HISTORIA

Gjimnazi i prgjithshm (2 or n jav, 74 or n vit)

HYRJE

N lndn e historis synohet q nxnsit t avancojn njohurit pr

rrjedhojat e zhvillimeve t prgjithshme shoqrore historike dhe t zhvi-
llojn shkathtsit pr jetn e tyre t prditshme. Pretendohet q prmes
lnds s historis t formsohet personaliteti i nxnsve n aspektin
shoqror, politik, kulturor, fetar, human, demokratik etj.

QLLIMET
Programi msimor i lnds s historis ka pr qllim:
Zhvillimin e aftsive t nxnsve pr t kuptuar dhe analizuar ligj-
shmrit e proceseve shoqrore, organizimin, funksionimin dhe
zhvillimin e shoqris njerzore nga Kongresi i Vjens (1814) deri
n fundin e Lufts s Par Botrore.
Aftsimin e nxnsve pr t analizuar dhe krahasuar mnyrn e je-
tess, t menduarit, zhvillimin ekonomik, politik, shoqror, t
arriturat shkencore n shekullin XIX dhe n fillim t shekullit XX.
Aftsimin e nxnsve pr t analizuar rolin e personaliteteve q
kan ln gjurm n histori si dhe veprave t mdha q ndikuan n
kahet e zhvillimit t shoqris njerzore.
Zhvillimin e t menduarit kritik pr shkaqet dhe pasojat e luft-
rave dhe ngjarjeve t tjera t rndsishme q e karakterizojn kt
periudh.
Aftsimin e nxnsve mbi rolin dhe rndsin e burimeve histo-
rike, interpretimin dhe prpunimin e tyre si vler m e lart arsi-
more pr lndn e historis, pr t arritur rezultate t dobishme
dhe afatgjata.

69
OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM DHE SPECIFIK

Nxnsit duhet t jet n gjendje:

T njohin
Zhvillimet e prgjithshme shoqrore dhe ligjshmrit e ktyre
zhvillimeve gjat shekullit XIX dhe n dekadat e para t shekullit
XX.
T kuptojn
Domethniet e termave dhe konceptet kryesore pr ngjarjet e
ksaj periudhe dhe mnyrn se si ato jan interpretuar nga ana e
historianve, shkrimtarve, politikanve, mediave etj.
T identifikojn
Personalitetet m t shquara politike, kulturore, arsimore, shken-
core etj., t ktyre periudhave nga historia kombtare, rajonale e
botrore.
T analizojn
Format e organizimeve shoqrore dhe shtetrore, jetn e njerzve,
zhvillimin e kulturave dhe besimeve n vend, rajon, Evrop e m
gjer.
Pikpamjet e ndryshme pr shtje t ndryshme historike dhe t
nxjerrin prfundime t vrteta pr shtjet kontarverse me qllim
t krijimit t nj pikpamje m t balancuar pr t tashmen dhe
perspektiv reale pr t ardhmen.
T vlersojn
Rolin e shteteve dhe institucioneve vendore e ndrkombtare n
avancimet e proceseve shoqrore.
Ngjarjet historike q ndikuan negativisht n zhvillimin shoqror,
n mnyr q ato t mos prsriten.
T zhvillojn qndrime dhe vlera
T mojn t arriturat dhe vlerat humane t shoqris njerzore
gjat shekullit XIX dhe n fillim t shekullit XX.
Sendrtojn ndjenjn dhe nevojn e mirkputimit, bashkpunimit
dhe kultivimit t marrdhnieve demokratike.
Respektimin e dallimeve (klasore, gjinore, etnike, kulturore, reli-
gjioze etj.) n shoqri.
Pr ruajtjen e trashgimis arkeologjike, ruajtjen e monumenteve
kulturo-historike, muzeve, arkivave, biblotekave etj., si pasuri
kombtare e njerzore n prgjithsi.

70
GJIMNAZI I PRGJITHSHM
2 x 37 = 74 or n vit (55 or zhvillim, 4 or n dispozicion dhe 15 or prsritje)

Kategoria Nnkategoria Prmbajtjet programore Rezultatet e pritshme Ndrlidhjet

IV. 3. Evropa gjat Nxnsit duhet t msojn pr: Nxnsit:
KOHA E RE Kohs s Re Evropa n shekullin XIX , deri
n Krizn Lindore
Kongresi i Vjens dhe Lidhja e
Shenjt.
Anglia n vitet 1815-1871.
Franca n vitet 1815-1871.
Gjermania n vitet 1815-1871.
Italia n vitet 1815-1871
Austro-Hungaria nga Kongresi i
Vjens e deri te Kriza Lindore.
Rusia n shekullin XIX deri te
Kriza Lindore.
(7 or)
programore
Me:
- Njohin vendimet e Kongresit t Gjeografin,
Vjens dhe rrjedhojat e tyre pr ekonomin,
vendet evropiane. filozofin,
- Kuptojn rrethanat dhe zhvillimet letrsin etj.
e prgjithshme n vendet kryesore
evropiane n at koh.
- Analizojn shkaqet, rrjedhojat dhe
ndikimin e Revolucionit t vitit
1848 n Evrop.
- Analizojn dhe vlersojn ndry-
shimet n Franc dhe rndsin e
bashkimit t Gjermanis dhe t
Italis.

IV. 6. Arsimi, kultura Idet liberale - Kuptojn rrethanat e zhvillimit t Gjeografin,

KOHA E RE shkenca dhe Zhvillimi i ideve liberale n ideve liberale dhe ndikimin e tyre. ekonomin,
teknika Evrop. - mojn dhe vlersojn t arriturat filozofin,
T arriturat n: shkenc, teknik shkencoro-teknike dhe kulturore sociologjin,
dhe kultur n shekullin XIX. t shekullit XIX. letrsin etj.

