Via Tehnika kola

Doboj

Prof. dr Perica Gojkovi

Jotanovi Gordana, spec.inf.
Jauevac Goran, dip. ing.

ZBIRKA ZADATAKA IZ
ARITMETIKIH OSNOVA
RAUNARSTVA

Doboj, 2006. god.

 prof. dr Perica Gojkovi
Jotanovi Gordana, spec.inf.
Jauevac Goran, dip. ing.

ZBIRKA ZADATAKA IZ ARITMETIKIH OSNOVA

RAUNARSTVA

Recezenti:
prof.dr Petar Hotomski
mr uro Lukaji

IZDAVA:
Via Tehnika kola u Doboju

tampanje udbenika odobrilo Nastavno nauno vijee Vie thnike

kole u Doboju na 46 sjednici odranoj 14.11.2005. god.

Tira: 500 komada

tampa: Grafiar Doboj

: 0101-986/06
: 06.07.2006.

ISBN A:

ISBN 99938-815-2-X

2
 PREDGOVOR

Ovu zbirku zadataka namenili smo u prvom redu studentima

zatim nastavnicima srednjih i osnovnih kola iz predmeta
Informatika.
Tekstualni deo zbirke prate preraeni primeri kao i formule
koje su potrebne za izradu zadataka.
U pojedinim delovima zbirke zadaci su poredani po teini.
One najlake mogu reiti i uenici srednjih kola.Tei primeri
namenjeni su studentima razliitih profila koji se bave
osnovama iz oblasti brojnih sistema.
Na kraju zbirke nalaze se rezultati zadataka da bi studenti
mogli proveriti ispravnost svoga rada. Primeri predhodnih
ispitnih rokova iz predmeta Racunari koji se nalaze u zbirci
trebali bi da studentima olakaju pripremu ispita.
Zadaci iz oblasti Binarne aritmetike sastavni su deo svih
udbenika iz oblasti Raunarstva i Informatike. Zbog toga smo
sakupili i sastavili zadatke u elji da nastavnicima i studentima
olakamo rad i pruimo jo jedan izvor zadataka koji treba na
unapredi njihovo predhodno znanje iz ovih oblasti.
Dugujemo zahvalnost recenzentima zbirke prof. dr Petru
Hotomskom i mr uri Lukajiu na nizu korisnih sugestija u
vezi sa izborom zadataka i nainom prezentacije zadataka sa
reenjima. Sa zahvalnou prihvatamo sve primedbe koje bi
mogle voditi poboljanju u eventualnim kasnijim izdanjima
zbirke.

Autori

U Doboju, 2006.

3
 Sadraj
Sadraj ......................................................................................................... 1
1.BROJNI SISTEMI.................................................................................... 5
Pozicioni i nepozicioni brojni sistemi ..................................................... 5
Dekadni (decimalni) brojni sistem .......................................................... 6
Binarni brojni sistem ............................................................................... 6
Oktalni brojni sistem ............................................................................... 7
Heksadecimalni (heksadekadni) brojni sistem ........................................ 8
1.1.Reeni zadaci ................................................................................... 10
Dekadni (decimalni) brojni sistem. ................................................... 10
Binarni brojni sistem ......................................................................... 14
Oktalni brojni sistem ......................................................................... 17
Heksadecimalni brojni sistem............................................................ 19
1.2.Zadaci za vebu ............................................................................... 22
2. ARITMETIKE OPERACIJE U BROJNIM SISTEMIMA ................ 28
Binarna aritmetika ................................................................................. 28
2.1.Reeni zadaci ................................................................................... 36
Binarni brojni sistem ......................................................................... 36
Oktalni brojni sistem ......................................................................... 37
Heksadecimalni brojni sistem............................................................ 39
2.2 Zadaci za vebu ............................................................................... 40
3.KODIRANJE INFORMACIJA U RAUNARSKOM SISTEMU ........ 53
3.1.Binarno kodiranje numerikih podataka.......................................... 53
3.2.Binarno kodiranje alfanumerikih podataka.................................... 58
3.3 Zadaci za vebu ............................................................................... 63
4.ISPITNI ZADACI .................................................................................. 66
5.REENJA ............................................................................................... 69
5.1.Brojni sistemi................................................................................... 69
5.2. Aritmetike operacije u brojnim sistemima ................................... 74
5.3.Kodiranjeinformacija u raunarskom sistemu ................................. 81
LITERATURA .......................................................................................... 85

4
 1. BROJNI SISTEMI

Pozicioni i nepozicioni brojni sistemi

Nepozicioni brojni sistem Rimski brojni sistem:

I jedan
V pet
X deset
L pedeset
C sto
D pet stotina
M hiljadu
M milion (broj crtica iznad slova M oznaava koliko
puta mnoimo sa hiljadu).

Pozicioni brojni sistem

Svaka cifra ima zadanu teinu.

Opti oblik:

a n a n 1 ...a 1 a 0 ,a 1 a 2 ...a m
tj.
anb +an-1b + ... + a1b1 + a0b0+ a-1b-1+a-2b-2+...+a-mb-m
n n-1

a cifra
b osnova (baza)
n+1 broj celobrojnih cifara
m broj decimala

5
Primer:

1. 1984(10) = 110 + 9102 + 8101 + 4100 =

11000 + 9100 + 810 + 41 =
1000 + 900 + 80 + 4 = 1984

2. 10011(2) = 124 + 023 + 022 + 121 + 120 =

116 + 08 + 04 + 12 + 11 = 16 + 2 + 1 =19

3. 12,3(10)= 1101 + 2100 + 310-1 =

110 + 21 + 30,1 = 10+2+0,3 =12,3

Dekadni (decimalni) brojni sistem

Dekadni brojni sistem je pozicioni brojni sistem sa bazom

B=10 i skupom cifara sa vrednostima od 0 do 9. Kako se koristi
u svakodnevnoj ljudskoj upotrebi, njegova svojstva su dobro
poznata.

Primer:

1456 = 1103+4102+5101+6100=1456(10)

Binarni brojni sistem

Binarni brojni sistem je osnovni brojni sistem koji koriste

digitalni raunari. Naime, procesorske i memorijske jedinice
raunara izgraene su od bistabilnih elemenata koji mogu
poprimiti samo dva razliita stabilna stanja koja se oznaavaju
sa 0 i 1, to odgovara binarnim ciframa. Zato svi podaci unutar
raunara moraju biti izraeni pomou nizova binarnih nula
i jedinica, odnosno moraju biti kodirani da bi ih raunar mogao
obraditi.

6
 Dakle, kod binarnog brojnog sistema baza je B=2, a cifre
su 0 i 1. Binarnim ciframa iskazuju se vrednosti stanja bitova
kao osnovnih fizikih jedinica podataka. Mesne vrednosti u
binarnom zapisu su potencije brojna zapisa 2, pa se prevoenje
u dekadnu vrednost provodi postupkom kao u
sledeem primeru.

Primer:

110101=125+124+023+122+021+120=32+16+0+4+1=53(10)

Oktalni brojni sistem

Oktalni brojni sistem ima vrednost baze B=8 i skup cifara

s vrednostima od 0 do 7. Postupci u oktalnom brojnom sistemu
analogni su onim u drugim pozicionim brojnim sistemima pa
nee biti posebno opisivani.
Oktalni brojni sistem se moe promatrati kao podsistem
heksadecimalnog brojnog sistema, ali kako vie nema praktinu
primenu, nee biti detaljnije razmatran.
Svrha uvoenja oktalnog, odnosno heksadecimalnog,
brojnog sistema je skraivanje binarnog zapisa za tri, odnosno
etiri puta. To se temelji na odnosu vrednosti njihovih baza kao
razliitih potencija brojna zapisa 2.

