August enoa

(1838.1881.)

Maloftaj estas tiuj kroataj verkistoj, kies nomo

transiris hejman sojlon. Inter tiaj maloftuloj trovis
nia August enoa distingan lokon.
Sian arman, blankan Zagreb-urbon, kie li na-
skiis la 14-an de Novembro 1838., kaj kie li la 13-an
de Decembro 1881. por iam fermis la okulojn
skribiginte en sia plej granda historia romano
Kletva" (Interdikto) la lastan vorton Hrvat'
(kroato) priskribis li en siaj poemoj, felietonoj,
noveloj, skizoj kaj romanoj. Kaj sole t i u granda
adoro, supermezura inklino al sia naskiurbo spe-
ciale, kaj enerale al sia patrujo Kroatujo, igas l i n
erpi la ideojn kaj temojn el nur malnovaj folioj de
1' kroata historio. Cetere jen tiurilate liajn poprajn
vortojn el la novelo: "Prijan (amijo) Lovro" :
uste la kadro de nia malgrandeco, kiu ofte kate-
nas la trobravan spiriton kaj flamantan koron,
naskas tiom da bataloj, tiom da atakoj, ke i l i ekskuos
forte la animon; kaj la historio de l' homa koro
estas e ni tiel diversa kiel viva, ke niaj verkistoj
ne bezonas seri aliloke la ideojn."
Jam dum sia infaneco estis li per siaj gepatroj
lerte instruata pri literaturo, poezio, muziko kaj
teatro. En sia 8. jaro li deklamis La sonorilon" de
Schiller kun vekianta deklama talento. Pro siaj
bonaj atestoj kaj kapabloj en mezlernejo, li volis
 V I
darigi la studojn en orienta akademio en Wien, kie
li faris eminente la porakceptan ekzamenon; sed ne
ricevinte la stipendion, devis li ani sian planon.
Post kvarjara restado en Praha, finis li jurajn
studojn. Kvankam li estis destinita por profesoro
sur zagreba universitato, se li doktorios, malhelpis
in lia tiam jam vekiinta poeta naturo. Estinte re-
daktoro de 1' revuoj: Glasonoa (heroldo) kaj Sla-
vische Blatter" (slavaj folioj); elstudinte profunde
boheman, polan kaj rusan lingvojn; starante en
amikaj rilatoj kun eminentaj bohemaj junaj verki-
stoj: Dro Gregr, J. Neruda k. c.; kolektinte belan
spiritan provizon el pola, rusa, franca kaj angla hi-
storioj revenis li hejmen, kie li en Zagreb fari-
is e la magistrato urba notaro kaj poste senatano.
La verkoj de August enoa pro ilia origi-
naleco, majstra stilo, viglaj priskriboj de l` naturo
kaj tipoj, kun tiu trafa satiro kaj retorika majstreco
estas legindaj, studindaj kaj imitindaj. E la plej
malgranda poemo malkovras eksterordinaran ta-
lenton, multfakecon, altan spiriton ja veran ge-
nion. Inter liaj lirik-eposaj poemoj trovias veraj
perloj, kompareblaj kun plej bonaj poemoj de Byron'
a Mickievicz. Mi citu nur kelkajn:
Fera giganto", Sur Ozalj-kastelo", Herooj-
nudkapuloj", Monaa testamento", Fulmo de Ga-
bela", La patrinlakto", Du Dujmovi'oj", Pereo
de Venecia", Al kalumniantoj de Kroatujo", Kiel
kroatoj manas infanojn", toniintaj edzigastoj",
Ora kruco", Granda Vendredo en Pisa", Zagreb",
..ah-mat", La diablo kaj botisto", La domo de
l'pesto".1 La juo de nia universitata profe-
1
Kroate: Gvozden div", Na Ozlju-gradu", Junaci
gologlavci", Fratarska oporuka", Munja od Gabele",
 VII
soro kaj fama poeto: Dro Franjo Markovi, August
enoa en i tiu lasta historia eposo supermajstris
kvaza sin mem per viglecaj priskriboj, originaleca
karakterizo, drameca disvolvigo kaj majstreca verso.
Liaj unuaj poemoj aperis en j. 1855., titolitaj: So-
netaro". i, kiel anka tiuj: e Sava-elfluo", granda
poemo: Bohinj-lago" kaj novelo: La dianto el la
poeta tombo" estas verkitaj sub influo de 1' impresoj
ricevitaj dum vojaado en armoplena Karniolio.
Citindaj estas liaj Hrvatulje", 14 belegaj amaj kaj
patriotaj poemoj jen humoraj jen seriozaj.
Per Prahaj leteroj", Zagrebulje", ,,iama Judo
en Zagreb" metis enoa en tiama urnalo Pozor"
(nuna Obzor") fundamentan tonon por kroata fe-
lietono. Zagrebulje" estas sprite u humore a sa-
tire u serioze, skribitaj scenoj el kroata socia, po-
litika, literatura kaj artista vivo. Pro siaj ka-
pabloj fariis enoa en kroata teatro dramaturgo
kaj poste direktoro Konante bonege francan kaj
italan lingvojn, tradukis li multajn teatraojn kroaten.
Liajn novelojn kaj romanojn kunligas iam jen
akra satiro, jen mola humoro. Liaj noveloj kaj ra-
kontoj estas jenaj: Vladimir", Turopolja kanono",
Amijo Lovro", Barono Ivjo", Juna sinjoro",
Gardu vin de Senjana mano" (tr. italen), La te-
stamento de Ilija", La dianto el la poeta tombo"
(tr. italen, francen), Almozulo Luka", is trifoje
Dio helpas", La amatino de kanario", Branka"
novelo en leteroj, kaj Prima donna" (tr. italen)
unika lia verko el fremda lando Italujo. Pli mal-
Majino mlijeko", Dva Dujmovia", Propast Venecije",
Klevetnikom Hrvatske", Kako Hrvati djecu jedu", Kameni
svatovi", Zlatan krst", Veliki Petak u Pizi", Zagreb",
ah-mat", Vrag i postolar", Kugina kua".
 VIII
grandaj noveletoj kaj skizoj estas: La prusa reo",
La turkoj venas", La sonorigisto-kanonisto", En
akvarium".
armaj estas liaj kvar historiaj romanoj: In-
terdikto", Vilaana ribelo" (Seljaka buna), Dio-
genes" (tr. italen, germanen, francen) kaj La tre-
zoro de l' oraisto". Ili estas benita frukto de fer-
vora pristudado de kroata historio kaj arivaj do-
kumentoj. En Vil. ribelo" priskribis enoa la kroa-
tan historion de 1564.1574. jaro. La efa persono
Matija Gubec, iniciatinto de la servutula ribelo kon-
tra sinjoroj", finis tragike. Li estis kronita per
ardanta fera krono sur Marka placo kiel vilaana
reo. Kvin kvadrataj tonoj sur dirita loko reme-
morigas la pasanton anka nun pri tiu maloja oka-
zintao. Nobla estas tendenco de la romano: huma-
neco, egaleco kaj libereco.
Diogenes" estas bela patriota romano, bazita
sur intrigo. La donitaj tipoj en i estas kvaza
skulptitaj, neforgeseblaj. La efa persono, ria no-
belo Jankovi, estas elpensita, dum la certeraj estas
lahistoriaj. Samtempe verkadis enoa du ver-
kojn, ar sur sia mortlito diktadis li Branka'n" al la
edzino Slava, kaj plej grandan historian romanon
Kletva" al la filo Milan. Sed la senkompata morto
foretis la plumon el lia mano ne permesinte finfari
la plej grandan, hist. romanon. Kletva" priskribas
grandan movadon en XIV. jarcento de l' kroata hi-
storio, kaj estas verkita de A. enoa is la pao
721.; la finon is la pao 915. verkis Josip Egen
Tomi.
La trezoro de l' oraisto" (Zlatarovo zlato),
unua historia romano de A. enoa, kun siaj armaj
priskriboj, patriota amo, dramecaj epizodoj estas
 IX
vera trezoro de kroata literaturo. Tion pruvas
anka ia jam sesa kroata eldono. is nun estas
i tradukita pole: Zlota dziewecka" de Bronislaw
Grabowski, boheme: Zlatnikv zlatouek" de Ma-
rija Fabkovi, germane: Das Goldkind" de Poder-
manski, Slovene: Zlatarjevo zlato" de Silvester
Koutnik. En la romano ne estas efa ama fablo,
sed karakterizo de opstina defendo de la privilegioj
de l' nobela buraro kontra arbitra kaj fiera ari-
stokrataro. iuj klasoj aluze defendas sian indivi-
dualecon reciproke, iuj kun armita mano staras
sur la sojlo de l' Kristaneco. Dum ili batalante,
hejme malprosperas, aliaj nacioj kulture altias. u
Kroatujo uas ian dankon por sia agado?... i
estas intence preska nekonata lando is plej nova
tempo.
La sulko sur literatura kampo, kulturata de A.
enoa, ankora ne trovis ustan plugiston. Se per
ia miraklo estus enoa revivigita, certe li ektrem-
pus decide la plumon por finverki siajn irka 50
nesolvitajn planojn. Li estus anka nun en unua vico
sur sudslava Parnaso ...

Zagreb, en Agusto 1911.

La tradukinto.
 La trezoro de l' oraisto.
I.

e la fino de XVI. jarcento dum la regado de

Maksimiliano II., kaj banusado de l' episkopo uro
Drakovi, viciadis malaltetaj budoj irka la pa-
roa preejo de sa Marko, kie la butikistoj kaj ven-
distinoj vendadis al la indulgemaj buroj de nobela
urbo sur Gri - monteto" vakskandelojn, oleon,
flanon kaj aliajn bagatelaojn bagatele uzotajn kaj
por bagatelaj moneroj. .
La malnovaj zagrebanoj, kvankam en iama
malpaco kun honorindaj sinjoroj de l' kapitolo, estis
sufie piaj homoj. Foje ili sin e ladis anta lia
rea moto, ke, dank' al Dio, estas en ilia urbo tiom
da monaoj kaj pastroj, kiom da buroj. Sed spite tia
sufiega kaj grandega pieco malmulte ili rememoris
la san Skribon, kie estas legeble, ke la filo de Dio
forvipis la bankierojn kaj komercistojn el la halo
de l' dia templo. La budoj kviete staris sub patro-
neco de sa Marko kaj e kelkfoje anta ili sin haltis
laikaj kaj pastraj sinjoroj.
La plej rimarkinda persono en i tiuj budoj
estis Magda pipraistino".1 La junaj kaj maljunaj,
la grandaj kaj malgrandaj en la urbo konis Magdan
pli bone ol e la urban tamburiston uron Garuc, la
1
Pipraistino, vendistino de piprokukaoj. N. d. t.
 2
longulo, al kiu oni alkudris la epiteton: Episkopa
bastono".
Magda vere estis tre mirinda kapo. Maldika
kiel kandelo, vaksoflava, havis pintan, e la
ekstremo kurban nazon kvaza tirianta pruno,
kaj sur la pinto de l' nazo vilan verukon. Sur ia
longeta vizao oni vidis pli da faldoj ol sur la vila-
ana emizo. Dentodoloron i ne havis, ar i ilin
ne posedis, kaj en la grizetajn, enantajn okulojn
malofte riskus iu ajn enrigardi, ar ilin la maljunu-
lino fermadis, nur kelkan fojon palpebrumante en
la dian mondon.
Observante in, kiel i klinita en la budo karas
sub la blanka flugila kufo, iu ekpensus: Magda ne
estas sen , Magda rajdas iuvendrede kontra
Klek a al la vojkrucio de Lomnica1 , por diable
sin amuzigi en la rondo de l' hufofratinoj, nu, iu
ekpensus, Magda estas soristino.
Tamen ia animo ne estis malplena, la koro
malica; la pipro-kukaistino estis e tre pia malju-
nulino. En ia budo pendis fulgita pentrao de l'
mirakla Remeta Dipatrino, kaj anta i brulis je
honoro de l' Dipatrino kaj savo de l' animo bronza
lumigilo. Magda sidante dum la tuta tago en sia
ligna kaejo, dormetante tordadis la grajnan benitan
rozarion, metinte nur po kelkfoje frostigitajn siajn
manojn super la poto, plena da ardo, a parolante
kelkajn vortojn kun kia burino a kun la sonori-
gisto. i kutime murmuris: Patro nia" kaj Ave
Maria" u la suno brilis u, pluvis. Do tion certe
soristino ne faras!
La epiteton pipraistino" oni aldonis al i pro
tio: En la tuta urbo ekzistis nek aristokratino nek
burino, scianta knedi tiel pipro-kukon, kiel Magda.
Tial estis vendrede kaj dimane vetkonkuro por
iaj piprokukoj, kaj e la urba juisto mem, Ivan
Blaekovi, lasis kelkfoje belan denaron en ia
monujo.
La maljunulino vidviniis jam de longe. ia
1
Kunvenejoj de soristinoj, N. d. t.
 3
mortinta edzo estis sonorigisto e sa Marko. Tiel i
vivais senparenca kaj senfrukta, nokte bakante la
piprokukojn en sia loejo e Kamenita-vrata (ton-
pordego) kaj tage vendante ilin anta sa Marko.
Oni ne memoris, ke i estis iam pli juna, nek
oni rimarkis ke i maljunias; iam sama kaj sama
kiel antikva bildo, kiu, pendante, jarojn post jaroj
en kaita kastelo, sian formon ne anas. Sed iu
vidis, ke la maljunulino kolektas belan monsumon,
kaj malmulte elspezas, iu demandis kiel oni
jam demandas pri io por kio al Magda la mono?
Vere, en la angulo de sia multkolora kesto
gardis Magda la malnovan trumpon plenan da
denaroj, grooj, e malnovaj cekinoj de l' reo
Matiao.
Sed por kio al Magda la mono?
Por ripozo de l' animo", trankvile rediris la
maljunulino al tiaj trudemuloj, pluturnante la ro-
zarion.
Jes, por ripozo de l' animo! La bona maljunu-
lino, okupita de la pia revo, flanken metadis pene
akiritan denaron al denaro, por povi kolekti tiom
da mono, ke, post ia morto, por animripozo de i
kaj ia mortinta edzo oni faru meson iujare e
sa Marko je Magda-tago.
Priokupata de tiu penso i laboris fervore, i
estis felia.
Nenia miro tial, ke i estis amata de iuj ge-
buroj, vivante, kun iuj en reciproka estimo. Nur
unu homo in malplais: la urba razisto Grga o-
kolin, kiu tenis sian butigeton sub la arkaaro de
malnova urba domo, angule de la placo de sa Marko.
Strangulo estis tiu Grga okolin! Maldiketa
kurulo. La kapo dika, ronda kiel brasiko, la brovoj
densaj, volbitaj super la nazo, la okuloj malgrandaj,
nigraj, pikantaj, kiam ilin vina nebulo ne vualis;
la nazo malakra, lara, kurbita supren, kaj rua, ke
vi timas alproksimigi al i pulvon, la vizao lekita,
senbarba, por tiel diri; viva montrilo de la metio
de Grga. Tia estis eksterao de 1' urba razisteto.
Sed e lia animo ne estis pli bone subtofita. ance-
 4
liemulo, obstinulo, ajnigulo, en iuj anguloj se-
mata, ie enovanta siajn sapumitajn fingrojn, k i e
l i n e n e n i o n k o s t i s.
uste oni ne sciis, de kie Grga falis; lia parolo
ajnetis kvaza zagorjana, la bezono li sciis saluti
la juiston a kapelanon latine: bonan matenon. Oni
lin e ne demandis pri la hejmo, kaj, sciante, ke li
de ie hazarde alvagis, oni evitis ofendi lin, ar lia
lango estis vera diabla vipo. Tra la mondo sufie
li vagis, almena li tiel diris; li sin ladis, ke li
servis en la armeo de l' banuso sub la standardo
de Petar Baka, ke apud Ivani-grad estis vundita,
kaj mire li sciis paroli pri turkoj, pri sia kurao,
kaj se ajnis tro brava tiu lia kurao al la askul-
tantoj, abrupte Grga turniis al ili kaj montrinte
cikatron sur la frunto ekkriis: Malsauloj! Ke i
ne estas vera? Jen vidu! Tie i kisis min la turka
sabro! Danku Dion, ke pli profunden i ne enhakis,
ar vi tiam ne havus iun, kiu vin razus!" La homoj
ekmemoris, ke oni povas ricevi cikatron e drin-
kante, tamen Grga restis heroo, vera heroo. Grga
vere ne estis sanktulo; e kun malplena stomako
li havis plenan sakon da ercoj kaj amuzaoj, e
animo ne restis e li sen flikaoj. La burojn li ku-
racis per kamforo kaj hirudoj, la brutaron per ho-
stio, li razis sinjorojn, razis anka vilaanojn el
Trnje pere de ligna kulero.1
Kaj dum cetera tempo li trinkis, etis la kubojn
kaj ercadis.
Cirkuladis famo, ke li sin okupas je misteraj
specialoj ke kuiras iajn trinkaojn kaj pli de tia
speco. Kompreneble tion oni nur parolais, sed oni
sciis certe, ke okolin merkrede kaj vendrede ne
fastas.
Sekve nenia miro, ke lin Magda tre aminde ne
rigardis, sed hazarde okazis, ke la razisto kaj pipra-
istino tute malpaciis. Magda lois apud Kamenita
1
La tiamaj vilarazistoj metadis al la kamparanoj en
la buon lignan kuleron por pli facile razi ilin. N. d. t.
 5
vrata, uste kontra la ardeno de Drakovi, en
la domo de Petar Krupi, la oraisto kaj urba estro.
Petar Krupi, nobelo el Velika Mlaka, vivis de
la juneco en Zagreb. Poste li rondiris sufie la mon-
don pro oraista metio, venis e en Venecion mem,
kie oni foras la plej delikatan oron kaj pinas in
en maldikajn fadenojn. Post multaj penado kaj ler-
nado revenis li Zagrebon, tie enskribis sin en korpo-
racion, aledziis la metion de l' bopatro kaj brikan
domon apud Kamenita-vrata. Kvankam la metio
prosperis al li kaj felio floris, neniam fieriis la
majstro Petar nek per maljusta ago makuligis sian
nomon, kaj la buroj rapide ekamis lin pro lia ho-
nesta koro kaj sagaca prudento elektinte lin magi-
stratano. Sed felio pasas rapide, kaj malfelio
venas pli rapide. Je granda agreno de l' oraisto
mortis baldae lia fidela edzino postlasinte etan
solfilinon nomata Dora.
Al tiu Dora estis la maljuna Magda baptopa-
trino, tiun baptofilinon atentis Magda kiel okulon
en la kapo. Krupi ne havis tempon por eduki sian
trezoron. La turka superforto tedis iuflanke, tial
oni devis kolekti nutrajon kaj defendaon, helpotaj
al la urbo. Sed anka la aristokratoj: Zrinskioj, Ba-
kaoj kaj Alapioj agrenis sufie zagrebanojn, ke
procesoj estis senfinaj. Anka inter si agreniadis
kaj malpaciadis zagrebanoj la pratempa kutimo,
kaj oni devis paciadi, juadi, kaj e por nenia sa-
lajro sed por la honoro, danko kaj du paroj da botoj.
Oni devis do peni por vivi, kaj plani kaj fori de la
tagio is la malluma nokto. Apartigita tiel de sia
kameno u per oraista u senatana okupo, Krupi
ojis je la zorgado de Magda, sciante, ke la malj-
unulino estas ora animo kaj ke i per pia mano kaj
instruado edukos sian baptofilinon por la vojo de
tempa kaj eterna felio.
Sed Dora e ne bezonis tiom da atento kaj
zorgo. La junulino, bona de sia animo kaj ne ko-
nante malbonon, trovus anka per si mem la vojon
irotan, por ne enii en malbonon. i estis sagaca,
viva, fariinte en malfrua infaneco tiel libera, ke
 6
in oni ne rigardis infano, ke in iuj e nomadis
la saulino de 1' oraisto", ar la etulino kaj tio
ne estis erco tiutempe ellernis legi kaj skribi de
la urba instruisto, Bla Dragi.
Kiam do nur la burono farios floro, la infano
junulino! Mirinda armo tiam por okulo!
Kiam i dimane kaj festotage, revenanta hej-
men tra la Marko-placo, paadetis per siaj etaj
piedetoj, vestitaj en ruepintaj botetoj, kiam ia
bela kapeto sin balancis sub la ornamria parta 1
kaj abundaj iaj nigraj harligoj malleviis malsu-
pren de la blueta korsao irkakudrita per afo-
felo; kiam i tenis per la manetoj sur la brusto
grandan, arente laditan prearon, honte anta sin
rigardante, ke vi ne povis ekvidi la fulmantajn oku-
lojn pro longaj silkosimilaj palpebroj, iu estus di-
rinta: Jen sanktulino deiris de l' altaro inter la po-
polon por per sia aminda aperao ojigi la malgajajn
homojn ...
Kelkaj buridoj sed ne kia-ajnuloj tele
etadis la okulojn al Dora; kelka patrino se-
krete kalkulis, kiam Dora maturios por sia filo,
e aristokrataj sinjoridetoj se ilin subite brulpikis
la brilokulo de l' oraista filino, sufloris unu al alia:
He, se i ne estus, kio estas!"
Sed Dora ne altiis sole per bela vizao, sed
anka per pli bela animo. Estis anka alia kialo,
vere gravega, ar i oron valoras. Oni diras:
Bona famo estas pli valora ol zono ora"; kaj Dora
posedis kiel bonan famon tiel oran zonon.
Nenia miro do estas, ke iuj belegaj zagrebaj
junuloj proponis al la junulino Kristnaskan pomon,
rondirante, sopirante, kaj planante la trezoron de l'
oraisto; sed de tiu trezoro ne estis por ili oro, kaj
fermita la pordo de l' orajisto.
io tio estis nenia miro, sed miro el miroj, pri
kiu sonis nek unu animo en la urbo, estis jena:
Kion kurais nek ia sinjoro nek sinjora ido,
tion kurais mizera razisto Grga okolin. Li ekde-
1
Parta junulina kapkovrilo. N. d. t.
 7
ziris Doran! Kaj uste li! Malbelao seras iam
belaon, la rano ekdeziris sin hufigi kaj okolin vo-
lis farii bofilo de l' oraisto!
Anta io li paroletis al Magda, sciante, ke la
maljuna pipraistino estas la plej bona losilo al la
pordo de Dora. Sed Magda kvaza ne adis. Fine
la razisto ekkuraiis, fariu kio-ajn! Ian tagon
fruleviis okolin, stariis anta stanospegulon, sin
beligis kiel eble plej bone, surmetis la drapan dol-
manon 1 , brilajn botojn kun arentaj fraoj, e la
zono metis rusilkan tukon, kaj kiam la popolo re-
venadis de l' meso de sa Marko, nia razisto senhe-
zite frap' sur la pordo de l' oraisto.
Bonan matenon, b o n u m mane, mastro
Krupi", ektusis pufiinta Grga.
Dio donu bonan, sinjoro Grga!", rediris lin ma-
ljunulo Krupi, sin levinte de granda nuksa seo.
Kia bona felio vin portas tiel frue sub mian teg-
menton? Sidiu, amiko Grga! Dora! al-
portu glason da prun-brando!"
Malvarme, vere tre malvarme; e la Pasko
pasis jam, kaj tamen povus fali la frosto", rediris
Grga, sin turnadante sur la benko, sur kiu li sin
sidigis kaj iel senvole sufokante sin, sed" da-
rigis li p o s t n u b i l a Phoebus 3, e r g o
konsolu nin!"
Amba eksilentis. Dume Dora metis sur la
tablon platan botelon kaj du glasetojn, kaj e ne le-
vinte la okulojn diris mallonge: Bonan matenon,"
kaj eliris el la ambro.
Krupi silentis, divenante proksimume, pri kio
oni agas, dum Grga perdis la vorton, post kiam su-
bite aperis bela junulino anta li.
Sorbinte li iom da brando, fariis iom pli ku-
raa, kaj fine komencis: Vi ekdemandis min an-
tae, mastro Krupi, kia felio min portas sub vian
tegmenton. Mi diros al vi, kio estas. Povas esti fe-
lio kaj malfelio por mi "
1
Dolmano, nacia festa vesto. N. d. t.
3
Post pluvo aperas la suno.
 8
Ho jen! Serioze vi komencis," intermetis la
maljunulo.
erci mi nun e ne povas. Mi ne bezonas
longe rakonti kiu kaj kio mi estas. Tion vi, majstro,
plej bone scias. Certe trovias personoj en la urbo,
por kiuj la honesto de aliaj nenio estas ol malnova
peltao, forte depolvota, sed kalumnio estas kiel
kardo ermanta, kie vi in ne estas seminta. Mi
diras al iu: animon en sin", kaj oni bala an-
ta sia pordo; mi diras, Grga okolin ne estas mal-
plena sapoamo, kia li estas rigardata. Kaj mi vo-
lus esti pli bona, ol mi estas, sed al la diablo estas
tiel solumi kaj nenion farai et caetera. Tial,
majstro, por ne turmenti vin per longa litanio,
mi firme decidis edzii." i tiujn lastajn vortojn
Grga iel pene elpremis, sed ektusinte, li darigis:
Por edzio, kiel vi scias mem, necesas viro
kaj virino."
Vi diris tute prave", aldonis Krupi.
La viron, s c i l i c e t min, mi havus, sed la
alia duono, la Adam-ripo mankas, en tiu arbe-
tao kuas la leporo!"1
Anka tio estas vera!"
Longe mi tordis kaj tordis i tiun penson en la
kapo, kaj pense kribligis iujn zagrebajn knabinojn,
kaj fine, re b e n e c o g n i t a , jen min i tie pro
via Dora! Ne prenu malbone, majstro Petar! D i-
xi!", penege ekspiris Grga.
Krupi estis ekadinta, kien celas la okulo de
l' razisto, do li e plej malmulte ne estis mirigita,
sed kiel bonulo, ne volante e iun ajn ofendi, ne ri-
fuzis la varbanton koncize, sed respondis al li:
Kara amiko Grga! Honoro kaj respekto al via
metio! Ni iuj' vivas de dia donaco, u plugante, u
forante a razante. Mi scias anka tion, ke la
mondo estas klaema kaj longlanga, ke oni malo-
jas pri alia felio, kaj ojas pri alia malfelio. Sed
mi scias, kio estas justa kaj bona. Ne opiniu, ke pli
bona lango estas al mi ulno per kiu mi mezuras ies
1
Tie estas la efao. N. d. t.
 9
honestecon. Sed, kara majstro Grga, la frukto ne
estu irkolektota is kiam i ne maturios, kaj la
knabino edziniota, is kiam i ne tagas por patri-
nio. Dora estas, dank' al Dio, knabino kerna kaj
sana, sed je Triunuo i estos apena deksesjara.
Estus trofrue, iaokaze trofrue. i portu ankora
kelke da jaroj la parta'n, 1 estos jam sufia tempo
kaj aro por la kufo.2 Vi scias anka tion, ke mi
estas sola, ke mi estas vidvo; de tago al tago la
manoj malfortias, la okuloj min iom post iom per-
fidas, kaj da zorgoj plena sako; kuru tien kuru i
tien, kaj la knabinon aras la tuta domo. Sekve
prenu anka tiun bastonon al mia maljuneco tiam
Petar adia. Tial ne prenu malbone, majstro Grga,
mi deziras al vi honestan kaj pian virinon, sed Dora
estas tro juna.
Ne prenu malbone!", ekbalbutis Grga, nesciante
kien meti la manojn kaj piedojn, kaj korpremita kaj
pala is la nazo foriris hejmen.
Dora adis tutan tiun interparoladon tra la fe-
nestreto, komunikanta inter la ambro kaj kuirejo,
kaj de hahado i preska formordis sian langon.
Brogita Grga razante tiun tagon ektranis urban
kapelanon alkovi, ke li ekkriis de doloro kaj
agreno.
Magda elflaris, kiaspeca lano estas tie pinata
kaj kie kompatinda Grga esperis trovi la losilon,
li trovis fermilon, kaj tio malbonigis lian kalkulon.
Tiu sinjorao razilulo ne estas el malsaula
domo", diris la maljunulino al Krupi jam anta la
vizito de Grga. Anka cigano ekdeziris farii turka
caro! Mi, je Dio kaj kredo, malamas fierecon; pro
fiereco rulfalis la aneloj kaj gardu Dio, ke Dora
makulu sian animon per morta peko. Sed sinjoro
baptano! kvankam ni estas iuj gefratoj, trovias
iuspecaj inter ni, kaj mi neniam adis, ke la vi-
nagro estas miksata kun vino. Donu Dio al Dornjo
bonan edzon, por ke estu iliaj animo e animo kiel
1
Kapkovrilo de la junulinoj.
2
Kapkovrilo de la virinoj.
 10
fingro e fingro. Mi ne vidu eternan feliegon, se
mi por tio ne preas iutage karan Dion. Sed kiam
oni destinas al la knabino bonon a malbonon ne
de hodia is morga, sed por tuta i tiu morta
jararo, tiam oni devas ege kuntiri la okulojn, por
ke ne naskiu, diablo kaj tri. Kaj okolin ne estas
por Dornjo, neniel! Unue staleto, poste bovineto!
kaj la butiko de okolin vere ne estas staleto sed,
kun via permeso, stalo. Spioni la riaon de pli aaj,
signifas: peti ilian morton. Bona kapo, pli bona koro
kaj du sanaj brakoj estas nesecaj. Kaj okolin
estas diboanto, kubojn-etanto, interbatianto, kaj
kiel oni parolaas helpu nin Dio kaj sa Bla
anka nigra studento.1 e li unu groo engrampas
la domon, kaj tri grooj elglitas el la domo. Ian tagon
merkredon tagie malfermis la urba pordisto
Nova-vrata'n. Kaj kion li rimarkis? Grga ebria ku-
as anta pordo kaj ronkas. De blankaj remetaj mo-
naoj estis li arita per vino el Bukovac kaj sub la
hela ielo traronkas la tutan nokton. Do tiu ke
Doran Dio pardonu miajn pekojn! Li ne estas por
Dora, tute ne!"
Tion kaj pli da tio parolis Magda al Krupi,
sed la oraisto proprajue ne konfidus sian favora-
tan kaj unikan al la diboanto kaj ventokapulo.
Tiel do malpaciis la razisto kaj pipraistino.
La razisto agreniis, ke lia galo tute bolis,
kaj trinkis, ke lia nazo komenciis flori kiel peonio.
Samtempe li saumis kaj cerbumis, kiamaniere pre-
pari la kaon al la piprajistino.
En drinkejo al nigra Janko" apud Kamenita-
vrata enovius, alie societema razisto, en la plej
malluman angulon, kie li medite e la kruo da
vino solais la tutan tagon.
Jes, jes", ridante li ekmurmuris, Grga estas
vinamanto kaj diabla frato! Dora, delikata Dora
de 1' oraisto, ne estas por li! Kaj oni forrifuzis
min, honte forkomplimentis, kvaza mi estas
cigano! Atendu, pipra fido! Fariu falileto de mia
1
La homoj, kiuj havas rilaton kun la diablo. N. d. t.
 11
razilo, se mi fine ne derazos vian haraan verukon!
Jes, jes, mi Grga okolin "
Kaj ne pasis longa tempo, kaj la razisto fakte
sin venis.
La respektinda magistrato tambure sciigis ie
kaj iujn, ke estonte estas malpermesite al la ven-
distinoj vendadi malpli ol dek vakskandelojn po-
funte, kaj ke ili pagos por iu troa kandelo punon
de unu hungara floreno.
okolin, sciante, ke maljuna Magda havis de
anta dekunu vakskandelojn pofunte, ekiris al la
budo de 1' maljunulino, ke i donu al li de tiuj malpli
grandaj kandeloj. Magda longe anceliis, sed la
razisto diris al i:
Ne malsaumu, fratino! Mi ja certe vin ne
perfidos. Cetere tiuj restis al vi de malnovaj, vi do
certe ne volas, ke ilin musoj formanu!"
La maljunulino ne divenante malbonon, ekstaris
sur maldikan glacion, dum fripono okolin plendis
in anta la urba juisto, ke i malobeis la magi-
stratan ordonon vendante pli malgrandajn kandelojn.
Do Magda devis aperi anta juejo. Anta ju-
ejon! Kvaza venena sago traboris la koron de
l' maljunulino. Dum tuta sia vivo i estis neniam
anta juisto, al neniu i e peceton estis kulpa a
ulda, kaj nun en sia altao i devis elatendi tian
hontaon!
Mi estimas leojn kaj estrojn, kaj de iu ho-
nestulo estas sankta devo atenti, ke la ordonoj de
respektinda magistrato estu obeataj!", ekparolis
anta la juisto hipokrite okolin.
Dio gardu, ke iu estimu tiel estrojn, kiel vi,
majstro okolin! i tiu ciganao ne premu vian ani-
mon, tamen tiu dekunua kandelo ne lumigos al vi
la vojon al paradizo!", diris Magda.
Per tremanta mano elvolvis la maljunulino el
angulo de sia naztuko florenon, metis in sur la
tablon, kaj du larmoj kiel pizo aperis en la okuloj!
Kaj reveninte sian budon, estis al i kvazau ren-
versiis sur sia maljuna koro iuj tonaj sanktuloj
de super la preejpordo.
 12
Al la razisto estis per tiu veno iom pli facile,
sed lia animo ne kvietiis. Pli forte oni devis sin
veni al la kialo de liaj agrenoj, oni devis sin veni
al la maljuna oraisto kaj lia solfilino, nedestinitino
de Grga.

II.
Estis post tagmezo la kvaran tagon depost sa
Triunuo, en jaro de Sinjoro 1574. Super zagrebaj
monto kaj kampo kliniis nigra nubo, kliniis kaj
superutis la teron per densa pluvego, kvaza vi
estus gin tranile tratraninta. Sed post kelke da
tempo la pluvego esis, la nubo malaperis al oriento;
la blueta ielo dekoltiis hele kaj pure kiel kristalo,
kaj en mezo de la ielo flugpendis la brulanta suno,
etendante oran reton monten kaj valen, briletante
en milo da gutetoj, kiuj tremetis sur abunda ver-
dao. Hela kaj pura estis la universo, serena anka
la animo de 1' homo meze de 1' armega mondo.
Kvaza dia mano translaciis teren parton de l'
paradiza regiono, brilis Sava-ebenao jen verda kiel
maldiketa silko, jen flava kiel fandita oro, kaj meze
de 1' ebenao Sava, briletante kiel arenta serpento.
Norde de la ebenao vicias monteto al monteto,
utitaj helaj vinberbranoj, blankaj dometoj, graciaj
turoj kaj antae la montetoj sin rampas al la nuboj
mistera kaj malluma iomete muta zagreba monto,
sed us en i tiu tempo viva. La patista kanto de
proksima altao, blovsopiro, skuanta la orajn gute-
tojn de verdaj branoj, la frapado de muelila rado
en la valo, la sonoraj birdoj, naantaj tra pura uni-
verso, kaj la brueto de preeja sonorilo io i
tiu polifonao kunharmoniis sin en arman nekom-
preneblan muzikon, io ebriigis animon per ne-
kontrastarebla armo.
Meze de monta selo super la gracia pinto sin
reflektas de l' ombro de centjaraj kverkoj la blanka
fasado de malnova Medvedgrad, staranta meze de
bukeda parko. iajn malnovajn mallumetajn mure-
gojn blankigis anta ne longe la rea arhitekturisto:
 13
Girolamo Arkonati. Sur malsuptilaj bastionoj brile-
tas brilaj apeloj kvaza oraj pomoj en fein-ar-
deno, kaj sur altaj fenestroj ludas la radioj de la
somera suno.
Sed en la kastelo, irka la kastelo io mutiis.
Nur iafoje interrompas la montan silenton guto, bru-
frapante la tonon de alta tegmento, a fulmosimila
hirundo, ekfluginte el sub la etegmento en dian
aeron.
Unu sola animo kvaza estus viva en tiu ka-
stelo sed anka i, por tiel diri, dormis.
Sur la monteto, apudega pordegon de la ka-
stelo mem, verdiis nevidita fenomeno buks-arbo
dika kiel trabo" etendante densajn, malhelajn bran-
ojn superutitajn de rosa perlo.
Sub la buksarbo sidis forta, heroa viro. Lia
vizakoloro estis bruneta, la haroj mallongaj, nigraj
kaj la barbo longa, nigra. Supren de lara nedeli-
kata nazo leviis la frunto lara, angula.
El sub la nigraj okuloj eliis fortaj ostoj de l'
dika vizao, dum la dikaj lipoj kuntiriis io i
signoj de sagaca kapo, kuraa animo, nevenkebla
volo. El la verdeta drapvesto elrigardis la heroa
brusto; la kalkanumojn de dikaj flavaj botoj enigis
li en malsekan teron, la kubutojn apogis sur la ge-
nuoj, dum la dikan kapon mallevis al la brusto. La
viro enpensiis. Post momento li levis la kapon.
kaj ekrigardis en la armegan mondon. Malforta
bloveto kaj bonodorantaj floroj revivigis lin el la
revo. La beleco sub liaj piedoj armigis lin,. kiel
rideto de belulino kvietigas la koron de tirano.
La flamo de nigra lia okulo estingiis, la lipoj
duone malfermiis, la kruda vizao vestis sin per
ia kvieta akordo, kiel vizao de malsanulo, ak-
ceptinta guteton da kvietiga kuracilo sur sian cika-
tregon. La muta viro rigardis, rigardante uis. Liaj
okuloj kvaza petolema papilio vagadis monten kaj
valen. Jen! okcidente super Sava oni vidas Susjed-
grad'on, kiel monta aglo super abismo; anta ne
longe mortis en i maljuna kulpulo Tahi. Jen ba-
stionoj de Samobor! Tie loas belega sinjorino
 14
Klara Grubar. Kaj antaen! Meze de la verda monto
ruias de l' sunardao kruda Oki, la nesto de
Bakaoj, kiel rubeno en la krono smeralda. Kaj tie
oriente dronas en grizeta nebulo blanka Sisak,
iama atestanto de kroata heroeco.
Sed subite fulmo trakuris lian frunton, la kapo
rektiis, la vizao malsereniis kaj furiozaj okuloj
de la homo ekfiksis unu punkton.
Super la monteto Gri altias malhelaj muregoj,
kaj pli alten de la muregoj kvar fortaj gardistoj:
kvar krudaj bastionoj. Ilin rigarde fiksas la viro,
volante ilin rigarde kvaza forbruligi. Tiu celo de
lia kolero estis Zagreb.
Ho ke vi ne ekzistus, malbenita talpnesto! Kia
malfelia fatalo metis vin anta miaj okuloj, por
ke vi estu pereilo de mia gento, ke vi ajnas al ni
pli terura ol la turka furiozo! Jen kiel tiuj mizeraj
butikistoj sin zonigis per kruda tono, por ke fortika
pugno ne ruinigu la butikon, ne disutu la pipron.
Jes! Jes! Kaj ili imagas sin kiel nobeloj, kaj se ia
iom forta mano ektuas tiun vespejon, jen spek-
taklo kiel el ranejo, jen al la kortego iliaj oraj li-
beroj!" Je mia kristana sabro, mi e orelon ne mo-
vus, se la turka hufo ektuus tiun fiinsektaron, mi
e okulon ne estus palpebruminta, se Gubec sufo-
kigis iun i ciganidaron. Se tiuj limakoj restas
almena en siaj ujoj, ke siaj sur siao estas trankvi-
laj! Sed jes! Ili volas posedi mian Medvedgrad, por
ke iliaj dorsoj estu gardataj kontra urso; ili dezi-
ras Kraljev-brod'on, por ke ili povu kun sia nego-
cao veturi al Adriatiko, anka ernomerec kaj
Hudi-Bitek estas ilia deziro, sed malrapide, urbaj
sinjoroj! Pro i tiu via vasta kaj altema volo, nigre
mi vin mezuros, fortege vin forbatos je la tombo
de mia patro, mi in faros, a mi ne estu nomata
plu Stjepko Gregorianec".
Longe kuradis tiaj pensoj intermiksite en la kapo
de Gregorianec, atingante kaj nuligante unu la alian
kvaza ondoj de rapidfluo.
La suno jam kliniis al Oki-monto, dum tra
la montaj valoj teliradis kvieta vespero el malluma
 15
arbaro. Je unu fojo eksonis evala hufo el la kverka
densejo. Gregorianec levis la kapon. Du minutoj
ne pasis, kaj sur la monta vojo aperis du tre mal-
samaj vojaistoj. En ifonoj kaj nuda viro, envol-
vita en kana mantelo kaj kovrita per lara kana
apelo, irais la la monto kondukante je l' brido
la evalaon, sur kiu sin balancis diketa, griza si-
njoro nigre pastre vestita kaj sub nigra felapo
la kroata kronikisto kaj zagreba kanoniko Antun
Vramec.
u mi bone vidas? Bonan vesperon, admo-
dum r e v e r e n d e amice!", ekkriis Gregoria-
nec, saltinte sur la piedojn kaj rapidinte malsupren
renkonte al la maljunulo. Jen malofta felio al mia
peka domo! Kio do vin, honorinda sinjoro kaj amiko,
igis rampi en la mallumo sur la evalao tra la
monto kaj seri mian ursan neston! Jen la suno
subiras, jam la roso falis, kaj la vespera malvarmo
igas malbonon al via grizkapo. Plie i tie trovias
haramioj 1 transkurintaj de la banusa armeo, kiuj
facile kisus la oran krucon sed anka retenante in
por sankta memorao!"
Vramec haltigis la evalon, dume Gregorianec
prenis la kondukilojn el la mano de ifonita kon-
dukanto.
Pax tecum!" 2 salutis la maljunulo estron
de Medvedgrad sin iom klininte. Mi venas de la
monaejo Remete, kie mi faris kanonikan viziton;
iaokaze mi volis vin viziti, kaj pro kio, balda vi
ados. La blankaj monaoj donis al mi i tiun Jerko
kiel kondukanto, tial mi ne timis al hajdukoj, ar
kvankam estas Jerko surdmutulo, fortaj estas liaj
muskoloj, kaj pli forta lia korneusa bastono. Sed
prave vi diris, filo! Malvarmiis, kaj mi maljunulo
ne estas sanega. Tial ni ne pinu i tie multe da
vortoj sed ni iru sub la tegmenton, ni jam havos
paroli pri kio."
Post tiuj vortoj svingis Vramec mane al Jerko,
1
3
Kroata miliciano.
Paco kun vi!
 16
tone is nun staranta kaj kun stranga okulo rigar-
danta Gregorianecon. Je okulsigno de l' kanoniko
li skuis sin du tri fojon kaj en minuto malaperis en
avela arbetao. Stjepko ektrenis la bridojn de l' e-
valo de Vramec, kaj kondukis la honorindan aron
is la kastelo mem.
Post mallonga tempo sidis la mastro kaj gasto
e la granda kverka tablo en granda mallumeta
ambro de la maldekstra turo medvedgrada. Sur la
tablo staris dika vakskandelo, kaj apude vitra kruo,
plenega da orosimila vino. Gutinte du tri fojon,
macis la maljunulo per lango kaj balancis grizan
kapon. Oni vidis, ke li por nun estas kontenta.
Kaj kie estas via sinjorino Marta, kie viaj junaj
falkidoj Pavlo kaj Nijo?"
Marta foriris en Mokricen. Oni diras, ke tie
estas pli milda klimato, ar i havas brust-malsanon.
Nijo ekiris viziti mian bofraton Mihajlon Konjski.
Mi konjektas, ke e la sinjorino bofratino oni planas
iajn edzi-festojn. Kaj pri Pavlo mi ne scius diri
al vi, kie li us vagas; pasis jam unu dekado, ke mi
lin ne vidis."
u anka por li oni planas edzi-festojn?"
Diablon! Li revas pri tio, kiel mi pri mo-
naha supo. Li vagas tra la mondo, Dio sciu, kies
ecojn i tiu knabo imitas! Li estas arbitra sovaulo,
kaj iras sian vojon."
Lasu lin, amiko!", rediris pacige Vramec.
Juneco malsaeco. Ni anka estis tiaj. Kun tempo
anka senbrida evalviro malsovaias. Profunde
mi konas Pavlon. u mi ne estas lia baptopatro?
Li estas bonkora, prudenta. Kompreneble li estas
viva kvaza fajrero el siliko, sed pli bona anka
tia, ol ekstere sanktulo interne malbonulo. Do kiel
mi vidas, ni estas solaj."
Solaj!", rediris Stjepko.
Sekve por ke mi diru al vi la kialon de mia
alveno al via kastelo, ar pro erco mi ne venis",
almetis grave Vramec.
Ke mi adu, a d m o d u m r e v e r e n d e
amice!"
 17
,Unue mi venis memvole, por spiradi arbaran
aeron, por doligi min per bela beleco de l mondo;
ar i n t e r n o s miaj honorindaj kolegoj en
la konsistorio estas grandaj murmuruloj, kiuj pre-
cipe min verkaon kaj kronikiston" rigardas oku-
langule, dirante: saulo fablojn ne skribaos."
Certe la sao de iuj homoj staras en ventro",,
alflikis moke Gregorianec.
Mi venis anka pro tio, por momente forgesi
Zagrebon, jes Zagrebon, tiun neston de aluzo kaj
agreno, babilemo kaj maliceco, kie kristanoj a-
grenias kiel mutaj bestoj. Sed jam bone! En mia
kroniko mi preparis por ili apartan folion, kiun ili
certe ne metos sur sian fenestron."
V i v a s a d m o d u m r e v e r ende!", inter-
rompis lin vive Stjepko; vi parolas el mia animo!"
Due", darigis la kanoniko per grava tono,
levinte maldekstran montrafigron, due mi venis
la volo de alia. Min sendas honorinda sinjoro kaj
fratro Nijo elniki, preposto de azma."
elniki?" (legu: elniki).
Jes, li. Vi ja konas nian banuson kaj episkopon."
E" tre bone!", rediris Gregorianec iom ko-
lere. uro Drakovi adas, kie li e ne askultas,
vidas, kie li ne rigardas. La opinio de la banuso
vi estas fava afo en la aro de sankta patrino
eklezio."
Kaj li estas" eksplodis Stjepko.
Trankviliu. La blankaj monaoj prezentis vin
anta li kiel s i t v e n i a verbo1 veran sa-
tanidon: ke vi ilin rabas, ke vi ilin telas, ke vi
konas nek Dion nek sanktulon. Ili diras anka tion,
ke junaj virinoj el Graani plej bone scias, kiama-
niere vi obeas la sesan ordonon kaj estas fidela al
via lalea edzino, sinjorino Marta "
Mensogo! io infera mensogo!", eksplodis
Gregorianec, ruiinte is la oreloj, ke facile estis
suspekteble, ke tiu mensogo" estas duonverao.
Eble", respondis trankvile Vramec, ruze oku-
1
Kun via permeso.
 18
langule rigardante Stjepkon. Sed tio koncernas
vian spiritkuraciston, ar mi ne estas via konfes-
prenanto. iaokaze vi vidas, ke vi ne estas favorata
de la banuso, kiu vere ne ladus kapitolanon man-
anta publike flanon kun vi. Memkompreneble, mi
ne atentas ies malkontetecon, sed honorinda s
Nijo estas timema kaj plie granda sinjoro, deziranta
farii ankora pli granda. Mitro estas al kanoniko
same tiel dezirinda kiel juna knabino al junulo. Lia
koro tre sentas por vi kaj por via gento, nur li
timas publike prezenti al vi la manon. Pro tio
li sendis min i tien."
Kaj por kio?"
Askultu! La preposto de azma ricevis le-
teron el Wien, en kiu estas skribite anka pri vi!"
Pri mi? El Wien? Do kio estas skribita?"
uste bone oni ne skribas, t. e. ne parolas
precipe en la imperiestra kortego."
Kion do ili ree elpensis pri mi?"
iospecan. P r o p r i m o: ili konjektas, ke vi
konspiris kun Gubec, strange kronita anta ne longe
sur Mark-placo, ke vi sekrete agitis servutulojn kaj
nobeluletojn kontra sinjoroj e helpante ilin."
P r o p r i m o: tio estas malkuraa kalumnio",
kolere rediris Gregorianec, jes, kalumnio, hono-
rinda sinjoro! Gregorianec estas mia nomo kaj no-
belo. Mi estas magnato potenca kaj ria, servutulo
estas balaao, kaj sabretuloj kaj prun-nobeluloj 1
e se ili posedus cent blazonojn de l' prapatro Adam,
ne estas miaj fratoj. Kelkfoje okazis, ke min ekregis
kolero, kiam mi estis premata samtempe de maljuna
tirano Tahi, rea kortumo kaj malkurauloj za-
grebanoj, kiel anka de sinjoroj, kaj de Zrinjskioj
kaj Bakaoj; kelkfoje okazis ke mi kolere diris:
incitu do, Stjepko, la servutulajn hundojn kontra
sinjoraj lupoj. Sed balda mi ektimis, kaj je mia
blazono mi ne blovis en la servutulan ribelon",
tiom malpli submetis brulaon. Sed se mi e
1
En la originalo: ljivari" t. e. prunistoj. Moka
esprimo por nobeluloj kun malgranda bieneto. N. d. t.
 19
faris, u mi pekus: F l e c te re si n e q u e o su-
p e r os, A c h e r o n t a movebo.1 Se vi estas
persekutata de homoj, estas bona e hundara
helpo."
Gregorianec parolis pli kaj pli kolere, sorbante
kelkfoje el la glasego, dum la kanoniko trankvile
askultis, observante lin.
Pro s e c u n d o", almetis la maljunulo, oni
diras, ke vi protektas luteranajn predikistojn, li-
veritaj de mortinta Ivo Ungnad omen et no-
m e n en niajn regionojn je pereigo de justa ka-
tolika religio. Lia imperiestra moto ne alskribus
vin tion kiel granda peko, Maksjo sekrete inklinas
mem al malbenita novao, sed tion alskribas vin
kiel peko Drakovi kaj ceteraj korteganoj, kiuj
senkompate tazas tiun malbonodoran kardon el la
kampo de Sinjoro."
Ha, ha! Jen plena malsaao! Mi ke estas lu-
terano a luterana protektanto? Mi zorgas pri tiuj
hundaj luteranaoj, pri iuj epistoloj, homilioj kaj
psalmoj, kiuj estis proponataj al ni el Urach kaj Tu-
bingen uste tiom, kiom pri barbo de turka profeto.
Kvankam pekulo, mi estas nekonvertebla kristano.
Demandu vi ekzemple sinjorojn Zrinjski: kiu sin
krucosignas la la leo de zelota frato el Wirtem-
berg, kiu enkondukas la presitan peston el Ger-
manujo?"
Mi men ne kredas, ke vi sekvas luteranaon,
ar alie vi min ne vidus sub i tiu tegmento, fari-
inta kaverno de l' krimuloj. Sed mi ne finis. P r o
t e r t i o : oni diras en Wien kaj tio estas la plej
granda via peko anta ili ke Stjepko Gregoria-
nec, tiu glora kaj vidinda heroo tenas la glavon en
la ingo, dum la vipo de Dio piedpremas la regnon,
ke Stjepko Gregorianec embuske maloportunigas la
vojon al lia efduka moto Karlo, la regna koman-
danto nomita de lia imperiestra moto; ke sama
Gregorianec intrigas kontra generaloj de la Limo,
1
Se mi ne fleksos diojn, mi movos inferon.
 20
kiuj estas venintaj por defendi nin de la turka skla-
veco. Tion oni diras pri vi en Wien."
u tion?", saltis kolere Stjepko, ekkurinte sin
en la agrenaj vortoj: Mi ne miras pri wiena klao,
nek mi estas stultulo, por fingre ne dekalkuli, ke
min nek niaj nek wienaj sinjoroj rue enskribis en
sian koledaron. Mi ne estas rampulo, nek mi scias
hispane komplimenti. Anka tio i jam ne plaas
ilin; sed mi ne intrigas, mi sidas trankvile mia sur
miao, kaj jen pro tio la kalumnio. Mi scias, kies
butero i estas! Ferko Tahi naskis i tiujn satanajn
plendojn en sia viper-animo, i ne vidu la dian pa-
radizon "
Ne blasfemu!", interrompis lin Vramec.
Jes, li! Anka nun, kiam lian malpuran animon
forprenis la diablo, anka nun mordas min la ve-
neno, kiun li viva estis vominta sur min. Jen kuras
la sesa jaro, ke li plendis min al lia imperiestra
moto en Wien, ke oni min citis anta rean ta-
bulon en Poun, 1 kaj kial? Tial, ar mi defendis
la rajton de mia bopatrino Urula, la patrinaon de
mia edzino, sinjorino Marta Henning, ar mi kon-
trastaris, ke malvirta procentegulo Tahi okupu
tutan Susjedgrad. Li incitis kontra min e zagreban
butikistan hundaron, kaj ili relevis kontra min la
proceson asertante, ke Medvedgrad kaj tuta mia
bieno estas ilia, kvankam mi havas skribe kaj sub
rea sigelo, ke ion i donacis la karmemora reo
Ferdinando eterne al mia mortinta sinjoro patro
Ambrozo, kaj post li al liaj posteuloj. Ke mi forgesu,
kiel ili senhonorigis nian genton, abdikigis mian
patron de la banuseco, ke li pro malojo mortis!
Kiu estas kulpa al tio? Tahi. Kaj pasintan jaron, dum
lia animo sidis sur la lango, kaj diablo en la ostoj,
u li ne piketis mian propran fraton Baltazar tiel
longe, is kiam tiu malfortulo ne insultis sin, min
kaj tutan nobelaron de Gregorianec kalumniante
min en publika kunveno de s t a t u s et o r d i n e s
de nia reolando en Zagreb, ke mi volas lin trompi
1
Pozsony, Pressburg. N. d. t. (nun Bratislava)
 21
por lia patraa parto. Kaj kial? Tial, ke mi volis
duonon de Medvedgrad garantiae doni al Krsto
Mikuli, por rebonigi nian mastraon, ruinigita per
grandaj elspezoj dum militiro kontra turkoj kaj
procesado kun civilaj kaj pastraj sinjoroj. ion, ion
elpensis kaj elplanis tiu maljuna vipero, por min
frakasi, ruinigi. Mi do ke ne koleru? Ke dia fulmo
trafu lian tombon!"
De kolera parolo leviadis lia brusto, kuntiriis
la pugnoj; lia lango iis senmova kaj superregita de
l' kolerego falis sur la seon.
Ne blasfemu Dion!", ekparolis Vramec, levinte
la manojn.
Vi diras, ke vi estas katoliko, kaj mi diras vin,
ke vi ne estas kristano. Kial vi furiozas kontra
malviva nomo? Tahi mortis!"
ajne nur, a d m o d u m r e v e r e n d e ami-
ce!" rediris maldole Stjepko al Vramec, apo-
ginte la kapon sur la mano, ajne nur. Lia malvirta
animo servas grandajn sinjorojn kaj precipe al
uro Drakovi, kaj ili singarde surveras la vene-
nigan arbon de miaj agrenoj, plantita de Tahi. Tio
estas la fonto de l' wiena parolo."
Montru do vin al la publiko; e vi estas ener-
gio, forto, sao. Nekontesteble pruvu ilin, ke ili ka-
lumniante vin mensogas, ar oni diras: Kiu silentas,
tiu malklaras."
Mi ne volas. Ilia agreno ne koncernas min,
sed se mi e zorgas pri i, kia utilo? Mensogu pri
honestulo: Homon li mortigis!" Kaj la honestulo
sin pravigu, kaj eliru senmakula el la juejo, tamen
la kalumnio iam resonos: Mortigis!"
Sekve, u vin nenio instigas al la laboro, kaj
puas de mallaboro?"
Nenio. io stimulas min, ke mi delasu min de
la homoj. Jam mian sinjoron patron Ambroz ili pre-
megis kaj sufokadis, forigis de l' vicbanuseco, kaj
sufokadis anka min, kiel mi vin antae klarigis.
u estas inde per glavo haki fremdajn leonojn, dume
dum vin manas enlandaj muoj kaj kuloj? u estas
inde riski la kapon por tiuj, kiuj intertempe renver-
 22
sos la tegmenton al vi? Ne estas. Plie anka la mi-
zero en la domo. Sinjorino Marta konsumias de
tago al tago kiel neo sub la suno. i estas mala-
fablema kaj sentema; fastas kaj preas, preas kaj
fastas. Nijo, la favorato de l' patrino kun la trajtoj
de l' patrino estas inertiulo promenanta de
l' kameno is la patrina antatuko. Dum Pavlo
pli aa brano de la trunko de Gregorianecoj
estas ananimulo, arbitrulo, obstinulo, kaj varmega
sango. Li grimpus is la luno, se vi apogus por li
la tuparon.
Varmega sango, vi diras", interrompis lin Vra-
mec, vera ido de sia patro".
Via moto eraras. Pavlo ne estas, kio mi estas,.
t. e. kio mi estis. Se mi estas varmegsanga kaj
obstina, mi vane, sencele ne eluzadis mian penon.
iujn miajn fortojn, iujn klopodojn mi alceligis al
la sola celo: al la gloro kaj utilo de mia gento.
Nian bienon mi per glavo savis el la ungoj de l'
avaraj najbaroj, kaj kion kolektis mi kaj mia mor-
tinta sinjoro patro, mi opiniis, ke miaj filoj gardos
kaj dislarigos. Sed bedaride malvivias mia mal-
nova trunko. Pavlo senkape vagas tra la mondo,
rigardante iam en la nubojn devojias, kaj pri
edzio e adi ne volas. Falas mia domo, falas.
Krom tio anka la mizero ekster la domo."
Kiel pensas tion via moto?", scivole ekde-
mandis la kanoniko.
Kiel? La aferoj ne fluas tiel kiel mi deziras.
Kio okazas en nia regno, ne min plaas. Vidu ja
Drakovion! Li estas saa kiel libro, glata kiel
venecia vitro, dola kiel cipra vino, kiu facile trom-
pos vian prudenton. Li estas al io gluanta, ien-
grimpanta hedero, sed ne estas kverko, staranta je
si mem, por haltigi la ventegon, minacanta Kro-
atujon. Li estas tro komplezema al la korteganoj,
troe skribas en Wienon. Mi, mi lin ne konfidas,
la banuseco estas por li nur tupo por levi sin pli
kaj pli alten. u pasintan jaron ne fariis li de za-
greba ura1 episkopo? Pro kio tio? u li zorgas pri
1
Gyr, Raab. N. d. t.
 2 3
utilo kaj privilegioj de kroataj kaj slavonaj sinjoroj?
Mi ne kredas. Dum kune kun li banusadis Frano
Frankopan, mi kredis, ar la princo de Modru estis
animo kiel vitro, kaj senkompara heroo. Jes, tiam
anka mi estis flugila draketo, kaj kie ajn flugetis
la standardo de l' banuso, tie dufoje la turko ne
aperigis al mi sian kapon. Frano pelis la turkojn
el la lando, kiel efanelo la diablojn el la ielo, kaj
oni lin vane ne epitetis kroata ildo". Kaj al kelkaj
kaj kelkaj li ne plais. u vi opinias, ke lia morto
estas pura afero? ar lia kapo pro malgranda ul-
cero malanta la orelo veliis, kaj li heroo mizere
finis en Zagreb, en lito! Oni diras, ke la kuracisto
estas kulpa al tio! Dio sciu. Kiu do envere nun ba-
nusas? Drakovi? Ne. La efduko Karlo kaj ger-
manaj generaloj. Kaj pro kio Karlo, dum la banuso
estas nia lalea militestro? Pro kio iuj tiuj Pap-
pendorfoj, Hallekoj kaj Teuffenbachoj kiam la kro-
ataj sinjoroj scias gvidi siajn trupojn mem? Por ke
ili kaj ilia armeo el Stirio estu al ni je helpo? Dan-
kon al ili. Post la muregoj, sub la kiraso, sub fera
poto jen herooj, ke la tero tute tremas de tiuj ra-
nuloj kaj danduloj, sed se aperetas post la arbetao
turbano, tiam Dio helpu! La turko vidas nur la
dorsojn de tiuj muskeduloj kaj arkebusistoj, dume vi
kroatoj pereu la kapojn, dum la kirasuloj satios
brulante viajn vilaojn, kaj manante vian brutaron,
dum pecon post peco de nia banuslando ne metos
sub sian komandon. Sed jen mi ekbabiliis. Unu-
vorte mi enuiis, ekkoleriis, kaj forklinis min de la
mondo restinte en mia monta kaejo; mi ne volas
danci en tiu rondo."
Vi do estu nia!", gaje interrompis lin la kano-
niko, kiu is nun spione atentegis iun vorton de
1' medvedgrada estro.
Via? Kies? Anta mi nur vin mi vidas!", ekde-
mandis Stjepko, levinte la kapon kaj mire rigar-
dante, la kanonikon.
Jes, nia"; rediris rezolucie Vramec, ekstari-
inte sur la piedojn. Estas multe da kroataj kaj
slavonaj sinjoroj, laikoj kaj pastroj, konjektantaj
 24
same kiel vi, kiuj la kalumnion de l' korteganoj kon-
tra vi ne konsideras peko. Bienojn kaj potencon
oni forprenas el la manoj de kroataj s t a t u s et
o r d i n e s,1 fremdaj generaloj estas repuontaj la
magnatojn, vilaanigontaj nian regnon, dum aliloke
la turka torento ne lasas nin despiri. La afero brulas.
Lasu senlaborecon. Estu nia!"
Ne tentu min, honorinda patro! Mi estas hejme
defendonta la miaon, do iu agu same kiel mi", de-
cide rediris Gregorianec.
Mi kredis vin pli saa. Atendu, is kiam la
flamo atingu la domon najbaran, kaj tiam estingu
la vian! u por utilo kaj gloro de via gento vi agas?
Bela agado de malagado. Bela gloro, dum via sabro
rustias. Anka muta besto enias en sian kavon
pensante: Mi gardas la domon!" Se la ipo ekna-
is malustan fluon, la timono estas turnota, sed
por tio oni bezonas fortan volon, kaj de forta volo
estas vi.. Ke ni provu inklinigi la imperiestran mo-
ton, ke li forigu la stirian komandon, por ke ne
aperu la alia Kacianer! Ke ni provu gvidi solaj la
armeon, kaj la armeestro ke fariu vi al ni!"
Lasu min!", rediris hezite Gregorianec.
Ankora ion. La zagrebanoj levis kontra vi
proceson por uzurpi de vi Medvedgradon kaj Kra-
ljevbrodon. Balda aperos la sentenco. Oni diras,
ke la juistoj de rea tabulo folias malnovajn za-
grebajn dokumentojn. Dio sciu, se la zagrebanoj ne
posedas t i t u l u m j u r i s ?
Neniam!", ekkriis Gregorianec saltinte sur la
piedojn; mia rajto estas klara kiel la suno sur la
ielo."
La juistoj scias, kio estas prava. Kaj ni havas
sufie da amikoj niaj e la rea tabulo. Estu nia!"
stimulis Vramec prezentinte sian dekstran al
Stjepko.
Via mi estas!", rediris post minuto Gregorianec
prenante la manon de l' maljunulo.
Amen", aldonis la kanoniko.
1
Klasoj kaj ordenoj. N. d. t.
 25
Dume jam noktiis. Balda estingis e la lasta
lumo en Medvedgrad. La kanoniko sonis gajajn
sonojn en sia kuejo. Dum Stjepko staris longe e
la kastela fenestro, fiksante la malluman noktan
ielon por elatendi sian stelon feliigan . . .

