TEMA : NDIKIMI I

HUMANIZMIT DHE RILINDJES

EVROPIANETE SHQIPTARET
Punoi : Hygrta Gjoni

Pranoi : Dallendyshe Dunga

Vleresimi :

Objektivat
1.

2.

3.

Te percaktojme
tematiken kryesore te
veprave te humanisteve
dhe rilindasve shqiptare .
Te argumentojme
kontributin e
humanisteve shqiptare
ne kulturen evropiane .
Te analizojme tiparet e
perbashketa te
humanizmit dhe rilindjes
shqiptare me ate
evropiane .

oTemat e
njohurive qe do
te rimerren :
1. Humanizmi dhe
rilindja
evropiane.
2. Zhvillime
kryesore te kesaj
periudhe si :
zbulimet
gjeografike,
reforme, dhe
kunderreforma,
PO .

 Numri

i oreve : 4 ore.
Veprimtarite qe do te kryhen : - Kerkimi i materialeve
ne internet .
- Kerkimi i materialeve
nga burime te tjera .
- Informacione nga TV
dhe gazeta.
- Pergatitja e
materialeve, leksioneve.
o

Permbajtja :
1. Periudha e rilindjes shqiptare.
2. Perfaqesuesit, veprat e tyre dhe tematika kryesore .
3. Kontributi qe kane dhene humanistet dhe rilindasit
shqiptare ne kulturen evropiane.
4. Te perbashketat e humanizmit dhe rilindjes evropiane
me ate te humanizmit dhe rilindjes shqiptare.

HISTORIA E HUMANIZMIT

Shoqria evropiane filloi t ndryshoj q n shekullin

XIV. Kto ndryshime u bn m t mdha e t thella
n shekujt XV-XVI.
M par jeta e njeriut ishte nn ndikimin e fes
kristiane. Kisha kishte autoritet mbi do gj : mbi
shkencn, artin dhe vete jetn e njeriut. Ajo dhe
librat me shenje u msonin besimtareve s do gj,
lufta smundja, fatkeqsit e natyrs dhe gzimet e
jets, pra e mira dhe e keqja vinin nga dshira e
Zotit. Jeta e vrtete sht ajo qiellore dhe jo jeta n
tok.
Shkrimtaret e mendimtart e shekullit XIV filluan t
shkputen nga kto msime. Ata studiuan artin dhe
kulturn e vjetr greke e romake. Ky qytetrim
vlersonte jetn toksore dhe bukurit e saj, si dhe
njeriun me aftesite e tij mendore e fizike. Kjo kultur
e re u quajt letrsi humane prandaj shkrimtaret,
artistet e mendimtart q studionin veprat e
klasikeve dhe gjuhen greke e latine u quajtn
humaniste dhe i gjith shekulli XIV u quajt periudha
e humanizmit.