Primer:

364=382+681+480=364+48+4=244(10)

7
Heksadecimalni (heksadekadni) brojni sistem

Heksadecimalni brojni sistem je pozicioni brojni sistem

ija je baza B=16, to znai da taj brojni sistem ima esnaest
razliitih cifara koje imaju vrednost od 0 do 15. Budui da u
semantikom skupu ne postoje oznake za cifre ija je vrednost
vea od 9, konvencijom je utvreno da se njihove vrednosti
oznaavaju s prvih est slova engleske abecede.

Primer:

A19=10162+1161+9160=10256+116+91=2585(10)

Pozicioni brojni sistemi

B=10 {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}
dekadni brojni sistem

B=2 {0,1}
binarni brojni sistem

B=8 {0,1,2,3,4,5,6,7}
oktalni brojni sistem

B=16 {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F}
heksadecimalni brojni sistem

8
Tabela 1.1.Zapis cifara u brojnim sistemim

9
 1.1. Reeni zadaci

DEKADNI (DECIMALNI) BROJNI SISTEM.

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u binarni brojni sistem.

697(10) X (2)

Reenje:

697 : 2 = 348 ostatak 1

348 : 2 = 174 ostatak 0
174 : 2 = 67 ostatak 0
87 : 2 = 43 ostatak 1
43 : 2 = 21 ostatak 1
21 : 2 = 10 ostatak 1
10 : 2 = 5 ostatak 0
5 : 2 = 2 ostatak 1
2 : 2 = 1 ostatak 0
1 : 2 = 0 ostatak 1

697(10) 1010111001 (2)

10
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u binarni brojni sistem.

43,625 (10) X (2)

Reenje:

43 : 2 = 21 ostatak 1 0,625 2 = 1,250 ostatak 1

21 : 2 = 10 ostatak 1 0,250 2 = 0,500 ostatak 0
10 : 2 = 5 ostatak 0 0,500 2 = 1,000 ostatak 1
5 : 2 = 2 ostatak 1 0,000
2 : 2 = 1 ostatak 0
1 : 2 = 0 ostatak 1

43,625 (10) 101011,101 (2)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u oktalni brojni sistem.

876(10) X (8)

Reenje:

876 : 8 = 109 ostatak 4

109 : 8 = 13 ostatak 5
13 : 8 = 1 ostatak 5
1 : 8 = 0 ostatak 1

876(10) 1554 (8)

11
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u oktalni brojni sistem.

376,125 (10) X (8)

Reenje:

376 : 8 = 47 ostatak 0 0,125 8 = 1,000 ostatak 1

47 : 8 = 5 ostatak 7 0,000
5 : 8 = 0 ostatak 5

376,125 (10) 570,1 (8)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u heksadecimalni
brojni sistem.

928 (10) X (16)

Reenje:

928 : 16 = 58 ostatak 0
58 : 16 = 3 ostatak A
3 : 16 = 0 ostatak 3

928 (10) 3A0 (16)

12
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz dekadnog u heksadecimalni
brojni sistem.

425,825 (10) X (16)

Reenje:

425 : 16 = 26 ostatak 9 0,825 16 = 13,200 ostatak D

26 : 16 = 1 ostatak A 0,200 16 = 3,200 ostatak 3
1 : 16 = 0 ostatak 1

425,825 (10) 1A9,D3 (16)

13
 BINARNI BROJNI SISTEM

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u dekadni brojni sistem.

9876543210
1010111001 (2) X (10)

Reenje:

129 + 028 + 127 + 026 + 125+ 124+ 123+ 022+ 021+ 120 =

1512+0256+1128+064+132+116+18+04+02+11=

512 + 128 + 32 + 16 + 8 + 1 = 697

1010111001 (2) 697 (10)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u dekadni brojni sistem.

5 4 3 2 1 0 -1-2-3
101011,101(2) X (10)

Reenje:

125 + 024 + 123 + 022 + 121 + 120 + 12-1 + 02-2 + 12-3 =

1 1 1
132 + 016 + 18 + 04 + 12 + 11 + + 0 2 + 1 3 =
2 2 2

1 4 0 2 1 5
32+8+2+1+ = 43 + = 43 + 0,625 = 43,625
8 8

101011,101(2) 43,625 (10)

14
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u oktalni brojni sistem.

1001010111 (2) X (8)

Reenje:

1 1 2 7
001 001 010 111

1001010111 (2) 1127(8)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u oktalni brojni sistem.

10101001111,1010101(2) X (8)

Reenje:

2 5 5 3 5 2 4
010 101 001 111 , 101 010 100

10101001111,1010101(2) 2553,524 (8)

15
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u heksadecimalni brojni
sistem.

101110100101 (2) X (16)

Reenje:
B A 5
1011 1010 0101

101110100101 (2) BA5 (16)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz binarnog u heksadecimalni brojni
sistem.

10010010111,0111011(2) X (16)

Reenje:

4 9 7 7 6
0100 1001 0111 , 0111 0110

10010010111,0111011(2) 497,76 (16)

16
 OKTALNI BROJNI SISTEM

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz oktalnog u dekadni brojni sistem.
210
237 (8) X (10)

Reenje:

2 82 + 3 81 + 9 80 = 2 64 + 3 8 + 7 1=

128 + 24 + 7 = 159

237 (8) 159 (10)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz oktalnog u dekadni brojni sistem.
2 1 0 -1-2-3
372,361(8) X (10)

Reenje:

3 82 + 7 81 + 2 80 + 3 8-1 + 6 8-2 + 1 8-3 =

3 6 1
364 + 78 + 21 + + 2 + 3 =
8 8 8

3 64 6 8 1
192 + 56 + 2 + =
512

241
250 + = 250 + 0,4707 = 250,4707
512

372,361(8) 250,4707 (10)

17
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz oktalnog u binarni brojni sistem.

5276 (8) X (2)

Reenje:
5 2 7 6
101 010 111 110

5276 (8) 101010111110(2)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz oktalnog u binarni brojni sistem.

634,255 (8) X (2)

Reenje:

6 3 4 2 5 5
110 011 100 , 010 101 101

634,255 (8) 110011100,010101101(2)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz oktalnog u heksadecimalni brojni
sistem.

62135 (8) X (16)

18
Reenje:

X(8) X(2) X(16)

62135 (8) 645D (16)

HEKSADECIMALNI BROJNI SISTEM

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz heksadecimalnog u dekadni
brojni sistem.

3 2 1 0
A9C5 (16) X (10)

Reenje:

A 163 + 9 162 + C 161 + 5 160 =

A 4096 + 9 256 + C 16 + 5 1 =

40960 + 2304 + 192 + 5 = 43461

A9C5 (8) 43461 (10)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz heksadecimalnog u dekadni
brojni sistem.

2 1 0 -1-2 -3
A38,35C(16) X (10)

19
Reenje:

A 162 + 3 161 + 8 160 + 3 16-1 + 5 16-2 + C 16-3 =

3 5 12
10 256 + 3 16 + 8 1 + + 2 + 3 =
16 16 16

3 256 5 16 12
2560 + 48 + 8 + =
4096

860
2616 + = 2616 + 0,21 = 2616,21
4096

A38,35C(16) 2616,21 (10)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz heksadecimalnog u binarni brojni
sistem.

2DB4 (16) X (2)

Reenje:

5 2 7 6
101 010 111 110

5276 (8) 101010111110(2)

20
Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz heksadecimalnog u binarni brojni
sistem.

