Otpornost materijala 2

DEFORMACIONI RAD

Određivanje stanja deformacije kod statički određenih nosača

Neko generalisano pomeranje xi kod statički određenog sistema moguće je dobiti

primenom prvog Castigliano-vog stava koji glasi:
Izvod deformacionog rada po generalisanoj sili Pi jednak je generalisanom pomeranju.

M xM x M M M M NN TT TT
xi = ò ds + ò y y ds + ò z z ds + ò ds + ò x x ds + ò y y ds
s
EI x s
EI y s
GI t s
EF s
GFx s
GFy
gde su:
M x , M y , M z , N , Tx , Ty – sile u presecima usled zadatog opterećenja;
M x , M y , M y , N , Tx , Ty – sile u presecima od jediničnog generalisanog opterećenja na
mestu tražene deformacije;
I x , I y – momenti inercije preseka;
I t – torzioni moment inercije preseka;
F – površina poprečnog preseka,
Fx , Fy – površine smicanja u pravcu x odnosno y ose;
E , G – modul elastičnosti i modul klizanja.
Pomeranje je pozitivno ako ima smer pretpostavljene generalisane sile!

Tražena deformacija xi može biti: linijsko pomeranje jedne tačke, razmicanje dveju tačaka,
obrtanje poprečnog preseka, relativno obrtanje dva poprečna preseka, itd.
U zavisnosti od toga koja se deformacijska veličina traži generalisano opterećenje se usvaja
na osnovu sledećih skica.
M=1.0
P=1.0
C C

v C j C

Vertikalno pomeranje tačke C Obrtanje preseka (nagib tangente

na elastičnu liniju u tački C)
M=1.0
B
P=1.0 D

DlBE DjAD

P=1.0 E A M=1.0
Relativno pomeranje (razmicanje) Relativno obrtanje preseka
tačaka B i E

1
 Otpornost materijala 2

Kod proračuna deformacija često se koriste redukovani izrazi

IC IC EI C IC EI C EI C
EI C xi = ò M x M x ds + ò M y M y ds + ò M z M z ds + ò NN ds + ò TxTx ds + ò TyTy ds
s
Ix s
Iy s
GI t s
F s
GFx s
GFy
podvučene su redukovane dužine štapa

Za nosače u ravni koriste se uprošćeni izrazi:

M M NN TT
xi = ò x x ds + ò ds + ò k y y ds
s
EI x s
EF s
GFy
gde je
F S2
k = ò 2 dF
I Fb

Uticaj transverzalnih sila na deformaciju se uglavnom može zanemariti svugde osim kod
nosača sa relativno malim rasponom u odnosu na visinu preseka. Zanemarivanjem uticaja
transverzalnih sila dobija se izraz:
M M NN
xi = ò x x ds + ò ds
s
EI x s
EF

Ukoliko su štapovi različitog poprečnog preseka proračun deformacija vrši se sa redukovanim

dužinama štapova.
I I F
EI C xi = ò MM C ds + C ò NN C ds
s
Ix FC s F

I C , FC – predstavljaju uporedni moment inercije i uporednu površinu. Kao I C , FC usvajaju se

karakteristike jednog (po želji izabranog) poprečnog preseka štapa.

Za rešetkaste nosače koristi se izraz:

NN NN
xi = ò ds = å i i li
s
EF i EFi
ako su štapovi različitog poprečnog preseka takođe se uvode redukovane dužine štapova
F
EFCxi = å N i N i C li
Fi
FC – uporedna površina, odnosno površina poprečnog preseka jednog, po želji odabranog,
preseka.

2
 Otpornost materijala 2

Vrednosti integrala koji se javljaju u izrazima za proračun deformacija određuju se

primenom Vereščaginovog postupka.
x = ò MM ds = FM M T
s

FM – površina dijagrama M,
M T – ordinata na dijagramu M koja odgovara težištu dijagrama M.

FM
T
M

M MT

Vereščaginov postupak

Vrednost integrala dobija se kao proizvod površine FM koja je ograničena krivom M

sa vrednošću funkcije M na mestu težišta površine FM . Ovo pravilo važi samo u slučaju
kada je dijagram M pravolinijski, dok dijagram M može da bude krivolinijski.

