Professional Documents
Culture Documents
Araling - Panl. KNM (Y1 - Y2)
Araling - Panl. KNM (Y1 - Y2)
anngEdukasyon
Republi
kangPi
l
ipi
nas
Ar
ali
ngPanl
ipunan
Grado7
MgaSaksing
Kas
aysayangPil
ipi
no
ModyulsaPagkat
uto
UnaatIkal
awngMarkahan
Mar
iaSer
enaI
.Di
okno,PhD
Mar
iaBernadetteL.Abr er
a,PhD
MariaLuisaT.Camagay,PhD
JelyA.Galang
RuelV.Pagunsan
RhodalynC.Wani -
Obi as
201
2
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili nating
buhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ng
personal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase o
kaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sa
dyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mga
magulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na ating
ginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkol
sa isang bagay, at lumahok sa ibat ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan.
Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mga
sanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan.
! 1
!
2. Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mga
ito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba?
Gamitin ang organizer sa ibaba.
Nasaksihan
Nalaman sa
iba
! 2
!
Uri ng Sanggunian
Primarya
Sekundarya
Salaysay ng taong nakasaksi ng Salaysay ng isang di nakasaksi ng
pangyayari
pangyayari ngunit nalaman ito mula sa
isang saksi o sa sekundaryang
sanggunian
Litrato
Biswal litrato
Awdyo-biswal pelikula
Digital email
! 3
!
c.
d.
2. Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikita
mong limitasyon ng primaryang sanggunian?
c.
d.
! 4
!
d.
! 5
!
Nabubura:
Kadalasang itinatapon:
Nawawala:
Nasunog, nabasa:
Kinain ng insekto:
! 6
!
a. Text message
b.
c.
d.
e.
1
Halaw ito sa Seeing Myself in the Futures Past ni Ruth W. Sandwell, Using Primary
Documents in Social Studies and History, p. 299 <http://www.learnalberta.ca/
content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf>
Accessed November 2011.
! 7
!
! 8
!
Bilang ng populasyon
Pagtukoy ng Sanggunian
! 9
!
Lahat ng sanggunian ay primarya; Lahat ng sanggunian ay Gumamit ng isa o dalawa Gumamit ng sekundarya sa halip
NG
sari-sari at nagkakaugnay ang primarya; sapat ang lamang na primaryang na primaryang sanggunian. Kaunti
mga ito. Mahalaga at marami ang impormasyong kinuha. sanggunian. Kaunti ang ang datos na nakuha o hindi ito
impormasyong kinuha, kung kaya impormasyong kinuha. mahalaga, kung kaya maraming
SANGGUNIAN
PAGGAMIT
malaman ang salaysay. puwang ang salaysay.
Mayaman ang salaysay; marami Sapat ang nilalaman ng Kakaunti lamang ang detalye at Halos walang laman ang salaysay.
ang detalye at halimbawa. salaysay, bagamat mayroon impormasyong inilahad sa
Naituhog nang maayos ang pang karagdagang impormasyon salaysay. Paulit-ulit ang mga
maraming impormasyon tungkol sa na maaaring magpayaman dito. halimbawa.
NILALAMAN
sarili. Mahalaga ang impormasyon
tungkol sa sarili.
Lohikal ang takbo ng salaysay; Maayos ang pag-organisa ng May ilang talata na hindi Magulo ang pagkakaayos ng
NG
mahusay ang pag-organisa ng impormasyon, ngunit may ilang magkakaugnay. Patalon-talon datos; hindi sunud-sunod ang
datos. Konektado ang mga talata talata na maaari pang ayusin ang mga ideya. mga ideya at walang koneksyon
DATOS
at maayos ang pagkabuo ng mga upang maging mas ang mga talata.
PAG-AYOS
pangungusap. magkakaugnay ang impormasyon.
Mahusay ang pagsulat; makulay Sumunod sa mga tuntunin ng Maraming aspeto ng pagsulat Hindi nakabuo ng talata; mismo
ang paglalarawan at tama ang epektibong pagsulat at tama ang ang kailangang iwasto at dahil ang mga pangungusap ay hindi
paggamit ng mga salita. Sumunod pagbuo ng mga pangungusap at dito, mahirap basahin ang buo o mali ang pagkakabuo.
sa mga tuntunin ng epektibong talata; ngunit may ilang salaysay.
PAGSULAT
pagsulat; minor lang ang kapansin-pansing pagkakamali.
pagkakamali.
Kumpleto ang talaan ng mga Kumpleto ang talaan ng mga Hindi kumpleto ang talaan ng Hindi inilista ang mga ginamit na
NG
sanggunian at tama ang pagtukoy sanggunian, bagamat may ilang mga sanggunian at/o may sanggunian.
ng mga ito. pagkukulang sa pagtukoy ng pagkakamali sa pagtukoy ng
sanggunian. sanggunian.
TALAAN
SANGGUNIAN
! 10
!
a. Nakasulat
b. Pasalita
c. Biswal
d. Awdyo-biswal
e. Kumbinasyon ng mga ito
! 11
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino
sa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact ay
bagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuha
mula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isang
lipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian.