9381,C9F5 (16) X (2)

Reenje:

9 3 8 1 C 9 F 5
1001 0011 1000 0001 , 1100 1001 1111 0101

9381,C9F5 (16) 1001001110000001,1100100111110101 (2)

Primer :
Prevesti zadati brojni zapis iz heksadecimalni u oktalni brojni
sistem.

BC3D (16) X (8)

Reenje:

X(16) X(2) X(8)

BC3D (16) 136075 (8)

21
 1.2. Zadaci za vebu

1. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u binarni

brojni sistem.

a) 284 (10) = X (2) b) 57 (10) = X (2)

c) 639 (10) = X (2) d) 128 (10) = X (2)

e) 284,125 (10) = X (2) f) 549, 25 (10) = X (2)

g) 54656,625 (10) = X (2) h) 3598,345 (10) = X (2)

2. Prevesti zapise brojeve iz binarnog u dekadni ( decimalni )

brojni sistem.

a) 1010111 (2) = X (10) b) 101110111 (2) = X (10)

c) 11100000 (2) = X (10) d) 10101110 (2) = X (10)

e) 101,11101 (2) = X (2) f) 10011,11011 (2) = X (10)

g) 1101010,001 (2) = X (2) h) 101010,01 (2) = X (10)

22
3. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u oktalni
brojni sistem.

a) 47 (10) = X (8) b) 635 (10) = X (8)

c) 7612(10) = X (8) d) 512 (10) = X (8)

e) 424,625 (10) = X (8) f) 549,25 (10) = X (8)

g) 242,354 (10) = X (8) h) 623,256 (10) = X (8)

4. Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u dekadni ( decimalni )

brojni sistem.

a) 764 (8) = X (10) b) 63 (8) = X (10)

c) 215 (8) = X (10) d) 32 (8) = X (10)

e) 624,56 (8) = X (10) f) 22,334 (8) = X (10)

g) 634,55 (8) = X (10) h) 4632,2 (8) = X (10)

23
5. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog (decimalnog) u
heksadecimalni brojni sistem.

a) 934 (10) = X (16) b) 73 (10) = X (16)

c) 7432 (10) = X (16) d) 9283 (10) = X (16)

e) 98,825 (10) = X (16) f) 762,6 (10) = X (16)

g) 7,678 (10) = X (16) h) 6324,768 (10) = X (16)

6. Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u dekadni

( decimalni ) brojni sistem.

a) 5F (16) = X (10) b) CA4 (16) = X (10)

c) 524 (16) = X (10) d) D9A (16) = X (10)

e) B2,C (16) = X (10) f) E71,F (16) = X (10)

g) 531,FE4 (16) = X (10) h) D15,82 (16) = X (10)

24
7. Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u binarni brojni sistem.

a) 713 (8) = X (2) b) 51 (8) = X (2)

c) 312 (8) = X (2) d) 125 (8) = X (2)

e) 61,62 (8) = X (2) f) 2156,41 (8) = X (2)

g) 15246,4 (8) = X (2) h) 346,5164 (8) = X (2)

8. Prevesti zapise brojeve iz binarnog u oktalni brojni sistem.

a) 10100 (2) = X (8) b) 1000100 (2) = X (8)

c) 1001111 (2) = X (8) d) 111111 (2) = X (8)

e) 1010001,100111 (2) = X (8) f) 1001,10010 (2) = X (8)

g) 100100100,111011 (2) = X (8) h) 101010,1011 (2) = X (8)

25
9. Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u binarni brojni
sistem.

a) 24F (16) = X (2) b) FACD (16) = X (2)

c) A256 (16) = X (2) d) 9312B (16) = X (2)

e) BAD,7215 (16) = X (2) f) DAD,512 (16) = X (2)

g) FACF,FAF (16) = X (2) h) 156,616 (16) = X (2)

10. Prevesti zapise brojeve iz binarnog u heksadecimalni brojni

sistem.

a) 100100 (2) = X (16) b) 101010 (2) = X (16)

c) 101111101 (2) = X (16) d) 111111111 (2) = X (16)

e) 101,1000110010 (2) = X (16)

f) 1000011001, 1000110 (2) = X (16)

g) 10000110001010,10010000010 (2) = X (16)

h) 10010010,01000011 (2) = X (16)

26
11. Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u oktalni brojni
sistem.

a) FA (16) = X (8) b) ADD (16) = X (8)

c) 982F (16) = X (8) d) BA872 (16) = X (8)

e) EC6,62F (16) = X (8) f) 91,FEA (16) = X (8)

g) 6513,EA (16) = X (8) h) D265,CAB (16) = X (8)

12. Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u heksadecimalni brojni

sistem.

a) 2156 (8) = X (16) b) 6534 (8) = X (16)

c) 241 (8) = X (16) d) 52164 (8) = X (16)

e) 16436,3 (8) = X (16) f) 526,415 (8) = X (16)

g) 651,516 (8) = X (16) h) 274,125 (8) = X (16)

27
 2. ARITMETIKE OPERACIJE U BROJNIM
SISTEMIMA

Binarna aritmetika
Aritmetike operacije koje se izvode nad binarnim
brojevima su jednostavnije od odgovarajuih operacija koje
koriste decimalne brojeve zbog elementarnih pravila sabiranja i
mnoenja. Ilustracije radi, operacija sabiranja i mnoenja
prikazane su u tabelama 2.1. i 2.3. .
0+0=0 0*0 = 0
0+1=1 0*1 = 0
1 + 1 = 10 1*1 = 1

Analiziraemo sada realizaciju operacija sabiranja,

oduzimanja, mnoenja i deljenja nad binarnim brojevima.

Sabiranje:

tabela 2.1.

Oduzimanje:

tabela 2.2.

28
 Mnoenje:

tabela 2.3.

Deljenje:

nulom nije dozvoljeno

jedinicom - trivijalno

Prevoenje zapisa brojeva

Neke dekadne brojeve je nemogue tano prevesti u binarni

zapisgreka zaokruivanja!

(0.1)(10)=(0.00011001100110.....)(2)

Tanost zapisa zavisi od brojna zapisa bitova sa kojima se

zapisuju brojevi u raunaru.

Prezentacija znak-moduo
Kod ove prezentacije se pozitivni i negativni brojevi
razlikuju samo u bitu znaka (kod binarnog brojnog sistema 0 za
pozitivne i 1 za negativne brojeve). Meutim, ovde se javlja
problem zbog postojanja dva ravnopravna naina za
predstavljanje brojna zapisa nula. Praktino je mogue nulu
predstaviti kao + 0 i kao - 0. Takoe se javlja problem i kod
sabiranja brojeva razliitog znaka, jer se najpre mora izvriti

29
poreenje apsolutnih vrednosti sabiraka da bi se odredio znak
rezultata.

Nepotpuni komplement
Nepotpuni komplement se jo naziva i komplement
najvee cifre pa se kod binarnog brojnog sistema jo naziva i
jedinini komplement. Nenegativni celi brojevi (u opsegu od 0
do 2 n1 , ako je za predstavljanje upotrebljeno n bitova) se i dalje
predstavljaju kao u binarnom pozicionom sistemu, tj.

Negativni brojevi se komplementiraju do najvee cifre

(tj. do jedinice kod binarnog brojnog sistema). Tako je
negativni broj koji ima istu apsolutnu vrednost kao gornji broj
A predstavljen u binarnom brojnom sistemu kao:

ili, generalno,

gde je

Sabiranje brojeva u nepotpunom komplementu odvija se tako

to se brojevi saberu, a eventualni prenos na mestu za znak
odbaci iz meurezultata i sabere sa cifrom najmanje teine, i
tako dobije rezultat koji je takoe u nepotpunom komplemetu.

