio fupra eft expofica. Quod G. aucem vocabulum Mtta ita ca
piamus^quafi fapiensex obligacione aliqua debuerit pocnam exige^
re,dicendum primo ; neminem heic pofle obligarijnificui cuflodia
legum publice vel pri vatim flc commifla. Deinde obligatio quae in
imperantibus efl, non fpedat ipfos delinquencesj fed tocam civica-
tem auc fbciecacem,,cujus falucem ifthoc quoq; modo, panisim-
probos coercendo,promovere debenc. Id ubi facere negligunc rc-
ftorcs civicacum, nocencibus non inferunc injuriam^fed illam obli-
gacionem,qua civicaci cenencur,utiq; violanc. Afl: vero falucem ci-
vicocis non (bbverci, fed quandoqiftabiIiri,venia in loco & cempore
adhibica,manifefl:um eft,
. l(y. Quod aiKem Gmm d. I. . 22. cradit, venise locum eflfe
ctiam i-i^ff Ugem ^xndlem, id dextre efl: explicandum. Alias enim'

tralititium efl:,ubi non fidex, ibi ncc poenam,ncc delidum.necde-
lili veniam invenirr. Fclex poenalis efl:, non folum ubi certuai
genus poenae expreflfe definicum efl:, fed &
ubi poense qualicacem ae
quancicacem definire in arbicrio judicis relinquicur. Heic igitur fcf-
cndum,fi qua non uticur,loco legum civilium
civitas jure fcripto
cfl[eleges naturales. juxta quas [us ibi dicitur, &
qui eas transgreflus
fueriC:, pocna arbitraria ijudicc coercetur. Sed ubi leges civiles; &
funt confcripta?, cum camen omnes raodi , quibus humanafe mali-
tia exferic, diferce vix poflTint exprimi, ubiq; legum civilium defc*
i\xm lex & racionacuralisfupplercintelligicur; & qua /andtio poe-
fialisexprefla deficic,in arbitrio judicis efl- poenas definire. Hoc mo-
doince]1igicur,qua racione poena ancelegem poenalem Iocuhabear.
Fc ex hifce eciam explicandii efl: illud Ciceronis Verrem L I.. TnnuUa-m
kge tempii4 ^rAtentumrefrehenditHyymfi ejm rely qua fitdjfontejcekrat^
ac nefaru eIi\utitiamfiUx mn ejjetjmagmêre evitandafuerit. Quan-
quam aucem in ejusmodi civicacibus redores earundem uciq;facuU
tatem habeancmalospoenismulcandirnon tamenidcoomnes&fin'
guli delinquences func puniendi.. Sed hoc dcpendec cx connexione:
fioium, ob quas poena efl; inAicuca, cum ipfa poena. Quare ii cerco
Xcccct % m
I070 LIBRI Vm.
ki cafu Bnes morali aeftimatione non fint necefTarij, puca fi noti
illi
vidcatur confukum certum aliquod delidum divuJgarc; aut fi fi-

ncsalijex oppofito occurrant non minus utiles&neccflarij, puta fl
ex omiflione poens eadem aut major utilitas pofllt obtineriiaut dc-
niq; fi fines pcenis propofiti aliarationecommodiusobtineripofi[int;
jam fane adparet nihil efTe, quod ad poenam in foro huaiano prsci-
fe obliget. vid. GvatianHs. caufi^. quiiji. 3. c. 1$. 24. Primi cafus exem-
plum fit in peccato pauciflimis cognito, cujus proinde pubHca cra-
dudio non fit neceflaria, atJC eciam damnofa. Nam multi a pecca-
tofefe abflinent magis ex ignorantia vitiorum,quam amore virtu-
tisjqui ejusmodi dclidi antea incogniti poena non tam deterren-
tur,quam per petulancem curiofitatem ad idem patrandum inci-
tantur, ac in vetitum tendunt. Quo fpedat racio Solonis,quare le^

gem de parricidionon tulerit,ne non tam prohibcre, quam admo-
nere vidcrecur. Afukim metamorph. l.X. ,ôd nemo mvit\ êne not%
fit. Add.
Sencca de clementia 1. 1.c, 23. Bdihequm ep. 3. Tuua tn occulta
flantia non valde inqmrunt^ ne locum aferiant calumnu : manifefla ^
comperta graviter funiunt. exemplum potefl: efle in
Sccundi cafus
eo,qui benemeritafua autparentum majorumve penfari digna prce-
fenticulpae opponit. Nam
quandoq; asque aut magis reip. profi-
cuum effe potefl:,certi generis egregium facinus praemio affici,quam
malefadum puniri. Acnon fuperveniens modo,fed&antegreflum
beneficium injuriam adparere non patitur. Vrocofim hifl.Vandal.\.z,
Guodperperam aBum eft^ idnullo tempore infeûm fiat : fcd cemfenft-
tumfactis eorundem hominnm melioribm per honeftum fdentium ad oblh
njionem deducitur. Tcrtij cafus exemplum fit in eo, qui verbis emen-
datus efl:, aut Isefo verbis fatisfecit,cavitq;,ut ad hocfines pocnaam-
plius opus non fit; nec delidum exemplo fit noxium. Ex quibus&
hocobiter adparec,quatenus per transadiones cum accufatore aut
lasfo crimen extinguatur. Nempe regularicer quod accufatoris auc
lafi privatim interefl:, ifli remittere poflunt; quo ipfo tamen non
praejudicatur ei,quod reip.interefl:. Adeoq,- fecundum finem poe-
narum pa^la privatorum tollere poffunt, non ita tertium. Tacitm
A3. Sane lentus infuo dolore ejfet reip.mjurias necondonaret, Quo eciam
,*
CAPUT nr. foTi
referrcpoflfis delila qu^ vocancurjuventutis,quibus sequi viri facilc
vcniam indulgenc, ubi poft deipumacum stacis fervorem ad fru-
gem reditur. Juveml.fai. ^d^dam cnm prima rejecantur crimma
g.
barba. Add. Ariftoteks Rhetor. 2. c^^fub imt, Huc fpedat quoqj il-
1.
lud Arriani de exped. Alex. VII. ,î mjuriam accefit^ n@n ita gravitet
1.
Ufum fe'iHdicatyfi is qni Ufit prperamfefe fecfje fateati^r : cjr bona alicui
fpcsfit^fenon amplim injaria afectmn irifjiis, qui affecityfoemtentiamfa"

ii fmfrafeferat. Et talibus incafibusin veniam magis,quam poe-
nam propendere pars clemencias habecur. Nam quia poena omniSy
prsefcrcim gravior, habec aliquid , quod in fe fpedlacum non qui-
dcm juflici^, fed caricati ex communi
cognacione refulcanti repu^
gnare videcur; inde facile pacicur racio,uc poena fuperfedeatur. ?k-
tarchiii qHizflion.Koman. 82- Cur magifiratuum virgs feruntur colligatar
Affendentibui^fecuribusf An fignum hoceli, non debere promtamfolu"
tam^ iram efje magiftratm ? An vera quia cunciationem quandam3& mo-
-> ram ird adferunt lente evoluta fafcibu^s virg<Zi idj^ fafe nonnuilos ad de-
ret poenx fxnitentiam duxit f ^&uandoquidem vera vitia alia funt fa^-
nabilia,alta infanabilia; virg eos corrigunt^ qui in melius mutarifofjuntr
fecures frAcidunt id, quod corrigi non foteft. Aliquando enim major
acjuftior caricas quafi irrefragabiliccr poenam poftulac,ne cx uniu^
venia mulci ali j malis onerencur. Nam uni noxio parcere,uc mul-
tis innoxiis inde male fic, crudelis eft miferieordia. Sadm rofar. c.^;
Ignofcere laudatum atji^ virtus eB; Verum vuineri iUim^qui mortales ve-
xat^ non inungendurn esi balfamum. An nefeit ille^ quiferfentifacit mife-*
ricordiam,fe mortalibm injuriamfaceref Huc pcrcinec etiam fencencia
Lepidi z^xx^Tacitum A.III.qui ideo cumdolido poeca miriusagen-
dum cenfec,quod ne^fervatm in periculum reipublic^^ nej^ interfe^fm
in exemplum ficiturus. Hifce cafibus Stoici dicebant, fapientem/><^r-
r^r^^non ignofeere. Quafi vero nobis non lieeat cum vulgo ignof-
cere vocare, quod
illis parcere dicitur, Aut quafi non fapientc fie
indignu,fuper vocabulis ambitiafe difceptare,ubi de re convcnimusi,
. 17. Enimvero pofl: exprefiam legem pocnalem major vi-
detur difRcultas , uc delinquens potna folvatur; feu facilius venis
locum habec^ ubi poena e& arbicraria , xûam ubi Ula exprdTe legibus
fo73 LIBRI Vm.
cft definita. non tam eam ob cauram,quod par fic, ut legisla.
Idq;
tor fuis felegibus conformem gerac; quam quia aucoritas legum vi-
le(cic, fi citra graviflimam caufam carundem cxfecucio omiccitur.
Armbiu^ \. 7. Crefiit multitHdo êccdntiumy cum redimendi feccati jfes

datur: ^facik itnr adculpasûbi eli *uenalis ignofiêntium gratia, Igi^
tur etfi quarumvis legum humanarum vis a voluntate humana pen-

deatnon in originc cantum, fed & in duratione; non tamen illac
colliaut mutari debenc, nifi gravi urgencecaufaj alioquin in regu-
las prudentis re^lricis impingitur. Imo gravius vidctur citra pro-
babilem caufam legem manentem ccrtis in perfonis non cxfequi,
quam eandem penitus tollerc: cum illic accrbifllmis querelis occa-
fio prsbeatur, quod qualia non habeantur Neq;
meriti ^qualiter
minus camen,ubi totam iegem pofitivam
jufla adfueritcaufa,ficuti
tollere potefl fummus imperans;ita & cfFcdum ejiis circa certam
perfonam, certumve fadlum tollere, manente de caetero legc. Sum*
TMus imferans^ dico. Nam judicibus pedaneis occini poteft illud LyfiA
$rat. 2. in Alctbiadem. Si cui muWa îdetur gra^vis^ aut lexfeverion
cggitandum erit vos non ut legem feratis ,fid utfiecundum leges latas JU"
dicetis , huc veniffe. Themifitus crat. V. alia regis^ aliajudicis laus acviV'
tus eB; huicfiequenda leges^ tlli interdum etiam corrigenda^ earum^five"
ritas ac duritia decUranda; utpote qui vivajpirans^ lexfit. 1. 12. .I. qui
^ a quibus manumifii. 1. L . 2. D. quafintent.fine appeUat. refcind. Caufas
porro liberandi aliquem a poena pofl: legem pocnalem Grotius d. I..
24. facic incrinfecas vel excrinfecas. Incrinfeca caufa ipfi cfl, quan-
do poena non quidem clT: fucura injufla, quippc ancca ricc fancica&
denunciata; fed camen dura cfl ad fadum comparaca. Quanquam
cgo judicaverim, fi poena legibus prsefcripca in univerfum fic nimis
dura, cocam pocius legem cflc corrigendam , quam uc uni paucisq;
venia indulgeatur, reliquis iniquae pocns obnoxiis. Qiiod fi au-
tem in hujus vel illius fado peculiares circumftancise occurrancquae
ipfius acrocicacem, qualem&quancam Iexpr2efupponic,minuunc,ex
ipfa squitacc judices poenam non quidem penicus collerc, fedcamen
micigare ccncncur. Qup cafu in ipfo fado velut incrinfece haeret
caufa non quidem vcniae,fed poenae cempcrandas. Igicur potius eft,
ut
CAPUT III. tor^
vt dicamus,proprie loquendo excrinrecas duntaxat caufas dari poe-
nam relaxandi; puca meritum aliquod antegreflum ipfius delin-,
quentis. (vid. Z)/<?^^r^ Siculu^ I.XV.c.ii.) aut ipfius majorum vel pro-
pinquorum; vel alia res comraendans,vel deniq; fpes magnafore,
ut peccacum illud infignibus fadis eluacur. Sic mulci majorum fuo-
rum famse, meritisq; aut gratioforum interceffionibus fuere condo-
nati. Hadrianus in reis poenam pro numero liberorum minuifle
fcribitur, apud Xifhilimm epit, Bioms. Livim 1. g.c.^f
vid. Sic aliqui
.
abfoluti, quod ultimi ex Sic Phryne meritrix

illuftri ftirpe forent.
cumcapitis caufam Athenis dicerec, aLyfia oratorc hoc modo fuic

liberata, dum veftem fuperiorem ipfi detrahit, ut nudum pedlus a
judicibus poflec confpici. Sic M. Antonius liberavit M. Aquilium,
manifefl:um criminis repetundaru ; dumcaufa prope perorata, cum
in confpedlu omnium conflituit, cunicami:}; ejus a pedlore abfcidic,
ut cicatrices populusR.judicesq; adfpicerent,adverfo corpore exce-
ptas. Cicero m Verrem
I. V. Sic PolydormVergil. hifi. Angl 1. 2^. tradic,
quondam Anglia ob quodcunq; pr^ter majeftatis crimen noil

in
morte, fed carcere duntaxat perpetuo punitos,^^/ legere fiinjerint^
Eoq; magis ha: caufiE fufficienc, fi in fado, de quo anquiricur, ratio
legis faltern parcicularicer ceflec. Efl: quippe ratio, quare lex fit ob-
fervanda univerfalis quidem, autoritas&voluntas legislatoris fum-

mo imperio prditi,quae eciam, ubi nulla alia ratio adparec, fuffice-
re debet; fed particularis ratio eft infigne aliquod commodum in
remp. redundans, aut damnum, quod obfervata lege declinatur.v.
g. Ponamus exiflerc alicubi leges fumtuarias. Harum ratio gene-
ralis eft voluntas legislacoris particularis autem, ne inucilibus, Ss
:
immodicis fumcibus pacrimonia privacorum exhauriancur. Heie

ecfi ad fuftinendam legis aucoricacem fufiBciat racio legis utiiverfa-
lis ceflTacio camen racionis parcicularis efficier, ut facilius, 3c minori

:
cum damno autoritatis legum pocna remicci queat; fi nempetrans^

greflbri tantae fint opes,ut iftis fumtibus non fathifcant. Apud ri-
gidos tamen dominos hautquidquam tutum eft legem aut manda-
tum negligere ideo tantum, quod parcicularis ipfius ratio cefl^tc
Sicuci apud Herodotmn Jhalia gaudebac quidem Can^byfes fervato
VVVVVV Crs*^
1074 LIBRI VIII
Cv2&Co;Ccd qui enm interficere mandato regis neglexerant, capite
pocnas dabant. Rukum

quoq; ad veniam impetrandam facit, fi
delidumperignorantiam fit commiflTum, non quidem omni culpa
carencem^ fed per negligenciam obortam; auc 11 interveneric imbe-
cillicas non fine difficultate fuperabilis. Ad priorera clafTem
animi,
referri poten: fadum Ciiarond^, qui per imprudentiam gladioac-
cinlus in concionem contra legera abs CcCe latam acceflerat. Qui
faneutgladio incumberct, opus non habebat. vid. Bhdor^ Simlm l.
XILc.155. Simile c\mArdem LXIII.c. 33. rcferc deDiocle Syracufano,
qui inter leges fuas & hoc tulit ; ut,fi qtsis cum armis in forum pradirct^
eaviteplecteretur; nec uUum im^rudentu aut circumftantia vemam con-
cef^tt,Iscum nunciata hoflium in agrura irruptione, gladio accin-

dim in forum egredcretur, ac interim tumultu in forum excitatOj
eodem cum gladio properaret, a privato monitus feipfum transfi-
xit. Etfi miferacionem ipfe confumferit, quod in fua legeimpru-
dentiam, fimilescf; circumftantias non exemerit. Atq; ifthsec ne=
quidquam convclluntur per ea , qua: Anton. Matthdnis de crimtnibm
ad 43. tit, i^. c. f prolixe difpucac. Deniq'; & hoc addendum uti
1. . ,
alias menfuram poen^ in foro humano utilicas civitatis mccitur; ica

&eadem fsepe veniam indulgeri jubet delinquentibus obmultitu<>
dinem. Etfi enim alias a delido non excufac paria peccantes alle-
gafle {vid.lficrates laudat, Bufiridis circa finem :) efl: tamen pruden-
;
tum rectorum providere, ne quse fervand^ focietati human^ in

venca c/l )ufl:itia,ad civitatem evertendam V2\s,2X.Lucanm\.z.'Dum^
mmUjam pjitnda memhra recidit^ Bxceît medicina modumynimium^
JecHta esi^ ûa morbi duxere manus : periere nocentes Sedcum jam
filipcjpntfiipercffinocentes, Ibid. Tot [irmHnfefiojuvenes- occumhere
ietOi Sfe famespelagij^ furoryfHhittx,^ ruind^ Ant cxliterrt&j^luesâut
heliica cUdess, Kmquam foena fuit. Claudianm de hello Getico : Cautim
ingentes,(^proximjt cordi Ulcera Vmnia traSiat folertia curds^. Parcendo^
ficat; ferro ne iongim. aBo Irrevccandm eat fictis vitalihm errar. Se-
neca deIraA.ZC.20. Necefiaria venia eliy uhi totm defiruit exercitm^
Skut&f^pe necefllcas fubigic prseduras leges moderari,autpIaneuc
bfolefcant pati, Apud iMHmh. 3. refertur de moderaJtdd Papa Ptf-
CAPUT III toyf
fa^ ideo quod multitudo fericUtantinm glifceret , tum omm domm dela*
torum inter^retationibus fubverterentur. Ec quia aitius -penctrabanf
ftrbem^ dr Italiam, ^
quodufquam civium^ corripuerant^ multormn^ ex-
j
cifftatm ; d' terror omnibm intentabatur, Nocatu quoq; digna Tibe-
j
-rij apud to^mA.l.^.ubi confukius judicat, omittere j)otim
epiftola
; fravaiida (jr aduita vitta^ quam Jooe ajfequij utfaiam fieret, quibmfiantiis
imfares ejjemus. Cum facius lic iisdem intra animum mederi^dccxpQ-
ftare,donec principes pudor i pauferes necejîtas; divites fatias in me~
lius mutet, Scilicec non eft homo propter poenam,fcd poena propter
hominem. Inde fi poenam fecutura forec pernicies eoru, quibusexi-

jusefl:, non magis ad easfumendas e/lobligacio^quam
gendi poenas
adpropriam vicam deftruendam. Sic fi gubernacor in navi facinus
admifiQec, nec alcerius forec copia, omnium vedorum
falutcm dc-
poenas ab ipfo exigerec. Sic
flruerec, qui &
mulca peccaca magiftra-
tui diflimulanda func^ ex quorum vindicacione ruina rcip. procurari
pofleCj&quibusmaculati hominesad confervationem ftacus noftri
funcneceflarij. Ecfi Magiftracui fuperpeccacorum permiflione nun-
quam direcle pacifci liceac, auc exindepublicumvelucqu^ftum in-
rticuere. vid. ^.P^/r/II,!^.
. Confequens jamefljucdifpiciamusdecaxationepoena-
18.
rum feu quancas poenas cuivis delido imponi par fueric. Ubi prse-
,
ter eaj, qu^ fupra de quantitate aîomim i.c. /. acculimus, obfervan-

i.
dum^ in foro humano delidla pociflimum flimari ex eorundem ob^

je(flo,&proucmulcum parumve damniin remp. inde redundac; &
cx incencione,maliciaq;delinquencis, quse per varias qonjeduras col-
ligicur. Prouc igicur objedum adtionis nobile en:,& prctiofum,quod
violacum fuic, eo gravior quoq;,ac decerior habecur adtio. Incer ifla
porro objeda uci nobiiicace immenfum excellic DEUS O. M. ica me-
rico prs ca?ceris maxime deceflanda habecur adtio, qu^ direle in
ipfius concumeliam tendic. Ejusdem aucemculcus.inanimopr^ci-
pueconfiftens,uciuniverfaevica?aiflumcemperare debec;icaipfo vo-
lcnce adliones, queis excernus ipfius culcus expromitur,cedunc his,
qu^ infignem hominibus ucilicacem afferunc, auc grave damnura
avcrcunc, ubi in mora periculum t{\:. vid. luca XIV. f. Proximura
Vvvvvv % ab
107S ilBRl VIII ,
ab hisgradum obtlnent, qu univerfam hominum focietatem tatt*

gunt: qu^
pofl: publicum civitatis ordinem perturbant. Inde fe-
quuntur delidla, qu^ fingulos homines tangunt. Ubi in foro civili \
primoloco ftatuitur vita,qu2e eft fundamentum omnium bonorum I
emporalium;tum membranonvitaha,citraquorum ufum vitanifi

rDiferrimatrahi non poten:;qu^ pro nobihtate fui ufus aeftimantur,
SequunturiIIadeh(fla,qua2 familias privatorum.quarum fundamen- ;
tum eft matrimonium,perturbant,maculantve. Etfi Fhilejudûs de^

decaiogOy & deJpeciatihus legihus prsceptum de adultedo anteponaC
prascepto de homicidio.. Pofi:, quse perdunt aut avertunt alias res
commoditatibus infer vientes idq;
expetibileSyVitas necefiiratibus aut ;
dblo malo caufam damni dando. Deniq;,,

vel dire<fle, vel indirele
qu^ famam aut exiftimationem civilem deftruunt. Circa fingula
horum delidorum primum locum obtinent deli(Sa confummata,,
pofi:remum,qu2e ad acHius aliquos,nontamenultimumproceflerunt;
inquibustancoquodq;en-gravius,quoulteriusproce(rit. Ubi obfer-
vandum, nacuraliterpropofitum & defiderium facinus aliquod pa-
trandi hautquaquam pari gravitate cum ipfo facinore perfedo cen-
feri pofl^:. quippecumlonge atrocior ^t^^ mahfacies animo repr^-
fentet, quando cominus ad ipfum patrandum acceditur, qu^c{; adeo>
obfl:inato anim: propofico fuperanda 6(1;^ quam ubi velut eininus
adhuc dc facinore cogicatio fufcipitur. Quando igitur aliquando
voluntasfado^quipollere dicitur,id intelligendumefl: deilla volun-
tate,qu cum extremo conatu conjunda e(i-,fic ut incer hanc, even-&
tum facinoris nulla nova voluntatis operatio locum habuerit,etfi fuc-
telum in aliquem contorquens
ceflus deftinatus defecerit; puta,fi qui
aberraveric. Sed pleraq; mala magis minusve asftimantur pro fub-
|etorum quibus inferunturdifparitatequoad flatumjfelicitatem, aut
infehckacem, aecacem, cempora feu neceflficates, pecuHarem affedum,
quoin peculiare aliquodbonum inclinanturiVel a certa mali fpecie
abhorrent,Neq; folum confiderantur,qu3e ex aliqua adione diredc
&immediate, fed &qux^probabiHter fecutura judicantur ; uti in in-
cendio&perfoflTo aggere multorum fummae calamicaces &:mones
uo(îfpedandrunc, (7wV,/..jo^
'
CAPUT IIL fo7r

. I^. Circaintenfionemautremin[ioncm^(3^?W?expeti-
diprirao folentcaufejquEe adpeccandumhominesimpulerunc.Vix
quisquam gracis malus elT:,auc fi quem malitiapropter feipfam dele-
ât,vel etiam fi quis cx mera petulantia peccer,is human^ raalitis ex-

tremum gradum atcigit. Maxima parsmortalium ad peccandunj
,
aflPedibus ducitur, quorCialiqui impetuquodamanimumimpellunc
ad declinandum pr^fens aut imminens malum; qui quidemadex-
cufandum autextenuandumdelidtumplurimumfaciunt. Undequas
mortis, carceris, magni doloris, autfumma egeftatis caufa patran-
tur, maxime excufabilia videri folcnt. Sic fapienti Ebrseo fur,quem
egeftas ad furandum fl:imulac,minus curpis, quam adulcer pronun-
ciacur. Sic furcum famis caufa levius ^ftimabicur j quam ob fuper-
fluam avariciamfufcepcum & perjuriumexmecumorcis concepcii,
:
quam depoficum lucri caufa abnegatum.ûtorâlHgremwml.Z. Ma-

JHS esi maicficium ftuprare mgemtamy quam facrum legere : quod frdpteif
egefiaiem alterumyaiterum fropter intemêrant em fuêrhiam fiat Add. ..
Valerius Maximus l. g. c. I. infine,, Sic ma jorem mcrecur poenam lenOs^

quifoedumoblucrum aliis occafionem libidinandi fuppedicat, qua
cui propria libido ad fe demulcenduni ftiraulos fubdit. CseteriaflPe-
ûs tendunc ad bonum aliquod verum auc imaginarium. Inccr ve-
ra bona quorundam n.icurac repugnar ad peccandum ducere; ut
func vircucesj&earum adiones. Quaedam in fe quidembona funt,,
qusB camen peccacis occafionem prxbenc, prouc efl iflius animuSa,
qui ea poflidec. Eceorum func qusedamdeleflanciajfeu jucundaj

quasdam deledtancium procurandbrum caufa, quae ucilia dicun- &
tur. Horum caufa perpecratum quodq; delidlum eo judicatur le-
vius caeteris paribus, quo magis illud bonum, quod quxfitum fuit,
nacuras congruit, aut quo difKcilius huic efl illo carere. Bona au-
tem imaginaria funt,quibusnon nifi floliditasac vanitas hominumy,
pravitasq,- pretium pofuit.. Inter qus funt vana gloria, fivc opinio-
excellentiae prae c^ceris, quacenus virtute non fundatur,necutilita-
tis qnid adjundum habet ; item' vindila , quatenus nullum nifi la^-
dentis dolorem propofitum habet: Ifta quo magis a natura abeunCj

& quo facilius iis careri potefl:, eo focdiora judicantur deli6la ex iis-
Vvvvvv 5; demi
1078 LlBKl YIII.
dem patrata. Gt^dL d, 2p. Id quoq; bene ab Hobbejid Levtaihan, t,

1. .
X7. obfervatum ;
idem contra leges fadum, fi ortum Ht a prsefum-
cionevirium, velamicorum, vel diviciarum,quibus peccans fretus
miniftris publicis refiftit, majus etfe criraen, quam fi fpc latendi vel
fugiendi ortum eflet. Quia illud efb conjundum cum contemtu le*
gum hoc non item.
,
20. Sed & hoc magnam pro^refeos intcnfionem arguit, fi

.
prster communem caufam, qu^ quosvis hominesapeccato abfter-

rere dcbet,peculiarisqusedam accedat, fundata in perfona delin-
quentis,aut ejus,inquem delinquitur,aut alia quapiam circumilan-
cia. Huc facit illud JuvcnalU fatyr. S\ omne animi vitiimtanto conj}e
iim infe Crimeu habety quanto qmfeccat major habetur". Dio Chryfofto^
mu6 erat. i. de regno. TnXv êiôdv f^^ cpccvs^cSJs^ Traâiv,^ Tm^']^ a^xovôg
TtrhnfAfjLsK&ta, M^lto major^ ômmbm apparentior cB, qucz aprincipepro-

fcifiitur improhitas. Sic idem fpecic peecatum notorium a facerdo-
tccommiflum gravius cenfetur eo,quod ab alio pacratumicumiftc
fuo exemplo ad fandimoniam morum aliis prsEire debeat. Cicerodc^
legtbm 1. 5. Non tantmn rnali eft peccare prmcipesy(quanquam eft hoc ma"
*mum per feipfm malum^) quantum illud^ quod permulti imitatores princi-'
pum exiflum. ,ûe perniciofius de republ. wierentur vitioftprincipeSi qutd
vonfolum vitia concipiunt ipfi,fid ea injundunt in civitatem : ne^folum
ebfunt i quodipficorrumpuntur^fedetiam quod corrumpunt^plus ^ exemplo^ ;
quampeccato nocent. Seneca Uerculefurente. Kegnantium fcelera taxan-

tur mod majore. Tacitm h. 5. Capito inftgnitior infamia fuit, quodhU'
mani divim^jurisfiiens egregttmi publicum^dr bonas domt artes dehone*
Jiavijfit. Sic gravius afficit ab amicojquam ab hofte illata injuria.
Petronim. 3^t ignotos laJtty latro appellatur : qui amicos ^paulo mintiS
quam parricida. Etfi contra apud Celtas graviorem poenam luebat,
qui peregrinum, quam qui civem interemerar. Illi enim mors, huic
exilium irrogabatur, tefte Nicelao Damafieno de moribm gentium. Ec

vicc verfa ab hofte profedlum beneficium majusjudicatur,quam ab
amico. Utuc Terentim Adelph. aB. z.fc. 3. pronunciet Abs quovk ho^ :
mine^cum esi opf^f^s^ beneficiumaccipere gaudeaSiVerumenimveroîd demum

iuvatifiquem^quHm eB benefacere ^ is factt, Sic a fordido aliquo
ho
CAPUT III I07P
homine illudi gravius, quam ab quali aut majorc ; (vid. 1. 17. . 5.
D. de iftjnr.) a liberis & fervis propriis, quam ab alienis. vid.2. Samuei,
XVI. n. Sunc quoq; deliâa, qua ob
peculiare officium, quod cerca
perfonae debebacur, violacum, peculiari nominc nocancur, finga- &
lari foedicace laborare judicancur. Uci efl: impiecas in parences, in-
humanicas in propinquos, ingratus animus in beneficos; quae longe
graviora func, quam fi quibusvis aliis iuiflenc illaca. Dcniq; non
parum referc,quo quid loco auc cempore fueric pacratum. Sic idem
peccacum in loco publico&coram arbicris commiflijm graviusefl,
quam quod occukari ftudecuri cum quod, quas teguncur', falcem
exemplo minus noceanc; tum quod valde incenfa judicecur fuiflê
malicia ejus,qui peccacum fuum oftcncar,ncq;honefl:orumhomino
Confpelum oculosq; verecur. Ad d. Ariftoteks fr&hlem. fe6i 2p. quxfi^ ,
14. Sic foedius efl: in cemplo fliuprum commictere,quam in caupona.

Sicinconfeflu judicum pulfari gravius efl:, quam incra privacos pa-
rieccs. Sic qui profefta die inebriacur csceris paribus, minus pecca-
,
tum admiccic, quam

qui die precibus peculiaricer deftinato hellua-
- tur. vid. 1. 7. . 8. 1. p. . I. D. 1 17. , 3. de mjuriis,
. Sic Cicero Fhilifp.W
crapulam M. Antonij, ob quam pro cribunali vomuic, gravicercs-
aggeraC. întdidnm dedamat. 2f 2. Ut fulfatm civis injnriarum
agetyftmagiftratus erit^ ntajeftatk crimen obligabityf legatm erttjheltsf
\ 'aindicabitury (^jure gentium , & eadem feeurria fihlata ex frivato fur^

tum eritêx facrario tempiafacri(egium: fic raporejm^ qui nihil aliud
quam virginitatem ultum ibityX. millia fihet^ alia erit conditio ejuSyCjuh
rafmrit in comitiiiyqtti rapuerit eam^qUiS facerdotium petebatJmo,ne in-
gratm ftm adverfiis beneficia populitjamj quantuminilleh erat, acceperM^

Vemofthenes adverfim Midiam. kyoo wV sx^^S vn0ov]oc, eoohv , t/|9^ ^ ^k
hv(^ TroiSvjogi havjiev 7ny>t\cov ^ îvoovif^. TTvAijooVj vj^îô^nv, f(^']etvr cv hû^-
H^ 61 TnT^Kri fjboi n" avdyKfj

fioi^^m xo^^ySvti' ^g^ ^^^ inimico,febrio, ma^
fieycontumeliit caufa^ ?ionferebrietatem, in con/pecfu multsrum hojjîtti ^
d^civium fum contumelim affeiu6, at^ infuper m temploy quo mihi tan-
quam muUa necefitas eundi erat. add. 1<5". t>. de fxnlsA. 28. . S^
adili 1.
d. c. Deniq'; & modus acq; infl:rumenca facinoris pacraci ad idem ex
agêrandum auc minuendum ideo faccre videncur, quod ex i
pro,
ioSo LIBRI VIII.
pro^refeos firmitas aut remiflio (kpe colligatur. Hinc graVius ju- 1

dicatur furtum cum efFradione, parietum perfodione, aut ubipec
inftrumentaartificiofaclauftrareferantur,quam fi quis per apertas
fores in zedes fe direxerit.
Illud quoq; ad jeftimationem delilorum non parum
. 21.
facit.quam idonea fuerit perfona ad peccatum aliquodintermicten-
dum. Alij quippe acriori funt intelledlu prsediti ad perfpiciendas

rationes, ob quas a delidlis efi: abfi:inendum, quam alij. Nonnul-
los quoq; acrior,quam caeteros,impetusin certum genus pcccati ra-
pit; id quod provenit ex corporis mixtura feu temperamento, ex
tate,fexu,educatione,&circumftantiis aliis. vid. l.cT.D, adl.Juliam
femlatw, Nam utiq;& pucri, &:foemin^,&:homines crafib ingenio
anacura pr^dici, aut alias prave educaci difcrimina jufii 5c injufi;],
licici&illiciti minus haênt cognita,inq';iis ponderandisparumpol-
lent. Vrocobim hift. VandciL 1.2. Bsiut rarhm^ itafitmme laudabikyfiqms
Herulm p'o perjidia S" 'violentia^ gentilibui 'vitiis^ honefla induerit. Sic
in quibusbilisprsEValet iniracundiam, in quibus fanguis dominatur,

in Venerem proni funt. In aJia porro fi:udia fenedus, in alia juven*
tuspropendet. Sic quo propius malum videtur imminerejeovio-
lentiorcm metum idem clicit, &
cui difficilius queat refifi:i. Sic ve- &
hemencius percellit animum recens iracundia, quam diuturno tem-
pora mollita auc digefta recens dolor^ qui rationem vix audiri finic,
;
quam velut deplecus acq; egeftus,& quem mora cemporis jam fre-
gerit. In univerfum autem foedius habetur tranquillo animo ad fa-
cinus accederC;, quam ab aflêdibus perturbato. Cturo off. I. Leviora
funt ea^qtu repentino aliquo motuaccidunt^quam ea^quts. meditata<^frA-
farata inferuntur. Vhilo fudûs de fpecialibm legibm dicit , dimidiatum
videri facinm y cui non accefit longa deliheratw. PlatodeLL.l.p. Majora.
fipplicia iUis decet imponere-^qui confulto feriraminterfecerunt. lllis contrat
mi repente ^ inconfdto leviora. Ariflot. Nicom. Vil. c. g. Unicui^pejor vi*
deretur,fiquis aut nihih aut leviter cufiens turpe aliquidperpetraret, qua
-
fivehementi cutiditate ajfe5tm idem faceret : itemfi non iratm , quam [i
iratm verberaret quijpiam. quid cnim ageret^fiin ajfeBu efet con/iitutm?
Nifi quodcircaebrietatem diverfum ftacuebat lexPitcaci,qua2exrac
apud
CAPUT m. lOSl
ipU d Ariflctekm ToHt. 1 . 11. c 0.

. Ut ehrij duftO majmmy qu/tm ficci pcs.
$,im iudntifi qu tmpiijannt fiam eo quodj.lMre'sfwt ebrtj^ quamficci^ qui
:
'Aunier aiies Udant^non adtcmamfiêcfavit^qua ehriis totim jit ha^
. Cujus legis quoq; mencio fic apud Tlutarchum

.auyjcd utUiiatem.
nConvivio yu.Japentum. Incer delid:a autem per affedus excitata,
lla minus odiofa funtjqus ex afFedu per fpeciem mali accenfo
DroveniunCj quam^x volupcatis, pr^rercim fuperflu^ , defiderio.
Sam & h^c mollius animumpercellic,& facilius differri, auc aliam
3er materiam cicra injuriam expleri poceff Anfiottles Ntccm. lll.c.12.
/âXiis-covi^v Yc kvTrr,^ V7F5(ZV&iv, vi Joov riîav dTTsxsSeij. T)lfficiliu4 esi W-
'ejlafiifiinerey quam ajucundis ahflinere. id. ih. c.I^. 'Dolor quidem ex^
turhat, (^corrumptt naturam ejus^qui eo afficitur; voluptas autem mhil
talefaciti magis^fpontanea eli :atîdcirco majori opprobrio profequefu
da. idem I.^VII.C/. y^^îov di^^ aK^crU ^ 'JS ^vu.^, ri yjv sTnSvfîaJv. ?;
Umus turpis eB mcontmentia irxûam cupiditatm/j. idem rnagnorum mO"

ral. 1. 2. c. (^ Tmpetui ad voluptatem magis reprehendendus , quam intefn-
Verantia ex ira. Nam incontinentia ex ira agrimonia eH. Nemo enim
tratus non dgrefcit. Sed mcontmentia exconcupifcentia ctim voluptate eB
conjuncia. B idcircomagis vituperahiUsyquodnQn citra petulantiamvi-
deatur ejje. Similis locus eft apud M. Antomnum 1. 2. . lo. Add. Ari^
floteles jjroblem.Jccl.z^. quaf.\6. Deniq'j & hoc intra homines non
parum ad poenam leniendam facicTi quem neceffrudines fuâd
peccandu permoverunc. vid.l.2.D. de receptator. Add. G-otA.V^^^h
. Deniq';&illud folet con{iderari,primus quis,arialio-
22.
rum exeraplo fedudus, femel, an feepius deliquerir. Nam qui pri-

mus in aliqua civitate peccatum exemplo noxium patrat, & illud
alios velut docet, gravius utiq; peccat, quam cui peccantium cir-
Cumftansfrequentia pudorem minuir.CConf.tamerLC^?////^ l.X.c. i^,
Tolyhius excerpt. legnt. 555. c. f .) Repecitio autem rarior aut frequen-
tior ejusdem fpecie adlionis eam in fe meliorem auc deceriorem non
reddit; nifi quatenus ea indicio e/1:, eandemex inolita confuetu-
dine proficifci. vid.I.2b!..5.D. depcenis. Ant .Matthana de crmin. tit.de
/^^rr^.i>.reqq. &
W1.4g.D.//V.ia.c. 4. .27.28. Qua^ cum circa
adiones morales maxime attendatur; (quippe cum ex illa fufceptsg
Xxxxxx adi^
1093 LIBRI VII!.
adiones cum plena fere prosrefi fieri intelligantur,'quo tiomine &

vuigo habitus mali adibus pejores dicuncur,) fatis claret,quarecom'
muniter prseflantior cenfeatur adio bona, quam quis fepe antea
edideratjillajqu-am nunc prima aut altera vice exercet & contra,cur
;
mala fepiusrepetita graviorjudicctur,quam quae femel aut bis tan-

tum ab eodem fuit commiflTa. Neq; obftat^quod habitus bonus a^lio-
nem bonam facilitet, malus contra difTiGulcatemamala adioneab-
ftinendi pariat. Nam labor in comparando habitu bono impenfus
facit, ne minoris fit adtio facile, & cum volupcate a bono exercita. Fx
co majus eftodium mali, quodtam fspe male agendo cffecerir, ut

vix aliter quam male poflltagere. Scilicec aliquando ignorafle, quid
Vita exigat, hominis efl: at in iisdem rebus f^pius aberrare,emota; efl:
:
inentis. Nec abfurdc ille feccatum illud, quodfedcclm annos natm com^
:
miferasy nonidem erit^ licet aetera omnUpariaJint^ cmn quadragenarim \

fueris. Vrdter inveteratum enim nec excnfandum peccandi habitumôm^
'
nes tunc venuimfetranda caujas nohis prxfiiditjudicij maturitas. Atq;
h^c omnia in irrogatione poenarum rele obfervantur. Facilius
enimvenia donatur, aut levius ple6litur,qui primavice ufitatum,
non-enorme deliclum patraVeric,quam qui f^pius ad eundemim^
pegit lapidem. Quandoq'; ctiam priorum venia delidorum a fu-
tura emendatione tanquam a condicione fufpendicur; quje ubi de-
ficic,cum repetici iliius peccati vindida antcgreflorum quoq; pcena
fimul exigicur. vid. z.Regum\<;;z. 11,25. Unde& hoc adparet, quo
fenfu veruip fit illud vulgare: nunquam crefcit ex poBfafio])rateriti
deltcfi dftimatio. Quo loco expendi quoq; debet,quatenusnatuFa
ajquum fit,quod apudPerfas fiebat t^dcHerodoto in Clio^ ut vitaantc-
riorfimulcum delidloin sfl:imationem veniret, & ^\ benefa6lis illa
pr^ponderaret, veniam delidum obtineret. Id cnim proprie ad
delidi 3eflimationem intrinfccam non pertinebat. Sicuti neciddb-
dnuifllecredimusindelidisatrociflimis, &inquibus patrancis defli-
nata maliciamanifefte adparebat. ^q^ uti Grottus d. \.%^Q. arbitra-
jurîdlocom habebat,faltem habere debebat, in his, quibus alioqui
nonraalis fubito aliqua peccandi dulcedo fubrepferat: aut ubi pro-
batio crimkiiiseratiiliquidajVicaanteada conje^turam prsbebar, aa
Eais
|-
CAPUT la I08S
tale quid abifto patfatum probabile fic; cnm alias ncmo repcntc
peflimus fieri dicacur. Huc facic illud Cicerords ^roSuila: Omnibm
inrehmijudicesy quagrazîores, majorescj^funt^ quidqmst^voluerit^ cogu
taverit^ admiferit , non ex criminejfed exmoribm ejm^ qui argmtur^ e^
fonderandum, Scilicec quia ferinde ut opinio esi de fuju^j^ moribus^ ita
quid ah eofacium, ^ nonfacfum fity xiJlmarifote[l. idem fro cluentio.
Famq; ob caufam in judiciis Romanorum folennc erac,uc a^lores qui-
dem univerfam rcorumvicamreprehenderenC3pacroni concraean-
dem cxcufarenc, auc cxcicatis laudacoribus commendarenc. Prse-
fercimcum inifthacgenerishumani corrupcela judices humaninoii
ftacim excirpare civem debeanc, in quo plusbons quam mal^frugis
adpareac. Aftveroubiquisabiniciobonuscocumvic^gcnusimmu-
nominc irafcuncur, & quod peccavic,&
tavitjilli redle leges duplici
quod ex bono malus cvaferic. Polybius I.VII./ excerpt.Feirefiiams. Cum

*vitdtinflitutumfriericontrarium ejfet am^lexut, ac quotidie malum malo
iumularet^ conjentaneum eratût cmtrariam deillo ofmioncm cuncti con-
ciperent,
. 25. Quanquam autem cx didtis fatis adparet, unum deli-

ftum alcero eflegravius, neq; inforo humano omnia eadem poena
afficienda; fatendum nihilominuseft, &quahcacem&quancicatem
praecifam poenarum humanarum a definicione imperij civiHs depen-
dere, quam utiHtas cujusq'; civicatis pr^cipuc moderatur. Quo fpe-
datinftitutumrcgisiEgyptij Anyfis,qui feregnanteneminemmor-
tevoluitafEccrcfedprofui quemq;dehdi magnitudinc damnabac
ad agendam certam menfuram aggerum ad urbem, undc quisq;
erat. Atcfi ita urbes funt fubhmiores efreto, decHnandis incom-
modis ex inundatione NiH. apud Herodotum Euterpe. Ncq; vero id efi:
neceirarium,uc eademfemperincerpoenasficproporcio,quaeeft in-
ter objeda per delidum violaca; fed finguHs deli<Sis fua vekic fc-
orfim poena poceft imponi,proucefi: ex ufu reip.^ non confidera-
to, an par, an vero minor poena fic impofita aHj deliô,quod in fe mi-
iius,aucmajusin:ovidecur. Sicuti &
Plato ^^ LL.l.XÎ.ejusmodi le-
gem fancit: 7^^^^ aliquidpublicumfuratmfueritijivefar^vumjivema-
gnum idfit^farifipflicio ûniatur. Nam qui rem parvamjujiulit^ etfi mi-
Xxxxxx 2
io84 LIBRI VIII.
not i 'Vi^quam qul magâm rapmt^ dqua tamen cupditateftivâtm eB. E/ qui
magnum aliquidinde removit, ubi ipfi non dejjofuerat, is omnino iniquus eft,
Lex igiturnonjurtiparvttatealterum mimtSi quam dterumpunienducen^
jeti fedeoforfiiayf- intereffe putat,quoda[terfit 'mfanahilis^fanabilis alter,
inde eciam judices hadtenus quidem jgqualicacem in imponendis poe-
nisobfervare debenc, uc sequalicer peccances jequalia paciantur, nec
quodin uno vindicatur deli6lum, alteri citra gravidimam caufam
condonetur: quippe cum ejusmodi insqualicas periculofis in rep.
turbismaceriam foleac prjebere: & effedu faocarQacpoenajqu^ non
bono publico, fed privaco afFedui daca videcur. camen xquali-
IJla
tas incelligenda
duncaxat eH: de illis,qui idem fpecie delidum commi-
ierunr,nonquidiverrum. Namfepenuraeroddidlo^quodinfe le-
vius videtur, in foro bumano gravior elT: poena conftituta, & vice *
verfa, prouc ufus reip.& arbitrium legislatoris culeriL Super qua in-
^qualitatereuspoftnequidquamquericur; quippequam uciq; prs-
fcivic. Calpurmus Flaccm declamat, V. llbi quidfuturum eli denunciatumj ;
culfafatientis esi. Sic v. g- ecfi furci crimen in fe fic longe levius ho- -!
micidio; nullam camenfur querendi caufam habec, fi ipfe,qui cum -^,
'
homicidaeequalia noncommiIit,^quaIecamenfupplicium cumco-
dem paciacur. Quanquam & ideo non pauca de1i<fi:a per (e insqua-^ i
liaâcque morce vindicancur,quiamorce graviusincer homines fup- ;
piicium non repericur; (Lycurgu^sorat.contraLeocratem^ro fjL&v yaei^S' ?
yiôv Hgj! %d]opJm%ui^fjt.dTu)v Sciydjcg, maximaautemdrextremapcenarM

'^
morself,} nifi quod ad eara quandoq; brevi &

facili via, aliquando
per lentos ac diros cruciacus pervenitur. Ktfi non definr, qui celerem
mortem mifera vita lenius fupplicium ducant. vid. oratio Csefaris
apud Salufiiu?n conjurat .Catilinaria. Apud Suetonium Tiherio.z. 61- hic
frecanti cutdam fxna maturitatem reffondit , nondum tecum in gratiam
tedtj. Sic quoq; apud Thiloftratum I.I. ApoUonius eunucho, qui cum
pellice regia concubuerat,vitam fupplicij loco decernic. Quid quod
&in poenadecerrainandanonnihil faciac arbicrium Iegislatoris>non
quidem ita abfolutib quin femper ad ufum civicatis refpicere debear,
tJt camen velut pundum illud poense revera ab ipfo dependeac Ac-
cedit^ quod tancaeft quorundam criminumatrocitas, uc etiam extre-

V ma
.
CAPUT m. I08f
ma poena poflic affici, qui jn minimo gradu eofundem deprebendi-
tur. Add. A^t. Mîthx. de cnmtn.proleg,zX%.
f (S&Ladlib. 4S. D. tit.<^. c.
5..lo.& m.\2>-^.'\-Ziegkr.AdGrGt.^.\%.xo, Falent^sMaximm l.<5*.c.I..
S 1. i. D. -V^ extraord. crimm. 1. 1. . 5. D. ^^Z^. Or;?^/. i^/r^r. 1. 5. . r. 2.
2.
3. 1. 1-}.. d. C. Vhih ^Jud^m de confajione li^guarnm : ûamvis aliciuts cona->
*:i6 fcrinfidiM altermiinterimerefruflratui eHi mhibminm horrmdij rem

c.-j (kut dccermt fiifer hoccafu fcfipta lex. Si^ qui^\ inquit^ conatpis fueris
ôximumfuum dolo perdere^ ^ ad altare confngerit^ abftraûm afjicies
fiippiicio. F.Qdcmhsibcntuv 2Lpud E^ndemdeJêc/alibm kgibm. Tacitm

H. II. î deliberant dcfiiverum. Quo fpedac illud ^pud Pktarchupt
Cxfare : Qi-AQXciôv\sqi^Yi(, Tnâ^siog^d^â^îjg (â^yia^cogj^v îKyjv \afJLQ>dvii<nv^
1; Aliquando quifunimt nonfa cii^fed voluntatis piac ula exigunt. Lyfias oraf.
1;
inSimonem. Conftat nofirorum legum autores mn fi quis pugnando aiteri
caput obtrivtfjet iidcopatria eumpeiiivoiuiffe ; Sedftqui dum aiium inter-
Jicere conanûr î(tdanty quarnvis interficere nonpotuerint^de his tam gra-
ves poenasfumendas ejfe confiituerunt : exiftimantes ipfis dare eorum poe-
I
nasoportere, quA deiiberata voiunta perficere conati effent. iit, koJs' ^
; (rxoVi^êvrjTlov']^ ys stt' heivoofquanquam propofitmn noff
7rs7niiriS-ci{. quia
erant afiecutifiecijfe tamen^ quod in ipjis erat. Add. Mlianm V. H J.14.C.57.
Jufto camen feveriores Areopagica?, qui damnaverunt pueridmy cotur-
nicum ocuios eruentem ; quod idjignum efiet perniciofifiim(C mentisymuitis,
maiofuturct , fi adolevifiet . ^întiiianm Infi Orat. 1. V. c. ^. Seneca de be-
neficits l.V. c. 14. Latro eHj eiiam antequam manm inquinet: quia ad oc^
cidendum jam armatm esi, (jr habet JJwiiandi atif^ interficiendi voiunta^
-
tem. Bxercetur ck" aperitur j)pere nequif ia, non incipit. Ad d 1 4. princ. . .
C. adL. Jui. ?najejlatts^^ Grotim in Jior.JJarfi^.dhA. In crimine l^T^

majeftacis &
prodicionis eciam fola Gonfciencia ilne aflenfu, filencio &
pocnam meretur. Exemplum eft in 1 huano ap. Benj. Prioium hifl.
.Ga/i:\.i.c.<S. ScDsLVideBcrchmioap, Bt^chananum rer.Scot.l.S, Quan-
quam eciamcirca poenas regularicer.quancumficri pocert:,ih micio-
rem parcem eacur, & merico damnandus fic rigor ille Draconis,quemi
Solon correxic, (vid. Viutarchm Soione:) rede camen poenas exafpe-
rancur, fi id fijadeac juftior multorum caricas,quorum fecuritaci pec
noceotiuna fupplicia efi; cavendum. Puca fi ingens periculum ab
Xxxxxx $ i - ^ ^î
108^ LIBRI VIII.
co,qui deliquic, immineac, ni macure coerccatur. Qiio facic illud

narracum ab Henrko Stepham mpraparAtlapolog. pro Herodoto c. I7. de
nuopiam,qui cum a regeGallis fepcimi homicidij veniam pecerec,
necimpecraflrec,regi exprobravic; fe non nifi primum homicidium
pacrafle; rcliqua aucem regi eflc impucanda,quippe cumipfepoflie-
rioranon fuiflec commiflfurus.ni rex primo veniam dedifllec. Ali-
quandoeciam exemplum eft ftacuendum, quo rcliquis terror incu-
tiacur, pr^fercim ubi pr^fl:o finc gencralia peccandi incicamcnta,qua;
non nifi afperis remediis coerceri queanc incer qu^ pr^cipue func fa-
\
cilicas, & confuecudo. Ob faciUcacem lex EbriEa gravius punic fur-

cum de pafcuo, quam dc domo. confer..v^^.XXII. I. cum 7. 5>. 1.2. &
D. de efraîor. Juftims 1. 1. c. 2. de Scy chis Nttllum fcelm apud eosfitrto
:
^ravim qniPPe ftne tcBo munimentocj^ pecora cr afmenta hahentihHSy

i
amdfahum effet.fifurari /iceret r^HincSchgibus quarundamgentium

gravius judicacur furcum abs domefl:ico, quam ab excraneo commis- |
fum. Ecfi 11. RomansB diverfum fl:acuiflre videancur. 1. 11. . i. D. de

pcenis.ll^/.l^S.^.I.hflA.Sp.V. de furtts, Vid.Ant.Matthdus de cri-
min. tit. defurtis. c. 5. . 2. 5. Add. Artftoteles prohlem.Jcci. XXIX. quAft.
14. ubi cradacur, quare qui ex balneis efl: furacus,auc ex pal^fl:ra,aut,
cx foro,& fimili loco, morcc mulcccur; qui aucem ex domo priva.-
tafurci precium duplum exfolvac? Y\<\.\.\.T).de{i4nh.halnear. Ân^
ton. Matthûs de crimin. ad h. t. &
de ahtgeis. Addantur quoq; illa, qui-
bus veneficij crimen cxaggerac Vhilo fuddcws de fpecialihtis legihus. Huc.
facic illud CurtijX. IV. c. 6. de morePerftrumy arcana regum mira celan-
tiumfide.non wetusj nonjpes elicit vocem, quaprodai^tur occulta: vetui
diftiplina regumftlentium vitd pertculo fanxerat .Lingua gravius caftlgatury
quamullumprohrum: necmagnam remjuftineri pojje credunt ah e0,cui
tacere nravefit: qued homini facillimum voluerit ejfe natura. Confiie-
tudo fali,feu ubi aliquod vicium veluc in publicos mores abiic,(nam
dcconfuecudinc, quam finguli crebris peccaris fibi concraxere jam
dil:um,)ecfi aliquid deculpadecrahic,poenB camen acrimoniam ex
parte flagicac. Tacitm A. III. corruptus fimHl(^ corruptor.,dtger ^flagrans
animrn, haut leviorihus remediis reflinguendm esf, qua lihidtmbus ardefeif. ;.
IÎ^. . ult. D. depaenis, Hinc accurace monec Grotiti^ h, L %. jf : in

judi-
CAPUT IH. loS^
judiciis confbetudinem peccaci facere ad minucndum delidiiiquip-
pe cum judicibus confiderandum fic, quancum eulps fic in fingulis;
qusefine dubio minorefi:,ubiquisveluc corrence fimilia peccancium
fuic abrepcus. Sed ubi leges funt ferend^, invalefcens confuecudo
efBwic, uc cidem reprimenda; poena fic incendenda; quia leges ucili-
tacem pcenas magis in univcrfalicace fpedlanc. Nihilominus ubi vi-
cium aliquod ica invaluic, uc propcer delinquencium mukicudinem
poenêxigends locus non reft:cc,nifi per fupplicia civicacem exhau-
rire velis,aucevercere^ reip.necefilcas legempocius, quam civicacem
peflum ire jubec. vid. epiftolaXiberij fuperluxu îpudT^citum A.llL
SciliceC ^ Titog ro ^wctjcv ^ciCpsS-a^^Jov vdfj.(rv,i (^Âgjaj ^n(rifza}g oAiya^t
ei>kci fj,yi T^y^ng d^YiôdQ y.o\oi(eiv, Debet ad id,quod effdpoteftjex accom-

modari y dummodo intendat cmn fruciu faticos^(^ nonmultos incajjkm fu^
nire. Vlutarchws Solone. Deniq; fi necefificas reip. exegeric, v. g. ingru-
cnce bello, fi alij idonci definc, quis dubicec fl:renuo duci capicis fup-
plicium remiccere; cura ejusdem opera rcsp.co ccmpore carere nc-
queac. Quo
fpedac illud diiflum Fabricij, fuffragium fuum ad con-
fulacum dancis Cornelio Rufino, bono duci,fed avaroiy? malle ex-
tilari,quam venire. Sic pofl: clademCannenfem dilacor Junius cdi-
xic : ûi capitalem fraudem auft^ ^^^^ pecuni^judicati in vincnlis ejjent
qm eorum apudfr militesjierent^ eos noxapecunia^jeje exJoivijuJJurHm^

- '
Liviui l.ip. c.i^. -
. 24. Ex his igicur manifeflc arbicror confl-arc, non dari its
forociviIijufl:iciamaIiquamvindicacivam,qu2ecercisdeIidiscercam
pocnsB menfuram,pcr nacuramdefinicam,uciqi infligi jubeac; fcd ve-
ram poenarum humanarum raenfuram eflêuciHcacem reip.^&prour
fines poenarumcommodifl^mc vidcncur provencuri,ica casper pru-
denciam fummi imperijincendi vel remicci;ica camen ucinfignis cir-
ca easdem lacicudo occurrac. Igicur ju&o major illa poena eric, ubi
fines poenarum molliori via obcineri poceranr: jufljo micior,cui non
facis acriraoniac & eflficaci^ incfl: adproducendos eosdem fincs,ad-
eoq; ad reprimendam civium maHciam, atq; incernam civitacis fe-
curicacem procurandam. Vid. Ge//ius 1. XX. c.I. de L. Veracij peculan-
tia. In illana parcem ubi legislaior pecGaveric, a crudelicacis noca:
1088 LIBRI VIII.
non efl: immunis.Vid. Holhes de clve c.g. . 11. In hdfie tibi inclinaiê--*
ric, poenas reddic inuciles, acvitiis iiberum veluc campum aperic.

Cum enim comminacio poenarum voluncacem hominis a libidinc
peccandi ad normam legis fledere debeac,& vero homines in deli-
beracionibus commoda & incommoda ex eadem re proveniencia
Veiuc inbilancc foieant expendere: farcile liquec, ubi commoda auc
obledamencacx vicio aliquo proveniencia damno dolorf per poe- &
nam concihandopr^ponderanc, haucquidquam animum hominii
fac vaiide a viciisaverci. add./^^?/^ dj.c.l^,^. \<S. & Antordefrmci^.ju-
fii ^ decorif.m.ZOO,
. 2f. Adddendum quoqjillud; cum eadem poena non o-
mnes paricer afficiancur, &
confequencer non pariccr a peccaco ab-
flerreancur; facile pacec , cam in poenarum generali defignarione,
quam earundem ad fingulos adpiicacione refpiciendam efle perfo-
nam ipfius deiinquencis, & in eadem illas quaHcaces, quae renfum
poen^ ex ^cace,fexu,fl:acu,opibus,viribus, &fimiiibus minuere auc
augere poflinc.vid. i.4 .I.1.I2..I.D. de wcmdio^ruinaXuU.T). dein-
juriis. i.6. D. de extraord. ermin. i. uit. D. defepi^lcrovioUto. 1. . 5. D. de 1.
î?igeisl.2.10> de termino r/Joto.\.^.. I5". ad L^ Corn.dejicarm.\.\.\.\o.\.

f.\.
16. . 5. 28 ^îf' D. de fosnts. i. i. D. de fur^ halnear. 1. . i. & uit. D.
i. 1.
de efjracior. i. 3. . 2- "D.fie/UonA. I. . ult.T). ad l.Vornel. de faUts. Nam

ademmui6i:apauperemonerabit,divicem non onerabic: &viiipoe-
na ignominiam continensleveeric malum,honorato gravifllmum.
Ec fexus viriiis,ajcasq; plena ad fuftinendam poenam longe Frmior,
quam foemin^,aucpueri.vid.l.38..24.1.$^. .4.D. adL.fuL de ad-
alt. 1. 6. D. adh. fuLpecul. l.f . 3.C. adL. fuL majeft. \. 37.^. r. D. de rninor,
.
\.loS.T>. dereg.jtir. Ex quo camen non fequicur, in poenisimpo-

nendis obfervari proporcionem geometricam,auc qua Bodinus de rep.
l.VI. c. ^//. fefe jadaCj harmonicam {^^d revera non nifi fimplex
:
lieicefl: exêquacio incer deiiclum &

poenam, ad quam riceinveni-
cndam perfon^ condicio non parum facic. Quod fi aucem ob ejus-
modi qualicacesj quae heq; ad crimen, neq; adpoenzeTenfum ali-
quid faciunc,^quaiiairrericisinaequales poen^ infligancur,ea viclola
cft Tttos^&imKri^îai abs qua non femper leges Romanas abfolvic Crotim,
Ex
CAPUT IIL mp
Exemplum ejus rei quidam atterunc i.i..f .D. ^dL Cern?l itf.c^T. Ubl
maricus, qui uxorem in adulcerio deprehenfam occideric, fi humilior
fic,perpecuo exicio damnacur, fi vero in aliqua dignicacepoficus fic,
ad cempus relegacur. Nam ignominia illa per uxorem illaca seque
humilera, acq; illuftrem virum poceft: urere, &
aeque moleflum illi
quam huic pacria carere. Add. ZiegUr. adGrotAX . 33. Kocandum
deniq,- &
hoc, in cerco pc3cnae genere apud quasdam naciones pecu-
liarem inefTe ignominiam ; Euripdes Hekna,d%\iQVBi ^h ayxoyoiji fAfld^"
d^koiq ^varTT^sTrsg voiAêj^^ i(r(payai ^' sx^^^ vyivsgli,f(g!f kcl-
m^-A) Keiv^joicn
Aov. Turpes cnimfmt laquei fuhlimes^quia etiain inftrvis hoc fosdmi ex-
iftimatur, Sed udes hahent aliqmd generop^^fulcn Flimm N. H. 1, 2.