! 12
!
! 13
!
Komunikasyon
Silid-aralan
! 14
!
4. Samakatuwid:
!
Makikita sa artefact ang teknolohiya at kakayahan ng tao.
May napapaloob na simbolo ang artefact na nagpapahiwatig
ng kahulugan.
Sa pag-aaral ng artefact, mauunawaan ang kalagayan ng
lipunan.
Mahihinuha mula sa artefact ang kaugalian, tradisyon, at
paniniwala ng lipunan.
! 15
!
! 16
!
http://docgelo.wordpress.com http://balanghay.multiply.com
! 17
!
! 18
!
Glosari
"
Bier kabaong o ataul
Deceased ang namatay
Inter ilibing
Mourn magluksa
Porch balkon
! 19
!
4. Bakit maliit ang sukat ng banga? Kasya kaya rito ang buong
katawan ng tao? Bagamat maaaring isang bata ang inilagay sa loob ng banga
dahil sa maliit na sukat nito, sa katunayan, ang nakalibing ay hindi bata. Ito ay
sa dahilang ang bangang Manunggul ay ginamit para sa pangalawang libing.
! 20
!
! 21
!
Glosari
"
Anito ispiritu
Intercessor tagapamagitan
Ornament palamuti
! 22
!
Among their many idols there was one called Badhala, who
they especially worshiped. They also worshiped the sun, which,
on account of its beauty, is almost universally respected and
honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially
when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring
it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars.
They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or
crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in
the habit of offering these animals a portion of what they carried
in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the
bank.
Glosari
"
Heathen tawag ng Kristiyano sa
taong hindi binyagan;
pagano
Reverence paggalang
! 23
!
!
Mancocolam His duty it was to emit fire from himself at
night, once or oftener each month. This fire
could not be extinguished; nor could it be thus
emitted except as the [mancocolam] wallowed
in the ordure and filth which falls from the
houses; and he who lived in the house where
the priest was wallowing in order to emit this
fire from himself, fell ill and died.
Hocloban Without the use of medicine, and by simply
saluting or raising the hand, they killed whom
they chose. But if they desired to heal those
whom they had made ill by their charms, they
did so by using other charms. Moreover, if they
wished to destroy the house of some Indian
hostile to them, they were able to do so without
instruments.
Magtatangal His purpose was to show himself at night to
many persons, without his head or entrails. In
such wise [he] walked about and carried, or
pretended to carry, his head to different places;
and, in the morning, returned it to his body
remaining, as before, alive.
Osuang People say they have seen him fly, and that he
murdered men and ate their flesh.
! 24
!
Glosari
"
Charm gayuma
Deceive manlinlang
Emit magbuga, maglabas
Entrail lamang-loob
Extinguish patayin
Filth basura
Hostile galit, kalaban
In such wise sa ganoong paraan
Indian (indio) tawag ng Espanyol sa
mga Pilipino
Infuse punuin o mapuno
Intervention pamamagitan
Ordure dumi (ng tao)
Predict manghula o hulaan
Soothsayer manghuhula
Wallow magtampisaw
! 25
!
Hocloban
Magtatangal
(manananggal)
Osuang
(aswang)
Mangagayoma
(manggagayuma)
Pangatahojan
a. Paano ka pinangalanan, at
b. Sino ang nagbigay ng iyong pangalan.
! 26
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sarili
ng kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturang
ito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito,
tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sa
sinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamang
sulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, ang
pagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uring
panlipunan.
! 27
!
! 28
!
For instance, ama means father; thus the son, in speaking of him
to a third person calls him ang amaco, that is, my father. But
the son in addressing his father directly does not call him ama,
but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor
does he address his mother as ina, but bai. On the other hand,
the father and mother in familiar intercourse call their sons,
brothers, uncles, and other near relatives, not by the common
appellations of such relationship, but by others more intimate and
personal, which signify a like connection. This is but another
illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal
language.
Glosari
"
Affectionate mapagmahal
Appellation tawag o katawagan
Bai (para sa ina) mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Bapa (para sa ama) mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Confer gawaran
Circumstance pangyayari
Elegance pagkainam
Fertility yaman
Fowl ibon
Intact buo
Intercourse ugnayan
Intimate malapit
Leprous may ketong
Rear palakihin
Utter sabihin
! 29
!
b. Ang nagbibigay
ng pangalan ng
anak
c. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag kausap
d. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag pinag-
uusapan
e. Paggamit ng
apelyido
f. Pagpapangalan
ng babae at
lalaki
! 30
!
! 31
!
Glosari
"
Betrothal kasunduang pagpapakasal
Consent pahintulot
Conventional pangkaraniwan
Distinct katangi-tangi
Dowry bigay-kaya; ari-ariang
ipinagkaloob ng lalaki sa
kanyang mapapangasawa
Execute isagawa
Formality kapormalan, nasa ayos
Intoxicated nalasing
Penalty parusa
Rigorous mahigpit
Perpetual panghabang-buhay
Solemnize bigyang bisa
Tael pagsukat ng timbang na
may katumbas ng 1.3
ounces; mula sa Tsina
ang uri ng pagtimbang na
ito
Wont kinagawian
! 32
!
b. Matibay ba ang !
ganitong
kasunduan? Bakit
mo ito nasabi?