30
Primer:

Pozitivan broj

x = 00102=210
n=3
b=2
Nepotpuni komplement (2) = (23+1 -1) 2 =
(100002 00012) 00102= 11012

znak
Negativan broj
znak

x = 11012=-210
n=3

b=2

Nepotpuni komplement (-2) = (23+1 -1) (-2) =

(100002 00012) 11012 = 00102

znak

31
Sabiranje s nepotpunim komplementom

Pravilo:

A B = A + nepotpuni komplement(B) = Rezultat + Prenos

Ako je prenos = 1 onda je konaan rezultat = rezultat bez
prenosa + 1.

Ako je prenos = 0 onda je rezultat negativan (stvarni rezultat je

nepotpuni komplement od rezultata sa negativnim
predznakom).

Primer:
01012 00102 = 01012 + 11012 = 1 00102

Pravi rezultat: 00102 + 1 = 00112

00012 00102 = 00012 + 11012 = 011102

Stvarni rezultat: - Nepotpuni komplement (11102) =

100002 00012 11102 = - 000012

Potpuni komplement
Potpuni komplement se jo naziva i komplement
osnove, pa je u binarnom brojnom sistemu njegov naziv i
dvojini komplement. Nenegativni brojevi se predstavljaju na
isti nain kao i ranije, dok se prezentacija negativnih brojeva
dobija tako to se najpre dobije nepotpuni komplement, a onda
na mestu najmanje teine doda 1.
Na ovaj nain se sa n bitova mogu predstaviti brojevi u
opsegu od 2 n1 do + 2 n1 -1. Pri tome imamo jedinstven prikaz
nule, a i izvoenje aritmetikih operacija je pojednostavljeno.
Naime, brojevi u potpunom komplementu se sabiraju tako to

32
se izvri sabiranje, a eventualni prenos na mestu za znak se
odbaci i tako dobije rezultat u potpunom komplementu.

Primer:

Potpuni komplement

Pozitivan broj
znak

x = 0 010 2 =2 10

n=3
b=2

Potpuni komplement (2) = 2 31 2 =

10000 2 0010 2 =1110 2

znak

Negativan broj

znak

x = 1 010 2 =-2 10

n=3
b=2

Potpuni komplement (-2) = 2 31 (- 2) =

10000 2 1110 2 =0010 2

znak
Sabiranje sa potpunim komplementom.

33
Pravilo:
A B = A + Potpuni komplement (B) = rezultat + prenos
Ako je prenos = 1 onda je rezultat korektan.
Ako je prenos = 0 onda je rezultat negativan (stvarni rezultat je
potpuni komplement od rezultata sa negativnim predznakom).

0101 2 0010 2 = 0101 2 + 1110 2 = 1 0011 2

prenos
0001 2 0010 2 = 0001 2 + 1110 2 = 0 1111 2
prenos
Stvarni rezultat: - Potpuni komplement(1111 2 ) =
10000 2 1111 2 = - 00001 2

Izraunavanje komplementa bez oduzimanja

Potpuni komplement: invertovati sve bitove i dodati 1.

Primer:

00102 => 11012 + 1 = 11102

Nepotpuni komplement: invertovati sve bitove.

Primer:

00102 => 11012

Zapis brojeva u raunaru

-Jedno binarno mesto se zove bit {0,1} 8 bitova = 1 bajt (byte)

-Zapisi u raunarima rei duine 1,2,4,8 bajtova.

34
Predstavljanje decimalnih brojeva u raunaru

U nepokretnom zarezu

fiksna pozicija decimalnog zareza.

U pokretnom zarezu (floating point)

brojevi se predstavljaju u obliku: m be

m mantisa
b baza
e eksponent

Pokretni zarez

Sabiranje odn. oduzimanje - pre sabiranja (oduzimanja)

brojevi se svedu na isti eksponent:

m1 be + m2 be = (m1 + m2) be

Mnoenje, odn. deljenje:

(m1 be1) (m2 be2) = (m1 m2) b(e1+e2)

Normalizovana mantisa: kada je b-1 |m| 1

Tada je preciznost najvea.

Pokretni zarez u nekim situacijama nije dovoljno precizan!

35
 2.1. Reeni zadaci

BINARNI BROJNI SISTEM

Sabiranje
11
+11
-----
110

Oduzimanje

110
- 101
------
001

Mnoenje

110 x 11
--------
110
+ 110
-----------
10010

36
Deljenje

1001 : 11 = 11
----
100
-011
-------
0011
-0011
-------
0000

OKTALNI BROJNI SISTEM

Sabiranje

447
+ 652
------
1321

Oduzimanje

54,3
- 45,4
-------
6,7

37
Mnoenje

123 x 21
--------
123
+ 246
-----------
2603

Deljenje

2603 : 21 = 123
----
26
-21
-----
50
- 42
-----
63
- 63
-----
0

38
 HEKSADECIMALNI BROJNI SISTEM

Sabiranje

127
+1AA
-----
2D1

Oduzimanje

2C
- 25
------
7

Mnoenje

53 x 11
--------
53
+ 53
-----------
583

Deljenje

583 : 11 = 53
----
58
- 55
----
33
- 33
----
0

39
 2.2 Zadaci za vebu

Sabiranje:

Binarni sistem

1. Sabrati dva binarna brojna zapisa (A + B = R).

a) A = 10101011101101(2)
B = 1001101110111(2)

b) A = 100111100,111(2)
B = 1001,0001110101(2)

2. Sabrati dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici (A + B = R).

a) A = 6327,65(10)
B = 5237,428(10)

b) A = 5421654,52(8)
B = 762123,265(8)

c) A = 927364C,A41(16)
B = F356B,D62(16)

40
 Oktalni sistem

3. Sabrati dva oktalna brojna zapisa (A + B = R).

a) A = 671234432(8)
B = 561234216543(8)

b) A = 245156,65245(8)
B = 3,6534256(8)

4. Sabrati dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A + B = R).

a) A = 627,45(10)
B = 3234,125(10)

b) A = 100100100,111100011(2)
B = 1011111,1001(2)

c) A = ABC,6D(16)
B = 9801,FD(16)

41
 Heksadecimalni sistem

5. Sabrati dva heksadecimalna brojna zapisa (A + B = R).

a) A = D9F6C56A(16)
B = 564C46E(16)

b) A = E526,C(16)
B = F,216587(16)

6. Sabrati dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

(A + B = R).

a) A = 2005,2005(10)
B = 2211,2211(10)

b) A = 2005,2211(8)
B = 2211,2005(8)

c) A = 10011110011,10101(2)
B = 111111,1111(2)

42
Oduzimanje:

Binarni sistem

1. Odrediti razliku dva binarna brojna zapisa (A - B = R).

a) A = 10101011101101(2)
B = 1001101110111(2)

b) A = 100111100,111(2)
B = 1001,0001110101(2)

2. Oduzeti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici (A -

B = R).

a) A = 6327,65(10)
B = 5237,428(10)

b) A = 5421654,52(8)
B = 762123,265(8)

c) A = 927364C,A41(16)
B = F356B,D62(16)

43
 Oktalni sistem

3. Odrediti razliku dva oktalna brojna zapisa (A - B = R).

a) A = 671234432(8)
B = 561234216543(8)

b) A = 245156,65245(8)
B = 3,6534256(8)

4. Oduzeti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A +

B = R).

a) A = 627,45(10)
B = 439,28(10)

b) A = 100100100,111100011(2)
B = 1011111,1001(2)

c) A = ABC,6D(16)
B = 3FD,B(16)