III.
Post la renkontio sur Medvedgrad e unu jaro
ne estis ankora pasinta. Georga tago aperis hela.
Kampoj sin vestis per abunda herbao, dum arboj
kaj plektobariloj blankiis plenflore. Tie kaj tie i
flugetis tra la ielo ruetaj nuboj, kiel strangaj
birdoj el nekonataj landoj; hirundo sidanta sur teg-
mento turnadis la kapeton salutante per pepado
sian patrujon de l' pasinta jaro. Sava trankvile la-
ruliis sian kuujon, tuante de tempo al tempo
densan salikaron sur sableca malprofundajo, a pla-
dante fundamenton de mizeraj fiistaj kajutoj. Nek
ponto nek strato estis tiam apud Sava. Vojaante
de Sisak al Zagreb oni bezonis transiri la akvon
per Kraljev-brod" (rea ipo) staranta proksime de
urba vilao Trnje. Tiu pramo apartenis al Grego-
rianecoj; pli malproksime troviis anka pli mal-
granda transportilo, nomita Grguriev-brod" sed
oni preferis iam la grandan, ar Sava estas trom-
panta akvo jam de longe. Georgatage matene alga-
lopis al Kraljevbrod griza evalo portanta sur si
junan heroon. Tiel evalo kiel rajdisto estas lacaj
pro vojao. La evalo mallevinte la kapon inercie
metis unu piedon anta la alian, kvankam ne ajnis
ciganevalao, dum meditanta rajdisto lasis ke la
evalo lin portu propravole, kvankam li posedis
akrajn kaj grandajn pronojn.
La junulo apena estis dudekjara. La vizao
paleta, nobla, la haroj longaj, nigretaj; la lipharetoj
malgrandaj, la frunto alta kun bluetaj okuloj sub
malhelaj palpebroj briletantaj kiel du vivaj steloj
se ilin ia agreno ne malheligadis. La junulo estis
bela, vidinda, pli bela ankora pro nezorgo kaj
 26
agreno. Sian blankan mustelapon altiris al la orelo
kaj malanta la apo flugetis agla plumo. Bluet-
drapan jakon lais arentaj butonegoj, kaj griotko-
lora pantalono irkaumis la fortajn tibiojn. Malsu-
pren de lia lara dorso pendis peza, nigra mantelo,
ligita e la goro per orkrampo. e lia flanko ba-
lanciis kurba sabro kaj en la zono el venecia flav-
silko kuis pistolo, arente ladita. Tia estis la junulo.
Algalopinte is la ipo li haltis, rektiis sur la
selo, kaj ekkriis sonore: Ho pramistoj depuu!"
Tuj saltis du viroj el la kajuto sur alia bordo
kaj rapidis en la ipon. Oni e ne havus tempon tra-
prei dufoje la Patron nian", kiam jam ipo enpuis
sin en sablon anta la junulo.
Dio helpu!, viroj", alkriis ilin la junulo kaj ga-
lope fulmobate saltis sur sia grizulo en la ipon.
Dio helpu! u estas via moto?", resalutis pli
juna ipisto ekreminte. Kelkaj minutoj pasis en si-
lento kaj la junulo troviis sur zagreba Savbordo.
Tie li iom haltis, karesante kolharojn de 1' grizulo,
kaj fine li diris al la ipistoj kliniantaj profunde kaj
mire. e unu denaron ne postulantaj por la
transveturo:
Kaj kiel vi fartas, viroj?"
Ni dankas la pridemandon, via moto!", re-
diris la pli juna, fortikegulo. Oni vivas".
Kaj kiel vi, maljunulo Mijo?" turnis sin la ju-
nulo, al maljuna, sendenta idioto kun grizaj haroj
kaj grizaj okuloj. Kiel via reto?"
He, he!", rediris la maljunulao malsae ri-
dante, siluron nek por festotago, gobion apena por
fastotago.
Sava estis is nun kun via permeso, juna
sinjoro malklara kaj granda. En Karniolio certe
pluvegis kaj fioj forestas."
Kiel estas sur la kastelo? Kion agas sinjoro
patro kaj kion sinjorino patrino?"
Estas neniu en la kastelo. La maljuna sinjoro
jam de dimano iris trans la montaron al edzifesto,
kaj ia sinjorina moto sidas ankora en Karniolio"'
rediris la pli juna remisto.
 27
En i tiu momento eksonegis tra l' aero malra-
pide tondranta sonorilego. Granda sonorilo de
sankta Stefano resonadis.
iuj tri turnis la kapojn kontra Zagreb.
Kio i estas?", miregite ekdemandis la junulo.
u hodia estas ia festotago?"
Ia stranga festo!", aldonis la malsaeta malj-
unulo. Pri i parolis min Jana Pokopeva el Trnje,
kaj al ia kuzo bienzorganto de sinjoro preposto.
Ian turkan pastron oni bruligas sur la kapitolo. Nur
min mirigas ke por lia animo oni sonoras per so-
norilego se li ne estis eble turka kanoniko!", al-
donis la maljunulo.
Estos tiel! Adia viroj!", ekridis la junulo,
pronpikis la grizulon kaj forajdis kotra Zagreb
pli frue ol la remistoj povis lin resaluti.
La pli juna el ili reiris domon, dum la pli maljuna
longete rigardais post la junulo, sed fine iris an-
ka li balanciante al la dometo, iam meditante
pri turka kanoniko.
La junulo fulme preterflugis preter la ardenoj
en Petrinjska-strato, alflugis al Harmica", kaj de
tie tra kapitolpordo sur kapitolan placon. Sed tie
estis io vidinda. Tie estis da homoj kiel da fazeolo,
de l' episkopaj turoj is la kapucenoj. Tie svarmis
kiel formikoj junaj kaj maljunaj, viroj kaj virinoj,
sinjoroj kaj servutuloj, evale kaj piede, pli kaj pli
kriantaj, gestantaj, klaantaj kaj sin puantaj. Tie
sur evalo balancis sin kripla kaj iba krombanuso,
Gao Alapi kaj apud li vicbanuso Ivan Fori, pro-
tonotaro Mirko Peteo kaj multaj kroataj kaj sla-
vonaj sinjoroj iuj evale, iuj kun kalpako 1 kaj
inter ili kiel blanka korvo estis sub lara apelo kun
nigroflava plumo germana generalo Heribet Auer-
sperg, s c i v o l e m e turnante siajn okulojn al fer-
pordego de la maldekstra turo de l' episkopejo.
Anka estis venintaj la urbaj sinjoroj; precipe di-
stingis sin inter la urbanoj de l' nobela urbo Ivan
Blaekovi, dika homego, la metio foristo kaj la
1
Kalpako, feta nobelula kaj militista kapkovrilo. N. d. t.
 28
honoro urba juisto. La aliaj piege askultis liajn
gravegajn vortojn, akompanatajn de nekutimaj ge-
stoj, iam montrante la domon, staranta apud epi-
skopejo, kie staris iam paroa preejo de sa Mirko,
kaj nun episkopa teologejo".
Pli malproksime de l' episkopejo sub tilio e
la kapitola konsilejo amuziis aro da homoj tre
vigle.
Jes! mi diras al vi, tiel estas", ekparolis ho-
meto staranta sur malplena barelo. Kredu al mi!
Pri tiuj aferoj mi estas tute informita, tiom pli ar
razis mi ne nur vin zagrebajn butikistojn. Mi estas
instruita homo, kaj mi servis sub la standardo de
1' banuso Petro Baka. Jen, rigardu la cikatron! e
Ivani-grad "
Ni jam adis in, jam adis!", interrompis lin
dika Bla takor, la estro de la arpentista kor-
poracio.
Parolu nur, parolu, amiko Grga", aldonis mal-
dika bakistino Tihodi el Popovska-strato; la tutan
tagon mi vin askultus malsatante kaj soifante."
Ergo"1 darigis Grga okolin, tiu hereza
antikristo, lointa en tiu domo, metis sanktan Evan-
gelion sub la piedojn, razigis sian pekan kapon
ar la herezuloj razas siajn kapojn, mi in scias,
kaj fariis turko."
Gardu nin Dio de iuj malbonoj!", ekspiris dika
runaza buistino Barinkinka, se mia Mato ekde-
zirus razi la kapon, mi elpikus liajn okulojn!"
Vidu, vidu!", aldonis flegme balancante la ka-
pon la straba tamburisto urjo Garuc a epis-
kopa bastono."
Oni diras", rediris okolin, ke Franjo Fili-
povi estas "
Post tiu nomo krucosignis sin iuj maljunulinoj.
Ke Franjo Filipovi", rekomencis la razisto,
kiel kanoniko kaj kapitano estis kaptonta per ka-
pitola armeo la turkojn e Ivani."
Ni jam adis in, jam adis", enfalis takor.
1
Do.
 29
Vidu, vidu'", oscedis la tamburisto.
Kapti la turkojn kiel musojn en kaptilo. Sed jes!
Malfacila laboro! Ili ne iris al lian lardon sed li al la
ilian. La kapitolan armeon ili kolbase hakis, kaj a-
tindan reverendissimus" prenis sur evalon kaj rekte
al turka caro. La caro donis al li cent kvintojn da
pura oro, ducent enojn da tero, belan domon kaj
postdomteron kaj tricent virinojn, ar al turko unu
ne sufias.
Kaj al ni estas e unu troa", aldonis flegme
takor.
Helpu nin sankta sinjorino de Remete!", kru-
cosignis sin maldika Tihodieva.
Se mia maljunulo havus tian turkan apetiton,
mi lin prudentigus per kulerego", almetis la dika
buistino.
Vidu, vidu", balancis la kapon la tamburisto.
Kaj li neis Dion kaj iujn sanktulojn fariinte tur-
ko", diris okolin. Kaj hodia oni lin juos, ar, por
ke vi sciu, tiu herezulo estas e oficiro kaj e Sisak
kaj Krievci palisumis li centon da niaj. Hodia oni
lin juos tiun friponon. Nur se oni lin havus! Sed
tiu diablo ne estas kaptebla. Se ili min estus sendin-
taj is Sisak", subite tie haltis babilema lango
de la razisto. Lia okulo trafis palan junulon, tran-
kvile sidantan sur griza evalo.
Vidu, vidu!", darigis razisto, kia miro! An-
ka sinjorido Pavlo Gregorianec alrajdis i tien sur
griza evalo, por amuzii per tiu komedio. Kian
diablon li fikse rigardas? Aj, aj! u vi vidas, Doran
Krupi. Anka tiu dandino venis kune kun maljuna
soristino Magda. Kiel tiu knabino pufigiis, sed
tempo pasas, kaj i estos e por unu denaro rice-
vebla! Jes, i estos "
Fakte, ho amiko Grga, u vi volas min kiel
efsvatanton ?", ekdemandis ride takor.
La razisteto kankre ruiis kaj preparis sin por
forte repagi al la foristo, sed bedarinde li restis
sola sur la barelo, ar la popolao ekiris aliflanken.
Pezaj paoj ekbruis de la kapitola pordo. Trupo
de fortaj junuloj kun feraj kapkovriloj, nigre-flavaj
 30
manikoj, havantaj sur siaj ultroj pezajn ferajn pa-
filojn alproksimiadis al la domo de Filipovi i
estis trupo de imperiestraj germanaj muskeduloj
sub komando de kapitano Bla Pernhart.
Veninte la trupo is la domo plilarigis la po-
polamason kaj spaco anta la domo restis senhoma.
Sed en unu minuto meze de tiu malplenao oni ekle-
vigis lignaron kaj malproksimete de i lignan pre-
dikseon.
Trian fojon eksonoris la sonorilego de sa Ste-
fano per malsonora malgaja tono. La popolamaso
eksilentegis. Samtempe malfermiis la fera pordo
de l' episkopa turo, kaj tra i ektorentis stranga
procesio. Anta kvar kapitolaj trumpetistoj en blue-
taj dolmanoj, post ili blankaj remetaj monaoj de
sa Pavlo, Franciskanoj kaj Dominikanoj, poste ho-
norindaj zagrebaj kapitolanoj kaj tiuj de azma,
portantaj anta si krucifikson envualita en nigra
vualo kaj tenantaj rompitajn vakskandelojn. Kaj
fine en nigra sutano kun blankarenta mitro eliris
kun longa nigra barbo, malgrandeta staturo, la
princo uro Drakovi, zagreba episkopo kaj kroata
banuso. La procesanoj moviis, mallevinte la
kapojn, malrapidpae irka la kapitola placo, kan-
tante sonorege: Mi s e r e r e ! "
Fine la procesio haltis anta la domo de la ka-
noniko-perfidulo. Trifoje la trumpetoj eksonis. Tiam
supreniris la predikseon honorinda sinjoro Bla i-
prak, kanoniko de zagreba efpreejo, kaj dum si-
lentego eklegis grandan leteron jene:
Ni uro Drakovi princo de Trakoan la fa-
voro de Dio kaj apostola seo kiel episkopo de ura
kaj zagreba preejoj, ambelano de Lia rea kaj
imperiestra Moto Maksimiliano II., roma, impe-
riestro kaj reo hungara, bohema k. t. p. anka kiel
banuso de reolandoj: Dalmatujo, Kroatujo kaj Sla-
vonujo salutas kaj benas iujn fidelajn, kies tiu
nia letero indas kaj anta kies vizaoj tiu i mal-
fermita nia letero aperas. La plej unua nia patista
zorgo estas defendi de eterna malbono la animojn,
fidelajn al nia sa katolika religio, por forigi favajn
 31
afojn el pura afaro por tazi la kardon inter fruk-
todona tritiko. Kaj tial nian patran koron profunde
malojigis la sciio, ke Franjo Filipovi, ekskano-
niko Zagreba kaj batalanto pro sankta eklezio ne
plaas al Dio sed al la diablo. Li estinte kaptita e
Ivanigrad de malfidelaj turkoj, etinte sub siajn
piedojn la leon homan kaj de Dio, neinte la Triu-
nuan Dion kaj Liajn sakramentojn, perfidis sanktan
Eklezion, kiu lin ordenigis, kaj patrolandon, kiu lin
naskis; li defalis de sankta nia kredo kaj subigis sin
sub jugo de eterna kondamno, preninte la turkan
nekredon kaj igante al si idolan nomon: Memed,
li kondukas per krimmano la herezajn bandojn en
i tiujn reolandojn, kaj kun infera maliceco ruini-
gas sian genton kaj sian patrujon. Sekvante ni tial
la eternan justecon, kiu bonulon rekompencas kaj
malbonulon punas, sekvante ni sanktajn kanonojn",
ni la diritan Franjo Filipovi la nia apostola povo
forpelas for de la sankta Eklezio, for de komunumo
de i tiuj reolandoj, ni demetas de li la sanktan
ordenigon; anatemo al li kaj al lia gento; anatemo
al lia nutranto kaj defendanto; anatemo al lia nomo
kaj idaro, lin nutru mizero kaj malsato, akompanu
lin malojo kaj pesto; akvo lin dronigu, tero lin
manegu, tombo eletu liajn ostojn, kaj vento dis-
portu lian cindron. Kaj kiel kondamniga animo bru-
legas en la infero kune kun Juda Ikarioto tiel la
ekzekutisto forbrulu kaj pereigu liajn bienon kaj do-
mojn; kiel lia malfidela animo defalis de Eternula
vinberejo, tiel pereigu justa kolero iujn liajn vin-
berejojn kampojn kaj herbejojn. Estu malbenita por
iam!"
Teruro trakuris la popolamason. Teruriga kanto
Miserere" reresonis, kaj de supro de la sankt-Ste-
fano preejo ekemis malgranda sonorilo, kiel mal-
esperaj emadoj de malbenita animo.
Sur podion ekstaris la episkopo por beni la po-
polon. Momente iuj ekgenuiis.
Kaj la trompetoj ree ekludis. Kaj jen el la amaso
eliris la zagreba ekzekutisto kun kvar helpantoj.
Ili ekbruligis la lignaron.
 32
Dora tremante rigardis tiun teruran scenon,
dum Magda staranta apude murmuretis litanion, ir-
mante la okulojn. Sed Pavlo Gregorianec, klininte
sin sur la kolon de sia grizulo, vidis nek episkopon
nek ekzekutiston, audis nek sonorilojn nek funebran
psalmon. Tuta lia animo kuniis en liaj okuloj, ri-
dagardantaj fikse Doran de l' oraisto.
Nun la ekzekutisto hakile disrompis la pordon de
la domo de Filipovi, kaj ekrapidis en la domon,
dum liaj helpantoj komencis miri la domon per
nigra kalko. La amaso timeme atendis la okazon-
taon.
Oni malfermis fenestron sur la unua etao. Jen
la ekzekutisto montranta la bildon de l' perdifulo
al la amaso.
Jen estas Juda Ikarioto!", ekkriais la ekze-
kutisto, traborante per tranilo sur la bildo la koron
de Filipovi.
Disiru in, forbrulu perfidulon", ekkriegis fu-
rioza popolao levante la manojn, kvaza ekka-
ptonte la malbenitan bildon.
La ekzekutisto suprenlevis la bildon kaj etis
in sur la lignaron, flagranta sub la fenestro, ke mil
fajreroj ekfajretis aeren.
Malbenita estu la perfidulo!", freneze ekkriegis
la popolamaso. Kontra la domo de Filipovi rapi-
degis la popolao kiel torento, insultante, blasfe-
mante, kriegante, kiel kiam hienoj eksaltas al la
kaptao. Vane repuadis imperiestraj muskeduloj
per siaj pezaj pafiloj la furiozan atakon. Post mo-
mento ili estis atake repuitaj; la popolao forgar-
garis ilin kiel rapidfluo velkitan branon.
La popolao penetris en la domon, renversis,
dispremis kaj ruinigis ion is plej etaj pecetoj kion
iaj pugnoj tuis. i frakasis fenestrojn kaj pordojn,
kaj furioze rikanante kaj evale blekante etis sur
la lignaron tra la fenestro ian eksposedaon de Fi-
lipovi.
En la placo irka la lignaro regis kriado kaj
bruado. Freneze ebriigita popolao saltis puante
sin kaj kriante. Anka ifonvestita mutulo J e r k o
 33
sin turnadis unupiede kiel frenezulo, tordante sur la
bastono kanonikan apon.
io svarmis, bolis kvaza ekaperis la lasta
tago.
Adu! Io protime ekkriis. La hom-amaso den-
siis. "Flanken! Ni pereos!" De la lignaro supren
eksaltegis brulanta peco kaj falis sur evalon de
Alapi. Alapi falis teren. La evalo leviis galope,
brulas iaj kolharoj. i a n a g o n s e k v i s aliaj
evaloj spite al la bridoj. La popolo sin dislarigas.
Maldensejo aperis sur la placo. En i kuregas aro
da inferaj evaloj, kaj anta ili nigra evalo kun
ekflamantaj kolharoj. Anta la aro kuras juna kaj
bela knabino. i falis teren. Nun atingos in la in-
fera kuraso, nun in piedpremegos.
Ve" oni sonis tra la popolo; la mizerulino jen
pereos!"
Sed kiel fulmo algalopis de unu flanko juna
heroo sur griza evalo, kliniis al la knabino,
ekkaptis in je la zono kaj levinte in sur la selon,
forgalopis kontra la kapitola pordo.
Vivu, ho heroo!" aklamis post li la popolao,
sed li malaperis. La kuraso kvietiis, procesio di-
siris, kaj la popolo ekiris siajn domojn. Voje oni pa-
rolis, ke la elavoj dispremegis ian mutulon, hel-
ponta al la knabino. Oni diris, ke li restis tuje morta.
Sur la kapitola placo la lignaro finbrulis, dum
la domo de Filipovi, senhoma, mirita nigrae, fa-
kumis kiel stranga monstro terura avertao al
iuj perfiduloj de l' kredo kaj de sia gento; kaj
nigran memoraon de perfideco kaj de justa veno
ankau hodiau rememorigas la vorteto: nigra ler-
nejo".
Pavlo venis kun sia savitino is la fonto Man-
duevec sur Harmica".1 Li haltigis la evalon, ne
sciante, kien li estas rajdonta kun la knabino. Nek
pri ia domo nek nomo li sciis. Senkonscie. pala
1
Harmica (forum tricesimale), tridekonplaco, nuna Je-
lai-trg. Manduevec la plej malnova puto de Zagreb sta-
ranta sur supra parto de i t i u placo. N. d. t.
 34
kuis la junulino en liaj brakoj. Apena i spiris, nur
la spasma tremado de la palpebroj certigis, ke an-
kora estas da vivo en la knabino.
Je mia paradizo, i estas bela viva tipo de
dormanta anelo", murmuretis la junulo observante
la mizeran belulinon. Sed kies i estas, kaj de kies
domo?"
Tiumomente preteriris kelko da buroj, babi-
lantaj pri la hodiaa juo.
He estimata majstro!", alvokis Pavlo unu el
ili, u vi povus min klarigi, kies estas i tiu mal-
felia junulino?"
Kiel ne! i estas Dora Krupieva, via sinjora
moto!", rediris la buro.
Filino de maljuna oraisto apud Kamenita-
vrata, via moto!", aldonis la dua.
La estimataj majstroj jam intencis ladi la junan
nekonatan heroon, sed in malhelpis Pavlo per mal-
longa: Dankas kaj adia!" Kaj forgalopis kun sia
bela aro kontra Kamenita-vrata. En Kamenita-
strato post la pordego flugpendis anta malalta
brika domo meze de la ardeno granda bronca
ringo. Pavlo haltis.
Oj, kie estas majstro Krupi?", ekvokas la ju-
nulo. En pordo aperis subite maljunulo. Li paliis.
Martelo falis el lia mano.
Je nomo de Dio! Dornjo! Kio estas!", time
ekkriis la maljunulo.
Trankviliu, majstro! Mi alportis vian filinon!
Malbono povis okazi, sed, dank' al Dio, estas bone,
i senkonsciiis. Frotu iajn tempiojn per vinagro."
Post tiuj i vortoj Pavlo mallevis delikate fili-
non en la brakojn de la patro. La junulino ekemis,
malfermis la okulojn, ia rigardo trafis Pavlon; kaj
ree fermis la okulojn.
Sed mo" kun miro komencis la maljunulo,
tenante la filinon.
Adia, majstro!", adiais lin la junulo kaj for-
rajdis senpostsigne.
Li eliris tra Nova vrata kaj direktis sin al la
montaro. e la mueliloj kie la vojo kurbias al sa
 35
1
Miaelo, li renkontis sur arbarvojeto kvar homojn.
Ili portis sur branoj duonmortan vunditon.
Kien, ho viroj?"
Remete'n!" rediris unu, ni portas mutulon Jer-
ko. Hodia matene li volis savi la junulinon el sub
la evalo."
Kaj li malsaulo metis sin mem sub la hufon,"
aldonis la dua kiu lin senkompate frapis, apena
supozeble ke li resanios! ar l i a kapo estas tute
en sango. Ke li ne enmiksius."
Portu lin nur kiel eble plej rapide Reme-
t e n," almetis Pavlo, kaj salutu de mi, P a v l o
G r e g o r i a n e c , plej bele sinjoron abaton. Por ke
ili flegu Jerkon, la ilia plej bona opinio. Ilia zorgo,
mia uldo!"
Kaj rapide sin direktis al la montaro. Li mal-
levis la kapon. Li meditis kaj meditis, sed iu lia
penso estis Dora.
Estis nokto post la Georga tago. En malgran-
deta ambreto kuis Dora kviete kaj trankvile. Kelk-
foje i movis la kapon. Kelkfoje i eltiris la manojn.
Apud i kauris Magda kun postlarmaj okuloj, fik-
sante malgrandan lucernon kaj preante. De mo-
mento al momento i turnis sin al Dora kaj karesis
iajn malligitajn harojn. Kaj la maljunulino ekripois
sin mem.
Kie do estis mia malsaa kapo? Se mi askul-
tus la baptanon por ne konduki Doran inter tiom da
popolo. Ve, kiam in la premego malkunigis de mi,
mian karulinon, kiam i falis anta la evalon",
la maljunulino fermis la okulojn kvaza mia
koro kuis sub la hufo! Ne, mi ne resuferus plu tian
timon e por banusejo. Sed dank' al Dio, ke estas
tiel, ke Dipatrino sendis sian anelon, ar mortulo
li ne estis. Ke nur Dora resaniu! Al la remeta Di-
patrino mi in solene promesis. Ke nur i resaniu,
tiam ni kune iros in plenumi."
Baptopanjo! Kara baptopanjo!", ekparolis mal-
late Dora.
1
Sankta Miael estas vilao Graani en Zagreba mon-
taro (Sljeme). N. d. t.
 36
Kion vi deziras, animo?"
Akvon, baptopanjo!"
Kiel do vi fartas, animo?", ekdemandis la
maljunulino alproksimiginte la glason al la lipoj de
Dora.
Mi mem ne scias, kiel, baptopanjo! Mi fartas
bone kaj malbone! Io min ekposedis. Io kuntiras
mian goron, kaj se mi ion ajn tuas, mia sango mal-
cirkulas. Mia kapo brulas jen ekpalpu i brulas
kiel viva fajro dum la koro volas salti el la brusto.
Sed kiam mi la okulojn fermas, ho kara baptopa-
trino, al mi estas agrablege kaj dolege, kvaza
mi estas lulata de aneloj Diaj; kviete cirkulas tra
la vejnoj varma sango kviete, la koro frapas
malrapide, malrapidete, kaj al mi dormetanta ri-
detas la vizao "
Forte ekemis pala junulino, forte irkaprenis
la kolon de Magda kaj torenton da larmoj veris
sur la bruston de 1' maljunulino.
Dio min helpu, baptopanjo. Mi frenezios."
La maljunulino mutiis. Grandajn larmojn i
veris malsupren de 1' vizao. i ekkaresis Doran
per tremanta mano, kisis in sur la frunto.
Trankviliu, infano, i estas febro". Jes, febro,
kiun eksentas iu el ni dum nia vivo nur unufoje
la amo .