Takozvano 'Množenje dijagrama' često se vrši primenom gotovih izraza iz tablica.

Tablica vrednosti integrala prema Vereščaginovom postupku

a b c d e
M
M M M M
M1 M2
M l l l l l

1 1 1 2
1
M
lMM lMM lMM lM ( M 1 + M 2 ) lMM
l 2 2 2 3

M 1 1 1 1
2 lMM lMM lM ( 2 M 1 + M 2 ) lMM
l 3 6 6 3

M 1 1 1
3 lMM lM ( M 1 + 2 M 2 ) lMM
l 3 6 3
1 1
l [ M 1 ( 2M 1 + M 2 ) lM
4 M1 M2 6 3
+ M 2 ( M 1 + 2 M 2 )] ( M1 + M 2 )
l

1 1 1 8
5 òM
2
ds lM 2
3
lM 2
3
lM 2
3
(
l M 12 + M 1 M 2 + M 22 ) 15
lM 2

Dijagrami M i M mogu da se zamene!

3
 Otpornost materijala 2

Primena tablice integrala

1. Dijagrami sa različitih strana štapa
Negativni predznak (minus) u formulama uzima se samo u slučaju kada su dijagrami
sa različite strane štapa!

M1 M2 Slučaj d2 iz tablice
×
l M 1
l x = ò MM ds = - lM ( 2M 1 + M 2 )
s
6
Dijagram sa Dijagram sa
"gornje strane" "donje strane"

M Slučaj e3 iz tablice
×
l
M 1
l x = ò MM ds = - lMM
s
3
Dijagram sa Dijagram sa
"donje strane" "gornje strane"

2. Vrednosti na dijagramima u odnosu na krajeve štapa

Brojčane vrednosti na dijagramima, u odnosu na krajeve štapa, su uvek "Leva" ili
"Desna" vrednost, a nikada ne "Veća" ili "Manja" vrednost.

Slučaj d2 iz tablice
M1 M2 1
×
M
x = ò MM ds = lM ( 2M 1 + M 2 )
l l 6
s

M1 M2 1
×
M x = ò MM ds = lM ( 2M 1 + M 2 )
l l 6
s

3. Princip superpozicije
Složene dijagrame je potrebno prikazati kao zbir prostih figura.

M1 M1
M2 = + M2
l l l

M f M l
= +
l l
f

M1 f M1 l
M2
= + + M2
l l f l

4
 Otpornost materijala 2

Primer principa superpozicije

M1 M
×
M2 l
l

M1
M
×
l l
M
×
M2 l
l

5
 Otpornost materijala 2

Primer 1.
Odrediti vertikalno pomeranje tačke D i nagib tangente na elastičnu liniju u tačkama
koje se nalaze levo i desno od zgloba g.
20kN/m
E g B C
D A
l d
110kN
2.0 6.0 3.0 3.5 2.0 3.0 [m]

Reakcije usled spoljašnjeg opterećenja

Å Ò å M glevo = 0 : RA × 9 - 120 × 6 = 0 ® RA = 80kN
Å Ò å MC = 0 : 80 ×17.5 - 20 × 6 ×14.5 + 110 × 5 - RB × 3 = 0 ® RB = 70kN
Å - åV = 0 : 80 - 20 × 6 + 110 - 70 + RC = 0 ® RC = 0

Vrednosti momenta savijanja u karakterističnim tačkama nosača određene su na

osnovu 'leve' konvencije o pozitivnom znaku presečne sile.
M E = 80 × 6 - 120 × 3 = 120kNm
M D = 80 ×12.5 - 120 × 9.5 = -140kNm
M B = 80 ×14.5 - 120 ×11.5 + 110 × 2 = 0

20kN/m
D A E g B C

110kN RC=0
RA=80kN
2.0 6.0 3.0 3.5 2.0 3.0 [m]
RB=70kN
140

M
[kNm]
f=90
120
160

4.0

Maksimalna vrednost momenta savijanja (Mmax=160kNm) nalazi se na mestu na kojem

je transverzalna sila jednaka nuli! U ovom primeru ovaj podatak se nigde ne koristi.