.
c. (5"3. Laquei fxna fropflera^ inclufoffiritUy cui quAriturexitu^. Add. 1.

28. Adplicare quoq; pofTis huc iiludz>/^/?^ Chryfojiomi
2.1). defocnis,
crat .ad A^xandrinos : 'ô ^svs<nv dv^^^g mivn^S S-dvalogjô ^g dv^ÂTroh Jw-
Tvx^^* llU viripravimors eB^hj>cauteminfelicis mancipq. Sic Philojfu-
dU6 inflaccum indignacur, magifl:racus Judôrum & fenatores Ale-

xandriae eo flagellorum gencre caefos, quo alias vilifiimi .(^gypcio-
rum folebanc. Huc percincc illud Senec^ de conftantia fafientis 0.4..
Invenies fervum^ qui flagellts quam colafhis atdi malit. Concra & ia
quibusdam poenis nonnihil dignicacis inefle judicacur. Quo fpedlar,
quod indignacionem populo Achenienfi movic, Hyperbolum vilis-
fimumhominem oftracifmo ejedum. vid. Flutarch.Alcthiade, ubi ex

Placone Comico cicancur hi verfus âmvis : fuis jit digna faffm mo-
rihm., Seipfe tamen non digna^ nafuis notis. Nam non repertum iflim cB
caufa oflracum. idemNicia de eodem negocio: pct/ yd^ % h^ yioKd<ncx)i
dîctifjia* Bf/e aliquam &
hujm dignitatemfGsndi. Imo verofoenam ducc^
hantdecennale exiliumThucydidh Ariftidi^ ^
ftmilihm e(fe Hyherholo ve- ,
ro honorem atjf^ occafionem jaBanti^., quod effei oh improhitatem fmiliter

at^fummi vin multatm. Sic folati j inftar habetur illud , Mne& magni
. dextra cadis. Virgil. &n. X. & ibi de la Cerda.
. l(S. arbitramur neccfl^rium,i3t in omnibus
Non auccm
eivicacibuseademdelidis poena imponacur,quîn lege Fbrasa expri-
rnicur. Idq; quia ifl:a pars legis eft poficiva,& civilisEbrôrum, ad
genium populi ifl:ius &
reip. atcemperaca. Abs quo cum aliorum
Yyyyyy P-.
fopo LIBRI VIII.
populorutn ino-enia* & faciones rerump. iti fniiltis abcant,poena$

quoq; aiio modo cemperari par fueric. An vero ifthaec ad capita-
km quoq;poenam homicidijadplicaridebcant,dubicaripocefl:;cum
eanon ni Judsorum populo, fed univcrfo humano gcncri pro-
mulgaca vidcatur. Cujus fane poenag racio clarcc. Nam cujustanta
homines dolo malo non vereaturâb illo cae-
^fl maiicia, uc occiderc
eeris ounquam caucum eric, ni eundem vira cxcurbcnc. Nihi-
facis
lominus C\ homicidae propcer cempora reip.poena capicis remitcatur,

non fladm concravcnietur pra^ccpco Genef.W^S. Nam cum omnis .
pocncC dcccrrainatiojuris pofidvific^quodadneccflricaccsreip accem-

perari par eft-, raerico quoq; in ifla lege cadem cxccpcio rubinccliigi
potefl:. Ecfi aliqui dicanc, illo dito non cam legem, quam commi-
nacionem divinam concmeri,quaDeusdeclarac,(e perhomines,au
ahos cafijs tragicos vindidlam in homicidas cxcrcicurum, fivclma-
xime fevcricacem fori humani eflTugerinc. yid. A6torum Yy^^\i\> 4.
Neq; illa explicacio, quam Grotii^\.\.z.x.%.^. adferc, exccptionena
cx cemporibus reip. pecicam refpuic. Add. idet^ in flor, (parf. ad rubr
ad L. Cornel. deftcar. Seldeniu aucem I. IV. c.i. cxprefle cradic, illud di-
!:um a magifl-risRbraeorum accipi nonpro legc italata,uculcimum
fupplicium ficncceflTario femper homicidij fceleri irrogandumjfed
pro indicîone divina acq,- expreflTa, in fceleris odium;, exdefigna-
tione poence gravifllimje^quam prore naca, adminiflracionisq'; pubii-
eajvarietacefas eflec humano generi praefl:icuere, irrogarcq;. indc
cciamEbrî ob prorelyri domicilij caedem, aliusve gencilis ab illo-
rumaliquo pacracam morcis poenam forenfem non irrogabanc. Ecia
ubi pluresRbrasi, aliive rice circumcifi, congencrcm quempiam pla-
gis feu jadibus fic peremiflenr, uc corum nullus feorfim id feciflef,
quod morcem inferre pocuiflec, cuncfti hberi cranc ulcimo fupplicio
cx fenccntia forenfi infligendo,quoniam nullus per fe homicida. vid,
plura d. I. Quanquam ego nolim fijaderc, ucquis circa difpenfa-
tionem ifl:ius poenap nimis Add. ?hdo âddus de legibmjpe^
fic facilis.
\ cidihm. Q!K3 loco eciam cangi debenc, qua; a mukis anxie concra
capicalia furum fupplicia difpucancur. Super quibus videacur Ccn^
ccncia Groti^ 1. 2. c. I. l^, Apud ôfe^hum archM, XVI.i. nimi ^"Si^fi-
eias
CAPUT m. ropi
tiar damnacur lex Herodis, quod perfoflbres parietum, noliirnosq>
fures deprehenfos percgrinis eciam excraregnumvendi ftatueric. A-
thenis cum in fimplex furtum dupli poena legc Solonis eflec conili-
tuca, fi eadem non recepca, decupli adde-
res ipfa rcciperecur, auc :
, bacur camen ; a tyceOi aut ex Academla^ aut Cynojarge vefiem-iaui

fi quis
lagunculam^ aut quidqua aliudmtnimipetijâut aliquodvafiulum e gymna^
pts aut portubuifirripuerit^fitpa decem drachmas mortcpmiendU. Add. A-
rifiot.-problfie^t.zpx.i^. Quid jus Romanu confticueriCjnotifljmum
cft. Imo Jufttnianus novell. 154. c. ult. eciam vecuit fimplicem furem
membro mucilari
cura alias
; non abfurdum videacur, ea quemq;
parce puniri, quapeccaverac. Sicuci quondam AlexanderScverus
nocario,quifalfum caufsbrevem in confilio Imperatoris reculerat,
digitorum nervos incidi juflric,neunquamfcriberepo{rer. Lampridtm
Alexandro. Zaleucus adulcero oculum erui voluit j quia primi in-
Sic
ceftant oculi nupcas, &
libidinis eft irritamencum ardcntius adfpe-
xifle macronam. Sic &
lex divina mulieri manum abfcindi jubetj
queein rixa marico fuppecias latura, impudcnter adverfarij virilia
adprchcndilTet. Sic Vulcatius Gallicant^ in Avidto Cafiio rcfertj ab ipfb
multis defertoribus crura & poplites eflc incifos. Add. Cujacitis obj.h
VII. c. 13. Verum Juflinianae conftitutionis rationem bene explicae
Anton.Matthdm de crimimbus tit. defurtts.Q.i. nempe cum pleraq; fur-
ta ex defidia autinopia fufcipiantur, noluifl^c ipfum fures manuum
mucilacione puniri,uc neamiccerencinfl:rumcnca, medendo fuo ma-
loneceflaria,quospocius vi adopus faciendum adigi par fueric. In
Germania furcs fufpendi fanxic Fridericus II. 1. %. F. tit. dcpacetenenda}
& poft Carolus V. conftitutione criminali^ qui Friderico pocefl: videri
quod precium argenci decrcfccntis neglexerit. Ubi quan-
afperior,
quam fatemur, quosdam judices circa aflTignandum laqueum eflo
plus jufl:o liberalcs, acmelius quandoq'; confuli reip.furibus ad opuf
damnacis, (vid. Diodor. Stculus i. i. c. 6^. de rege i^gypti Sabacone, qui
omnes capitisdamnatosadopusfaciendumadplicuic,per cosq;mul-
tum utilicatis rcgioni attulic ) camen capicale fupplicium in furcs
:
rccFcconfticui pocuifle, nobis cercum habecur. Ad rationes quae in

concrariuafFcrunturJnprimis ab Ant. Uatthô^X ex hadenus dilis
nondifficiiiseftrefponfio. ^ll^ll 2 27.

10 pz LIBRI VIII.
. 27. Deniq; necillud neceflTarium efljUC ideti quis patiatur;.

quod alteri inculit, feu uc per calionem delida femper vindicencur.
CluamrentenciamvulgocribuuntPychagorsis, quibus poena defini-
ebacur per dvl(7n7^v&ogy q. d. parem paffionem. Cui fini quoq; ad-
ducicur illudRhadamanci E<;i Trd&oi^Jci k 'ê^s, Ûri ^' \^Ha, yivoijo. Si
:
paliaiurjqisdfecityjfifittia re^rafuerit, M. Semca 1, V. controv.pr<fat. Ju-

jiipma fatiendi vice^ quod qnis rf^ aiiem excogitavit Jup^licia jfipe expiat
juo. Potyliiush XII. / excerptts Peirefciams: vnxôg yd^ yiyomq mJ^ 7/%-
^ctjTiijog STnlifirfliigJtSv 7rs\ctg,GiKoTCt)Q a,v tigjjVTTo^îav Tirkrj^rioy dvjog dmtâijlriTii
ivyxctvoi Kst]yiyo^cig. Cum alios ipfi acerbe atj^ inclementer ohjtirgare fio^
lâtyjure merito ah aliisfari inclementia traStahitur,. Iftud a.vUm7rovUq
Arijioteles Nicom. V. c. 8. hoc modo abfurdicacis arguic. Si magiftratum
quis gerens pcrcufierit^ripercutiendus non esi,. Si autem magiflratum ge-
rentem quis percufiferity nonfioium eB^percutiendus^fiedfippiicio infiuper afifi-
ciendus. Add.ldemmagnorjmralA.l.z.^^. Circa dida ExodiXX\2$,
Levit. XXIV, 2o, Ebra'orum dodores communicer cradunt, non ri-
gidam calionempc^cipi^fed pocuifle eciam cales noxas muka pecu-
niaria redirai.yid. Bodmus de rep.l.VLc.uit,.qm legem iftam unquam,
in ufu fuiflc ncgac, v, g. uc pro crure frafto akeri quoq; crus frangere-
tur. Addiciir,formuIam5(?^2!^/^//'^^'?f^/(?,(a^<?^^?/'''<? dente^nonedh ca-
villandam;cum iftaquafiproverbialilocucionehoc cancum innua-
tur, poenas delidis proporcionacas efle debere; ne fcucica dignum
horribili flagelio fedtemur ; auc fecures mericum fcucica, foleave cx-
damus. Idqivel indecolligi, quod lex divinaneq; furcum furco,
nec adukerium adukeria,, nec vulnus vulnere pleclir, fed furcum
duplo quadruplove, adukerium morce, vulnus pecuniao Sic jure
divino refpedum quoq; haberi perfonarum v. g. Si quis privaco ,
maledixeric,nihilgravius nominatim caucum repericur: fin priva-

tus principi,aucfilius pacri maledixcric,capitalidhabebacur. Concra
Confiantimi6 UBmpereur Bahakama c VIII, I. pro licerali fenfu iftoru
didorum pugnat. Quas Uces componere non efl noflru m Tan- .
dem camen facecur, penes judicem fuifle poenam calionis corpora-

lem iu pecuniariam pro racione circumflanciarum mucare, argu-
niento lc^mExodi XXIj2^^30, ubi alternacio eciam gravioris poenas
ad- ,
CAPIIT III. lop3
admicticuF. Jo/eph. archdioL IV. g. ,î cxcaverit quemquam Jtmilia pa--

tiatun wivetur, quo privaverit altos : mjiforte pecunias accfpere volue-
rit,qm caecatm e3 j lcge illi dante licentiam^qui pajjws eB 4/iimare papG-
msfux, cafmK Pro calione quoq; allegaturD^/^/d-r^^.XIXjI^). conf. 1.
ult. C
de accufat. înfeript.l. ult.C. de calumniat. 1. 7. C.ad L.JuUam de
>ui^ Jofephui archô/AVyd. Venenum mortifermn mlluslfraelitarum ha-
heat. Si vera inveniatur quispiam hocpofîdere^manattirjmpatiens,
quod tokraret illeycontra quem venenum probatur effe confe5ium. Scd
reponi poceft, has leges minus rede huc crahi^cum ea calumnian-
tium poenamenfuram talionis excedar, pro conacu compleco maio
reprcefencaco ucut de cscero ifta poena non fic iniqua.
; In lege KlL
tabb.. ita excac fi membrum
: rupfit^ m eopacit^ talw ejlo. mm
Super qua
lege videnda omninofunc, qu^Favorinus, Sexr. C^cilius JCcus &
dilTpucanc apud GeUmm XX, c. I. Eam camen calionem Romse peni-
1.
tus in defuecudinem abiifle ex . 7.. Inflit, de injur. pacec. Add. Ant..

Matthitm de cnminjit. de mjm.Q.2.% 2.5. Apud Diodoru StcuB 1. XII.C.17..
lex Charondse apud Thurios laca memoracur: i'/ quis. alicai eruerit ocuB
rea pariter vchIm ermto.. Sed accidit,Htquts unocaptus oculo alterum quo^
per vim illata amitteret^^ficfacultate videndiprorfws orharetur. Hicêtfi
autorifacmorisunm contra oculm excufiks fitymmm tamenpceniZi quam
parfiti illum exjblvijje arbitratur.. ^^m emm civem excacciverit^ etiamfi
Jat Imffe pro lege fcripta videatur^mn pari tamendamno affeûm tonten"
dit. Mquum igitur ejjcy ut tliiyqui uno prdnditum oculo tota vifione priva-
ritiambofir/ml ocuk effodiantur yfi ^qualis injuri^poena luenda (it. Bolore

igitur ci' indignitate reiperculfm ille ccecm^ adpopulum de calamitatefua.
verbajacere aufmtammiferam conditionem vit(&fua deplorat j.tumut le-
gem iliam corrigant ^ muititudini fiiadet.. Tandem inferto mfunem colior
cum feiicem fuafionis eventum impetraffetjex tlla abolita fmtyemenda'
tiorq^ in e]m iocumfurrogata, ^
ipfe (irangulationii necem effugit,. Idem
refercur a Demofihene adverfm 'Timoc.ratem.. Arijloteies Rhetor.
1. 1. c. 7.
X 'iari <^^(JlIcl, av Itg^ôv eT^^^^S-ctAfjLov^Jv^XMa-t) f^^Tov ^v sxovla- Nonparpoe-

na, (i quis oculum excujjerit monoculo^ ^
duos ocuios hahenti.. Ad d.F^^r
Cregorim Tholojanmfyntagm. Quicquid hujus fic, certum^
I. 31. c. lo..
efl^caiionem ica crude inceliedam non efle juftam quarumvis poena-

fUmi
yyyyyy |:
10^4 LIBRI Vm.
rum menfaraffl. Nam primo in plurimis criminibus illa locum pla-
ne non habet. Qua enim quis racione per calionem punire velleC
v.g. adulterium,fluprum, foedos concubitus, crimen Isef^ majcfta-
cis^conviciumjCalumniam, vcneficium,crimenfal(i, fuppofitionera
partus,procuracionem abortus, plagium, ambicum, inccftum, facri-
legium,termini motionem , fepulcri violationem,ftellionatum,pra!-
varicationem , &
fimilia. Quanquam fateamur, legcs, quae talio-
nem videncur fancire, cam duncaxat accommodare ad injuriasfeur
l^fiones corpori illaras. Deinde licec fingamus cafum,quo crimen,
quod commifiTum efljpoenx vicc pofi]tfungi,&in quo perfon^jlo-
cus, tempus, qualitas, caufa, crimen non elevant, aut aggravant ta- :
menne ficquidem fimplex retaliatio fatis commoda eft futura. Ru-

flicus rufiico colaphum impegcrit in loco privato. Heicfi percudus
alreri colaphum rcponerc debet^quomodo asquilibrium fervari ac-
curatc potcrit? Quod fi cxfecutio fic a tertio facienda, quomodo
ifli conftare poterit,qualitcr libratus prior colaphusfucrit? Inmul-
tisporro delidis talio nimis gravis erit fucura, fi non diflinguacur,
per imprudenciam, an per maliciam fadlum quid fuerir,auc fi perfo-
narum difcrimina nonobfervencur,v. galiquis dum alcericolaphu
infligerc vulc, gemma acuca, quam in digico geftabac, oculum ipfi
prscer incencionem excuffic. Duriccr fane cum ipfo agerecurj, (i
oculusicerumficipfi exfculpendus. Sic fi honefius aliquis vir ba-
julo colaphum inflixiflet, durum nimis foret, fi &
ipfi colaphus fic
reponendus, qui honefto viro valde ignominiofus efl, bajulo non

item. Dcniq; in plerisq; delidis talionis poena jufla Icvior videcur.
Idq; concingic peculiaricer quidem ex difparicare perfonarum, quae
injuriam inculcrunt, aut paflae funt; aut ex difparirate loci, ceraporis,
aliarumq'; circumftantiarum. In univerfum aurem rudem illam
calionem deflruunc argumenta a Graif^ d. 1. . 52. adduda, ubirele
negat illi, qui aIterideliberato& finc caufisculpam valde minuenti-
bus nocuit, tantundem nocumenci, &
non amplius inferri debere.
add. ApocalypfXVW, <S. Nam ^quitati repugnat, ut par fit periculura
innocentis&nocentis,; ncq;fariscaveturfecuritati hominum,fi ma-
lis non immineat major mecus a legibus, quam bonis a malorura
petu*
CAPUT I!L tO^T
peûlantia, quibus infupcr vclut lucri adhuc vicc eft fpcs Iatendi,fu-
giendi, auc fevericatem judicum quocumq; modo evadcndi. Quid
quod&fan6îlIimx legeseande poena in inchoacajquseincompleca
fccleraquandoq; ftacuunc. vid. D^-ar^r. XIX, I^). .W/XXII,p. Mc
iBoracu quoq; digna cft lexIndoru,quam referc Strabo 1. XV. Jî
membro quemîam orbaverity non modo talionis posnam fibit^ fed etiam
mdnu truncatu^. ^nod (i quis artifici manum oculumve adcmerit^ capi^
tale eJi,Solonis lege, qui alceri unum oculum eruerac,ei ambo erui
debebantâpudD/^^^d-^^w Laertiurn Solone. Sic 1. I. Y).ad L. C^rnel. ds
Jicarilst2i Jege cenebatur,qui ecctdendt hominis caufa cum telo ambulave-^
rit. Cui rei ecfi confequens fic, uc confummacis criminibus major
debeac rel*ponderc poena: tamen quia in foro humanonulla poena
morceen: gravior, eaq'; icerari nequic, incra eandem neceflario fub-
fifliicur; additis incerdum pro racione delidi cruciacibusp auc igno-
niinia,qu^ morrem ancecedac,auc fequatur,

. 28. Subjungendum quoq; heic de poenis , quae in foro
humano nomine delidi abaho pacraci folenc exigi. Ubi illos qui-
dem, qui revera de reacu delidi parcicipanc, pro racione influxus
ad fatinus aliquod puniri pofle, excra dubium eft; cum iidem non
ahenum, (ed proprium delidlum luanc. Qiii autem,&qBOordine
de alieno deli6to participent, fupra efl: expofitum. Add. Jacob.Go^
dofredtd^s difc.2id l.quisquif C, ad L. Juliam Majeft.z.p. & lo, U ud ta mea]
notandum,inter reflitucionem damni,&poenam id difcriminis 6b-

fervari, quod in foro humano facilius quis damnari foleac ad re-
fufionem darnni, quamadpoenam fimul fuflinendam;cumfacilius
imprudenciaauc levior culpaad poenamdeprecandamvaIeac,quam
addamnidaci reparacionem. Memorabilis eftlexThomjeRandulil
ProregisScotias apud Buchananum rer.Scotic. \.^. Furta, ex belli conta-i
îone adhucfrequentia^ ut comfefceret^ tegem tulity ut ruftici inftrumenta.^
ruri colendo comparataîn agris relinquerent : neve noBu domosâut fia'*
bttla clauderent, Damni dati
fi quod
ejjet , pretium damni a frafediis
juridicis peterent: prafecfi a rege repeterent. Regi e.\: bonis latronum de-'
trehenforum fatisjieret, Verum circa delil:a univerficacum obfer-
Vandum, quanquam regulariter decrecaj in quae major pars con-
lopS LIBRI VIII.
fenfiCjhabeanciJr pro decreds univcrficatis. fic ut etiam panci diden-

tientes ad iftorum obfervationem acq; exfecutionem teneancur;
(vid. Polybiiis 1. V. c. 4p. m iine, Vlmim 1. (f. cpift. 13. Smguhs^ integra re^
êracia^quod fltmbi^ flacuit^mnîs tuendumy) tamerl
dijjentire fas esi
i
i\ agacur de reatu inde refulcante, non inquinati intelligentur, ni(i
qui adu confenferunr. Innocens autem eric, qui &

ab initio diffen-
ferit,& infuo diilenfu conftanter perfeveraverit. vid.Ljs^f^XXIlIjff.
Hinc Aiexander cum captis Thebis omnes Thebanos fub corona
vendidiiretjillis libertatem reliquit, qui contradixerant decreto cir-
ca exuendamMacedonum focietatem. Vlmarch. Alexandro, Quin &
excufarijfaltem in tantum,folent,qui cum ab initio diiTenfiflent^poIl
perplures vidi decreto vitiofo exfequendo flrenuam operam na-
vant. Sic Gr^ci memorantur pepercilTe Antenori v^nea2, qui au- &
coresHelenaereddend^fuerant, utut hic pro patria non fegniter ar-
&
ma gediflet. Eftporro hocnotandum, aliapoenaaffici univerfi-
tatem ut talem,alia fingulos. Singulorum poenainterdumefi:mors.
Ejusvicem in univerfitate fuftinet ejusdem difTolutio. Atq; hoc
modo fi definat,ufumfrudum velut morte finiri dixit
civitas effe
Modejlinu^ in 1. 21. D. quib. mo d. ufusjr. amittitur, Singuli quandoq; poe-^
nse nomine in fervitutem abftrahuntur. Similem poenara patitur
univerfitas, fi cum antea civitati immediate fubeflet, deinalteri fub-
ordinato corpori,autcivi fubjicitur. Deniq; & finguli bonis mul-
tantur. Univerficati ob delilum publicum publica quoq;bona adi-
muntur, puta muri, navalia, naves beilicê, arma,srarium,agri pu-
blici, privilegia. Sic Theodofius publicum delidum Antiocheno-
rum,quiobindilionem novitributifl:atuasImperacorisinforo fitas
V, êrtefant,punivit,interdidoipfischeatri&balneorum ufu,&adem-
to urbi nomine metropoleos, quo antea gaudebat. lisdem Marais

Imp. fpelacula, & alia civitatis ornamenta fufiulerat,quK pofl:ea
tamen reddidit. VulcatiuiGallicanus inAvidto Cafio. SicSeverusBy-
ântium maxima expalediruit,fimultheatro,thermis,omniq; cul-_
tu&honoredetradloin vici formam redegit, & Perinthiis adjudica-
vit. Herodianusl.-^x.S. Etfi in delid:is multitudinis & hoc rationis
fit, uc autores potiflTimum puniantur. Vxd.livim 1. 28. c 2^. ab imt.
CAPUT III , lop>^
Inde ad tax3ndatamdelida,quam fupplicia iJniverfitatum,non pa-

rum facic iWud ûiKî/iam deU^m. XI. Verjkadentium njires funtjquiC'
quid civita^sfacit : (jr quodcim^factt yojûitis,fecHndum quod exajperatur,
trafcitur. Sic corpora nojlra moiHm mfide mente non fumunt^ ^r otioja
furit membra^ donecillts anmui utatur, NihileH facilms-, quam m quem-

iibet /ij]ectum moverepopulum. Nuliiy cum coimns^fua cogitatiOiJua mens,
aut ulia ratio prafio eBjnec habet uila turba frudentiam linguiorum,Jive
qaod minm^Micos capimus affectui^five negligentior eB, qutfe nonputat
foium debere rationem ; ^ mttiti fiducia facimtts omnium. Cicerofro Ciu->
entio: Statuerunt itamajores noflri^ utjia mtdtis effet flagitium rei miii^
taris admiffum^ Jortitione in quosdam animadverteretur^ ut mett44 vide-
licetad omnes,p(xna ad paucos perveniret, Milices apud Tacitum A. L
puniret noxios, ignofieret iapfts. Add. Polybtu4 1. XI. c. 27. in fine. & ex-
cerpt.legac.28. z.^^.Bodinm derep. I.3.C.7. p, m, f27. feqq.^^/. UaU
thaus de crimin. ad lib. 48. D. cic. 18 C 4. . 30.
. 2p. HoG loco qu^flio oricur An poena ob delidum uni-
:
vcrficacis femperexigipoflic?puta fi delidlum anceduasaut cresge-

neraciones publice fic Qui affirmare velic, eo colore uci
pacracum.
poflec,quod quamdiu univerficas durcc,illa eadem manear,mucacis
licec ac fuccedentibus fibi fingulis. Quo facic illud Piutarchi defera
Numinis vindiiia : Bsi civitas res quadam untca dr eontinens^ animaiis in*
Jiar; ne^ mutationihutfecundum atatesfuam exuit naturamy aut rationt
temporU aiiudjjt ex aiio :fedfemper easdem ergdje affeUiones^ ^
natur^
Jua confentaneas firvat, omnes^ eorum^ qtijtpubiice agit^ aut egit caujasin
Je continet, quamdiu communita^^ qua mHtuis compiextbtts devincit, unum^
corpus ejficitûnitatemjuamconjervaverit. Brgo urhem perdurantem vo~
lummopprobriis majorum ohnoxiam ejje^ quoetiamjibi gbriam eorum ^
potentiam vindicat. Verum redius iflhsec qu^ftio negatur, fi de poc-
na humana fermo fic. Nam ne in fingulis quidem hominibus adeo
neceflum anciqua delida, uci recencia,
eft &
veluc adhuc flagrantia
vindicare. Unde etiam non citra racionem in jureRomano de prae-
fcripcionibus criminum cradicur.vid./^/^^. Uatthdm de crimin.h^^s,
ttt .ip. c. Deinde probc obfervandum , quod qusedam de univer-
4.
ficate aliqua dicancur primo & perfe, v.g. habere ffrarium, habere
Z22ZZ2 legcs
,0^8
JÎBRI VIII.
leges,jura,privilegia,quaefinguli,qui funcdeiflo corpore, fuadicere

nonpofTunt: quaedam afjrem compecunc uniVerficaci non nifi cx
derivacione a fingulis: feu primoinhcerencfinguIis,&po/1:indeuni-
verfitas denominacionem accipic. Sic fociecacem aliquam dicimus
dodamjforcem, cemperancem,bene auc male moracam,&c. qu^ pki-
rimos focios do(flos,forces,cemperantes,benc aucmale moracosha-.
bet; etfi non repugnet quo minus in ea nonnuUi indodi, ignavi,
,
aut intcmperances exiftanc. F.x hoc genere quoq; eft/i dicamus uni-
verficacem aliquam pocnas efle commericam. Mericum enim con-
venic fingulis canquam mencem habencibus , & prouc fcientes vo-
lences agerc pofiunc. Non habec autem univerfitas uc calis, & qiia-
cenus din:ind:um quid a fingdis concipitur, animum, per quem
pofiic cdere adiones merici primo &
immediace capaces, quse qui-
dem a fingulorum ailionibus planc finc difiiind^. F.x quo fequi-
tur,fiqnidem illi civcs,per quos civicas mericum concraxic, excindi

fint, neq; ideaia fequentibus pcr adum aliquem fueric continuatu,
ipfum quoq; meritum fuifie extintflum ; ac proinde etiam aptitudi-
nem ad poenam, quae finc illo redle infiigi nequit. Add. Grot. 1. ix.
21- .8- KquidemPlutarchus ^./.ad exemplum diviniNuminisheic
provocac, quod aliquando in poftcris delida majorura vindicare
iegitur. Enimvero de tribunalis divini procefTu ad forum huma-
num argumencum pcr omniaducere nonlicec. Sic&non fequicurj
fi xquum efl, pofleros praemia & honores accipere ob merita ma-
jorum:ideo&3equumefle,eosdera ob delidamajorum puniri.Nam
beneficij ca efl: materia, ut in quemvis etiam immeritum, &gratis
conferri poflic; poenag non icem. Et obfoletum quoq; bencficium
allegarcRomani piaufibileducebanc ^^w(\Juflimm 1.28- ci- ubihanc
racionem afferunt, quareAcarnanum defenfionem concra Êcolos
fufciperent; quod Acarnanes foli quondam adverfus Trojanos,au-
tores originis fu^,Graecis auxilia non miferint. Idem memorat Strah
l.X. Ecfi cordaciores facileincelligunc,if1:ud jadlacum, uc ullus falcem
color viderecur, quareRomani tiegociis ad fc nihil fpedlantibus fefe
jmmifcerenc.
, 30. De csecero ftrmuru maaeE ifludi in foro humano ob
CAPUT III. 0^^
delilum alienurn> de quo nulla racione quis participavic, re(9e ali-
quem puniri non pofle. Sed quia in vica homana videmus fepc
aliorumdelita occafionem pr^bere, uc aliis male fic; nequis in cr-
rorem inducaturôbfervandum efl; primo non omnia, qu^ homini
molefta, aut damnofa func, poenarum rarionem habere. Qui con-
fifeacis ob delidum bonis ad egeftacera redigicur, poenam pacitur.
Afl: quam mulci nafcuntur, quibus przeter corpus nullum patrimo-

niuni. Quam multi incendio, naufragio, iqcurfu hortium omnia
fuaaroittunf, quibus fua egeftasnon poena humana, fed fatale ma-
lum eft. Unde fi v. g. quas ob delida principum fubjedi malafen-
tiunL,eadem confiderare debent, canquam incommoda alia, morta-
lium condicionem jam comitantia; utifunc imbecillitas corporis,
segricudo fenij,incemperies aeris, nerilicas,& fimilia.
. 31. Deindefciendum, aliudefle damnum dirededatum,
rflliud quod tantum per confequentiam venic. Illud efl:, quando ali-
cui aufertur, ad quod jus proprie didum jam habebat. Hoc autem
vocatur, per quod intercipitur conditio, flne qua ifle jus non erac
habiturus. F.xemplum extat in 1. 24. . ult. \. 2<S- "D.de da?nno infeSio.
l.<5"3. D. ad L.Falcidiam. Sic quando parentum bona confifcantur,

fentiunt inde incommodum quidem & liberi. Sed id proprie no
efl pocna refpefHû liberorum quia bona illa ipforum futura non fue-
;
rant, nifi a paremibus ad ultimum fpiritum forent confervata: ad-

duntaxac intercipic conditionem, citra quam libe-
cocj; confifcatio
ris ad paterna bona nullum jus proprie diftum competebat. vid.l.|.
D. demterdici.&rekgat. Ftfi legemMogaldi regis Scocise, /^/ danma-
torum honafjco addicerentur , nulUm inpartem liberis (ûxoribu^ ad-
mifisy iniquam ac inhumanam non immeritovocetS/^^^/^^^^^ rer^
Sfotic. 1 4. Add. Grot. 1. 2. c. 21. . 10.
. 52. Dcniq; & iilud notandum, interdum imponi alicui ali-
quid mali, auc aufcrri aliquid boni occafione quidem alterius pecca-
ti,aut quod alter fu^ obligationi non fatisfecit: ica tamen ut pecca-
tum illud,auc defedus implec^ obligaticnis non fic propria & pro-
xima caufa, cur ifle malum paciatur, neq; alceri direde ex eodem
peccaco jus nafcatur,quare iflum re^le pofficmalo multarc. Sic fi-
Zzzzzz X dc-
tlOQ LIBRI VIII,
dejuflfofes fepe aliquid damni patiuntur, debitorc, pro quo iriterv.

nerunr, fidem violance. Afl: proxima caufa obligacionis, quare fide-
juflbralienum debicum luere teneacur, efl: ipfius promifllio. Narn
uci qui pro emcore fidejufllc;, proprie non ex emco cenecur, fed ex
promiflo ita&qui pro delinquence fidejuflîc, proprie non ex alie-
:
no delidlojfed ex fua (ponfionecenccur, Ex quoconfequitur,quod

bi fidejufllbri aliquid mali fic patiendum, id menfuram accipere de-
beac non ex delidio alcerius, Ccd cx ea poceftace, quam ipfe in pro-
miccendo habuic. Adeoq; quando delinquence elapfo ad vadem
necefllcas luendi devolvicu^r, noii fpedlandum efl:, quancum mali
delinquenci re^le pocueric imponi; fed ad quid malorum proalce-
ro colerandum nudo fuo confenfu obligare CeCe quis pocueric. F.x
quo eciam coIIigicur,quoufq> in caufis capicalibus vades admicci
queanc: nempehadenus cancum,ucvelvas promiccac magifliracui,,
cui delidi efl: perfecucio, fe damnum eo dacum farcurum,vel ca-
veac de reo fiftendovidq; ut reus jam comprehcnfus carceris mole-
flia liberecur,neq; ex vinculis caufam dicere cogacur; vel ne in ab-
fencem Sc indefenfum canquam convidum aliquid fl:acuacur. Sed
ccapicalem poenam pro reo fubeac vas,ncq; obligare ifl:e fe pocefl-,.
cum cancahomini in propriam vicam non fic poceHas; neq; ifl:am
poenam cxigi procefllis fori humani pacicur. Poena enim propcec
delidlum infligicur, eo fine uc improbitas hominum fifl:acur. Atqui
neq; ip(e vas deliquic, neq; alu fidejuflfionis reacum delidi in fe de-
rivavit. In eo cnim nullum eft crimen, velic, ut reus aequiore lo-
co caufam dicat,aut meliore fit conditione;, donec fententia in ipfum
feratur; auc promitcere, fe mulcam pccuniariam reo didlam exfo-
Iucurum,uci &id, quanci magi(}racuscefl:imaverir,quod faculcaspoc-
nx fumendee per fugam rci fueric fubcradla.. Sed nec fi^nis poense
human^ obtinebicur, punito vade. Ille enim puniecur, non quia
peccaviCjfed quia alcerius fidem (ecucus tanco fefe periculo expo-
fuic. Acqur per calem poenam id duncaxat: eflScerecur, ne ali dein*
j
ceps ita facile pra aliis incervenirenc non uc a delido,, quod reus
; m
fe admiferac, abflierrerencur. Adeoq; talis poena non refpicerec de-
litlum rei principalis* fcd imprudencemcredulicatcmvadis. Igicur
noflk
CAPUT lEL nol
/lon re<n:e naturam poena?,ac officium fuum circa eatidem exigendattt

incellexicmagift:racus,qui vadem fuppIicioafFecic; nidubi doloegis-
fcipfuni adparuerit, uc difciplina^ publica^vim hac rationc eludc-
rer. Sic & cum homini in prppria
membranon fic cale jus,uc pro
lubicu illa pacecicidem,non pofiealiquemrefeobli-
poffic perdere;
garcad ferendam pro altero poenam mucilationis. Aliud aucem
eftjquandocapicepuniuntur cuftodes reorum>qui pernegligenciam,
aucex collufionc reis occafionemelabendi dederunr. Hr enim non
ob alienura,(ed ab proprium delidum puniuncur. vid. i.Regum XX,3^.
feqcjÂcfor. XII, i^). Qiiin imo licer alias liberis.pacribusfamiliasd
iiia civicace fi:atuendi)us îf^ non camcn Vadi redie videcur exilium
indici; cum quia illud poenx rationem nonvidecur obtinere pofie,

tumquianon intereil:civitatis,e|iismodi civem exigere. Sunt&alij
cafusjubiquis occafione delidi alieni incommodum pacicur. Sic
V. g. ego alcenus ^des precario inhabitarem, easq; ob dehlum do-
fi
rnini publicari contingeret, incommodum &

ipfe fencio, dum mihi
jam efi: migrandum, cum fbrcafie diutius ifie meinhabitare permi-
iiflec. Poena ramen proprienonafficior. Nam fi(cus,qui dominium
fsedium nalus efi^, fuo jure precarium ufum pro lubitu mihi finirc*
potefl:. Sic prodicorum & perduellium liberi faspe honoribus cx-
cluduncur; id quod parencibus quidem in poenam redundar, durh
propter ipfbs cariflTimi coguntur inglorif viverc In liberis autem
idem poenae rationem non habec; quippecum in arbicrio civicacis Cit^
cui velic honores mandarc; adeoq; ip(a fuo jurc ab honoribus poflit
arcereêtiam calcs, qui ipfi nihil peccaverunc, ubi ex ufu reip. id cflfe
|udicacun
5. 35.. Hisicadiflindispatec,fnfbrohumanoneminem rca-
tus immunem ob alienum delidnm redle puniri. Cujus racio cfl,,
quia apcicudo ad poenam ex merito oricur, cujus fundamentum cft
fua cujusq;. voluncas, qua homini nihit magis proprium , quapq'; nifi
cx mocu incrinfeco vitium concrahere non pocefl. Nam quod Gro-
tim d.l. .l2.putac exemplum etiam ftatui poiTe extra perfonam de-
linquentis in perfona, qux tenerrimo amoris vinculo ipfi jungiturj,
id falfum cft. Neq; ad rem facir, quod Vlutanhus defera mm'mU
Z.Z2ZZZ % ^/^
02 HBRI VIII.
vindiSta adfert; mdgifirum umpuero ufo reliquds officsj monere^ decl^ ^

mdtionefacfa imperaterern totumfleêre exercitum. puer qui Nam &
c^ditur,&deeimus quisq; qui pledicurinocens erat. Cui confequens
efl:, liberos innoxios non deberc puniri ob ddi6la niajorum.vid.1.22.
C. defoenis, 1. 2(5*. D. depoenis. Gratianm cauf i. qu^fl. 4. c. (5". 7. 8. Ovidim

metam.l.^: lUic immeritammatern<fendere Imgua Andromedam poenas
inpfli^sjujjerat Ammon. Sic abominanda, & qus diricatc oranes le-
ges {\Ji^tvtt Ammiano MarcellinoX.i^. dicicur lexPerfarum, quaob no-
xam unius,quiin regemdeliquit,omnispropinquitas peric.vid- He^
rodotm I.5. de Intaphernc. jtiJimA.^S.. c.z. De fimiliMacedonum lc-
ge eft apud Curtmm 1. VII. c. Ii. 1. VIII. c. (T. F.quidem facilc patecdiris
hifce fuppliciis falucem fuam municum ivifle reges. Aiûdfujiinum
1. XXVI, c. I. Hellanicus dicitur ad c^dem Ariftotimi tyranni anima-
tus per fenedutem & orhitatem^xM qui nec ^cacis nec pignoris refpe-
du cimerec, Add. idcm 21. c. 4. n. S. In fimilem fencenciam loqui-
1.
tur A. Caefellius apud Valeriu?nMax. I. VI. c. 2. At quifuam concem-

nerevitampoceftjCimidiorreddicur, finoric,omnibusfuis fecum, &
propcer fe pereundum. Dein cavere fibi voIebanc,ne pacernae necis
ulcores eflenc filij. Sicuti nec facile creditur quis tantam rcm moliri
non adhibicisinconfcientiampropinquis. QuasobrationesParmc-
nionem abAlexandro occifum zvdidxzArrianml.^. Ja(flaturquoq;il-
lud Cafl^j apud Tacitum A. XIV. liabet aliquid ex iniquo magnum exem' :
-plum , quod infingulos utilitate pdblica rependitnr. Conf. c. c. D. adSCtum

Silanianum. In I.4. C. adL. Juliam Majejlatm dicitur filij perduellium
:
paterno fupplicio perire debent,in quibus paterni criminis exempla

metuuntur. vid. Ant. Matth^m dc cnm. I.48. tit.2.. . lo. Sic Ammian.
iârcellinm 1. 28. memorat, quod Maratocupenorum, (qui eranc lacro-
nes inSyria a vico, quem incolebant, flc diii,) fobolcs parva cciam
tum cum parencibus fic deleca, ne ad parencum exempla fuccrefce-
rec. Hohbes Leviathane c. 28- hanc rationem proferc, quod ifli maje-
ftacis laef^ rei hoftes fe civicacis proficeancur,adeoq; jureLelh cocrce-
antur. Acqui in bcllo neq; gladium judicarc, neq; vid:orem diftin-
guerc quacenus ad tempus pr^teritum inter nocentes innocentes, &
neq;cuiquam parccre,nifi quatenus conducic ad falutem civium.
-nini-
CAPUT III 1105
fnimvero ne in bello quidem gladius rede

Cxvlt in ^catem inno*
cencem. Eccum qui in civicacenafcuncur, eives& ipfi fincnonad-
parec,quomodo hofhilicer ipfi cradlari queanc, nifi proprio facinore
in hortes degeneraverinc. Igicur nullo alio modo innoccns filius
rcbellionem pacris luere poceH:, quam uc ipfiincercipiancureabona,
quae alias a pacrein eum eranc devolvenda. Ab honoribus aucem
indebicis arceri poena proprie didla non eft. Sed nec caeceras racio-
nes iniquicacem hujus pccnx coUunc. Sicuci v. g. Xîonyf.Halkarn. 1. ^.
tradic,Grsecos,qui cyrannorum liberos fimul vel necarunt,vel inexi^
lium ejecerunc, perfuafum h^bmiTc jtûafi naturA nonfcrat bonosfilws
nafci e rnalis âtribm ^ aut rnalos e bonts. Add. Philo Jud^m de Jpeciali-
bm legibm. Ec laudari merecur illud Marci apud Vulcatium GallicanU
inAvtdio Cafiio: îarefiiiis Cafij^ &
genero^ ^tixori veniam dabitis
it quidduo veniam cum
r' iiiinihilfccerint. Neq; ifla per comminacio-
nes divinasexculancur; cum de forohumano nobis fermo fic. Add.
Crotim d. 1. . 14. Redle quoq; commendacur lex i^gyptiorum, qua
Vecabacur, ne mulier pccEgnans morcis fupplicio afficerecur, donec
parcum edidilTec. Biodorm Siculm 1. 1. c. 77. Mian. V. H. 1. V. c. I8- 1. 5.D.
defoenis.X.i^. . iX.l^J^.de fiatu hom. Plutarck de feraNuminis vindiBa.
quamali^ gencesquoq; receperunc. Add. t^mtn întilianus decla-
mat. 277. Quo loco&illudmonendum,pocefl:ace fua abufos legis-
lacores, quioccafione ex unius auc alcerius deli^lo arrepca in cocum
aliquod genus duri quid ftacuerunc; ucuc illud lapfu cemporum mor-
tis non ingloriofae fpeciem indueric. Sicuci concigitcirca legem quo*
rundam Indorum decremandacum defundo marico uxorccujus

caufa fuic, quod uxores maricorum feflk eos veneno tollerc gau-
derenc,uc recencibus maricislocum praberenc. Vid.Diodorm Siculus 1.
XVII. c. 5>i. & 1. XIX. c. 35. Strabo 1. XV. Pacec quoq; ex hifce, h^redem
depoena non ceneri,quascorpus, aucfamam delinquencis afFeûra
crac. 1. lo.^D.de-pcenis. De multa camen pecuniaria cenecur, ecfi noa
fupra vires hseredicacis, fi aequicacem velimus refpicere. vid. I.l
D. dc^rivatis ddiîs^
..
fio4 LiBRi vm.

CAPUT IV.
DE POTESTATE IMPERII CIVILIS CIRCA

definiendum valorem civium.
t. Exjflimatio definitnr-, dividiiur,& 1 7 Examinatur an tiqmtat,
*, Exiftmatio fimplex natmalis s 1 8, Potentiaj ejut cûalitas, & tituU.
J. â e^: velintegra ip. Rex regi cedere non tenetur.
4* Vel demjnuta : j r<?/ confumta^ 20,
. ^ômodo reges convenjre pojftnt citra
" " " ^ '
contentionem,
6, Exiftimatio civilU fimplex defictt vel'
'
ex ftatu: 2 1 'De ordine imerfocios.

7 Vel ex antegrejfo deliEio, 22. (fivium Aefignare ordinet eBfumwi
S, Non efl infame dtiellumlegihmveti imperij,
tftm detreâre, 23. ^luomodo dtverfarum civitatttm civei
^. Exiftimatiofimplex ab arUtrip impe comparentur, (tura:
rantium non dependet, 23, Nohdita^ natalibw mn ineU a na-
1 0 ISfet^ pro iliii confumi:poteIi, 2S Sed ab impojhione ctvttatum,
it.ExtJiimatto imenftva. 26. .^<z tamen meritss nitifolet&debet^
1 2, Ejuifundamenta, 2"], Indoles Romana mbtUtatis primis
tSi -^ honoris fundamentumfola poten temporibw.
tia 2 8, Eam poftea gefti honores metiebantur, ^
I4,fer iftafundamentaproduciturtantii 2p,.^ tndtles nobilitatis hodte in fle^

aptitudo ad honorem. ra^ Europa,
ij, îsjurefuoprxcedentiamprdaltero ô.Alicubi nobiiitatifanguintsextguum
habeat. \
pretium,
1 6, Argumenta, ex quibtu prdcedentia j t ûatenus honores . civiles ah arbitrio
pratenditur, |
ctvttatis dependeam,
Uanquam extra civitatem quoq; in libertacc naturali exi/lant

jnonnulia fundamenta, quibus unus akeri merico praeftrri
queat: tamen cum a pato,aut definicione imperij civilis dc-
fundamenta alicui jus parianr,igitur hoc lo-
spendeatjUt ifta
co commodiflTimum Vifum, univerfam materiam de diftindione

hominum fecundum exiftimationem exponere. Fil autcm exifti-
matio valor perfonarurh in vita communi , fccundum quem aptae
func aliis perfonis exasquari,auccomparari,eisq'; vel antehaberi,vel
poftponi. Habenc (cilicec non exiguam inter fe cognationem duas
nobilifllm^ fpecies quantitatum moralium, exi/timatio,&preciura,
qua-
.

CAPUT m irof
Quaram llla In perronis, hoc in rebus confidcratunquod ex illapcr.

fon-^,ex hoe rcs in vica ccffimuiii seftimencur. Ecquemadraoduns
precia rebus eopocifllncium fine funcimpofica,ut resinviccmpermu-
tand^, aucabunoinakerumtransfrendEr<flepoflincinterfe com*
parari: (ic & exiftimacio ei fini infervic, uc radoneiftius tanquam va-
loris homines incer fe queanc comparari, quodecorusinteripfosor-
do, ubi con jungi eosdem concigeric, confticui poflic: poftquam om-
nimodam aequalicacem in genere humano commode fervari hauc-
quidquam poflTe facis adparebac. Poceft aucem cxiftimacio dividi in
fimflicem întenfivam. Quarum ucraq; confidcranda veniCptamin-
cer eos, qui in nacurali ucrinqj libercace vivunc, quam qui eadem ci-
vicace concinencur.
. 2. hxiftimittio fimplex inter eos,qui in naturali invicem li-
bercate func confticuci, inhocpocifllmum videcur confiftcre,uc quis

talem fe ferac,& pro cali habeacur, quicum agi queac canquam cum
Viro bono, &
ad focialicacis human^ leges ^c^c accommodare prono,
quiq; adeo legera nacuralem adverfus alios, quancum in fe, obferva-
re fic paracus. Scilicec uci rem, quar qualemcunq; ufum in vica hu-
mana obcinec, alicujus precij effe dicimus; inucilem penicus nullius
precij vocamus; icaahquem falcem valorem dixeris cfleejus,quicum
uccuncfi canquam cum animance fociabiU poceft agi. Ac fi quis incp-
ticudinem ad fociecatem palam oftencec, quod fic legem natur^, &
officia inde aHisdebica procerve adfpernando & proculcando , euoi
merico nullius valoris homincm judicaveris.
. 5. Ifth^cexiftimacioconfideraripoceft,veIuc/;!f/<f^/'^,veI
uc demintita^ vel uc penicus conjumta, Integra eft, quando quis non-
dum per malitiofum aliquod &
enorme facinus fciens volensq;
dolo malo legem nacur^ adverfus alium violavic. Nam peccaca
humanae condicioni condonancur, neq; perilk ftacitn
infirmicatis
opinioboni viri excinguicur,modohoneftiis animus,juftumq;fe(Sa-
ri cupidus perftec. Acqj iftha?c exiftimatio omnibus adefle prsefumi-
tur, quoufq; ipfi per maHtiam eandem non delibent. Adeoq; nacu-
ralicer cuiq;h3ec ^qualiter dicenda eft compecere,ac cicra ancegres-
fum pravum faûm omnes ^que honefti funt judicandi. Vlinm J.
f
Aaaaaaa p'A,
ItO^ LIBRI vin.
San^tta4 mofum non dtflat ordinibm. Cui fu ndamento inniei-

epifl.j.
curtricum illud; quilihet ^rdfnmitur bonm ^donsc probetHr contrarmm.
"Ncq; obftanc illa, quze ab Hobbefio de civez.l. difputantur dc malitia
humani ingenij,& ad l^-dendum alios libidinc. Quae fi abroluce ve-
rafuncranejam quilibec przefumetur malus,doneceoncranumpro-
betur, vel pociusdoncc vis nocendi ademca. Enimvero quod
fueric
il!e prsfupponit principium , univerfalicer verum non efl: : omnes ho-

mwcsfibi invicemfofjcy^ velle mcereûii fupra o/lenfum. Quia tamea
bomines fibi invicem/?^y/^/ velJe nocerc,igitur naturalicer omnes ho-
irjines habendi erunc probonis,fcd qui maH fieri po(runc,& proami-
cisquidem,fed quibus non ufqi quaq^ trito fidas.
. 4. Dimmuitur ifijhzec exiftimatio per facinora malitiofa,
cumprimis enormia,contra jus naturâhis immentoillaca.quêfB-
ciunt,ur noncucura ficaliisdeinceps fidemejusmodi decepcori babe-
re,accitra folidam caucionemcumipfonegocij quidconcrahere. Di-
rrinuitur camen per prava fa<flla aUcu jus exiftimatio^non penicus con-
fumicur. Nam ecfi fufpicari non improbabilicer po(Iim,calem quemq;
forcergamcqualcmadverfusaliosfefc geflic: idtamennonfemper
ira folec eflc cercum, qum incerdum concrarium adpareac. Quippe
cum peculiares pocuerinc exifterecaufae,quas ipfum ad decipiendos
alios irricaverinc, qux in me non
deprehenduncur. Potuic quis &
unocemporepravisafiredibus agicari,a quibus alio tempore cft im
munis. Poceft tamen ifthaec exiftimacionis macula, cx prave fadis
.contra!a,deleri,prceftita ultro damni daci rcparacione, auc seftinjia-
tionc, acq,- edico animi poeniccncis documcnto. Haec enim fponce

dicita fu^cientcm pofllinc fidem faccrc animi ferio emendaci.
. c. Aft verohancexiftimacionempenicustr^?;^/'^^!!;^ vicaege-
nus, &:inftiturum,dirc5le fpecSlans ad aliis promifcuc nocendum,&
rcm ex manifeftis aliorum injuriis faciendam. Equidem dantur &

in civicacibusquaedam vicae genera, quae exercitium cerci cujusdam
vitij proficencunuc func merecrices,lcnones,validi ac vagabundi men-
dici, quos ^Plato dehL. 1. Xf. ex Cm civicate cjici iubcc. Iccm apud
JEgyptios quondam fures profefti, de quibus Oiodori44 Siculm 1. 1. c. go
îfartis oferamdAre volnnt^nominaapHdfarHm^rmciêm^ropentm'^

CAPUT IV. no^
^ e veftigto Jurtum exfdBo adeum referunt: qtil reifuas miferunu
nftmihter unumquodlibet amijjorum Itterisconfignatum exhihentjocum^
^c diem^ quibmja&tirarn fecerint^ adfcribunt. Hoc modo cunSfisfacile re^
fertts fraudatus taxatione rertimfaâ quadrantem horumêrfohit^ (^
tumjua recuperat, Cum emmfieri non po/sit^ ut omnes afurto abfiineaUf^
viam legtslator tnvenitjqua tota res fublata frater exiguum redemtionis
pretium ferv.tr etur. F.nimvero crediderim,pauciori privatorum di^ -
fpendio id genushominum pofrefuftcncarijadhibitis diligenter cr

gaftulis,virgis,atqirertibus. Taliurnquancillariccxiftimacio,civica
cis,qu2B illos tolerar,en: definire. Saltem communi hominum jure
frui debec, cui publicevitium exercerc indulgecur. Quo fpedac ex-
poftulacio lenonis apud Terentium Adelph. a^. zfc. i. tenofitm^fateor^
ferntcies communis adolefcentiuyperjurmêflis : tamen ttbi a me nulla ortd
eînjuria. Afl: nacuralem exiflimarionem vehemencer profiigari
pcrvicxgcnus,qualiscunq'; vitij profeflionem habens,conflac: ni ca
menilludvitium cumaliorum injuria ficconjuntum,non videncur
rales canquam communes omnium hofles ppfle cradari. Vcrurti
quorum injuriamaliorum habecpropoficam,quiq; adver-
profeflfio
fusquoslibet homines, auc illos falcem,qui cxcra ipforum conforcia
degunc,promifcuceadem, qua in bcflias,licencia ucunrur, eos peni-
cus illa cxiflimatio deficic, qua quoslibecalios homines metimur. In-
ter quos referuncur pirat^, prxdoncs, latroncs, ficarij, manticulari j,&
id genus alij. Nec ab illo cenfu eximuntur,fi qui non ad cxtremum
in omnes promifcue faevire foleant; puta,quodcontentiresrapuif!e
csedibus abflineanr,auc crumena, pallioq'; deliniti recedanr. Nam
juflicia:laudisq; nihil habct,non omnes numeros injuflitije implc-
re. Sed & quin fubhacclane cenferi dcbeant integri coetus pirata-
rum&latronLim,quamdiuquidemiflivit^ generi non renunciave-
rinc, dubio carcc utut forte inflar aliquod juflitije inter fe videantur
;
exercere. Sicuc apud Heliodorum Mthiop. 1. V. mtrc\ov2<iuv v6(jlo^ M^^tl^*

v.oqfof\ui 7cioii(*> e7n(^ctv% vyiog wcAfjw/af, f(0^ Jov t/Vf^ ttuvJcovdyma ômv^v-
Hv^mvttjjyjv najd QsAmf^ sKXoy^v d-Trsv&ifjtsv, kx piratart^mjqua ei, quipri^
mtts navem hoflilem confcendit ^^ fe pro omnihpi^s certamini perictthffim^
fbiufttêUîonem pro ipfus arhttrtotribtttt. Yxihid^vut^sla^Tig^^my^ y^.ri-^
Aaaaaaa :| ^-ii^
dones confcientiA erga mtos efjicij (jr humamtatis, Ima ncc excluferrm
sntegras, (i qiiase(fentciviates,qusecolverine quidem juris intcr fuos
fruendi caufa; de caetero autem in alios omnes hoHilia exerceanr,

Hulia padorum &
fidei aliis datse babitaracione. Quod il autem fint
eivitaces, qu^ pala cum aliis inita fervant, fed vei adverfus alios
quosvis, vel fakem adverfus certasgentes qu^dam juri natura? non
congruentia citra juftam caufam inferre fueverunt iis omnem ex-
;
Iflimationem detrahere non licebit, etfi eam non parum deforma-

am exiflere liquet. KfFedus porro, qui cjusmodi homines exifti-
matione penitus deftitutos apud alios confequuntur, hi fere funt; ut
giifi vitam iflam rapaccm & cruentam abdicatum eant, ab aliis non
Hiagis parci ipfis conveniat, quam lupisâutaliis truculentis belluis