(2 or)

71
IV. 4. Perandoria Perandoria Osmane dhe
KOHA E RE Osmane dhe Ballkani gjat Kohs s Re
Ballkani gjat Perandoria Osmane n shekullin
Kohs s Re XIX deri m 1878.
Luftrat lirimtare n: Greqi, Serbi
e Mal t Zi.
Luftrat lirimtare n Rumani dhe
n Bullgari.
Shqipria n periudhn e
Tanzimatit. Fillet e Rilindjes
Kombtare Shqiptare.
Kriza Lindore e viteve `70 dhe
rreziku i coptimit t tokave
shqiptare.
Formimi i Lidhjes Shqiptare t
Prizrenit.
Lufta e Lidhjes pr ruajtjen e
trsis s tokave shqiptare.
Qeveria e Prkohshme e Lidhjes
Shqiptare t Prizrenit.
Lidhja Shqiptare e Pejs.
(10 or)
IV. 6. Arsimi, kultura Arsimi dhe kultura
KOHA E RE shkenca dhe Arsimi dhe kultura gjat fazs s
teknika par t Lvizjes Kombtare.
Arsimi dhe kultura shqiptare gjat
Lidhjes s Prizenit.
Prhapja e shkolls kombtare dhe
72
- Kuptojn rrethanat e Gjeografin,
gjithmbarshme t zhvillimit politik ekonomin,
e ekonomik t Perandoris Osmane fiozofin,
dhe reflektimet e saj n Ballkan. letrsin, artin
- Analizojn rrethanat e luftrave etj.
lirimtare t popujve t Ballkanit
pr liri kombtare.
- Mund t flasin n mnyr t
argumentuar pr pozitn e popullit
shqiptar n at koh.
- Analizojn rrethanat q rrezikonin
coptimin e tokave shqiptare.
- mojn dhe vlersojn Lvizjen
Kombtare Shqiptare, Lidhjen
Shqiptare t Prizrenit, Lidhjen e
Pejs.
- Kuptojn dhe vlersojn rolin e
personaliteteve kombtare n
Lvizjen Kombtare.
- Identifikojn t arriturat kryesore Gjeografin,
n lmin e arsimit dhe t kulturs ekonomin,
kombtare gjat asaj kohe. filozofin,
- Krahasojn zhvillimet arsimore e letrsin, artin
kulturore dhe ndikimet e tyre t etj.
popullit shqiptar.
 letrsis shqiptare pas Lidhjes s
Prizrenit.
Monumentet kulturo-historike t
shekullit XIX dhe t fillimit t
shekullit XX.
(4 or)
- Identifikojn monumentet
kulturo-historike kryesore t asaj
periudhe dhe vlersojn rndsin e
tyre.

IV. 5. Azia, Afrika Azia, Afrika dhe Amerika gjat
KOHA E RE dhe Amerika Kohs s Re
gjat Kohs Lufta civile n SHBA.
s Re SHBA-t pas lufts civile.
Amerika Latine n shekullin XIX
dhe n fillim t shekullit XX.
Kina , Japonia dhe India n fund t
shekullit XIX dhe n fillim t
shekullit XX.
Afrika n fund t shekullit XIX
dhe n fillim t shekullit XX.
- Njohin zhvillimet e prgjithshme Gjeografin,
n SHBA, Amerikn Latine, Azi artin,
dhe Afrik n shekullin XIX dhe filozofin,
n letrsin etj.
fillim t shekullit XX.
- Dallojn veorit kryesore
t ktyre vendeve.
- Krahasojn rrjedhojat ekonomike
politike n kto vende me ato
evropiane.

(5 or)

IV. 3. Evropa gjat Evropa n fund t shekullit XIX - Kuptojn rrethanat e prgjithshme Gjeografin,
KOHA E RE Kohs s Re dhe n fillim t shekullit XX. n vendet kryesore evropiane n ekonomin,
Gjermania, Anglia, Franca, Rusia, fund t shekullit XIX dhe n fillim shkencat
Austro-Hungaria dhe Italia n fund t shekullit XX. juridike,
t shekullit XIX dhe n fillim t - Analizojn veorit dalluese sociologjin,
shekullit XX. zhvillimore n kto vende. filozofin, artin,
letrsin etj.
(5 or)

73
IV. 4. Perandoria Perandoria Osmane dhe - Mund t diskutojn me argumente Gjeografin,
KOHA E RE Osmane dhe Ballkani n fund t shekullit pr rrethanat e prgjitshme n ekonomin,
Ballkani gjat XIX dhe n fillim t shekullit Perandorin Osmane dhe pozitn e shkencat
Kohs s Re XX. popujve dhe shteteve t Ballkanit juridike, artin,
Perandoria Osmane n fund t n fund t shekullit XIX dhe n muzikn,
shekullit XIX dhe n fillim t fillim t shekullit XX. letrsin,
shekullit XX. gjuhn etj.
Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia
n fund t shekullit XIX dhe n
fillim t shekullit XX.
Greqia n fund t shekullit XIX
dhe n fillim t shekullit XX.
Bullgaria dhe Rumania n fund t
shekullit XIX dhe n fillim t
shekullit XX

(4 or)

IV. 6. Arsimi, kultura Arsimi dhe kultura - Identifikojn t arriturat kryesore Edukatn
KOHA E RE shkenca dhe Arsimi dhe kultura te popujt e n arsim dhe kultur te popujt e qytetare,
teknika Ballkanit n fund t shekullit XIX Ballkanit. gjuhn,
dhe n fillim t shekullit XX. letrsin, artin,
muzikn etj.
(1 or)