IV.
Malnova re-urbo Zagreb, a kiel in nomis la
buroj mem: Libera, nobela zagreba urbo sur Gri-
monteto", havis en deksesa jarcento tute alian
aspekton ol en sekvintaj jarcentoj. Zagreb estis for-
tikao, en Zagreb e kiel i sin hodia prezentas
ekzistis multe da fortikaoj. La tuta teritorio ku-
anta inter la riveretoj ernomerec kaj Medvednica
apartenis al la rea urbo, kaj meze de tiu frukto-
porta kaj lara teritorio grimpis la antaposteno de
zagreba montaro, monteto nomata Gri. Sur i tiu
monteto staris, zonita per fortaj muregoj, mal-
nova Zagreb a supra urbo", usta loejo de 1'
 37
Gri-buroj. Sub Gri t. e. en posta malsupra urbo
domoj tute e ne ekzistis sed nur kampo, arde-
noj kaj vergaro. Nur irka paroa preejo de
s a Margareto 1 estis la kolonio Ilica 2 vilaeto de
kelko da mizeraj lignaj domoj. E la posta placo
Tridekona a Harmica", kie oni kutimis forbruligi
soristinojn, estis nura marherbejo, nur e la fonto
Manduevec blankis kelko da brikdomoj, ko-
nataj tiamtempe sub nomo: Njemka ves" 3 .
La urbo mem estis triangule konstruita. ia
suda murego t. e. kontra Ilica, sin etendis de la
orienta montaturo la malnova rea kortego a
posta jezuita lernejo, kaj la la dominika monaejo
is la okcidenta parto, kie ree grimpis turo; de tie
i malleviis la murego malsupren is Mesnika-
strato, kie staris Mesnika-vrata, irmata de forta
pafilejo kaj de du feraj kanonoj. En la mezo de 1'
suda murego elstaris gardturo, kaj en i malbasa
sonorilo Habernik", kiu sciigis al la urbaj pordi-
stoj, kiam estas la pordoj malfermotaj kaj kiam
fermotaj, a i en danera momento alarmis la za-
grebajn burojn. Apud la turo oni venadis sur la
muregon el la urbo tra la pordeto, nomata Dverce",
kiun du rondturoj apudiis. Tie estis la urba pafi-
larejo t. e. tie la buroj deponadis grandajn ezokojn,
pafilegojn, ferajn pafilojn kun lipharoj" kaj arke-
busojn.
Tuta la monteto sub la suda murego estis sur-
utita per vinberbranoj, nur de Dverce" mal-
leviis abrupta vojeto al la fundo de 1' monteto. De
Mesnika-vrata leviis murego is la fortikaeto
a defendejo de sa Bla, kaj de tie lalonge de alta
strato tute is Nova" poste Opatika-vrata". An-
ka tiuflanke estis la turbo irmita per alta turo kaj
per ligna defendejo, nomita Arel". Tie estis la
urba praharnica" t. e. pulvejo. De tie sin etendis
1
Sa Margareto nuna serba preejo.
2
En malnovaj dokumentoj havas i jenan nomon: ,,co-
lonia Ilicza in suburbio civitatis." Nun estas Ilica la plej vi-
zitata, efa strato, tiel nomata Korso. N. d. t.
3 Germana parto de l' urbo.
 3 8
la murego la, Biskupska" posta Opatika vrata"
tute is la turo apud Kamenita-vrata" kaj de tie
is jezuita turo. La tuta monteto de la okcidenta
murego is Medvednica estis dezerta, kovrita per
vergaro, sole la malbona vojo serpentumis de Har-
mica al Kamenita vrata" kiun pranepoj de malno-
vaj Gri-anoj nomigis Duga ulica".1 Sed e tiu ron-
deto ne estis plenplena da domoj, ar la buroj
havis tie anka siajn ardenojn. El la ligna dome-
taro elstaris nur tie kaj tie i u preejo u ton-
konstruao, ar e eta brikdomo e buro, estis vi-
debla signo de rieco. Sed kiel ne, kiam la urba
paroestro lois mem en ligna domo. Tia estis la
malnova reurbo. ion ceteran oni ne kalkulis je
zagreba kalkulo. ar la loantoj de Opatika
strato" en kapitola fortikao kaj la loantaro de
Nova ves" estis la liberuloj de zagreba kapitolo,
havante siajn poprajn estrojn kaj liberojn, kaj al la
domanoj de Laka strato" sub fortika episkopa
kastelo juis juisto en nomo de la episkopo.
La sceptro2 de la urbjuisto atingis nur is
Krvavi most", ar se iu fripono sukcesus trans-
salti la rivereton, devis bluevestitaj urbgardistoj
reveni malplenmane, por ne ricevi bluajn dorsojn
de kapitolaj liberuloj, kiuj preferis forkurigi friponon,
ol lasi tueti sian posedaon per la piedoj de 1' urb-
gardistoj, ar tio estis ilia libero" (pravica").
Sed inter siaj muregoj kaj defendejoj" estis
zagrebaj buroj tute sendependaj kaj ilia ko-
munumo kvaza memstara.
La ora bullo de Bela IV. 4 estis S a Skribo de
1
Longa strato.
2
La mezepokaj juistoj posedis lignan, metale laditan
sceptron kiel signo de i l i a potenco. e la bohemoj estas i
anka nun nomata pravo". La lasta sceptro de Zagreba urba
juisto el tempo de Leopold II. trovias en nacia muzeo en
Zagreb.
3
Sanga ponto.
4
Ora bullo (bulla aurea) dokumento de la reo Bela
IV., kiu Zagrebon en j. 1242. altigis kiel libera urbo. En la
bullo trovigas plena statuto pri Zagreba autonomio; i estas
konservata en Zagreba urbarivo. N. d. t.
 39
ilia urba libereco, krudtono de ilia rajto. Dum jar-
centoj ili in po centfoje puis memfide sub la nazon
de fieregaj magnatoj kaj avaraj ekleziuloj.
Propravole elektadis la zagrebano sian juis-
ton kaj aliajn estrojn. Vane lin citis kontra sia
tablo la komitatestro, vane la banuso. Kies domo
staris sur Gri-monteto, kies nomo estis registrita
en grandan buro-libregon per la mano de zagreba
notaro, tiu staris nur sub sceptra povo de l urba
juisto a sub la justeco de l rea moto mem, ar
la zagrebano estis rea subulo. Liaj impostoj estis
malgrandaj, ar li donis al si la leon mem, li me-
zuris mem sian mezurilon kaj pesilon. Fremda ko-
mercisto devis pagi sur zagreba bazaro dikan sub-
tofon" (postava") tiel oni nomis la urbimpo-
ston dum zagrebano tra la tuta reolando libere
portis sian komercaon, li devis montri nur trituran
sigelon kaj jam iuj limpostistoj profunde klinis
la kapojn. La zagrebano ne konis alian pastron krom
paroestron de s a Marko kaj lian kapelanon, kaj
al la paroestro estis ege malpermesite doni al epi-
skopo cathedraticum" tio estas preejimposton. Je
nenia kosto estis permesite al kapitola pastro en
festa vestao transpai la urblimojn ar unu fojon
la urbanoj preska eksigis la juiston, permesinta
kanti al episkopaj teologoj en la preejo de s a
Marko. La buroj de nobela urbo", kvankam fieraj
kaj prudentaj, ne estis Dio sciu kiaj sauloj a
dandoj sed simplaj tajloroj, botistoj, foristoj,
buistoj kaj similaj iuj sana kaj usta korporacia
radiko.
La skribon sciantajn vi povus facile inter i l i
je fingroj elnombri, ar ofte okazis, ke la urba juisto
mem estante seruristo a foristo ne povis
subskribi e sian honestan nomon. Je felio tiam
oni skribis malmulte, kaj se oni devis skribi. la
urba notaro estis kompetenta por belige skribi sur
foliego protestojn kontra iaeblaj sinjoroj, e kon-
tra la reo mem.
Lia rea moto estis issate askultinta plen-
dojn kaj emadojn de la nobelaj buroj, ke ili estas
 40
malriuloj, mizeruloj, ke ili pendas sur lastaj bran-
oj kaj multe da tiaspecaj litanioj. Sed ustadire,
ili ne estis nudao nek mizerao, kontrae, vera sinjo
rao. iuj i emkantoj celis tiun malnovan: Frapu
kaj al vi estos malfermite!" kaj ju pli multe, des
pli bone.
La spaco de 1' urba posedao estis granda,
frunktohava u vine, u furae, u arbare, kaj krom
la urba posedao apartenis al zagreba regado anka
Graani, Zaprue, Hrae kaj Petrovina. Sufie da
abundao, malmulte da urbanoj, kaj preska da
neniaj elspezoj. Memkompreneble ne iuj urbaj mu-
soj egale mordetis tiun lardegon, ar n o t a
b e n e la urbaj sinjoroj kalkulis, kaj al ni ne
citas la urba kroniko, u ia senatano, kun jara sa-
lajro da dudek taleroj kaj du paroj da komunumaj
botoj, pereis pro malsato a nudpiede tra la urbo
iradis. Sed magistratanoj, konstatinde estas, estis
akuratuloj. La urba juisto akurate registris, kiom
li elspezis da bovao, pano kaj vino, kiam li je urba
kosto preparis festenon al ia komisiita kanoniko a
al alia sinjoro. Tiaj festenoj dum jaro okazadis e
troe; felie por komunuma kaso kostis tiam tias-
peca festeno ne pli ol 60 denarojn. Same tiel pre-
cizege enskribis la juisto, kiom kostis nova forno
por la loejo de sinjoro banuso, a kaprido, kiun
la zagrebanoj kutimis donaci al grandaj sinjoroj kiel
signo de estimo; anka estas enskribite is lasta
guteto, kiom da mezlitroj ricevis honestaj fratoj do-
minikanoj el la urba kelo, kondukintaj je Ekaristia
festo la urban procesion. La plej grandan truon al
urba kaso faris la deputatoj, senditaj al kroata a
pouna (hungara) parlamenta. Kiom oni elspezis je
tiu kalkulo da komunuma nutrao, furao kaj vino!
Pro pli mallonga kalkulo elektigis la magistratanoj
memkompreneble por parlamento sin mem, kaj la
zagrebanoj konsolis sin almena tiome, ke ili ne
plenigas poojn al fremdulo.1
1
La la urbaj kalkuloj el j. 1577. estis mona kom-
pensao de amba deputatoj: literatoro Jakopovi kaj N.
Kaptolovi 30 florenojn (60 Kronojn, 24 Sm) potage; tiutempe
granda sumo. N. d. t.
 41
Sed kiel ajn estis, kiel ajn oni plendadis je mal-
bona tempo oni vivis, kaj e bonege vivis en Zagreb.
Malgranda tiu kolonio kreskis kaj disvolviis en
atintan urbon, kaj kiam la banusoj estis konstru-
intaj siajn blankajn ejojn sur Gri-monteto, kiam la
kroataj sinjoroj estis translokigintaj sian parla-
menton en Zagrebon, la urbo ekagitigis siajn junajn
flugilojn, kaj superis rapide iujn kroatajn urbojn
glore, fortece kaj florade. E pli! Dume dum la
fremda forto premadis ceterajn kroatajn urbojn kaj
vilaojn, restis la kapo de 1' reolando harda kaj
tuta, kaj neniam super Zagreb flugpendis ekster la
kroata alia standardo.
Sed tiu florado kaj ateco naskis al la zagre-
banoj malamon kaj aluzon. Perforta bienularo, po-
tenca pastraro rigardis okulangule kun kia forto
kreskegas la buraro, konjektinte en tiuj hardaj ko-
munumoj la esencon de tiu libera armeo, anta kiu
en sekvintaj jarcentoj devis malcedi fieregaj si-
njoraj kasteloj. Super io estis al ili abomena Za-
greb, la koro de tiuj komunumoj. La malnovaj Gri-
anoj, silikuloj, ne mallevis rigardon teren anta la
sinjoroj sed direktis in rekte en sinjoran viza-
on. Tial anka naskis sennombraj bataloj. Magna-
toj mordis kaj pinis la burojn u mem u per siaj
homoj, kie ajn ilin hazardo renkontigis, ili e ir-
kairis irka rea kortego kolorigante" la zagre-
banojn kiel ustan inferidaron.
Episkopo kaj kapitolo, la plej proksimaj naj-
baroj estis al la urbo la plej malamikemaj sangver-
antoj. Ilian malafablan perforton e libro ne povus
priskribi. Oni okazadis, ke la buroj kaj episkopo
reciproke salutis sin tondrantan bonan matenon"
el feraj pafilegoj. Oni okazadis, ke zagreba episkopo
ordonis apud urba banejo sur la rivereto kapti kaj
ismorte elbati urban juiston kaj notaron. Alie
fama episkopo kaj banuso Berislavi tiel inside ra-
badis zagrebajn komercistojn, ke la reo mem skri-
bis al li ke li pli similas rabiston ol episkopon. Ho-
norinda kapitolo kutimis multan fojon malbeni la
tutan urbon, kaj ke i dum tri jarcentoj ne orde-
 42
nigos zagrebidon kiel pastro, kaj ofte oni okazis,
ke kapitolanoj forrabis al urbaj servutuloj tutan
aron da bovoj dum hela tago sur rea foiro. Tiel
ofte sango malsekigis liberan terspacon inter la
urba kaj kapitola murego, ke germanaj arkebusistoj
kaj hispanaj dragonoj diable klopodis por disigi fu-
riozantajn najbarojn. Unuvorte najbare oni vivis,
kaj najbare interbatiis.
Kaj kiel agis episkopo kaj kapitolo, tiel sekvis
ilin ceteraj sinjoroj magnatoj kaj iliaj subuloj. Ka-
stelmastroj de Medvedgrad estis jam de longe fa-
maj kiel malpiaj bonfarantoj kaj diabloj de Zagreb-
urbo, kaj e nun kelkfoje ili atakis urbajn servu-
tulojn kaj junajn virinojn el Graani kiel lupo a-
fidaron. Sinjoroj Heningidoj, mastroj de S u s j e d -
g r a d, pritelis ofte isnude zagrebajn komercistojn,
vojaantaj al foiro en Optuj. Zrinjidoj topadis en
zagreba montaro al zagrebanoj or kaj arent-
minejojn, kaj forbrulis vinkelojn en Bukovac. Ala-
piidoj, estroj de Vukovina foje apud sa Klara inside
atendis urbajn sinjorojn, hajdukmaniere, kaj kiam la
juisto kaj senatanoj venis en boato fikapti, Ala-
pi'oj surutis ilin per brulanta peo, kaj ismorte
vundinte la juiston, ili forrabis de urbanoj la kapta-
on kaj boaton kontra ia justeco. La bienojn
Hrae kaj Petrovina devis zagrebanoj kontrara-
badi, de tempo depost iman luksenburga is Ru-
dolfo II. habsburga, kontra sia bienularo de reo-
lando Slavonio.
Tial estis da procesoj e troe. Sed kia utilo!
La ielo alte kaj la reo malproksime, glavo kaj
bastonego tiutempe: leo kaj juo.
Pro tio do estis kelkfoje e la maljunaj Grianoj
devigataj pugnigi la manon, elbati kojnon per kojno.
Kvankam ili estis simplaj, estis por si sufie saaj,
kaj klopodis iamaniere por defendi sin kontra
malbono. Anta io ili atentegis, ke ilia urbo estu
forta kaj fortika, kaj tiam ili rapide utiligis sin per
reciprokaj bataloj inter la nobelaro, aliante al ma-
lamikoj de siaj sangverantoj, kaj fine klopodegis
ili aligi al si tiujn gravajn lokojn proksime de Za-
 43
greb, per kiuj povis ilia fortikao plifortikii. Fortaj
tonmuregoj, altaj turoj, profundaj kavoj kaj feraj
pafilegoj irka Zagreb estis ne tiom irmilo kon-
tra turka timo, kiom kontra magnata perforto,
ar post tiu kaejo la urbidoj kelkfoje ekvipis entru-
demajn gastojn issange. Sed en deksesa jarcento
fortaj frapoj ekskuis ri-fortikaon. Per dikaj pa-
filaoj ekskuis zagrebajn muregojn episkopo i m e
E r d d i1 kaj Zapoljidoj, ar zagrebanoj per ef-
diakono Petar Kiepa riverencis anta la impe-
riestro Ferdinando, kaj e gastoprenis generalon
Don Pedro Lazo de Castila kaj liajn hispanajn regi-
mentojn. Pro tio anka la urbaj turoj kurbiis kaj
muregoj i tie kaj tie fakiis. Por ke fidelaj Gria-
noj iamaniere restarigu kaj kiel eble plej bone re-
topu siajn muregojn kaj kastelojn, lia rea moto
donacis ilin tutan enspezon de Zagreba trideset-
nica" (limimpostejo). La magistratanoj tre skrupule
enkasigis tiun enspezon, sed ne ajnas, ke ili
tre stopis siajn muregojn. Almenala reo Maksjo
II. ankora en la jaro 1573. estis skribinta al Vid
Hallek, generalo de slavona Limo, uste kroate,
por ke li komprenu, ke tiu urbo Zagreb en Slavo-
nujo kaj tiu fortikao estas nebone restarigitaj, kaj
precipe du turoj kaj murego estas tute nudaj kaj
malkovritaj, kaj ke multloke mankas la tuparo sur
murego, por ke oni povu rapide supreniri la muregon
kaj ustatempe igi sin kontra malamiko kaj sin
defendi. Kaj de tiuj buroj depost la morto de mor-
tinta Lenkovi nenia kalkulo -estas aldonita." Pro
tio dirigas ilin la reo per la generalo ke por ili
lia koro neniel batas", kaj ke dirita Hallek estu di-
ronta al diritaj buroj je fideleco kaj areno de
1' reo, ke ili aldonu la postulitajn kalkulojn, por ke
estu videbla u ili la denaron bone elspezis kaj ke
ili restarigu la muregon por prospero de la urbo."
Guste oni ne scias, u la agreno rea unuamo-
mente devigis urbajn sinjorojn, ke ili faru klarajn
kalkulojn kaj plibonigu muregojn kaj turojn, nur
1
Legu Erdedi.
 44
oni legas, ke urba juisto multan fojon sendis al
Hallek Varadinon po dek duonlitrojn da vino. Sed
fine ekbruligis jam iliaj ungoj, ilin ekregis timo de
armeo de Gubec, kaj oni arpentadis, konstruadis,
iamaniere topadis, memkompreneble la la stra-
tegia racio de urbaj sinjoroj. ar la vilaanan ar-
meon" (muadija") de Gubec helpadis sekrete estro
de Medvedgrad, Stjepko Gregorianec, malamiko de
zagrebanoj, pro agreno kontra Franjo Tahi de
Susjedgrad, amiko de Gri-buroj. Pro tio ilia timo,
pro tio rapidegaj laboroj irka fortikao, ke la vi-
laana reo ne forbrulu Zagrebon.
Kiel kun potenca Tahi, iama vicbanuso, tiel
kun Gri-buroj malpaciis Gregorianec ismorte
pro granda proceso. Tahi kaj Heningidoj tenis Su-
sjedgradon duige, sed avara nehomo Tahi, estinte
vicbanuso, klopodis depui Heningidojn kaj preska
lia misago sukcesis, sed us la heroo kaj riulo
Stjepko Gregorianec edziis kun Marta Hening, kaj
furiozulo Tahi devis delasi de sia avarema intenco.
Depost tiu tago furiozis la sangsuanto de Susjed-
grad kontra potenca familio Gregorianec en par-
lamento, e rea kortego, kaj inter kroata magna-
taro, por iamaniere frakasi la potencan genton de
sia kontraulo, kies unu, tio estas Pavlo, famiis
kiel zagreba episkopo kaj legdonanto, kaj la dua
Ambroz, patro de Stjepko kiel kroata vicbanuso,
riulo kaj heroo, kiu tamen pro sanga proceso kun
banuso Baka devis abdiki la vicbanusecon. Tiel
malamegante estro susjedgrada Gregorianecojn, ri-
belante publike kontra ili kun tuta sia forto, ho-
noro kaj respekto, kaj intrigante kae per grandaj
monsumoj, li per malofta rapideco spionadis iun
okazon, por ke i estu al Gregorianecoj akcidento,
li spionadis iun nobelulon, por ke tiu estu helpanto
kontra liaj malbenitaj malamikoj.
Tia okazo balda okaziis. Maljuna Ambroz
estis farinta kontrakton kun Petar Erddi kaj Ni-
kola Zrinjski, la kiu tiuj du familioj interanis unu
parton de siaj bienoj. Gregorianec donis al Bakaoj
sian kastelon Rakovec kune kun sep apartenantaj
 45
vilaoj, dum li kompense ricevis de ili Kraljev-
brodon apud Sava, Medvedgradon kaj iajn apar-
tenantajn vilaojn: Kraljevac, Botinec, Novaki, Hu-
dibitek kaj pli da tio.
Samtempe saltis Tahi uzrupante Medvedgradon
je l` nomo de sia edzino Jelena de Zrinjski. Sed
vane. La reo Ferdinando aprobis en jaro 1561. i
tiun interanon kaj sekvintan jaron je Kata-festo
enkondukis Mato Rakaj, nobela juisto de zagreba
komitato, literatoron Ambroz Gregoriariec mastre
en posedaon medvedgradan.
Sed e nun ne kvietiis Tahi. Nun li turnis la
okulojn al siaj amikoj, kaj malamikoj de Heningidoj.
al zagrebaj buroj. Kaj Tahi sin ne trompis.
De nememorebla tempo klopodis sagacaj bur-
oj, ke ilia urbo kaj ia posedao estu bone ir-
mataj, de pratempo ili planis, por ekakiri irka
malnova Gri tiujn lokojn, per kiuj povus zagreba
fortikao pli fortikii, ke ili disspacumu sian pose-
daon, por povi per pli granda forteco kaj rieco
pli forte repui la perfortan bienularon.
Kaj tiu loko, kiun unue celis la deziremaj okuloj
de zagrebanoj, estis falknesto fortika Medved-
grad, tre grava pramo e Kraljevbrod kaj iuj fruk-
toportaj sesioj de la medvedgrada bieno irkaanta
urban posedaon. Inter iuj dolorigaj agrenoj, kiujn
ia reurbo dum jarcentoj de sia estado spertis, estis
plej grandaj la perfortaj atakoj de mastroj kaj ka-
stelmastroj de Medvedgrad. Kun teruro memorigis
la zagrebaj patrinoj al siaj geidoj la misagojn de
,,nigra reino" kaj de ia amanto, germano: Vilim
Stamm.
Tial ilin iam ekregadis la unua penso, ke ili
ekokupu fortikajn turojn de Medvedgrad, kaj mal-
sukcesinte perforte, ili provis jue. Tiu proceso
oni ne scias kiarajte estis levita jam sub Matija
Korvin, amiko de I' zagrebanoj, sed lia mano ne
havis potencon super kroata reolando; proceson
pro Medvedgrad renovigis la zagrebanoj dum la
regado de Vladislav, banusado de Ivan Ernut kaj
poste de Petar Berislavi. Vane! Malastiga mark-
 46
grafo uro brandenburga ruzece estis fine la ven-
kinto anta juistaro en la proceso kontra
Gri-buroj. Sed nun, kiam ekregis Medved-
gradon Ambroz, kiu post la morto de Ferdinand ne
uis eksterordinaran protekton e la imperiestra
kortego, nun Tahi intencis embarasigi la malami-
kon, ekincitante la zagrebanojn, ke ili postulu sian
iaman rajton, ar, diris li, ke multaj potenculoj e
la kortego kaj e la rea tabulo estas al li inklinaj,
kiuj per lia protekto turnos la juan sentencon al
zagreba flanko.
Envere. Jam en jaro 1571. en dimano Epifa-
nia la urba juisto, foristo Ivan Blaekovi, ekle-
vis plendon anta la banusoj uro Drakovi kaj
Franjo Frankopan kontra Ambrozo pro Medved-
grad, kaj tial ke maljuna Ambroz mortis, eklevis
sin la zagrebanoj tiom. pli forte kontra lia filo
Stjepko. Duonmorta pro malsanego, ekkolerigita,
kaj malforta kontra la torento de vilaana ribelo,
malamata de iuj, eklevis sin maljuna Tahi, por
frakasi genton de Gregorianecoj intrigante kaj in-
sultante anta la rea kortumo, por forrabi ian
belan bienon profite al siaj zagrebaj amikoj.
Balda estas aperonta la sentenco de la rea
kurio1 balda estis zagrebanoj la venkon feste-
nontaj en la malnova ursonesto sed malusta-
tempe falis en tombon poplej forta fosto de 1' Gri-
urbo mortis Tahi. Anka Gubec kliniis, terurilo
de zagrebanoj, sub la fera krono sur Marka placo;
sed restis viva Stjepko pli terura ol Gubec, ne-
plaata al la kortego sed ria, fama kaj respek-
tega inter la kroata nobelularo ie konata ka-
rakterulo.
Li do kaj zagrebanoj atendis la sentencon, kiu
estus a Stjepkon enabismigonta kaj Zagrebon je
forto altigonta, a Stjepkon gigantigonta, kaj Za-
grebon etonta kiel viktimo al la veno de 1' fiera
bienulo.
1
Kurio. tribunalo, tabulo, kortutno. N. d. t.
 47
V.
Estis unua dimano depost la Simeona tago
en jaro 1576. e sa Stefano jus finiis la vespera
Diservo; sinjoroj kanonikoj rapidpae disiadis al
siaj domoj, ar tre pluvegis. Du el ili haltis anta
malgranda domo, kies frontonon estis kovrinta vin-
berbranaro. Dumvoje e unu vorteton ili ne pa-
rolis, ili e ne povis pro la pluvo. i defluegis de
iliaj longsutanoj, dum iliaj laraj apeloj estis
kvaza defluiloj.
,,Dank' al Dio!", almetis pli dika el ili, Antun
Vramec, nun ni estos sur sekao. Eniru, honorinda
frato, dummomente sub mian tegmenton. Mi estas
al vi du, tri murmuretonta ,,i n c a m e r a c h a-
r i t a t i s".
,,Mi ne povas, frato", rediris la alia, malgrasa,
kurbita homo, kun akra vizao kaj penetrantaj gri-
zaj okuloj, kies bruston ornamis ora kruco; ,,mi ne
povas. Mi atendas Franjon Bornemissa Stolnikovi
el Wieno. Li skribis al mi, ke li kvazae hodia ve-
nos, se lin envoje ia malfelio ne renkontos. Vi tre
scias, ke li estas iam mia gasto; mi deziras anka
ekscii la novaojn, kaj li kiel kroata deputato certe
ilin alportos."
,,u sinjoro Stolnikovi estas fidinda?", ekpa-
roletis Vramec.
,,Li estas nia", rediris mezavoe preposto Niko
Zelniki; ,,lin anka tedas germanaj generaloj."
,,Des pli bone!", diris Vramec, ,,mi sendos la
knabon al via domo, ke Stolnikovi ekpenu i tien,
se li venos. Eniru ni la domon."
Kaj preninte preposton je mano ektiris lin Vra-
mec kiel eble plej rapide en sian domon.
Tra kruta balancianta tuparo ili venis sur
nekvoritan koridoron kaj de tie en la salonon.
Malferminte pordon de la salono, ekmiris el-
niki. En i eestis anka aliaj gastoj. e granda
nuksa tablo sidis malafabla Stjepko Gregorianec
kaj iba krombanuso Gapar Alapi de Vukovina
unua enpensia apogante la kubuton sur la ta-
 48
blo, la dua balancante sin sur ledseo kaj klaante
la sia kutimo.
Iom pli malproksime staris e la fenestro ju-
na Pavlo Gregorianec, premante la frunton al la
malseka vitro kaj fiksante la grizan, nuboplenan
ielon.
Preska mallumo regis en malalta salono. An-
tikva krucifikso super ligna genuiilo, malpuraj
bildoj de sanktuloj, dikaj libregoj kaj polvoplenaj
geografiaj kartoj io maldistingiis kaze de mal-
forta lumo de malklara ielo.
Sur la sojlo sin haltigis elniki. Tiajn gastojn
li ne atendis. Banuso Alapi kaj Stjepko Grego-
rianec, tiuj du potenculoj, anta ne longe la
plej furiozaj malamikoj, e sama tablo! i ajnis
al la ruza ekleziulo malpura a almena suspek-
tinda afero.
iuj tri ekiris saluti la preposton.
,,Mian komplimenton al via atindeco!" rekon-
te saltis la banuso-ibulo al Nikola. ,,Je mia ani-
mo mi vin bedaras, vi malsekiis kiel garbo me-
ze de 1' ebenkampo. Sed tamen mi in ne beda-
ras, ar vin uste la malbona vetero kun ni renkon-
tigis. Kial vi do ancelias eniri en tiun agrablan
anguleton de mia amiko? Kio vin ekokupis? Vidu
ja mian kaj vian amikon Stjepko jes, anka
mian! Ridinde estas al vi, u ne? Filo de mortinta
vicbanuso Ambroz kaj bofrato de mortinta banuso
Petar, kiuj sin en la parlamento furioze reciproke
atakis, nun prezentas manon unu al la alia. Vi ne
miru e malmulte. Stjepko estas homo tute la mia
koro, kaj forto anas malnovan leon," almetis
ruze Alapi palpebruminte al la kanoniko, staranta
sendecide apud la pordo, kaj ludanta kun orkruco
sur la brusto.
Post la lastaj vortoj de la vukovina estro iis li
iom pli facila kaj ekpainte du tri paojn antaen,
prezentis sian dekstran al la banuso.
,,P a x v o b i s c u m1 magnificenca banuso,
kaj vi, sinjoro Stjepko."
1
Paco kun vi.
 49
,,Ha, ha! ,,Banuso" vi diris?", ekridis moke
Alapi skuante la manon de Nikola. ,,Mi ne sciis, ke
via pastra moto estas kapabla moki mizerulon.
Banuso! Jes! Bela vorto! Bela honoro! N o t a
b e n e, kiam oni envere banusadas. Sed mi mi
estas kvina rado en la reolando, kaj pli frue mi
kredus, ke mi estas gracistatura kaj belkreska kiel
jen sinjorido Pavlo, ol ke mi estas banuso kroata!"
,,Via moto estas hodia aparte bonhumora,
spite al si" ekridis elniki.
La dika dommastro askultis tiun parolon de l`
banuso, ridetante issate kaj tordante la dikajn fin-
grojn sur sia ventrego. Fine li ekis:
,,i estas malnova afero, ke sinjoro banuso
estas la plej granda ojiganto inter Drava kaj
Sava. u vi ja scias, kiel lin la turkoj apud Siget kap-
tis kiel ordinara soldato; kaj kiel li reaetinte sin
je 500 mizerai florenoj, diris al la p a a o, ke li
lin tre bedaras, ar havanta en sia povo dikegan
kokviron, li ne sciis in senplumigi, kiel oni devas."
,,Sinjoro, vi eraras!", ekbaris lian parolon Ala-
pi, karesante sian vilan barbon, ,,tiun fojon Gao
ne ercas, sed per maldola erco, parolas pli mal-
dolan veron. Eble mi iam alimaniere parolis, sed
nun mia koro estas plena, kaj la galo penetras mian
buon."
La vizao de Gregorianec vestis sin per forta
ruo, dum anka Zelniki pli libere sin rektigis.
,,La vero estas kiel vulkano," aldonis Grego-
rianec; ,,i longe dormetas, sed fine flamo penetras
ian supron kaj surutas per la ardo la tutan
mondon."
La vero estas akra glavo," almetis poiome
kurae la preposto, sed la glavo bezonas fortan
manon, kiu anka ekhakos, kien i svingos."
,,A m e n r e v e r e n d i s s i m e ! " , ekkriis Ala-
pi. ,,Via saeco estas prava. Do tiun manon ni
estas serontaj!"
,,Ke in dia favoro fortigu!", finis Vramec.
,,Sinjoroj, sidiu!", darigis la banuso, malle-
vinte sin sur la seon. ,,Askultu min! Kiomaj ni
 50
jen sub tiu i inda tegmento estas, iu maturiis
per peno kaj batalo por forta viro, iu el ni spertis
bonon kaj malbonon, malpli da bono ol da malbono.
Anka vi sinjorideto, askultu!", turnis sin la ba-
nuso al Pavlo. ,,Vi estas ankora junaa, sed vi
bonege pruvis en la batalo e Hrastovica, ke vi ne
estas degenerao de via gento, ke la via dekstra
tagas. Sed al la heroa dekstra estas dezirinda an-
ka saa kapo. Tial vi nin askultu! Depost neme-
morebla tempo, sinjoroj, ni vidas sangon, ni vidas
pereon, ni rigardas kiel la tero, kiu nin naskis,
estas rabata, dezertigata kaj pecetigata de malafabla
mano de la nekristano; kiel malpia diablo rabas
sulkon post sulko de nia malnova reolando, kiel
li branon post brano deiras de nia trunko. Ni
vadas isgore en nia propra sango.
Konsumias la gento, konsumias la idaro,
niaj kasteloj en flamoj. Nutru vin, defendu vin sam-
tempe! Kiamaniere do kontrastari la diablon.
Solaj? Vermo kontra formikaro! Certe ni la-
boras kaj konstruas, sed kion tago konstruas,
tion nokto malkonstruas. Malbono por ni! Al ni
helpas la aliaj kristanaj sinjoroj, e el roma impe-
rio. Jes, nin ili helpas, sed kiel? Ni elspezas por ili.
Du panetojn por la imperiestra armeo. Ke ili alme-
na estus veraj herooj, tiam fariu! Tiam estus
anka tia elspezo suferebla. Sed jes! Kvaza la
sankta roma imperio forbalais tutan sian grenelaron,
kaj aris nian dorson per i. u ne estas tiel?
Kiam oni forte ekdancas heroan rondon, tiam vi,
kroatego, frapu kaj tenu, kaj la helpantoj saltu
trans la plektobarilo, ar al ili, kun via permeso,
la pulvo malbondoras. E tiun ercon pardonus mi
al ili, prenu ilin la diablo! Anka tion ni tratolerus; la
korpo facile suferas, dum sidas en i la tuta animo.
Kaj kio estas la animo al la lando? iaj privilegioj,
iaj rajtoj. Mi demandas vin do, kie estas la rajtoj
kaj privilegioj de nia nobelularo, de niaj urboj? Jen
ilin tenas en sanga farmo la generaloj Auersper-
goj, Teufenbaoj, Globiceroj, kiuj mastrumas, ju-
gas, kolektas tributon tra nia reolando sen banuso,
 51
sen banusa juo kaj spite al la decidoj de la kroataj
korporcioj. Kaj se oni ilin vivege ekskuas ili re-
spondas ridante: ,,i estas la volo de lia efduka
moto Karlo!" Kaj tiel estas ne nur e ni, sed an-
ka en Pouno, Ljubljana, kaj Graz.1 Mia kolego,
ekselenco Drakovi estas duvizaa viro. iaokaze
oni pinas ion irka ni. Estas malbono, kaj se
min ne trompas mia konjekto, estos ankora pli da
i. Tial kunigu la saon, sinjoroj! La nobelaro de-
vas esti en unu rondo, tio estas la plej bona mano
por la glavo de 1' vero. In h o c s i g n o v i n c e s .
Post kelka monato mi kunvokos la regnan parla-
menton. Tie mi diros humile sed kroate al lia rea
moto, kio nin premas, kaj al la komisarioj ni ho-
neste elpagos. is tiam fervore laboru, kaj la
venko nia!"
,,V i v a t b a n u s ! " , ekkriis iuj unuvoe.
Sed la kriado rapide kvietiis. De la tuparo
adiis pezaj paoj, ke la tuta domo skuiis. La
pordo plene malfermiis, kaj sur la sojlon ekpais
virego pli alta ol la pordo. Li estis nigra. maldika,
kun nigraj lipharegoj kaj vivecaj okuloj. Peza man-
telo, feljako, forta glavo kaj sur la kapo blanka fel-
apo nedisputeble pruvis, ke la viro revenas de
vojao.
,,Bonan tagon kaj bonan sanon!". salutis la her-
kulesa alveninto la gastojn, iom sin klininte por ne
frapi frunte la pordujon.
,,Ave, Stolnikovi!", resalutis lin la sinjoroj, sal-
tinte sur la piedojn.
u vi portas al ni la olivbranon de 1' paco?",
ekdemandas vivece la preposto.
,,Mi ne forkuris el Noemarkeo!", rediris ride la
alveninto, montrante siajn blankajn dentojn kaj e-
tinte la mantelon; ,,nek kolombo mi estas", almetas
li ironie, ,,preska mi e metamorfoziis en sova-
beston pro tiuj hipokritaoj kaj dusencaoj."
Kaj li sidiis, kaj iuj ceteraj irka lin.
,,Ergo!", diris la iba banuso, ,,elutu anta
nia moto la sakon da novaoj!"
1
Legu: Grac.
 52
,,La reo Maksimiliano" almetis grave Bor-
nemissa.
,,Kio okazis?", ekdemandis iuj unuvoe.
,,Mortis", finis Stolnikovi. Silento ekregis.
, , R e q u i e s c a t i n p a c e!", ekparolis el-
niki.
,,Kaj Rudolf?", ekdemandis Vramec.
,,Li seras la felion en la steloj", rediris Bor-
nemissa. ,,Sed mi timas, ke de tio malmulte da fe-
lio estos por ni. Rudolf estas hispano kaj en his-
panaj manoj. La bohemajn pikardojn li pelas, al
astria luterana nobelularo li minacas, dum la nov-
sektanoj en roma imperio folie vekias. Kiam jam
la mortinta Maksjo tiu sekreta bofrato de lute-
rana sekto ne kurais pro germanoj kunmetai la
helpon kontra turkoj, e Rudolf ne kuraos, tiel
farante. Mi vizitis sinjorojn, kiome min servis miaj
piedoj. Sufie da dolvortoj, kaj da mono nek por
argi la pafilon!"
,,Kaj nia reolando?", interrompis Alapi la al-
veninton.
,,Drakovi intencas deiri de banuseco."
,,Kaj ansta li?", ripetis la iba krombanuso
pikita.
,,Mi ne scias", respondis Stolnikovi, ,,neniu
mi kredas. Lia efduka moto Karlo plej bone scias,
kiu regos en Kroatujo. Pli multe mi ne povis elde-
mandi. Sed", turnis sin Stolnikovi al Stjepko, ,,jen
estas anka lia estra moto de Medvedgrad. Bone,
ke mi vin vidas. Gajan sciigon mi al vi portas. La
rea tabulo juis."
,,Kaj la sentenco?", ekdemandis timete Stjepko,
eklevinte sin de la seo.
,,La zagrebanoj malgajnis la proceson pri Med-
vedgrad."
,,Jen vi vidas", aldonis ruze Vramec, ,,anka
la justeco havas siajn favoratojn".
,,Ha, ree mi estas viro", rektiis Stjepko, dum
liaj okuloj ekbrilis de sovaa ojo, ,,jes, miaj si-
njoroj, mi estas plena estro de Medvedgrad, anka
via mi estas tuta. Mia kapo, mia brako, mia mo-
 53
nujo: io estas via. La inkubo malpremas mian
bruston, mi spiras kun la tuta forto de mia vivo.
Vi ne bedaros, ke la sentenco falis al mia flanko.
Vi adis, kiel sinjoro Stolnikovi per vivaj vortoj
de sia buo metis la verasigelon sur tion, kion an-
tamomente la sagaca Vukovinestro antadiris. Ke
ni laboru, ke relevigu la privilegiojn de nia nobe-
laro. Cent kapoj unu penso, cent brakoj unu glavo.
Pavjo rapidu, sursidu evalon, sciigu vian onklon
Mihajlo Konjski pri io, usadita. Li venu, li venu
rapide i tien al konsilio. ,,ar", darigis Stjepko
al la sinjoroj, ,,mia bofrato estas viro kiel akvo
ienpenetranta. Per unu vorto li elektis la ekirotan
vojon. Ne malgrandan helpon mi esperas de li. Mi
konas lin depost la batalo kun Tahi, kaj depost
Gubec-ribelo. Iru, filjo!"
La vizao de Pavlo sereniis. Klininte sin al la
sinjoroj li ekseris sian evalon. La ielo ekheliis.
La aero estis pura, brilanta. Kun flama okulo kaj
fiera kapo flugis la junulo sur la rapidrajdato kon-
tra Karnenita vrata, kvaza lin feinoj portus. Kio
do flugiligis lian animon? u gravega parolo de la
sinjoroj? Ne, lin portis lia koro.

La domo de Mihajlo Konjski, la trezoristo de

la reolando Slavonio, staris en la urbo ne mal-
proksime de Kamenita vrata, kaj apudege i staris
la brikdomo de 1' oraisto Krupi meze de la ar-
deno, irkabarita per ligna barilo. Per kelkaj
vortoj sciigis Pavlo sian onklon pri io dirita en la
domo de Vramec, kaj estis ekironta. La onklino
Anka lin altenadis, sed la junulo ne volis, ar diris,
ke li ankora ivespere estas alvenonta al Medved-
grad al sia malsana patrino, kiun jam de longe ne
estis vidinta.
Strange, Pavlo ne direktis kontra ,,Nova
vrata", de kie oni eliradis el Zagreb al la monto.
Irinte malanta la angulo de la onkla domo, li hal-
tigis la evalon anta la barilo de l' Krupi-ardeno.
Alliginte la grizan evalon al la barilo, li ekrapidis
 54
tra la ardeno al la domo de l' oraisto. La ardeno
estis senhoma, kaj anta la domo ne troviis e unu
animo. La junulo ekmeditis.
,,Ah, jen li, baptopanjo!", subite ekkriis dola
voo kvaza ekkrio de savita animo. Sur la sojlo
aperis pala kiel marmoranelo Dora. Sed tuj i
malaperis.
Al la junulo ekflamis la okuloj, ekflamis la vi-
zao. En du saltoj li penetris tra tontuparo en la
magazenon de l' oraisto. Li ekvidis Doran, kaj
haltis muta kaj feliega. La junulino sidiis sur
grandan seon de sia patro. Sango ludis sur ia
vizao, la lipoj tremetis, dum la brilokuloj feliege
enfiksis sin en junan belulon. Sed subite mallevis
i honteme la okulojn teren; krucinte la manojn sur
la brusto kvaza i premadis la maltrankvilegan
koron, i tremetis tute kiel vergo, apena i spiris,
la ravio rabis al i la vorton.
Post i staris Magda. Strange aliformiis ia
maluna vizao u pro timo u pro ojo. La geju-
nuloj silentis, fine erupciis la babilema maljunulino:
,,Dia helpo al vi, juna sinjorido, savinto de mia
Dornjo! La eterna justeco rekompencu vin pro tio.
Dio kaj Dipatrino nur scias, kiom mi suferis da timo
tiun tagon. Se vi ne estus, kie mia Dornjo trovi?"
ekploris Magda. ,,i ne estas pensebla, mia
animo frostias. Sed vin jam longe Zagreb ne vidis,
certe vi vojais, a estis priokupita? Jes, jes, la
manoj de grandaj sinjoroj estas plenaj da laboro."
,,Ne prenu malbone, virgulino Dora", ekbaris la
junulo per dola voo la vorton al la babilema
baptopatrino, ,,ne prenu malbone, ke mi kontra
ordo kaj moro invadis en la domon ektimiginte vin
malfortan. Mi venis en ura afero seri la mastron
Krupi" kaj tie Pavlo certe mensogis, ,,mi venis
demandi anka pri via bonfarto, ar la zagrebanoj
sciigis min dum la milito, ke vin faligis forta mal-
sanego."
,,Preni malbone vian alvenon, moto sinjorido",
ekkuraiis la junulino, ,,estus peko. Mi ojas vidi
vin; nun mi almena povas danki vin por mia vivo;
 55
is nun mi ne havis kiam, la malsano min malhelpis
dum vi estis en Zagreb, kaj poste longe longe vi
ne estis i tie. Sed min tamen ojigas, ke vi kelk-
foje meze de 1' batalo memoris mian nomon. Dio
redonu al via bela animo, kion vi pro mi faris, mi
mizerulino ne povas."
iaj blankaj manoj falis sur la genuojn, larmo
aperis en ia okulo kaj i ekridetis al la junulo per
milda rideto, kiel ridas la stelo tra subtila nubo.
,,Pri mastro Krupi vi estas demandinta?". en-
miksiis Magda. ,,Li bedaros. Li ne estas hejme.
Efektive li estus ojinta. Li foriris Remeten por ri-
pari la kronon de mirakla Sinjorino, ion tiel."
,,Kaj via sano?", delikate ekdemandis Pavlo la
junulinon.
,,Dank' al Dio, i restarias. Sed estis malbone
tre malbone", rediris la junulino.
,,i restarias, i restarias, vi diras?", ekba-
bilis la baptopatrino, ,,mi dankas tian restarion.
Kaj la infano ankora ajnigas, kvaza nenio estis.
Kaj dume, la tuta monduma mizero rompis sin je
i. Por ke mi in diru al vi, sinjorido!"
,,Rakontu, rakontu, bona maljunulino", diris in
Pavlo, sidiinte sur la seon apud Dora.
,,ion mi rakontos. Kiam vi in tiam estis i
tien alportinta, in ekregis tremfrosto, skuadis la
febro. Nu, gardu nin Dio, oni dirus: i estas mal-
viva. Mi estis apena altreninta min al la domo de
la interpuio, kaj reveninte domen, ho ve, jen sen-
konscian mizerulinon. Oni devis varmigi kaj pru-
cigi, kaj la mizerulino dumnokte apena iom dor-
metais. Sed in tamen faligis la dormego. Kaj kiel
mi zorgumis, ploradis kaj preadis kvaza i kon-
cernus du sanojn, la patro malafabla kaj maloja,
kaj kiel ne! Malojo rigardis el liaj okuloj. La apo-
tekisto Globicer kuiradis la sanigilojn, kaj mi ilin
transdonadis al la junulino, sed malmulte da utilo.
Dora ekdeliris dum la sonoj kaj e tagon post
tago. i parolis pri io; mia maljuna cerbo in ne
memoris, ar estis diverskolora. i deliris pri mo-
naoj, pri turkoj, pri fajro kaj kriis helpon, ke
 56
mian koron tute traniloj trapasadis. Ha efektive
anka pri juna sinjoro, belega heroo i parolis "
,,Baptopanjo!", riprois in Dora ruiinte is-
supre de la frunto.
,,Lasu, lasu! ion mi estas rakontonta. Jes, pri
juna heroo kaj pli de tio. Tiam vi venis, sinjorido,
demandi pri ia sano."
Pavlo kapjesis.
,,Kaj mi diris, malbone estas. La patro kaj mi
malesperadis. Post kiam vi estis ekirinta kontra
turkoj, iom post iom la junulino rekonsciiis. Sed
i ne estis forta e por kapeton sian eklevi, des
malpli por ekpai; i estis tute malforta kaj kaduka.
Tiel estis dum daro de kelkkvar e pli da mo-
natoj. Sufie da penado, sed dank' al Dio anka da
espero, ke la junulino resanios. Dare de longaj
tiuj noktoj, maldormitaj apud i, oni parolis anka
pri vi. Fine i iom post iom leviadis. Bone estos,
mi diris. Sed estis malbone. Trofrue i ekkuraiis,
malvarmumiis en la preejo, la malsano returnis
sin kaj centoble pli malbone. i komsumiadis kva-
za in aspidoj suus. Ve, mi pensis, frua tombo
estas fosota. Mia koro kvaza krevonta, kaj same
al la patro. iuj sanigiloj kvaza estis akvo. Felie,
ke mi trafis mian malnovan konatulinon, kiu scias
diversmaniere sori, kaj ke ni kuiru la herbon ,,sim-
fiton"1 en la lakto, kaj ke Dora in trinku. Kaj i
helpis, dank' al Dio kaj al iela korto! La karulino
trapuis la doloron. Poste i estis en vilao, ar tie
oni pli sane spiras, i fortiis, kiel vi vidas, kvan-
kam e nun ne estas erco. Kaj nun ke i plenumu
ankora la solenpromeson e la remeta Sinjorino,
kaj tiam estos io bona!", finis la maljunulino, deli-
kate ekkaresinte kun tremanta mano la kapon de
Dora.
Atente askultadis la junulo la diradon de l'
baptopatrino, jen mediteme fiksante la teron, jen
rigardante karan junulinon, kiu muta sidis, senvorte
uis la feliegajn momentojn de lia eesto. Kaj kiam
la simpla maljunulino diradis, kiajn dolorojn Dora
1
Sympfytum officinale, skorzonero. N. d. t.
 57
suferis, tiam la bela okulo de l' junulo malheliis,
kvaza anka li us iujn dolorojn de Dora tra-
suferis.
,,Mi dankas vin centfoje dankas, bona malju-
nulino, ke vi al la mizera Dora dum gravaj mo-
mentoj de 1' doloro anstatais ian patrinon", ekpa-
rolis la junulo per kortuanta voo al Magda. ,,Min
ekokupis granda zorgego pri ia juna vivo, ar mi
timis, ke i ne povos la molbonon elsuferi. Mi pri-
demandis pri i, kaj vi diris al mi, estas malbone,
ar la malsano rabis ian konscion. Kaj poste oni
devis foriri de tie i, virgulino Dora!", turnis sin la
junulo kun afabla vorto al la mizerulino, kiu la ka-
peton estis mallevinta is la apogilo de l' seo ne
deprenante siajn okulojn de Pavlo: ,,jes, mi devis
foriri batali kontra turkoj. La perforto herezula in-
vadis, honto do estus ne eltiri la glavon, dum la
gento kaj konatuloj pereas. Kontravole mi ekiris,
sed mi devis. Sed kial mi tie i rakontas, mi ja
vidas, ke vi laciis, ho virgulino."
,,Ho diradu pluen, vi ja vidas, mi estas forta
por ion askulti", ekpetis la knabino iom rektiginte
sin. ,,Diradu, sinjoro Pavlo, ar mi vin volonteme
de tuta mia koro askultas."
,Jes, jes, sinjoro moto", aldonis la maljunu-
lino, ,,i askultus vin is la tagio, ar vi scias
multon, multon da tio. Pri kio ni mizerulinoj
scias, ne antaen de la nazo, kvaza vi nin al la
domo alligis."
,,Mi longe forestis", darigis la junulo, ,,kaj
preska ke mi neniam jam revenis."
,,Neniam?", demandis timeme Dora.
,,Jes, neniam. Adu. La pasintan someron, us
kiam ekregis la varmego, kaj vi dolorojn suferadis,
venis la sciigo, ke la turkoj maras kontra kroata
maro. Tuta la nobelaro ekprenis la armilojn. Anka
mi saltis. Mi adiais la gepatrojn kaj foriris batali.
Nia armeo formoviis for de Rakovac kontra
apudmaraj regionoj. Estis uro atingi la armeon.
Sed fine mi in atingis. Belao de la armeo, nur
elektitaj soldatoj. Oni devis irmi la fortikaon Hra-
 58
stovica; in celis Ferhat, la bosnia paao. Oni mar-
is nokte kaj tage. Niaj facilpiedaj kroatoj, kaj vla-
haj (serbaj) trupoj moviis sufie bone, sed sti-
rianoj sub siaj feraj kaskoj kaj pezaj pafiloj ekge-
nufleksis ne nur unu fojon. Nin kondukis Auersperg
kaj Ivan Vojkovi. Ian tagon ni malsupreniris de ia
monteto en valon. La tero sufie tonhava, nur sur
Ja maldekstra flanko kovris la monton arbaro. Ni
haltis. Pro varmego nenien antaen. Iel irka tag-
mezo alkuris patistoj trans la monto. Ferhat, ili
diris, maras kontra ni. Ke li estas m a 1 p r o k-
s i m e de ni unu horon kaj duono. Oni ne povis
deturni, oni devis batali. En la valo la armeo envi-
cigis sin. Antae la pafilegoj, en la mezo la kroataj
piedistoj, vlahaj haramioj kaj flavaj karniolaj mus-
keduloj. Maldekstre staris stiriaj feraj rajdistoj, en
la valo du standardoj, kaj unu sur maldekstra mon-
teto. La dekstran flankon tenis kroata banderio e-
vale kun standardo banusa. Sur la montetoj staris
arkebusistoj. ,,Sinjoro Pavlo", alkriis min Vojkovi
algalopinte sur blankulo de Aersperg, ,,u vi vidas
tiun arbaron sur la dekstra monto? Tie tranas la
montaron la kavo. Oni devas atenti, por ke nin la
turkoj ne surprizu de dekstra flanko. Jen al vi
centon da kapitolaj evaloj kaj ducent da vlahaj1)
pafiloj. Okupu la montaron kaj ne lasu la hundojn
tra la kavo!" Mi kaj vlaha vojevodo Steva Rad-
milovi ekiris okupinte la kavon kaj arbaron.
Cento da pafiloj kaj kvindeko da evaloj lokis
sin en la kavo trans la vojeto. Aliaj pafiloj dekstre
kaj maldekstre sur apudvoja monto, dum en la
montdeklivo, proksime de la valenfluo mi kun kvin-
dek evaloj. Haramioj argis la pafilojn, kaj la turkoj
venu. Mi kuis kviete en arbara ombro apud la
evalo.
En unu momento skuiis la aero. Komenciis
furioza kriego. Mi supreniris la supron por vidi. La
turkoj maras kontra efarmeo. Ekfulmas, ekton-
dras niaj pafilegoj treege. La turka atako maras
returnen. Kaj la turkoj reatakas, sed i tiun fojon
1
Serbaj.
 59
furiozege. Grandaj pafiloj krakadis, feraj viroj ek-
kuris kaj la banusa standardo flankumis la turkojn
dekstre. La niaj kvaza venkos. La banusa stan-
dardo alte flirtadis, la trompeto late sonadis: an-
taen. Per unu fojo superutiis la maldekstra
supro per nova turkaro. Feraj viroj falis de turkaj
pafiloj kaj kiel rapidfluo ruliis la herezulaj trupoj
malsupren kontra nia maldekstra flanko. Mi vidis,
kiel pafilao forigis la kapon de generalo Auersperg.
Flavaj muskeduloj komencis kuri, post i l i la ce-
teraj, kontra unu nia staris deko da turkoj. Mi ko-
leris, ke mi devas tie atendi. Sed ne por longe. El
la kavo eksonegis furioza krio: ,,Ala!" Mi ekra-
pidis al la armeo. La turkoj estas atakontaj el la
kavo. Unu, du, tri fojon repuis ilin niaj pafiloj post
la arbetao, dornaro, tonaro, de ie. Tra la valo
fluis rivereto klarakva, nun i fluis per sango. Kaj
ree atakas la nigruloj. Sesoble estis pli da ili ol da
niaj. Al ili estis facile perdi la kapojn. Multaj niaj
evaloj estis mortpafitaj, kaj al haramioj ekmankis
la pulvo. ,,Pafilojn dorsen! Je traniloj, infanoj!"
ektondris Radmilovi staranta sur alta tono. Sed
apena li eldiras, ekanceliis, falis la sago en-
pikis sin en lia koro. ,,Je nomo de sankta kruco.
ekfrapu infanoj!" mi ekkriis, kaj kiel fulmo frapas
mi kun mia trupo la turkan flankon. Post iu man-
laro kelkdeko da turkaj kapoj. iun arbetaon, iun
tonon pagis ili per la vivo. La sabro frapis mian
frunton, mi pro sango ne vidis. Mia evalo furioze
galope rektiis, la sago trapikis ian okulon. Mi
falis, dum la miaj formoviis. Por starii sur la
piedojn mi estis tro malforta. irka mi korpo al
korpo. Mi genufleksis por trenii pluen is la rive-
reto: mia oro brulis. Sed de proksima arbetao
aperis nigra kapo. Blekeginte li kiel besto etis sin
sur min. Mi falis dorsen. La furiozulo genufleksis
sur mian bruston, eltiris tranilon, eksvingis ..."
,,Je diaj vundoj!", ekkriis de 1' teruro la kna-
bino, kaj klininte sin disetendis la manojn kontra
la kapo de Pavlo, kvaza in irmonte. Kaj en an-
gulo la maljunulino tri fojon sin krucosignis.
 60
,,Ne timu, virgulino Dora! Mia kapo estas an-
kora viva", rediris dolavoe Pavlo, kaj la fingroj
ektuetis la manon de Dora. La junulino ektremis,
sango penetris en iaj vangoj, sed la manon i ne
retiris. Malrapide fermiadis iaj lipoj, kaj en la
okuloj briletis ia stranga flamo. sed i ne deturnis
la pupilojn for de Pavlo.
,,Eksvingis la nigrulo", darigis Pavlo, sed
ne enhakis. Terurega mano ekprenis lian brakon,
ekkaptis lian oron, kaj levinte alten la krimulon,
frapas lin je tonego, ke liaj ostoj diseriis. ,,Mor-
tau, diablido!", ekmurmuretis griza homego, apud
mi staranta.
Li estis Milo Radak, vlaha piedisto de Auer-
sperga trupo. ,,Ni kuru, sinjoro!", li diris. ,,En la
valo iujn niajn ili elhakis." Radak argis min sur
sian dorson. Ni felie formoviis tra la arbaro, sed
super la arbaro altiadis toniga monto, nura to-
namaso. Por ni nun pli malbone. Post ni kugloj
zumadis, Radak laciis. El la valo li elportis sangantan
ultron. Ni treniis post la roko, kiu nin momenton
irmadis. La vundojn ni irkaligis, kaj mi glutetis
el la bareleto de Radak. Kaj kuru! La idolanoj nin
spionadis. Ni trapasis felie la pinton, kaj kuru tra
seka akvoeliraujo malsupren kontra arbaro. Sed
sur la pinton suprenrampis la turkoj, unu antae,
kaj tri iom malproksime de li. ,,Haltu, sinjoro!",
ekdiris Radak depreninte min momenton de sia
dorso. ,,Jen arbaro! La folio nin irmos. Ke ni
montru al la friponoj ke nia domo ne forbrulis". Li
karis, alcelis kaj ,,cak!" malargis la muskedon.
Kiel vundita kato etis sin la unua turko aeren kaj
falis. Ni direktis sin transverse al la arbaro tra plej
granda densejo. Radak okulmezuris la arbojn. .,Tie
i estas nia domo!", li diris haltiginte sin anta mal-
nova braniga kverko. ,,La bestidoj ne ripozos."
Per la zono li alligis min al si kaj surgrimpis sur
la arbon. Sur la kverko ni pasigis unu tagon kaj,
duono. La turkoj nin seris krucige. Ili perdis la
postsignon. Ili estis for de la kverko en interspaco
de unu pafo, sed ili in preterpasis. Trankviliis;
 61
ni deglitis. Proksime nenia dometo, tiom malpli da
vilao, kaj kie i antae estis, in la turkoj forbrulis
tute. La trian tagon ni renkontis du stiriajn kira-
sulojn, forkurintoj de Hrastovica. Ili prenis nin sur
la evalojn. Tiel ni venis Samobor'on, mi kaj mia
Radak, por kuraci la vundojn. Mi resaniis dank' al
Dio, kaj jen min viva kaj sana."
,,Dankon kaj gloron al vi iela Dio!", kunplektis
Dora malfortajn manojn, ,,ke vi savis mian sa-
vinton. Preska mi mizerulino mortis pro viaj vortoj,
kaj kiel ne vi en fajro viva! Se ili vin atingis, faris
al vi malbonon vin mortigis! Sed ne, ne! Mi vin
vidas, vi estas viva, sana, dank' al Dio do!", finis
la junulino kaj bolanta larmo aperis en ia brilokulo.
,,Nur duone", almetis la junulo per sufokanta
voo mallevinte la kapon por in ne rigardi ,,sed
mi estos tute sana, se vi ekvolos, virgulino Dora!
Adu min! Mi estos sana kaj viva, se vi donos la bal-
zamon, ar" la junulo pasie saltis ,,mia vivo vi
estas, mia sano vi estas. Ne parolu, ho ne parolu anta
ol mi ne diros in kio mian koron sufokas. Depost
tiu tago, kiam mi vin duonvivan eligis el sub la hufo
de l' furioza evalo, kiam vin i tiuj manoj portis
en la gepatran domon, mia koro resonas per via
nomo, en mia animo respegulas via kara vizao!
Dum la mortapero, dum batalego, dum febrego,
kiam la vundo min brulis mia memoro nur vin
memoris. Dora estis nokta sonao, matena aperao.
Ne juu min, ke mi parolas neordinare kaj nekutime
al vi inda virgulino. Jen mia frunto brulas, mia cerbo
frapas, dum mia sango bolas kiel fandanta fero. Ne
alvoku sobran prudenton, juu koro al koro. Dora,
mi savis vian vivon, Dora, redonu afablaon por
afablao, vi savu mian vivon, diru, junulino. vor-
teton, diru ke mi estas kara al via koro!" Kaj lacie
klinis la junulo sian kapon anta Doran.
La junulino saltis. Paliis kaj ekflamis. Kvaza
i revas. La sango kvaza diskrevigonta la nervojn,
la koro saltonta el la brusto. Per necerta flamo
ekbrilegis iaj okuloj; i malfermis la tremantajn
manojn kaj mallevinte sian kapeton post la kapo de
Pavlo, ekploris kaj per ploro kaj rido:
 62
,,Ho ve Pavlo, kion vi faris de mi, Pavlo!"
Sur la pordo us aperis hometo la ebrieta
razisto.
,,Help' Dio! u estas hejme majstro Krupi"?,
ekdemandis li per malica rido.
,,Ne estas!", pene ekdiris la mortpala Dora, ar
la maljunulino de l' ektimigo mutiis. .
,,Ne estas?", rediris la hometo. ,,Ne prenu mal-
bone. Mi vidis la grizulon anta la domo. Mi opiniis,
ke estas gastoj e li. Mi volis demandi lin pri lia
trezoro, sed je malalta prezo! Ne prenu malbone,
virgulino estiminda! Dolan nokton!" Kaj foriris.
Post kelko galopis sinjorido Gregorianec kon-
tra ,,Mala vrata". Ce angulo de 1' episkopa strato
staris okolin. . La kapon li forklinis. Li rigardis
post la junulo kaj ekridegis:
,,u tiel, virgulino Dora? Je tia prezo estas
via kroneto? B e n e: Nun estas mia vico!"
VI.
De turo de sankta Marko estis soninta la naa
matene. La geburoj revenadis de foiro, inter ili
anka Barbara, edzino de najlisto Ivan Frey.
Freyova, kurbebua, rueta klaulino, estis aetinta
da holanda drapo, lubljana oleo, gorica bulko, iran-
ante kun tiu aro al sia domo, staranta ne mal-
proksime de la paroejo. Sekve kiel sin najbarinoj
tre amas, se ili unu al alia ne elpikas la okulojn
tiel amis anka sinjorino Frey sian najbarinon, ne-
gocistinon afrani, virino tre malpura kaj melan-
kolia, kiu iam estis tre delikata virgulino, sed nun
i estis korpulenta, sekanta avinao kun arorsimila
nazo, kiu iusabate ulne liniis sian karan Andrija,
ke la musoj en ia negocao pro tiu spektaklo tuj
forlasis la fromaon. Stranga ligo ligis la najlistinon
kaj negocistinon, ilia amo koheris en prun-brando.
kaj e afranieva troviis iam da bona prun-
brando. Tial anka hodia estis al Freyova mal-
facile ne eniri al sinjorino afrani.
La butikistino jam ne havis malplenan stoma-
kon, iaj okuloj tre malheliadis. Por pasigi la
 63
tempon ar i ne estis uste diligenta mastrino
anceliis i tra la butiko, frapante kun pantoflo
la muojn.
i tre ekojiis ekvidinte sian aminjon najlisti-
non. ,,Sidiu kaj nu prenu kara najbarino; kaj pri
kio vi sonis, kion do vi aetis, kaj kiom kostas
bulko, u pluvos, kaj u levis la nazon la nova
urba juistedzino Teleti", kaj klau kaj babilau
la avinoj kiel en muelejo, sidante sur tonbenko an-
ta la butiko, kaj trinketu kiom plej eble.
,,Ma!" macis najlistino ,,dankon, ke vi min
iom varmigis; iumatene estas al mi i tie iel mal-
plene, sed via medicino iam helpas."
,,Kredu, same estas anka al mi," rediris la
butikistino, kaj se mi anta dua meso forgesas
mian glaseton, mi ne havas apetiton por la supo.
Mirinde estas, kiel sama afero faras al unu bone kaj
al alia malbone. Min, vi vidas i varmigas kaj for-
tigas, sed mia malfelia Andrija apena ekflaras,
jam lignias kaj lignias. Kiam oni lin lastan
fojon alportis de la korporacio domen, mi kredis,
lia amino sidas sur lia lango. Kuveton da akvo mi
veris sur lin, kaj la razisto skarifis lin sed An-
drija ligno. Tihodieva donis al mi ian grason, kiun
mi metis sur liaj plandoj, kaj i iel eltiris la var-
mon."
.,A! a!", ekmiris Freyova, skuante la kapon,
,,jen, kiu dirus in, kara najbarino. Sed por ke mi
vin rakontu. Mi havis strangan sonon."
,,Diru, kian?", ekdemandis la butikistino.
,,En sono mi vidis katon kontra mi irantan."
,,Helpu vin iela korto! i estas malbono, naj-
barino! Maljuna kato vi diris? Malica animo a-
grenas je vi!", aldonis grave la butikistino.
,,Vidu, vidu! Jen Grga okolin!", ekkriis
Freyova ,,la urba kribrilo! Ke ni lin alvoku!"
,,Ke ni lin alvoku!", ripetis melankolie afrani-
eva.
,,Majstro Grga! Majstro Grga! u vi ne irus
ion i tien?", latege ekkriis la najlistino.
La urba razisto envere iris tra Markplaco. Sur
 64
sin li estis etinta malhelan mantelon kun mallongaj
manikoj, sin apogante sur forta korneusa bastono
kvaza ekvojaonte. Je alvoko de sinjorino Frey
li haltis kaj direktis sin kontra la butiko.
,,Aj, aj! Bonan tagon, karaj sinjorinoj! Kune,
kiel mi vidas!", salutis la razisto la avinojn. ,,Kun
plezuro. Iomete mi kunios al vi. Mi estas voja-
onta. Por ke mi iom ripozu."
,,Vojaonta? Kien?", ekdemandis scivole la naj-
listino.
,,t!", ekmurmuris okolin metinte fingron an-
ta la buo kaj turnante sin singarde.
,,Ne timu!", ekkuraigis lin sinjorino afrani.
,,Neniu estas."
,,Kaj tiu?", aldonis la razisto, montrante per la
fingro Jerkon, sidantan en koto ne malproksiine de
la butiko.
,,Nu tiun vi ne devas timi. u vi lin ne konas?
Tio estas Jerko mutulo. Jen vidu, li vendas, matkor-
bojn por bagatelaj moneroj. Li estas surdmutulo, kaj
fikse ridargas iun plezure, konsolis Freyova la
majstron.
,,Estas fino al la mondo!", rediris mediteme la
razisto.
,,A! u vere?", ekdemandis la avinoj.
,,Je mia animo, jes. Okuloj vidas, kaj oreloj
adas pri kio cerbo e ne sonas," darigis Grga
,,kaj en nia nobela urbo!"
,,Nu elbaku do!", atakis la najlistino.
,,Mi ne volas", ekskuis sin la razisto, ,,mi ne
volas, ar min nazas. Sed mi in faros sur kom-
petenta loko !"
afranieva veris da brando en la glaseton
kaj prezentis in al la falsdoktoro.
,,Ni ja ne estas infanoj, ni estas hejmulinoj! Ra-
kontu!", instigis lin la kurbobuulino, preninte lian
brakon.
Grga eltrinkis la glaseton, sidiis sur la benkon
inter la avinoj, tre ektusis, kaj desegnante en la
koto per la korneusa bastono latinajn literojn, da-
rigis li jene:
 65
,,Se vi havus, karaj najbarinoj, idojn tio estas
filinojn, mi dirus: enterigu ilin vivantajn, por ke ili
Zagrebon ne vidu plu. Ne miru e malmulte. Mi
parolas serioze. Profunde ni koton enigis, certe, je
mia razilo! Kie estas niaj malnovaj tempoj, kiam
estis iuj astaj kaj honestaj, kie? Seru ilin kun
lanterno. Hodia? io sulfure malodoras; ekstere
,,hi", malekstere fi!"
,,Hodia portas multaj virgulinan kapkovrilon,
kaj kian kufon ili bezonus, por kovri etajn pe-
kojn. Jes, jes, tiel estas. Certe vi konas la saulinon
de l' oraisto, u ne? ton-sanktulino, u ne? Vere,.
se ian mortan pekon demetos lia sankta moto
papo!"
,,u estas eble?", ekbalbutis la butikistino.
,,u danda Dora?", ekdemandis scivoleme
Freyova.
,,Jes Dora, Dora, Dora Krupieva. Min kaj
mian malriaon i rifuzis. i estas tro juna, li diris.
Nature, i revas pri sinjorao. Kiel majstrino i gra-
tus sian delikatan hateton. Nun? Nun estas
bone, nun i havigis al si la sinjoraon, nun mi timas,
ke i balda estos e tro maljuna. Mi malriulo,
kiel mi estas honesta kaj rigardas tian iun dian
kreitaon, diris, kiam i anta mia nazo brufermis
la pordon: Kion vi volas Grjo, i ne estas por vi
destinita, certe post la monto rulias ia majstrido.
Plie i estis malsaneta depost tia morta timo sur
la kapitolo, kaj ne estis tempo pensi pri edzio.
Tiel mi bonulo pripensis. Sed jes. Oni bezonas nur
vidi, kaj mi vidis per miaj propraj okuloj, Dio estu
mia atestanto."
,,Kion do?", ekscitiis Barbara.
,,Mi hontas e diri tiun hontaon anta honesta
virinkapo", kolere frapis la razisto per la korneusa
bastono je tero. ,,Sed ke in oni sciu." Ian tagon,
us dimanon, mi iras en la urbon tra Kamenita
vrata. Mi vidas grizulon anta la barilo de Kru-
pi. Al la diablo! mi ekpensis, de kiam sinjoraj e-
valoj manas la ,,buran" herbon. Ke mi vidu. Mi
volis e Krupi monerigi la cekinon. Mi en la do-
 66
mon, kaj ,,bonan tagon". He miaj najbarinoj, tie
estis io vidinda. asta Dora sur seo, irka la
zono in tenas la juna Gregorianec, kaj karu
kaj kveru, kiel kato printempe, dum Magda, sank-
tulino Magda sidas kaj ion i rigardas. Nu? Kion
vi diras! Fi! Honto! Nun vi adis! Sed mi estos ilia
edzia baptano Adia!" Post tiuj vortoj saltis o-
kolin kaj ekiris" rapidpae kontra la monto.
La avinoj toniis. E ne readiais la raziston.
Fine la manoj kuniadis.
,,Tio do?"
,,e ni!"
,,Kaj Dora!"
,,Tiu pura tritiko!"
,,Kaj Magda!"
,,Tiu sankta kandelo!"
,,Kaj maljuna Krupi!"
,,Tiu dandulo, kiu diris al mia Andrija en la
magistrato, ke lian cerbon korvo eltrinkis."
,,Kiu en la korporacio al junaj majstroj iam
prodikas."
,,Terure!"
,,Gardu nin Dio kontra mortpeko!"
,,Adia, aminjo afrani. Mi iras al la baki-
stino."
,,Adia, aminjo najlistino. Mi ekseros mian
maljunulon!"
La avinoj diskuris monden por akrigi la
langojn.
Post la razisto ekrapidis paon post pao la
mutulo Jerko. Li atentis, ke lin la razisto ne vidu,
sed li mem ne deturnis sian okulon de li. okolin
direktis sin al Medvedgrad. Jerko lin sekvis. oko-
lin iris s u r la arbarvojeto, Jerko kaite en densa-
o apud li. okolin iradis tra valo, Jerko tra supro.
La razisto e ne divenis, ke li havas fidelan akom-
pananton. Ili eliris sur maldensejon, sur plugitan
kampon. La razisto iris tra la kampo. Jerko lairis
kratagan barilon, kvaza li estis alliinta al la animo
de l' razisto.
e ekstremo de la maldensejo sub la deklivo
 67
staris braniga karpeno. Sub i io nigriis. Senzor-
ge raaris la razisto al la karpeno. Apud i devis
turni mallamonten en arbaron. Li venis is la arbo.
Haltis paliis. Lin ekregis tremfrosto sed en
momento saltis kvaza lin mordis serpento, ekra-
pidinte kiel fulmo antaen en arbaron. Post arbe-
tao de rozoj sovaaj aperis Jerko. Li levis scivo-
leme la kapon; etis sin surventren e la karpeno,
por vidi kio estas. Sub la karpeno ronkis homego,
grizeta lipharega, kaj densbrova malafablulo. Post
arentaj butonegoj elstariis la vila brusto. Apud
li kuis sur la herbo nigreta krutdrapa mantelo bor-
derita per ruga drapo, alta senranda apelo, trikita
valizo, pafilaoj sur la rimeno kaj peza muskedo.
La la vesto oni diras, ke li estas piedisto de la
kroata milicio a haramio. La mutulo ekrigardis la
herkuleson kaj iom ekridis. Tian li klinis la kapon
teren kaj kiel vulpo etis sin en la arbaron kaj de-
glitis malsupren la la akvodeiraujo. Post iom li
revidis la raziston. La razisto sin direktis kontra
Medvedgrad. Li sidiis sur katantipon por respiri.
E nun estis sur li videbla promorta timo. El la ar-
baro de l' medvedgrada flanko us penetris evalo,
kaj sur i la estro Stjepko.
,,Ho razilulo! Kia diablo vin igas i tien?", ek-
demandis Stjepko la raziston.
,,Mi ekiris al vi, via moto?", kliniis Grga is
la tero.
,,Por suflori al mi, kiel fartas miaj amikoj za-
grebanoj? Ili krevas de agreno? u ne?", ekridis
Gregorianec. ,,A vi venis preni (arhon) la anta-
pagon por novaj novaoj, kaite sciigitajn al mi pri
diversaj sinjoroj."
,.Ne por unu nek por alia", rediris la razisto,
,,vin koncernas".
,,Min? Ke ni adu!"
,,Sinjorido Pavlo perdis la kapon."
.,A1 la diablo! Kaj kiel?"
,,En la magazeno de 1' oraisto li lasis sian
kapon, e bela Dora."
,,e zagrebanino. u vi freneziis?"
 6 8
,,Mi estas malplenstomaka, via moto."
,,A vin soifantan igis iu trans la riveron?''
,,Mi estas akravida."
,,Vi do ke vidis "
,,Per miaj propraj okuloj!"
,,Fulmotondro! Kion do?"
,,Kiel sinjoro Pavlo dum taglumo estis irka-
prenanta kaj kisanta la saman junulinon, al kiu li la
pasintan jaron estis savinta la vivon!"
,,Ho ke la evaloj estus frakasintaj ian kapon!
u vi in efektive vidis?"
,,Tiel, kiel vin nun."
La frunto al Stjepko malsereniis, kolere altiris
li la kondukilojn. Lia tuta korpo tremadis.
,,Bone!" fine li koncizis. ,,Iru en Medvedgradon;
issate manu kaj trinku. Balda mi revenos. An-
kora hodia vi kunportos la leteron al sinjorino
Grubar en Samobor; vi e povos in rakonti, la
viditaon. Kaj postmorga ke vi estu i tie. Nun iru,
kaj atendu!" Spronuminte la evalripon, ekrapidis
Stjepko post la monton, kaj okolin al Medved-
grad. Post ili eliris el arbetao Jerko sur la vojon.
Iel li estis serena. Li sin direktis orienten al re-
meta monaejo, al sia loejo.