RILINDJA

Letrsia shqiptare e Rilindjes Kombtare lindi dhe u zhvillua si pjes e pandar e lvizjes politiko-shoqrore e kulturore pr
lirimin e vendit nga zgjedha e huaj. Kjo lvizje, q nis nga mesi i shekullit XIX dhe arrin deri n vitin 1912, quhet Rilindje
Kombtare, prandaj edhe letrsia e ksaj periudhe quhet letrsi e Rilindjes Kombtare. Kjo sht kryesisht nj letrsi patriotike
me frym demokratike e popullore. Tema kryesore e saj ishte dashuria pr atdheun dhe popullin, evokimi i s kaluars heroike
dhe lufta pr lirimin kombtar e shoqror.
Kushtet historike q prcaktuan zhvillimin e saj, ishin kryengritjet e vazhdueshme kundr pushtuesve osmane, lufta pr pavarsi
dhe pr ruajtjen e trsis toksore t vendit nga synimet grabitqare t imperialisteve dhe t qarqeve shoviniste fqinje.
Letrsia e Rilindjes pati nj drejtim iluminist e n periudhn e fundit edhe vepra realiste, por n thelbin e vet ajo ishte nj letrsi
romantike. N veprat m t, mira t saj u shprehen ideale t larta kombtare, malli dhe dashuria e zjarrt pr mmdheun,
krenaria pr t kaluarn e lavdishme t popullit shqiptar dhe ndrra pr ta par Shqiprin e lir, t pavarur e t lulzuar.
Figura m e shquar e ksaj periudhe sht padyshim, Naim Frashri, autor i poems "Bagti e Bujqsi i "Historis s
Sknderbeut dhe i shum poezive t tjera patriotike, lirike e filozofike. Figura t tjera t shquara jan Jeromim De Rada,
A.Z.Cajupi, Gavril Dara i Riu, Ndre Mjeda, Asdreni etj.
Letrsia e Rilindjes shnon nj etap t re n historin e letrsis shqiptare. Ajo shnon kalimin nga letrsia me brendi fetare e
karakter didaktik, n letersin e re shqiptare, n letrsin e mirfillt artistike, duke hedhur n t njjtn koh edhe bazat e
gjuhs son letrare kombtare.

LETRSIA E RILINDJES

Vepra e par madhore e ksaj periudhe do t jet poema "Kngt e Milosaos", e poetit arbresh
Jeronim de Rada , botuar n vitin 1836. Gjith veprat q do t botohen m pas deri n 1912, do ti
takojn nj periudhe letrare q njihet nn emrin letrsia e Rilindjes. Kjo, sht nj letrsi kryesisht
patriotike, me nota luftarake dhe frymmarrje romantike. Ksaj letrsie, do ti prij poeti Naim Frashri,
i cili me poezin e vet lirike dhe epike u b poeti kombtar i popullit shqiptar N kuadrin e letrsis s
Rilindjes do t krijojn shkrimtar si Andon Zako - ajupi, F. Konica, Asdreni, F. Shiroka, G. Dara, Z.
Serembe etj. Letrsia e ksaj periudhe ishte kryesisht letrsi poetike.

Proza sapo do t bnte hapat e par si proz publicistike, historike dhe m pak si proz letrare. Po
kshtu dhe dramaturgjia do t jap veprat e para pioniere. Letrsia e re kombtare nis afr mesit t
shek. XIX lidhur me lvizjen e gjer pr lirimin nga sundimi I huaj dhe prandaj quhet letrsia e
Rilindjes Kombtare. Ajo pati nj drejtim iluminist e n periudhn e fundit edhe vepra realiste, por n
t mbisundoi romantizmi, bashkkohs me romantizmin evropian. U lvrua sidomos poezia. Kjo ishte
nj letrsi me frym demokratike e popullore, tema themelore ishte dashuria pr atdheun, evokimi i t
kaluars heroike dhe lufta pr lirim kombtar e shoqror. Te shqiptart e Italis (arbresht) u
shquanJeronim de Radame poemn "Kngt e Milosaos" (1836) e nj varg veprash t mdha
poetike,Gavril Dara i Riume poemn "Knga e Sprasme e Bals",Zef Skiroime shum poem, si
"Flamuri i Arbrit"(1885), "Mili e Hajdhia" (1890), "Te dheu i huaj" (1891), dhe poezi, kng
tradicionale dhe prmbledhje folklorike,Franesk Anton Santori,Zef Serembeetj.

Poeti i madh kombtar i ksaj periudhe shtNaim Frashri, autor i poems "Bagti e Bujqsi" (1886),
i "Historis s Sknderbeut" n vargje dhe i shum veprave t tjera patriotike, lirike e filozofike. Figura
t tjera t shquara jan poeti lirik e satirikAndon Zako ajupi("Baba Tomori", 1902), poettNdre
Mjeda,Aleks Stavre Drenova(Asdreni), novelistiMihal Gramenoetj.

