Kagawar

anngEdukasyon
Republi
kangPi
l
ipi
nas

Ar
ali
ngPanl
ipunan
Grado7
MgaSaksing
Kas
aysayangPil
ipi
no
ModyulsaPagkat
uto
UnaatIkal
awngMarkahan

Mar
iaSer
enaI
.Di
okno,PhD

Mar
iaBernadetteL.Abr er
a,PhD
MariaLuisaT.Camagay,PhD
JelyA.Galang
RuelV.Pagunsan
RhodalynC.Wani -
Obi as

201
2
!

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang

Espanyol
Modyul 1 Pagpapakilala sa Primaryang Sanggunian
Gawain 1. Kahulugan ng primarya at sekundaryang sanggunian
2. Limitasyon ng mga sanggunian
3. Kaugnayan at kahalagahan ng primaryang sanggunian
Oras Lima (5)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Paano natin nalalaman ang mga nangyari at nangyayari? Sa sarili nating
buhay, umaasa tayo sa iba-ibang pinagmumulan ng impormasyon katulad ng
personal na liham, email o text sa cell phone, litrato, at kwento ng kaklase o
kaibigan. Tungkol naman sa nagaganap o naganap sa bansa, umaasa tayo sa
dyaryo, telebisyon at radyo para sa balita, o kaya sa kwento ng ating mga
magulang at guro. Lahat ng mga ito ay sanggunian ng impormasyon na ating
ginagamit upang maunawaan ang isang isyu o pangyayari, magdesisyon tungkol
sa isang bagay, at lumahok sa iba’t ibang gawain sa bahay, paaralan, at lipunan.
Tatalakayin nitong modyul ang mga uri, anyo, limitasyon at kahalagahan ng mga
sanggunian sa araw-araw na buhay at sa kasaysayan.

Anuman ang natitira mula sa nakaraan, katulad ng sulat o larawan, ay

itinuturing na primaryang sanggunian, maging sa personal na buhay o sa buhay
ng bansa. Bilang bakas ng nakaraan, ang primaryang sanggunian ay katibayan
na may nangyari. Kung wala ang sangguniang ito, hindi natin matitiyak na may
naganap, saan at kailan ito naganap, kung ano ang nangyari at kung sino ang
naroroon.

Dahil ang primaryang sanggunian ay gawa ng aktuwal na saksi ng

pangyayari, nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan. Halimbawa, sa
liham, talaan sa araw-araw (diary), larawan, awit o dyaryo, nararanasan,
nararamdaman o nakikita ang damdamin at kaisipan ng mga gumanap at ang
kapaligiran ng kanilang panahon. Kung gayon, ang pag-aaral ng kasaysayan
gamit ang primaryang sanggunian ay nagdudulot ng sariwa, bago o naiibang
pagkakaunawa sa nakaraan na hindi kadalasang nakukuha sa teksbuk at ibang
libro.

Sa taong ito, pag-aaralan mo ang iba’t ibang primaryang sanggunian

upang lalong maunawaan ang kasaysayan ng Pilipinas.

! 1
!

Gawain 1. Kahulugan ng Primarya at Sekundaryang

Sanggunian
1. Paano mo nalalaman ang nangyari o nangyayari sa buhay? Isipin
ang lahat ng paraan at ibahagi ito sa klase. Halimbawa, paano mo nalaman na
may ikinasal na kamag-anak, o nanalo si Manny Pacquiao sa laban sa Las
Vegas, o itinatag ang Katipunan? Isulat ang sagot sa patlang.

2. Tingnan ang lahat ng mga sagot. Maaari bang ikategorya ang mga
ito ayon sa kung ang pangyayari ay direktang nasaksihan o nabalitaan sa iba?
Gamitin ang organizer sa ibaba.

Nasaksihan

Nalaman sa
iba

3. Ang nakasaksing pinagmulan ng impormasyon ay tinatawag na

primaryang sanggunian, samantalang ang pinagmulan ng impormasyong galing sa
iba ay sekundaryang sanggunian.

! 2
!

Uri ng Sanggunian

Primarya Sekundarya
Salaysay ng taong nakasaksi ng Salaysay ng isang di nakasaksi ng
pangyayari pangyayari ngunit nalaman ito mula sa
isang saksi o sa sekundaryang
sanggunian

4. Alin sa mga sanggunian sa ibaba ang primarya at sekundarya?

Lagyan ng tsek ang nararapat na kolom.

Sanggunian Prim arya Sekundarya

Bandila

History of the Filipino People, aklat ni Teodoro

Agoncillo, historyador
Pahayagan

Litrato

Artikulo ni Ambeth Ocampo, historyador, tungkol

kay Rizal

5. Makikita sa mga halimbawa sa itaas na iba-iba ang anyo ng mga

primaryang sanggunian, kung ito ay pasulat, pasalita, nakalarawan at iba pa.
Tingnan ang mga anyo at halimbawa sa ibaba at magdagdag ng iyong
halimbawa.

Anyo ng Halim bawa Iba pang Halim bawa

Sanggunian
Nakasulat dyaryo

Pasalita teyp ng talumpati

Biswal litrato

Awdyo-biswal pelikula

Digital email

Kumbinasyon ng mga talaang may

ito larawan

! 3
!

6. Para sa historyador, pinakamahalaga ang impormasyong galing sa

isang saksi dahil direkta nitong nakita o naranasan ang pangyayari.

Primaryang Sanggunian Sekundaryang Sanggunian

• Katibayan ito na may naganap • Kwento ito base sa sinulat o sinabi

dahil nandoon o naranasan mismo ng iba at hindi ng nakasaksi
ng saksi (may-akda) ang nangyari. mismo.

Gawain 2. Limitasyon ng mga Sanggunian

1. Bagamat ang isang sanggunian ay pinagmulan ng impormasyon, ito
ay may limitasyon. Isipin, halimbawa, na manunuod ang klase ng isang konsyerto,
laro ng basketbol, o pista ng bayan—kung gayon, lahat ng estudyante ay
primaryang sanggunian. Talakayin sa iyong pangkat ang sumusunod na tanong.

a. Pare-pareho kaya ang isasalaysay ng lahat tungkol sa pangyayari?

b. Ano ang mga salik na makaaapekto sa pagbuo ng salaysay ng

bawat isa? Ilista ang mga salik na ito.

a. kung saan ako nakapwesto (sa bandang harapan, malayo, sa

likod ng malaking sound system, poste o matangkad na tao).
b.

c.

d.

2. Iulat ang sagot sa klase. Base sa mga sagot, ano ang nakikita
mong limitasyon ng primaryang sanggunian?

Mga Lim itasyon ng Prim aryang Sanggunian

a. Hindi gaanong naalala ng saksi ang mga detalye ng pangyayari
b.

c.

d.

! 4
!

3. Ngayon isipin naman na hindi ka nakapanuod ng konsyerto, laro o

pista at nakibalita ka lamang sa isang nakapanuod—samakatuwid, ikaw ay
sekundaryang sanggunian. Ipalagay na isa lang sa klase ang nakapanuod ng
naganap. Isusulat niya ang kanyang salaysay at malalaman mo ang nangyari sa
isa sa dalawang paraan:

• Mula sa kwento ng kaklaseng nakapanuod (primaryang sanggunian)

• Mula sa salaysay ng kaklaseng nakuwentuhan (sekundaryang
sanggunian)

4. Sumama sa grupong iaatas ng iyong guro.

a. Pangkat A—grupong mananatili sa silid: Pakinggan ang

kwento ng nakapanuod ng pangyayari.
b. Pangkat B—grupong lalabas ng silid habang nakikinig ang
pangkat A sa kwento ng saksi.

5. Pagkatapos marinig ng Pangkat A ang salaysay ng saksi, bumalik

ang Pangkat B sa klase. Pakinggan ng lahat ang salaysay mula sa Pangkat A.

6. Ngayon pakinggan naman ang salaysay ng saksi at ikumpara mo

ito sa salaysay ng Pangkat A. Pareho ba ang kwento ng saksi at ng Pangkat A?
Bakit pareho (o magkaiba)?

7. Kung gayon, ano ang mga limitasyon ng sekundaryang sanggunian?

Ilista ang mga ito sa ibaba.

Mga Lim itasyon ng Sekundaryang Sanggunian

a. Lahat ng mga limitasyon ng mga primaryang sanggunian +
b. Maaaring binago ng may-akda ng sekundaryang sanggunian ang detalye ng
pangyayari
c.

d.

! 5
!

8. Bukod sa nabanggit na limitasyon ng primarya at sekundaryang

sanggunian, mayroon ding mga limitasyon na may kinalaman sa pangangalaga
at pagpapanatili ng mga sanggunian. Tingnan ang mga limitasyon sa ibaba at
magbigay ng halimbawa ng sanggunian sa bawat limitasyon.

Hindi tumatagal, madaling masira o mapunit:

Nabubura:

Kadalasang itinatapon:

Nawawala:

Nasunog, nabasa:

Kumukupas ang kulay:

Kinain ng insekto:

Nasa ibang bansa o malayong lugar:

9. Paano makaaapekto ang mga limitasyong ito sa pag-aaral ng

nakaraan? Magbigay ng isang epekto.

Dahil dito, mahalagang pangalagaan ang primaryang sanggunian.

! 6
!

Gawain 3. Kaugnayan at Kahalagahan ng Primaryang

Sanggunian
1. Isipin ang sumusunod na scenario.1

Nais malaman ng historyador sa darating na siglo ang buhay ng

kabataang Pilipino ngayon: kung anu-ano ang hilig at lifestyle (uri
ng pananamit, paboritong pagkain, libangan), ang karanasan sa
pamilya, paaralan, mga kaibigan, pagtingin sa relasyon o ugnayang
panlipunan, mga paniniwala at pangarap sa buhay, mga personal
na problema, at ang pagtingin sa pag-aaral, trabaho, at ibang
aspeto ng buhay.

2. Bagamat babasahin ng historyador ang mga nasulat na ng ibang

mga historyador tungkol sa kabataang Pilipino, ang pag-aaral ng kasaysayan ay
base sa mga primaryang sanggunian.

Anu-ano ang mga sinusulat o nililikha ninyo, o ibang rekord tungkol

sa inyo, na maaaring gamitin ng historyador ng siglo-22 bilang
primaryang sanggunin tungkol sa kabataang Pilipino ngayon?

3. Maglista ng primaryang rekord o sanggunian tungkol sa kabataan.

a. Text message
b.
c.
d.
e.

4. Sumali sa isang pangkat upang gawin ang sumusunod.

a. Basahin ang mga sagot ng iyong kagrupo at pumili ng

sangguniang nagbibigay ng pinakamahalaga o pinakamaraming
impormasyon sa historyador tungkol sa buhay ng kabataan.

1
Halaw ito sa “Seeing Myself in the Future’s Past” ni Ruth W. Sandwell, “Using Primary
Documents in Social Studies and History,” p. 299 <http://www.learnalberta.ca/
content/sspp/html/pdf/using_primary_documents_in_social_studies_and_history.pdf>
Accessed November 2011.

! 7
!

b. Sagutin ang tsart sa ibaba.

Sanggunian Ano ang Ano ang mahihinuha Ano ang

matututunan ng ng historyador limitasyon ng
historyador tungkol tungkol sa buhay ng sanggunian?
sa akin? mga kabataan?

c. Alalahanin ang kaibahan ng pagkuha at paghinuha ng impormasyon.

Pagkuha ng impormasyon Paghinuha ng impormasyon

• Kapag direkta itong isinasaad ng • Kapag hindi ito direktang isinasaad,
sanggunian kung kaya kailangang bumuo ng
konklusyon hango sa impormasyon

Halimbawa, isinulat mo sa iyong diary na buwan-buwan kang nanunuod

ng sine, samantalang wala kang halos binanggit na ibang libangan. Mahihinuha
ng mambabasa na libangan mo ang panonood ng sine kahit hindi mo ito
direktang sinabi.

d. Pagbalik-aralan ang mga limitasyon ng primaryang sanggunian na

tinalakay sa Gawain 2 upang masagot ang huling kolum ng tsart.

! 8
!

5. Matapos buuin ng pangkat ang tsart, ibahagi ito at talakayin ang

kahalagahan ng mga primaryang sanggunian sa sariling buhay.

6. Kung iba-iba ang mga primaryang sangguniang pinagmulan ng

impormasyon tungkol sa buhay ng tao, ganoon din ang mga primaryang
sanggunian ng kasaysayan. Isulat sa graphic organizer ang primaryang
sanggunian na mapagkukunan ng impormasyon tungkol sa Pilipinas.

• Estadistika, datos tungkol sa ekonomiya

• Bilang ng populasyon

• Patakaran at tuntunin ng pamahalaan

• Lokasyon ng mga lugar

• Ang nagaganap araw-araw

• Pamumuhay ng tao at ugnayan sa lipunan

7. Bilang takdang-aralin, sumulat ng isang pahinang salaysay tungkol

sa sarili. Gumamit ng tatlong primaryang sanggunian at tukuyin ang mga ito.

Pagtukoy ng Sanggunian

Pangalan ng may-akda, pamagat, detalye ng publikasyon kung

nilimbag ang sanggunian (saan nilimbag, sino ang naglimbag at
kailan)

8. Tingnan ang rubric ng pagmamarka bilang gabay sa pagsulat ng

iyong salaysay.

! 9
!

Rubric para sa salaysay ng aking buhay (Takdang-aralin sa Gawain 3)

MAHUSAY SAPAT KAUNTI KULANG

Lahat ng sanggunian ay primarya; Lahat ng sanggunian ay Gumamit ng isa o dalawa Gumamit ng sekundarya sa halip

NG
sari-sari at nagkakaugnay ang primarya; sapat ang lamang na primaryang na primaryang sanggunian. Kaunti
mga ito. Mahalaga at marami ang impormasyong kinuha. sanggunian. Kaunti ang ang datos na nakuha o hindi ito
impormasyong kinuha, kung kaya impormasyong kinuha. mahalaga, kung kaya maraming

SANGGUNIAN
PAGGAMIT
malaman ang salaysay. puwang ang salaysay.
Mayaman ang salaysay; marami Sapat ang nilalaman ng Kakaunti lamang ang detalye at Halos walang laman ang salaysay.
ang detalye at halimbawa. salaysay, bagamat mayroon impormasyong inilahad sa
Naituhog nang maayos ang pang karagdagang impormasyon salaysay. Paulit-ulit ang mga
maraming impormasyon tungkol sa na maaaring magpayaman dito. halimbawa.

NILALAMAN
sarili. Mahalaga ang impormasyon
tungkol sa sarili.
Lohikal ang takbo ng salaysay; Maayos ang pag-organisa ng May ilang talata na hindi Magulo ang pagkakaayos ng

NG
mahusay ang pag-organisa ng impormasyon, ngunit may ilang magkakaugnay. Patalon-talon datos; hindi sunud-sunod ang
datos. Konektado ang mga talata talata na maaari pang ayusin ang mga ideya. mga ideya at walang koneksyon

DATOS
at maayos ang pagkabuo ng mga upang maging mas ang mga talata.

PAG-AYOS
pangungusap.
Mahusay ang pagsulat; makulay
ang paglalarawan at tama ang
paggamit ng mga salita. Sumunod
sa mga tuntunin ng epektibong
magkakaugnay ang impormasyon.
Sumunod sa mga tuntunin ng Maraming aspeto ng pagsulat Hindi nakabuo ng talata; mismo
epektibong pagsulat at tama ang ang kailangang iwasto at dahil ang mga pangungusap ay hindi
pagbuo ng mga pangungusap at dito, mahirap basahin ang buo o mali ang pagkakabuo.
talata; ngunit may ilang salaysay.

PAGSULAT
pagsulat; minor lang ang kapansin-pansing pagkakamali.
pagkakamali.
Kumpleto ang talaan ng mga Kumpleto ang talaan ng mga Hindi kumpleto ang talaan ng Hindi inilista ang mga ginamit na

NG
sanggunian at tama ang pagtukoy sanggunian, bagamat may ilang mga sanggunian at/o may sanggunian.
ng mga ito. pagkukulang sa pagtukoy ng pagkakamali sa pagtukoy ng
sanggunian. sanggunian.

TALAAN
SANGGUNIAN
! 10
!

Kaugnayan sa mga Susunod na Modyul

1. Sa taong ito, pag-aaralan ang kasaysayan ng Pilipinas sa
pamamagitan ng mga saksi, katulad ng mga naunang Pilipino, prayleng Espanyol,
opisyal na Espanyol at Amerikano, manunulat, mga lumaban para sa kalayaan
ng bayan at iba pa, mula sa iba-ibang panahon. Katulad ng tinalakay sa unang
gawain, iba-iba ang anyo ng primaryang sanggunian:

a. Nakasulat
b. Pasalita
c. Biswal
d. Awdyo-biswal
e. Kumbinasyon ng mga ito

2. Katulad ng mga limitasyon ng sanggunian tungkol sa sariling buhay,

ang mga primaryang sanggunian ng kasaysayan ay mayroon ding mga
limitasyon. Pagbalik-aralan ang mga limitasyong tinalakay sa mga naunang
gawain.

3. Bilang pagtatapos, alalahanin ang kahalagahan ng mga primaryang

sanggunian.

Katibayan ito na may naganap, saan at kailan, kung ano ang

nangyari, at kung sino ang naroon.

Nagdudulot ito ng sariwa, bago, o naiibang pagkakaunawa ng

nakaraan.

Nagbibigay ito ng buhay at kulay sa kasaysayan sa

pamamagitan ng kaisipan at damdamin ng mga saksi.

! 11
!

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang

Espanyol
Modyul 2 Ang Bangang Manunggul at mga Sinaunang Paniniwala
Gawain 1. Ano ang artefact?
2. Mga katangian ng bangang Manunggul
3. Simbolismo ng banga
4. Mga sinaunang paniniwala
Oras Lima (5)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Tinatalakay sa modyul na ito ang sinaunang paniniwala ng mga Pilipino
sa pamamagitan ng artefact at mga nakasulat na sanggunian. Ang artefact ay
bagay na nilikha ng tao para sa iba-ibang gamit. Sa kasaysayan, mahihinuha
mula sa artefact ang kalagayan, kapaligiran, kultura at pamamalakad ng isang
lipunan. Ang artefact ay primaryang sanggunian.

Upang maunawaan ang paniniwala ng mga sinaunang Pilipino, susuriin

ang bangang Manunggul, isang artefact ng panahong Neolitiko na natagpuan sa
kwebang Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan. Nagpapakita ito ng mga
katutubong paniniwala. Base sa mga isinulat ng mga Espanyol na nanirahan sa
Pilipinas noong ika-16 siglo, malalaman ang iba pang paniniwala at ang
kahalagahan nito sa buhay ng sinaunang Pilipino.

Layunin ng modyul na maunawaan mo ang kahulugan at kahalagahan ng

artefact sa kasaysayan, ang saysay ng bangang Manunggul, at ang sinaunang
paniniwala ng mga Pilipino

! 12
!

Gawain 1. Ano ang Artefact?

1. Tingnan ang sumusunod na larawan at isulat kung ano at para
saan ang bawat bagay.

Ano ito? Para saan ito?

! 13
!

Ano ito? Para saan ito?

2. Lahat ng mga bagay na ito ay artefact. Likha ito ng tao para sa

partikular na gamit. Magbigay ng mga halimbawa ng artefact na ginagamit sa
iba-ibang panahon para sa iba-ibang gawain.

Gam it sa Panahon ng iyong Panahon m o

lolo’t lola
Pang araw-araw na
buhay
Ritwal o relihiyon

Komunikasyon

Silid-aralan

! 14
!

3. Pansinin mula sa mga sagot na may mga artefact na hindi na ginagamit

ngayon at mayroon ding ginagamit pa hanggang sa kasalukuyan. Sinasalamin ng
artefact ang pagbabago at pananatili sa buhay ng tao at lipunan. Pagbalik-
aralan ang naunang modyul tungkol sa primaryang sanggunian. Bakit primaryang
sanggunian ang artefact?

Ang artefact ay primaryang sanggunian dahil ___________________________

4. Samakatuwid:

!
• Makikita sa artefact ang teknolohiya at kakayahan ng tao.
• May napapaloob na simbolo ang artefact na nagpapahiwatig
ng kahulugan.
• Sa pag-aaral ng artefact, mauunawaan ang kalagayan ng
lipunan.
• Mahihinuha mula sa artefact ang kaugalian, tradisyon, at
paniniwala ng lipunan.

! 15
!

Gawain 2. Mga Katangian ng Bangang Manunggul

Ang Bangang Manunggul

http://philippinemuseum.org

1. Isang artefact ang natagpuan sa kweba ng Manunggul, sa Lipuun

Point, munisipyo ng Quezon sa Palawan at tinatayang ginawa noong humigit-
kumulang 2,000 taong nakalipas. Ito ang tinatawag na bangang Manunggul at sa
kasalukuyan ay nasa pangangalaga ng Pambansang Museo ng Pilipinas.
Tingnan ang mapa sa susunod na pahina at ang mga larawan ng banga.
Pansining mabuti ang mga katangian ng banga.

! 16
!

Lokasyon ng kweba ng Manunggul, Lipuun Point, Quezon, Palawan

http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmbranch/tabon.html

http://docgelo.wordpress.com http://balanghay.multiply.com
! 17
!

2. Sa kanyang disenyo at pagkakagawa, itinuturing ang bangang

Manunggul na isa sa pinakamaganda at pinakamahusay na banga sa kanyang
panahon sa buong Timog Silangang Asya.

3. Ilarawan ang iyong mga napansin, gamit ang gabay sa ibaba.

Buo ba ang banga?

Ano ang hugis nito?

May mga butas ba sa

katawan ng banga?

Ano ang itsura ng

takip?

Ano ang disenyo sa

katawan ng banga?

Ilan ang nakasakay

sa bangka? Ano ang
ayos ng mga
nakasakay?
Ano ang masasabi
mo tungkol sa
kakayahan ng mga
sinaunang Pilipino?

4. Ibahagi mo sa klase ang iyong mga sagot.

5. Upang maunawaan ang sinasagisag ng bangang Manunggul at ang

gamit nito, basahin ang sipi sa susunod na pahina bilang takdang-aralin. Ito ay
mula sa ”Customs of the Tagalogs,” ang salaysay ni Fr. Juan de Plasencia,
isang paring Pransiskano na nanirahan sa Katagalugan mula noong 1578
hanggang sa kanyang kamatayan noong 1590 sa Liliw, Laguna. Sa salaysay na
ito, itinala ni Fr. Plasencia ang maraming mga sinaunang paniniwala at kaugalian
ng mga Pilipino.

! 18
!

! The manner of burying the dead was as follows: The deceased

was buried beside the house, and if he were a chief, he was
placed beneath a little house or porch which they constructed for
this purpose. Before interring him, they mourned him for four days,
and afterward laid him on a boat which served as a coffin or bier,
placing him beneath the porch ….

Fr. Juan de Plasencia, OSF, “Customs of the Tagalogs,”

Blair and Robertson (eds.), The Philippine Islands 7: 194.

Glosari

"
Bier … kabaong o ataul
Deceased … ang namatay
Inter … ilibing
Mourn … magluksa
Porch … balkon

Suriin ang sipi at sagutin ang sumusunod bilang takdang aralin.

a. Kailan isinulat ang

dokumento?
b. Sino ang sumulat?
M AY - AKDA

c. Paano niya kaya ito

nalaman?

d. Bakit kaya siya interesado

sa paraan ng paglilibing?

a. Saan inilibing ang bangkay?

N ILALAMAN

b. Kaagad bang inilibing ang

isang namatay na tao?
c. Saan inilagay ang bangkay
upang ilibing?

! 19
!

Gawain 3. Simbolismo ng Banga

1. Ibahagi ang iyong mga sagot sa takdang-aralin.

2. Ano sa sipi ni Plasencia ang nagpapahiwatig ng gamit ng banga?

Iugnay ito sa disenyo ng takip ng banga.

Mahihinuha sa sipi na ang bangang Manunggul ay ginamit bilang

3. Makukumpirma ang iyong hinuha sa sumusunod na impormasyon.

Natuklasan ang bangang Manunggul noong 1962 ng mga arkeyologo.

Nang binuksan nila ito, natagpuan nila ang mga buto ng isang tao sa loob
ng banga. Ang banga ay may taas na 66.5 sentimetro, o humigit kumulang
sa dalawang talampakan.

4. Bakit maliit ang sukat ng banga? Kasya kaya rito ang buong
katawan ng tao? Bagamat maaaring isang bata ang inilagay sa loob ng banga
dahil sa maliit na sukat nito, sa katunayan, ang nakalibing ay hindi bata. Ito ay
sa dahilang ang bangang Manunggul ay ginamit para sa pangalawang libing.

a. Dalawa ang proseso ng paglilibing sa sinaunang panahon.

Unang paglibing Paglibing sa kamamatay na tao

Pangalawang Paglibing sa mga buto ng tao pagkalipas ng
paglibing isang taon o higit pa

b. Sa kwebang Manunggul ay natagpuan din ang mas

malalaking banga para sa unang paglibing, na halos doble o higit pa ang
taas kaysa sa banga para sa pangalawang paglibing.

c. Bukod sa mga Pilipino, mayroon ding mga grupo ng tao sa

ibang bahagi ng daigdig na dati ring nagsasagawa ng una at
pangalawang paglibing.

! 20
!

5. Sumali sa isang grupo. Tingnan muli ang disenyo sa takip ng bangang

Manunggul.

a. Pansinin ang sumusunod:

• Ang kilos na ipinapakita sa disenyo

• Sino ang kumikilos
• Ang pagkaposisyon ng mga kumikilos
• Saan sila nakasakay
• Ang alon sa katawan ng banga

b. Lahat ng ito ay simbolo na may kahulugan. Ganito ang mga

artefact, hindi katulad ng mga nakasulat na dokumento gaya ng sipi na
binasa mo, na may direktang isinasaad. Ano ang kabuuang kahulugan ng
mga simbolo sa itaas?

Gawain 4. Mga Sinaunang Paniniwala

1. Bukod sa sinaunang paniniwala sa paglibing, pag-aaralan mo ang
ilan pang mga paniniwala. Tatayain mo rin ang pananatili o pagbabago ng mga
ito sa kasalukuyan.

2. Sumali sa grupong inatasan ng guro, basahin ang itinakdang sipi,

at sundin ang panuto.

3. Para sa Grupo 1 at 2, suriin ang sipi mula kay Miguel Loarca. Si

Loarca ay isa sa mga unang sundalong Espanyol na nanirahan sa Pilipinas.
Isinalaysay niya sa hari ng Espanya ang mga isla ng Pilipinas, ang populasyon,
mga produkto, ugali at gawi ng kanilang bagong sakop na teritoryo.

! 21
!

! Sipi #1. Paniniwala sa papel ng taong sumakabilang buhay

In some places, and especially in the mountain districts, when the

father, mother, or other relative dies, the people unite in making a
small wooden idol, and preserve it. Accordingly there is a house
which contains one hundred or two hundred of these idols. These
images also are called anitos; for they say that when people die,
they go to serve the Batala. Therefore they make sacrifices to
these anitos, offering them food, wine, and gold ornaments; and
request them to be intercessors for them before the Batala, whom
they regard as God.

Miguel de Loarca, “Relation of the Philippine Islands,” 1582,

sa Blair at Robertson 5: 173, 175

Glosari

"
Anito … ispiritu
Intercessor … tagapamagitan
Ornament … palamuti

a. Para sa Grupo 1, talakayin ang sumusunod na

tanong at isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase
ang mga sagot.

Sinaunang Panahon Sa Kasalukuyan

• Ayon kay Loarca, ano ang • Ano ang tingin ninyo sa

ugnayan ng mga ninuno kay papel ng mga ninuno?
Bathala? • Iginagalang pa ba ang
• Bakit iginalang ang mga mga sumakabilang
patay? buhay?
• Paano ipinakita ang • Bakit at paano?
paggalang?

b. Para sa Grupo 2, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay

ni Loarca na may 4-6 na story board frames. Basahin nang
malakas ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.

! 22
!

4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula kay Padre Plasencia.

! Sipi #2: Paniniwala sa iba’t ibang idolo

Among their many idols there was one called Badhala, who
they especially worshiped…. They also worshiped the sun, which,
on account of its beauty, is almost universally respected and
honored by heathens. They worshiped, too, the moon, especially
when it was new, at which time they held great rejoicings, adoring
it and bidding it welcome. Some of them also adored the stars….
They paid reverence to water-lizards called by them buaya, or
crocodiles, from fear of being harmed by them. They were even in
the habit of offering these animals a portion of what they carried
in their boats, by throwing it into the water, or placing it upon the
bank.

Padre Plasencia, sa Blair at Robertson 7: 186, 189.

Glosari

"
Heathen … tawag ng Kristiyano sa
taong hindi binyagan;
pagano
Reverence … paggalang

a. Para sa Grupo 3, talakayin ang sumusunod na tanong at

isulat ang sagot sa manila paper. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng
grupo.

a. Ano ang animismo at

paano ito isinagawa ng
mga sinaunang Pilipino?
b. Ano ang silbi nito sa
pang-araw-araw na buhay
ng tao?
c. Ano ang mahihinuha mo
tungkol sa kaugalian ng
Pilipino noon?

! 23
!

d. Nananatili pa kaya ang

paniniwala sa animismo?
Bakit? Saan sa Pilipinas?

b. Para sa Grupo 4, gumawa ng ilustrasyon para sa salaysay

ni Plasencia na may 4-6 na story board frames. Basahin nang malakas
ang salaysay habang isa-isang ipinapakita ang ilustrasyon.

5. Bilang pangwakas, ipaliwanag ang papel at kahalagahan ng mga

paniniwala sa sinaunang buhay.

6. Para sa takdang-aralin, basahin ang sipi sa ibaba tungkol sa

paniniwala ng sinaunang Pilipino sa iba-ibang nilikhang naninirahan sa mundo ng
tao. Galing din ito kay Plasencia.

!
Mancocolam His ”duty it was to emit fire from himself at
night, once or oftener each month. This fire
could not be extinguished; nor could it be thus
emitted except as the [mancocolam] … wallowed
in the ordure and filth which falls from the
houses; and he who lived in the house where
the priest was wallowing in order to emit this
fire from himself, fell ill and died.”
Hocloban ”Without the use of medicine, and by simply
saluting or raising the hand, they killed whom
they chose. But if they desired to heal those
whom they had made ill by their charms, they
did so by using other charms. Moreover, if they
wished to destroy the house of some Indian
hostile to them, they were able to do so without
instruments.”
Magtatangal His ”purpose was to show himself at night to
many persons, without his head or entrails. In
such wise … [he] walked about and carried, or
pretended to carry, his head to different places;
and, in the morning, returned it to his body—
remaining, as before, alive.”
Osuang People say ”they have seen him fly, and that he
murdered men and ate their flesh.”

! 24
!

Mangagayoma ”They made charms for lovers out of herbs,

stones, and wood, which would infuse the heart
with love. Thus did they deceive the people,
although sometimes, through the intervention of
the devil, they gained their ends.”
Pangatahojan A ”soothsayer, [who] … predicted the future

Plasencia, sa Blair at Robertson 5: 193-194.

Glosari

"
Charm … gayuma
Deceive … manlinlang
Emit … magbuga, maglabas
Entrail … lamang-loob
Extinguish … patayin
Filth … basura
Hostile … galit, kalaban
In such wise … sa ganoong paraan
Indian (indio) … tawag ng Espanyol sa
mga Pilipino
Infuse … punuin o mapuno
Intervention … pamamagitan
Ordure … dumi (ng tao)
Predict … manghula o hulaan
Soothsayer … manghuhula
Wallow … magtampisaw

a. Mag-interbyu ng limang kamag-anak at o kapitbahay upang

malaman kung naniniwala pa sila sa mga inilarawan sa sipi at bakit.

b. Ikategorya ang pinagmulan ng mga ininterbyu mo ayon sa

kanilang edad, kasarian, at antas ng edukasyon.

c. Tingnan kung pare-pareho ang kanilang mga sagot.

d. Punuin ang tsart sa ibaba at isumite sa guro.

! 25
!

Mga Naniniwala Mga Di Naniniwala

Paniniwala Personal na Personal na
Dahilan Dahilan
Background Background
Mancocolam
(mangkukulam)

Hocloban

Magtatangal
(manananggal)

Osuang
(aswang)

Mangagayoma
(manggagayuma)

Pangatahojan

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Sa susunod na modyul pag-aaralan ang buhay panlipunan sa sinaunang
panahon. Bilang paghahanda, tanungin ang magulang o taga-alaga kung:

a. Paano ka pinangalanan, at
b. Sino ang nagbigay ng iyong pangalan.

! 26
!

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang

Espanyol
Modyul 3 Sulyap ng Buhay Panlipunan sa Sinaunang Panahon
Gawain 1. Pagpapangalan sa mga anak
2. Pagpapakasal sa sinaunang panahon
3. Hanapbuhay
4. Mga uring panlipunan
Oras Pito (7)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Bago pa man dumating ang mga kolonisador na Espanyol ay may sarili
ng kultura ang mga Pilipino. Ipinakilala na sa iyo ang isang aspeto ng kulturang
ito: ang mga paniniwala ng mga sinaunang Pilipino. Sa modyul na ito,
tatalakayin naman ang buhay panlipunan. Mayaman at makulay ang buhay sa
sinaunang panahon at dahil sa lawak nito, pag-aaralan mo dito ang ilan lamang
sulyap ng buhay panlipunan: ang pagpapangalan ng mga anak, ang
pagpapakasal sa panahong iyon, ang hanapbuhay ng mga tao, at mga uring
panlipunan.

Susuriin mo sa modyul ang dalawang uri ng primaryang sanggunian na

nagbibigay ng mahalagang impormasyon tungkol sa buhay panlipunan sa
sinaunang panahon: mga sipi mula sa mga Espanyol na opisyal, sundalo, at
prayle na lumahok sa kolonisasyon ng Pilipinas; at mga larawan ng iba’t ibang
uring panlipunan na gawa ng Espanyol. Sa mga sangguniang ito inilarawan ng
mga Espanyol ang kanilang nakita at naranasan noong nanirahan at lumibot sila
sa iba-ibang lugar ng Pilipinas.

! 27
!

Gawain 1. Pagpapangalan sa Sinaunang Panahon

1. Ibahagi sa klase ang iyong sagot sa takdang-aralin. Makinig sa
paliwanag ng bawat kaklase tungkol sa pinanggalingan ng kanyang pangalan.
Bilang klase, gumawa ng mga kategorya ng basehan ng pangalan. Alin sa mga
kategorya ang pinakakaraniwan sa klase?

2. Kung ganito ang basehan ng pagpapangalan sa bata ngayon,

paano kaya noong sinaunang panahon? Ito ay ikinuwento ni Pedro Chirino, SJ,
isang paring Heswitang Espanyol na dumating sa Pilipinas noong 1590. Nagsulat
siya tungkol sa nakita niya sa Luzon at Bisayas sa loob ng 12 taon. Natutunan
pa nga niya ang wikang Tagalog at Bisaya upang maturuan ang mga Pilipino ng
katekismong Kristiyano. Noong 1604 inilathala sa Roma ang kanyang salaysay,
Relacion de las Islas Pilipinas (Relation of the Phiippine Islands).