V. 1. Bota n fillim Shqiptart n fillim t shekullit - Dallojn fazat e zhvillimeve t Gjeografin,

KOHA t shekullit XX Lvizjes Kombtare Shqiptare dhe ekonomin,
BASHKKOHORE XX Lvizja Kombtare n vitet 1901- kryengritjet antiosmane q shkencat
1908 Lvizja Kombtare n vitet karakterizojn vitet e para t juridike, artin,
1909-1911. shekullit muzikn,

74
 Kryengritja e prgjithshme
shqiptare e vitit 1912.
Luftrat Ballkanike (1912-1913).
Shpallja e Pavarsis s Shqipris
dhe veprimtaria kombtare e
Qeveris s Vlors.
Konferenca e Ambasadorve n
Londr dhe pasojat e saj pr
shqiptart.
Shqipria gjat regjimit t Princ
Vilhem Vidit.
Lvizja atdhetare n mrgim.
(8 or)
V. 1. Bota n fillim Lufta e Par Botrore
KOHA t shekullit Marrdhniet ndrkombtare n
BASHKKOHORE XX prag t Lufts s Par Botrore.
Lufta e Par Botrore (1914-
1916).
Hyrja e SHBA-ve n luft dhe
prfundimi i saj (1917-1918).
Shqipria gjat Lufts s Par
Botrore.
Kosova dhe viset e tjera shqiptare
gjat Lufts s Par Botrore.
(5 or)
XX. letrsin,
- Analizojn shkaqet dhe pasojat e gjuhn etj.
Luftrave Ballkanike.
- Kuptojn rrethanat dhe vlersojn
rndsin e shpalljes s Pavarsis
s Shqipris pr popullin shqiptar.
- Gjykojn rreth vendimeve t
Konferencs s Ambasadorve n
Londr dhe pasojat q patn ato
pr popullin shqiptar.
- Mund t prshkruaj karakteristikat
e regjimit t Princ Vidit dhe arsyet
e largimit t tij nga Shqipria.
- Jan n gjendje t interpretojn Gjeografin,
arsyet e shprthimit t Lufts s edukatn
Par Botrore. qytetare,
- Dallojn veprimet kryesore shkencat
ushtarake, politike e diplomatike t juridike, artin,
Fuqive t Mdha gjat Lufts s letrsin etj.
Par Botrore.
- Prshkruajn pozitn e
shqiptarve gjat Lufts s Par
Botrore.
- Analizojn dmet q solli Lufta e
Par Botrore pr njerzimin n
prgjithsi dhe pr shqiptart n
veanti.
75
 V. 5. T arriturat Arsimi, kultura, shkenca, - Vlersojn t arritura n kultur, Gjeografin,
KOHA n: kultur, teknika shkenc e teknik n aspektin e ekonomin,
BASHKKOHORE shkenc e teknik T arriturat n: kultur, shkenc e prgjithshm dhe kombtar q pati filozofin,
gjat shekullit teknik n fillim t shekullit XX. n fillim t shekullit XX. sociologjin,
XX Zhvillimi i arsimit te shqiptart n letrsin, artin,
fillim t shekullit XX. muzikn,
Letrsia dhe arti shqiptar n fillim teknologjin
t shekullit XX. etj.

(4 or)

Vrejtje: 4 or msimore jan n dispozicion t arsimtarit q sipas dshirs dhe interesimit t nxnsve t ken
mundsi pr t zgjedhur ndojn njsi msimore n kuadr t prmbajtjeve programore, historis lokale etj.
Mund t realizohet edhe vizit ndonj institucioni-vendi kulturo-historik (arkivave, muzeve, biblotekave,
instituteve, monumenteve etj.

76
HISTORI
Gjimnazi i shkencave shoqrore (3 or n jav, 99 or n vit)

QLLIMET

Programi msimor i historis ka pr qllim:

Aftsimin e nxnsve pr t kuptuar dhe analizuar ligjshmrit e
proceseve shoqrore, organizimin, funksionimin dhe zhvillimin e
shoqris njerzore nga Lufta e Par Botrore deri m sot.
Zhvillimin e aftsive t nxnsve pr t analizuar dhe krahasuar
mnyrn e jetess, t menduarit, zhvillimit ekonomik, politik,
shoqror, t arriturave shkencore t njerzimit gjat shekullit XX.
Aftsimin e nxnsve pr t kuptuar rolin e personaliteteve dhe
ndikimin e tyre n kahet e zhvillimit t shoqris njerzore.
T gjykuarit drejt pr shkaqet, rrjedhojat dhe pasojat e luftrave,
ndryshimet shoqrore q solln revolucionet etj.

OBJEKTIVAT E PRGJITHSHM DHE SPECIFIK

Nxnsi duhet t jen n gjendje:

T njoh
Kronologjin e zhvillimeve t ngjarjeve m kryesore nga historia
e vendit, rajonit dhe e bots Lufta e Par Botrore deri m sot.
Proceset dhe ligjshmrit e zhvillimeve t prgjithshme shoqrore
ekonomike, politike, kulturore, religjioze etj.

77
 T kuptoj
Shkaqet dhe faktort kryesor q ndikuan n thyerjet e mdha
shoqrore dhe avancimet demokratike gjat ksaj periudhe.
Rndsin e t arriturave shkencore dhe teknike dhe ndikimin e
tyre pr prparimin e prgjithshm t shoqris njerzore n kt
periudh.

T analizojn
Faktort q ndikuan n zhvillimet e proceseve shoqrore gjat
ksaj periudhe.
Pikpamjet e ndryshme pr ngjarjet me rndsi t veant, duke u
mbshtetur n burime historike.