Shekspir

Dante Aligeri

Rilindja Evropiane shpreh ne menyre

metaforike rigjallerimin dhe riperteritjen e
letersise dhe te arteve 1000 vjet mbas renies
se qyteterimit greko-romak. Por ne vetvete
Rilindja vendosiNJERIUNne qender te
gjithckaje, me vlerat e tij fizike, shpirteroe dhe
ato intelektuale dhe ju beri si asnjehere me
pare analize psikologjike personazheve dhe
karakterit njerezor qe shfaqet ne 1 veper
letrare.
Dhe ketu kemi disa nga figurat me te shquara
te te gjitha koherave: Shakespeare, Miguel
De Cervantes, Dante Aligheri
dhe ne fusha te tjera kemi: Da Vinci,
Mikelangelo, Galileo Galilei, Cristofor
Colombo Vasko De Gama.
Ishin ata te cilet sollen frymen e re njerezimit,
dhe gjithashtu rilinden vlerat shpirterore dhe
kulturore te tyre. Rilindasit e quajten veten
Humaniste, kurse veprimtarine e tyre
Humanizem, cka deshmon karakterin human,
pra njerezor te kesaj levizjeje.

Fazat

e Rilindjes Shqiptare
Epoka e Rilindjes dhe lvizja
kombtare q u zhvillua gjat saj
prbjn nj proces unik e trsor.
Megjithat, sikurse sht pranuar
n historiografin shqiptare, ajo
ndahet n katr periudha ose faza.

FAZA E PAR

Faza e parfillon n vitet 30 t shek. XIX dhe vijon deri n vitet e

shprthimit t Krizs Lindore, m 1876-1877. Kjo sht periudha e
ndryshimeve t rndsishme n jetn ekonomiko-shoqrore, politike e
kulturore t vendit, e konsolidimit t procesit t formimit t shqiptarve
si komb. N kt faz nis t prvijohet mendimi politik i Rilindjes, i
ideologjis dhe i programit t saj, q u prpunua nga ideologt e par t
Rilindjes. Prpjekjet pr afirmimin e kombit shqiptar nprmjet lvrimit e
prhapjes s kulturs dhe t arsimit shqip u shoqruan me nj zhvillim
t till t kulturs kombtare t papar deri ather, q n kushtet, n
t cilat ndodhej Shqipria asokohe, e pati qendrn e vet m shum n
kolonit shqiptare t mrgimit, por edhe brenda vendit. N kt faz t
lvizjes kombtare u formulua, ndonse jo n mnyr t plot, edhe
krkesa e organizimit autonom t trojeve shqiptare. Kjo periudh
karakterizohet gjithashtu nga nj varg kryengritjesh t popullsis
fshatare e qytetare q shprthyen n vitet 30-40 dhe q vazhduan
thuajse pa ndrprerje deri n fillimin e Krizs Lindore, m 1876-1877.
Epoka e re historike n t ciln u zhvilluan u dha atyre tipare t reja,
karakteristike pr lvizjet lirimtare t Rilindjes.

FAZA E DYTE

Faza e dytprfshin vitet 1878-1881, kur n

kushtet e Krizs Lindore, nj element i rndsishm
i s cils ishte edhe Lvizja Kombtare Shqiptare, u
shnua nj kthes e rndsishme n zhvillimin e
saj, u krijua organizata mbarshqiptare Lidhja e
Prizrenit. Lidhja dhe udhheqsit e saj prpunuan
programin m t plot politik t lvizjes kombtare
pr mbrojtjen e trsis territoriale t Shqipris
q krcnohej nga monarkit fqinje, pr bashkimin
e t gjitha trevave shqiptare n nj shtet autonom
kombtar. N kt faz, nn drejtimin e Lidhjes s
Prizrenit dhe t udhheqsve t saj m t
vendosur, u b prpjekja e par pr t sendrtuar
me rrugn e lufts s armatosur programin e
lvizjes kombtare, pr t themeluar shtetin
kombtar shqiptar. Nga kjo faz shtja shqiptare u
b nj realitet objektiv n politikn ballkanike t
Fuqive t Mdha, nj element i pandar i
kombinacioneve t tyre diplomatike n Ballkan dhe
n Evrop.