3. Basahin ang sipi mula sa akda ni Chirino.

! When a child is born, it is the mother’s duty to give it a

name; and whatever appellation she gives it must remain its name.
The names are most often conferred on account of certain
circumstances—as, for example, Maliuag, which means “difficult,”
because the child’s birth was such; Malacas, which signifies “a man
of strength,” because the mother thinks that the child will be
strong, or desires that it be so. At other times they name it,
without any symbolism or special reason, by the first word which
occurs to them—as, for example, Daan, which signifies “road;”
Babui, which means “pig;” or Manu[k], which signifies “fowl.” All
persons are called by these names from birth, without using
surnames until they are married. The first-born son or daughter
then gives his or her name to the parents; for until they die they
call the father Ama ni Coan, “father of So-and-so,” and the
mother Ina ni Coan, “mother of So-and-so.”

The names of the women are distinguished from those of

the men by adding “in.” Thus, while the name of a man and of a
woman may be practically the same, that of the man is left intact,
and to the woman’s is added the [termination] “in;” for example,
[Il]og (which means “river”) being the name of two persons of
different sex, the man is called [Il]og, the woman [Il]oguin.

! 28
!

For instance, ama means “father;” thus the son, in speaking of him
to a third person calls him ang amaco, that is, “my father.” But
the son in addressing his father directly does not call him ama,
but bapa, which is a more intimate and affectionate term; nor
does he address his mother as ina, but bai. On the other hand,
the father and mother in familiar intercourse call their sons,
brothers, uncles, and other near relatives, not by the common
appellations of such relationship, but by others more intimate and
personal, which signify a like connection. This is but another
illustration of the fertility, elegance and courtesy of the Tagal
language….

The children of those natives were reared in such respect

and reverence for the names belonging to their parents that they
never called them by these, whether the parents were living or
dead; they believed, moreover, that if they uttered these names
they would fall dead, or become leprous.

Pedro Chirino, S.J., Relacion de las Islas Filipinas, 1604,

sa Blair at Robertson (eds.), The Philippine Islands 13: 200-202.

Glosari

"
Affectionate … mapagmahal
Appellation … tawag o katawagan
Bai (para sa ina) … mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Bapa (para sa ama) … mula sa wikang Sanskrit
na pumasok sa wikang
Malay/Indones
Confer … gawaran
Circumstance … pangyayari
Elegance … pagkainam
Fertility … yaman
Fowl … ibon
Intact … buo
Intercourse … ugnayan
Intimate … malapit
Leprous … may ketong
Rear … palakihin
Utter … sabihin

! 29
!

4. Sumali sa pangkat upang suriin ang sipi at ihambing ang mga

paraan ng pagpapangalan ngayon at sa sinaunang panahon. Gamitin ang gabay
sa ibaba.

Mga Susuriin Sinaunang Panahon Ngayon

a. Basehan ng
pagpapangalan

b. Ang nagbibigay
ng pangalan ng
anak

c. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag kausap
d. Tawag ng anak
sa mga
magulang
kapag pinag-
uusapan
e. Paggamit ng
apelyido

f. Pagpapangalan
ng babae at
lalaki

5. Sagutin ang sumusunod na tanong.

1. Paano ipinakita ng mga !

anak sa sinaunang
panahon ang kanilang
paggalang sa kanilang
magulang? Tukuyin mula
sa sipi ang basehan ng
iyong sagot.

! 30
!

2. Kung ikaw ay nabubuhay !

noong sinaunang
panahon, ano ang
!
magiging pangalan ng !
iyong mga magulang?
3. Ano naman ang !
posibleng pangalan mo?
Ipaliwanag kung bakit.
!
!
4. Ano ang magiging !
pangalan ng iyong
kapatid na lalaki o
babae?
5. Ano ang nakikita mong
pagkakaiba at
pagkakatulad sa
pagpapangalan noon at
ngayon?

6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng pangkat.

7. Pumili ng kapareha at bigyan ng pangalan base sa kanyang

magandang katangian. Bilang gawain ng lahat, lumahok sa paggawa ng album
ng klase na may larawan ng bawat isa at ang kanyang pangalan sa sinaunang
panahon batay sa kanyang magandang katangian.

Gawain 2. Pagpapakasal sa Sinaunang Panahon

1. Isa pang kaaya-ayang aspeto ng sinaunang kultura ay ang
pagpapakasal. Sumulat din si Padre Chirino tungkol dito. Basahin ang kanyang
sipi.

! For marriage ... they have distinct formalities of betrothal, which

are accompanied by conventional penalties most rigorously
executed. Here is an example: Si Apai promises to marry Cai
Polosin; these married persons make an agreement with another
married pair, while the wives are with child, that if the wombs of
their respective wives should bear a male and a female, these two
children shall be joined in marriage, under a penalty of ten gold
taels. This compact is solemnized by a feast, where they eat,

! 31
!

drink, and become intoxicated, and he who later is the occasion

of breaking the compact must pay the penalty. This is betrothal. In
the marriage there figures a dowry, and the surrender of the
woman, with consent for the present, but not perpetual. It is not
the wife, but the husband, who gives her the dowry—an amount
agreed upon, and fixed in accordance with his means.... In addition
to the dowry the husband is wont to make some presents to the
parents and relatives—more or less, according to his means.

Chirino, 1604, sa Blair at Robertson 12: 294.

Glosari

"
Betrothal … kasunduang pagpapakasal
Consent … pahintulot
Conventional … pangkaraniwan
Distinct … katangi-tangi
Dowry … bigay-kaya; ari-ariang
ipinagkaloob ng lalaki sa
kanyang mapapangasawa
Execute … isagawa
Formality … kapormalan, nasa ayos
Intoxicated … nalasing
Penalty … parusa
Rigorous … mahigpit
Perpetual … panghabang-buhay
Solemnize … bigyang bisa
Tael … pagsukat ng timbang na
may katumbas ng 1.3
ounces; mula sa Tsina
ang uri ng pagtimbang na
ito
Wont … kinagawian

2. Sumali sa grupo upang sagutin ang sumusunod na gabay sa pag-

unawa at pagsusuri sa binasa.

a. Paano pinili ang !

mapapangasawa? !
! !
! !
!

! 32
!

b. Matibay ba ang !
ganitong
kasunduan? Bakit
mo ito nasabi?
!
!
!
c. Paano nakatulong !
ang komunidad sa !
kasunduan para sa
pagpapakasal?
!
!
d. Mayroon bang !
ipinakitang
pagpapahalaga sa
kababaihan ang
ritwal ng
pakikipagkasundo
para sa kasal?
Magbigay ng
halimbawa.
!
e. Ano sa tingin mo !
ang silbi ng dowry?
!
!
!
!

3. Ibahagi sa klase ang sagot. Magtanong sa ibang grupo o sa guro

kung mayroon kang nais linawan sa kanilang ibinahagi.

4. Sumulat ng maikling sanaysay tungkol sa iyong reaksyon kung

gagawin ng magulang mo ang arranged marriage sa kasalukuyan. Ipaliwanag ang
iyong palagay.

! 33
!

Gawain 3. Hanapbuhay
1. Ano kaya ang mga hanapbuhay ng mga Pilipino noon? Bilang
introduksyon, isulat sa pisara ang trabaho o hanapbuhay ng iyong magulang,
kamag-anak, o taga-alaga. Tingnan sa pisara ang uri at saklaw ng mga
hanapbuhay sa kasalukuyan. Isaalang-alang ang mga trabahong ito sa pag-aaral
ng mga hanapbuhay sa sinaunang panahon.

2. Dalawa ang primaryang sangguniang gagamitin sa araling ito:

a. Relation of the Philippine Islands ni Miguel de Loarca, isang sundalong

Espanyol. Sinulat niya ang kanyang ulat noong 1582.

b. Sucesos de las islas Filipinas (Events of the Philippine Islands) ni

Antonio de Morga, isang Espanyol at mataas na opisyal ng gobyerno
noong 1595-1603. Inilathala ang kanyang salaysay noong 1609.

3. Sumapi sa grupo at mapanuring basahin ang mga sipi.

! Sipi #1. Mula kay Loarca, 1582

[Island of Cagaian] These islands have about four hundred

inhabitants, all of whom are very skilful ship-builders…. These
Indians of Cagayan have made his Majesty's ships in these islands,
as well as the galleys, galliots, and fragatas. They also help in
repairing and righting ships.

[Island of Cubu (Cebu)] The town has the best port of these
islands, and it was for this reason that Miguel Lopez de Legazpi
founded a settlement there…. The island of Cebu produces a small
quantity of rice, borona and millet and little or no cotton; for the
cloth which the natives use for their garments is made from a
kind of banana… From this they make a sort of cloth… which the
natives call medriñaque…. All are provided with fowls, swine, a few
goats, beans, and a kind of root… called by the natives camotes.
After rice, fish is the main article of maintenance in this and other
islands, for it abounds in all of them, and is of excellent quality in
this island of Cebu.

Miguel de Loarca, Relation of the Philippine Islands, 1582,

sa Blair at Robertson 5: 43, 45, 79.

! 34
!

Glosari

"
Abound … sagana
Borona at millet … mga pagkaing butil. Ang
millet ay isang uri ng
maliliit na butil mula sa
halaman na katulad ng
mais. Ito ay tradisyunal na
pananim at pagkain sa
Africa at India
Fowl … manok at ibon
Galley, galliot at … mga uri ng sasakyang
fragata pandagat na Europeo na
ginamit sa kalakalan at
digmaan
Swine … baboy
Right a ship … itayo ang barko

! Sipi #2. Mula kay Morga, 1609

They all live in the farm by their manual labor, fisheries and
trading, sailing from one island to another and going from one
province to another by land.

As a matter of pastime and occupation, the women work with the

needle with which they are proficient and they engage in all kinds
of needle work. They also weave blankets and spin cotton and
keep house for their husbands and parents. They pound the rice
which is to be cooked for their meals and prepare the rest of the
food. They raise chickens and pigs and do the house chores while
their men-folk engage in the work of the fields, fishing, boating
and farming.

The common way of doing business was the trading of certain

things for others, such as supplies, blankets, cattle, fowl, lands,
houses, fields, slaves, fisheries, palm-trees, nipa swamps and
forests; and sometimes when there was a price fixed, it was paid
in gold as might be agreed upon, also in metal bells coming from
China, which articles are considered precious jewels.

Throughout these islands are certain places where there is an

! 35
!

abundance of rich gold deposits and other mineral products which

are collected by the natives through washing or placer-mining.… In
Paracale, in the province of Camarines, certain placer and other
mines were developed and worked. Likewise in Ilocos this
commodity was also being traded, because behind this province
which is on the sea coast, there are highlands … where live many
natives… called Igorrots, whose country has not yet been
penetrated by outsiders. They have rich mines of gold besides
silver… They take their still unrefined and unperfected gold to
certain appointed places where they meet the people from Ilocos
where, for their gold, they are given in trade, rice, pigs, carabaos,
blankets and other articles which they need. The Ilocanos refine
and finish the gold and market the same throughout the… country.
In the rest of the islands, there is the same abundance of placer
and other mines, particularly in the Visayas, Butuan River in
Mindanao and Cebu…

Antonio de Morga, Historical Events of the Philippine Islands

(Sucesos de las Islas Filipinas, 1609) (Manila: National Historical
Institute, 1990), pp. 243, 246, 260-261, 286.

Glosari

"
Commodity … produkto
Engage … lumahok
Placer mining … pagmimina ng ginto sa
pamamagitan ng
pagsasala sa buhangin at
maliliit na bato sa tabing
ilog
Penetrate … napasok
Proficient … marunong, mahusay
Refine … papinuhin, pakinisin
Swamp … latian

4. Suriin ang bawat sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.

a. Ilista ang mga

nakita ninyong
gawain at
hanapbuhay.

! 36
!

b. Anong mga salik

ang nakaapekto
sa naging uri ng
hanapbuhay sa
iba-ibang isla ng
Pilipinas?

c. Ano ang mga

gawain ng
kababaihan?

d. Ano ang
masasabi mo
tungkol sa
ugnayan ng mga
isla sa sinaunang
panahon?

e. Ano ang
mahihinuha mo
ukol sa lebel ng
teknolohiya sa
panahong iyon?

f. Anong mga
katangian ng
sinaunang Pilipino
ang mahihinuha
mo mula sa
impormasyon?

! 37
!

5. Ikumpara ang hanapbuhay at pang-araw-araw na produkto noon at

ngayon.

a. Anong mga !
hanapbuhay
noon ay
ginagawa pa
ngayon?
!
!
b. Anong mga !
hanapbuhay
noon ay bihira
o wala na
ngayon?
!
!
c. Anong mga !
produkto noon
ay ginagawa at
o tinatanim pa
ngayon?
!
d. Anong mga !
produkto noon
ay bihira nang
itanim, gawin, o
gamitin ngayon?
!
e. Ano sa palagay !
mo ang dahilan
ng pagbabago
at pananatili ng
mga uri ng
hanapbuhay at
produkto?

6. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Lumahok sa

talakayan.

! 38
!

Gawain 4. Mga Uring Panlipunan

1. Tingnang mabuti ang mga larawan sa ibaba. Galing ang mga ito
sa ”Boxer Codex,” isang dokumento na tinatayang ginawa noong 1595. Ang
dokumento (at mga larawan) ay pinaniniwalaang pagmamay-ari ni Luis Perez
Dasmariñas, ang Gobernador-Heneral ng Pilipinas noong 1593-1596. Ang
dokumento ay napunta sa koleksyon ni Propesor Charles Ralph Boxer; kaya
ipinangalan sa kanya ang buong manuskrito.

Larawan A
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=112&size=screen&oi
d=VAB8326

! 39
!

Larawan B
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=104&size=screen&oi
d=VAB8326

! 40
!

Larawan C
http://webapp1.dlib.indiana.edu/metsnav/common/navigate.do?pn=103&size=scree
n&oid=VAB8326

! 41
!

2. Ang pagsusuri ng biswal na sanggunian ay may sariling prosesong

naiiba sa pagsusuri ng nakasulat o pasalitang sanggunian. Ang pagsuri ng mga
larawan sa itaas ay katulad ng pagsuring ginawa mo sa bangang Manunggul sa
ikalawang modyul. Tingnan ang sumusunod na proseso.

• Paglista at paglarawan ng mga pisikal na katangiang ipinapakita ng

biswal na sanggunian
1

• Paghinuha ng kahulugan o mensahe ng sanggunian, o kung ano ang

itinutukoy nito
2

• Pagtaya sa kahalagahan ng larawan bilang primaryang sanggunian

3

3. Sumali sa pangkat at gawin ang unang hakbang sa pagsuri ng

mga larawan: ang pagtala ng ipinapakitang pisikal na katangian. Sagutin ang
mga tanong sa ibaba.

Ilista/Ilarawan ang Larawan A Larawan B Larawan C

Mga tao sa
larawan

Mga bagay

Pagkilos

Pisikal na posisyon
ng mga tao sa
isa’t isa

4. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo. Pansinin kung

mayroong katangiang nakita ng iba na hindi naitala ng iyong grupo.

! 42
!

5. Matapos talakayin ang mga nakitang katangian, bumalik sa iyong

grupo upang suriin ang katayuang panlipunan ng mga tao sa larawan. Ano ang
mahihinuha ng grupo tungkol sa katayuan o katungkulan ng mga tao sa
larawan? Bakit?

Larawan A Larawan B Larawan C

Katayuan o
katungkulan

Larawan A Larawan B Larawan C

Paliwanag

6. Upang matantiya kung tama ang inyong hinuha, magkonsulta sa

primaryang sanggunian. Basahin itong sipi mula sa ”Customs of the Tagalogs”
(1589) ni Padre Plasencia.

! This people always had chiefs, called by them datos, who

governed them and were captains in their wars, and whom they
obeyed and reverenced….

These chiefs ruled over but few people; sometimes as many

as a hundred houses, sometimes even less than thirty. This tribal
gathering is called in Tagalo a barangay. It was inferred that the
reason for giving themselves this name arose from the fact … that
when they came to this land, the head of the barangay, which is
a boat, thus called … became a dato. And so, even at the
present day, it is ascertained that this barangay in its origin was a
family of parents and children, relations and slaves.

In addition to the chiefs… there were three castes: nobles,

commoners, and slaves. The nobles were the free-born whom they
call maharlica. They did not pay tax or tribute to the dato, but

! 43
!

must accompany him in war, at their own expense…. Moreover,

when the dato went upon the water those whom he summoned
rowed for him. If he built a house, they helped him, and had to
be fed for it. The same was true when the whole barangay went
to clear up his lands for tillage. The lands which they inhabited
were divided among the whole barangay, especially the irrigated
portion, and thus each one knew his own….

The chiefs in some villages had also fisheries, with

established limits, and sections of the rivers for markets. At these
no one could fish, or trade in the markets, without paying for the
privilege, unless he belonged to the chief’s barangay or village.

The commoners were called aliping namamahay. They

are married, and serve their master, whether he be a dato or not,
with half of their cultivated lands…. They accompanied him
whenever he went beyond the island, and rowed for him. They live
in their own houses, and are lords of their property and gold.
Their children inherit it, and enjoy their property and lands….

The slaves are called aliping saguiguilir. They serve their

master in his house and on his cultivated lands, and may be sold.
The master grants them, should he see fit, and providing that he
has profited through their industry, a portion of their harvests, so
that they may work faithfully. For this reason, servants who are
born in the house of their master are rarely, if ever, sold. That is
the lot of captives in war, and of those brought up in the harvest
fields.

Plasencia, 1589, sa Blair at Robertson 7: 173-176.

Glosari

"
Ascertain … tiyakin
Captive … taong nabihag
Caste … uring panlipunan
Infer … mahinuha
Lot … kalagayan
Summon … tawagin
Tillage … pagtanim
To reverence … igalang

! 44
!

7. Ilista ng iyong grupo ang mga uring panlipunan sa mga Tagalog

na lugar, ayon kay Plasencia, at ipaliwanag ang tungkulin at katangian ng bawat
isa.

Uring Panlipunan Tungkulin Katangian

8. Sa Bisayas iba ang tawag sa mga uring panlipunan, ayon naman

kay Francisco Colin, SJ, isang Heswitang paring Espanyol na sumulat ng Labor
Evangelica, tungkol sa mga Bisaya. Nilimbag ang kanyang salaysay noong 1663.

! There are three kinds and classes of people: the chiefs,

whom the Visayans call dato and the Tagalogs maginoo; the
timauas, who are the ordinary common people, called maharlica
among the Tagalogs; and the slaves, called oripuen by the
Visayans and alipin by the Tagalogs….

…The most general origin of those slaveries were interest

and usury…. If payment was not made when promised, the debtor
remained a slave until he paid. That happened often, for the
interest or increase continued to accumulate just so long as the
payment was deferred…. Other slaveries were due to tyranny and
cruelty. For slaves were made either in vengeance on enemies, in
the engagements and petty wars that they waged against one
another, in which the prisoners remained slaves, even though they
were of the same village and race…. The worst thing is that all

! 45
!

those who had been made slaves by war, or for punishment of

debts, were rigorously regarded as such, as slaves for any kind of
service or slavery, and served inside the house. The same was
true of their children, in the manner of our slaveries, and they
could be sold at will.… The Tagalogs called such true slaves
sanguiguilir, and the Visayans halon.

Other slaves were called namamahay, for they did not

serve their master in all capacities, nor inside his house; but in
their own houses, and outside that of their masters. They were
bound, however, to obey their master’s summons either to serve in
his house and its repair, and in the seasons of sowing and
harvest. They [also had] to act as his rowers when he went out in
his boat, and on other like occasions, in which they were obliged
to serve their master without any pay.

Francisco Colin, SJ, “Native Races and their Customs” mula sa

Labor Evangelica, 1663, sa Blair at Robertson 40: 86, 93, 94.

Glosari

"
Accumulate … matipon, dumami
At will … kusa
Debtor … may utang
Defer … ipagpaliban, magpaibang-
araw
Petty … maliit, hindi gaanong
mahalaga
Sow … magtanim
Summon … utos, patawag
Tyranny … kalupitan
Usury … labis na pagpapatubo sa
utang
Vengeance … paghihiganti
Wage war … lumaban

! 46
!

9. Basahin ang salaysyay at tumbasan ang mga terminolohiyang

Tagalog at Bisaya tungkol sa mga uring panlipunan.

Tagalog Bisaya

Ayon kay Padre Colin, ang pinuno ay tinawag na ”datu” ng mga Bisaya
at ”maginoo” ng mga Tagalog. Ngunit sa katunayan, ang ”datu” ay gamit din ng
mga Tagalog; nagmumula ang datu sa uring panlipunan na tinawag ng mga
Tagalog na ”maginoo.”

10. Sagutin ang sumusunod.

a. Bakit kaya tinawag ni Plasencia na commoner o karaniwang

mamamayan ang aliping namamahay? Alalahanin na para sa mga
Europeo, ang esklabo (slave) o alipin ay walang karapatan, wala ring
kalayaan at ari-arian. Samantala, ayon naman kay Colin, ang aliping
sanguiguilir ay ”tunay na esklabo” (”true slave”). Ipaliwanag kung bakit.

b. Balikan ang mga larawan (A, B, at C) at isulat kung ang

hinuha ng grupo tungkol sa katayuan ng mga tao sa larawan ay tama,
base sa mga binasa mong sipi. Kung mali, iwasto ang sagot ng grupo.

! 47
!

c. Mula sa impormasyon galing kay Plasencia, ano ang

mahihinuha mo tungkol sa:

c1. Katangian ng barangay

c2. Access ng tao sa lupa at ibang likas na yaman

c3. Konsepto ng awtoridad at kapangyarihan

11. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Matatag ang sinaunang kultura, ngunit humarap ito sa malaking hamon
sa ika-16 siglo, nang dumating ang Espanya sa Pilipinas at sinimulan ang
pananakop ng mga isla. Sa susunod na modyul ay aaralin mo ang mga
primaryang sanggunian tungkol sa pagtatag ng kolonyang Espanyol at mga
patakaran at paraang ginamit ng Espanya upang sakupin ang Pilipinas.

! 48
!

Markahan 1 Sinaunang Panahon hanggang sa Pagtatag ng Kolonyang

Espanyol
Modyul 4 Pagtatag ng Kolonyang Espanyol at mga Patakarang Kolonyal
Gawain 1. Pagtatag ng kolonya
2. Kristiyanisasyon bilang paraan ng pananakop
3. Reducción: ang paglipat ng mga kinaroroonan
4. Tributo at polo bilang instrumento ng pananakop
Oras Sampu (10)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Sa pagdating ng mga Espanyol noong ika-16 na siglo, nagsimula ang
mahigit tatlong dantaong proseso ng kolonisasyon ng Pilipinas. Pangunahing
layunin ng Espanya ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Pilipinas at ang
pagkuha ng mga yamang-likas. Bagamat may mga Pilipinong tumanggap sa mga
unang Espanyol sa Pilipinas, naging makasaysayan ang labanan nina Lapu-lapu
at Magellan na makikita sa mga palatandaan sa Mactan, Cebu na itinayo bilang
pagkilala sa kanila. Sa modyul na ito ay susuriin mo ang mga perspektibo
tungkol sa engkwentro ng dalawa.

Upang sakupin ang Pilipinas, ginamit ng Espanya ang tatlong paraan

bukod sa Kristiyanisasyon ng mga Pilipino. Ang mga paraang ito ay ang
reducción, tributo, at polo. Iba-iba ang naging tingin ng mga prayle, opisyal, at
Pilipino sa mga instrumentong ito, at susuriin mo ang posisyon at argumento ng
bawat panig base sa mga ulat noong ika-16 na siglo. Sa pagpataw ng mga ito
ay binago ng mga Espanyol ang paniniwala, pamumuhay at hanapbuhay ng mga
Pilipino na tinalakay sa mga naunang modyul.

Gawain 1. Pagtatag ng Kolonya

1. Dumako tayo sa isla ng Mactan sa lalawigan ng Cebu, kung saan
nagtagpo sina Ferdinand Magellan ng Espanya at Lapu-lapu, pinuno ng Mactan.
Sa layong 63.5 metro ay makikita ang dalawang panandang pangkasaysayang
ginawa ng Philippine Historical Institute, ang pambansang ahensiyang
pangkasaysayan na ngayon ay tinatawag na Pambansang Komisyong
Pangkasaysayan ng Pilipinas (National Historical Commission of the Philippines).

2. Tingnang mabuti ang mga pananda. Pansinin na ang pananda

tungkol kay Magellan ay ginawa noong 1941, bago nakamit ang kasarinlan ng

! 49
!

Pilipinas, samantalang ang pananda kay Lapu-lapu ay ginawa noong 1958, nang
nagsasarili na ang Pilipinas.

FERDINAND MAGELLAN’S
DEATH

ON THIS SPOT FERDINAND

MAGELLAN DIED ON APRIL 27,
1521, WOUNDED IN AN
ENCOUNTER WITH THE SOLDIERS
OF LAPU-LAPU, CHIEF OF MACTAN
ISLAND. ONE OF MAGELLAN’S
SHIPS, THE VICTORIA, UNDER THE
COMMAND OF JUAN SEBASTIAN
ELCANO, SAILED FROM CEBU ON
MAY 1, 1521, AND ANCHORED AT
SAN LUCAR DE BARRAMEDA ON
SEPTEMBER 6, 1522, THUS
COMPLETING THE FIRST
CIRCUMNAVIGATION OF THE
EARTH.

Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu,

isla ng Mactan, Cebu
Petsa: 1941

LAPULAPU

HERE, ON 27 APRIL 1521

LAPULAPU AND HIS MEN REPULSED
THE SPANISH INVADERS, KILLING
THEIR LEADER FERDINAND
MAGELLAN. THUS LAPULAPU
BECAME THE FIRST FILIPINO TO
HAVE REPELLED EUROPEAN
AGGRESSION.

Lokasyon: Siyudad ng Lapu-Lapu,

isla ng Mactan, Cebu
Petsa: 1958

! 50
!

Glosari

"
Aggression … pagsalakay
Anchor … nakaangkla
Circumnavigation … pag-ikot sa mundo
Repel … lumaban
Repulse … lumaban

2. Sumapi sa pangkat at suriin ang nilalaman ng mga palatandaan.

Sagutin ang graphic organizer sa ibaba.

Palatandaan ni Palatandaan ni
Pagsusuri
Magellan Lapu-lapu
Nilalaman
a. Paano namatay si Magellan?

b. Paano ipinakilala si Lapu-

lapu?

c. Ano ang kahalagahang

historikal ng tao na
pinararangalan?

Pagsasakonteksto
a. Kailan ginawa ang mga
palatandaan?
b. Anong mahalagang
kaganapan sa mga panahong
ito ang maaaring nakaapekto
sa nilalaman ng mga
palatandaan?
Pag-unawa
Kaninong punto de bista ang
ipinahihiwatig ng palatandaan?

3. Makikita sa dalawang palatandaan ang kahalagahan ng perspektibo

o punto de bista sa interpretasyon ng mga pangyayari sa nakaraan. Ngunit ano
ba talaga ang nangyari? Basahin ang sipi mula kay Antonio Pigafetta (c. 1491-c.
1534), isang manlalakbay at iskolar mula sa Venice, Italy, na sumama kay

! 51
!

Magellan mula sa pag-alis sa Espanya. Ang “First Voyage Around the World” ni
Pigafetta ay ang primaryang pinagmulan ng impormasyon tungkol sa ekspedisyon
ni Magellan.

! On Friday, April twenty-six [1521], Zula, a chief of the island

of Matan [Mactan], sent one of his sons to present two goats to
the captain-general [Magellan], and to say that he would send him
all that he had promised, but that he had not been able to send
it to him because of the other chief Cilapulapu, who refused to
obey the king of Spain. He requested the captain to send him
only one boatload of men on the next night, so that they might
help him and fight against the other chief. The captain-general
decided to go thither with three boatloads. We begged him
repeatedly not to go, but he, like a good shepherd, refused to
abandon his flock. At midnight, sixty men of us set out armed with
corselets and helmets, together with … some of the chief men….
We reached Matan three hours before dawn. The captain did not
wish to fight them, but sent a message to the natives … to the
effect that if they would obey the king of Spain, recognize the
Christian king as their sovereign, and pay us our tribute, he would
be their friend; but that if they wished otherwise, they should wait
to see how our lances wounded. They replied that if we had
lances they had lances of bamboo and stakes hardened with fire.
[They aked us] not to proceed to attack them at once, but to wait
until morning, so that they might have more men. They said that
in order to induce us to go in search of them; for they had dug
certain pitholes between the houses in order that we might fall
into them. When morning came forty-nine of us leaped into the
water up to our thighs, and walked through water for more than
two crossbow flights before we could reach the shore. The boats
could not approach nearer because of certain rocks in the water.
The other eleven men remained behind to guard the boats. When
we reached land, those men had formed in three divisions to the
number of more than one thousand five hundred persons. When
they saw us, they charged down upon us with exceeding loud
cries, two divisions on our flanks and the other on our front.
When the captain saw that, he formed us into two divisions, and
thus did we begin to fight.

Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525,

sa Blair at Robertson, The Philippine Islands 33: 175, 177.

! 52
!

Glosari

"
Corselet … baluti
Exceed … sumobra
Flank … dakong gilid ng hukbo
Induce … hikayatin
Lance … sibat
Pithole … hukay
Sovereign … hari
Stake … tulos
Thither … doon
Tribute … buwis
Voyage … paglalakbay

4. Alin sa dalawang palatandaan ang mas malapit (o mas malayo) sa

salaysay ni Pigafetta? Bakit?

5. Iulat sa klase ang mga sagot. Tandaan ang sumusunod.

!
Sa pag-aaral ng kasaysayan ay laging may punto de bista
sa pangyayari. Ngunit anuman ang perspektibo, kailangang
nakabase ito sa ebidensiya.

! 53
!

6. Sa usapin ng pananakop ng Pilipinas, lalong hindi maiiwasan ang

pagkakaiba sa punto de bista dahil may dalawa o higit pang panig. Ang simbolo
ng panig ng Espanya ay ang coat ng arms ng hari. Tingnan ang coat of arms
ni Haring Carlos I (1520-1530).

Sa kaliwa: agila ni San

Juan, na simbolo ng pagkalat
ng Kristiyanismo
Sa kanan: leon, na simbolo
ng lakas

Sa gitna: simbolo ng
kahariang Castile sa Espanya;
helmet; balabal na ginto at
balahibo ng hayop; at
simbolo ng Order of the
Golden Fleece, isang grupo
ng kabalyero (knight)

Motto : Plus ultra, na

tumutukoy sa lubos na
kapangyarihan ng hari at ng
Espanya

7. Kung may simbolo si Lapu-lapu ano kaya ito? Bilang grupo,

gumawa ng simbolo at motto ni Lapu-lapu at ipaliwanag ang kahulugan nito.
Ipaskil sa bulletin board.

! 54
!

Gawain 2. Kristiyanisasyon bilang Paraan ng Pananakop

1. Sumali sa grupo at basahin ang isa pang sipi mula kay Pigafetta
tungkol sa kumbersyon ni Rajah Humabon, kanyang mga hepe at kapwa
Cebuano.

! On Sunday morning, April fourteen [1521], forty men of us

went ashore, two of whom were completely armed and preceded
the royal banner…. The captain [Magellan] and the king [Rajah
Humabon] embraced…. The captain told the king through the
interpreter that he thanked God for inspiring him to become a
Christian; and that [now] he would more easily conquer his
enemies than before. The king replied that he wished to become a
Christian, but that some of his chiefs did not wish to obey,
because they said they were as good men as he. Then our
captain had all the chiefs of the king called, and told them that,
unless they obeyed the king as their king, he would have them
killed, and would give their possessions to the king. They replied
that they would obey him…. The captain told them that that if
they wished to become Christians as they had declared on the
previous days, that they must burn all their idols and set up a
cross in their place. They were to adore that cross daily with
clasped hands, and every morning … they were to make the sign
of the cross (which the captain showed them how to make); and
they ought to come hourly, at least in the morning, to that cross,
and adore it kneeling…. The captain led the king by the hand to
the platform while speaking these good words in order to baptize
him…. Five hundred men were baptized before mass….

xxx

… Before that week had gone, all the persons of that island
[Cebu], and some from the other islands, were baptized. We
burned one hamlet which was located in a neighboring island,
because it refused to obey the king [Humabon] or us. We set up
the cross there for those people were heathen. Had they been
Moros, we would have erected a column there as a token of
greater hardness, for the Moros are much harder to convert than
the heathen.

xxx

! 55
!

There are many villages in that island [Cebu]…. All those

villages rendered obedience to us, and gave us food and tribute….
That city which we burned was in that island and was called
Bulaia.

Antonio Pigafetta, “First Voyage Around the World,” ca. 1525,

in Blair and Robertson, The Philippine Islands 33: 155, 157, 159,
161, 167.

Glosari

"
Clasp … hawakan nang mahigpit
Hamlet … baryo
Heathen … taong hindi nabinyagan
(hindi Kristiyano); pagano
Moros … mga Muslim
Precede … mauna
Render … ibigay

2. Suriin ang sipi at sagutin ang mga tanong sa ibaba.

a. Anong mga
paraan ang
ginamit ng
Espanya upang
makontrol ang
lokal na
populasyon?

b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino sa
mga Espanyol?

c. Ano ang tingin

ng mga Kastila
sa mga Pilipino
sa usapin ng
kumbersyon sa
Kristiyanismo?

! 56
!

3. Ipaliwanag sa klase ang mga sagot ng grupo.

Gawain 3. Reducción: Ang Paglipat ng mga Kinaroroonan

1. Tingnan ang concept map sa ibaba tungkol sa mga instrumentong
ginamit ng Espanya sa pananakop ng Pilipinas.

Kristiyanisasyon

INSTRUMENTO NG
Polo PANANAKOP Reducción

Tributo

a. Kristiyanisasyon – Kumbersyon ng mga Pilipino sa Kristiyanismo na

nagsimula sa pagbibinyag

b. Reducción – Paglipat ng mga katutubong tirahan mula sa kalat-kalat at

malalayong lugar tungo sa mga siksik na komunidad

c. Tributo – Buwis na ibinayad ng Pilipinong sakop ng encomienda sa

pamamagitan, kadalasan, ng produkto katulad ng bigas, manok, ginto.
Ang encomendero ay ang namuno sa encomienda, o paghahati-hati ng
mga Pilipinong nagbayad ng tributo; kinolekta ng encomendero ang
tributo.

d. Polo – Sapilitang pagsilbi o pagtrabaho sa iba-ibang proyekto ng

gobyerno tulad ng pagkuha ng kahoy para sa mga sasakyang pandagat,
paggawa ng mga sasakyang ito, pagtayo ng tulay, kalsada at iba pang
imprastraktura

! 57
!

2. Sumali sa grupo at basahin ang dalawang sipi ukol sa reducción.

! Sipi #1. Mula sa ulat ni Obispo Domingo de Salazar, noong 1583

... the Indians are thinly scattered, and are settled amid rivers and
marshes where they are found with much difficulty. Hence it is
very desirable that the encomenderos do as they are here
commanded, and not wait for the religious or ecclesiastics, who
can not do it with the same facility as can the encomenderos.
Moreover, since the removal of the Indians from their former
homes is a thing very odious to them, and they change their
homes very unwillingly and with much hardship, it would be better
that they be vexed with the encomendero than with the minister—
who has to teach them, and through whom they have to learn
love, and who in all things strives for their good.

Domingo de Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583,

sa Blair and Robertson 5: 236.

Glosari

"
Amid … sa gitna
Ecclesiastic … pari o prayleng Espanyol
Facility … kadalian
Indians (indio) … tawag ng mga Espanyol
sa mga Pilipino
Marsh … matubig na lugar
Minister … prayleng Espanyol
Odious … kasuklam-suklam
Strive … magsumikap
Vex … mainis

! Sipi #2. Mula sa sinulat nina Luis de Jesus at Diego de Santa

Theresa, mga paring Rekoleto, tungkol sa reducción, 1660-1666.