T vlersojn
Rolin e shteteve dhe t institucioneve vendore e ndrkombtare
n avancimet e proceseve shoqrore.
Ngjarjet historike q ndikuan negativisht n zhvillimin shoqror,
n mnyr q ato t mos prsriten.
Kontributin e personaliteteve kryesore t vendit, t rajonit dhe t
bots.

T zhvillojn qndrime dhe vlera

T mojn t arriturat dhe vlerat e shoqris njerzore gjat
shekullit XX.
Sendrtojn ndjenjn dhe nevojn e mirkputimit, bashkpunimit
dhe kultivimit t marrdhnieve demokratike.
Respektimin e dallimeve (klasore, gjinore, etnike, kulturore, reli-
gjioze etj.) n shoqri
Pr ruajtjen e trashgimis arkeologjike, ruajtjen e monumenteve
kulturo-historike, muzeve, arkivave, biblotekave etj., si pasuri
kombtare e njerzore n prgjithsi.

78
GJIMNAZI I SHKENCAVE SHOQRORE
3 x 33 = 99 or n vit (81 or zhvillim, 4 or n dispozicion dhe 14 or prsritje)

Kategoria Nnkategoria Prmbajtjet programore Rezultatet e pritshme Ndrlidhjet

V. 1. Bota n Nxnsit duhet t msojn pr:
KOHA fillim t
BASHKKOHORE shekullit Lufta e Par Botrore
XX Marrdhniet ndrkombtare para
Lufts s Par Botrore.
Lufta e Par Botrore (1914-1916).
Hyrja e SHBA-ve n luft dhe
prfundimi i lufts (1917-1918).
Revolucioni i Tetorit dhe ndikimi i tij.
Shqipria gjat Lufts s Par
Botrore.
Kosova dhe viset e tjera shqiptare gjat
Lufts s Par Botrore.
Shqipria n mbarim t Lufts s Par
Botrore.
Lufta pr lirimin e krahinave t
pushtuara nga Italia dhe Mbretria
Serbo-Kroato-Sllovene (SKS).
Kongresi Kombtar i Lushnjs.
Ripushtimi serb i Kosovs dhe lufta
pr lirim dhe bashkim kombtar.
(10 or)
programore
Nxnsit: Me:
- Jan n gjendje t interpretojn Gjeografin,
rrethanat q uan n shprthimin e fizikn,
Lufts s Par Botrore. matematikn,
- Dallojn veprimet kryesore biologjin
ushtarake, politike e diplomatike t etj.
Fuqive t Mdha gjat Lufts s
Par Botrore.
- Prshkruajn pozitn e shqiptarve
gjat Lufts s Par Botrore.
- Shpjegojn arsyet e shprthimit t
Revolucionit t Tetorit n Rusi dhe
ndikimet q pati ai.
- Kuptojn rndsin e Kongresit t
Lushnjs dhe luftrave pr ruajtjen e
trojeve shqiptare nga coptimi.
- Vlersojn pozitn e Kosovs n
fundin e Lufts s Par Botrore.
- Analizojn dmet q solli Lufta e
Par Botrore pr njerzimin n
prgjithsi dhe pr shqiptart n
veanti.

79
V. 2. Bota midis Bota midis Dy Luftrave Botrore
KOHA dy luftrave Paqja e Versajs dhe Lidhja e
BASHKKOHORE botrore Kombeve.
Evropa midis dy luftrave botrore
(Britania e Madhe n vitet 1918-1939,
Franca n vitet 1918-1939, Italia n
vitet 1918-1925, Italia n vitet 1926-
1939, Gjermania n vitet 1918-1933,
Gjermania n vitet 1934-1939, Spanja
n vitet 1918-1939,Turqia midis dy
luftrave botrore, Bashkimi i
Republikave Socialiste Sovjetike-
BRSS 1918-1939, Vendet Skandinave
midis dy luftrave botrore).
Amerika, Azia dhe Afrika midis dy
luftrave botrore (SHBA midis dy
luftrave botrore, Amerika Latine
midis dy luftrave botrore, Kina dhe
Japonia midis dy luftrave botrore,
India midis dy luftrave botrore,
Vendet Afrikane n vitet 1918-1939).
(16 or)
V. 5. T arriturat T arriturat shkencore, teknike e
KOHA n: kultur, kulturore
BASHKKOHORE shkenc e T arriturat n shkenc e teknik. mes dy luftrave botrore.
teknik gjat Zhvillimi i arsimit, kulturs dhe artit
shekullit XX mes dy luftrave botrore.
80
- Kuptojn vendimet e Konferencs Gjeografin,
s Paqes n Versaj dhe rrjedhojat e edukatn
tyre. qytetare,
- Vlersojn rolin e Lidhjes s artin etj.
Kombeve.
- Analizojn situatn e brendshme
dhe rolin ndrkombtar t shteteve
kryesore botrore si (SHBA,
Britania e Madhe, Franca, Italia,
Gjermania, Spanja, Turqia, BRSS).
- Kan njohuri dhe mund t
diskutojn me argumente pr pozitn
dhe rolin e vendeve skandinave,
Kins, Indis, Japonis, vendeve t
Ameriks Latine e t vendeve t
Afriks.
- Dallojn t arriturat kryesore
ekonomike mes dy luftrave
botrore.
- Kuptojn pr t arriturat kryesore Letrsin,
shkencoro-teknike dhe kulturore gjeografin,
edukat
- Vlersojn t arriturat shkencoro- qytetare etj.
teknike dhe kulturore mes dy
luftrave botrore.
 (2 or)
V. 2. Bota midis Ballkani midis dy luftrave botrore
KOHA dy luftrave Shqipria n vitet 1920-1923.
BASHKKOHORE Botrore Revolucioni i vitit 1924 n Shqipri.
Shqipria gjat sundimit t Ahmet
Zogut.
Shqipria n vitet e Krizs Ekono-
mike Botrore (1929-1933)
Jugosllavia midis dy luftrave
botrore.
Pozita e shqiptarve n Kosov dhe
viset e tjera shqiptare n Jugosllavi
midis dy luftrave botrore.
Qndresa e shqiptarve kundr dhuns
jugosllave.
Greqia midis dy luftrave botrore.
Rumania dhe Bullgaria midis dy
luftrave botrore.
(9 or)
- Kuptojn pozitn e popujve t Letrsin,
Ballkanit mes dy luftrave botrore gjeografin,
n prgjithsi dhe t popullit edukatn
shqiptar n veanti. qytetare,
- Analizojn rrjedhojat e artin,
prgjithshme t shteteve ballkanike muzikn,
n at periudh. filozofin,
- Mund t diskutojn me argumente teknologjin
pr periudhn e sundimit t Ahmet etj.
Zogut n Shqipri.
- Vlersojn rrethanat n t cilat u
zhvillua, dhe ndikimet q pati
Revolucioni i Qershorit 1924.
- Prshkruajn pozitn e Kosovs n
at koh, gjendjen e popullsis
shqiptare dhe luftn e tyre pr
ruajtjen e identitetit dhe integritetit
nga prpjekjet pr shkombtarizim.

