TORZIJA GREDE KRUNOG

POPRENOG PRESEKA

OTPORNOST MATERIJALA I
 DEFINICIJA TORZIJE
Torzija je vid naprezanja nosaa koji se javlja kada spoljanje
optereenje izaziva uvrtanje nosaa oko njegove podune ose,
na primer pri dejstvu dva suprotna sprega na krajevima nosaa
ije su ravni dejstva paralelne poprenom preseku.
F1 F2

Osa tapa

F2
F1
M1=F1 d1 M2=F2 d2

Mt

Mt
Mt

Mt
Mt
istom torzijom naziva se naprezanje nosaa na ijim krajevima deluju sile koje se
redukuju na spregove sila u ravnima krajeva tapa, jednakih momenata i suprotnih
smerova.
Momenti tih spregova se nazivaju momenti torzije (momenti uvijanja) i obeleavaju
se Mt.
Radi odreivanja unutranjeg momenta torzije koristi se poznata metoda preseka.
tap se zamiljenom ravni presee na dva dela. Svaki od tih delova treba da bude u
ravnotei, a to je mogue samo ako u zamiljenom preseku deluje unutranji
moment Mt koji je jednak momentu sprega spoljanjih sila na kraju tapa.
 KONVENCIJA O ZNAKU MOMENTA TORZIJE
Moment torzije Mt u nekom preseku je pozitivan ako on obre u smeru kazaljke
na satu kada se gleda u smeru spoljanje normale na povrinu tog preseka
(smer desnog zavrtnja).
 TIPOVI TORZIJE
Prema obliku poprenog preseka razlikuje se:

torzija nosaa punog poprenog preseka (krunog, pravougaonog)

torziju nosaa iji presek nije pun

taknozidni:

Ovde se obrauje samo torzija grede krunog poprenog preseka.

TORZIJA GREDE KRUNOG POPRENOG PRESEKA - PRETPOSTAVKE
Za nosa krune osnove izloen istoj torziji vae sledee predpostavke:
Pri deformaciji tap ostaje istog oblika; nosa samo rotira oko svoje podune ose
dok duina tapa i popreni presek ostaju nepromenjeni.

Pri deformaciji tapa popreni preseci ostaju ravni i upravni na osu tapa
(Bernulijeva hipoteza ravnih preseka).
To znai da se nosai krunog ili prstenastog poprenog preseka pri deformaciji ne
vitopere to ne vai za tapove iji popreni presek nije kruni.
DEFORMACIJA TAPA
IZLOENOG ISTOJ TORZIJI
 DEFORMACIJA TAPA IZLOENOG ISTOJ TORZIJI
Posmatramo pravu gredu krunog poprenog
preseka, poluprenika R, koja je na jednom
kraju ukljetena a na drugom optereena
momentom torzije Mt.
Pod dejstvom momenta torzije Mt dolazi do
deformacije grede. Popreni presek na mestu
dejstva momenta zarotirae se za ugao (l).
Popreni presek na mestu z zarotirae se za
ugao = (z).
U sluaju iste torzije je
linearna fukcija
(l )z
(z) =
l
Poduno vlakno AB na omotau grede posle
deformacije prelazi u poloaj AB, tj.
zarotirae se za ugao (R).

Poluprenik na mestu z zarotirae se za ugao = (z)

a izvodnica cilindra za ugao (R).
Posmatra se element tapa duine dz konzolne grede prikazane na prethodnom slajdu.
Mt Mt

z dz
l
.
Desni kraj zarotiran je u odnosu na levi za ugao d
Pravougaonik abcd na spoljanjoj povri elementa, posle deformacije prelazi u
abcd (s obzirom da je element mali, cilindrina povr moe se zameniti
odgovarajuom tangencijalnom ravni, ds - tangenta cilindrine povru u a)
Prvobitno pravi ugao bad smanjuje se za ugao bab = (R) to znai da
(R)
( ) predstavlja klizanje izmeu pravaca z i s.
bb = ( R ) dz = R d
d
(R ) = R = R
dz
d
=
dz
je relativno obrtanje dva poprena preseka na
jedininom rastojanju i naziva se ugao torzije.
 POMERANJA I DEFORMACIJE

M B MB
m = = lim , ml = = lim B M A =
BM MB BM , A M 2 2

Klizanje predstavlja promenu prvobitno pravog ugla

izraenu u radijanima.

s
= tg
c
DEFORMACIJA TAPA PRI ISTOJ TORZIJI
bb d
max = (R) = =R =R
ab dz

U optem sluaju i su funkcije koordinate z.