a) Vertikalno pomeranje
Generalisano opterećenje za proračun vertikalnog pomeranja je vertikalna jedinična
koncentrisana sila sa napadnom tačkom na mestu traženog pomeranja.
Reakcije usled generalisane sile

Å Ò å M glevo = 0 : RA × 9 - 1 ×11 = 0 ® RA = 1.22&

Å Ò å MC = 0 : -1×19.5 - 1.22& ×17.5 - R × 3 = 0 ® B RB = 0.63
Å - åV = 0 : -1 + 1.22& - 0.63 + RC = 0 ® RC = 0.41

6
 Otpornost materijala 2

P=1.0
D g B C

RA=1.22 RB=0.63
2.0 6.0 3.0 3.5 2.0 3.0 RC=0.41
[m]
2.0
0.6&
M

0.7&
1.2&

1 1 é 1 1 1
vD =
EI sò MMds = ê
EI ë 6
( 3
)
- 6 ×120 2 + 2 × 0.6& - 6 × 90 2 + 0.6& - 3 ×120 × 0.6& -
3
( )
1 1 ù 1216.6&
3 6
(
- 3.5 ×140 × 0.7& - 2 ×140 2 × 0.7& + 1.2& ú = -
û EI
)
b) Obrtanje preseka desno od zgloba g
Promena nagiba tangente na elastičnu liniju (ili obrtanje preseka) u tački koja se nalazi
desno od zgloba g računa se na osnovu generalisanog opterećenja koje čini jedinični
koncentrisani moment koji deluje u tački g sa desne strane.

Å Ò å M glevo = 0 : RA × 9 = 0 ® RA = 0
Å Ò å MC = 0 : -1 + RB × 3 = 0 ® RB = 0.33&
Å - åV = 0 : 0.3& - R = 0 ®
C R = 0.33&
C

M =1.0
B C
g
RA=0 RB=0.33
2.0 6.0 3.0 3.5 2.0 3.0 RC=0.33
[m]
1.0 1.0

1 1 é1 1 ù 385.0
j gdesno = ò
EI s
MMds =
EI êë 2
3.5 × 140 × 1.0 +
2
2.0 × 140 × 1.0 úû = EI

c) Obrtanje preseka levo od zgloba g

Generalisano opterećenje čini jedinični koncentrisani moment koji deluje u tački g sa
leve strane.
Å Ò å M glevo = 0 : RA × 9 = 0 ® RA = 0
å
Å Ò M = 0: C -1 + R × 3 = 0 ®B R = 0.33& B

Å - åV = 0 : 0.3& - RC = 0 ® RC = 0.33&

7
 Otpornost materijala 2

M =1.0
B C
g
RA=0.11 RB=0.31
2.0 6.0 3.0 3.5 2.0 3.0 RC=0.20
[m]

0.39 0.61
0.6& 1.0

1 1 é1 1 1
j glevo = ò
EI s
MMds = ê
EI ë 3
6 ×120 × 0.6& + 6 × 90 × 0.6& + 3 ×120 × 2 × 0.6& + 1.0 -
3 6
( )
1 1 ù 291.43
- 3.5 ×140 × 0.39 - 2 ×140 ( 2 × 0.39 + 0.61) ú =
3 6 û EI

Primer 2.
Odrediti ugib tačke D i obrtanje preseka desno od tačke C, ako je krutost na savijanje
iznosi EI = 1MNm2 .