V. 5. T arriturat Arsimi dhe kultura - Kuptojn pr t arriturat kryesore Gjeografin,

KOHA n: kultur, Arsimi dhe kultura n Shqipri mes dy arsimore e kulturore t popullit letrsin,
BASHKKOHORE shkenc e luftrave botrore. shqiptar mes dy luftrave botrore. edukatn
teknik gjat Arsimi dhe kultura n Kosov mes dy - Vlersojn dhe mojn ato t qytetare etj.
shekullit XX luftrave botrore. arritura.

(2 or)

V. 3. Bota gjat Lufta e Dyt Botrore - Jan n gjendje t interpretojn Gjeografin,

KOHA Lufts s Dyt Bota n prag t Lufts s Dyt rrethanat q uan n shprthimit t letrsin,

81
BASHKKOHORE Botrore Botrore.
Fillimi dhe zhvillimet e Lufts s Dyt
Botrore n vitet 1939-1941.
Lufta e Dyt Botrore 1941-1943.
Lufta e Dyt Botrore 1944-1945.
Pushtimi italiano- fashist i Shqipris
dhe lufta e popullit shqiptar kundr tij
(1939-1943).
Pushtimi gjermano- nazist i Shqipris
dhe lufta e popullit shqiptar kundr tij.
lirimi i Shqipris.
Lufta antifashiste n Kosov (1941-
1943).
Lufta antifashiste n Kosov (1943-
1944).
Ripushtimi jugosllav i Kosovs (1945).
Pasojat e Lufts s Dyt Botrore.
Holokausti.
(12 or)
82
Lufts s Dyt Botrore. edukatn
- Dallojn veprimet kryesore qytetare,
ushtarake, politike e diplomatike t artin,
Fuqive t Mdha gjat Lufts s ekonomin
Dyt Botrore. etj.
- Prshkruajn pozitn e Shqipris
gjat Lufts s Dyt Botrore,
pushtimin Italiano-fashist dhe
gjermano-nazist.
- Vlersojn dhe mojn rolin e
Lufts Nacional lirimtare t
popullit shqiptar.
- Dallojn qndrimet dhe pikpamjet
e forcave kryesore politike e
ushtarake t shqiptarve gjat Lufts
s Dyt Botrore.
- Vlersojn pozitn e Kosovs gjat
Lufts s Dyt Botrore dhe luftn
antifashiste.
- Kuptojn dhe nxjerrin prfundime
pr ripushtimin jugosllav t
Kosovs.
- Analizojn dmet q solli Lufta e
Dyt Botrore pr njerzimin n
prgjithsi dhe pr shqiptart n
veanti.
- Mund t diskutojn me argumente
pr tmerret e Holokaustit dhe
ndikimin e saj n vetdijen e
njerzimit pr angazhimin
 kundr luftrave.
V. 5. T arriturat Arsimi, kultura - Prshkruajn situatn n t ciln Gjeografin,
KOHA n: kultur, Arsimi dhe kultura n Kosov gjat pati zhvillime n arsim e kultur n letrsin,
BASHKKOHORE shkenc e Lufts s Dyt Botrore. at koh. edukatn
teknik gjat qytetare,
shekullit XX (1 or) artin etj.

V. 4. Bota pas Bota pas Lufts s Dyt Botrore
KOHA Lufts s Dyt Situata ndrkombtare dhe Lufta e
BASHKKOHORE Botrore Ftoht.
SHBA n vitet 1945-1990.
Britania e Madhe n vitet 1945-1990.
Franca n vitet 1945-1990.
Gjermania n vitet 1945-1990.
Italia n vitet 1945-1990.
BRSS n vitet 1945-1990.
Vendet e Evrops Lindore pas Lufts
s Dyt Botrore.
Azia dhe Afrika pas Lufts s Dyt
Botrore.
Amerika Latine pas Lufts s Dyt
Botrore.
Forcimi i paqes dhe i siguris n
Evrop (OKB, OSBE, BE, KE, NATO
etj.).
Lvizjet demokratike t viteve `90 n
Evropn Lindore.
Kriza e sistemit komunist dhe
shprbrja e BRSS.
Globalizmi dhe problemet globale.
- Kuptojn gjendjen ndrkombtare Edukatn
pas Lufts s Dyt Botrore. qytetare,
- Mund t shpjegojn arsyet q gjeografin,
solln Luftn e Ftoht. artin etj
- Kuptojn zhvillimet e gjithmbar-
shme n vendet kryesore botrore
(n Evrop dhe kontinentet e tjera)
dhe rolin e tyre n marrdhniet
ndrkombtare.
- Shpjegojn me argumente
ndryshimet pozitive q ndikuan n
ndryshimet demokratike n Evrop.
- Mund t interpretojn mnyrn e
organizimit e funksionimit t
organizatave dhe institucioneve t
rndsishme ndrkombtare si OKB,
OSBE, BE, KE, NATO etj. dhe rolin
e tyre t rndsishm pr paqe,
siguri e zhvillim.
- mojn rndsin e ngadhnjimit
t proceseve demokratike ndaj
komunizmit n Evropn Lindore.
- Vlersojn rndsin e rnies s