… For … [the proper administration of the converts] we must

assume that the king assigns one missionary to each five hundred
tributes or families. But our districts, especially those of the
islands of Luzon, Calamianes [in Palawan], and Mindoro, although
each does not exceed three hundred tributes; need each one or

! 58
!

two religious in order that they may be looked after as is

necessary for the preaching and for the [spiritual] food of the holy
sacraments. This arises from the fact that each mission is
extended over a distance of twenty of thirty leagues, without its
being possible to make any other arrangement. For although the
reduction into large settlements has been attempted, for the more
suitable administration it has been impossible to attain that. On
the contrary, whenever it has been attempted, Christianity has
decreased.

Luis de Jesus at Diego de Santa Theresa, O.S.A., “Recollect

Missions, 1646-1660,” Blair and Robertson 36: 181.

Glosari

"
Convert … magbago ng relihiyon
(halimbawa, maging
Kristiyano)
Decrease … mabawasan
League … katumbas ng mga 5
kilometro
On the contrary … sa kabilang banda
Sacrament … sakramento ng Katolisismo

3. Sagutin ang tsart sa ibaba.

a. Bakit ginawa ang

reducción?

b. Ano ang
reaksyon ng
mga Pilipino?

! 59
!

c. Ano ang naging

epekto sa mga
Pilipino?

d. Nakamit ba ang
layunin ng
reducción? Bakit
o bakit hindi?

4. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Bumuo ng

heneralisasyon tungkol sa reducción bilang instrumento ng pananakop.

Gawain 4. Tributo at Polo bilang Instrumento ng Pananakop

1. Bukod sa reducción, hinati-hati ang mga Kristiyanong Pilipino sa
mga encomienda upang magbayad ng tributo o buwis. Sa kasalukuyan, bakit
nagbabayad ang mamamayan ng buwis?

2. Noong panahon ng Espanya sa Pilipinas, dalawa ang dahilan ng

tributo: bilang pagkilala sa kapangyarihan ng Espanya at para sa mga itinuring
ng Espanya na serbisyo sa mga Pilipino—ang pagtuturo ng Kristiyanismo at ang
pagpapatupad ng hustisya. Basahin ang sipi ni Haring Carlos I hinggil sa
pagpataw ng tributo.

! 60
!

! Sipi #1. Mula sa dekreto ni Haring Carlos I ng Espanya hinggil sa

pagpataw ng tributo, 26 Hunyo 1523

Because it is just and reasonable that the Indians who were

pacified and reduced to our rule and vassalage, should serve us
and pay tribute in recognition of our lordship and service, as our
subjects and vassals do. They, however, have the custom to pay
tribute to their native rulers and chiefs. We command that these
Indians be persuaded for this reason to pay us tribute in
moderate quantity of the fruits of the land, as in other times our
laws provided. And it is our voluntary will that the Spaniards,
wherever they are, collect these tributes in compliance with their
duties and obligations, except in the capital towns and ports of
war and in the encomiendas and towns which belong to the Royal
Crown.

Laws of the Indies, 1523, in Gregorio Zaide, Documentary Sources

of Philippine History (Philippines: National Bookstore, Inc., 1990)
2: 132.

Glosari

"
Compliance … pagsunod sa batas o
kautusan
Pacify … patahimikin, supilin
Vassalage … pagkasakop

3. Sa sipi naman sa ibaba, ipinaliwanag ni Haring Felipe II ang mga

tuntunin tungkol sa polo, o ang sapilitang pagtrabaho para sa proyekto ng
gobyerno.

! Sipi #2. Mga tuntunin tungkol sa polo na inilabas ni Haring Felipe

III ng Espanya noong 26 Mayo 1609

That the Indians in the repartimiento shall be lessened in

number as the voluntary workers shall be introduced whether the
latter be Indians or those of other nations.

That they shall not be taken from distant districts, and from
climates notably different from that of their own villages ....

! 61
!

That they shall be given in full wages that they earn for
their work. And that they shall be paid personally each day, or at
the end of the week, as they may choose.

That the repartimientos be made at a time that does not

embarrass or hinder the sowing and harvesting of land products,
or other occasions and periods which the Indians have to attend
to the profit and management of their property; for our intention
is that they may not be deprived of it, and that they may be able
to attend to everything.

That, granting the poor arrangement and plan of the

caracoas, and that when remanded to them many Indians
generally perish, because of sailing without a deck, and exposed
to the inclemencies of storms, we order that these crafts be
improved and built in such a manner that the Indians may manage
the oars without risks of health and life.

I, THE KING

Laws of the Indies, 1609, in Zaide 4: 21-23.

Glosari

"
Caracoa … isang uri ng sasakyang
pandagat na gumagamit
ng mga manggagaod
Deprive … tanggalan
Deck … lapag ng sasakyang
pandagat
Embarrass … pigilan
Hinder … pigilan
Inclemence … masungit o mabagsik na
panahon
Oar … sagwan
Perish … mamatay
Remand … utusan
Repartimiento … proseso ng pagpili ng mga
taong dapat manilbihan
Sow … magtanim
Wage … suweldo

! 62
!

4. Ngunit taliwas sa mga tuntuning ito, nagkaroon ng mga abuso sa

pagpataw ng tributo at polo.

! Sipi #3. Mula sa ulat ni Obispo Domingo Salazar, 1583, hinggil sa

mga abuso sa pagpataw ng tributo at polo

“... a great number of Indians went to the mines of Ylocos where

they remained during the time when they ought to have sowed
their grain.”

“ ... the Spaniards employ the Indians, such as setting them to row
in the galleys and fragatas dispatched by the governor and
officials on various commissions, which they are never lacking. At
times they go so far away that they are absent four or six
months; and many of those who go die there....”

“Others the Spaniards employ in cutting wood in the forests and

conveying it to this city, and other Indians in other labors, so that
they do not permit them to rest or to attend to their fields....”

“Sometimes the entire quantity of his rice is taken from a poor

Indian, without leaving him a grain to eat.”

“They compel the Indians to work at tasks in the service of the

Majesty, paying them but little, and that irregularly and late, and
often none at all.”

“Some they compel to pay in gold, even when they do not have
it.... as there are vast differences in gold here, they always make
the natives give the finest. The weight at which they receive the
tribute is what he who collects it wishes, and he never selects the
lightest. Others make them pay cloth or thread. But the evil is not
here, but in the manner of collecting; for, if the chief does not
give them as much gold as they demand, or does not pay for as
many Indians as they say there are, they crucify the unfortunate
chief....”

“They collect tribute from children, old men and slaves, and many
remain unmarried because of the tribute, while others kill their
children.”

Obispo Salazar, “Affairs in the Philippine Islands,” 1583,

sa Blair at Robertson 5: 212, 219, 221, 223, 224.

! 63
!

Glosari

"
Commission … gawain
Compel … pilitin
Convey … ipadala
Dispatch … ipadala
Vast … malaki

5. Malaki ang naging epekto ng tributo at polo. Basahin ang sipi sa

ibaba.

! Sipi #4. Mula sa liham nina Obispo Domingo Salazar, Andres de

Cervantes at Franciso Morante kay Haring Felipe II noong 20
Hunyo 1582, ukol sa mga reklamo ng mga hepe ng Tondo at
ibang lugar sa Maynila dulot ng tributo at polo

Because of the many acts of oppression which they have suffered,

many Indians have abandoned Tondo, Capaymisilo, and other
villages near this city of Manila. They have gone to live in other
provinces, which has occasioned much damage and loss to the
chiefs. Out of the three hundred who were there, one hundred
have gone away, and the said chiefs are obliged to pay tribute for
those who flee and die, and for their slaves and little boys. If they
do not pay these, they are placed in the stocks and flogged.
Others are tied to posts and kept there until they pay. Moreover,
they dig no gold, for the officials oblige them to pay the fifth. If
they do not make a statement of their gold it is seized as
forfeited even if it is old gold; and the gold is not returned to
them until after payment of a heavy fine…. If the natives come to
complain of their grievances to the alcaldes-mayores alone, they
are imprisoned and thrown into the stocks, and are charged with
prison-fees. Their afflictions and troubles are so many that they
cannot be endured; and they wish to leave this island….

Obispo Domingo de Salazar, Andres de Cervantes at Franciso

Morante, 1582, sa Blair at Robertson 5: 190-191.

Glosari

"
Abandon … iwanan
Affliction … pagdurusa
Alcalde-mayor … gobernador ng probinsya

! 64
!

"
Charge … multa
Damage … pinsala
Endure … tiisin
Flog … hagupitin ng latigo o
paluin bilang parusa
Forfeit … kamkam
Grievance … hinaing
Oblige … pilitin
Occasion … magbigay daan
Oppression … pang-aapi
Seize … samsamin
Stock … preso

6. Sinagot ng gobyerno ang mga reklamo ng Simbahan. Basahin ang

sipi sa ibaba.

! Sipi #5. Mula sa sagot nina Gobernador Heneral Guido de

Lavezaris at mga opisyal at encomendero sa “Opinion” ni Padre
Martin de Rada, mga 1570s. Sa kanyang “Opinion” inilahad ni
Padre de Rada ang mga abuso ng mga encomendero at alcade-
mayor.

… we came to these districts by his Majesty’s order, and

therefore we are here, obeying his royal mandate….

In regard to the tribute that has been raised, and the

amount of tribute in gold that is collected from Los Ylocos and
Los Camarines, … it is a matter clearly to be understood, that, for
the support of those who live in this land, it is quite necessary
that the natives assist with tribute as they do in the other part of
the Indies. They are not considered friends, nor do they have any
security, without first having paid the tribute—which is, in
proportion to their condition and wealth, very little; and which they
are willing to give gladly and without compulsion. In each island,
district, and village, the natives give what they please, for in some
places they give provisions, and in others wax, cloth, and other
things which they obtain from their harvests. To them it is little,
and almost nothing, because they have those things abundantly. If
gold has been collected from the Ylocos and Camarines, it is
because the land is very rich in mines, and because they have

! 65
!

great quantites of gold.

As regards the excessive tribute which … is said to have

been collected from the natives, to generalize from individual
cases is to confuse the whole matter. We say this because a
great part of the country is taxed differenty in different places,
and the natives vary in wealth. In some parts they are rich, in
others farmers, in others merchants, in others miners; and, again,
in others they live by robbery and assault.

To say, then, that the Indians are so wretched that they

live on roots during part of the year, and in some places are
accustomed to support themselves for a certain part of the year
on sweet potatoes, sago bread, and other vegetables they find, is
wrong. It is not so in all districts, but only in some of the
Pintados [Visayan] Islands; nor is this through any lack of
prosperity, but because they are vicious, and eat all sorts of food.
They are so lazy that they will not go four leagues out of their
villages to buy rice, but spend their time in drunkenness, idolatries,
and feastings.

… the natives are so rich, and have so many profits and

sources of gain…. They have a great deal of cloth with which to
clothe themselves; many silken fabrics worked with gold, greatly
esteemed and of high value; many porcelains and fine earthenware
jars; lances, daggers, bells, and vases; and many adornments for
their persons, of which they make use. They also have great
quantities of provisions, which they gather every year from their
irrigated lands; palm wine, and wine of the nipa palm, which they
collect ordinarily every day during the whole year and many other
wines, made from rice or cane—to say nothing of the great profits
they make from wax and gold, which are ordinarily produced in all
the islands. There is a great deal of cotton, which they work and
spin, and make into fine cloths; these are very valuable to the
Indians in their trade.

If some natives in some of the villages decamp in order to

avoid paying the tribute, as is stated in the ‘Opinion’, it is not on
account of any lack of means, but because the natives are
spirited, and make it a point of honor to pay the tribute only
when forced. They like to be compelled to do so. This is not the
case with all of them, but only with some who, after debaucheries
and guzzling of wine, come to the Spaniards, and say that they

! 66
!

have nothing wherewith to pay the tribute.

Guido de Lavezaris, Martin de Goiti, Luis de Haya at iba, “Reply to

Fray Rada’s Opinion,” c. 1574 sa Blair at Robertson 3: 265-270.

Glosari

"
Abundantly … masagana, marami
Accustom … masanay
Adornment … palamuti, dekorasyon
Assault … atakihin, salakayin
Castilian … Espanyol
Compel … pilitin
Compulsion … pagpilit
Dagger … patalim
Debauchery … paglalasing
Decamp … Umalis sa lugar
Earthenware … palayok na gawa sa ceramic,
clay, bato
Esteem … ginagalang
Excessive … labis
Guzzle … lagukin
Idolatry … tawag ng mga Kristiyano sa
paniniwala sa ibang diyos
Indies … tawag ng mga Kastila sa
Pilipinas (ang tawag sa
Pilipino ay indio)
Mandate … kautusan
Merchant … mangangalakal
Obtain … makuha
Profit … tubo
In proportion to … sang-ayon sa sukat o
kalagayan
Prosperity … kasaganaan
Provision … anumang produkto o gamit
Real … pera sa panahon ng Kastila
Security … katahimikan
Silken … gawa sa seda
Spirited … matigas ang ulo
Vicious … Marahas at matindi
Wherewith … sa ganitong paraan
Wretched … api

! 67
!

7. Sumali sa inatasang grupong kumakatawan sa sumusunod.

Grupo 1: Mga opisyal sa Pilipinas at mga encomendero

Grupo 2: Obispo Salazar at mga prayleng Espanyol
Grupo 3: Hari ng Espanya

8. Base sa mga binasang sipi, ilahad ang posisyon ng grupong

kinakatawan tungkol sa tributo at polo. Ilista ang mga argumentong pabor sa
inyong posisyon at sagutin ang mga puntong taliwas sa tingin ng grupo.
Maghanda para sa oral presentation ng mga argumento ng bawat panig.

9. Ang grupo naman ng hari ay makikinig at magtatala ng mga

argumento upang makabuo ng hatol matapos pakinggan ang dalawang panig.
Ang magiging desisyon ay base sa mga dekreto ng hari.

10. Ang daloy ng oral presentation ay sumusunod.

a. Grupo 1: Ilahad ang kahulugan at dahilan ng tributo at polo.

b. Grupo 2: Ipaliwanag ang mga reklamo sa tributo at polo.
c. Grupo 1: Sagutin ang mga reklamo ng Simbahan.
d. Grupo 2: Ipagtanggol ang posisyon ng Simbahan.
e. Grupo 3: Maghatol.

11. Talakayin ang hatol ng Grupo 3 at tingnan kung base ito sa mga
siniping dekreto ng hari.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Nabuo mo na ang lahat ng modyul para sa unang markahan ng Araling
Panlipunan, na nag-umpisa sa sinaunang panahon at nagtapos sa pagtatag ng
kolonyang Espanyol sa Pilipinas. Sa susunod na markahan ay susuriin mo ang
iba pang primaryang sanggunian tungkol sa paghubog ng kamalayang Pilipino,
mula sa mga pag-aalsa laban sa iba’t ibang pamamaraang kolonyal hanggang
sa rebolusyon para sa kalayaan.

! 68
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 1 Pag-aalsa Laban sa Pang-aabuso
Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622
2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660
3. Mga pag-aalsang agraryo sa mga Tagalog na probinsya, 1745
Oras Lima (5)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Tinalakay sa nakaraang modyul ang mga instrumentong kolonyal ng mga
Kastila sa Pilipinas. Ito ay ang Kristiyanisasyon, reducción, tributo at polo. Ano
ang naging reaksyon ng mga Pilipino sa mga patakarang ito? Makikita na daan-
daang pag-aalsa ang naganap sa iba-bang lugar ng kolonya. Sa modyul na ito,
tatlong pag-aalsa lamang ang susuriin: ang pag-aalsa ni Tamblot sa Bohol
(1621-1622), Maniago sa Pampanga (1660), at ang mga agraryong pag-aalsa sa
mga probinsya ng Luzon (1745).

Ang magkakahiwalay na pag-aalsang ito ay isinalaysay ng mga pari at

matataas na opisyal na Kastila sa kanilang mga sinulat. Itong mga primaryang
sanggunian ay nagbibigay liwanag tungkol sa hinaing ng mga Pilipino sa ilalim
ng Espanya at mahihinuha mula sa mga dokumentong ito ang epekto at
kahalagahan ng mga pag-aalsa sa kasaysayan ng Pilipinas.

Gawain 1. Pag-aalsa ni Tamblot, 1621-1622

1. Isang tugon laban sa mga patakarang kolonyal na ipinairal ng mga
Kastila ang pag-aalsa. Gaano kadalas o karami ang pag-aalsa laban sa Espanya
bago ang rebolusyon ng 1896? Basahin ang puna ni Francisco Leandro de
Viana, isang piskal (abogado) sa Audiencia ng Maynila, sa kanyang “Memorial of
1765.”

! … it ought to be borne in mind that, from the first years of this

conquest [1521] until the one in which we now are [1765], nearly
all the provinces have at various times rebelled and risen in arms;
and not one of … [us] doubts that for this kind of offense the
Indians ought to be punished by an increase of their tributes, that
this may serve them as a warning and example; for they [thus]

! 69
!

lost the right to be treated with the mildness which their first
voluntary submission deserved.

Francisco Leandro de Viana, “Memorial of 1765,”

sa Blair at Robertson 48: 248.

2. Anong impormasyon ang makukuha at mahihinuha mo mula sa

sipi?

Kadalasan o dami ng
pag-aalsa

Impormasyong
nakuha at nahinuha
mula sa sipi

3. Tatalakayin sa gawaing ito ang ilang pag-aalsa sa ika-17 at ika-18

siglo. Upang suriin ang mga ito, gamitin ang balangkas sa ibaba.

Konteksto. Kabuuang
kalagayan ng panahon, lugar at
Konteksto
komunidad, kasama ang kultura
nito
Aktor

Aktor. Sino ang kumilos at ang

kanyang personal na
background, hangarin at interes
Pagkilos

Pagkilos. Mga ginawa ng

historikal na aktor na nagbigay
daan o nagdulot ng epekto o
resulta
Sanhi Epekto
Sanhi. Dahilan ng pagkilos

Epekto. Resulta o kinahinatnan

ng pagkilos

! 70
!

4. Tandaan din na ang mga primaryang sanggunian ay sinulat ng

mga prayle at opsiyal na Espanyol at kung gayon, ay may dalang sariling
pagtingin sa nangyari. Makikita ang mga pananaw na ito, halimbawa, sa
paglalarawan ng sinaunang paniniwala ng mga Pilipino. Maging maingat sa mga
pananaw na ito.

5. Sumali sa grupo at basahin ang salaysay tungkol sa pag-aalsa ni

Tamblot sa Bohol, 1621-1622. Isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri ng
mga sipi at tandaan na kailangang mahinuha ang sanhi mula sa sipi.

Galing sa mga akda nina Pedro Murillo Velarde, Historia de la

Provincia de Philipinas de la Compañia de Jesus (History of the
Philippine Province of the Society of Jesus), 1749; at Casimiro Diaz,
isang paring Agostino, sa kanyang aklat na Conquista de las Islas
Filipinas (Conquest of the Philippine Islands), 1890

!
The majority of the ministers in the island of Bohol had
gone to Zebu, to celebrate the feasts of the beatification
of St. Xavier; in their absence …. [t]he diwata,* or demon,
appeared to some Indians in the woods … and
[K ONTEKSTO ]

commanded them to quit the gospel … and the Spanish

vassalage, and take refuge in the hills; and to build him a
chapel, where he would aid them and give them whatever
they needed to pass their lives in happiness and
abundance, without the encumbrance of paying tribute to
the Spaniards or dues to the churches.

Two or three Indians … became priests of this diwata [one

of the priests was called Tamblot], in order to persuade
[A KTOR ]

the people to apostasy and rebellion.… four villages

revolted; only Loboc (which is the chief village) and
Baclayon remained firm in the faith, and in loyalty to the
king.

! 71
!

… to take away the fear which they naturally fear toward

the Spaniards, these [native] priests told them that, if they
would attack the Spaniards,

1. the diwata would cause the mountains to rise

against their foe;
2. the muskets of the latter would not go off, or else
the bullets would rebound on those who fired them;
3. if any Indian should die, the demon would
[S ANHI ]

resuscitate him;
4. that the leaves of the trees would be converted into
saranga (a large fish);
5. when they cut bejucos [cane or palm], these would
distil wine instead of water;
6. from the banana leaves they would make fine linen;
and,
7. in short, that all would be pleasure, enjoyment, and
delight.

Information of this reached Zebu, and immediately

Don Juan de Alcarazo, alcalde-mayor of Zebu, went to
quiet the island; he invited them to make peace, for which
the rebels did not care. Their boldness increasing, they
burned the four villages and their churches; they flung on
the ground the rosaries and crosses, and pierced an image
of the blessed Virgin eighteen times…. Thereupon the chief
ordered troops from Zebu, fifty Spaniards and a thousand
friendly Indians…; and on New Year’s day, 1622, he began
a march to the mountains, where the insurgents were….
[P AGKILOS ]

more than 1,500 rebel Indians attacked our vanguard…; but

when our muskets were fired so many fell dead that the
rebels began to retreat to a bamboo thicket. When we
followed them a heavy rain fell, which encouraged the
rebels, for they said that our muskets were then useless.
But Heaven favored our cause…. The rebels fled into the
mountains; and our men arrived at a village of more than
a thousand houses, in the midst of which was the temple
of their diwata. Our troops found there much food, various
jewels of silver and gold, and many bells of the sort those
people use—all of which was given to our Indians.…
Captain Alcarazo… commanded that some of the rebels be
hanged, and published a pardon to the rest; and he
returned to Zebu, where the victory was celebrated.

! 72
!

This success had very important results, for it

checked the revolt of other islands and other villages—who
were expecting the favourable result which the demon had
promised them, so that they could shake off the mild yoke
of Christ, and with it their vassalage to the Spaniards.
Many of them, now undeceived, accepted the pardon; but
others, who were stubborn, fortified themselves at the
summit of a rugged and lofty hill, difficult of access, and
closed the road [to it] with brambles and thorns…. Six
months later the same Don Juan Alcarazo returned, to
[E PEKTO ]

dislodge those rebels with forty Spaniards and many

Indians. After suffering great hardships in making the paths
accessible, nearly all his men were hurt, by the time they
reached the fort, by the many stones which the enemy
hurled down from the summit; but our soldiers
courageously climbed the ascent, firing their muskets, and
killed many of the rebels, putting the rest to flight. Thus
was dispersed that sedition, which was one of the most
dangerous that had occurred in the islands—not only
because the Boholanos were the most warlike and valiant
of the Indians, but on account of the conspiracy spreading
to many other tribes.

Pedro Murillo Velarde, Historia de la Provincia de Philipinas

de la Compañia de Jesus, 1749, at Casimiro Diaz,
Conquista de las Islas Filipinas, 1890, sa “Insurrections by
Filipinos in the Seventeenth Century,” Blair at Robertson
38: 87-91.

Glosari

"
Apostasy … pagtakwil sa paniniwala
Ascent … pag-akyat
Babaylan … paring babae o lalaki sa
relihiyon ng mga
sinaunang Pilipino
Beatification … pagdeklara sa Katolisismo
ng paggiging santo o
santa
Bramble … mababa, mayabong at
matinik na halaman
Check the revolt … pigilin ang pag-aalsa
Conspiracy … sabwatan
Delight … kasiyahan

! 73
!

"
Dislodge … tanggalin
Disperse … itaboy
Diwata … anito o ispiritu ng
sinaunang panahon
Dues … bayad
Encumbrance … pasanin, abala
Foe … kalaban
Fortify … palakasin
Hurl ibato
Insurgent rebelde
Lofty mataas
Musket uri ng baril
Pardon patawarin
Pierce tusukin
Quit the gospel iwanan ang
pananampalataya
Rebound bumalik
Refuge kanlungan
Resuscitate buhayin
Rugged mabato, magaspang
Sedition pag-aalsa
Shake off the mild iwanan ang banayad na
yoke of Christ iplwensiya ni Kristo
Stubborn matigas ang ulo
Summit tuktok
Thereupon sa lugar at oras na iyon
Thicket mababa’t mayabong na
halaman
Undeceived hindi naloloko
Valiant matapang
Vanguard tanod sa unahan ng
hukbo

6. Gamitin ang tsart sa pagsusuri ng sipi. Ibahagi sa klase ang sagot

ng grupo. Sa talakayan ng klase, magtanong at o magbigay-puna upang
maunawaan nang husto ang binasang sipi.

! 74
!

Pagsusuri ng sipi

Konteksto* Aktor Sanhi Pagkilos Epekto

* Lugar, petsa, kalagayan

! 75
!

Gawain 2. Pag-aalsa ni Maniago, 1660

1. Iba namang uri ng pag-aalsa ang aaralin sa gawaing ito. Sumali sa
ibang grupo at basahin ang salaysay ukol sa pag-aalsa ni Maniago sa
Pampanga noong 1660. Pansinin na sa sipi ng unang gawain lang nakatukoy
ang bahagi tungkol sa aktor, sanhi, atbp. Dito at sa susunod na gawain, ikaw na
ang maghahanap ng konteksto, aktor atbp. sa sipi. Habang binabasa ang
salaysay, isaalang-alang ang balangkas sa pagsusuri.

! Mula kay Padre Diaz, Conquest of the Philippine Islands

In the early days of October 1660, the loyal population of

Pampanga made their first rebellious movements – the people
being exasperated against the overseers of the wood-cutting who
had been ill-treating them. Setting fire to the huts in which they
lodged, they declared by the light of the fierce flames, their rash
intention; as leader of their revolt appointed an Indian chief
named Francisco Maniago, a native of the village of Mexico
[Pampanga], who was master-of-camp for his Majesty…. the revolt
was in one of the most warlike nations of these islands…. they
presented themselves, armed in the village of Lubao under the
command of the above-named Don Francisco Maniago…. Others
gathered in a strong force in the village of Bacolor, closing the
mouths of rivers with stakes, in order to hinder the commerce of
that province with Manila; and they wrote letters to the provinces
of Pangasinan and Ilocos, urging them to follow their example and
throw off the heavy yoke of the Spaniards and to kill all the latter
who might be in those provinces.

… the chief promoters of the rebellion, finding the courage

of their followers so weakened, began to search for paths for their
own safety. They despatched our father Fray Andres de Salazar
with a letter to [Governor-General] Don Sabiniano [Manrique de
Lara], in which they alleged, as an excuse for the disturbance, the
arrears of pay which were due them for their services, together
with the loans of their commodities which had been taken to
Manila for the support of the paid soldiers…. In view of this, the
governor offered them 14,000 pesos, on account of what was due
them, which amounted to more than 200,000 pesos. For this he
sent his secretary… to authorize two other commanders… to

! 76!
!

establish peace and publish the general amnesty for the past….
When the writ of amnesty was drawn up, and the words were
repeated to them in their own language…, in reading to them
these words, “in the name of his Majesty I grant pardon, for the
sake of avoiding all bloodshed,” he altered the sense of this
sentence, telling them the very opposite…. and from this resulted
fresh disturbances.

Casimiro Diaz, sa Blair at Robertson 38: 143-145, 149-151.

Glosari

!
Alter … baguhin
Arrear … atraso sa bayad
Allege … magpahayag daw
Commerce … kalakalan
Exasperate … manggalilt
Fierce … malakas
Lodge … tirahan
Overseer … tagapamahala
Rash intention … hindi pinag-isipan
Stake … tulos
Writ of amnesty … utos ng pagpapatawad
Yoke … pananakop

2. Gumawa ng tsart katulad ng ginamit sa unang gawain at sagutin

ito. Ibahagi ang tsart sa klase at lumahok sa talakayan upang maunawaan ang
mga binasang sipi.

! 77!
!

Gawain 3. Mga Pag-aalsang Agraryo sa mga Tagalog na

Probinsya, 1745
1. Noong 1745 sa Batangas, Cavite at ibang probinsyang Tagalog ay
nag-alsa ang taumbayan dahil sa problema sa pag-aari ng lupa at limitadong
access sa ilog at ibang yamang-likas. Sumali sa grupo at basahin ang mga
salaysay tungkol sa mga pag-aalsang agraryo. Isaalang-alang muli ang balangkas
sa pagsusuri.

! Sipi 1. Mula sa ulat ni Pedro Calderon Enriquez, awditor at piskal

ng Audiencia, na nag-imbestiga ng mga kondisyon noong 1739

By commission of this royal Audiencia, I went to a village outside

the walls of this capital, to take measures for the completion of a
small bridge, which was being hindered by some dispute…. I
proceeded to make inquiries regarding the lands and revenues
belonging to the village; and I found that all the surrounding
estates (on which the people of the village were working) belonged
to a certain ecclesiastic, the Indians and mestizos paying him rent
not only for these, but for the land occupied by their cabins, at
the rate of three pesos a year for the married man, and one and
one-half pesos for the widow or the unmarried man….”

Pedro Calderon Enriquez, “Discurso iuridico, en que se defiende la

real iurisdiccion, y se hace demonstracion de la injusticia, que
contiene el contrato de arrendamiento de solares en estas islas,”
sa Blair at Robertson 48: 141-142.

Glosari

!
Audiencia … Kataas-taasang hukuman
ng kolonya
Cabin … bahay
Dispute … away
Ecclesiastic … relihiyoso
Estate … lupain
Revenue … kita
Take measure … gumawa ng hakbang

! 78!
!

! Sipi 2. Galing sa akda ni Juan de la Concepcion, Historia General de

Philipinas (General History of the Philippines), 1788-1792

With the pretext that the fathers of the Society [of Jesus]
had usurped from the cultivated lands, and the untilled lands on
the hills, on which they kept enormous herds of horned cattle—for
which reason, and because the Jesuits said that these were their
own property, they would not allow the natives to supply
themselves wood, rattans, and bamboos, unless they paid fixed
prices—the Indians committed shocking acts of hostility on the
ranches of Lian and Nasugbu, killing and plundering the tenants of
those lands, with many other ravages. Nor did they respect the
houses of the [Jesuit] fathers, but attacked and plundered them,
and partly burned them, as well as many other buildings
independent of these…. The contagion spread to the village of
Taal, and more than sparks were discovered in other places,
although efforts were made to conceal the fire.

Juan de la Concepcion, Historia General de Philipinas, 1788-1792,

sa “Events in Filipinas,” 1739-1762,” Blair at Robertson 48: 141.

Glosari

!
Conceal … itago
Contagion … pagkahawa
Enormous … malaki
Herd … grupo ng hayop
Hostility … kalupitan
Plunder … pagnanakaw
Pretext … pangangatwiran
Ravage … paninira
Usurp … mangamkam, mang-agaw

! 79!
!

! Sipi 3. Mula sa dekreto ni Haring Felipe V noong 7 Nobyembre

1751

... Don Pedro Enriquez, an auditor of that same Audiencia,

made a report... of what he has done... for the pacification of the
villages of Taguig, Hagonoy, Parañaque, Bacoor, Cavite el Viejo,
and other places… which lie near that capital, all of which
revolted. A similar insurrection or revolt occurred in the province
of Bulacan, and these... protested… against the injuries which the
Indians received from the managers of the estates which are
owned by the religious of St. Dominic and those of St. Augustine…
– usurping the lands of the Indians, without leaving them the
freedom of the rivers for their fishing, or allowing them to cut
wood for their necessary use, or even to collect the wild fruits;
nor did they allow the natives to pasture on the hills near their
villages the carabaos which they used for agriculture. Accordingly
[Don Pedro] determined to free them from these oppressions, and
decided that they should not pay various unjust taxes which the
managers exacted from them..... he demanded from the aforesaid
religious orders the titles of ownership for the lands which they
possessed; and, notwithstanding the resistance that they made to
him, repeatedly refusing [to obey], he distributed to the villages
the lands which the orders had usurped, and all which they held
without legitimate cause he declared to be crown lands…. He also
took other measures which seemed to him proper for the
investigation of the fraudulent proceedings in the measurement of
the lands in the estate of Biñan, which is owned by the religious
of St. Dominic—fraud which was committed in the year 1743 by
the court clerk of that Audiencia [of Manila] with notable fraud
and trickery, in which participated the two surveyors (appointed
through ignorance or evil intent), to the grave injury of the village
of Silang. This had caused the disturbances, revolts, and losses
which had been experienced in the above-mentioned villages…. I
approve, and regard as just and proper, all that was performed by
the aforesaid Don Pedro Calderon Enriquez….

Dated at San Lorenzo, on November 7, 1751

I THE KING

Haring Felipe V, “Usurpation of Indian Lands by Friars,” 1751, sa

Blair at Robertson 48: 27-31, 34.

! 80!
!

Glosari

!
Aforesaid … nabanggit
Crown land … lupain ng hari
Exact … maningil
Fraudulent … madaya
Legitimate … legal
Notwithstanding … bagama’t
Pacification … panunupil

2. Gumawa ng tsart katulad ng tsart na ginamit sa Gawain 1 at 2 at

sagutin ito. Ibahagi ang mga sagot sa klase.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Mahalaga ang mga pagtutol ng mga Pilipino sa iba’t ibang paraan ng
pananakop, ngunit hindi pa nahuhubog ang kamalayang kumikilala sa
kahalagahan ng pagsasarili. Sa mga susunod na modyul, aaralin ang pagbuo ng
kamalayang ito.

! 81!
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 2 Iba-Ibang Mukha ng Progreso
Gawain 1. Ang ideya ng progreso sa kasalukuyan
2. Pagsuri sa mga ideya ng progreso sa siglo 19
3. Tatlong mukha ng progreso: Sinibaldo de Mas, Gregorio
Sancianco, at Juan Luna
Oras Pito (7)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Nakita ninyo sa sinundang aralin na dahil sa mga patakarang pananakop
ay naglunsad ng mga pag-aalsa ang mga Pilipino sa iba-ibang isla. Bukod sa
mga pangyayaring ito, mula sa ika-16 na siglo ay dumami at lumawak ang mga
pagbabago sa ika-19 na siglo. Pinayagan, halimbawa, ng gobyernong Espanyol
ang mga Ingles at iba pang dayuhang mangangalakal na magtayo ng kumpanya
at industriya sa iba-ibang parte ng Pilipinas, matapos tumigil ang kalakalang
galleon noong 1815. Nadebelop ang mga produktong pang-eksport katulad ng
asukal, abaka at tabako, at naitayo ang unang bangko, ang Banco Español-
Filipino, noong 1851. Sa madaling salita, makikita sa kolonya ang mga tanda ng
progreso sa ika-19 na siglo, kasama ang tren at iba pang modernong pasilidad.

Sa kontekstong ito ay umusbong ang iba-ibang pagtingin sa progreso at

kung paano isusulong ang Pilipinas. Alalahanin na sa siglo 19, ang mga
kolonyang Espanyol sa Latin Amerika ay halos nakalaya na, samantalang hawak
pa ng Espanya ang kanyang mga kolonya sa Pilipinas, Puerto Rico at Cuba. Sa
modyul na ito tatlong perspektibo ang ilalahad: kay Sinibaldo de Mas, isang
Espanyol na administrador; Gregorio Sancianco, isa sa mga unang Pilipinong
nag-aral sa Espanya; at Juan Luna, Pilipinong pintor na hanggang ngayon ay
kinikilalang isa sa pinakamahusay sa bansa. Importanteng maunawaan ang mga
ideya nila ukol sa progreso dahil nagbigay daan o nakaapekto ang mga ito sa
mga layunin at kaisipan ng kilusang reporma na pinangunahan nina Jose Rizal
at Marcelo H. del Pilar.