Et ubi deprehenfi fuerint, atrocius plerunq; folent tradari, quam
alij hoftes, utut &hi ultima nobis intcntaverint. ^^di & indigni ha-
l)encur,qaibrsuilum bumanitatis etiam fimplicis officium exhibea-
eer, quippe quo ad nocendum aliis confirmantur. Quin 6c uti in
jpforum fide,quam darevelint, nihil fiduci^ locandum, cujusapud
aliosopinionem vitas ipforum atrocitas ehdit: ita necfidei ab aliis
datjeipfoscapacesefle, quamdiu iiliusfcelefi^^vic^continuationem
pra^ fe ferunt,(id quod femper pr^fupponitur,) non abfurde videtUF
afleri pofle. Vel enim ultro cum taii pacifcor, vel vi ipfius inprta
compulfus, Prius quomodo fieri pofiit non video,nifi ut & ipfe fce-
lefum ejus contagione inficiar, dum tanquam cum amico ago, qui
le communem omnium hofienij pr^terquam fuorum complicum^
fert. Quidjquod f^pe fidem latrohi (ervare, v. g. in depofito, cum
Injuria aliorum eH conjuncflum. vid.l. 5I..I. D. depofiti.. Quod fi au-
eem latro operam mihi aliquam utilem praeftiterit, qualem quidem
mbs tali acceptare mihi non turpe fuerit,quum fane videtur;, ut pro-
laiiiram mercedem ipfiexiolvam. Sedtunc iftelatro nor amplius
mt, qualem heic uipponimus, communis omnium-< ..Eterquam
fuorum fociorum hoflis. Pa(â autem metu extorta eflTe invalida
Ejpra oftenfum. Ca?terum recuperari potefl efusmodi hominum
amiOa exiftimado>fi vitcT genus fcekllumexuennt, aiiadq; honefla
Aifce-
' CAPUT IV. tiop
fulceperlnt. Qupd non in fingulis canmm,red & integris in coetibus
lacronum & prsdonum procedic. Ex quo cempore cum iilistan-
quam cum honeftis hominibus erit agendum. Uc tamen prius in-
juriarum datarum reparationem fccerinCj aut condonationem ob-
tinucrinc.
. (5*. Bxiftimath fimpkx intra civit ates degentium efl, qua quis
pro membro faltem vulgari, eoq; integro civicatis repucaturjfeu \M
quisjuxcalegcs&morescivicatis pro viciolb ejusdem membro non
fueric declaracns, &aliquoeiTe numero,capucq; habere incelligatur
Ifthajc porro exiftimatio in civitace deficic vel ex mere (iatUi velV-v
delicfo. Prius contingit icidem duplici modo; vel ut flatus illc in (c
naturaliter nihil turpe habeat, vel ut cum vitio aiiquo, aut faltem
cjus opinionefit conjunlos. Solus ftatus,qui naturafuanihil viciofi
habetêxiftimacionemfimplicem in mulcis civitatibus adimic man-
cipiis,qu^ pro perfonis civilibus non repntancur; feu qu^capuc
civile non habere, nulloq; numero incclliguncur efle. Qâm vihs
iftorum condicio apud Romanos fuerit nociflimum e/l:. Specimi-
,
nis loco vid. 1. S. D. adL. Jultam de adulter, 1. x^. 1. zp. C. dj. Nec ma-
jorfervorum gentilium ^ftimacio apudEbrôs. Jo/ephm archddLW,
g. Sed nej^ fervi te[limonmmêrhiheant frofter ignobilitatem ammi^quos
aut propter iucrum , autprofter timorem verifîme fotesi credi,non fojje
êre tefiari. Md.SeldenmX.V.c^. In quibusdam quoq; civicacibug
fac cenuis fpuriorum exiflimacio,- cum camen quod cali modo fint
genici, non ipforum, ^cd parencum culpa verfetur. vid. I. f. C. ad
SCtm Orjitianum^ cr Stohaumjerm. yf. Pofl:eriori modo flacus exifli-'
mationem civilem coilitaut minuit, quod in iflo conflitutr circa ta-
lianegotia occupencur,quae fine viciis obiri non poflunt, vel propccf
fordcs non nifi a vihiI]mi,&abje(SlilTimi hominibusanimi exerceo-
tur. Quo ioco prioris fortis homines cenfeancur, ex cujusq; civics-
tis legibus aucmoribus patebic. Quam ad rem fpedâc, quod referS
Vaieriu^MaxX^ll' c 7. de Q-Mecello prsecore urbano, quiVeciliolen&''
ni bonorum Juventij pjfejîonem fecundum tabutas tejiamenti nondeditt
quia necfdîum iliimfrohare voluit y.qHifortunasfuas in flahulum cmtd'-
minatumproiecerat i mt huic tanquam integro civijura redderîquifedb
Aaaaaaa j mni
0mm hfinefio "vltA ggnen abruperat, ihidem , cu m Genudm MagfiAMd^
,
tris GalUiâ Cn, Orefle prAtore impetrajjet, ut rcfiitmfe in bona Ndviani
juheret^ Conful ^milius Lcpidus dccrecum prascoris refcidic; ne ob-
fc&naGenucij frafentia inquinata^ voce tribunaiia magi/lratuum fitb /pe^

cie petitijuris mquinarentur. Quo percinec eciam 1. 1. D. de aleator^
nbi prscorncgacfc judicium d^^xwivimy ft quis eum^ apud quem alea lu^
(um ejfe dicetur^verberaverit ddmnumve ei dederitjftvequid eo temfore
,
dolo etfubtra^tumfuerit, Ad pofteriorcm claflem percinec, quod in

mulcis civicacibuscarnifices,lidores,foricarij, & fimilis farinxhomi-
nes ab honcftiorum confortio excluduncur. Id quod quarundam
civicacum legibus expreflc confticucum eii. Sicuc Roma^ quondam
carnificem non modo foro , fed etiam cxlohod ac Jpiritu cenferia leges^
4tq^ urbis domiciUo carere voluerunt ; veluti cujus lontagione conciofune
Jtaretur, CiceroproC.Rabirio. Alibi comrauni duncaxac confuccudi-
ne,&opinione caHbus mifceri pudendum habecur. Jdq'; cum quia
minifl:eriisillorum,cum acrocicare & fceditacc conjundis, plerunq;
niores folenc refpondere ; cum quia non nifi viles anima? ad calia ul-
tro ^tCt. legibusRomanus nocancur,qui mcrcedis cau-

adplicanc. Sic
fa in fcenam prodeunc. vid.l.i. D.de his qui not, infam.2i\Jit qui opcras
fuas,ut cum bcftiis depugnarenc,locaverinc. l.l. . S.T). depoflulande,
Ubi infamia^ irroganda^ fundamencum non cam confiftic in aliquo
rnalo facinore, cum caliaeciam innoxie pofllnc obiri; {t6. quod ifl:a
oblucrum pacrarc canquam foediflimumRoman^ indoles gravica-
tis averfarccur. Sic&iisdem legibus non nifi ob fufpicionem animi
levifldmi, & fidei amorisq; defulcorij infamiam pariebar, incra tem-
pusluclui defl:inacum filiam viduam alceri nupcum locafle, calem
duxiflTe, auc fub fua pocefl:ace confl:icucum paci ducerc,auc hoc mo-
do nubcre. Sic apud anciquos Canariarum incolas magnum igno-
nsinias& dedecoris fpccimen fuic habicum, lanijofficio fungi; uti cra*
^xtAloyfiusCadamufim navigat.Q. g.
. 7. Bx autem deUô exirt:imatio fimplcx civilis
antegreffo
plane deficir,quandoquis juxta legcs obccrcum delidigenus, (nam
omnia deliifla civilicerexifl:imacionem non excinguunt. vid.I.l. C. de
m@do muitarnm.) infamia notacur j idq; vcl ut yita naturah fimul ex-
pella,-
CAPUT ly. Iiii
pcllatur, & memoria quoq; ejus damnecur; vel ut cum infamia ci-
vicate ejiciacur ; vcl uc in civicace
quidem recineacun non camen ve-
luc membrum inccgrum, fed tanquamiinfedum; ucqui domicilio
quidem civicacis, & communi legum cutela gaudcac, muncribus ca-
inen publicis, ac honeftis fociecacibus xclurus,& ad exercendos alus
legicimos, exiftimacioncm falvam praefupponenccs inhabilis.feu ,
inceftabilis. Quap aucem crimina fint, calem infamiam concilianda,

cx cujusq; civicatis legibus cfl: cognofcendum. vid. l.f ., 1. 2. $. D. ê
extraordm.cognit, circa quam camen obfcrvandum, in uno acq; altc-
ro exemplo non facis accuracc diflingui exiftimacioncm fimpiiccm
ab incenfiva, Nocanda quoq; hcic lex i^gypciorum, qu^ ordimm
dcfertoribiHi AUt imperatorumjuffa non expquentibm^ non mortis^fed /'r-
famiA extremampoenam decernebat, ôd flpoftea ignomimamjlrenm-
tate abolevi/fent , in priftinam dtgnitatem refiituebantur. Ita cum ignomi-
mamgravm morte fupplicmm fecerit legislator^fimul infamiamprofum-
momabhabendam docere voluit;ftmulmhil morte affe6los vit<zcommuni
frofuturos ampltm : honore vero dejecios priflina ingenuitatis defderh
fUrimum adhuc boni effe6iuros cenfebat, Diodort44 Siculus 1. 1. c.7 8. Ob-

fervandum porrocftcx mence JCcorumRomanorum, curpia fadla,
quibus infamia concrahitur, nocari vel immcdiate ipfo jure, veJ an-
tcgrella cognicione, & condemnacione judicis, vel honeftorum vi-
rorum quadam velut cenfura; quam vulgo vocant infamiam facfi.
Vid. 1. 15. Q.ex quib.caufinfam.irrog.zAdi. J.2. D, de obfeq.parent.prjfi.
1. 20. D. de his qui notant. infam. adt.JuUam de adult^ Circa
1.
2f .C.
quam tamen infamiam fadi judicaverim, iJJam non tam immcdiate
rcfultare cx opinione virorum gravium,quamex ipfa quoq; lege 'm^
fligi ideo, quod calia fada virorum gravium oprnionc damnantur,
ac foeda habencur. Nam ucucturpc fic,viris probacis non probari:

eamcn nifi declaratio Jegis accedar, folo privatorum judicio nemo
jaduram facic exiffimationis ha^ftenns, ut cxcludacur cmolumentis
&juribusillis,quaeintegram exiflimadonem ex legibusciviJibus co^
tnirancur. Unde& iilud adparer, non flacim fieri infamem, qui ac-
cufacus fuicdecrimine infamiam pariente, auc cui iJIad eft objedil
Nam ucire(êDelphidioOracori, exclamancij Bcqmsmcens cêpote-
IHj LIBRI VIIL
m upiuam^finegA^tfuffeceritf Julianus reponcbat, ^ceiuk imtcens tjfi
foterit^fiaccufdffefuffciet? Scd tunc demum crimen infamiam parit,

ubi quis d^ eodem fuerit condemnatus,aut idem agnoverit. Idquod
etiam facerc cenfetur, qui cum a^Hiore pacifcitur, ut is ab adionedc-
fiflat: quoniam inrelligitur confiteri crimen, qui pacifcitur. 1. f D. .
de his qui not. infam. Nifi forte oftcndi queat, non confcientiam cri-
ininis, fed alias fuifle probabiles caufas, puta vexationem fori judicis ,
immanitatem aut inimicitias, ut quismaluerit palocum adore de

fungi. Quanquam autem co ipfo integram quis exiftimationem
cenfeatur retinercfi fuperobjedo crimine a judice fuerit abfolutus;
camenut rei innocentia co lacius innocefcat, fimul puniendo calu-
niniatori,in multis civitatibus receptum,ut ipfe ador ad palinodiam
adigacur,fe ipfum mendacij arguerc, deprecari, reocf; honorem ex-
hibere cogatur, & fi quse funt alia. Ex fofepho de hellojudaico 1. IV. c.
35). patet, ignominiam cx vinculis ortam vincuta

deleri folitam, fi
non rccluderencur, feddiflecarentur: idqj innocenter vindis conti-

gifle apudRomanos tradit.
. 8. Ex hifce id quoq; colligitur, veram infamiam non poflfc

silicui inde conciliari,quod injurias verbisaut re fibi illatasnonpro-
priis armis,utiquibusdam inlocisinter nobiles inprimis, & milita-
res viros mos invaluit, fed per magifl:ratum vindicare, aut easdem
taciteconcoquere volueritj modoilfa patiencianon arguatfoediali-
cujus facinoris confefliionem. Habet equidem multum fegnitice &
limiditatis viro indecoris, quasvis injurias &
infulcariones deglucire,
nec ad dcfenfionem libertatis aut juris fui fl:renue accingi. Tamen
(i quisquarundaminjuriarumvindidamcum judicio magis adfper-
netur,quam performidinem deferat,cel fi fatis animi documcntum

edic. Neq; in eo quid efl",quodexifl:imacionem nacuralem autcivi-
lem extinguat. HobhesLeviathan.z.iy . Civis a civeverha audit plena
ôntutneli^, qujt nuUa tamen lege latafumuntun metuens^ nifiarmis vin*
dicetyfro homine haheri timido, ad armafrovocat , ^ illum interficit. Cri'
men eU, nec metn ej^mmodi excufahitur. ,ûâre<' ûia civitas verba
fuhlicay ideH^ leges^ apud cives plus valere vuk,quam verba homims pn"
guUris 3 cujm verhisfosnam confiituere ideo neglexit, quia eos^ qui ne ver*
ha
CAPUT IV. inj
ha (jmdewtokrare poffmtypro mollijumis ommum hommum hahet civitas,
Mulco minus autem infamia concrahimr in iliis civicatibus, ubi pri-
vaca injuriarum exfecutio exprefle per leges interdi(Sa,fi quis legi-
bus pocius parere, quam obtentu vani honoris periculo fimul anci-
picis pugn^ , legumq; fevericati fefe velit exponere. Neq; fem-
per fignum timiditatis efi-, cum alio quavis de caufa in pugnam nol-
le defcendere, vitaeq; &
forcunarum difcrimcn cemere fijbire; cum
aliae longe tuciores, &vicio carences dari queanc occafiones, quibus
quis forcicudinem fuam queat o/lencare. Exeraplum Pulfionis &:

Vareni ccncurionum vid. apud Cafarem deB. G.l. V. Vid. quoq; to
hequim epijl.ydc Velibcgo. Ncq; cordacum hcic vulgi voculse dc-
bencmovere; cumcujusq';civisexiftimacio judicio fummiimperan-
tiSjlegumq'; ftec,cadacq';;&in eo vircus fit,legibusvelle parere,fpre-
ta inani male feriacorum bominum opinione. Ex quibus adpareti
quid refpondendum fic HohhefoLeviathx.\.t\mv\-yi^Qniô^c}^nt2it,
ut non gloriofum habeaturin duella promte defcendere, cum id in-
dicium fic potenti^. Quare enim non indicium prEfi:ancia; pofifie
haberi , impecum animi viresq; racionc temperarc nolTe, easq'; non
nifi ad praefcripcum legum exferere? Ecfi non infuper fit habendum>
quod Idem d. l c. 30. fuadeat legibus duella probibentibus hanc
:
quoq; addendam,ut quicunq; nobiles funt aut haberi cupiunc, jura-

menco obfirringancur^ quod concivem ad duellum non fint provo-
caturi, nec provocanti comparituri. Sic enim declinantes habicu-
roshonefiiiflimumprsBcexcum pugnam dccredandi. Obicerduel-
lorum anciquicacem,&exquo fonceeafint ort^y<ôcct Diodoru^ SicÎui
l.V.c. 2$. Galli inter ipjas epuias^ caufa exjurgio quomodocun^ arrepa^ in^
Jurgere^ dr ex frouocatione, nihili vitd jaffuram &flimantesîntr Je di-'

gladiarifilent. Cujusreiracio adfignatur,quodperfuafi fint, animas
dcnuo in corpora reverti. Inde ruendi inferrum mensfrona viris,ani"
fyi<&^ capaces Mortis^ ^ ignavum eB reditura parcere 'vita. Lucanm\.h
Eandem racionem audaci^'Gerraanorum 2idCign2it Appianm inCeltico^
. Manifefiumporro&illud eft,exiftimationem fimpii-
p.
ccm naturalem non pofle alicui adimi per imperancem promero
arbicrio, nifi ex ancegreflb ipfius delilo, quod fui foeditacej auc per
Bbbbbbb kûm
1114 LIBRI VIII.
Icgum fan^lionem cxpreflTam, infamiam habetcomicem. Nam cumi

talis poceftasnullo modo poflic faccre ad confervationem aucemo-
lumentum civicacis,eandem in imperancesnon fuidecollacaminccL
ligicur. Quanquam uci per injuriam imperans civem civicace po-
tefl: ejicere itidem per injuriam poceritiftum privare exiftima-
i fic
tionecivili, fakem hadlenus, ucfpoliecur emolumencisillis, qu^ exi-

Aimacionem integram in civicacecomicantur. Incrinfeca aucem illa
&nacuraliscxiftimacio non magis cali adimecur,quam ipfius hone-
ilus animus. Accedit, quod concradidionem invol vat , infamera
aliquem declarare ex nudalibidine, id eft,arguere aliquem affinem
foedorum criminum, non quia revera ifta pacravir,fed quia inno-
xium hoc modo canquam noxium tradare placct. Sed&illud cer-
um videtur,neminem civem obligari , ut cxiftimationcm fuani
iimplicem impendat,feu utveraminfamiam contrahat pro-
civitati
.pter ucilitatem civitatis. Fadla enim turpia,ex quibus vera infamia
oritUr,neq; a civitate imperari poflunc,neq; a cive pr^ftari debenc.
. lo. Illud non ica liquidum efl-, an ab honefto cive poftu-
iariqueac, uc ipfe principis auc civicacis infamiam in fe fufcipiac,feu
proiftius fcelcribus kCs veluc reum fubdac? Heic etfi videatur, vix
pofl^ quanquam CcCq fceleftum fine fcelcre fingcrc; putaverim ta-
nicn diftinguendum efleinter delila principis domeftica fi^c pri-
vaca,& publicajfeu qu^ intotam civitatcm redundanc. Circa prio-
ra,ut quis fc pro principc reum fubdat, neq; hic honefte poftulare
poteft, neq; ille prajftare; eo ncmpe finc, ut vel plaufibilem praetex-
tura fceleri principis fuppeditec, vel maculam, quss hujus exiftima-
donem naturalem aflfcdura erat, in fe derivet. Nam civilem exifti-
mationem principi,fuprajudicia civilia pofico,nemo ademerit.Neqj
puto quenquam cordatum probaturum illud Aniceci Ca.<Otum, qui
Odavije fefe adulterum ja^tabat, ut Neroni prsecextus foret ipfam
matrimonio. cxturbandi. vid. Tacit. A
XIV. Sz. Solet tamen non ra~
ro contingere a miniftro quidpiam tradian cum aliis ex mandato
,
principis,aut contra eosdemfufcipi,fedica ^t in reip. damnum fit re-

dundacurum, fi publico id confilio fadum adpareat; quod damnit
decliruri queacA eulpa ia miniftrumcoliaca, quafi pri vaco idaufo ab
&
CAPUT iv:
tnr
ipfo fueric rufceptum. Heic arbicror bonus civis non detre<n:abic ad
svercendum a civicace fua magnum malum fimulare,nullo publico
mandaco fefe idegifle; modo fida duncaxat infami^ poena defungi
iiceac. Nam mortem auc dedicionera eo nomine fubire, durum ni-
mis foret. lllud auccm quidquid cfl: fimulac^ poen^ facile iceruns
tolli,auc alia via penfari poteft. C^terum id manifeftum eft, infa-
miam civilemaboleri poflTe per eum,cui eandem infligendi pocefl:as
efl:. vid. Co^nel. Nepos Akibiade c. 6. Juftifjtn 1.
f. c. 4. camen, uc fi-
Ica
quidcra illafueric infliifla ex flagiciis, refticucio famscancum produ-
cac efFedus civiles externos integrs exiftimationis; naturalis exifl:-
mationis labem per hautquidquam coUac.
fe
. II. Exiftimacio intenfinja efl:, fecundum quam pcrfonfs,alias

quoad exifl:imationem fimplicem ^quales, fibi invicem prsferun-
tur,proutuni pr^ altero infunt, queis aliorum animi ad exbibcndu
honorem permoveri folenc. Efl: autem honor, qui intenfioni exifti-
macionis refpondet, fignificatio de prseftantia alterius.
judicij noftri
Unde revera honor non eft in honorato, fed in honorante. Arifio-
teks Nicom,\.l.C.$. ItfZfi ôa&i ov Jm^ ']if4uaj fJbaTkov ^vcn.rjbv ']u1i(JL&)ij,iv(f)^
Etfi cnim quilibet fibi ipfi valorem ponere pro lubitu queat, ficuci
venditor merces fuas quanti vult indicare poteft rtamen uti pretium
mercium ukimato ab emtore definitur; ita quanti quis aliis videa-
tur, penes hofcc eft determinare. vidL.Joamis VIIJj 4. ^4anticum
f
ûisfiipfiim ^ftimet^ tanti tamen eB, quanti afiimat ar ab aiiis HobbesLe- ,
viath. c.X. Ita tamen aliquis honore ab

aliis fibi delato afficitur,
proutille refpondeuvalori, quem quisq; fibiipfi pofuit. Cjeterum

metonymica quadam ratione ipfa quoq; exillimatio, feu id, quod
honorcm mcretur,eo Vocabulo infignitur. Sicuti&peculiaritercer-
ti quos honos comitatur, honores dici fueverunt. Id autem
ftatus,
redlc dhBodem de cive c. . 2. obfervatum efl:, caufam gloriationis,
I.
honorcmjCumcomparatione&prsecellentia conftec,fi omnibusad-

(it,nemini adefle. Neq; focietatem inter mulcos homines, autmulti
temporisiniri poflê gloriac caufa,feu ut focijmutuo ^t^^ adjuvent ad
nancifcendam gloriam &honorem. Quippe cum tanti quisq; in-
ter homines judicetur, quantum fine aliorum hominum dpe ipfe
Bbbbbbb % po-
ins LIBRl Vllt
potefl:. vid. Seêc4 epi/!. %y. de Calvifio Sabino. I/lh^c autem exiftt-
matio intenfiva confiderari poteftvel intereos, qui invicem/ na-
turalilibertate vivmt,VQ\ qui eadem civitatecontinentur, Deindeex-
pendenda ztuntfundamenta iftius intenfioniSj & quidem prout pro*
ducunt vtlaptitiidmem duntaxat ad honorem ab aliis expedandumj,

VQ\j'di proprie didlum qua idem ab aliia tanquam debitus poflula*
,
ri queat;.
;. Fundaraenta intenfivse exiftimationis in' genere cen-.

I2c
fentur omniailla^quaE^ infignem aliquam prasftantiam aut perfcdio-

nem habent, (Cicero de nattira. deormn 1. 1. habet venerationem juflam
quidquid excellit,) aut eandem & quidem talem,,
judicantur arguere;
cujus efFedlus. eum fine legis naturalis aut civitatum congruit. Nam
flulto vulgi judicio eos quoq; interdu videascclebran,quicirca vi-
tium aliquod cxercendum cumprimis ^z^t firenuos cxhibent. Utiii
funt potatores bicongij&; tricongij: & in quos cadit \\\wA Juvenalii
fitt. 4.Nulli majorfuit ufm edendi Tempeflate mea. Ariftophanes Achar--
nenf aifj.fi. 2,, q\ ^d^^ct^t yd^ dv^dctg ny8.vJoLi fiaviig^J^g 7rA$z6 ^vvafisvng,
HofJet^Pay&iv tig^ mflv. Item accrrimi prÎiatorcs Venercii, jiirpoKh^vvoi,.
afl:utifiimi fures,& id genus horaines vitiorum fuorum antefignanL
Qui tamen'quo perfedius artificium. fuum callent, eo nequiores k',
probis viris^ habentur. Philo Judû^. de migratione Abrahami: In rebm
inhoneftis excedere^jnfgnls turpitudo esi. : ficutficundo loco cenferi^ levior
wiferia. Etiamfi. ifla f^pe robur corporis, aut vividum animum ai^-
guant,(ed qui in prava dctortus eo; vehementius vitiis exuberat, quo-
majore vigore florefcir. In fpecie autena inter ifta fundamenta func
perfpicacia mentis,&:capacitas animumvariarumnotitia rerum ex-
colendi, maxime ubi adlu ifl:a capacitas fueric impleta. Idoneum
circa res gerendas,5carabigua difcernenda judicium. vid. Bccleftaftes
ColX.If.I. Regum 111,28. Animus firmus, & pcr externa inconcufitis,

illecebrisq; & tcrroribus fuperior. Facultas decore &copiofe animi
fenfa expHcandi, Tum
robur, decus,& dexteritas infignis corporisj,
proutiflhaec prseclaraanimiindicia.velinfl:rumenta judicantur. vifl,
Mneid. Vo v- 34^. Jfocrates in encomio Heleme^. ubi tamen! rheto-
Virgil.
ffem nimis agic.. Ulud camen nmh

quam fimplex, qûod cmdic rhe^^
mifti-Mi
~
GAPUT IV: ni7
mifitpu 0/df. 14! ex Heiôdoti Thalia, A^&lo^Tng sxsiesl^yav 7o^ ÂnXfA ^Yix^
H^fje>BTfid yvcouajivov^sgj^v dîjyjv ^thiopes cubito at^mefffura contprohata^
regesfuos defignahant^ Pr^fercim cum frequentcr huc crahi poffit
illud Opfiam Cyneget, 1. 3. v. <SS. f^sioTi (jlsv (^^(m^sAslêi, fisydAom ^sfi^m*
Bona praeterea qus vocanturforcunat, prquc arguunc vel dexcerica--
cemin adquificioncvelfaculcaccm auc maceriam pr^clara pacrandi.
Maxime aucem exiftimacionem intendunc res egregie geftae, quod
&illae incrinfecam pr^ftanciam prjefupponant* eamq'; in ufum de-
dudlam & ad legicimos fines adhibicam oftendanr. Arifloteks Rheton
Ll. C. f. tifiivicLj isîfictjctig fjbh iigJ\ficiKi<^ o\ svs^yeJmoTng' y firiv ctyôt lifjiâTe^
figjl ^vvdfisvd q svspyejHv. Maxi?ne honorantur^ idg^jufte^qHi hene fecerunt^.

Sed (^ honoratHr^r qui benefacere foteTt^ Findarm Otymp.. od. <x. '^syâJj^si.
*^rifji.'sy,ctqr)v,. Indicat opmquem^.. Ec quidem prouc illa praef!ancia,auC:
res geftee in plurimorum nociciam pervenerunc, daritas propric dici-

tur; Ubi aucem comicacur aliquem apud alios opinio pcculiaris
prudcncise ac fapienciac circa dexcrc decerminanda dubia pradicaj,
aut vericaces cheorcticas autoritas; nuncupacur : quam rocundius ali-
'
qiii opimonem^ majonsjcientid conjunâm cumprohitate definiunt. Neq;

a!io incuicu secasprove^Siorexiftimacionem judicacurincenderc,qu
quiaex mulcorerum ufu, & diucurna concemplacione negotiorunji
humanorum prudenciam conciliafle pucacur. vid.lf.D. dejureimmu^
mtatis. DiodormSmli^ l.XJX,c.c.54,- In ommhm fic comâratnm vidt^
tur^ utplui reverentlA dr honoris grandioribm natUy quam^ minorihm ex-^
hiheatur.. Oppanm halieut. \. i. yri^Q yd^ svoLJfnfiov dv}^ %&n(n. Sene5tm
venerabiles virosreddit,. Ecll non definc, inquosquad'racilludO'j//V/^'
metamorph.LlX. fah.lh ûi propter amaro- Jene(^: Pondera dejjficitur^,
nec quo prim ordme regnat.. Straho 1. XV. Indi atati Jenumprarogativam'
fiullamtrihuunt^nijiprudentia cxcellanto. Philo Jud^m de Ahrahamo. Se'
mor non ex longitudine temporiSyfed ex laudata. vitaJj/eBatur^ Siquidem'
ffuimultumMatis in corpore vixerunt fine prohitateylongAvipueYi dicen-
di funt.. Aliquandb eciam locum habec WXxxdFarronis de re rufiica 1. 2e,
C.2. Ea melior atas^yquamjequiturjpes^ quam eayquammors. Imo in uni-
verfum focminae magis a florc^taciss.quem {enio commendiari vo-

luQC^ Hinc Lais ^cate provetior fpeculum Veneri dedicac, addica:
Bbbbbbb % racia-
u,^
LiBRi vm.
ratione s^nr^ôm ^-ff' câS-eti ^k sSsô):. oin ^' h W,^c y ^vmfâ, tiatti
:
me cernere talem. Qualis fum nolo: qualiseram nequeo, uti efl in

cpigram. flatom antholog, l.Vl. Sed & fexui marculino majorem pra
foeminino dignicatem cribuerc pucatur I.I.D. de fenatoribw, add. ca-
mtnjacob. Godofred. de frdcedentia part. I.c. f . jf. Quanquam ia
.
univerfum fexus focrtiininus cum mafculino quasdam exiftimacionis

fundamenca habec comuniajqusdam peculiaria,uti efl: prafcellencia
in vircucibus, & fundionibus, quse in eum
fexum prscipue judicaa-
tur cadcre; qucedamdemum mucuacicia, uc quodradiis maricorum
dicuncur fulgere, vid. l. S- D. defenatoribm, auc quod fe numero &
pr^ftancia prolis quam maxime efFerunt. vid. Ovidim metamorph,
VI. fab. 4. V. \77.,feqq. ValeriM Max. 1, 4. c. 4. . I. Vlutarchm in C. Gracm
iho. de Cornelia. Add. quoqj oracio Kennedi ap. Buchanannm rer, Sco-
tif. l.lZ.fib init.
. 13. Ex hifcc adparec, quid judicandum fic de traditis ab

HobbefioLcviath. c. X. ubi omnia honoris feu exiftimationis intenfi-
Vae fundamenta ad potentiam revocat; quse definitur pofleflionc
pra^fentium mediorum ad obtinendum probabiliteraliquod bonij.
Eamq'; facit vel naturalem;vt\ inftrumentalemXWî confiflit inexcellen-
tiafacultatum corporis, autanimi; utiefl: infigncrobur,infigriispul-
critudo , prudentia, eloquentia, liberalitas, nobilitas, & fimilia. Illa
eftjquas per ifthsec auc per forcunam parta tanquam medium infer-
vit ad plura paranda; uti funt opes, honores, amici,profpera fortu-
na. Et in univerfum, quaslibet qualitas , quae amorem vel mctura
rnulcorum hominum gignit vel hujusmodi qualitatis opinio e/l.
,
Inde dignitas definitur per valorem five pretium hominis tantum*

quanti potentiae ejus ufum aliquis emerc vellec. Illum valorem de-
clarare,feu manifeflrum facere,quanti aliquemftimemus,efl: hono^
rareînhonorare; nempe magni asftimare eft honorare; parvi, in-
honorare. Hinc cnumcrantur figna honoris veluc naturalia; uci
funt opem pofcere, obedire, dona alicui magna darc, (cx quo funda-
menco, nefcio an fac adpofice,Zanagae princeps inAfrica apud Leo-
nemAfricanum 1. 1. prohofpicibus mulcos camelosacftruchiones ma-
Clabac. Qiiod cum hofpices deprecarencur, refpondic ; mn civihter
fi
CAPUT IV. iir^
pfafturtim,fitMm magnificts (^ nunqtiam anted vijts hdptibm parv4
tanfim ammaâ praponahj in promovendo bono alieno fedulum efle,
loco cedere in re quacunq; cupica , amoris vel mecus indicia pate-
facere,laudare,magnificare, beatum dicere, alloqui confiderateâdi'
redecore,humilicerq';, credere,fidere,confilium alicuju? vel fermo-
nem quemcunq; aufcultare, in opinionibus confentirejimitari, hono-
rare quosipfe honorac, opera alicujusuti in capiendo confilio, vel
in rcbus arduis. Dignitas porro civilis ipfi eft valor ille, quem ci-
vitasalicui ponit,dum in illum imperium vel magiflratum, vel nfc-
gotium publicum quodcunq;, veletiam nomen vel titulumhonoris
caufa conferc. Ubi etiam rede obfervatur, civitatem pofle confli-
tucre aliquod fignum honoris,quod fua natura indifFercnsaliasvi-
detur. Sicutv.g.equo rcgisinfidentemper plateascircumduciapud
Perfas fignum honoris erac L/Iher VI, 8. item certa infignia gercre.
Iflh^c utirede fefehabent; ita illud citra notam dimictinon poccfl,
cûod honorem in (olimfotentm extftimatione confiftere aflerac; inde &
inferat>w<?(j/<? a6iio alicjua magna & ardua Jity^prainde magnapotenti^
drgumentumy utrumjufla an tnjujlafit^pafum referre. Ita ^ Bthnicis an-
ttquis ,qt4tDeos^quos in verfiibu^fuis adulterta, cades, alias magnas qui"
dem^fedtnjuftas velimmundas aciiones commijifie factuntj nen ilhsyUt.
extfttmavere^ dehoneftajje^fied valde honorajje. F.nim vero etiamfi con^
cedere pofTimus, fundamenta honoris halenus ad potentiam rele
revocari, quod efFedum aliquem in vita humana producere apta
fint; cum quod citra cfFedlum bonum vel malum velut mortuurrj
torpet,. hominibus in neucram parcem videatur sflimari pofle; ue
tamea potentia fola, citra conjun(flionem cum bonitate, genuinuin
veri honoris fic fundamentum,ipfi ffohbe/ioySiCanxraiiom repugnar,
Sane cnim idem de civi c. XV. . 5>. honorcm definit/^fr opinione aiiens
potentiA conjuncia, cum bonttate. Inde honorem neceffaria tres ajfeiius
confiqiii : amorem, qui ad bonitatemx JJem ^
timoremy qui ad poten^-
tiam referuntur. Scilicet hic verus honor efl^, quera crcs ifî aflTe^lus
jjundim comitantur. Solus dmor,quem excitat potentia ad raa-
lum determinata pro honoris indicio haberi nullo raodo potefl.^
cuoimetushabeatconjuniûm odiura j q.uem autem quis odit,peri-
JJ20
LIBRI VIII.
re cupiat.^ de magna Diaboli potentia, fed qux boni.

Sic Chriftiani
catccareat^&nonniri ad malum feracurjperfuafi fumus; quem ta-
men nemo fanus eo nomine honorandum duxerit. Sicuc& ifte,cum
a Salvacore noftro adorari vellet, non ungues,fed dona oftentabac.
Uattk IV. S> \9' Ec nemo noftrum adprobat rationem illam quo-
rundam barbarorum^culcum diaboli hoc obtentuexcufantium; nc
noceat. Unde etiam ferri non poteft, quod idem d, l. inter figna ho-
noris vdtit,aduUrialicm. Cum omnis adulatio vitium vel in eo,qui
adulatur, vel cui quis adulatur, prsfupponat,&indolem irrifionis
habeat,&fine afFedu peragatur. vid.fktarchu^de adulatoris amici ^
difcrimme, Quod autem attinet fabulas poetarum, funt equidem,
||
qui per hoc innui arbitrentur, Deos fupraleges elTepofitos.Etfi
iftas
aham rationem afFerat SdlMftim fhilojcphm de dits mundo c.s. Sed ^

quamobrem adulteria^ furta^gtnitorum încula, reliqua imfrobitatis^
facinora fahulis comflcxi junt ? Ne^ hocindignum admiratione , ut,quA
/tdparet 4bfirditate,ftatm animu^fermones involucra effe exiftimans^ ve-
ritatem ex involvenda fantêjje intelUgat, Sed quidquid
iis^qu<& filentio
hujus fit, ego non magis adulteria &

ftupra fua Jovi cedere honori
iudico,quamMeffaHnx,quod ex lupanari lajjata viris, nondumfatia-
ta recept. CovdsLtdfecratesinlaudat, Eufiridis i^sls fabulaiS (^^cicrcpij'-

(jLiag, maledi5fa vocatjquibus talia de diis ipfis commentifunt, qualia ne^
mo injuos inimicos dicere audeat, Nec enim furtafolum^ dr adulteria, c^

4tpud homines fervitutes eisexfrobrarunt ;fed(^[liberorum devorationes^
C^ patru exfeBiones^^matrum concubitm^ ^

multa alia tetra facinora
de illis conjinxerunt, ôrum nondum ilii quidem meritas fosnas dede-
runty non tamen omnefupflicmm ejfugerunt, Nam alijerrones mendici ^
fueruntâlij coecati Junt : alijpuiftpatria, bellum perpetuum contra domefti-
fos fuos oefferunt. Orpheus autem taiiumfabularum pracipum autor^ in
frufta difcerptus interiit, Seneca de brevitate vita. q.\S. ûid aiiud

eBvitianoftraincendere,quam autores illis infcribere deos^ ^dare mor^
hoyexemplo divinit^tisêxcujatamlicentiam?
%. 14. Porro omnia hsecce exiftimationis mtenfiva funda-
jnenta in non producunt nifi
fe jus imperfedlum ad habendum ab
aliis honorem & venerationem. Adeoq; fi eundem ahis etiam be-
nemc-
CAPUT IV. Hil
ncmentis qnisdenegaveric^non pocefl; dici injuriam feci(Ie,(ed dnn-
taxat inhumanicatis,aut,fiitaloqui licct,incivilitatis notam fibi con-
traxifle. Nam inter eos, qui in naturali
invicem iibertate vivunr,
naturalitcr utiq; invicem ^qiiales>non
adparctjquomodo qois ab al-
tero jurefuo honorera poflularcqueat;cum ob naturalem amorem,
quo quis fe & fua profequitur, judicare poflit, talia in fe effe, quac
omnino paria finr,aut fuperiora illis,quibus alter feefFerc.v.g.O/l^î-
tat aliquis canos fuos afl; alter juvenilem vigorera fuumiftis longe
;
potiorem habec. PmdarmOiymf.od^^^. (puonctj $s^vso$5 ov M^'<n m^

îa\ BcLfjLo^H^ mt^ Tov dKiKiciq soiKojtt x^^'ov. ISlaJcuntMY autem dr j^^^ve^
nes inter ^viros cam crebro^ etiamprjeter &tatU jtiflumtimfm^ Alium
fpes fua arquc, atq; alterum res inflac. Ferbx e/l: Ajax robore cor-
poris : afl: Ulyfles prudentia & facundia longc fc praeferendum ifl:i
judicac. Aliusdivitias jadac,alius animum regum opes ^quantem.
Hic eruditione fua^loriacur"; alter reponic illud P/^/<?;?^ f///?. X.
7o l3i3^flv, lig^ TVif^QV f(c^ vyisg, JSto hyu> (prifi) ^vctj "Jtjv d,\r}S-iV3^v (t>iAd(ro(:pia.v.
Tirmitatem ^fdem , fwceritatem, veram ejfe ^hilofophiam exiflimd, Hic

adeptisfe honoribus eifert; alter occinic illud Cicerom epifl.adfamiL
IWil^. Infigma virtutis multi etiam fme virtute affecuti funt. Deindc-
cum delaciohonorisdiciacurper id,uc quisagnofcac prascellencecn
in aicero prarflantiam, feq'; eam ob rationem ipfi ultro fubmitcat; &
vero hoc per vim externam non poflGit cxtorqueri, quas contuma-
ciam potius animi obfirmat patet inconveniens efle iftis funda-
:
mentis in vim jurisperfcdtijquod eciamvi armisq; poflTic

fe cribuere
aflTeri. Accedic, qupd cum excerna honoris figna,ni ex animi fub-
n-jiflTione proficifcancur, finc inania, &ludibrium pocius, quam ho-"
nor: ftulcum fane fueric propcer horum denegationem in arma

ruere. Inprimis fi alcer proceftetur, fe venerationem omittere non
cx contemtu, fed quia libertate fua velit frui; qu^ ipfi indulgear,
noncogi pervim adea,quae cxipfius arbicrio&humanicatcdebeant
dependere. Sicuti quondam Scythse ad Alexandrum : ^îjts^ un~
de venias^ licetm ignorare in vaflisfylvis viventtbus? Et Arioviftus a-
pud C^farem de B. G. 1. 1. Si quid iffl ^ C&fire opus ejjet^fife ad eum ven^
turumfuijjei fi quid ille fevelit, illum adfe vemre oôrtere, Ad eun-
Ccccccc
dem modumVoIogeresParchornni rexNeroni, aquo arcede-
fere
batur, refpondit Tibi qiîdem lengefactlim eli tam magnum mare tran-
:
fire ,
quam mihi. Afiam veneris^ confiitHemmy quando mbis con-
Si ergo in
grediendMm fu.Xiphilmus epit, Vioms.^%. quibus manifeftum efle vidc- ,
tur,etiamrirationi naturali congruum fic, ut prasftantioribus honos

deferatur ; imo fi quis velit, per nos quoq; inter pr^ccpta juris natu-
ralis ponTit rcferri, digniores cfle honorandos id tamen officium
:
inter illa ctTereferendumjqua? quisfuo jure nonpoflit cxigere. fcd

quorum prsefl:itorum laus alterius humanitati fit relinquenda. Ve-
rum ucquis fuo jure poflit honorem,auc quodvis ejus fignum ab al-
tero poftulare.neceflum efl:, uc vel impcriumin ipfum obtincat, vel
ralefibi jusqucefiveritcxpalo,au lege per communcm dominura
laca vcl adprobata.
. If. C^ternm inter privatos quidem fuper honore atq;
eminentia illud pulcerrimum fucricccrtamcn,fi incerfecontendanCa,

quis promtior fucrit in honore defcrendo, auc modeftior in eodem
deprccando. Et mcrito ridcncur, qui fupcr jfl:o acrius cercaverint;
pr^fercim ubi idem fl:erilis, & nullo cum em-olumenco fuerit con-
jundlus. Inepcus, fer medium pugnat quiprior ire lutum. Martid. 1. X.
t^Xo. Sic uc mcricocommendari dcbeac fentencia illius principis,Ia-
rain duos minifl:ros minorum gencium/uper priori loco in cemplo
concendences; uc qui fl:ulcicia incer ipfos cxcellerec^priori ioco fede-
ret. Nam quod îfmtitianm dcclamat. 2f a. honsrem YOzoiZpretiofijsi^
mumpaupeûm cenfum; id de exifl:imacione fimplici capiendum cfl".
F,nimvero incer prinuipes, acq;incegros populos fupcr eminencia di-
^nicacis,& qusinde dependecpraecedencia, majore prascexcu nullis
fere nnn feculis cercacum deprehendimus. Sic uc in plurimos con-
eruac ilkid apud Ovidmm l. V.faftor: turha^ cxkfles amhitiofa fumus^
as circa lices qua; argumenca foleanc adferri, paulo preflTius confi-

derandum. IlUid igicur excra concroverfiam efl: poficam, î unus
principum ab altcro dependeat canquam a fuperiore, hunc ifl;o efle
digniorem, ciq; prê hoc dcberi prscedenciara ex jure perfedo ut- ;
lacforcaflTe pari ucerq; ciculo gaudeac. Sic dancur exempla majorum
regum^ qui alios fub^. fe habent| nomine reges, revera magifl:racus &
guber-
CAPUT IV, IJ25
gnbernatores provincianim. Quidam regna fua ab aliis agnofcunc

tanquam feuda, alij alio ciculo. Sic apud Tacltum AgricoU^ vetus ac
jamfrtdem receftajj9piii Romam conJHetndo Vocacur, ut haberet n/JIrti-
merita fervitutu o' ^^g^^- Adhcrbal apud SalufiiHm Jngurth. Uicipfi
j)atermetu moriensmthtprxcepiiy uti regm Numidict tamummodo procard'
tjonem exipmarem meam
dtter/tmjt^j (jr imperit^m penes %'os P. C. ejje.
;
Ec
qui foedere injequali alicui jungicur, is eo ipfo alcerius dignicacem
cminentioremfacecur,dum ad iftius majeflatem comiter colendam
fefe obftringic. Sed & illud dubio carec, ubi princeps aliquis pro fua
perrona,auc tanquam capuc fuae civicacisadvcrfus alium jus prx/lan-
tioris dignicacis, & pra^cedcncias qu^fiveric cx pado, auc per con-
fuecudinem & pacienciam alcerius, cujusnulla probabilior racio pos-
iicprofcrri,quam quod hiciftum fc digniorem agnofcaCjci juri pos-
(c inhapreri ,
quamdiu durac ifte veluc charadcr dignitacis,fub quo jus
illud fuit qujeficum. ^'i^.Jac.Godofred.deprsicedentiapart.i.zx,
. F.nimvero ubi nondum
\6. alicui tale jus fuic queefitum,
variis argumcntis dignicas cmincntior aflericur. Incer ea prjecipue
folecallegari anciquicas rcgni acq; familiaej amplitudo &opuIencia
ditionum,&poccncia: qualicas poceftacis,qua quis imperium in fuo
regno geric & fplendor cicuii. Anciquicaccm civicacibus & familiis
;
vencrationis quid addere perfuafum vulgoefl; ja6i:antq;,qui idhac

nicuncur, ^z^^ jam cum fua dignicate exfplenduifle, cum alia adhuc
regna vilis pars fervicntium forent; aut cum familia illa, qujE jam
novo diademace fuperbit,adhuc incra plebeijsm obfcuricatem lacica-
ret. Nefas eflc de dignicace concendcrc adverfus illum, cujus majo-
res alcerius majoribus poceranc uci miniftris. tfle hanc veluc nacu-
ralem, & communcm legem, uc quee pioflerius tempore producun-
tur, prioribus fubfinc. Fxcurricur dehinc in magnificam commemo-
racionem eorum> qua? ab iflo regno, aucper familiam regnatricem
prJEcIarc bello ac pace gefla funt. Quoruro novi ifli parum auc ni-
hil oflentare queant. Pocencia aucem veneracioni terrorem quoq;
mifcec: &
non impudens foIum,fed&temerarium yidecur cumillo
de dignicate velle concendcre, cui plurima faculcas nobis benefaci-
endi juxca atq; noccndi. Ec efficacifllmus videtur modus ambiendi
Ccccccc % hQ^
^^ LIBRI VIII
honores, quis demonn:raco (iio gladio poffic diccre ;fivas mnv^

Ci
tiiyhtefaciet^ Sed & eminemius judicacur fumma libertatc gauden- ;
tem foIiDeo fubelTe, quam humanis, aut padis dcgere ob-

legibus
noxium. Deniq; cum per citulum res ipfa foleat exprimi, ejus quoq; |
fplendor c.amplicudo non inferiorenv dignicacern arguere pucacur.

17. H^c&fimiliaquanquamfacplaufibilicer poflincjada-
ri; fatendum camen eft, eadera omnia per fe producere duncaxac
jusimperfedlum, ni acceflTeric aliquod padum expreflum, auc caci-
tum,quod recepco mori ineOe incelligicur. Neq'; defunC3,quibus vis

cjusmodi argumencorum pofiic elevari. Ipfam anciquitacem in fe.
nihil haberc dignicatis , cum ea nihil notet, nifi tradtum durationis,
quse vilem seque atq; prseflântem, rem poflic profequi. Id haberc
omnia regna,uc finc libera,& ab aHo non dependcanc. Id quam diu
obtinuerinc, interefle, Rquideraquod diu aliquod regnu flo-
parum
rueritjindicio efle,cjuscompagem concinne difpoficam>idemq; be-
nefuifleadminiflracum. Tum fati benignicace, auc civium vircuce:
exterum hoflrem defuiflre,auc felicicec forcicerq; depulfum. Sed non.
minus recences civicaces commodc pofle difponi, & adminifl:rari,,
quam vcceres,. Imo forcaflTc commodius, quod harum bona infti-
tuca ex periculofis fsepeexperimencis provenerinc illas auccm op- :
tima qu^q; ab aliis jam invenca in ufus fuos pofle cransferre. Diu-
turnam quidem fari clemenriam fibi neminem poflTe prarliare; id.
samen effici poflê, ne per prava inftitutacivitas in fe trahere ruinam
incipiat. Deniq; ex praefencibus quemlibec jefl:imandura; pr^ccrica
non ampliusjfutura nondum ad nos percincrc;. Neq; civicaces alij^
quod velucfyfl:ema,aucconcilium incerfe confl:icuere,uc recenciili-
m cuiq; locus fic infimusoccupandus,-,fed quamlibec feorfim fiia.
fibi libertace gaudere. Qupd una familia in civicace aliqua diu im-
periumcenueric,fepe quidem indicio eflfe, minores majorum vir-
tutem semulacos,- plerunq; opes ipfam fuas firmicer difpofuiflic, uc
nonaufus fueric aHquis folio eandem dejiccrc.. Incerdum ingenio.
populi, a rebus novis abhorrencis, aliquamfamiHamdiucurnam im-
-
perij poffefliionem debere. Nonnunquam folius faci beneficiura
Yocandum, quodMcceUi Roxnse finc confules.. Afl: qui reccnces ad.
illud:
CAPUT m 112^
fllud faftigium enituntur, reponerepoflTunt tritum illud: Etgeû^,
Cr proaves^C^ qu non fecimH4 ipfiy-vix ea noflraûto. Nihil faciliuseflc,

quam partam a majoribus opimam h^reditatem cerncre: fed fu-
iim patrimonium fibiipfi adquirere virtucis opus efl!e. Sorcinafcen-
di illosfuam magnicudinem accepcam ferre; fepropriprfl:antiar,
Illos aliena & obfolcca decora crepare; fepropriis&: recentibus eni-
cefcere. Deniq; fummum nobilitacis gradum haberi, regcm efle.
Hac recencem^que, arq; anciquam familiam eflTerri. Accommo-
dari eciam huc potefl: illud Arnohij 1. 2. Nova res eFlr^ qnam gerimmf
ûando^ Cr ipfi vetuifiet.. Vetm qnam vos agitisf fed. tempribus quibus
C(jepit mvxfuit ac repentina,.
. ig. Pocencia aucem haflenus quidem figna venerationis;

apud infirmiores pocefl: elicere, quod flulcum fit ilh non cedere, cui
nocendi facuIcaSi. Sicuci facece Favorinus QpudSpartianum Hadriano.
arguentibus amtcus , quod male cederet Hadriano de verboy quod idonei
AUtores ufurpajjent ; non reciesjnquityfuadetis familiaresyqui nonpatimi^
niyme illum dociioremomnihuscredere^qui hahet triginta legiones.Eniva-
vero fi alicuiregi virium, uc regnum fuum commode
tantum fic
poflit tueri, ille fane non habet, quare ahcui cedar,opibus quidera
fuperiori, fed quas ipfe neq; mecuere. neq; ambire fui confervandi
caufa ncceflum habeac; Libercas quippe in asquo pofica c{\, quas
rnagnicudinc opum haucquidquam diflinguicur. Paceac igicur unius^
imperium per fexcenca milliaria, alceriusper cencu duntaxat. Idemi
tamen imperium hic in modica fua, quam alcer in laxiore dicio^
ne obcinec: neq^ hic minusjquam alcer finem civicacum inflituta-
rum aflequicur. Nc dicam quod fola pocentiaj prout notat vires.
aUis nocendi, in fefenon fignificet talem pr^flântiam, qu^ fitido-
nea feriam venerationem eHcere.. Nam heecamore quopiam tem-
peraca eft. Noccndi. autem vires odium concihant, add. JacokGth-
dofred.d.tr.partAX.$..
. Porro potefl:atem abfolutam, & nulHs legibus limica-
ip.
tam habere, utiq; majorem venerationem terrore.mixram apud fub^
jedos conciHat nonitcm apud aHosprincipes, qui alterius abfolu-
:
lam poteftacem in ordincad fe pro nuda UbertatenacuraH aeilimants

C&ccccc: J, qu^
l\Z<S LIBRI VIII.
quse per fe nullam dat prseeminentiam eum, in qucm quis impe-

in
rium non habec. Et cum princcps non

ex propriis cancum juribus,
fed&excondicioneilliuscivicacis,cui prseft, ^ftimandus fic; poceft
ijciq; princeps limicacus ex iftbac calia habere,uc abfoluco aliquo lon-
ge fic pocior. Deniq; ciculi, &

quidquid eft verboru ufu ficuc num-
mi valenc; & cura in rege nihil prseftabilius pofllc inveniri, quam
fummum imperium, fufficic fi ifti hoc nacivo fenfu,aut ex ufu vulgi
exprimant. Splendor auc modeftia vocabulorum ipfi rei nihil ad-
dic, deraicve. (add. tamen Gcorg.Batens m
motuum nuferorum
elemho
in Anglid part.2, ^.vn.l^^.feqq. Âfttor Cardinalifm fart. \.\. 3. p. m.
B/T- T^^f ) ^^^ quod Turcarum monarcha vulgo dicicur impe-

ratonPerfarum,rex, idin fenuUam ifti pras hoc eminentiam tribuic.
Ambitiofam autem encomiorum flruem proprio titulo adponere,
iitibarbariem redolecitaidemfubjedos fimpliciores fortafle adve-
neracionem movere pocefl, alios non pocefl. Qiiid enim incererae
V.g. Imperatoris Romani, Sapores Perfarum vt^fratrem fe Solui ^
Lun^, apud Ammian. Marcelltmm I.17.C. f. (add. idcm \.iyQ.<S.) an Sa-
curni & Vcneris nuncuparec?
. 20. Ex hifce omnibus videtur concludi, cx
facis firmiter
obligacione perfela,qus in alterojus propric didum prsfupponit,

rcgem revera talem non teneri loco cedere alteri regi tanquam di-
gniori,ucuc hic condicionibus jam enumeracis prsepolleac; neq; civi-
Eacem liberara alceri civicaii liberae, licec anciquiori auc pocenciori.
Quin nec civicas popularis in fe videcur dignicate inferior civicatc
monarchica, quamvis in civicate democracica nemo unus reperia-
tur, qui cum rege comparari pofTic. Unde ncc civitatis liberse lcga-
cus neccflTario legaco rcgis loco cedere cenecur. Verum quia in di-
gnitate vicaria& delegatatantum fplendoriscffe non poteftjquan-
ffum in originaria,nq;in magiftratu cantum dignitatis, quantum in
principe; & vero civitates liberse cum regibus in eodem loco convc-
nire non poffunt, nifi perlegacosauc depucacosjadparet fane, om-
njno legacum civitatis liber^ cedere debere cuicunq; regi aut princi-
pijcuifuramum eft imperium.
. zh Ifthasc tamen sequalitas inter eos,qui fummo funt im-
^ perio
CAPUT IV. 1127
perio pr^dici, non impedic,qiio minus, fi opus fic, congredi qucanc
per fe, auc fuos legacos, auc cciam ih ftabile concilium coalefcere.
Nam fi unus regum ad alcerum in ipfius dicionem accedat, lex utiq;'
civilicacis requiric,uc quis hofpici domifus primum locum deferac;
nifi forceveniaccanquam fubditus cemporarius. Nam utut in terri-
corio fuo quilibet fic fummus; camen uci Iegaci,fic&ipfi regesfitlio-
nc quadam videncurcon/licuicxcra cerricorium regisâd quemejus-
dem confenfu accedunc, non exuco forcunse fuac fplendore. Ubi duo
pluresvein locorercio coHgrediuncur,facilecaveri pocefirûcneunus
alceri prjelacus videacur. Nam 6c conclavia licet comminifci, ut ju-
dicari nequeac, quis in iis prior auc dignior locus fic. Quo fine a
mulcis inejusmodicongrefilbus adhibic^ mcnfafcirculares. Aufimm
in Ittdo feftem fafientwm. Recte olm inepum Betphicm lufit jyem ^^(S-
remem, qtiisnam frimm japentum foret : Ut in orbe tereti nomina eorttm
infcrtberety Ne prtmm ejjet^ ne velimtu quispiam, PofTunc eciam ab ini-
tio proceflari, ^q^q cicra ullam prsecedencise confideracionem con-

grefluros, fed promifcue fefliiros prouc cuiqj lubitum, aut prout ca-
fus tuleric. Sicut deBrachmanibus Indorum fapientibus refert Tht-
loflrattu de vita Apoilonij ThyanM 1. 3. Nullum regi prjecipuum locum afTu
gnantes^ qtiod apt^d Gr^cosRomanos^ maximi aeftitmatur: fed ut cui^ im
rnentem venit accubuere. Idq; eo faciHus procedit,fi ifi:i principes dififi-
mulata dignitace convenianc,& cicra confuecam pompam. Quo ipjfb
teflancur, fibi fuper dignitacc curam auc concencioncm hautquid-
quam forc. Scd {\ hoc difpliceat, forti res pocefl commicci,idq; ue
velfempcr quisillumlocumretineac, quem femel eft forcitus,vcI ut
ordopcr fortem coQfticucus deinceps in orbem eat. Atq; hsec faci-
Itus adhuc procedunc, i\ legati duncaxac congrediantur; praefercim
cum circa hos aliud adhuc fic medium collifioni vitandar, fi nora
idera omnibus, fed difparis valoris veluc charafler a fuis principi-
bus cribuatur. Nam ifli dignicatum gradus, cumex mera impofl-
tione oriancur,facilhmepIurimis modis variari pofTunc. Add.Jacoh
Godofr. d. tr.fart. 3. Quanquam facendum fic, faspe pr^/lare iflam
sequanimicacem,quam Agefilaus pr^ fe culic, cum in choro loco ob.-
fcuro conftituerecuF ; bemhabiitînquity ojlendamenim no^ loco virum^
1
fid vifo loLum cohonepari. Vlutarch. apoph. tacon. Aut Dartionidas , quir
in fimili cafu dicebac: hene faSittnh invenijlieni?n hujiM quoj^flationU
ernandd rationem. idem apoph. Addatur quoq; idem jymfofiacon 1.
c. 2.3. ^^&convivio feptem Japientum. Obiter quoq; addendum com- ,
mencum Alfonfi XI, qui uc aliquo modo componeret antiquam li-

tem fuper prsecedencia inter civicatem Burgenfem & Toletanam,
antequam litis ulla mencio fieret, duminconcilio fententias perro- ;
ât : Toletanos, inquityjcio imperata lihentijsime Jatiuros^ loquantur Bur^

genjes. Qua regis oratione conquievere, cum utriq; (e pra^latos exi-
flimarcnt. Toletani quidem, quod rex ante omnes eorum nominc

locutus eflet: Burgenfes vero, quod primi omnium per fefenten-
dam dixiiTcrit. Aûd Hieron. ojonum de rehu^s gefiisBmafi.Xl.
. 22. Qiiod fi autem inter pl]ressquales fociecas aliqua du-
ratura fic inflicuenda, & finguli focij squalicacem retinere velinc,
neq; circa locum fors aut alternatio placeat, alia ordinis ratio fbper-
efl,quje icidem forcis inftar habec, neq; dignicaci alicujus fraudi po-
tefl efTe; uc nempe eo quisq; ordine in communi conventu fedeac,
quo in eundem fuit recepcus. Id quod inprimis locum habec incer
Os, qui fociecaci jam confticucse deinceps accedunt. Kam illis, qui
primi focietatem conflicuunr, locum force autper conventioncm ac-
tribui j/rsefliterit. Ktquiain plurimis convencibus&collegiisidufur-
pacum fecundum ordinem recepcionis locus cuiq; affignecur;
,uc
hinc G'?*^^/^^ 1. 2. c. f . 21. tanquam iiniverfale pronunciatum ponit:
.
naturakm interfjcios hunc ej]} ordinem^prout quis^ in Jocietatem venit.

add. Bdeclerm add. /. 1. L D. de alhojerihendo. 1. 1. C. de conjul. 1. ult. C. de ti-
ron. l.I. C. de praôj facri cuhicult. 1.2. C. de pr&J. prator. 1. 10. C. de pro-
feffor. Jac. Godojr. d.
tr. part. 2. c. 3. . I7. 18. Ubi fciendum in ejusmo-
di focietatibus priorem autpofleriorem locura hautquidquam no-
tare eminenciorem auc tenuiorem dignicacem; fed eflcnudum or-
dinem inter pares dignicacc; acincertales revcra obtinere tritum il-
lum verficulum : uWtmus ^primm funt in honore pares. Nam illud j
Jrjonif panegyr.ad Gratianum: nuf/a esl quidem ontumeliaJecundi-iJed\

ex duobm gloria magna pralati locum duntaxat habet, cum prffilatio
;
b majorem in praslato praeflantiam fa6la efl. Sed & illud Grotio d. l,

nota-
cAput IV. mp
notatum, eundem morem
antiquicus in Chriftianorum regum ac
populorum conventibus, quibus ad confticuendum Ecdefi^ veluc
univerfalis corpusconcurrebancobcinuifleûc qui primi Chrifliani-
fmum profeffi forent,in conciliis ad remChriftiaTiam percinencibus
prarcederenc cxceros. Quoargumenco nonnullis prsecipue nici pla-
cuic ad aflerendam fibi pr^ c^ceris prêminenciam, tanquam jure
(ibidebicam, eciam in aliis quibuscunq; congrefTibus. Enimvero
ucuc in iftis convencibus facris force non fine racione di<Slus ordo fuic
obfervacus: camen ucinomnibusaHiscongreffibusidemobrervecur,
auc uc ex fola anciquicace profefiionis Chriftianae eminens pras aUis
dignicas alicui gencrecur, neceflarium non videcur. PrsBCerquani
cnim quod inccr decreca religionisChriflianaj ^(iiTrilifz^cs^ki^î^g tt^q-
nyeiS-a, Romar^.XW, 20. add. Phtlip, II, 5. eciara in conciliis multis facer-
doces primas parces egerunc; feculares in acceflbrij fere locum ve-
nerunc,ac decrecis illorum fi:are juflii. Sed quidquid hujus fit,non
flacim qui in cerco convencuob cercumrefpeflum, qui ipfius digni-
tacem in univerfi.im haucquidquam afficicalceri cedic is ubiq;, : &
quando ejus refpedus racio nonamplius habecur, alceri tenetur ce-
dere. Sicuc& in civitaiibus videmus quosdam diverfis interefie col-
legiis, & in uno collegio alteri loco cedere; excra iliud autem,auC
in alio coUegio priorem prje eodem locum recinere.
5- 25. Enimveromanifenrum en:,imperiohanc vim in'
illud
eflre,ucpraelacionemtribuac permodumperfedi juris valituram ad-
Verfijs eum, in quem exercetur. Nam utiq; prEfl:antius cft impe-
rare, quam parere; akerius voluncatem fiia voluncaci habere ob-
noxiam,quam ad alceram CtCt accemperare. neceflum eft,uc in M
me adverfijs illum exifi:ac veneracio, cui & procedionem meam de-
beo, & qui
mecu poenJB ad juflâ fija obeunda me poteft: compellere,
Sicut imperium perfeinaequalitatemincer homines incroducac. Ne-
flor apud Homerum iliad. a. Ne^ tu Velide velis contendere cum rege ex
adverfi: mm
nunquam (zqualem firtibm eB honorem Scepriger rex, cui
Jupiter honorem dedit. Effi Achilles magis dudum Agamemnonis,
quam imperium proprie dilum agnofcebat. Sed &illudapercum
cftpquo ampliuseft imperiuiPy&efficacius, eomajorem id dignica-
Ddddddd sena
Itô LIBRI Vm.
em imperanti apiid fubje^tos circumponere. Quia ipfa imperij du-
rado,ecfi per fe ad vimejusdem nihil faciaCjimperantis camen digna-
cionem non mediocriter auget. Inter eos vero, qui in eadem rep,
vivunc, exiftimacioni incenfiv^ cercam vclut menfuram conilicue-
rej& ad pr^cedentiam pr alcero perfedumjus concedere illius eilj
Qui fummum in civitate habet iraperium. Quem ifle locum cutq;
eum
aflrignaverit, uti adverfus concives rele tueri quis poteft: fic
&eidem omnino adquiefcere tenetur. vid. 1. 5. D. ^f o/fido pr.ttoris^,
Re<5i:e quoq; emeritus ifte cencurio apud Livium 1. 42. c. 54. aqum/s
esf^ omnia. honefta loca ducere , quibm re?nfuhlicam defen[uri fttis. Et li^
meritu preeftantioribus videatur pr^-

cet forte uniis vel alter prjeter
iatus; tamen nihilofecius tanquara contemtor poceftatis fummE"
pleli poterit, qui aut illorum locum velicfolicitarcautfuo conten-
tus non îTeMdAA.C.ut dignit.ordo ferûetur^ Nec incommode huc
trahipoceft iIIudM.Terentij apudrâ>^w2 A.VL NoneBnoflrMm^fli-^
mare^ quem Jupra CdeteroSy(^ qutbu4 de caufis extollas^ Tihi fumrmm re-^
rum judictum dij dederCi nobis obfequij glona relidia est. Uti & illud
XjUciani Judicio vocalium : BH fulcrum^ unamquam^ literam in eo ordi.=^
myquem primum fortita eH, manere : tranfcendere vero eoy quo non &por-
tetj eju$ eB^ quijm ^ ^quumjolvit^ Et qui prirnus vobis haclegesfinxit
^formavityOrdinemyper quemfua quihm^literis prafdentia dignitasfir^
miterfcrmanetêfimvit^ Plinius\.^.epill.f.Difcrimina ordinum dignita-
tttm^^ fi confufa^ turbataypermifla fintj mhdesi ipfa ^qualitate inaqud^
Um. Red-e tamen feceric princeps collendis hominum ambitioforu
querelis,fi in aflignando loco honoratiore fundamenta dignitacisj
lupra enumerata,infuper non habeac. Eoq; magis,quod nifi digni-

tas &
prsrogativa eminentium civium menfuretur ex beneficiis &
auxilio,quod ab ipfis in tenuiores proficifcitur, aut proficifci poteftj
inter inania fit referenda. Quia tamen moleftum foret principibusj
fiquidem femper cuiq; ex intrinfeca fua dignicate locus forec afli-
gnandus^ cam f^pe fuorum civium recenfionem infticuere, in qua
non poiiec nonlonge maxima parseorumofFendijXum pleriqjnoii
os foleant numerare, quos a cergo reUquerunc, ^^6. quos fibi praela-
IQS cernunc expediEifliiiiuiii vifumjfalcenQ primariis dvibus ex mu-
;
iieri^
.
CAPUT IV. rijf
neribus, qulbns in rep.funguntur,dignacionem aflfjgnare. Ubi ici-

dem querelis aufa pr^fcindetur,fimerencibus,&idoneis calia mune-
ra conferancur,fiq;ipforum munerum ordo apte fic difpoficus. Or-
do aucem munerum in rep. inuniverfum hic maxime videcur con-
cinnus, eo major cuiqj adha?reat dignacio, quo pr^firanciora ne-
fi
gocia,& ad fummam reip. plurimum faciencia per id obeancur, &

quse nobilifiimas animi arces requiranc. Ovidm rnetam.l. 13. Katem
.ûi temperat anteit Remigis ofjicmm. Apud Homerum lliad, a. prseftancia
muneris fanguini,ac forcicudini pr^fercur.SicenimNefl:or ad Achil-
!em : Si vero tufirtis esydea tegenuit mater : At hicquidem fotentior effy
quia /?/r/^/^/;/?^^/^^.Ficcamenaliquado,utquibusdamunribus in re-
publ. quo plus honoris, eo minus imperij &
pocenci^ cribuacur,& vice
Verfajnedignicaci circumpoficôpesmagiftracusin perniciem reip.
armenc. Vid. Badmu^ de rep. l.j. c. <f .p. m.f 01. In fingulis aucem mu-
nerum generibus eo dignior quisq,- habeacur, quo nobiliore opera
fungicur. F.tfi & hoc f^piflfime concingac, uc unum quidem munus
in fe alcero nobihus non fl:atim camen omnes
fit ; &
finguH , qui no-
biliori muneri operam danc> omnibus &
finguhs in alteromunere
confl:icucis prferancur,fed uc v.g.quiprincepsefl:in pofleriorimu-
nere cedac quidem ei, quipriori in munere primas obcinet, rehquis
tamen omnibusprimo fubordinatis prceferatur. Illud rarius efl:,uc
ex homine munus dignationera mutuetur quod Thebis officio Te- ;
learchs contigit, poftquam Epaminondas id geflêrat. vid. Vlutarch.