!
!
!
c. Paano nakatulong !
ang komunidad sa !
kasunduan para sa
pagpapakasal?
!
!
d. Mayroon bang !
ipinakitang
pagpapahalaga sa
kababaihan ang
ritwal ng
pakikipagkasundo
para sa kasal?
Magbigay ng
halimbawa.
!
e. Ano sa tingin mo !
ang silbi ng dowry?
!
!
!
!
! 33
!
Gawain 3. Hanapbuhay
1. Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilang
introduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang,
kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mga
hanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaral
ng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon.
[Island of Cubu (Cebu)] The town has the best port of these
islands, and it was for this reason that Miguel Lopez de Legazpi
founded a settlement there. The island of Cebu produces a small
quantity of rice, borona and millet and little or no cotton; for the
cloth which the natives use for their garments is made from a
kind of banana From this they make a sort of cloth which the
natives call medriaque. All are provided with fowls, swine, a few
goats, beans, and a kind of root called by the natives camotes.
After rice, fish is the main article of maintenance in this and other
islands, for it abounds in all of them, and is of excellent quality in
this island of Cebu.
! 34
!
Glosari
"
Abound sagana
Borona at millet mga pagkaing butil. Ang
millet ay isang uri ng
maliliit na butil mula sa
halaman na katulad ng
mais. Ito ay tradisyunal na
pananim at pagkain sa
Africa at India
Fowl manok at ibon
Galley, galliot at mga uri ng sasakyang
fragata pandagat na Europeo na
ginamit sa kalakalan at
digmaan
Swine baboy
Right a ship itayo ang barko
They all live in the farm by their manual labor, fisheries and
trading, sailing from one island to another and going from one
province to another by land.
Glosari
"
Commodity produkto
Engage lumahok
Placer mining pagmimina ng ginto sa
pamamagitan ng
pagsasala sa buhangin at
maliliit na bato sa tabing
ilog
Penetrate napasok
Proficient marunong, mahusay
Refine papinuhin, pakinisin
Swamp latian
! 36
!
d. Ano ang
masasabi mo
tungkol sa
ugnayan ng mga
isla sa sinaunang
panahon?
e. Ano ang
mahihinuha mo
ukol sa lebel ng
teknolohiya sa
panahong iyon?
f. Anong mga
katangian ng
sinaunang Pilipino
ang mahihinuha
mo mula sa
impormasyon?
! 37
!
a. Anong mga !
hanapbuhay
noon ay
ginagawa pa
ngayon?
!
!
b. Anong mga !
hanapbuhay
noon ay bihira
o wala na
ngayon?
!
!
c. Anong mga !
produkto noon
ay ginagawa at
o tinatanim pa
ngayon?
!
d. Anong mga !
produkto noon
ay bihira nang
itanim, gawin, o
gamitin ngayon?
!
e. Ano sa palagay !
mo ang dahilan
ng pagbabago
at pananatili ng
mga uri ng
hanapbuhay at
produkto?
! 38
!
Larawan A
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oi
d=VAB8326
! 39
!
Larawan B
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oi
d=VAB8326
! 40
!
Larawan C
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=scree
n&oid=VAB8326
! 41
!
Mga tao sa
larawan
Mga bagay
Pagkilos
Pisikal na posisyon
ng mga tao sa
isat isa
! 42
!
! 43
!
Glosari
"
Ascertain tiyakin
Captive taong nabihag
Caste uring panlipunan
Infer mahinuha
Lot kalagayan
Summon tawagin
Tillage pagtanim
To reverence igalang
! 44
!
! 45
!
Glosari
"
Accumulate matipon, dumami
At will kusa
Debtor may utang
Defer ipagpaliban, magpaibang-
araw
Petty maliit, hindi gaanong
mahalaga
Sow magtanim
Summon utos, patawag
Tyranny kalupitan
Usury labis na pagpapatubo sa
utang
Vengeance paghihiganti
Wage war lumaban
! 46
!
Tagalog Bisaya
Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na datu ng mga Bisaya
at maginoo ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang datu ay gamit din ng
mga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mga
Tagalog na maginoo.
! 47
!
! 48
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Sa pagdating ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nagsimula ang
mahigit tatlong dantaong proseso ng kolonisasyon ng Pilipinas. Pangunahing
layunin ng Espanya ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas at ang
pagkuha ng mga yamang-likas. Bagamat may mga Pilipinong tumanggap sa mga
unang Espanyol sa Pilipinas, naging makasaysayan ang labanan nina Lapu-lapu
at Magellan na makikita sa mga palatandaan sa Mactan, Cebu na itinayo bilang
pagkilala sa kanila. Sa modyul na ito ay susuriin mo ang mga perspektibo
tungkol sa engkwentro ng dalawa.