! 82!
1
2

Gawain 1. Ang Ideya ng Progreso sa Kasalukuyan

1. Paano ba natin masasabing may progreso? Kapag may pagbabago bang
naganap ay maituturing na itong progreso? Para kanino ang progreso? Upang
masagot ang mga tanong na ito, sumali sa grupo at gumawa ng concept map
tungkol sa ideya ng progreso. Isulat sa kaliwang bahagi ang mga tanda ng
progreso at sa kanan, ang pakinabang ng mga ito. Magbigay ng tatlong
halimbawa.

1. Grupo 1: Progreso sa bahay

2. Grupo 2: Progreso sa paaralan
3. Grupo 3: Progreso sa probinsya
4. Grupo 4: Progreso sa bansang Pilipinas
5. Grupo 5: Progreso sa mundo

Tanda ng Progreso Pakinabang

PROGRESO

! 83!
!

2. Ipakita at ipaliwanag sa klase ang ginawang concept map. Ipaskil

ito sa bulletin board.

3. Tingnan ang lahat ng concept map at lumahok sa talakayan ukol

sa kahulugan ng progreso sa kasalukuyang panahon.

Gawain 2. Pagsuri sa mga Ideya ng Progreso sa Siglo 19

1. Kung ganito ang pag-unawa sa konsepto ng progreso sa
kasalukuyan, tingnan ngayon ang mga perspektibo sa ika-19 na siglo. Sumali sa
grupong inatasan ng guro.

a. Grupo 1: Sinibaldo de Mas

b. Grupo 2: Gregorio Sancianco
c. Grupo 3: Juan Luna

2. Para sa Grupo 1, basahin ang sipi mula kay Sinibaldo de Mas,

isang Espanyol na administrador sa Pilipinas na lumibot din sa ibang mga
kolonya ng Espanya sa Latin Amerika, kung saan niya nakita ang mga
paghihimagsik laban sa Espanya. Sinulat niya ang Informe sobre el estado de
las Filipinas en 1842 (Ulat tungkol sa Kalagayan ng Pilipinas noong 1842) sa
kontekstong ito at sa hangarin niyang manatili ang Pilipinas bilang kolonya,
taliwas sa nangyari sa Latin Amerika.

! ... [To] maintain or keep the Colony forever, i. e. never to consider

its separation …:

… it is necessary to keep … [Filipinos] in an intellectual and moral

state that their numerical superiority be politically less than the …
[Spaniards] just as in a balance a pile of hay weighs less than a
bar of gold… [C]ircumscribe education to primary schools where
the three “r’s” can be taught, with one school in every town as is
the present practice and under the care of the curate. The
colleges for men now extant in Manila should be closed…

It is necessary too that in every town there should be a Spanish

curate, it being preferable to leave it unattended spiritually rather
than to relinquish it in the hands of the Filipino clergy… this
colony in my concept should be maintained by religion. Based on
this principle, nothing can promote faster its emancipation than to

! 84!
!

ordain native priests. Some observe that they are inept and vicious
and consequently do not inspire respect and neither do they wield
influence, nor are they feared….

There should be assigned clothes to distinguish Spaniards, which

should not be used either by the natives or the mestizos; the
best, it seems, for this purpose is a kerchief around the neck, an
adornment rarely put on by the natives. They should not use any
other clothing other than that which they themselves have
selected: open shirt and a straw head gear. Only the chieftains
may wear coats… In the colony, there should be no noble blood
but the Spaniard’s. When a Filipino or mestizo meets a Spaniard,
he should be obliged to stop (except in Manila) and greet him. If
seated, he should stand when the Spaniard talks to him or passes
in front. Whosoever should raise his hand against a Spaniard, even
in defense of his life, should incur the penalty of going to the
public works for the duration of his life… A Spaniard should not
seat a Filipino or mestizo in his house, much less eat with him…

[Filipinos] … should not be taught Spanish, but only to read and

write their own. It is impossible to avoid circulating in the
provinces papers and books which are inconvenient for them to
read and experience has taught that those who know our language
are almost always the headstrong of the towns and the ones who
murmur, censure and go against the curate and the mayors.

Sinibaldo de Mas, Report on the State of the Philippines in 1842:

Interior Politics (Vol. III), manuskritong salin ni Prof. Pablo K. Botor,
pp. 1, 10, 11, 31 at 36.

Glosari

!
Censure … pintasan
Circumscribe … limitahin
Curate … pari o prayleng Espanyol
na namumuno sa isang
parokya; miyembro siya ng
orden
Emancipation … pagpapalaya
Extant … namamalagi
Headstrong … matigas ang ulo
Incur … malapatan ng parusa
Inept … walang kakayahan

! 85!
!

!
Ordain … proseso ng pagiging pari
Relinquish … ipagkatiwala, iwanan
Three r’s … pagbasa (reading),
pagsulat (‘riting) at
pagbilang (‘rithmetic)
Vicious … mabagsik
Wield influence … mamahala

Sagutin ang tsart.

Impormasyong
Tungkol sa Mga Rekomendasyon Mahihinuha mula sa mga
Rekomendasyon
a. Edukasyon

b. Pamamahala ng
mga parokya o
simbahan

c. Pananamit ng mga
Espanyol at Pilipino

d. Pagtrato ng mga
Pilipino at Espanyol
sa isa’t isa

e. Ano ang inaasahang epekto ng kanyang mga rekomendasyon?

f. Ano ang pangkalahatang pananaw ni Sinibaldo de Mas tungkol sa progreso?

! 86!
!

2. Para sa Grupo 2, basahin ang sipi galing sa akda ni Gregorio

Sancianco, El Progreso de Filipinas (Ang Progreso sa Pilipinas), 1881. Mayaman
ang pamilya ni Sancianco at nakapag-aral siya sa Unibersidad ng Santo Tomas.
Dahil sa kaguluhang dulot ng pag-aalsa sa Cavite at pagbitay kina Padre
Gomez, Burgos at Zamora noong 1872, minabuti ng pamilya ni Sancianco na
ipadala siya sa Espanya upang ipagpatuloy ang kanyang pag-aaral. Habang
nandoon ay sumulat si Sancianco sa isang pahayagan sa Madrid. Ang kanyang
Ang Progreso sa Pilipinas ay ang unang seryosong akda ng isang Pilipino
tungkol sa ekonomiyang kolonyal sa ilalim ng pamamahala ng Espanya.

! It is a pity that the Madrid government has not given

preferential attention to the material condition of the Philippines by
stimulating the productive elements, removing all kinds of fetters,
and facilitating the free circulation of their products. In a period of
50 years how highly developed would have been agriculture in
those fertile lands watered everywhere by immense rivers, what
country in the world would not have been supplied with its
agricultural products! But, what can be expected of farmers without
zeal for lack of stimulus and they deprive from their labor if they
cannot sell their produce or if they have to carry them to the
markets, spending five or six days on the road they themselves
have to cut through forests and rivers, through regions still
inhabited by fierce infidels, in order to sell at prices insufficient
either to compensate them for their labor or for the risks they
run?

The distant towns of the provinces of Nueva Ecija, Nueva

Vizcaya, Isabela and others located in Central Luzon encounter
these sad realities. Why would not their inhabitants be lazy? How
could these towns become rich or their population increase? Thus,
the majority of the people plant only tobacco, in spite of the
worst conditions of the monopoly. As the government buys this
product, the planters do not have to go to Manila to sell it. They
also plant rice but just enough to supply their families. If they
have any surplus grain, they take it to San Isidro or to Pangasinan
where they are paid not more than three reales vellon for one
arroba of rice, whereas at Manila the price is ten reales or two
pesos and twenty-five cents an arroba.

Gregorio G. Sancianco, El Progreso de Filipinas (Madrid, 1881),

trans. by Encarnacion Alzona (Manila: National Historical Institute,
2000), pp. 30-31.

! 87!
!

Glosari

!
Arroba … paraan ng pagsukat sa
mga tuyong bagay tulad
ng bigas na katumbas
ngayon ay mga 11 kilo
Compensate … bayaran
Deprive … tanggalin, alisin
Distant … malayo
Fetter … hadlang, balakid
Infidel … katutubong hindi yumakap
sa Katolisismo
Immense … malawak
Preferential attention … espesyal o piling atensyon
Reales vellon … uri ng salapi noong ika-19
na siglo sa Pilipinas; ang
20 reales vellon ay
katumbas ng isang piso
Risk … panganib
Stimulus … panghikayat
Surplus … sobra
Zeal … matinding pagnanais

Sagutin ang sumusunod.

Tingin ni Gregorio Impormasyong nakuha at nahinuha

Sancianco tungkol sa mula sa sanggunian
a. Mga balakid sa
pagsulong ng
agrikultura

b. Epekto ng mga
balakid na ito sa
kalagayan ng
ekonomiya

! 88!
!

Tingin ni Gregorio Impormasyong nakuha at nahinuha

Sancianco tungkol sa mula sa sanggunian
c. Mga dapat gawin
upang lutasin ang
mga problema sa
ekonomiya

d. Ano ang pananaw ni Sancianco tungkol sa progreso?

e. Ano ang inaasahang resulta sa ekonomiya ng Pilipinas at sa buhay ng mga

Pilipino kapag naisagawa ang mga hakbang na sinabi ni Sancianco?

4. Para sa Grupo 3, suriin ang obrang nilikha ni Juan Luna, Pilipinong

pintor at propagandista, na pinamagatang España y Filipinas (Espanya at
Pilipinas), 1886. Dahil sa maykaya ang kanyang pamilya, nagkaroon si Luna ng
pagkakataong mag-aral sa Europa, kung saan mas lalo pang nahasa ang
kanyang angking galing sa pagpipinta. Sa Espanya, naging kasama niya sina
Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa. Doon nila
nakita ang ilang mga pagbabago tulad ng mga karapatang sinisugurado ng
Konstitusyon, kalayaang magpahayag, edukasyon, at representasyon ng mga
mamamayang Espanyol sa Cortes (parliyamento). Sa España y Filipinas makikita
ang ideya ni Luna tungkol sa progreso.

! 89!
!

España y Filipinas
Juan Luna 1886,
oil on canvas

Mula sa Lopez
Memorial Museum,
Lungsod ng Pasig

Obserbahan ang mga detalye ng obra at sagutin ang gabay sa ibaba.

Sino sa inyong
palagay ang
kinakatawan ng
babae sa kaliwa at
babae sa kanan?
Bakit?

! 90!
!

Bakit inaakay ang

babaeng nasa kanan?
Ano ang kahulugan
nito?

Ano sa inyong tingin

ang itinuturo ng
babae sa kaliwa?

Ano ang kahulugan

ng hagdan?

Ano kaya ang ibig

sabihin ng mga
bulaklak sa hagdan?

Paano makakamit
ang progreso sa
punto de bista ni
Luna?

5. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo.

! 91!
!

Gawain 3. Tatlong Mukha ng Progreso: Sinibaldo de Mas,

Gregorio Sancianco, at Juan Luna
1. Base sa pagsusuri ng grupo sa iniatas na primaryang sanggunian,
sumulat (bilang grupo) ng isang talumpati tungkol sa ideya ng progreso ayon sa
tao na inaral ninyo.

a. Sa unang bahagi ng talumpati, ipakilala ang sarili (de Mas,

Sancianco, o Luna).

b. Sa mga kasunod na bahagi, ipaliwanag ang kahulugan ng

progreso, ang mga balakid dito at rekomendasyon upang maisulong ang
kolonya ng Pilipinas, ayon sa pananaw ni de Mas, Sancianco, o Luna.

c. Isulat ang talumpati sa kaakit-akit na paraan, gamit ang

mga batayang tuntunin ng epektibong komunikasyon.

d. Siguraduhing tatagal ang talumpati nang 15 minuto.

2. Pumili ng isa sa bawat grupo na maghahayag ng talumpati sa

interesante at nakakaengganyong paraan. Ang layunin ay kumbinsihin at sumang-
ayon ang klase sa inyong pagtingin.

3. Matapos marinig ang lahat ng talumpati, bumoto kung sino ang

pinaka-nakahikayat sa iyo. Pakinggan ang resulta ng botohan.

4. Balikan ang konsepto ng progreso sa kasalukuyan na inilahad sa

unang gawain at talakayin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng konseptong ito
sa mga ideya nina de Mas, Sancianco, at Luna sa ika-19 na siglo. Tandaan ang
sumusunod.

"
Malaki ang papel ng historikal na konteksto at personal
na background ng may-akda sa pagbuo ng kanyang pananaw.
Dahil dito, iba-iba ang pananaw sa progreso.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Ang mga repormang hinangad nina Sancianco at Luna ay naging bahagi
ng kilusang reporma ng mga Pilipino sa Espanya. Sa pamamagitan ng pagsulat,
inihayag ng mga propagandista ang mga repormang makatutulong sa pagsulong
ng Pilipinas. Tatalakayin ang mga repormang ito sa susunod na modyul.

! 92!
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 3 Kilusang Propaganda
Gawain 1. Mga repormista at kanilang adhikain
2. Mga problema ng kolonya ayon sa propagandista
3. Sariling dyaryong pampropaganda
Bilang ng oras Pito (7)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Isa sa mga tagapaghubog ng kamalayang Pilipino sa siglo 19 ay ang
Kilusang Propaganda. Marami sa mga kasapi nito ay mga kabataan at mag-aaral.
Bunga ng kanilang edukasyon, naging mapanuri ang mga propagandista sa mga
suliranin ng bayan tulad ng maling pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas
at ang pang-aabuso ng mga prayle.

Dahil sa kanilang karanasan at kamulatan, naging aktibo ang mga

edukadong Pilipino sa kampanya tungo sa reporma at iba’t iba ang kanilang
pamamaraan. May ilang nagbigay ng talumpati, may ilang gumamit ng sining-
biswal, at ang karamihan ay idinaan sa panulat. Iba-iba man ang pamamaraan,
nagkaisa sila sa pagpaparating ng totoong kalagayan ng Pilipinas at sa paghingi
ng reporma. Sa Espanya umikot ang kampanya ng mga Pilipinong propagandista
at ang mga opisyal na Espanyol ang pangunahing pinag-ukulan ng panawagan
sa reporma.

Sa modyul na ito, tatalakayin ang mga panulat ng mga repormista at

kanilang adhikain, ang mga suliranin ng Pilipinas at ilang mungkahi para
mabigyang solusyon ang mga ito.

! 93!
!

Gawain 1. Mga Repormista at ang kanilang Adhikain

1. Magbalik-aral sa nakaraang modyul tungkol sa tema ng progreso
sa ika-19 na siglo. Sa kanyang Ang Progreso ng Pilipinas (1881), hiningi ni
Gregorio Sancianco mula sa pamahalaang Espanyol ang mga pagbabago sa
Pilipinas na magbibigay daan sa kaunlaran ng kolonya. Isa si Sancianco sa mga
unang Pilipinong nag-aral at nanirahan sa Espanya. Ang iba pang mga Pilipinong
mag-aaral sa Espanya noong ika-19 na siglo ay sumusunod.

Jose Rizal
Paaralan: Ateneo Municipal, Universidad de Santo Tomas,
Universidad Central de Madrid
Kurso: Medisina

Marcelo H. del Pilar

Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad de
Santo Tomas
Kurso: Abogasya

Mariano Ponce
Paaralan: Colegio de San Juan de Letran, Universidad
Central de Madrid
Kurso: Medisina

Juan Luna
Paaralan: Ateneo Municipal, Academio de Dibujo y Pintura
Kurso: Pagpipinta

Antonio Luna
Paaralan: Universidad de Santo Tomas, Universidad de
Barcelona
Kurso: Parmasya

Graciano Lopez-Jaena
Paaralan: Universidad de Valencia
Kurso: Medisina

! 94!
!

2. Ilustrado ang tawag sa mga edukadong Pilipino, na karamihan ay

nanggaling sa mga pamilyang may kaya. Ilan din sa kanila ay nag-aral at o
nanirahan sa Espanya tulad ng mga nasa itaas.

3. Sa pamamagitan ng edukasyon, nabuksan ang kanilang mundo sa

Europa at mga bagong ideya, at nilayon ng mga ilustrado na magkaroon ng
pagbabago sa Pilipinas. Kanilang isinagawa ang kampanya para sa reporma sa
pamamagitan ng pagsulat ng mga artikulo sa dyaryo, kung kaya tinawag na
Kilusang Propaganda ang kanilang kampanya. Hinarap nila ang kanilang mga
petisyon sa mga nanungkulan sa Espanya. Dahil mga edukado—bihasa sa wikang
Kastila, ang midyum ng pagtuturo sa paaralan—at nanirahan sa Espanya,
kadalasan silang sumulat sa Kastila, maliban kay Marcelo del Pilar, na sumulat
sa Tagalog bago siya lumipat sa Espanya (dahil hinahabol na siya ng gobyerno
sa Pilipinas).

4. Noong 1889 itinatag sa Barcelona (sa hilagang silangang Espanya)

ang La Solidaridad (“Ang Pagkakaisa”), ang dyaryo ng kilusang reporma. Bago
ito talakayin, ipaliwanag ang halaga o ang gamit ng dyaryo (lokal o pahayagan
ng paaralan) sa pang-araw-araw na buhay. Ibahagi ang iyong sagot sa klase.

! 95!
!

5. Ganoon din ang papel ng dyaryong La Solidaridad sa komunidad

ng mga Pilipino sa Espanya at mga Espanyol na nakiisa sa mga repormistang
Pilipino. Basahin ang sumusunod na impormasyon.

La Solidaridad

• Opisyal na pahayagan ng Kilusang

Propaganda. Lumabas ang unang
isyu nito noong 15 Pebrero 1889.
Naging punong-patnugot si Graciano
Lopez-Jaena na sinundan ni
Marcelo H. del Pilar. Naging
kasamang patnugot si Mariano
Ponce.

• Naglalaman ang pahayagan ng mga

hiling para sa reporma sa kolonya,
ulat tungkol sa kondisyon at
pangyayari sa Pilipinas, mga
talumpati at kautusan na may
kinalaman sa Pilipinas, at mga akda
tungkol sa kasaysayan, kultura at
wikang Pilipino. Kabilang sa mga
sumulat sa pahayagan ay sina Jose
Rizal, Isabelo de los Reyes, Jose
Alejandrino, Ferdinand Blumentritt,
at iba pa.

• Nakasentro ang pahayagan sa

Barcelona, Espanya. Maliban sa
mga Pilipinong nakatira sa Europa,
iniukol din ang pahayagan para sa
mga opisyal ng pamahalaang
Espanya. Bagaman mahigpit ang
sensura sa Pilipinas, ang ilang
kopya ng pahayagan ay nakapasok
sa Maynila. Inilabas ang huling isyu
noong Nobyembre 1895.

! 96!
!

6. Basahin ang sipi mula sa isyu ng La Solidaridad noong 15 Abril

1889 na nagpaliwanag ng layunin ng pahayagan at adhikain ng mga ilustradong
repormista.

! The Aspirations of Filipinos

His Excellency, the Minister of Colonies

Your Excellency,

The Spanish-Filipino Association in Madrid; the Solidaridad,

an association of Filipinos living in Catalonia; La Solidaridad, a
newspaper published in Barcelona, and various Spaniards whose
signatures appear below, have the honor to submit to Your
Excellency this petition.

During the last few years, the culture of the Philippines has
been developing in such a way that it is now equal to that of the
other provinces of Spain.

The time has come therefore to grant to that Spanish

region [Philippines] the fundamental rights enjoyed by every
Spaniard, such as:

1. Representation in the Cortes

2. Abolition of censorship
3. Speedy and final prohibition of the current practice… [of]
deporting citizens

In view thereof, the petitioners have the honor to request

the Minister of Colonies to do everything possible so that there
may be an immediate application in the Philippines of all laws
which guarantee said rights.

Barcelona, 25 April 1889

Miguel Morayta, Galicano Apacible, Marcelo H. del Pilar, Mariano

Ponce, Celso Mir Deas, Emilio Junoy, Damaso Ponce, Santiago
Icasiano, Antonio Moreno, Ricardo Villanueva, Manuel Dodero,
Antonio Bicamps, P. Ma. Jomapa, Pablo Rianzares, Graciano Lopez,
A. Julla, Agustin Rexeres, etc. (more signatures follow)

! 97!
!

La Solidaridad, 25 Abril 1889, vol. 1, trans. by

Guadalupe Fores-Ganzon (Lungsod Pasay:
Fundacion Santiago, 1996): 1: 121.

Glosari

!
Catalonia … rehiyon sa hilagang
silangan ng Espanya
Cortes … Lehislatura ng
pamahalaang Espanya
Censorship … pagpuna at pagbawal sa
pahayagan at ibang
publikasyon
Deport … itapon sa ibang lugar
Minister of Colonies … Opisyal ng Espanya na
nangangasiwa sa
administrasyon ng mga
kolonya; nakabase ito sa
Espanya mismo
Prohibition … pagbawal

7. Sumapi sa grupo. Bilugan o kulayan ang bahagi ng petisyong

sumasagot sa tanong sa ibaba. Isulat kung aling tanong ang sinasagot ng
binilugan o kinulayan.

a. Sino ang sinulatan ng liham-petisyon?

b. Sino ang mga pumirma sa liham-petisyon?
c. Ano ang mga nasyonalidad ng mga pumirma?
d. Ano ang hiningi ng mga pumirma sa petisyon?
e. Ano ang ginamit na batayan ng mga nagpetisyon para isulong
ang kanilang hinihiling?

! 98!
!

8. Sagutin ang tsart.

a. Bakit sumulat sa
Ministro ng
Kolonya sa
Espanya at hindi
sa opisyal na
nasa Pilipinas?

b. Ano kaya ang

impact ng sulat
kung may mga
Espanyol ding
pumirma sa
hinihinging
pagbabago?

c. Anong mga
benepisyo ang
makukuha ng
Pilipinas sa mga
repormang
hiningi sa
petisyon?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Talakayin ang

kahalagahan ng mga repormang hiniling ng Kilusang Propaganda.

! 99!
!

Gawain 2. Mga Problema ng Kolonya ayon sa Propagandista

1. Ang mga repormang pinetisyon ng mga propagandista ay tugon sa
nakikita nilang problema sa kolonya. Marami ang mga problema sa panahong
iyon, at ang pinakamahalaga ay nahahati sa tatlong kategorya.

Pang-aabuso ng
mga prayleng
Espanyol

Kawalan ng Maling
kamalayan pamamahala
bilang bansa ng kolonya

2. Sumali sa grupo upang suriin ang mga problemang ito sa pananaw

ng mga repormista. Basahin ang siping iniatas sa bawat grupo at sagutin ang
mga gabay na tanong.

a. Grupo 1 at 2: sipi mula kay Marcelo H. del Pilar

b. Grupo 3 at 4: sipi mula may Graciano Lopez-Jaena
c. Grupo 5 at 6: sipi mula kay Jose P. Rizal

3. Para sa Grupo 1 at 2, mapanuring basahin ang sipi sa ibaba ni

del Pilar ay unang lumabas sa isang pahayagan sa Barcelona, Espanya noong
12 Enero 1888.

! Monarchism in the Philippines

Marcelo H. del Pilar

It has always been said that the friar handles the Filipino as
he pleases. Based on this assumption, the government abstains
from emancipating the schools in the Philippines from theocratic-
monarchal tutelage.

! 100!
!

Orally and in writing, in the pulpits as well as in diocesan

pastorals, dogmas, rites and all the most sacred things were very
subtly invoked by the clergy in defense of their casual [financial]
collections.

Funeral services and ceremonies, whatever these may cost,

are an imposition on the Filipino people. And we can cite
thousands of cases when a lack of means to pay for funeral
ceremonies had made destitute orphans shed bitter tears.

The poor has swallowed all these abuses in silence, for it

cannot but accept that in the Philippines it requires great effort to
reveal the truth and it has always been difficult, if not impossible,
to obtain justice when the defendants belong to the regular clergy.

Marcelo H. del Pilar, Frailocracy in the Philippines, trans. by Leonor

Grava (Manila: National Historical Institute, 2009), pp. 47-51.

Glosari

!
Abstain … pigilan, huwag ipatupad
Assumption … palagay
Defendant … nasasakdal, akusado
Destitute … kaawa-awa
Diocesan … tumutukoy sa Simbahan o
parokyang Katoliko
Dogma … paniniwala,
pananampalataya
Imposition … pasanin
Monarchism … pamamahala ng mga
prayle o paring Kastila,
ang kanilang impluwensiya
at kapangyarihan
Pastoral … gawain ispiritwal ng
Simbahang Katoliko
Pulpit … ang tinatayuan ng pari
tuwing nagbibigay ng
sermon at ng mga
tagabasa ng Bibliya;
kadalasang makikita sa
harap ng simbahan

! 101!
!

!
Regular clergy … mga paring nabibilang sa
isang orden katulad ng
mga Agostino, Heswita, at
Dominikano, at lahat ay
Espanyol; sa panahon ng
mga Espanyol, karamihan
sa mga parokya ay
pinamunuan ng mga
orden
Rite … ritwal; gawaing ispiritwal
Shed tears … umiyak
Theocratic … pangingibabaw ng relihiyon
sa pamahalaan; sa
panahon ng
kolonyalismong Espanyol,
ang gobyerno at ang
simbahan ay magkasanib
at kapwa
makapangyarihan
Tutelage … pananakop, kontrol

a. Ilista ang mga impormasyong makukuha at mahihinuha

tungkol sa mga prayle sa panahon ng mga Espanyol. Gamitin ang gabay
na tanong.

Talata Gabay na Tanong Sagot

Aling salita ang nagsasaad ng
lawak ng kontrol ng mga prayle
sa mga Pilipino?

1
Anong aspeto ang hinayaan ng
gobyerno na impluwensyahan ng
mga pari?

Ano ang ginamit na dahilan ng

mga prayle para mangolekta ng
pera sa mga Pilipino?
2 at
3 Bakit nasabing di makatarungan
ang ginawang pangongolekta?

! 102!
!

Bakit nagiging walang silbi kung

ireklamo man sa korte ang di
makatarungang pangongolekta?
4

b. Mahilig si Marcelo H. del Pilar sa satiriko (satire), tulad ng ‘dasal’

sa ibaba. Ang satiriko ay ang paggamit ng katatawanan o
eksaherasyon upang ilantad o tuligsain ang isang kamalian.
Basahin ang sipi mula sa “Dasalan at Toksohan” ni del Pilar.

! Aba Ginoong Barya

Marcelo H. del Pilar

Aba ginoong Barya, nakapupuno ka nang alkansya, ang

Fraile ay sumasainyo. Bukod ka niyang pinagpala’t higit sa lahat,
pinagpala naman ang kaban mong mapasok. Santa Barya, Ina
nang Deretsos, ipanalangin mo kaming huwag anitan ngayon at
kami ipapatay. Siya naua.

Marcelo H. del Pilar, “Dasalan at Toksohan,” sa Antonio Valeriano,

Marcelo H. Del Pilar: Ang kanyang Buhay, Diwa at Panulat
(Bulacan: Samahang Pangkalinangan ng Bulakan, 1984) p. 240.

Glosari

!
Anitan … kalbuhin o ahitan ng
buhok gaya sa mga pari
Fraile … prayle; sa panahon ng
Espanya, mga pari na
nabibilang sa isang orden
Deretsos … batas o katuwiran

! 103!
!

c. Suriin ang ‘dasal’ ni del Pilar at sagutin ang mga tanong.

a. Anong pagmamalabis ng prayle ang

inilantad sa sipi? Tukuyin ang mga
salita sa ‘dasal’ na nagpapahiwatig
ng pagmamalabis.

b. Para kanino, sa tingin ninyo, ang

‘dasal’ na ito? Sino ang kausap ni
del Pilar? Bakit mo sinabi ito?

c. Mabisa kaya ang paggamit ng

satiriko? Bakit o bakit hindi?

4. Para sa Grupo 3 at 4, suriin ang sipi mula sa sanaysay ni

Graciano Lopez Jaena, isa sa mga patnugot ng La Solidaridad, na pinamagatang
“The Distressing Situation of the Philippines.” Inilathala ito noong 1887.

! The ineptitude of the chief executives in the Philippines is

the prime cause of the disaster that threatens to destroy it
completely. There is no material improvement at all that anyone
can see in the archipelago. The Office of Civil Administration
administers nothing, develops nothing, and civilizes no one. The
governor-general… has little time to spare for governing the
Philippines or promoting its development.

The rapid turn-over of civil service personnel is another

prolific source of corruption and confusion in the Philippines, as
indeed in all colonial countries. If to this is added the notorious
incapacity of most of these bureaucrats, it is clear that as wave
after wave of them passes through the country there will soon be
nothing left.

We are perfectly aware of the fact that there are royal

decrees directing that natives be employed in the colonial
government and civil service. We are also perfectly aware that
these decrees are not observed; that the law on this point is a

! 104!
!

dead letter, as well as everything else that has been written on

the subject.

Graciano Lopez Jaena, “The Distressing Situation of the

Philippines,” sa Horacio de la Costa (ed.), Readings in Philippine
History (Manila: Bookmark, 1965) pp. 225-227.

Glosari

!
Bureaucrat … taong gobyerno
Dead letter … walang pakinabang; walang
bias
Distressing … nakakabagabag
Governor-General … pinakamataas na opisyal
ng gobyernong kolonyal
sa Pilipinas
Ineptitude … kawalan ng kakayahan
Notorious … kilala bilang masama o di
kanais-nais
Prolific … mabunga
Time to spare … oras na gugulin
Turnover … pagpalit-palit

Sagutin ang tsart sa ibaba.

Aspeto Anong problema ang nakita sa

a. Pagtupad ng mga
opisyal sa kanilang
tungkulin
b. Kasanayan ng mga
empleyado ng
pamahalaan
c. Pagpapalit ng mga
opisyal at empleyado

d. Pagtupad sa batas
tungkol sa pag-
empleyo ng mga
Pilipino sa
pamahalaan
e. Kalagayan ng
Pilipinas sa

! 105!
!

pangkalahatan
f. Sa tingin ninyo,
mayroon pa bang
problema sa itaas na
nananatili pa rin
ngayon? Aling
problema? Magbigay
ng halimbawa.

5. Para sa Grupo 5 at 6, mapanuring basahin ang sipi ni Jose Rizal

mula sa sanaysay na kanyang sinulat noong 1890, “On the Indolence of
Filipinos” (“Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino”), na inilathala sa La
Solidaridad.

! The lack of national sentiment brings another evil which is

the absence of all oppositions to measures prejudicial to the
people and the absence of any initiative in whatever may redound
to its good. A man in the Philippines is nothing more but an
individual; he is not a member of a nation. He is forbidden and he
is denied the right of association; therefore, he is weak and slow.
The Philippines is an organism whose cells do not seem to have
either an arterial system to irrigate it or a nervous system to
communicate its impressions….

The result of this is that if a prejudicial measure is ordered,

no one protests; all goes well apparently until later the evils are
felt…. The organism has neither nerves nor voice…. It needs a
reform, but as it must not speak, it keeps silent and remains
without the need….

In addition to this, love of peace and the honor many have

of accepting the few administrative positions which fall to the
Filipinos on account of inconveniences and annoyances these
cause them, place at the head of the towns the most stupid and
incapable men, those who submit to everything, those who can
endure all the caprices and exactions of the curate and of
officials. With stupidity in the lower spheres of power and
ignorance and indifference in the upper echelons, with the frequent
changes [of officials] ..., with a people without a voice, initiative, or
cohesion, with employees who nearly all strive to amass a
fortune…, with inhabitants who live in great hardship from the

! 106!
!

moment they begin to breathe, [is it possible to] create prosperity,

agriculture and industry, found enterprises and companies…?

Jose P. Rizal, “On the Indolence of the Filipinos,”

31 Agosto 1890, La Solidaridad II, 39: 419.

Glosari

!
Amass … makakuha ng maraming
bagay, pera o ari-arian
Annoyance … pagkainis
Apparent … malinaw
Arterial system … tumutukoy sa koneksyon
ng mga ugat sa katawan
na pinagdadaluyan ng
dugo
Caprice … kapritso
Cohesion … pagkakaisa
Curate … prayle o paring Espanyol
Echelon … antas
Enterprise … negosyo
Exaction … pangingikil; pagkuha
Found … magtayo; magtatag
Impression … nararamdaman
Inconvenience … istorbo
Indifference … kawalang bahala; walang
pakialam
Initiative … kusang loob
Prejudicial … mapanganib
Redound … magresulta; magdulot
Submit … tanggapin; pumayag

Sagutin ang sumusunod na tanong.

a. Ano ang ibig sabihin

ni Rizal sa “national
sentiment”
(damdaming
pambansa)?

! 107!
!

b. Anong mga
halimbawa ang
ibinigay niya upang
patunayan ang
kawalan ng ganitong
kamalayan?

c. Sa tingin ni Rizal,
bakit wala o
mahirap hubugin ang
kamalayang ito?

d. Bakit mahalaga ang

pagbuo ng
damdaming
pambansa sa ika-19
na siglo?

e. Sa tingin ninyo,
problema pa ba
ngayon ang kawalan
ng damdaming
pambansa?
Patunayan ang
inyong sagot.

6. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng grupo. Pakinggang mabuti ang

sagot ng bawat grupo upang maunawaan ang mga problema noong ika-19 na

! 108!
!

siglo. Lumahok sa pagtataya ng klase sa kasalukuyang panahon: alin sa mga

problemang itinukoy ng mga repormista sa siglo 19 ay problema pa rin ngayon?

! 109!
!

Gawain 3. Sariling Dyaryong Pampropaganda

1. Sumapi sa grupo upang gumawa ng sariling dyaryong nilalayong
ikalat ang reporma ng Pilipinas sa ika-19 na siglo. Gamitin ang mga sipi sa
Gawain 1 at 2 bilang basehan ng nilalaman.

2. Nakalista sa ibaba ang lalamanin ng peryodiko.

Pangalan ng Dyaryo
• Gumawa ng sariling pamagat para sa pahayagan na nagpapahiwatig ng layunin
ng samahan at ng panahong siglo 19. Lagyan din ito ng logo at motto.

Editoryal
• Ang punong patnugot ay gagawa ng editoryal. Naglalaman ito ng opinyon o
pananaw tungkol sa isang isyu o kaganapan noong siglo 19.

Mga Balita
• Sumulat ng tatlong balita tungkol sa problema ng kolonya at mga mungkahing
solusyon ng Kilusang Propaganda. Huwag kopyahin ang sipi; gawin lamang
itong gabay. Kung kailangan, magsaliksik pa upang buuin ang balita. Isulat ang
mga balita sa sarili ninyong salita. Huwag kalimutang isulat ang pinagkunan ng
impormasyon.

Mga Malikhaing Akda
• Isang tula, karikatura o maikling sanaysay tungkol sa isyu, pangyayari, o
tauhan noong siglo 19.

Mga Sanggunian
• Sa balita o akda, tukuyin ang mga sangguniang ginamit sa paggawa nito.

3. Iharap sa klase ang ginawa ng grupo at ipaskil sa bulletin board

upang makita ng lahat. Gamitin ang pamantayan sa ibaba para sa ebalwasyon
ng dyaryo.

a. Lagyan ng tsek ang kolum kung natugunan ng bawat grupo

ang mga hinihinging bahagi sa paggawa ng dyaryo.

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6

Pangalan
Logo
Motto
Editoryal
Mga balita

! 110!
!

Bahagi ng Dyaryo Grupo 1 Grupo 2 Grupo 3 Grupo 4 Grupo 5 Grupo 6

Tula, karikatura,
guhit o ibang
malikhaing akda
Mga sanggunian

b. Markahan ang nilalaman ng dyaryo gamit ang sumusunod

na rubric: 1 bilang pinakamababa at 5 bilang pinakamataas. Ang
kabuuang marka ay ang average ng lahat ng marka.