irka la dua post la tagmezo la razisto jam

rapidpais kontra Samobor. Li portis la leteron
por sinjorino Klara Grubar, bela vidvino kaj ma-
strino de la samobora kastelo. La estro Stjepko
kun mallevita kapo promenis tra sia dormoambro
tien kaj reen. Li estis meditema, tre meditema. Ia-
foje li haltis e la gotika fenestro kaj rigardis ekste-
ren, kaj tiam repromenis.
,,Lacko!" li ekkriis. La servisto eniris.
,,u estas hejme juna sinjoro Pavlo?"
,,Via sinjora Moto estas servita!" rediris la
servisto.
,,Li venu i tien! Tuj!"
,,Via sinjora Moto estos servita!" kaj la ser-
visto foriris.
Senmova staris Stjepko e la fenestro. Li fu-
 69
riozis. iu lia nervo vibradis. Kvaza li volis pisti
Zagrebon kaj filon. Du, tri fojon li karesis la frunton
kaj komencis mordi sian barbon.
,,En tia maro ke disfluu la rivero de nia gento.
La knabo freneziis! Freneziis! Fulmo tondro
mi sufokus lin! "
Tiam li komencis mediti iam karesante sian
longan barbon.
,,Ne, ne tiel mi faros! i tiun fojon oni ne devas
kojnon per kojno. La knabo estas furioza mia
sango, kiel diras Vramec. Ne estas necese ke ekfu-
rioziu la malsaa kapo, i enius pli profunden
en furiozo. Kontra tia veneno helpas nur kontra-
veneno kaj i estos Klara. i estas juna, bela
kaj ria plie vidvino rapidvidvino, kiu gustu-
madis la arbon de sciado (pri bono kaj malbono),
i ne estas timema nek malsaa kiel knabinoj, kiel
Pavlo. Bona hoko. La fio devas in ekmordi."
Tiun momenton la pordego senbrue malferniis. Ti-
meta kaj iom konfuzita eniris Pavlo.
,,Ordonu, sinjoro patro!" humile almetis li.
,,u vi estas?" rediris Stjepko turninte iom la
kapon. ,,Venu i tien pli proksimen!"
Pavlo ekpais al la patro. Stjepko staris anta
la filo kaj lin fikse okulmezuris.
,,Pavlo!" diris li kviete ,,via cerbo staras kurbe.
Oni parolas iaspecon pri vi. Vian cerbon formentis
bura knabino. u ne vere? Ha! Vi paliis.
Vero do."
,,Sinjoro patro " ekparolis la junulo.
,,Silentu, askultu! Vi ne bone agas. Vi estas
senkapa muo. Mi cerbumas kaj klopodas, ke nia
gento estu granda kaj forta, dum vi sensence vagas
vi lunatikulo. u vi ne hontas malpurigi sin per
plebeja balaao? Vi unuanaskito de l' glora gento,
kaj tie la knabino sen nomo. Se vi ae maturiis
por edzino, edziu! Mi in ne baras. Je nu
okulsigno vi havas centon da belaj kaj nobelaj
e pli belaj, ol tiu floro de zagreba balaaujo. E
devojiojn mi vin pardonus, se estus aliloke. u
Gregorianecoj ne havas sufie da servutuloj, u
 70
la servutuloj ne havas sufie da edzinoj? Sed uste
en Zagreb! Dume dum mi luktas kun bura mize-
rao, mia filo karesas kaj lulas zagreban knabina-
on. Bele vi nobeligos vian genton! Kio do de tio?
La oraist-bastardoj portos la vizaon tra la mondo.
Fi! Honto!"
,,Haltu, sinjoro patro!", fiere la junulo rektiis
la kapon kaj lia pala vizao ruiis. ,,Via postesigno
ne estas prava. Min ne instigas pekema sango. Je
Dio mi ne makulus mian nomon per ia trompio.
Ne tuu la helan vizaon, similan al la iela heleco.
La filo kliniegas anta sia patro, sed la nobelulo
devas forpui ian makulon, kiun oni ne prave etas
sur alia honesto, precipe, kiam la honesto ne estas
defendebla glave. ,,Askultu min favore, ho patro!
Mi vidas, ke vin la spionoj pri io sciigis, kaj mi
diros al vi anka plion kaj pli bone. Mi ne scias si-
muli nek ceremonie sufoki mian koron. Kian min
la patrino naskis, tia mi estas, kaj dank' al Dio.
Kian animon Dio min enspiris, tian mi publike pre-
zentas. Kion mia okulo montras, in mi vidas, kien
la animo inklinas, tien mi cedas. Mi ne estas la mo-
naino, elanta la sanktan rozarion kaj pensanta
pri la diablo. Kion vi volas? Mia animo forskuis
sin de la sinjoraa fablo. Mi iras tra la mondo, la
mondo estas mia leo. Kaj tiu mia okulo montris al
mi Doran de Krupi, tiu mia animo inklinis al Dora.
Kiam mi in savis el certa morto, kiam i tiuj
miaj manoj ektuis in duonvivantan, mia koro
ekbolis kiel flama evaleto. Kaj la animo min
diris: Vidu, u i tiu frunto ne estas glata kaj blan-
ka kiel tiu en aristokrataj kasteloj? Cu ne estas i
tiuj harligoj silkaj, tiuj i lipoj luksaj kaj molaj, tiuj
i fingretoj maldikaj kaj rondaj, kiel e fieregaj
fralinoj, kiun vi renkontas en la patra kastelo. Jes
kaj centfoje jes! diris mia animo. Jes kaj centfoje
jes, batis la koro. Kaj mi inkliniis al la virgulino
kore kaj anime sed al virgulino, ar mian ardan-
tan koron irkaas la harda kiraso honoro kaj
honesto."
En la vizaon de Stjepko sango penetris.
 71
,,Ho sinjorido, via lango alten eksvingis! Kaj
kia ebria monao instruis vin pri i tiu prediko?",
ekridis dumagrena Gregorianec.
,,La koro, patro la koro!"
,,Kaj vi ke estas mia filo, mia sango Gre-
gorianec? La parenco de tiu Gregorianec, kiu glo-
rigis la zagreban mitron? Efektive, se via nobela
vizao ne montrus, el kies brano vi elkreskis, mi
suspektus, ke via patrino, gravediinte per vi, per-
fidis geedzan kuejon de sia lea edzo."
,,Patro, ne blasfemu!"
,,A u vi, malsaulo, fakte volas intermiksii
en la negocaa korporacio? Jes, mi jam vidas vin
irkafosanta per la sabro la ardenon de via inda
bopatro, a vin sur la grizulo portanta la brokan-
taon al la foiro kriante: ,,Aetu, aetu da nobela
komercao por unu, por du grooj. Sed tiel vi ne
faros, je mia animo, ne. Pavlo, vi scias, kia estas
via patro. Harda fero. Pavlo, ne igu tiun feron fan-
dii, ne iru la kondukaon, per kiu vin patra mano
kondukas, ar je kredo al Dio, se vi ne delasas la
malsaan vagadon, se vi iame vizitos tiun orai-
stan knabinaon, mi hundojn kontra vi incitos."
,,Ne uru, sinjoro patro! La amo subite invadis
mian koron. i ekokupis min, rnin eksoris. Se mi
tazus el mia animo la amarbon, mi tazus anka
la radikon la koron."
,,Malaperu for de miaj okuloj, vi degenerao de
l' mia gento!", ekkriais furioze Stjepko, saltinte
por depreni la buzdovanon 1 de l' muro.
Pavlo ektremis. Malbono povus okazi. Kaj li
ekiris al la pordo.
En momento Stjepko mallevis manon. Li reme-
moriis, ke li ne intencis ekkolerii je filo, ke lin
trompis la sango.
,,Halt!", pli kviete li ekparolis. Kaj la junulo
haltiis.
,,Pro servutuloj de Samobor mi havas ian kal-
kulon kun sinjorino Grubar. Anta ne longe mi skri-
1
Buzdovano, bastonego kun sespinta kapo. N. d. t.
 72
bis al i. Selu tuj la evalon, kaj al Samobor! Kla-
rigu la aferon, ar alie ne revenu. Iru!"
,,Mi iras. Adia, patro!" rediris la junulo kaj
foriris.
Ebriigita ekrapidis Pavlo al la arbaro. Liaj oku-
loj bruladis, la cerbo frapadis je kranio, kaj kvaza
monto kuis sur lia brusto. Al li estis, kvaza li viva
enabismios. En la apuda arbusto komencis najti-
galo belkanteti; Pavlo adis nur kriaadon. Li etis
sin ekster si teren. Li volis pensi. Vane. Anta liaj
okuloj fulmadis, sub la goro io sufokadis lin,
kaj la kapo krevonta. La frunton li enigis en mal-
varman teron. Vane. Li saltas, ekrapidas al la
kastelo.
,,Selu la evalon!", li ekriis. Li sursidis la gri-
zulon kaj ekrapidis al la arbaro, kvaza de inferaj
fantomoj persekutata. Kvieta estis la vespero;
e zumeto ne estis adebla. Super densa branaro
ekfulmis la stelo post la stelo. En malluna arbaro
silentego. Nur la mueleja rivereto frapas la bran-
aron, nur la piedfrapado de la evalo de Pavlo
eas en la silentego. Pavlo eliris el la arbaro sur la
vojon. Oriente de Posavina*) paliadis flava ielo,
kaj sur la ielo suriris la flamsanga luno. Sed en
momento ovis la grizevalo siajn orelojn antaen
kaj komencis tremi pro teruro. Longa ombro sternis
sin transverse la vojon. Kvaza el tero elkreskita,
aperas grandegulo. La lunlumo rebrilis de l` brilaj
butonegoj, kaj la nigraj okuloj flamis per neordi-
nara ardo.
,,Kiu dia vi estas!" ekdemandis Pavlo.
,,Dia helpo al vi, juna sinjoro! Milo mi estas",
rediris la grandegulo, apogante sin je longa pafilo.
,,u vi, mia Milo! De kie dumnokte?"
,,De Zagreb. La suno trompis min kaj mi irante
de Komogovina malfruiis."
,,Kiel do fartas la viaj hejme?"
,,La tuta parencaro estas sana, dank' al Dio
1
Lando apud Sava. N. d. t.
 73
kaj sankta Nikolao! Sed io min puis for de la
domo! i estas malplena. Mia Mara ne estas plu "
Haramio eksilentis, klininte la kapon. u larmo
estis, a kio? Dio scias.
,,Nu", distriis la heroo, ,,iaspecon mi adetis
irante tra Zagreb. Tie bolas, je mia stelo. Oni ri-
belas kontra via patro pro ia proceso a pro
kio. iuj foriris al magistrato en kunvenon."
,,u iuj?" '
,,He jes!"
,,Krupi anka?"
,,Certe do."
,,Adu min, Miloo!", almetis pli mallate Pavlo,
,,mi estas forironta Samoboron okupita per ura
afero."
,,u mi iru kune kun vi?"
,,Mi sola iros. Post kelkaj tagoj mi revenos. Vi
vizitadu Zagrebon. Atentu, kio tie okazas, precipe
irka la domo de 1' oraisto. por ke vi sciigu min
pri io pri io! Adia!", kaj Pavlo fortrotis.
,,Kun Dio ekiru, ho estro!", rediris Milo rigar-
dante post Pavlo. ,,Hm! la diablo konu mian estron.
Dare de mia vivo tiun strangulon mi ne renkontis.
Li sovaiis kiel monta lupo."
La giganto malrapide malsupreniris tra arbar-
valo. Kaj li komencis plorkanti malgaje, funebre,
tiradante longen, kvaza irias guto post guto de
1' sango de lia koro. En la monta profundo malla-
tiis lia malgaja kanto.
Kaj pli alten suriris la sanga luno.
En zagrebaj stratoj e unu animo. La pordisto
dormetante malfermis al Pavlo la urban pordegon.
La junulo ekrapidis tra Kamenita vrata. u al la
onklino por tranokti? Jes, sed pli malfrue. En la
ardeno de l` oraisto estis luksaj floroj, staris sen-
movaj arboj. E bloveto ne tuis la branojn. Sed
de blanka stipo, kaj kronforma tilio nais tra la aero
balzamodoro, ebriigonta vian animon. Malanta la
tegmento flugpendis la luno, super la folioj kaj flo-
roj veriadis blueta lumo, kaj anta la domo ster-
niadis la ombro. La junulo haltigis la evalon, por
 74
vidi kie ripozas lia deziro. Sed jen! u io ne blan-
kias post la ombro? Jes. u virino? Du virinoj.
Sur la benko anta la domo Dora atendas la patron,
kaj sur la tuparo apud i sidas pinanta Magda.
u la patro balda venos? Dio scias. La buraj si-
njoroj konsilias iel sekrete e la juisto. Adu!
Kio i estis?
,,Jesuo!", ekkriis Dora, kovrinte la vizaon per
siaj manoj.
Anta i staris Pavlo. La ombro malkovras lian
korpon, sole irka lia kapo naas la ora lunlumo.
,,Dora! Mi estas!" almetis la junulo mole, kli-
ninte la kapon al la knabino.
Magdan perfidis la spiro. De timo i palpebru-
mis kaj strange kapumis.
,,Vi?" komencis murmureti la maljunulino, ,,si-
njora moto! Kaj nun? Je diaj vundoj. Kaj kiel
fungo vi elkreskis anta ni! Dio, liberigu min de
granda timo! Sed i ne estas bona neniel!
Iru, malbono estos. Se la baptano tiel ! Helpu
min sankta Bla!"
,,Foriru, sinjoro Pavlo!", ekspiris la junulino te-
rureme, levinte la manojn.
,,Dora!", rediris vivece Pavlo, preninte la ma-
non de junulino, ,,ke mi foriru? u mi povas?"
,,Ve, ve, Dio, Dio!", anserblekis la maljunulino.
,,Honto, hontego! Honoro kaj respekto al vi sinjora
moto dumtage, tra la pordo, jes! Sed nokte trans
la barilo, kiel telisto, pardonu, estas peko kaj honto.
Tia regulo ne ekzistas en sankta Skribo e por
sinjoroj!"
,,Baptopatrino!", riprois in Dora.
,,Tia regulo ne ekzistas. Eniru la domon, tuj
eniru la domon. Se la patro li ja min mortigus!
Dornjo, kara Dornjo, iru en la domon. Dio, Dio!
Se vin vidus la mortinta patrino!"
,,Sinjoro Pavlo foriru, se vi Dion kredas!", sub-
parolis Dora forprenante de li sian manon.
,,Mi iros. Sed askultu min. Nur vorton. Mi de-
vas. Sangtranilo eniis hodia mian koron, mi estis
malbenonta la tagon, en kiu min la patrino estis
 75
naskinta. Mallumo falis sur miajn okulojn, tono sur
la koron, al mi estis, por entombii viva. Sed nevi-
debla mano ovis min el la malespero, i portis min
anta vin, ho knabino. Se propra frato barus min
la vojon al vi, mi estus lin mortiginta. Riprou min,
ke mi eniris i tien kiel krimulo, riprou! i estas
vero. Mi deziris vidi sole vian domon, ekrigardis
vin. La koro min superregis. La koro, mia Dora,
kiu gardas en si trokaran talismanon vian nomon.
Kio estas mia volo, kio forto kio prudento?
io i estas vi nur, mia knabino! Kiam mi reme-
moriis tiun feliegan momenton, en kiu ekfluis de
vi amlarmoj malsupren de mia frunto, mi pensis.
ke i estis nur sono pri paradizo, pri Dio. Sed
nun mi estas e vi. Tio i estas via mano. Nun estas
bone al mi. Ho knabino, ne faru, ke io i estu nur
sono, diru, pro viva Dio, ke vi min amas. uru, ke
vi min neniam malfidos, kiel ajn oni nin malkunius.
Kaj jen mi ne fianigita prezentas mian nobelan
manon, ke mi estos nenies krom via kaj mi ne
vidu vizaon de Dio, se mi ne estas honesta kaj
asta."
,,Ne parolu, ne parolu, Pavjo", rediris la junu-
lino tremante en larmoj, ,,jes, jes via mi estas, sed
ne parolu, mi estas trofelia!"
Kaj i sin etis en liaj brakoj, kaj repuas sin
el liaj brakoj ekeminte:
,,Adia, Pavlo! Jen min, baptopanjo!"
,,Pardonu niajn pekojn, ho kompatema Dio!", ek-
murmuris la maljunulino kaj foriris kun Dora en la
domon.
Pavlo rapidis sur la evalo al sia noktejo.
La luno kais sin post la nubo. e la angulo
staris longulo uro Garuc tiun fojon kiel nokt-
gardanto kun granda helebardo.
Kiam lin terura rajdisto preterrajdis, krucosignis
sin la longulo kaj ekmurmuris:
,,Vidu! vidu!"
 76
VII.
Malanta la magazeno de Krupi estis vasta
ambro. Tie li ekceptadis siajn gastojn i estis
lia sanktejo. Memkompreneble i ne estis aristo-
krata salono, sed enirinte in oni la io rimarkis,
ke oni eniris la domon de bonstata buro.
La ambro mem estis longforma, nee kolo-
rigita. Lignaj plafon-bretoj estis dubenigre miritaj,
kaj tra du malgrandaj, per ferkrado provizitaj fe-
nestroj, penetris malmulte da taglumo, la ambro do
similis al duonmalluma kapelo. Malantae en
angulo etendiis grandega argila forno, kaj sur i
estis lanfaskoj, semao kaj granda botelo da griota
vinagro. Apud la forno pendis stranga bildo, kaj sub
i tagon kaj nokton brulis malgranda arenta lu-
cerno. Unuamomente ne estis uste distingeble, kies
estas i tiu bildo, ar i antikvece estis eluzita kaj
per si mem sufie kruda. Sed juante la la orlo-
siloj, kiujn tenis barbhava sanktulo, iu divenus
ke la pentristo probable intencis precize prezenti
la vizaon de sankta Petro. Malanta sankta Petro
staris palmobrano depost lasta Palmofesto, por
gardi la domon kontra fulmo kaj tondro. Sur la
muro pendis ankora latuna pladeto por sankta
akvo, grandgrajna rozario kaj peza pafilo. Sur la
breto brilis stanteleroj kaj pladoj tiamtempe vi-
debla signo de bonstato kaj en la murkavo mal-
anta vitra kesto blankiadis malaltaj ventrofor-
maj majolikaj kruetoj, kolorigitaj per bluetaj floroj.
Iom pli malproksime staris alta ranko ladita en
latunfloroj, kaj sur i elgravurita la nomo de 1' feli-
ega virgulino Maria kaj jaro 1510., kaj e la ranko
granda fera kesteto. De la meza trabo pendis vitra
ujo kaj en i girlando, sub kiu la mortinta majstrino
Krupi edziniis. Sur la plafonbretoj strange vidiis
la blazono de zagreba arentista korporacio ar-
enta incensilo kaj ringo en blua kampo. Sed la
plej bona signo, ke tie gastojn oni akceptas, estis la
longa tablo meze de la ambro, kaj irka i lignaj
 77
mallume kolorigitaj seoj, kies apogiloj korforme
estis tranitaj.
Kaj hodia estis tie i da gastoj kaj da brua
amuzo. Unue Pavlo Arbanas el Lomnica la edzia
baptopatro de Krupi, grizeta hometo, kun malakra
nazo, subtranitaj lipharoj, grizokuloj, dikaj brovoj,
blue vestita de l' kapo is kalkanoj, ridetante iam
u sobra u malsobra. Estis kuniinta anka la
nova urba juisto Ivan Teleti, maljunulo nee-
blanka, luneplena, libresaa, plumbepeza. Kun li ve-
nis anka la urba notaro Niko Kaptolovi, altkreska,
kurbita, maldika, ne juna nek maljuna, sed rueto-
kapa kaj ruetoliphara, kaj la la nazo vera tal-
pulo. Fine altabliis anka la urba kapelano Petar
alkovi, viro alta kaj forta, razita kaj flegma.
La gaja rondo jam trifoje malplenigis la kruon
sur la tablo, kaj Dora in jam kvaran fojon estis
pleniginta. Nenia miro, ke plenvoe oni priparolis
iaspecajn sekretojn.
,,Kiu estus in ekpensinta", ekfurioziis Kapto-
lovi levinte kvin fingrojn kaj sian pintan nazon,
,,i n h i b i c i o, protesto, io ladeve, c a u s a r e c t e
et s t r i c t e l e v a t a s e c u n d u m l e g e s pa-
t r i a e 1 plie miaj brilaj argumentoj! u vi scias,
ke mi por i elspezis rismon da papevo kaj por tri
denaroj da inko! Mi diris pri io klarege, kion oni
devas diri ad i n f o r m a n d u m c u r i a m, 2 pri
iuj niaj liberoj komence de Bela IV. is la hodiaa
tago. Mi kredis, ke mia akra plumo trafos sinjoron
Gregorianec uste en la koron. Kaj kio? Kaj kio?
Kiam oni lin citis anta tribunalon, li e ne venis,
kaj kiam oni lin juis, li restis prava! T r i u m p f a-
v i t ! 3 Kaj bela medvedgrada bieno ,,gigs" al la
nobefa urbo kiel glata petromizo el la mano. Mi
demandas: Kiel i estas ebla? Quo j u r e ? 4 ek-
koleriis la notaro ovinte la kapon kaj manon al-
1
Proceso uste kaj ekzakte levita lau leoj de la
patrujo.
2
Por informi la rean tabulon.
3
Li triumfis.
4
Je kia rajto (kiarajte).
 78
ten. Post tiuj vortoj li mallevis sin al la seo, sen-
spire eltrinkis krueton da vino kaj okulmezuris
iujn gastojn per glorema okulo.
,,Mi ne miras pri via rismo da papero, nek pri
via akra plumo, a pri viaj brilaj argumentoj, kara
Nijo", almetis dika juisto tenante sian zonon, ,,sed
pli multe mi miras, ke tiu ora a r g u m e n t u m ad
h o m i n e m, kiun vi ricevis de mia antaulo el la
urba kaso, por ke nia pravo estu al la juistoj pli
klara, kiam vi estas ekirinta Pounon ke tiu ora
argurnento ne falis sur la pezilon de l` justeco, kaj
ili nin por tiel diri kuirigis."
,,He, homo diras, Dio disdonas," aldonis Pavlo
Arbanas, levinte sian dekstran kaj mallevinte in
sur la dekstran genuon.
A v i c e v e r s a : homo disdonas, juo elek-
tas, pardonu min!", rediris ruetokapa Nijo, iom
pikita.
La kapelano sidis is nun kiel vera tono. La
piedojn li etendis sub la tablon, kaj tamburis sur la
tablo aprobante ies parolon per kapoklinado.
Dum tiu okupado li vitegis, jen streante, jen mal-
streante la dikajn brovojn, videbla signo, ke iun
aferon li tre serioze pripensas. Fine li diris:
,,Estote s a p i e n t e s s i c u t serpentes"
tio estas: havu da salo en la kapo, diras sankta Skri-
bo. Nur la eterna leo estas klara kaj hela kiel tiu
i vino sur la tablo. En i iu punkto kojnestaras, kaj
kiu per malsaa spekulacio tuas tiun kojnon, ties
animon duone aetis la lucifero, i d e s t la diablo.
Jus humanum, do, i d e s t tiu ordono, skribita per
malforta homa mano, estas rompebla kaj detruebla
verko. J u s h u m a n u m kvankam mi konas
sole la ordonojn de sankta patrino Eklezio j u s
h u m a n u m la mia eble ne kompetenta juo estas
dufina bastono, kaj kiu tenas ian unu finon, tiu te-
nas anka la duan kaj senkompate argumentas sur
la dorso de sia kontraulo. Kaj kiam du malpaci-
as, estas nature, ke unu devas esti prava kaj alia
malprava. Mi do e plej malmulte dubas, ke la
 79
rea tabulo devis al unu aljui, kaj la alian jui, ar
anka estas klara, ke, lupo sata kaj afo ne man-
ata, ne povas esti. Ke la nobela urbo malgajnis,
estas sole nura hazardo, okazinta nur tial, ar si-
njoro Gregorianec gajnis.
,,i estas vero, vero", jesis grave Arbanas.
,,Nego, admodum r e v e r e n d e ne-
go!" saltis la rueta notaro kontra kapelano, kiu
mirigite malkuntiris siajn brovojn kaj lare malfer-
mis la okulojn. ,,Mi neegas la diriton nun de vi. Mi
kiel jura defendanto devas demandi: Kiel, kial kaj
la kio? T i t u 1 u s, titulus, en tio kuas la leporo!
Tio estas tiu anso, kiun mi firme tenas en la mano,
kiel jen i tiun kruon. Oni nin ne aljuis okupi Me-
dvedgrad'on, kaj ni proceson renovigos e x r a d i-
c a 1 i t a t e j u r i s,1 e se i centon da jaroj da-
ros. Certe ni in faros." Kaj Kaptolovi pugne bru-
frapis la tablon.
,,Ne, ni in ne faros, sinjoro notaro!", flegme re-
diris la dika juisto, dank' al Dio, ke ni nin liberigis
de i tiu malfelio. A vi volas, ke ni vendu urban
arbaron por proceselspezoj et c a e t e r a kaj
ke ni hejtu la fornojn per pajlo! Belan dankon! La
diablo nin instigis, ke ni ekklopodis tiun malfelian
ursan neston. La niaon ni gardu la fremdaon ne
rigardu. Jes, jes! Vi ne miru, ke mi tiel parolas. Ne
gratu nin, kie nin ne jukas."
Maljuna Krupi, inda maljunulo grizhara, kun
firma muskolaro, sidis iom meditanta apogante la
kubuton je la tablo. Fine li levis sian serenan, ru-
an vizaon, ektordis blankajn lipharojn, kaj ko-
mencis:
,,Pardonu, mi scias legi nek presitajn nek skri-
bitajn librojn, a scias, kiel oni juas la skribita
juro. La martelo estas mia plumo, kaj mi skribas
sur la amboso. Sed dank' al Dio mi sufie trairis la
mondon, vidis bonon kaj malbonon, kaj la mia
propra prudento juas mi pri praveco. Eble vi ri-
dos, ke mi senbridigas mian langon inter instruitaj
1
El la radiko de la juro.
 8 0
sinjoroj. Ne prenu malbone se mi eble de l' koro
ion blekos; vi sinjoroj, komprenas in pli bone, ar
por kio utilus vin via latinao? Sed mi kredas, ke
la veron oni povas e per simpla kroatao esprimi. Mi
do tiel opinias pri tiu afero. En malnovaj skribaoj,
vi diris, estas skribite, ke Medvedgrad estas nia,
kaj iu medvedgrada bieno ke estas nia. Povas
esti; tion sciosnia instruita sinjoro notaro pli bone
ol mi. Sed mi vin demandas, u ni iam posedis Me-
dvedgradon. Ne. Jen vi vidas. Tio estas vera plado
sen manao, osto sen karno. iaokaze estus pli
bele, ke ni ion i havus, ankora pli bele, ke la
tuta mondo estu nia. Sed bona Dio destinis, ke ne
io apartenu al unu valizo. Niaj sinjoroj tre heroia-
dis kontra maljuna Gergorianec pro tiu proceso,
ili heroias ankora nun. Mi iam parolis: de tio ne
farios kuko, ni lasu la aferon en paco!
Kaj vi estis maltrankviliintaj je mi, ke mi tion
ne komprenas, ke nia pravo estas klara, kaj ke nin
helpos maljuna Tahi; mi silentiis kaj en angulon.
Vi diris min, ke Tahi havas multon da amikoj e la
rea tabulo. Sed mi pensis, se la juistoj estas tiaj,
kiaj ili devus esti, ili devas lalee jui, kaj leo
havas nek amikon nek malamikon. Dume la rea
tabulo juis. Ni malgajnis tiel estas, ne alie. Kaj
Gregorianec estas fiera, ria, venema kaj koleri-
kulo. Depost kiam staras la unua tono de Zagreb,
la nobela urbo ne havis tian sangavidan malami-
kon, kia estas al i la estro de Medvedgrad. Se estos
okazo, li venos sin, kaj se i ne estos, in Stjepko
trovos. Ni estas la dorno en lia kalkano; la tribunalo
eltiris la dornon, sed restis la vundo. Ne ekscitu la
vundon, estos malbone. Lasu lin en paco. Se li tuos
la urbon, nian landon, niajn privilegiojn, ha tiam. Tiam
kun martelo la kapon, tiam, kvankam mi estas mal-
juna kaj kaduka, anka mi saltus, ne kun plumo, ne
kun papero, sed kun pugno, sinjoroj, jes kun pugno!
Tial ni ne devas senokupii, sed oni devas labori,
por ke ni en neceso havu forton kaj amikojn. Sinjo-
roj Zrinski envere de antae ne estis niaj grandaj
 81
amikoj. Vi scias mem, kiel akre kontra ni estis sal-
tinta la mortinta banuso Nikola. Sed nun estas alie.
Lia filo, sinjoro taverniko uro, volas al ni bonon.
Vi mem konkorde konkludis, ke ni faru al li ian ho-
noron, ke ni donacu al li je urba kosto arentan po-
kalon por lia edzio kun Anka Erddi. 1 Vi ja diris
al mi ke mi in ellaboru. Ni haltu nin irka li, lasu
Gregorianecon en paco, sed ni haltu uron, kaj anta
io ni haltu la niaon. Tiel mi rezonas."
Tiel estas!", kapjesis la juisto Teleti frapinte
la oraiston sur la ultro. Vi, majstro Petar, ne le-
gis ja instruitajn librojn, sed tamen vi parolas kiel
libro, ar vin Dio donis sanan kaj pravan pruden-
ton."
Tiel estas", kapjesis anka Pavlo Arbanas,
okulangule palpebrumante al la majstro Krupi.
La kapelano, kuntiriginte la brovojn, karesis
sian ventregon, kaj senhalte kapjesadis por signo,
ke anka li konsentas la paceman opinion de la pli-
multo.
Bene, b e n e", ekmurmuris malkontente Kap-
tolovi, vi estu kvietaj afidoj, estu! Sed kion di-
ros la indulgemaj buroj de la nobela urbo kaj kor-
poraciaj majstroj, mi ne scias. A p e l l a t i o ad
p o p u 1 u m,2 i estas diabla afero. Kaj pri vi, maj-
stro Petar, mi scias, kial vi estas tiel kvieta kontra
Gregorianecoj. La juna Pavlo savis vian solfilinon,
kaj vi ne emas malpacii kun ili."
Haltu, sinjoro notaro!", ekbaris Petar lian vor-
ton, saltinte sur la piedojn. Honoron kaj respekton
al vi, sed kion vi diris pri Dora, estas pura mensogo.
Mi kore amas mian filinon, ja kiun cetere mi amu?
Mi dankas junan Gregorianec, ke li savis mian sol-
filinon el certa morto, kion vi certe kun via akra
plumo ne estus farinta, kaj mi volonte akceptas lin
en la domo, sed mi estas patro sole sub mia teg-
mento; ekster la domo mi estas buro kaj Dio ne
pardonu miajn pekojn, se la generala utilo dane-
1
Legu: Erdedi.
2
Apelacio al l` popolo.
 82
rus pro mia patreca amo. Pro tio mi tiel parolis,
ar al mi tio mia prudento diras, kaj tial, ke mi ne
volas ke oni fosu per granda monsumo nevideblan
trezoron, kiu e tere ne ekzistas."
,,P u n c t u m!", saltas nun la dika juisto. ,,A d
v o c e m la arentan pokalon por la edzifesto de
sinjoro taverniko! u vi in finlaboris?"
,,Certe, sinjoro juisto", rediris la maljuna ora-
isto, iom sereniinte.
,,Ke ni vidu vian majstraon!", almetis la ju-
isto.
,,Dora! Dornjo!", ekriis la oraisto e la pordo
alportu al mi la losilon de la kesto. i estas en la
kamero!"
Post kelke da minutoj aperis Dora, forta kaj
bela. La nigraj harligoj falis malsupren ia blueta
korsao, dum sur ia brusto blankiis pura anta-
tuko, kaj irka kolo ruiis ses vicoj da rua
koralo.
,,Kion vi ordonas, pajo", ekdemandis i la
patron.
,,Malfermu do la keston, kaj elprenu la arentan
pokalon por sinjoro taverniko."
La junulino tuj genufleksis anta la fera kesto kaj
elprenis el tolaa ifono grandan arentan, rie ori-
gitan pokalon metinte in sur la tablon.
La pokalo havis la formon de granda lilio. Sur
unu flanko estis tabuleto, kaj sur i meze de florko-
rono estis engravuritaj du blazonoj: du aglaj flugiloj
kaj kastelo kun turo, blazono de Zrinjski'oj, kaj en
la alia cervo sur rado, blazono de Bakaoj. Sub la
blazonoj estis izitaj jenaj literoj: G. C. a Z. et A.
C. ab. D. C o m u n i t a s M o n t i s G r e c c e n s i s
D. D. A. 1576." tio estas: Al uro princo de Zrinski
kaj al Anka princino de Erdodi komunumo de Gri-
monteto donace prezentas. Jaro 1576." Sur la alia
tabuleto estis lerte elgravurita dio Himen, kondu-
kanta per floreno Amoron.
O p t i m e, o p t i m e, e x i m i e,*) majstro Pe-
1
Tre bone, eminente.
 83
tar!", ekkriis ravite la juisto, ke l i a mentono tre-
metis, ,,oni vidas, ke vi estas majstro."
,,Vere tre bela, ho amijo!", jesis la maljuna Ar-
banas.
Sinjoro alkovi stariis super la pokalo, kaj
per unu okulo ekrigardis en profundon, kvaza me-
zuronte kiom da ora vinroso staros en tiu i ar-
enta lilio.
,,Revera!" 1 ekparolis la kapelano, levinte la
kapon al majstro Krupi, kiu fiere rigardis ridetante
sian laboron, ,,r e v e r a, i estas vera ,,p o c u 1 u m
c h a r i t a t i s" a ampokalo, kaj la ruaj lipoj de
ia fralina moto Anka de Erdodi ne malmulte dol-
ios, sorbante oran ambrozion el i tiu arenta
floro."
,,u anka viaj lipoj, virgulino Dora, ne doli-
os per ora guto el arenta pokalo, kiam vin alvo-
kos dio Himen en sian templon, a pli klare paro-
lante, kiam vi edzinios?", turnis sin la ruhara no-
taro kun dola vinrido al la filino de l` oraisto.
La junulino paliis, kvaza i ion rememoriis,
sed rapide i rekonsciiis kaj energie rediris al
Kaptolovi:
,,Pardonu min via sinjora moteco, sinjoro no-
taro! Ni virinoj ne komprenas tiun trosaan anek-
doton, kaj mia cerbo en via parolo nur kelkion
trovis, kiel blinda kokino grajnon. Se vino e mia
edzifesto ne estos acida, miaj lipoj dolios. Sed
el arenta pokalo mi in ne sorbos; por ni buraj
knabinoj anka i tiuj majolikaj tagas. Oni ne
devas fierii, ar fierio estas peko anta Dio. Sed
kiu pri tio estus parolanta, tio estas malproksimaj
kalkuloj!"
,,Jen, jen! vidu vi Dornjon!", ekridis la kape-
lano. ,,de kie al vi la delikata akrigilo, ke via lan-
geto estas tiel akra?"
.,u vi scias kion!", ekkriis Teleti, ,,benu ni la
pokalon, ni in aetis, kial ni in ne benus?"
1
Vere.
 84
,,Bene d ixi s t i!" 1 rediris ravite la kape-
lano kaj kiel eble plej rapide veris da vino en ar-
entan pokalon.
,,Dio vivigu la majstron!", levis la juisto la
pokalon eltrinkinte in tute kaj post li la kapelano.
Nun estis vico de Kaptolovi.
,,Nu sorbetu, Dornjo!"
,,Dankas, mi ne trinkas vinon."
,,Sed sorbetu nur!"
,,Kiam mi perforte devas, nu trinku unue vi,
sinjoro notaro. Mi trinkos post vi, kaj mi divenos
viajn pensojn", rediris sagace la junulino.
,,Estu tiel!", jesis iuj. Kaptolovi glutetis, kaj
post li iomete Dora.
,,Nu, pri kio mi pensas?", ekdemandis la notaro.
,,Jes, pri kio li pensas?", ripetis iuj.
,,Via sinjoreco sed ne agrenu pro tio via
sinjoreco pensas, ke vi estas la plej saa kapo en
tuta Zagreb."