FAZA E TRET
Faza

e trete lvizjes kombtare shtrihet nga vitet 1881 dhe mbyllet m 1908, me
revolucionin e turqve t rinj. N kt periudh Lvizja Kombtare Shqiptare, edhe pse nuk
njohu pika t atilla kulmore, si ishin vitet e Lidhjes s Prizrenit, erdhi duke u rritur, si nga
pikpamja cilsore, me zhvillimin e mtejshm t mendimit politik e t kulturs, ashtu
edhe nga organizimi i saj. N vitet e para pas shtypjes s Lidhjes s Prizrenit mori hov lufta
pr shkolln dhe kulturn kombtare, u hodhn themelet e shkolls kombtare, u zhvillua
letrsia shqipe, u zgjerua publicistika shqiptare, zhvilloi veprimtarin e vet nj varg i tr
shkrimtarsh, mendimtarsh e publicistsh, q krijuan vepra, t cilat vun themelet e
letrsis dhe t kulturs s sotme shqiptare. N kt periudh zgjerohet m tej
veprimtaria patriotike e kolonive shqiptare t mrgimit, q dhan nj kontribut t muar
n lvizjen kombtare. Vitet e fundit t shek. XIX shnuan nj ngritje t re t lvizjes pr
autonomin e Shqipris, q u shpreh n dy drejtime kryesore: s pari, n prgatitjen e
nj vargu memorandumesh, peticionesh e traktatesh politike (ku spikat vepra Shqipria
ka qen, sht dhe do t bhet?), me t cilat u pasurua m tej programi politik i
Rilindjes pr formimin e shtetit kombtar, pr organizimin e kushtetutn e tij; s dyti, n
themelimin e nj organizate t re mbarshqiptare, t Lidhjes s Pejs (1899-1900), q
mori prsipr t vazhdonte, n kushtet e reja, misionin historik t Lidhjes s Prizrenit.
Themelimi i komiteteve Pr lirin e Shqipris dhe veprimtaria e tyre (1905-1908) ishte
dshmi e ngritjes s mtejshme t shkalls s organizimit t lvizjes kombtare n kt
faz. Ndonse vazhdoi t zhvillohet n mnyr t pavarur, me interesat e saj t veanta,
Lvizja Kombtare Shqiptare u bashkua me at t turqve t rinj dhe u b nj faktor i
rndsishm pr fitoren e Revolucionit xhonturk t vitit 1908.

FAZA E KATRT

Faza e katrt(1908-1912) hapet me fitoren e Revolucionit xhonturk dhe mbaron me

Shpalljen e Pavarsis t Shqipris m 28 Nntor 1912. Kjo sht periudha e rritjes s
lvizjes politiko-kulturore (m 1908-1910) dhe e kryengritjeve t mdha shqiptare kundr
sundimit osman n vitet 1910-1912, t cilat dallohen si nga prmasat e shkalla m e lart
e organizimit, ashtu edhe nga programi politik autonomist q parashtruan. Lvizja
kombtare u b n kto rrethana nj faktor i rndsishm ndrkombtar, ndrsa
kryengritjet shqiptare t viteve 1910-1912 e dobsuan pushtetin osman n Ballkan dhe i
hapn rrugn shkatrrimit t tij prfundimtar pas luftrave ballkanike t viteve 19121913.