Grupo
Kalidad ng Dyaryo
1 2 3 4 5 6
Malinaw ang paglahad ng editoryal at ng isyung tinalakay;
may halimbawang sumusuporta sa posisyon ng editoryal.

Sapat ang bilang ng mga balita; sinasalamin nito ang mga

pangyayari at problema noong siglo 19; kumpleto ang
detalye ng mga balita.
Malikhain ang tula, sanaysay, o karikatura; sinasalamin ang
panahon ng siglo 19.

Mahusay ang lay-out; malikhain ang kabuuang disenyo ng

pahayagan.

Sumasalamin ang pangalan, logo at motto ng dyaryo sa

adhikain ng Kilusang Propaganda; naipaliwanag sa klase
ang kahulugan ng logo at motto.

Kabuuang Marka

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Hindi man nagtagumpay ang Kilusang Propaganda, naimpluwensiyahan
nito ang Katipunan na itinatag pagkatapos itinapon si Rizal sa Dapitan. Ang
organisasyon ng Katipunan, halimbawa, ay katulad ng istruktura ng La Liga
Filipina na itinayo ni Rizal noong 3 Hulyo 1892. Sa mga unang buwan ng
Katipunan ay dinalaw si Rizal ni Pio Valenzuela, isa sa mga lider ng Katipunan,
upang hingin ang kanyang opinyon at payo para sa pinaplanong himagsikan.
Tatalakayin ng susunod na modyul ang rebolusyon laban sa Espanya.

! 111!
!

Markahan 2 Pagsibol ng Kamalayang Pilipino

Modyul 4 Himagsikan para sa Kalayaan
Gawain 1. Ang Katipunan at ang pagmamahal sa bayan
2. Deklarasyon ng kalayaan sa Kawit
3. Ang Saligang Batas ng Malolos
Oras Walo (8)

M ODYUL SA P AGKATUTO

Pangkalahatang Ideya
Napag-aralan mo na ang mga ideya ng progreso at reporma sa huling
bahagi ng ika-19 na siglo. Kung reporma ang layunin ng Kilusang Propaganda,
sa hangaring makamit ng mga Pilipino ang lahat ng mga karapatan at
pribilehiyong tinatamasa ng mga Espanyol, nilayon naman ng Katipunan ang
pagkamit ng kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan, sa kadahilanang walang
pagbabagong makukuha mula sa Espanya. Nakatuon ang modyul na ito sa
pagmamahal sa bayan at sa kahulugan ng kalayaan mula sa pananaw ng
rebolusyon, simula sa mga aral ng Katipunan na itinatag noong 1892 hanggang
sa Saligang Batas ng Malolos noong 1899. Ang mga primaryang sanggunian sa
modyul na ito ay isinulat ng mga Pilipinong rebolusyonaryo. Sa pagsusuri ng
mga ito ay inaasahang maunawaan ang kahalagahan ng kanilang simulain para
sa Pilipinas at ang kaugnayan nito sa kasalukuyan.

Gawain 1. Ang Katipunan at ang Pagmamahal sa Bayan

1. Magkunwaring nabubuhay ka noong huling bahagi ng ika-19 na
siglo; may 18 na taon kang gulang. Batid mo ang kahirapang tinalakay sa mga
naunang modyul at hinahangad mo ang kalayaan ng Pilipinas bilang sariling
bansa. Nais mong sumapi sa Katipunan, isang patagong samahang
naghahandang lumaban para sa kalayaan. Ngunit bago ka sumanib dito,
kinakailangan mong masagot ang tatlong tanong bilang bahagi ng paggiging
miyembro (initiation) ng Katipunan. Gamitin ang natutunang kaalaman sa mga
naunang modyul.

! 112!
!

a. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas bago
dumating ang
mga Espanyol?

b. Ano ang
kalagayan ng
Pilipinas
ngayon sa
panahon ng
Espanyol?

c. Ano ang
magiging
kalagayan ng
Pilipinas kapag
mapatalsik ang
Espanya?

2. Talakayin sa klase ang mga sagot.

! 113!
!

3. Pumili ng isang pangalan na gagamitin mo bilang Katipunero na

ang kahulugan ay may kinalaman sa isang katangian o layunin na iyong
hinahangad, o ang pangalan ng iyong paboritong bayani o idolo. Halimbawa,
ang pangalang pinili ni Andres Bonifacio, na nagtatag ng Katipunan, ay ‘Maypag-
asa.’ Gamitin ang sumusunod na dokumento ng panunumpa sa Katipunan at
punuin ang mga patlang.

K. K. K.
N. M. A. N. B

BRGY. _________________________

Aking ipinahahayag na sa kadahilanan ng pagkapasuk ko sa K. K.

K. NG MGA A. N. B. ay naghandog ako ng isang mahalagang
panunumpa sa ngalan ng Bayang tinubuan, at sa harap ng isang
kagalanggalang na kapulungan nitong katipunan, na gugugulin ang
lahat ng maigugugol at lahat ng minamahal ko sa buhay, sa
pagtatangol ng kaniyang banal na Kadahilanan, hanggang sa
abuting magdiwang, sukdang ikalagot ng hininga. Sa bagay na ito,
isinumpa ko ring lubos na tutupad at susunod sa kaniyang
Patnugutan at mga kautusan.

Sa katunayan nito, aking itinala ang aking pangalan ng tunay na

dugong tumatagbo sa aking mga ugat sa pahayag na ito.

Ika ____________ araw ng buan ng ______________ ng

taong 189__.

Tinaglay ko ang pamagat na __________________________.

Adrian E. Cristobal, The Tragedy of the Revolution

(Makati City: Studio 5 Publishing Inc., 1997), p. 48.

Glosari

!
Ikalagot … maputol, tumigil
Patnugutan … pamahalaan, pangasiwaan
Sukdang … kahit na

! 114!
!

4. Sabihin sa klase ang ginamit mong pangalan.

5. Ang pagmamahal sa bayan ang siyang motibo ng pagsapi sa

Katipunan. Balikan ang panunumpa ng bagong miyembro. Salungguhitan ang mga
pangungusap na tumutukoy sa pagmamahal sa bayan. Basahin ang mga
pangungusap na ito sa klase.

6. Basahin ang ilang saknong mula sa tula ni Andres Bonifacio, “Pag-

ibig sa Tinubuang Lupa.”

! Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

Andres Bonifacio

(a) Aling pag-ibig pa ang hihigit (b) Walang mahalagang hindi

kaya inihandog
Sa pagkadalisay at pagkadakila Ng may pusong mahal sa
Gaya ng pag-ibig sa tinubuang Bayang nagkupkop
lupa? Dugo, yaman, dunong, katiisa’t
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, pagod,
wala. Buhay ma’y abuting
magkalagot-lagot.

(c) Kung ang bayang ito’y (d) Kayong mga dukhang

nasasapanganib
At siya ay dapat ipagtangkilik
Ang anak, asawa, magulang,
kapatid
Isang tawag niya’y tatalikdang
pilit.
walang tanging [palad]
Kundi ang mabuhay sa dalita’t
hirap
Ampunin ang Bayan kung nasa
ay lunas
Pagkat ang ginhawa niya ay
sa lahat.

Andres Bonifacio, “Pag-ibig sa TInubuang Lipa,” sa Teodoro A.

Agoncillo (ed.), The Writings and Trial of Bonifacio (Manila:
Bonifacio Centennial Commission and University of the Philippines,
1963), pp. 72-74.

Glosari

!
Dalisay … puro, walang-halo
Dunong … kaalaman, talino
Magkalagot-lagot … maputol, matigil
Tatalikdan … tatalikuran

! 115!
!

7. Sumali sa grupo at suriin ang tula ni Bonifacio. Gamitin ang gabay

sa ibaba. Sa bawat sagot, tukuyin ang titik ng saknong na pinagmulan o
nagsilbing basehan ng iyong sagot. Sagutin ang tanong sa sariling salita.

Para kay
Sagot sa Sariling Salita Saknong
Bonifacio
a. Ano ang mga
katangian ng
pagmamahal
sa bayan?

b. Paano
ipinapakita
ang
pagmamahal
sa bayan?

c. Bakit
mahalagang
mahalin ang
sariling bayan?

8. Ibahagi sa klase ang mga sagot at sumali sa talakayan.

9. Alamin, bilang bagong miyembro ng Katipunan, ang batayang

prinsipyo ng kapatiran. Mula ito sa “Mga Aral ng Katipunan ng mga A.N.B.” (Anak ng
Bayan) na sinulat ni Emilio Jacinto, na minsa’y tawag din na “Kartilya.” Bilang
grupo, suriin ang iniatas na sipi.

! Grupo 1

a. Ang kabuhayang hindi ginugugol sa isang malaki at banal na

kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi man damong
makamandag.

! 116!
!

b. Ang gawang magaling na nagbubuhat sa pagpipita sa sarili, at

hindi sa talagang nasang gumawa ng kagalingan, ay di kabaitan.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * *
Grupo 2

a. Ang tunay na kabanalan ay ang pagkakawanggawa, ang pag-ibig

sa kapwa, at ang isukat ang bawat kilos, gawa’t pangungusap sa
talagang Katuiran.

b. Maitim man at maputi ang kulay ng balat, lahat ng tao’y

magkakapantay; mangyayaring ang isa’y higtan sa dunong, sa
yaman, sa ganda, ngunit di mahihigtan sa pagkatao.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * *
Grupo 3

a. Ang may mataas na kalooban, inuuna ang puri kaysa pagpipita

sa sarili; ang may hamak na kalooban, inuuna ang pagpipita sa
sarili kaysa puri.

b. Sa taong may hiya, salita’y panunumpa.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang

! 117!
!

sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,

may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * *
Grupo 4

a. Huwag mong sasayangin ang panahon: ang yamang mawala’y

mangyayaring magbalik; nguni’t panahong nagdaan na’y di na muli
pang magdadaan.

b. Ipagtanggol mo ang inaapi, at kabakahin ang umaapi.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

* * *
Grupo 5

a. Ang taong matalino’y ang may pag-iingat sa bawat sasabihin; at

matutong ipaglihim ang dapat ipaglihim.

b. Sa daang matinik ng kabuhayan, lalaki ay siyang patnugot ng

asawa’t mga anak; kung ang umaakay ay tungo sa sama, ang
patutunguhan ng inaakay ay kasamaan din.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

! 118!
!

* * *
Grupo 6

a. Ang babae ay huwag mong tignang isang bagay na libangan

lamang, kundi isang katuang at karamay sa mga kahirapan nitong
kabuhayan; gamitan mo nang buong pagpipitagan ang kanyang
kahinaan, at alalahanin ang inang pinagbuhata’t nag-iwi sa iyong
kasanggulan.

b. Ang di mo ibig na gawin sa asawa mo, anak at kapatid ay

huwag mong gagawin sa asawa, anak, at kapatid ng iba.

c. Ang kamahalan ng tao’y wala sa pagkahari, wala sa tangos ng

ilong at puti ng mukha, wala sa pagka-paring KAHALILI NG DIOS,
wala sa mataas na kalagayan sa balat ng lupa. Wagas at tunay
na mahal na tao, kahit laking-gubat at walang nababatid kundi ang
sariling wika; yaong may magandang asal, may isang pangungusap,
may dangal at puri; yaong di napaaapi’t di nakikiapi; yaong
marunong magdamdam at marunong lumingap sa bayang tinubuan.

Emilio Jacinto, “Mga Aral ng Katipunan,” sa Virgilio S. Almario,

Panitikan ng Rebolusyon(g 1896) (Maynila: Sentrong Pangkultura ng
Pilipinas, 1993), pp. 157-158.

Glosari

!
Kabakahin … kalabanin
Lumingap … magkalinga, mag-aruga
Makamandag … nakakalason
Pagpipita … pagpupuri
Patnugot … patnubay, paggabay
Nag-iwi … nag-alaga
Umakay … gumabay, patnubayin
Wagas … tapat, tunay

! 119!
!

10. Sagutin ang tsart sa ibaba.

Alituntunin Ipaliwang sa sariling salita.

(a)

(b)

(c)

d. Magbigay ng halimbawa sa kasalukuyan na nagpapakita ng isang alituntunin

sa itaas. Tukuyin ang alituntunin bago ibigay ang halimbawa.

e. Bakit mahalaga ang Kartilya sa Katipunan?

11. Matapos buuin ang tsart, ibahagi ito sa klase.

Gawain 2. Deklarasyon ng Kalayaan sa Kawit

1. Noong ika-12 ng Hunyo 1898, inihayag nina Emilio Aguinaldo at
mga lider ng rebolusyon ang kalayaan ng Pilipinas bilang nagsasariling bansa.
Basahin ang deklarasyon ng independensiya.

! And having as witness to the rectitude of our intentions, the

Supreme Judge of the Universe, and under the protection of the
Powerful and Humanitarian Nation, the United States of America,
we do hereby proclaim and declare solemnly in the name and by
authority of the people of these Philippine Islands,

! 120!
!

That they are and have the right to be free and

independent; that they have ceased to have any allegiance to the
Crown of Spain; that all political ties between them are and should
be completely severed and annulled; and that, like other free and
independent States, they enjoy the full power to make War and
Peace, conclude commercial treaties, enter into alliances, regulate
commerce, and do all other acts and things which an Independent
State has a right to do.…

And, lastly, it was resolved unanimously that this Nation,

already free and independent as of this day, must use the same
flag which up to now is being used, whose design and colors are
found described in the attached drawing, the white triangle
signifying the distinctive emblem of the famous Society of the
‘Katipunan’ which by means of its blood compact inspired the
masses to rise in revolution; the three stars, signifying the three
principal Islands of this Archipelago—Luzon, Mindanao and Panay
where this revolutionary movement started; the sun representing
the gigantic steps made by the sons of the country along the
path of Progress and Civilization; the eight rays, signifying the
eight provinces—Manila, Cavite, Bulacan, Pampanga, Nueva Ecija,
Bataan, Laguna, and Batangas—which declared themselves in a
state of war as soon as the first revolt was initiated; and the
colors of Blue, Red, and White, commemorating the flag of the
United States of North America, as a manifestation of our
profound gratitude towards this Great Nation for its disinterested
protection which it lent us and continues lending us.

Deklarasyon ng Kalayaang Pilipinas, 12 Hunyo 1898, sa

Sulpicio Guevara (ed.), The Laws of the First Philippine Republic
(The Laws of Malolos), 1898-1899 (Manila: National Historical
Commission, 1972), pp. 204, 205-206.

Glosari

!
Annul … mawalang bisa
Cease … itigil
Commemorate … gunitain
Disinterested … pagtulong nang walang
protection pansariing interes o
motibo
Distinctive … katangi-tangi

! 121!
!

!
Emblem … simbolo
Humanitarian … makatao
Manifestation … pagpapakita
Profound … malalim
Rectitude … katuwiran
Sever … putulin
Solemnly … mataimtim
Unanimous … pinagkaisahan ng lahat

2. Sumali sa isang grupo at sagutin ang mga tanong.

a. Ano ang ibig sabihin

ng kasarinlan o
kalayaan?

b. Ano ang mga

sinisimbolo ng bandila:
kulay, hugis, tatsulok,
araw at bituin?

c. Ano ang kahalagahan

ng bandila sa isang
republika?

d. Ano ang tingin ng

Republika ng Pilipinas
sa Estados Unidos?

e. Ayon sa mga may-

akda ng deklarasyon,
mahalaga ba ang
Estados Unidos sa
Republika ng Pilipinas?
Tukuyin ang bahagi
ng siping
nagpapatunay ng
iyong sagot.

! 122!
!

f. Paano kaya
ipinagkasundo ang
papel ng Estados
Unidos at ang
independensiya ng
bagong republika? Ano
ang tingin mo dito?

3. Ipaliwanag ang mga sagot sa klase.

Gawain 3. Ang Saligang Batas ng Malolos

1. Makalipas ang pitong buwan mula nang inihayag ang kalayaan sa
Kawit, inaprubahan ng Kongreso ng Malolos ang Saligang Batas ng Republika ng
Pilipinas noong Enero 1899. Binigyang laman nito ang kalayaang ipinaglalaban.
Basahin ang sipi mula sa Konstitusyon ng Malolos.

Titulo Artikulo

Pream ble WE, the Representatives of the Filipino people, lawfully

convened, in order to establish justice, provide for the
common defense, promote the general welfare, and to secure
for ourselves the blessings of liberty, imploring the aid of the
Supreme Legislator of the Universe to help us attain these
objectives, have voted, decreed, and sanctioned the following.

Title I. The Art. 1. The political association
Republic a NATION, whose state shall
Republic.
Art. 2. The Philippine Republic is
Art. 3. Sovereignty resides
of all the Filipinos constitutes
be known as the Philippine
free and independent.
exclusively in the people.

Title II. The Art. 4. Government of the Republic is popular, representative,

Governm ent alternative, and responsible, and shall exercise three (3)
distinct powers: namely the legislative, the executive, and the
judicial…

! 123!
!

Titulo Artikulo

Title III. Art. 5. The State recognizes the freedom and equality of all
Religion religions, as well as the separation of the Church and the
State.

Title IV. The Art. 20. Neither shall any Filipino be deprived:
Filipinos and 1. Of the right to freely express his ideas or opinions, orally
their National or in writing, through the use of the press or other similar
and Individual means.
Rights 2. Of the right of association for purposes of human life and
which are not contrary to public morals; and lastly,
3. Of the right to send petitions to the authorities, individually
or collectively.

Title VII. The Art. 56. The Executive Power shall be vested in the President
Executive of the Republic, who shall exercise it through his Department
Power Secretaries.

Title VIII. The Art. 58. The President of the Republic shall be elected by
President of absolute majority of votes by the Assembly and by the special
the Republic Representatives, convened in chamber assembled. His term of
office shall be four years, and may be reelected.

Sulpicio Guevara, The Laws of the First Philippine Republic (The Laws of Malolos),
1898-1899 (Manila: National Historical Commission, 1972),
pp. 104-05, 107, 112-13.

Glosari

!
Convene … magtipun-tipon
Deprive … ipagkait
Implore … hingin
Preamble … pauna
Public morals … mabuti at matuwid na
kaugalian na masasabing
tanggap ng isang lipunan
Sovereignty – kalayaan ng
bansang magpasya
Vested … ipinagkaloob
Welfare … kabutihan, kapakanan

! 124!
!

2. Sumali sa grupo at sagutin ang sumusunod gamit ang sariling

salita.

Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
a. Sino ang may
hawak ng
kapangyarihan?
Paano ito naiiba
sa kalagayan ng
isang kolonya?
b. Ano ang mga
katangian ng
Republika ng
Pilipinas?

c. Ano ang mga

katangian ng
gobyerno ng
Pilipinas?

d. Ano ang ibig

sabihin ng
karapatan?

e. Dalawa ang uri

ng karapatan:
karapatan ng
tao, at ng
lipunan o bansa.
Magbigay ng
tatlong
halimbawa ng
karapatan ng
tao.
f. Magbigay ng
tatlong
halimbawa ng
karapatan ng
lipunan o bansa.

! 125!
!

Probisyong
Tanong Sagot sa Sariling Salita Nagpapatunay
ng Sagot
g. Base sa
Konstitusyon ng
Malolos, ano ang
ibig sabihin ng
kalayaan?

h. Ano ang
kahalagahan ng
Saligang Batas?
Bakit ito
kailangan?

3. Talakayin sa klase ang mga sagot ng grupo.

Kaugnayan sa Kasunod na Modyul

Dito nagtatapos ang ikalawang markahan, simula sa mga pag-aalsa laban
sa Espanya hanggang sa himagsikan noong 1896. Sa ikatlong markahan ay pag-
aaralan ang susunod na kabanata ng kasaysayang Pilipino, mula sa pananakop
ng Estados Unidos sa Pilipinas hanggang sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig at
ang pagtatag ng Republika ng Pilipinas noong 1946.

! 126!
Modyul 3 – Mga Hamon sa Pamamahala ng Matatag na Republika

Mga Paksa:
1. Mga Layunin at Adhikain ng mga Pangkat-Etniko sa Cordillera na Magkaroon ng Awtonomiya
mula sa Pamahalaan
2. Ang Dahilan at Paraan ng Pagsulong ng Pagsasarili ng mga Muslim sa Mindanao

Mga Kakayahan:
1. Natutukoy ang dahilan, layunin at pamamaraan ng mga katutubo sa Cordillera sa paghingi
ng awtonomiya sa pamahalaan
2. Naipakikita ang paggalang sa kultura at lupain ng mga taga-Cordillera sa pagpapanatili ng
kapayapaan
3. Napahahalagahan ang pagkakaroon ng pantay na karapatan at partisipasyon ng mga
katutubo sa Cordillera sa pamamahala upang mapanatili ang katatagan ng republika
4. Nasusuri ang kahalagahan ng pagbibigay proteksiyon ng pamahalaan sa mga katutubo mula
sa mga pagbabagong dulot ng modernisasyon upang maingatan ang kanilang lupain at
kultura
5. Nasusuri ang kalakasan at kahinaan ng Kasunduan sa Tripoli noong 1976 upang maisulong
ang pangmatagalang kapayapaan
6. Nauunawaan ang dahilan, pananaw at pamamaraan ng mga pinuno ng mga Muslim sa
pagsulong ng sariling malayang pamahalaan
7. Napahahalagahan ang pagkakaroon ng pantay na representasyon sa kasaysayan at
edukasyong akma sa kultura at pangangailangan ng mga pangkat-etniko
8. Naipakikita ang pagkilala at paggalang sa karapatan ng mga Muslim sa Pilipinas na
magkaroon ng partisipasyon sa pamamahala
9. Nauunawaan ang pag-iwas sa marahas na pamamaraan at gawain bilang pagtugon sa mga
isyung pampolitika, lipunan at kabuhayan
10. Natataya ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pagsulong ng mga Muslim ng sariling
paraan upang maiwasan ang karahasan
Para sa mga Mag-aaral

Ang modyul na ito ay tumatalakay sa mga hamon sa pamamahala ng isang matatag na

Republika. Sa araling ito ipinapaliwanag ang pakikibaka ng mga pangkat-etniko sa Cordillera at
Muslim sa Mindanao sa pagsusulong ng sariling pamamahala o awtonomiya. Layunin ng modyul
na ito na maunawaan ang kultura, paniniwala at kalagayang panlipunan, pangkabuhayan at
pampolitikal ng mga pangkat-etniko sa nabanggit na lugar upang magkaroon ng tamang
perspektibo ukol sa isyung ito na patuloy pa ding kinakaharap ng bansa. Sa pagtatapos ng mga
gawain sa modyul na ito inaasahan ang pagiging sensitibo sa kalagayan at relihiyon ng mga
pangkat-etniko sa bansa upang mas maisulong ang pangmatagalang kapayapaan at pagkakaisa
na magpapatatag sa bansa. Mahalaga ding magsanay na maging mapanuri at mapagmuni upang
lubos na maisulong ang pagwawaksi sa marahas na pamamaraan ng pagsusulong ng adhikain at
makabuo ng suhesyon kung paano makikipamuhay nang mapayapa sa mga taong may iba’t
ibang kultura. Sa ganito pamamaraan, mahuhubog ang tamang kaisipan, kasanayan at
pagpapahalaga na dapat taglayin sa pagharap sa mga hamon ng bansa.

Panimula
Sa panunungkulan ni Diosdado Macapagal pinagtibay ang Batas Republika 3844 o higit
na kilala sa tawag na Land Reform Code ng 1963. Itinadhana ng batas na ito ang paglilipat ng
pagmamay-ari ng lupa sa mga magsasakang nagbubungkal at nangungupahan sa lupa mula sa
mga haciendero. Subalit ito ay hindi naisakatuparan dahil sa kakulangan ng pondo. Hinarap din
ng dating Pangulong Macapagal ang iba pang suliranin tulad ng krisis sa kakulangan ng
dayuhang salapi at ang pagbaba ng halaga ng piso sa dolyar (peso devaluation). Bilang tugon sa
naturang suliranin ang pamahalaan ay nangutang sa mga institusyong pananalapi gaya ng
International Monetary Fund (IMF) at World Bank (WB). Ang dating utang na US$ 150 milyon
noong 1961 ay tumaas sa US$ 600 milyon noong 1965.

Mga Suliraning Hinarap ni Pangulong Ferdinand E. Marcos

Ang mga suliranin ay nagpatuloy sa panunungkulan ni dating Pangulong Ferdinand

Marcos. Isa sa mga suliraning kinaharap ng kanyang unang termino sa panunugkulan ay ang
matinding oposisyon sa pagpapadala ng mga sundalo sa Digmaan sa Vietnam. Araw – araw ang
mga inilunsad na demonstrasyon sa mga lansangan sa Kamaynilaan laban sa kanyang
pagpapadala ng tulong militar sa Vietnam.

Hinarap din niya ang suliranin sa kahirapan na nagdudulot ng patuloy na paglaki ng

agwat ng mahirap at mayaman. Ilan sa mga dahilan ng patuloy na kahirapan ay ang pagtaas ng
mga pangunahing bilihin, pagtaas ng presyo ng langis sa pandaigdigang pamilihan at pagbagsak
ng halaga ng piso. Sa kabila ng matinding kahirapan ng mga Pilipino patuloy pa din ang
paglaganap ng korupsyon at anomalya sa pamahalaan. Gayundin, dahil sa kakulangan sa
reporma sa lupa ay lalong nagalit ang mga magsasakang walang lupa.

Maliban sa suliraning pangkabuhayan at lupaing pang-agraryo, hinarap din ng

pamunuan ni dating Pangulong Ferdinand Marcos ang paglakas ng Communist Party of the
Philippines (CPP) ni Jose Ma. Sison noong 1968 at New People’s Army (NPA) ni Bernabe
Buscayno o Kumander Dante noong 1969, at ang pagsusulong ng mga katutubo sa Cordillera at
Muslim sa Mindanao na magtaguyod ng isang sariling pamahalaan na aangkop sa kanilang
kultura at relihiyon.

Pagsulong ng mga Taga-Cordillera ng Awtonomiya

Sa mga unang taon ng NPA ay sinimulan nilang palaganapin ang kanilang hukbo sa
North-Eastern Luzon (NEL) na kinabibilangan ng Cagayan, Nueva Vizcaya, Quirino, Kalinga-
Apayao at Ifugao. Marami ang nahikayat na sumapi sa NPA sa NEL dahil sa isinulong nitong
repormang pang-agraryo. Bahagi ng programang ito ay ang pamamahagi ng mga lupain,
pagpapababa ng renta sa lupa at pagtataguyod ng kooperatiba para sa mga magsasaka. Ang
paggamit ng NPA ng sandata ay isa sa mga dahilan kung bakit nakipagtulungan ang mga
nagmamay-ari ng lupa.

Noong 1969, ay tuluyan ng naitatag ang kilusan ng NPA sa mga probinsya ng Cordillera
tulad ng Ifugao, Mountain Province at Benguet. Patuloy pa itong lumaganap sa bahagi ng
Kalinga noong 1974 dahil sa pagsalungat ng mga katutubo dito sa proyekto ng World Bank sa
Ilog Chico-Pasil. Habang noong 1979 ay may umanib na katutubo sa NPA sa Abra dahil sa
pagtutol ng mga ito sa proyekto na sisira sa kanilang mga kagubatan.

Maraming katutubo sa Cordillera ang umanib sa kilusan dahil sa mga sumusunod: (1)
upang ipagtanggol ang kanilang karapatan at ang lupain na kinamkam ng pamahalaan; (2)
matakasan ang kanilang ginawang krimen at maghimagsik laban sa mga taong nakagawa ng
krimen sa kanila at sa kanilang pamilya, at (3) mabigyan sila ng magandang oportunidad sa
buhay.

Noong 1974 ay tuluyang humiwalay ang pangkat nina Ignacio Capegsan, Jingjing Carino,
Mario Pugong sa NPA dahil sa pagtanggi ng kilusan na suportahan ang naisin ng mga katutubo
na humingi ng awtonomiya sa pamahalaan habang ipinaglalaban ang ideolohiya ng kilusan.
Dahil sa sigalot na ito sa loob ng NPA sa Cordillera ay nabuo ang Igorot Liberation Army (ILA) at
Federation of Tribes for Liberation (FTL).

Pagsulong ng mga Muslim sa Mindanao ng Awtonomiya

Tulad ng mga pangkat-etniko sa Cordillera, isinusulong din ng mga Muslim sa Mindanao

ang pagkakaroon ng sariling pamahalaan. Noong dekada ’50 ay isinulong ng pamahalaan ang
programang integrasyon upang maramdaman ng iba’t-ibang pangkat ng mga Muslim sa
Pilipinas na sila ay bahagi ng bansa at kapantay ng mga Kristyanong Pilipino. Isa sa mga
programang inilunsad ng pamahalaan upang makamit ang hangaring ito ay ang pagbibigay ng
iskolarship sa mga Muslim sa mga unibersidad sa Maynila at Gitnang Silangan. Ang programang
ito ay naghahangad na hubugin ang kabataang Muslim sa larangan ng pamamahala at
mapagyabong pa ang kulturang Islam. Subalit noong 1965, nasaksihan ng mga kabataang
Muslim ang mariing pagtuligsa ng Kristyanong Pilipino sa mga Muslim sa Maynila lalong-lalo na
sa isyu sa Sabah. Sa panahong ding ito ang mga mag-aaral na Muslim sa Maynila ay naging
aktibo sa mga kilusan ng mga mag-aaral sa mga unibersidad sa Manila na nagsusulong ng
ideolohiyang komunismo nina Vladimir Lenin, Karl Marx, at Mao Zedong.

Noong 1968, isiniwalat ni Senator Benigno Aquino ang Jabidah Massacre na naganap sa
Corregidor kung saan may 28 Muslim ang tinatayang pinatay ng Philippine Army dahil sa
pagsalungat nito na tulungan ang pamahalaan na sakupin ang Sabah. Dahil sa pangyayaring ito,
naglunsad ng malawakang demonstrasyon ang mga mag-aaral na Muslim sa Maynila at bumuo
ng mga organisasyon na magsusulong ng paghiwalay ng mga probinsiyang tinitirahan ng mga
Muslim sa Mindanao tulad ng Cotabato, Davao, Zamboanga, Basilan, Lanao, Sulu at Palawan.

Ilan sa mga pangkat ng Muslim na nagsusulong ng kanilang pagsasarili ay ang Muslim

Independent Movement (MIM), Ansar El-Islam, Union of Islamic Forces and Organizations
(UIFO), Moro National Liberation Front (MNLF), Bangsa Moro Liberation Organization (BMLO),
Bangsa Muslimin Islamic Liberation Organization (BMILO), Moro Islamic Liberation Front (MILF)
at Moro Revolutionary Organization (MORO).

Ang paglakas ng impluwensiya ng CPP/NPA at pagsulong ng pagsasarili ng mga pangkat-

etniko sa Cordillera at mga pangkat ng mga Muslim sa Mindanao ang ginawang katwiran ni
dating Pangulong Ferdinand Marcos sa pagdedeklara ng Batas Militar noong 1972. Ito ay ilan
lamang sa mga isyung kinaharap ng pamahalaan na humamon sa pagtatag nito ng isang
malayang republika.

Sanggunian:

Che Man W.K., “The Moros of Southern Philippines and the Malays of Southern Thailand”
(Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 1990), pp. 74-81.

De Dios, Aurora et al., “Dictatorship and Revolution Roots of People’s Power” (Quezon City,
Conspectus Foundation Incorporated, 1988), pp. 63-69.

Felmin, Haron B., “Cultural Jewels Moro Tradition and Political Leaders: A Compilation” (Davao
City: TESORO’s Priniting Press, 2008), pp. 59-60, 129-132, 136-138.

Glang, Alunan C., “Muslim Secession or Integration?” (Quezon City: R.P. Garcia Publishing
Company, 1969), pp. 74-93
Kintanar, Galileo C. et al., “Lost in Time from Birth to Obsolescence: The Communist Party of the
Philippines, Book 2:1972-1999” (Quezon City, Truth and Justice Foundation Inc., 2000), pp. 146-
150.

Mactal, Ronaldo B., “Historia, Batayang-Aklat sa Araling Panlipunan”, (Quezon City, Phoenix
Publishing House, Inc., 2011), pp. 355-357.

McKenna, Thomas M., “Muslim Rulers and Rebels”, (Pasig City, ANVIL Publishing Inc., 1998), pp.
138- 143.

Pobre, Cesar P., “In Assertion of Sovereignty Volume I”, (Quezon City, Armed Forces of the
Philippines Office, 2008), pp. 4-6.

Mga Hamon sa Pamamahala ng Matatag na Republika

Pagkilala sa mga Pangkat-Etniko ng Pilipinas. Suriin ang ipinapakita sa mga larawan sa
pamamagitan ng pagsagot sa mga gabay na tanong.

Pinagkunan:
Ifugao religious dance, November 16, 2012,
http://ph.images.search.yahoo.com/images/view;_ylt=A0S0uPDsoqlQBR4AdtS1Rwx.;_ylu=X3oDMTBlMTQ4cGxyBHNlYwNzcgRzbGsD
aW1n?back=http%3A%2F%2Fph.images.search.yahoo.com%2Fsearch%2Fimages%3Fp%3Digorot%2Bdance%26ei%3Dutf-
8%26fr%3Dsfp%26tab%3Dorganic%26ri%3D68&w=500&h=379&imgurl=farm3.static.flickr.com%2F2388%2F1613248233_f70b9283e8.j
pg&rurl=http%3A%2F%2Faland.backpackerchat.com%2FPic%2Fblog_sg%2F120603%2F&size=134.3+KB&name=%3Cb%3Eigorot+danc
 e%3C%2Fb%3E&p=igorot+dance&oid=ed21c6c8bf0ff1fa9fd805bc123cd50a&fr2=&fr=sfp&tt=%253Cb%253Eigorot%2Bdance%253C%2
52Fb%253E&b=61&ni=84&no=68&ts=&tab=organic&sigr=11jl99rt2&sigb=130io1lj6&sigi=11mo4673n&.crumb=gbWYOaVuDS6

Filipino Muslim, November 8, 2012,

http://ph.images.search.yahoo.com/images/view;_ylt=A0S0uD4zpKlQ6wwAjGC1Rwx.;_ylu=X3oDMTBlMTQ4cGxyBHNlYwNzcgRzbGs
DaW1n?back=http%3A%2F%2Fph.images.search.yahoo.com%2Fsearch%2Fimages%3Fp%3Dmuslim%2Bpraying%2Bin%2Bthe%2Bmosq
ue%2Bin%2Bthe%2BPhilippines%26n%3D30%26ei%3Dutf-
8%26fr%3Dsfp%26tab%3Dorganic%26ri%3D60&w=450&h=300&imgurl=www.palestine-amorous.com%2Fwp-
content%2Fuploads%2Fflipiono.jpg&rurl=http%3A%2F%2Fwww.palestine-
amorous.com%2Fpictures%2F%25d8%25b5%25d9%2588%25d8%25b1-
%25d8%25b1%25d9%2585%25d8%25b6%25d8%25a7%25d9%2586%25d9%258a%25d8%25a9-
%25d8%25ad%25d9%2588%25d9%2584-%25d8%25a7%25d9%2584%25d8%25b9%25d8%25a7%25d9%2584%25d9%2585-
1432%25d9%2587%25d9%2580-
2011%25d9%2585%2F&size=44.5+KB&name=Filipino+Muslims+pray+inside+a+%3Cb%3Emosque+%3C%2Fb%3Eduring+%3Cb%3Eth
e+%3C%2Fb%3Estart+of+Ramadan+%3Cb%3Ein+%3C%2Fb%3E...&p=muslim+praying+in+the+mosque+in+the+Philippines&oid=78d1c
32a3b44f76723ceaee62eea328a&fr2=&fr=sfp&tt=Filipino%2BMuslims%2Bpray%2Binside%2Ba%2B%253Cb%253Emosque%2B%253C
%252Fb%253Eduring%2B%253Cb%253Ethe%2B%253C%252Fb%253Estart%2Bof%2BRamadan%2B%253Cb%253Ein%2B%253C%25
2Fb%253E...&b=31&ni=84&no=60&ts=&tab=organic&sigr=15shjdvv5&sigb=148308vqp&sigi=11pc407h5&.crumb=gbWYOaVuDS6

Ifugao Mummy, November 8, 2012,

http://www.google.com/imgres?q=PARAAN+NG+PAGLILIBING+NG+MGA+IFUGAO&um=1&hl=ko&sa=N&biw=1366&bih=643&tbm=isc
h&tbnid=tO9qvZI5QgMPaM:&imgrefurl=http://fil.wikipilipinas.org/index.php%3Ftitle%3DBenguet_Mummies&docid=x0027rvVokDpNM&im
gurl=http://fil.wikipilipinas.org/images/thumb/2/2f/Fire_mummy.jpg/250px-
Fire_mummy.jpg&w=250&h=188&ei=zQeiUOXrKbGdiAfTvIEw&zoom=1&iact=hc&vpx=148&vpy=339&dur=784&hovh=150&hovw=200&t
x=134&ty=76&sig=116124093715113777910&page=3&tbnh=131&tbnw=175&start=51&ndsp=25&ved=1t:429,r:58,s:20,i:306

Muslim Burial Ceremony, November 8, 2012,

http://4.bp.blogspot.com/_UmCuOJY650o/TMqauSZ2cQI/AAAAAAAALT8/H5FCrRwF8uY/s400/Burial+1.jpg

Pamprosesong Tanong:
1. Ano-anong pangkat-etniko ang nasa larawan?