Dum la urbaj sinjoroj tiel amuziadis e la maj-

stro Petar, la baptopanjo Magda sidis la kutimo
en sia budo. Estis bela, hela posttagmezo, kaj la
maljunulino sunumis sin kiel lacerto. Kelkfoje i
ekoscedis, kaj oscendinte krucigis la lipojn, kelk-
foje i forpelis kelkan enuigan muon.
Sur la placo neniu estis, la popolo eestis an-
kora la vesperan Diservon, sole sur la suba tu-
paro anta la preejpordo sidis la lipharegulo Milo
Radak, kaj apud li kuis lia fidela pafilo. us li tiu-
momente ne okupis sin je heroaoj. Li per sia tran-
ilo prilaboris grasegan pork-ripeton, po kelkan
fojon mordante kukon el la forno de Magda. Dume
li malmulte zorgis, kio okazas irka li.
Fine la orgeno malsoniis. La popolamaso ko-
mencis eliri la preejon. Eliris anka la aminjoj Frey
kaj afrani. Anka la longulo uro Garuc venis.
,,Nu!" almetis Freyova, intence haltinte anta
la budo de Magda, ,,amiko urjo, via mota ma-
1
Bone vi diris.
 85
gistrato povus senene ripari tiun kolonon". Sam-
tempe montris la najlistino malaltan, laran tonan
kolonon anta la preejo, duone faliintan kaj per
herbo surkreskitan.
,,Certe!", rediris flegme la urba tamburisto ser-
ante en la pooj de sia vesto.
,,Pro kio do in la mota magistrato ne ripa-
ras? Pro kio?", ekdemandis afranieva iom ance-
liante.
,,Tion scias plej bone la mota magistrato!", re-
diris Garuc.
,,Kaj pro kio in starigis niaj avoj? Pro kio?",
darigis agrenige la najlistino.
,,Niaj avoj starigis in pro tio, ke iujn viri-
nojn, kiuj estas senhontaj anta Dio kaj homoj kaj
sin al iu vendadas, oni publike surmetas sur tiun
kolonon, por ke ili hontu anta la tuta nobela ge-
buraro", interpretis akravoe Garuc.
,,Ha! Vidu vi! Pro tio?", metis Freyova la ma-
nojn e la koksoj. ,,u do vi pensas, kara amiko
urjo, ke tia pesto ne estas plu en Zagreb, u vi
pensas, ke nunaj zagrebaninoj estas iuj puraj kiel
blankigita tolao? u vi pensas?"
,,Hm!", rediris Garuc, ,,tion scias sole la mota
magistrato".
,,Tion scias anka mi, kara urjo, u vi adis,
anka mi! Ekzistas dandaj kaj piaj junulinoj, kies
nomo odoras je incenso, dum ili estas nur putrantaj
pomoj; ekzistas anka maljunulinoj, kiujn oni metus
sur altaro sub la vitron, dum ilian animon kovris la
diablo per sia vila vosto, ar ili estas malvirtaj,
nazaj parigistinoj, ar kae ili parigas aristokrati-
dojn kaj burajn knabinaojn. Atentu, kara urjo!
Estas malnova proverbo: kvieta akvo subfosas la
bordojn."
,,Jes, jes, kvieta akvo subfosas la bordojn", al-
metis ancelianta afranieva.
,,Kaj mi konas ilin, lanome konas, kaj mi diras:
sur la kolonon ilin, jes, sur la kolonon, por ke oni
sciu, kiaj sanktulinoj ili estas. Kaj kion vi diras al
tio, amikino Magda?", turnis sin Freyova al la mal-
 86
junulino, rimarkinte, ke irka ili grupiis iom pli
da popolo.
,,Mi? Nenion! Lasu min en paco!", rediris-
senzorge Magda.
,,Nenion? Vere nenion? ha! ha! Ke mi estu
trankvila? Mi uste ne volas", frapis malice la naj-
listino manplaton per la pugno. ,,Adu, gehomoj,
adu kaj miru! En i tiu nia nobela urbo trovias
ia maljuna sanktulino, pri kiu oni pensas, ke al i
estas la sankta Petro kiel baptopatro, kaj i ke estas
la kesto de Dia paco dume envere la diablo mem
pardonu Dio miajn pekojn ebaptas la malju-
nan soristinon, kaj i estas la kesto de 1' diabla
malpaco. En i tiu nia nobela urbo ekzistas anka
ia junulino, pri kiu oni pensas, ke i estas pli blanka
ol neo kaj kvieta kiel timiano, dum i estas kar-
bonenigra. Kaj ia animo kiel malodoranta kardo.
,,Jes malodoranta kardo!", aldonis afranieva.
,,Vidu, vidu!", rimarkis Garuc.
,,Jes, jes, kaj pri tio la mota magistrato scias
nenion. Kaj tiu i maljunulino instruas la junulinon,
kaj tiu junulino irkaprenas, kisas kaj la diablo
sciu kion ankora la junan Gregorianec, la filon
de tiu antikristo, kiu rabis nian belan Medvedgrad.
Kaj kiu estas tiu maljunulino kiu? kion vi pensas
nia sankta Magda, kaj tiu junulino estas Dora
de Krupi, jes Dora! Fi, fi, fi!", krais teren Freyova,
,,kaj ni ke toleru in, ni honestaj burinoj?"
,,Ne toleru!", rediris ekscitite la aro.
,,En nia urbo?"
,,Kun Gregorianec!"
,,Dora!"
,,Tiu lilio!"
,,Sur la kolonon kun i tiu lilio!"
,,Sur la kolonon kun Magda!"
Magda tremis de kolero, ia flava vizao ru-
iis.
,,Ho vi veneniga serpento! Centoble vi estas
pli malbona de iuj tiuj, kiuj iam ajn staris sur tiu
i kolono", ekkrietis Magda.
,,Hu fulmo ! u mi estas tia mi burino.
 87
havanta domon, kies edzo estas aniita en la kor-
poracio? Kaj vi tion rigardas, kaj vi tion perme-
sas?", turnis sin furioza najlistino kontra la aro.
,,Sur la kolonon kun i! Sur la kolonon!". ek-
kriegis la popolao.
,,Kaj la aro komencis ataki la budon. tonoj,
koto, sablo pluve faladis sur la budon. Preante ka-
ris la maljunulino en la angulo, sed furioza aro iom
post iom pli forte atakas, i mortigos la malju-
nulinon.
,,Flanken, kanajloj! A mi, je mia honorinda
Kristo, frakasos vian kranion per la pafilkapo," ek-
tondris Radak, saltinte anta la budo kaj alcelinta la
pafilon kontra la aro. Liaj okuloj brilis kiel de so-
vaa kato, liaj lipharoj tremis de kolero. Kaj dekol-
tita lia brusto forte spiregis. La aro posteniis de
timo.
,,Flanken, mi diras al vi ree. Pesto vin for-
manu! u vi estaj diaj kreitaoj, u vi estas homoj?
Brutaro vi estas, muta brutaro! Por kio vi havas
kapdoloron pro i tiu maljuna mizerulino, per kio i
kulpigis, ke vi furiozas mortigi in kiel hundidon.
Malaperu, ar, profundiu mi en la nigran teron; kiu
ekpalpos la avinon, mi forskuos lian animon el la
goro!"
Por momento la amaso toniis de la terura
grandegulo, sed balda ekbolis rea furiozo, post
kiam la aro rimarkis, ke al i kelko da bluaj gardi-
stoj venas je helpo.
,,Por kio tiu vlaho enmiksias en niaj aferoj?"
,,For kun li!"
,,Batmortigu lin!"
Kaj plenmano da tonoj falis kontra Radak.
tono faligis lian apelon. Sed la haramio saltis kiel
fulmo, kaptis el la aro la butikistinon afrani e
la nuko, levinte in alten kun la potenca dekstra kiel
ildon kontra la popolao. La butikistino saltais
en la aero kiel rano sur hoko, dum ia vizao estis
kiel kuirita kankro.
Kaj estis da krio, kriado, rido kaj insulto inter
la furioza popolao.
 88
,,Bonan tagon, afranieva! Nun vi povas ba-
lancii sen balancilo."
,,Mortigu la vlahon!"
,,A1 la diablo! Dika butikistino estas plumete
malpeza."
,,i pendas en la aero, kiel la ligna anelo su-
per la granda altaro."
,,Frapu lin sur la frunton! Diabla bestido!"
,,Kaj kio i estas? Kia diablo estas al vi?", ek-
tondris Bla takor, granda viro, nigra kaj korpu-
lenta, kun tordigitaj manikoj, enovinte sin per la
kubutoj inter la aro. ,,Jen Magda sanganta! u vin
mordis freneza hundo, malkurauloj ? u vi estas
buroj, homoj? Vi estas turkoj, lupoj, vampiroj. Se
la maljunulino ion ajn kulpiis, jen la magistratestro.
u vi estas juistoj, u la bastono kaj tonoj estas
leo? La vlahon vi do insultas! Pro kio? ar li
defendas la malfortan maljunulinon. La vlahon vi
insultas, kaj vi ke estas kristanoj, vi? u tio estas
en sankta Skribo, u pri tio vi adis e la vespera
Diservo? For de tie i! Hejmen! Hontu vin! u vi
ne havas okupon hejme? Prenu alojn kaj kudrilojn,
kaj, vi virinoj, u vi ne havas la kapstanojn kaj ku-
lerojn! For, a vin la gardistoj forkondukos. Kaj vi,
maljunulo!", turnis sin la bravulo al Radak, ,,lasu
la maljunulinon, iru vian vojon, mi priatentos Mag-
dan. Kaj vi, mastrino afrani, foriru al via butiko
kaj frapu la muojn. Tio vin ne malutilis. Via cerbo
iom skuiis, vi do verajne malebriis. Prave vi ri-
cevis! Ne ovu la nazon en la mondon por ke in
fulmo ne trafu, vi, maljuna retorino vi!"
La haramio malprenis la butikistinon, kiu insul-
tante forirais al sia butiko kiel brogita kokino.
,,Adia", diris mallonge Radak al Bla, ,,vi estas
brava homo!" Kaj etinte la pafilon ultren foriris.
La ceteraj disiis pro honto kaj timo kaj de Freyova
unue perdiis la postesigno. Kiel la lasta for-
anceliis uro Garuc, palpante sian pintan nazon,
kiu treege estis velinta. tono, saltante de la budo,
estis senkompate falinta sur la flarilon de 1' tam-
buristo.
 89
La gastrondeto e Krupi e malmulte ne kon-
jektis, kio okazas anta sankta Marko. Al la gastoj
la vino malakrigis la adon, kaj se ili estis e adin-
taj ian ajn bruon, kio pri tio? La popolo ojiu, se
e iom da sango verus. Al la urbaj gardistoj tiaj
interpuoj estis amuzigaj komedioj, kiujn ili kun kru-
citaj manoj tre volonte sed anka tre flegme ri-
gardis. La popolo mem juu al si.
Je unufoje malfermiis la pordo de 1' ambro
de Krupi kaj internen penetris dikventra mallon-
gulo kun tre dika kaj malsaa vizao sub lara a-
pelo la butikisto afrani. Li estis furioza kaj
ebria post li altreniis anka Grga okolin.
,,Diru ja al mi, kio tie i okazas? Diru ja vi,
u ni estas en Zagreb? Ja u mi estas buro; kaj
u vi estas juisto? Ja u Eva estas mia edzino
anta Dio kaj homoj la lea edzino? u" for-
babilis senspire la malgranda butikisto.
La gastoj mire rigardis unu la alian, kaj la si-
njoro kapelano montris per la fingro al la kapo por
simboli, ke e la butikisto ne estas io en ordo.
,,Nu, nu! Kara Andrija, ne tiel malkviete, kiel
juna vino. Diradu kviete. Kio estas al vi?", ekde-
mandas lin bonanime la mastro.
,,Kviete! Kviete! Kompreneble! Apopleksio min
frapos, kaj kviete! Kio al mi estas? Mia galo dis-
veriis, tio estas al mi. Kaj kial? Sodomo, Gomoro,
Babilon! Honto, pekego, nazego! Al mi, la urba
asesoro, al mia edzino, la urba asesorino, tion
tion fi!"
,,Sed je Dio, vi volas ke mi juu al vi, kaj mi
ne scias, kiu kaj pro kio estas kulpa?", ekparolis
en miro la juisto.
, , S p e c i f i c a t i o et p e t i t u m , majstro", in-
termetis trosae Kaptolovi.
,,Amijo Andrija, diru vi nur ion al sinjoro ju-
isto!", incitis lin la razisto, ,,li estas justema, kaj li
la krimulon citos."
,,Bone. Adu do mian specifon! Mia Eva havas
kolikon, kiel serpento i ringias. ia nova apo
adia! Dekkvin denarojn mi donis por i sur la
 90
rea foiro dekkvin denarojn, u vi adis? Kaj por
io i estas vi, majstro Petar, kulpa!"
,,Mi?", ekdemandis mire la oraisto.
,,Jes vi, jes vi!", ekkriis e la pordo la razisto,
metinte la manojn e la koksoj.
,,Mi? u vi freneziis?", reis Krupi.
,,Certe ni ne manis la malsaigajn fungojn",
tamburadis pluen la butikisto, ,,u ne estas la bela
Dora i tie via filino, kaj u ne estas Magda ia bap-
topatrino? Kaj Magda tion aranis, kaj kiam la pajo
la domon forestas, hu en la domon juna Gregorianec,
kaj mac' kun bela Dora e t c a e t e r a , ke iuj najloj
en la domo movias. Ho mi estas malsaulo, mal-
prudentulo, u ne, majstro Petar? Sed tamen mi ne
havos nepon antae ol bofilon, kiel aliaj homoj."
,,Andrija!", ekkriis la maljunulo Petar, preninte
la kruon, sed rapide kaptis lian manon la juisto.
,,Andrija, jes Andrija mi estas nomata. Kaj tiu
Andrija diras al vi anka plion. Kiu vendis al Gre-
gorianec nian Medvedgrad? Kiu? Vi. ar la juna
Gregorianec nur pretekste karesas vian filinon, dum
vi al li perfidis, kiel la buroj agas por sia pravo.
Kaj kiam hodia post vespera Diservo plenvoe oni
tion pridiskutis, kaj kiam estis saltintaj bonaj viroj
kontra maljuna soristino Magda, venis al i je
helpo ia antikristo vlaho. Kaj tiu hotentoto kaptis
mian Evon mian malfelian Evnjon, e la kolo,
kaj in balancis, balancis, kvaza i estas la mar-
telo de 1' granda sonorilo, kaj disiris tute novan
apon. Kaj kiu pagos al mi por la apo, kaj kiu pa-
gos al mi la medicinon? Kiu?"
Petar toniis. Konvulsie li premandis la seon,
apud kiu li staris. Liaj palaj vangoj tremadis, kaj la
okuloj kvaza estas saltontaj el la orbitoj.
,,Vi mensongas, fripono!", ekkriis li per raka
voo. ,,Kiu kuraas tiun venenon uti sur mian
unikan filinon, kiu povas konfirmi min pri tiu
honto? Kiu?"
,,Mi", ekparolis kun malvarma moko okolin,
ekpainte antaen.
,,Vi?". demandis iuj konsternitaj.
 9 1
,,Mi, motaj sinjoroj", darigis la razisto, kru-
cinte dorse la manojn, ,,mi povas uri sur sankta
Evangelio kaj sur sankta hostio, ke mi sana kaj
sobra per tiuj i miaj propraj okuloj vidis, kiel no-
bela sinjorido Pavlo Gregorianec irkaprenis kaj
kisis i tiun bravan virgulinon Dora, kiel irkapre-
nas sin geedzoj, kaj ke Magda eestis".
iuj silentiis. Dora kvaza ne estis viva. ia
cerbo toniis, iaj piedoj kvaza kunkreskiis k u n
la tero, kaj la sango bolis en i, kvaza maro de l`
brulanta fajro. Tiel iel estas en la koro de la homo,
kondukata al ekzekutejo.
,,Dora! Dora! vi?", ekmurmuris kvaza
furioziite la maljunulo, kaj la vito surutis lian
frunton.
,,Ho Jesuo Dio, kion mi kulpiis al vi?", ek-
kriis li plenagrene frapinte per la pugno la frunton
kaj falinte kape sur la tablon.
,,Patro!", ekkriis la junulino sin etinte anta la
maljunulo ,,ne faru pardonu!"'
Flame saltis la maljunulo kaj forskuinte la var-
megajn larmojn de la blanka barbo, ovis la junuli-
non. Li ekrapidis al la muro por depreni la pafilon,
sed fulmorapide kaptis liajn manojn la juisto.
,,Petar!", ekkriis la juisto.
,,Ne pekigu la animon", almetis la kapelano.
,,Dio sola juas la homajn pekojn".
,,Patro, je la tombo de mia patrino" eksin-
gultis surgenue la knabino.
,,Silentu, virina degenerao, ne veku la sanktu-
linon el la tombo. For de tie i!" Poste li iom trank-
viliis. ,,Amiko Pavlo", li sin turnis al Arbanas, ,,por
unu mi vin petas. Dare de mia vivo, tiu i peku-
lino ne havas permeson aperi anta miaj okuloj. Mi
ne volas, ke i de malsato pereu, al mia mortintino
mi uris, ke mi in ne forlasos. Post tri tagoj vi iros
hejmen en Lomnica. Kunprenu in. Tie i estu ser-
vistino, malpuran bestaron i patu. Sed neniam i
revenu Zagrebon. Tio por la animo de mia mor-
tintino."
,,Sed amiko, amiko!", riprois Arbanas.
 92
,,Por tio mi vin petas. u vi volas " decide
baris lian vorton la oraisto.
,,Nu mi volas, mi volas!", kapjesis Arbanas.
,,Bone kaj dankon. Kaj kun vi, majstro Andrija,
mi morga anta tribunalo parolos. Nun adia!",
finis la oraisto.
La gastoj kun mallevitaj kapoj disiis, sole o-
kolin ekiris kun la butikisto por festi la venkon sian
e Evnjo. Poste Magdan, oni alportis domen anka
senkonscian. in Dora vartis. Jam krepuskiis;
tomba silento; oni adis nur sinultadon en la domo
de Krupi: ,,Dipatrino, kial mi mizera naskiis!"
Estis irka noktomezo. Tra Mark-placo sternis
sin hela lunlumo. Nenie animon, nenie voon. Je
unufoje elkuris el la butiko de afrani iu hometo.
Li anceliadis tien reen tra la Mark-placo, liaj pie-
doj fulme kruciadis. ion li murmuris. Meze de la
placo haltiis. Sian ombron li ekvidis.
,,Hoho! Vi vi vi vi estas i?", alparolis
li sian ombron. ,,Bonan vesperon, kara mia a l t e r
ego! u ne, hodia estis amuze? Hoho e krude!
Hodia mi montris al ti ti tiu fiera oraisto,
kiu estas viro! Sed atendu, frateto, ankora ni ne
finis. Ne, ne, ne! hoho ne! Dora devas esti mia, jes
mia. Ni dividos in mi kaj sinjoro Stjepko. Hihi,
Stjepko estas diabla virinemulo! Li forportu la pri-
maojn, kaj ni postrikoltos. Dora devas esti mia:
u mi ne diris je groo i estos havebla, ni postri-
kolt "
us la sonorilo sur la turo de 1' sankta Marko
eksonis mallate la noktomezon.
,,Kaj kial vi, sankta longulo, enmiksias en niaj
aferoj?", turnis sin la razisto al la turo. ,,Bim, bam,
bum! jen estas via tuta sao. Ne agrenu min, ho
longulo, ne agrenu min!", pugne minacis okolin al
la turo, ,,ar, ar ar ni disios. Anka sen
tio", komencis li murmureti al sia ombro, ,,ni devas
for el Zagreb, ar Radak la malbenita Radak
la diablo lin alkondukis! Ni devas, ar ni estas
turkoj. Sed t! Ke nin ne perfidu sankta Marko,
kvaza li scias pri tio! Hi, hi. hi, hi!", plenvoe ekri-
 93
dis Grga. Sed nun ne ankora, ne ankora! Dora
devas esti mi a a a, mia! Postrikolti
jes, postrikolti. Bo nan nokton, frateto! Bonan
nokton!", kliniis la razisto al sia ombro kaj ruli-
ais en sian butikon.

VIII.
Kiel verda irlando plektas sin tra la Kroat-
lando la grandmontaro Oki, plena da beleco kaj
armeco. Valo kaj monto, arbaro kaj kamparo arme
interanas, harmonie vicias kiel ondegoj de pra-
tempa maro, ke ravigita okulo miregas pri la gran-
deco de la naturo. Kaj se la pupilo iom pli profunden
mallevias al la montara belegeco, la animo ekfla-
mas, la koro dronas en la armeco kaj senvole eli-
as de 1' buo ekkrio: ,,Vi estas bela, vi estas arma,
ho patrino nia, ho lando Kroatujo! A vin la ion-
kreanta potenco volis lasi al la tero kiel rememo-
ron de 1' ora epoko, a i vin arme ornamis, por
ke vi estu diamantglaso, en kiu falu dum uraganaj
jarcentoj la sanglarmoj de viaj gefiloj. Sed por kio
spioni la tialon de via beleco? Ke vi estas belega,
diras nin la okulo, ke ni amas vin, frapas nin la
koro, ar en vi naskii kaj vin ne ami, estus peko
is la Dio!"
Super la montaro flugpendis bela atuntago. La
praaj kverkoj interirkaprenas sin per densa bran-
aro kvaza arkoj de pratempa templo. En la arma
ombro, en magia arbara krepusko dormas la ti-
miano el la arbetao elstaras rua frambo, en la
valo nombras la kukolanta kukolino la jarojn de via
vivo, kaj la rapida sciuro saltaas de brano al
brano. Nur kelkan fojon la sunoro eklumas tra
arbara densao, kaj vi vidas kiel fiera cerbo pae-
tigas tra maldensejo siajn maldiketajn piedojn, a
kiel arenta fonto elfluas el sub malhela, kruda
kverkao. Kaj sur la montetoj rapidkreskas la rua
kaj ora sango de 1' vinberbrano.
Meze de tiu i monto staras la malnova kastelo
de Samobor kiel ora pomo sur genuoj de bela
 9 4
junulino, kiel blanka papilio sur foliria rozo kaj
sub i la agrabla loko Samobor.
Fortika, lara kaj bela estis Samobor, bela kaj
lara estas ia bieno, al kiu apartenis anka la
borgo. Sekve ne estas mirinde, ke iu havanta da
mono kaj potenco, in klopodis. En dua duono de
XVI. jarcento havis la kastelo Samobor du estrojn,
sed neniu estis, usta. De antikva tempo estis iaj
estroj Ungnad'oj, stiria familio, kiu duone estis
kroatiinta. Sed Ivan Ungnad, opstinulo kaj arbi-
trulo, estis zelota Luterano, kaj tuta lia klopodo
celis tion, ke kroata kaj slovena lando luteraniu is
la fundo de 1' fundamento. Kaj li kolektis da mono,
kiun li profitis de sia bieno, jes, li kolektis da mono
por la kredo e super siaj fortoj, por povi presigi
luterajn librojn kroatlingve, kaj per la libroj ke la
tuta reolando luteraniu.
La pasion de Ungnad ekhelpis la efo de sa-
moboraj kuprominejoj Leonardo Grubar, riulo kaj
malnoblegulo, senkora butikisto kaj sangsuanto. De
kupro faris li oron, kaj tiun i oron donis li al Ungnad
por novaj kroataj libroj. Li in ne donis senpage
a riske, ar la lutora probatalanto devis al li doni
kiel pruntgarantion la duonon de la kastelo kaj ur-
beto Samobor. Ivan mortis, ne repreninte la prunt-
garantion, mortis anka Leonardo suinte la kom-
patindajn samoboranojn issange, kaj postlasis sian
belan rabaon al sia filo Krsto Grubar. Sed nur por
mallonge. Balda la morto sursaltis anka la pli
junan senkorulon, kaj la duono de Samobor restis
sub la regado de lia vidvino Klara, fama belulino.
Sed anka la dua duono de Samobor ne restis
al la gento de Ungnad. Krsto, la filo de Ivan Ungnad,
militisto, malparemulo, bezonis multegon da mono.
Li batalis sub ies standardo kontra iu diablo, sed
iam sinjore sen ia kalkulo. Malmulte da patrao,
multe da uldoj. Li do decidis imiti sian patron, kaj
garantiae pruntis la duan duonon de Samobor al la
riulo Ambroz Gregorianec, kaj post la morto de
Ambroz subiis la pruntgarantio sub la potencon de
liaj filoj Baltazar kaj Stjepko.
 95
Estis posttagmeze ian helan atuntagon. Anta por-
dego de l' kastelo Samobor kelko da branoriaj tilioj
sternadis abundegan ombron. Al la tilioj estis ligitaj
multe da selitaj evaloj, kaj en la ombro kuis kelk-
duondeko da kirasuloj. La la blankverda zono oni
vidis, ke i tiuj kirasuloj apartenas al iu stiria land-
trupo, kiuj atendis sian estron. Verajne estis gastoj
en la kastelo, verajne. La germanaj oficiroj volonte
vizitadis la kastelon de sinjorino Klara, i l i n anka
i volonte akceptadis. Ankora dum la vivo de
Krsto Grubar festenadis i tiuj sinjoroj en Samobor
la sia plao; ar Grubar estis germano kiel ili.
Anka nun ili ofte in vizitadis, pli volonte vizitadis
la junan belan vidvinon.
En la kastelsalonego de Samobor, mirinde. e
animo ne estis. io trankvila kaj muta. Sed des pli
vivece estis en la ambro de sinjorino Klara.
Vera mirindao tiu i ambro de Klara! i staris
en la kastelturo kontra Sava. La fortaj arkoj estis
kolorigitaj per blueta ielosimila koloro, kaj sur ili
surutitaj oraj steloj. La origitaj arkripoj kuniadis
en bele eltranita floro, de kiu pendis je silka nuro
la kupra, origita lustro en la formo de du Amoretoj,
portantaj kvar torojn. La muroj estis ornamitaj
per lerte teksitaj italaj tapioj. Unu tapio prezentis
la astan Suzana. Meze de ombroplenaj palmoj fluas
arenta akvo. En i staras belega virino, vestita en
travidebla vesto, kiu falas de siaj blankaj, rondaj
ultroj. La virino hontece krucigis antae la ma-
nojn. ia beleta kapo mallevias al la brusto; iaj
nigraj haroj naas malsupren de blanka karno; la
longaj subtilaj palpebroj kovras la nigrajn okuloin,
kaj sur etaj luksaj lipoj flirtas rideto. irka la
neeblanka genuo la hela akvo turnias, kaj tra la
akvo oni vidas du piedetojn, rondajn kaj blankajn.
Sed iom pli malproksime staras densa larfolia her-
bokovro, kaj sur i floras flama lotuskaliko. Tie
i estas embusko, post i tiu arbusto elrigardas
du voluptemaj maljunuloj. Iliaj senharaj kapoj, fal-
ditaj vizaoj, grizetaj barboj, malgrasaj manoj
io i kvaza toniis, nur vivas iliaj okuloj, kaj
la okuloj brulas, brilas, flamas kiel infera fajro.
 96
Sur alia tapio oni vidas oran tendon. Antae
staras grandegulo; li estas malafabla kaj nigra.
Soldatoj ligas lin, soldatoj ridas lin. Kaj li furiozas,
la piedon apogas sur la pavimon, liaj muskoloj ve-
liis, lia barbo malordias, kaj la okuloj ah, liaj
okuloj flamas du malbonfatalaj steloj, pretaj for-
bruli la ielon kaj teron, liaj okuloj fulmojn etas al
bela 1 u k s a virino. Sur leonfelo kuas la virino.
Perlao agrafas iajn orajn buklojn, kaj ian rondan
korpon kovras duone faldita vesto de hinda verda
silko. Supre de ia frunto brilegas brila smeraldo,
kiel terura okulo de 1' bazilisko. arman sian ka-
pon apogis i sur la luksan ultron, el sub oraj pal-
pebroj duonrigardas i la grandegulon, kaj moko
irkaas ian voluptajn lipojn. Vidu, jen i levas sian
maldekstran manon. i per io ludas. Stranga lu-
dilo! iaj etaj fingretoj trairas la nigrajn heroajn
harojn, kiun i trompe fortranis de la grandegulo,
perfidinte lin al Filitoj, la tiranoj de 1' judea gento.
Tio estas la ora serpento Dalila, tio estas la mal-
sovaigita leono Samson. La tuta pavimo har-
moniis kun diverskoloraj tonetoj stelforme. La por-
degon kais la kurteno ruvelura, kaj en la angulo
prucis orita drako helan akvon en grandan mar-
moran konkon. irka la konko floris en kristalaj
vazoj rozo kaj lilio, ebriigante la cerbon per rava
bonodoro. Tra la ambro flugetis blankaj turtinoj,
kisante kaj kverante unu la alian. Kaj irkae staris
altaj oritaj seoj, tegitaj per blueta damasko. Tie
i akceptadis Klara siajn karajn gastojn.
Tiun i fojon sole duo pasigadis la tempon al
la juna vidvino, sidante sur grandaj seoj kaj ekpen-
sante la spritaojn por delogi rideton de la ma-
strino la generalo Servacio Teuffenbach kaj re-
gimentestro Mihael Rindsmaul.1 La unua alta, forta
kaj grizeta viro, kun razita kapo, hispana barbo,
malalta frunto kaj longeca nazo, maldelikata inter
soldataro, fera, e kruda; e virino malsovaa, ena-
miita, delikata kiel malsaa afido. Lia kunulo estis
1
Legu: Tajfenba, Rincmaul.
 97
pli malgranda, sed ne malpli forta, kun dika kapo,.
maldensaj ruetaj haroj, grandaj oreloj, ruaj van-
goj kaj plena barbo. La la malalta anguleca frunto,
la malakra nazo kaj senmienaj bluaj okuloj oni vi-
dis, ke tiu i batalanto ne estas escepte sentema
kaj tre sagaca. Tiuj i amba alvenintoj estis ves-
titaj en glata cervofelo, kaj la delikata mozaiko tute
krevis sub la dikaj kalkanumoj de la pezaj botoj.
Sole la blankaj kolumoj kaj laraj apeloj kun plu-
moj videbligis, ke ili devenas de sinjoraj familioj.
Sola diferencigo estis inter ili la vesto, tial ke mal-
supren de la ultroj de Teuffenbach treniis nigre-
flava zono de imperiestra generalo, dum Kinds-
maulon ornamis blanke-verda signo de stiria armeo.
Amba tiuj sinjoroj malalte komplimentadis al
sinjorino Klara, kompreneble iu la sia maniero.
Sed vere estis io komplimentinda. e la alta fe-
nestro el diverskolora vitro, anta kiu etendiis la
hedero kvaza verda kurteno, sidis sur mola seo
la dommastrino. i povas esti en sia dudeka jaro,
e iom pli multe, kaj estis altkreska, ronda virino;
iaj oraj bukloj malstaris malsupren de la nuko el
sub la blankperla kufo.
La alta glata frunto malkovradis eksterordina-
ran talenton, kaj rekta maldika nazeto, kies rozoko-
loraj truoj vive moviadis, la grizetaj sed escepte
brilaj okuloj, estis signo de granda rapideco. Kaj
pri la koro kaj sento? Malfacile estas diri. Tiu i
glata delikata vizao jen ruiis de flama entu-
ziasmo, jen vestis sin per venena moko, jen kuni-
is de n e v e n k e b 1 a rideto, jen toniis kiel mal-
varma marmo, nur la plenaj, duone malfermitaj li-
poj, sole maltrankvila movado de la korpo vidigis,
ke en tiu i virinkapo estas da sango. Kiu vidis la
plenajn kaj lakte blankajn ultrojn, elstarantaj post
sa brusela araneajo, kiu rigardis kiel la plena sino
velias kaj perforte elias la jugon de la blueta
silkvesto, kiel la rondaj brakoj telias el la longaj
manikoj, kiel la malgrandaj piedetoj en la broditaj
uetoj senpacience movias sur la ursa felo kiu
ion i vidis, tiu devis diri: i t i u virino naskiis
 98
por amo, i tiu virino volas, devas ami. Kaj u i
amis? Pri i sciis diversaj sinjoroj, sole ne ia mal-
sprita mortinto.
,,Fulmo kaj tondro!", intermetis Rindsmaul per
raka voo, ,,sinjorino mia, via tona tendo estas
tre bela, kaj tiel granda, ke en i povus travintri
tuta armeo. Dio ne donu, ke la turkaj hundoj enpau
i tiujn regionojn; estus malbono, malbono por via
bela kastelo, ankora pli malbone por vi, bela si-
njorino, ar sciu: tiuj i nebaptitaj kanajloj scias
pri nenia leo de Dio!", diris li kaj tordis supren
siajn ruetajn lipharojn.
,,Ho sinjoro regimentestro!", rediris lin Klara
per moka rideto, ,,vi konsideras min malkuraulino,
kiel mi vidas. Nenio pro tio. Mi kore vin pardonas.
Hodia ni unuan fojon vidas unu la alian. Se vi iom
pli bone estus imformiinta e via amiko generalo,
vin ne okupas tia proturka timo por mi. u tiel
estas, sinjoro Servacio?"
,,Tiel estas, uste tiel, bela sinjorino!", kliniis la
generalo mallerte irpinante la randon de la blanka
kolumo, ,,inter la bela sinjorino Klara kaj generalo,
frato regimentestro, ekzistas nur tiu diferenco, ke
generalo portas kirason, kaj nia dommastrino
jupon."
,,Eble ekzistas anka alia diferenco", ekridis
Klara malice, ,,nome ke via dommastrino povus el-
nombri pli da venkoj ol ia via generalo. Jes, si-
njoro Rindsmaul, tiel estas. Kiu ajn paao venu,
venu e la caro de Konstantinoplo mem! Mi lin
krude elatendos. u vi pensas, ke la virino ne po-
sedas volon kaj forton? Posedas, je mia kredo",
eklevis Klara fiere la kapon, ,,la virino posedas e
ion, kio vin iujn virojn povas venkobati rapidan
kapon. u vi ne scias tiun fablon pri Herkuleso?"
,,Hm!", rediris konfuzite Rindsmaul, ,,mi ne
scias. Kiu scius pri tiuj avinaj fabloj! Se Herkuleso
estis generalo, li hontu, ke li lasis sin allogi de
virino."
,,Mi in al vi diros", rediris Klara malestime
ridetante, ,,Herkuleso estis la plej granda heroo e
 99
antikvaj idolanoj, pli granda heroo, ol iuj vi kune.
Sen pafilo, sen kiraso superregis li grandegulojn,
leonojn, drakojn. Neniu povis lin venki, ne homo
nek dio. Kaj kio fariis de li? Virino lin devigis, ke
li pinu je pinilo, ke fendigu sian bastonegon kaj
per i hejtu la fajron."
,,Fulmo kaj tondro!", saltis Rindsmaul, ,,tiu i
estis diabla virino, ho bela sinjorino! Sed se tia nur
venu en miajn brakojn, mi montrus al i, kio estas
Rindsmaul! Fulmo kaj tondo! Heroo kaj pinilo!
Tie ja oni devus friti kokidojn sur la sabro kiel sur
la paliso, a lasi ke la kokinoj kovu la ovojn en
la kasko. Iru, iru, bela sinjorino, vi ercas kun ni,
kaj tiun fablon pri Herkuleso certe elpensis ia
pastro a monao".
,,Ne kuraiu troe, sinjoro regimentestro", ek-
minacis lin Klara per la fingreto. ,,Kontra la turkoj
eble vi estas heroo, sed kontra la virinoj?"
darigis i dole ridetante al la maldelikata mili-
tisto.
,,Ha kio! Al la diablo la virinoj! uste indus
rompi lancon kun ili! Mi estas kristano, sekvanto
de sankta Skribo, kaj tie staras nigre sur blanko,
pro kio Dio kreis Evon al Adamo", abruptis vive
la rueta regimentestro.
La generalo Servacio el sia animo profunde
bedaris, ke li estis kondukinta la maldelikatan re-
gimentestron; almena li pli kaj pli furioze irpin-
adis la kolumon, kaj maltrankvile frapetadis la pa-
vimon per la boto. Li des pli bedaris tiun i neto-
lereblan societanon, tial ke li klopodis atingi la
orajn buklojn de sinjorino Klara, a pli uste, ian
kupran riaon. La lastaj tro dubesencaj vortoj de
Rindsmaul malligis fine anka lian timeman langon,
kaj li diris al sia kunulo:
,,Sed, frato regimentestro, vi hakas tie i per
la lango kiel per akra sabro, kaj via vorto flugas
kiel p e t o 1 a evalo. Nia bela sinjorino ne parolas
tute sen kazo. Mi legis multon da mallongaj histo-
rioj, kie la virinoj superregis grandajn heroojn,
ekzemple, kiel sinjorino Kleopatra ravigis fa-
 100
man generalon Antonius kaj tiel plu. Virino,
kiam atakas, similas pafilegon, kies kuglo, kiel estas
al vi konata, frato regimentestro, povas faligi e
feran kavalerianon. u ne vere, bela sinjorino?"
komplimentis Teuffenbach per acideca rideto al
Klara.
La vidvino pene haltigis la ridegon.
,,Ha, ha, ha! Mi ne scias", ekparolis i balan-
cante sin sur la seo, ,,u ni virinoj estas pafilegoj.
Nu, sinjoro Servacio, ne riprou vian kunulon, svin-
ginta en paradizajn rakontojn. Kio pro tio? La na-
turo ne estas malico. La lango, per kiu vi parolas,
estas nur karno kaj sango, se vi in e per mielo
irkaas. Parolu iam per via natura lango, sinjoro
regimentestro! Fine e doleco enuigas la buon.
Nu", daurigis Klara etinte forte la kapeton posten,
ke iaj oraj bukloj utiis sur la ultrojn ,,se mi
atakus vin, sen armeo, sen armilo, sola, kaj vi
kun grandega armeo?"
,,Dio vin gardu", ekridis la regimentestro, ,,mi
vin kaptus kiel muson!"
,,Kaj poste mi vin!", rediris Klara, vipinte lin
per sia brila okulo.
La regimentestro konsterniis.
,,Mi vin, kaj vi min! Tricent tondroj, kiel do?"
,,He vidu, i estas milita sekreto", aldonis ruze
Klara. in parolante la vidvino deprenis la rozon
de l` brusto, kaj komencis frapeti per i la silkve-
ston kaj fine igis fali la rozon sur la felon ursan.
Amba militistoj saltis, por levi la floron, la
regimentestro e ekgenuis. Sed Klara estis pli ra-
pida. Fulme sin klininte, prenis i la rozon, kaj dume
la regimentestro ekrigardis la glatan brilan nukon
de Klara. Li iom ruiis.
,,Sinjorino, donu in al mi!", petis Rindsmaul.
,,A1 mi", ripetis humile Servacio.
,,A1 vi kaj al vi?", ruze ekdemandis Klara, ,,kaj
kial?"
Amba uste preparis sin por ion respondi, sed
la servisto us malfermis la pordon kaj anoncis:
 101
,,Nobela sinjoro Gregorianec deziras riverenci vian
moton!"
,,Ni lin korege akceptos!", rediris Klara. Sur
ia vizao ekludis la sango, kaj en la okuloj la
flamo.
,,Kroata urso", ekmurmuris la regimentestro.
,,Malustatempe!", aldonis kolere la generalo.
La salonon eniris Pavlo pala kaj kvieta. Riverencis
la sinjorinon, rivencis anka la militistojn.
,,Unue", ekparolis la junulo al la sinjorino, ,,sa-
luton kaj riverencon al via moto de mia sinjoro
patro, kiu esperas, ke mi vin trovos en bonfarto.
Via moto estas informita, ke mi propravole ne ve-
nas, sed la la ordono de mia sinjoro patro, nome
pro iaj kalkuloj rilate la servutulojn de Samobor.
Plie ordonis min mia patro, ke mi kun via moto
tiun aferon reguligu la bonvolo kaj amikeco sen
malamo kaj senprocese. Pardonu min, via moto,
ke mi alrajdinte tuj eniris tien i, kaj tuj avizis la
ordonon de mia patro".
Klara rigardis la junulon scivole.
,,Mi povas nenion pardoni vian moton", re-
diris trankvile Klara, ,,ar oni pardonas nur pekon.
Lia estra moto de Medvedgrad plaegas al mia
domo. kaj lia sinjoro filo estu bonvena al mi, la plej
proksima najbarino kaj duonestrino de Samobor.
ar por ke sciu, sinjoroj", turnis sin Klara al la ofi-
ciroj, ,,la dua duonestreco staras anta vi, la no-
bela sinjoro Pavlo Gregorianec, fama per maloja
batalo e Hrastovica. fama anka per tio, ar li kiel
nobelulo la pasintan jaron savis la buran junulinon
de certa morto. Ankora unu fojon estu bonvena
sub tiu i tegmento, kiu estas anka via. Pri la kal-
kuloj skribis al mi sinjoro Stjepko. Tial ne estos
inter ni akuzoj kaj procesoj, kiel ne ekzistis anka
is nun. Sed tial ke sinjoro Stjepko deziras, ke la
kalkulo estu klara, kaj tial ke la kalkulo estas longa,
mi volas tiun aferon tuj komenci. sekve do viaj
motoj", ekdiris i ree al la oficiroj, ,,ne prenos in
malbone, se mi dankas vian viziton kaj amike vin
adiaas, tamen petante vin, ke vi indiku mian do-
 102
mon per baldaa eesto kaj pardonu, se vi ne estis
uste regalitaj". Post tiuj vortoj riverencis Klara
la oficirojn kaj subite etis la rozon tra la fenestro.
La generalo kaj regimentestro adiais sin iel
acide, ankora pli agrene riverencis Pavlon.
,,u vi adis, frato generalo, kalkuloj!", aldonis
Rindsmaul, rajdante malsupren de la urba vojo.
,,Mi adis", malkontente rediris Teuffenbach;
,,bonaj por la senbarbulo, dum la niaj estas malbo-
nigitaj!"
Pavlo staris sola anta Klara. Ia timo premis
lian bruston.
,,Sidiu, sinjorido, sidigu vin", kuraigis Klara
la timeman junulon per pli kvieta, dola voo, kru-
cinte la manojn sur siaj genuoj. ,,ustatempe vi
venis por min helpi. Vi liberigis min de la enua so-
cieto. Ili epitetas la kroatojn ursoj. Sed pardonu
Dio", ekridis la vidvino malrapide, ,,ili mem estas
glataj kiel iliaj malmolaj kirasoj. Ankora mi de ili
sovaios. Mi estas malamiko de longaj kalkuloj,
sed tiun i fojon ili estas al mi bonvenaj. Sed anta
io por ke mi vin demandu: kiel via vundo de Hra-
stovica?"
,,Mi ne sentas in plu. i estis nur gratao, via
moto!", rediris Pavlo.
,,Dank' al Dio", darigis Klara, ,,kiam vi tiame
kuis en la febro en Samobor, mi iis tre zorgo-
plena pro vi, jes, jes, kredu min, tre!"
,,Mi dankas vian moton por tiu zorgo."
,,Kaj kiel fartas via sinjorino patrino?", levis
Klara sian kapeton, ,,Marta, kara sinjorino Marta,
mia dua patrino?"
,,i malsanetas senintermanke."
,,Mizerulino. Malbone estas al i, mi in scias.
Kiam i estis en Mokrice, mi vidis in iun duan
tagon. Ne unu fojon larmis miaj okuloj, rigardantaj
ian doloron. Oh sinjoro Pavlo", darigis Klara kun
larmaj okuloj, ,,vi estas felia, ke vi povas nomi in
patrino. i ne estas virino, i estas dia anelo. Kaj
kiel la kuracistoj diras sed lasu ni in!", turnis
 103
Klara la vizaon al la fenestro, por ke Pavlo ne
vidu la larmojn.
La junulon kortuis i tiuj delikataj vortoj de
Klara. Kun miro li rigardis la belan virinon.
Kiel fartas via frato, la sinjoro Nijo?", da-
rigis Klara: ,,li edzias, mi adas, fralinon Ainkern,
u ne vere?"
,,ajnas, via sinjorina moto!"
,,Vi do lasis, ke li vin antaiu! Strange. Ku-
time estas de la pli aa la unua vico. Kiel i estas,
sinjoro Pavlo?", ekdemandis Klara, embuske rigar-
dante la junulon.
,,Mi ne havis tempon pensi pri tio, via moto",
respondis trankvile Pavlo.
,,Vi ne havis tempon? Kiam i do estas pri-
pensota?"
,,Mi estas soldato, nobela sinjorino", ekparolis
iom embarasita Pavlo. Jen i tie, jen tie, u en la
maro, u sub la tendo, kaj tie ne kolektias edzi-
gastoj."
,,Sed vi estas anka kroata nobelulo, vi ne
estas dungato. Estas sufie da tempo anka dare
de la paco sed pardonu, nobela sinjoro", ekridis
la vidvino, ,,mi vin i tie eldemandas kvaza konfe-
santo, kaj mi forgesis pri niaj kalkuloj kaj ke vi
estas laca de la vojao. Mi ekbabiligis min. Bela
mastrino, u ne? Nek panon nek salon mi proponis
al vi. Riprou min, riprou! Pli bonon e mi ne me-
ritis. Jen estas jam super la montaro la rua ves-
pera ruio. Lasu ni la edzifestojn, sinjoro heroo!
Mi tre scias, ke mi kun vi neniam finos. Sed je Dio
mi vin petas, lasu ni hodia anka la kalkulojn, ar
ni ilin is noktomezo ne finus. La kapo min iomete
ekdoloris i brulas jen, sentu mem", forgesis
sin Klara, etendante al li sian belan kapon, sed i
rapide korektiis: ,,ne prenu in malbone. Mi estas
malsana, malsaa. Mi rememorias, kiel vi en la
febro kuis. Ne unu fojon metis mi mian manon sur
vian frunton. Pardonu; mi malsovaiis en i tiu
malsovaejo."
Pavlo ruiis. Vane li seris la vortojn.
 104
,,Anjo! Anjo!", vokis per unu fojo Klara. ,,u
vi konas mian Anjon, mian filinon?"
,,Mi ne havis felion vidi in", rediris la junulo.
,,Mi prezentos al vi la aneleton, la solan ojon
de mia vidveco. Anjo, venu do!"
Sur la pordo disiis la rua kurteno, kaj en la
ambron saltis kvarjara knabino, eta, flordelikata,
bluete vestita. iaj oraj bukloj saltetis irka la
afabla vizao, kiu estis viva portreto de la patrino.
La kapeto de 1' etulino estis per blua floro irkaita.
,,Ve, ho panjo, panjeto!", ekkriis la etulino sal-
tetante kaj ne rimarkinte la fremdulon, flanke si-
dantan. ,,Se vi vidus! La ardenisto Toma kaptis
la talpinon, nigran kaj vilan. Sed mi ne timis de i,
ne. Kaj Toma diris, ke i manas miajn rozojn. Tial
Toma la talpinon mortigis, mortigis in tute. Sed
diru, ho panjo" - estis la etulino demandonta, sed
rimarkinte la fremdulon, silentiis. Alkroiis al la
patrino, kaj komencis rigardi Pavlon per la grandaj
helaj okuloj.
,,Nu Anjo, salutu do la sinjoron", admonis in
Klara, karesante la harojn de la etulino.
,,Bonan tagon, sinjoro!", salutis lin la knabineto.
,,Bona tagon, kara Anjo!", kliniis Pavlo al la
knabineto, afable rigardante in.
,,Vidu, panjo", ekmurmuris la etulino al Klara.
,,Li min konas, kaj mi lin ne konas. Kiu estas tiu
sinjoro?"
,,Kiel aminda infano", aldonis Pavlo.
Klara ekridis. i metis la etulinon sur siajn ge-
nuojn kaj kisis in sur la frunto. us eksonis e la
samoboraj monaoj la Angelusa sonado.
,,Adu, adu, panjo!", ekbabilis la etulino kli-
Tiinte sian kapeton kaj levinte la fingreton: ,,Ave
Maria! Oni devas prei!"
Klara kunmetis la manetojn de 1' etulino kaj
kliniis super ia ora kapeto. La lata sonorilo re-
sonadis el la valo. Tra la hedero penetradis la ves-
pera ruio, tremetante irka la bela kapo de
Klara kaj vizaeto de la preanta senkulpulinjo.
Muta kaj kortuita rigardis Pavlo i tiun scenon.
 105
,,Nun, mia koro!", diris la patrino al la filino,
kisante ian frunton kaj formetinte in de la genuoj,
,,bonan nokton! Iru! Dormu dole. Kaj diru al Ivan,
ke venu ekbruli la lumon."
,,Bonan nokton, panjo, bonan nokton, sinjoro!",
riverencis la etulino kaj telforiris tra la pordo.
,,Kaj u vi, nobela sinjorino, ne estas felia?",
ekdemandis kvietvoe Pavlo, ,,u via koro ne sal-
tetas pli forte havante tiel plaindan infanon e si,
irka kiu vi metas iujn viajn zorgojn?"
Per tiu kvieta voo de Pavlo Klara pliatentiis.
ia okulo ekflamis, la lipoj ekludis.
,,u oni devas demandi patrinon, se i estas
kontenta e sia infano?", rediris lin Klara.
..Pardonu, nobela sinjorino, se mi ofendis vian
koron. Sed nun permesu", almetis Pavlo leviinte, ,,ke
mi ne malhelpu plu vian moton. Noktias, certe
via moto deziras ripozi. Permesu, ke mi deziru
vin bonan nokton, kaj ekiru mian loejon. Morga
kiam ajn al via moto ekplaos, ni komencos la in-
tencitan laboron."
.,Mia moto nenion permesas", rediris Klara le-
vinte sin vigle, ,,kaj por mia ripozo ne zorgu via
moto. Vian ,,bonan nokton" mi ne akceptas. ,,ar
mi dumsone riprous min mem, ke mi estis mal-
bona mastrino, ne regalinte la karan gaston. Restu,
nobela sinjoro, ho restu", darigis Klara per pe-
tanta voo, ,,ne rifuzu mian toston en tiu i mia
ermita dometo! Vi in ne faros, u ne?", klinis Klara
la kapeton, vidiginte per kvieta rideto siajn den-
tetojn?
,,Via volo estas por mi leo". gentile kompli-
mentis Pavlo, dume lian frunton traflugis mal-
gajeca nubo.
Post kelka tempo la servisto ekbruligis la vaks-
kandelojn sur la origita kandelingo kaj metis sur
la tablon la plej delikatajn manaojn kaj kristalan
kruon, plena da cipra fajra vino. Altabliis Klara,
altabliis anka ia gasto kaj ili ekmanis.
,,Je via sano, je via felio, juna kavaliro!", levis
Klara per bela maneto la arentan glason, ,,estu
 106
glora kaj felia! Tion revokas al vi la emanta voo
el i tiu dezerto!"
,,Dankon al via tosto, kaj al moto via, nobela
sinjorino!", rediris konfuzite Pavlo. ,,El la dezerto
vi diris? Mi v o l u s s c i i , kiele tiu lerta mano,
kiu harmoniigis iun i belecon, kiele tiu mano pre-
zentus la paradizon!"
,,Per oro oni felion ne pesas", ekemis la vid-
vino apogante la kapeton je la blanka, brila mano.
,,Via juna vivo, kompreneble, estas turnovento, kiu
senindulge traflugas la mondon. Sed mi! u vi scias
pri la longaj malgajaj tagoj, kiuj pasas stereotipe
kvaza guto post guto, u vi scias pri tiuj sendor-
maj noktoj, kiuj rampas sen ano kvaza nigra
serpentego? Alforita mi iame al la sama loko,
sen defendilo sen irmilo, sen aroro de pli bona
felieco; tiel vivai, tiel solai, i estas kui viva
en tombo." Nepriskribebla malojo vualis la viza-
on de la vidvino, tamen mirinda pro ia beleco.
ia voo tremis kiel plendkanto de forlasita naj-
tigalo.
La junulo konfuziis. Li tiris la manon tra la
frunto, kvaza por seri la pensojn, kvaza por peli
la nebulon for de la okuloj.
,,Kaj via infano, nobela sinjorino?", elreviis
Pavlo.
,,Jes, prave vi diris", rektiis vigle Klara, ,,por
mi estas mia infano la tuta felio, la tuta ojo. la
ora eno, liganta min kun tiu i mondo. Mi in ko-
rege amas. Sed i tiu mia karulino, se mi in rigar-
das, logas la larmojn el mia okulo. Maloja pasin-
tao! Unu infano ne faras familion. u mia senkul-
pulinjo havas irmilon? u min? Virinon? Ho!",
darigis Klara mallevinte la kapon kaj rigardante
anta sin, ,,nobela sinjoro, anta mi staras abismo!"
La virino silentiis, Pavlo mutiis. Por minuto
ekregis silento, nur la turtino ekkveris, sidanta sur
la apogilo apud Klara.
,,Sed kio!", strangvoe ekkriis la sinjorino e-
tinte la kapon posten. ia okulo ekbrilegis kiel kiam
la fulmo ekbrilas diamante, kaj la bukloj disflugis
 107
irka la blankaj ultroj kvaza orserpentoj. ,,Por
kio plendoj? Malsaa mi estas. u mi vin invitis por
kanti al vi la vigiliojn kiel abatino? Kio estis
pasis. Nia koro estas tombo, en i trankvile ripozu
la pasintaj agrenoj. La estonteco? Ni estas blindaj,
por kio seri in? Kaj nuna ojeco? i estas ora
muo, kiu matene naskias, kaj vespere pereas. in
oni devas ustatempe ekkapti. Heroe, sekve, si-
njoro Pavlo!", ekemis Klara per flama vizao kaj
etinte la rozerojn de sia brusto en la glason de
Pavlo, ,,heroe trinku por nuna gajeco, por felia
estonteco, floru al vi rozoj konstante!"
Kiel al serpento ekbrilis la okuloj de Klara. La
maldika brusela kolumo derampis la blankan nukon,
vigle tremetis la mallumruaj lipoj. Pavlo toniis
senmove tenante la arentan glason.
Kaj la virino leviis.
,,Trinku, Pavlo", ordonis al li Klara.
,,Por felia estonteco!", reis la junulo senpri-
pense, senvoe, kaj eltrinkis la glason.
,,u vi scias, Pavlo, kio estas nia estonteco?",
komencis Klara kun sufokanta, tremanta voo, ek-
painte al Pavlo kun spionanta okulo. u vi in
scias, Pavlo? Enigmo, u ne? Sed mi, mia koro
devas in solvi. Vi mia, mi via, e se Dio mem kon-
trastaros. Vi estas ankora juna, juna. Vi ankora
ne konas la koron, vi ankora ne konas la amfla-
mon. Oh, la amo ne estas afido malsovaa, kvieta.
Ne, i estas furioza evalo! Kiam i ekfuriozas, ga-
lope rektias kaj flugas kiel la ielfulmo, kiel norda
ventego, u in povas bridi homa mano? Ho Pavlo,
adu, min!", eksingultis Klara. ,,Mi ne amis mian
edzon. Oni vendis min al la ria malspritulo. kiu
aljungis min al la jungo de la doma leo. Mia animo
estis la flugila birdo, kaj nun i vivais en la ora
kao. Oh en tiu abundo estis al mi, ke mi kunmetu
la tutan mian oron, tutan perlaron kaj juvelojn por
iri almozpeti tra la mondo: ,,Jen la trezoron al vi!
Donu al mi la koron, la koron donu al mi!" En mia
koro bolegis flama maro, kaj super i iis glacia
elo la malamo, malestimo kontra la edzo, kon-
 108
tra la mondo, kontra io. Mi fariis patrino. Mi
irkaprenis la infanon, mi in kore ekamis. Sed
la infanon! Kaj mia edzo mortis. La jugo senar-
igis min, falis anka la malamo, sed tie i, en la
koro brulis eterna flamo. Estis al mi, ke mi irka-
prenu la ielon kaj teron, sed mi irkaprenis ne-
bulon. Tiam vi venis en i tiun kastelon, vundita,
malsana. Vi senkonsciiis, vin turmentis la febro.
Dum la trankvilaj noktoj, kiam iu animo kviete
dormis, mi teliris tra la mallumaj koridoroj al via
dormoambro. La homoj diradis: ,,Fantomo rondi-
ras!" Kaj mi ekvidis vin junan, kiel vi kuis sanga
kaj pala, sed bela, oh Dio, bela. Per bolantaj miaj
lipoj tuis mi vian frunton, kaj por unua fojo en mia
vivo disfluis tra miaj vejnoj la iela sento de l' amo.
Kaj mi uris je sankta hostio, ke mi volas nur vin,
kaj ke mi antae en la tero malaperu, ol vin ne
akiri. Oh Pavlo, mi vane seris, por malligi anta
vi la ligilojn de mia koro, sed hodia hazardiis.
Oh Pavlo, por vi mi riskos mian animon kaj para-
dizon, mi farios via sklavino, al vi donos mian
animon kaj korpon! Ekkompatu min! Prenu min!
Prenu min, ar mi mi vin ne delasas." Kun sovaa
entuziasmo, larmantaj okuloj falis la bela virino
anta Pavlon. La oraj iaj bukloj tuetis lian vizaon,
ke li profundkore frosttremis. Trankvile! En la
ambro kveras la turtinoj, bonodoras la lilio kaj
rozo, sed ankora pli bonodore la haroj de Klara.
El la angulo bruas plado de l` ora drako, apud
Pavlo bruas la silkvesto. Super lia kapo flugpendas
la oraj aneloj de la amo. La nekonstanta flamo de
la vakskandelo etas palan lumon sur la brilan
karnon de Klara. Ekstere pepas la grilo strangan
kanton, kaj tra la fenestro rigardas malluma blueta
ielo kun milo da diamantokuloj. Vidu, vidu Suza-
non sur la muro! u ne movis blovo iajn riajn
harojn, la subtilan veston? u tiu akvo ne prucis
arentan amon? u la lotuso ne ekflamis per pli
flama floro? Kaj u i arma, belega ne emis salti
anta la junulon?
Lia cerbo afliktiis, la spiro mankas, furioza
 109
sango trafluas liajn vejnojn. La konscio lin delasas.
Sed li ekvidis us leteron sur la tero. Klara in per-
dis. Kaj Pavlo in levis, lia okulo traflugis liniojn.
La mano de 1' patro. Li ektremis. Paliis kaj saltis.
Kaj Klara elreviis, ekvidis la leteron, ekkris vo-
lante forpreni la leteron de li. Tiumomente la okulo
de Pavlo haltiis sur la bildo de Dalila, sur la mo-
kiga rido de l' perfidanta virino.
,,Ha", ekkris kolerege la junulo, ,,nobela sinjo-
rino, profunde mi vin konas e sub la anela vizao.
La Samsono mi ne estas, sed vi estas la Dalila!
Malbenita estu, paradiz-serpento! Ni kvitiis!" Kaj
en minuto li malaperis el la ambro.
,,Pavlo!", ekemis Klara kaj senkonscie falis
teren.
La junulo flugis for de la kastelo Samobor sur
la rapidevalo kiel fulmo. Lin preterflugis la lumoj
de la kvieta loko kiel fajreroj. Ventego furiozis en
lia koro. Li direktis sin al la arbaro.
,,Haltu", ektondris subite iu voo.
La evalo galope rektiis. El la arbaro saltis
viro, tenante la toron kaj ekprenis la kondukilojn.
,,Haltu! Dora pereos!", ekemis po dua fojo
la mutulo Jerko.