! 49
!
Pilipinas, samantalang ang pananda kay Lapu-lapu ay ginawa noong 1958, nang
nagsasarili na ang Pilipinas.
FERDINAND MAGELLANS
DEATH
LAPULAPU
! 50
!
Glosari
"
Aggression pagsalakay
Anchor nakaangkla
Circumnavigation pag-ikot sa mundo
Repel lumaban
Repulse lumaban
Palatandaan ni Palatandaan ni
Pagsusuri
Magellan Lapu-lapu
Nilalaman
a. Paano namatay si Magellan?
Pagsasakonteksto
a. Kailan ginawa ang mga
palatandaan?
b. Anong mahalagang
kaganapan sa mga panahong
ito ang maaaring nakaapekto
sa nilalaman ng mga
palatandaan?
Pag-unawa
Kaninong punto de bista ang
ipinahihiwatig ng palatandaan?
! 51
!
Magellan mula sa pag-alis sa Espanya. Ang First Voyage Around the World ni
Pigafetta ay ang primaryang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa ekspedisyon
ni Magellan.
! 52
!
Glosari
"
Corselet baluti
Exceed sumobra
Flank dakong gilid ng hukbo
Induce hikayatin
Lance sibat
Pithole hukay
Sovereign hari
Stake tulos
Thither doon
Tribute buwis
Voyage paglalakbay
!
Sa pag-aaral ng kasaysayan ay laging may punto de bista
sa pangyayari. Ngunit anuman ang perspektibo, kailangang
nakabase ito sa ebidensiya.
! 53
!
Sa gitna: simbolo ng
kahariang Castile sa Espanya;
helmet; balabal na ginto at
balahibo ng hayop; at
simbolo ng Order of the
Golden Fleece, isang grupo
ng kabalyero (knight)
! 54
!
xxx
Before that week had gone, all the persons of that island
[Cebu], and some from the other islands, were baptized. We
burned one hamlet which was located in a neighboring island,
because it refused to obey the king [Humabon] or us. We set up
the cross there for those people were heathen. Had they been
Moros, we would have erected a column there as a token of
greater hardness, for the Moros are much harder to convert than
the heathen.
xxx
! 55
!
Glosari
"
Clasp hawakan nang mahigpit
Hamlet baryo
Heathen taong hindi nabinyagan
(hindi Kristiyano); pagano
Moros mga Muslim
Precede mauna
Render ibigay
a. Anong mga
paraan ang
ginamit ng
Espanya upang
makontrol ang
lokal na
populasyon?
b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino sa
mga Espanyol?
! 56
!
Kristiyanisasyon
INSTRUMENTO NG
Polo PANANAKOP Reduccin
Tributo
! 57
!
... the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and
marshes where they are found with much difficulty. Hence it is
very desirable that the encomenderos do as they are here
commanded, and not wait for the religious or ecclesiastics, who
can not do it with the same facility as can the encomenderos.
Moreover, since the removal of the Indians from their former
homes is a thing very odious to them, and they change their
homes very unwillingly and with much hardship, it would be better
that they be vexed with the encomendero than with the minister
who has to teach them, and through whom they have to learn
love, and who in all things strives for their good.
Glosari
"
Amid sa gitna
Ecclesiastic pari o prayleng Espanyol
Facility kadalian
Indians (indio) tawag ng mga Espanyol
sa mga Pilipino
Marsh matubig na lugar
Minister prayleng Espanyol
Odious kasuklam-suklam
Strive magsumikap
Vex mainis
! 58
!
Glosari
"
Convert magbago ng relihiyon
(halimbawa, maging
Kristiyano)
Decrease mabawasan
League katumbas ng mga 5
kilometro
On the contrary sa kabilang banda
Sacrament sakramento ng Katolisismo
b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino?
! 59
!
d. Nakamit ba ang
layunin ng
reduccin? Bakit
o bakit hindi?
! 60
!
Glosari
"
Compliance pagsunod sa batas o
kautusan
Pacify patahimikin, supilin
Vassalage pagkasakop
That they shall not be taken from distant districts, and from
climates notably different from that of their own villages ....
! 61
!
That they shall be given in full wages that they earn for
their work. And that they shall be paid personally each day, or at
the end of the week, as they may choose.
I, THE KING
Glosari
"
Caracoa isang uri ng sasakyang
pandagat na gumagamit
ng mga manggagaod
Deprive tanggalan
Deck lapag ng sasakyang
pandagat
Embarrass pigilan
Hinder pigilan
Inclemence masungit o mabagsik na
panahon
Oar sagwan
Perish mamatay
Remand utusan
Repartimiento proseso ng pagpili ng mga
taong dapat manilbihan
Sow magtanim
Wage suweldo
! 62
!
... the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row
in the galleys and fragatas dispatched by the governor and
officials on various commissions, which they are never lacking. At
times they go so far away that they are absent four or six
months; and many of those who go die there....