83

(15 or)
V. 4. Bota pas Ballkani pas Lufts s Dyt Botrore
KOHA Lufts s Dyt Jugosllavia gjat viteve 1945-1990.
BASHKKOHORE Botrore Bullgaria dhe Rumania n vitet 1945-
1990.
Greqia dhe Turqia pas Lufts s Dyt
Botrore.
Vendosja e regjimit komunist n
Shqipri (1944-1948).
Shqipria gjat regjimit komunist
(1948-1990).
Prmbysja e diktaturs komuniste dhe
fitorja e demokracis n Shqipri.
Kosova dhe viset e tjera shqiptare n
ish-Jugosllavi gjat viteve 1945-1948.
Kosova dhe shqiptart deri te Plenumi i
Brioneve (1949-1966).
Kosova dhe shqiptart pas Plenumit t
Brioneve (1966-1974).
Kosova element konstituiv i Federats
Jugosllave (1974 -1981).
Demonstratat e vitit 1981 dhe rritja e
represionit ndaj shqiptarve.
Lvizja demokratike n Kosov (1989-
1997).
84
sistemit komunist n BRSS dhe
ndikimet pozitive q pati.
- Kuptojn tendencat globalizuese
dhe problemet e ndryshme globale
(terrorizmi, ndotja e mjedisit etj.).
- Kuptojn gjendjen e prgjithshme Edukatn
t popujve dhe shteteve ballkanike qytetare,
pas Lufts s Dyt Botrore. gjeografin,
- Mund t shpjegojn arsyet dhe letrsin
momentet kryesore t vendosjes s artin,
sistemit komunist n Shqipri. filozofin,
- Analizojn gjithanshm periudhn sociologjin
e sistemit komunist n Shqipri. etj
- Vlersojn arsyet q uan n
prmbysjen e sistemit komunist n
Shqipri dhe rndsin e ksaj pr
popullin shqiptar n prgjithsi.
- Analizojn dhe mund t
komentojn fazat e ndryshme npr
t cilat kaluan Kosova dhe viset e
tjera shqiptare n ish-Jugosllavi.
- Kuptojn politikn e shtetit
jugosllav ndaj shqiptarve.
- mojn veprimet e personaliteteve
shqiptare pr liri e prparim
kombtar.
- Prshkruajn eskalimin e situats
dhe likuidimin e autonomis s
Kosovs nga regjimi serb.
 Lufta e UK-s, ndrhyrja e NATO-s
dhe lirimi i Kosovs.
Diaspora shqiptare n Evrop, SHBA
dhe vendet e tjera 1945-1990.
(14 or)
- Analizojn dhe mojn
vetorganizimin e shqiptarve dhe
vendimet e tyre pr liri dhe pavarsi.
- Vlersojn dhe mojn shkaqet e
daljes s UK-s n sken, luftn e
saj pr liri, intervenimin
ndrkombtar t NATO-s dhe
lirimin e Kosovs.
- Identifikojn veprimtarin e
diaspors shqiptare pas Luft s
Dyt Botrore dhe rolin e saj t
rndsishm pr kombin.

V. 5. T arriturat Arsimi, kultura, shkenca - Vlersojn t arriturat n arsim, Gjeografin,

KOHA n: kultur, Zhvillimi i arsimit dhe kulturs n shkenc e kultur te shqiptart pas letrsin,
BASHKKOHORE shkenc e Shqipri pas Lufts s Dyt Botrore. Lufts s Dyt Botrore. artin etj.
teknik gjat Zhvillimi i arsimit dhe kulturs n
shekullit XX Kosov pas Lufts s Dyt Botrore.

(2 or)

Vrejtje: 4 or msimore jan n dispozicion t arsimtarit q sipas dshirs dhe interesimit t nxnsve t ken
mundsi pr t zgjedhur ndojn njsi msimore n kuadr t prmbajtjeve programore, historis lokale etj.
Mund t realizohet edhe vizit ndonj institucioni-vendi kulturo-historik (arkivave, muzeve, bibliotekave,
instituteve, monumenteve etj.