IX.
Pavlo konsterniis.
,,Jerko, vi ?", fine li ekkriis en miro, klini-
inte, por konvikii, u la mutulo efektive malmu-
tiis.
,,Jes, Jerko!", rediris la ifonvestita junulo, le-
vinte la toron.
,,Do vi vi ?", darigis Pavlo.
,,Mi mi parolis", jesis Jerko. ,,Ne demandu
kiel, demanku kion! Ni iru!"
,,Kien?"
,,Post tiun monteton, en la arbetaon. E vulpo
ne antaflaros nin."
,,Kial? Sed pro Dio, kion vi diris pri Dora, di-
radu pri Dora?", vigle demandis lin Pavlo.
 1 1 0
,,Ni iru, mi ja diras al vi, sinjorido. Malsupre-
niru la evalon, en la arbetaon! Pri Dora, jes pri
Dora", darigis flame la torportanto, ,,in oni de-
vas savi, ar nu iru!", piedbatis li senpacience.
,,Oni bezonas interkonsilii. Sed tie i ne estas loko
meze de la vojo. Ekzistas la hajdukoj, eble e la
spionoj de via sinjoro patro!"
,,Sed pro Dio, diru " insistis Pavlo.
,,E unu vorton ne! Ni iru!", ordonis Jerko.
Kiel vulpo etis sin Jerko en la arbaron, kaj
post li Pavlo kondukante la evalon e la kondu-
kiloj. Ili subiris la monteton. Tie kuniadis la mon-
taro. i estis kvaza lupkavo. Sur la supro la ar-
baro, kaj en la kavo densa arbetaro. De la
monto fluis rivereto, kaj apud rivereto statis gran-
da glata tono. Pavlo ligis la evalon al brano,
dum Jerko etis la toron en la rivereton. Amba
sidiis sur la tonon.
,,Tiel!" ekdiris Jerko, observante kiel la lumilo
estinias en la akvo ,,malaperu, brulanta perfidulo,
por ke vi ne allogu al mi malbenitajn vespertojn
la spionojn. Sen tio mi sufie suferis da timo. La
tutan tagon mi vin spione atendas. Vane. Mi
pensis jam, ke vin la multkolora serpento de l' ka-
stelo allogis."
,,Silentu pri tio!", kolere saltis Pavlo.
,,Nenion, nenion! Dank' al Dio, ke ne! Malbone
estus por vi, por mi, por Dora!", rediris Jerko.
,,Parolu, ne turmentegu min, Jerko!"
,,Malrapide. Nun estas bone. Oni ne bezonas
timi. Jen, la luno ankora ne estas sur ielzenito, i
ankora palpebrumas tra la branaro; du plenaj
horoj mankas is noktomezo, kaj neniu danero mi-
nacas is tagmezo!"
,,Parolu, kio estas kun Dora! Pro diaj vundoj,
parolu", eksplodis Pavlo, ,,ho knabo, vi ne havas
koron!"
,,Koron? Mi ke ne havas koron, sinjorido?",
ekridis Jerko maldole kaj malgaje, apoginte sian
kapon je la mano. ,,Kaj kiu in diris al vi? Sed jes!
Certe miaj ifonoj. Mutulo peralmozulo mal-
 1 1 1
kuraulo kaj koron? u ne? u vi scias, tra kio
eniras la amo en la homon? Tra la okuloj, sinjo-
rido, tra la okuloj! Kaj eliras tra la buo e vi,
kiuj havas rapidan langon. Sed kiam vi estas muta,
la tuta fajro restas en la koro. Kaj mia buo
estis irkabarita tombo. La amon mi gardas en la
koro kiel karan mortinton, kiel patrinon, kiel patr-
ne, la patro estas morta por mi. Nu kion? Kaj
kial mi babilas? uste tio vin koncernas!", ekridis
larmante la malafabla junulo, vin koncernas Dora,
kaj vi estas prava, ar i estas bela, ho Dio, bela
kiel sanktulino. Sed oni devas in savi, iaokaze oni
devas rektiis flame Jerko savi a perei." Kaj
meditante mallevis la kapon.
,,Knabo, u vi volas ke malojo min mortigu?",
ekkriis Pavlo.
,,Adu!", darigis Jerko e ne askultante la
junan sinjoron. ,,Kiam oni vin sendis al la bela si-
njorino kiel muon al la araneao, okazis en Zagreb
iaspecaj aferoj. Da bruegoj, kvaza la mondo di-
specetios. Oni publikigis ke vi estas amanto de
Dora kaj ke vi estas " us Jerko fikse rigardis
Pavlon.
,,Kio ke mi estas?", interrompis lin Pavlo.
,,Nenio", rediris trankvile la junulo, ,,mi scias,
ke vi estas honestulo, noblulo, ne nur je la nomo
sed anka je via koro. Sed homa lango estas pesto.
Tra Zagreb oni vin disklais, kaj la koron de Dora
venenis. Kaj precipe tiu favulo, ibulo-razisto."
,,u tiu malkuraulo?", saltis Pavlo.
,,uste tiu malkuraulo. Li revas pri oro kaj
juna edzino. La idino de 1' oraisto lin rifuzis, kaj
li vene agas kontra i."
,,LiDoran!"
,,uste li. Li incitis la popolaon kontra vi
amba. Estis post la vespera Diservo. Kiel malbon-
rikolta jaro rompiis la mizero super la mizerulino.
Anta la popolamaso anta la sinjoroj oni senho-
norigis in, ke i pro vi makulis sian virgecon!"
,,Kristo! Kaj kiu diru, kiu ?", ekkriis Pavlo
furioze ekkaptinte la sabron.
 112
,,Pro kolero la patro estis in mortigonta, se
tion ne malhelpis la mano de la juisto. Kaj post
kiam la kolerego rompiis, diris li al la amiko Ar-
banas, ke i tiu konduku in kun si en Lomnican, por
ke i estu tie la patista balailo, kaj ke i ne aperu
anta la patron. Hodia estas merkredo, kaj morga
ado, morga ekiras Arbanas al Lomnica."
,,Dora, ho mia Dora!", ekemis Pavlo, frapinte
sian frunton. ,,Sed je Jesuo, i ne iros en Lonmi-
can, ne, mi in ne permesas!"
,,Trankviliu. Adu! La duan tagon rimarkis
mi en la arbaro la raziston. Li iris al Medvedgrad
al via patro; li estas lia dekstra mano, li portis
anka la leteron en Samobor pro vi. Kion tiu i
estas faronta sur Medvedgrad? Bonon ne, ar li
estas diablo. Anka mi suprenrampis la kastelon.
Por ke mi vidu, adu. La razisto do eniris al si-
njoro Stjepko. Tra la pordo oni ne vidas, tra la
muro oni ne adas, u demandi la servistojn?
kiam oni estas muta. Krepuskiis. Mi estis certa, ke
ili trovias en la granda turo. Mi in rondiradis kiel
putoro irka kokinejo. io brulis en mi. Mi adis
murmuri; regis silento, sed la turo estas alta. Tiam
flugis super mi birdo kaj sidiis sur la alta kverko,
ne malproksime de la turo. Anka mi estas ekflu-
gonta. Mi surgrimpis la kverkon pli kaj pli alten.
Mi atingis la lokon. Mi kaptadis la branon, la la
povo de miaj muskoloj. Mi iom kliniis. La luno ne
lumis, i ne povis min perfidi, jam bone! Nun mi
ion rigardis kaj sufie adis. e la tablo sidis
via sinjoro patro, kaj anta li staris la ibhava ra-
zisto. ,, Nu, kion do i?", ekdemandis la sinjoro
Stjepko. i kore ekridis", rediris la razisto, ,,kaj
diris, (mi petas vian pardonon), ke vi estas diabla
viro. i ne intencas allogi je sia plao duan edzon,
sed kiam estas via filo kaj delikata sinjorido, i ne
protestos. Kaj i diris, ke i lin konas, kaj ke i estas
scivolema, u i subtranos la flugilojn al tiu sovaa
birdo." Kaj via patro: ,,Dank' al Dio, ke tiel estas,
tiu i restos en Samobor." ,,He, sinjora moto",
diris la razisto, ,,ne diru ,,hop" anta la salto. Via
 113
sinjoro filo, (mi petas vian pardonon), estas obstina
kaj juna juna. Tiaspeculoj saltas tien i kaj tien
probable la sinjorino Grubar ne estas erco por
viro sed la amo elvaporias kvaza brando sur
manplato." ,,Nu, pri kio do vi pensas, razulo?", ek-
demandis lin la estro Stjepko. ,,He pri k i o mi
pensas, via moto pri Dora. En tiu arbetao kuas
la leporo. E se Klara farios la edzino de Grego-
rianec, tamen Dora estos la amatino de 1` j u n a si-
njoro. Kaj tio estus malbone malbone pro lia, pro
via honto!" ,,Ne malsaumu!", rediris lin
Stjepko. ,,He, he, mi estas malnova birdulo, via
moto! Mi tre scias, kio estas, kiam la virino unuan
fojon ekkaptas la viron. Oni ne povas facile disii.
Precipe kiam tie i en la malsaa koro fakte io
brulas. Alie estas, se oni momente ebriigas junulon;
la ebriio pasas, kaj restas duonebriio, mi petas
vian pardonon. ion i tion kuracos sinjorino
Klara", rediris la sinjoro Stjepko, ,,iaj blankaj ma-
noj estas fera prenilo!" ,,Sed ponamus", 1 da-
rigis la razisto, ,,ke ili tiaj ne estas, ar anka tio
estas pripensinda. Ni supozu, ke sinjoro Pavlo mal-
ebria vekios en Samobor. Kion tiam, via moto, se
la juna cerbo disiras la reton? Tio, tio turnias
en mia kapo. Honto estus por via inda kapo. Tiuj
zagrebaj malkurauloj ankora pli ekfierius super
via mota gento. Kaj precipe depost tiu hieraa
hontao." ,,Post kia hontao?" ekdemandas via
patro. Kaj nun komencis la razisto rakonti pri la
tuta mizero okazita al Dora. Mi vidis, kiel dancas
la okuloj de Stjepko pro furio, kiel li tute tremas de
kolerego. ,,Ne, je mia Kristo", ekemis li ,,tio ne
iros tiel pluen. Vi estas prava. Diru kiel eble plej
rapide, kion vi scias." ,,He!", rediris la malgrasa
fripono ridetante, ,,mi scius pri unu medicino, sed
mi ne volas ofendi vian moton." ,,Parolu pluen",
diris al li la estro. ,,Kiome mi scias, la la famo,
via moto ne malamas virinojn, kiam ili estas junaj
kaj nespitaj mi parolas nur la la famo kiam
1
Ni supozu.
 114
ili estas servutulaj a buraj idinoj, ar tiaj virinoj
kelkfoje e fieraj estas je sia honto. Kaj Dora estas
bela, tre bela. Via moto tre konas la junajn edzi-
nojn el Graani sed inter ili ne trovias tia, kia
estas Dora, je mia kredo, ne trovias! Se do nu
via moto min ja komprenas. u tio do ne estus
la plej bela veno al tiuj zagrebaj butikistoj? i
estus, ili ja krevus de la agreno!"
,,Vi mensogas, knabo, vi mensogas!", ekkriis
Pavlo, saltinte furioziita kaj tremante kiel vergo.
,,Tio estas neebla!"
,,Dio estas mia atestanto, tiel estis!", rediris
Jerko trankvile, levinte la manon al la ielo.
,,Ho! Pluen do!", ekparolis Pavlo per su-
fokanta voo, sidiginte sin kvaza senkonscie sur
la tonon.
,,Via patro", darigis Jerko, ,,post tiuj vortoj
ekmeditis. ,,Via moto anka mem vidas", diris la
razisto, ,,ke tio estas tute klara. Patro kaj filo ne
povas la saman junulinon, kiel oni diras ami. Se
do venos pli frue la patro, la filo devas forlasi la
batalejon". ,,Bone, bone", respondis la maljuna si-
njoro, ,,sed kiel? Ja la zagrebanoj! Publika per-
forto!" ,,Facile por tio, kiam mi nur scias, ke vian
moton la konscienco ne mordas. Post tri tagoj la
maljuna Arbanas forkondukos la knabinon veturile
en Lomnican. La maljunulo estas malforta, idioto.
Tiu i ne baros al ni la vojon. Frapetu ni iomete
lian maljunan kukurbon, kaj en momento li estos
senkosciigita. Plua vilao post Botinec ne ekzistas.
Apud la vojo estas la arbetaaro. Vestigu du ker-
necajn knabegojn kiel hispanaj rajdistoj nepre
Lackon Crni, li in bone komprenas. La veturilo
venas, la knabegoj el la embusko kaj for la kna-
binon kontra via kastelo Molvice a pluen trans
la limon estu servita via moto. Kaj la zagre-
banoj kriu! Kion vi volas? La hispanaj forkurantoj
forprenis la mizerulinon. Dio sciu, kie estas la kom-
patinda junulino! Ha! ha!", ekridis la razisto.
,,Bravo!", diris via patro, kaj mi malsurgrimpis la
 1 1 5
arbon por seri vin. u vi scias kion ni estas nun
farontaj?", finis Jerko.
,,Mi scias, mi scias", ekemis Pavlo malespere,
,,ho patro, patro, kion vi faris, patro, al kio vi pelas
vian filon?! Kaj al vi, brava junulo, dankon, cent-
oblan dankon; honesta vi estas, Dio vin rekom-
pencu! Sed ni iru por antaii la krimulojn, por
forpreni ilian kaptaon!"
,,Tute ne", rediris Jerko, kaante la varmegajn
larmojn. ,,Vi ne konas min, sed mi estas via sklavo,
kaj sklavo de Dora. Estu trankvila. Ni atendu la
tagion. Je la tagio ni trovos anka Miloon en
lia posteno."
Pavlo kvietiis. iu i tiu rakontado malordigis
lian cerbon. Li ekmeditis. Kaj nevole direktis la
ukulojn al Jerko.
,,Jerko!", almetis li tiam, ,,u vi ne estas muta?
Kiamaniere vi do malmutiis? Per kia miraklo? Vi
servas min, defendas Doran, kial? Kiu vi estas?"
Jerko klinis la kapon al la brusto, e unu vor-
ton ne respondante.
,,u vi adis, Jerko?", karese ekdemandis l i n
Pavlo, metinte la manon sur lian ultron.
,,Ne pridemandu min!", rediris li malkontente.
,,Parolu! Je la tombo de via patrino, amiko,
parolu!"
Jerko silentis. Ia maltrankvilo lin ekregis, lia
brusto treege veliadis, du trifoje rigardis Pavlon,
kvaza timante de li. Fine rektigis la kapon kaj
late eldiris: ,,Via frato".
Pavao saltis. Mute rigardis la junulon, sidantan
trankvile sur la tono.
,,u vi, knabo, freneziis?", ekemis la juna
Gregorianec.
,,Via frato mi estas", rediris kviete Jerko.
,,Vi? Kiel?"
,,Jes, tiel estas. Vidu!", diris Jerko, eltirinte el la
sino saketon, pendinta irka lia kolo, kaj el la
sako multekostan ringon. ,,u vi konas i tiun bla-
zonon? i estas via. Je mia naskitago pendigis
in irka mia kolo mia patro via patro. Mi estas
 1 1 6
Gregorianec same kiel vi lasange; la lakto
ne. Vin alia patrino naskis. Mi estas pliaa de vi
sed ne timu pro la heredao: vin aperigis lalea
kuejo, min la peko de nia patro. Vi miras? u ne?
Adu min! Kiam la mutulo ekparolos, vi scios, kial
mi vin, kial Doran gardas. Sidiu e mi."
Pavlo nevole malleviis al la tono.
,,Mi diros ion", ekis Jerko, ,,kion mi scias pri
mi, kion mi adis de aliaj, ar mi estas tro juna
por ion memori. Mia patrino estis nomata Jela,
i estis de servutula gento. Kiam oni iras de Zagreb-
al Graani, sub la monto staris ligna muelejo. Tie
i vivais mizera maljunulino kun sia solfilino Jela.
En la tuta dia mondo i tiuj du virinoj havis neniun
parencon krom la sola frato de la patrino, la blanka
monao en monaejo Remete. Ili vivais u de
muelejo, u per la fosilo u per la brutoj. Jen donu
al la servutulestro, donu al la preejo, laboru, sur
la sinjorida kampo kaj en la vinberejo de 1' mona-
oj por solvo de la pekoj, kaj se ankora io restas
en hejmo, apena sufias por kvietigi la malsaton.
Kion vi volas? Sa solaj virinmanoj, nek duono da
virseksulo en la hejmo. Mizero Malsatis oni dum
somero, malsatis oni dumvintre. Plie venis anka
la turka tento. iu kamentubo oni devis venigi po
armitan knabon por la banusa armeo, kaj kie ne
estis da virseksuloj oni devis pagadi kaj la nutraon
donadi. La onklo, monao, nature donis kelkan
fojon pogroe al la maljunulino, sed li estis malri-
ulo mem, kaj la aliaj monaoj ne permesis, ke li
portu iom da vivsubtenao el ilia sankta ejo. Oni
rakontis al mi, ke mia patrino, tio estas Jela, estis
tre bela, pia kaj prudenta. Por iu domnecesao i
sciis parkere rilatantan preon, por iu festo a
fastotago. i sciis anka labori en la domo, kiel iu
ajn brava ,,redua" 1 (mastrino). ion i tion diris
al mi la onklo Jerolim. Venis anka la svatiantoj.
1
,,Redua", lauvorte ,,viculino". e kroataj grandaj
familioj iu edzino devas dum unu semajno mastri la domon
kiel vera efmastrino. Post unu semajno estis la vico de
alia. Pro tio anka la nomo: ,,nedeljka", semajnulino. N. d. t.
 117
sed i ne povis forlasi sian patrinon, kaj muelejon.
Kia felio se i in farus, estus pli bone por i. Sed
kion vi volas! E mizero estas felia, kiam i ne
konas pli bonan felion, la virinoj do en la muelejo
diradis: Dank' al Dio anka tiele. Tiam la servu-
tuloj de Medvedgrad ricevis la alian estron. Sinjoroj
Erdodi estis venditaj la bienon al via avo Ambroz.
La servutularo ojis, esperante, ke estos pli bone.
La administristoj de 1' Erdodoj malplenigis la ser-
vutulan valizon isfunde tiel, ke la najbaroj ne povis
profitigi unu la alian e per kokinovo. Ke estos pli
bone, jes! Bela plibono! La maljuna estro Ambroz
sidis konstante en la kastelo. Tiam ve, tiel al la
administristo kiel al la servutulo! La maljunulo kiel
tiela, sed la filoj, puraj diabloj! e Baltazar Gre-
gorianec iel ne estis iuj radoj en ordo. Kiam lin la
malsano atakis, ion irkaan li dispecetigis. Kaj
la pli juna Stjepko estis vere serioza, sed fierega,
perfortema. ,,Pardonu, sinjorido", aldonis nun Jerko
,,se mi tiel krude parolas pri nia patro, sed mi nur
reparolas tion, kion al mi rakontis la onklo Jerolim.
Kiam li revenis de la turka milito ar li ofte mi-
litis kontra la turkoj, estinte juna kiam li reve-
nis de la turka milito ve kaj rea ve al la irkaao!
Li rabis la monaojn, embuske atakadis la burojn,
turmentadis la servutulojn, kaj perforte malastigis
iliajn edzinojn kaj filinojn. Gregorianecoj devigis la
servutulojn, por ke iru konstruadi la fortikaojn Ko-
privnica, Ivani kaj multon tiuspecan. Multego da
homoj pereis. Plie venis ankora la pesto, helpu
Dio! La homoj ekfalis kiel muoj, iu dua domo sen-
homiis. La pesto ekkaptis anka la maljunulinon
en la muelejo. i pereis. Je miro restis sana la ju-
nulino. La blankaj monaoj diris, ke Dipatrino faris
miraklon al ili. Sed la muelejo ke estas pestiita,
i estu forbrulota. Kaj in forbrulis ili. Nun malbono
al Jela. Kien do? La onklo volis, ke i servu en la
monaejo. Sed ne. Sinjoroj Gregorianecoj, iam ko-
leremaj kontra la monaoj, in ne permesis, sed
ke i devu servi en la kastelo. Pli bone anka tiel
ol nenion, kaj la servutulo devas. Jela estis bel-
 118
kreska kaj lerta, kaj pro tio kun afabla mieno ak-
ceptata en la kastelo. Ian atunan tagon jes, jes,
us je Madono de Septembro iuj pilgrimis. En la
kastelo restis la maljuna pordisto kaj mia patrino,
por ke i mizera gardu la domon. us revenis
Stjepko el Mokrice. Li unuan fojon ekvidis Jelan.
i estis ekiranta pririgardi ion en la ardeno. Stjepko
in sekvis. Li parolis pri iospeco, jes proponis al
i la orenon. i nek adi. i lin forrifuzegis mal-
longe. Sed li ekfurioziis. Malbono okazis. Per
forto li trompis la junulinon ".
Jerko nun momente pazis, liaj okuloj ekbrilis
per sovaa brilo. Poste darigis:
,,Jes, per forto! i alvokis Dion je helpo, sed
forto Dion ne preas. u akuzi lin? Al kiu? u al
la patro? ar lia filo iomete ercis? Estus ridindege.
Honto al la junulino! u servutulo povus havi hon-
ton? Estis, pasis, sed ne restis sensigne. Mi mize-
rulo naskiis sed ne en la kastelo. La juna sinjo-
rido ne estis hejme, kaj la maljuna sinjoro forpelis
la junulinon el la kastelo, ar, diris li, ke i estas
malhonesta. Mi mizera naskiis en patista groto,
sur harda tero, kovrita per pajlo. Stjepko estis
ankora fralo. Reveninte hejmen, ekadis pri la
okazintao, ke li havas filon de ia servutulino
sed lia sango. Li nin vizitis. Li min kisadis, luladis
kaj de 1' ojo pendigis je mia kolo i tiun ringon.
Li lasis nutradi min de iu maljuna avino en la
monto. Oni imagus, ke li havas koron, sed estis
nur erco. Li edziis kun sinjorino Marta de Su-
sjedgrad, aluzema e je pasintaj pekoj. in klo-
podis anka iu juna Baka. Li minacis aperigi la
pekojn de Stjepko. Li subaetadis anka mian pa-
trinon, ke i portu min al la juna sinjorino en la
kastelo. La patrino in rifuzis. Pri tio adis Stjepko.
Li furiozis. Plie la patrino naskis Pavlon vin.
Unuenaskito, kia ojigao en la hejmo! ar la ser-
vutulan bastardon oni ne kalkulas al la homoj. Nun
oni la avinon atakis, ke ni kiel ajn malaperu, estas
ja malagrablao, ar kion dirus sinjorino Marta?
La maljunulino ne volis. i estis pia, kaj pri io
 1 1 9
s c i i g i s la onklon Jerolim. Ian tagon invadis la
armitaj viroj en la kabanon de la maljunulino ser-
ante la patrinon servutulinon, la infanon, sed
la kabano estis senhoma. La onklo kompatis al n i.
La patrinon lokigis li iom pli malproksime en la
montaro post Graneine sur la kapitola bieno e
vilaano, kaj min, la viktimon de Gregorianec, oni
prenis en la monaejon pro dia amo, sed anka pro
la veno kontra la estro de Medvedgrad. Grego-
rianecoj traseris la montaron. Vane. La monaoj
estas saaj homoj. Mi kreskis, ekgrandiis. La pa-
trinon mi ne vizitadis. Pro timo mi el la monaejo
nenien, kaj i pro timemo nek proksimen. Sole la
onklo rakontis al mi, ke la patrino malsanas. Mi
estis proksimume sep-jara. Ian nokton subite vekis
min la onklo. Surevale ni direktis al la montaro.
Ne malmulte mi miris. Jerolim kunportis la broditan
saketon da sanktigitaj hostioj. En la daro de du
horoj kaj duono ni alvenis al la dometo, staranta
en montara solejo. Ni eniris. Sur la lito kuis virino
pala, kaduka, kun fermitaj okuloj, krucitaj manoj.
Mi in ne konis. ,,Jen via patrino!", diris la monao.
Mi ne scias, kiel estis en mia koro, io min sufokadis.
Mi sentis, ke al mi estas iel malbone. Sed io min
altiradis al la pala virino. Mi etis min sur in
kriante dum ploro: ,,Panjo, kara panjo!" Mi me-
moras pri tio tre. La virino malfermetis la okulojn,
karesis mian frunton per la malvarma mano, alpre-
mis min al la brusto; kvaza por sufoki min. i
ploregis, mia emizeto tute malsekiis de la larmoj.
Kaj ree i min malpremis. i havis spirmalaperon,
kaj sentis sin malbone. Fine i svingis per la mano al
la onklo. La monao ekgenuis, parolis kelkon da
latinaj vortoj kaj donis la hostion el la saketo al la
patrino. Anka mi ekgenuis, kaj preis. Kial? Mi
in ne sciis. La patrino levetis sin. i apogis sin je
la kubuto, kaj klinis la kapon al la ultro. iaj fin-
groj maltrankvile karesis la litkovrilon, fiksante
siajn okulojn sur min. .,Filo!", ekparolis i per mal-
forta voo ,,mia filo! Vidu, al la patrino estas mal-
bone, tre malbone. i forlasos vin por longe
 120
longe. iutage preu por la patrino ,,Patron Nian"
adu, iutage. Sed askultu", darigis i esotere,
dum iaj okuloj ekbrilis per stranga flamo, kiu min
timigis, ,,la homoj estas malbonaj! Tre malbonaj! III
vin mortigos! Gardu vin. Ne diru, kiu vi estas. Jes,
ne parolu." Tiam i palpebrumis al sia frato: ,,Venu
i tien, kara frato. Pardonu min pekintan. Mi in
ne faris propravole. Por unu mi vin petas. uru al
mi, ke vi estos al i tiu infano patro kaj patrino!
uru al mi, ke vi lin sciigos, post kiam li grandios,
pri lia patro, sed ne por ke li ser sian patron, sed
por gardi sin de li. uru al mi, ke vi lin tenos kva-
za mutulon, por ke lia lango ne perfidu la sekre-
ton, kiu povus alporti al li morton, kaj ke li ne ekpa-
rolos homan langon anta ol lin ne renkontos
ekstrema danero. uru al mi por i tiu infano, tial
ke li mem ne scias, kion mi jen parolas." ,,Fra-
tino!", ekparolis la monao. ,,uru!", reis i. ,,Mi u-
ras, mi in faros", uris la monao metinte la manon
sur mian kapon, ,,mi ellernos lin silentegi!" ,,Benu
vin Dio kaj iuj sanktuloj, ho filo!", la patrino kisis
min sur la frunton, iaj lipoj estis glacie malvar-
maj. i falis posten; ne parolis plu. La monao pre-
is ankora, kaj mi mi ploris. Mia patrino estis
malviva."
Jerko klinis la kapon, kovrinte sian vizaon per
la manoj, u por rememorii pri tiu terura sceno,
u por defendi sin de la larmoj.
,,Jerko!", konsolis lin Pavlo mildvoe.
,,Mi revenis en la monaejon", darigis la ju-
nulo. ,,De tiu tago komenciis mia nova vivado. La
hajdukoj nin enfalis en la arbaro, diris la onklo al
la monaoj, de la teruro li perdis la parolon. Nek
unu vorton mi devis paroli publike, ar la homoj
mortigos min, diris mia onklo. Mia buo estis tombe-
silenta. iujn agrenojn mi entombigis en mia koro;
mi askultadis, kiel oni min bedaras, mokas, mi
askultadis, kaj silentis, mi estis kvaza-mutulo. Jes,
mutulo mi anka restis pluen. La timo de la homoj,
Ja uro anta la patrino perforte fermis mian buon.
ion mi adis, ion vidis, kio okazas irka mi,
 121
sed ion, u ojon, u malojon, ion mi devis en-
fermi en mia koro ion. Mi ne devis rideti,
adante kian agrablan kanton, mi ne devis singulti,
sentante kian doloregon. iujn vivecajn ekkriojn
de la juneca animo devis mi reteni interne; mia
vivo estis fluanta akvo sed sub glacio. Krom
mia onklo, sola la abato sciis, kiu mi estas, kaj de
kies gento. La ceteraj monaoj kaj alia popolo ri-
gardis min kiel ian sovaan degeneraon de 1'
homaro, portanta sian aron pro ia pekego. Ili
nomis min Jerko muta Jerko jes, malsaa
Jerko. La onklo vestadis min en la ifonojn, por
ke ne estu suspekteblo. Gregorianecoj opiniis, ke
ilia degenerao ie vagas, e en la sono i l i ne son-
is, ke i vivas proksime ilin sub la ordinara dra-
pao. Mi havis malmulte da okupado. Mi ornamis
per la floroj la sanktulojn, portis la standardon en
la procesio, piedpremadis la orgensakon kaj, puri-
gadis la ardenon. Mi lernis plekti la matvalizojn,
kanapelojn kaj arpenti la trogojn, kaj tion mi
vendadis al la popolo. Tial ke min neniu konis je
gento, estis nenia danero, kaj mi iradis irkaen
tra la vilaoj. Tiam la hundoj alkuris al mi, la ho-
moj mokis min, ke mi estas dia timo, la avinoj pa-
rolis pri mi, ke mi estas nura pesto, dum la infanoj
aletis min per la koto. Hu! kelkfoje mi estis ekfu-
riozonta, ekkrionta kiel muta besto, malbenonta
late la mondon kaj ion sur i. Mi in ne faris.
iufoje mi rememoris pri la volo de la patrino. Sed
mi ne restis malspritulo. Dum kvietaj vesperoj, en
malgranda elo instruis min la onklo pri iaspecaj
utilaoj. Mi ellernis legi, skribi kaj prei, mi ellernis
koni la herbojn kaj bestojn, kaj kiel la suno movi-
as, kaj kiel la steloj rondiras. Nokte mi estis sa-
ulo, tage malspritulo. Kelkan fojon teliris mi en
la arbaron, montaron, kie oni e homan voon ne
adas. Tie estis al mi agrablege, bone. Mi kutimis eti
min teren kaj pripensi, kiaj ni homoj estas kaj, kia
estas i tiu nia mondo. Kaj kiam mi estis tiel sola
kvaza guto sur folio, sed tamen timante rompi
la solenpromeson al la patrino, mi ekimitis per la
 122
voo la najtigalon, ranon, vulpon, kukolon. Kaj al
mi estis iom pli facile. Oni ofte miris, kiel somere
kriegas vulpo, kiel dumtage uas gufo. Sed tio estis
nek vulpo nek gufo mi estis tio. La onklo mortis.
Anta la morto mi devis ree doni tiun teruran u-
ron, kaj li donis al mi faskon da paperoj, en kiuj
estis io enskribita; kiel estis kun mi. Post lia ente-
rigo, mi forkuris en la ,,lupkavon" en la montaro,
kaj tralegis la leterojn de la maljunulo. La tutan
nokton mi ploregis. Mi restis plu en la monaejo,
sed mi multe vagadis tra la montaro. Kaj kion fari
en la monaejo? Mi ja perdis tie solan koron, kiu
plais al mi inter i tiuj muroj. Sola tute sola
staris mi en dia mondo. Mi rememoriis, ke mi
havas la patron, ke mi havas la fratojn. Kelkfoje
mi altreniis al Medvedgrad, por ke mi vidu i tiujn
miajn nedestinitajn parencojn. Mi rigardis la mal-
afablan patron en la arento kaj oro, mi rigardis
anka vin, sinjoreto, la belan kaj afablan knabon.
u vi memoras in, kiam vi min renkontis tiame
sur la arbara vojo vi kaj via patrino?"
,,Mi memoras!", rediris Pavlo.
,,Patrino", vi diris, ,,jen mizerulo, li estas muta,
donu al li denaron!"
Kaj sinjorino Marta donis al mi denaron, kre-
dante, ke mi estas almozulo. Kaj mi saltis post la
arbetaon freneza de la ojo kaj komencis briligi tiun
arentan krajceron. Mi in enkudris kaj kiel amule-
ton mi in portas irka la kolo, kiel solan ligilon,
kiu min ligas kun mia familio, pri kiu mi kredis, ke
estas senkora. Depost tiu tago ekamis vin mia koro.
Se vi scius, kiel saltetis mia koro, kiam oni alportis
al vi tiame unuajn fragojn, kiam mi kaptis al vi la
sciuron a elarpentis tiun lignan sabron. Mi estis
felia, tre felia. Sed nun adu, kio okazis kun mi.
i estas sekreto. is i tiu momento scias neniu
pri i ekster Dio. kaj mia koro. Ne priridu min!",
turnis sin Jerko flanken, eble i estas malsaao. Sed
kion vi volas? Dio donis e al la mizerulo la okulojn
por vidi, la koron por senti. Estis anta kvar jaroj.
us estis Pentekosto. En Remete estis granda pre-
 123
ejfesto, granda meso. La popolo ariis de iuj flan-
koj; e de Zagreb estis da i. Mi ree piedpremadis
la orgensakon al la orgenisto. Je unu fojo ekvidis
mi junan knabinon, belan kaj delikatan, genuiantan
kun kunplektitaj manoj kaj apud i ian maljunulon.
Tra la alta fenestro veradis la suno siajn radiojn
kaj irka la kapo de la junulino tremetis la sunoro.
Mi toniis, forgesis mizera e mian orgensakon,
kaj la orgeno momente mutiis, ke min la frato
maldelikate puis. La tuta mia sango kuris al la
koro, la tuta mia animo skuiis. Sed por kio pluen
rakonti? u vi scias kio estas, kiam junula okulo
interfrapias kun junulino? Kaj kiel estis nur al
mi mizerulo, kiu ne havis animon! Mi freneziis.
Mi kredis, ke la febro disiros mian kranion. Mi
sekvis la junulinon. En la arbaro i rompis brane-
ton kaj foretis in. Kaj mi in levis, levis kvaza
mi trovis diamanton, in kisadis kaj e la koro me-
tis. La junulino estis zagrebanino. Mi elspionis ian
domon: mi nokte teliris is ia ardeno kaj fikse
rigardis la fenestron, kie brulis ia lampo. La tutajn
noktojn maldormis mi karante e la barilo kaj
fikse rigardante la domon. Kaj u vi scias la nomon
de la junulino? Dora, Dora de Krupi!"
,,Dora!", ekkriis Pavlo malespere.
,,Jes, i. Mi sciis pri iu ia movo, pri iu irado.
Kompreneble i in ne konjektis. Kiel ja, ke i ek-
vidu min, min mizerulon!" Kaj Jerko ekploregis.
,,Pri iu moveto", mi diris. Venis anka tiu terura
tago sur la kapitola placo. Vi ja scias. Mi estis sa-
vonta in. Vi estis pli felia. Min piedpremis la e-
valoj. Ho se min la morto atingis! Per via zorgo
mi resaniis. Miaj vundoj cikatriis, la koro ne-
niam. Tiam mi prispionis, ke vi, sinjoro Pavlo,
amas la knabinon. Mi estis mortigonta min; sed la
koro malhelpis al mi in. Ili amu unu la alian, ekkriis
mia koro. Tiu duo, la plej kara al via koro en i
tiu mondo, tiu duo trovis unu la alian kaj amas sin.
Suferu trankvile, malsaa koro, rigardu ilian fe-
lion, post kelke da tempo, farios anka vi felia
per ilia felio. Pavlo, ho frato, tie i en la noktso-
 124
leco, kie nin neniu vidas, neniu adas, tie i mi
uras al vi, ke mi amba vin gardos, ke mi estas
feliega sub i tiuj ifonoj, se vi estos felia kun
Dora!" La larmoj penetris la okulojn de la junulo,
en kiuj reflektis sin la brilanta lunlumo; mortpaleco
vestis lian vizaon, li etis sin sur la malvarman
tonon, kaj ploris, ploregis tutkore.
,,Jerko, frato je Dio kaj je sango!", ekkriis
Pavlo levinte la junulon al sia irkapreno. ,,Le-
viu, venu sur mian bruston, mi trovis la amikon,
mi trovis la fraton, dankon al vi, ho iela Dio!"
,,Kaj u vi min vokas per tiu dola nomo, u vi
min ne rifuzas for?", ekdemandis lin Jerko timeme.
,,Forrifuzi? En mian rondon mi vin kondukos."
,,Mi dankas vin", rediris malgaje Jerko, ,,mi
estas felia trovinte per Dio la animon, por raporti
al i kion mi sentas, sed via rondo ne estas por
mi, mi iros mian vojon. Sed adu min pluen. Mi
eksciis pri infera intrigo kontra vi kaj la junulino. Mi
eksciis pri la intertrakto. Oni devas helpi, mi diris.
Mi ekrapidis i tien, pensante, ke via animo abis-
miis e la bela perfidulino. Mi spionis, sed ne povis
vin elspioni. Sed fine vi ekkuris el la kastelo. Li
forkuros de mi, mi pensis. Mi estis ekfuriozonta.
Tiam mi ekpensis pri la uro farita anta mia pa-
trino. Danero minacas al mi, kiam oni volas fra-
kasi, kio estas al mi la plej kara sur la mondo. Kaj
mi kunigis la tutan mian voon ektondrante post
tiom da jaroj unuan fojon per homa voo: ,,Haltu!
Dora pereos!"
,,Ho, dankon al vi, nobla animo, dankon!", ir-
kaprenis lin Pavlo.
irkaprenante la fratoj unu la alian sidis sur
la tono. Ili parolis nenion. Kiu ja povas paroli ir-
kaprenante tiele?
Sed je unu fojo Jerko salte leviis.
,,Adu!", ekkriis li, ,,de Samobor resonas la dua
kokokrio. Estas la horo! Ni iru savi Doran!"
 125
X.
Estis irka la dekunua matene. La ielo mal-
hela, kaj super la arbetao apud Sava flugpendis
i tie kaj tie subtila nebulo. La aero malseka kaj
sufie malvarma, us perfekta atuno. Anta la ka-
bano e la pramo sidis la dentmanka maljunulo
Mijo, skrapante per malakra tranilo la elojn de la
fieto. Li estis en sia laboro tiel enpensiinta, ke
li e ne rimarkis, kiel lia pli juna kamarado estis
ekpuinta sin de la Savbordo kontra alia bordo. Je
unu fojo ekvekigis lin evalhufoj. Li levis la kapon.
kaj komencis rigardai tenante senmove la tran-
ilon kaj fion. Li tre ekmiris. Kontra la kabano
trotis sur la evaloj du endarmoj en ruaj jakoj,
grandaj flavoj botoj, nigraj manteloj, mallevinte la
vizierojn, ke oni ne distingu ilian vizaon; super
io ili havis strangan glavon, longan kvaza rosto-
stango e pli longan. La endarmoj turnis sin apud
la kabano kontra la oseo de Sisak. La pli juna i-
pisto, imun, metis kviete la remilon sub la subteg-
mentaon kaj intencis eniri la kabanon. La malju-
nulo palpebrumis kontra li per unu okulo, kvaza
demandonte lin: kiu estas i tiuj homoj.
,,Hm", rediris imun levinte la ultrojn, ,,Dio
sciu men, kiaj gastoj ili estas. Verajne iaj hispanaj
ordonitoj; almena la la longaj stangoj mi in d i-
r u s. Tamen ili por la veturado honeste pagis."
,,u pagis", ekmiris la maljunulo ,,mirinde
kaj mirindege! Ili pagis la veturadkoston. Tiel ne-
niam agas tiuj hispanaj rabistoj."
,,Rapidiu, Mijo, rapidiu!", almetis imun pli
severe.
,,Skrapu! Ha jes!", li frapis sian frunton. ,,Lasu.
Mijo, la fion. Iru Zaprudjen. 1 Jen estas la de-
naro, prenu la krueton kaj alportu da prunbrando.
Malvarme estas hodia. La frosto mordas is la
ostoj. u ne, Mijo?"
,,Hu jes, jes!", skuis sin Mijo tre ridinde pripen-
1
Legu Zaprue, vilao apartenanta al Zagreb, nune
nomata Otok. N. d. t.
 126
sante pri frosto sed pli multe pri la brando. Li pre-
nis la denaron, prenis la krueton, prenis la ape-
lon kaj transen trans la arbetao kontra Zaprudje.
,,Ho dank' al Dio!", ekmurmuris imun rimar-
kinte, ke la maljunulo malaperis en la salikaro. ,,Mi
liberigis min de tiu i stultulo kiel lupo de la hundo.
Por kio ja tagus tiu stulta kapo en tia entrepreno?
Li babilas; li ne scias, kiam oni devas ligi la lan-
gon, kiam in malligi. Mi scias, ke li survoje la
duonon de l` brando eltrinkos,. is kiam li ne falos
kiel mortpafita leporo. Sed Grga! Al la diablo, an-
kora li ne venas. Mirinde!" Post tio metis imun
la brakon super la okuloj rigardante la alian bordon.
Fine li sidiis por purigi la fion kaj kanteti tra la
dentoj: ,,Lijepa ti je ptica kos!"1
Je unu fojo resonis de malproksime ,,kvar!
kvar!" kaj post momento iom pli proksime ,,kvar,
kvar!" imjo atente levis la kapon.
,,Kio estas tio? Grga diris, ke li imitos kotur-
non, kaj jen mi adas korvon. Sed tio ne estas de
Zagreb, i estas de i tie. Korvoj. Ha, ha! Eble ili
konjektas ke estos da kadavrao. Ha, ha!" Kaj rea
silento.
Sed reresonis la voo, tiun fojon per ,,pupuri!"
Aha!", saltis imjo, ,,jen mian koturnon! Nun
estas la horo!"
Li ekrapidis al la bordo, malligis la boateton
kaj ekremis en Savan. Balda revenis kaj kun li
anka Grga okolin.
,,Nu, u la knaboj estas en siaj postenoj?", de-
mandis lin la razisto.
,,Estas."
,,Kaj tie i estas neniu proksime?"
,,Neniu, krom jen kelko da korvoj en arbetaro."
,,N o m e n e t o m e n. Tiuj nin ne enos. Kaj
la maljunulo Mijo?"
,,Ne zorgu pri li, majstro Grga. Lian cerbon mi
subhejtis iomete kaj sendis lin en alian vilaon. La
prunbrando estos lia akompananto, malproksimaj
1
Bela estas birdo merlo. N. d. t.
 127
vojoj, profundaj kavoj, kaj sur la sabro oni dormas
mole. Ha, ha! Mijo kaptos kankrojn, ne havu vi kap-
doloron pro li."
, , B e n e ! io estas pura! imjo, vi estas saa
kapo."
,,Nature! Mi ja ne bakis dum la tuta mia vivo
pirojn sur tiu i malbenita gruzo."
,,Mi scias in, amiko imjo, mi scias!", rediris
ruze la razisto. ,,A1 vi estas kiel al mi. u mi ne
devas iutage razi la kukurbojn, centoble pli mal-
saajn ol mi, u mi ne devas? Se vi nur provus, i
estas diablao. Oni ne demandas vin, u vi havas
da salo en la kapo, sed kies vi estas kaj kia estas
via monujo. Mizero, mizero estas nuntempe al saa
kapo! i devas vendi sin al Dio kaj al la diablo,
kaj kia profito? Nenia."
,,Vi estas prava! Nenia!", respondis malkon-
tente imun. ,,Mi scias, kio estas bono, kio estas
bonvivo. Sed tio estas malnova kanto. La miaj mal-
zorgis pri mi, ar ili diris, ke mi estas malpare-
mulo, rabisto, ili malzorgis pri mi foretinte min
kvaza ian elaon. Se iu vivanto estus dirinta al
mi, ke sinjorideto imjo iam transetados per la
ipo kiun ajn malgravulon trans Savan, ke li travin-
trados kaj trasomerados sub pajla tegmento, mi
dankus al mia patrino por mia eliro en la mondon."
,,Trankviliu, imjo!", konsolis lin la razisto,
,,alie ne povas esti. Kien vi volas? Vi tre scias, ke
oni intencis vin pendigi, tial ke vi sur publika vojo
pritelis kaj mortigis la pastron. Kaj se vin ne estis
la estro Stjepko liberiginta per la oro el la malli-
berejo, vin balancus atuna vento apud la zagreba
oseo."
,,Mi scias, mi scias", rediris imjo, ,,sed Gre-
gorianec sciis pro kio li min liberigis. Min oni pen-
digus, sur selo ili estus batantaj, e ne demandante
pri azeno. Sed se ili estus ,,akre" ekdemandintaj, se
ili estus montrintaj al mi ,,la instrumentojn", Dio
scius, u mi sur ,,la rado" ne estus blekinta, kiu
estis tiu usta, kiu tenis al la pastro la lastan kan-
delon. Tio jukis Gregorianecon, tio! Sed lasu ni la
 128
fablojn. Tiel estas. Nur pri unu mi vin demandas,
kiam mi jam estas en tia rondo. Kion volas la estro
Stjepko kun juna knabino?"
,,Kion?", ekridis la razisto. ,,Kiel vi estas stulta,
Simjo? Jam dek jarojn vi servas al nuna via estro,
kaj kion li volas kun juna knabino? Kaj pro kio
estas junaj knabinoj?"
,,Certe ja ne ?", rigardis en miro imun la
raziston.
,,Kaj kial ne?"
,,Mi dankas! Vere estas proverbo: la lupo an-
as la felon, sed ne la karakteron. Do ankora vi-
rinamanto. Mi konas lin, kaj kiel ne? Kiom da fojoj
mi iris kun li asi jen tiun, jen i tiun junulinon?
Kelkfoje oni ricevadis e bastonojn. Foje ni tra-
seris la tutan monton serante iun servutulinon
kaj ian idon, junan knabon sed jes. Ili forkuris.
Kun malplenaj manoj ni devis returnen. Dio sciu,
kien ili perdiis."
,,Ha efektive? Jen! u junan Gregorianec? Nu
rakontu!", ekdemandis scivole la razisto.
,,t!", saltis imjo. ,,Ili iras. Vidu! Jen de Za-
greb tordias la polvo tra la oseo. i estas la ve-
turilo. Ili estos, estos ili!"
,,Fakte ili iras", levis la razisto la kapon kiel
vulpo. ,,Nun atenton! Rapide diru al mi, kie mi
kau min por vidi ion kaj min neniu."
,,Eniru en la kabanon. En la kuirejo iras tu-
paro al la subtegmento. Supreniru sub la tegmenton.
Estas tie unu truo kontra la oseo kaj vi povas
lavole rigardi."
,,Bone. Vi do agu, la via plej bona maniero.
Serveme, humile, por ke ili nenion rimarku."
,,Estu senzorga. Mi scias kiel oni devas. Tio
ne estas por unua fojo", ekridis imjo. ,,Nu, foriru
nun jam, vidu! La veturilo estas proksime la
bordon."
,,Mi iras, mi iras!", almetis la razisto kaj teliris
rapide en la kabanon, dum ime sidiis kvaza sen-
zorge anta la dometo.
 129
us resonis rea ,,kvar! kvar!", anka pli mal-
proksime en la arbetao resonis rea ,,kvar! kvar!"
,,A1 la diablo! Kio i estas?", ektremis Simjo,
,,kial i tiuj diablaj korvoj grakas hodia irka la
dometo?"
Dume alveturis la veturilo sur la alia flanko
is la bordon, simpla vilaana veturilo, kaj en i
maljunulo kaj knabino.
,,Ho pramisto, nu!", ekkriis la maljuna Arbanas.
imjo leviis inercie kaj kun malrapida pao mal-
supreniris al la ipo.
,,Mi iras, iras! Nu!", rediris la maljunulo.
Samtempe io ekbruis en la salikaro, kaj estis
videbla, ke io tra la arbetaro movias iom post
iom pli antaen. u besto, a kio? Dio sciu.
Sur la veturilo sidis apud la maljunulo knabino
Dora.
ian kapon irmis mulkolora tuko. La vizao
estis malmulte videbla. La knabino estis neepala.
Sole irka la okuloj videbliis ruaj signoj de la
larmoj, kaj tiuj i belaj okuloj, aliokaze viglaj kaj
brilaj, rigidiis, senbrile, senvive fiksantaj anta sin.
La knabino krucigis la manojn sur la genuoj kaj
sidis apud la maljuna Pavlo tiel kvieta kaj muta,
nur kelkfoje, kvaza i rememoriis pri ia agreno,
eksopiris kaj reaj larmoj aperis en iaj okuloj. La
maljunulo Arbanas, veturigante mem, okulangule
observadis la junulinon. Li palpebrumis kaj repal-
pebrumis, dum liaj lipharoj movis sin de la dekstra
flanko al la maldekstra kaj de la maldekstra al la
dekstra. Li koleris, bedaris la junulinon. La vetu-
rilo suriris la ipon. La junulino ektimiis kaj ekpre-
nis pro la timo la brakon de la maljunulo.
,,Nu, Dornjo, ne estu timanta! Nenio estas.
nenio estas! Iom krute, sed vi ne timu. Ho grizulo!
Dornjo " darigis Arbanas, post kiam jam la ipo
eknais en Savan.
,,Kion vi volas, avjo?", ekdemandis mezavoe
la knabino.
,,Dornjo, kial do vi ploras? La okuloj al vi
estas plenaj da roso, kiel la herbo post Ave Maria."
 130
,,Mi devas, avjo. Tia estas mia koro."
,,Nu, nu koro, mizerulino, mi scias, ke vin kor-
profunden ofendis la malbonaj homoj. Sed mi donus
mian nobelecon, ke io tio i estas mensogo. u ne
ke estas?"
,,Dio estas mia atestanto, ke estas."
Tion mi tuj opiniis. Ja la envio! Kion vi volas,
kiam tiele estas! Sed pli bone, ke vi iras kun mi.
Via patro koleras, tre koleras."
,,Ho! li min ekirintan e ne ekrigardis!", ekplo-
regis la junulino.
,,Ne ploru! Lasu, lasu. i elvaporios, se Dio
donos. Mi ion klarigos al li, kaj li devas kredi al
mi. Arbanas mensogas neniam. Tiam vi hejmen re-
venos. Vi revenos, je mia honesta parolo! Kaj dume
vi estos bele e mi, u ne? Certe vi ne patos la
meleagrojn, ne. Brave, i necesus, ke vi patu la
meleagrojn! Vi manos ilin, vi manos. Tiele jes "
Dume la ipo albordiis sur la alia flanko de
Sava. La maljunulo elpelis la evalojn sur la gruzon.
,,Jen, Doro, tenu la kondukilojn, is kiam mi
trovos la transveturpagon". La junulino prenis la
kondukilojn, dum la maljunulo eltiris la saketon, por
pagi la ipiston, kiu estis apoginta sin sur la veturilo.
,,Nu imjo, kiaj novaoj estas i tie?", ekde-
mandis Arbanas la ipiston.
,,Multe da malbono, malmulte da bono", re-
spondis imjo flegme okulaante Doran.
,,Donu Dio, ke estu pli bone! Nun ne estas
bona jarrikolto, ne. Nebulo, pluvo, malbono! u iu
ajn veturis anta mi, imjo?"
,,Apena mi scius in. Sed jes. Nun mi reme-
moras. Ia monao iris almozpeti. Du Karniolanoj,
vitristoj, kaj kelke da soldatoj, neniom plu. Kaj kiel
en Zagreb, amiko Pavlo?"
,,Tie la aferoj bolas, intermiksas. Unu i tiel,
la a l i a tiel. Strangaj homoj! Oni ne povas al iu
fari juste. Jen la transveturpago, kaj adia,
imjo!", diris la maljunulo kaj ekvipis la evalojn.
,.Ekiru kun Dio; felian vojaon!", rediris lin la
 131
ipisto kaj eniris la kabanon sub la tegmenton
al la razisto.
,,Ili estas perditaj, majstro Grga", a l k r i i s li al
la ibulo, kiu atente spionis tra la truo.
,,Bone, jam bone!" rediris kolere Grga, ,,lasu
min en paco, nun nur estos, kio estas okazonta."
,,Do bone!", diris imjo, ,,mi lasos vin en
paco." Kaj foriris en la kuirejon baki la fiojn.
La razisto estis apoginta la kubutojn sur la ge-
nuoj, kaj tiel karante li figardis tra la truo. Li tre-
mis, kaj la okuloj brilis al li kiel fulmo post la nubo.
La veturilo movietis sur la gruzo kaj sabro
antaen. Arbanas uste ne tre pelis la evalojn,
ar ne estis uro, kaj se i e estus, la evaloj estis
alkutimigitaj nur al unu pao, nek pli rapide nek
pli malrapide, se vi ilin e per bastonego baptus.
Nun la veturilo ekveturis sur la oseon. Oni vetu-
radis, kaj veturadis, kiel oni jam veturas sur mal-
bona vojo. Dekstre kaj maldekstre estis arbusto
kaj arbetaro. Pluen post kelke da paoj sterniis
arbareto. Anka la veturilo alveturis al i. La ra-
zisto komencis pli vigle spiradi.
,,Nu, u estos?", ekmurmuris li kolere.
Oni adis us fajfon. La evaloj movis antaen
la orelojn, la evaloj haltiis. La maljunulo eksvin-
gis per la vipo. Sed kvaza fulmo el hela ielo,
penetris el la arbareto sur la vojon du ruaj raj-
dantoj.
,,Brave!", saltis la razisto. ,,Ili estas kaptitaj,
ili estas niaj. Je kioma prezo estas ni nun, Dornjo?"
Fulmobate alflugis unu rajdanto al la veturilo.
kaj enigis longan glavon en la ripojn al la grizulo
de Arbanas. La evalo faletis. La knabino ekkriis
kaj falis posten en la veturilon, dum la maljunulo
saltis por levi la hakilon. Sed de malantae alflugis
la alia rajdanto, ekprenis la nukon de la maljunulo
kaj per forta mano etis lin teren.
,,La knabinon prenu!", ekkriis la unua rajdanto
kroate, kvankam lia vesto estis hispana.
La dua do etendis la manon al la knabino. Sed
 132
jen, tiumomente, saltis el la arbareto juna heroo
sur evalo.
,,Jen al vi knabinon, kanajlo", ekkriis kolere
la junulo kaj senkompate faligis la bastonegon sur
la kapon de l' uzurpulo, ke li senkonscie falis de
la evalo en la polvon. Sed tiuminute alkuris la
unua rajdanto al la junulo kaj direktis la longan
glavon al lia brusto. La junulo pereos: longa glavo,
mallonga bastonego.
,,Nu, frapu lin!", ekkriis el la kaejo furioza
Grga. Tiam io ekflamis en la arbetaro, pafilo ekpafis
kaj niveligis la evalon de l` unua rajdanto kun
la tero.
,,A1 la diablo!", ekgrincigis la dentojn la razisto.
,,imjo, imjo, estas malbono, la diablo venigis
la junan Pavlon, io estas perdita!"
,,Ha vere!", ekmiris flegme imjo, turnadante
siajn fietojn.
El la arbetaro eliis Milo.
La razisto paliis, ektremetante kiel vergo sur
akvo.
,,Miloo", ekkriis Pavlo, ,,vidu nu, kiu estas i
tiuj friponoj!"
Trankvile alpais la haramio kaj per la pafil-
kapo forigis la vizieron al la sveninta rajdanto.
,,Do je sankta Nikolao! Tio estas, ho estro, mem
Lajo Crni, la servisto de via sinjoro patro. Jen
la kanajlo! Li irmis sin per la hispana parado
kaj fera kasko, por povi lavole rabadi. Sed i
estis neglutebla al li, je mia sanktulo, jes. Via se-
spinta bastonego lin tre kisis, ke lia kapo zumados
is la malluma tombo. Sed kiu estas vi, nigra mal-
bona filo?", turnis sin Radak al la alia rajdanto, li-
beronta sin el sub la vundita evalo, ,,forprenu la
maskon, ke mi vidu vian nigran vizaon, vi fripono!"
Tremante la malfeliulo levis la vizieron kaj
rigardis la haramion kun aspekto, kvaza lin kon-
vulsio ekregus.
,,Ivjo Pervan!", ekridis Radak, ,,u vi, malku-
raulo? Nigra estu al vi vendredo kaj dimano! Vi
do estas entrepreninta la krimon. Nu atendu, vi ri-
 133
cevos vian laborenspezon, kvankam ne estas ho-
dia sabato!"
,,Pardonu, sinjoro", balbutis la malfeliulo,
,,kion mi ja povas mi estas mizerulo mi devis
mi devis!"
Pavlo alproksimiis al la veturilo. Dora super-
regita per la timego kuis senkonscie pala kva-
za morta. La junulo starigis sin super ia vizao,
mute observante la belan junulinon. ,,Dola anelo!",
ekmurmuris li kun malgaja aspekto, ,,kioma mizero
falis sur vin, malfortan virgulinon! La maliceco kaj
stulteco konspiris kontra vi, ho pura animo, por
ke vi estu kaptao de la pekema volo. Kaj pro kio,
ho koro? Pro mi, pro mia amo. Sed dank' al Dio,
mi vin resavis de la malbono, malfeliulino mia,
kien vin etis la homa maliceco kaj kalumnio. Par-
donu, animo, kiu suferas pro mi, pardonu, mi vin
venos, je mia kredo, mi in faros!"
Dum la junulo ravigite observadis la knabinon,
inferaj turmentoj turmentadis la raziston sub la fi-
ista tegmento. iuj liaj planoj kaj projektoj nuli-
gitaj! Dora savita, pri kiu li konsideris, ke i estos
lia, almena duone lia. Lia cerbo turniadis kvaza
de svenado, li volis ekkrii de kolerego, volis sufoki
Pavlon, sed li ne kurais pro timo.
Je unu fojo oni adis sur Savadigo evalan
piedfrapadon venantan de Grgurievbrod. La ra-
zisto turnis la kapon al tiu flanko. Pro la arbetaro
kaj arbaro li povis nenion rimarki. Malanta la
arbareto rajdis kelkdeko da imperiestraj kirasuloj.
Anta ili maris Jerko, laca de longa vojao, de
rapida irado. uste en Zagreb li estis, por porti la
leteron de la frato Pavlo, per kiu tiu i petis helpon
e la kapitano Bla Pernhart. Per la ipo de Gr-
guri transveturis la mutulo la kirasulojn trans Sa-
van. Aproksimiinte li al Kraljevbrod palpebrumis
al la endarmoj, ke ili darigu la vojon, dum li
malaperis en la arbaro. La koro de 1' razisto terure
ekfrapis, ekvidinte brilajn kaskojn de la rajdistoj,
kiuj nun eliris sur la vojon. Pavlo levinte la kapon,
 134
deprenis sian mantelon kaj kovris la senkonscian
malfeliulinon.
Anta lin haltiis la kirasulestro, lipharega-
homego.
,,Via moto, ajnas al mi", ekparolis li, ,,estas
la nobela sinjoro Pavlo Gregorianec, letenanto de
la kroata milico?"
,,Jes", rediris Pavlo.
,,Min sendis, je servo al via moto, sinjoro Bla
Pernhart, kapitano de lia imperiestra moto kun
deko da evaloj. Mi estas dekestro uro Mencin-
ger kaj mi atendas ordonojn de via moto."
,,Vi venis iom malfrue, sed tamen vi estas bon-
venintaj", respondis Pavlo. ,,Dekestro! Jen, mi
Pavlo de Gregorianec, la milica letenanto, i tiujn
du krimulojn mi trovis kiam ili kun armitaj manoj
kaj la rabista maniero estis atakintaj publike i
tiun maljunulon kaj knabinon por fari malbonon al
ilia animo kaj korpo. Estos da tiaspecaj krimuloj
pli multe en la arbaro, vi do seru ilin la via plej
bona kono, kaj i tiujn du, kiuj evidente ofendis la
landleojn kaj kristanan pacon, mi transdonas al
vi, por ke vi faru lajuste." 1
Mi komprenas vian moton", rediris la de-
kestro, kaj turninte sin al la kirasuloj: ,,Kvin sol-
datoj antaen en la arbaron, kvin soldatoj glavon
en glavingon kaj de la evaloj malsupren", kaj
montris al ili per la fingro Crnion kaj Pervanon.
La razisto mortpaliis, jen mallare, jen lare
malfermis la okulojn por vidi, kio okazos.
,,Miloo!", almetis Pavlo, ,,malligu do la sen-
vivan evalon kaj per la alia veturu i tiun kna-
binon Zagrebon al la oraisto Krupi. Anka vi, bona
maljunulo, sidiu", aldonis li al Arbanas, ,,kaj re-
venu en la urbon; diru al Krupi, kion vi vidis i
tie. Mi jam sekvos vin!"
,Mi volas, mi volas!", rediris time la maljunulo,
1
Dum la milito kun turkoj estis en Kroatujo tagtagaj
atakoj de rabistoj, nomataj; hajdukoj. Pro t i o la kroata par-
lamento kreis drakonajn leojn. N. d. t.
 135
,,mi ne irus hodia domen e por brikdomo. Tiuj i
krimuloj, Dio pardonu iliajn pekojn! Nu maljuna
Krupi, li estos sed li estas kulpa sola sola."
Kvin kirasuloj desaltis la evalojn. Ili ligis la
falshispanojn kaj kondukis ilin antaen en la arba-
ron. La haramio, maljunulo kaj knabino ekveturis al
Kraljevbrod. Pavlo post ili.
,,Hoho!", alkriis imjo al sia gasto sur la sub-
tegmento, ,,u vi adis, majstro Grga, anka i tiun
fojon estis da bastonado kaj sangantaj kapoj; dank'
al Dio, ke mi ne estis en i tiu kao! Ivjo kaj Lajo
adia! Mizeruloj! Dio kompatu iliajn animojn. Sed
i tiuj feraj diabloj povus veni ankora i tien. Se
vin trovus la juna sinjoro, li ne demandus vin: po
kiom vi aetas la kanabon. Oni trovas da tia ko-
mercao e po nenioma prezo. Jes, jes, mi trasu-
feris anka tiaspecan timon tiame pro la pastro.
Mi sentas kompaton al vi! Tiel viva kaj sana kaj
,,huj" en ielan paradizon!"
,,Silentu, serpento!", ekgrincis la dentojn Grga
de supre, furioza, sed rapide komencis li petadi:
,,imjo, ho imjo, se vi Dion konas, kau min,
ar tiuj i rabistoj povus min anka tie i "
,,Nu, nu, mi anka estas kristano en be-
zono. Jen la fumaejon por la fioj. Entreniu tie
tra la truo, e la diablido vin ne kaptos tie. Iom
da malbonodoro, iom da fumo, sed kion kiam la
kapo estas en danero!"
Kun malrapida pao entreniis la razisto en la
kamentubon. La fumo penetris en liajn okulojn, en
la nazon. Li ekternis.
,,Dio Helpu, ho majstro!", kriis imjo de mal-
supre. ,,u kataro, a io alia? He jes. Estas atuno.
Nu mi iras, us venos la diabloj, oni devos do
ekremi."
,,Ho ipisto, ho inertulo!", ektondris ekstere la
voo de Milo, ,,eksteren, al la ipo, a mi vin per
fajro pelos de la kuejo kvaza vulpon el la kavo!"
Al la razisto estis malvarme irka la koro.
,,Mi iras, mi iras, ho heroo!", ekrapidis imjo
el la kabano. ,,Sed kiel? Vi, amiko Arbanas, retur-
 136
nen kune kun la junulino? Kio do estis? Verajne
malbona vojo?"
,,Mizero", rediris survoje al la ipo la maljunulo,
,,kanajloj, antikristoj, trapikis la evalon, etis min
en la koton, forrabonte la junulinon!"
,,A, a!", ekmiris imjo balancante la kapon
,,vidu vi pekan aon! Malbonaj estas nun la homoj,
malbonaj, gardu nin de malbono la iela korto. Kiel
do tiam?"
,,Ni ilin honeste, honeste!" ekridis la mal-
junulo kaj li certe pluen babilus, se Pavlo ne estus
alkurinta al la ipo. imjo kurbiis, ekremis kaj
transetis la societon sur alian bordon.
okolin pli facile ekspiris; nun li sciis, ke Ra-
dak foriris. Li eliris el la kamentubo kaj skuis la
fulgon for de si.
,,Kiu do, kiu diablulo fortranis subite mian de-
likatan fadenon, kiu la sekreton malsekretigis? Ho
se mi lin havus!", ekemis la razisto, kunpreminte
la pugnojn, ,,la ungojn mi enigus en lian goron!"
Tiun momenton oni adis bruon. La razisto ek-
tremis. Li ekrigardetis tra la truo. La kabanon pre-
tergalopis la kirasuloj, post ili tordiis la polvo.
,,Dank' al Dio!", ekemis okolin, ,,nun mi
estas for de la danero". Li do malsupreniris de la
subtegmento. Anka ime alvenis.
,,Do, do! Vi estas nigra, ho majstro. Kvaza
vi kisus la antikriston. Estis malvaste. Sed por kio
sinjoro Pavlo intermiksas sin en i tiuj aferoj?"
,,Malsaulo!", rediris la razisto, ,,la sinjorido
estas enamiinta la junulinon!"
,,Tiel, do? Do la patro kaj filo? Mi gratulas.''
,,Nun mi devas foriri", finis malkontente la ra-
zisto. ,,A1 la diablo! Kun malplenaj manoj. Belan
akcepton de la estro Stjepko! Hodia ni maltrafis.
Sed bone, jam bone! Trovios alia okazo. Kaj vi
silentu pri mi. Adia!"
,,Kiel formiko! Adia!", resalutis la ipisto, ,,nu
u vi ne volas per la ipo transen?"
,,Ne! Lasu min en paco."
okolin ekiris de la kabano. Haltis. Ion li pri-
 137
pensis. Fine ekmaris kun malrapida pao, mallevita
kapo al la oseo de Sisak. La evalkadavron li sur-
venis.
,,Tie i estis", ekmurmuris li, ,,tie i oni for-
rabis in de miaj ungegoj. Jen anka la kaskon de
Crni", darigis li levinte la hispanan kaskon.
,,Fulmo kaj tondro!", ekkriis kolerege kaj frapis la
kaskon je la tero. Li volis returnen al la ipo. Io lin
retenis. Li ree eniris la arbaron timema kaj scivo-
lema. Tie patiis evalo. La evalo de Pervan.
Kaj antaen, jen okolin komenciis tremadi
jen, pli antaen pendis sur unu arbo la du ruaj
endarmoj. La razisto metis la manon anta la
okuloj. io kvieta kaj trankvila. Je unu fojo ekso-
negis ridego. Al la razisto la hato streiis, mezo-
kule li ekrigardis. Sub la arbo, sub la pendigitoj
kuis la maljunulo Mijo ebriigita de la flamia gu-
teto, ronkante kiel en sono.
okolin ekkuris. apo falis de lia kapo, glacia
vito kovris lian frunton. Pli kaj pli profunden li
trenis sin en la arbaron. Sed kvaza l i n pelas in-
feraj fantomoj, lin postsonegis la korva kanto:
,,kvar! kvar!" La razisto kuras senspire, kuras sen
turni sin. Per la frunto frapis trunkon, ekfluis la
sango, sed li ne zorgas pri i! Li kuras, ar post
li grakas la korvo: ,,kvar, kvar!" Salikaron li atin-
gis. Dank' al Dio, Sava estas proksime. Ankora
dekon da paoj kaj jen la akvon! Jen, i! Sed kie
estas la ipo? Tie malproksime sur la bordo oni
vidas fiistan kabanon. Kien? La la bordon!
,,Sur pendingon, Grga, sur pendingon!", ekton-
dris malanta lia dorso nekonata voo el la arbe-
taro. Sango alfluis la kapon de la razisto, li dise-
tendis la manojn kaj furioziita etis sin en Savan.
Post la arbetaro elstariis homo Jerko.
,,Nau. nau, razulo", ekridis la junulo, ,,feli-
an vojon!"
 138
XI.
e la amboso sidis majstro Krupi en sia ma-
gazeno. Li batadis kaj batadis per sia martelo pli
fervore ol iam, kvaza li forus imperiestran kro-
non. Vane! La laboro ne prosperis al li. Kelkan
fojon li pazis, ekemis, iom enpensiis kaj ree plu-
foris. Io mordis lian koron. Kaj kiel ne? Alie ea-
dis tra la domo la gaja voo de Dora kiel alado
en matenio. Hodia? io malplena, io muta,
kvaza ia mortinto kuas en la domo. Larmo saltis
sur la okulon de la maljunulo. Li mallevis la mar-
telon, enpensiis. Dio sciu pri kio li pensas? Pri
kio ja pri la filino, pri solfilino sia. Malrapide
malrapidete ruliis la larmo malsupren lia rua vi-
zao, sur la blankan barbon. La maljunulo pensadis,
pensadis, enpensiis je pli junaj aoj. Kiel li edziis,
kaj amis la edzinon, kiel i naskis al li la filinon!
Kaj kiel li malsaumadis, luladis kaj balancadis la
ideton! Kiel bele estis tiame! Kaj kiel la infaneto
poste ekpaetis, kiel ekparolis je plezuro de la ge-
patroj! Kaj li memoris, kiel lia edzino kadukis, kiel
lin la koro premadis kaj kiel la malfeliulino mortis!
Kia doloro! Sed i postlasis al li dolan kaj karan
heredon i postlasis al li la solfilinon. Kaj kiel
la knabino kreskadis korpe kaj anime bonodora
floreto en la patra domo! Kaj kiel la homoj, miris,
kaj la patro estis fiera je sia gloro! Kaj kiel la mal-
junulo penadis! Por kiu? Do por Dora, por la doto,
se Dio donos indan edzon. Kaj hodia? Oh hodia!
io i tio pereis, io aerdisiis, kiel neo sur la
suno.
Post momento levis la kapon la maljunulo kaj
deviis la larmojn per la maniko.
,,Ah kio?", ekmunmuris li. ,,i pekigis la ani-
mon, hontigis min anta Dio kaj la popolo mian
domon mian nomon! Sentagulino! Kaj oni sus-
pektetis pri mi, ke miaj agoj ne estas klaraj e
mi! e Krupi! Hu! Ke la diablo pardonu Dio,
la mian pekon! Kie estas ilia prudento? Mi ke in-
trigas, kaj foras sekretajn intrigojn kontra la
 139
urbo, mi? u ne estas evidentaj kiel sur man-
plato iuj miaj agoj, u ne estas mia animo vitre-
pura? Venu kiu ajn, li pruvu, ke Krupi estas per-
fidulo trompanto! Ni iuj estas pekuloj, de reo
is mizerulo sed mi perfidulo! Mi ja antae min
vivan ! Ho tiu envio, tiu malbenita homa envio!
Kiam vi estas honesta, io grincas je vi kiel mal-
sata lupo je afo. Sed i! Dora! Ho Dio, kion mi
kulpiis. Mia gloro mia filino makulis puran
nomon! Ve, ve, ho filino, kion vi faris de mi? Mi
donus antae mian dekstran manon. Sed u tio
estas anka vera, u estas? i pura kiel roso, ane-
lepia, kaj trompis sian patron! Ne, ne, ili men-
sogas! Mi konas ilin profunden, la serpentojn. Ili
mensogas. Sed la atestantoj! Evidentaj atestantoj!
Tiu razisto, tiu razisto! u mi ne diris, ke li estos
malfelio por mia domo? u ne estas venemo de
li? Mi lin forrifuzis. Sed kial i ne defendis sin,
kial? Kaj Magda, tiu maljuna hipokritulino, anka
i. Ve, ve ho Petar, maljuna kapo, pli volonte en
la tombon, estos pli bone por vi, ol vidi kaj adi
la honton!"
Tiel meditante sidis majstro Krupi, e ne ri-
markinte, ke en la domon eniris lia amiko Bla ta-
kor. Malpeze metis la seruristo sian manon sur
lian ultron.
,,Frato Petar!"
,,A, u vi, frato Bla?", rediris la maljunulo mo-
vinte iom la kapon.
,,Enpensia, malgaja! Kia doloro vin premas?"
,,Ankora vi min demandas?"
,,Jes mi demandas."
,,Ankora! Patro sen infano. Malojo. Honto
anta la popolo, publike."
,,Publike, publike. Dio mia! Kelkfoje oni estas
blinda e e sanaj okuloj."
,,Ne konsolu min. Konsolo estas malbona kura-
cilo al koro vundita. Tiel estas. La mano de Dio
min atingis, min atingis treege."
,,Tiel ne estas brave, frato Petar!", ekparolis
decide Bla, sidiinte apud la oraisto, ,,ne estas
 140
brave. Oni diras: i estas la mano de Dio, dum
fakte estas homa maliceco; ne distingu bestojn la
la haroj. Vidu, frato Pejo, vi estas kolerika, viaj
okuloj estas malhelaj. Viu ilin iomete. Al mi ne
estas por konsolo, al mi estas por vero. Ekrigardu
iomete."
,,Mi vidis ion."
,,Ha jes! Diablon vi vidis. Kion vi vidis? Ke
fiinsektaro bojas tra la stratoj. Kaj kiu? Ebria a-
franieva, ia monda trompeto butikisto Andrija
kaj tiu antikristo Grga? u tiuj i estas viaj ate-
stantoj? Oni ne devis abrupte eksplodi, oni ne devis
obei la koron. Oni devis askulti, pridemandi, kaj
tiam jui. Sed tiel forpeli la knabinon la solfi-
linon! Tiele ne agas kristano, ne agas, je mia
animo."
,,Vane! Molanimulo vi estas."
,,Molanimulo! Mi? Al la diablo? Seruristo, la
fero kaj mola! Iru for! Ne malsaumu! Nu, de-
mandu miajn lernknabojn, u tiu i brako estas
mola? Ve kaj porhelpvokado! Sed mi amas ju-
stecon. Mi estas flegmulo, mi ne estas eksplodulo.
Mi rigardas "
,yNu, kaj kion vi vidis?"
,,Multon, dank' al Dio, pro Dio vi estas oraisto,
kaj kia! Se cigano alportas al vi flavan butonon kaj
diras: ,,Jen, majstro, cekinon!" u vi diros: i
estas, cigano, cekino?"