in praceptis gerendit reip. Etfi circa intrinfecam infignium honoris &
dignitatum ajfl:imationem verum fic illud Sakftij Jugurth. ferinde,
quafi prjetura^ confulatmj at^ omnia alia hujuscemodi ferfeiffd ciara^d'
magnifica fint : acnenferinde habeantur^ ut corum^ qui eajuftinent^ vir-
tm eli, Quod fi vero ipfi cives inrer fefe fuperloco conventionetn
ineanc, aut fi in aliqua civitate certus ordo fic per confuecudinem in-
trodudtus, utrumq; legis vim fupremo impe-
obtinebir, fiquidem a
rance non fueric contradi^lum. vid.l.-2. C. ut dignitatum ordofer-
ipfi
'vetur. Notandus quoq; locus a pud Suetonium Vefpafiano c.p, Uti no--
.
tum effetj utrum^ ordinem non tam lihertate inter fcj quam dignitate
differre , dejurgio quodamfenatoris^ eqmtis^ Rom. itapronumiavit : Non
oforHrsmaledicifinatorihm^^rmakdicicivilefasjêffe, . 24.
032 LIBRl VIII.
I
5. 24^ Quod fi inter fe finc comparandi eminentes vi-
autem
ri diverfarum civicatum, pacet, fundamenta incenfivae exiftimacio-
nis neinter hos quidem aliud parere, quam apcicudinem recipiendi
veneracionem ab his, qui iftis fundamencis minus poUenc. Idq; fivc
pr^Hancior illeincivitace akerius canqua peregrinus veniat, five iti
loco tertio cogrediantur. Nifi princeps civi fuo injunxeric,uc peregri-
nocedac;auccercius apudquemcovenicurjrem definiveric,auccon-
vencione vel confuecudine res fic decifa.Adeoq;ne ipfa quidem pra;-
/lanciamuneris.quod quisin fna civicacegeric,jusipfi dac fefe pr^fe- ^
rendi civibus aHen^ reip^qui cali duncaxac munere gaudenc , quod

ipfeinfuacivitacepr^cedebac.Nam. quod jusvalecadverfus cives,id
nofi:acimvalecadverfusalios, Prorfus uti leges aliarucivitacum nos
haucquidquaitringunc.Neq,' obftac,quod excraneusilleciculumejus ;
quicum contendir, in ipfius, civicace pr^cellir. Nam in cujusq; civi-

tatis arbitrio eft, quem valorem apud fe velic imponere titulis, aliisq;
honorum infignibus, qus abs fe aut aliis collata funt. Quin&:. offi-
ciorum,quQrum amplicudine ucplurimum dignitates menfurantur,
diverfus apud diverfos valor. Ipf^ quoq; folidaj arces alibi plus,ali-
bi minus ^ftimantur. Sicut alibi pacis, alibi belli arces pluris fieri no-
tum eft. Cumprimis aucem circa vocabula dignicacum gradus ex-
primentiaobfervandum,quod illa nonfolumdiverfisincivitacibu&
diverfas nocenr. dignicaces, fed etiam in eadem civicace aliquando
plus, aliquando minus valeanc prout tradlus temporis aliaru quoq;
:
rerum pretia minuere auc incendere fuevit Scilicet exiftimationis

exteriora figna valorem determinatum; habenc ex impofitione fin-
gularum civitatum ; etfi fundamenta exiftimationis intenfiv^ in le,
& prout fapiencibus seftimantur, valorem ubiq; fuum obtineant.
tlnde nullibi non vircuci,&eximiis arcibus, autfundionibusfuus eft:.
Iionos. Sed ex illis folis cerca honorum infignia fuo jure apud ex-
teros poftulare neraopoceft,nifimodis fupradidisjus illud fibiquse-
liveric. Verum quia infignia honorum ubiq; ob eximise virtutis
opinionem tribui prasfumuncur, culciftimzc quq; gencium excero^
rum honoribus eandem fere venerationem folenc deferre, quamt.
ipforum civicas iisdem aftigaatJdcameaexcivilitate^chumanitacejj,
nor
j
CAPUT IV. 115
non ex obligadone aliqua perfefla prjeflare videri Volunt Quan-

quam ncc defunc, apiid ciuos extranei honores in exiguo func pretio.
Siccnim Cicefom peregrininonnulli, fplendidis famitiis orci,vocan-
tur non abfoluce, fed ômi, auc apudfios fjobilesi fcilicec quod pere-
grinx nobilitaciRoma?nonidem eflecvalor,acq;in fua cuiq; civica-
te. Bjuidem efl vox valdeinfolens morat.pro MSontelo: Anfihomi-
ncsipfosJ}e5i-are convemt ^ mn modo cum infimo cive Romano^qttisquam

comparandm eB? Sic quis ignorac, quantus honos
amflifiimits Galii^
OlympionicisapudGrscosquondamhabicus? Quonomineeoruni
levitatemperfl:ringicQVa'<?^r(?/:.F/^r^<?. Eundem fi apudalios,queis
tanci sitimat^j non fucrunc vires corporis, auc dexcericasjexhiberi (i-
bi poftulaflcncrideri merebantur. -
.Deniqy cum plurimas apud gentes nacalibus aliqua

2f.
hocloco non abs refuerit curatius in-
dignicas judicetur adha^rere,
quifere^quidnamnobiiitatifanguinis fubfit,&quoillain fe fpedata
valore fic affliinanda. Qiiam vix ullibi majoris fieri putaverim,,
quam apud indos ,, de quibus Hieron.oform de reb.ge(t.Emanuel. 1. 2.
Si vir ignobilis nobiles attmgatynobilitatem contaminari^ gentis^pollm

cenfent , ^ tam mftgnem injurtam iliata cAcie miferis hommibu^Sy quiineos
inciderunt, ulafcuntur^ idcirco qui nobiles non jknt^ quoties iter faciunt^.
njQces edere coguntur,. Nobiies vero cuyn eos advcntare ex vocibus iliO'
rum prJifintiunt , eos defleîere de via jubent: ^ficfity ut ignobiles mor-

tisy nobtics macul<.t fimpitermt fericulum depeliant,. lliis ne nobiiitatem
obfiurarifiagitiisy ncq,generis obfiuritatem iiiuftrari virtutibus concejjum
tii
: fid omnibus iiia conditio neceffario fiibcunda y in qua majores iliorum
vcrjatifunt. Add. Abrah. Rogerim de Braminibm c. 1. 2. Diodor. Siculus-
I.I.C.74. Id igiturin aprico cft,nacalesnobiles per fe hautquidquam;

tribuerc pr^ftancius temperamcntumcorporis,ututfkpc bonitasali-
mentorum aliquid huc faciac; auc pr^flanciorem animum, eximi-
amq; vim ingenij fed plebeiis ex natalibus asque feliciter hjec pbfTc
:
provenirc. Nec alio ordine in producendis nobilibus, quam ple-

beiis,naturaprocedic. Sed & parrfandimonia plebeiorum quamE
nobiHum macrimonia coluncur aut coli pofTunt. Nec facile quis
praffticeric^ luinusfrequenterauratosthoros ab adulteris perfultarfj,
Pdddddd % quani
,134
LIBRI Vm.
quam modicas fpondas. Adeo uc fi vel maxime virtus parentum
in prolem femper transfunderetur; multis camen difficillimum fic ;
fucurum probacu, abs prima flirpis origine incaminacum, cicra &

alieni mixcuram fanguinem ad CeCe demilTum. vid. Dto Chryfoflomm
orat. XV. pB mtium. p. m. zjcT. & Grotit^ 1. 2. c. 7. .*8. Sed nec illud l
Vu\^2i.tvim,fortes creantur forttbi^ 0- ^Â.<,adeo cicra excepcionem eH",
quin in concrarium sque invalueric,^^^<?//?j%>^;<r^. Mariusapud

Salufliumfiigurth. Majores eorum ommajquis licebat^ illts reliquere^ divi-
tsasj imagines, rnemoriam fai pr<eclaram : virtutcm non reliquere^ne^ po-
terant : eafola ne^ dono datur^ ne^ accipitur. Porro plebei non fetfi- j
per deterius educancur, quam nobilcs; imo fsepe quo plura his me-
dia indulfic forcuna bene excolendo animo, eo curpius iisdem ad
luxuriam,fegnitiem,aliorumq; vitiorum alimenta abutuntur. Re6le
flato Alcibiadel. Bene natos,fi (^ bene educati fuerint^probabtle eB ad\
uirtutem perfeôs fore. Et ipfa res oflendic, multos nobilium dtgQ-
neres majorum gloriam obfufcafle. Arifloteles Khetoricorum l.z.c.ij'. ;^
Bsi autem nobile (hyivk) exgeneris virttite ; generojum ('}^vvaôv) vero ex^X
eo^ ut non deficiat a natura. id quodplerun^ non accidtt nobilibuSi fed ^
Junt miilti abjecfi. add. StobAusferm. 84. gf. Multos (ûoq; obfcuro 1
natos locoper fuam virtutemadfurna provedos confl:at:necfoIus

Tydides meltorpatre. Inde in ipfa quidem nacura nulia adparet ne- |
ceflicas,quare auc in munera, auc in gradura

exifl:imationis pacernze
folos ob nacales filius debeatfuccedere; praefertim cum ultimo de-
mum omnes ex eadem flirpe genus deducamus. Marius apud Sa-
Uiflimn Jugurth. Bgo naturam unam^ ck" comrnunem omnitm exijlimofed
fortijstrnumquemq^generofim ejfe,
. 2(5".Nihilominus multis civitatibus placuit, ut prasclare

cneriti cives flatum illnm, certis privilegiis, certoq; exiflimationis
gradu donatum , in quem ipfi per civitarem funtlocati,in fobolem
fuam per nativitatem velut ^liquam hsereditatem transmitterenc.
heshonaês orat.hortatoria. "^m ov Joî^ ^&tvolg dv^^m ctya&&)v yiVQ^svodv 01
%-a^hgvyev&ig voîôvjai, 'Eorumiqui periculofls temforihmflrenuefegeffe'

mnt^fofleri nobiles habenturSanQenim natales nobiles pr^ plebeiisna-
euraiiter nihil habenc eximij fcd ea praerogativa oricur ex impofitio-

nc
CAPUT IV. n^f
ne & mdultu civitacis quas tonftituit, uc certus flatus, cui annexa
cerca jura,gradusq;exifl:imacionis,in aliquemfemel collacusadipfius
po/teros cicra novam coUacionem per folos
nacales derivecur. Qtia
'
impoficione fnblaca vel fplendinTimi nacales a plebeiisnehilum dif-
crepabunc. hÂ.Huartm firutm, ingen. c. iS.p.m. ^SS.fi^^- Unde
j
quando princeps plebeium inter nobiles rransfcribiCjin ipfius natu-
i
ra, orcuq; nihil immiirar, nec novum aliquem vigorem ejusanimo
'
infundic;fed jubec ipfumcenferi fiacu plebeiis concradiftindlo.quem
una cum adb^rencibus juribus ad pofteros fuosfic cranfmiiTurus, Vi
, cc verfa fi quis ordine nobilium ejiciacur ob delifla , auc quod legi-
'
bus nobilium in fua civicace pofitis conformem ibCe non gefieritsejus
faneneq; nacura,ne4; animusmucatur,autquemex majoribuscraxie
fanguis; neq; efficicur,uc nobilibus parencibus nonficnatus: fedad-
imicur duncaxac ipfi ftacus, acq; jus nobilicaci in ea civitate compe-
tens. Quo fado ftatim plebeius eft. Quemadmodum neq^- legiti-
matio, neq; nacalmm refticutio aliquid in nacura mucant, fed meros
tribuunc efFedlus morales. vid. tit. Cod^dejure aur, mmderMm-i de &
natal. reftituendis.Wwz fa cit,quodiV/r, Matchiavellmhift.Tlorent.X ^.tra-
dic. Cum poftoppreflumducemAthenarii fumma rerum Florentia^
ad plebem rediiflet.exclufis lege a magiftratu gerendo nobilibuSj^
BenchoBoundeImontio,equeftris dignicatis viro,obftrenuam ope-
ram in belloPifano navatam, pra^mij loco fuifle datum, ut in populi
claflTe cenferecur, feu proplebeio haberetur. Idem beneficium aliis-
nobilibus collatum refertur ab eoderjî V. Ec apud Romanos P. Clo-
1.
dius per adopcionem a Patriciis ad plebera tranfibat, ut tribunus pi

poflet fieri.
. 2.7, Fatendum tamen eft, plerasq; genres in conferenda

nobilitate pr^ftantes quasdam artes & egregia merita refpexjfl^,
Quibus qui enituerat uti re<le reliquos dignatione cmrnebac ; ira iar-
gius judicabacur sftimari vircus,cujus pr^mia ad iftos quoq; deriya=*
rencur, quos natura quiiibec quam cariflBmos habec. Praefertim cum
ea res fperarecur civium vircucem extimulacura, acrius afFe<ândi&
ejusmodi praemiis. SimulproIesifta,domefticis exemplis excitatasr>
parenciim vircucem ^mulatura credebacur, fplendorcmqj illum iis-
fi3<^ LiBRi vm.
dem, qnibus partus erat, arcibus tuitura. Nec minus putabantuc I
parenres operam daturi, ut quantum in fe prolem fibinon indeco-

rem rcip.reprzefentarent. Cui confequenserat, ut poftquam nobi^.
litacem forte nafcendi adquiri receptum fuit, curiofe circa deligen-
das uxores verfarentur nobiles, ne difpari fe genere mifcences proli
u2 ifta jura interverterent: an ut squalium pocius, quam inferioru
filiseinconforcium ejus dignicatisadfcifcerencur,autne nobiles pau-
percul^ poft dicium mercacorum filias haberencur. Acne proli for-
taflefuper natalibus lites olim moverencur, accurate majores longa
ferie annotare rationis erat. Cum contra plebeiis fupervacuum fo-

ret, avos proavosq; ambitiofe difponere; quippe quibusex natalibus"
nihil privilegij, fed propria cuiq; vircuce &

induftria nicendum.
. 28. Hifceilluftrandis non
refuericRomanorumfuper
abs
nobilitate inftituca curatius excufliire. Ut igitnr fuam illam homi- '
num coUuviem Romulus in jufti formam popuH componeret, ex '
univerfa multitudine centum delegic, confilio fibi pr^flo futuros,

quos Patres adpellari placuit,exprimendo muner/, aut propcer ^ta-^ J
tem rehqui plebs manfere. Iflorum progenies patricij didi, fim- 4
:
pliciflima denominatione,quafi Patrum pofteri; aliis ideo, quod hi 1

foli patres fuos poflTent oftendere : cum
c^tera turba fugitivorunci i,
fueric, nec valencium proferre pacres ingenuos,"verbo, cerrsefihj. vid. ]
Plittarch. Komulo^ (^ qu^ft. Romanis. In eam rem argumenco ufi funt,

quod quotiens pacricij conVocarencur a regibus, praeconesquemq; |
fuo ac pacerno cierent nomine; plebeios verominiftri quidamcor- -
pibusbubuHs confertim buccinances inconcionem excicaverinc. Ecfi

moxz^woDionyfHalicarn. antiq.Roman.X. 2.inIHcucum hoc moHius in-
terprececur,evocacionem patriciorum per prsecones honoris, plebis
per cornua celericatis caufa fadam aflerens. Concra J)ionyftum camen
videcur valere iliud Decij apud Livinm l.X. c. g. Bn mquam fando au-
diiflisyfatriciosfrimo ejfeja6ios non de ccelo demiffost fd quifatrem ciei*^
pofentyideB^nihilultra quam ingenuos? Conjulem jam fatrem cierefoS'^
fimy avm/ jampoterit filiu^ ?mus. fwuenalis fit. s. Bt tamen ut longff

refetas^ io'^ge revolvas Nornen^ ab infamigentem deducis afylq. Majorum
''
fitimtu quisquis fuit ilie tuorHm> Autfaporfmt,aut iliudyquod dicere mlo^

Un
CAPUT IV. , 5?.
Cnde adparet, ad primjevam in urbe Romana

nobilicatem adqui-
rendamfufFecifreûc quis ex legicimonatus macrimonio,paren-
eflec
tibus ingenuis. Scilicec in mvopopuio amms reêntma at^ ex virtute
Tiohilitas esf. Uvim l.i. c. 54. Inde quoqj efl, quod pacricij foHs fibi
gentem eflTe jadarenc, ipfosqi inrer {tgentiles efle. Sic enim genciles
definiuncur a CiceroneinTopcisiqui inter fe eodem mminefmt^ ahinge^
vuis oriundi^ quorum majorum nemofervitutem fervierit^ qui captenon.
funt deminuti, Boetim\i\^tm inTopcis, Genttlesfitnt^ qui eodem inter
fe nomme funt^ ut BrutiiScipiones; quodfi fervi funt^ n,ulia gentilitas efie

ôtesi. lôdfi lihertinorum nepotes eodem nomine nuncufantur ,
genti-
litas nuUa esi, quoniam ah ingenuoru antiquitate gentilitas dimtur. JCcus
Caim inflitut: Lihertinorum aut fervorumgentilitas non eU, Etfi poflc-
rioribus cemporibus plebeios quoq; gencem fibi afTeruifTe conftac.
Add. Vranc, Connanm comment^jur. civil. 1. 2. c. Ii.* Sic hodieq; lingua?,
quae ex lacina profluxere, nobiles folenc vocave gentiies homines. E-
nimvero cum deinceps plebeij quoq; honefla cum ingenuis inirenc
connubia, & lapfu temporum labes iila fi quse fuit, fordidjE originis
cxolefcerec ; inde uc alia difFerencia a plebeiis diflinguerentur patrici j,
facrisgencilitiis inftitucis peculiarem fibi fanlimoniam circumpo-
nerc func aggreffi. Quo nomine fibi folis deferri pofle magiflracus
concendcrunc; quafi qui foli habercnc aufpicia. vid. livim l.IV. c. 2.
VI. c.42.X,7. Quod ludibriumtamen poftea plebs non immerico
explofic. &
Quanquam plebeiorum quidam, eIudendBifl:i pacri-
ciorum pr^rogaciv^, privata fibi facra inflicuerunc. Quas cum ia
haercdes cranfirenc non fine onere, quomodo per coemciones cx-
tinda fint, docec Cicero;pro Murana. add. Codofr, ad Ciceronis efifi.fd-
mii,V\l,zp.
. 2p. Afi: cum deinceps fenatoria dignitas, & magiflratus,
qui hadenus penes folos pacricios fuerant, cum plebe coramunica-
rencur, fadtum efl:, utRomani dehinc nobilicacem non tam exanci-
quicace generis & pacriciacu, quam multicudine imaginum afflima-
renc. Ex quo cempore familias nobiles in pacricias & plcbeias di
ftingui coepcae. Livim l.X. c. 7.Numerarentur triumphi fieheiorum:
jam ne nohiiitatis quidemfiâ fieheios posnitere. idem J. VI. c. 57. fat ea
heeceee die
jV.g LiBRi vm.
die mplehem ventuYd omvU^qmbmfatricijexcelimtJmperiumaf^hono^
rem^ oloriam belli gena^^ mhiUtdtem. Kquites autem cx inflitutis civi-
,
tatis Romanae nobiles propric loquendo non erant. Nam quod cfl
apud Tacitum Agricola, eum habuifTe utrumq; avum procuratorem
Csfaris qu ec[uejlris mhilitas eU ; hunc habet fenfum ut eorum , qui
,
:
ex fenatoriis funt familiis,nobilitas ex magiftracibus curulibus sefli-

macur; ita intefequites procuratorem C^faris fuifle aliquod inflar
nobilitatis liabet,cumpofl: praefe^luram praetorij vix fplendidius mu-
nus in illum ordinem ut talem cadat. Sic igitur pofterioribus tem-
poribus Rom^ nobiles non conftituebant peculiarem ordinem , &
per infignia jura a reliquis diflinclum ; fed prout quis mukos famo-
cum Dioiatore magiftres in atrio difpofuerac, aut propna
fos Bcjuitm/i
virtucead honores adfpiraverat,ita majorum, autpropriis meritis
nobilis cenfebatur. Quo facit illud Claudtani faneg. de Fr&hini (jr Ofy-
brij conJiiUtu : ûemcun^ requires Hac deftirpe virum certim e3 decoif-
(ule nafch Perjafees numerantur avhfemperj^ renata NGhilitate vigent^

Quanquam aurem Romx
mulci magiftracus non mrnus belli quam
pacis tempore valebant, puta,dilatores,magiflri equitum,confules,
prscores:camen quia paxen: Velutordinarium cempusreip.,bellum
cxcraordinarium adeoq magiftracus ifli & adpei&cione, & indolc
,
fua pacem magis quam bellum vidercncur fpirare ; adparet paci ma-
gis quam belfo originemfuam dcbere nobilicacemRomanam. Neq;
verocongruenseraCjex fimplici virtnce bellica^&qusenon elleccoii-
junifla cum munere& artibus ducis^ nobilitatem derivarejquis quit
dem peculiarem ordinem^&multis juribus prasfulgenrem conflitue-
retin talifep.sin qua communis omnium civium velut profefHo
erat militia. Sic igitur apud Romanos nobilitas non tribuebat pecu-
liarem ordincmin civitate, nec ex illa aliud fereemolumencujquam
quod majorum imagines aditum ad honorcs faciliorem panderenr.
. Ex hifce manifeflum efl:,ab ifla diverfum efle genium
30.
nobilitacis hodierns in plerisq; Europ^ regnis. Nam ap jd nos nO"
biles peeuijarcm ordinem conflituunt,a reliquis civibus dignitaC&
eximiis juribus diflin^lum Dein nobilitas etiam citra officium pu-
bliaim confercur ab co, qui fmximum in rcp, habec imperium, &
CAPUT IV. us^;
quidem non ira frequenter togatse, quam bellic^ virtutis Intuicu'
Cujusrei interalia argumencum efl:,quodnobiles famili^ tam inrer
Ce, quam a plebeiis difiingui foleantinfjgnibus^qu^ clypeo fufti-
nentur, impofita galea, &
inde armorum nominc veniunt. De quo
rum antiquitat^ teilari poteft illud Dwdori Smlt 1. V.c.30. Arma GaL
lii jiini fmta ad/iaturam homiriis ôrrecia, înfigmfro^rio variegata,
^Hidam dneds heftiarHm imagtnes^ tam ad defenfionern^ quam ornamen-'
tmn aâbre factas frdferunt, Mneis fr&terea galeis cum magnis appefi'
'
dicibm adprolixam oflentationem faeOs capita muniunt. Nam velcornua.

affixa,vel avium quadrupedmi.^ facies in illis expreffas habent,' Add
Bobbes Leviath. c. X De caufis autem, quare virtuti bellicse tantum
iftae nationes detulerint> ita eft habendum. Equidem in fe non mi-
noris funt, quce togati in remp. poflunt conferre, quam qu^ fagati.
Leges falutares condere, jus integre dicerc, opes civitatis per artes
& commercia introduda augere , eloquentia populi cumeotes ani
nios muicere, & in quam
partem expediat flederc, confslio extcro-
rumconatus adverfum nos fubtiliterinveftigare,atq; eludere, prs-
clarifTima utiqifunt,& quovis honore digna. Neq; ifta tamen fcm-
perjapudimperitosinprimisjfatample^ftimantur, tum quod artes,
ex quibus talia promanant:,nonadeoin oculosincurrunt, &a plebe
parum intelligi poftunty tum quod cum tranquillitatc quadam,& ci-
tra impetum atq; periculum (efe videantur explicare. Qu^ omnia
in virtute bellica fecus funt. Atq; inde, quanquam adminiftratio to-
gata citra fortitudinem atq; firmitatem animi non pofTit obiri; lon-
getamen fplendidius creditum apudmartij fpiritus populos,&qi3i
fanguinc quam fudore rem qu^rere maluerunr,contra tam terribi-
lem armorum adparatum, & ubi prsefentem omnia mortem inten-
tant, intrepidum offerrc pedus, & pretioflfHmam rerum humana-
rum periculo exponere, ut ca^teris eo tutius a^vum exigere liccac.
Add. Ariflot.probLfeci.iy. quaft.f. Sic & plcrisq; in regnis Europae

nomine poflidenr, a multis immunia
nobilcs prsedia fua feudorura
oneribus,quibus plcbeiorum bona premuntur,ut ifti milicarumopc-
ram Indc qGq,- nobihbus mercaturam. cxercere in-
reip.prseftcnt.
fohtumj non quod in fe habeat quid inhoneftum & fordidum,
illa
Eeeee'ee 2 fed
40 LIBRl VIII.
fed ne per nobiles a {ludiis militaribus abflrahantur,

eam fcuda &
gratis poflideant:. Et fi quibus in civitatibus nobiles citra dimi-
fua
nutionem dignitatis mercaturae dant operamjtuto judices licer,eani
nobilitatem cx militia hautquidquam originem ducere. Con^. Bodi-
nm de rep. l.J. c. 8- p. n. f<S"o. Facit etiam huc, quod tcsidiz Herodotm I,
2.apudigypcios,Scythas,Perras,&Lydos,deniq; apud omnesfere
barbaros haberipro ignobiUoribus civibus eos, qui arcificiadifcunti.
corumq;libcros; generofiorcs autem eos, qui a manuariis operibus
abftineant, pr^fertim qui ceflTent ob bellum. Add. AriJIoLpo/it. l^.c.^^
Siracid. ^S.V^Zf. Ccciq.Cicero Off.i. llliherales c^firdidi qudiflm mercem-

riorum ommumy qugrum oper^ non quorum artes emuntur. 'Bli enim in .
iliis ipfi merces autoramentumfervitutis^ Quin Romce lex latai a &

C^Claudio tribuno plebis ;, nc quisfenatoVyquivefenatorispaterfuiJJetj,
maritimamnavem-^quApltu quamtrecentarum amphorarum ejjet,^ habe^
ret. idfatis hahitum adfru^m ex agris veândos, qtuftm omms Patri^
hu6 indecorm vifu esi.. Llvim l2I.c.(5*3. Add. camcn^<?^/>?^ de rep^

1.3.c.8.p.m.5-46-.)?^/f _
.51; Jnquibusdam tamencivitatiDusexiguanatahumdigna-
^ ^
tio,&: fua cuiq; ex virtutc propria, meritis in remp.ac muncdbu

nobilitas, Diodorm Siculm \. 1. c.pz. de laudationibus funcbribus apud
_^gy ptios : degenere quidem nihily ut GrAcorum conjuetudo habet/nemo-^

rant ; quin omnes iûe nobiles in /Egypto ejfi cenfent^fed ut a puero educa-
tmy & injlitutm>i & ^d virilem ataterjîprogrejjus fietatem in deos ^juftitia
item^ continentiamy ^ virtutes
alias coluerit^ recenfent^ Tullus Hofli-
iius apudDionyfHa/icarnA.^. 8 ya^ kv> ol^^Koi ltv\/]i^v dv&^MTrivf^v evyivaav
VTTelpx^v voy/Kôfjbsh d^' cy dêjrj, nulla alia requam virtute humanam nohi^
iitatem conftare ducimus. De moribus. Turcarum Auger Bmhequius: .
epift. 1. Turca neminem^ ne fuorum

quidem ^.nift ex fe pendunt :foU domo
Othomanorum excepta^ qujtfiis cenfeturnatalibm. Add. quxihidem de
Gianizaris tradic Add.Bodinud de rep. 1. 5. c. g.p. m. ff/. Martinm
prafat. hiflor. Sinic^. A vetufiate fangmnis nuUa apud, hancgentem nohili-'
tas, Pauperrimcuiper literaspatet iter adfumma. lilhasc uci a mo-^
Fibus noftris abhorrent; ita illud a fapientibus rcde inculcatur^non
debere nobiks foio fangumcj kd mulco magis vircuce nicia Senecoi
Her^
& :
CAPUT IV. Il4t
UeYCuleVurente. '^ju genm jd^^tat fumn aliena laudat. Boetlus de con^

foUt.-philofepk ^mgenm^^froavosflrefitis? Sifrinôrdia vo/ira,Arh
toremj^ BeumJpecleSiNtiUm degenere extat ; Ni vttiis priorafovens Pro^
prium deferat ortum, Horatim ferm. 1. l.fat, (S. adMacenatcm nefer-
re negasy qualtj. 'ms parente Natm, dum ingenum. claudianm. 1. 7.
de laudihus Stiliconis. Leôsex omnibm oris Bvehis : meritumy nun* ^
îuam cunahula quaris^ Bt qualis^nonundefatm, AAd.Senecadebeneficiis
1.3. c.2.8. XLI V. Canuleius apud Livitm I. IV. c. 5. dum nul-
epi/lfila
lum fafliditur genm, inquo eniteret virtm, crevit imêriumKomanorurn.,

Herodianm Lf c. I. TortunA munera etiamfarum dtgnosexornantânimi
.
Wtus frofrtam cuic^gloriam conciliat^ ^t daritas quidem generist divi-

ti^^jat^ idgenm reliquaêtfi heatorum frofriafutanttvi\ minimein iffis
utpoteab aliis tradita y laudantuf. Graviter quoq; Antigonus forcis
cencurionis ignavo filio ad honores adfpiranti j Tm^' i(zo), inquit^
ttv^^^}.&icic eicriv 8 Tm.T^ci-yiSicigtifô^^Qûd Plutarch. d'e vitiofi pidore^'
^tn apophth.Plato in Theateto\. Innumeri tmumquemj^ noftrum avi at
troavi antecejjerunt, querum in numero divites ^ inopes,reges ^fervi^
Barbari d* Grdci innumcrabiles frxceffere. Similis locus extac apud
pionem Chryfofeomum orat.XV. de fervitute. Hocperi nonfoteBy ut ab
omnixvo altquodfit hominum genus y in quo non innumerabiles liberifent
brocreatiynecpaucioresyquifirvttutemfervierint : ^ tyranniy^rcges^^
vinîi^fligmatts notatiyCrcaupnesj rjTfutores^ aliarum qudicunj^ in*
ter homines funtiConditionum fuerintj omnia^ operayomnes vivendi con-^
ditioneSyOmnes fortunas at^xalamitates vicijumfent experti^ Addit,idco
heroum genus ad Deos a poetis relatumj ut ne,dum ulterius id in-
vcftigatur, ejusmodi fbrdes decegerentur. }A.Seneca 1. 1. controverf
^% ûemcung^ voluefis revolve nohtlem : ad humilitatempervenies. Huc
facic illudLycurgi fadum , exemplo duorum canum oflendere co-
nati,magis perdifciplinamaquamnaturamad virtuteninosforma*
ri ; apud Plutarchum apophth^ Laconicis^ &
de educ. liberis.. Sic novl &
homines anciquis nobilibus,fed degeneribus, rede occinunc illud
Iphicratis apud P/utarch.apoph. cui cum Harmodius unus dc prifciiU
liusHarmodij pofleris exprobrarct ignobilitatem, refponditizw^/^;^
^ me incijjit gerfm i tuum m te defenet. Add. Philo fndm de nohilitatc.
Eceeece ^ stO'^
ii^t LiBRi vm.
Stobdimferm. g^.Sf. tS.^7' ûnt edam qui difputant; iniquunfi vi-
deripropcer folosnatales, (qui neq; per fe quid vircucis conferunt,
& quos nemo fibi ipfi pra?il:are poteft^âlicui conferre immunitatem-
a oneribus in fraudem reiiquorum civium, aut propio-
cercis reip.
rem adicum ad munia reip. concedere; cum arces ad ifta munera
obeunda neceflariaeinaliis aeque, aut magis quam iniftis invenian-
CLir multoq; magis,fi quisex illorum fit cenfu, Ato^hws Arijio^ha'
:
nesRams acf.ySz.l.V.2. 'urax; yd^ 8-x) yevvdôLg, 6<rig 'yt urivHV lih Hgjj j3<-
vsiv (j.ovovi dr Juvef7aUffat. XI. ^îbu^ in folo vivendi caufafalato eB,
efle deniq; morbum reip. non mediocrera,fi fumma poteftas civi-

lis circa mandanda munia publica certo ordini fic ica alligata.uc alio-
rum opera civium uci nequeat in negotiis, quibus maxime depre-
henduncur idonei pr^fercim ubi non fit ipfi concefTum egregios
;
viros in idum ordinem cooptare. Nam fi principi alicui nobiks

ideo finc fovendi,uc horum ope reliquos cives eo meliuspoflTic co-
ercere, id fignum efi; poceliacis cicubancis, &
paulo minus quamcur-
ru jam cxcufla^; dum velut in fadionem cum parte civium cogitur
coirc, nec amplius aperta imperij vi,fed callidis artibus nititur.
. 32. lilud demum qua^riturân dignitas, honorumq;infi-
gnia in civitace, uti in origine, fic& in duracione a fummo imperio
civili dependeant?Ubi pucamus difpiciendum, an Iionoris infignia\
&jura unice adiiaereanc alicui muneri in rep., quod conferrefit pe-
nes arbitrium fummi imperij;an vero tanquam proprium bonum
in civem fint collata. Ubi prius fadum efl:, patet, fummo imperio
idemeflê poteftatiSjquod circa magiftratusconftituendosautremo-
vendos, Sic non magnanimicacis duncaxac fpecimen exhibebac,
fed & civitacis pocefl:acem agnofcebat Fabius Gundator , dum fibi
pidatori magiflrum equitum exxquari patienter tuiit.vid. tivim 1.
XXII, c. if. 22. Quo percinec iiiud didum Solonis apud Diogenem
taertmm.^ quod eciam exprefllc Polybim \. V. c. 2(5": j^/ apud tjranms
autontate valerentêos calculist quibm in comfonendis r atiombm utimur^
comparare confieverat. Ut enim illi interdum majorem numerum , inter'
dum minoremfgnificant: ita ^
tyrannos horum quemprout Itbitufue-
ritâliquando illujlrem ^ inclyturrh aliquando ohfcurum haben c^ ignobi-
CAPOT IV: n^3
lenu Addendum quoq; facflum Amafis regis j^gyptij, qui ex pelvi
ftacuam dei cujusdam faciebat, apud Herodotum Euterpe, Ec hadenus
admiccicur iWnd Ciceroms pro P/af^cw : B^ conditio liberorfm fopulorfm^
fojpfiffragiis veldare vel detrahere\quod velit ^ cm. etfi vocabulum
detrahendi magis denegacionem honorispecitij quam quaefiti jam
crepcjonem nocare videatur. Verum ubi ifla pofteriori modo a cr-
Vibu? poflidencur, regulariceripflsadimi nequeunc.nifi permodum
poen^. Quo facic illud Ariflotelis apud Mliamm V.H. 1. XIV. c. f,
Norres^fimile^ digmtatem aliqnam nonfufcifere^^ cum acceferiSt ealpolia'
ri, Nonemmgrave esi non adipifci at cum adeptf-is Jts , rfirfum amttterei
-,
id mokflmneft. Huc fpedlac quoq; Bionis Chryfijiomi Rhodiaca. S^d

qu honoribusadheerenc immuniratcs& privilegia, urgentibus reip.
temporibus fufpendi auctoHi uciq; poflunc, penfatione tamen, qua-
tenus fieri pocefl facla; cum omnia
ejusmodi privilegia excepcio-
nem fumm^ habere; & abfurdum fie,
necenTicacis reip.incelliganrur
ilHs cantam fandimoniam cribuere, uc nefaluci quidem reip.eadem
cedere dcbeanc. F.x didis eciam colligi potefl, quacenus qusedam
civitates rede potuerinc iancire,utproditorum filij finc^^ô;. Q.ua*
lc quid in Amiphomem Athenis decretum in iffitds vita patet. SciH-
cet ab honoribus &
magiflratibus tales excludcre potueruntj exifli-
macionem fimplicem adimere redenon potuerunt.
CAPUT V.
DE POTESTATE SUMMI IMPEPvII ClRCA
BONA TAM PUBLICA QUAM
privatorum,
r. îd pteflatis inhnaregi ftjfire' 6, 'Et mhutorum^
giium lit ipftm patrimamum. 7 De domino eminente.
2, Nonuhi^ eives dominium reru fm-\ i* Ouidliceat vegi circa hona ffiUiea^
rum debm civitati, |^. DealienationeregntjêjuipamfifSif^
$, SftmpiMrn imperium poteflkges ferrt^ i 9. Rex nenpetefl infeudare regnumiam
quomodo civssbomsfms uti debent. 1
eppignorare fine confenfu populi:
4, Idsmpotefl tributaexigere, ti\Neq^ afienarebonapû principatum
\
j. .^d objert/andum circa impofliione jeqmmur^

velii.galtut^
M
1144 UBRI Vm..
AD intelligendam poteftatem imperij fummi in bona civiu,

obfervandum; eam profluere vcl ex ipfa natura fummi
imperijper fe,vel ex peculiari modo adquirendi imperij,
,
Sane enim non parum intere{l:,an is, qui fummum in civr-

tate imperium gerit, fibi ipfi velut cives fcccvit, atq; primus rerum,
quas civicas complelitur,omnimodumdominium adqui(iverit;an
vero ulcro in imperium fic vocatus ab hominibus,qui jam quorun-
dam bonorum propriecatem habebant. Priori cafu patet, impe-
rantem inquxvisbona civitate contencanonidmodohaberepote-
flatis,quod cx imperio per fe fluit, fed & quod quivis pacerfamilias
inpatrimonium fuum habet; nififorce ultroquid de jurefuoremi-

feric. Heic igicur (i rex iftud dominiumTibi illibacum fervaric, cives
fua non alio cenebunc jure,quam quo fervi quondamRomae peculia
fua obcinebanc ; fic uc eorum poflefllo fic merc preearia, arbicrio re-
gis quandocunq;vifum fuerit revocabilis. Quamdiu tamen ifi:o-
rum bonorum cx iisdera alimenta
pofiefilo civibus relinquitur, &
alia vicae fu entands neceflaria redefibi decerpunc velucloco mer-
fi;
cedis ob impenfam in iisdem excolendis Sc cuflodiendis operam.

Acq; de ejusmodi duncaxat fubdicis verum eP^^ quod male ad quos-
vis cives excendic Hebbes de ci^ve c. VI,.lf.&c.XII,. y.fwguloscives
fmm fibi proprium habere^ in quod nemo concivium fiorum jm habet; mn

autem proprium ita habere quidquam , in quod non habeatjm ilie, qui hA
bet fummum imperium. rerumfiarum a.
Sicutjilif familia^proprietatem
patre concefjkm habent^ diftin^tam quidem a cdterlsfliis ejmdem famili^,
fed mn a froprietate ipfim patris. Si<fut in familia filiorum finguUrum
-propriafint hona^ qud (^ quamdiu 'vuU fater. Quod fi autem ejusmo-
di rex de jure fuo aliquid remiferit, cancum fubjedi in bona fua ha-
bebunc juris, quantum regis concefifio oftenderit. Super quo a di-
verfis diverfo modo difpofitura. Sic Pharao dominus terrae^^gy-
pti quintam partem frugum fibi vindicabat,quatuor partes cultori-
bus relinquebat. Genefa^y. v.Z3, 24. 2(5". De Indorum agricolis Stra^
ho l.XV. Oim regio iota pt regis^ ipfi eam conduBi operanturpro quarfa
farte fructuum. In hifce igicur regnis quicquid finguli juris in bona
obtinentj id originarie ab indultu regis dependec, qui dc univerfis
bonis
&
CAPUT V. ir^j.
bonis abfolLitam difponendi poceftacem habet, quantum pada auc

conceiTiones irrevocabilicer abipfo fadas admiccunc.
. Enimvero dantur civicaces.ubi cives bona fua origina-
2.
rie haucquidquam canquam beneficium imperij civilis agnofcunc.

Idq';videGur concingere duobus pocirtimum modis; velquandopo-
pulus aliquis aufpicio regis abs fe creaci novas fibi fedes quxCmt;
vel quando plures pacresfamilias, quibus jam fuas opes eranc,in civi-
tacem ulcro coivere, auc civicati jam confticuc^ ulcro acceflerunc,
fic feipfos ac fua bona imperio civili flibjecerunc. Circa prius ica
regularicer fieri folet,uc ejusmodi populus aufpicio redoris fui oc-
cupec regionem ahquam, cerminis nacuralibus auc ex arbicrio ho-
minum circumfcripcam, per univerficacem, cujus parces deinde fin-
guHs force, auc arbicrio redloris, rarius propria
ipforum ele(fîone,
arfignencur. vid.ComeltM^ Nepos Miltiadec,2. Ubi fciendum,quan-
quam fingulorum dominium non cam a propria ipforum adpre;-
henfione, quam afTignatione redoris populi videacuc incipere;non
tamen quod finguli habenc, beneficium redoris eft; cum qui ejusmo-
di expedicioni Cck focios ulcro adjunxercjjus fibi perfedum qu^fi-.
verinc porcionem aliquam deparca cerra habendi. md.Gemf.XWi
14. 21. 25.24. AM.fiâ 1. IV. c. <5". . 5. 4. Mulco minus autem do-
^
minia privacorum originarie dependencabarbicrio &indulcu regis,

quando pacresfamilias hberi, bonis jam inflrudi ulcro CcCq ipfius
,
imjperib fubjecerunc. Quin enim ifli, qui excra civitaces degubt,pro-

prijquid habere pofTint, manifeftifllmum efl ; quidquid repugnet
Hohbes d. 1. Sane ponamus, naturam dedifle cuiq; jus in omnia;
quid tamen obflac, quo minus interveniente padl: fua cuiq; portio
Et quanquam duorum aut paucorum paâ circa
poflit aflTignari ?
rem in medio pofitam reliquis nihil prEejudicenc, fed iisdem jusfuu

primaevum relinquant integrum: tamen fi omnes fuper dividendis
rebus communeineanc padlum;, expreflum auc racitum , quin vera
proprietas rerum incroducacur, dubicari non debec. Inde falfum efl
pronunciacum illud Hobbefij : fatres diverjarum familiarum^quine^
fatri^ ne^ communi domino Jubjiciuntur^jm commune in omnia habent.
Vid. GeneJVsf^^. XIII. fjeqq- Etfi hoc certum fit, eorum qui in civi-
-Fffffff taci-
i^S LIBRI VIIL
tacibus vivutit, dominia longe efle firmiora, quam fingulorum quf:

in nacurali libercate degunc Nam hi propriis duncaxac viribus ni- ,
tuntur iftorum aucera bona viribus tocius civicacis concra exceros'|

:
juxca acq*, conci ves proceguntur. vid. Geê/. XXXIV, 30. c ha6i:e- I
snus cancum admicci poceH: illud Ctcerams pro C^cmm

: Jure civtU
mhileB,quare exphratum ctiiquam ôjît ejjc qutd fmmi^ qiud alie^

fublata
numfit. idem off. \\. clarius Hanc oh caufam maximCi utfia teneren^
:
tur^ êf^. conflitutafint. Nam etfiduce natura congregabantur homines^

tmmn cuflodi^ rermnfuarum urhiHm pr^fidia qturebant,
. 3. In civitacibus ergo , ubi bona civium originarie a redo-
ribus non dependencj fummo imperanci id cancum poceftacis in ea-
dem compeciCj quancum ex imperij fummi nacura per refiuic, niil
cives amplius quid ukro ipfi deculerunc. Facic huc illud Se?iecdt dt
heneficiis I. VlLc.4. ûre civili omnia regis fimt: (^ tamen illa^ qttorum
dd reoem pertinet univerfi fojfefiio^n fiyngulGs dominos defiriptafintf c^ -
unaqu<^ res habet pojfiiforemfuum. Ita^ dare regi cjr domunh man-^ &
upium ^vecuniam pojfitmt^^ ; nec donare illi dejuo dtcimur. Ad reges
tnim poteflas omnium- pertinet , ad ftngubs prop rietas. Ftnes AthenienfiU
mt Campansrim vocamus^ quos detnde tnter fe n;icinifrivata terminatio^
ne difiinguunt. Bt totu^ ager hujus aut illius reip. &/? fars deindefiw do-
.
mim quotL cenfitur. ideo^ donare agras noflros ret^.fojfummy quamvis

illius ejfi dtcantur: quia aliter Ulius Junt , aliter mei. Omnia rex imperio
fofidet: fmguli dominio. HmcAdrianuspopuIo fervum aurigancena
uc in iibereacem aflererecur flagicanti,refticic his verbis; Ne^^me alie-
mmjervum lihertate donare^ne ^ vos domino ejid^. vim afferre decet^ apud
Zonaram tom.ih Ec Imp. Claudius
ibid^ edido vecuic, ne ab. Impera^
torc res alien^ pecerencur. Eras enim eo cempore opimOjC^rarem
calia donare pofFe. Unde & ipfe, quem privacus hoc modo acce-
perat fundum, domino rerticuic. Ifla porra poceftas ad cria pocilli-.
mum capira revocari commodidlme videcur; ad jus ferendi leges
circa ufum banornm ad falutem civicacis accemperandumj deindc
ad ju6 indicendi tributa & deniq; ad exercitium dominij eminentis.,
\
Ad princium caput refcruntur Iegesr(imtuari2e,,reu qu^modum ira-

luunc lumcibus extraneceflicacem poficis, quibus privat^ domus, &
indc
CAPUT y. tH^
inde civicas exbaurituf, pccuniis ad exteros translads, poflqUam in
cxoticas delicias luxuria cumprimis folec infanire. Quales ill^ fue-
rinc inrep.Romana enumtratPaulf^M^ûti^s deLL. Romanis ex Ma<>
trobijSaturnalX^. PlaiolVl. deLL. ad nuptias non nifi decem ex prO'
pinquis vocari, &aditinimis fupra minam impendi non vulclcem,
leges cbntra alcam lat^. vid. c. c. D. &
C. de aleatorlhm. Add. Gratidnm
c 7. S. 9' dtftwci. 8<5". Et qu^ paffim prodigos coercenc. Quo facic
infticucum Periandri apud Corinchios , quo non permiccebacui?
^ccTTctvoiv TrAeov, ^ kolto, 7^? Tr^ca-olav îon 'plns infumere^ quam cenfasfer-
ret, Heradtdes de pGlitiis, Id quod cum primis circa illos obfervan-
dum,qui remp.cra<3anc. Quo facic infignislocus Polybfl. X. inex-^
cerptts Peirejciams. olovjsôo^ HotvtSv Trto^tcjm KotA^gjGV oKiyoL)^^ctJaiv
^x
Kctjci ']qv
^Y\q Kctjci
Uiov
1r,v
dTni^sS-cLjJSvlyig 7m.Tf(ôg, oTi? mXrjjsM^f^v
Q>'iov^
\îci.v
iiTs (Jiriv
vTm^îv XHy'^^^' TierinonfoteHj ut is reif.reBe prdfif^

^
qui inprivat^ vita eft negiigensi ne^ k dtrtpienda ptthUcapccunia (ibi eB
ternperaturtis^ quifumtiwfius vtvita quam privati reditmferant, Con-
fpiracilIud/://r/W;?i/^^;^//?^/(9^. i-n. 'i=n. naKoog Hs^^ni^sv^v vlg^ôT? i^/o/?,
^voui m<Tov cjv d>i^.Q7fioic. nonpoteli male ufiis propriis ejje fidelis inalicms,
Item leges de modo&qualicare pofle/Iionum,quaIis eracRomEE lex
Licinia, ne quis ulcra D. agri jugera, ncqi pecoris majoris ulcra C.
noiinoris ulcra D. capira haberec. vid. P. Manutim d. 1, Huc percinee
JSlumer.^S.y. 7.9. kdd.AriJioteles polit. 1. II.c.f.7. L VI. c 4-
(f.) ubi
memoracurlex in multis civicacibus democracicis uficaca,^? TmKiiv
iêivoujj^g 7rtc^T8g K^v^yg^^^primas agripartes Itceat vendere.&:\exOxy\if
firi âvei<^&iv sKois^b} yric. ne qms inpartem agri
c % fii^g^rig V7nx.^x^m
cujmquam mutufim dct. fpedac illud SCcum QpudPitnium 1. VI.
Huc
epiftA^. quo candidacijubencur pacrimonij certiam partem conferre
inpraediaIcaIicaJcem,leges circa modu donacionu,Iegacoru,&quib^
teftandi faculcas circumfcribicur. Icera illag Ieges,qucercos cives
certum genus rerum pofTidere vetanc. Sicuci de Indis referc Strabo
1. XV .privato homini equum & el^phantum alere non iicet,Utrum^ enim
regts pojjefio cenfetur. Ec leges contra ociofos lacae. Qualis illa apud
Kabathaeos, quz pubiice mtd^^hatur, qui opesjua^ immimeraffQûd
; , .
j,45
LIBRI VIII
Strahonem I. XVI. Et contra eos, qu^ res fuas inculcu perire patiunw
tur. vid. Gellm i. 4. c. 12.
. 4. Sed & hoc juris rummo imperio competit, ut partem
aliquam de bonis civium decerpere tribuci nomino ponTic. Quippc
cum cributa incra juftum modum imperaca, & rede impenfa nihil/
flnc aliudâcq-, merces, quam finguli pendunc civicaci pro defenfich-
nefalucisacbonorum ruorum,& ad eolerandos, quiheic requirun-
tur, fumtus. Hinc cu Nero m
duhitant^ an cHn6ta veîgalia omitti /^-
heretyidi pukerrimam donumgeneri moftalium daret ; impetum ejm at^
'
tinuere finatores^ dijjolutionem imêrij docendo^fiJrucipi^^ quihm resp.fu^.'\

Jiineretur^ deminHerentur. Tacit. Ann. XIII A pud Emdem Hifl. IV. C e-
ad Treveros: Nosjure viôrijndfilu vobts addidimu^yquo pacem
rialis
tueremur. Nam ne^ quiesg^ntmmfine armis nej^ arma fineftipendiis
;
fierj^ftipendiafne tnbutis haheri quemt. K^vAlfixHm orat.Vl dicicur t

exiftimansproje modicos fiumtus fiacere oportere, (^ qu.z reliqua erant ci-
njitati adquirere^ ut impenfis Jufficerct^ Themifiius orat.XlV. Athenis
lexprohibet eosj quorum nomma in srarium reUtafiunt, Remp.prim capes---
fercy quam dehitmt illud djjolverint.. Quas qui probe expenderit , fa*
tebicur iniquas rspc& impudences efle querelas vulgi,. cuimaxim^
fere miferiarum fuarumcaufa videcur cribucorum gravicas. Quamr
ad rem cumprimis faciunc,qu^ t!radic77^^^(fi^Ôi/^c.XIL.5). Huc
fpedac q uoqi iliud Archidami^qui bello Peloponefiaco fociis pofceii^
tibus, uc cribuci cerca.m prsefcnberecquanciEacem, dixit; TroKspLo^ i^
rejayfji^hct, oijsiTajiihefi^m defimtonon alttur ernoUiment9.2:^\x^?lHtarchum

apophth. Yx idemCrafJo: oTrtog 'z!r6\suov TrXiirog do^^c* opes adhellum
dejifiiri nequeunt. Ec rara locum M. Caconis apud Livi-
b:abe illud
um 1. 54- c. p. Bellumfieipfium aiet. Sed 5c ad qiim vis adparacum bel-

licum adplicari pocefl:> qiiod declafle cxcat apud Nimam Choniaten
l.LruafaJoannisPuZenirummi qu3efl:oris fub ImperacoreManuele
Comneao vedligalia naucica,olim in claflem conferri folita, in fifcu
fuiflerelaca,. criremesq; abolicas, quod dicereci triremes mnfiemper
reip. ejfie utdes : fi.mtui veroy qui m
easfierent^ (^ annuos ejfie S* immenfios^.
Bps igmrinfificum refsrcndos^ necejiiute vmpafiulanteyexlmêratom

&
CAPUT V. II4P
promenda ejje, ^tiAcum dixijfct^vitoptmw, &re'
thejattrls ftipendia
YHmgerendarumperitijnmm esi habutis^ cm/2 reverafintemiam crudelu-
fimoprata dignam dixijjet, Imperatorem enim fimtUHm magnitwdins
dccepit , ^parvitate i?npenjarwm rurjtu exhilaravit. ûa five temen-
tatejive tenacitate facium esiût maritimd provinci^ latrociniis vexa-
rentur. Inde fccucas calamicates d jeque impucari potuiflc, inferc j
SiZ(l\ jîcam ei, qut fevit^ acceptamferimus^ îs accufatury qui non refecuit^
(^ incesdium mn eiduntaxat imputatufj qm ignem injecit^fed^ ei^ qui id

reftinguere cmn fojfet noluit. Gemina habentur apud Nicephorum Gre^
goram l. VI. qui talia fub Andronico PalsEologo quoqj contigifle re
ferL..
. EH: tamen prudentis refloris, halcnus querulo vufgi m
f.
genio accemperare,
fe ucquancum fieri pocefl minimo quafi cum
fenfu &
motu cributa colhgantur. Et quidem vulgo durius longe
Videtur, illa, quas femel in bonis fuis numcravic, iterum erogare,
quam qua^dam non adquirere. vid. Liviu^ 1. V. c. 23. Piutarchm Ca-&
rmliOy ubi ^gerrime tuHt plebs, quod decimam partera pr^d^ jam
di vifa cogeretur conferre. Homerm liiad. a. qua ex urhibm caftis di^
ripmmid^j ea divija jamfunt, Vopulum vero non decct ea rurjm colieB^
congregare. Ciaudianm de conf Malltj : Graviorem amijfa doioremy^âm
necdum quJtta movent^ add. 1. f . 13. D. de donat. inter vir. d^ ^^t?r,
.
Hannibal aipudLivium I.50.C.44. Tantpjn exftibiicis malis fentimt^

quantum ad privatas respertinet : neein eisqmdûamacrimyquampecsi'
niA darnnU fiimuiat Inde mukis comraodiffimmTi vifum,femel iflo
,
oneredefungi,&partem bonorum in ufus publicos perpetuo difpGb*

nere. Aliqui minus affici vulgus judicant pcr moderata Vedigaliag:
&afliflas,quas vocanr,quam colledtas&tributa. Quanquam circa
Ve6ligalia inmerces importandas conflituendacooilderandumfit,
an merces ills finc neceflari^, au vero luxuriam duntaxat infl:ru-
ant. Nam circa has illa redle intendi poflljnt, reprimendo luxui,
quia iflis fereutuncur homines locupleces, aut qui alias mukis pri-
vilegiis indrudli reip.parum contribuunr. vid.l. \6. .7. D. depubU^
canis. Item an non e^dem merces apudnos provenire, aiit elar
borari poflrmt,.fi adfit iodigenarum induftria Quam ob rationera
i^ffffffi seae
ijp LiBRi vm.
r<3;e merces exotics vcligalibus onerantur,iIl cumprimis,f>ep^
quasluxuscancum inftruicur,&per quas extsri trihutum a mhis acci^
ngj^ 7^5 ^voict^Tng ms\6^q^non^ro ngtone ne ^ pro pecoribm^ Jed pro de^
mentia noflra ; uci loquicur Dio Chryfiftomm orat. jp. Circa exportan-
das merccs videndum, an reip. interfic eas non exporcari; an vero
necefTum fic eas exporcari , quod aliud non ruppecat medium civi-
bus rem faciendi. Prius facic, uc vedigalia incendi queahc, poftc-
rius ut remicci debeanc. Neq; id infuper habendum, an exceri ve-
hemencer iftis mercibus opus habeanc; an easdem quoq; aliunde
poflTinc habere? Cui enim ignoca mercurialiura hominum folercia?\
'Bxtremos currit mercator ad Indosy Per mare fauperiem fugtens^ferfa^
xa^fer ignes. Ica enim fieri folec, uc fi in uno loco nimis onerencur
mercatores, alia fibiemporia qujeficumcanc;aucoccinanc illudGal-
lieni diûdTrebellium Poilionem: Quid? fine Imo JEgjptio effe non fofjum
mtd^. Non fine traheatis figis tuta resp.eB? Sicuci& adveiligalia ma- .
ximc quadrare judicaverim illam Hefiodi regulam, Ts-Kkov nfiim- Tmvjoq ; ~
dimidiumplus toto. Nam fterilis eft porcus,quem mercacorum fre-

quenria defticuic. Quo loco eciam obfervanda confticucio Neronis, f
apud Tacitum A. XIII. ne cenfihus negotiatorum naves adfcriberentur^

trihutum^ pro illis penderent. Sicuci & id fummi imperij eft, qu in
qu^ftum publicanorum ab ipfis fubinde inveniuncur, nec non eo-
rundem imporcunicacemj &
vexationes, qu?e ipfo vetigali gravius
tolerancur,circumcidere. Aipud DionemCafstum I.42. C^far dicitur
Afiam a publicanis, quieam acerbiflime habueranc, liberaflej& ve^
Bigalia in trihuti for?nam redegifje. add. \.vz.princ. D. de puhlicanis . Sic
&laudat edilum Neronis Tacitus A. XIII. ut leges mji^j^puhliciyOCCuU
tAad id temptiîprofcrtberentur : omiffaspetitiones non ultra annum refu-
merent : magiflratm jura adverfks pnblicanos extra ordinem redderent.
. <S. Circaimponenda auceip cribuca,&alia onera idmaxi-
me cavendum,ne querelarum caufa oriatur. Idquod
fubdicis jufta
primo fit,fi onera civicacis civibus in^qualicer imponancur. Nam,
uci rede Hohhes decfve c.XIII..lo. quod omnibus fimul leve onus eft,
ij iisuki fe fubcrahunc, c^teris grave, imo intolerabile eric. Neq;
enim
CAPUT V, iifi
cnim homines tamonus ipfumj quam in^qualitatem segre ferre fb-

lentjob dolorem injurias, auc invidia adverfus immunes. Ec cum
id, quod a civibus in publicum confercur, nihil aliud fitprster em-
te pacis pretium racionis eft, ut qui ^que de pace participant, ^quas
,
partes folvanc, pecunias auc operas reip. contribuendo. Enimvera

uc ifta ^qualicas rede inveniacur, accurace obfervandum efl, non
heic quseri aequalicacem pecunice,rcd onerisrlcu in eo haudquid-
quam squalicacem verci, uc finguli sequales pecuniarum fummas
foivanc, fed uc quse fingulis injungicur porcio non magis unum quam
alcerum gra vec. Quod fit, fi ^qualis fic racio incer onera &
heneft-
cia pacis. Quanciuam enim pace omnes sequalicer fruancur, non
tamen emolumenca pacis omnibus func squalia; cum alij plus bo-
norum, alij minus adquiranc, & rurfus alij plusy alij minus confu-
manc. Inde qusftio ab Hobhefw movecur; an cives in publicum
contribueredebeanc pro racione eorum, qua^ lucrancur, an eorum
quee confumunc,hoc eft, an perfona^ caxari debeant, ucpro ratione
cenfus contribuanc, an uc quisq; concribuac pro racione eorum, quse
confumic Ubi primo omnium ica eft pronunciandum, quia benefi-
?
cio civicacis fuum cuiq; pacrimonium defendicur, igicur ifli pofle

imponi onera pro racione redicuum. Quo fpedanc ea,quas Servius
Tuliius de raeione inflicuci cenfus difleric apud DionyfHaUcarn. \.VT>
Juflum exifiimo^^ rcip, milc^rUt qui multumfdjstdent^ multa conferant;-
farum 'uere^ qui funt^ in re tenui. Sicuti & qu^ extraordinariis reip,
temporibus imperantur, juxca cenfum imponenda func. Deinde
quiaopecivicaris eciamcujusc|;viradefenditur,qu^pauperibus2Bque
ac divicibuscaraeftjindeabilli&squeachisopers^milicarespoflulari
pofTunc, nec minus eodem nominc trrbucum modicum sequale exigi;
uti eft capitatio, in quo dives non plus quam pauper folvit. Verum
quia eciam beneficio civitacis civibus occafio pr^becur, uc fuaindu
ftriarem augere pofTmc, heic difficulcasporiflimumoricur,quo-
fibi
modo iflo incuicu impofitio onerum fic facienda. Ubi commodi/Ii-

mum videcur,uceacaxencur,prout quilibec confumicnon prout quis^
lucratur. Nam ubi pro ratione eorum, qu'^ quisq;Iucratur, impo^
iiciQ fierec, & yero concingecec eos^ qui aequalia iucrati funt, non s-
jj^2
LiBRi vm.
qualia po(lldere,(quo nlhil eft e/l frequentius, dum alter parta per
parrimoniamconfervatjaltei' per luxuriam difHpatOneceflumeflec,
beneficio pacis squalicer gaudentes , civitacis onera non ^qualiter
fuflînere. v. g.Duo per annum lucrati funt eequalia; uterq; C. fed |
unus confumfit XL,alter XX C. Heic cum uterq,- ^qualiter pacefrui-l
'
tus rit,jequum quidem videri pofllt,ututerq';squalia folveret. Ac-

qui duo heic occurrunt incommodajprimo quod difficillimum ci-
vitati fit inquirere, quantum quisq; civium fingulis annis fuam per
indufl:riam lucretur, neq; recognitio cenfus tam crebro fieri queac
Deinde fiimpofitio tributi fieret annoelapfo,ubi uterq; rationesac-
&
ceptorum expenforum fubduxit,&:quidem pro ratione ejus,quod
utriq,- ex lucro prioris anni fuperefl:, uni fimplum, &
alteri duplum
'
foretfolvendum; cum tamenuterq;jeque beneficio pacis fruicus fic.