Kryengritjet, sidomos ajo e prgjithshme e vitit 1912, prgatitn truallin pr Shpalljen e

Pavarsis s Shqipris, q ishte nj fitore e madhe historike me t ciln mbyllet epoka e
Rilindjes Kombtare. Por, i shpallur n vitet e luftrave ballkanike dhe pr shkak t
vendimeve t padrejta t Konferencs s Londrs t Ambasadorve t Fuqive t Mdha
(1912-1913), shteti i pavarur shqiptar nuk arriti t bashkoj, si ishte prcaktuar n
platformn politike t Rilindjes, t gjitha trojet e Shqipris, pjesa m e madhe e t cilave
mbeti jasht kufijve t tij, nn robrin e shteteve fqinje, t Serbis, t Malit t Zi e t
Greqis. N kto rrethana shtja kombtare shqiptare mbeti e pazgjidhur prfundimisht,
duke u kthyer n periudhat m pas n nj problem i lvizjes pr lirimin kombtar t asaj
popullsie shqiptare q mbeti n ato shtete dhe duke u br njherazi nj faktor q ndikoi
fuqishm n marrdhniet e shtetit shqiptar me kto vende fqinje.

KRAHASIMI MES HUMANIZMIT

SHQIPTAR DHE EVROPIAN
Humanizmi
(lat.humanitas- njerzia)
sht njfilosofi etikedhe nj botkuptim,
q drejtohet nga interesat, vleratdhedinjitetin veanti t njerzve. Aibazohet nga
thirrja e cilsive botrore
njerzore, veanrishtarsyes, historis s
prbashkt, prvojs dhebesimit.Toleranca(durueshmria),paqja dhe liria e
ndrgjegjes jan parimet m t
rndsishme pr jetesn e prbashkt
njerzore
Humanizmi

Europian

Humanizmi i organizon frontet e aksionit nfushat: e puns, banimit, sindikats,

politiks,dhe kulturs me qllim q t marr pak e ngapak karakterin e nj lvizjeje
t vrtet, qvepron n t gjitha aspektet e jets shoqrore.Sipas ksaj mnyre
veprimi, krijohen kushtetpr t integruar edhe forca t ndryshme, grupedhe individ
progresist, pa lejuar q kta thumbasin identitetin dhe karakteristikat e tyret
veanta. Qllimi i ksaj lvizjeje sht tnxis bashkimin e forcave t afta pr
tndikuar prher e m tepr mbi shtresat egjra t popullsis, dhe duke orientuar
meaksionin e saj, transformimin shoqror.
HUMANIZMI

SHQIPETAR

Te gjitha dokumentatkishtare,arkivat, veprat letrare nuk mund ti shpetonin

rrebeshitturk, ndersa gjate kesajkohe as qe mund te behej fjaleper zhvillimin letrar
brendakufijve te Shqiperise. Jashtevendit pozita ishte me e favorshme.

PERCAKTIMI I TEMATIKES KRYESORE TE

VEPRAVE TE HUMANISTEVE SHQIPTARE .

Ne shekujt XVI-XVIII qe i perket

periudhes se pas Humanzimit dhe
Rilindjes , tema qendrore e humanisteve
shqiptare lidhej me heroin kombetar
Skenderbeun . Ne fillim te shekullit te XVI
Onufri i Madh krijonte artin e ikonografise
qe lidhej kryesisht me tematiken
kishtare , nderkohe qe i pari qe hodhi
bazat e iknografise me realiste ishte
David Selenica , i ndikuar nga Venediku
dhe qendrat e medha europiane si Vjena ,
Budapest , etj te gjitha keto nen ndikimin
e Humanizmit dhe Rilindjes . Nderkohe qe
ne arkitekture pavarsisht ndikimit te
fuqishem te perandorise osmane
ndiheshin qarte edhe elementet popullore
vendase .

Marin Barleti
Argumentimi

i
kontributit te artisteve
shqiptare ne kulturen
europiane

Kontributi i humanisteve shqiptare eshte

vecanerisht i dukshem dhe i rendesishem
per historine tone , por edhe per historine
e Europes se asaj kohe .. Humanistet
shqiptare ndikuan pozitivisht ne opinion
evropian mbi Shqiperine dhe shqiptaret .
Ata krijuan marredhenie te mira me
perfaqesues me ne ze te Humanizmit
europian . Nga humanistet e huaj , si
Erazmi I Roterdamit ka vleresuar
veprimtarine mendore dhe shkencore te
Marulit , Becikemit , dhe humanisteve te
tjere shqiptare . Shume prej veprave te
humanisteve shqiptare kane hyre tashme
ne fondin e arte te pasurise kulturore
europiane qe i takon eriudhes se
humanizmit .