,,Kion do?"
,,Mi. esploros in unue per fajro, u estas
i oro."
,,Ha jen, saa homo! La homoj estas kiel falsa
kaj malfalsa mono. Esploru ilin, jes, esploru ilin. La
oron oni esploras en fajro."
,,Sekve por kio io i-tio?"
,,Por tio, ke vi sciiu, u io i estas envera
verao, pri kio oni fablas. Kiam mi adis kion diras
la popolao pri Dora, mi demandis, kiu in kul-
 141
pigas. okolin. Al la diablo! mi diris, u tio ne estas
satankuirejo? Oni scias, ke vi lin malakceptis."
,,Estas vero."
,,Do vidu! Tio estas tiu anso. Mi rigardas tiun
raziston jam longtempe. Li ajnas al mi suspek-
tinda. Kies li kaj de kie estas, sciu la diablo mem!
Sed oni scias, ke li estas malbonema, maliceca. Kie
ajn li povis publike kritikai vin, li kritikais. Hodia
i tion, morga alion, kaj nu, jen fosu jen subfosu
kaj la diablo estas preta!"
Sed li diris, ke li povas uri, ke li vidis per pro-
praj okuloj mi in e diri ne devas!"
,,Li kaj uro! u tiu homo kredas al Dio?
uro! Ternu, tosu, uru, tio estas al li egale. Kion
do li vidis? Nu kion? Ke juna Gregorianec estis
e Dora? u li ne savis ian vivon?"
,,Sed sen la patro!"
,,Sen la patro, sed apude maljuna Magda."
,,Apude maljuna "
,,Ne pekigu la animon. Mi konas in. i estas
honesta, i estas pia, i ne toleras pekon. Kaj ke la
sinjorido amas la knabinon?"
,,Amas? Kio de tio? u sinjoroj amas burajn
knabinojn por edzii ilin?"
,,Jen vidu lin! Mi scias, ke sinjoroj kaj buroj
malofte kunligas sin per stolo. Koro, ho frato, la
malsaa koro diras al ni frap', frap', kaj vi estingu,
se vi scias. i estas malfelio, certe, sed ankora
ne honto."
,,Kaj kiu diras al vi, ke la juna Gregorianec
estas pli bona ol lia patro?"
,,Mi. Mi tre konas la patron kaj la filon. Fajro
kaj akvo. La junulo estas elgravurita sia patrino,
kaj lia patrino estas bonkora sinjorino. Li ne pe-
kigus tiele sian animon. Kredu, frato. Sed, u vi de-
mandis la maljunulinon, kio estis?"
,,Ne!"
,,Demandu! La maljunulino ne mensogas. Mi
in alvokos. Supre en kamero sia sidas i kiel tono.
iaj vundoj cikatrias. Voku in!"
,,Fariu anka tio! Sed kia helpo?"
 142
Bla iris al la tuparo kaj vokis la maljunulinon.
,,Kiu vokas?", ekdemandis Magda aperinte en
la supra tupo kun irkaligita kapo.
,,La baptano. Malsupreniru, Magda, la majstro
estas interparolonta kun vi!"
,,Jen min, jen!", ekparolis la maljunulino kaj
paon post pao malsupreniris la tuparon is la
magazenon. ,,Kio estas, baptano?"
,,Magda!", almetis Krupi per sufokanta voo,
,,maljuna vi estas, vi staras apud la tombo, parolu
nun al mi la veron!"
,,Tion Dio scias, ke mi iam parolas la veron",
rediris la maljunulino, ,,demandu".
,,Magda, u iam i tie estis la juna Gregorianec,
kiam mi ne estis hejme?"
,,Jes."
,,u multan fojon?"
,,Du fojojn."
,,Kiam?"
,,La unuan fojon, kiam li revenis de la milito.
Li seris vin, demandis pri sano de la junulino, ra-
kontis pri batalo e Hrastovica."
,,Kaj la duan fojon?"
,,La duan fojon en krepusko, kiam vi estis tiame
en la magistrato en la kunveno pro la maljuna Gre-
gorianec."
,,Vi do eestis?"
,,Jes."
,,Kaj u li parolis pri kio?"
,,Jes, ke i estas al lia koro aminda kaj kara.
Kaj i diris al li agrablaon por agrablao."
,,Kaj kion pluan?"
,,Kion pluan? Baptano, mi vin ne komprenas",
rediris la maljunulino.
,,Ke vi ne komprenas? Ne turmentu min! Pa-
rolu! Vi ja anka havis edzon!", ekdemandis febre
Krupi.
,,Ho baptano! Dio ne askultu tiun i vian pe-
kon! Do i estas tio? u vi ne hontas kredi pri io
tia, tiom malpli paroli? Dora ke pekis kaj mi
 143
ke helpadis! Kie estas via koro, kie la animo, bap-
tano? Dora tiu blanka rozeto, tiu kolombino kiu
havas koron, ke per i e diaj aneloj fierius, al
kiu en Zagreb ne egzistas komparo en ia asteco
kaj boneco, al kiu mi estas baptopatrino! Mi do,
ia baptopatrino anta Dio, ia dua patrino, mi ke
in parigis. u vi do pensas, baptano Petar, ke ma-
ljuna Magda, kiu devas respondi anta Dio por
sia baptofilino, kiu balda alpaos al sia tombo, ke
Magda en sia maljunao etus la ordonon dian sub
siajn piedojn kaj venenus la junan koron? Bele vin
imformis viaj konsilantoj! u vere la konsilantoj?
La diablo mem ne estu i al mi peko flustris
al vi dum sono i tiun inferan fablon, kaj vi kre-
das al simpla vorto! Ho baptano Petar, i ne premu
vian animon, vi faris malbone, tre malbone! Doran
vi forpelis kiel ian pekulinon de la gepatra domo,
dum al mi maljuna pikis venenan tranilon en la
koron. u vi kredas, ke tio estas erco?", ekploris
Magda, ,,tio estos mia morto. Bele, bele! Tio estas
danko al mi, ke mi gardis la knabinon, gardis kiel
okulon en la kapo? Kaj kial? ar la duo amas sin
reciproke. Kion vi volas? Ili estas junaj. Iliaj koroj
interkonsentiis, la okuloj ilin erarigis. Kaj tiaokaze
oni ne demandas, mia baptano, kies gento, kies
sango vi estas. Dio decidis ke tiel estis. Sed venu
kiu ajn, kaj diru al mi, ke de la amo restis sur la
animo de Dora makulo e kiel ero de papavo, mi
diros al li, ke li mensogas, ke li estas pli malbona
ol turko. Dio estu mia atestanto, ho baptano Petar,
Dora estas pura kiel vitro! Sed mi scias, kies estas
tiu kuirejo, mi scias. Tiu okolin, li estas tiu mi-
stifikanto. Sed bone, jam bone! Mi scias, kion mi
faros. Dora foriris. Mi pensis, ke i fermos miajn
okulojn sub tiu i tegmento, kie mi travivis tiom
da ojoj kaj malojoj. Dio tiel ne volis, gloron al
Dio; oni devas obei. Miaj kalkuloj estas finitaj,
baptano Petar. Permesu ankora hodia tradormi
al mi sub via tegmento. Morga mi iras. Mian mal-
riaon mi kolektis, morga mi iras el la hejmo. Kaj
al vi Dio donu felion kaj sanon!" Larmoj mal-
 144
helpis al la maljunulino pluen; i turnis sin por re-
veni sian kameron.
,,Jen, frato Petar", aldonis mezavoe Bla, ,,ne
estas bone demandi nur la orelon, sed anka la
prudenton. Nu diru do ion al maljunulino, i pa-
rolas puran veron, je mia kapo!"
,,Magdo!", ekparolis maljuna Petar iom molia.
,,Kio estas, ho baptano?", turnis sin Magda.
Oni adis us ian bruon anta la domo kvaza
de veturilo. Bla rapidis al la pordo.
,,Kio estas tio?", ekkriis la seruristo.
iuj elreviis.
Post momento eniris la magazenon juna heroo
Pavlo Gregorianec, post li portis grandegulo
Milo senkonscian Doran, kaj fine altrenis sin mal-
juna Arbanas.
Krupi toniadis, Magda komencis tremegi.
,,Sinjoro, Gregorianec Dora je diaj
vundoj kio i estas?", balbutis timie kaj mire
Krupi.
,,Ha, ha, ha", ekridis la maljunulino larmante
kaj etis sin sur la junulinon: ,,Dornjo, mia Dornjo!
Jen vin, jen vin reen al mi. Sed vi ne iros pli for
de la hejmo, ne vi iros, nek mi, u vi baptano
adas, nek mi. Venu nur iu tien i! Per kulerego
mi lin. Dankon kaj gloron al iela kortego, nun
estas io bona. Dornjo, mia Dornjo! Sed, ho Dio,
kio estas al i? Pala, malsana? Venu i tien, bona
homo, tien sur la seon metu in, tiel!" prenis
i Miloon je la maniko kaj altiris lin al la seo. La
grandegulo obeis la maljunulinon kaj metis la palan
junulinon sur la seon.
,,Kio do estis io tio i?", ekdemandis Petar
miregita.
,,Kio? Kio?", ekbalbulis la maljunajo Arbanas,
,,la diablo kaj tri! Bela kao! Dankon, amiko Petar,
por i tiu tubero sur mia kapo! Vi estas kulpa, vi.
Mi plu ne irus kun via Dora. Vi gardu in mem al
si. Mia animo estis sur la lango, kaj in preska
oni fortrenis. Bela erco, estu al vi plendinda!"
,,esu, amiko Pavlo", ekparolis la juna Gre-
 145
gorianec, painte unu paon antaen, ,,por ke anka
mi du tri diru. Ho majstro Petar, jen mi jam duan
fojon alportas vian filinon en la domon. Duan fojon
mi savis in, sed i tiun fojon el pli granda dan-
ero. Tiun i fojon ili intencis difekti al la junulino
la animon kaj la korpon. Sur publika vojo ili volis
forpreni in."
,,Kiu do?", ekdemandis Krupi.
,,La homoj de mia patro, kaj por mia patro",
flustris Gregorianec al la oraisto mezavoe.
,,Ni savis in", dariis li late, ,,mi kaj miaj
amikoj el akraj ungegoj, kaj la uzurpuloj pagis la
pekon per siaj kapoj. Sed ni parolu klare; mi pri
io scias. Mi scias, pro kio vi forpelis la solfilinon
el la domo. Pro mi. Vi pekis. Malbonaj homoj mal-
bone vin informis, blindigis. Estas vero, mi amas
vian filinon, pro kio kai in? Mi ne teliris en
vian domon kiel telisto. Stranga okazo renkontis
min kun Dora tiame sur la Kapitolo. Senintence mi
in irkaprenis, kaj kien la manoj, tien anka la
koro. Mi amas in, jes, sed kiel amas la okulo oran
stelon, kiu al i afable ridetas de la ielo. Mi estas
soldato kaj nobelulo, honesta homo mi estas kaj
jen", darigis la junulo metinte sian dekstran sur
la kapon de Dora, ,,jen mi uras per tiu i karega
kapo, per la koro de mia patrino kaj per sankta
Triunuo, ke mi mian animon ne makulis, a tuetis
la estimon de via nomo. Dio estas mia atestanto,
ke i tiu junulino restis pura de mi kiel dia suno,
kaj mi ion kaj iujn saldos, kiuj e per rideto
dubus pri tio, kion mi diris al vi, kaj mi mortigos
iun, u nobelulon, u buron, kiu per malica lango
kuraas ofendi i tiun atindan virgulinon. Kontra
la moroj mi anka agis. Mi venis en la domon,
kiam vi forestis. Pardonu mian malkorektaon. La
koro min premadis. Eble mi vin ekkolerigis per
mia konduto, ar vin ekkolerigis mia patro per la
proceso. Sed la agoj de la patro estas patra kal-
kulo, kaj la mia estas alia. Pardonu, mi ne pekos
plu. Permesu, ke mi kelkfoje issate rigardadu i
tiun arman vizaon, ne kaite, sed anta viaj
 146
okuloj, por ke ne fariu eraroj kaj elpensaoj. Per-
mesu al mi tion, kaj se mi iam staros sur proprajn
piedojn, atestu Dio kaj Lia servisto, ke mi junulo
kaj aristokrato ne pli bonan felion seras ol Do-
ran, e se la tuta mondo kontrastarus."
Kun miro askultadis la oraisto la junan ari-
stokraton.
,,Sinjorido", fine li diris, ,,je io i mi ne povas
vin tuje respondi. Sed mi vidas, ke e vi estas fido,
mi do akceptas i tiun fidon. Du fojon vi savis mian
solfilinon, vi savis min el erarigo, kien min metis
malbonaj langoj kaj pli malbonaj homoj. Tutkore
mi bedaras, ke mi ofendis profunden mian karu-
linon. Mi dankas vin, sinjorido, ar mi uldas vin
du vivojn kaj mian honeston. Tial estu al vi mia
malria domo, kio estas al vi via domo. Venu la-
vole, rigardetu la knabinon, sed nur anta mi,
ar kiel vi, sinjoroj, gardas vian genton kvaza
maloftan floron, tiel anka ni buroj malpermesas,
ke eniu vermo en sanan nian arbon."
Dum la maljunulo parolis i tiujn vortojn, mal-
fermetadis la junulino siajn okulojn kaj tiris la ma-
non trans la frunton kvaza post dormo. Sed vi-
dinte, ke i denove estas en gepatra hejmo, adante
dolajn vortojn de la patro, la junulino levis sin,
saltis, falis anta la patron.
,,Patro mia! Patro mia! oh ree mi estas via,
ree vi zorgas pri Dora. Oh mi estos bona al vi, mi
estos kvieta al vi! Prenu min sur vian koron, ar
estas al mi agrable e vi kaj e " per honta okulo
rigardis i Pavlon dum sur iaj vangoj ekfloris ro-
zetoj, kvaza ia koro deziras sciigi, ke krom la
patro anka la alia dola nomo ripozas en i.
Forte irkaprenis la maljunulo la filinon, kaj
alpremis al la maljuna brusto ian belan kapeton,
dum sur la brilajn harojn ekgutis bolantaj larmoj
de la maljunulo.
,,Vi ne iros, infano, for de mi, vi ne iros! Kion
mi ja maljunulo farus sen vi?"
,,Kien ja povas larmo, se ne sur okulon!", ek-
ridis la seruristo.
 147
,,Amiko Arbanas!", ekbabilis Magda, ,,u vere
hispanaj friponoj nian malfeliulinon? Gardu nin
iela korto! Mian Dornjon antikristoj! Sed kial
mi babilas? Verajne i malsatas. Oni devas ion
ajn kiel eble plej rapide prepari por i, anka
por vi."
,,Bone, bone", rediris Arbanas, ,,nun denove
estas io en malnova stato, dank' al Dio por mia
tubero sur la kapo, ar se i ne estus, Dora anka
ne estus en la domo."
Sinjorido Pavlo adiais la oraiston.
,,Adia, sinjoro Pavlo!", diris lin Dora ekiran-
tan tri vortojn, sed tuta animo en ili.