&
Hoc modo illud fieret, uc uni fua parfimonia fraudi, alceri fua luxu-
ria levamento forec. F.rgo commodiflllmum eft, ipfas res confu-
mendas taxari,uc fic unusquisq; dum rem privacam confumic,par-
tem civicaci debicampro racione eorum quaenon haber, fed benefi-
cio civicatis habuic, impercepcibilicer perfolvac, dum idquod civi-
taci perfolvicur pro parce precij rei confumca^ habetur. Cseterum,
quod jamjamcircaveiligaha monebamusjid ipfum circa tributa,&
alia onera publica obfervandum. Quo fpedat illud Taciti Agricola.
Trmnenti(^ trihiitorum auctionem qualitate munerum moUire^ circum-
cifis qua in qutzflum reperta ipfo trihuto graviu6 tokrahantur. Nam^^ fdf
ludihrium ajsidere claujls horreis^ <^ emere ultro frumenta, ^
'venderepre-
tio cogehantur. Be^vortia itinerum dr longinquitas regionum indicehatur,
ut civitates a proximis hihernis in remota ^ avia deferrent, donec quod
omnihm inpromtu erat^faucis lucrofumfieret. Add. Cicero aBione 3. itt
Verrem.
. 7. Domini j eminentis non tam rem, quam vocabulum ali-
qui damnant. Ipfam enim vim imperij, propcer falucem publicam

infticuci, fufficiencem principi ticulum pr^bere, urgence necefldcate
ucendi bonisfuorum fubdicorum; eo quod omnia fimul conceflfa
bonum commune non pocefl:,
incelligantur, fine quibus obcineri
Ambiciofum quoq; eflfe id vocabulum, quo mali principes abuci pos-
ilnc
CAPUT V. n^
f5nc ad diilipandas fubditorum facultaces. Verum uti fupcr vocabu'
lis fupervacuum efl} ica parciculam fummi imperij,quacer-
licigare
co fefe jnodo circa ccrcam rem exferic peculiari nomine infignire,
non prascer racionem eft. F.jus aucem dominij qu^ vis fic>ex hifce in-
tclligecur. Nacuralis efl:squicacis,uc, fiad cornunem quampiam rem
confervandam ab iis, qui de eadem parcicipanc,conferendum quid
ficfinguli racam duncaxac parcem conferanc, necunus fupra caeteros
graviccr onerecur. Idem & in civicacibus obcinec. Sed cum fspc
ea fincrcip.cempora,uc vel urgensneceflicas non admiccacracas par-
ces a fmgulis colJigi,veI cercaqusepiam rcs uniusauc paucoru civiura
ad necelTarios ufus reip. rcquiracur ; poceric fummum imperium eara
rem publicis neeeilicacibus adhibere; icacamen, ucquod racam par-
tem dominorum excedic, a ca^ceris civibus fic ipfis refundendum.
Fxempli loco h^c e(fe polTunc. Si urbs fic municionibus circum-
danda,horci,agri,prastoriaprivacorum foffis aggeribusq'; occupan-
tur. In obfidionibus jedes, arboresq; privacorum dejiciuntur, auc
perduncur, nc hoHibus emolumenco, obfefifls fraudi finc. Maceria
quoq;, quam fuis ufibus privaci difpofueranc, adhibecur-muniendo
oppido. Urgentefameprivatorum granariarecluduntur. Immi-
nente necefiicate depofita pubhce pecunia,aut privatorum gaz^ in-
Vaduntur; ubi, quod civiHus efl:, a volentibus civibus ifl:as pecunias
velut mutuo accipere non hcet; ficut apud Xemphontem Cyrop^d. l.g.
Cyrus fecit. Si aha raiio non fit hoflem repellendi propria regio
vaflatur, quicquid ufui elTe potefl-.quod avehi nequiccorrumpitur.
vid.Cr//^^/ 4. Imminente bello Romanorum Critolaus cum
1. III. c.
Achaôrum magiflratibus egir, ut exlgendirwmmajm ne ejfit> nevedu-

centemjequi altem ris gratta necejje ejjet, adbellifincm ujlj^ debitorumjh'
Imione dilata. Volyhitds excerpt. legat. 144. c. 3. Add. 1. ult. D. de legt
commijforia. Ex quibus adparcr, dominio eminenti locum non efle,
nifi reip.neceflitas requifiverit. De qua taimen Boeclcrm ad Grot. 1. 1,
c.l..<5"- monet, neceflicatem qua; heic atcenditur, habere utiq'; fuos
gradus, neq; ultimum femper ejus articulum fumendum eflTejubi hoc
Vocabulum auditur. Neq; tamen liberalis nimium ejusdem juris fa-
cienda efl extenfio, & quantum fieri potefl, ad ^quitatem idem rem-
^SSSSSS peran-
5-4
LIBRI VIII.
perandum. Quam in rem nocabile eft exemplum apud Lhtmz f. |f

XXXI, C.15. Exquibus&illudcolligitur,civemaprincipevi domi- |,
nijeminencis folvi non pofTe; cum omni privilegioexcepcio neccdi^

tacis reip. ineOe incelligacuri ac
concradiaionem videacur implicare
velle civem Q(^Cy &
camen aliquod jus pr^cendere, quo falvo civi-
tas falva etfe nequcac. C^cerum iis, qui hoc modo fua publico im-
penderunc,aucperdiderunc, a coca civicace quancum fieri poceft ea
refticuijaucpenfari, manifeftiflima squitace niticur.
. g. De publicis aucem bonis,.qu ad ipfam civicarem uc ra-

lcm percinent, obfervandum, quod circa ea in nonnullis regnis id
difcrimen deprehendicur, quod qu^dam deftinaca fincad fuftenfa-
tionem regis, alia ad fumcus inx:onfervacionem regni impcndendas.
Sicim ^Dio-ayfio HalicarnX^ aliud eft hfôa-ia. KlfâigyaViudJtSv dei (âm*
Xim>tA^^^c,poj^cf/apMc^y^\iudperpe(uumregr4mpaf^^^ Apud
Sinenfes nona agri pars regi accribuca eft, uci cradic Af>/r//w^.j hifi. Si^.
i.4. c. Scilicec alicubi de publicoregi func afllgnaca cerca bona
24.
quorum provencu regias fu^ fumcus colerec. F.orum ufumfruaum
quidem plenumhabec rex,ica ucde eorundem provencibus pro ar-
bicrio queac difponere;& fi quid inde
comparfum fic, id privato
regis patrimonio accrefcic, nifi force leges regni alicer difpofuerinr.
Huc fauc illud Si^neca de bencficiis 1. VII. c.cT, C^jkr omma habet^jjjcm ejm
privaU Untm/y ac fka: c^ umverfa m imperlo ejmfmty inpatpmm?va \
propria.Pertinax apud Herodianttm 1. 2. c. 4. Im peracoriis poffcsfio-

nibus nomen fuum infcribi vecabac: nm e/Je tilas diciitans imperan-
mmpropnasyfd communes Romanorum &pttblicas. Aft eorum bona-
rum,quibus colerancur fumcus in reip.confervacionem impenden-
di, nudamduncaxacadminiftracionem
habecrex,qupro fcopofa-
lucem civicacis habere debec,& non minore religione eft rradlandaj
quam cucori in bonis pupilli verfandu eft. Paul. Wamefrid.de geft,
tonfjobard. 1. 5. C 15". In dtebm Authariyob reftaurationer/j regnh duces^ qui
tunc erantyomnemtubjlantiarumfuarumnpedietateriî regaiilm uftbm trt-
huunt^ ut e(fe pofstt, unde re^ ipfe^five qui ei adh<zrerent, ejmg^ obfquiii
fer diverfi officia deditt, alerentur, Ex quibus eriam facile colligicur*
adqugflanaiiipercineanc bona^qisae absreê durance iplius inaperia
CAPllT V. Iiff
parantur,; ad ipfum, an ad regnutn? Nam fi ilh paranturcx bonis

ad remp.deftinatis, aucpcr cribuca &
fanguinem civium, acper ra-
lem eorum operam, quam ex communifua obligacione civicaci de-
benc; eadem regno,non aurem privaco rcgis patrimonio accrefcerc
in aperto eft. Sed camen contingere quoq; potejfl, uc non ex a^ra-
rio, fed ex fuo patrimonio bellum rex inftruac, &
gerar, fine ullo ci-
Vicacis onerc auc periculo; vel eciam ex folis fru5ibus illius pam-
monij, quod principacum fequitur. Tali bello quod rex adquifive-

ric,jure fibi, non civicaci poceric vindicare. Nam provencus ejus reij
cujus ego ufumfrudum habeo, pleno jure mei func, deq; iis pro lubi-
cu licec mihi difponere. Add. GrotiiM 1. 1. c 3. . \%.
. ^. Confequens hifce cH: difpicere, quidnam regi liceac
circa alienacionem regni auc parcium regni; & quidem non ejus,
quod in pacrimonio regis efl:, fed quod ulcroneo populi confenfu
ipfieft delacum? Agic de hac quseftione Crotim i.i.c.4..lo.&: i.2.c.
^- S-T^^^- (^^ ucrumq; locum addancur, quae annocavic Bxdem^')
& I.3.C. 20. . f. feqq. Summa huc redic, nihil agerc regem, qui re-
gnum in alium propria aucoricate cransferre aggreditur, nec fubdi-
tos iflo a6lu regis ceneri; verum heicnonminuspopuli,quamrcgis
confcnfum requiri. Nam uci inviio regi regnu non rede eripitur;ica
nec invico populo alius rex poceft obcrudi. Sedin alienacione parcis
pr^cer confenfum regis requiricur non folum popuIi,qui fub priftino
reo-e remanec/cd vel maxime confenfus illius partis.de qua alienaa-
daâgicur. Cujus rei racio eft, quod qui inicio in civitatem coivere,
auc ultro poft acceflTere, invicem obftrinxeriint, quod uno
pado fe
eodemq;imperioregiveIinc, quamdiu incra ejusdem civitatis fines

dep-ere placeat. Unde quemadmodum fmguli per iftud padum
tale jusqujefiveruntjucinviti non poflint e civicateejici, aut alterius
fub imperium tradi,nifi in poen^ vicem: ica univerfis in fmgolosici-

dem jus eft qujefitum ex eodem pafto, ut nemo polTit alrerius im-
perio fefc fubjicere, aut ejus civitatis imperio renunciare, quamdiii
incra ejusdem fines degerc placet. Adeoq'; cum civirates tanquam
corpora moralia confenfu partkim coaluerint, ex prim^va coeun-
fium voluntace meciendum, quid toti in parces poce/latis heic com-
2 pstat.
-
^
^SSSSSS
jif^ LiBRi vm.
petat. Qusc voluntas hautquaquam prasfumi pote/l calis fuifle, utf
jus eflet corpori pro mero lubitu partes & abfcindere a fe, & alij in
&
dicionem dare. Sic apud Frojpirdum 1. IV. Pofydorum VergiliHm hijl,
AmlXzo. Aquicani nequidquam" per donationem Richardi ll.are-
sno Anglise feparari volunt. Enimvero quod dicitur, non licere
parti a corpore recedere, ficut intra eosdem fines maneat; id hanc
habec excepcionem, ni fumma neceflitas adegerit, ac aliter fervari
non potueritjquam in akerius ditionem ^tC^ dedendo. Nam in

omnibus ejusmodi conventionibus exccpta videtur fumma necefl^-
tas, qu faculcatem dat falutem fuam quovis modo expediendi.
Hinc nemo jure urbes reprehenderit,qu^ ubipro virili hofl:ibus re-
ftiterunCjdedere fe demum raalueruncquam excidium pati. Scili-
cet qui ab inicio in civitates coiverunt, jam antea per naturam jus ha-
bebant falutem fuam quovis modo dcfendendi \ idq; ut eo melius
poflent confequi, civitates fubierunt. Eum finem ubi civitas ipfis
prefl:arc amplius nequit, cenfcntur foluti vinculo^quo civitati te-
nebantur, ac reccpifle jus fuo fibi arbitrio confulendi. Afl: ipfa civi-
tas nonhabct aliud jus in membra fua,quam quod per eos, qui eam
inicio conftituerunt,efl: conceflum. Hi^c quemadmodum fingulis
dcfenfionem promittit fub exceptione, nifi raagna neccflicace impc-
diaturiicaubi ifl^haec ingrueric, non araplius incelhgicur prohibcrCj
quo minus quilibcCjquancum pocefl:, faluti fuas profpiciac. Nam li-
cetquidemdiredeperdere membrum aIiquod,ut tocum corpus fer-
vetur,quia membrum non vivitjnifl vita corporisratmembracor-
porum moralium eciam feorfim exifl:erc atqjviVerepoflrunt,adeoq;.
inheeccorpori tantum juris noncric, quanturo in illa. Qjjod d au-
tem rex necesfltate adadus cum hofte validiore paccm hac lege
feceric, ucipfi ccrtam regionem concedat,quas tamen ifti cesfioni
concradixit; arbicramur, deberc quidem ipfum cx eadem fua prsefi-
diadcducercj & non impedircjquo minus vidiot ejus pofliesfionem
adprehcndat. Haucquidquam tamcn candem cogere poterit, ut
omnino ^qq in alterius ditionem tradac. Neqjilla rcgio ulla obli-
gacionc videcur impediri,quo minus, fi viribus fuis confidac, fe oc-^
eupare volenti refiftaCjauc peculiarein deinceps civitacem confl:ituat.
^
Sicu-
CAPUT V. nrr
Sicuti, cum palo urbem Nifibin cederetPerfis Jovianuslmperacor,
cives obfecrabanc, ut propriis viribus patriam fibi fedem defendere
licerecapud Ammiantim Marcellinum. l.XXV,c. U. &
Zofimum 1. 5. Igicur
ejusmodi paclo rex quidem &
populus jusfiium ad idamregionem
amictunc ; vi^lor aucem ex ipfius confenfij &
fide daca in eandem le-
gicimum imperium nancifcicur. De cjEcero quod aiiqui jadant Vel
de omnibus regnis, vel de uno aliquo; bona corons inferca, feu uti
loquuncur incorpOraca, nuUa racione pofle alienari,neciongisfimum
cemporis cradlum, alceriusq; quiecam poflesfionem impedire, quo
minus vindicari femper queanc; id fine dubio vanum eft. Mulco
aucem inepcius,uni alicui regno ejusmodi privilegium aflercum ire;
uc ipfijm quidem aliis fiia eripere posfic, fed qu^
femel arripueric,
nunquam uUo modo abeodem icerum feparari queant.
. 10 Ex didisquoq; incelligicur,regi non efiê licitum cicra
confenfum populi regnum fuum deinceps tanquam feudum ab al-
tero rccognofcere fub onere commisfi ex felonia, aut uc deficiencc
familia ad feniorem illud devolvacur. Nam ifthac lege fadta in-
feudacio pro alienacione condicionali habecur. Sicuc & vicc verfa
populus irritam potefl: redderc remifi[ionem homagij , quam rex
vafallo fecit fine populi confenfij. Sed & hocconfequitur,non poflc
regem alteri pignori opponere parcem imperij, fic uc ejus admini-
fl;racio,&naturalis pofiiesfio cancifper ficpenescredicorcm, cicracon
fenfiim populi, parcisq; oppignorand^; mulcoq; minus fi fic adje-
d:a lex commifloria. Cujus rei ratio non ea folum efl, quod pigno-
ris dationem frequencer alienacio foleat comitari; fed eciam quia
populus,regemulcro confticuens, ab ipfo voluic gubernari, non abs
quovis alio. Ecilli, qui inpopulum unum coiverunCsinplurcspar-
prsefumuntun
ticulas uc difcerperentur noluifle
. 11. Sed & illud manifeftum eft, citra conlenfum populi
non pofle a rege alienari bona ipfi asfignaca,uc ex iflorum redicibus
tolerarencur reip.aut regis dignitatis onera. Jn iftis enimbonisnon
nifi ufusfrudus regi competit^ qui hautquidquam ad jus alienandi
fefe extendit. Ec fi forte rex fibi ad vitam fuam facis profpedum
judiccci tamen poft ipfum alio rege populus opus habet, qui&ipfe
/
LiBRi vm.
pro dignicate Fftcamen heic accurate diftingiieft-
eH: fuftentandus.
dumincer ipfabonajfeu pacrimonium populi, & eorum frudûs. Ifta
quippe alienare regivecicum: circa hos liberaipfi difponendi facul-
as. Sicubi inpacrimonio regni fic jusalluvionumjd inalium crans-
fcribere regi non licec. Sed quo minus circa parces per alluvionem
adpoficas pro lubicu difponac rex, ucpoce qu^ in frucflu funcnihil
prohibec. Sic jus confifcandi cfl: in pacrimonio,bona confifcaca in
frudu. Illud reip. proprium ; h^c ad regem percinenr. Poceft ni-
hilominus reXjCui poceflas compecicex caufa cribucanova proprio
arbicrio indicendi,parces pacrimonij publici. necesficace exigence,pi-
gnori opponere. Nam ficuci populus cribuca ab ejusmodi rege ex
caufa indiifta cenecur folvere;ica&rem cxcaufa pignori oppoficam
luere:cum perindefic,an civespecuniamconcribuanc,ne calemrem
pignori exponere neceflum forec, an pecunia pofi: collaca eandem
redimanc. Ubi illud manifefiu efi,fiaguIos cives non efle ifl:ius pe-
uniae debitores,ecfi ad eam exfolvendam quisq;fuam porcionem
debeac conferre. vid. Seneca de henejidis 1. VI.c.20. Sic ubi rex ex &
privaco pacrimonio in ufum reip. quxdam erogaveric, merico pa-
trimonium publicum eo nomine hypochec^ loco eidem judicabicur
obftridum, quoufq; a populo debicum illud expungacur. Ifi:h^c
camenomniaica locum obcinencnifi lexfundamencalis auc capicu-
lacio alicer heic difpofueric,&:regispopuIivejus auxerir, auc reitrin-
'
xeric. Add. Grotlm dd. !L
CAPUT VL
DE JURE BELLL
J. Tdrtitiofeûmtum, |
7. ^:id in hoflem liceaf,
Fax eB Jiatus hormnis ordinarim i\ 8 , InciviiatihmjtiilfellifingHJiseBad-
hfllam extra, ordtnem a natura in- emtum
j
dulgetur, p ,eH velfdenne vel minm folenne*

Bellu
$, 'BellHm eli vel defenjivnm, veloffen- 10, Magijiratpu m
talis non hahet JH&
fivum. hellum movendi,

4. 'Bellicaufa dehet efieii^mda. 'j/. ^ idem helltim movere
pojfit ex
j. Caufe hellorum inj/tfiarecenfemur, prafumra voluntate fummi impe'
\
4, In hofiem dolo quo^ licet tith i rant^^

12, Mti4m
CAPUT VE
J2> ârenuA injttria clvts pYAbeat cau- 20 .
ôm&do res kfla ad^mramur*
fdm biUt centra cmtatem 21. Cuinam res bello captA adqmrantur,
t3.T>e aqmtdte reprcJfaliarHw^ 22 ^tatentts incorporaiia belio adcûiranm
.
i4~.Pro cjnihtts bclliim reê fufcipiatHr tur^

IS- 'De bellt indiîone, 2^. An creditam bello adquiratur,
1 6, (êntes jn bello mtiltumjibilicemidfo- 24.Împerium in viBos qut modis-dd
ler.t ff*mcre^.
quiratur
ty~êltccntia in corpui; 2j. î*omodo res captA recuperentur.
it.An liceat hoflem mterficere immifis\2 6,îowodo tmeiri populi hcfli iterum
percH(Jorihns. {resfacrs.l mptmtttr^
19,A iicentu beilic^ non fam exemtA
CUm non minus

civicares a natura
cra vim
finguli in libertace naturali viventes,quaiB
concefTam habeant facultatem
injufte incentatam defendendi, ac jura fibi
Mk con
ab aiiis
laefa aut denegata per vim alferendi ; conveniens puto fuc-
ritprius difpicere, qus bella fingulorum & civitatum habeant cont-
munia;dein,quae hifce fua natura aut moribusgentiumfint propria.
. 2. Id igitur legi naturali maximcongruit,urnequi:s alte-
ri citra jus noxam,damnumve inferat; utq; invicem ab hominibus
officia humanitatis exerceantur, ac inprimis illa ultro pr^ftentur,dc

quibus peculiariter convenit. Quod ubi mortales invicem obfer-
vant,pax dicitur;.quajefl flatus humana^ naturee quam maximecon-
venies,& ad eam confervandam idoneus, cuiq; conftituend^ a
fervandae lex naturx pocillimum hominibus eft infita. AM.Pdlybim
l.n.c.14. Imo pax eft flatus human^naturae,ut talij proprius,quip*
pc qu2&oritur ex princrpio, quod homo pra^ brutis peculiarc habet;
eum bellum ex principiofurg3t,quod hominibus&brucis commu-
ne eft. Scilicct& bruta inftindu nacurali fefe vi defenderc ac con-
fervarcnituntur. Pacis auccm indolem folus homo inrdhgic. Iftiu^
enim e(t uhraquid alceri prsftare,& a l^dendo abftinere incuicu ali-
cujus obligaeioms, qu^ td irr me, & juris, quod eft in altero; qujc cl-
tra racionis ufum iDtelligi nequeunr. Eqiiidem pra^ftanc jumcncs
dominis fuis minifteria, Cc^cTi mecu plagarom, aut illecebra pabuHi
non ex ahqua ob1igacione,cujus fenfusin ip(a non cadic. Abftinent
ûot^ bruca a Isdeadjs hojiufiibusjaiiisî beftiis^ fcd vei ob ioabsGiB'
1
^
^
nSo LIBRI vm.

licacem, vel quod in iis fuo congruum.
nihil inveniant adpetitui
Qu^dam deniq; blandiuntur invicem, aut opitulantur, fed uc ad il-
lud fe ceneri non intelligant. Nihilominus ipfi quoqihomini lici-
tum, & quandoq; neceQarium beIIum,quando nempe alter dolo
fit
malo noxam mihi intencat, aut debitum detredat. Tunc enim pro-
priajfalucis cura mihi poteftatem facit quoquo modo, etiam cum
Ij^fione violatoris, me ac mea aflcrendi atq; defendendi; autjtisper
niim extorquendhquod amke impetrari nequitum eH,\y\A apud DiSfyn Cre*
tenfem 1. 2. loquiturUlyfles. Huc etiam facit "^MAUaximiTyrij dijjert,
XIV. (poujvejajfôivvv o sroKsfJLoqôlg fjLSv mx.aioi^ ctvaynctjogy^Jiig ^s doiKoig hK^"
cTjfl?. ilde conduditur^ bellum probis neceptate imponiijponte fifiipi ab im-

hÂ.Bijecler.adGrotX.i.z.^^.^X Accedir, quod natura non fo-
frobis.
lum acerbum injuriarum fenfum animis hominum indidit, ut abhor-
reanc injuriis aliorum vexarij fed manuum agilicate ac roborc &
corpus armavic, ne easdem impunc cogcrnecur colerare. Ita camen
nacura pcrmiccic bellum,uc id gerenspro fine fibi confticuerepacem
debeat Ariftotcles Nicom. X. c. 6. Bellum gerimus , ut in pace degamus,
Nemo enim esi^ qui bellum exfetat^ vel ayfaratum bellicum faciat bellan-
di caufa. Sanguinarim enim frorfm quidam effe videretur^ (i amicos ea
caufafibi hoftes redderet^ utpugn(^Cdes orirentur. Therniftiws orat. X,
TnKsfjbH a&?ôv ei^rlvrj, f(c^ fr^^svotjc^ oig dvccy}if!,8X '^va îetJsKag r^shioivlo,
a>k' 'iva do-cpcLAug Yia-vxcla-oom. Belli fretiumfax esi.; nec vero beUafiifci-
s tiunt^quibus id neceffi utperpetuo bellumgerant^fed ut tuto in otio ae
esi.^
quiete effe pofsint. Tacttus H. IV. Nemo adeo in arma promtm , ut non
idem prettum quietis^ quam periculi malit. Pr^terca etfi qui me la^fic,
ftacim mihi pr^bcac poceftacem , quancum in fe, bellum adverfus

ipfuni fufcipiendi : circumfpiciendum tamen eft, quantumboni aut
mali in me auc aiios, qui rae non I^ferunc, probabilicer fir redunda-
curum. QusB enim injurise falucem meam non penicus evercunr,cas
bello perfequi non debeo, fi vel in me meosq'; exinde graviorain-
ommoda,quam commoda func oricura; vel fi aliis quibuscum
pax adhuc colicur , occafionc mei helli canca damra finc cven-
tura, quae perejusmodi injurise, qualis mibiillaca eft, inultam cole-
rantiam exlege humanitatis debebam avertere. Adeoq,- injuriam
fibi
CAPUT VI. im
fihi illatam, ex qua vindicata majus malu exfurgere juclicatar,quani
bonum,re6lc&laudabiliccr quilibec bello perfequi omictic.
. 3. Juftorum bcllorum cauf^ ad h^cce capica revocari
pofluncjuc nos &
noftra fervemus ac tueamurconcra alios,qui no
laedere, auc h^c incercipere auc perdere conancur;aucuc,fi quaab
aliisnobis ex jure perfcdo debencur, afleramus,ubi iilcro ifti eadem
pr^flare decredlanc: auc deniq,uc illacorum nobis per injuriam
damnorum reparacionem obcineamus, caucionemq; de non offen-
dendo in poflerum ab eo.qui nos laefic prior, excorqueamus. Undc
refulcat divifio incer jurt:a bella ofrenfiva,& defenfiva,quorumhaec
arbicramur effe, quibus defendimus& recinerc laboramus, quse no-
flra funt; illa autem, quibus cxcorquemus debica,qus nobis abnc-
gantur, auc injufte erepca recuperatum imus, caucionemq; in poflc-
rum quaerimus. Quanquam & aliquando favor defenfionis ab il-
lius parcibus flac, qui prior arma alceri inferc; puca fi quis fubinde
repentinis &
vagis incurfibus fuerit vexatus, refugo ad ipfius adven-
tum hofle; aut fi quis hoflem invafionis jam ccrcum per celericatem
opprefTcric, dum ille adhucin adparando bello efl occupatus. vid.
Juftmm 11,-^.11.
. 4. aucem caufaebellorum inprimis ofFenfi-

In univerfum
Vorum liquidse debenccfTe, neq; dubij quidquam haberc. Solenc
quippeheic fspenumeroproveniredubia parcim exignorantiafadi
quando non liquido conftat, an quid fadlum fic, nec ne, auc quo ani-
mo fadum; parcimex obfcura comparatione flridli juris cum lege
caritatis parcim cxilhquida proporcionc utiHcacum, qir^cxbello
;
fufccpco aut omifTo refulcare func apca;. Heicigitur neq; ita teme-
re etiam illiquida prjetcnfio jalanda; neq,- tamen flatim ad arma
provolandum. Sed criplici potiflimum via cencandum , nc rcs in
armaerumpat; colloquio inter parccsaur corum mandacarios ini-
to; provocacione ad arbitros, aut deniq; fortc. vid.Grotim l.^.c.ZJ.
.7.11. Scd ututliquida fit belli caufa,cordatotamenviro,antequam
in arma ruat, probc funt expendenda, qu^monet Crotm I.2.C.24.
Nccminus cogitandum, magnam efle Hukitiam cam fingulorum*
quam civitacum,quodrebusinccgrisconciliari nequeanc.iQr??f ^s kw
Hhhhhhh vMg
^2 LIBRI VIIL
d^riîi? hu&axjivjyhvog hctK-jovJQg ctvjoi hkfjottv ',Jed uhi alteri alteros

,}iooq
maleniultmnt^nemim dirimente ultro difiedunt, ifocrates &rat,ad?hi'^
Hms.
. f . Injuftas bellorum caufas recenfec Grot. 1, 2.C.22. quamm
aliqu^ improbabiles plane func; aliqus colorem, licec fat dilucum
habent. Ad priorem claflem refercur avaricia, ac libido fuperflua
habendi, ambicio &
dominandi cupido,ardorq; famam ex oppres-
fione aliorum quserendi. Incer quas tamen illam ftudiofe veluc for-
didi animi indicem folent dillimulare; hanc aucem non pauci fub
fpecie magnanimicacis vendicanc, regtam laudem vocantes de aliens
certare. Cum camen omnes reges fibi didum credere debeanc illud
Philifci ad Alexandrum ô^vig (pôi^li^t; a>A ayj sa-o AoifAocx ^? f^-^ (^s} ^-
:
A>? voo-eg scl?^ci ei^m ^f^ vyiHct. Adgloriam inctmihe, vermmê (ts feftis^vel
magnmaliqHis morbm^fedfax^fanitas. Ad pofteriorem claflem fpe-
flac metiis ex vicini viribus ac pocencia coIle(n:Lis. Qui folus camen
ad iufl:am belli caufam non fuflricic, nifl deanimo nos li^dendi cerct-
tudine moralicer evidcnci confl:ec. Nam incerca periculi fufpicio id
quidem fuadere potefl:, uc macure cibi prcefldia circumponas; non
jus facere, uc prior vim adhibeas, ne ad hunc quidem finem , uc rea-
lem,quam vocanc, caucionem de non ofFendendo alcer prêfler.
Gellius Lt'. c, 3. Cladiateri compofito adfugnmdHmfugntz hcec prdpofita
forselitaut occidere^fi occufaverit ^ aut occnmhere-tfi ccjjkverit.hominum -
AUtem vita non tam iniquis^ne^ tam indomitis necefittatihm circumfiri- '
pta esf^ ut idcircoprior injuriamfacere deheas^ quam mfifeceriSypatipofiis.

Quamdiu enim quis alterum non l^flc, nec manifeflc in laeflone ad-
paranda deprehendicur, (inchoata enim injuria quandoq; non mi-
rius;,quamperfcla bello vindicari pocefl:;) is in poflerum quoqjof-
'ficim fadlurus praefumi debet, pr^fertim ubi verbis & fidedata id
confirmec. Abs tali realem cautionem per vim extorquere iniquum
fuerit; cum is hoc modo deccriorequam nos conditionc eflTec, dum
is utiq; nuda nofl:ra fide adquiefcere cogitur. Csererum pofita jufta
bellandi caufa, glifcens nimium vicini potentia in deliberationibus
fuper bcllo magnum habec momencnm; cum experientia comper-
mm fltjpierisqi una cuna vinbus eciam doiiiinaadi libidinem crefee-
;
CAPUT VI. ri<f|
re. Tmopm hiji. Gotth. I.IV. Gravisfer naturam hommhuf^ quMun^ m

incmo modttm excefit ptentia^ ^ adinferendas injurias farata. Ne
emm frApUenttbus quas tnfinitimos, quantumvis innoxios
deej/e pojfunt
ehtendant beao caufas. Herodes orat. de republica. ûiprope habitant,

njicworum feditionem non rnolejle ferunt : imbecilliores nejugtmfuheant
pares viribus^ utfotioresjiant ifuferiores, ut imperium obtimant facilius,
Polybtus I.I.C. 83. ^hv) jîi^^nîKavTnv a-vynctleicrKBvei^m ^vvwr&iciv, Trôg tjv
^^s Ti^ 'lcov Nemini tanta. eJi

ofjLoAoynfisvcDV sêcrctf ^tKctjm daCPicr^rileiv,
adjiruenda poientiayUt cum eofoflea detuoquamvismanife/lojure difie^

pfare ex aquo nonqueas. Uiilitati par cum neceflicate jus in res alienas
dare, impudens foretjpr^fertim cum revera geperj humano inuti-
liflTimum fic fucurum id juris introduci.uc quod mihiucile videtur,
alceri eciam invico po(rim per vim eripere. Nam in me quoq; ean-
dem licenciam alij fibi allerenc , quam ipfe in eosdem fumo. Dc
rehquis praecextibus, qui d.l. adducuntur, idem efl fenciendum.
. S. Rft&hos omnibus comune, ut quanquam proprius
beUis
ipforum modus ac veht genius
fit vis terrorq; dolo tamen ac frau- :
dc adverfus hoilem hceac uti; modoperfidia,padorumq;,& datcc

fidei violatio abfit. Agefilaus apud Plutarchnm in ipfius vita Fidern in :
fcedere fallere nihilaltud esl^ quam Deos contemnere : hofitum vero circum-
ventio non modo cumjuflitia,fed ^
cum magna laude^ (^jucundo conjun-
Ba esi compendio. Add. Ltvtus I.42.C. 47. Grotim 1. 3. c.I. . <S. ^fupra
1. IV. c.i.. 12.15).
. 7. UtautemreleinteIhgacur,quoufq;perviminhofl:em,
cjusq; res hceat graflariobfervandum efl:^ aHter fe haberc hcentiarn
,
in hoflem, prout fimpHciter ex ftatu hofl:ihtatis oricur, alicerprouc

ipfam manfuecudo legis nacuraUs cemperarc jubec. Scilicec cum
exhibitio officiorum pacis ex legc nacuras mucua debeac efl^;qui
prior illa adverfus me abrupit, me quoq; quancum in {e abfolvic a
praefl:andis of^ciis pacis;eoq; dum hoftem fefc meum proficecur,H-
cenciam concedic vim concra ipfum exferendi in infinicum, auc
quancnm mihi videacur. Quam ob caufam cciam condi(fla bella
ahquod inflar concradus caHs habenc; cenca quidjipfc valeas, ego
icidem orania cxperiar. Acq; iflud obcinet non iblum, fi ipf^ ho-
Hhhhhkh 2 ftis
advcrfus meiti infinitum graflTari inflituerit, fed
ftis
&
fi forte cicra
excrema in me injunus edc velic. Neqi enim alcer majus habcc jus
mediocrem, quam gravifTimum injuriam intencandi. Inde nonfo'
lum eoufq; vim hoftem adhibere,quoad ego periculum ab
licec in
ipfo mihi intencatum depulero, aucquod

injufle mihi eripuerac, vel
preeflarc detre6labat,recuperavero, auc excorfero; fed & ad caucio-

nem in poflerum obcinendam progredi pofTum. Quam dum alcci
per vim fibi pacicur excorqueri, facis oflendic fibi fuperefTe animum
eciam in poflerum injurias mihi inferendi. Neq; vero femper inju-
Aum eft, pro minori malo majus reponere. Nam quod quidam
objiciunc,recribucionemfieridebercproporcionace;locumduntaxac
habec incribunaHbus,ubi paniJE a fuperioribus infliguncur. Afl qucc
mala jurebelh inferuncur, propriepoenarum racionem non habenc;
cuippe qujenec afuperiore uc caH proficircuncur,necademendacio-
nem lêdencis auc csecerorum dirc6le cendunc, fed ad defenfionem
meorum. Cui fini iicen
acq; afTercionem falucis ac rerura juriumq;
adhibere media,qucECunq;videbuncur commodiffimaconcracalem,
qui injuria fua effecic, ut nulla a me ipfi injuria poffit inferri, quoufq;
denuo inter nos convencric de omittendis in pofi:erum leefionibus,
Afl: vero lex humanitatis non idfoUim
confiderari vult,quid hoflis
cicra injuriam pofiicpati, fed&quid humanum,adde (Scgenerofiim

viftorem facere deceat. Unde curandum, ut, quantum cjus fieri
poteft,& noftra defenfio atq; fecuritas in futurum admittit, quae ho-
fli inferuntur
mala temperentur ad eum modum, quem intaxandis
forum civile folet fequi. Dc quo cemperamen-
deH*n;is,aliisq; litibus
to prolixe zgit Grotm l.^.c.llfecf^f.adis. Sicuci&adHcenciam bcl-

licam intclligendam non parum faciunt tres ill^ reguIjE ab Eaîem
traditJEl.3.c.i..2.5.4. Quid autemliceacineos, quihofli res dun-
taxat fubminifi;ranr, idem docetl^.c.l^.f.&cc.iy.
. 8- Videamus de quaefi:ionibus quzc pcculiariter fpelanc
bellum a civitatibus, earuademq; redoribus gcfiium. Uhi ab initio
obfervandum, jus belli, quod fiâtum naturalem comitatur, fingulis
in civitate ademtum efle; adeoq; fingulis non amplius licerc injuria
Hbi fadas propria vi^ proprioqi arbicrio ulcifci, auc fi quid fibi debi-
tum.
CAPUT vr. n^j.
tum d'enegatnr propria violencia extorqucrc; fcd fuperhirce ma-
giltracuscft adeundus, cujus cd reparacionem damni,cautio-
\xfis
ncmqi in fucurum prjeftare, acq; efllccrc, uc fuo quisq'; jiirc pociatur.
Huc tacic 1.170". D.ôrg.Juns. l.Il..//>/.I.u.l.i^.D.ryW //;//// ca/^fl
ly.^.Â^.quodviaut dtw.li^. C. ck Jfidxiso- cdtcolis. Ciiinnquam
aucem fingulis in civicacc quandoqjconcedacurliccncia propriis fc
Viribus dcfendendi; ea tamen proprie jus bellandi vocari ncquic.
Nam jus bclli gercndi hoc uciq; concincc,uc proprio cx judicio bcllii
ponfic fufcipi, idq'; quoufq; vifum fucric gcri, & pcr pada cum hofte
componi. Acqui civibus vim propriam cxpcdirc indultum dun-
taxac in periculo incvicabili, ncc ultcrius,quam idcm fucrit depuU
fum. Sicuci ncc ncceflum cil:, uc pcr patila privacorum piix indu-
cacur,cum eamfijmmi impcrijaucoricas jam cum facis lanciat. (iuiii
fi vel maxime incer privacos reconciliacio inccrvcnic,ca tamcn noii
impedit,quo minus inccgrum ficmagiftratui injuriam vindicarcquac
civium rixxcaufam pra^buit. Interdum tamcn contingit,utfingu-
lis rcdeat jus defenfionis, qualein libcrtatc naturali cll; puta i\ quis
dcveniat inloca,qua;ad nullam civitatem pcrtincnt^fcd in prima?-

Va adhuc communionc fubfifi:unc. Ubi camcn vidcndum an quis ,
ibi a fuo cive,an vcro ab alio invadacur. Priori enim cafii pra^fcns
duncaxat periculum vi poccfidcpclli, pcrfccucioinjurix adcornmu-
nem dominum dcfcrenda; nifi force adparcat, invaforcm ifium in
pacriam non reverfurum;nec iftedomi habear,undc pro injuriafa-
tisfacere queac. Abextraneo autem (x quis in ejusmodi loco inva-
datur,non prohibctur quidcm ad cxtrcmum eundcm perfcqui,ubi
prjEValuerit. l.icebit tamen & ifium dcferrc apud ipfius civitatcm,
ibiq^facisfadionem&panam exigcre, adhibita quoq;interventionc
proprijecivitatis; quacubi civi fiio jufiicia denegacur, jus nancifcicur
violenco inodo facisfadlioncm civi Undc C\ quis in
fiio praffiandi.
oceano libcro invadacur^non fcmpcrnecenum habcc vim propriam

nlcra dcpulfionem periculi expromcrc; cum invafori, ubi ad fuos
icerum adpuleric, adio in fua civicacc incencari queac. Sed & dcfcn-
fionem fuo arbicrio infiicuere quispoccfi, fi judicis aucoritatem cives
neglexerinc, aut judex apcrte jufiitiam adminifirarc dctrclct; pra:-
Hhhhhhh 5 fcr-
tiss LiBRi vm.
fertim fi extra territorium civitatis excedat. Quod fi tamert judcx
tempora rcip. praetendat, &ut perfecutionem mearum injuriarum
differam, aut reip. condonem horteturj boni civis eft, ipfius volun-
t^ti adquiefcere.
quorum illud requiricur, ut geratur autore utrinq; eo, qui fummum

habet imperium, & ut rite fitindi(Sum. Minus folenne vocatur,
quod denunciatum non cH:, aut quod in privatos geritur. Quorum
illudfpeciem fere incurfionis aut latrocinij habet: hoc autemexal-^
tera parce involvit crimen rebellioiiis , aut ejusmodi vitse genus,
quod indignum aliqucm faciat jufti bellatoris nomine. Sic mi- &
nusfolennia funt belia civilia.quando civitas itaeft divifa,utexqua
parte ftet fummum imperiumnon facis adpareat. Ubi circa bellum
folenne eft obfervandum, quod qui illud gerunt populi, eorum-
ve reclores ab autoribus jufti hoftes vocari foleant,latronibus & prse-
donibus oppofici.vid.l. iig.D.^f ^<rr^. /%//!. I5>..2. 1.21. .l. 1.24.D.^(?
captiv. Cicero philipptca IV. llle eH hoftist qui habet
remf, curiam, ara^
rmm ^confenfiim (^ concordiam civium^^ rationem aliquam fi iês ita tfi-
lerit pacis c^foederis. Etfi non ftatim civitas pro coetu latronum ha-
benda, qu nonnuUa injufta velut publice recipit. Neq; coetus la-
, cronum civitacis dignationem fortitur , licet ipfi inter fe fpeciera
quandam juftitiac fervent. add.CmV^l.j.c. 3. .2.
. 10. Hoclocooccafioneeorum,quâG>'tf//V'l.i.c.5..4.tra-
duntur,qu3eftiomovetur; anmagiftratuipropriedidloût tali,com-
petac poteftas belli gercndi ? Id quod utiq; negandum. Cum enim
bellum vel prsecipuum fitex iis ncgociis, quibus univerfa civitas peri-
culopofTicinvolvi^magiftratuiuttali cx propria autoritate de bello
ftatuendi poceftacem dare idem eft,atq; eidcm fummumimperium
tribucre. vidX-^.D.ad L.Juliammajcft. F.quidemid manifeftumeft,
ubi magiftratui ab fumma negotiorum publico-
poreftate particula
rum exfequenda injungicur, eidemquoq,idviriumtributum intelli-
gi,quantum muneri ifti obeundo fit neceflarium. Unde jurisRoma-
eft, mixtum imperium cohaerere omni magiftratui, qui ju-
ni fcicum
risdiîoncm habec, qua tali,- idqj mixtum imperium definitur per
po-
CAPUT VI. 11^7
poteftatem modice coercendi refrad:arios ad tuendam Jurisdidlio-
ncm,& jus reddicum exfequendum. Enimvero fi qui junsdidlioni
praeeft: magiftracus vi cogatpaucosquosdamimparenccs,hautquid-
quam bellum gerereeft cenfendus. Visquippecoadiva in fubdicos
non eft jus belli. Ec belium videcur geri incer aequales , auc qui tales
fefe prsECendunc efle. Quod fi camen refradariorum" tantus fic nu-
merusjucex illorum irricacione cocacivicas pericuio pollic involvi,
nec ordinarij lidlores aut adparitores fufficianc, rede magiftratus
fumma^ poceftatis fententiam fuper tali negotio expedac. Undc fal-
litur C7r^///^ l.I. c.j.S.^. dum tradic: fi citra ieges civtles resj}ecftm\
omnem magiftratumfimt ad tuendam pkbem ftbi creditam^ tta adexer-
cenda m jurusdictio nem^ ft vis occutrat^jm habere belligerendi. Na m ple-
bem tueri fummoimperio proprie compecir. Magiftracus aucem
qui junsdidioni praêft, hadenus cantum plebem tuetur,dumtenui
bus contra potenriores jus reddic. Cui fini hautquidquam necefla-
rium eft jusbelli gerendi. Quo loco congruum fuerit in univerfum
quaedam fubjiwerede poteftacemagi'Sratuum milicarium,feuducumj
qui aiienis aufpiciis rem gerunc. Dux igicur,qui cum plenapocefta-
temicticuradbellum gerendum,ofFenderenon minus hoftem,quam
ab eo '^^^^ defendere poceft oranibus modis, prouc ex ufu vide-
ipfi
bicurefte. Hic camen uti novum movere bellum nequic; ica nec
mocum jam pace componere fine aucoritatc fummi imperantis.
,
Quod fi alicui reftrida mandata circa gerendum bellum fint data,

exiis manifeftum erit,quantum ipfipoteftatis competat. Aft vero
omnes, fivehbera,five reftrida mandata habeant, id poteftatis ob-
tinent, ut quovis modo ab ingruente hofte ^t^t defendere queanta
ubi impetura ejus honeftc retrocedendo declinare non dacur. Atqi
in hoc duncaxac cafu admitci poceft illud Ciceronis epift. X, l<5'. Ne i^
rebm tamfitbitis^tam^ anguflis a finatu cmfilium-petendMmputes. Tpfi
tibi fts finatus,qudcun^ te ratio ret^. ducetfiquare. Defenfio aucem nora
in eo tantum confiftit,utintentata ab hofte vis repeliatur aut decli-

netur,fed&uchofti Unde v.g.navarchus,juflusfe-
vis reponatur.
fe duntaxat defendere, nequaquam prohibetur in claffem hoftilem
fulminarej eamqi perdicum irc, ubi ab adem laceflStus fuerit j fed

iicfa
LiBRi vm.
tantum vetatur qulefcentem ultro laceflere. Sic qui exercitui ter-
reftriprêftjUbi hoftem invadere interdid:um fuit, fi caftra {ua op-
pugnentur, non modo rede hoftem repellit, fed & eruptionibusin
cum pugnat. Idem fi in itinere ab hofte invadatur,ubi tuto & ho-
nefte cedere non licet, praeho rede decertabit. Unde quilibet pro-
vinciis aut urbibus gubernandis prsfedlus, cumprimis fi milites fub
fe habeat, ubi abs hofte invadatur refidere poteft, inconfulto Tum-
mo imperio. Afl: non temere bellumahenas terras transferre, ni-
in
fi id expreflTe in mandatis habeat. Dux vero aliquis inferior,cuicum
prsfidio mihtum commifium urbemautarcem tueri, adeamde-
efi:
fendendam omnibus modis conniti debet. Et quidem regulariter

coufq; donec internecio nulli ufui futura non ampfius videtur pofie
,
cvitari. Rx hifce judicari poteft de faôPinarij apudiL/TW7l.XXlV,

C.37. Illi tuenda arx Ennenfis erat credita. Civibus autem claves
tradere,flagicium crat capite luendum. Ergo cum judicaret inter-
necionem fuis immincre,ni in rebellionem ruentes occuparet,cives
infidos c^dendo nihil fecit extraliraites Cux potefiatiS;,nifi quod pe-
riculo depulfo prjecer necefiitatem f^viifie videatur. Neq; vero no-
VumbellumPinariusfufcitabat; fedjampublicum gerebaturbellum
in Sicilia contra Poenos, eorumq; focios, quibus CcCe adjungere mo-
liebantur Ennenfes. Sed an in illum populumjqui auxilia hofti fub-
mifit, pr^fertim ubi id bellum eft compofitum, arma finttransfe-
renda, ducis non cd judicare. De fadto Cn.Manlij in Gallogrscos
moventis vid. Livm 1. 38. c. ^^-feqq- &
I.41.C.7. &F/(j?r/^1.2.c.Jl. Enim-
vero fi cui pr^fidi provincia? cumprimis a metropoli imperij lon-
gius remot^ facultas belli pacisq; cum viciiiis fuis fit concefTajabs
taU fufcepta bella folennia habebuntur; cum quis ejus autorcenfea-
tur,qui ad certum quid agendum poteftatem alicui detulit. Quod
fi autem pr^fes aliquis citra autoritatem fummi imperij bellum al-
teri inculerit, penes fummum imperantem crit, fadlum fui miniftri

probare velit, vel non. Si probat, pro folenni habendum erit bel-
lum; acq; ifthsc ratihabitio veluc retro autoritatem bello imperti-
cur, ucex eo toca civicus teneatur. Aft ubi fummus imperans fui
pr^fidis aufa improbaverit,pro lacrocinio iftius arma cenfebuntur,
nec
;
CAPUT VI. nss>

nec tota cobcllo implicabitur, fi prxCcs ifl:e vel dedatur.vel
civitas
domi pllacur,reparationedamnidati quantum fieri poteftprocu-
rata. Eo fpedabac incerrogatio legatorum Romanorum, fua an pu-
biica autoritateSaguntum oppugnaretHannibal,apud/:m^^ 1.XXI,
ci8. Ubi rede cxciprebantPcjeni.illampriusqusftionem deciden-
dam ; an Sagunti oppugnatio fieri potueric falvo foederc inter ipfos
Romanosq; Hac nondum decifa, Komani gratis qu^rebantjaa ci-
?
vis Poenorum propria,an vero publica quid autoritate fecinec.

. II. Ulterius quaeritur, an prjefes, qui generali aut peculiari
inandato deftituitur, poffit extraneo bellum rede inferre,tantuni
x conjediura voluntatis, feu quia credit,(uum facûm fummo im-
peranti probari ? Id quod negandum. Neq; enim hoc fufficit vidc-
rcquidplacicurumfit hoc rerum ftatu fummampoteflatemhaben-
ti, fi confulatur ; fed hoc magis confiderandum efl, quid idem, ubi
resTnoramfert,aut dubiam habec deliberationem ^ fe inconfuko cu-

piac fieri,fi lex ferenda fic, feu ubi in univerfum fupcr eju^modi ca-
fibus fit conftitucndum. Heic fine dubio id ftatueretur,ne miniftcr
fe inconfulco aUquid fufcipiat fummam rerum fpedans, quale effc
bellum,&inprimis ofFenfivum,de quoheicproprie qu^ritur,quodq;
regularitermoram fert. Adeoq; ctfi contingati ut fummus quoq;
imperans judicet rele nunc bellum adverfus certum hoftem iumi
non poteft tamcn non ipfi difplicere,minifl-rumlimicesmuncris fui
cxccflTifle. Huc fadum Cambyfis qui miniftros occiderat,
fpelat ,
quod Crxfo pcperciflTent, quem tamen ipfe fervatum gaudebar,

apud Herodotum Thdia. Item fadum C. Pifonis Fropraetoris Sicilias
apud Senecam de iraX. III. c. \<S. A dd. ta men Livim 1. 44. c, 10.
5. \l. CsEtcrum qui in libertate nacurali finguli vivunt, uti
bello non poflTunt peti , nifi ob injurias a fc profelas : ita quomodo
&
caufa quare bellum inferri pofllit ab iis,
in civitatc reatus injuri^,
qui immediatc eandem patraverunt, in totam civitatcm diffunda-
quserendum eflt Id igitur conftac, communitatem tum
tur,ultcrius
aliam quamvis, tum civilem, cx fadlo fingulorum:noh tencri fine
aliquo fuo fa<fl6 aut omiflîone culpabili. Nam quantascunq; com-
minationcs adhibcatcivitas, femper tamen penes civium volurita-
Jiiiiii tem
~
liô t.IBRI VIII. -
tem naturalis libercas divcrrum faciendi relinquicur; fic utnullo

roodofirrgulorumfaaapraeftarepofriccivicas. h^^.Grotms\.z.z.zi,
.2.&qusibialiegancur exempla exL/'V^LXXIX.I<5'.XXXV,3i.XLV.
2J. Porroexillis
modis, quibus relores civicacum bello obnoxij fi-
nc propcer injurias a fuiscivibuspatracas,duopociffimum confide-
randi func; paciencia &
receptus. De paciencia ica eft habendumj
qui fcit delmqui, idemq; prohiberc cicra probabile periculum gra-
vioris mah poceft,&tenetur,is ipfe dehquifle cenfctur. Scihcetcon-
junlim requiritur fcientia &
facukas prohibendi, nec alterutrum
horum feorfim ad reatum alceri affricandum^ fufficic. vid.l. i. . I.D.
fifamilU furtum jecifje dicatm\ Sciri autem a redoribus civitatum
prjEfumuntur, quse a fubditis aperce &
frequencer patrantur. Facul-
tas prohibendi femper prasfumitur,nifi ejusdefedus manifefte pro-
betu r. Facit huc illud lycurgi orat. adverfLeocratem : Beliîa tantifêr^
dum nonjudicatafuerint, apud autoresfios manent : fmulat vero fenten-
tia de illU(irpdkiumfacium fueritj afud eos manent , qui nonjure HIa
hfa ulcifcuntur. Add. Polybms l. IV. c. 27- ^^ tîf- Gratianm c. i.& 3. di-
Jiin^.SS- Circa recepcum autem, & quatenus civicas caufam belii"
contra fe prsbeat recipiendo &defendendo eos,qui in alios delique-
r unt, plene docet Gratm d. l. . 3. 4. f
(5*.
.
, 13. De repreflahis, five violcntis exfecutionibus in cives

auc bonaciviumaltcrius reip., quse juftitiam adminiflrare decredac,,
fufficiencer tradic Grotms\.^.c.%. Circa quarum asquicacem hoc quoq^
addiderim, quemadmodum ex conjundtione in corpus civile fad:5
eft,uEqux uni infercur injuria per cxcraneosêa cotam civicacem vi-
deacur tangere; ita non iniquum vifum^fingulos velutin fubfidiura
pro debito civitatis obhgatos efle; cum quod eo nomine ipfi ero-
gaverint, a civicacc fua ipfis fic refundendum. Quod fi aucem hoc
modo unus auc alcer civium damnum fenciat, debec id incer illain-
commoda refcrri, qu^ civicaces tantum non necelTario confequun^
lur; etfi h^cminimam partem faciant eorum malorura,qu^ fingu-
los excra civicaccm manfura erant.
. 14. Bellum non folum quemlibecpro ikS^^d Sc f^pe pro
sliis gerere folere manifeftum eit Sed uc hoc reê fiac^ in iiio qui^
CAPUT VI. iiî
dem, cni fuccurritur, jufla bellandi caufa rcquiritur: in co aucem,

qui auxilium altcri lacura it, adeile debct peculiare aliquod vincu-
lujii, quo principali belligeranti nedacur;quod idoneum iic,ut in
graciam unius hominis alcerum seque hominem hoftilirer tradare
qucac. Incer eos igicur, quos non rcde folum poflumus, fcd&de-
bcmus defendcre, func noftri fubditi. ldq'i non idco folum, quia
ifti func velut pars reiftorum, fcd &
quia ut tali defenfibne frueren-
cur,impcria hberi homines ultro conilitueruncaut rubierunc. Sic
apud Livium 1. VII. c. 51. &
Tlonm l.I.c. I<5". Campani inevitabilem
Romanis arma pro ipfis capefTendij
neceflfitatem afFerri credebant
dum omnia
fe, fuaq'; iisdem dedunt. Quanquam circa hoc exem-
plum obfervandum eft, fiquidcm Campani Samniccs antca bello
injufto lace/rieranc, non re6i:e a Romanis eorum ucuc dedicitiorum
defenfionempotuifle rufcipijnifi prius^quapro dato damno,bcIIiq;
impenfis fatisfadione oblata. Pro Hngulis tamen civibus redores
civitatum tunc demum redle arma fumunt, fiquidem id fieri poffii
(inegraviorc incommodo omnium aut plurium civium. Quippe
cum iftorum officium magis circa cotum, quam circa partem ver-
fetur,&quo pars eft major,eo propius ad totum accedic. Add. Gro^
UU4 L2.c.2f. Proximi a fubdicis.pro quibus arma ferre tencamur,
func focij, in quorum hoc focdcre comprehenfum eft. Qui camen
fubditis noftrisomnino cedunt, fiquidem 'utrisq; ferri auxilium nc-
queati idqjfalvo foederc. Nam nulla civitas alicui magisobliga-
tur, quara fuis civibus. Ergo quando aliis auxilia promittit, intelli-
gitur id faccrc ea Icge, quatenus id falva obligatione erga proprios
civcsficri queat. Inde etiam ftultuseft,qu! confiditinfoederc;quod
fervari alterius non intereft. Quemadmodum autem nemo bella
injufta aut temeraria debet ftjfcipere; ita&: nemo foederatum talia
bclla moventcm adjuvarc tenetur. Quod ctfi pra^cipuc in bellis
ofrenfivislocum babeat; aliquo tamen modo in defenfivis quoq;
obtinet. Nam fi focius meus videat, fe hofti parem non efle, etiam
adjundis meis viribus, & tamen perfeveret in certam perniciem ru-
ere, cum Jiccat tolcrabilibus conditionibus tranfigere; ftolidus fo-
rcm, fi aiieno me furori comicem adjungercm, Ec halenus acci-
liiiiii 2 pien-
1172 LIBRI VIIL
piendum Wlud Grott/ JJ. adauxilium nos mn teneri^fi mlUJpes (it hm

exiff^; (Jiî^ honiy non mah caufa ficiefas contrahitur. Nam fi nullirin
plane periculum,aucdamnum pro focio fubeundum f uerir, fruftra
foedus inicur. PoH: focios locum inveniunt amici,feu quibus pecu-

beneVolencia jungimur. His erfl expreflb foedere auxilium
liari
cercum acq; definicum non fic promiflum ; in ipfa camen amiciciae

conjun6lioae mucua fidem inefle incelligicur, uc alceri alcerius falus
curs fiCi quancum ardiorcs obligaciones paciuncur, &
quidem im-
penfius, quam alias communis incer bomines cognacio poftuIaCa
Qu^ ipfa camen fufficere pocefl:, uc quis defenfionem alccrius con-
tra injurias alioru manifeftas fufcipiac; cum praefercim noflra quoq;
ne aliquis injuriis alios impune indilcec.
fax:illime incereflTe poflic,ut
Sed an& quis arma porefl capere pro alienis fubdicis, ucab ipfis in-
jurise imperancis arceancur? Super qua qu^ftionevideacurfencen-
da Grotij \.ZS" 2f .5- B- Nobis cucifl^mum videcur flacuerc, non alio

cafu alienorum fubdicorum defenfionem licice fufcipi, quam qua
ipfi immanem fupcriorum f^viciam armis rede abs fefe poffunc
amoliri^
, Deindilione,quâdbellumforennerequiricur,fuiH-
15*.
ciencem pr^bcrc poceft informacionem(yrfl^//^1.5.c.5.