44
 Heksadecimalni sistem

5. Odrediti razliku dva heksadecimalna brojna zapisa (A -

B = R).

a) A = D9F6C56A(16)
B = 564C46E(16)

b) A = E526,C(2)
B = ABBA,25(2)

6. Oduzeti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici (A

- B = R).

a) A = 2211,2211(10)
B = 2005,2005(10)

b) A = 2211,2005(8)
B = 2005,2211(8)

c) A = 10011110011,10101(2)
B = 111111,1111(2)

45
Mnoenje:
Binarni sistem

1. Pomnoiti dva binarna brojna zapisa (A B = R).

a) A = 10110(2)
B = 110(2)

b) A = 111,01(2)
B = 11,11(2)

2. Pomnoiti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici

(A B = R).

a) A = 38,25(10)
B = 128,125(10)

b) A = 374,32(8)
B = 267,5(8)

c) A = AC,DC(16)
B = F,9(16)

46
 Oktalni sistem

3. Pomnoiti dva oktalna brojna zapisa (A B = R).

a) A =737 (8)
B =66 (8)

b) A =67,5 (8)
B =2,31 (8)

4. Pomnoiti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A B =

R).

a) A =235,7 (10)
B =11,3 (10)

b) A =110110,001 (2)
B =101,111 (2)

c) A =AD,F (16)
B =3,21 (16)

47
 Heksadecimalni sistem

5. Pomnoiti dva heksadecimalna brojna zapisa (A B = R).

a) A =ABC (16)
B =CC (16)

b) A =ADE,F (16)
B =5,89 (16)

6. Pomnoiti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

(A B = R).

a) A =358,123 (10)
B =7 (10)

b) A =72 (8)
B =36,5 (8)

c) A =111011010010,0010 (2)
B =10100,1 (2)

48
Deljenje:

Binarni sistem

1. Podeliti dva binarna brojna zapisa (A / B = R).

a) A = 10110(2)
B = 11(2)

b) A = 111,1(2)
B = 101(2)

2. Podeliti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici (A / B = R).

a) A = 23,3(10)
B = 7(10)

b) A = 37,5(8)
B = 7(8)

c) A = A,F(16)
B = B(16)

49
 Oktalni sistem

3. Podeliti dva oktalna brojna zapisa (A / B = R).

a) A = 345(8)
B = 5(8)

b) A = 435,4(8)
B = 2,1(8)

4. Podeliti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A / B = R).

a) A = 102(10)
B = 12(10)

b) A = 1001,111 (2)
B = 111 (2)

c) A = ABC (16)
B = B(16)

50
 Heksadecimalni sistem

5. Podeliti dva heksadecimalna brojna zapisa (A / B = R).

a) A = 10(16)
B = 9(16)

b) A = B2,E2(2)
B = A(2)

6. Podeliti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

(A / B = R).

a) A = 512,16(10)
B = 16(10)

b) A = 777 (8)
B = 12(8)

c) A = 10011,1(2)
B = 1000 (2)

51
Metoda komplementiranja:

1. U komplementarnoj aritmetici sa drugim komplementom

izvesti naznaena sabiranja algebarskih brojeva

A = 19(10) B = - 11(10)
A = - 19(10) B = - 11(10)

U sledeim brojnim sistemima:

a) Binarnom
b) Oktalnom
c) Heksadecimalnom

2. U komplementarnoj aritmetici sa drugim komplementom

izvesti naznaena sabiranja algebarskih brojeva

A = 5710) B = 3010)
A = - 57(10) B = - 1(10)

U sledeim brojnim sistemima:

a) Binarnom
b) Oktalnom
c) Heksadecimalnom

52
 3. KODIRANJE INFORMACIJA U
RAUNARSKOM SISTEMU

3.1.Binarno kodiranje numerikih podataka

3.2.Binarno kodiranje alfanumerikih podataka

3.1.Binarno kodiranje numerikih podataka

Koriste se radi tanog zapisa meovitih brojeva u

raunarskom sistemu.
Princip zapisa je da se svaka dekadna cifra kodira odreenim
binarnim zapisom. Za uspeno kodiranje neophodno je da
duina kodne rei bude bar etiri.
Pri kodiranju treba da bude ispunjen uslov
jednoznanosti, odnosno da sve binarne rei koje ulaze u kod
moraju da budu meusobno razliite.
Osobine koje omoguuju jednostavije izvoenje operacija
su:
Najveoj dekadnoj cifri (9) treba pridruiti re koja ima
najveu vrednost (posmatrana kao binarni broj).
Parnim i neparnim dekadnim ciframa treba da
odgovaraju parni odnosno, neparni binarni brojevi.
Kod je komplementaran ako su kodovi dekadnih cifara a
i b, za koje vai uslov a+b = 9 komplementarni (u smislu da su
cifre na odgovarajuim pozicijama komplementarne).
Kod je teinski ako je i-toj poziciji kodne rei pridruen
broj pi, tako da za dekadnu cifru q i njenu kodnu re y3 y2 y1 y0
vai jednakost q = p3y3 + p2y2 + p1y1 + p0y0

53
 Tabla 3.1.Binarni kodovi dekadnih cifara

Drugi naziv za binarni 8421 kod je NBCD (Natural Binary

Cod ).

BCD (Binary-Coded-Decimal)

U odnosu na standardnu binarnu prezentaciju kod BCD

kodiranja svaku decimalnu cifru kodiramo binarno.

Primer:

Kodirati dekadni broj 15 u BCD kodu.

15 standardni prevod u binarni kod bi bio 1111.

1 5
0001 0101

U BCD kodu prevodimo cifru po cifru dekadnog brojna zapisa.

54
Sabiranje u BCD kodu

BCD kod je najee koriteni teinski kod. Proces sabiranja

BCD brojeva je isti kao i kod binarnih brojeva sve dok je
decimalna suma 9 ili manja.

decimalno BCD

5 0101
+4 + 0100
9 1001

Za sluaj kada suma premauje decimalni broj 9, rezultat

se podeava dodavanjem decimalnog brojna zapisa 6. Tako na
primer, sabiranjem 8 i 6 imamo

55
Kod viak 3

Tipian neteinski kod je kod viak 3. Dobija se

dodavanjem 3 decimalnom broju, a zatim se vri konverzija
rezultata u 4-bitni binarni broj.

Sabiranje u viak 3 kodu

Ako se u konkretnom primeru koristi BCD kod nee se

generisati bit prenosa.Kada se koristi kod viak 3 javie se
prenos ka narednoj cifri vee teine. Rezultantna suma se,
nakon toga, podeava dodavanjem 3.

Sluaj kada je suma vea od 9, dodaje se 3.

Sluaj kada je suma manja od 9,oduzima se 3.

56
Ciklini kod

Neteinski kod koji za predstavu decimalnih brojeva

koristi neteinske binarne cifre je ciklini kod. Cikline kodove
karakterie osobina da se uzastopne kodne rei razlikuju samo
u jednoj bit poziciji.Ciklini kod je predstavljen u tabeli.

Grejov kod

Grejov kod duine n 0 je funkcija G(n,i) koja vri 1- 1

preslikavanje celog brojna zapisa
i 2 [0,2n - 1] priemu vai da se binarne reprezentacije G(n,i) i
G(n, i+1) razlikuju
tano na jednom mestu.
Karakteristike Grejovog koda su:
Funkcija koja vri preslikavanje nije jedinstvena, tako da
postoji vie Grejovih kodova duine n.
Jedna od najee korienih funkcija se moe definisati na
sledei nain:
i

Gn, i n i n gden 0, i 0,2n 1
2

ni oznaava i zapisano u binarnom sistemu kao neoznaen ceo

broj u polju duine n,
a ekskluzivnu disjunkciju.