U specijalnom sluaju iste torzije,
ima konstantnu vrednosti du nosaa
(svaki popreni presek je izloen dejstvu istog max
momenta torzije). =
R
max = (R) =
R
= onda
l l
Tada se klizanje unutar nosaa, za proizvoljnu vrednost poluprenika ,
moe dobiti kao:

= = max
R
 STANJE NAPONA U TAPU IZLOENOM ISTOJ TORZIJI

Iz Hukovog zakona smiui napon je:

= G
E
gde je G=
2(1 + )
modul klizanja (smicanja)

max
= G jer je =
max
max = G R =
GR

= G = max
R
Smiui napon je linearna funkcija poluprenika , a deluje u pravcu
upravnom na poluprenik preseka.
STANJE NAPONA U TAPU IZLOENOM ISTOJ TORZIJI

Smiui naponi imaju osobinu konjugovanosti

deluju istovremeno u poprenim i podunim
ravnima. U nekoj taki na presenoj liniji tih ravni
deluju meusobno isti naponi usmereni ka
presenoj liniji ili od nje.
 VEZA IZMEU NAPONA I SPOLJANJEG OPTEREENJA

Posmatramo tap izloen istoj torziji.

Da bi se dobila ova veza primenjuje se metoda preseka.

Sila koja deluje na element povrine dA je dA,

a moment te sile obzirom na osu tapa je dA.
dM = dA
M z = 0 M t = dM = dA
A A
Zbir svih elementarnih momenata u preseku
jednak je momentu torzije Mt
Zamenom izraza za tangencijalni napon = G
dobija se: M t = G 2 dA gde je IO = 2 dA polarni moment inercije
A A
 Tako se dobija M t = G IO

Mt
= ugao torzije
G IO
Iz izraza za relativno obrtanje dva poprena preseka na jedininom rastojanju

d
=
dz l
odreuje se ukupan ukupan ugao uvijanja tapa duine l : d = dz = dz
0
l l
Mt
= dz = dz.
0 0
G I0
Ako je Mt=const i GI0=const, tada je: Mt
= l
G IO
 UGAO TORZIJE I TORZIONA KRUTOST
Mt
= Relativno obrtanje dva poprena preseka na jedininom rastojanju
G IO - ugao torzije

R 4 D4
I0 = = polarni moment inercije kruga
2 32
Ukupan ugao uvijanja tapa duine l = l [rad]
ugao uvijanja - torzije
Mt
= l [rad]
G IO
torziona krutost krutost preseka na
G Io torziju
Moduo klizanja
E
G=
2(1 + )
E 21000
G= = = 8 077 kN / cm 2
2(1 + ) 2(1 + 0,3)
 RASPODELA NAPONA U TAPU IZLOENOM ISTOJ TORZIJI

Konaan izraz za smiui napon u poprenom preseku grede krunog

poprenog preseka glasi:

M M Mt
= G = G t = t =
G IO IO IO

Dakle, smiui napon du poluprenika se menja

po linearnom zakonu.
U sreditu krunog poprenog preseka za =0, smiui napon je =0.
U najudaljenijim takama =R napon je najvei:
Mt
max = R
IO
Odnos
IO
naziva se Wt otporni moment pri torziji
R
Wt =
IO IO
= Mt
R D max =
2
Wt
 Dijagram smiuih napona za pun kruni popreni presek