^. \<S. C^cerum licenciam in hoflem , qnam jus nacur^ ih-
ûlgerc fupra diximus, mulcasgences fine fine &
modocxcrcuiflê,
copiofededucicG^;^^?^/'^ 1. 5. c. -^.fiqq. Ubi camen obfervandum, quan-
quam milicibus frequcnccr a ducibus foleanc leges praefcribi, quo-
ufq,- hofli debcanc nocere, quas ubi cransgrcflni fuerinc, poenas danc;
id camen fic non quafi hofl:i injuriam feccrinc, ^q^ ob violacum du-
cis impcrium, &
fervand^ difciplin^ milicarr. Sic & qui in bello
Iblenni ulcra, quam nacurali legc concefTumjCa^dibus auerapinis fae-
viic,pro homicida,aucrapcorehaberi,auc punirenon fbleCjfiiflc ad
tercium pacacum force dclacus fucric. Idq; non idco folum, quia
aoflra nihil inccreft, quid alibi quis deliqucric; fcd &
quia cacice in-
ter genccs videcur convcncum, nc alienorum bcllorum arbicriaad
lefe rcvocenc. Quarc cnim, qui neucri bcllancium cfl focius,aIie-
mva licem cemere fuamfcceric l Quid quod eciamiDJufto bella vix
raci
CAPUT vr. ;,|
fatis cognofci pocefl-, quis juftus fic fe tuendi, damnum rcfarciendi,
vei caucionem exigcndi tnodus. Sic uc prseftet ifth^c confcientix
beilantium relinqucre, quam cum fuo periculo cadem damnare.
Prsfertim cum ipfi bellances tacito quodam padoin feviciam mar-
tlSi cujusq'; arbitrio exferendam auc cemperandamjconfenfcrint.
. 17- In fpecie autetn, quoufq; licentiam m perfonas hofi:iil
foleanc mulci cxcendere,lace docet /deml.$. c.4.
. 18. Illud heic peculiaricer qusritur,an hoftem liceacin-
terficere imraifiis percufibribus ? Ubi C7w/^ I. j. c. 4.5. ig.diftinguen-
dum judicac incer eoSj qui fidem exprefle aut cacice datam violanCs
uti funt mihtcs, cives , vafalli,recepti; & qui nulla fide tenetur. Po-
ftcrioris generis percufibribus uti nullo jure prohibitum, Verum
t^libus uti,quorumfado perfidia ineft,apud cultiorcs
gentesinfamc
habetur. F.tfi adverfus rebelles, piratarumq; aut latronum duces
quosvis etiam praemiis invitare religiofi quoq; principeslbleantj
quod ob odium, quibus ifii laboranr, non reprehenditur. Parr fere
niodo rcfpondert folec ad generalem qu^ftionemjan promifcue
quorumiibet in bello opera uci Hceac? Ubi difcrimen fit inter pro-
ditores ac defertores fuorum dominorum, qui (eulcro ofFerunc,&
incer eos quoru fides promifi[Ts,auc perprsmia corrumpitur. Prio-
rum operam per mores gentium rede adhiberi, pofteriorum no
itcm, fentit Grotm 1. 3. c. I.. 21. 22. (Conferatur tamen ûmtilUnm-
dedamat.2^^.) Idquodtamcn noaextra dubium eft pofitum. Quae
cnim duo ifta hoftis mei fiibditorum folicitatione qu^runtur, auxi-
liis illum nudare, & damnum eidem dare, utrumq; pofica jufta belli
caufa faciendi mihi jus eft. Eum finem cur non etiam corruptis per
fpem premiorum animis civium adfequi liceat, nulla fuflBciens ra-
tio adparer. Pr^fertim cum omnes fateantury pofte hoftis mei ci-
vcs ad deditionem, adeoq; ad deferendum fuum dominum fidis^
terroribus compelli ; qualis, defertio fanc omni vitio non caret. Ac
licet illi defercores fine proprio peccato id non facianr;ex eo tamers'
in folicitatorem nihil culpae videturrcdundarc; ideo quodnullaad-
paret obIigatio,ut,qua commodifi!ime datur, via jus meum confe-
qui incerrpiccanijne occafionem pr^bcam peccandi illis,qui mecum
Jiiiiii f coai-
.
W74 LIBRI VIII.
commercia Juris per injuriam fuam abruperunt. Cur igitur argen-

teis Janceis oppugnare non pofHm, quos ferreis confoderc licebac?
Pr^rercim cum in arhitrio ipforum relinquatur, qu^cunq; demum
folicicaciones adhibeancur,ucrum hoftem me experiri malint, an
gratiara raeam utili mihi opera redimere. At cur in pace v. g. altc-
rius fervum non poflim rolicitarejucdeferto per flagitium domino
fuo ad me cranreat, duplex ratio efl tum quia nulla mihi poteflas
:
compecic iilius res incervercendi cum quia fervo ipfi nullum malu
;
re(5le inferre poceramXi fuo cransfugio me fibi non conciliaret. Quo-
rum utrumq; in ifthoc cafu adparet. Sicuti igitur dominium, quod

hoftis in res fuas habec, refpedlu noftri nullum efl-,quin eas poflimus
eripere; ica & jus illud. quod idem in fuos fubjedlos habec. Unde
quod aliashuicfencentiôpponicur; non pofle aliqucm incicare al-
terumad id, quofadoispeccec;feu peccare, qui alceri peccandicau-
fam auc occafionem dac; incer non hoftes duncaxac valere videcur.
Hoflis enim in refpedtu ad me in eo efl flacu, ut dum jus meum ad-
verfusillum perfequor,non curandum mihi fic,pecGandi is anfam
indearripiac, an minus. Cavendum ramen efl,ne quis fibi ipfe heic
exemplo noceat.
. ip. Quid in res hoflium, etiam qu^ facr dicuntur, licen-
tia hoftilis ferat,docet Gmi^ 1. 5. c. f
.' 20.Adquirere jure nacurali, ac falva confciencia ex juflo
bello ex rcbus hoflium ea quis poceft, qua^ ipfl debencur, auc debicis
paria func,& ob quorum decredacam folucionem fuicad arma veni-
endum; compucacis fimul impenfis in violencam juris exfecucionem
fa<n:is
, ac fi quid ulcerius hofli eripi ad cautionem neceffarium judi-
cabacur. Unde fi quis opum fiducia injuriam aliis intulerit, eidem
vido rede fuperfûseopes decrahuncur,uc in poilerum fic modeflior,
Sed moribus gencium in bello folemni quisfinefine& modo Bt do-
jninus eorum, qua^ hofti eripit, etfl longc exccdant pr^cenfionem,
ob quam bellum fuic mocum. Vid. Grotim 1. 5. c. (S. . l. 2. fc^q. ubi
(:iameradicur,quandojes cam mobiles, quam iramobiles capcae in-
telligancur. Ubi tamen probe obfervandum, per adprehenfionem
icam adquiri tantum jusjquodyaleac adverfus qucaivis ccrtium
paca=
CAPUT VI, 5I7J.
pacatum. Sed ut captor adquirat dominium , Valiturum ctiam ad-
verfuseumjcui res erepca fuit, ncceflum efl:, utaccedac hujus cum
alcero pacificatio & transadîo.
hanc enim priori domino jus
Cicra
remanere ad rem iflam quandocunqj vires fuperfue-
intelligicur
rintjhofli iterum cxtorquendam.
. 21. Illud quoq; quarritur, cuinam in bello folenni res ad-
quirantur,an toti populo,an flngulis, qui de populo funt,aut iis>qui
primi eas adprehenderunt? Id quod nobis paucis videcur pofle cx-
pediri. Confl:at igicur penes fummum imperium efle jus belli, fub
quo compreiiendicar jus cives armandi,&in expedicionem educcn-
di, uc&jusiisdem imperandi pecunias,aoc alia ad bellum neceflaria.
Sed cum bella fufcipiancur vel ad aflerenda privacorum debica,qu^
hoftis ulcro cxfolvere decredac, vcl ob caufam, qu^ cotam remp.
fpedat, facile adparec, priori cafu primoomniumid cfl[e agendum^
uc illi, quorum caufa bellum gerictir , fibi quod debecur obcineanr
Quod fuperac, & ubi publicam ob caufam bellum gericur, uci aucor
bclli efl,qui fummum imperium geric; ica&huic priraoadquiriturs
quidquid in bello capicur, per quoscunq; id primum adprehenda
tur,five illi mercenarij milites, fivecives, quibus milicia pro im-
finc
perio, eciam cicra ftipendium fuit injunda. Mianm V. H. \.V\. c. S.
^K sîiv dv^^ XccKuvi 8^s (TnvXsvcrcLjJov PToAsfjtiov, Non licebat viro Laced^-
mcnio ne Jpalui <iuidem hoflis legere. Quia tamen bellum civibus fin-
onerofum eft, five tributum, five opera militaris injungatur;,
gulis
redc&humaniter facit ille, cui fummum eft imperium, ut viciflljn^^
aliquod emolumencum in fingulos cives ex bello redundec. Qupd
fieri poceftj fi vel ftipendium de publico civibus in expedifionerrj
euncibus decur, v\^.Uvim\. IV. c. (Sox 1. V. c. 4: vel pr^da incer eos di-
vidacur, auc cuivis concedatur, ur, quod ipfe rapueric, fibi recincat;
(ficuti apud Gr^cos,quando bellum alicui populo indicebacur, i&
hcK^v^v sK-Ji^v^ctv, fpolia jus fasq; eflecapcrc pr^conis vocefignifica-
b^m.Yid.Polykml^.c. 2(S.^<S.) vel prêda in publici^m reda(fl:a Id
pofterum inde onera & cribuca civJum leventur Mercenariis au-
tem ftipendium nihildebecur,nifiex liberaIicace,aucob prs-
praeccr
llkara infi^nem operamj, auc mcicandas ipfbrum for ticwdinj. Ad^^
;
il^S LIBRI VIII.
Gmm d.l. %. operofe hanc qii^ftionem deducic. Obi cir-

^.Jeqq. qui
ca diftinulionem a^fluum bellicorum in publicoSj& privatosjquioc-
afione duntaxat belli publici fufcipiuncur, obfervandum; non ex-
tra dubium efle, omne id, quod privatis alibiis, &
injuflTo privatoru
aufu in bello capitur, id capientium utiq; fieri. Nam h^c efl: pars&
juris bellijdefignare, quinam hofl:i nocere debeanr, quoufq';. Er- &
go privatis non licebit prtedas cx hofl:ico agere, autquamcunq; re-
pum hoflilium invadere fine permiflij fummi imperij. Cujus itide
eft definire,quoufq; privati eam pracdandi licentiam debeant exfc-
rere, & tota prêda, an pars aHqua ipfis cedere debcat. Sic ut quid-
quid heic privatiscompecic, id omne ex indultu fummi imperij dc-
pendeac. Scilicetutaliquis fit,&atus bellicos offenfivos exer-
railes
cere queat, publice autorandus eft. Inde Cato negat jm ejffe^quimiles

non (it^ fugnare CH?n hoJie^2iûd, Ciceronem Off.L Add. Ziegler, ad Grottj
dJ.<y.n.
. 22. Circa adquifitionem incorporalium inbello peculiari-
terobfervandum,ifta non adquiri, nifi cum fubjedo, cui inhaerenc.
Quod fubjedum func vel perfon^, vel res. Rebus v. g. praediis,flu-
minibuSjportubus,oppidis,regionibus f^pequa^dam jura inha^rent
vel potius perfonis, quatenus iftas res poflTident, cerca jura in alias
res aut horaines compecunc. Sed heic videndum eft, ucrum ifti rei
hoc jus compecat ex palo aliquo perfonali, an ex padto reali; feu
utrura is,qui primus illud jus cum re conjunxit, ita padus fuerit,uc
illud jus perpetuo penes poflTeflTorem ejus rei efl^c,quisqiiis is fic,&
quocunq; citulo ad eura res ifta perveneric; an vero id jusdun-
taxac valere voJueric, quando certse perfon^ eam rera certo citulo
obtinerenc. Si poftcriori modo jusalicui rei adh^reac,non ftatim
is,quirem quoquo titulo occupavit, illud jus exercere potcft,fed
videndum eft, utrum id jus etiam titulum bellicjB adquifitionis ex
primaejusdem inftitutione fequi debeat. Illa autem jura, quae per
fe& immediace alicuiperfona;competunt,tendunc vel in alias per-_
fonaSjVel in Jura quas perfonsecompecuntin aliam perfonam,
res.
cum non nifi hu|us confenfu fint quasfita, (qui confenfus non pro-
spifcue quemlibet fpedlavit^ fed certum duntaxat hominem,) hauc-
quid^
CAPUT VL 11-^^
quidquam fimul adquifica intelligentur, utut perrona, cui ifâ com-

pecebant, in hoftium manus pervencrit. Sic rege ab hoflibus capco
non ftacim hoftiregnum quoq; fuicadquificum. Marico autpacre
capco non ftacim poceltas in uxorem &
Hberos adquiricur Quan-
do auiem uxorem fimul cum marico ccpir, jus in uxorcm ca-
quis
ptivam accipic, non ex eo quod maricum iimul cepic, fed unice ex
eo, quod iftam cepic; nec plus auc minus poteftatis accepic, five
maricum fimul five non ceperic. Neq; vidior itle in captam alte-
,
rius uxorem poceilacem maricalem accipic,fed qualc jus in capcivos

adquiri mos efl. Conf Grot. 5. c. 7. . 4.
I. Circa jura aucem in res
diftinguendum eft, ucrum aliquis vivac in civicatc,an vero cxtra ci-
vitatem in llatu mere naturali. Si in hoc ftatu vivat, qui perrona
cepit, omnes fimul ipfius res ccpifle intelligitur, aUt faltem faculta-
tcm natus eft casdem quoq; capiendi; quia nemo amplius obftat,
qui iftarum occupationem prohibere jure poflTic. Verum in civita-
cibus receptum,ut non cum perfona res quoq; ipfius pereat;fed uc
iftius jus ad alias devolvatur,aut his non ex-
pcrfonas ejus civitatis
tantibus publicis bonis adcrefcat. Unde fi civis ab hofte captus fu-
erit, bona iftius,qu^ fimul capta non fuerunt,non adquiruntur ca-
pienti,:fed ad eum perveniunt, qucm legescivilcs ad fuccefTionem

yocabant/i morte fundtus eflet. Quod fi autem fimul
ifte naturali
cumperfona hoftisipfius quoq; bona ceperit, fufficitipfi ad domi-
nium rcrum captarum tirulus captionis bellicje,nec opuseft,ut iftud
dominium demum arceflat ex perfonapriorisdomini fimul capti;
adeoq; perindc eft, quancum ad jus capcoris in rcs capcas,five domi-
num fimul ceperic, five non.
. 25. Ad ifthsEC illuftranda facic qus^ftio apud Amphi^yo-
nas quondam de qua ^mntiliam46 Infl. or, 1. V. c, 10. Cur/t The-
agitata,
has evertiffet Alexander^ mvenit tabulas ? qmhm centum tdenta mutua
Thejfalis dediJfeThebanos contmehatur. Has qma ufus erat conmilitio
^^Thejjalorum^ donavit his ultro^foflea reflituti a Cajjandro Thebani repo-
fofcunt Thejjalos. Thebanorum rationes d. l adferuntur. Quibus
Theflfali reponere pocerant. i. Quodvijuftaablatumeft,hautquid-
quam repofci pofle. Confuetudinc porro gentium vim in bello
Kkkkkiik folen^
il^g LIBRI VIII.
fclcniiiadhibitam projufla reputari, adeo ut priori domino inere-

pcacalibellonulla pra^tenfio remaneat, poflquam pacificatio inter-
venerit. z Jus belli utiq;aliquid valere in iis, quas in judicium tra-
huntur. Sane enim poft finitum bellum, fi de re, quam bello ad-
quifivi, controverfia moveatur^fijfficit titulumbellicseoccupationis
allegafie. 3. Bello jufto parta vel maxime etiam in pace jure pofli^
deri, inprimis poftquam pa6lo utrinq; pax eft confl:ituta. Heic enim
pofTeflbris manerc intelliguntur, de quorum reftitutione exprefie
non fuit conventum. 4. Cum perfonacaptaadquiri utiq; pofie ju-
ra illa,quae proprie & ultimato in ipfis rebus fundantor, ita tamen uc
captus per CQnfenfum fuum ea in mc transferat: quem confenfum
intentatione gravioris mali mihi elicicndi facultaseft. Unde quem-
iadmodumdonare alteri poflum adîonem meam cum hocefFedu
wc debitor id asque ipfi, quam antea mihi folverc teneatur: ita fi ca-
pcus confenfu fuo adionem fuam in me tranftulerit, uriq; debitor,.
quod capto debuerat, mihi deberc incipit. Ec hoc modo Alexan-
der creditum illud fibi adquirere poterat, fiquidem Thebas civica-
eem reliquiflet, adadis illis,ut jusfuum in ipfum transferrent;& re-
Vera adquifiviflê intelligitur pofl:quam citra ullius rei excepcionem:
,
Thebarum dominus faSus erat. Qua. racione jus habebat id debi-

tiim a Thcflâlis exigendi, aut illud iisdem condonandi. Quin&
Thebanos immediate adigere poterat,uc debicum illud Theflialis re-
mitterent.Unde Alexander,dum TheflTalis debici tabulas concediCj,
noncara hocagebac,neTiiebanorumcivicas,quamipfe delebac,ali-
quando debicum poflTec exigere; fed uc cefl:arerur, quod ipfeeo no-
mine nihil ifl:os efliec pofcicurus. f. lllud falfum, quamdiu aliquis
fupereflec civium, eflê & cenferi ipfum cocius fummse credicoremj
adeoq; habere idcm jus, quod civicas habebat, exigendi, quod huic
debebacur. Qui finguli enim de diflToluto plane civicatiscorpore

fuperfunc, haucquaquam jus civicacis fibi pofTunc alTererccum ipfi
nequaquam amplius eam civitacem conftituant. Pacet aucem Ale-
xandrum Thebanorum civitatem penitus deleviflê, adeo ut qui cla-
di fupereflênt, nequaquam pro populo aliquo pofl^nt cenferi. Ee
qui poft Thebanorura oppiduni iaftaurarunCjnQVus plaue fuere po-
pulus
CAPUT VI.
nîi
pulus; qui qua peculiaria veteresThebani jura IiabueraACnequa:
fi
quam fibi ex folo loco vindicare poceranr, nifi de integro ea

quse-
fjflent. Quod circa illud Theflalorum debicum fadum non eratv
fS. Theflali non quocunq; modo poflefljonem tabularum mOi
eranc, fcd ulcro eas accepcranc cradicas ab eo, qui omnia Thebanoru
adquifiverac,animo iddebicum ipfis condonandi.
. 24- Q-"a racione in vidlos imperium qu^racur,dQcec(7rtf-
. 2f. Videndum & paucis efl:, quomodo res bello ercpcas

iterum ad anciquos dominos redeanc. Ubi illud quam maxime s-
quicaci nacurali congruere arbicramur, uc per bellum capci, ubi ma-
nus hoflium quocunq; modo evaferinc neq; illis fide data fint ob- ,
ftridi, acq; ad fuos redierint, non modo prifl:inum /latums fed &
omnia fua bona ac jura recuperent. Quod autem resattinet,quam-
diu bcllum durac, fi hofl:ibus icerum finc erepc^ five per nos ipfos,
five per noftros cives auc milices, eas ad antiquos dominos redire
par efl:,non immobiles cancumafed&mobiles^modo liquido a no-
bis poflTinc dignofci. Nam cum civicaci incumbac quancum fieri
pote/l bona civium dcfendere; ejusdcm quoq; erit, quantum in fe
cfl: curarc,uc quae ipfis erepta func,recupcrentur. Neq; obfl:at,quod
illa a militibus fint reccpta. Hi enim miniftri cancum funt civicacis,
&qua? adquirunc, civicaci, non fibi proprie adquirunc. Cum au-
tem iniquu fic,uc ifl:a bona civibus crepcafibi adquirac civicas, nihil .
aliud fupercric,quam uc ea priflinis dominis reflicuantur. vid. i. i'^-
wfie/. Sed quid jure Romano potifl[imu circa pofl:li-

XXX. 22.feqq. m
minium fit difpofitum accurate tradit Grotm 1. 5. c. ^.
,
. %<S. Integer autem populus f\ vel propriis viribus, vel fb-

ciorum armis jugum hoftile excufllerit, fine dubio Iihertatem& fta-
tum antiquum recuperat. Quod
autem aliqua pars bonorum,
fi
quEB antea ad ipfum pertinueranr, adhucfub poteftatc hoftis rema-

neac,ad illarecuperanda pr^tenfionemretinet,quamdiu bellupace
nondum fuic compoficum. Sed fi tertius aliquis fuo nomine hofti
fubalum antea populum bello eripuerit, liic dominum tantum
mucabit, neq; libercatem recuperabic. Idem quoq; de parte alicu jus

Kkkkkkk % popu-
ilgo
t.IBRI VIII.
populi efl: dicendum. Quod fi pars populi vindicetur ab illo po-

pulo, cui cantifper avulfa fuic,aut iftius fociis, anciquo iterum cor-
pori conjungetur, &

in priftinum locum ac jura redibit. Quanqua
& cumfociis ita conveniri poflTic, ut ipfi retineant, quod quondam
noftrum hofti eripuerinc. Sicuci Demetrius malebac Philippo re-
gnum fibi ademcum cedere,quam id Romanisrelinquere, apud J^-
Jlinum 1. 2p.Sed & fi proprio aufu prsefidia hofiilia dejeceriti
c. 2.
ad antiquum corpus revertetur, nec peculiarem conftituere civita-

tem praetendeti cum civicas ifi:a fuo iuri adifl;hanc parcem non re-^
nunciaveriL
CAPUT vir.
DE PACTIS BELLICIS.
S. TaSta, qu bellHm prtcfuppoaum, di-\g* Ouando indftcia ohligent fMttos:
vidftntur. i <? ^tiidper jnducias liceat^ quid non
2. AnpaBa^ cjua ad flitumbelli tolUn i i.îdfiquiîn hoflico poft elapfastH"
dwn nonjpeântjjint valtda,. ductas inviius deprehendalHY

3. îdflnttndnciDe^ t2'.îd /i violentur inducia ?
4^ 1)6 dHratione indHciarHm, 13. Dejure commjattts^
f. InduciA reltnqHHm caufam helli. 14.De capti vormn redemtione,
^. ôfi indHcias indiElione non efi. optts. J.

1 De paîs ducum..
7. JndHci(Z exprejo paSiocontrahuntttr. i6^De paBisprivatorumin beHoc
*. 'Deinitia&fine indHciarHm..
Dlfpiciendum jamde padis publicis,, quse fiatum belli prae-

fupponunt. Rorum aliqua ipfum ftacum belli colluntj,
aliaeundem relinquunc,fed aliquacenus cemperacum. De
his ancequam figillacim agamus:, in univerfum eric viden-
dum de Validicace pofterioris generis padorum..
. 2. De padis igicur, qus cum hofte ineuncur, in univerfum
pronunciac Gro(m 1. 5. c. ip.efte; Quod quanquam
ea (ervanda
omnino adpacem cenduncjcamencirca
obcineat circa pal:a>quae
illai quag ftacum belli relinquunt, neq; ad eum toUendum fpelanf,,
res non omni carec dubio. Neq; enim adeavalida ett argumenca*
tio; hic incelligit, quid geracur, & potefi: confencire; Ergo ex pro*
miflb ipfius alced cuicunqi nafcicur jusa auc ipfi adverfu& akerum
obli^
,
CAPUT yiL nar

obligatio. enim belli, ut talis,propqum agendi modum vim
StaCus
aucem proprium inftrumencum e/l fides. Igicur in-
agnofcic; pacis
congruum videtur fidem adhibere,ubi de pace reducenda auc con-
fervanda non agitur; imo ubi ftatus belli magis foveri, quam de-
ftrui videcur. Dein, quicum pacifcor, ab eodem poftulo, ut fidem
mihi adhibeat. Atqui implicat, poftulare, uc alter fidem meam fe-
quacur,& nihilominus proficeri, me velle ipfius hoftem manere, id
cft, qui quacunq; via ipfi nocere velit. Nara hoftilis ftatus utiqj iii
fe dat licenciam nocendi alceri in infinicum. Ergo proteflatio de
hon ufurpanda adverfus alcerum hoftilicacis licencia fad:o videcur
ooncraria,quamdiu quis in pleno ftacu belli fefe permanfijrum fert.
Unde neq; locum heic habere pocerit, quod fupra tradirum fuicf
eos qui incer ê[c pacifcuncur, eo ipfo renunciafte excepci^jnibusj
quas ex alcerius perfona defumca? mecum poflent facere,ne alter fi-
dem fallat. Nam fi ferio ift:is exceptionibas renunciant, jam hoftes^
efle definunr : fin de hoftilicace adhuc concinuanda aperte profiten-
tur,ipfa res verbis eorum fidemdetrahit;: ac potius prjefumenduiti
eft.eos inter (e infidias ftruere, & viam nocendi qu^rere altero iii
fecuricacem daco. Quo
apud Procofium hiJl.GotthA.Vô
facic illud
cum legaci Narfecis ad Totilam dicerent; m quod temfm^r&Uum con- ^
dtcis ide^posi octoyinqmt^ dies fHgnemm. Reverft ad Narfetem legati au-
?.
dit4j At iliefrandem TotiUfuJfeBam, farabat

conventa^ renunciant.
jej ut poftero diwicaturm^neeumfefellitfuaconje6lura:fiquenti enim
luce adeji nuncium omnem praveniens^ cum tota exercitu Totilas. Quint
nec alterijqui ejusmodi padodecipicur,novumaliquodjusadver-
fus decipiencem oriripoceftjquippe cum jam ipfa hoftilitas adver-
fus hoftem in infinicum vim exferendi prasbeat. Quod fiautcna
quis dicat, ideo ftandum efle ejusmodi conventis, ne hoftis dece-
ptus vehementer irritecur,&in nosdeinceps acriusfaeviat; ishocipfo
agnofcit, eadem utilitate aeftiffiarL Quo referendum eft illud Am-
brofij ofj. 1. i^. Si conflitutm ftt cum hofteaut locuSi aut diesfrdid-âd^
1. c.
'verfm jufiitiam futatur , aut loco^fr^vemre^ aut tempore.. Siquidem

VC"
hememioribm hofiibm & infdisf& his qui amflim Ufermt^vehementior
refertur ultio, Equidem non tenemur omncm liccnciam bclliinu
-
Kkkkkkk $ ha-
1182 LIBRI Vm.
hoftem exferere, & f^pe, cui extrema qua!cf; pocerant inferri, parce-
re cum conjundum. Sed tamen cum hoc fine bellum fic
laude eft
concedum, nodra :ueamur,aut afleramus, ubi pacificis me-
ut jura
diis idobtineri nonpoterat: igitur brevifllmam quamq,- viam,qua
eo pertingi poflit, naturse quam maxime probari cenfendum efl.
Adeoq'; ubi perpadailla,vim hoftilemtemperantianonnifi bellum
alatur,nacura2 eadem repugnare manifeftum efl. Cont Hobhes de C/-
've c 5. . 27. Utut ifla finc, tamen inter cultiores gentes uti plura alia,
ita hoc in favorem fortitudinis bellic^ receptum, ut & ifi:a padai
&
valerent,qux ad flacum belH toUendum non pertinerent, tan- M
tum ad hoflilitacem cum aliquo moderaraine exercendam fpedla-
rent. Qualia funt inducise paucarum dierum aut horarum fepeli-
endis mortuis^padlVum de concedendo trapfitu pcr noflra prapfidia.
Item ut certis locis, hominibus aut rebus plane parceretur, ut cerro
tempore hoftilicas non exercererur, ut certa inflrumenta nocendi
non adhiberencur. Sciiicec cxpcdire rebus humanis videbaturqua?-
&
dam velut commercia belliinftituere, in artem quafi bellum re-
digere, pofiquam plurimos in bella haut necefiâria ambitio, & ha-
bendi cupido impulit; uc falteminnocentibus injuriêo fierenttole-
rabiles magis, non omnem fuam licentiam ftacus beUicus exfere-
{\
rct. Accedic quod bellacoribus noxia fere fit opinio perfidia, auc
per pada aliis illudendii & quod cordaciores non nifi femel deci-
piancur. Prudentis tamen non fueric, ejusmodi palis multum con-
fidere, aut in fecuritatem ^t^t refoivendo hofli nocendi occafio-
nem prxberc; adeoq; ad talia citra necelTitatem non defcendere,
nifi ubi fallenti paria reponendi facultas fiippetatâut alias fatis no-
biscaucumfir.
. 5. Inter padla, qu fl:atum belli non tollunt, fed ejus atus
tantum rufpendunc, func inducia?, qus funt conventio,per quam bel-
lo manencead cempus bellicis a^libus abfi:inendum eft. Quaedefi-
nitio illulh'atur a Grotio I. 3.C.21. . I. Nam utiq; ad plures annos indu-
cise folenc dari. Ubitame pro excuCandoFarro^ê Si Paulo dici pofilc,
eos ob oculos habuifi^ illas duntaxac inducias , qus manentibus

ytrinq; in expeditiooe cxercicibus foknc iniri; qu regulariter non
nifi
CAPUT VIL iig|
nifi pauconim dierum funt: non autemillas, quibus totus belli ad-
paratus diflblvicur, & quje intra prjeiBiiitum tempus plen^ pacis in-
flar gerunc prsfertim ubi ifthsc claufula fic exprefle induciis infer-
ta, ut interea de plena pace confl:icuenda tradetur. Obfervandum
aucem efl: &
hoc, licec induciae poflerioris generis regulariter com-
pledantur omnes ditiones utrinq'; belligerancium
; conveniri tameni
ita pofle & folere, ut cercis duntaxat in locis inducije obferventur,

in aliis autembellum
poflicgeri. v. g. populi Europae, qui in India
orientali aut occidentali cerras pofl[ident, inducias concludere pos-
fentperEuropam valituras,bellumauteminlndiis continuare,
. Hoc loco quarri poteft fl certus terminus temporis fit
4. ;
paci additur, puca in annos XX,XL, &c. an pro induciis illud flc ha-
bendum. Nobis videtur omnem pacem fua nacura a^ternam efl^,
i.e.quandocuncf; pax initur, partes ica pacifcuntur, quod fuper illfs
controverfiis , ex quibus bellum extitit,nunquam deinceps arma finc

movenda ; fed quod vel ills jam penitus tollantur, vel ad arbitros
autamicabile compofitione rejiciantur. Undepaxifl:a ^terna hauc-
quidquam rupta cenfebitur, etfi pofl inter eosdem bellum ex nova,
& a priori diverfa caufa oriatur.Hinc licec vocabulum pacis adhi-
bicum reperiatur,fi tamen certum tempus fuerit additum, quoufq;
illadebeat durare,nec controverfia,ex qua bellum furrexit, penitus
fit fublaca,inducis duncaxac erunc, per quas interea oflBcia pacis 'm-
vicem fint exercenda. Sic apud Jnfimum l.IILc.7. Laced^monij
in annos L. pacem pegigifle dicuntur ; {t^ mox cum poft fexennium
bellum recruduiflTec, mducias rupifl^ arguuncur. Ex advcrfo abfuf-
dum videcurv.g.RomuIum cum Veiencibusad centum annosindu
cias pepigifl[e,apud LiviumV c.if. (quanquam fimplicicer D/^^jy?^
I.
Balicarn. 1. fodcra adpellec.) Cum nulla videacur injuria

2. (nrovloic,-
dari,qunon cancotemporis fpacio ultrovelurexolefcat, ficutejus

pcrfecutionem ultra feculum rejicere abfurdum flr. Quod enim
apud Bur/dem I. 7. c. lo.fofuloCoiritifax data dicifur,fed indticias /#
centum annos facias in SCtum relatum fuifle ^ id ideo fadum CFedide-
rim,ne manifeftam injuriam ita fimpliciter condonando autoritat|
fu.se quid Scnatus detraherec Sic & pac is in centum annos inter Am.
1134 LIBRI VIII.
braciotas & Acarnancs mentionem facit Biodorm Skultii I. XII. c. <?.

. f. Cum igitur per inducias ftatus belli nnaneat,id quod fieri
nequit,nifi mancnteprgecenfione, &nondum compofica controver-
fia, ob quam bellum cxortum patet abfurde peti,ut aker qui-
fuit j
dem inducias mecum ineat,& tamen oinni prstenfioni adverfus mc

renunciet. Hoc enim fi fiat,quid ad pacem amplius deefi:.^ aut qua-
re mihi velim refervare licenciam pofi: elapfum certi temporis fpa-
tium fine caufa bellumrenovandi? wid.Baudm de mduciis beliiBelgu
ci. p. m. 118.
. 6. Sed & hoc ex natura induciarum patct, fi pofl: illas ela-

pfas ad arma iterum fit redeundum, nova indidlione belli opus non
efle. Conf G/otimV 3.C.21. . 5. Nihilominus in longioribus induciis,
&quibusadparatus beilifuicplane folucus; quibusq;rcgulariterclau-
fula hjec ineft:, aut faltem inefle debet, ut interea de controverfia pe-
nitus tollcnda tra(ftetur; fi non neceflarium, faltem decorum fuerit,
aliquam denuo prsemittere indidlionem condicionatam,ut tefl:emur
nos bello non deledari, neqjper nos fietiflJe, quo minusplena pax
coirec.
. 7. Id quoq; monendum, inducias, quarum quidem {er-
vandarum aliqua fic obligacio, non nifi padlo expreflb contrahi, aut
per amicitis paciq; fimiles, qui ad nullam aliam caufam
tales adlus
pofllint rcFerri. Unde ex eo folo, quod ab exercendis adibus hofl:i-
libusegoaliquantifperabfl:inuerim,hoftishaucquidquareleconcIu-
dit, me cum ipfo in inducias confenfifle. Nec (\ poft ejusmodi quie-
tem, quo ipfum in fctûritacem dedi, eundem de improvifo inva-

dam, fidei tacic^ violat^ me potefl: arguere. Et hoc modo funt cx-
plicandi autores, qui intermifltTm hoftilitatis exercitium ad aliquod
tempus cicra palum , induciarum tacitarum vocabulo folenc
nocare. vid. Jtiftm. 1. VI. c. 7. Livius 1. 2. c. 18. & c 64^. & 1. XXIII. c. 4(5",
Quorum locoru periftud tempns hoftesbona fide quie-
fenfusefl:,
vifle non fecus,ac fuperea reconventum fuifliet.
fi
. 8. De tempore, qoo induci^ circumfcribi folent vid. Grot,

d.l. .4. Ubitamen id probarenonpoflTumus^quod tradit; aquo
die menfura aliqua temporis incipere dicitur,is dies intra menfuram
non
CAPUT vir. Rar
non cnt; qnia praspofitionis 4 vls ed difccmere nofi conjungerc.
Nam inicium uciqj maxime efl: pars rei. Unde fi ita conventutn
Sn: inducis erunt in decem dies a calendis Juliis; fanenemohoc
aliter interpretabitur, quam illas calendas induciis quoq; compre-
hendi. Neq; femper voculae a vis eft difccrnere eam fem,cui ad-
ponitur, a fequente; fed fspe edam initium notatin aliquare com-
prehenfum. Quid notius illis loajdonibus a capite ad calcem, ab
ovoadmala?
. p. Quando inducias fubditos potiffimum utrlnqj bellan-
tium obhgare incipiant, docet Grot.dJ. .
f,
S. 10. Quantumperinduciasliceat.quantumnonliceatjenu-
mzT2xGrot.d.\.%6.feqq. Ubitamen arbitraraur, in quavis inducia-
rum fpecie adus mere defenfivos efie Hcitos, licet forte fub alio
prcexto inducise fint pedt& obtentae. Undenoneric illicitum v.
g. fi tantum fepcliendorum hominum caufa datae fint indacia, fefe
in locum tutiorem recipere, aut munitionibus circumdare. Aut (1
obfeflTi per inducias fibi tantum flipulan fint, nc oppugnentur,aa-
/xilia ab iisdem &

commeatus admitd. Nec Grot^ d. . lo. rado vi- l.
detur fufficere: ci4m IIU induciA aheri fartium fro[mt^non debcreinte^

rtmejm., qui dedit ycaufam durioremfacere. Nam
cumnullopad:ojus
fefe defendendi foleat abdicari, ipfe qui tales inducias conceffit, fuae
facilitati& imprudendx adfcribat, qui non fatis cavit,ne hofi:is ^z^q

interim confirmare pofllet. vid. Kenophon orat. de Agefiki laudibm. &
CorneLNepos Agefdao. c. 2. deinduciis Tiffaphernis cum Agefilao: ubi
arbitramur, fireveraifle regi fuo fignificavic, an aliqua ratione ipfi
cum Lacone convenire pofler, perjurij eum ideo folum non efle re-
tim quod in omnem eventum arma paravit.
,
. II. Finids induciis, quod qui vi majore impeditus Intra fi-

nes hoftium deprehenditur,reuneri queat,docet ldemd.\.% p.
. 12. Sifidesinduciarumabakeraparterumpatur, l^folibe-
rum eft fineindidlione ad arma redire. Quanqua & fi velic ad inducia-
rum terminura quiefcere poffit. Qiiod fi de certa poena fic con-
ventum.exfolvenda ab eo,qui prior inducias violavit: ubi illa po-
ftulacur,& perfolvitur ab eo, qui contra inducias fecit, jam bellandi
Lllllll jus
HSS LIBRI VIII.
jus non effe patet. Nam ideo

mulca folvitur, ut c^tera falva mane-
anc. Concra fi l^fus bellum moveac, a poena receflKTe incelligicur.
Ecfi & illud pa^to repugnet, neglefla poena ftatim ad arma ruere.
Nam regularicer non ica folec conveniri, ucopcio fic alceri , poenam
commiflTam acciperc, an arma refumere velic. Vid.(7rtf/.d.l. .11.12.
. i|. Dc
padis circa indulgendum commeacum, feu prst-
ftandu fecurura icum &
redicum per loca hofti inrefla,& quomodo
ifta rincinterpretanda,plene docet Grofiu^ d.l.%.\^.feqq,
. 14. Pa6la circa redemrioncs capcivorum apud Chriftia-
nos multura habenc favoris, prasfercim fi quis apud barbaros capci-
vus decineacur.in quorum redemcionem etiam facra vafa rede con-
flantur. vid. l. 21. C de SS. ccclefGratUnu6 cauf. 12. qt4fi, 2. c. I3. I^.if. Etfi
inoribusRomanorum dequibusvid.^/t/i^ 1. 22.c.f^.(>l.

fecus erat,
Boratm Carm. l. 5. *d. f Apud Eutropmm 1. 3. Hannibali, qui Romanis
.
captivos,ut redimerentur,obtulit, a fenatu efl: refponfum: coscives

mn effe neeejjarios, qni cum armati effint^ capt potuiffint^ Plato quoq; de
TePdbl. 1. V.ôi' ^Mv]a. m^^dg ^ ioo^sdv îlovoui^^Zi^ ^sAam,
TroAsfJLiag d\6uja olp
;^nôm Irjc^x^ *^ ^^ |3i/A4;fc7cq ; aofM^^yf. Bum qui vivm ab hoftibm ca-

ftm fuerit etiam gratis redderc volenttbus reltnquc^dumût pr^da quo-
modocun^ lubet tttantur ? Ommno. Qu^ circa ifthcec obfer vanda fint,
docct Grot,d. l. . Z^.feqq. Ubi ad . 2$. addimus, quod apud Marinu:
BarUtium dcvita Caflriot \. 7. memoratur, cum caprus adolefcens
barbarus Mufachio pracda: nomine conceflus cum ipfo convcniflet
deCC aureis loco lycri,cummox iftos cx vefle depromcos vi(5tori
numeraflTe. Qiii rccufavit eum dimiccere caufacus, jam fibi iftos nu-
mos curn perfona adquificas. Sed re ad Caftriocam delaca ipfe pro
barbaro pronunciavit.
. if Depadis ducum, & quid circa ilIaob{ervandum,tra-
6\tGrot. }.3.c.2Z> Ubi camen ad . g. notandum breviores duncaxac ;
induciasconcedereducum eflc; non autemcales, quibusadparacus

Hoc enimefl: fummorum imperantium.
bellicus plane diflblvicur.
. 16*. Deniq; quoufq; privaci in bello cum hoftibus pacifci que-
antjdocec idemX. 3.c.2^ Quibus addi pocefl: mos Anglis & Scotis
quondam reccpcus circa ifthasc padorum genera. Si ûis addiem di-
CAPUT VII. .
-
nsy.
itum non redeat^ ImfmA eU. Tn eongfephm^ qua oh res rep^fmdasferi
filent, qni deCeftum fi queritur^ manm effigiem aut chirethecam in hafia oh-
longa ommhm confiicuam circumfert, Bafumma afud ipfos infamia ha^
hetur adeo ut, quifidem violavere^ amicisfrofmquis^fiant detefiahiles :
:
necfaulohoneftior eos convi6tu^fermoneâut domofua dtgnetur. Mchana-

nm rer, ^. Notabile quoqjeft paaiim milicis Gocchi & Ro-
Scotic. 1.
p eandem
mani, qui in foveam incideranr, apud Procopium hifi. Gotth.
^ Ll.quimucuam invicem falucem ftipuiai funcj quorum convcn-
tionem Gocchi ratam dein habucrunt
CAPUT VIII.
DE PACTIS PACEM REDUCENTIBUS.

. /. tj^n paB:a pacis infrmtntftr per ^. Ttrminut impknda pacii JlriBe
exceptionem metm interpretandtts. (pr^lijt.
. 2, An cum reheUihus valjdepaxin- . J. .îdfipAX referatur ad eventtim
eatur^ . 6 Obfes in pnncipu locam Jucceden^
, /. ^Hâtsnusinpace hona privateru nen an/jdtui tenctur.
condon*iri pojfmt . 7, Dt jponforibiit pacise
DE palis,qucis bcllum plane finicur, ica plene exfccutus tfk

Grotim
gij adderc liceac.
quidquam nifi per modum fpicile-
1.5.0.
Circa
20. uc vix
quaj prarcipua cft qu^ftio; nom
illa poflinc reddi irrica pcr excepcionem mecus injuftc iii-
cufli? Id quod circa bella folennia negacG^m//^ 1. 2.c.i7..2o.&l.|.'
c I5>..li.cum concrarium jurc gentiumficrecepcum ideo,quod alias
ejusmodi bellis, quas valde func frcquencia, nec modus ncc finis po-
cuiflec imponi; idquod tamen fieri generis humani inceriic. Ec(i
falva confciencia bello injufto excorcum recineri nequeat. Enim-
vero dc refticucione quidem dubium non cft: ica nondum adeo
uci
liquido conftacde jure aliquo gentium, per quod non liceat contra
vidorem inju/lum excepcionem nietus opponcrc. Et ii vel njaxi-
me cale jus extaret, non tamen tranquillitati generis humani mul-
um videtur deceflurum , fi ifl:ud negligatur. Nam, rradente Gro^
//<?,bellifolennis,qualemcunq',- habeat caufam juftificam,hic eftef-
fedlus, uc dominium, quod ipfe vocat, extemum rerum hoftilium
Llillli 2 ;. ad^
adquiratur. ergo folenne bellum antca vilori pod intuleritj,
Si quis
ucuc nuUam juftificam belli caufam prsEter nietum, illumhabuerici

ubi forcunaarrireriCjnonamiflasmodoper infuftum bellum res, fed
& omnia hoftisbona adquireCo Inde iimplex valde eftjfi quis inju-
fla viquid akeri excorfic, qui alia racione quam vi pofleflTionem
fuam magis. fl:abiliri crediCo. Noa minus inepcus, qui alcerum per
injufl:am vim adduras pacis leges adegeriCj ni ftacim , quamdiu ad-
hucalcerumoppreflum cenec, exfecucionem pacis fieri curecjfed fo-
io vidli pala adquicfcat, cumq; in tali ftatu relinqiiaCj, uc malum,.
quod pafTus fuiCjreponendi fic facultas. vid. Gmcciardm, hift. L is.fub
iinM\.\7.Jtthmt. Ergo verius videtur,eumjquibello injufto peci-
us, poftquam adpacificam, difcepcacionem fefe obculir, 5c bellum
deprecacus efl:,ad iniquam pacem adigicur,nuIlo jure prohibcri,quo
minus paci nondum implecsexcepcioneni mecus opponac; aucpofl
occafionc daca reparationem injuria? qua?raCo. Sicuci Polybim L 5. &
C.30. pronunciaCjjuflam fuiflTePoeniscaufam bellifecundi inRoma:*
nos fufcipicndijeo nomine, quod quondam ipfTs incer res domian^
cipites verfancibus Sardiniam,&;magnam vim pecuniasRomaniex-
CorfiflenC. xtf^f^ yc^ '7ntcB-v]sî,ri(ji,'jvov]o.J^g a-Ct/ km^^c^ (^\ct-^'av]uq. occafi^'-
fie. tniryKinvitatiy ultum ivermt eastquiper occafianem temparumiplts 0^

euermt.. Alicer camen dicendum fueric^ fi inter belligerantes ab ini-
do contraflus, veluc aleas fuerit initus. Id quod fTeri incclligicurfc
quanda dt caufa nondum liquida rejedlis mediis pacificis ad arma
procinus convolacur, auc perfecucio injuriarumj, prcenfionumq,v
quae via jurii auc pcr transadionem haberi poterat, cvencui belli
commiccicur, Heic cnim aperte M.ar&arbitct fumitur, hoc animo &
utrinq; in bellum defcenditur ; auc bello }us in juriamve aflTeram , auc
plura perdam,. Hoc fane- modo.qui in belLum ruunt, ubi adverfi
quidpatiantur, non magis de injuria fibi fadla conqueri polfunt,
quam fiquiex condidloin duello pugnans vulneratur. Sic ut qui
beic fuccumbic, adplicare fibi debcaciIIud/'/^/;^^//^;^^//r^,9;?d'^<^. i.fc,.
I. Ut lubety quodtihi khetfac^ qmmam. pugnis plu4. vaks^ conE 1. 5., . 3. Do.
&
4s injuriU. L 7. ; 4. D. adL, Aqmliam..
.. 2, lUa quoq; quse/lio varie agicatur j an pax &tranfalio*
Gum
CAPUT VIII.
g^
jm civibus rebellibus a civjcace^ eorumvc retoribus fit fervanda?
Grouii6 l^^-S.feqq^ affirmativani fac copiofe deducit. Nobis
1.5.C.
aucemplanius ica dicendum videcun Subditosrebellesqui per

vimt
in ordinem redegit, quid de ipds ftacuac, ipfe viderit. ^zi^ fi per
pada rescomponatur,ipfa negotij natura oftendit, regem rebellibus
gratiam delidi facere; uc obtentu rebeliionis paiSa neqiieant ir-
fic
rira reddi. Rebeilei autem per eam padionem de integro civitati

conjungi,eiq; obiequium fpondereintelliguntur,- cujusfui obfequii
velucconditionem prajfupponunr obfervantiam ejus pali a civita-
te prasftandam. Sic ut in regnis pociiBmum illud vim. capiculacio-
nis aut legis fundamentalis obtineap.
. 5.. Qiiantum circa condonanda privatorum bons per.pa^
cificariones civicati liceat, ex indole dominij eminentis intelligitur.
Cujus vi uriq; bona privatorum,
quocunq'; titulo quasfita, pro ne-
ceilitace reip.aut magna ipfius utiiitare pofiunt tradi; ita tamen, uc:
civicas iftud damnum ceneacur privacis. farcire de publico vel fta-
tims, vel ubii folvendo efle coeperit. Cffcerumilla difquificioj,
ucrumbonacivi privacofincauferenda aut condonanda,inmonar-
chia ad regem fpedat: utautem fingulisdamnumhoc modoextra
fuam racam farciarur, univerfitas civium obligatur rege exigenteo.
Aft exceri,quibu&ea bona tcaduntur^non opus habent inquirere,ex
ufu civitas fiierir, ncc ne; illa fibi tradi; fed fuificit illis ad dominiii
legitimum adquirendum fadum rcgis,tum ob praefumtionem, quae
adusregis comiratur; tum quod' nulla ratio forer cum extraneir
tranfigendi,nifi fixum foret,rire geri, quje a capite civitatis gerun-
cur^ Porro uti cjusmodi bona hoff i concefli, flc &
darana privatis;
ab hofle data per reliquos.cives pro viribus farciri lex focictatis fua-
derc videtur; praefertim ^ nulfa ipforu peculiari culpa bellu cxcitum<

fueric. vidj. f 2. ; 4. D: profocia^ t. c. D. de kgt Khodia dejaUtt.. Ec:Si
fatis apertum fit,ubiq; fere miferos. cives ejusmodi damns inter fa^
tales calamitates referre juberi;.

. 4.. Si ccmpus prafigarurjintra^quodconditioncspacis de-
bcant impleri, illud flricliffime fuerit interpretandum. Sic ut flri-
ô iure non admiLCacur purgacio morae ob brcve ceinpusj nifi viir^
npo LIBRI Vm.
major impediverit, aut omnis doli fufpicio abfueric. Ratio eft, quia
ctiam breve cempus ad magnas rerum converfiones yaiere poccft.
Si igicur ad implendas pacis condiciones alceri mora indulgerecur,
facile forec occafionem nancifci a padis refiliendi. Accedic quod
alcer exercicum, qui uciq; magno fumtu fuftencacur, non prius tuto
pofIicdimictere,quam condiciones pacis fuerinc implec^.
. f. Quandoq'; padioncs pacis referri folenc ad cventum
alicujus pugn^, incer fingulos binos, cernos, pluresve, auc ince-
,
gros quoq; exercicus ineund^. Ubi ardua efl quasftiojan fortu-

na ejusmodi prÎij rele commictaturPEquidem
totius civitatis aleae
vidctur hocmodoparci fangnini humanoj&calamitatesbelli vehic
in compendiura mictuncur. Sed contra fatius videcur vel cruento
bello defungi , quam libertatem &
falucem civitatis per ejusmodi
duellum fimul&femel perdi,cum ex adverfo etiam pofl unumatq;
alterum infelix pr^Hum fortuna belli reparari queat. Quod fi ca-
men nulla fpes boni eventus fitj fi viribus totius civitatis certetur,
tanquam e malis minimum admittente hoftc ejusmodi fingularis
pugna fufcipietur. Sed &ubi principes non de juribus civitatis,fed
propriis fuper negociis bellumgerunc;facile concedere pofiuncci-
vitaces, uc ifti incer fe fingulari pugna decernant. exemplum vid.
apud Dwdorum Siculum\. ^Si.6o. Bionyjius Halicam. 1. 5. Ducesji froprium
/ijjeram pnncipatum,hoefte ac necejfdrio tale inter fe certamen fufcifere ^.
'
quoties verocivitates ipjk de principatu contendunt ,non modo periculofam
hujmmodi aleamffed etiam turpem. Etfi ipfi principes controver-
ejfe
fiam adhuc ancipicem cam violenco modo rcde non difceptene,

Ubi tamen obfervandum, qui fic ineventum pugns decifionem
concroverfiae rejiciunc , dc fuo quod habenc jure pofle tranfigere,
non autem alceri , quod jus non efl:, dare. Unde fi rcx
penes ipfos
fupcr regno,quod in ipfius patrimonio no efi:, certare velitîihil ager,
nifi accedatconfenfuspopuh, & eorum qui jam nati ad fucceflio-.
nem jushabcnt. C^terum in ejusmodi condidis pr^liis fsepcincon-
trovcrfiam venit, quis pro vidiorc fit habendus. Ubi fciendum,rc-
gularicer ejusmodi pugnas eflTe decretorias. Unde fi inter duos pu-
gnecur,illc vidor ericqui adverfarium occideric, auc ica debilitave-
ric
CAPUT vnr. . iiî
rit& oppreflcric, ut vilum fc ipfe fatcatur. Sicuti Turnus gravi vul-,

nere faucius faciebar, apud Firgil. meid. XIL Ubi plures pugnant,iL
la pars vidrix qus
advcrfarios occiderit, aut fugatos ira debili-
crit,
taverit,ut rcfiftere amplius nequeant. Quod \ rcs geratur inter in-

gros exercitus,fpolia lcgcre, ad fepulturam corpora concedere,in
loco pugnse pernodare, pra-lio itsrum laccflrere, pcr fe Vidtoriam
non probant, cum talia poflint ctiam qui aequo marte pugnave-
runr. Sed il aliaconcurrant indicia, non parum momcnti faciunc
ad probandam hoftium fugam. Et certe qui loco ceffit poft con-
fiidlum, in dubio magis eft ur fugifle credatur. Ubi apud neutran^
partcm firma funt viftorias argumenta, res manct eo loco, quo fuie
ante praelium ; & adbellum, aut novas padiones erit redeundum,
Memorabile eft exemplum, quod refertor a Piutarehe i^paralielis. &
BerodototnClio. Argivis (^ taced^tmomis de agroThyreatico altercantibtM^
/Lmjîoiciyones fugna utrm^ ieciori4m hominum rem decernendam cen-
fierunt 3 viciori^ agrum detuierunt tfium. LacedArnonij a farte fia
Othryadem Jumm m, Argivi Therfandrum frafecerunt, frdio deAr^
givts dmfuferftitesfueruntjAgenar,^ Chromimy qui de vi6ioria ciinhus
mncium attuUrunt^ Vacia autem quiete Othryades etiamnum vivens^
fuUu^sj^ hafidihus femifraciis^ rmrtmrum fcuta ahftuiit^ tropAum erextf.^
fiio OL jangume id fovi troporum tutori infcripftt. Ego non dubitavc-
rim fecundum Argivos pronunciare. A6.d. foMeurJim MifceiiXacon^
I.IV.C.14,
. (S. Circa oblldes, qui pacis firmanda? caufa dantur, prar-
cer tradita a GrotiodJ^ id quoq; obfervandum^fi contingat, ut obfes
hseres& fuccelTor fiat ejus, qui ipfum dedit, poftquam faic faro fueric
fundus^non amplius obfedem ceneri,etiamfi foedus ifto mortuo non
expira verit. Hic enim cafus tacite exccptus jncelligitur, ut non am-
plius efletobfes,!! in principalis debitoris locum ipfetranfierit: ita
tamen uc alium pro fe teneatur fubilimerCjubiid poftulatumfueric.
. 7. E/l &
alius modus cavendi fecuritati pacis, dum ali],iii-
prrmisqui mediatores paci incervenerunt,fidem fuam interponunr,
conventa utrinqi fervatum iri. Gui velut fidejuflioni implicituna
el foedus circa ferendum ausdliumilli^qui contra pa<â invadicur.
,iP3
LiBRi vm.
adverfus injuri autorem. Ad quod auxilium ferendum fponrorfts
Tion tenebuncur, fi ex nova caufa bellum fic motum,- fed tantum, fi
pax conventa rupca fueric.
CAPUT IX
DE FOEDERIBUS.
1, foederftfft Svijio. \S. Felex generaUhmmtif. {fo$,
2, Fcedera^quibus mhil extra jurUnatU' j?. jinfoederapenineantadregesexpHU

YAlis debitum diônitur. - lo. Anfocimtm nomine ^tjamfuturj VC'
3, îd f(xdera4L<fHaUajinti& eiuotu- niant.
4 1>e foederibui in<^ udtbHs,

'
(plicta, i / . Focdera tacite non meUiguntur reng* _
/, Vtri ex pluribus foederatis potiu4 ft

vari,
ferendfim auxilium. \i2.Ad ^md jponfores teneantur Jponjtone
6, Fcederum altarealiA, alia perfonaiia.^ nonraiihabita^
7. Â dignofcuntur vel ex conjidsra- i$,Anlponfio ratihabeatHr per plentium

tione^fftgulorum i \
/ummi imperantii*
Vldendum deinceps de pai:orum publicorum fpe-

eft
quae peculiaricer foederum nomine veniunt. Qu^ ^
cie,
iila
Thefeo invenca Plinm N. H. I. VII. c.f6. tradic. Qpod ad-

mitti non potell:, nifi hoc fenfu, quod vel primus in Grs- .
cia ifle foedera icerit, vel certos ricus, facraq; adjeceric. Eorum di-
vifionem commodiffime defumemus ab eorundera maceria,dum
alia quid confticuunr, quod jara ancea juriseracnacuralis,aliaaucem ,
fuperaddunc,aut falcem eadempubi in-

officiis juris nacuralis aliquid
definica videncur,ad cerci quid decerminant.
. 2. Ad priorem claflem referuncur illa foedera, quibus de
f\mplici duncaxac humanicace hinc inde cxercenda convenicur, auc
de noxa invicem non infcrenda.'vid. G^;?<?/^XXn,25. In foedere,quod
Lacedaemonij cum rege Perfarum iniverunc, haec claufula legicur
apud Thucydidem\. g. ^ûascunj^ regiones^ urhes^ rex ja?n pojiideti re^
gisj^ majores pojjederunt^ in regts ditione maneant. Basfive beUi wfe-
rendi^five alio modo nocendi cattfa Lacedmwmis^ eorumve Jbciis adeundiju^
ne efio^ nevs. trihuttim exigendi Laceddmomis Joeiisve eorumjmeflo, Regi
defua ditione ftatuere licitum
eflo. Nifi dicere velimus, hanc claufu-
iam concinere rcnunciacionem omnium prajtenfionum^ quas ulld
mp-
CAPUT IX. ir^^
modo Laced^monij in Afiam obtinere poflent. Alias cnim citra
foedusLaconicum Afia regis erat; &cx nacura dominijfluit,tumn
quis rcm meam inyadere debeat, tum uc dc fua re quisq; flatuere
poflic. C^terum ejusmodi foedera neceflaria, apud antiquos com-
primis, habebancur incer eos, qui ancea nihil invicem negocij haba-
iflenc. Nimirum quod apud compluresdogmailludjurisnatura-
iis; (cognacionem quandam incer homines efle a natura, ac nefas
proinde alterum cicra anccgreflam ofFenfam lasderc;) obliceratum
foret; adeo ut credereturin folos civeshumanitatis officiaeflecon-
ferenda, exteros quosq; hofl:ium cfTc Ioco,quos iucri nofl:ri caufa
lasdere non ncfas foret. vid. Grot, 1. 2.c.lf . f.
. Enimvero inter illos,
qui jurisnaturalis obfervanciam culcu morum proficentur, talia foc-
dcra non func neceflTaria. Nifi quod uci incer fingulos, quando pri-
mum aliquid negocij invicem coepic intercedcre, prolixiorem ami-
citias conteftationem adhiberi non indecorum fic. Quo adplicari
pocefl illud Ciceronls epfl, adfami!.X\\l.s lo. Sed tamen m mmibm no^
'vis conjunîiombii^ intereji êiualis primm aditusjit^ ^ Ojua commendatio*
ne quafi amicitiAfores aperiantur. De cascero pudere propcmodum
debebac homines culcos pad:um inire, cujus capica nihil aliud con-
tineanc, quam ne fimplicicer ac dire<5lc jus nacur^ viokcur; quafi ci-
tra illud pa6lum non facis quis officij fic memorfuturus,conf
l.fo.
T>.depac}is, Equidem veniunt iflafoedera frequenternoraincami-
cicise. Verum fas amiciciae proprie didse plura requiric,qaam com-
mune illud humanicacis officium. Namucuc prsftationes amici-
ti^ non finc definicae,ficuci qua? ex padlo debentur : tamen in genc-
reid quilibec amici novit eflfe, bona cum amico commimi-libenter
care, dc ipfius falute curam moncndo,
agerc, confulendo fliccurre-
rc, mala ipfi immincnria pro viribus propulfare, eaq; omnia inten-
fiore cum affedu, quam ex nudahumanitate prsflantup.
quae aliis
Ad hoc genus etiam Grotim d. l. rcfert foedera, quibus cavetur , uc

utriqjfit jus hofpitij, & jus commercij, quatenus ifla jure naturali
debentur. vid.y/?r^ 1. 5. c. 5. . 5>. II. Enimvero fbcios & foederatos
proprie non eflfe, qui nil nifi communia humanitatis officia func pa-
H, explicatur apud Livium I. XLI, c. 24. Ubi Macedonibus ob ofifen-
Mmmmmmm feni
,1^4
^^^^^ "^"^-
fam in regcm Perfea regione fua interdixeranc Achaei. Exinde ho^

rum fervis fugicivis Macedonia recepcaculum erat, quod illius fineS
ingrcdi vererentur Achî ad vindicandum fuos homines. Perfeus
igicur eam gencem conciliarc fcudens, iiceris pollicecur, fefe fugici-
vos ipfis craditurum, modo collatur decretufn, quo Achaia prohi-

beantur Macedones. Cum ea res agitaretur in concilio Achseorum,
CaUicrates gratificandum rcgi negabat, ne Romani ofFenderentur.
Contra Arco dilTerebat, falvo foedere cum Romanis regis petico
pofle addita ratione; non enlmagi de novo foedere aut nonja.

fatisfieri,
focietate ifed tantum feti commercmmjuris ^rabendi repetendi^^ne inter-

dictione finium dr ipf qtsorj^ regno arceamur^ nefervis noftris atiquo fugere
Itceat. Neq; hoc erfeadverfus Romana foedcra, utpotc in quibus
iiihil pecuUariter adverfusPerfea fuerit convencum.
. 3. Aft foederum, quibus aliquid adjiciturofficiis.quse jure

mturah homines invicem debcnc, alia funt sequalia, aHa in^qualia.
Illa funt,qu3e utrinq;eodem fefc modo habent, fcu quando non fo-
lum utrinq; quaUa promittuntur, fimpUciter, auc obfervata viria
proportione,fed&aequaUmodo,itaut neutrapars fit deterioris con-
ditionis, aut alteri obnoxia. Qu in^quaUa finc mox videbimus.
Ucraq; porro iniri potidimum folent ob aUquam focietatem contra-
hendam; quae focictas fpedat vclad commercia, vel ad communi-
latem beUi, feu auxiUa mutuo pr^ftanda in beUo ofFenfivo aut de-
fenfivo; vel adalias rcs. iEqualia foedera circa commercia varia
cfle pofTunt puta fr conveniatur, nc cives utriusq'; foederati ad alte-
:
rucrius terras auc portus accedentes ullum vedigal folvant,auc non

plus quam in praefens folvitur, aut ne fupra cercam quantitatcm, aue
ne plus quam civcs,vel alij focij foIvunt,& qu^ funt fimilia../^qua-
liafocdera circa focietatcm beUicamfunt, fi conveniatur, ututrinq;
prseftcntur pariaauxiUa militum, navium,aut alterius adparatusbel-
lici: idq; vel ucroq; tempore, fivc bello alteruter invadacur, fivc al-
terihellumvelk ipfeinferre; vel fi alteruter beUo impecacur. Quan-
doq; etiam auxilia promittuntur ad certum duntaxac bellum , aue
concra cercos hofles, auc contraomnes quidem,fed exceptis utriusqi
fogderaci fociis. Deniqi squalia foedera circa alias res func, fi con.
venia-
CAPUT IX. iipp
nniaa]r,ne in confinio akerius alcer arccs habeat, nefubditos akc-
rius defendac,aucrecipiac,auccomprehenros akeri cransmiccac,ne iter
akerius hofti pfsebeac, & qu^ func ah'a. Grotim d.l..^.
. 4. Ex ^qualibus porro foederibus qu^ finc in^qualia fa-.
cile eft incelligere fcilicec quando vel inaequaha funr, qu^
:
invicetn
promiccuncur, vel alterucra pars e/1: decerioris conditionis. Insequa-
lia promiccunrur auc a digniore foederaco,auc a minus digno. Illud
pocentior auxilia promiccac alceri, nec reflipuletur; autfi ma-
fic,ri
jora quam alcer^feu

huic non proporcionata auxilia promictat. Hoc
contingit, fi foederatus inferior plura cencacur praeftare; quara ab al-
rero recipic. Iftorum foederum nonnulla cum imminucione fum-
mi imperij funt conjunda. Qualc crat foedus Romanos inter, &
Poc-
nos in fine belli fecundi Punici; in quo caucum, ne cui Carchaginen-*
fes bellum facerencinjuflu populi Romani. Addatur quoqjpadura
Pecri cumTheudaco circa Siciliam inicum z^xxdProeopum hi/i.Gotthi-
c 1. 1. Vicc verfa illa foedera fummum imperium non imminuunt,
,
qus adjundlum habenc aliquod onus cranficorium , feu quo (lmul&

femel licec defungi. v. g. fi in pacc akeri parci injungatur ilipendia
akerius milicibus folverc, fumcus belli refticuere, auc cercam fum-
mam pecunia; mulca? loco numerare;iccm fi ceneacur mocnia ar-
cesq; diruere, locis quibusdam decedere, obfides,naves,arma crade-
re. Sic flintm N. H. 1. 54. c. I4. cradit mfoedere, quodexfulfis regikmpo-
:
puio Romano dedit Vorfena^ nominatim comfrehenfnm invenimm^ne ferro

mfiin agricultura uterentur. Conf. I. Sam. XIII, 1^.20. Quo loco no-
catu dignum cft, quod refert Procofm 1. IV. hiji. Gotth. cum ex indu-
ciis,qusjuftinianuminter & Chosroem convenerant, ille bis mille
libras auri folvere deberec, \i2Xztillic0 fofcebat Isdiagunm legatm Perft"
cui :fedjuflinianm dare njolebat annis [ingttlis quadringentas^ ut a violan^
dis induciis eo velut fignore Chofroem retineret, Sedconceffere tandem Ro-
mani j fummam^ totam prafente pecunia exfoherunt, ne annuatributd
tendcre viderentur. Adeo vocabula magis turpia quam res fpfas averfari
moshominum esi. Sed de hoc pociftimum dubicacur, ucrum illa foe-
dera insqualia, qu^ permanencia &
perpecuo duracura onera ha-
benc adjun<â, femper in&fe fummum impcrium minuant; feu
Mrammmmm %
'
utrHin
Iip^ LIBRI VIII.
utrum alterius focius inasqualis poffic retinere rumnnumimperium?