57
 Tabela 3.2.Grejov kod duine 4.

3.2.Binarno kodiranje alfanumerikih podataka

Za razmenu informacije izmeu raunara i oveka

potreban je skup podataka. Skup znakova se komponuje
shodno specifinim pravilima. Skup znakova mora da sadri
slova, znake interpunkcije, komercijalne simbole i aritmetike
operatore. Druga klasa simbola koji pripadaju skupu znakova
su upravljaki znaci (control characters).

Alfanumeriki simboli:
numeriki simboli (0, 1, ..., 9)
slovni simboli (A, B, ..., Z)
inteprunkcijski znakovi (, . ; : ...)
specijalni simboli (#, $, %, ...)

Standardi:
ASCII (American Standard Code for Information
Interchange)
ISO 8859-1
Windows CP 1250
Unicode

58
 Tabela 3.3. ASCII kod
(American Standard Code for Information Interchange),
ISO kod.

Primer:

ASCII kod za znak " > " je 011 1110.

59
Znaenje pojedinih instrukcija ASCII koda je:

NUL -- logiki ureaj bez utjecaja ili odziva na poruku

SOH -- oznaka poetka kontrolnih podataka pred blokom poruke
STX -- oznaka kraja kontrolnih podataka i poetak bloka poruke
ETX -- oznaka kraja bloka poruke
EOT -- oznaka kraja prijenosa podatka (kontrole i poruke)
ENQ -- zahtijev za odgovor odredita
ACK -- potvrda odredita o prijemu
BEL -- aktiviranje zvunog poziva
BS -- brisanje kursorom unatrag (u lijevo) u redku
HT -- kontrola tabulacije (skokova) u redku
LF -- postavljanje kursora u novi red
VT -- kontrola tabulacije (skokova) po redovima
FF -- postavljanje papira tiskaa na poetak nove stranice
CR -- vraanje na polazni poloaj u istom redku
SO -- poetak bloka znakova drugaijeg znaenja
SI -- kraj bloka znakova drugaijeg znaenja
DLE -- promjena znaenja kontrolnih znakova
DC1 od DC4 -- korisniki definirani kontrolni znaci
NAK -- odgovor prijemnika o neostvarenom prijemu
SYN -- odravanje sinkronizacije (usklaenosti) prijenosa
ETB -- oznaka kraja bloka podataka
CAN -- poruka o pogreno otposlanim podacima
EM -- fiziki kraj poiljanja podataka
SUB -- slijedi zamjena za neispravne podatke
ESC -- daje mogunost uporabe proirenja koda
FS -- rastavlja blokova podataka (datoteka)
GS -- rastavlja grupe podataka u bloku
RS -- rastavlja pojedinih zapisa u grupi
US -- rastavlja jedinica
SP -- razmak (prazan znak)
DEL -- brisanje znaka s desne strane kursora

60
Kodovi za detekciju greaka

Najjednostavnije je da se doda jo jedan bit, tako da ukupan

broj jedinica u poruci bude paran ili neparan.

Primer:

originalna poruka: 001101

sa dodatnim bitom (uk. br. jedinica paran):

0011011

sa grekom: 0001011

Vidimo da je dolo do greke poto je ukupan broj jedinica

neparan!
Greke od vie od jednog bita mogu da prou nedetektovane!

1111011

Karakter za proveru bloka

b1 b2 b3 b4 p1
b5 b6 b7 b8 p2
p3 p4 p5 p6 p7

U sluaju greke od jednog bita bilo gde, mogue je

detektovati i korigovati greku:

b1 b2 b3 b4 p1
b5 b6 b7 b8 p2
p3 p4 p5 p6 p7

61
Kodovi za detekciju greaka

CRC kod (Cyclic Redundancy Character)

Poruka se kao niz bitova deli sa nekim unapred

dogovorenim brojem, rezultat se odbacuje, a ostatak pri delenju
se doda uz poruku.
Na prijemnoj strani se primljena poruka deli istim brojem
i ostatak se poredi sa primljenim ostatkom.

62
 3.3 Zadaci za vebu

1. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u BCD

kod.

a) 534(10)= X b) 10(10)= X

c) 138(10)= X d) 9(10)= X

2. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u

3 viak kod.

a) 12(10)= X b) 13(10)= X

c) 28(10)= X d) 250(10)= X

3. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

A= 9(10)

B= 5(10)

4. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

A= 5(10)

B= 2(10)

63
5. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

A= 275(10)

B= 104(10)

6. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

A= 186(10)

B= 99(10)

7. Sabrati dva brojna zapisa u 3 viak kodu.

A=3(10)

B= 11(10)

8. Sabrati dva brojna zapisa u 3 viak kodu.

A=2(10)

B= 3(10)

9. Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu.

Kvaka 22

10.Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu.

Banjalucka ulica 58

64
11.Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu. S tim da je nastala
greka u prenosu podataka u 7 karakteru na 5 bitu.

Tel. br. 053/221-988

12.Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu. S tim da je

otkrivena greka u prenosu podataka u 7 karakteru na 5 bitu.

VTS Doroj

65
 4. ISPITNI ZADACI

1.
a) Prevesti brojni zapis 191(10) u oktalni brojni sistem.
b) Prevesti brojni zapis E 7(16) u dekadni brojni sistem.

2. Sabrati dva dekadna brojna zapisa = 53,5(10) i B= 25.4(10)

u binarnom brojnom sistemu.

3. Odrediti razliku dva heksadecimalna brojna zapisa i

rezultat izraziti u binarnom obliku, (metodom potpunog
komplementa ).

=68D B=B5.

4. Kodirati u ASCII kod sledei tekst:

"VISA TEHNICKA SKOLA"-DOBOJ

Detektovati greku na 8 karakteru u 5 bitu i promenjeni rezultat

prikazati.

66
 1.
a) Prevesti brojni zapis 235 (10) u oktalni brojni sistem.
b) Prevesti brojni zapis C8 (16) u dekadni brojni sistem.

2. Sabrati dva dekadna brojna zapisa = 48,5 (10) i B =

18,125 (10) u binaranom brojnom sistemu.

3. Odrediti razliku dva heksadecimalna brojna zapisa i

rezultat izraziti u oktalnom brojnom sistemu,(metodom
potpunog komplementa).

= 6C9 B = BC3

5. Kodirati u ASCII kod sledei tekst:

SmerAUTOmatika i_ ELEKTRONIKA

Detektovati greku na 16 karakteru 7 bit i promenjen rezultat

prikazati.

67
1.
a) Prevesti brojni zapis 364(10) u binarni brojni sistem.
b) Prevesti brojni zapis F 4 (16) u oktalni brojni sistem.

2. Pomnoiti dva oktalna brojna zapisa = 33(8) i B = 54(8)

i rezultat prebaciti u binarni brojni sistem.

3. Odrediti razliku dv oktalan brojna zapisa i rezultat

izraziti u binarnom brojnom sistemu, (metodom
potpunog komplementa).

= 5124 B = 36

6. Kodirati u ASCII kod sledei tekst:

CR = X; SUB = X; ENQ = X;
Rezultate prebaciti u heksadecimalni sistem.