Some they compel to pay in gold, even when they do not have
it.... as there are vast differences in gold here, they always make
the natives give the finest. The weight at which they receive the
tribute is what he who collects it wishes, and he never selects the
lightest. Others make them pay cloth or thread. But the evil is not
here, but in the manner of collecting; for, if the chief does not
give them as much gold as they demand, or does not pay for as
many Indians as they say there are, they crucify the unfortunate
chief....
They collect tribute from children, old men and slaves, and many
remain unmarried because of the tribute, while others kill their
children.
! 63
!
Glosari
"
Commission gawain
Compel pilitin
Convey ipadala
Dispatch ipadala
Vast malaki
Glosari
"
Abandon iwanan
Affliction pagdurusa
Alcalde-mayor gobernador ng probinsya
! 64
!
"
Charge multa
Damage pinsala
Endure tiisin
Flog hagupitin ng latigo o
paluin bilang parusa
Forfeit kamkam
Grievance hinaing
Oblige pilitin
Occasion magbigay daan
Oppression pang-aapi
Seize samsamin
Stock preso
! 65
!
! 66
!
Glosari
"
Abundantly masagana, marami
Accustom masanay
Adornment palamuti, dekorasyon
Assault atakihin, salakayin
Castilian Espanyol
Compel pilitin
Compulsion pagpilit
Dagger patalim
Debauchery paglalasing
Decamp Umalis sa lugar
Earthenware palayok na gawa sa ceramic,
clay, bato
Esteem ginagalang
Excessive labis
Guzzle lagukin
Idolatry tawag ng mga Kristiyano sa
paniniwala sa ibang diyos
Indies tawag ng mga Kastila sa
Pilipinas (ang tawag sa
Pilipino ay indio)
Mandate kautusan
Merchant mangangalakal
Obtain makuha
Profit tubo
In proportion to sang-ayon sa sukat o
kalagayan
Prosperity kasaganaan
Provision anumang produkto o gamit
Real pera sa panahon ng Kastila
Security katahimikan
Silken gawa sa seda
Spirited matigas ang ulo
Vicious Marahas at matindi
Wherewith sa ganitong paraan
Wretched api
! 67
!
11. Talakayin ang hatol ng Grupo 3 at tingnan kung base ito sa mga
siniping dekreto ng hari.
! 68
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga
Kastila sa Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reduccin, tributo at polo. Ano
ang naging reaksyon ng mga Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daan-
daang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar ng kolonya. Sa modyul na ito,
tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni Tamblot sa Bohol
(1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa sa
mga probinsya ng Luzon (1745).
! 69
!
lost the right to be treated with the mildness which their first
voluntary submission deserved.
Kadalasan o dami ng
pag-aalsa
Impormasyong
nakuha at nahinuha
mula sa sipi
Konteksto. Kabuuang
kalagayan ng panahon, lugar at
Konteksto
komunidad, kasama ang kultura
nito
Aktor
! 70
!
!
The majority of the ministers in the island of Bohol had
gone to Zebu, to celebrate the feasts of the beatification
of St. Xavier; in their absence . [t]he diwata,* or demon,
appeared to some Indians in the woods and
[K ONTEKSTO ]
! 71
!
resuscitate him;
4. that the leaves of the trees would be converted into
saranga (a large fish);
5. when they cut bejucos [cane or palm], these would
distil wine instead of water;
6. from the banana leaves they would make fine linen;
and,
7. in short, that all would be pleasure, enjoyment, and
delight.
! 72
!
Glosari
"
Apostasy pagtakwil sa paniniwala
Ascent pag-akyat
Babaylan paring babae o lalaki sa
relihiyon ng mga
sinaunang Pilipino
Beatification pagdeklara sa Katolisismo
ng paggiging santo o
santa
Bramble mababa, mayabong at
matinik na halaman
Check the revolt pigilin ang pag-aalsa
Conspiracy sabwatan
Delight kasiyahan
! 73
!
"
Dislodge tanggalin
Disperse itaboy
Diwata anito o ispiritu ng
sinaunang panahon
Dues bayad
Encumbrance pasanin, abala
Foe kalaban
Fortify palakasin
Hurl ibato
Insurgent rebelde
Lofty mataas
Musket uri ng baril
Pardon patawarin
Pierce tusukin
Quit the gospel iwanan ang
pananampalataya
Rebound bumalik
Refuge kanlungan
Resuscitate buhayin
Rugged mabato, magaspang
Sedition pag-aalsa
Shake off the mild iwanan ang banayad na
yoke of Christ iplwensiya ni Kristo
Stubborn matigas ang ulo
Summit tuktok
Thereupon sa lugar at oras na iyon
Thicket mababat mayabong na
halaman
Undeceived hindi naloloko
Valiant matapang
Vanguard tanod sa unahan ng
hukbo
! 74
!
Pagsusuri ng sipi
! 75
!
! 76!
!
establish peace and publish the general amnesty for the past.