Oneraifta perpetua funt, v. g.ut unus debeat eosdem amicos cum
akero habere, non vice verfa; ne liceat certis locis arces extruere;
-
ne exercitum ducere; (ficuti in foedere Romanorum cum Latinis

cautum erat, ne hi proprio arbitrio copias confcriberent, eisqj fi.ios
duces praeficerentj ac in cxpeditionem emitterent. vid. Dimyj. HaU-
carn. 1. 80 ne naves habere ultra definitum numerum ne urbem con- ;
dere, ne navigare, ne militem certis locis confcribere qu^ fiinC ; &

alia. Inprimis fi unus fcederatorum alrerius majefiatem comiter te-
neatur colere; adeoq; alterum dignitatefe fuperiorem agnofccre, &
inomnibusadionibusreverentiamquandamadverfiis ipfum often-
dere. Id quod etiam exphcat C/^d-r^/r^ Z.. C^r<f/ ^^/i^^. Adifthanc
qusftionem refpondet Grotm l.I.c.5. . 21. ex I.7. D. de captivis. E-
nimveroex fubfequentibus mox JCti verbis difficultasmovetur: at
ftint aptid nos, rei ex Civitatibm fcederatis^ (jr t eos damnatos animad^
'uertimm.. Nam id fane fubjedionem arguit, \ Jus alreri competat
cives noftros ad tribunal fuum evocandi, eosq; pledendi. Quo
fpetat exemplumDecij Magij apud tivium t.XXIIl,c.7.y?^f Inpri-
rnis autem,quod mcmorsLt Pau/amas inAchaicis; cum inftin^Stu Calli-
cratis legatu&Romanus Achxorum principes partibusPerfeifiudu-
iflc eorum unus Xenon fiducia confcientiK dixit; fe noti
argueret,
dubii^revel inSenacu Romanofuper hoccriminejudicium fuftine-
re. Quod a legato fubdole arreptum, quafi ulcro Romam provo-
caret. Atq; inde ipfe & plurimi alij Romam mifii fiint. Et tamen,,
ViiiPolybini excerpt. legat. CV. loquitur de ifiis evocatisi To,7k ycl^n^'
mv yz hofjLi(ev. dv]yi ne&&)iiiw. iltjudicium de reij perageretSenatu^^conve-
nire ftbi Heic planiflima efi: refponfio , priora ver-
non arhitrahatur..
ba capienda dc antiquis temporibus populiRomani, quandomajor
cura ipfi fuit foederum leges obfervare, &alia modo tra6lare,qui ul-
Jro in amicitiam conccflerant, quam qui bello vili fijeranc. Sicuti
CUeroOJfc.W. pcnes anziquos patrocinium fuifle fociorum, non impe-
rmm praedicar. Et Scipio jalac popu lum Ro ma nu exteras gen^
: m
y quam trifli jubjeîas fervitio..
tesmallejide ac focietate junfas habere
PofterioraauteiB verba capicnda fiinc de fequencibus. feculisj,quibus.
pau-
CAPUT IX.
jj^,^
paulatim reverentia foederum anriquorum minul coepic, nulloq;
dircrimine bcUo vidli ac focij jugo premcbancur.vid./iwW I.42.C.1.
Appianus debello civili l.i. ubi mcmorat, Syllam
adegifTe omne"s fo-
cios hadenus immunes ad tribucum conferendum. Quo tempore
id quoq; ufurpacum uc ex civicatibus foederacis rei Romam evo-
,
carencur, acq; veluc fubdici Romanorum pleaerencur. Sacis auccm

adparet, in epi/lola Vroctdi incer priora &po(lcriora verba non pau-
ca fuifle interje^ta. Grotm autem poftquam operofe enumeraflet
controverfiarum genera,quasincerfocios oriri pofllint,demum ca-
menadraocam difficulcacem nihil reponic.vid.quoq; .^/^//?//^M^/'-
thU6 de criminibiis ad tit. ad L. Jul, Majc/iatis c. i. (S", Benc camen
^.f,
monenc prudences,plerumcf; accidere, uc qui fuperior eft in foederej
fi pocencia mulcum ancecellacpaulacim imperium proprrc didum
exerccac; inprimis fi perpecuum, Sc cum jure incroducendi
foedus fic
prsefidra in oppida. v\d.BodtmsderepubL\. V. q.(S^

%. f. lllam porro quaeftionem,- fi plures ejusdem foederaci
bellum geranc, ucrf potius auxilium ferre debeat,qui utriq; cft foede-
ratus deducit Grotim 1. 2.c. If %. I5. Ubi
; . &
illud addendum,in omni-
bus foederibus, qu^ rex aliquis cumextraneis circa ferenda auxilia
init, fubintelligi debere hanc exceptionem ; fiquidem per rationes
proprij regni illud comraode fieri podlr. Nam cum nemint'rex

propius teneaturj quam fuis civibus; non poceft excraneo valide
promictere, quod cum ipforum ucilicate aperte pugnar. Apud GmC"
iiardimm hiJl.llS. Francifcusrex diz'it;pracedere juramentum Rhemis
fa^fumûo obligcnturreges Francia^ ne quid depatrimomo coronâlienent^.
In quem fenfum admitti poteft:, quod hzbct Baconm de Vertikmio de
fapientta veterum c. Vo, Interprincipes nnum cH verum ^fropriumfidei'
firmamentum, necefiitas, (mdgnumpotentibus Nimen) (^periculumjiatm^,
^ communicatio utilitatis,, Ariftoteks Nicom. L VIIl. Cf . fim pHcius di-
xerat ; ^0K8(n oj a-vi/^fjbaxic^loig Tro^^sai y^vscBc^ svskcc^JS a'Vf/.(ps^vJog. Cofj-
fxderationes inter civitates fiert tttilitatis cauja videntuK Valeritis Tlac-
cus 1.4. Certafides animis^ idemquibpts incidit de Rhodiifi

hofiis.. Etfi
tradat Folybius e.xcerpt.legat. p^. c. (f. eos per centum quadraginta an*
nos nullujn cum Romanis foedus percufllflc, licetin pluribus bellis
Mmmmmmm % auxi^
upB V .
LiBRi vm.
auxilia ipfis miferinc. Ratio hujus inftituti ha5C fubjungituf :
j^/
emm nuUi regum Ipem auxilij focietatis(j^fu& vellent abfcmdere^ ar6timfi
cum (juoquam copulare^ c^ libertatem Jibi jurejftrando ac fa5lis frxciêre
Qui
nolebant ; (ed omnia ftbijervantes integra^Jpes fingulorum lucrari,
aucem per quod mutacis alterius racionibus expirac, damnum
foedus,
capic, habec quod fibi imputet, quod non accuratius focij fuo con-
dicionem perfpexeric.vid.l.ij>. D.^^ ^<?^.;V4fr/i-.
. <S. Eft &
illa nobilis foederum diftindio inrealia perfo- &
ilalia; quorum regc
hasc func, quae cum
incuicuipfius perfonse fue-
runc inica,& cum ipfo fimul extinguuncur: illa vero, qu^ non cara
ipfius regis,populive redorum,quam ipfiusregni&reip.incuicufunC
inica,ac perduranc, cxcindis liccc redoribus populi, penes quos ad-
mininrratioreip.cemporefoedcris inicicrac. Aducram claffemquod-
Hbec foedus percineac, ex fequentibus manifeftum eric. Illud igicur
cercum, qusvis foedera,quas cum hbero aliquo populo ineuncur^fua
nacura efle realia, & perdurare ufq;ad cerminum in ipfo foedere ex-
prefiTum; ucutmagifl:racusilli,quorum incervencuid fuic percufium,
excindi finc auc mucaci. F.x quo inferri pocefi:, fiquidem foedus abs
libero populo fic inicum, ac poft fl:acus reip.ex democracico inmo-
narchicum fueric mutatus, foedus eflTe manfurum: ideo quod idem
populus maneat,forma Hcet reip.mutata. Et quia rcx confenfu po-
puli in regnum cum omnibus obli-
adfcicus incelligicur id fufcipere
gacionibus, qua? abifl:o populo^ quatenus in fefummum habuit im-
perium, funt contradlse. Accedit, quod cum foedera ineantur ab
liis, qui fummo imperio gaudenccujus imperij commune fubjedluni
cfl: civicas: idem cenfebicur efle fummum impcrium, quod exerce-

tur per fufFragia univerfi populi, &
quod gericur pofl: a rege pep
confenfum populi confticutum. Excipienda camen heic funt illa foe-
dera, qus
pr^fencis fl:acus confervacionem pro fine habenc; puca fi
duo liberi populi foedus iniverinc mucui auxilijconcra illos, qui pcr
vim fl:acum rcip.mucare aggrediancur. Namfi cunc alcerucer po-
pulus in mucacionem fl:acus reip. libere confenferic,incelligecur ipfurji
quoq; foedus, ceflânce ejusdem racione,expirare. Enimvero non fi
foedus,quod cura libero populo inicur,regularicer cft realejideo omne

foe-
CAPUT IX npp
foedus cum rege initum perfonale cfl,&cum rege extinguittrr, Nam
plerunq; perfona palo inferitur, non ut perfonale pa<flum fiat, Ctd
vt demonftretur, qua perfona interveniente padlum fit faiSum.l.r,
^.^.T>Jep4cfi6. Quia tamen conftat.qusdam foedera a reo-ibus ini-
ta omnino hac fa^Hia, ut cum ipforum morte expirenrs,
intentione
quxdam autem, ut & apud fucccrtbres continuentur,- igitur certx.
not^ funt habendar, ex quibus pateat,ad quam fpeciem quodvis fce==
dus rcgium fit revocandum.
. 7. Gro:io 1. 2. c. 1(5*. . 1(S. magis placct, ex cujuscf; foederis
conceptis verbis hanc rem dijudicare, quam in univerfum aliquid
definire. Sic igitur realia foedera erunt, quibus claufula harc expreflc
addita,ut fint perptua;aut quod fintfada in bonum regni;aut
crt:
quod ineantur cum rege & ipfius fucceflbribus; aut fi durationi cer-
tum tempus fit pr^finicum. Sed & alia verba, & ipfa interdum ma-
teria fciederis,necnoncaufa adid ineundum impelIens,conje(Sluram
poflTunt praebcre non obfcuram. Quod fi autcm conjedlura m
utrumq; funt aequales, fupererit, ut favorabilia efle credantur fealiaa
odiofa vero pcrfonalia. Favorabilia autem funt foedera commer-
ciorum caufa. Foedera autcm bellica nequaquam funt omnia
odiofa,fed defenfiva magisad favoremjoffenfiva ad odium accedCito
. g. Paulo diftindius tamen videtur deduci poflie, quate-
nas antecefforis regis foederibus fucceflbr teneatur. Nam primd
conftat, pace ab anteceflbre fa^Hâ fucceflbrem quoq; teneri. Per pa-
cemquippe antcgreffs injuris^quas bello caufam dederant, plane
extinguuntur, legibus pacis ritc expletis. Deinde dubium non eflg
quin fucceflTor teneatur fervare illas conventiones legitimas, quibus
ab anteceflTore fuo in tertium jus fuit collatum. Sed & illud certum
cfl:, quando alter foederatorum ex foedere jam quid prsflitit, & rcx
antequam quod ipfedebebat, repofucrit, fit mortuus; ab ipfius fuc-

cefTorcid omnino folvendum. Cum enim id, quod fub conditio-
ne praeflandi ajquipollentis ab altero pr^flitum fuit, in ufura reip.
aut faltem ea intentionc fuerit exhibitum; patetfane, ni re-
cefTerit,
ponaturaequipoIIens,jus remanere alteri ad repctcndam rem velu
jam indebico pra^flicam.-adeoq; fucccflforem cencri ad refufiGnenj
ôo LIBRI Vm.
rei ab altero pr^flitae, ni malit id iprum,qood in lege tanquam qui-
pollens eft expreflum, exhibere. Deniq; circa illa foedera, ex qui-
bus autnihil adhuc ab alterutra parte fuic pr^ftitum,autqusprElli-
ta fuere, sequalia funt, in univerfum hoc videtur pronunciandum;
regem fi foedus fecit tanquam caput fui populi, &
cum intentione
commodutn populi promovendi, intelligi reale foedus feciflc, quod
fuccefTorem quoq; teneat. Quiaiftud foedus totum quoq; populum
flringit, cujuscaput fequens rex eodem jure,eodemq;fub onere efl:,
atq; priorfuit, Afl: ubi foedus dire^le fpedavit commodum perfo-
nx ipflus regis, ejusq; familiae ; patet ipfo mortuo foedus quoqjexpi-
rare. In confuecudinem tamen abiit, ut foedera etiam indubie rea-
lia rege mutato renoventur, faltem verbis generalibus: ne forte ex-
cipi poflTiccum cxillo foederenihil adhuc fit in ufum regni conver-
fum, foedus fola ineuntis fide fl:etifle, nec in fucccflôrem tranfirc.
Prsfertim cum foedera ineanturad promovendam reip. utilitatera;
de qua cum diver{um|judicarc queat fucceflTor, quam anteccflibr,
aliam quoq; jure fuo viam heicinfiflere poceft, adeoq; negligere foe-i
dus, quod jam fuo regnoinutile cenfec. Eft&hoc monendum. Si
quibusdaminter fe diverfa antehac foedera interceflTerint, & ifta de-
inceps abiisdem renoventur in genere; poftremum potiflHmum in-
telligi renovatu;cum pofteriora femper prioribusderogenr. vid.P^^-
te excerpt. legat. XLI. c. 4. Ubi tamen nullo modo excufari potefl:

foeda plane focordia tam legatorum,quam cjus qui eos miferat quod ;
cum renovare foedus cum Ptolomô rege inftituerent, ipfi ignora-

rent, qua^ foedera olim Achîs cum regc intercefliflent, aut quodnara
ex illis ipfi jam renovare vellent.
. p. Id quoq; heic quasritur, fi rex, quicum foedus fuit iniJ
tum, a fubditis fuis fuerit pulfus, utrum foederatus teneatur ilU fer-
re auxilia promifla, cum adhucregno potiretur Gmiin d.l. . 17.
? af-
firmat; ideo quod jus regni maneat penes talem per injuriam ex-
pulfum,utcunq; pofleflionem regni amiferic. Nobis de eo quidera
cafu certum videtur, fi foedus exprefle ad defenfionem perfons rc-
gis,ejusve familiaefic conceptum,quod ad recuperandum regnum
auxilia dcbeant ferri. Sed ubi focdus fancitum fic in utilitacem regni,
val-
CAPUT IX. 1201
valde dubium ef!,an rex expulfuscxfoedereauxilia poftularequeat.

Namilla auxilia pr^fumuntur efle promifTa adverfus boftes exter-
nos: dc hoc autem cafu cogiratum non fuic. Ftfi nec idem foedus
obft-are videaturjquo minus legicimo regi ad depellendum invafo-
rem fuppecias latum eamus. Siciiti &
ubi foedus nobis fic cim-j po-
pulo libero, quem
fub fervitium redigereinteftinusinvafor laborac,
redle auxilia ad illum dejiciendum ferre poffumus,ancequam in le-
gitimum principem evalueric. Nam qualitates in foederibus; puca
fi didlum fic, foedus efle initum ciim rege & c]us faccejjorihu^ ^ notant
jus proprie didum, non nudam ufurpacionem, feu tales, qui juftoci-
tulo regnum adqnifiverunc, non qui injufla vi nituntur.
. 10. Efl:& illa qusjftio illuflris, fi in foedere caucum fic, uc
utriusq; focijab urrisqituti flnt, num per focios incelligantur illitan-
cum,qui focij erant tempore foederisiniti, an&hi, qui pofleaabal-
terutro adfcifcuncur? Ea fuper qusflione quid difcepcatum fueric
quondam inter Romanos &Poenosfub inicium bellifecundiPunicr,
vid. apud Polyhium I.3.& Livium I.XXI. c. l$>. Cr^/^decifio d. I. . 15. eo
redit, falvofoedere&Poenospotuifre Saguntinis,aRomanisdeinceps
in foedus adfcitis,beIluminfcrre,&Romanoseorundem defenfione
fufcipere. Q.uippe cum falvo foedere fieri pofllt, ut duorum focio-
rum unus eundem oppugneC;, alcer eidem auxilia miccat. Sicuci &
fuper eo cafu exprefle infoederibusfolecconveniri. vid, foedus,quod
Poenos inter & Romanos ilum efl: tempore belli Tarentini, apud ?o^
Quanquam ex tali occafione proximus fic gradus
fyi?ium\Ml,c.2f.
ad rumpenda foedera; cum pari fenfu af^cianc plagx, quas alieno
quis nomine, quam quas proprio infligic; inprimis ubi belli fedes
in auxiliacorum cerras cransferacur vid.J'^y?wJ.Ill.c.7,
. Eft& illud monendum,foedera ad tempus cercum ini-
II.
ta, elapfo hautquidquam cacice renovaca incelligi non ideo fo-

illo ;
lum,quod nemoprxfumacur ad novumonuscemerefefeadfl-ringe-

'
re,ied eciam quia iflhoc modo de ejusdem duracione conflare non
poffec. Unde fi qui pofl illud finitum exercencur alus, pro bene-
volenci2magis,quamrenovacifoederis indiciishabendi erunc.Nam
fimplex uciqi amicicia etiam pofl finitum fcedus perfiflic. Deniq';.
~
Nnnnnnn ex
noz LiBRi vm.
cxcommuni natura pa6lorum eft, ut ubiuna pars foedere npn fte-
tit, & alteri ab eo difcedere liceac. Poced camen a foederacis con ve-
niri, ut licet in uno capite foederi non fueric facisfadum, reliqua ca-
men inviolaca obfervencur. Quod camen ica capiendum eH:, ut al-
cera pars ceneacur praeftare, quod capici ab una parce ne^ledo

non
i:e(pondebac,& nc fimul poficiva aliqua noxa alceri infcracur.
. u. Videndum jam eft de fponrionibus,reu pa6iis illispu-
blicis,qu2e a miniftro fumrnae poteftacis circa negocium ad eandem
fpe6lans fine ipfius mandaco ineuncur. Super quibus ardua cum-
primis qusftio movecur; fi fponfto pure fic fa<fl:a, cicra adjedlam
condicionem racihabicionisfaciendas a fumma eam ra-
poceftace,ubi
tihabere abnuic fumma poceftas, ad quidnam fponfores ceneancuCj

illis, De qua reacricer difcepcacum legimu-sl
quibuscum pcpigerunt?
occafione fponfionis Caudinas apud Livirm I. IX, c.S.fiqq. Ec fane, fi
ftriclo jure rcm velimus meciri, neq; ad iftam fponfionem raciha-
bendam^neq; ad rem in priorem ftacum rcfticuendam ccnebacurS.
P.CV Romanus; fedfuflficiebac fponfores dedere. vid. Gmii^X.z.z.if.
K\S' Si camen ex sequo & bono rem seftimare velimus, omnino
videbacur popalum R. racihabere debuifle illam fponfionem, ucufi-
fuo Equidem penes confules non erac cicra pccu-
injuftu fa^lam.
liare mandacum de cocobello cranfigere, & pacem ac foedera cum
hofte facere. Quia camcn ifti confenfum populi non pr^rer racio-
nem prjefumferanc&cocmillia civium,adeoq'; flosipfe populi, alio

modofervari non poccranc,& ab hoftibus fuerac praefticum, quod
uciq; paci&foederi aequipoIlerer;par fane erac a populo ratibaberi
condiciones nihil duri&iniqui habences, {yxA.Guicciardinm ^//?.1.XII.
p. m.34Z.&5+4.ubi agicde
fponftoncTremoIlijDivione cum Hei-
vetiis inica.) Nam cunc demum prêfradle populus pocuiflec in-
fiftereilli principio, fe non pofle injuflu fuo a raagiftracibus obli-
gari, ft incolerabiic quid Samnices poftulaflent. Id mordebac am-
bitiofum populum, quod fub jugum mifllis fuerac exercicus, ftuko
faneconfilioducis Samnicis,dum contumelia, viribus nihil decra-
O:ura,irasferocis populi immenfum accendic. Veruni ea ignomi-
Diadignuseracexercicus, quod nuUis prssmiflils exploratoribus ia
locum
CAPOT 1% ttoi
locam ificognicum ica temere fefe conjeciflee. Quam iprara tamen

fufferre fatius erat,quam virespopuliR.exfcindendas prasbere. Ex-
pendantur, quae Lentulus fponfionem fuadens difierat apud Livium
1. IX.<:. 4. &
Quin Cxpc a civitace ratihabentiir promifla & ad:a du^
cum ob infignem eorum autoritatem , Bc ne ipforum fidem aliis
proftituant. Inde apud Tacttum A. XII. Mithridates confultat^ cujus
mifericordiam experiretur: quodKemanormnt7e?m id autoritatis adeffet^
t promtffa ejus magni fenderentur, Sed nimirum fuperbifljmus po*
pulus nolebat confiderarc, fibi non efle privilegium, quo minus &
ipfe aliquando experiretur, quod aliis fa^pe intulerat. Generofc ta-
men Samnites , quod dcditos fponfores non recipcrent. Id autem
ridiculum plane &
ineptum crat, quod cum deditio fierer, Pofl;hu-.
mius genu fuo A. Cornclij feciahs femur, quanta maxima vi pote^
rat,pcrculcrit,&clara voco inclamavcrit; fe Samnitcm civcm cfl^,
illum legatum fccialem a fe contra jus gentium violatum, eo juftius
bellum gefturos. Nec infupcr habendum, quod Livius ita de hoc
proceflTu judicat: fponforcs pofl:quam dediti crant, & non recepti,
iterumin caftraRomana ^\k.tC^\^tifuafide liberataStd dubitabun-
dus 2id^\t^f9r[ttan (^ûhlica.
. 15, Ad qujefliionem deniq;; \ fumma poteftas noverit a
iminifl:ro fuo fponfionem fadam, & filuerit,an inde colligatur hanc
^
ab ipfa adprobari ? refpondet Grotius d. L . 17.
CAPUT X.
DE PACTIS REGUM PROMISCUIS.

; Ordoftcûemmm, 6 Quaterus civi aBio cofitra rsgtm tn
2. Âtenturexreflitutione in integrum contraBu jit,
gaudeat contra extraneum: 7. ContraSlus civfumfubjacentdomnis
Et qu&tenui contra civesfuos^ emtnenti
ContraEiusregemquatenus exemtile' S, âtenus ex contraBu regum ohli^nm
gibu4 ctpilibus. turfuccejfores,
5. Rex de fuo jmawento valido dijên- p. An domtiones regum f%nt reviCahiks,,

farc ne<juit._
Nnnnnnn % Re/lac
Î2RI vin.
K04
Videamus de illis quaeftionibuSj qiise circa pa(f!la
E/lat uC
regum promifcua agitari folcnt. Qua; ad tria capita re-
vocari poflunc, primoanregicompecat peculiaris aliqua
poccftas circa pada propria; deinde quid ipfiliceacinob-
ligacioncs adverfus fubdicos concra6las:& deniq; qua racione fuc-
ceflbres fuos queat obligare.
. 2. Circa primum quricur,cum rex cives fuos in contra-
dibus l^fos in inccgrum queat refticuerejaucjuflis de caufis a jura-
rnenco abfolvere,an idem quoq; pollic in feipfo; ubi fcilicec perdo-
lum auc vim, velex lubrico aecacis cum alcero damnofc concraxe-
ric, auc fi alias in concradu enormicer la^fus fic, auc fi cemerario
juramenco feipfum obftrinxerit. Ubi obfervandum, fi ifthsc quje-
ftio ica crudC: & uci verba jacenc, accipiacur, eam concradidionem
involvere. Nam rcflicuere in incegrum abfolvere a juramenco,ra-
,
les funtadus, qui non folum in alium cendunc;, fed & qui proficis-
cuncur ab eo^qui poceftate aliqua fupcriore eft inftrutlus in alcerum,
qui refi:icuendus aut abfolvendus cfi:. Ergo quasf!io.ica pocius ex-
primenda fueric; C\ rex in obligacione aliquaconcrahenda Isefus fue-
rican deprehenfa propriam per aucoricacem pofl^t
pofl:ea Isfione
declarare, obligacione illa {hCe ob adhserens ci vicium non teneriE
Heic fciendum,quemadmodumqui in libertate nacuralivivunt,ne-
mini morcalium fubjedi, fuarum rerum ipfi funt arbitri ica fi ab ;
alcero in padio injuftelaedanrur,ipfi per fe refticucionemautfupple-

menrum exigere poflfunt, modo iasfio & injuria fic manifefl:a. Nam
ubi ca dubijquid habec^ par fuerit per arbitros rem definiri. Igicur
n rex, ucpoce nacurali gaudens libertatc, pad:o fuo inefl[eaiiquod vi-
tium deprehendericspcr feipfum alceri poccft decrarare,(e cx viciofo
iilo pado nolle tcneri; neq; necelTam eft, uc ab alio ejus relaxacio-
nem impecrec, quod intrinfeca fua natura ad obligacionem & jus
producendum cfl: ineptum. Enimvero quia fieri poiefl:, uc quis per
malitiam a^ fidcm fallendam incitatus perfidiae fuse virium aHquod
pali prsecexaf, inde in civitacibus reiEe confticuicur, quinam adlus
ipfo jure pro invalidis & nuUis finc habcndi> aac fuper quibus cogni-
lio &
iencencia judicis fic expe(ânda
S.5.Quod:
GAPUT 5C.
,2or
. 5- auod fi antem negotium cum fiiis civibus,tunG
regi fic
dediftinais cafibus diftiade pucaverim pronunciandum.

Mino-
rennicas regis camdiu durare judicacur, quoad regni
adminiftratio >
penes cutores efir. Jncra eam cum extraneis quidem ipfe nihil
con-
trahere pocenr. Sed fi cum civc fuo concraxeric, eoq,- deincep. con-
rradu IxCnm fc deprehendac; non adparec racio quarc nec ipfc le-
gum quod aliis indulgcc^ cum alias deteriorc
beneficio frui debeac,
condicione, quam
privacus effec; nec propcer ^cacis infirmitatem
prarfumi pocefbîpfum exceptioni minorennicacis validcrenunciatrc.
Padacum excraneis per cucores rcgios legicimeinica rcx Cub obcea-
cu minorennicacis poH: revocare non poceO:; quia alias nemo fecure
cum rege minorenne pacifci pofiec. Tucores camen adminiftratio-
nis fu^racionem reddenc. Sed nec ulla excepcio mecus auc Ijefio-
nisjdohve valec conrra capiculaciones, circa quas cumregibus limi-
tacis populus in delacione regis convenic. Qiiod fi kges ifi:^ nimis^
duras videbantur, nemo erac, qui regnum Nec
fiifcipere cogeret.
pr^fijmicurpopulum aliquem adeo iraprudentem utregem
eife,
fuum ejusmodi legibus velit adftringere, qus fummum imperium
reddant mancum, aut velut immobile. Qlio Joco & illud obiter
qua;ricurj an David potuericrecradare juramcncumsquoSimei,qui
profugum conviciis infedacur fuerat, impunitatempromiferac? Id
quod negandum. Nam neq; per vim,mecumveâuc perimpruden-
tiam juraverac rex, Ced cauto potius confilioj uttanto clementis fpc-
cimine defedionis fibr confcius populus eo fidentius ad obfequium
rediret. Ec vero impuniras illa in fc non erac illicita, poteratq; de-
lidum illud rex, urpocein fuamperfonamcommifium, citracujus-
quam injuriam condonare. Verum an* rede feccritj quod in ulti-
mis mandacis Salomonem fuper facinorc ifio monueric,quidam du-
bicavere. Nos arbirramur Davidem nihil hejc concra juramentum
fijum fecifle. Neq; enim prafcipiebat fiIio,uc ipfeSh jei ob deli6lura
plevH-erec; fed monebac duncaxac, urhominem pravum, & familiae
fu^ infcfium caure obfervarec,ne res novas molirerur, & fi quid fla-
gicij denuo committeretjn venia danda non adeo facilis eflet. Hinc
Salomgn ipfi praecepit, ut Hierofolymis fub oculis regis, habitaret,

Nxinonnn % iiec
\ioS LIBRI VIII
ncc rivum Cedron cranfiret, ne adfpiciendo locumj inquo Davidi

tam foede maledixerac, fuper impunitate fua gaudium conciperet,
Verum divina providentia ita difpofuit.ut leges tam faciles,abs fe-
fe quoq; adprobatas, violaret, uc jufta forec occafio, condigno ne--
quamhominemexicio cradendi.
. 4. Obfervandum deinde,ucuc reges, quando adus quos-
dam cum civibus fuis exercenc non uc regesjfed uc quivis alij privati,
praefumancur ob oculos habuiire leges civicacis poficivas, quae fupcr
vaUdicace calium atuum cxcant: camencumipfi finc fuperiores le-
gibus civilibus,nulla necefilcacc ftringuntur, uc omnino eas leges
ctiam in privacis adibus fequancur. Igitur fi fcienccs volencesq; con-
tradum aliquem ineanc, qui aHas per leges civiles invaUdus erac;
cenfencur concradum ifi:um abs vi legum civifium, fi qua efl:,exe-
niifie^cx iisdem irricum non dcclarandum; cum alias nihil ab ipfis
forec a(flum. De falo Philippi II.Hifpaniarum, qui obcencu
regis
legum aerc fe alieno exfolucum fincm fuperioris feculi, vi-
ibac circa
deacur Grotim hijlor. Belgtc^ 1. V. Id camen omnino admiferim, fi in
concradu enormem lasfionem quam ab inicio non videbac, poflea
,
rex deprehendericjeum concradlum ab ipfo pofle refcindi, aut faL

cera ad sequicacem reformari. h^di.Grot.\.i}z.\^.%l.
. f. lllud manifeflum efl:, haucquidquam hcere regi jura-
mencum fuum refcindere, valide concepcum,& cui nullum adhae-
rebac vicium,eo cancum obcencu,quod qu^dara fuorum fubdicorum
juramenta eidemliceac refcindere. Namquê hocmodorefcindun-
cur, jamancea hanc condicionem in fe habebanc; ni fuperior nolue-
ric. Acqui nullam pofle concrahi obligacionem fi quis fuo arbicrio
,
refervaveric faculcaccm non prflandi,in aprico eft. hdi^.Grotius

d,l.%.^.
%. ^.C^cerumccfi promiflâ acpadasequeconfcienciamre-
gis,quam alicujus privaci flringanc: in eo camen efl diverfitas incer
obligacionem regis &
fubdicorum, 4^tiod ifte facili negocio a fubdico
cergiverfance debicum poffic excorquere. Verum civi, quamdiu
cali, nullum fuppecic medium ab invico rege debicum excorquendi.
Ecfi nullus cordacusrcx legicime CGncra6lum debicum folvereab-

nuer,
CAPUT X.
12QT
nuct,qui cogitaveric, fuam falutematq; eminentiam fide paaomm
niti; ac indignum efle, fi cui jufticis aflerend^
efl: ipfe conflicucusj
eam ipfe ulcro proculcec. Qôd
camen reges ex concra6lu fub-
fi
dicis adverfus fe adionem concedant inproprio tribunali, ifta adîo

nontam jure civili, quam quitace naturali nititur; quafi cognita
fua obligatione non poffint, quod debent, non velle pr^ftare. Ad-
coq; cjnsmodi adlione non id qu^ricur, uc rex cogacur ad folvendu
debicum,fed uc fubdicus liquido oftendac, principem ad id folven-
dum CeCe obligafle.In ejusmodi autem judicio raeritodebet obtinerc
illudSifirriethvx apud HeîG^>rum Mfhwp.lX.^Jdg vtts^x^^
^ ^vo-ootthô
Ikcnor dyk' ? kj^v (âojAs-jsov ov Jutg K^Jcrsaij o %1-g
IvXoyc^jsîg x^^^J?.
Tapgta dignitatis non rej}ica dcjuitas :fidisregnat injudiciOi qmfrebabh-
UoribpM vmcit rationibm.
. 7 Id quoq; concingere poteft, uc fubdico jus quxficum ex
contra^lu auferatur, in pcenam, Vel ex vi domioij emincntis; ut ta-
men heic necefl^lcas reip. ancecedac, &
refufio de publico fieri d&.
beac. eciam cx caufa folucio difFerri pocefl:, ubi magna reip.
Sicuci
neceflicas pecuniam,privacoalias folvendam, cancifper fibi impcn-
di impcrac. Ex quibus etiam adparec,quid de tabulis nbvis judican-
dum fit ; quas Soloni vocabatur a-eie-dx&Ma, vid Pktarchm Solone. Cm-
.
raOffic.W.circafn.
. g. Porro ut adpareat, an & quatenus rex antecefl<)r poflle
obligationem transmiccere fuo fucceflbri ex concraifû privato,- vi-
dendum prius eft, an rex regnum fuum habeac in pacrimonro, an
veroidem polTidcac jure velut ufufruduario. Qui regi fuccedic,coi
priori modo regnum cenecur, is uc in omnia ipfius bona,fic &in de-
bica,& obIigationes,quje non ukiraaco in ipfius perfona tcrminabarr-
tUT, fuccedere cenfendus eft. Circa debica aucem regum, qui pofte-
xiori modo regna obcinetitCm/^ I.2.C.14. . Ii. cenfec, ad ifta exfol-
Venda non teneri fucceflbres dfjLea-CiiQ, &eo quod in locum aite-
ipfo,
riusfubeunc. Nam cales reges jus fuum ad regnum non accipiunJ
ab eo,qui proxime ab ipfo populo. VtmsfA^sa-ooq
decefliicfed per &
interpoficam civicacem eciam tales fucceflbrcs ex debito anteceflTo-
cum obligancurj non quidem veluci pro fe, C^d^ tanquam capita ci-
vitav
no$ LIBRI VIII.
vicatum quam ultimato debitum a rege tanquam iftius capi-

afficic
tecontradum. Qupd enim regibus eompecac faculcas ipfam ciyi-

cacem pcr debica obligandi,inde raanifeftum e(l, quod fjepe aliara-
tione necedicacibus reip. non poffic fuccurri, quam uc ejusmodi de-
bica concr?hancur. Cum compecac facukas civicafem
aucem rcgi
adminiftrandi & confcrvandi, eciam compecenc ipfi omnia media,
fme quibus finis ille non poceft obtineri. Neq;camen illa poteftas
obligandi civicacem in infinicum abic;fed tantum eoufq;, quoad
probabilem racionern debitum concrahehdi rex habueric. Neq;
enim ad eas angufiias redigendus eft rex, uc non nifi illa debica in
civicacem devolvere poftic, quae actu in ucilicatem civitatis cefTe-
runc; (licec municipales magiftracus huc adftringi po(rmcivid.l.2;^.
"D.derebm.creditis:) fed fufficic fi probabilem racionem fadi fui ha-
buerit,licec fors prster fpem cvencu defticucus fueric. vid. 1. 12. C. dc
trdfisa^. Sicigicur concradus regura obligabunccivicacem,qui non
manifefte abfurdi auc iniqui func; etfi in dubio pro racionc regis
prsfumicur. Adeoq;ex illis eciam fucceflores tenebuncur, quate-
nus capica civitatum. Quin&ipfe populus tenebitur,fi regefubla-
to fui jurisefle coeperit. Nam & fi quid populus antea liber con-
'traxifleCj obligaretur& is, quem poftea populus etiam pleniflTimo
jure conftituifTec. Acq; hoc modo ifthanc quêftionem definire me-
lius eft, quam adhibica diftindione inter Jarfionem modicam, & ma-
gnam. Nam rerum civilium longe sequius eft
in adminiftracione
probabilem racionem, quam exitum fpedare; cum etiam pruden-
cilTime cogitata improvifus cafus foleat intercipere,
. <>. Ifthaecqua^ de contradibus regum dida funt, etiam ad
donaciones eorum adplicari debent; ut nempe illse a fucceflbribus
revocari nequeant, fiquidem probabilem rationem habuerinc. vid.
SuetonimTito. c. g. Vlmim X. efifl. <S6- Gratianm cattf 2f qud>ft. i. c. If.
1.
Contra Galba largitiones a Ncrone fadias repetere inftituir, decima

cantum Hberalitatis parte apud quemq; relida. Tacit, H. l.I. Et apud
emdem H.l.3. ridentur Vicellij remp. lacerantis donatjones,^^^ ne^
'dari ne^ aaififalva ref.poierant. Sic Senatus rurfus ve^ligales jus-
ferat civicates, quas SuUa pecunia accepta immunes fecerac. Quod
tamen
CAPUT% rao^
tanocn improbat CiceroOff^. Ec fane videtur pecuniam iplis fuiffc
refticuendam,fiquidem ea in publicosufus impenfa fuerac, Siceciam
Bafilius Macedccum anceceflbr ipfius Michael omnem pecuniam
publicara difilipafiêc, decrevic,*/ qui nuUa probahilide cauja pcmiam
Accefijfint^ eam ,
attt faltem ejmfemiffem reftuuerent, apud
Zonaram in
BaftlioMacedone, hÂ.Hieron.Ofirim dereb.geft,Bnian\, l. ubi de do-
nacionibus regis JoanniSjmorce infi:ance fadis,agic. Quanquam &
circa ejusmodi donacionesobfervandum,dequonamfadfinc.Side
fuo rex donavic,plane irrevocabilis donacio eric.Si de frudlib^bonoru
fafla donaciofueric,quorum adminiftracio pcnesregem ergc; fpedan-
d \ivc\ omnino, an ea racionem, modumq; habueric. Nam uci nemo
negavcric, quin ex srario bcne mericis auc roerencibus donare quid
pofi[ic,prout opes reip ferunc: ica fi in homines nauci,ai:q;inuciles
immodica pecunia fic profufa, ^rariumq; per ambitionem exhau-
ftum, facius credo fueric, inde revocari, unde public^ egeftacis cau-
fa. Add. Bcecler, adGrot. 1. l/. m. 107, Grotim. d. J. . 12. Fadem quoq;
adplicari pocerunc ad privilegia & immunicaces, uc nempe infpicia-
tur, an &ipfa racionem acqj modum habuerinc, & an cum faluce ci-
vicacis confiflere pofilnc. Nam quin haec pluris efiTe debeac, quam
inconfulca regis facilicas, dubium non e/l. Sicuci & alias ejusmodi
privilegia, quacenus ad onerandos reliquos cives percinenc, firide
incerprecanda func. Conf 1. 1. . lo. 1(5". D. ne quidin locofuhlico^ & ora-
tio Demollhenis adverfmLeptmem. ApudGuicciardinum hil}.\.7. Ludo-
vicus rcXjGenuenfibus rebellibus devidlis, annullavic omnes con-

venciones incer ipfum, & eam civicacem iniras: fed camen eadem
omnia icerum concefiic, tanquam privilegia, non tanquam pada;
nt femper foret infua foteftate ijlis eandemfrivare, Quod camen cir-
ca quaevis privilcgia proccdere noncrcdiderJm;fed iIIatancum,qusE
non nifi vim precarij obcinenc. Obicertangendum faeic eft falum
regisLuficanis, qui cumgraves ob caufas ufijm mulorum Clericis
veller inccrdicere, &
ilii privilegia fua obcenderent, oranibus fabris
ferrariis fub capicis poena incerdixit, neulli mulo fokas fer-

reas adplicarent.
Ooooooo CA-
iSio LIi
CAPUT XI.
QUIBUS MODUS CIVIS ESSE QUIS
DESINAT.
? Civ^ qttis ejfe de^nitj regeJlnefHCceS' 6^ An civitas pojfit expslLcre civem pr^
fore mormo, iHhiut.
i. Item,[tqnis migret 7. T)e exilia,
5, .îd in mijTrmone ohfervttndttm, 8. Ci vitof amittitur per vim h ojiilem,

4, An gregatim pojjit: difcsdi. ^. An deditm j nec rcceptw , civit ma^
f. An licttHff) fit/imfiUretransfHgam \
neat.
Nrer modos quibus aliquis civis eflTc definit, a nonnullis & i/lc
numeratur, fi rexjflne omni haerede & fucceflTore moriatur, auE
regnura habere pro derelido. Tunc enim fingulos in liberta-
tem naturalem abire. Sed cum planum fit regnum ejusmodi
cafunon penitus diflblvijfed in formam interregni recidere/ igitur
perit quidem tunc obligatio civium adverfus regem,qui nullusam-
plius exiftit, ita tamenut primasvo adhuc civitatium pado incer fe
cives conjundi maneant.
. 2. Illud frequentiflfimum eQ-, ut quis fponte, permittente
fuacivicate,in aliam civitatem concedat, fedem ibi fortunarum fi-
xurus. Iflh^c fpontanea migratio quoufq;^civibus fit permiila,ex
modis, quibus aliquis in civitatem fit receptus,colligitur. Qiiidam
enim jufiobello vidiâucextrema necefldtate adadi in civiracis ali-
cujus ditionem concedunt: qui quanta heic libertate gaudeant, ex
cognofcendum. At (i quis liber homo, qui vel
lefîbus civitatis eft
nullius impenoante fubje<flus fuit,uti prifci illi pacresfaaiiliaSjVeleOa
quo ancea tenebatur,jam fblutus/ponte k^c alicui civicati adjunxe-
ric; icidem ex j;udicandum,quidnam circa
ftacucis ejus civicacis eric
migrationem Dantur enim civitates, ex

libertatis ipfi fit relidrum.
quibus citra expreflfum earundem confenfum migrare non licet. A-

licubi certo onereea licentia eft redimenda;puta fumma aliqua pe-
cunise, aut aliqua bonorum portione* De Argivis Ovidlm metam,
l.XV. frohihent dijccdere legeSyVcenaj^ mors pofita eft patriammutare
mkfitL Ubi aucem circa eam rem null^ excicerinc leges quid hcear. ,
GAPUT XI. mi
cx confuetudine aot ex natura fubjedionis civilis colligendum. Qu
confuecudo admictir, corum licentiam quilibet civf^ habere cenfe-
tur. Si neq; h^c pr^lucet, & in fubjedionis pado in neutram par-
tem ea de re mentio fit fada: magis eft, uc licenciam pro arbitrio
migrandi liber fibi homo refervafle intelligatur. Qui enim civita-
ti rerum fuarum hautquidquam CeCe ab-
feadjungitjille cura fui ac
dicat; fed id potius agit, ut infigne fibi firmamentum circumponac.
Quiatamen fsepe concingit, ut publicum regimen privatis aiicujus
racionibus parumexpsdiat, aut alibi commodiusiisdem queatpro-
fpici & vero poflulari ncquic, ut ad unius aut paucorum lubitum
:
resp. reformetur: prpximum erit, utipfis iic conceilum per migra-

tionem rebus fuis confulere. Add. Diodorm sictdml.ix.^y. Aliisuc
dotes animi exferant, fua civiras campum non pr^bec. Alij expe-
riuntur illud: ^êig TrtoCpyjTiig osKjog cv 7? 'Tnitîh dvJS. Nullm fropheta
tsi accefttu mpatriafaa; quod livorc tumeanc ignavi oculi, cum Vir-
tutefupra fe evedos fenciunc, quos quondamin ^quo,aucinfravi-
derunc. Talibus licenciam migrandi denegare velle,idem forec,
atq; liberis hominibus imperare,ut fupra parentum fuorum condi-
tionem nunquam adfpirare audeant. Sed & ipfae civitates ex hac
migrandi licentia commodum fentire pofluntâdfcitis aliundecgrc-
gi is viris. Ciceropro Balbo, Jure noflro neg^ mntare ctvitatem quisquam
wvitmfoteHy ne^^Jt velit mutare nonpteU^ modo adfcifcaturab eaci-vL
tate, cujm ejjefi civitatis velit. Et mox multietiam Juperiore memeria
:
civesRomaniJua voluntate indemnati încoiitmes^his rehu4 reifciisâlias

in civitates contulerunt. Et exomnihm civitatibm via esi in noftram^
fi
tJoJiris,j^ civibm patet iter ad cateras civitates. Idq; jus amplifliimis
verbis extollit: OjurapraciaraJ\nqmt,at^ divinitm jam inde a princifio
Romani norninis a majoribm noflris comparata^ne quisinvitm^tvitatemu^
tetur ifieve m civitate maneat invitm.
Hacfint nim fundamentajir-
mifmia nojlr^ libertatis ^fui quem^ juris (^ retinendi dimittendi effe ^
dominum. add. 1. 12- . p.T).decapt.^poftiim. & Grot. l.z.c.^.^. 24. Neq;
obflat,quod patresfamilias,qui initio civitatem conflitucum iverunc,
padointelliganturfinguli fingulos obflirinxifle, quod ipfi fuas vircs
m commune velinc conjungere. Nam ctiara aliis fociecacibus re-
Ooooooo 2 nun
J212
LiBRi vni.
nunciare paccfl foctiis, fi id fiac cicra dolum malum, nonintempc-

ilive&in frandem cJEcerorum,pr^rercim li ad ccrcum cerapus ibcie-
cas non fic concrjcla.
. 5, Illa camcn migracuroex dcbico aucdccoro obfervanda
fLmc.uc, cuni civicacisplcrunqînccrfu nolle civium nurnerum, mdi-
ccc dc fuo difcelTu. Nilltbrcccercisex argumencis colligac,civicacis
gnara ipfa, an inlcia quis difcedac. Illis aucem uciq;
nihil incerellc,
exprellb civicacis confcnfu opus elt,qui ad pcculiarc munus, prar-
fercim ad ccrcum cempus, fcfc obftrinxere puca qui lcgacionem ob- ;
unc,qui inexpcdicionc verlancur, auc alio in munerc, qnod exfm-

gulari padlo fuic fufcepcum, Scd & cempeftive debcc ticri difceHus,
& quando civicacis non peculiaricer incereft, ne is fiac. Quam in
rcm hxc adferc exempia Grotius d. L Si m,igfiumjh coutracium xs alie-
f!umy>iijipur^tui- (tt ai/t^ tfiprjijens f.trtemJHam exfohcre. Itcmfifidu-
Ciu multttudiriis 4Ut vtrtutis certorum ctvmmheuum (it fu[ceptkm,pr.tjcr-
timfioblidto imminext ; r/tjtparatf^sftt avts ille alium xque tdoriûm fubfli-
tuere^qui remp. defendat, Nec boaos cives dixeris, in quos adplicari
queac illud//(?v.//^"l.i. od.y:^. dtfugiunt cadis Cum fcce jiccaris awici^Fcrre
jufûmpartterdobii. Id auccm probeobfervandum, vocabulum mi-
grandi ica heic accipi, uc q uis alicujus civicacis fincs & ccrritorium ex-
cedac; nonuc impcriocivicacis m (e renunciare velic,

<S: nihilominus
incra cjusdem ccrricoriura Qua; enim certis fi-

domicilium habcre.
nibus dicionemruamcircum{cripUccivicas,ccnfecur fimul prohibe-
re, nequis ipfa invica domicilium ibi habeacj qui cjus impcrium
nolic aa;nofcere. Ex haclenusdicliseciam colligi poccft^quam cifi-
caciam habeanc mandnca avocacoria,queis indigenasab excerorum
minilleriis abftrahere vulc civicas, Scilicec fi ex civicace,in qua pro-
mifcuejus emigrandi ufurpacur, aliquis nuUo peculiari vinculo ad-
flrilas in aliam civicaccm forcunarum fedem cransculcrir, in eum
nihil amplius juris habcianciqua civicas; adcoq; nihil agic, fi vel ma-
ximc difpendium famx non paricuro minccur.. Aft inillum adhuc
manec, qui vel concraipllus legcs migravir, vel pecnliari
civicaci jus
vinculo fuic obftrilus, vel bona adhuc prxfercim immobilia fub
ipQus dicione polTideCj vel deniq; pere^rinandi duncaxac caufa, rc-
ferva*
,
CAPUT XL ^ ^2IJ
fervato fibi civitatis jurejabe/t. Qiio loco etiam obiter memoran-
da lex .Solonisapud fluiarchum mtj^fhu vita: qua recip civitate vetat^
mficjuifirn mperpetmty^ cxiliumpatriafaaexactt, aut ctim toto domtcilio
Athenas artts Jua^ exercendA gratta commigravertnt, ûod ftatuijfe fe^
' eumnon tamfummovendorum caufa altenigenarum ^ quam tnvttan-
rtint
dorum Athenasjpe certa tn communicationes fe venturas civitatis , fimul
jidos cxtflimans fore hos quod confuLto, ilios quod coaBi patriam Juam re-
tHdiavtfJent^
. 4. Gregatim tamen non pofle diCcedi Grotiu4 d.L^S^txxt
cx ca ratione, quia hoc conccfTo civiJisfocietas non pofllt fubfirfe-
re. In moralibus aucem neceflarium judicari, citra quod finis ali-
quis obtineri nequit & fieri non pofle, quod eundem intercipic aut
;
deltruit. Add.Lm^/L^l. c. g.^. Qike tamen fententia dubio non

caret. Si enim fingulis licet pro arbitrio ir.igrarcj cur non idem
liceat pluribus,quibus fedem forcunarum eodem rempore transfer-

re commodum efl:; modo nihil eorum, qus fupra monuimus, ob-
flet. Nec ad rem facir, quod hoc modo civitas debilitetur. Nam
qui jus non habet me invitum recinendi, illi non fit injuria, fi futu-
rum ahquod commodum, nondum debitum,meo difceflu ipfi in-
tercipiatur. Neq'; vero neceflârium efl, ut h^c civitas tot myria-
des civium habeat, aut vicinis femper fit formidanda non magis,:
quam ut hic vel ille privatus tot miflia poflideat, quorum utriqita-
tnen per media iflicita nihil fubtrahendum. Unde etiam Grotij2X-
gumenco parum roboris inefle videtur. I.icetenim h^c vel illa ci-
vitas per migrationem civium gregatim fadam infigniter debilite-

tur,aut demum plane defoletur: non tamen ideo focietas civilis
inter homines penitustollitur.Sed unius corruptio alcerius cfl: gc-
neratio; unius decrementa akeri incremenrocedunt. Natura quip-
pe civiles efle focietates in genere humano jam multiplicato voluit;
fedut haec vel illa civitas pcrpetua. floren^q; fubflfleretjnusquara
juflit. quitamen gregatim difcedere velint,ilhsitidem,uti fingu-
Si
lis,territorium civitatis efl: relinquendum. Alias enim fumma im-
periorum confufio foret, fi licerer integris urbibus aur regionibus
pro lubicu aciviratis fu^ imperio {^^^ fubtrahere,&auCalterifefub-
jiccrCp auc peculiarem deinceps rerop. confl:icuere,. . f
1X14 LIBRI Vm.
. f.
Quo loco eciam ilia quaeftio efl:examinanda, an pro-
bandi fint illi, qui cransfugas fe rimulant, iic hac racione grave da-
mnum illis concilienc,ad quos confugiunc, in ufum fuee civicacis?
Equidem imprudenciae notam non eifugiunc, qui ejusmodi homi-

nibus cemere fidem adhibenc. vid.i.to^^f/.XXIX, 4. Nec valde re-
prehendas illos, qui prodicoribus poft prasfi:icam* operam dignuni
-impofuere fuppHcium. \\di.Vopifium Atirelianox.i^, Nequaquam ca-
men alcerum honefte pofium fallerc ideo cancum, quia infidiis
meis facilem fefe prsbec. Nec debere aliquem fuo fcelere civicaci
infervire, fupra ofiienfum. Qiiin aucem fcelus fic, fidem dare, uc ea
violaca occafionem gravius nocendi nancifcare, excra dubium efi:.
Ec exfecranda femper bonis vifa eft vox Lyfandri fivePhilippi.//^^-
ros tdis faHendos , ulrosjnrejurando. viA.Mian. V. H. 1. 7. c. 17. Si igi-
cur expreneejusmodi cransfuga fidem dederic, fine fcelere non poce-

ric eam violare,uciis,quos deferuic, ferio auc fimulace,ucile aliquod
officium exhibeac. aucem aliquis regerac cum is, ad quem

Qiiid fi \
transfuga feconculic,noflec, hunc ipfi fine fcelere non pofleoperam

aliquam prjeflare, neq; ad fcelus pacrandum aliquem fe validepo-
cuifle obhgare, adeoq; fidem a transfuga dacam eflê nullamv ergo
ipfi non fieriinjuriam,fi,dum rei inani confidic,decepcus fuic. Heic
nonopus cfl, ucinquiramus,peccecahquis ucendo opera cransfuga-
rum, an non. Neq; enim fequicur ego uccndo alicujus opera pec-
,
co: ergo ille eo ipfo jus habec mihi noxam inferendi. Uci non fe-
quicur; qui ficarium conducic ad alcerum confodiendumj, non mi-
nus quam ipfe ficarius peccac: ergo condudorem
ficarius redlein
fuum ferrum convercere pocefl:. Ecfi communis fic fcncencia, quod
transfugaynjure belli rectfiammi in 1.
f D. de adqnir. rer. dom. e. quod
l. i.
concra jus bellinonfiteum admiccere,qui defertis hoftium partibus

noftraseligit; uci illam legem explicanc Q^/^r///^ obf. 1. 4. c. p. Sc Gro^
tiiu I.5.C. I. . 22. Quod camen an de excerno jure belli quod Gro- ,
?i^vocac,an de interno, quod ad legem nacur^ examuflim con-

gruic, fic capiendum, non immerico dubices. Sane fi quis plenam li-
centiam adhibendi operam transfugarum defendere velit, putave-
rim ipfumnon cam hoc argumeiKO nici debere, quod eciara Deus
dia
CAPUT XI !2ff
diaboli&impiorum paraca opera utaturjquam favore judommjar-

morum,qu$ geruncur repellendis alterius injuriis, aut confequendo
juri noftro. Ob quem favorem non videtur jufto beliatori curiof
inquirendum ucrum illi,qui hoftilem flatum adverfus ipfum exue-
,
runc, honeftisan inhoneftis caufis fuerint moti. Adeoq'; cum pr^-

fumerc poflic, juftis de caufjseos priores partes deferuifle,tanquam
cx adprobacione injuflii transfugij reacum non contrahec. Qiiidquid
camen hujus {ic,illud in aprico e/l,nefas efle fidem incer inflrumen-
tafallendidifponere. Deinde paccc fidem ejusmodt cransfuga^ qui
cicra juflam caufam parcesfe fuas deferuifle ferc, inanem efle; ucpo-
te quscendic adfcelusfaciendum,aucconcinuandumi adeoq'; valdc
imprudenrer agere, qui in ifla aliquid fiduciie collocat. Inde ple-
runqicransrugje,qui aliquo numero erfe cupiunt apud receptacores
fuos, quive nocendi occafionem fimulacione cransfugij aucupancur^,
prae fe ferunc, incolerandis fe injuriis adados, uc hac racione faluti
iliJe confulrum irenr. Sic quis ignorac,qua ratione fibiZopyrus a-
pudBabylonioSjSex.Tarquinius apudGabinos fidem conciliaverit,
Sic qui M.Craflfum in patencia camporum traxit Mezeras Syrus, uti
Tloro vocacnr,aut Abarus Arabs, uti ApfianOy auc Ariamnes, uci Vlutar.
^/?^,Pompeij in febenevolenciam &benef5cia extoUendo, de fludio
fuo in Romanas partes infelici fidem fecic. Uaro quam graphice de-
fcribic aftum Sinonis, uc abimprudencia^ labe Trojanos purgecl Fin-
gic ifle fe invifum fuiflreUlyfTi,de quonulla nonfraus credi poceraCa
&CUJUS odium commendacionisinflarapudTrojanos habebar. Odij
caufam arcefHc a nece PaIamedis,ideo occifi, quia bella 'vetabat. Se
aris deftinacum dicic non oraculo deorum,ne vidcrecur fe vijîmanii
pro falute civium voluiflê fubcraherc, fed mendicio Calchantis, ab
Ulyflre fubornati, & temeraria ca^cerorum adprobacione. Qii^ uciq;
am acrox flc injuria,uc re6le dicere poflHc r fatrm teneor neg^ legibm
itllis. Ec camen veceracor deos, & omnia facra prius ceftatur, utfas
fibifit odifje viros/jzm quidem injufteinfenfos, quondam tamen ci-
ves. Nec id tamen plenc iisdem perfuaflc, priusquam oflenco dida
ejusdem firmaca viderencur. Rede quoq; apud Liiw.m 1. 22. c. 22.
îzitwtytransfugam Jirfe magm rei pâditione vemtem4d hojies^ m~
iliS LIBRI VIII.
hil aliudquam umm vile dt^ infame corptu Add. oratio Indibilis
ejfe.
apudW^? 1. 27. C.17. Ec Cn.Marcij ad Volfcos apud Bionyfium Ha-