2. Ano-ano ang pagkakaiba ng kanilang kultura sa aspeto ng pananampalataya at paniniwala?

Ipaliwanag ang sagot.

3. Ano-ano ang maaaring idulot ng pagkakaroon ng ibat-ibang pananampalataya at

paniniwala sa pamamahala ng isang bansa?
Mga Layunin at Adhikain ng mga Pangkat-Etniko sa Cordillera na Magkaroon ng
Awtonomiya mula sa Pamahalaan

Ang siping mababasa ay mga bahagi ng panayam kay Abrino Aydinan, dating
chairman ng Cordillera Regional Consultative Commission noong 1992. Isa rin siya sa
mga taga-Cordillera na sumapi sa CPP/NPA upang maisulong ang awtonomiya sa
kanilang probinsiya. Ang kanyang salaysay ay nagsasaad ng dahilan ng unti-unting
paglaganap ng CPP/NPA sa Cordillera at paghiwalay ng mga lider ng Cordillera sa
pangkat upang mapagtuunan ang pagsusulong ng sariling pamamahala.

Sanggunian 1:

Negotiating for Peace in Cordilleras

Abrino Aydinan (1992)

“The reason for the Cordillerans‟ feeling of affinity with the Marxist ferment was the
incorporation of their struggle against “national oppression” and for “national self-determination” into
the “Program for the People‟s Democratic Revolution” of the New People‟s Army. The NPA
eventually reached the Cordilleras at the close of 1970; I set it up in Ifugao, Mountain Province, and
Benguet. For some four years the movement was confined to the area of its birth, until 1974 when the
Kalinga opposition to a World Bank-supported project to the dam the rice terraces-flanked Chico-Pasil
river system brought the flame of revolution leaping into a second front. After the lapse of three more
years, in 1979, another front opened up in Abra when the Tinguians also resisted an agro-industrial
venture that would have decimated their pine forest stands. In Abra the NPA recruited Wanas, Mailed
Molina, Moises Linggayo, Fr. Bruno Ortega, and Fr. Conrado Balweg who were later to play dramatic
roles in the Cordillera revolution‟s decisive turn towards peace.”

“I and some imprisoned leaders of the NPA and the Maoist Communist Party of the Philippines
from the Cordilleras challenged the party policy by proposing the creation of an MNLF-type
Cordillera organization which would form a component of the then still inchoate National Democratic
Front; as a consequence, I earned party ex-communication. Meanwhile, by 1973 or 1974, Ignacio
Capegsan, Jingjing Carino, Mario Pugong and the other then current leaders of the NPA in Cordillera
had formed an Igorot Liberation Army and a political arm for which the alarmed CPP central
leadership quickly imposed an interdiction on the ground that was deemed divisive of the party and
the nation. But, as it would turn out much later, the seed of the Cordillera autonomy from both the
existing Philippine government and its aspiring successors from the revolutionary movement was
sown.”

“Among the Cordillera cadres in the NPA and CPP the idea of Cordillera autonomy that could be
won from the present state caught on. The cadres from outside the culture inevitably stood by the
political line of the party: there could be no “genuine” autonomy until the envisaged national
democratic state is set up in the country as a whole. A drawn-out ideological battle within the CPP and
NPA in the Cordilleras waxed and waned, practically in cycles, but it did not die away, until the
Cordillera People‟s Liberation Army (CPLA) was born.”
Pinagkunan: Kintanar, Galileo C. et al., “Lost in Time from Birth to Obsolescence: The Communist Party of the Philippines, Book 2:1972-1999”
(Quezon City, Truth and Justice Foundation Inc., 2000), pp. 148 -150

Glosari
Ferment – pangpahilab Consequence – kinahinatnan
Self-determination – sarilng pagpapasiya Interdiction – pagbabawal
Opposition – pagtutol Cadres – pangkat o pulutong
Flame of Revolution – pagsiklab ng himagsikan Genuine – wagas
Decimated – pagkasira Waxed and waned – titigil at magpapatuloy
Inchoate – sinimulan Autonomy – pagsasarili

Gawain 1. Akyatin at Alamin Adhikain ng Kapatid Natin!. Basahin at suriin ang sipi
gamit ang mountain web. Matapos basahin ang sipi ay sagutin ang mga tanong na
nasa bawat baitang ng bundok.

Ano ang layunin ng mga

4 katutubo ng Cordillera sa
. pagsanib sa NPA?

3
.

2
.

1
.

Iginuhit ni Arturo B. Teves ng Las Pinas National High School, 2012

 Inilalahad sa sipi ang ikawalong punto ng 1973 Draft ng National Democratic Front
Program. Sa bahaging ito isinasaad ang pananaw ng NDF ukol sa mga karapatan ng
mga pangkat-etniko sa Cordillera sa pagsulong ng pagsasarili.

Sanggunian 2 :

Point 8 of 1973 Draft of the NDF Program

The national minorities have the right to liberate themselves from oppression and determine
their own destiny. The right to self-determination includes the right to secede from a state of national
oppression or choose autonomy within a state that guarantees the equality of nationalities.

It is our stand that all national minorities, big or small, should enjoy autonomy and be
accorded special guarantees for their accelerated progress. Their struggle is not merely for “cultural
autonomy” but for all-around progress with due respect to their special characteristics.

Pinagkunan: Lost in Time from Birth to Obsolescence, The Communist Part of the Philippines Book 2: 1972-1999 of Galileo C.
Kintanar and Pacifico V. Militante. (2000)

Glosari
Oppression – pahirap Struggle – pakikibaka
Secede – humiwalay Cultural autonomy – kalayaang kultural

Gawain 2. Pagpapayabong ng Karapatan. Gamit ang tree web ibigay ang mga
pananaw ng NDF ukol sa karapatan ng mga pangkat-etniko sa Cordillera sa pagsulong
ng pagsasarili.

Iginuhit ni Neil M. Conche ng Las Pinas National High School, 2012

Upang lalo pang yumabong ang iyong kaalaman, bumuo ng pangkat at sagutin ang
mga katanungan sa talahanayan.

TANONG SAGOT
1. Sa iyong palagay, bakit
ipinaglaban ng mga pangkat-
etniko sa Cordillera ang kanilang
karapatan sa pamamahala?
2. Sa kasalukuyan, nakamit ba ng
mga pangkat-etniko sa Cordillera
ang awtonomiya na kanilang
hinahangad? Ipaliwanag ang
iyong kasagutan.
3. Kung ikaw ang nasa katayuan
ng mga katutubo noon,
isusulong mo rin ba ang
pagkakaroon ng awtonomiya?

Sa artikulong ito, ipinapakita ang mga pangyayaring nagpasidhi ng adhikain ng

mga pangkat-etniko sa Cordillera na magkaroon ng awtonomiya sa pamamahala.

Sanggunian 3:

The Cordillera: Historical Accounts on Regional Identity, Development and

Autonomy in Chronology (1565-2007)
March Faiza (2012)

1964 – 1966. The first Mt. Province Economic Council Conference opens to discuss the
future development of the Mountain Province and its sub-provinces. The topics that were
discussed were about the establishment of cottage industries such as timber industry,
establishment of the coffee industry and fruit – canning factory in Lubuagan, Kalinga;
forest policy, Mainit health resort, hydro electric power, Benguet mining , the unexplored
Apayao territory, development of the Tabuk plain in Kalinga, and the opening of roads
from Kalinga to the Cagayan Valley and the Ilocos to “ promote trade and commerce and
accelerate economic development. “ As a result of the economic conference,
Congressman Luis Hora authored RA 4071 that established the Mountain Province
Development Authority (MPDA), which sought for a total funding of P300 million in 10
years. It was signed into law in 1966.
1966. June 18. Republic Act No. 4695 was enacted formally dividing the old mountain
Province into four provinces and creating Benguet, Ifugao, Mountain Province and
Kalinga-Apayao as separate provinces. This political division was proven to be
incompatible with the creation of the MPDA, which, within four years since its
conception, was facing strong local pressure for its disbandment.
1968. The Mountain Province Mayors League asked that MPDA be scrapped because
nothing has been achieved by the Authority, and that its funds be proportionately
allocated to the four provinces in the mountain region.
 1970 – 1972. The Communist party of the Philippines- New People‟s Army entered the
Cordillera through the Province of Ifugao before moving to other provinces. Mario Pugong
aka Ka Elias of Hungduan, Ifugao and William Falag-ey aka Ka Benjie or Ka Juling of
Bontoc, Mountain Province proposed to the CPP / NPA Central Command the formation of
the Igorot Liberation Army ( ILA ) and the Federation of Tribes for Liberation ( FITL ),
believing that the Cordillerans has a unique culture and terrain different from the lowlands
and therefore should be treated somewhat differently. Their proposal was deniedby the CCP/
NPA Central Command.

1972. Presidential Order No. 1. (Regionalization Law) divided the whole country into 13
regions, supposedly for better administration, planning and development. Abra, Benguet,
Mountain Province and Baguio became part of region I ( Ilocos ) while Ifugao and Kalinga-
Apayao were included in Region II ( Cagayan ). Efforts calling for the creation of a new
separate Cordillera region failed.

Pinagkunan: Faiza, March, The Cordillera: Historical Accounts on Regional Identity, Development and Autonomy in Chronology (1565-
2007), October 29, 2012, http://cordilleravoice.com/index.php?option=com_content&view=article&id=181&Itemid=128

Glosari
Sub-provinces – munisipalidad Terrain –topograpiya ng lupa
Enacted – nagpatibay, nag-utos Lowland – kapatagan
Political division – dibisyong pampulitikal Cottage industries – industriyang pantahanan
Incompatible – di angkop Trade and commerce – Komersyo at Kalakalan
Disbandment – pagtiwalag Economic development – pagsulong ng ekonomiya
Scrapped – pagputol
Gawain 3. Pagtahak sa Nakaraan . Gamit ang timeline, tukuyin ang mga pangyayaring
naganap sa bawat taon at bunga nito sa pagsusulong ng awtonomiya sa Cordillera.
Isulat ang mga sagot sa kaukulang kahon.
 Ang Dahilan at Paraan ng Pagsulong ng Pagsasarili ng mga Muslim sa
Mindanao

Ang sipi ay halaw sa aklat na Swish of the Kris noong 1936 ni Vic Hurley. Ito ay naglalahad ng
mga pahayag ng mga datu at demonstrador sa Mindanao ukol sa integrasyon ng mga Muslim
sa Republika ng Pilipinas. Ang integrasyon ay tumutukoy sa hakbang ng pamahalaan na
mahikayat ang mga Muslim na tuluyang maging bahagi ng Pilipinas.

Sanggunian 4:

“I am old man now. I do not want any more trouble. But

should it come to that, that we are given over to Filipinos, I still
would fight.”
Datu Sacaluran, 1910

“I will never be able to hold my men in check under the rule of the
Filipinos. They will take to the hills and will never submit. The old
days of jungle warfare I saw thirty years ago will return to Mindanao
and Sulu.”
Unnamed Muslim datu, 1910

“We Moros are not with the Christian Filipinos in their asking for
independence. We wish our Moro country to be segregated from
Luzon and the Visayan Islands.”

Statement indicated in the placards of Muslim demonstrators in

Zamboanga City during the celebration of Rizal Day in 1923

Pinagkunan: Glang, Alunan C., “Muslim Secession or Integration?” (Quezon City: R.P. Garcia Publishing Company, 1969), pp. 75

Glosari
Jungle warfare – pakikipaglaban Moros – Muslim Segregated – paghihiwalay
Gawain 4: Damit ng Pag-unawa. Isulat ang dahilan at pamamaraan ng pagsulong ng
awtonomiya ng mga Muslim sa Mindanao.

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang ipinapakitang reaksiyon o emosyon ng mga Muslim ukol sa integrasyon ng

kanilang pangkat sa Republika ng Pilipinas?

2. Bakit ganito ang pananaw at reaksiyon ng mga datu at Muslim ukol sa integrasyon
nila sa pamahalaan ng Republika ng Pilipinas?
 Inilahad sa pag-aaral ni W.K. Che Man ang mga pangyayaring mula noong 1968
hanggang 1972 na nagpaalab sa damdamin ng mga Muslim na maghangad ng
pagsasarili at bumuo ng mga samahan na magsusulong ng kanilang adhikain.

Sanggunian 5:

Muslim Separatism: The Moros and the Malays

W.K. Che Man (1990)

Among the immediate significant events that led to the formation of organized
fronts and to the war of liberation were the Jabidah Massacre (Corregidor Incident) in
1968, the Manili Massacre in 1971, the election of 1971, and the declaration of Martial
Law in 1972.

Jabidah Massacre (1968)

Between 28 and 64 Moros recruits out of a large number undergoing guerilla

warfare training in Corregidor Island were massacred in late March 1968 by Philippine
Army men. The training was allegedly in secret preparation for Philippine military
operations and Sabah-code named “Operation Merdeka”. “Operation Merdeka”, as
explained by some Moros, was an attempt by Manila to split Islamic ranks and provoke
a war between Sulu and Sabah. According to the lone survivor, Jibin Arola, the “trainees
were shot because they refused to follow the order to attack Sabah”(quoted in Jubair,
1984:73). Aware of the possible impact of the leakage of this secret plan, the military
authorities executed the entire company so that none survived to tell the story (Jubair,
1984; Lucman, 1982)

Manili Massacre (1971)

It occurred in June 1971 when about 65 Muslims-men, women, and children-

were murdered by Ilagas¹ at a mosque in Barrio Manili, North Cotabato. To the Muslim,
the Manili incident carried special weight because it took place in a mosque compound.
It was seen as an act of religious humiliation. As Ali Treki of Libya stated, “We believe
the conflict is now religious war” (Philippine Herald, 8 July 1972).
______________________________________
¹Ilagas refers to the Christian group linked with Governor Arsenio Quibranza of Lanao del Norte and Ilonggo settlers.
 Election of 1971

The hostilities between the Muslims and Christians in the region escalated greatly
as the November 1971 election drew near. The number of evacuees was over, political
power in parts of Moroland has shifted from Muslims to Christians. This shift stimulated
the two sides to increase their hostilities and thus attracted the attention of overseas
Muslim states. In 1972, the atmosphere in Mindanao was tense as sporadic clashes
between Ilagas and the Philippine Armed Forces, on the other hand, and Barracudas and
Blackshirts², occurred here and there.
_____________________________________
²Barracudas and Blackshirts refer to the Muslim group allegedly linked with Congressman Ali Dimaporo in Lanao del
Norte and with the MIM in Cotabato respectively.

Declaration of Martial Law in 1972

Marcos‟ declaration of martial law broadened the base support and determined
the timing of the resort to warfare by the core-group of Muslim radicals. Three
characteristics of martial law were critical. First, the centralization of the regime left
power almost exclusively in „Christian‟ hand; Marcos, his family and associates;
„technocrats‟ in Manila; and the military. Second, by restricting the range of legitimate
political activity the regime left as option only the acceptance of the regime and its
promises, or anti-regime revolutionary activities. Third, the regime‟s immediate moves to
collect guns from civilians meant that compliance removed the potential for an eventual
resort to force. Thus both Muslims who had been frustrated under the old system but had
been able to channel their frustration into nonviolent political activities, and opportunists
ready to seize any chance to achieve immediate goals-for power, wealth, or pride-became
willing to join the radicals.

Pinagkunan: Che Man W.K., “The Moros of Southern Philippines and the Malays of Southern Thailand” (Quezon City: Ateneo de Manila
University Press, 1990), pp. 74-76

Glosari
Massacre – maramihang pagpatay ng mga tao Stimulated – naudyok
Leakage – pagbunyag Sporadic clashes – hiwa-hiwalay na sagupaan
Hostilities – kaguluhan Channel – ilipat
Escalated – lumala
Gawain 5: Ating Suriin Kamalayang Pangkapayapaan. Sumali sa isang pangkat at
punan ang matrix ng pangyayaring itatalaga ng guro. Matapos ito ay sagutin ang mga
katanungan sa cross-examination activity sheet.
 Pamprosesong Tanong

1. Ano ang aral na matututuhan mula sa mga pangyayaring inilahad?

2. Paano makapagsusulong ng isang mapayapang lipunan sa kabila ng pagkakaroon ng

magkakaibang kultura at paniniwala?

Isinasaad sa sipi ang hindi pagkakapantay-pantay ng mga Kristiyanong Pilipino at

Muslim sa pagkakamit ng edukasyon, paglalahad ng kontribusyon sa pagbubuo ng
kasaysayan ng Pilipinas at katayuan pampolitikal at pangkabuhayan.

Sanggunian 6:

Pahayag ni Senator Domacao Alonto sa Second National

Conference sa Marawi City noong October 11-16, 1956
U
N S
“We said we must unite not only among ourselves but with our A I
Christian brothers. But how? It is a truism to state that unity can be N P
G I
had only among equals. We are not, as to state, standing in equality
with our Christian brothers, politically and economically. To really
and firmly integrate the Muslim into the body politic, the economic
and political level of the Muslims must perforce be elevated to the
status at par with the rest of the Filipinos.”

Pahayag ni Senator Domacao Alonto sa First National

Muslim Convention sa Cotabato, Cotabato noong
Hunyo 8-12, 1955

“The Muslim Filipinos are behind their Christian brothers in

I modern education. Why, because our present educational system is
K S only effective with the Christians. It has failed in its mission to
A I educate all the Filipinos in this country. Our textbooks need
L P
A I revision; they are ineffective in the knowledge and wisdom they
W impart to the Muslim Filipinos.
A
N
G Our history books, for instance, tell only of the heroism and
patriotism of northern Filipinos. No mention is made whatsoever of
the patriotic exploits and heroic deeds of the Filipinos of the south.
Why, is patriotism a monopoly of Christian Filipinos? Have not the
Moros fought-and successfully the Spaniards…the Americans and
the Japanese? Why, are the Muslim Filipinos‟ blood spilt for
nothing, and their lives meaningless? Why are the Muslim
Filipinos known only in history books as bandits, pirates, and
cutthroats, and these books are silent on everything good and
credible to the Muslims?”
 Pahayag ni Dr. Cesar Adib Majul sa First National
Symposium sa UP Diliman, Quezon City noong
December 21, 1968 I
K S
A I
“But of great importance to note is that present Muslim leaders, T P
learned men and youth, are aware of or assume that they are an L I
O
historical people whose history is older that the other people with N
whom they are now cast as members of a single state. This is G
axiomatic with them. What had given them, among other things, a
sense of identity has been and still remain Islam. Thus to them Islam
is an integral part of their history.”

Pinagkunan: Glang, Alunan C., “Muslim Secession or Integration?” (Quezon City: R.P. Garcia Publishing Company, 1969), pp. 76,80 and 87

Glosari
Truism – katotohanang maliwanag Bandits – rebelde
Perforce – sapilitan Cut throats – mamamatay tao
Heroism – kabayanihan Axiomatic – kawikaan
Patriotism – makabayan Body Politic – ganap na samahang pulitikal

Gawain 6: Gulong ng Pag-unawa sa Ugat ng Hidwaan. Isaad sa loob ng wheel ang mga
pananaw nina Senator Domacao Alonto at Dr. Adib Majul ang hinihingi ng bawat
kategorya ayon sa pahina ng sipi.
 Pamprosesong Tanong

1. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng pantay na tungkulin ng mga Kristyano at Muslim

sa pagbubuo ng kasaysayan?

2. Ano ang kahalagahan ng pagkakamit ng edukasyon para isang tao, pamayanan at

bansa?

Ilang bahagi ng liham ni Datu Udtog Matalam ng Muslim Independence

Movement kay Pangulong Ferdinand E. Marcos noong July 26, 1969. Sa liham na ito
nakasaad ang mga kadahilanan sa paghahangad ng sariling pamahalaan ng mga
Muslim sa Mindanao at Palawan.

Sanggunian 7:

Muslim Independence Movement (MIM)

DOCUMENT NO. 2-A

NOTE
The President
Malacañang
Manila

EXCELLENCY:

The MUSLIM inhabitants of Mindanao, Sulu, and Palawan extend their compliment to
his Excellency, the President of the Republic of the Philippines.

The MUSLIM INDEPENDENCE MOVEMENT OF THE PHILIPPINES, otherwise

known and referred to also as MIM is a legitimate organization of the MUSLIM now living in
the Island of Mindanao, Sulu and Palawan, as their concerted voice, organized solely as an
instrument for the realization of their cherished dreams and aspirations.

The MIM subscribes to the principle that all men, endowed with certain inalienable
rights, such as life, liberty and the pursuit of happiness, are entitled to pursue and decide their
own destinies under the regime of universal justice, equity, and reason.

The MIM believes that man in both a social and political being endowed by HIS
Creator with conscience, soul, and body; and as such, he shall be left to himself to develop his
society in the most natural manner in accordance with his customs, traditions, and
idiosyncrasies, free from foreign and undue interference.
 The MIM being an aggrupation of MUSLIMS in reawakening to the fact that Islam
has gained, through the centuries, adherents in the Far East, and that there are considerable
MUSLIMS in the Islands of Mindanao, Sulu, and Palawan who constitutes a NATION by
themselves, having a different culture of their own and a distinct historical background from
the rest of the more affluent cultural majority, the Christian Nation, and who never could be
integrated into the latter.

The MIM expresses with all candor its stand to firmly pursue its aim and purposes as
embodied in the MANIFESTO of May 1, 1968 and the Memorandum thereto appended,
copies of which hereto attached.

The MIM views it with great concern the uncalled for propaganda campaigning
undertaken against it during the Philippine Independence Day Celebration on June 12, 1968,
and considers it as an affront and a very serious insult to the MUSLIM‟S pride and dignity –
MARATABAT- by bribing and segregating them form other VIP visitors at Malacañang, and
making them parade at the Luneta like museum pieces.

The MIM deplores the fact that what prompted his Excellency‟s government to invite
the MUSLIM leaders to join the above celebration was purely for foreign consumption to
impress upon the Malaysians and the whole world that the MUSLIMS have in fact no desire
to secede from the Republic of the Philippines; otherwise, if it is true as in fact a reality, a
question would arise; why should the Malaysians surrender the State of Sabah which is
predominantly populated by MUSLIMS to a Christian nation when the latter does not take
good care of the MUSLIMS found within its borders?

The MIM considers its privilege to announce to the whole world that it is not against
the settlement of the Sabah dispute in so far as such settlement redounds to the benefits of the
MUSLIMS of Mindanao, Sulu, Palawan, and the State of Sabah, who are the direct and
rightful beneficiaries thereof.

The MIM views it with alarming concern the hostile attitude your Excellency‟s
government has undertaken towards the legitimate aspirations of the MUSLIMS in the
organization and establishment of their own independent government as the only dignified and
honorable expectation from a people who, after centuries of national struggle to preserve their
national identity, are treated merely as second class citizens by the more affluent Christian
Majority.

The MIM feels deeply aggrieved by the action taken by the PC high Command in
undertaking civilian registration of the MUSLIM under the guise of listing only aliens,
particularly the Chinese, in Mindanao, Sulu, and Palawan, but later found it as directed
towards the MUSLIM community.

The MIM views it with apprehension the hostile and unfriendly act of the
government in sending detachment of Army troops in full combat gear to Cotabato and other
parts of Mindanao and Sulu as an attempt to suppress the legitimate aspirations of the
MUSLIMS; the same being aggravated by the planting of intelligence agents at every
MUSLIM community, and the acceleration of the influx of settlers from Visayas and Luzon.
 The MIM, after deeply considering the foregoing situations, and being imbued with zeal and
patriotism in the defense of its cause, aspirations, and legitimate demands, WISHES to make
known to your EXCELLENCY and the Government the earnest desire of the MUSLIMS to
organize and establish their own independent government, free from but equal with all other states
under the laws of civilized nations.

The MIM appreciates it with open mind the challenge and statesmanship your
Excellency‟s government may undertake towards this noble cause; and the MUSLIM community
would be in watchful waiting.

Pagalungan, Cotabato, Philippines, July 26, 1968.

DATU UDTOG MATALAM

Chairman

Pinagkunan: Glang, Alunan C., “Muslim Secession or Integration?” (Quezon City: R.P. Garcia Publishing Company, 1969), pp. 113-115

Glosari
Inhabitant – naninirahan Affront – paghamak
Concerted voice – nagkakaisang damdamin Deplores – di pagsang-ayon
Endowed – pinagkalooban Predominantly – nangingibabaw
Inalianable rights –karapatang di maikakaila Affluent – mayaman
idiosyncrasies – kakaiba Aggrieved – sumama ang loob
Aggrupation – organisasyon o samahan Apprehension – pangamba
Candor – katapatan ng loob Influx – pagpasok
Embodied – kaakibat Excellency – kamahalan
Manifesto – pahayag
Gawain 7. Layag sa Pagsasarili. Mula sa liham ni Datu Udtog Matalam, isulat sa loob
ng layag ang karapatan na isinusulong ng mga MIM at inilahad nilang katangian ng
mga Muslim na iba sa Kristyanong Pilipino. Isulat naman sa mga arrows ang mga
naging karanasan ng mga Muslim na nagpasidhi sa kanilang pagnanais na isulong ang
sariling pamahalaan.
 Pamprosesong Tanong

1. Ano ang iyong naramdaman habang binabasa ang liham ni Datu Udtog Matalam?

2. Kung ikaw ay isang Muslim na nakaranas o nakasaksi ng mga pangyayaring isinaad sa liham,
hihimukin mo din ba ang iyong mga kababayang Muslim na magsulong ng sariling
pamahalaang hiwalay sa Republika ng Pilipinas?

3. Makatwiran ba ang kadahilanang inilahad ni Datu Udtog Matalam ukol sa hiling na pagsasarili
ng Mindanao, Sulu at Palawan sa dating Pangulong Ferdinand Marcos? Ipaliwanag ang
kasagutan.

4. Ano ang suhesyon na maaari mong ibigay upang maramdaman ng ating mga kapatid na
Muslim na sila ay bahagi ng ating bansa at sila ay ating pinapahalagahan?

Produkto / Pagganap

Sumali sa isang pangkat at basahin ang kasunduang pumapaloob sa 1976 Tripoli

Agreement sa pagitan ng pamahalaan at Moro Islamic National Liberation Front na itatalaga ng
guro sa pangkat. Matapos basahin, talakayin at suriin ang bawat kasunduan sa pamamagitan ng
pagtatala at pagpapaliwanag ng kalakasan at kahinaan ng bawat kasunduan. Mahalagang
bigyang-diin sa kalakasan ng kasunduan ang kabutihang panlipunan, pampulitikal, pangkultural
at pangkabuhayang maidudulot nito sa mga Muslim. Matapos ang pangkatang gawain ay ilahad
sa klase ang resulta ng ginawang pagsusuri.

1976 Tripoli Agreement

During these negotiations which were marked by a spirit of conciliation and understanding, it has
been agreed on the following:

First:
The establishment of Autonomy in the Southern Philippines within the realm of the
sovereignty and territorial integrity of the Republic of the Philippines.

Second:
The areas of the autonomy for the Muslims in the Southern Philippines shall comprise the
following:
1. Basilan 6. North Cotabato 11. Davao del Sur
2. Sulu 7. Maguindanao 12. South Cotabato
3. Tawi-tawi 8. Sultan Kudarat 13. Palawan
4. Zamboanga del Sur 9. Lanao del Norte
5. Zamboanga del Norte 10. Lanao del Sur
Third:
1. Foreign Policy shall be of the competence of the Central Government of the Philippines.

2. The National Defense Affairs shall be the concern of the Central Authority provided that
the arrangements for the joining of the forces of the Moro National Liberation Front with
the Philippine Armed Forces be discussed later.

3. In the areas of the autonomy, the Muslims shall have the right to set up their own Courts
which implement the Islamic Shari‟ah laws. The Muslims shall be represented in all
Courts including the Supreme Court. The representation of the Muslims in the Supreme
Court shall be upon the recommendation from the authorities of the Autonomy and the
Supreme Court. Decrees will be issued by the President of the Republic of their
appointments taking into consideration all necessary qualifications of the candidates.

4. Authorities of the autonomy in the South of the Philippines shall have the right to set up
schools, colleges and universities, provided that matters pertaining to the relationship
between these educational and scientific organs and the general education system in the
state shall be subject of discussion later on.

5. The Muslims shall have their own administrative system in compliance with the objectives
of the autonomy and its institutions. The relationship between this administrative system
and the Central administrative system to be discussed later.

6. The authorities of the autonomy in the South of the Philippines shall have their own
economic and financial system. The relationship between this system and the Central
economic and financial system of the State shall be discussed later.

7. The authorities of the autonomy in the South of the Philippines shall enjoy the right of
representation and participation in the Central Government and in all other organs of the
State. The number of representatives and ways of participation shall be fixed later.

8. Special Regional Security Forces are to be set up in the area of the Autonomy for the
Muslims in the South of the Philippines. The relationship between these forces and the
Central security forces shall be fixed later.

9. A Legislative Assembly and an Executive Council shall be formed in the areas of the
Autonomy for the Muslims. The setting up of the Legislative Assembly shall be
constituted through a direct election, and the formation of the Executive Council shall
take place through appointments by the Legislative Assembly. A decree for their
formation shall be enacted by the President of the Republic respectively. The number of
members of each assembly shall be determined later on.

10. Mines and mineral resources fall within the competence of the Central Government, and a
reasonable percentage deriving from the revenues of the mines and minerals be fixed for
the benefit of the areas of the autonomy.
 11. A Mixed Committee shall be composed of representatives of the Central Government of
the Republic of the Philippines and the representatives of the Moro National Liberation
Front. The Mixed Committee shall meet in Tripoli during the period from the Fifth of
February to a date not later than the Third of March 1977. The task of said Committee
shall be charged to study in detail the points left for discussion in order to reach a solution
thereof in conformity with the provisions of this agreement.

12. Cease-fire shall be declared immediately after the signature of this agreement, provided
that its coming into effect should not exceed the 20th January 1977. A Joint Committee
shall be composed of the two parties with the help of the Organization of the Islamic
Conference represented by the Quadripartite Ministerial Commission to supervise the
implementation of the cease-fire.

The said Joint Committee shall also be charged with supervising the following:
a. A complete amnesty in the areas of the autonomy and the renunciation of all legal
claims and codes resulting from events which took place in the South of the
Philippines.
b. The release of all the political prisoners who had relations with the events in the South
of the Philippines.
c. The return of all refugees who have abandoned their areas in the South of the
Philippines.
d. To guarantee the freedom of movements and meetings.

13. A joint meeting be held in Jeddah during the first week of the month of March 1977 to
initial what has been concluded by the Committee referred to in Para. 11.

14. The final agreement concerning the setting up of the autonomy referred to in the first and
second paragraphs shall be signed in the City of Manila, Republic of the Philippines,
between the Government of the Philippines and Moro National Liberation Front, and the
Islamic Conference represented by the Quadripartite Ministerial Commission and the
Secretary General of the Organization of Islamic Conference.

15. Immediately after the signature of the Agreement in Manila, a Provisional Government
shall be established in the areas of the autonomy to be appointed by the President of the
Philippines; and be charged with the task of preparing for the elections of the Legislative
Assembly in the territories of the Autonomy; and administer the areas in accordance with
the provisions of this agreement until a Government is formed by the elected Legislative
Assembly.

16. The Government of the Philippines shall take all necessary constitutional processes for the
implementation of the entire Agreement.

Pinagkunan: 1976 Tripoli Agreement, November 17, 2012,

http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/Modules/Modules/MuslimMindanao/tripoli_agreement.htm
Isaisip ang mga pamatayan na nakalahad sa rubrics habang tinutukoy at pinapaliwanag ang
kahinaan at kalakasan ng bawat kasunduan ng 1976 Tripoli Agreement ng Republika ng Pilipinas
at Moro National Liberation Front.

Pamantayan Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula

4 3 2 1
Nilalaman ng Ang lahat ng May malinaw na Mag-aayos ang Magulo ang
Kalakasan at kahinaan at paglalahad ng pagkakalahad paglalahad o
Kahinaan ng kalakasan ng kalakasan at ng kalakasan at walang
Kasunduan kasunduan ay kahinaan ng kahinaan ng kaugnayan ang
(30%) may malinaw kasunduan, ang mga kasunduan nilalaman hindi
ang paglalahad, mga detalye ay subalit ang nakaaayos ang
ang mga may malinaw na detalye sa pagkakasunod-
detalye ay may ugnayan subalit paglalahad ay sunod ang mga
ugnayan sa ang mga walang ugnayan impormasyon
isa’t-isa at impormasyon ay at hindi maayos
maayos ang hindi maayos ang
pagkakasunod- ang pagkakasunod-
sunod ng pagkakasunod- sunod.
impormasyon sunod
Mapanghikayat na Lahat ng May isa o Tatllo o apat sa Lahat ng mga
paglalahad nailahad na dalawa sa mga mga kalakasan kalakasan at
kalakasan at kalakasan at ito ay walang at kahinaang kahinaang
kahinaan ng kahinaan ng katibayan inilahad ay naisulat ay
Kasunduan kasunduan ay walang walang
(30%) may katibayan katibayan katibayan
PaglalahadKalakasan May kahandaan Maayos ang Maayos ang Ang pangkat ay
at Kahinaan ng ang naglalahad paglalahad paglalahad hindi handa sa
Kasunduan ng mga ngunit at ngunit at paglalahad ng
(20%) kalakasan at pinagplanuhang pinagplanuhang kalakasan at
kahinaan ng mabuti ang mabuti ang kahinaan ng
kasunduan. paglalahad ng paglalahad ng kasunduan
Organisado ang kalakasan at kalakasan at
paglalahad at kahinaan subalit kahinaan subalit
medaling may isa o may tatlo o apat
maunawaan dalawang na detalyeng
ang mga detalyeng nakalimutan.
salitang nakalimutan.
ginamit.