85
METODOLOGJIA E MSIMDHNIES

Metodologjia e msimdhnjes prcakton suksesin e realizimit t

qllimeve dhe objektivave q msimdhnsi ia paracakton vetes n baz
t prmbajtjeve programore.
Metodat dhe teknikat e msimdhnies jan po aq t larmishme sa
edhe vet stilet dhe mnyrat e nxnies s vet nxnsve. Prandaj, gjat
nj ore msimore, msimdhnsi mund t prdor disa forma, teknika,
dhe metoda msimore t kombinuara me njra-tjetrn n mnyr q t
arrij rezultate optimale gjat procesit msimor. Duke synuar prmbu-
shjen e krkesave pr nxnie cilsore me nxnsin n qendr sugjerohen,
metoda, forma dhe teknika t tilla si:

Format kryesore t organizimit t procesit msimor jan:

Puna me gjith klasn,
Puna me grupe (t mdha ose t vogla)
Puna me ifte
Puna individuale

Metodat:
E msimdhnies - (kallzimi, shpjegimi, ligjrata, biseda, demon-
strimi etj.)
E t msuarit - sht metod e puns s prbashkt e msimdhnsit
dhe nxnsve dhe prdoret pr arritjen e qllimeve, synimeve,
qllimeve, objektivave etj,
E t nxnit - (vrojtimi i pavarur, ushtrimet, diskutimet, debatet,
shfrytzimi i literaturs,shkmbimi i mendimeve etj.)
Krkimore - sht metod q mundson t bhen krkime historike
nprmjet burimeve dhe analizave lidhur me saktsin dhe
interpretimin e fakteve t gjetura.

Teknikat:

Ekziston nj numr i madh teknikash t msimdhnies dhe t

nxnies. Ktu sugjerohen vetm disa prej tyre.
- Brainstormingu (stuhi, mendimesh, gjenerim idesh)- sht
teknik efektive q m tepr prdoret n fillim t ors msimore.

86
 - Klasteri (grumbulli apo pema e mendimeve) - nxit nxnsit pr
t menduar rreth nj teme t caktuar. Rndom shrben pr t krijuar
lidhje midis fakteve.
- Insert-i - (sht sistem ndrveprues i shnimit pr t menduarit
dhe leximin e efektshm). Kjo teknik prdoret n pjesn kryesore dhe
sht efektive, sepse nxnsi sht gjithmon aktiv dhe mban qndrim
kritik ndaj asaj q e lexon.
- Pesvargshi sht teknik e veant e cila ka pes vargje, e cila
krkon prmbledhjen e informacionit n shprehjet t cilat prshkruajn
apo reflektojn rreth ides kryesore t tems.
- Xhigsou (Ndrthurja) sht teknik e t lexuarit n bashk-
punim, leximi i njsis msimore nuk bhet n trsi nga ana e t gjith
nxnsve, por nxns t caktuar jan prgjegjs pr pjes t caktuara.

Teknika t tjera jan: ditari dypjessh, di dua t dij msova, ese,

pesvargshi, rrjeti i diskutimit, diagrami i Venit shkrimi i lir etj.
Historia gojore sht gjithashtu ndr mnyrat bashkkohore t t
msuarit t lnds s historis.

N t gjitha rastet zbatimi i metodave apo teknikave msimore t

lartprmendura duhet t shoqrohet me prdorimin e materialeve
prkatse didaktike, pa t cilat nuk mund t arrihen rezultate e dshiruara.
Pr tema msimore t caktuara mund t shfrytzohen me sukses muzet,
galerit, bibliotekat, arkivat, ekskursionet n vendet dhe monumentet
kulturo-historike etj.

VLERSIMI

Vlersimi sht proces i mbledhjes sistematike, analizimit dhe

interpretimit t informatave me qllim t prcaktimit se n far shkalle
nxnsi i ka zotruar objektivat udhheqs.
Vlersimi sht proces i vazhdueshm dhe u shrben disa qllimeve
t ndryshme.
Ndr qllimet kryesore t vlersimit jan:
1. T siguroj informacion rreth prparimit t nxnsve.
2. T`u siguroj nxnsve informacion msimor.
3. T`i motivoj nxnsit.
4. T siguroj realizimin e objektivave t prcaktuar.
5. T vlersoj gatishmrin e nxnsve pr nxnie n t ardhmen.

87
Tipat e vlersimit

Ekzistojn tipa t larmishm vlersimi si:

- Vlersimi diagnostikues prcakton te nxnsit dobsit, vshtirsi-
t, problemet dhe identifikon nxnsit me nevoja t veanta.
- Vlersimi formues ka pr qllim ta udhzoj msuesin n planifi-
kim dhe te nxnsit t identifikoj vshtirsit gjat nxnies (puns) me
qllim q tu ndihmoj dhe t plotsoj nevojat e tyre pr nxnie m t
suksesshme.
- Vlersimi klasifikues ka pr qllim t caktoj pozitn e nxnsit n
raport me shkathtsit e zotuara paraprake dhe objektivat e parashikuar.
- Vetvlersimi sht proces i mbledhjes, analizimit, interpretimit t
informatave dhe veprimtaris q nxnsi e bn vet me an t ndonj
mjeti vlersues.
- Vlersimi prmbledhs bhet me qllim q t zbuloj shkalln e
arritjes s objektivave pas nj periudhe t caktuar t msimdhnies p.sh.,
pas nj kapitulli, gjysmvjetori,viti...etj.
- Vlersimi n baz t kritereve kupton vlersimin e do nxnsi
q prmbush kriteret e caktuara p.sh., krahasimi i pikve t testit me nj
standard t caktuar. Ky vlersim i siguron informacion msimdhnsit q
t identifikoj vshtirsit e nxnsit dhe t ndihmoj n prmirsimin e
tyre.

Vlersimi formues dhe diagnostikues nuk vlerson me nota, por n

baz t tyre msimdhnsi planifikon punn e tij.
- Vlersimi i brendshm prfshin planin msimor. Veprimtaria vle-
rsuese formulohet, zhvillohet dhe vlersohet nga msuesi.
- Vlersimi i jashtm. Veprimtarit vlersuse hartohen jasht shko-
lls (specialist t nivelit t lart).
- Vlersimi i prditshm bazohet n kontrollin e puns s nxnsit
n klas.
- Vlersimi paraprak bhet para testimit vlersues.
- Vlersimi prfundimtar bhet n fund t vitit dhe bazohet n vle-
rsimin prfundimtar t nj lnde t caktuar.
- Vlersimi n proces bazohet n vlersimin e mbikqyrjes s drejt-
prdrejt gjat kryerjes s nj pune ose detyre n zhvillim etj.