When the writ of amnesty was drawn up, and the words were
repeated to them in their own language, in reading to them
these words, in the name of his Majesty I grant pardon, for the
sake of avoiding all bloodshed, he altered the sense of this
sentence, telling them the very opposite. and from this resulted
fresh disturbances.
Glosari
!
Alter baguhin
Arrear atraso sa bayad
Allege magpahayag daw
Commerce kalakalan
Exasperate manggalilt
Fierce malakas
Lodge tirahan
Overseer tagapamahala
Rash intention hindi pinag-isipan
Stake tulos
Writ of amnesty utos ng pagpapatawad
Yoke pananakop
! 77!
!
Glosari
!
Audiencia Kataas-taasang hukuman
ng kolonya
Cabin bahay
Dispute away
Ecclesiastic relihiyoso
Estate lupain
Revenue kita
Take measure gumawa ng hakbang
! 78!
!
With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus]
had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on
the hills, on which they kept enormous herds of horned cattlefor
which reason, and because the Jesuits said that these were their
own property, they would not allow the natives to supply
themselves wood, rattans, and bamboos, unless they paid fixed
pricesthe Indians committed shocking acts of hostility on the
ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants of
those lands, with many other ravages. Nor did they respect the
houses of the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them,
and partly burned them, as well as many other buildings
independent of these. The contagion spread to the village of
Taal, and more than sparks were discovered in other places,
although efforts were made to conceal the fire.
Glosari
!
Conceal itago
Contagion pagkahawa
Enormous malaki
Herd grupo ng hayop
Hostility kalupitan
Plunder pagnanakaw
Pretext pangangatwiran
Ravage paninira
Usurp mangamkam, mang-agaw
! 79!
!
! 80!
!
Glosari
!
Aforesaid nabanggit
Crown land lupain ng hari
Exact maningil
Fraudulent madaya
Legitimate legal
Notwithstanding bagamat
Pacification panunupil
! 81!
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop
ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa
mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga
pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol
ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya
at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang
galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng
asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco Espaol-
Filipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng
progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad.
! 82!
1
2
PROGRESO
! 83!
!
! 84!
!
ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious
and consequently do not inspire respect and neither do they wield
influence, nor are they feared.
Glosari
!
Censure pintasan
Circumscribe limitahin
Curate pari o prayleng Espanyol
na namumuno sa isang
parokya; miyembro siya ng
orden
Emancipation pagpapalaya
Extant namamalagi
Headstrong matigas ang ulo
Incur malapatan ng parusa
Inept walang kakayahan
! 85!
!
!
Ordain proseso ng pagiging pari
Relinquish ipagkatiwala, iwanan
Three rs pagbasa (reading),
pagsulat (riting) at
pagbilang (rithmetic)
Vicious mabagsik
Wield influence mamahala
Impormasyong
Tungkol sa Mga Rekomendasyon Mahihinuha mula sa mga
Rekomendasyon
a. Edukasyon
b. Pamamahala ng
mga parokya o
simbahan
c. Pananamit ng mga
Espanyol at Pilipino
d. Pagtrato ng mga
Pilipino at Espanyol
sa isat isa
! 86!
!
! 87!
!
Glosari
!
Arroba paraan ng pagsukat sa
mga tuyong bagay tulad
ng bigas na katumbas
ngayon ay mga 11 kilo
Compensate bayaran
Deprive tanggalin, alisin
Distant malayo
Fetter hadlang, balakid
Infidel katutubong hindi yumakap
sa Katolisismo
Immense malawak
Preferential attention espesyal o piling atensyon
Reales vellon uri ng salapi noong ika-19
na siglo sa Pilipinas; ang
20 reales vellon ay
katumbas ng isang piso
Risk panganib
Stimulus panghikayat
Surplus sobra
Zeal matinding pagnanais
b. Epekto ng mga
balakid na ito sa
kalagayan ng
ekonomiya
! 88!
!
! 89!
!
Espaa y Filipinas
Juan Luna 1886,
oil on canvas
Mula sa Lopez
Memorial Museum,
Lungsod ng Pasig
Sino sa inyong
palagay ang
kinakatawan ng
babae sa kaliwa at
babae sa kanan?
Bakit?
! 90!
!
Paano makakamit
ang progreso sa
punto de bista ni
Luna?
! 91!
!
"
Malaki ang papel ng historikal na konteksto at personal
na background ng may-akda sa pagbuo ng kanyang pananaw.
Dahil dito, iba-iba ang pananaw sa progreso.
! 92!
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang
Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral.
Bunga ng kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga
suliranin ng bayan tulad ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas
at ang pang-aabuso ng mga prayle.
! 93!
!
Jose Rizal
Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas,
Universidad Central de Madrid
Kurso: Medisina
Mariano Ponce
Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad
Central de Madrid
Kurso: Medisina
Juan Luna
Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura
Kurso: Pagpipinta
Antonio Luna
Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de
Barcelona
Kurso: Parmasya
Graciano Lopez-Jaena
Paaralan: Universidad de Valencia
Kurso: Medisina
! 94!
!
! 95!
!
La Solidaridad
! 96!