150kNm 100kN
C E
A 2EI B EI D EI F
3.0 2.0 1.0 2.0 1.0 [m]

Reakcije usled spoljašnjeg opterećenja

Å Ó å M Ddesno = 0 : RE × 2 - 100 × 3 = 0 ® RE = 150kN
Å Ò å M Bdesno = 0 : 100 × 6 - 150 × 5.0 + RC × 2 = 0 ® RC = 75kN

Vrednosti momenta savijanja u karakterističnim tačkama nosača određene su na

osnovu 'desne' konvencije o pozitivnom znaku presečne sile.
M E = -100 ×1.0 = -100kNm
M C = -100 × 4.0 + 150 × 3.0 = 50kNm
M Bdesno = -100 × 6.0 + 150 × 5.0 - 75 × 2.0 = 0
M Blevo = -100 × 6.0 + 150 × 5.0 - 75 × 2.0 + 150 = 150kNm
M A = -100 × 9.0 + 150 × 8.0 - 75 × 5.0 + 150 = 75kNm

8
 Otpornost materijala 2

150kNm 100kN
C E
A 2EI B EI D EI F
3.0 2.0 1.0 2.0 1.0 [m]
RC=75kN RE=150kN

100
M
[kNm] 75

150

50
Redukovane dužine l ¢
IC = I
I I
¢ = C l AB = 3.0 = 1.5m
l AB
I AB 2I
IC I
¢ =
lBC lBC = 2.0 = 2.0m
I BC I

Napomena: Redukovane dužine koriste se samo u izrazima za proračun deformacija, tj. samo
u izrazima za "množenje dijagrama"!

C E
A 2EI B EI D EI F
l 3.0 2.0 1.0 2.0 1.0
[m]

l' 1.5 2.0 1.0 2.0 1.0

[m] A B C D E F

a) Vertikalno pomeranje – Ugib

Generalisano opterećenje za proračun vertikalnog pomeranja je vertikalna jedinična
koncentrisana sila sa napadnom tačkom na mestu traženog pomeranja.
Reakcije usled generalisane sile
Å Ó å M Ddesno = 0 : RE × 2 = 0 ® RE = 0
Å Ó å M Bdesno = 0 : - 1 × 3.0 + RC × 2 = 0 ® RC = 1.5

Napomena: Dijagrami od jedinične sile crtaju se sa stvarnim dužinama štapa!

9
 Otpornost materijala 2

P=1.0
C E
A B D F
3.0 2.0 1.0 2.0 1.0 [m]
RC=1.5 RE=0

1.0
M
1.5

1 1 é1 1 1 ù
vD = ò MMds¢ = ê 1.5 ×1.5 ( 2 × 75 + 150 ) - 2 × 50 ×1 - 1 × 50 ×1ú =
EI s 1000 ë 6 3 3 û
62.5
= = 62.5 ×10 -3 m = 62.5mm
1000

"Množenje dijagrama" vrši se sa redukovanim dužinama!

b) Obrtanje preseka desno od tačke C
Obrtanje preseka u tački koja se nalazi desno od tačke C računa se na osnovu gene-
ralisanog opterećenja koje čini jedinični koncentrisani moment koji deluje u tački C sa desne
strane.
Reakcije usled jediničnog momenta
Å Ó å M Ddesno = 0 : RE × 2 = 0 ® RE = 0
Å Ò å M Bdesno = 0 : - 1 + RC × 2 = 0 ® RC = 0.5

Napomena: Dijagrami od jediničnog momenta crtaju se sa stvarnim dužinama štapa!

M =1.0
C E
A B D F
3.0 2.0 1.0 2.0 1.0 [m]
RC=0.5 RE=0
1.0

M
1.5

1 1 é1 1 ù
jClevo = jCdesno = ò MMds¢ = ê 1.5 × 1.5 ( 2 × 75 + 150 ) - 2 × 50 ×1ú =
EI s 1000 ë 6 3 û
79.2
= = 79.2 ×10-3 rad
1000

"Množenje dijagrama" vrši se sa redukovanim dužinama!

c) Vertikalno pomeranje tačke F

10
 Otpornost materijala 2

P=1.0
C E
A B D F
3.0 2.0 1.0 2.0 1.0 [m]
RC=0.75 RE=1.5

1.0
0.75
M

0.5
1 1 é 1 1 1
vF = ò MMds¢ = ê - 1.5 × 0.75 ( 2 × 75 + 150 ) + 2.0 × 50 × 0.5 + 1.0 × 50 × 0.5 +
EI s 1000 ë 6 3 3
1 1 ù 68.75
+ 2.0 ×100 ×1 + 1.0 ×100 ×1ú = = 68.75 ×10 -3 m = 68.8mm
3 3 û 1000