88
Veprimtarit kryesore t vlersimit n klas
Kontrolli i rndomt i veprimtarive n klas
Detyrat e shtpis
Testet

- Msimdhnsi gjat ors msimore i kontrollon rregullisht nx-

nsit, u jep informacione pr t lehtsuar nxnien dhe vazhdimisht kup-
ton prparimin e nxnsve dhe vshtirsit e tyre.
- Rndsia e detyrave t shtpis sht se prmes tyre sigurojm
informacione pr vazhdimin dhe zgjerimin e njohurive t nxnsve n
mnyr t pavarur dhe pr prvetsimin e njsive t msuara gjat kryer-
jes s detyrave t shtpis. N rast t paraqitjes s vshtirsive ndihma e
prindit sht e dobishme, por njhersh mund t jet edhe e padobishme
n rast se n vend q t hulumtoj pr zgjidhjen e detyrs nxnsi i merr
t gatshme nga prindi.

Format e testeve jan:

Me goj
Me shkrim
Prmes paraqitjes grafike etj.

Testimet jan t rndsishme pr t siguruar informacione pr prpa-

rimin e nxnsit, por n raste t veanta mund t ket edhe ant negative
pr arsye se te nxnsit shkaktojn ankth, stres, frik etj. Gjat zbatimit t
testimit, sistemi i poentimit zgjidhet nga vet msimdhnsi.
Pr vlersimin e njohurive t nxnsve prdorim edhe veprimtari t
tjera, p.sh.,
Vlersimi i eseve
Vlersimi me dosje
Vetvlersimi etj

BURIMET DHE MJETET MSIMORE

1. Aspekte t msimdhnies s historis, Prishtin, 1997.

2. Aspekte t msimdhnies s historis, Tiran, 1995.

89
 3. Bardhyl Musai, Psikologjia e Edukimit, Shtpia Botuese: Pegi,
Tiran,1999
4. Bardhyl Musai, Metodologjia e Msimdhnies, Tiran, 2003.
5. Grup autorsh, T kuptojm t kaluarn e prbashkt pr t ndr-
tuar t ardhmen, Ndryshime dhe vazhdimsi t jets s prditshme
n Shqipri, Bullgari dhe Maqedoni 1945 2000, botues:
EUROCLIO, Shoqata e Msuesve t Historis t Shqipris,
Shoqata Bullgare e Msuesve t Historis, Shoqata e Historianve
t Republiks s Maqedonis, Tiran, 2003.
6. Historia e Popullit Shqiptar I, Tiran, 2001.
7. Historia e Popullit Shqiptar II, Tiran, 2001.
8. Dr. Bep Jubani, Dr. Isa Bicaj, Dr. Vilson Kuri, HISTORIA pr
klasn e par t shkollave t mesme, Shtpia Botuese: Libri
Shkollor, Prishtin, 2001.
9. Dr. Fehmi Rexhepi, Dr. Isa Bicaj, HISTORIA pr klasn e par t
shkollave t mesme profesionale, Shtpia Botuese: Libri Shkollor,
Prishtin, 2001.
10. Fehmi Rexhepi, Frashr Demaj, Histori 10, pr Gjimnazin e
prgjithshm dhe pr Gjimnazin e shkencave shoqrore, Shtpia
Botuese: Libri Shkollor, Prishtin, 2004.
11. Jusuf Bajraktari, Fehmi Rexhepi, Frashr Demaj, Histori 10, pr
Gjimnazin matematik dhe informatik dhe Gjimnazin e shken-
cave natyrore, Shtpia Botuese: Libri Shkollor, Prishtin, 2004.
12. Isa Bicaj, Arbr Salihu Histori 10, pr Gjimnazin e gjuhve,
Shtpia Botuese: Libri Shkollor, Prishtin, 2004.
13. Fehmi Rexhepi, Frashr Demaj, Histori 11, pr Gjimnazin e
gjuhve, Shtpia Botuese: Libri Shkollor, Prishtin, 2004.
14. Jusuf Bajraktari, Isa Bicaj, Histori 11, pr Gjimnazin e pr-
gjithshm, Shtpia Botuese: Libri Shkollor, Prishtin, 2004.
15. Grup autorsh, Historia e popullit shqitar, pr shkolla t mesme,
botoi : Libri Shkollor, Prishtin,1998.
16. Grup autorsh, Historia e Shqipris dhe e shqiptarve, nn
redaktimin e prof. Dr. Hysni Myzyrit, botoi: Siprinti, Prizren,
2000.
17. Dr. Agron Gani, Dr.Hysni Myzyri, Dr. Jusuf Bajraktari, Historia
pr klasn e dyt t shkollave t mesme. botoi : Libri Shkollor,
Prishtin, 2001.

90
 18. Mikel Pjetrushi, Atlas historik i bots, Shtpia Botuese: Camaj
Pipa, Shkodr, 2001.
19. MASHT, Plani dhe programi msimor 9, Libri Shkollor,
Prishtin, 2002.
20. MASHT, Plani dhe programi msimor 10, Libri Shkollor,
Prishtin, 2003.
21. MASHT, Plani dhe programi msimor 11, Libri Shkollor,
Prishtin, 2004.

BURIMET N INTERNET

1. www.dadalos.org
2. www.historyplace.com
3. www.see-educoop.net
4. www.eurocliohistory.org
5. www.euroclio.net

91