!
Your Excellency,
During the last few years, the culture of the Philippines has
been developing in such a way that it is now equal to that of the
other provinces of Spain.
! 97!
!
Glosari
!
Catalonia rehiyon sa hilagang
silangan ng Espanya
Cortes Lehislatura ng
pamahalaang Espanya
Censorship pagpuna at pagbawal sa
pahayagan at ibang
publikasyon
Deport itapon sa ibang lugar
Minister of Colonies Opisyal ng Espanya na
nangangasiwa sa
administrasyon ng mga
kolonya; nakabase ito sa
Espanya mismo
Prohibition pagbawal
! 98!
!
a. Bakit sumulat sa
Ministro ng
Kolonya sa
Espanya at hindi
sa opisyal na
nasa Pilipinas?
c. Anong mga
benepisyo ang
makukuha ng
Pilipinas sa mga
repormang
hiningi sa
petisyon?
! 99!
!
Pang-aabuso ng
mga prayleng
Espanyol
Kawalan ng Maling
kamalayan pamamahala
bilang bansa
ng kolonya
It has always been said that the friar handles the Filipino as
he pleases. Based on this assumption, the government abstains
from emancipating the schools in the Philippines from theocratic-
monarchal tutelage.
! 100!
!
Glosari
!
Abstain pigilan, huwag ipatupad
Assumption palagay
Defendant nasasakdal, akusado
Destitute kaawa-awa
Diocesan tumutukoy sa Simbahan o
parokyang Katoliko
Dogma paniniwala,
pananampalataya
Imposition pasanin
Monarchism pamamahala ng mga
prayle o paring Kastila,
ang kanilang impluwensiya
at kapangyarihan
Pastoral gawain ispiritwal ng
Simbahang Katoliko
Pulpit ang tinatayuan ng pari
tuwing nagbibigay ng
sermon at ng mga
tagabasa ng Bibliya;
kadalasang makikita sa
harap ng simbahan
! 101!
!
!
Regular clergy mga paring nabibilang sa
isang orden katulad ng
mga Agostino, Heswita, at
Dominikano, at lahat ay
Espanyol; sa panahon ng
mga Espanyol, karamihan
sa mga parokya ay
pinamunuan ng mga
orden
Rite ritwal; gawaing ispiritwal
Shed tears umiyak
Theocratic pangingibabaw ng relihiyon
sa pamahalaan; sa
panahon ng
kolonyalismong Espanyol,
ang gobyerno at ang
simbahan ay magkasanib
at kapwa
makapangyarihan
Tutelage pananakop, kontrol
1
Anong aspeto ang hinayaan ng
gobyerno na impluwensyahan ng
mga pari?
! 102!
!
Glosari
!
Anitan kalbuhin o ahitan ng
buhok gaya sa mga pari
Fraile prayle; sa panahon ng
Espanya, mga pari na
nabibilang sa isang orden
Deretsos batas o katuwiran
! 103!
!
! 104!
!
Glosari
!
Bureaucrat taong gobyerno
Dead letter walang pakinabang; walang
bias
Distressing nakakabagabag
Governor-General pinakamataas na opisyal
ng gobyernong kolonyal
sa Pilipinas
Ineptitude kawalan ng kakayahan
Notorious kilala bilang masama o di
kanais-nais
Prolific mabunga
Time to spare oras na gugulin
Turnover pagpalit-palit
d. Pagtupad sa batas
tungkol sa pag-
empleyo ng mga
Pilipino sa
pamahalaan
e. Kalagayan ng
Pilipinas sa
! 105!
!
pangkalahatan
f. Sa tingin ninyo,
mayroon pa bang
problema sa itaas na
nananatili pa rin
ngayon? Aling
problema? Magbigay
ng halimbawa.
! 106!
!
Glosari
!
Amass makakuha ng maraming
bagay, pera o ari-arian
Annoyance pagkainis
Apparent malinaw
Arterial system tumutukoy sa koneksyon
ng mga ugat sa katawan
na pinagdadaluyan ng
dugo
Caprice kapritso
Cohesion pagkakaisa
Curate prayle o paring Espanyol
Echelon antas
Enterprise negosyo
Exaction pangingikil; pagkuha
Found magtayo; magtatag
Impression nararamdaman
Inconvenience istorbo
Indifference kawalang bahala; walang
pakialam
Initiative kusang loob
Prejudicial mapanganib
Redound magresulta; magdulot
Submit tanggapin; pumayag
! 107!
!
b. Anong mga
halimbawa ang
ibinigay niya upang
patunayan ang
kawalan ng ganitong
kamalayan?
c. Sa tingin ni Rizal,
bakit wala o
mahirap hubugin ang
kamalayang ito?
e. Sa tingin ninyo,
problema pa ba
ngayon ang kawalan
ng damdaming
pambansa?
Patunayan ang
inyong sagot.
! 108!
!
! 109!
!
Pangalan ng Dyaryo
Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin
ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.
Editoryal
Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o
pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.
Mga Balita
Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing
solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang
itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang
mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng
impormasyon.