GJYKIMI MBI VLERESIMIN QE I ESHTE

BERE HUMANISTEVE SHQIPTARE .

Humanistet shqiptare dhane nje

kontribut te cmuar per periudhen e
Humanizmit. Fatkeqesisht Shqiperia
ndodhej ne kondita me te veshtira se
vendet e tjera te prekura nga humanizmi
dhe shume prej veprave te krijuara
ndoshta kane mbetur me ne heshtje se
sa shume kryevepra qe u bene simbol i
humanizmit dhe rilindjes . Ndaj gjykoj qe
fakti qe pjesa me e madhe e veprave te
humanisteve shqiptare ruhet ne fondin e
arte te pasurive kulturore eshte nje
tregues i qarte qe artistet shqiptare
humaniste jane vleresuar per vepren e
tyre dhe per kontributin e tyre , kontribut
i cili beri te njohur Shqiperine ne Europe .

NGJASHMERITE DHE VECORITE E HUMANIZMIT

NE SHQIPERI DHE NE EUROPE .
Vecorite e humanizmit dhe Rilindjes ne Europe :
Piktura temat e piktoreve nuk merreshin nga jeta qiellore e jeta
kristiane , por nga natyra dhe jeta njerzore ,ku pasqyrohet forca fizike e
mendore e njeriut te thjeshte .Perdorimi i ngjyrave i jepte piktures gjalleri
duke e shkeputur nga piktura e zbehte kishtare .
Arkitektura ndertesat jane plot kolona , shume elegante , me
kube e drite .Rendesi te vecante merr stilli korintik .
Skulpture artistet skulptore drejtojne vemendjen e tyre nga
veprat e famshme te antikitetit si te Fidias e Mironit . Skulpturat
paraqesin gjalleri , force , bukuri , harmni . Ato nuk ishin te ngurta si
skulpturat kishtare .
Vecorite e humanizmit dhe Rilindjes ne Shqiperi :
Piktura ne pikture dega me e zhvilluar ishte ikonografia , Ruhej
tematika liturgjike por ne keto piktura mbizetoronin ngjyrat e ndezura
duke dale nga zbehtesia kishtare. Gjithashtu ketyre pikturave iu shtuan
edhe tematikat realist dhe nga jeta origjinale.ne qender ishte figura e
heroit kombetar Skenderbeut .
Arkitektura Ndertesat ishin te llojeve te ndryshme nga me te
thjeshtat deri tek ndertimet klasike .Mbizoteronin ndertimi i xhamive
,kishave dhe keshtjellave .
Skulptura u shkeput shume pak nga arti mesjetar . Ajo ishte
perseri nje detaj zbukurues i arkitektures
Ndikimi i aktit te te drejtave , te deklarates se pavarsise dhe
deklarates mbi te
drejtat njeriut dhe qytetarit ne qyteterimin e sotem ,