11
 Otpornost materijala 2

Primer 3.
Za dati luk na tri zgloba i opterećenje prema skici odrediti sledeća pomeranja:
a) vertikalno pomeranje tačke 5
b) obrtanje tangente u tački 5
c) promenu ugla u čvoru 3
d) promenu rastojanja između tačaka 3 i 6.
EI = 200 MNm2 I / F = 0.05m 2
q=20kN/m'

3 2I 4 2I 5

2.00
F 6

2.00
1 2

3.00 7.00 2.00

Ukoliko se zanemari uticaj transverzalnih sila na deformaciju, izraz za generalisano

pomeranje glasi:
MM i NN
di = ò ds + ò ds , odnosno
s
EI s
EF
I I F
EI C d i = ò MM C ds + C ò NN i C ds
s
I FC s F
Redukovane dužine štapova su određene prema:
I F
lik¢ = c lik lik¢¢ = c lik
I ik Fik
Izraz za generalisano pomeranje postaje:
I
EI C d i = ò MM ds¢ + C ò NN i ds¢¢
s
FC s
Usvojeno je I C = I FC = F

Uticaj normalnih sila na deformaciju može se zanemariti svugde sem kod prostih
štapova sistema!

Redukovane dužine štapova prikazane su na sledećoj skici:

3.5 1.0
0)

4.0

S'
(5.

ik

(S")
ik

12
 Otpornost materijala 2

Dijagrami momenata savijanja i normalnih sila usled zadatog opterećenja:

175
f=122.5

40
f=10

135

.25
M [kNm] N [kN]

-56
33.75 33.75

135
45

Ugib tačke 5

2.00
1.40
P=1.0
0.6
M

)
25
(N)
(0.
0.15 0.15
0.20

1.20

3.5 3.5 1.0 1.0 4.0

EI c v5 = 175 ×1.4 - 122.5 ×1.4 + 40 × 2 - 10 × 2 - 135 × 0.6 - 0.05 × 5 × 56.25 × 0.25
3 3 3 3 3
EI c v5 = -5.766 kNm3
5.766 ×10-3
v5 = - = -0.029 ×10-3 m uticaj normalnih sila
200
v5 = -0.029mm

Obrtanje tangente u tački 5

0.70

M=1.0 1.00

0.3
M
5)

(N)
12
(0.

0.075 0.075
0.10

0.10

3.5 3.5 1.0 2 4.0

EI cj5 = 175 × 0.7 - 122.5 × 0.7 + 40 ×1.0 - 1.0 ×10 ×1.0 - 135 × 0.3 -
3 3 2 3 3
-0.05 × 5.0 × 56.25 × 0.125 = 0.451kNm 2
0.451×10 -3
j5 = = 2.253 ×10-6 rad uticaj normalnih sila
200
j5 = 2.253 ×10-6 rad

13
 Otpornost materijala 2

Promena ugla u čvoru 3

M=1.0 1.0
0 1.00

1.00

)
15
M

(0.
(N)
0.25 0.25

3.5 2 4.0
EI c Dj3 = - 175 ×1.0 + 3.5 ×122.5 ×1.0 - 135 ×1.0 - 0.05 × 5.0 × 56.25 × 0.15 =
2 3 3
= -202.53kNm 2
202.53 ×10-3
Dj3 = - = 0.00101rad uticaj normalnih sila
200
Dj3 = -1.01 ×10 -3 rad

Promena rastojanja između tačaka 3 i 6

1.923
P=1.0
1.923

1.00
)
.00

P=1.0 M
(0

(N)

3.5 3.5 2 æ 135 ö

EI c Dl3- 6 = 175 ×1.923 - 122.5 ×1.923 + 1.923 ç 2 ×135 + ÷ = 334.121 kNm
3

3 3 6 è 2 ø
-3
334.121×10
EI c Dl3- 6 = 0.00167 m
200
Dl3-6 = 1.67 mm

14