Pagkakaisa ng Bawat Nakikiisa ang Nakiiisa ang May dalawa o Ang pinuno
Miyembro ng bawat buong pangkat tatlong lang ng pangkat
Pangkat miyembro ng ngunit may miyembro ang ang halos
 (20%) pangkat, kaunting hindi nakikiisa bumuo ng
maayos at kaguluhan sa gawain konsepto at
nakapagbibigay habang kaisipan
ng kaalaman isinasagawa ang
tungkol sa gawain
paksa

Gamitin ang format ng talahanayan sa pagsusuri ng kalakasan at kahinaan.

Nakalahad na Kasunduan Kalakasan Kahinaan

sa 1976 Tripoli Agreement

Transisyon sa Susunod na Modyul

Ang karahasan, diskriminasyon, hindi angkop na uri ng edukasyon at kahirapan na
dinanas ng mga pangkat-etniko sa Cordillera at Mindanao ay ilan sa mga hamon sa pamamahala
ng isang matatag na republika. Dahil sa mga karanasang ito, ang mga taga-Cordillera at Muslim
ay nagbuo ng mga samahang magsusulong ng kanilang karapatang pantao at awtonomiya. Ang
mga pangyayaring ito ay ilan lamang sa ginamit na dahilan ng dating Pangulong Ferdinand
Marcos upang ideklara ang Batas Militar noong 1972.
 Upang magkaroon ng sapat na kaalaman ukol sa Batas Militar, ito ay tatalakayin sa
susunod na modyul ang iba pang salik sa pagdedeklara nito, mga paglabag sa karapatang
pantao sa panahong ito at mga pamamaraan sa pagtutol dito.
 Ang Republika mula noong 1945

Markahan: Ikaapat
Modyul 4: Batas Militar: Banta sa Demokrasya
Mga Paksa:
1. Deklarasyon ng Batas Militar
2. Kawalan ng Karapatang Pantao
3. Pagtutol sa Batas Militar
Mga Kakayahan:

1. Naipaliliwanag ang ibat ibang pananaw ukol sa dahilan at layunin ng pagdeklara ng batas militar
2. Natataya ng kabisaan ng mga pananaw ukol sa dahilan at layunin ng paghayag ng batas militar
3. Nailalarawan ang pagbabago sa pamamalakad at patakaran ng gobyerno sa ilalim ng batas militar
4. Natutukoy ang epekto ng mga pagbabagong ito sa kalayaan ng bayan
5. Natataya sa paraan ng paggamit ng kapangyarihan ng gobyerno noong batas militar
6. Naipaliliwanag ang kalagayan ng karapatang pantao sa panahon ng batas militar sa pamamagitan ng
pagsulat ng sanaysay
7. Naiuugnay ng karapatang pantao sa kalayaan at demokrasya
8. Naipaliliwanag ang pagtutol sa batas militar tungo sa malaya at demokratikong pamamalakad
9. Nakakukuha at nakahihinuha ng impormasyon mula sa ibat ibang primaryang sanggunian
10. Nakabubuo ng paglalahat tungkol sa tungkulin ng gobyerno at ng bawat isa na ipatupad ang karapatang
pantao
Oras: Anim (6)

Panimula

Sa pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay ganap na nakamit ng Pilipinas ang

kalayaan nito noong Hulyo 4, 1946. Pinamunuan ng mga Pilipino ang pamahalaang matagal na nilang
inaasam. Hinarap ng mga Pangulong sina Manuel A. Roxas, Elpidio R.Quirino, Ramon F. Magsaysay,
Carlos P. Garcia, Diosadado P. Macapagal, at Ferdinand E. Marcos ang mga balakid sa pamamahala ng
isang malayang republika. Ito ay higit mong naunawaan sa nakaraang modyul na iyong pinag-aralan.Sa
modyul na ito na iyong pag-aaralan, tatalakayin ang pangyayari sa bansa. sa kasaysayan na itinuturing ng
ilan na balakid din sa pagtatamasa ng malayang republika, ito ay ang panahon Batas Militar.

Maraming naniniwala na hindi makatwiran at makatarungan ang pagpapairal ni Pangulong

Marcos ng Batas Militar. Ito ay naging sanhi ng paglawig ng panahon ng pamamahala ng pangulo na
itinuturing na pinakamatagal sa kasaysayan. Sa panahong umiiiral ang Batas Militar sa bansa tumaas ang
bilang ng mga mamamayang naabuso ang karapatang pantao. Naging mapagmalabis din ang Hukbong
Sandatahan ng Pilipinas sa paggamit ng kanilang kapangyarihan.Suriin mo ang flowchart sa ibaba upang
maunawaan ang mga naganap tungo sa pagpapairal ng Batas Militar

1
 Basahin ang batayang aklat Pilipinas, Isang Sulyap at
Pagyakap mga pahina 239-243.

Ang Pilipinas sa Panahon ng Batas Militar

Flow Chart ng mga Kaganapan
Tungo sa Pagpapairal ng Batas Militar
March 29, 1969. Jose Sison formally organizes the military arm of the Communist Party.
November 7, 1969. Ferdinand Marcos re-elected President of the Republic of the Philippines
August 21, 1971. Plaza Miranda bombed during the election campaign of the Liberal Party
August 22, 1971. President Marcos suspends the Writ of Habeas Corpus
1972 .Suspicious bombing incidents increase all over the country. The MNLF launches its campaign for the
independence of the Muslim provinces.
September 21, 1972. President Marcos signs the Martial Law Edict (at that time not publicly announced).
September 22, 1972. Marcos places the entire country under martial law
September 23, 1972. Senator Benigno Aquino, Jr. is arrested
September 26, 1972. The whole country is proclaimed a land reform area and an Agrarian Reform Program is
decreed
February 27, 1974. Presidential appointments to local elective positions declared legal by virtue of another
referendum
October 16, 1976. Martial Law allowed to extend by virtue of a Plebiscite
January 4, 1976.New People's Army Spokesman Satur Ocampo arrested
November 10, 1977. The CPP head Jose Maria Sison arrested
January 20, 1977. The Armed Forces of the Philippines enters into a ceasefire agreement with the MNLF.
December 16, 1977. A referendum is held, the result of which again empowers the President to continue in
office, and to become Prime Minister as well.

Naniniwala ang dating pangulo na ang batas militar ang pinaka mabisang pamamaraan upang muling
maibalik ang kapayapaan at kaayusan ng bansa. Sa panahong umiiral ang batas militar, ipinagpatuloy ng
pangulo ang mga programang naglalayong matugunan ang pangangailangan ng taong bayan na
kinakatawan ng acronym na PLEDGES ( Peace and Order, Economic Reforms, Development of Moral
Values, Government Reforms, Education Reforms, at Social Services). Sa kabila ng mga pagbabagong
isinagawa sa panahon ng batas militar, nagpatuloy ang pagtutol ng mga rebeldeng grupo at kilalang mga
lider na bumabatikos sa awtoritaryang pamumuno ni Pangulong Marcos. Sa kanilang pananaw ay hindi
nagkaroon ng kapayapaan sa bansa, ang katahimikang tinamasa nito ay resulta ng labis na pagkatakot
sa mga militar na kaagapay ng pamahalaan sa pamumuno. Tanging ang mga “crony” o mga taong tapat
at kaalyado ng pangulo ang labis na nasiyahan at nakinabang sa mga panahong umiiral ang batas
military sa bansa.Noong Enero 17,1981 ay nilagdaan ni Pangulong Marcos ang Proclamation No.2045 na
nagpapawalang bisa sa batas militar na tumagal ng walong taon at walong buwan. Hindi ito labis na
ikinatuwa ng sambayanan sapagkat nanatili pa rin na makapangyarihan ang pamahalaan at military kung
kaya’t pabala’t bunga lamang ang tingin nila dito.

Batas Militar: Banta sa Demokrasya

Deklarasyon ng Batas Militar
A. Kung ikaw ang pangulo ng bansa, ano ang iyong gagawin kung laganap ang kaguluhan sa iyong
nasasakupan bunsod ng mga malawakang kilos protesta ng iba’t ibang sektor ng lipunan at mga
rebeldeng grupo? Magbigay ka ng limang mungkahing solusyon ukol dito gayundin ang maaaring
epekto nito. Ilahad mo ang iyong sagot sa pamamagitan ng chart.

2
 B. Sumali sa grupo at ibahagi ang inyong mga nabuong kasagutan. Bumuo ng kaisahan mula sa
inyong mga naging kasagutan. Ibahagi sa harap ng klase ang inyong mga napagkasunduang
sagot.

Suliranin Mungkahing Positibong Negatibong

Solusyon Epekto Epekto
1. Malawakang kilos
protesta ng ibat
ibang sektor ng
lipunan

2. Rebeldeng grupo

Batas Militar: Banta sa Demokrasya

Sanggunian 1
Upang higit mong maunawaan ang dahilan kung bakit ito ipinahayag ni Pang.Marcos,
basahin mo ang ilang bahagi ng sipi sa ibaba ng aktuwal na nilalaman ng Proklamasyon 1081na
binasa ng Pangulo sa harap ng telebisyon.

Pinagkunan: wikipilipinas.org
Proklamasyon 1081
….WHEREAS, the Supreme Court in its said decision concluded that
the unlawful activities of the aforesaid lawless elements actually pose
a clear, present and grave danger to public safety and the security of
the nation and in support of that conclusion found that:
" x x x the Executive had information and reports-subsequently
confirmed, in many respects, by the above-mentioned Report of the
Senate Ad Hoc Committee of Seven to the effect that the Communist
Party of the Philippines does not merely adhere to Lenin's idea of a
swift armed uprising; that it has, also, adopted Ho Chi Minh's terrorist
tactics and resorted to the assassination of uncooperative local
officials ; that, in line with this policy, the insurgents have killed 5
mayors, 20 barrio captains and 3 chiefs of police; that there were
fourteen (14) meaningful bombing incidents in the Greater Manila
area in 1970; that the Constitutional Convention Hall was bombed on
June 12, 1971; that, soon after the Plaza Miranda incident, the
NAWASA main pipe at the Quezon City San Juan boundary, was
bombed; that this was followed closely by the bombing of the Manila
City Hall,

3
the COMELEC Building, the Congress Building and the MERALCO substation at Cubao, Quezon
City; and that the respective residences of Senator Jose J. Roy and Congressman Eduardo
Cojuangco were, likewise, bombed, as were the MERALCO main office premises, along Ortigas
Avenue, and the Doctor's Pharmaceuticals, Inc. Building, in Caloocan City.
" x x x the reorganized Communist Party of the Philippines has, moreover, adopted Mao's concept
of protracted people's war, aimed at the paralyzation of the will to resist of the government, of the
political, economic and intellectual leadership, and of the people themselves; that conformably to
such concept, the Party has placed special emphasis upon a most extensive and intensive program
of subversion by the I establishment of front organizations in urban centers, the organization of
armed city partisans and the infiltration in student groups, labor unions, interests, that, as of August,
1971, the KM had two hundred forty-five (245) operational chapters through out the Philippines, of
which seventy-three (73) were in the Greater Manila Area, sixty (60) in Northern Luzon, forty nine
(49) in Central Luzon, forty-two (42) in the Visayas and twenty-one (21) in and farmer and
professional groups; that the CPP has managed to infiltrate or establish and control nine (9) major
labor organizations; that it has exploited the youth movement and succeeded in making Communist
fronts of eleven (11) major student or youth organizations;. that there are, accordingly, about thirty
( 30) mass organizations actively advancing the CPP interests, that, as of August, 1971, the KM had
two hundred forty-five (245) operational chapters through out the Philippines, of which seventy-
three (73) were in the Greater Manila Area, sixty (60) in Northern Luzon, forty nine (49) in Central
Luzon, forty-two (42) in the Visayas and twenty-one (21) in Mindanao and Sulu; that in 1970, the
Party had recorded two hundred fifty-eight (258) major demonstrations, of which about thirty-three
(33) ended in violence, resulting in fifteen (15) killed and over five hundred (500) injured; that
most of these actions were organized, coordinated or led by the aforementioned front organizations;
that the violent demonstration were generally instigated by a small, but well-trained group of armed
agitators; that the number of demonstrators heretofore staged in 1971 has already exceeded those of
1970: and that twenty-four (24) of these demonstrations were violent and resulted in the death of
fifteen (15) persons and the injury of many more.
"Subsequent events xxx have also proven xxx the threat to public safety posed by the New People's
Army. Indeed, it appears that, since August 21, 1971, it had in Northern Luzon six (6) encounters
and staged one (1) raid, in consequences OJ which seven (7) soldiers lost their lives and two (2)
other: were wounded, whereas the insurgents suffered five (5) casualties; that on August 26, 1971,
a well-armed group of NPA trained by defector Lt. Victor Corpus, attacked the very command post
of TF LAWIN in Isabela, destroying two (2) helicopters and one (1) plane, and wounding one (1)
soldier that the, NPA had in Central Luzon a total of four (4) encounters, with two (2) killed and
three .(3) wounded on the side of the Government, one (1) BSDU killed and three (3 KM-SDK
leaders, an unidentified dissident, and Commander Panchito, leader of the dissident group were
killed; that on August 26, 1971, there was an encounter in the barrio of San Pedro, Iriga City,
Camarines Sur, between the PC and the NPA, in which a PC and two (2) KM members were killed,
that the current disturbances in Cotabato and the Lanao provinces have been rendered more
complex by the involvement of the CPP /NPA, for, in mid 1971, a KM group, headed by Jovencio
Esparagoza, contacted the Higa-onan tribes, in their settlement in Magsaysay, Misamis Oriental,
and offered them books, pamphlets and brochures of Mao Tse Tung, as well as conducted teach-ins
in the reservation; that Esparagoza was reportedly killed on September 22, 1971, in an operation of
the PC in said reservation; and that there are now two (2) NPA cadres in Mindanao.
…WHEREAS, the violent disorder in Mindanao and Sulu has to date resulted in the killing of over
1,000 civilians and about 2,000 armed Muslims and Christians, not to mention the more than five
hundred thousand of injured, displaced and homeless persons as well as the great number of
casualties among our government troops, and the paralyzation of the economy of Mindanao and
Sulu.

4
 …WHEREAS, I have already utilized the first two courses of action, first, by calling upon the armed
forces to suppress the aforesaid lawless violence, committing to that specific job almost 50% of the
entire armed forces of the country and creating several task forces for that purpose such as Task Force
Saranay, Task Force Palanan, Task Force Isarog, Task4 Force Pagkakaisa and Task Force Lancaf, and,
second, by suspending the privilege of the writ of habeas corpus on August 21, 1971 up to January 11,
1972, but inspite of all that, both courses of action were found inadequate and ineffective to contain,
much less solve

…NOW, THEREFORE, I, FERDINAND E. MARCOS, President of the Philippines, by virtue of the

powers vested upon me by Article VII, Section 10, Paragraph (2) of the Constitution (=1935
Constitution), do hereby place the entire Philippines as defined in Article I, Section 1 of the Constitution
under martial law and, in my capacity as their commander-in-chief, do hereby command the armed
forces of the Philippines, to maintain law and order throughout the Philippines, prevent or suppress all
forms of lawless violence as well as any act of insurrection or rebellion and to enforce obedience to all
the laws and decrees, orders and regulations promulgated by me personally or upon my direction.
In addition, I do hereby order that all persons presently detained, as well as all others who may hereafter
be similarly detained for the crimes of insurrection or rebellion, and all other crimes and offenses
committed in furtherance or on the occasion thereof, or incident thereto, or in connection therewith, for
crimes against national security and the law of nations, crimes against public order, crimes involving
usurpation of authority, rank, title and improper use of names, uniforms and insignia, crimes committed
by public officers, and for such other crimes as will be enumerated in Orders that I shall subsequently
promulgate, as well as crimes as a consequence of any violation of any decree, order or regulation
promulgated by me personally or promulgated upon my direction shall be kept under detention until
otherwise ordered released by me or by my duly designated representative.

IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the Republic of the
Philippines to be affixed.
Done in the City of Manila, this 21st day of September, in the year of Our Lord, nineteen hundred and
seventy two.(Sgd.) FERDINAND E. MARCOS President Republic of the Philippines

By the President: (Sgd.) ROBERTO V. REYES Acting Executive Secretary

Pinagkunan: (http://www.filipiniana.net/publication/proclamation-no-1081/

5
 Glosari
Lawless Elements- mga elementong laban sa batas
Assassination- pataksil na pagpatay
Greater Manila- sa kalakhang Maynila
Protracted- pinahaba
Demonstrators-mga taong nagsasagawa ng kilos protesta
Subsequent- kasunod
Insurgents- naghihimagsik
Insurrection- himagsikan
Promulgated- magproklama
Furtherance- pagsulong
Unsurpation of Authority- pangangamkam ng kapangyarihan
Insignia- sagisag

Gawain 1: Kuha Mo? Gamit ang 3-2-1 tsart. Gumawa ng pagbubuod sa iyong binasang sipi,
punan ang tsart batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito ayon sa mga hinihingi sa
bawat bilang.

3 Mga Bagay na iyong Natuklasan

2 Mga Bagay na Pumukaw ng iyong pansin

1 M ga Katanungang Nanatili sa iyong isipan

Humandang maibahagi ito sa klase ang iyong natapos na gawain.

Pamprosesong Tanong

1. Ano-ano ang dahilan bakit idineklara ni Pangulong Marcos ang batas militar?
2. Legal ba ang ginawang pagpapairal ni Pangulong Marcos ng batas militar? Patunayan.
3. Bakit mahalaga ang papel na ginampanan ng Armed Forces of the Philippines (AFP) sa panahong
pinairal ang batas militar? Ipaliwanag ang sagot.
4. Sumasang-ayon ka ba sa ginawang pasya ni Pangulong Marcos na pairalin ang batas militar
matapos mong basahin ang sipi? Ipaliwanag.

6
 Gawain 2: Alam Ko at Dama Ko. Sa tulong ng Thinking at the Right Angle Chart buuin ng inyong
grupo ito, pumili ng sampung mahalagang datos (Facts) na makikita mula sa siping binasa. Itala
din ang kaugnay na saloobin ng inyong pangkat sa mga datos na inyong napili.

Mga Datos:

Paksa: Batas Militar 1.________________________________

2.________________________________
3.________________________________
4.________________________________
5. ________________________________
6._________________________________
7._________________________________
8._________________________________
9_________________________________
10.________________________________

Mga Saloobin:

1.________________________________
2.________________________________
3.________________________________
4.________________________________
5. ________________________________
6._________________________________
7._________________________________
8._________________________________
9_________________________________
10.________________________________

Pamprosesong Tanong

1. Bakit iyon ang mga napili mong datos mula sa sipi?

2. Bakit ganun ang iyong naging damdamin para sa nasabing datos?
3. Ano ang kahalagahan sa iyo bilang mag-aaral at kabataan ng sipi ukol sa Proklamasyon 1081 ni
Pang.Marcos?

7
Sanggunian 2 Halaw sa Diary ni Pangulong Marcos “In his own words: Marcos on martial law”

Sept. 18, 1972

12:50 pm
Monday

The Concon and the sala of Judge Lustre of

Quezon City trying the subversives were bombed
by unidentified persons this afternoon at 3:40 pm.
It caused exterior damage and injured about
twenty people.Two of the subversives were almost
able to escape.This is apparently the answer of the
subversives to the raids on their headquarters in
Manila, Quezon and Pasay last Sunday morning at
4:30 where about 48 were arrested including
Calardo a former PMA cadet who is tagged as the
Visayan NPA head.Ex Sec Piding Montelibano,
after bringing the problems of the PNB and the
sugar industry, pledged that he and his family (one
Pinagkunan: abs-cbnnews.com/-depth//09/21/12/
governor and one congressman) were behind me
and Imelda even if I proclaimed martial law.One
thing about this man, he has a good nose for
survival.We finalized the plans for the
proclamation of martial law at 6:00 pm to 10:00
pm with the SND, the Chief of Staff, major
service commanders, J-2, Gen. Paz, 1st PC Zone
Commander, Gen. Diaz and Metrocom
commander, Co. Montoya, with Gen. Ver in
attendance.They all agreed the earlier we do it the
better because the media is waging a propaganda
campaign that distorts and twists the facts.So after
the bombing of the Concon, we agreed on the 21st
without any postponement.We finalized the target
personalities, the assignments, and the procedures.

8
Sept. 19, 1972, Tuesday Sept. 22, 1972, Friday, 9:55 p.m.

Released the report of Sec. Ponce Enrile of Sept. 8,
1972 where he reported that Sen. Aquino had met
with Jose Maria Sison of the Communist Party and
had talked about a link-up of the Liberal Party and
the Communist Party.So since I invited Sen. Pres.
Puyat, Speaker Villareal I explained to the media
which was covering us that when I invited the
leaders of the Liberal Party I had wanted a private
conference where we could, as Filipinos and for the
welfare of our people, agree that neither party
(Nacionalista or Liberal) would “link-up” with the
Communist Party but their refusal to attend
indicated that the Liberals were in on the deal to
“link-up”• with the Communists through Sen.
Aquino.
Sept. 20, 1972, 10:40 pm
This afternoon General Staff with the SND and the
Chiefs of the major services came to see us to
submit the Assessment of Public Order wherein they
recommend the use of “other forms of countering
subversion/insurgency should be considered.” This
means they recommend the use of Emergency
Powers including Martial Law, formally.
Sec. Juan Ponce Enrile was ambushed near
Wack-Wack at about 8:000 pm tonight. It
was a good thing he was riding in his security
car as a protective measure.
This makes the martial law proclamation a
necessity.
Sept. 23, 1972, Saturday, 12:20 pm
Things moved according to plan although out
of the total 200 target personalities in the
plan only 52 have been arrested, including
the three senators, Aquino, Diokno and Mitra
and Chino Roces and Teddy Locsin.
At 7:15 pm I finally appeared on a
nationwide TV and Radio broadcast to
announce the proclamation of martial law,
the general orders and instruction.
I was supposed to broadcast at 12:00 p.m. but
technical difficulties prevented it. We had
closed all TV stations. We have to clear KBS
which broadcast it live. VOP and PBS
broadcast it by radio nationwide.

Sept. 21, 1972, Thursday (Sept. 22nd at 1:45 am)

Delayed by the hurried visit of Joe Aspiras and

Nating Barbers who came from the Northern bloc of
congressmen and senators who want to know if
there is going to be Martial Law in 48 hours as
predicted by Ninoy Aquino.Of course Imelda and I
denied it.But Johnny Ponce Enrile, Gen. Paz, Gen.
Nanadiego, Kits Tatad and I with Piciong Tagmani
doing the typing finished all the papers (the
proclamation and the orders) today at 8:00
pm.[U.S.] Amb. Byroade came to see me at 11:15
pm and was apparently interested to know whether
there would be Martial Law. He seemed to favor it
when I explained it is intended to primarily reform
our society and eliminate the communist threat. But
he suggested that a proclamation before the
American elections may be used by MacGovern, the
Democratic presidential candidate, as proof of the
failure of the foreign policy of the present president.

9
 Gawain 3: Pag isipan Natin. Gamit ang Tri –Dimensional Question pag usapan ng bawat pangkat
ang kanilang mga sagot sa sumusunod na tanong.

1. Ano-ano ang mga pangyayari sa bansa ang naging batayan ni Pangulong Marcos sa pagpapairal
ng Batas Militar? Sapat ba ang mga ito para sa kanyang isinagawa?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

2. Anong katauhan ni Senador Benigno “Ninoy” Aquino Jr. ang inilahad sa diary ni Pangulong
Marcos? Sumasang-ayon ka ba dito? Bakit?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________

3. Ano ang kalakasan at kahinaan ng pasyang ginawa ni Pangulong Marcos?

____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________

Basahin ang batayang aklat

Pilipinas, Isang Sulyap at Pagyakap,
sa mga pahina 241-242.

Ang pagtataguyod ng Saligang Batas 1973 ay isa sa pinakamahalagang naganap sa bansa sa

ilalim ng Batas Militar . Suriin sa ibaba ang mga bahagi at ilang mahalagang probisyon ng Saligang Batas
1973 sa pamamagitan sa paghahambing nito sa Saligang Batas 1987 na kasalukuyang gamit ng bansa.

10
 Sanggunian 3 Mga Bahagi ng Saligang Batas

Saligang Batas 1973 Saligang Batas 1987

Panimula nimula
Artikulo I Ang Pambansang Teritoryo Artikulo I: Ang Pambansang Teritoryo
Artikulo II Pagpapahayag ng mga Simulain at Artikulo II: Pahayag ng mga Simulain at
Patakaran ng Estado mga Patakaran ng Estado
Artikulo III Pagkamamamayan Artikulo III: Katipunan ng mga
Artikulo IV Katipunan ng mga Karapatan Karapatan
Artikulo V Mga Tungkulin at Pananagutan ng Artikulo IV: Pagkamamamayan
mga Mamamayan Artikulo V: Karapatan sa Halal
Artikulo VI Karapatan sa Halal Artikulo VI: Ang Kagawarang
Artikulo VII Ang Pangulo Tagapagbatas
Artikulo VIII Ang Pambansang Asamblea Artikulo VII: Ang Kagawarang
Artikulo IX Ang at ang Gabinete Tagapagpaganap
Artikulo X Ang mga Hukuman Artikulo VIII: Ang Kagawarang
Artikulo XI Pamahalaang Pampook Panghukuman
Artikulo XII Ang mga Komisyong Likha ng Artikulo IX: Ang mga Komisyong
Saligang-Batas Konstitusyonal
A. Mga Karaniwang Tadhana A. Mga Karaniwang Tadhana
B. Ang Komisyon ng Serbisyo Sibil B. Ang Komisyon sa Serbisyo Sibil
K. Ang Komisyon sa Halalan K. Ang Komisyon sa Halalan
D. Ang Komisyon sa Audit D. Ang Komisyon sa Awdit
Artikulo XIII Kapanagutan ng mga Pinunong Artikulo X: Pamahalaang Lokal
Pambayan Mga Rehyong Awtonomus
Artikulo XIV Ang Pambansang Kabuhayan at Artikulo XI: Kapanagutan ng mga
ang Kayamanang Mana ng Bansa Pinunong Bayan
Artikulo XV Mga Tadhanang Pangkalahatan Artikulo XII: Pambansang Ekonomiya at
Artikulo XVI Mga Susog Patrimonya
Artikulo XVII Mga Tadhanang Lilipas Artikulo XIII: Katarungang Panlipunan
at mga Karapatang Pantao
Paggawa
Repormang Pansakahan at Panlikas na
Kayamanan
Reporma sa Lupang Urban at sa Pabahay
Kalusugan
Kababaihan
Mga Karapatang Pantao
Artikulo XIV: Edukasyon, Syensya at
Teknolohya, mga Sining, Kultura, at Isports
Wika
Syensya at Teknolohya
Mga Sining at Kultura
Isports
Artikulo XV: Ang Pamilya
Artikulo XVI: Mga Tadhanang
Pangkalahatan
Artikulo XVII: Mga Susog o mga
Pagbabago
Artikulo XVIII: Mga Tadhanang Lilipas
Pinagkunan: (http://www.filipiniana.net/publication/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/12791881597682)

11
 Ilang Mahalagang Probisyon ng Salig Batas ng Pilipinas

Saligang Batas 1973 Saligang Batas 1987

Artikulo VII Ang Pangulo Artikulo VII Ang Kagawarang Tagapagpaganap

Buod: Ipinahahayag ng Artikulo VII na ang Pangulo Buod: Itinatakda sa Artikulo VII ang mga katangian,
ang simbolikong puno ng Estado, na maihahalal mula tungkulin, at kapangyarihan ng Pangulo at Pangalawang
sa mga kagawad ng Pambansang Asamblea. Nakatala Pangulo. Isinasaad dito na ang pangulo ng Pilipinas ang
rin dito ang mga katangian, kapangyarihan, tungkulin, nagtataglay ng kapangyarihang tagapagpaganap
taning ng panunungkulan, mga pagbabawal, at (executive power). Ang dalawang pinuno ay kapwa
immunity ng pangulo ng Pilipinas. tuwirang inihahalal ng mga kwalipikadong botante at
manunungkulan sa loob ng anim na taon. Gayunpaman,
Artikulo IX Ang at ang Gabinete ang pangulo ay hindi na muling maihahalal matapos ang
Buod: Itinatakda ng Artikulo IX ang komposisyon, panunungkulan nito samantalang ang pangalawang
tungkulin, at kapangyarihan ng sangay ng pangulo ay maaaring maihalal muli ng isa pang
Tagapagpaganap. Ang prime minister, bilang pinuno pagkakataon. Tinataglay ng pangulo ang iba't ibang
ng pamahalaan, ang mayroong kapangyarihang kapangyarihan bilang pinuno ng estado (head of state),
tagapagpaganap sa tulong ng Gabinete. Ang prime pinunong tagapagpaganap (chief executive), at
minister din ang commander-in-chief ng lahat ng commander-in-chief ng sandatahang lakas. Kabilang
sandatahang lakas ng Pilipinas. Ilan sa kanyang naman sa mga itinatakdang limitasyon sa kapangyarihan
kapangyarihan ay ang pagkakaroon ng kontrol sa lahat ng pangulo ang hindi pagganap sa iba pang propesyon
ng ministry; hirangin ang pinuno ng mga kawanihan at habang nanunungkulan, pagbabawal sa paghirang sa mga
sandatahang lakas; suspindihin ang pribilehiyo ng writ kamag-anak bilang mga pinuno sa pamahaalan, at ang
of habeas corpus; ipailalim sa martial law ang pagkakaroon ng limitasyon sa pagdeklara ng batas militar
Pilipinas; magkaloob ng amnesty sa pagsang-ayon ng at suspensyon ng pribilehiyo ng writ of habeas corpus.
Pambansang Asamblea; at, lahat ng mga
kapangyarihang itinalaga sa Pangulo ng Pilipinas sa Artikulo VI Ang Kagawarang Tagapagbatas
ilalim ng Saligang-Batas ng 1935. Buod: Itinatakda sa Artikulo VI ang komposisyon,
tungkulin, at kapangyarihan ng Sangay na Tagapagbatas
Artikulo VIII Ang Pambansang Asamblea na kinakatawan ng Kongresong nagtataglay ng dalawang
Buod: Nakapaloob sa Artikulo VIII ang pagkakatatag kapulungan: ang Senado at ang Kapulungan ng mga
ng isang Pambansang Asamblea, kabilang ang Kinatawan. Nagtataglay ang Kongreso ng
komposisyon, tungkulin, at kapangyarihang kapangyarihang tagapagbatas bagama't itinatakda din ng
itinatalaga dito ng Saligang-Batas. Nakasaad din dito Artikulo na may kapangyarihang tagapagbatas ang mga
ang mga katangian, taning ng panunungkulan, mamamayan sa pamamagitan ng pagpapatiuna (people's
pribilehiyo, mga pagbabawal, kapangyarihan, at initiative) at reperendum. Magsisilbi ang bawat Senador
tungkulin ng mga Kagawad nito. Ilan sa mga sa loob ng anim na taon samantalang tatlong taon naman
kapangyarihan ng Pambansang Asamblea ay ang ang ipagsisilbi ng tinatayang 250 kasapi ng Kapulungan
paggawa ng batas, pagbubuwis, pagpasa ng laang- ng Kinatawan. Kaugnay nito, may dalawang uri ng
gugulin, pagbawi ng kompiyansa sa Prime Minister, at kinatawan sa Mababang Kapulungan: aqng kagawad
magpahayag ng pagkakaroon ng kalagayang digma. mula sa purok pangkapulungan (congressional district) at
kagawad ng kinatawang party-list. Kabilang sa mga
kapangyarihan ng Kongreso ang paggawa ng batas,
pagbubuwis, paglalaan ng gugugulin ng pamahalaan,
pagpapahayag ng pag-iral ng kalagayang digma
(declaration of a state of war), at ang pagtiyak, sa
pamamagitan ng Komisyon sa Paghirang, sa lahat ng
paghirang ng Pangulo.

12
Artikulo XIII Kapanagutan ng mga Pinunong
Pambayan
Buod: Isinasaad sa Artikulo XIII na ang pagtitiwala ng
bayan ay angkin ng katungkulang pambayan kaya't ang
mga pinuno ng pamahalaan ay dapat mamalaging may
pananagutan sa mga taong-bayan. Ang mga opisyal na
maaaring sampahan ng kasong impeachment ay ang
pangulo, mga mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman,
at mga kagawad ng mga komisyon na likha ng
Saligang-Batas. Ang Pambansang Asamblea ang may
tanging kapangyarihang magpasimula, maglitis, at
magpasya sa lahat ng kaso ng impeachment. Inaatasan
din ang Pambansang Asamblea na lumikha ng isang
natatanging hukuman na tatawaging Sandiganbayan, at
ng tanggapan ng Ombudsman na kikilalanin bilang
Tanodbayan.
Artikulo XI: Kapanagutan ng mga Pinunong Bayan
Buod: Isinasaad sa Artikulo XI na ang mga pinuno ng
pamahalaan ay mamamalaging may pananagutan sa
mga mamamayan. Kaugnay nito, itinatakda sa Artikulo
ang mga opisyal na maaaring maalis sa katungkulan,
mga dahilan ng impeachment, at ang paraan sa
paghahahain nito. Kabilang sa mga opisyal na
pamahalaan na maaaring sampahan ng kasong
impeachment ay Pangulo, Pangalawang Pangulo, mga
Mahistrado ng Kataas-taasang Hukuman, mga
Kagawad ng mga komisyong konstitusyonal, at ang
Ombudsman. Itinatakda rin na ang Kapulungan ng mga
Kinatawan ang tanging maykapangyarihang
magpasimula ng lahat ng mga kaso ng impeachment.
Ang Senado naman ang tanging maykapangyarihang
maglitis sa lahat ng mga kasong ito. Bahagi rin sa
itinatakda sa Artikulo ang paglikha sa Tanggapan ng
Ombudsman, Tanggapan ng Tanging Taga-usig (Office
of the Special Prosecutor), at Sandiganbayan, ang
hukumang lilitis sa mga kaso ng katiwalian sa
pamahalaan.

Gawain 4. Kayang-Kaya Ko Ito! Gamit ang Compare and Contrast Diagram. Gumawa ng
paghahambing kaugnay sa mga bahagi at ilang mahalagang probisyon ng dalawang Saligang
Batas na tinalakay sa sipi sa itaas. Itala ang mga detalye sa diagram

Paksa 1: Saligang Batas 1973 Paksa 2: Saligang Batas 1987

Paano nagkakatulad?

13
 Paksa 1: Saligang Batas 1973 Paksa 2: Saligang Batas 1987

Paano nagkakaiba?

Kaugnay sa:

Mga Bahagi

Sangay Tagapagpaganap

(Paraan ng Paghalal)

(Bumubuo)

(Katangian)

(Kapangyarihan)

Sangay Tagapagbatas

(Paraan ng Paghalal)

(Bumubuo)

(Katangian)

(Kapangyarihan)

4. Pamprosesong Tanong

1. Aling artikulo ng dalawang saligang batas makikita ang pinakamalaking pagkakaiba nito?
2. Paano nakatulong sa pamahalaan ni Pangulong Marcos ang pagpapairal ng Saligang Batas
1973?
3. Alin sa dalawang saligang batas ang para sa iyo ay mas mainam? Bakit?