Itcarn.l.S' Scgeflisapudr4r/>/;^wj A.l. netôdio^patrid^ (quippe proditores
etiam iis^quos antefonunt învifi junt,) verum quia Romams Germanis^
idem conducere ; (^pacem:>quam bellum probaham. Ammianus Marceliinm
1. 18- c. II. in fine. Sub cransfugarum aucem numerum non veniunr,
qui tele ad hoftes abeunc, quo improvifam aliquam cladem iftis
inferant,neq; fidem danc, quod ipforum partes fmc fecucuri. Neq;
eenfendifunccacice fidem dediffs;, quodnihilinimici finccentaturi
in ftacum hofl:ium,eo ipfo, quia incra praefidia hofi:ium verfancur.
Ejusmodi enim cacica fides prsefiimicur de co, qui ad alccrum vcnic
pacis^non qui bellî cempore.
. <5'. Porro & hoc qu^ricur; an non civicas cx advcrfo pro
fuo arbicrio civem poffic expellerc invicum, nullo ancegrefTo deli-
do? Rquidem Cicero d. L incer fundamenca Hbercatis pofuic, ne quis
invitm civitate mutetur. Neq; ideo heic decerior fic condicio civita-
cis, quam fingulorum civium, quod hi pro lubicu migrarc poffinc;
illa invicos pellere nequeac. Qui enim in civitatem aliquam conce-
dit, uciq; omnes fuas rationes, falcem in praefens, eidem veluc illigac,
quas curbari auc everci neceffum forer, fi quolibec tempore pofiec
cxpelli. Quod cum fic fumme odiofum, inde civis hoc quoq'; abs
civicate veluc ftipulari intelligicur, ne invicus pr^cer meritum pofHc
ejici. Sed concra civicas forcunas fuas &incolusi{itatem uni alterivc
vulgari civi non parum ipfius incereft",
fuperftruxit,adeoq, nihil auc
fi is pro lubicu demigrec. Ubi enim in aliq uo cximio cive magnatn
collocarit fiduciam civicas, folec eundem peculiaribus padis adftrin-
gere, ne pro lubitu difcedere amplius pofllic. Nec invidendum efi",
plufculum heic licere civi, quamcivitaci. Nam ubi ille ad arbicrium
civicacis fefc non compofueric,facile potefl: in ordinem redigi. Civi
aucem fi adminiflratio reip. difpHcuerit, nihil aliud reli^lum, quam
pacientia auc emigratio. Solet nihilorainus a civitatibus ufurpari
medium minusodiofum amoliendi cives fufpedos,aut fupervacuos,
& multicudine pra?graves, quo ca?ceris laxior locus fiat; uc nemp^
OS in colonias sransfcribanc, Etfi pierunq; voiencibus hoc fic,duni
,
lau-
'^ CAPUT XI m^
lautiorcra condiclonem' in coloniis fperant , qui domi cum inopia
confli(flabantur, aucipfi ex oculis civitatis, cui invifi funt, fcfc fub-
trahi gaudent, De more autem illo,multis barbaris atq; Srsecis rc-
cepto,juventutefnDeo cuipiam facramemittendiadqu^rendasno-
Tas fedesjluculenter tradit D/<?>97?^ HaltcarÂ. ijdem 1.2. fcribit, Abo-
rigenes fuiffe calem juventutem, diis confecratam more patrio ad
quasrendas fedes, quascunqjfortuna obtuli{let,a parentibus miflam.
Sie Pltmm 1. 5. c. 13. Piccntes ortos dicit a Sdhims^ 'voto merefitro. c
^/r<?^^l. V.Samnitesilmili raiione a Sabinisortos mcmorat. Adde
Juftmum I.24.C. ^.^Feftuw^ in verficrum &

in Mamertm. Lwmm\,
34. c. 44. &
Quomodo Lydus Tyrrhenusûrgente frugunri fterili-
tate fortiti fmt,uter cum partemultitudinisparria decederet,vrdea-
tur a p u d Velleium Paterc. \. I. c. I. Vionyfium Halicarn^ 1 1. Strîbonan 1. V.
.
PariadeScandinavi^ populis memorat P^/;!;^ Warnefridm de gefiis

tongobardorX l c^, Polfunt autem &
folent coloni^ diverfo modo
deduci. Vel enim manent pars civicatis , unde emittuncur; vel
civitati raatrici revercntiam exhibere, ejusq; majeilatcm comiter
confervare deinccps tcnentur,adeoq; velut inasqualifoederejungun-
tur j vel deniq; pari jurc cum metropoli agunt.
. 7. Inviti ci ves eflc definunt, qui t)b crimen verum aut per
calumniam intentatum civitate ejiciuntur. Dum
enim civitas ali-
quem promembro fuo non amplius vult agnofccre, finibus fuis &
cxpcllit, remittit ipfi obligationem, qua antea tanquam civis tene-
batur. Quo ipfo illi fit fedem fibi novam
faculcas ubicuncf; poilic
conftituendi. Efi: aucem in exilium obfalfum
ejici crimengravisin-
juria, (etfi adverfus ifl:am viro forti folatia non defint. vid. Stob^m
j^^m.jg.ôbverum^gravis poena; fic ut mortegraviusid judicecF^/-
hjuddu^ de Ahrahamo. Si enim vel maxime falva Telinqnantur bo-
na, alio tamen ea transferre moleftum efl; nec tninus acerbum a ne-
ceflitudinibus abftrahi &ignominije plenum,indignum fuiflê judi-
:
catum^cui in civitate locUs concederetur. Penicus cnim efFrontem

efle oportet,in quem dici queat illud Juvenalis fit.iMic darnnmm in-
ani judicio, (quid enimfilvis infamia nmnmis ?) Exulab ociava Marim bi-
bit, (^fruitur diis Iratis, Nec cft qucd aliquem moveat illud Ctmô-
PPPPPPP î^
i^lS - LIBRI VIII.
msp*o C^cm 'Exiimm mnfupflicmm eH^fedêrfugmm foy^m^fipplic^,

:
mm qui vdlmtfoenam aliqHamfubterfHgere, aut calamttatem, .eofolum

verttmtMcesf.Jedem aclocmn mutant. Ita^ mlla in lege noflra reêrie-
ttrr^ Ht avud csteras civitates, maleficium
ullum exilio effe mrdtatum. Sed \
mn hommcs vincUy neces, ignommias/j^ vitanty qu^funt legibus conftitutA ; ;
fo^fugiunt qt.iafi
m
ad aram in exilium. ûifi civitate legis vimfiibire ,
vclient,nonprtm civitatem^quam vitam amitterent : quia nolunt^ non adi'

nnturhiscivitas.fedah his relinquitur at^ deponitur. Add.PofyhiMl VI.-
C.I2, Scilicec hoc eftcx peculiari ratione
anciqui jurisRomani,pcr
poterat civicas adimi. Ctcrropro domofida : hscjus a
quod invito non
majorihmproditum^ ut nemo civis Romanm civltatem fofitt amittere^mfi
ipfi autorfaûsfit. Quo minus

autera a magiflratibus togacis civi
capitalia fupplieia injufTu populi irrogarentur,
leges Porci^ Sem- &
proni^ prohibebant. Nc tamen dehda impunita manerent, nihi- &
iominus ncmo invitus civitate ejedus viderecur, voluerunt credi,ex-
iJium fponce a civibus fufcipi declinands poengE caufa(contrarium

planc inftitutum apud yEchiopes memoraCD/Wflr/z^^y/^/^/^L^.c.f.) A-
pxndSaluliiumCatilin. Caerari aiia ieges condemnatts civibws non ammam
eripi,fedcxiitumpermittijubent. Et iterum : exiiiumdamnatispermifium.
Neceflfitatem tamen foli vertendi innuebant, quando capita-
fatis
lium criminumdamnatisaqua &

igni interdicebant, feu ne iis intra
dicionem populi Romani uterentar. Mirior pocna efl: relegatio, per

quam jus civicacis non amiccicur, fed tantum in certo loco necefla-
rium quis domicilium haberc , aut certa civitacis parte abftinere jtr-
becur. Quod poflierius quibus injundlum, apud Romanos proprie

interdictivocabancur. vid. Brifioniu4.fieieB.. antiq.li.c.f. AntonMatth&u^
de crimin.adtit^depoenacA.%6.lo*
. 8- Alio modo civicatem noalubens quis quis mutat, quair^
do vi hofliili fubadlus alterius fe imperio fubjicic, tanquam civem .&
fubditum, fi ve fimul fedem mucet, fivc non. Id quod non fingulis
moHocivibus, falcemquinon alio quam communiciviuravinculo
tenentur,fed&integris urbibus,acprovinciis licere, quando alia fa-
iucis expediend^ via.aoa adparec,in confcflro cil, vid, Grotim\.is:,(S^
CAPUT XI. ^
w^
5. 5>. Solec & illud conringerc, ut civis abs fua civitate pro-
ptcr injuriam alteri civicati eidem dedatur ne illa ob iflud
illacanii ,
falum caufam belli concra fe pr^beac. Ubi qu^flio oricur; an qui

a fua civicate dedicur,nec ab altcra recepcus fic, in illa civis manear,
cec ne ? Proponitur hsc quasftio in 1. 17. D. ale legatiomhti^. Non ma-

nerecenfebatP. Mutius, quia quem fcmel populus juflifret dedi, ex
civitate videatur expulifle, ficut facerer>cum aqua &
igni interdice-
ret. Eadem quaeflio quoq; magna contentione fuic agicaca circa Man-
cinum, qui Numancinis dedicus, ab iis receptus non fuit. Qucm dein
fenatum intrare volentem tribunus plebis Rucilius prohibuic,obtcn-
dens,quo tcmporepaterpatratus,adroIvendam religionecivicatem,
hoAibus ipfum populi Romani dcdideric, civem eum Romanum
cfTe defiifle. Plurcs tamen in mitiorem fententiam inclinabanc, hoc
inccr alia ufl argumenco nihil videri cradicum efle, quod ab eo,cui
:
tradcrecur,recepcum non forec. Nobis fuper ea concroverfia ica vi-

decuri civicatem Isfam in alicnum civem habuiffe jos bcllo ipfum
pcrfcquendi. Sed perdedicionem eum fic fubjici alicnae civicati,us
tanquam de proprio cive poffit fupplicium fumi. Qui ubi rcce-
.
pcus fuic, priori civicaci omne jus in ipfum periic, quia illa volence fub
altcrius civicacis imperium pervenit. Ubi aucem deditus receptus
non efl , licebit civitati dedenti iftum vel plane ejicere,vel pro ratio-
ne delidi punire. Ubi tamen neutrum horum contigit, cenfebitur
non amififle jus civitatis. Quia deditio in fc efl tantum oblatio ju-
quod civitashabetin fuura civcm, fafla alteri civitati, noa
ris illius,
autem pura abdicatio & renunciatio. Adeoq; deditio in fe non pri-

vat aliquem jure civitatis, nifi forte per exprefTam legem fit conflri-
tutnm, utqui ralem in cafum provcnerit,co ipfo civitate excidifie fit
cenfendus. Facic huc illud Ciceromsfro Cuina. Civis^ quemfaterfa-
tratm dedidit^ftnon eft ah hofle receftm^ retinet integram caufam,, ^JHS
civitatis. Ex didis etiam illud eolligitur, fi deditio fit accepta, po- &
ftea cafb aliquo inpacriam rcverfus fuerit is, qui deditus erat, eum ci-
vcm non futurum, nifi ex novo beneficio. vid. 1. 4. D. de capiv. &fofl'

lim. Nam jus poftliminij illis tantum prodefi-,qui fua civitate iqvita
inaliord poteflate vcncrunt,non quos ipfacivitas ulcro inalioru po-
tcftace tradidit PpPPPPP J^
^^'
^ZO tlBRI VIIL -'i
CAPUT XII.
DE MUTATIONE ET INTERITU
CIYITATUM.
i, Jlifttataforfffarelp.idemmaftetpo- s îdfiex uHaeivitatepluresfi^Ht^.
piiUu. (tolltintttr^\6. îdliplurescivttates miantur.

2, T)ebita civitatis per ntfitationem mn^j. TopHliciHatenHS&pmit. ,
S.,Aâ inv.ifoYis f^mnm eo dspHlfo.g. .ômodomaterialepopttliperean
confiflaît, {obiineat.^.^. ûmodo formale^

4. êm Cfvttas pufl mtttationem locuml
'Ucationesincivirate triplici modo contingunt,velut civical
maneaceadem,vel iitnonampliiis riteacle,veluccivitaseflc
.plane derinac.trimigenecismucacioaccidirjrniuaca civicatis.
forma jpuca fi regnu migrec ip ariflocraciamjauc (i ex demo-
cracia & ariftocracia fiacregna
Heic enimformacivicatis eflencialis
manec,- mucatur duntaxac illaforma,qu2e ex fubjedo proprio fummi
imperij refulcaC.Unde&idem cft populus fivea rege/iveabOpcima-
tibus, five popularicer regacur. Quin ecfi concingac, uc populus an-
tealiberfub regis alicujusdicionem bello ica pcrveniac, ucdeinceps
in ejus pacrimonio non ideo idem definic eflt populus; modo
fic,
rex vidor populum fubje(lum canquam peculiare regnum in pofte-

rum velic regerc, non aucem canquam provinciam alceri populo
eundcm anncderCo' Cum enim is fic populus, qui complexu fuo
fummum imperium concinec; idco quancum ad nacuram populi ni-
hil incereft:,pleno an minus plcno jureimpcrium rex obcineac: utro-
yis enim modo unius &ejusdem corporis capuc eft.
0 2. Ex didis rcfolvenda eft qu^ftio ab Arifloteiepolit. 1. 5. c
I.&2. propofica :ex cyi-annidcauc oligarchia in libercatem

ft civicas
&populareimperium pcrvcneric,an cum <rv,tA,QoActâ,pada convenca,
ut&alia a<âcyranni&;oligarchicorum fervarc oparceac civicacem

iibcram? Qui negabanc> hifceracionibus ucebancur; quod, quas cy-
rannus auc pauci illi egcrint,non egcriccivicas,,qu cancum ex fado
fuo obligacur. Yx quod civicas fic,ubi adcommuncm omnia ucili-
latem referuncur j ubi alicer fiac, non jusj non nomen. reip. fed vim;
'
CAPUT m 1221
bTam & potcfâcem rupercOs. Qu^ racio finc dubio frivola cfl.
Nam neilla nunc proferamus, qua^fupra de cyranno cradica func,
ciam morbidum capuc, capuc eft; &
qux a morbido licct capicc
tguncur, ipfa civicas cgide cenftcur Ec quis morbo laborancem
civicacem ex clalTe civiratium excludere velic? Agicabarur quondam
hacc concroverfia apud Achenienfes ex cali occafione. Triginta illi
viri, qui Achcnis rerunvporiebancur, pecunias mucuo aLacedjEmo-
niis publico nomine fumfcranc, His ejedis Lacedafmonij Acheni^
enfes jam liberos- pecuniam repofcebanc. Ubi prccvaluic fencencia
corum, qui debicum ijlud de communi civicacis diflblvi sequum &
concordia; proficuum purabanc. De quo fado ica jiidkztDemofihe-
nes comra. Leptmen: ipacnjov ^rjfxov. sAecBolj crvma^viyK&iV dvjov ffgi^ fiejaêii/
rrjg^ccTToivr!^ ou<^(jLri XvdcnJcov oonoXoyxusvov fji,ri^sv, 'BeruntfoûlummalmJJe
ferfecorjfem imfenfas^ quam de faSlis conventis qutdquam> non imj/leri.
F.c mox Achenicnfe& alloquens l / tum quidcm etiam illis^qm injurijin
njos jucrunt-iêcunias illas conferrt volutftis^ne quid de rerumconventa^
rumfide dcpriret, Idem fadum tzngk/focrates in Areopagitico. Quin

ne quidem fi in formam provincisredada civicas efledefinacquod
ancea pecunia; raucuo accepic, debcre definic: quippc cum debicum
non pr^cife utrali, fed uc bona aliqua pofliden-
illud in iflacivitace
te fundatum, ad qnemcunq; pofleflbrera fimul cranfcac.
: 3. Sed uci de ^realicno, quod in ufum civicacis irapcn-
fum,acincoco iftiuscorpore veluc haercre pra?fumicur,resplana vi-
decur: ica nura idem deomnibusadis alicujqs invaforis,eodem de-
pulfo, pronunciandum fir,non ica liquidum cflrl Equidem fi inva-
for civicacis cum alia civicace foedus iniveric de auxiliis in commii-
nem hoftem conferendis, fi partcm pra?dje eidem donaveric, aut
vcndideritj &foedus,& donario,& vendicio firma raanebunc, inVa-
fore depuUo.. Alceri enim civicaci fane jus validum ex iftis adlibus
fuic quaeficum, quippe quasinivic cum invafbrc canquam capice ci-
vicacis,& vcluc in emoluraencum ejusdem qnocunq; aucem ciculo :
ad impcriura iftcp^rveneric, fua nihilincereflie judicavit. Neq; ifti

alui aliud infupcr viciura fubefl:. Quid fi aucem fpolia civibus op-
gr.cfl[isperin]uriam crepta inVafor e>:ternaj civitacivcndideritJNum
PPPPPPP % co^
iti2 LiBRi vm.
codepulfbifti vindicare eadem poterunt? l^^xzBosckrm differt.de e^
ûod egit civitas, fas efle pucar, fi fciences emcrinc, uc fuam culpam
agnofcanc, &
aequo animo careanc illis, qu^ nec vendi nec emi fine
injuria poflunc; imo etfi imprudences emerinc. Qiôd quidem in
foro confcienciae plaufibilicer dicitur. Si tamen communem popu^
lorummorem refpiciamus, non adparec, quomodo fpoliaci abs cer-
tia civicacc, quac amiferunc, vindicare queanc. Nam quamdiu inva-
formera duncaxac violencia graflatur, prohabecur:
hofl:e civicacis
&fpoliacivibusexcorca, ubiin alienam civicaeem cranslaca fuerinCi
codem jure cenfebuncur, quo aliae res mobiles, quovis bello parcse.
Ubi aucem confenfu civium iftius invaforis imperium fuericconfir-
niatum,exceri bona civibus erepta canquam jure confifcata haberc
poflunc. Nam uci alias pacifici, quorum nihil incereft,belligeran-
tes squalicer ^flimare, & fadum fequi poflunC ac folenc; ita quid
aiiena civicas de fuo imperio apud fe difponac, excerorum non eft
judieare. Vcrum ada invaforum injuftorum, qu^ intra civitatem
tcrminantur, iftis dejelis fane refciiidi pocerunc abs legitima poce-
ftace, quancum ex ufu reip. fueric. Idq; non folum circa leges abs
calibus lacas valec,- fed & circa donaciones, aucalienaciones rcrum
qux falva rep. falvisq; legibus in alios cransferri non poceranc.
. 4. Solec & alia heic qu^fl:io moveri quisnam locus fic ;
adjgnandus regi, qui in populum ancea liberum fibiimpcriumqua-

fivic,auc populo liberopoA abolicum fl:atum regium? Ubi quidem
Groti^\.2.c.p..$. refpondec, eundem civicaci pofl: mucacioncra
locum deberi, quem ancea ipfa, ejusvc capuc in convencibus habe-
bac. Nobis camcn diftinguendum videcur, ucrum v. g. rex, qui in li-
berum populum fibi imperium qusfivic, in anciquo convencu auc
fyflemace permaneac; an vero ab eo deinceps {cCc disjungat, fuasq;
res feorfim adminifl:rec. Nam priori cafu fine dubio non poterie
ahum praecenderelocum, quam ancea populus liber obcinebac, non
obftanceillo fplendore aut raajefl:ace, quss perfonam regiam comi-
tacur. Sicuc & vice vcrfa populus liber, excerminaco ftacu regio,in
eommuni convencu cundem, quem ipfius quondam reges locum
btinebanc, fibi vindicare poceric. Aft Ci vel populus vel rex peni-
tus
^
-
CAPOT m mi
tus fefe ab anitiquo coiivencu auc fyftemace reparaveric, ''antiquus
iftius civitatis illi nullum adferet
locus prsejudicium uc neceflario ,
locus inferior occupandus, cedendumq; illis, qui in communi

fic
quondam conventu priorcm tenebant locum eum naturalicer in-

;
tcr fc sequalcs fint,qui fummum imperium obtinent.

. f. Mutationes,quêfficiunc,utcivitasnonampIiu5vidca
tur cadem, duplici poti/Iimum modocontii^gunt: vel ut ex unaci-r
vitate duas pluresve fiant; vel utplures civlcates in unam conjun-
gancur. Prius evenit vel confenfu mutuoj vel vi bellica. Confenfia
inutuo ex una civitate plures fiunt, emiiBs coloniis ad eum moremj
qui Gra^cis quondam erat. Nam Romani poft:, quos hodiepo- &
puliFuropoei fere fequuntur,colonias ita deducebanc, ut illas pars ci-
vitatis matricis ftve majoris patri(s manerent. SiÂ quse priori mo-
do deducebantur coloni^jpeculiarem deinceps civitatem conftitue-
banc; ica tamenuc majorem pacriam decenti honore, &qtiodani
quafi pietatis culcu cenerentur ^xo^t(\\jA.v\di.Thucyd'ides\.\.^Henr,
Valefim ad excerpta Feirefitana p. (S. &
7. Hohhes de cive c. p. . 8- Cas-
terum hoc modo emiffa colonia, nifi in ejus dedudione id cxpreflc
fuerit conventum, non tcnebitur exfolvere debita abs civitate ma-
trc contra6la; quippe qu^ hujus bona ultimo afBciunt, de quibus
colonia (quod fupponitur,) nihil parcicipat. Et licet aliqua com-
moda ex illis debitis forte in perfonas colonorum rcdundarint eo
tempor,cum ipfi in antiqua adhuc pacria h^rercnt; co tamen no-
mine nihil fefe exaduram profitetur antiqua civitas, dum liberos
eos abs fefc diraictif. Quanquam il rem confideremus, ci-
accurate
vitas, emifla colonia, in fe non mutatur, nec eadem videri definit;
fcd (uti in naturaligenerationc) ef!icic,uc pro unadeincepsdusecivi- :
taces exiftanc. Quod fi aucem rcgnum aliquod in duas plurcsve

diftindas deinceps civicaccs communi confenfu dividacur; ^quum
fucric, ur regni patrimonium publicum,ncc non dcbica toci inhEeren-
tia sequalicer dividancur. quando ejusmodi divifio nlcro infti-
Etf!
tuicur,vix contingere queat,ut non cxpreffe fuper ejusmodt cafibus
difponatur.
. <S. Ad ejusmodi mucadonem^ quacivitas aliqua eadem
fl
'
^^j^
LiBRi vm.
eflc dennit,referuntquoq;, fidiio populiuniantur,t5onper tnodum
foederis,auc percommunem regem, fed ut revera exduabus civitati-
bus una fiat. Quo cafu Grdtm d. 1. cenfet, jura,qi]a; fingulae civitates
uniendce habuerunt, non amitti, fedcommunicari,ficut&onera atq;
debita,ubi diverfum non convcnerit, vid.z:/V//i^l. i. Q.^zfubmt. ft
tamen accurate confiderandum,an duo pluresve populi ita fe con-
jungant,ut pari deinceps omnes jure novam aliquam civitatem con-
ftitutum eant; puta.fiduodiverfi populi dcmocratici,abolico prifti-
no regimine in unum populum regnumq; coalefcant;aut fi duo re-
gna, fublatis utrinq;legibus fundamentalibus, remotisq; familiis an-
tiquis regnatricibus, novum regnum condant. Qua unione priores
civitates deleri, acnovam exfcrgere manifenium eft. Afi: vero ubi
unacivitas altcriita con]ungitur,utuni quidem fuaresp.fedesq,- ma-
neat,altcrius vero ciVes relida fua fede in aitcrius civitatis jura fe-
demq,- adfcifcantur,unam quidem penitus perire confiat: illaautem
quae remanet,eadem eflc non definit, utut taii accefilone infignia ca-
piat incremenca. Dccaccero uniri civicates divcrfas,ut maneat quasq;
quod fuit, non poflunc, nifi per modu ardlioris foederis; quod fyfi:e-
ma aliquod,rion autem civitatem proprie didla producere aptu efl:.

5. 7. Mutatio deniq;iqua civitas penitus efle definit, contiti-
git,quando ipfe populus diflblutus fuerit, aut extinlus. Equidem
coramuni diderio jalatur; reges efle mortales, resp. ^ternas. Std
hoc ideo dicitur, non quod non populi quoq; violento aliquo cafu
extingui aut difllpari queant;fed quianon,uti finguli homincs,cer-
to decurfo a?vi fpatio per naturam deficiant,fed mutatis licetfingulis
alijcontinuo fucccdant, idq'; vel furrogacione exterorum in locum
deficientiutn,vclpropagatione fobolis. Qua fucccflfionis continua-
tione idem fempcr populus videtur,iisdemq; juribus fruitur,ututlk-
pius finguli cives fuerint mucati. LucUnm in 'Amoribm. Sciens deinde
(natura) quodomnes mortalis fumm^nateri^ opficmm^ ^ quod breve ade&
tempm vivendi unicmj^fatofrAfiitutumefi ; alterinA interittm.ut alterita
ortu^ effet, idquod nafciturê diverfo adpendit,
excogitavit; ac morienti^
Mt mutuis ftiCLefmnibus inperpetuum tempus viveremm. Qux res ut ac-
curatius intelligatur, obfervanda funt, qus fuper diverficate corpo-
Tum
CAPUT XII. nif
fum ab antiquis philofophis cradita futic. V.g. apud Tlutanhitm con-
jugal.ff^^^pt. Tmv cr&}fid7a)V oi (piAoav<poiJd (jlsv h îs^cirm Kiybfnv hvw,, xa-
ÂTne^roAov Xj q-êTTEôrJctêsK crvv^Tfjof^svav^ wg oiHiav f^c^vavv.^d ^siiva)'
fiiva KU&aTr^ l7< âv ^dm haôv, C0yporumphUoJophi alia ajufit

Hgjj (TUfiCpvri,
txvartihm dejunUis conflare, ut dajfem^ exercitumjalia ex cmtfaBis, ut

domumt ut navim ; alia ex unitis^^m unam naturam concretisût anima-
liumfingula. Add, 1. 50. D. de ufurp. dr ujitcaf. 1, 23. Sf de rei vindicat. Cu-
.
tacmi objerv. If 53.&

I. . c. 1. 2^.c. uit. Seneca efifl. I02, Qu^ etiam cali mo-
do exprimi poflunc: quod in univerfum corpus ric,quodf aliqua,
cohasrencia, auc vinculo aliquo ica concinecur,uc unum fit. lllud vin-
culum porro^ quo parccs corporisin unicacem combinancur, criplcx
cft,nacurale,arcificiale&raorale. Vinculu nacuraleed, quo corpora
nacuralia concinencur. Arcificialc, quo res, alias nacura disjundaj,per
induftriam humana compinguncuc in unum&concinuum aliquid.
Moraledeniq;,quo per inflicucum humanum diverfa individua ica
coUigancur, uc unum efle inteiligancur. Qualia corpora ctiamfi ex
brucis quoq; confl:are posfint, uc grcx: prsecipuc camen conjundio
mulcorum hominum heic atcendicur. Acq';hinc refulcanc cria genera
Qu^ omnia hoc habenc,
corporu co, nacuralia,artificiana,& moralia.
uc manere cadem videantur, quamdiu illa conncxio, pcr quam ab
inicio iflorum partes concinebantur, fimul femel abrupta non fue- &
rit. Exindc efl:, ut homo ideaa vidcri non definat, etfi particula^cor-
poris ipfius varic transfpiraverint, &in eorum locum cxnutrimentis
ali fufFedae finc. Quo fpedlat locus apud Senecam epifl. 5'8.& Vktar^h,
de E< apudDeiphosêdit.Xyland.p.^p2. A. B. Huc quoq; cirea corpora ar-
tificialia fpedat quseflio apud antiquos vexatifliima Riper navi The-
iei, quae fucceflu temporis ita er^c paulatim rcfeda, ut nihil dc iflis li-
gnis, cx quibus ab initio fuerat extru6la, fupereflec. vii.Plutardj.TheJeo
pjo.C. l.yS. D.dejudiciis \.\Q.Y).qmbmmodisuJmfr.amitt. esfi hoic le-
gi repugnare videacur 1. pS- ult^. dejolution. 1. g3.. f D. de verb. S- .
ligat. Vionyf.Balicavn. l.i. de cafa Komuli. De corporibus moralibus agic
i, y(S.D. dejudiciis. Luculencus quoq; efl locus Plutarchi dejera Numi-

tiis vindicia. Civitas esi resquadam unica ^continens^ ammalis inflan
m^ mutationihm fecundum atatesjuam exuit n-aturam^ aut ratione tem -
in(^ LIBRI VIIL
pHsaliudfitex alto.fedfemper easdem ergafe affedtiones^^ ffaturfm

onfe?naneas fervat, quamdm communitas^ qii mutuis complexihus de^
mncttûnumj^ corfm efficit ,unitatcmfHamconfervaverit. Addic,fin-
gulos homines fucceiliJ temporis plus mucacionis rufcipere, quam
paacos annos amicu tuum non videris,adeo
civicaces. Si cnira incra
habicum vulcumq,ejus, imo faepe & mores fic reperies mucacos, oE
eum vix fic agnicurus. Contra fi vcl pofl: XXX.annosineandem ve-
nias civicatem, non folum eadem aedificia, fcd & eadem indicuca*
cosdemq-, morcs populi dcprehendes. add. Grotim d.l. Ecfi lapfu cem-
porum omnino fiac, uc populus fecunducn omnes efFedus non pro
eodem habeacur. vid.fapra 8.c. 3- . 29-
1.
. B- Haecquanquamicafint;ffericamenuciq;pocen:, ucpo-
pulus aliquis plane incereac, idq; fi vel fimul pereac maceriale popuh,
feu muIcicudocivium,vel morale vinculum, quo popuUis coha^ree
abrumpacur. Maccriale feu corpus popuii perir,vel fublatis fimul
omnibus partibus, fine quibus corpus fubfiftere nequic, vel fublaca
^corporis rationc. Exempla populorum, qui fimul &femelfuere
extindiiijmemoratcrm/^ ^./..4. add.1.21. 'D.quih.mod. ufisfr. amitt.
Ubi qua^ricur, fi ex ejusmodi clade tam pauci fuperfuerincut ipfi am-
pliuspro populo cenferi nequeanc,num hi jura populiantiqui reci-
neanc? (vid.I.^/if.D.^^/^. mod. ufmfr. amitt^Grotim d.L fencir^pofle in
ifi:ispaucisfubfifVere dominium, quod populus habebac admodum
privatorum non ; quid populo uc cali compeciic, e. poflecales fibi
{\ i.
aflerere poflêflônes &bona dclecorum civium,non pofle autem fi-

bi eosdcm artribucre fummum imperium, &
quae alia inde depen-
denc. Quod \ tamen pauci ifl:i, alio prsecer bellum cafu ad paucica-
tcra reda(fli, fc cancifper concra cxcerorum invafiones cueri poflînt,
donec iterum in jufl:i numerum populi sllcdisaliis fefe fuppleverinr,
non videa,quarc prioris populi jura fibi aflerere ncqueancvid J^^y?//?,.
l.V.c.(5' mf. pr^fertim cum nondum fitdefinitum, quocnam pa-
eresfamilias ad populum requirancur; &abinitiocum genus huma-
num in populos difcederet,fac exiguus numerus populumfeccFic. A-
^xx^fti(lmum\.\. quinquaginca filij Arcaxcrxis tantmfopulmvoQZXi'
tur. Niobe apud Ovidmm metam- 1. YL quatuordecim fuos liberos
vo
CAPUT XII. 112^
VOCat fopulum. Apuleim afoiogia, îndecim liberi homines^fopulus elh
Add. 1. 7- . 2. 'D.qffod cujusj^ umnjerftt. Ubi ctiam in uno nomen
univerfitacis , (collegij, non populi) /lare dicitur ; cui tamen neccflum
fueric dc afcifcendis collegis macure difpicere.
quoq; mulci- Intcrit
tudo hominnm,ex qua populiis conflat, quando non quidem fin-
gulicivesextinguunturj fed tamen fponteob peftilentiamaut fedi-
tionem difced unt^ aut vi ita diflrahuntur, ut coire ampliusincerfc
ncqueant. Uude
pcr -adulationem magis, quam ex vero IJienfes
Romanorum {^^^ majores jadabanr, apud Ji^;;??1.2g.c.i.&:1.3i.c.8.
Quomodo Scoci a Maximo difperfi fuerint, vidcri potefl apud Bh-
chananHmrer.Scotic.l.^.jHbJinem. n
. $>. Formale feu fpecies populj interit,

fi aut omnis, auc per-
fela juris communicas tollacur. Penicus collitur comraunicasjuris

&imperij, fi cives finguli palTira diftradi diverfis civicacibus accref-
canc, five libercaccm perfonalem recineanr, five ad fervilem quoq;
condicioncm redigancur. Exemplum Capuac vid. apiid Livium 1.2<f.
c. KJ". Perfefla aucem communicas juris incer membra ejusdcm po-
puli collicur,fifinguli quidcm hbercatem pcrfonalem retineanc,inq;
oppidis&agrisfuis rehnquancur; ica camen, ucalccrius civiracis im-
perium fubeanc. Quales populi in provinci^ formam redigi dicun-
tur. Sola camcn mucacio loci, oppidorumq';, autdecradlio rau%
niraentorum uc populus idem cflc definac,
.,
non efficiunc.
F I N I S.
SOLl DEO GLORIA,
L, d. S.
Si qua typochetarum errata corredoris oculos efFugerunt, Bcn,

Ledor pro fua dexccricacc facilc crnendabic,
Ctqqqqqq 2 IN-
.
INDF.X
INDEX RERUM.
A. Amorfui.lSa.Sfa.
ABrolutiis rex quid. 5).f p. Analogia. 588-
Abufus crcacurarum. 4f r. Animalium ma<flatio. 447. 4fa
Accepcatio. 3^5. 3S0. Animus uc Ciirandus. 2or.
Adio mixta. f (5". moralis. f <>. <5"> AntccenTor quomodo obliget fue-
propria. 1051. cefTorem. 1207.
Adiones aliense quatenus impc?- Amichrefis.cf/f.
tencuF,74. Apis.zf^
Aliones adverfus rcges qua- Apum c(Ktus qualis. 07^
\cs.lioS' Aqua.zSif.
Adasni jusinresqualc.4f(>'.47a Arbirriofficium. 275- 740. BST^
Addidio m dicm. S-^p. Ariftocratia.p^g,.
Adukerium.Z^f.ioil. A{rscuratio.<5"8f.
Advocacus an falfum dicere queafi Atheifmus. 312.
pro reo.412. Avocacoria mandata. I2IZ.
^dificium.fop,. Aucocheiria.203.
i^qualicas hominu natatalis, ^(f 8. B.
27 p. in contradlibus obfervan- BêlTum. 7. quatenuslicitum.ncTo;
da. d^ZX pro quibus redle geracur. 1170.
y^quicas. 732. 743. folenne.il<5"(5'. II72.
Affedus.ff. Belli alea. SSZ^ caufx. Iicfl. jura.

Agroru m difTercntiaj. fif. i^?^^'. 2(5*1. licentia. 11^5.
Alapa an cum casde repclleit- Bcneficium.ôf. ffg.
da. 2Z2. Bellialitas. 16^0.
Alea beUi. 25*1. Il^g. Bonicasadionis.iof.
Alienaquatenuspromicta- Brucaanjuriscapacia. If^.
cur.370. C.
Alienacio. fiS- bonorum publico- C^des in defenfionc pacrata inno-
rum.115-7. xia.22S.
AUuvio. f if Capcivicas. 842.
Ambiguitas fcrmonrs. ^(H. Captivorum rcdcmcio. nSS
Amicitia. ff 7. up^ Caricas. ^/z.
Car-

RERUM.
Carnibiishumanis aii vefci liccat.Concubina.SI^.
Cafus. 2f >>. (iô Condicio quid & quotapkx. ^^M
Cavillacio. 71^. 7^7.tacita.434.
Cau(amoralis.(Î. Condonatio. 705*
Cauf^rocia. 2f7. Confanguinicas.7^8. Sof.
Caucio de non Ixdcndo in po/le- Confcrencia quid & quocuplex-jS-
rum.lo^-f Confcienci^ vis. ^lf 8<SS, .
Charca. fio. Conrcnfus. 531. cacicus. 35^,

Chriftiana religio.if (^.22^. Confcnfus gencium. IST. 17I.
Civilis flariis. 8f(5'. Confilium.^cr.î^. afiT.
Civis bonus. Sf 7. Conruecudo.f5.
Civisquid. 85>f- Conccmtus. 27<5".
Civis univerfi ucilis. zSz. Contradidio adparens. 714.
Civicas an a nacura. Sff. 8fi> Concratus quid & quocupkx.
quid. SS(S. quare infticuca.SdT.. cfsf invicus. lof 4.
.
quomodo mucecur. I2i0. Concraifluum requifica. cf 25.

Civicacis Urudlurainterna. 670; Corpus uc curandum. 200.
Coadio. fvT. ^S^ Criminum definicio. I02I.
Coclibacus.7(>"l. Culpa.i)p..2f8.2cr2.
Cognacionis jus. ^^S. D.
Cognicioboni&malipenesquem. Damnumquid'. 2f2.quinamdent.
Coionia.l2l<5'. (I02f,. Debicorob^racus.3f7. (2ff,
Comicia.5>(5"^. Decalogus. i02f.
Commerciorum libcrtas. iph Dedi innocenscivisanpoflit.1039
Commodacum.d*37- Dedicus an maneaccivis. rzi^.
Commodicas morum. 272. Defenilo fui violenta licita. 207.
Comparacio officiorum.73f. 2 2f . i i^^^f.an iTc in obligacione,
Compenfacio.700. 20p qualisinlibercacenacura-
Communio 4^3. primaeva.
qtiid. li. 210. qualis inciviracibus. 2?3.
4f8 47f.impugnaca vindi- & 2/7. ejus, qui aucor efl injuriap.
cara.4(5"7. 23f.rerurn qualis.250.
ConatubfummusanfemperfufE- DefenfTonis inculpatae punflum.
ciat.^fo. Dcformicas. lcff. (218.
Concilij voluncas 86S. Deijusincreacuras.44f.
dqqqqqq ^ pdc-
INDEX.
Exiftimatlo quid Bc qnotuplex.
Delegatio.7o7.
IIOI.
Dcmocracia.^2l.
Demonftratioquid.ai. Exfecutio peccati alieni, 1027.
rei judicatse.748.
DcpofKUQi. (S^p.
F.
DiaatorRomanus. pT^
Dirpenfacio. loo. Eabularum ufus. 404.
Faflio. 1017.
DinTimulatio.jpiJ.
Faculcasnaturalis differta jure.521.
Divortium.785.
Fairiloquium non omnc illicicum.
Dolus.34).
Dominiumquid.4f5.quotuplex. Favorabilia.72/. {396.^0^,
45-4. an a Deo. 4f 7. ^^'^.quo- Fer^ beftis cujus fint. ^p6.
modo cransferacur. ^^^civium Fidejuflio. 348. cTi)!. 1100,1191,

an a civicace. ii^^.cminens.) / 5-2. Fides fervanda. 3 1 1.
Dominij origo. 4^0. 47<^. rubje- Fiducia. (SBp,

dum.825'. utilicas. 4^2. Flumen. fift
Dominorumjus.843.84r. Foedcraquocuplicia.lip2.iip8;^
Donacio mortis caufa. 5-43, reci- Focderacorum ucri pocius ferendu
proca. (J^f. auxilium. 11^7.
Donaciones regum. 1208. Foecus.ro8.
Dubia confciencia. 42. Foripr^bicio. 301.
Ducum poceftas. i i(J8. Forcicudo. 189.
Duellum.220. Fracer. y6o.
Duelli decredacio. 1 1 1 2. Fraus legis. 728.

E. Frecura. 293,
Ebrieras. ftf,^^^. Frudus. 5-07.
Educacio libergrum. Szp, Fugerequaccnus quis tencatur.

Eleaio rcgum quocuplcx, pS^. 219.224.
fiinere aliena nemo cenecur. 302. Fungibiles res. 66^
Emphyceufis.^-ao. Furiofus. 334."
Emcio vcndicio. <545' cenfus an- Furisnodurni csedeslicica.232.
nui.^7<5. Furisobligacio. 2($7.
Error.^^-. 2 13.538. 4^3. 7^<?. Furrum. 1022. ex ncceflicate. 244.
Excepcio neceftlcacis* 238. Furti poena. 1090,
Exibum. 1Z17. Facura an impuccncur. 71.
/ Genc-
1 1 1
RERUM.
G. <J7. 100.
Impoflibilltas.
Generatio. 8 lO. 829. Impoflibilium nulla efl: obliga-
Gratitudo. 307. cio. 35-^.
H. Impucacivitas.(^r. (^4.72.
Habitus.f^. ^ Imputatio. 124.
Herilis poceftas. 841, Incorporalia quomodo bello ad-
Homicida. 2(ô. quirancur. 1177.
Homicidij poena. 1090, Indifferencia aftionum natura-
Homoaniraalferox. %^7, lium. 25-. voluncacis 5-0.5-2.
Hominis caufa an omnia creata. Inducise. 1 1 8 2.
445-.dignicas. 136. iSo.aeftima- Infamia. 1106. 1109.111r.anpa-
do. z6z. jus in creacuras. 44^. ciatur fubfliicucum. 1114.
4f o. imbecillicas. 138. pravicas. Infances an dominij capaces. 477

i3(^.variecas. 137. Ingracicudo. 308.
Honeftum ancelegesandecur.^^-. Injuria. 117. 120. 844.
Honor. 1115-. quacenus debeacur. Inftrumencum, 35-5-. 7^6.
1 2 o. 1 2 d. an ab arbicrio im- Incelledlus. 3 ^.
perancium dependcat. 1142. Intencio. 122.421.
Honorisdefenfio.22 3.fundamen- Incerpretatio. 709. ftrila.432.
ta. 1 1 6. Interregnum. 985-.
Hofpitijjus. 295^.' Invaforiimperij quatenus paren-
Hoflifalfumdicerelicet. 409. dum.ioo8.
Hoftium res quomodo adquiran- inventio rcrum amiflarum. joi.
tur.j'0 5'. / Invicum. ^'(J. T2 0.
Humanitatisfimplicisofficia.283. Judex. 738.
Hypochcca. ($9d. (285-. Judicisofficium. 273.
I. Judiciorum difcrepantia. 8 67.
Ignorancia.43.(^9. Jos.^-.i^. 8o.perfc(flum&impcr-
lllicicofu nulla eftobligatio. 427. fe<flum. 107.^5' 3. quomodoad-
Imperium unde. 87.91. 93.842. quiratur. 322.
abfolutum & limicacum. 95-9. Jus gentiii poficivu an decur. 195-,
cemporarinm.974. Jusjurandum quid. 415-. ecncipi-
Imperijvis. 843, endumperfolum Deum. 41(5^.
Impoficio. 4, 2 j. 3 8 7. cft vinculum aeceflbrium. 422.

42.8e
.
INDEX
428.excludiccaVillaciones.43!. Liberis quiddebeacur.j^^r
Libercas in genere quid i^j.qua-
per alcerius capuc. ^16. in alce-
riusanimam. 43 7. inccrprecari lis in Deo. 133. qualis in brucis,
penes quem. 43^.1 20;. quace- 134 nacuralis 143. 277*278,

nus obliêc h^redem. 437. re- quomodo comparecur. 8yo,
laxare penes quem. 442. 12 6. 983 voluncacis, jo 1 3 2,
Jurisjurandi refcinio. 429. i2oy. Libido vaga 7^2,
divifiones. 439. Licicum 103^
Tusregis. 953. Limicacusrex quid, 9^2.'
JusvicjB&necis.io3 4.lo43. Liccoris ufus. 294.
JuftitiaDei. 1^4. i<^(5. a6lionum. Locacio condudio. d/7

107. perfonarum. lo^.vindica- Lombardia* (J77. .
tiva. 105-0. 1087- Locaria. (^84

Jufticisedivifio.ioS. ji(J. -Ludi^dS^
L. M.
L^dendus nemo. 2;!. Magiflracus non habec jus bclli.
Laticudomoralis. 30. 33. 1166*1169,

Lacro an fidei capax. 348. Majefias an realis vel perfona-
Lacrocinium. i j' 3 lis* 9 y 4.
Legacionum jus. 197. Malicia ^3* ic^ 104.
a(Slionis,
Leges fundamencales. $6i. fum- Mandatum quocuplex. 377, (53 3

tuarix. 1 147. Mare quatenus proprium. 48 x
Legis racio. 719. nacuralis difl;ri- Maricalis pocefias. 761*76 f.
bucio. 198. Macrimonium. 749. irregula*.
Legislacoris requifita. 9 (?. rc. 7(S"4.
Lex quid. 81. nacuralis, & pofici- adMacriraonium obligatio. 7yi>

va.loT.ucobligetquid requira- yf^.jyp.
an Matrimoniorum libercas. 303.
tur.94, 97.i92.civilis.ioi8.
pofiic legi nacurali repugna- Macrisjusinprokm. 817.
rc. 1020. Mediacor. 379 744. 1191.
Lexnacuralisundevimobligandi Membru incurabile redlc abrcifiu
habeac. 190. fola non fufficic. dicur.2 3 9
Liberinaturales. ^-^-i. (iô* Mendacium. 39;'.
Liberorum obligacio* 828 Meices oper^ turpis. j 6s\
.
RER.UM
Merctrix. 3 <^77r?* . Noxalis a(îo if^, atfo.
Mericurn. liSîo^S. Nuditas* 8oi
Mecempfychofis 448* NumustiJoy
Mccus 3 43 3 fo. 42 f 1 1 S 7*
.
Nuncius. 379^
Migracio cx civicace. 1210.
Milicarc in bcllo injufto an fas* Obligatio quid. 18. 82* 97. coh-
Militaris difciplina.)034 (032 genitavcl adventitia. 3I2 na-
Miiicum obligacio. 3di,io3<^. turalis vel civilis. 314. perpetua
MinsE. 219. Vel tcmporaria. 3 i7*mutda vel
Minorcnnicas, 337* no mutua 3 1 8.ex delido.io y^,
Mohacra. 677^ Obligationis quis capax* 8 3 8 d. .
Monachi. 282. Obligatur nemo fibimetipfi. 8y*

Monarchia. 92 9# Obfccena vocabula, 392,
Monetas mucacio. 666 Obfes. 1041, II 91,
Monopolium(^y4 Occupatio. 49 o. 49 3 . quotuplex^
Monspiccacis. (J77. 49 i-quando fiat* 49 8, yoo.im^
Moralia encia quid. 34 aninccr. pcrij. 980.
ta* 24. Odiofa. 721.

Morahccrcertum quid. 34. Olla fortunas. d84*
Morcs gencium foedi, i68, Ordinesregni. 9^5-. 9^9.
Mors, 70tf
Mutilatio cum cxde arcetur.22o* Padum quomodo difFerat a lege.
Mutuum. dd3 79quid, di 3* 704. nudumaa
N, obliget. 32d.tacitum.332. uni-
Naturalis juris origo an voluntas verfale. 382. adjedum. 6 8 <J.bel-
Dei. i<53.an cjusjufticia.id^, licumanvalidum,ii8o.
Navigatio quatcnus libera. 489. Padprum neceflltas, 3 io
Ncceflaria non impucantur. <J4 Parentibvis quid debeatur. f fi'.
Ncccditas quotuplex2.3 d, quacc- Participatio fceleris. 2^7
nus jus det in rcs alicnas. 243, Patria potcftas. 82<5.8 3<^#
NccenTicatis cfFcdus. 237, Patris& matris comparacio, 8 2 r*
Nobilicas* 1
1 3 3
Patrimoniura, 9 7 (J*
Notitiaenaturalcs. 178. Paupcrics. ^;^.
NQvatio,707. Pax. 7, 11/9. II 87, nacuralis.il' o.
Rrrrrrr ly^.
INDEX
ifS' infida. if^ Poteftas. i6.
Peccati aboiido* 130 ^/limatio* Pra^cedencia. 1122. 1129.1132,
Pecunia. (^04 (1077. Praecepca abfoluca hypothcti- &
PercuflTores in bello an adhiben- ca. 198 affirniativa & ncgatt.
di 1 173. va. 238.
Peregrinoru admiflio. z^S^ 298 Prj^da cui adquiratur. 117 f,
Pcrjurus quis. 441. Pr^vcnire quacenus akerum H-
Permiflio. 7898 1023 ceat. 21;-.
Pcrmutatio. (^43, '
Pretium quid &
quotuplcx. fpi.
Pcrfonamoralis, 9. iofila. 15. Primogenitura. 274/
'
Pccfona^ divifiones. lo* Probabilicas. 39.
Perfonaspluresunusruftinerepo- Promifla regnu quotuplicia. 9^4^
teft. 12. Promitrio quotuplex 323.
Pidlura* fii. Propriecasquid.4y3S43,ejusr^
Pignus.^pf, quifica. 479.480.
Pifccs.449. Provincia.941.
Pianraca. fo8. Proximus fibi quiscf; 22? 241.
PiuralicasfufFragiorum.888.948 Publicorubonorualienatioaiyf^
Pa:na quid \o^6> an fit in obli- Pudicirise defcnfasfavor. 221^
gacione lo^S.humana non in Pudor 28.799. 804.
quatenus faifum dici por-
on-inia delidla cadit. lody.uni- Pueris
Vcrficacum* 10^6, quandoex- 403, fic.
piret. 1097. obaiienumdeli6tu Pugnasfingolares. 1190.

non fumicur, 1099. Purpura*;ii.
Poen^ fumendê jus pcnes quera. C^
10 5-4. io<^4.fines. lOf 7. condo- QiJalicas moralis- 14.

nacio quando locum babeac. Qijantitas moralis, 18 alionum,
10^7. ju/la magnicudo 107/. R. {lz\
1083.1087 Rationisdidamen. 178. 192 u-
Polygamia 773. fus. 334.
Polfeffio. ^29 Rebellibusanfidesfervanda.iiS^
PqffelTor bonse fidei. f%Q, f%f, Rcdudivcquas juris naturalis.194
Poftiiminiura II 79, (iii 8 Regnum patrimoniale, 97(5 ufu-
Potcctia an fola honore digna^ fruduariuia,p77.
Re-
RERUM.
Regom contraiSus. U02 Sponflo. 6^2.12^2^,
Keparatiodamni. 2f2*2;5'. ad3 Spontancura. 49.
Reprasfencationis jus* y y 4. Stapula? jus. 2 s>L
ReprefTalise. 1170. Status quid.
f. adventitius. , M-
EerHTnpublicarum formaf. 019. turalis. d, 139. 140. 143 144^
vitiofas. 931. rnixt^. 934.irrc- 10I7, an bellum. 14^.
gulares, 9 3 7 inter fc compa- Stuprum. 2(5d.
rats. pyo. Subditi queruli. looo.
Ecfervatio mcntalis. 402. Subdicus an peceare poffic paren
Reftituendae resalien^. ;^7P. do. 1027,
Rcftitutio in integrum. 1204^ Succeffio abinceftato. ^4.^. in re-
Retradus. 6^0, gnis quotuplcx. 989* ejus judexr
Reusandclidum rcleneget.4lo* compctens. p9d.
Rex populo ruperior. p^-o Summi imperantcs an injuriam
S, facere queanc fubdicis. looo.
Salarium 662. Summis imperancibusanuUoca-
Scrupulofaconfcientia. 43. fu pofntrefifti. 1003.
Sermonis origo. 3 8 y. ufus. 383 Smmorum imperantium offi-
Servituces. 5-2!. 5-2 f. cium. 1012.
Servicucisorigo.838. Sô.inGom- Summum imperium efl: a Deo.
moda. 848. 898. eft facrofandum. 999.
Servilis prolcs. ^46. Summi imperij parces. ^06. qux
Servusnacura. 27^. indivifibiles. 9H. afFediones.
Sibi ipfi an quis obligctnr. I9P. Superbia.^^y, (912
5^^^3.35-4.384. Superficies. f2o,
Socialicas fundamcntum lcgis na- Syftemata civicacum. 940.
turalis.i83.l89. T^
Socialishomoannacura.lSy.S//. Talio 1092
Societas. 67B, Tempcramenti vis.fj.
Solucio. ^98. Ternpus, 7o<5^,
Somnia. 71. Tcftamcncum.jfj^ f<ô,

Sors. 274. 6n, [
'
Teflis. JA-^.
Specificacio. yi2^ Thcûrus. ^-o^
Spciemtio. ^/3. TituluJ/, V
Trsk-
INDEX RERaM.
Vcritas. 35)4.
Traditio. r^S.rSS-^^f^'
Transfuga. I2J4. Virginicas- 26 6^
Tranfitus conceflTio. 287 ^ Virtusquid^ 5-4.
Translatio juris. 320. 3 2f Vicam laboribus abbrcviarc anli-

Tribunal divinum 8(J8* ccac 2o2.periculo pro aliisex-
Tributa. )}4^- ponerc an liceac 202.
Tributorum jurt:aimporicio.))4^- Vocabulorum fignificatio iindc
Turpe antc iege an detur. 2 y. ) <^) 387- 39).<iualis. 7;o.

Turpium non eft obligatio. 3 6^ Voluntas 49.
Tutor478. Ufucapio. 5-^4.
Tyrannus anoccidipoiric.joof. nfura. 66i-
U. Ufusfrulus. f2?..
Vas (J94^ Utilicas an mcnfura juris.)72.
Vedligalia. ^92. Utilicacis rcgulx. 40.

Vcgetabiles facoltates. 6^* Vulneris seftimacio. 2^3.
Venacio quatenus libera. 4JP4.
^l?
lAK
' y^^M-.^^jiiMiSKy ^k^^J^Kr'

^.

Samuelispufendor 1672 Pufe

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Samuelispufendor 1672 Pufe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hf -j> !< 9' '*?

N TME CUSTODY Or TME

ANNO MDC LXXn.

On longe funt arceflen-

queis poft tarde labentis anni mo-

tem fibi fatumq;

poftquam ex eo folo, quod ad tan-

foecunditatis rudimenta haut reje-

tum intelligunt,. Et fane qudd

haurirc linguas , eruditarum ani-

non vifa fuit ratio magis idonea ex-

oni, conomine MAJESTATiTuyE de-

mineprobatusfuerit >neq; G^etero-

fperOj neq; iniquorum malevolen-

Carolum Undecimum dclicias &:

S^CR^ REGIM MJ^ESTATIS TV^

devotyumm c^ humilUmn jervm

quasdiu negle(fta &fereignorata hoc de-

nimvero cum tam celebriferantur fama fcriptores, qui

fcripto priorisimmaturitatem velut publicedeprecari.

ni tantumdignationis adderejUtrefponfi quideidemre-

& civilis cornpagem rimacum fuiflc, uc pauci priorum cum ipfo

cumracione concendcrcm. Acq; inde, quam in alios.mrhifamfiliber-

univerfam hanc maceriam eo, qui mihr commodiflimus fuic vifus,

occinere illud ne futor ulcra crepidam. Si qui alij ad ifla carpenda

Iflhaec ex profefTo aguncur.Neq; vero novicacis exprobracio, moi-

tcft. Etconfequenterifl:hoc fundamcntum illitantumex Chrifl:i-

vcnientiusfuerit, quodnemo> modo rationis compos fit, abnuere

pterunamautalteraminutilemherbulamtoti fegeti ignem immit-

/5^ in^in^^bin c^ an n* < cu Oi ^n ^T!) (^ ^ , ci j-) ctx (T- ^ a-j c^ a j ^ ir^

D Philofophiamprimam fpe^^abat, fiquidem

penicus difFundic. Ea res nece/licacem nobis imponic, negleflam a plc-

^isdein exemplis cum arcium IiberaIium,tumopificiorumfubjungic;

. 2. Rcs igitur omnes,qiiarumc)mpIexuhocuniverfumcom-*

ipfarmn viribus fluens r pcr quas pFoducuncur infinicaj ill^ mocuum

invenirc aut adhibcre, quibus utraq; facukas infignicer adjuvaretur

disq; phyficis fuperadduncur. Qupd enim intelledu praedicum efl,

id ex reflexa rerumjcognitione, carundemq; intcr fe collacionc tales

les dicuntur , &

citraomnem impoficionemex phyficisprincipiiseflenci^humanar flu-

Kuic fl:acui vita & condicio befl:iarum opponicur. In ordme autem ad

tur homines fe invicem habere ex nuda illa &univcrfali cognacione;

tudinis fenfus forec excindus.

quod commune aiit Univerrale ormiium in omnes inter homines non

obligationes eo tendant;, uttaics teneatur pr^flare operas, quse in-

ca vel in refpedu ad ftatum aiiquem adventitium, prout quis diu in

eo fuit verfatus. % In majoremitatem-, quando quis per i^tatem cenfe-

piam flacui adhcerenc, pofle ex diverfis principiis per parces derivari.

fuggerunc. Mm^^ prmcipaks operam minus nobilem reip. & magiflra-

ingenuo dignum, vel cum fordibus conjundlum. z Ex condicionc

qui marici, pacris ac heriperfonam fimul comple(5iporeft,aIia

tur, alioq, modo difparicum fexu agere convenit. .'| >

. 13. Perfonamoralisr^w/?^if//confl:icuitur, quando pluraindi-

f)am,cularem individuorufuccefl^onem non deflnereeandemmanerc

foium funcfamiiise, ^c& & in civitatibus qu^ vocanturcoiiegia, puta

umobfervabimus,quemadmodumunus idemq; liomo in diverfis fl:a-<

racione fimui dominus & fervus, judex &

minc plures velucperfon^^onciperentur, prouc per diverfas^operati-

geri: fed quicquid noviheicgeneratur, idintra fphseram rerummo-

prudencior, neq; fi Magiftracu abieric , fmipUcior; ecfi aiiqui obferva-

quod tamen ego inter deceptiones velut opticas,quas adparatus in-

Vid. Exod. lll. IV. Deut.XXXW.p. l. Sam.X.(S. p.MattkX.i.ip.20.

cxprimatur; ficut& omnis ipfius adparatus non nifi ludicram faciem