68
 5. REENJA

5.1.Brojni sistemi

1. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u

binarni brojni sistem.

a) 284 (10) = 100011100 (2) b) 57 (10) = 111001 (2)

c) 639 (10) = 1001111111 (2) d) 128 (10) = 10000000 (2)

e) 284,125 (10) = 11111000,001 (2)

f) 549, 25 (10) = 1000100101,01 (2)

g) 54656,625 (10) = 1101010110000000,101 (2)

h) 3598,345 (10) = 111000001110,01011 (2)

2. Prevesti zapise brojeve iz binarnog u dekadni ( decimalni )

brojni sistem.

a) 1010111 (2) = 87 (10) b) 101110111 (2) = 375 (10)

c) 11100000 (2) = 224 (10) d) 10101110 (2) = 174 (10)

e) 101,11101 (2) = 5,9063 (2)

f) 10011,11011 (2) = 19,8438 (10)

g) 1101010,001 (2) = 106,125 (2)

h) 101010,01 (2) = 42,25 (10)

69
3. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u
oktalni brojni sistem.

a) 47 (10) = 57 (8) b) 635 (10) = 1173 (8)

c) 7612(10) = 16674 (8) d) 512 (10) = 1000 (8)

e) 424,625 (10) = 650,5 (8) f) 549,25 (10) = 1045,2 (8)

g) 242,354 (10) = 362,2652 (8)

h) 623,256 (10) = 1157,203 (8)

4. Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u dekadni ( decimalni )

brojni sistem.

a) 764 (8) = 500 (10) b) 63 (8) = 51 (10)

c) 215 (8) = 141 (10) d) 32 (8) = 26 (10)

e) 624,56 (8) = 404,7188 (10) f) 22,334 (8) = 18,4297 (10)

g) 634,55 (8) = 412,7031 (10) h) 4632,2 (8) = 2458,25 (10)

5. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog ( decimalnog ) u

heksadecimalni brojni sistem.

a) 934 (10) = 3A6 (16) b) 73 (10) = 49 (16)

c) 7432 (10) = 1D08 (16) d) 9283 (10) = 2443 (16)

e) 98,825 (10) = 62,D3 (16) f) 762,6 (10) = 2FA,4C(16)

g) 7,678 (10) = 7,AD92 (16)

h) 6324,768 (10) = 18B4,C49C (16)

70
6. Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u dekadni (
decimalni ) brojni sistem.

a) 5F (16) = 95 (10) b) CA4 (16) = 3236 (10)

c) 524 (16) = 1316 (10) d) D9A (16) = 3482 (10)

e) B2,C (16) = 178,75 (10) f) E71,F(16) =3697,9375(10)

g) 531,FE4 (16) = 1329,9932 (10)

h) D15,82 (16) = 3349,5078 (10)

7. Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u binarni brojni sistem.

a) 713 (8) = 111001011 (2) b) 51 (8) = 101001 (2)

c) 312 (8) = 011001010 (2) d) 125 (8) = 001010101 (2)

e) 61,62 (8) = 110001,110010 (2)

f) 2156,41 (8) = 010001101110,100001 (2)

g) 15246,4 (8) = 001101010100110,100 (2)

h) 346,5164 (8) = 011100110,101001110100 (2)

71
8. Prevesti zapise brojeve iz binarnog u oktalni brojni
sistem.

a) 10100 (2) = 24 (8) b) 1000100 (2) = 104 (8)

c) 1001111 (2) = 117 (8) d) 111111 (2) = 77 (8)

e) 1010001,100111 (2) = 121,47 (8)

f) 1001,10010 (2) = 11,44 (8)

g) 100100100,111011 (2) = 444,73 (8)

h) 101010,1011 (2) = 52,54 (8)

9. Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u binarni

brojni sistem.

a) 24F (16) = 001001001111 (2)

b) FACD (16) = 1111101011001101 (2)

c) A256 (16) = 1010001001010110 (2)

d) 9312B (16) = 10010011000100101011 (2)

e) BAD,7215 (16) = 101110101101,0111001000010101 (2)

f) DAD,512 (16) = 110110101101,010100010010 (2)

g) FACF,FAF (16) = 1111101011001111,111110101111 (2)

h) 156,616 (16) = 000101010110,011000010110 (2)

72
10.Prevesti zapise brojeve iz binarnog u heksadecimalni
brojni sistem.

a) 100100 (2) = 24 (16) b) 101010 (2) = 2A (16)

c) 101111101 (2) =17D (16) d) 111111111 (2) = 1FF (16)

e) 101,1000110010 (2) = 5,8C8 (16)

f) 1000011001, 1000110 (2) =219,8C (16)

g) 10000110001010,10010000010 (2) = 218A,902 (16)

h) 10010010,01000011 (2) = 92,43 (16)

11.Prevesti zapise brojeve iz heksadecimalnog u oktalni

brojni sistem.

a) FA (16) = 372 (8) b) ADD (16) = 5335 (8)

c) 982F (16) = 114057 (8) d) BA872(16)= 2724162 (8)

e) EC6,62F (16) = 7306,3057 (8) f) 91,FEA (16)=221,7752(8)

g) 6513,EA (16) = 3121,352 (8)

h) D265,CAB (16) = 151145,6253 (8)

73
 12.Prevesti zapise brojeve iz oktalnog u heksadecimalni
brojni sistem.

a) 2156 (8) = 46E (16) b) 6534 (8) = D5C (16)

c) 241 (8) = A1 (16) d) 52164 (8) = 5474 (16)

e) 16436,3 (8) = 1D1E,3 (16) f) 526,415 (8)= 156,10D(16)

g) 651,516 (8) = 1A9,14E (16) h) 274,125 (8) = BC,55 (16)

5.2. Aritmetike operacije u brojnim sistemima

Sabiranje:
Binarni sistem

1. Sabrati dva binarna brojna zapisa (A + B = R).

a) R =11111001100100 (2)
b) R =101000101,1111110101 (2)

2. Sabrati dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici (A + B = R).

a) R =10110100101101,0001(2)
b) R =110100000100000000000,000000101(2)
c) R =1001001101100110101110111000,011110100011(2)

74
 Oktalni sistem

3. Sabrati dva oktalna brojna zapisa (A + B = R).

a) R = 562125453175(8)

b) R = 245162,5240756(8)

4. Sabrati dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A + B = R).

a) R = 7425,4631(8)
b) R = 604,403(8)
c) R = 121276,324(8)

Heksadecimalni sistem

5. Sabrati dva heksadecimalna brojna zapisa (A + B = R).

a) R = DF5B89D8(16)

b) R = E535,E16587(16)

6. Sabrati dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

(A + B = R).

a) R = 1078,6BEDF(16)
b) R = 88E,88E(16)
c) R = 533,98(16)

75
Oduzimanje:
Binarni sistem

1. Odrediti razliku dva binarna brojna zapisa (A - B = R).

a) R =1011101110110 (2)

b) R = 100110011,1100001011(2)

2. Oduzeti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici (A - B = R).

a) R =10001000010,01 (2)
b) R = 100100011111101011001,010011011(2)
c) R = 1001000110000000000011100000,110011011111(2)

Oktalni sistem

3. Odrediti razliku dva oktalna brojna zapisa (A - B = R).

a) R = 2040(8)

b) R = 245152,7770222(8)

4. Oduzeti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici (A - B = R).

a) R = 274,127(8)
b) R = 305,303(8)
c) R = 3276,562(8)

76
 Heksadecimalni sistem

5. Odrediti razliku dva heksadecimalna brojna zapisa

(A - B = R).

a) R = D49200FC(16)

b) R = 396C,99(16)

6. Oduzeti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

(A- B = R).

a) R = 316,01243(16)
b) R = 83,F7C(16)
c) R = 4B4,B8(16)

Mnoenje:
Binarni sistem

1. Pomnoiti dva binarna brojna zapisa ( A B = R ).

a) R =10000100 (2)

b) R = 11011,0011(2)

2. Pomnoiti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici

( A B = R).