NDIKIMI I HUMANIZMIT DHE RILINDJES N E ZHDUKJEN E

SISTEMIT FUDAL
Romantizmi dhe rilindja si synimin e tyre kryesor kishin crrenjosjen e feudalizmit . Nje sistemi i cili rezultj i pa suksesshem .
Te tille e beri marredhenia e cila ekzistonte midis feudalit edhe bujkrobit, qe ishte ne nje disnivel shume te madh, ku bujkrobi nuk
gezonte lirine. Ai ishte i detyruar te punonte per feudalin pa as edhe nje lloj perfitimi monetar, punonte vetem per te siguruar
ushqimin, gezonte nje ngaster toke te cilen e punonte, por perfitimet duhet ia jepte feudalit. Gjithashtu, paguante taksa te shumta,
kishte te drejte te martohej, te krijonte familje, por jo te krijonte pasuri. Ne kete sistem apo organizim te shoqerise, ishte edhe
menyra se si funksiononin marredheniet midis kishes dhe bujkrobit, te cilit per shkakun se nuk kishte te mira materiale, nuk i
ofroheshin sherbimet e kishes si dhe nuk gezonte nje status shoqeror.
Duke pare situaten ne te cilen ndodhej shoqeria europiane dhe ngerit te krijuar nga sistemi feudal, humanizmi dhe rilindja u krijuan
per ta zhdukur teresisht ate, por si fillim, duhej mesuar se nga duhet ia fillonin per te zhdukur kete sistem. Ne kete shoqeri
ekzistonte nje hierarki e tille shoqerore ku ne krye qendronte mbreti, me pas vinin kisha dhe feudali dhe ne fund fare ishte bujkrobi.
Ne qofte se ky sulmim do te fillohej nga mbreti, do te ishte teper e veshtire pasi ai gezonte pushtetin, ushtrine dhe do te ishte
teper e veshtire per tu bere balle. Nese do te goditeshin feudalet, ata gezonin fuqine dhe parate, pasi perbenin shtresen me te
pasur te popullsise.
Atehere u vendos te goditej kisha nepermjet ideologjise, si njesia e cila mbante gjalle akoma sistemin feudal. Gjithashtu, ishte ajo
qe siguronte lidhje midis mbretit dhe feudalit. Fillimisht Humanizmi dhe rilindja cilesohen si levizje kulturore te cilat mbizoteruan ne
Europe duke filluar nga shekulli i XIV-XV humanizmi dhe nga shekulli XVIII rilindja, por nese shihen me kujdes terminologjite apo ide
te cilat perdorin si per shembull: Vendosja e jetes tokesore per mbi ate hyjnoren qe u perdor si ideja kryesore e humanizmit. Nga
kjo shprehje verehet fare qarte se humanizmi sulmonte kishen, pasi kisha mbeshteste jeten hyjnore; ishte ai vendi ku njeriu do te
gjente paqen, ndersa humanizmi i kundervihet fuqishem kesaj ideje dhe pohonte se njeriu lumturine e vertete e gjen mbi toke.
E ne kete menyre, duke gjetur defektet apo menyren jo te mire te organizmit te kishes, si ishin korrupsioni, kthimi i saj ne nje kishe
kristjane-feudale, u sherbente njerezve vetem ne kembim te te mirave monetare, bene qe ne Europe te lindnin reformat
protestante, te cilat kerkonin reformimin e kishes me ane te protestave.
Luteri ishte nder te paret te cilet udhehoqen keto reforma. Goditja e rende qe pesoi kisha, ishte edhe nje goditje per sistemin feudal,
pasi si e permenda pak me lart, ishte ajo qe mbante gjalle sistemin feudal. Kisha u perpoq te reagonte me kunder-reformat e saj,
megjithate kishte humbur nje pushtet te madh ne gjithe Europen perendimore. Por me ndryshimet qe pesoi, kisha tashme ishte
shkeputur nga sistemi feudal, pra nuk ishte nje mbrojtese e tij, sepse kerkonte te kishte sa me prane vetes besimtaret.
Kjo, nderthuret me ndryshimet te cilat ndodhen ne kete periudhe si zbulimet e medha gjeografike apo levizjet e reja, arratisjen e
disa prej bujkroberve te cilet u drejtuan drejt qyteteve, solli ndergjegjesimin e bujkroberve te tjere, te cilet gjenin do dite e me
shume justifikime per te mos punuar, pa paguar duke jua lene tokat djerre feudaleve. Kjo solli qe edhe feudalet te kuptonin qe ky
sistem tashme kishte pushuar se ekzistuari, filluan edhe ti lene bujkroberit te lire.