14
 Basahin ang batayang aklat
Pilipinas, Isang Sulyap at Pagyakap,
sa mga pahina 278-285.
Kawalan ng Karapatang Pantao

Ang panahon ng Batas Militar ay itinuturing ng ilan na panahon ng karimlan sa bansa. Ito ay bunsod ng
malawakang paglabag sa karapatang pantao. Masasalamin sa mga larawan ang ilan sa mga halimbawa
nito.

Sanggunian 4 Mga Imahe ng Batas Militar

Larawan A Larawan B
www.google.com.images (lifestyle.inquirer.net/64316/better-dead-than-read-the-years-of-writing-dangerously)

Larawan C Larawan D

(www.tumbler.com/tagged/martial-law?before=1296184516) (philrights.org/?.p=212)

15
Gawain 5. Picture Talk : Gamit ang mga larawan, magbigay ng iyong sariling interpretasyon at saloobin
ukol sa mensahe na ipinahihiwatig nito.
Larawan A: ________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Larawan B: ________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Larawan C: ________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Larawan D: ________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang maaaring naging saloobin ng mga mamamayan sa panahong iyon nang
ipahayag ang Batas Militar? o mabasa ang balita ukol dito?
2. Bakit kinailangang dakpin ang mga mamamahayag? Sang-ayon ka ba rito? Bakit?
3. Dapat bang pigilan ng pamahalaan ang mga nagsasagawa ng kilos protesta? Bakit?
4. Ano ang iyong mabubuong konklusyon sa sitwasyon ng mga mamamayan sa panahon ng
Batas Militar?
5. Nagaganap pa rin ba sa kasalukuyang panahon ang mga pangyayaring nasa mga
larawan?

Ang pagkakaroon ng karapatang pantao ay isa sa mahalagang itinatadhana ng isang Saligang

Batas. Dito masasalamin ang uri ng pamahalaang umiiral sa isang bansa. Sa Saligang Batas 1973
matatagpuan sa Artikulo IV ang Katipunan ng mga Karapatan (Bill of Rights). Sa panahon na umiral ang
Batas Militar sa bansa at maging sa ito ganap na alisin, maraming mga paglabag sa karapatang pantao
ang naganap, isa sa mga patunay nito ay ang mga tinatawag na “Desaparecidos”. Ito ay salitang
Espanyol na ang ibig sabihin ay "mga nawawala". Sa Pilipinas, ang DESAPARECIDOS ay bukluran ng mga
pamilya ng mga biktima ng sapilitang pagkawala. Ito ay isang kolektibong ekspresyon ng pagnanais ng
mga kaanak na hanapin at matagpuan ang kanilang mga mahal sa buhay sa pamamagitan ng pagbibigay
at pagtangan ng lakas mula sa isa't isa.

Narito ang sipi na isang halimbawa ng kaso ng desapericidos na naganap sa bansa.Humandang masuri
ito sa pamamagitan ng pagsagot ng mga katanungan sa ibaba.

16
 Sanggunian 5 “Desaparecidos”

Kin of ‘desaparecidos’
keep up fight
By Tonette Orejas
Philippine Daily Inquirer

THIS PHOTO of police brutality on protesters is among those displayed in the exhibit, “Himagsik at Protesta,” put up by Karapatan at the
University of the Philippines Library until Sept. 21 for the 40th anniversary of the declaration of martial rule. PHOTO REPRO DUCTION BY
TONETTE OREJAS

CITY OF SAN FERNANDO—At 92, Cecilia Castelar-Lagman died on Aug. 13 without finding
her son, Hermon, a labor and human rights lawyer during martial rule.
Must be because she was a public school teacher or a devoted mother, Lagman showed exceptional
tenacity during the 35 years she had looked for Hermon, says her daughter, Nilda Lagman-Sevilla. She
never surrendered Hermon, then 32, to oblivion ever since a group of men, believed to be soldiers,
abducted him and labor leader Victor Reyes on May 11, 1977, on the heels of successful strikes waged
by his clients, the 10 labor unions that openly defied the strike ban during martial rule imposed by
strongman Ferdinand Marcos, Sevilla says.
In the depth of her grief, she drew courage from the Tayag, Crismo, Yap, Ontong, Del Rosario, Pardalis,
Reyes and Romero families whose relatives were “desaparecidos” (involuntarily disappeared) like
Hermon. The Task Force Detainees of the Philippines (TFDP) was their beacon of hope, guiding them
in their search. Sevilla says that although Marcos lifted martial law in 1981 to put up a humane front
ahead of the visit of Pope John Paul II, the nine families founded the Families of Victims of Involuntary
Disappearance (FIND) in 1985 as repression heightened and the ranks of the missing swelled. “They
began with personal crusades and embarked on a collective crusade that continued even after martial
rule of Marcos,” says Sevilla. Weeks before her death, Lagman consented to make a film on the life of
Hermon to make the younger generation remember martial rule and gain lessons from it.
She looked forward to watching it and she said, „I will watch it and I‟m ready to cry over and over and
over again. I have not run out of tears for Hermon,‟” Sevilla says. Lagman‟s son, Felimon, more known
as “Ka Popoy” in the revolutionary socialist movement, was murdered in 2001. Failure of martial rule.
Sevilla, now FIND cochair, says efforts of Lagman and the eight families to pursue the causes of the
desaparecidos and their kin speak of what martial rule failed to do: Silence everyone into fear and
inaction. “It‟s an uphill battle,” Sevilla says of finding political activists. Aside from looking for the
victims and recovering their remains, the FIND has lobbied in the last 16 years for the passage of a law
to classify involuntary disappearance as a criminal offense.

17
 The lobby reached a positive turn in March when Congress passed House Bill No. 98 on third and
final reading. The principal author is Albay Rep. Edcel Lagman, Hermon‟s younger brother. Sevilla says
the Philippines has yet to sign the International Convention for the Protection of All Persons from Enforced
Disappearances (Icpaped). HB 98 adopted Icpaped‟s definition of involuntary disappearance: “The arrest,
detention, abduction or any other form of deprivation of liberty by agents of the State or by persons or
group of persons acting with the authorization, support or acquiescence of the State followed by a refusal to
acknowledge the deprivation of liberty or by concealment of the fate or whereabouts of the disappeared
person which place such a person outside the protection of the law.”

Without letup

Martial rule or not, enforced disappearances continue without letup, FIND data show. Under
Marcos, the number of documented victims reached 878, beginning with the first victim, Charlie del
Rosario, one of the founding members of the Kabataang Makabayan.
were farmers, workers and youths. Regions with high incidence of documented cases are Western Visayas,
Western Mindanao, Southern Mindanao, Northern Mindanao, Metro Manila and Central Luzon. But justice
is hard to come by even to those who have been able to identify their captors and torturers in the military or
police, Sevilla says. Several of these officers had been promoted, case studies showed.
The FIND counted 614 victims during the administration of President Corazon Aquino from 1986
to 1992; 94 during the term of President Fidel Ramos from 1992 to 1998; 58 in the time of President Joseph
Estrada from 1998 to 2001; 182 during the nine-year reign of President Gloria Macapagal-Arroyo; and 12
under President Aquino.

At least 435 victims have surfaced alive while 256 others were found dead, providing closure to
their families. Most of the victims were men, with women making up 9 percent. Many of the
victimsFollowing the path of the founders, the FIND has organized the families, drawing 1,100 members
from among them. The families helped each other as some undergo trauma reduction or start livelihood
programs. “Many mothers and children are resilient and they serve as pillars of strength,” Sevilla says.
Corazon Estojero and Grace Topacio have not given up on their husbands, Edgardo and Renato,
respectively, pursuing their quest for justice by working as FIND volunteers.

“The desaparecidos are martyrs because they have stood up against regimes that violated the
socioeconomic and political rights of Filipinos. You cannot expect an end to desaparecidos or extrajudicial
killings because the conditions to quell the protest of the people are still around,” Sevilla says.

Pinagkunan: http://newsinfo.inquirer.net/273142/kin-of-desaparecidos-keep-up-fight)

Glosari
Oblivion pagkamalimutin
Devoted matapat
Pillar of strength- haligi ng lakas
Abducted- dinukot
Deprivation of liberty - pag-agaw ng kalayaan

18
Gawain 6: Usap Tayo. Sa pamamagitan ng pangkatang talakayan pag-usapan sa grupo ang
inyong magiging kasagutan sa sumusunod na katanungan kaugnay sa siping binasa.

Tanong Sagot
1. Paano hinarap ni Cecilia Castelar-Lagman
ang pagkawala ng kanyang anak na si
Hermon?
2. Paano nakatulong ang FIND sa mga tulad
ni Cecilia Castelar-Lagman?
3. Ano ang pinatutunayan ng mga datos ng
FIND ukol sa bilang ng kaso ng
Desaparecidos sa bansa mula sa
administrasyon ni Pangulong Marcos
hanggang sa kasalukuyang pamunuan ng
pamahalaan?
4. Maituturing bang martir ang mga
Desaparecidos ? Patunayan ang iyong
sagot.
5. Nakamit ba nang mga pamilya ng
Desaparecidos ang hustisya na kanilang
hinahangad? Patunayan ang iyong sagot.
Iulat sa harap ng klase ang nabuong kasagutan ng inyong pangkat sa gawain.

Gawain 7: Maaalala Mo Pa Kaya? Pagyamanin mo pa ang iyong kaalaman ukol sa paksang

tinalakay sa pamamagitan ng pakikipanayam.

1. Mag interbyu sa inyong komunidad ng mga taong nabuhay at

nakaranas o nakasaksi ng pang-aabuso ng karapatang pantao
noong panahon ng Batas Militar.
2. Pasagutan ang mga sumusunod na katanungan sa iyong
kakapanayamin:
 Ano ang iyong pangalan? ( optional)
 Ilang taon ka ng panahong umiiral ang Batas Militar sa bansa?
 Saang lugar ka naninirahan noong panahon ng Batas MIlitar?
 Ano ang iyong karanasan o nasaksihan kaugnay sa pang-aabuso
ng karapatang pantao noong panahon ng Batas Militar?
 Paano mo ilalarawan sa iyong sariling pananaw at karanasan ang
panahon ng Batas Militar sa bansa?
 Anong aral ng batas militar ang nais mong ituro sa mga kabataan
ng kasalukuyang henerasyon?
3. Ibahagi sa harap ng klase ang ginawang panayam.

19
 Rubric para sa Pagmamarka ng Pakikipanayam
KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY
4 3
Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo
ang nilalaman ng panayam.
Wasto ang lahat ng
impormasyon. Gumamit ng
mga primarya at
sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May mga karagdagang
kaalaman na matututunan
mula sa kinapanayam
Paglalahad ng Masusing sinuri at tinimbang
Pananaw ang mga pananaw na inilhad.
Nakabatay sa moralidad,
ebidensiya at sariling
pagsusuri ang paglalahad ng
pananaw. Hindi nagpakita ng
pagpanig sa sino mang
personalidad o pangkat.
Mensahe Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng
panayam..Naimulat ang mga
manonood sa mga
katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
panayam.Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman ng
sangguniang ginamit.
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe
ng panayam.
MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA
2 1
Kumpleto ang nilalaman May ilang Maraming kulangang
ng panayam. Wasto ang kakulangan sa nabuong dokyumentaryo.
lahat ng impormasyon. nilalaman ng Gumamit lamang isang
Gumamit ng tatlo panayam. May sanggunian at maraming
hanggang limang ilang maling mali sa mga impormasyon
sanggunian upang mabuo impormasyon na na nakapaloob sa
ang nilalaman ng nabanggit. panayam.
panayam. Gumamit ng isa
hanggang
dalawang
sanggunian upang
mabuo ang
panayam.
Pantay at batay sa Maayos na Hindi maayos ang
katotohanan ang nailahad ang paglalahad ng pananaw.
paglalahad ng pananaw. pananaw subalit Ginamit ang sariling
Ibinatay sa ebidensiya at hindi nagawang damdamin at opinyon sa
hindi sa sariling damdamin maisantabi ang paglalahad ng pananaw.
ang pananaw. Hindi sariling damdamin.
nagpakita ng pagpanig sa Bagama’t may
sino mang personalidad o pinagbatayang
pangkat. ebidensiya,
nagpakita ng
pagpanig sa isang
tao o personalidad.
Maayos na naipabatid ang Hindi gaanong Hindi naipabatid ang
mensahe ng panayam.Nai mayo na mensahe ng panaya.
tama ng mga manonood naipabatid ang Walang karagdagang
ang kanilang mga maling mensahe ng kaalaman na nadagdag sa
pananaw ukol sa paksa. panayam. mga manonood.
Nadagdagan ang
kaalaman ng mga
manonood ukol sa
paksa.
20
Presentasyon Organisado, malinaw, simple
at may tamang
pagkakasunod-sunod ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
panayam. Malinaw ang daloy
ng istorya at organisado ang
paglalahad ng mga argumento
at kaisipan.
Malinaw at maayos ang Maayos ang Hindi maayos ang
presentasyon ng mga presentasyon ng presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa mga pangyayari at pangayyari at ideya.
panayam.Malinaw ang ideya. May mga Maraming bahagi ang
daloy ng istorya at bahagi na hindi hindi gaanong malinaw
organisado ang paglalahad gaanong malinaw ang paglalahad ng
ng argumento at kaisipan. at organisado ang argumento at kaisipan.
paglalahad ng
argumento at
kaisipan.

Pagkamalikhain Malikhain, malinis at Malikhain at malinis ang Hindi gaanong Hindi malikhain at malinis
kumprehensibo ang nabuong nabuong panayam. malikhain at ang pagkakabuo ng
do panayam. Gumamit ng iba Ginamit ang midya o malinis ang panayam.
pang midya o teknolohiya teknolohiya na hinihingi ng pagkakabuo ng
bukod sa hinihingi ng gawain gawain. panayam. Ginamit
upang mas maging kaaya- ang midya o
ayang panoorin ang nagging teknolohiya na
panayam. Nakatulong ang hinihingi ng
mga ginamit na midya o gawain.
teknolohiya upang
makakauha ng karagdagang
impormasyon na nagpayaman
sa panayam.

Pagtutol sa Batas Militar

Umani ng malawakang pagtutol sa ibat-ibang sektor ng lipunan ang Proklamasyon Blg 1081 ni
Pang. Marcos na nagpapailalaim sa bansa sa Batas Militar. Patuloy lumakas ang mga grupong tulad ng
Communist Party of the Philippines (CPP), New People’s Army (NPA), Moro National Liberation Front
(MNLF), Bangsa Moro Army (BMA) at di naglaon ang Moro Islamic Liberation Front (MILF). Ang mga
grupong ito ay naglalayong wakasan ang awtoritaryang pamumuno ni Pang. Marcos. Isa sa mga pinaka
nakilalang lider na tumutol sa paraan ng pamumuno ni Pang. Marcos ay ang dating Senador na si Jovito
Salonga.

Basahin ang sipi sa ibaba kaugnay sa kanyang talambuhay.

21
 Sen. Jovito R. Salonga addressing a forum in Filipino Community in the US during Martial Law

Sanggunian 6 Talambuhay ni Senador Jovito Salonga

Martial Law Years

During martial law, Sen. Salonga strongly and openly opposed the dictatorship of Pres. Marcos, the massive
corruption of Marcos and his cronies, the rampant violation of human rights, the suppression of press freedom
and curtailment of free speech, and the total disregard for the due process of law.
In the early part of the Martial Law years, Sen. Salonga, along with his friends in the democratic opposition,
would meet in various residences to discuss and exchange views on the latest developments on the country’s
political situation and ways to challenge martial law. Eventually, Sen. Salonga along with Protestant Minister
Dr. Cirilo A. Rigos and several priests from the Philippine Independent Church (PIC), organized the
Wednesday Forum at Cosmopolitan Church in Manila where key opposition leaders and officials from the
Marcos government were invited to speak and ask questions through an open forum by ministers and lay
leaders. Sen. Salonga served as Ninoy Aquino’s counsel in various cases filed against Aquino. He would also
lawyer for many political detainees who were unjustly arrested by the government.
On the third year of martial law, Sen. Salonga, again with the help of Pastor Rigos, organized the Paglingap
Ministry to Political Detainees. 20

22
The Paglingap Ministry assisted political prisoners by interceding for their release and extending financial help
to their families. With the help of Marcos Defense Minister Juan Ponce Enrile, a fraternity brother of Sen.
Salonga, more than 90 political detainees were released through the efforts of the Paglingap Ministry. He was
eventually released partly because of this pressure put on Malacañang and after the arrest of the real
mastermind of the bombing who admitted to the crime. After his imprisonment, Sen. Salonga went into self-
exile in the United States.
. While in the United States, Sen. Salonga continued to speak in different Universities and Churches on the
political situation in the Philippines. In 1981, Sen. Salonga drafted the Liberal Party’s “Vision and Program of
Government” and he continuously worked to united the Liberal Party which was divided on some issues at that
time. In 1985, Sen. Salonga returned to the Philippines to help fortify the Liberal Party and unite the
democratic opposition. He would later be elected as President of the Liberal Party and finally end the division
between members of the party. He would continue to explicitly resist and criticize the dictatorship of Pres.
Marcos when he invited to speak before different groups.

Post EDSA

After the EDSA Revolution which ended the long dictatorship of Pres. Marcos, Sen. Salonga was
appointed by Pres. Corazon C. Aquino as the first Chairman of the Presidential Commission on Good
Government (PCGG). The PCGG was tasked to recover the ill-gotten wealth of the First Family, their
subordinates and associates. It was during Sen. Salonga’s term that the PCGG filed abroad the Republic’s
claim on the properties and assets of the Marcoses, Romualdezes and their cronies situated in the United States
and Switzerland. The Commission also sequestered many companies and obtained separately from a U.S. court
and the Swiss government a “freeze” on all the assets of the Marcoses and their cronies in these countries.

In 1987, after one year as chairman of the PCGG, Sen. Salonga ran again for Senator and for the third time
was elected No. 1 Senator. Sen. Salonga was elected Senate President by his colleagues and authored
significant legislative measures, namely: the Code of Conduct and Ethical Standards for Public Officials and
Employees (R.A. 6713), the Anti-Coup d’etat Act (R.A. 6968) and the Anti-Plunder Law (R.A. 7080). The
post-EDSA Senate, under the leadership of Sen. Salonga, passed numerous laws of national importance which
started the restoration of our country’s democratic processes, economic recovery and social transformation.

23
 It was also under the leadership of Sen. Pres. Salonga that the Senate rejected a treaty which put an end to 470
years of foreign military presence in the Philippines. During the September 16, 1991 session of the Senate, Sen.
President Salonga demonstrated to the people his nationalism, courage and love for country and freedom when the
Philippine Senate under his leadership voted 11 “NO” votes out of 22 members even though only 8 votes were
needed to reject the Treaty. He voted “no” to the extension and ratification of the RP-US bases treaty, recording
an 11-11 vote in the Senate. Because of his vote on the treaty, Sen. Pres. Salonga lost the financial backing of
some of his friends and supporters from the business community for the 1992 Presidential elections, which he
eventually lost despite the support of the youth from various colleges and universities.

With his election as the No. 1 Senator in the 1987 elections, Sen. Pres. Salonga won and topped three consecutive
Senatorial elections under three different administrations, an achievement which has no precedence up to this
date.

After Retirement

After his retirement from Government Service in 1992, Sen. Salonga

Pinagkunan: images.yahoo.com
continued to serve his country and the Filipino People through the Kilosbayan
Foundation, the Bantay Katarungan and the Bantayog ng mga Bayani Foundation.
His retirement also gave him time to publish his memoirs and other books which
inspire and share with the people stories, experiences and lessons which he attained
throughout his long and illustrious life.
Kilosbayan is an independent, non-partisan, ethics oriented organization committed
to the cause of truth, justice, and national renewal. It publishes a monthly magazine
and organizes forums held in different universities in Metro Manila where
Government officials and civil society leaders are invited to speak on matters of
national interest.
Bantay Katarungan (Sentinel of Justice) seeks to improve the administration of
justice in the Philippines. Law students from, different universities serve as the
organization’s watchdog or monitors. They systematically monitor and evaluate the
performance of courts and quasi-judicial agencies.
The Bantayog ng mga Bayani Foundation was organized to honor the nation’s
martyrs and heroes for their sacrifices during Martial Law years.
Sen. Salonga also chairs the editorial board of the fortnightly paper for high school
students and teachers in public schools called “Living News and Good Education”
(LNGE). It aims to address the serious crisis confronting secondary education in the
Philippines and help raise the literacy level of high school students towards Better
English, Better Values, Better Learning in Math and Science.
Sen. Salonga lived his life genuinely dedicated to his country and the Filipino
People. The stories which he tells serve as an inspiration to many people who have
known and had been a part of Sen. Salonga’s life. The lessons which he imparts
reflect his deep sense of nationalism and dedication to public service.

Pinagkukunan: farm2.staticflickr.com/1206/1294008801_5a71147593_m.jpg

24
 Glosari

Restoration- pagpapanumbalik

Fortify- magpalakas

Curtailment-pagbawas

Gawain 8 Siya ang Bida! Buuin ang sumusunod na pahayag batay sa

sipi ukol sa Talambuhay ni Senador Jovito R. Salonga. Bumuo ng limang
pangungusap gabay ang mga nakasaad sa bawat titik.

Si Senador Jovito R. Salonga noong…

A. panahong umiiral ang Batas Militar sa bansa ay…_________________________.

B. matapos maganap ang Edsa Revolution ay…_____________________________.
C. matapos magretiro sa paglilingkod sa pamahalaan ay…____________________.

Gawain 9 Tuklasin Mo: Pagsasaliksik Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo

pa ang iyong kaalaman kaugnay sa paksa na tinalakay.

1. Magsaliksik sa mga aklatan magasin, internet websites ng mga kilalang personalidad o

organisasyon na nagpahayag ng pagtutol sa Batas Militar na pinairal ni Pangulong Marcos
2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang pamamaraang
ginamit upang tutulan ang Batas Militar at ang kinahinatnan ng kanilang pinaglaban.
3. Humandang ibahagi ang resulta ng ginawang pagsasaliksik.
Rubric para sa Pagmamarka ng Pagsasaliksik

KRAYTIRYA NAPAKAHUSAY MAHUSAY NALILINANG NAGSISIMULA

4 3 2 1

Nilalaman Kumpleto at kumprehensibo Kumpleto ang nilalaman May ilang Maraming kulangang
ang nilalaman ng ng pagsasaliksik. Wasto kakulangan sa nabuong pagsasaliksik.
pagsasaliksik. Wasto ang ang lahat ng impormasyon. nilalaman ng Gumamit lamang isang
lahat ng impormasyon. Gumamit ng tatlo pagsasaliksik. May sanggunian at maraming
Gumamit ng mga primarya at hanggang limang ilang maling mali sa mga impormasyon

25
 sekondaryang sanggunian
upang mabuo ang nilalaman.
May mga karagdagang
kaalaman na matututunan
mula sa pagsasaliksik.
Paglalahad ng Masusing sinuri at tinimbang
Pananaw ang mga pananaw na inilhad.
Nakabatay sa moralidad,
ebidensiya at sariling
pagsusuri ang paglalahad ng
pananaw. Hindi nagpakita ng
pagpanig sa sino mang
personalidad o pangkat.
Mensahe Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
Naimulat ang mga manonood
sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
pagsasaliksik. Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman ng
sangguniang ginamit.
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe
ng pagsasaliksik.
Presentasyon Organisado, malinaw, simple
at may tamang
pagkakasunod-sunod ang
presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa
pagsasaliksik. Malinaw ang
daloy ng istorya at organisado
ang paglalahad ng mga
argumento at kaisipan.
Pagkamalikhain Malikhain, malinis at
kumprehensibo ang nabuong
sanggunian upang mabuo impormasyon na na nakapaloob sa
ang nilalaman ng nabanggit. pagsasaliksik.
pagsasaliksik. . Gumamit ng isa
hanggang
dalawang
sanggunian upang
mabuo ang
pagsasaliksik.
Pantay at batay sa Maayos na Hindi maayos ang
katotohanan ang nailahad ang paglalahad ng pananaw.
paglalahad ng pananaw. pananaw subalit Ginamit ang sariling
Ibinatay sa ebidensiya at hindi nagawang damdamin at opinyon sa
hindi sa sariling damdamin maisantabi ang paglalahad ng pananaw.
ang pananaw. Hindi sariling damdamin.
nagpakita ng pagpanig sa Bagama’t may
sino mang personalidad o pinagbatayang
pangkat. ebidensiya,
nagpakita ng
pagpanig sa isang
tao o personalidad.
Maayos na naipabatid ang Hindi gaanong Hindi naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik. mayo na mensahe ng pagsasaliksik.
Naitama ng mga naipabatid ang Walang karagdagang
manonood ang kanilang mensahe ng kaalaman na nadagdag sa
mga maling pananaw ukol pagsasaliksik. mga manonood.
sa paksa. Nadagdagan ang
kaalaman ng mga
manonood ukol sa
paksa.
Malinaw at maayos ang Maayos ang Hindi maayos ang
presentasyon ng mga presentasyon ng presentasyon ng mga
pangyayari at ideya sa mga pangyayari at pangayayari at ideya.
pagsasaliksik. Malinaw ang ideya. May mga Maraming bahagi ang
daloy ng istorya at bahagi na hindi hindi gaanong malinaw
organisado ang paglalahad gaanong malinaw ang paglalahad ng
ng argumento at kaisipan. at organisado ang argumento at kaisipan.
paglalahad ng
argumento at
kaisipan.
Malikhain at malinis ang Hindi gaanong Hindi malikhain at malinis
nabuong pagsasaliksik. malikhain at ang pagkakabuo ng
26
 pagsasaliksik. Gumamit ng Ginamit ang midya o malinis ang pagsasaliksik.
iba pang midya o teknolohiya teknolohiya na hinihingi ng pagkakabuo ng
bukod sa hinihingi ng gawain gawain. pagsasaliksik.
upang mas maging kaaya- Ginamit ang midya
ayang panoorin ang ginawang o teknolohiya na
pagsasaliksik. Nakatulong ang hinihingi ng
mga ginamit na midya o gawain.
teknolohiya upang
makakauha ng karagdagang
impormasyon na nagpayaman
sa pagsasaliksik.

Gawain 10 Quotable Quotes Bigyan ng sariling pagpapaliwanag ang sumusunod na

winika ng mga kilalang personalidad noong panahon ng Batas Militar.

“The Filipino is worth dying for. ”

Benigno “Ninoy” Aquino Jr.

Asia’s Society in New York, August 4, 1980

“All those years of struggle against Marcos, and most especially during those four
historic days in February, everyone found out that in the Philippines, the line of fire is
the place of honor.”

Lean Alejandro
From an interview in 1986 reprinted in Progress Notes, October 1987

27
 “Ngayon ay panahon na ng paglilimi at pag-iisip. Sapat na ang mga hirap na ating dinaranas.
Kaya’t panahon na para magkaroon ng pagbabago sa ating lipunan! Ang kailangan nang
mangibabaw ay ang KATOTOHANAN, KATARUNGAN AT KALAYAAN. Ang mga mapag-api at
mapagsamantala ay walang puwang sa lipunang pangarap para sa atin ng Dakilang Lumikha!”

Aurelio D. Magpantay (1952-1984)

Sanggunian 7

Halaw sa Talumpati ng Kagalang-galang Benigno S. Aquino III Pangulo ng Pilipinas Ukol

sa ika-40 Anibersaryo ng Deklarasyon ng Batas Militar

…Ang mga Pilipinong dati ang bukambibig ay, “sige pagbigyan na natin si Marcos, baka gumana,”
ay naging mga kritikong nagtatanong na, “kung nagawa nila ito sa isang dating Senador, paano pa
kaya sa mga karaniwang mamamayan na tulad namin?” Lalo pa siyang naibaon sa hukay ng agam-
agam nang nasaksihan ng buong mundo ang pagwalk-out ng dalawampu’t siyam na computer
technician bilang protesta sa sapilitang pagmamanipula ng boto para palitawin na si Marcos ang
panalo noong 1986. Milyun-milyong katao ang nagtipon sa EDSA upang ipaalam kay Marcos na
sawa na sila sa Batas Militar. Sinalubong ng mga nagdarasal na madre ang mga dambuhalang
tangke; nagkapit-bisig ang mga sundalo at ordinaryong tao sa gitna ng rally. Mapayapa nating
pinabagsak ang diktadurya; tinapos natin ang Martial Law gamit ang pananampalataya at tiwala sa
isa’t isa. Nais ko lang pong linawin: Nabawi natin ang demokrasya, hindi dahil sa asasinasyon ng
aking ama. Nabawi natin ito dahil may daan-daang bayani pa tayong tumaya para ipaglaban ang
karapatan ng mga inaaapi; dahil may iba pang pilit na pumalag upang pabagsakin ang naghahari-
harian; dahil may iba pang hindi nagpaalipin sa mga kagustuhan ng diktador, at nanindigan para sa
karapatan ng kanilang kapwa; dahil may iba pang martir na bumaklas sa tanikala ng rehimeng
Marcos, kahit pa alam nilang buhay nila ang nakataya.

28
Hindi ko alam kung minsan kung matatawa ako, o iiling na lang sa tuwing may mga ipinagduduldulan
ang ideyang mas maganda raw ang buhay noong Martial Law. Maraming nagtatagisang pananaw sa
mga panahong iyon, at hindi ko masisisi kung may mga kababayan tayong kampi talaga sa kanya, at
sinasabing kung natuloy daw ang Martial Law, tiyak na mas maunlad at matiwasay tayo ngayon. Na
kinakandili na daw dapat tayo ngayon ng isang bagong lipunan. Karapatan po nilang ihayag ang
kanilang opinyon at iginagalang natin ito. Pero habang pinipilit nating maging patas at makatwiran sa
kanila, sana’y masagot din nila tayo nang mata sa mata kung tanungin natin sila ng: May ibinunga
bang maganda itong Martial Law? Paumanhin po, pero hindi ko hahayaang may maligaw na kaisipan
dahil sa baluktot na persepsyon ng ilan.Magderetsahan po tayo. Kung Batas Militar ang sagot para
bumaba ang krimen, bakit tadtad tayo sa balita tungkol sa pagkawala, salvage, at summary execution
noong Martial Law? Kung Batas Militar ang sagot para mapatid ang pag-usbong ng komunismo, eh
bakit ayon sa librong Dictatorship and Revolution: Roots of People’s Power, mula sa halos 1,250
kasapi noong 1972, tumaas sa tinatayang 40,000 ang bilang ng NPA pagdating ng 1983? Kung Batas
Militar ang tugon para gumanda ang ekonomiya, bakit noong pag-upo niya, four is to one ang dollar,
pero sa pagbagsak ng kanyang rehimen, 25 is to one na ito? Ito ba ang ipinapangako nilang bagong
lipunan? Kayo na po ang humusga.
Upang matiyak na ang mga ipinapasa nating mga impormasyon sa mga kabataan ay nakabatay sa
tunay na nangyari sa kasaysayan, inatasan ko ang National Historical Commission of the Philippines
na bumuo ng isang komite. Ang layon: ang masusing paglikom sa mga karanasan at kuwento ng mga
indibidwal na talagang nabuhay noong panahon ng martial law. Nais nating tiyakin na katotohanan
lamang ang bukal ng mga impormasyong nakalimbag sa mga aklat ng mga estudyante—hindi sa
pinagtagpi-tagping kasinungalingan ng mga propagandista; hindi sa mga retaso ng panlilinlang ng mga
rebisyonista.May kasabihang “ang mga nakakalimot sa mga kamalian ng nakaraan ay laging nasa
bingit na ulitin ito.” Huwag na nating pahintulutan na maulit pang mailagay sa alanganin ang ating
karapatan at kalayaan. Hindi ako makakapayag na maipasang muli sa susunod na henerasyon ang mga
pagkakamali ng kasaysayan. Pahalagahan natin ang pamana’t aral ng Batas Militar. Tungkulin ng
bawat isa sa ating alagaan ito, gamit ang tiwala sa isa’t isa, pagmamahal sa katotohanan, at higit sa
lahat, sa pagkilala’t pagbibigay-halaga sa sakripisyo ng ating mga bayani. Huwag nating sayangin ang
kanilang ipinaglaban. Ayokong maranasan ninyo ang pinagdaanang hirap at sakripisyo ng aking ama,
at ng iba pang naging biktima ng Martial Law. Itinatama natin ang mga baluktot na prinsipyo’t
kaisipan upang higit na ipaalala ang halaga ng demokrasya at kalayaan, gayundin ang tunay na
kabayanihan ng mga Pilipinong lumaban sa diktadurya. Katapatan at katotohanan lamang ang tangi
nating lalakaran sa tuwid na daan. Hindi na tayo kailanman maliligaw, at ang tanging ipapamana
namin sa inyo—sa ating mga kabataan—ay isang maliwanag, malaya, at makatarungang bayan.

Pinagkunan: http://www.gov.ph/2012/09/21/speech-of-president-aquino-at-the-40th-anniversary-of-the-declaration-of-martial-law-september-21-
2012/

29
 Gawain 11: Three-Minute Pause: Gawin ang mga hinihingi sa bawat bilang batay sa siping
binasa.

1. Ibuod ang mahahalagang 2. Idagda ang iyong sariling 3. Magtala ng mga tanong
puntos/ kaisipan mga saloobin na nangangailangan ng
pagpapaliwanag

Pamprosesong Tanong

1. Ano ang mensaheng nais iparating ni Pangulong Aquino III sa kanyang talumpati sa
mga tagapakinig nito?

2. Sumasang-ayon ka ba sa talumpati ng pangulo? Bakit?

30
 Produkto/Pagganap. Pagsulat ng Sanaysay. Bumuo ng sanaysay tungkol sa Batas Militar at
Karapatang Pantao. Isulat ang nagawang sanaysay sa isang buong papel.

Rubric sa Pagsulat ng Sanaysay

Puntos Lebel Pamantayan: Katangian ng Isinulat na Komposisyon

10 Napakahusay  Buo ang kaisipan, konsistent, kumpleto ang detalye ng kaganapan sa
kasaysayan na tinalakay
 Malinaw ( hindi na manghuhula pa ang babasa kung ano ang layunin ng
sumulat) at nakabatay sa tunay na pangyayari
 Gumamit ng wastong bantas.

8 Mahusay  May kaisahan at may sapat na detalye ng kaganapan sa kasaysayan na

tinalakay na nakabatay sa tunay na pangyayari
 May malinaw na intensyon na makapagbihay ng mensahe na nakabatay
sa
kasaysayan
 Gumamit ng wasong bantas
5 Katamtaman  Konsistent, may kaisahan, kulang sa detalye ng kaganapan sa
kasaysayan,
 Di-gaanong malinaw ang intensyon
 Gumamit ng wastong bantas
4 Mahina  Hindi ganap ang paglalahad ng detalye ng kaganapan sa kasaysayan
 Di-malinaw ang intensyon
 Hindi wasto ang bantas na ginamit
2 Napakahina  Hindi buo at konsistent, walang sapat na detalye ng kaganapan sa
kasaysayan
 Malabo ang intensyon
 Di-wasto ang bantas

31
 Transisyon sa susunod na modyul

Sa modyul na ito ay naunawaan mo ang dahilan, batayan at epektong

idinulot ng Batas Militar na pinairal ni dating Pangulong Marcos sa ating bansa. Naging
maliwanag din sa iyong kaisipan kung paano nakaapekto sa tinatamasang karapatang pantao
ang nasabing proklamasyon ng pangulo, gayundin ang pagtutol ng nakararami.

Sa susunod na modyul ay tatalakayin ang isa pang itinuturing na

mahalagang epektong hatid ng Batas Militar na nagbigay wakas sa rehimeng Marcos, ito ay ang
“People Power Revolution”.

32