a) R =1001100100100,11001(2)
b) R = 1011010100001100,00011001(2)
c) R = 101010000010,000111111100(2)

77
 Oktalni sistem

3. Pomnoiti dva oktalna brojna zapisa ( A B = R ).

a) R =62412 (8)

b) R =204765 (8)

4. Pomnoiti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici

( A B = R).

a) R =24,6674 (8)
b) R =475,77 (8)
c) R =220,3BF (8)

Heksadecimalni sistem

5. Pomnoiti dva heksadecimalna brojna zapisa ( A B = R ).

a) R =88DD0 (16)

b) R =3C2B,FE7 (16)

6. Pomnoiti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

( A B = R ).

a) R =9CA,DC6A7 (16)
b) R =6F0,2 (16)
c) R =12C1F,08 (16)

78
Deljenje:
Binarni sistem

1. Podeliti dva binarna brojna zapisa (A / B = R).

a) R =100,0101 (2)

b) R =1,1 (2)

2. Podeliti dva brojna zapisa u binarnoj aritmetici

( A / B = R ).

a) R =11,0101 (2)
b) R =100,10000101 (2)
c) R =0,11111110101110100010 (2)
Oktalni sistem

3. Podeliti dva oktalna brojna zapisa ( A / B = R ).

a) R =55,63 (8)

b) R =206,2645 (8)

4. Podeliti dva brojna zapisa u oktalnoj aritmetici

( A / B = R ).

a) R =10,4 (8)
b) R =1,32 (8)
c) R =371,15 (8)

79
 Heksadecimalni sistem

5. Podeliti dva heksadecimalna brojna zapisa ( A / B = R ).

a) R =1,1 (16)

b) R =11,E361 (16)

6. Podeliti dva brojna zapisa u heksadecimalnoj aritmetici

( A / B = R ).

a) R =20,028F6 (16)
b) R =33,1 (16)
c) R =2,7 (16)

Metoda komplementiranja:

1. U komplementarnoj aritmetici sa drugim komplementom

izvesti naznaena sabiranja algebarskih brojeva
U sledeim brojnim sistemima:

a) R1=1000(2) R2=11110(2)
b) R1=10 (8) R2=36(8)
c) R1=8(16) R2=1E(16)

80
2. U komplementarnoj aritmetici sa drugim komplementom
izvesti naznaena sabiranja algebarskih brojeva
U sledeim brojnim sistemima:

a) R1=1010111(2) R2=111010(2)
b) R1=127(2) R2=72(2)
c) R1=57(2) R2=3A(2)

5.3. Kodiranje informacija u raunarskom sistemu

1. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog (decimalnog) u

BCD kod.

a) 534(10)=010100110100 b) 10(10)= 00010000

c) 138(10)= 000100111000 d) 9(10)=1001

2. Prevesti zapise brojeve iz dekadnog (decimalnog) u

3 viak kod.

a) 12(10)=1111 b) 13(10)= 00010000

c) 28(10)=00011100 d) 250(10)= 11111101

3. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

R = 00010100

81
4. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

R = 0111

5. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

R = 001101111001

6. Sabrati dva brojna zapisa u BCD kodu.

R = 001010000101

7. Sabrati dva brojna zapisa u 3 viak kodu.

R = 01000111

8. Sabrati dva brojna zapisa u 3 viak kodu.

R = 1000

9. Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu.

Kvaka 22

K v a k a SP 2 2
1 1 1 1 1 0 0 0
0 1 1 1 1 1 1 1
0 1 0 0 0 0 1 1
1 0 0 1 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0
1 1 0 1 0 0 1 1
1 0 1 1 1 0 0 0

82
 10.Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu.

Banjalucka ulica 58

B a n j a l u c k a SP u l i c a SP 5 8
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 0 0
0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 1
0 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1
0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0
1 0 1 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0
0 1 0 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0

11. Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu. S tim da je

nastala greka u prenosu podataka u 7 karakteru na 5 bitu.

Tel. br. 053/221-988

T e l . b r . - 0 5 3 / 2 2 1 - 9 8 8
1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1
0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 1
1 1 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0

T e l . b b . - 0 5 3 / 2 2 1 - 9 8 8
1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1
0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 1
1 1 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0
0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0
0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0

83
 12.Izkodirati zadate karaktere u ASCII kodu.S tim da je
otkrivena greka u prenosu podataka u 7 karakteru na 5
bitu.

VTS Doroj

V T S SP D o r o j
1 1 1 0 1 1 1 1 1
0 0 0 1 0 1 1 1 1
1 1 1 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 1 0 1 1
1 1 0 0 1 1 0 1 0
1 0 1 0 0 1 1 1 1
0 0 1 0 0 1 0 1 0

V T S SP D o b o j
1 1 1 0 1 1 1 1 1
0 0 0 1 0 1 1 1 1
1 1 1 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0 1 1
1 1 0 0 1 1 0 1 0
1 0 1 0 0 1 1 1 1
0 0 1 0 0 1 0 1 0

84
 LITERATURA

1. P.Hotomski; Matematika logika i principi programiranja;

Tehniki fakultet Mihajlo Pupin;Zrenjanin,1993.
2. G.Smiljani;Osnove digitalnih raunala,kolska knjiga,
Zagreb,2005.
3. H.Birolla,J.Hanuka,A.Kliment,N.Prelog;Temelji
informatike Repertorij informatike;Zeus,Zagreb,1996.
4. D.Obradovi;Osnovni raunarstva,Stylos,Novi Sad,2003.
5. D.Herceg,.Herceg;Numerika matematika,Stylos,
Novi Sad,2003.
6. M.Jovanovi;ABC Aritmetike (sa primjerima);Elektronski
fakultet,Ni,2004.
7. I.Ipi;Zapis podataka u raunalu,Zagreb,2004.
8. Stiven J.Searle;A brief history of caracters,Sakamura
laboratory,Tokyo,2004.
9. Slobodan B.Vuli;Raunarsto i informatika, Beograd,2001.
10. V.Sinkovi;Informaciske mree,kolska knjiga,Zagreb,
1994.
11. E.ehovi;Uvod u integrirane digitalne sisteme,Fer,
Zagreb,1991.
12. R.J.McElice;The theory of information and coding,
Cambrige university,Press,2002.
13. M.Schwartz;Tele communication net works:protocols,
modelling and analysis,Addison Wesley,1987.
14. S.Lin,D.J.Costello;JR. Error control coding: fundametals
and applications;Prentice hall,Inc. New Jersey,1983.
15. Lj.Petkovi;Numerika matematika sa programiranjem,
Gradina, Ni,1994.

85
16. Lj.Petkovi,S.Trikovi,P.Rajkovi;Zbirka zadataka iz
numerike matematike,DGIPNovaJugoslavija,
Vranje,1997.
17. G.Milovanovi,M.Kovaevi;Zbirka zadataka iz numerike
matematike,IDPNauna Knjiga,Beograd,1991.
18. E.Whittaker,G.Robinson;Teaj numerike matematike,
Nauna knjiga,1951.
19. D.Herceg,NKreji;Numerika analiza,Univerzitet u Novom
Sadu,Novi Sad,1997.

86
CIP -

,

004(075.8)(076)
007(075.8)(076)

Zbirka zadataka iz aritmetikih osnova raunarstva /

Perica Gojkovi, Gordana Jotanovi, Goran Jauevac. -
Doboj : Via tehnika kola, 2006 (Doboj : Grafiar). -
86 . : ; 24 cm

500. - : . 85-86.

ISBN 99938-815-2-X

1. , 2. ,

) - ) -

COBISS.BH-ID 5583

87