Mga Malikhaing Akda
Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o
tauhan noong siglo 19.
Mga Sanggunian
Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.
! 110!
!
Grupo
Kalidad ng Dyaryo
1 2 3 4 5 6
Malinaw ang paglahad ng editoryal at ng isyung tinalakay;
may halimbawang sumusuporta sa posisyon ng editoryal.
Kabuuang Marka
! 111!
!
M ODYUL SA P AGKATUTO
Pangkalahatang Ideya
Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling
bahagi ng ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda,
sa hangaring makamit ng mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at
pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol, nilayon naman ng Katipunan ang
pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa kadahilanang walang
pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na ito sa
pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng
rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang
sa Saligang Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa
modyul na ito ay isinulat ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng
mga ito ay inaasahang maunawaan ang kahalagahan ng kanilang simulain para
sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.
! 112!
!
a. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas bago
dumating ang
mga Espanyol?
b. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas
ngayon sa
panahon ng
Espanyol?
c. Ano ang
magiging
kalagayan ng
Pilipinas kapag
mapatalsik ang
Espanya?
! 113!
!
K. K. K.
N. M. A. N. B
BRGY. _________________________
Glosari
!
Ikalagot maputol, tumigil
Patnugutan pamahalaan, pangasiwaan
Sukdang kahit na
! 114!
!
Glosari
!
Dalisay puro, walang-halo
Dunong kaalaman, talino
Magkalagot-lagot maputol, matigil
Tatalikdan tatalikuran
! 115!
!
Para kay
Sagot sa Sariling Salita Saknong
Bonifacio
a. Ano ang mga
katangian ng
pagmamahal
sa bayan?
b. Paano
ipinapakita
ang
pagmamahal
sa bayan?
c. Bakit
mahalagang
mahalin ang
sariling bayan?
! Grupo 1
! 116!
!
* * *
Grupo 2
* * *
Grupo 3
! 117!
!
* * *
Grupo 4
* * *
Grupo 5
! 118!
!
* * *
Grupo 6
Glosari
!
Kabakahin kalabanin
Lumingap magkalinga, mag-aruga
Makamandag nakakalason
Pagpipita pagpupuri
Patnugot patnubay, paggabay
Nag-iwi nag-alaga
Umakay gumabay, patnubayin
Wagas tapat, tunay
! 119!
!
(b)
(c)
! 120!
!
Glosari
!
Annul mawalang bisa
Cease itigil
Commemorate gunitain
Disinterested pagtulong nang walang
protection pansariing interes o
motibo
Distinctive katangi-tangi
! 121!
!
!
Emblem simbolo
Humanitarian makatao
Manifestation pagpapakita
Profound malalim
Rectitude katuwiran
Sever putulin
Solemnly mataimtim
Unanimous pinagkaisahan ng lahat
! 122!
!
f. Paano kaya
ipinagkasundo ang
papel ng Estados
Unidos at ang
independensiya ng
bagong republika? Ano
ang tingin mo dito?
Titulo Artikulo
Title I. The Art. 1. The political association of all the Filipinos constitutes
Republic a NATION, whose state shall be known as the Philippine
Republic.
Art. 2. The Philippine Republic is free and independent.
Art. 3. Sovereignty resides exclusively in the people.
! 123!
!
Titulo Artikulo
Title III. Art. 5. The State recognizes the freedom and equality of all
Religion religions, as well as the separation of the Church and the
State.
Title IV. The Art. 20. Neither shall any Filipino be deprived:
Filipinos and 1. Of the right to freely express his ideas or opinions, orally
their National or in writing, through the use of the press or other similar
and Individual means.
Rights 2. Of the right of association for purposes of human life and
which are not contrary to public morals; and lastly,
3. Of the right to send petitions to the authorities, individually
or collectively.
Title VII. The Art. 56. The Executive Power shall be vested in the President
Executive of the Republic, who shall exercise it through his Department
Power Secretaries.
Title VIII. The Art. 58. The President of the Republic shall be elected by
President of absolute majority of votes by the Assembly and by the special
the Republic Representatives, convened in chamber assembled. His term of
office shall be four years, and may be reelected.
Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),
1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972),
pp. 104-05, 107, 112-13.
Glosari
!
Convene magtipun-tipon
Deprive ipagkait
Implore hingin
Preamble pauna
Public morals mabuti at matuwid na
kaugalian na masasabing
tanggap ng isang lipunan
Sovereignty kalayaan ng
bansang magpasya
Vested ipinagkaloob
Welfare kabutihan, kapakanan
! 124!
!
Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
a. Sino ang may
hawak ng
kapangyarihan?
Paano ito naiiba
sa kalagayan ng
isang kolonya?
b. Ano ang mga
katangian ng
Republika ng
Pilipinas?
! 125!
!
Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
g. Base sa
Konstitusyon ng
Malolos, ano ang
ibig sabihin ng
kalayaan?
h. Ano ang
kahalagahan ng
Saligang Batas?
Bakit ito
kailangan?
! 126!