Mt
=
IO
Geometrijske karakteristike krunog preseka su

D4 R 4
I0 = = cm 4
32 2
D3 R 3
Wt = = cm3
16 2

Maksimalan smiui napon u poprenom preseku grede krunog poprenog

preseka je za =R=D/2

Mt Mt D M t D 16 M t M t
max = R= = = =
IO IO 2 D 24
D 3
Wt
Wt 32
Raspodela smiuih napona u krunom poprenom preseku

Mt
=
IO max

Mt max
max =
Wt
max
Mt

max

Mt

max

Smiui naponi u poprenoj i podunoj ravni

 Raspodela smiuih napona u prstenastom poprenom preseku
Mt
=
IO

I0 =
(
R4 r4
=
) (
D4 d4 ) [cm ]
4

max 2 32

max Wt =
( D 4
d4 )
cm3
16 D

Mt

max

max

Smiui naponi u poprenoj i podunoj ravni

DIMENZIONISANJE TAPA IZLOENOG ISTOJ TORZIJI
Kruni popreni presek

Mt R 3 M t
max = dop Wt =
Wt 2 dop

2M t 16M t
R3 D 3
dop dop

Prstenasti popreni presek

2M t 16M t r d
R D = =
dop (1 4 ) dop (1 4 )
3 3
R D
Pored uslova vrstoe iz koga se odreuju poluprenici, tap izloen torziji
treba da zadovolji i uslov deformabilnosti ugao torzije ne sme da
prekorai odgovarajui dozvoljenu vrednost
Mt Mt
= dop I0
G IO G dop
D4 R 4
I0 = = cm 4
32 2

I0 =
(
R 4 r4 ) (
=
D4 d4 ) [cm ] 4
2 32

2M t 32M t r d
R4 D 4 = =
G dop (1 4 ) G dop (1 4 ) R D
TENZOR NAPONA PRI ISTOJ TORZIJI

0 0 xz 0

( S) = 0 0

yz ( S) =
0
zy 0
zx
 GLAVNI NAPONI PRI ISTOJ TORZIJI

Izrazi za odreivanje glavnih z 1

napona i pravaca glavnih osa 1,2 = max,min = z 2 + 4zy 2
kod ravnog stanja napona 2 2
2 zy
tg21,2 =
z

U sliaju iste torzije

z=0
pa su glavni naponi
1=
2=-
Glavni naponi jednaki su poznatom ivinom naponu ,
razlikuju se samo po znaku i deluju pod uglom 450 . a pravac glavnog napona
Ove ravni su glavne ravni i u njima nema smiuih napona.
1=450
TRAJEKTORIJE GLAVNIH NAPONA PRI ISTOJ TORZIJI
Lom ilavog materijala izloenog torziji

Lom krtog materijala izloenog torziji

 Primer
1. Odrediti maksimalan smiui napon i ugao torzije datog cilindrinog tapa ukoliko na
slobodnom kraju deluje moment torzije Mt = 10kNm.
2. Ukoliko je duina tapa 3 m, za koliko e se zarotirati?
3. Ako je dozvoljeni smiui napon doz = 60 MPa, koliki je maksimalni moment torzije
koji dati tap moe da primi? G= 81GPa, D=75mm.

D ( 0, 075 )
4 4

I0 = = = 3,106 106 m 4
32 32

D (10 10 ) ( 0, 075 / 2 )
3
Mt Mt
max = R= = = 120, 7 MPa
IO IO 2 ( 3,106 10 ) 6
 =
Mt
=
( 10 103 )
= 0, 03974 rad / m
Relativno obrtanje dva poprena G IO ( 81 109 ) ( 3,1063 106 )
preseka na jedininom rastojanju
- ugao torzije d 180 0, 03974
= = = 2, 277 0 / m
dz

Ukupan ugao uvijanja tapa duine l

= l = 2, 277 3 = 6,8310
ugao uvijanja - torzije

=
Mt
l=
( 10 103 ) 3
= 0,1192 rad =
0,1192 180
= 6,8310
G IO (81109 ) ( 3,1063 106 )

Mt R
max = dop
I0

Mt
dop I0
=
( 60 10 )( 3,106 10 )
6 6

= 4,97 kNm maksimalni moment torzije

R 0, 0375 za doz = 60 MPa