Jam noktiis. io estis senmova, io ripozadis

irka kaj en Medvedgrad. Sole de unu fenestro
tremetis lumo. i estis la dormoambro de la estro
Stjepko. Tie li sola dormis. Iam anka sinjorino
Marta noktadis tie, sed nun i malsanis, nun i estis
pia, nun estis ia dormoambro en alia flanko de
la koridoro. Stjepko elportadis virinajn kapricojn
nek pastrajn litaniojn. La dormoambro de la si-
njoro ne estis vasta, sed alta. La muroj estis kov-
ritaj per tapetoj de nigreta felo, kaj sur ili vi vidis
enstampitajn oritajn ornamaojn en formo de bestaj
kapoj. En la angulo staris lara forta kverklito, kies
randoj estis arte eltranitaj. Super la lito sur la
muro estis disetendita lara ursa felo, kaj sur i
pendis orita kasko, turkaj kurvaj ildoj, oblikvaj
sabroj kaj laraj glavoj, arente enkadrigitaj pa-
filoj, askornoj, hakiloj, bastonegoj kaj multaj tia-
specaj armiloj. Kontra la fenestro flamis fajro en
la kameno el nigra marmoro. Rua flamo strange
tremetis sur la brila armilaro, verante sian nekon-
stantan lumon anka sur la liton de la estro. Duone
vestita kuis Stjepko en i. Per dekstra kubuto
apogis la kapon kaj senmove fiksadis la fajron,
kvaza vidas en i rebrilon de sia animo. Lia
korpo ripozadis, dum lia animo bruladis. Ekdormi
e por momento ne. Kelkfoje li nur subite levis la
kapon rigardante al la pordo, kvaza iun aten-
 148
dante, kaj poste ree fiksadis la fajron. Liaj viza-
muskoloj tremetis. Kio estis al li, pri kio li pen-
sadis? u per unu vorto estas sciigeblaj centoj da
pensoj kaj sentoj, kiuj fermentis en tiu perfortema,
gloravidema animo? Malpaco en la lando, dishar-
monio en la familio, espero je la gloro, volupto je
la juna knabino, veno kontra zagrebanoj io,
io i volvadis sin en lia animo, kvaza kiam en
kampo interfrapias perfortaj ventoj tordante sin
en furioza rondo. Prudento silentas, sango furiozas.
Kaj tra la fenestro elrigardadis malluma nokto,
kvaza nigra monstro, mokante la maltrankvilon
de la estro Stjepko.
,,A1 la diablo!", ekmurmuris li kolere, ,,tempo
iras malrapide kiel kripla avino, kaj li ankora ne
venas. Se mi almena scius, u lia ago sukcesis, u
la junulino mia estas, ar bela estas i tiu knabino
de 1' oraisto! En mi io dancis, kiam mi in ekvidis
en Zagreb la la informo de okolin. Jes, i devas
esti mia, e se kostus dek da servutuloj. Pavlo ne
estas malsaa. Sed tiu erizoj ne estas por li, ar
povus esti pli erce, kiel li estas ruzema. Ha! Adu!
Jen Grga!", ekkriis Stjepko, saltinte kvaza lin
fulmo ekpalpis.
Tri fojon resonis la raka korno de la pordisto
por signo, ke iu proksimias al la kastelo. Stjepko
kvaza reviviis. Sango estis ludanta en lia vi-
zao, kaj la okuloj brilegis fulme. Kaj li komencis
askultadi sidante sur la lito. Adu! nun mallevias
la ponto, nun iras iu evale trans in. Nun rele-
vias la ponto. Jes, sendube: Ivjo a Lajo portas
al li sciigon, ke io felie okazis. Nun oni avizos
lin, ar la sinjoro ordonis: kiu ajn venos eniru tuj
la dormoambron.
En la koridoro ektintis spronoj. Ho, jen ia ku-
riero! La pordo ekgrincis, la pordkurtenoj disiis.
,,Diru, kio estas?", saltis Stjepko pasie kontra
la pordo, sed la kurteno disiis kaj anta la estro
aperis lia filo Pavlo.
Stjepko ektremis kaj miregis.
 149
,Mi estas, sinjoro patro! Bonan vesperon!",
trankvile salutis la filo sian patron.
,,Vi?"
,,Mi mem."
,,Kio do vin i tien kondukas? Kio estas en
Samobor? Kalkuloj? Sinjorino Klara?"
,,La kalkuloj kun sinjorino Klara estas finitaj",
rediris iom akre Pavlo. ,,iaokaze ili rezultis pli
bone por mi, ol por sinjorino Klara."
,,Junulo, kiel vi opinias pri tio?"
,,Mi opinias, sinjoro patro, ke mi estas viro, ke
mi estas nobelo, kaj Klara estas mi hontas ka-
rakterizi in per usta nomo."
,,Knabo, u vi freneziis?"
,,Ne, via moto! Vi sendis min, ke mi faru kal-
kulon. Oni volis miajn kalkulojn malklarigi, ora
serpento irkaplektis mian koron, sed mi prenis
in per forta mia dekstra, etinte in for de mi;
nun estas klara la kalkulo."
,,Malfelia lango, u vi ke nobelan sinjorinon."
,,Pardonu min via moto. El la letero, kiun vi
estis skribinta pri mi al sinjorino Klara, mi kom-
prenis, ke in via moto tre atas. Nu certe la
okuloj erarigis mian sinjoron patron. Kio servas al
la germanaj dungatoj kiel tagmano, tio ne povas
esti al kroata magnato por vespermano."
,,Fulmo kaj tondro!". piedfrapis Stjepko kole-
rege, ,,knabo, mi eliros vian aspidlangon."
,,Ne koleru, sinjoro patro. Pardonu. Honesto
estis mia regulilo. Sed dank' al Dio, ke mi usta-
tempe forlasis sinjorinon Klara, ar mi grandan
malbonon malhelpis, kaj irmis nian nomon."
,,Nian nomon? Vi? Kiele?"
Tiun i momenton kvaza la pordkurteno ek-
moviis.
,,Jes, sinjoro patro. Sur publika vojo, dum hela
tagmezo atencis viaj homoj la junulinon, por for-
preni in rabistmaniere."
 150
Stjepko paliis de kolerego kaj vipis okule
sian filon kiel serpento sian rabaon.
,,Miaj homoj! junulinon? kion do", el-
premis li furioza.
,,Ivjo kaj Lajo atencis Doran Krupieva."
,,Vi vi do?"
,,Mi savis la knabinon, kaj lasis la uzurpulojn
la la leo de la reolando pendigi."
,,Ho!", ekkriegis Stjepko kaj saltis, levinte la
pugnojn kontra la filo.
,,Patro!", rediris Pavlo kore, ,,patro! Per la
nomo de Dio, haltu! Mi devis, mi devis; ar se min
la amo ne estus instiginta per sia superforto, sti-
mulis min la honoro de nia domo, kiun oni etus
en koton, ar oni dirus: knabinon forprenis "
,,Degenerao", ekgrincigis Stjepko ekscitece la
dentojn. Li saltis al la lito, prenis la pafilon pa-
filo ekflamis pafis
,,Jesuo Kristo!", ekkris virina voo, la kurteno
disiis kaj la ambron enkuris mortpala virino, kun
malligitaj nigraj haroj en nokta blankvesto; iaj
nigraj okuloj brulis de teruro, la lipoj tremetis kaj
etendinte i la senfortajn brakojn alkuris al Pavlo
kaj ekkriis: ,,Filo! Filo! Kie vi estas, ve, kie vi
estas?"
Kaj i ekvidis post la fumo la filon, staranta
apud la marmor-kameno. Li estis pala, kaj de lia
frunto fluis rua sango. La patrino etis sin sur la
filon kvaza senkonscia, irkaprenante lin kun
ama frenezo.
,,Jen mi estas, patrino, kara patrino", ekspiris
Pavlo kaj pasie alkroigis la manojn irka la nuko
de 1' patrino.
,,Sango! Ho Dio! Diru, kie vi sentas Vin mal-
bone? Helpu, sankta Dipatrino!", eksingultis la sen-
forta virino.
,,Trankviliu, dola patrino! Estas nenio. La
kuglo rompis la marmoron, kaj la ero vundis mian
frunton", rediris Pavlo.
,,Kio do vin venigis, Marta! Forlasu min!", or-
 151
donis Stjepko, kiu is nun kun malafabla mieno
staris ekster si.
Malrapide movis Marta la kapon, iaj larmantaj
okuloj fulme ekbrilis, dum sur la vizao aperis fa-
tala ruo.
,,Kio min venigis, sinjoro Stjepko? Vidu, tiu
i estas mia filo. Rigardu lian heroan frunton, la
sango in surveris. u turka sabro lin atingis?
Ne, ne estis malbenita malamiko, la patro, propra
patro estis levinta mortigeman manon kontra sia
naskito, por lin en furiozo frakasi. Kio min venigis?
E la vulpino defendas siajn idojn, mi do malforta
virino alkuris por alpremi min al la brusto de mia
filo, ke mi iu irmilo al li kontra voluptama fre-
nezo de lia patro. Jes, jes, mortigi lin vi volis. Kaj
pro kio, mia sinjoro? ar li malhelpis, ke lia patro
rompu la fidelecon al la patrino "
,,Marta!" ekkriegis Stjepko.
,,Jes, jes, post la pordo mi ion adis, ion. ar
li malhelpis, ke virga knabino ne fariu viktimo
de via pekema volupteco, ar li irmis, ke la nomo
de Gregorianec estu brulstampita per la rabo "
,,Marta, silentu, ar Dio "
,,Ne, mi ne silentos", levis Marta fiere la ka-
pon. ,,Sufie mi silentis, sufie toleris la suferadojn.
Tago post tago estis al mi jararo post jararo da
infera turmentego. La dolorego venenis mian ani-
mon, detruadis mian korpon, dum mia koro estis
aspidkovejo. Ho kiom da noktoj mi maldormis ge-
nuianta anta krucifikso, kiom da sanglarmoj ro-
sigis mian kapkusenon! Mi preadis tage, mi pre-
adis nokte por miaj karaj infanoj, por mia mal-
fidela edzo. Sed miaj preoj kvaza falis sur sen-
fruktan tonon. Kaj nun, kiam eniis mortigema
vermo en mian koron, kiam mia spirito irias de
la korpo, kiam anta mi fakas nigra tombo, nun,
ho Dio, la propra patro preparas la morton al la
filo, ar tiu i ne permesis, ke li pekemakulu la
dormejon de la patrino. Ho Stjepko Stjepko
pekulo, la mano de Dio "
,,Edzino edzino mi sufokos vin", saltis
 152
Stjepko furioza kontra Marta kaj preninte in e
la brusto skuegis in fortege.
,,For! Patro! Vi mortigos la patrinon!", ekton-
dris Pavlo kaj eliris la mizerulinon el la brakoj
de 1' furiozanto.
,,Filo filo " ekemis Marta, etendis la
manojn, ekanceliis, tra la buo penetris multo da
sango kaj i falis sen animo.
La patro kaj filo mutiis. Sed post momento
ekgenuis Pavlo kaj etis sin sur malvivan mizeru-
linon.
,,Patrino, ho mia patrino! Kial vi forlasis sian
filon?'', kaj li ploris, ploradis kiel virino.
Fine li leviis. Li prenis malvivan patrinon kaj
turnis sin al la patro:
,,Sinjoro patro!", almetis li serioze: ,,is nun
vivis du koroj en i tiu kastelo por mi, la patro
kaj patrino. Kaj denun vivas sole malamo al la
patro kaj malojega memoro al la patrino. Mi estas
ekironta por iam, patro! Adia!"
,,Iru!", respondis malafable Stjepko.
Kaj Pavlo kunportis la karajn restaojn, por
maldormi en tiu i kastelo la lastan nokton apud
mortinta patrino.
Kaj Stjepko? La fajro finbruletadis, dum li
staris muta kaj rigardegis en la fajron. Je unu fojo
li saltis, kvaza lin mordus serpento, kaj etinte sin
sur la liton ekkriis: ,,Malbenita mi!"

XII.
Por Kroatujo ektagiis la jaro 1577. Sed kia?
Maloja kaj nigra. Unu guto en la rivero de heroa
sango, senese fluanta, senespere tra la lando Kro-
atujo. Facile estas sufereblaj turmentegoj, kiam
estas espereble, ke anka tio finios, facile elpor-
teblaj ventegoj, kiam vi scias, ke vi elatendos la
sunon. Sed senhalte plendplori, senespere rigardi
tiun malklaran ielon, i estas malfacile e tro mal-
facile! El kelkcentoj da tranvundoj fluadis heroa
 153
sango, kelkcentoj da indaj kapoj falis en la tombon;
malesperaj laboremaj manoj forlasis la plugilon por
levi fortikaojn kontra la turka furiozo. La kampoj
senkulturiitaj, la vilaoj en flamo, la kasteloj ra-
bakiro de la besta idaro. Sed spite tio donu da
sango, por kontrastari la diablon, donu da pano,
por nutradi la malsatan armeon, donu da denaroj
por pagadi fremdajn helpantojn nehelpantaj, donu,
donu, donu! Terure! Terurege! Tiu i malgranda
lando, la areto da homoj elturmentigitaj, eluzitaj,
staris kiel fera muro sur la sojlo de kristanaro kon-
tra nehomo, kiel Davido kontra Golijato. Ho
kiom da bravegaj koroj pereis, i l i n priladante e
la acerguzloj lacius. Kaj kiel? kaj kial? u vi
konas tiun sanktan flamon flamanta en la koro de
honestulo, u vi scias, kio estas al vi la l u l i l o .
kio la infanoj, kio la patrujkanto? i estas tio, kio
infanon gigantigas, i estas la amo al la patrujo.
En pasintaj jarcentoj estis perfortaj tiuj feraj ho-
moj, sed kiam signalis la lata trompeto: ,.Jen la
diablon kontra ni!", io saltas sub unu standardon
kaj frapu je la nomo de Dio por la patrolando.
Ankora ne estis cikatriintaj la vundoj de Hrasto-
vica, tra la Hungarujo rabadis la turko, jam falis
Zrinj, Kladu kaj aliaj kroataj fortikaoj, e al Ko-
privnica, forta bastiono, minacis danero, dum la
imperiestro Rudolfo nombradis la stelojn en Praha,
kaj la germana parlamento anceliadis u ekhelpi
la katolikan imperiestron a ne, dume Kroatujo
eniis en la sango. Helpu imperiestro, helpu kri-
stanoj! Kaj la helpo venis. Sed kia? Du onkloj de
la imperiestro: Ernesto kaj Karlo. Unua por regadi
Hungarujon, la alia por komandi super Kroatujo.
Jam de longe oni intrigadis irka Kroatujo, di-
strikto post distrikto defaladis de la banusa po-
tenco, regiono post regiono iradis sub la komandon
de germanaj generaloj. Kaj la banuso? La banuso
devis obei la efdukon Karlo, kaj la sceptro de la
banuso estis vergo en malforta mano de la kaduka
maljunulo. Kaj kroata parlamento? Kroata deputa-
taro estis kunvokita en Zagreb, por vodoni sol-
 154
datojn, monon, kaj kvieta Limo.1 Timo ekregis
la kroatan nobelularon. Kien per tia maniero? Kie
estas justeco kaj kie la malnovaj privilegioj ? Por
kio fremdaj dukoj? Por kio la kroata mono? Por
ke ni estu sole tio kio estas Stirio? Sen rajto, sen
voo, sole je komando? Jes, in oni anka volis.
Kroatujon estris uro Drakovi, kroata banuso
kaj episkopo, kaj lin krombanusadis glave sinjoro
Gapar Alapi. Fama estis Drakovi en la tuta
kristana mondo, depost kiam lia glorinda parolado
kontrastaris la elokventecon de la ekleziaj patroj
en Trenta koncilo, 2 instruita estis Drakovi, u
ja liaj saaj libroj ne estas atestantoj al tio; sed
Drakovi estis pli kortegano ol kroata banuso, kaj
lia gloramo venigis lin en la rondon de la du po-
tenculoj, kiuj planadis pri tio ke Kroatlando, la
malnova reolando, fariu milita kolonio, germana
provinco. Pro tio anka la efduko Karlo ne havis
pli bonan helpanton ol kroata banuso. Drakovi
evidentece ne agadis. Li estis delikata, ruza. En
malklara akvo li etendadis sian reton por allogi
u magnaton, u ekleziulon, u militiston u buron,
ar Drakovi konis iujn profundegen. Kaj Gao
Alapi? Li estis militisto, honestulo, prudentulo
brava animo en kripla korpo. Kio saumado? Kio
rapideco? Sabro, nur sabro estis lia unua, estis lia
lasta vorto. Kaj li kvaza tra mallumo konjektis
pri kio oni intencas, sed: ,,mi min ne enmiksas!',
diris li, ,,la sinjoroj purigu sin anta Dio!" Dra-
kovi agadis, agadis, skribante, ordonante, pride-
mandante, konsolante, promesante kvaza li ne
kuios en la tombon anta ol dum estos e unu
turka kapo inter Sava kaj Drava. Sed je unu fojo
kiel fulmo el hela ielo disvastias famo tra la
relando: la princo uro Drakovi ke ne estas
plu kroata banuso, ke ne estas plu zagreba epi-
skopo, la princo uro Drakovi ke estas efepi-
1
Finita afero, sufie. N. d. t.
3
Trento (itale), Tridentum (latine). N. d. t.
 155
skopo de Kaloa, ke estas rea kanceliero! Kaj
kial? demandis sin ribelianta nobelularo. u ne
necesas nun lalea estro al la reolando, dum de
ie premas la mizero? Kial do Drakovi eksba-
nusiis? Kaj kiu estos la banuso al ni? Neniu. u
lia efduka moto Karlo ne estas ja gubernatoro
de la tuta reolando? u la saa episkopo ne devis
eksii pro li, por ke liaj manoj estu liberaj? Por
kio do la parlamento? Por kio cento da kapoj,
cento da voloj? La unu volo, la unu ordono oni
agas pli facile.
La lando ekribeliis. Ankora i tio mankis!
Al tioma mizero malordo en la domo, brutaro
sen estro. i ne estos, i ne devas esti! Estis kom-
preneble da flatuloj kaj Drakovi'anoj, kiuj ie
anta la popolo aliigis ion je belo kaj bono, kiuj
per glata lango blankigis, kio estis nigra. Sed vane
estas paroli delikate, kiam oni iras is la animo.
Oni tre bone sciis, kio estas. La kroatoj kvankam
ne estis diplomatoj, estis homoj da sana prudento,
kaj kvankam la vicbanuso sinjoro Lajo Bukovaki
ion al ili plibeligis, la lia plej bona scio, oni res-
pondis lin: ,,Tute ne! Ne tiel ni volas. Ni scias kio
rulias post la monto!" Kaj ekoftiis la kunvenoj
tra la kasteloj, kaj kvankam estis alta neo kaj
malbonaj vojoj, la sinjoroj, veturadis unu al la alia,
uradis kaj urpetadis inter si, varbadis kaj solene
promesadis sin reciproke, konkorde agadi la la
malnova rajto.
La famo pri la abdiko de Drakovi trovis
Gaon Alapi en Vukovina e tagmano. ,,Ha, ha,
u tiel, d o m i n e c o l l e g a ? " , ekridis la ibulo,
viinte per la butuko siajn grasigitajn lipharojn,
,,b e n e". Tio signifus, iru anka vi kun Dio kara.
amiko ao! Rezignu vian duonbanusecon, por ne
bari la vojon al lia efduka moto Karlo. Mi iros,
mi jam iros. Sed antae por ke mi iomete ekba-
1
i tiu priskribo estas lahistoria. La glorama Dra-
kovi abdikis la banusecon, dum Alapi estis nur ,,pictus
masculus", ,,banus sine banderio". Vidu Kreli Hist. eccies.
Zagrabiensae, pao 266.N. d. t.
 156
nusadu. Jes, mi montros al tiuj sinjoroj, ke mi estas
ankora kroata banuso, je mia sabro, mi in faros.
Ni do vidu!"
Kaj Gao estas skribinta la leteron al Ivan
Petrievi, la protonotaro de la reolando, ke kun-
venigu la sinjoroj s t a t u s et o r d i n e s de la
regno Zagrebon en tatkunvenejon dimanon K a n-
t a t e 1577., por konsilii pri gravegaj aferoj de
la patrujo.

Estis dimano Kantate, estis anta tagmezo

post solena meso. En la ambrego de zagreba epi-
skopejo promenadis malgrandeta nigrebarba homo
en silka episkopa vesto kaj sub rua apeto uro
Drakovi. La manojn li tenis en la pooj maltrank-
vile balancante sin. Sur lia frunto estis videbla mal-
kontento. Apud la fenestro staris maljuneta, vast-
korpeta viro en blua velura dolmano kun arentaj
butonegoj la vicbanuso Bukovaki.
,,Nu, kaj kiel estas la aferoj, s p e c t a b i 1 i s?",
ekdemandis la efepiskopo. ,,Nenion mi scias. Mi
sidas jam du tagojn en Zagreb, sed neniu venas al
mi. La kroataj sinjoroj verajne forgesis kio estas
princo uro Drakovi. Nu, sinjoro vicbanuso, u
vi estis bona apostolo, u vi kaptis da fioj?"
,,Via moto!", rediris per acida mieno la vicba-
nuso, ,,miavice mi laboris tagon kaj nokton, jes,
mi uzis e mian vicbanusan indecon por havigi al
nia afero kiel eble pli da vooj inter la nobelularo,
sed vane!"
,,Do malbone, kiel do tiel?"
,,Mi ne scias, sed iuj estas kiel tono, kaj se
oni nur ekpalpas ilian pulson, tuj ili krias:
,,Jen, anka i tiu volas farii germano!"
,,Malsauloj. Ili ne scias, kion bezonas la tato
por farii potenca. u ni solaj kontrastaros la
diablon? u ne estis sufie da sangantaj kapoj?
Malsauloj!"
,,Argumentoj malmulte utilas i tie, via moto",
rediris la vicbanuso. ,,Io ekokupis iliajn kapojn de
post tiu tago, kiam via moto estas abdikinta la
 157
banusan honoron. La parlamento diru la sian, krias
ili, la parlamento."
,,La parlamento! Ho, tion mi al sinjoro de Vu-
kovina dum la tuta mia vivo ne forgesos", kolere
levis la episkopo la pugnon, ,,ke li trompe kun-
vokis s t a t u s et o r d i n e s . u oni povas diri
ne, kiam ankora valoras tia leo. Estonte estos
anka por tio rimedo, sed nun? u vi almena vi-
laan nobelaron estas varbinta?"
,,uste in plej malmulte. Kelkon da Turopo-
ljaj nobeloj, ar ili estas malamikemaj al Gregori-
anec, sed anka da ili malmulton. Sed la ceteraj
kvaza freneziis. Ilin estas varbinta u sinjoro
Alapi, u tiujn nobelojn el Morave sinjoro Bor-
nemissa."
,,Anka tiu?"
,,Jes, anka tiu. La nobeloj plendas pri ger-
mana armeo, kiu ilin rabas"
,,Anka tio estis bezona. Al la diablo! Ke tiuj
germanaj sinjoroj ne scias moderigi siajn trupojn!
Tion mi diris al ili malkae anta la rea moto
mem."
,,Ekster iuj furiozas Gregorianec de Medved-
grad. Post kiam li gajnis la proceson kontra za-
grebanoj, li intrigas kaj ribelas kontra via moto."
,,Mi in scias; nu", darigis la efepiskopo
stariinte anta la vicbanuso kaj preninte lin e
unu arenta butono ,,u vi tute konas Stjepkon?
Se ni lin havus, ni havus la plimulton por ni."
,,Mi kredas, ke mi lin tre konas."
,,u oni povus lin per io varbi?'"
,,Mi kredas, ke ne."
,,Kaj mi opinias, ke jes. u li ne estas avida,
glorama? Sed lasu ni tion. in mi mem pripensos.
Eble tamen "
,,Sed nur du horoj mankas is la kunveno, via
moto!"
,,Estas bezonaj nur du vortoj!"
,,Mi ne kredas. Li estas talharda."
,,Lasu vi in. Mi scias, ke vi du ne estas
amikoj, ar vi lian patron rezignigis la vicbanuse-
 158
con. Sed nun mi petas vin, sinjoro moto, alvokigu
la imperiestrajn komisariojn: Teuffenbach kaj
Hallek. En alia flanko de la kurio ili estas."
Post nelonga tempo revenis la vicbanuso kune
kun konata Servacio Teuffenbach kaj Vido Hallek,
generalo de slavonuja limo, alta, malafabla en ki-
raso vestita viro.
,,Sidiu, generaloj motoj", almetis la ekle-
ziulo, post kio amba sidigis sin. ,,Anta ne longe
mi komprenis la vortoj de lia sinjora moto vic-
banuso, ke niaj aferoj staras nebone. La parla-
mento estos kontra ni. La sinjoroj kroataj kaj
slavonaj malzorgas pri la imperiestra favoro, kaj
ili bruribelas pri siaj rajtoj.
,,Oni devas do montri al ili i tion," frapis
Teuffenbach sur sia glavo.
,,i ne estas usta vojo", rediris la ruza
ekleziulo, ,,sinjoro generalo havas troviglan san-
gon. Ju pli forte oni premas, des pli forte oni saltas,
i estas malnova proverbo. Ni devas atendi. Se ni
dirigos al ili, pro kio ni estas venintaj, ke la tuta
Kroatujo fariu generalujo de la roma imperio,
iuj ili saltus sur la piedojn kaj io pereus. Ni be-
zonas anka da mono por Koprivnica, ni postulu
dume in. Tion ili ne povas rifuzi al ni. Kelkan
tempon pretekse banusadu Alapi, ni jam liberigos
nin de li, li ja krom tio estas nur krombanuso kaj li
anta la parlamento ne faris urpromeson."
,,Sed al lia efduka moto i estos iom tro-
longa vojo," aldonis Hallek.
,,Vi ne zorgu pri tio i, mi portos la responde-
con por tio;" rediris la efepiskopo, ,,malrapide,
certe, i estu nia leo."
,,Malrapide, certe!", reis la vicbanuso.
,,Kion ni do havas de tiu i rondirado, via
moto!", komencis kontrastari Teuffenbach. ,,Mi
finus tiun laboron pli rapide. Donu al mi du tri
trupojn, kaj mia kulpo, se mi en unu monato iun
i tiujn ribelantojn ne kvietigos."
,,Vi eraras, generalo!", levis Drakovi fiere
la kapon, ,,vi eraras. Scias mi, kia estas tiu i
 159
sango. Anka mi el tiu i sango elermis. Se nia
nobelaro estas rapidsanga, tiuj ne estas malkura-
uloj, mia generalo. Ili scias, kio estas sabro kaj
pafilo. Per tio vi ilin ne kvietigos. Tiamaniere vi
ion malbonigus. Sabro renkontus akrigilon. Kaj
nia popolo estas anema. Jen ekflamas, kaj tiam
ree dormetas. Lasu ni, ke i ekflamu, kaj kiam i
estos dormetanta, ni subite ataku in. Por nun
nur la monon."
,,Mi obeas la saecon de via moto," rediris
Teuffenbach, ,,ar mi mem vidas, ke alie la kal-
kulo ne tagas. Alapi restu, kio li estas, t. e. ba-
nuso a por pli bone diri nenio. Se la parlamento
disios, se tiuj ribelantaj sinjoroj estos denove dis-
etitaj tra siaj lignaj kurioj,1 scios anka lia ef-
duka moto montri al ili, kiu estas la sinjoro, kies
ordono estas obeota, se e venus na banusoj. Ke
oni iam devas ordigi tiun babilonan konfuzon, ke
tiuj antikvaj misuzoj, kiujn ili nomas siaj liberoj,
isfunde tazi devas, tion i komprenas iu kri-
stano. Unu kapo, unu penso, unu volo, kaj la ce-
teraj obeu. Mi scias, ke nin oni flanke rigardas, tial
ke ni ne parolas per ilia lingvo, ar ni ne portas
iliajn kostumojn. Sed se la sinjoroj estus saaj, ili
dankus Dion, pro nia alveno por ke ni purigu kaj
entiligu tiun i mizeran landon, kiu sen ni jam
de longe estus rabakiro de la turka caro."
,,Ho malrapide, sinjoro generalo!", rediris ofen-
dita Drakovi. ,,Vi diras: ordo. Bele! Mi anka
estas por ordo, mi anka agas la la deziro de lia
efduka moto ie in apogante, ne malpli ol vi,
sinjoroj. Sed ke ni estas lernontaj de vi ordon,
ajnas al mi tre mirinde. Ne ofendiu, sed mi diros
al vi la veron. En la lando vi faras plej multe da
senordo, al la intencoj de lia efduka moto kon-
struas vi la plej grandajn malhelpojn."
,,u ni?", saltis Hallek.
,,Jes", rediris Drakovi, ,,ar viaj homoj estas
senbridigitaj; ili rabas, brulas kiel la turkoj, ankora
1
Domoj.
 160
pli malbone ol la turkoj, kaj la kroatoj rigardas vin
ne kiel amikojn sed male."
,,Via moto!" levis sin Teuffenbach, ,,kie?
kiam?"
,,Mi us nun eksciis, ke viaj soldatoj en Mo-
rave prirabis kaj turmentis la nobelojn."
,,Pura vero", aldonis la vicbanuso.
,,Tio estas kalumnio!", eksplodis Teuffenbach.
Tiun momenton la pordo malfermiis. En la am-
bron eniris Rindsmaul.
,,Motoj sinjoroj", ekparolis li, ,,sinjoro Gapar
Alapi rezignis us anta la parlamento la banusan
honoron."
,,Tondro pardonu Dio, miajn pekojn!", pied-
frapis Drakovi, ,,sinjoroj komisarioj, ni iru la par-
lamenton!"
XIII.
Je Kantata dimano, tio estas la okan tagon de
la monato Majo en jaro 1577., io formike svar-
madis en alie kvieta nobela urbo sur Gri-monteto.
E la printempa suno ridis, rigardante, kiom da
heroaj, saaj' kaj nobelaj kapoj puas sin kontra
malnova Gri u evale, u piede iuj sub pluma
kasko, iuj kun fidela sabro. Sufiegis da piedfra-
pado, babilado, tintado, salutoj kaj insultoj. Jen hal-
tigus la evalon ia magnato arente vestita klini-
inte, por prezenti amikan manon al kanoniko di-
kulo, jen ia lipharhava rajdanto de la servistaro
de ies princo insultis la zagrebajn sinjorojn, ar
lia evalo jam tri foje genufleksis sur pinttono de
zagrebaj stratoj. Tie staris aro da vilanobeloj, te-
nante la mallongajn sabretojn, balancante la kapon
kaj cerbumante, kio tio estos, dum la graciaj zagre-
baninoj metinte la manojn e la koksoj rigardais
de siaj hejmoj kiel eble plej lare. Anka estis da
kriado kaj bruado pli ol dum preejfesto mem, sed
kriado kaj bruado iam plais al la indulgemaj
buroj. La printempa suno ridetis, la buroj o-
jiis, sed la sinjoroj ne ridetis, ili per malafabla ri-
gardo rigardis anta sin. ,,La socio de la sinjoroj,
 161
nobeloj kaj de aliaj s t a t u s et o r d i n e s de la
regno Dalmatujo, Kroatujo kaj Slavonujo", ariadis
en la efparlamento en rea urbo Zagreb, por kon-
silii kaj pridiskuti pri la savo de la patrujo.
Kun stranga koro venadis la sinjoroj Zagrebon.
Kiel do ne? Oni tre sciis, ke la efdukoj Ernest kaj
Karlo planas kaj klopodas renversi la malnovan
ordon kaj malnovajn liberojn en Kroatujo. Oni sciis,
ke ili intencis tute ekstermi la banusan honoron, for-
preni al la banuso la rajton kunvokadi la parla-
menton kaj kondukadi la landarmeon. Oni sciis, ke
la fakta banuso rezignis la honoron, kaj ke tiu, kiu
portis tian nomon nur por la bezono, t. e. Gao
Alapi, ne havis banusan plenrajtigon. Jes, oni pa-
roladetis ankora pli tra la kaejoj, oni paroladis
krude kaj akre. Malgranda Gao, en kiu io bolis,
trompis ruzan iaman kamaradon sian Drakovi,
kunvokinte la deputataron en Zagreb, post kiam li
vidis, ke en la nobelaro tute bolegas, kaj ke tiu i
parlamento tute ne estos aro da kvietaj afidoj.
La sinjoroj motoj Ernest kaj Karlo ekkoleriis pro
tio, ar Maksimiliano II. jam malkonsentis la pra-
malnova rajto kunvokadi la parlamenton, kaj ar
tiuj du guberniestroj volis tute ricevi en siajn ma-
nojn la kroatajn sinjorojn. Ernest precipe ekkole-
riis, sidante en Graz, kaj volante per forta pugno
rompi la projekton de la malgranda krombanuso.
Sed saa Drakovi, konante tre bone flamieman
kaj aneman karakteron de siaj kroatoj, kvietigis
la koleran guberniestron, inkliniginte lin, ke la kun-
vokon de la kroata parlamento li iel aprobis, por
ke fariu al neniu maljuste. Tute alie kompreneble
juis pri tio la rea ambro en Poun, ar tiuj, kiuj
estas okupataj je mono kaj kalkulas, havas ordi-
nare pli malvarman karakteron. En la pouna tre-
zorejo vi povis la cekinojn facile elnombri. Duono
ja da Hungarujo emadis sub turka jugo, tial ne
estis da pagantoj de la reaj impostoj. Estas vero
ke la kroatoj mem porskribadis kaj kolektadis la
imposton, mem kolektadis kaj pagadis la landar-
meon, sed kiel brulis kaj ardis la turka mizero: nu-
 162
ligante havaon en Ia lando, ofte okazis, ke la ka-
sisto de la tuta regno Slavonujo ne havis en sia
monujo e truan denaron, tiam devis ekhelpi anka
la pouna ambro, kaj fordoni la monon, kiam i
mankas, estas vere granda embaraso. Timante tion
la saa ambro, skribis i ankora en la monato
Februaro en jaro 1577. al lia sinjora moto efduko
Ernest, ke i adis, kiel li konsentis la kunvokon
de la parlamento en la reolando Slavonujo, ke i
objektive bone esploris tutan i tiun aferon kaj
ajnas al i, ke ekzistas granda kontraao, kiu
povus malhelpi parlamentagadon. ,,ar sen ba-
nuso", diris la ambro, ,,ne povas agadi la parla-
mento en Kroatujo, kaj se la efduka moto intencas
i tiun honoron anstatai bonvole e per io alia,
tamen estas en Kroatujo antikva moro, ke la efa
parlamento kolektias per alvoko de 1' banuso;
sekve la ambro tre dubas, u la s t a t u s estos
obeemaj al iu anstataanto. Sekve la plej ura be-
zono estus, ke la rea moto enkonduku lalean
banuson. Sed tial ke honorinda sinjoro efepiskopo
de Kaloa kaj Zagreb estas jam nomita kiel kor-
tega komisario, tial ke fortikigo de Koprivnica kaj
aliaj gravegaj aferoj en Kroatujo estas neprokra-
steblaj, tial ke estas alvokitaj anka la kroataj si-
njoroj al la kunveno, opinias plejhumile la ambro,
ke tiu i kunveno de la komisario kaj nobelaro estu
nur interkonsento, is kiam oni banuson ne starigos
kaj kunvenos lalea kroata parlamento."1
,,Legu, honorinda sinjoro, kion skribas al mi la
saa ambro", diris en Graz kolere la efduko
Ernest, prezentante al Drakovi la leteron.
La ruza ekleziulo komencis kompreni la plej-
humilan sed anka timeman epistolon de pounaj
bankieroj. Traleginte in, metis la efepiskopo la
epistolon sur la tablon ridetante kaj diris al Ernest:
,,Tiuj i malriaj Krezoj, sinjoro moto, ajnas
al mi, aliiis en saegaj Papinianoj, ar per pura
advokateca retoriko pedantas pri la leo, kvankam
1
Autentika. Vidu Kukuljevi: ,,Jura Regnorum Dalm.
Croat. Slav. 1. pa. 282." N. d. t.
 163
ili devus plej bone scii tiun malnovan vorton: ,,La
bezono estas plej forta ordono."
,,Nu, kion do ni faru, episkopo?", ekdemandis
lin la gubernatoro.
,,A d a c t a, sinjoro moto, a d a c t a", ekridis
Drakovi, ,,la ambro restu en ambro."
,,Kaj nia projekto?"
,,La tuta projekto ne estas ankora matura. Oni
devas atendi. ,,Chi va p i a n o , va lontano", 1
diras italo. La pomo maturios post unu jaro. i
tiuj miaj kroatoj jen estas leonoj, jen afidoj. Dume
ili nun leonumu kontra turkoj; ni elatendos, kiam
ili estos por ni kvietaj. Nun ni bezonas la monon
por la fortikaoj, por soldatoj. Oni devas doni al
ni la monon."
,,Sed se ili agus pedante kiel la ambro?"
,,Se tiel estos" enpensiis Drakovi, ,,ha,
ha nun mi rememorias pri mia kara kamarado
Gaparo. Li kaptu sin mem en sia propra kaptilo.
Estas vero, ke li estas nur duono de banuso kaj e
nur nome. Sed li aspektigas sin kiel la tuta. u li
ja ne kunvokis la parlamenton? Li estu pretekste
banuso, tiel do anka la parlamento estas lea.
Vidu, sinjoro moto, la ambro evidente eraras i n
p u n c t o j u r i s!", ekridis Drakovi. ,,Anka Lajo
Bukovaki agas por mi, mi esperas gajni la pli-
multon", ekridis Drakovi.
,,Brave", saltas gaje Ernest, ,,al vi, r e v e r e n-
d i s s i m e, neniam mankas la salo. Nu se vi estas
certa pri plimulto, kial ni pli antaen ne irus?"
,,Konsentite, sinjoro mota!". respondis Dra-
kovi. Post kelke da monatoj ekvojais la episkopo
al Zagreb.
Gao Alapi eksciis, ke Zagrebon alvenis la
reaj komisarioj Drakovi, Hallek kaj Teuffenbach
ne malmulte ekmirinte, ke ili lin rigardas kiel lea
banuso. ,,Kio estas tio i?", diris li, ,,mi esperis
kontrastaron, dum dume io bona kaj kvieta!"
La tagon anta la parlamento estis Gao longe
en la domo de prepoto Nikola Zelniki, kie anka
1
Kiu iras malrapide, venas malproksimen.
 164
eestis Vramec. Revenante hejmen estis la ibulo
neordinare gaja.

En Ja korto de la regnikolara domo en la re-

urbo Zagreb regis neordinara vigleco. irka la
longa verda tablo, sur kiu kuis dikaj libregoj, pa-
pero, inko kaj multkolora kesto entenanta la privi-
legiojn de la regno, svarmis multego da deputatoj
iuj en riaj dolmanoj, ornamitaj arente kaj ore,
iuj en kalpakoj, sur kiuj brilegis perloj kaj juveloj,
kaj e la flanko sabroj enkadrigitaj. La trezoristo
Mijo Konjski ercis kun malgrandeta sinjoro juisto
Mato Crnkovi el Crnkovac, tordante konstante
siajn grandajn blondajn lipharojn. Kapar Drukoci
kaj Ivan Zaboki, deputatoj el Varadin, irkais si-
njoron Petar Ratkaj de Veliki Tabor, rakontante al
li per tre maldelikata maniero, kiel sinjoro Mato
Keglevi perforte forkaptas kaj mortigas la servu-
tulojn. Sinjoro Ratkaj, karesinte sian nigran barbon,
miras pri tiu perforto kaj avertas preterfluge, ke
Mato Keglevi estas granda amiko de la eksbanuso
Drakovi. Sinjoro Niko Alapi de Kalnik, la frato
de la banuso, kolektis irka si aron da kalnikaj
vilanobeloj kaj ladegas is la steloj sian fraton,
la banuson. Honorinda prepoto Niko elniki en-
tile riverencas al juna sinjoro Stjepko Tahi, la
blonda junulo, dum kaite palpebrumas al Franjo
Stolnikovi, kiu serenege uras al la vilanobeloj
el Morave, ke li defendos ilin anta s t a t u s pro
tiranaoj de la soldatoj de Hallek. Iom pli mal-
proksime staras kerna maljunulo 60 aa, kun nigraj
brilokuloj kaj kun malgrandaj lipharoj, en blueta
dolmano. Bla Pogledi la upanestro1 de Turo-
polje, interparolante vigle kun viro alta, malgrasa,
vestita en nigraj vestoj kun literatoro Ivan Ja-
kopovi la deputato de la nobela urbo Zagreb.
Dume sola en angulo sidis malafabla kaj meditema
sinjoro Gregorianec de Medvedgrad, apogante sin
je sia lara sabro. Kaj la nobelaro pli kaj pli enpu-
1
komitatestro.
 165
iis interparolante, kriante, tintante, kaj inter la
nobelaro nur po-ie oni vidis honorindan sinjoron
en nigra longa sutano.
Meze de tiu tumulto kaj krio sidis e la tablo
sinjoro Ivan Petrievi de Miketinec, la vicproto-
notaro de la reolando, ordigante la leterojn kun
sigelegoj, intermiksante la leajn artikolojn kaj pin-
tigante sian plumon, nur iafoje levis li sian kalvan
kapon palpebrumante al la pordego per brilantaj
bluokuloj, kvaza iun atendante. Kiu rigardis iun
i malkvietegan maron, kiu rigardis la malafablajn
silentajn vizaojn de la vilanobeloj, kiu ekvidis
kiel la okuloj kelkan fojon rekontas sin reciproke
kun flamfulmo, tiu povis anka suspekti, ke en la
profundo de i tiu maro preparias ventego.
Pasis duono da horo, pasis unu horo, kaj la so-
norilo de sankta Marko batis jam la dekunuan. Kaj
iam pli kaj pli granda bruo regis.
,,La banuso. Kie estas la banuso?", oni adis
i tie.
,,Oni devas venigi la banuson", ekeis tie.
Per malrapida pao alpais elniki al Petri-
evi.
,,Kie estas sinjoro vicbanuso?", ekdemandis la
preposto la vicprotonotaron.
,,e la komisario, via pastra moto!". ekridis
duonvoe Petrievi.
La ekleziulo flustris ion al sinjoro Petrievi,
kaj i tiu kapjesis.
La preposto do suriris la estradon.
,,Adu, adu ni!", rekriis en unu momento cento
da vooj.
Kaj la bruo eksilentiis.
,,atindaj, honorindaj, magnificencaj, nobelaj,
altaj, saaj kaj indulgaj sinjoroj s t a t u s e t o r d i-
n e s de la reolandoj Dalmatujo, Kroatujo kaj Sla-
vonujo", komencis la preposto. ,,Tial ke magnifi-
cenca kaj atinda sinjoro Gapar Alapi de Vuko-
vina kaj Kalnik, la banuso kaj efa kapitano de i
tiuj reolandoj, kun aprobo de plej serena princo
Ernest, la austria efduko, tirola grafo kaj reganto
 166
de lia sanktigita rea moto kunvokis en la hodiaan
tagon la komunumon de la sinjoroj (magnatoj), no-
belaro kaj aliaj s t a t u s et o r d i n e s de i tiu
regno al la efan parlamenton en i tiun reurbon,
ke ili adinte de la buoj la dezirojn de sinjoroj ko-
misarioj de lia rea moto konsiliu kaj konkludu
pri bono de la patrujo, kaj tial ke estas en tiuj i
reolandoj de nememorebla tempo ordo kaj leo,
ke la efparlamenton efu la banuso, mi humile pro-
ponas, ke deputacio el iuj kvar s t a t u s tio estas
el la magnata, nobela, pastra kaj bura iru anta
lian banusan moton kaj ke la diritan sinjoron ba-
nuson akompanu en la kunvenejon de la reo-
landoj."
,,A1 la banuso! V i v a t banus!", ekton-
dris cento vooj.
Dum elniki tiele parolis al la nobelaro, eniris
la korton juna nobelo, Mihajlo Vojkovi kaj rapidis
al Petrievi, enmanigante al li la leteron.
,,Malfermu in! Legu, alta sinjoro! i estas la
ordono de la banuso!", rediris la junulo.
La vicprotonotaro malfermis la leteron. Li ko-
mencis legi, palietis kaj konsterniis. Sed apena
la preposto finis, saltis Petrievi kontra ordo kaj
moro, eksplodinte per plena voo:
,,Sinjoroj s t a t u s et o r d i n e s , atendon!"
,,Kio estas, kio estas?", oni de ie kriadis.
,,La banuso ne ekzistas plu!", ekkriis Petri-
evi per tremanta voo.
La korto, koridoroj kaj la domo pro la frene-
tiko ektremis. Kriadego maladebligis iun vorton,
rido kaj miro, tinto kaj insulto miksis sin reciproke
en i tiu frenetika kunveno, kaj la nobelaro are
ekrapidis kontra Petrievi, kiu staris kvaza to-
niinta, tenante en la mano la fatalan leteron.
,,Oni legu in", ekkriis Ratkaj.
,,Adu ni, adu ni!" ekkrietis Ivan Zaboki.
,,Ha la pafilo pafis!", gojiis Bornemissa.
,,Kio, kio estas?", ekscitiis la nobelaro.
, , A b d i c a v i t . Li rezignis la honoron!", re-
diris Petrievi.
 167
,,Kial?", ekkriis late Bla Pogledi, alpuiinte
is la verda tablo. Petrievi levetis la ultrojn,
dum Nijo Alapi malice ekridis, vidinte tian tu-
multon. Sola Stjepko Gregorianec ne movis sin de
sia loko, li trankvile rigardis i tiun volvaon da
flirtantaj plumoj, irkaplektinta Petrievion. Lin
kvaza ne surprizigis i tiu sciigo. elniki staranta
sur la estrado iom kliniis, pretekste por adi: kio
estas, kaj kiam li fakte eksciis, ke Alapi rezignis
la banusan honoron, li kapbalancis kvaza mirigita
kaj malsupreniris al Petrievi, sed tiumomente re-
kontis liaj okuloj la okulojn de Gregorianec kaj
irka buo de 1' rapidema kanoniko aperis eta ri-
deto. Nun estis malligitaj en la kunvenejo iuj bri-
doj de ordo kaj paco. Oni kriadis kaj insultadis sen
ia indulgo, la nobelaro miris: kial tiu tondro el hela
ielo. Kaj multaj amikoj de Alapi, al kiuj Drakovi
estis dorno en kalkano, komencis bruinsulti la estron
de Vukovina, ke li nun en maloportuna tempo lasis
la nobelaron en la embaraso. La rapidema ibulo
diris nur al kelko da kamaradoj kien li celas kaj
pri kio oni agas, pro tio la kunvenintoj tiel miradis.
Sed je unu fojo la bruo silentiis, la nobelaro elre-
viis. Lata trumpetsono anta la domo maldor-
migis la deputataron de la miro.
La imperiestraj komisarioj!", ekkriis Petrie-
vi, kaj kvaza je okulsigno revenis la sinjoroj no-
beloj al siajn lokojn.
Vere granda vitra veturilo haltis anta la domo,
kaj irka i staris sur evaloj kelkdeko da ger-
manaj kirasuloj.
En la kunvenejon eniris la efepiskopo Drako-
vi, en silka vesto, kaj sur lia brusto brilegis sme-
raldkruco. Li estis pala, malafabla kaj li neniel povis
serenigi almena ajne sian aspekton. Post li pais
Servacio Teuffenbach sub lara plumapelo, pre-
nante obstinece sian longan glavon, kaj Vid Hallek,
generalo de slavona Limo, sub brilanta kiraso, zo-
nita per blanka kaj rua rubando de la limarmeo.
Fine altreniis anka la vicbanuso Bukovaki tre
kuntiriinta.
 168
Drakovi riverencis la kunvenintojn, dum la
nobelaro, kiu lin tiom da fojon frenetike estis salu-
tinta kriante, opiniante en li la plej fortan kolonon
de la hejma rajto, i tiu nobelaro nun silentegis. Si-
lente ekiris la komisarioj al siaj lokoj kaj fine ko-
mencis la ariepiskopo per sufokanta voo, la kiu
estis videbla, ke io bolas en li:
,,Honorindaj, atindaj, eminentaj, ekselencaj, sa-
aj kaj indulgaj sinjoroj s t a t u s et o r d i n e s de
la reolando Dalmatujo, Kroatujo kaj Slavonujo!
Lia princa kaj sinjora moto Ernest, la efduko
astria, reganto de lia sanktigita imperiestra rea
moto, ordonis letere kaj sigele al la ekselenco si-
njoro Gapar Alapi de Vukovina, la banuso de i
tiuj reolandoj, por ke kuniu la komunumo de la
sinjoroj kaj nobelaro en ia efparlamento por in-
terkonsilii pri la bezonoj de i tiu malgaja patrujo.
Por ke al motoj' s t a t u s et o r d i n e s estu klara,
kien celas la favora deziro de lia princo moto,
jen li min sendis kune kun motoj sinjoroj kaj ge-
neraloj Servacio Teuffenbach kaj Vid Hallek, kiel
komisarioj, por sciigi al viaj motoj per vivanta
voo de niaj buoj la volon kaj ordonon de princo
moto, kaj ke ni per saa kaj klarigema parolo
trovu la rimedon, kiamaniere konservius tiuj i
mizeraj reolandoj al la glora sceptro, kaj kontra-
starus al la sangmalamiko de la tuta kristanaro
Motoj s t a t u s et o r d i n e s 1 "
,,Pardonu min via pastra moto kiel anka
motoj s t a t u s et o r d i n e s", saltas kolere Stol-
nikovi, ,,ke mi interrompas la parolon de la sinjoro
rea komisario."
,,Adu ni! Adu ni!", malkvietiis la nobelaro.
,,La rea komisario parolu!", ekkriis Nijo Tahi
ekruiinte pro kolero.
,,Ne, parolu Stolnikovi!", komencis kriegi la
nobeloj el Morave.
,,Stolnikovi!", ekresonis la parlamento. Dra-
kovi kolere kunpremis la lipojn kaj sidiis.
1
status et ordines, klasoj kaj ordenoj.
 169
,,Motoj s t a t u s et o r d i n e s", darigis Stol-
nikovi, ,,e se mia simpla vizao ne indas, se mi
e malobeis ordon, aroginte al motoj ordines
montri la ustan vojon, tamen mi opinias, ke iu
kroata nobelo estas gardanto de la hejma rajto.
Kaj pro tio instigas min la koro, ke mi demandu,
kie estas nia estro, kie estas nia banuso?"
,,Kie estas nia banuso?", ektondris la nobelaro
,,Motoj s t a t u s et o r d i n e s!" ekparolis la
vicbanuso Bukovaki time.
,,Ni ne demandas pri vicbanuso, kie estas nia
banuso?", brufrapis per la pugno Petar Ratkaj la
verdan tablon.
,,Motoj sinjoroj!", almetis Petrievi, ,,lia si-
njora moto Gapar Alapi sciigas per tiu i letero
la motan kunvenon de la sinjoroj kaj nobeloj, ke
li rezignis la banusan honoron sendinte la demision
al lia rea moto en Praha."
,,Honto!", eksplodis Mato Keglevi. Sed en tiu
i momento saltis Stjepo Gregorianec, kolere pre-
ninte sian sabron, kaj Keglevi tuje eksilentiis.
,,Motoj sinjoroj!", eksonis penetranta voo el
1a aro da nobeloj kaj la estradon suriris, is nun ne
rimarkita, ibulo.
,,V i v a t Alapi, v i v a t ! " , ektondris la no-
belaro.
,,Motoj s t a t u s et o r d i n e s ! " , darigis
Alapi. ,,Kore mi bedaras, ke i tiu elektita kun-
veno ekscitiis per mia letero, sed ankora mi pli
bedaras, ke kelkaj eminentaj sinjoroj riproe etis
al mi, ke mi estas malkuraulo. Malkuraulo mi ne
estas, pri tio scias ne sole la tuta reolando ar
mi ne nur batadis tra la Zagorje la ribelantajn ser-
vutulojn, sed anka la antikristo sentis mian sabron
multfoje. Do pro kio mi ne estas plu banuso, pro
kio mi redonis anta la piedojn de lia rea moto
la estrecon de i tiuj reolandoj, mi klarigos poste
al motoj kunvenintoj, kaj mi pravigos min anta
la nobelaro. Sed, se mia nepotenca vorto renkontos
e viaj motoj e eron da respekto kaj amo, mi
urpetas vin, motoj sinjoroj. askultu anta io la
 170
saajn vortojn de la honorindaj kaj sinjoraj motoj
komisarioj, ar mi estas certa, ke ili portas la sa-
nigilon por grandegaj niaj vundoj." Kun malica ri-
deto riverencis Alapi al Drakovi, kaj tiu i ek-
tremis, kvaza lin serpento mordis.
,,Vivat Alapi!", ekkriis la nobelaro, ,,adu
ni la komisariojn!"
Subite levis sin Drakovi, liaj okuloj ekbrilis
kaj, ridetante komencis li jene:
,Konkordo, motoj s t a t u s et o r d i n e s
de tiu i glorinda relando malgrandaon kreski-
gas, malkonkordo grandaon ruinigas. Se iam, tiam
us tiumomente, motoj sinjoroj, instigas min treege
zorgigita mia koro, por ke mi recitu al vi i tiujn
malnovajn tre konitajn vortojn. Estas vero, mi je
mia nomo ne venas; lia sinjoro moto gubernatoro
sendis min i tien, sed kiel ajn ordonas al mi la sen-
ditao, ke mi estu sola interpretanto de la mota
volo, tiel mia koro ne lasas, ke mi ne parolu la
mia sento, la mia penso. Kaj kiel ne? u mi ne
naskiis inter vi, u mi ne estas filo de tiu i pa-
trujo? u mi dum uraganaj tempoj de i tiu mizera
reolando ne staris fronte kun kruco kaj sceptro?
u mi kune kun vi ne maldormadis noktojn, pri-
zorgante, por repui la peston malfidulan de i tiu
lando, u mi ne pasigadis kun vi tagojn, fervorante,
por ke besta batalanto kontra Kristanoj ne eks-
pluatu la justulojn de la praepokoj en i tiu regno?
Vi ja memoras tiun tagon, kiam mi per plejalta fa-
voro eniris i tien inter vin kiel banuso, kiam mi
metis mian dekstran sur san evangelion, ke mi de-
fendos la regnon, kiel frenetike eksaltis viaj koroj,
kiel late ojiadis viaj vooj, kiel heroe ektintis
viaj sabroj! Per Dio, se vin tiam ekvidus la turka
forto, i estus disiinta pro timo kiel Filitoj anta
Gedeono. Kiome bele, kiome glorinde famiis la
nomo de kroata nobelaro inter Kristanaro, dum vi
konkorde sub karmemora Franjo Slunjski kiel an-
ka sub i tie eestanta ekselenco sinjoro Gapar
Alapi hakadis la turkojn, dum vi staris kiel feraj
tonegoj kontra infera uragano. Neniam isvivis
 171
la banusa standardo tiom da gloro! Kaj nun, ho ve
kiam plais al la eterna Providenco provi vin per
pli granda turmento, u vi estas ustaj probata-
lantoj de la Jesusango; nun kiam la forto de sankta
Spirito devus flirtadi super viaj kapoj fortigante
viajn korojn, nun eksemis la malamiko de la Hom-
filo kardon de malkonkordo en viajn korojn. Kaj
se Dikompato ne revenigos konkordon en i t i u
malgaja tero, in faligos la idola glavo, vin ene-
nigos la infera forto. Kial do malkonkordo? Kia
maljustao estas farita al la lando? u lia moto
gubernatoro ne plenumas favore viajn dezirojn? u
li trudas al vi la impostojn? Ne, li tion i ne faras.
Li ordonis al la sinjoro banuso, ke li alvoku la par-
lamenton, kaj sinjoroj k 1 a s o j kaj o rd e n o j agadu
la sia volo pri la patrujsavo. u li de ie ne ko-
lektas fremdan armeon, por ke i estu al helpo al
la reolando? Jes, ankora pli! u lia princa moto
Karlo ne konstruas la fortikaon: Karlovac apud
Dubovac per siaj kostoj kaj por via defendo? Pri
banuso vi demandas? Kiu lin al vi sinjoroj mo-
toj, forprenis? u mi? u lia moto gubernatoro?
Ne. iu estas sinjoro de sia volo, iu scias plejbone,
kiamaniere li pravigos siajn agojn anta dia trono.
Tiel scias anka la ekselenca estro de Vukovina.
Profundkore mi bedaras, ke la la malnova moro
ne prezidas tiun i glorindan kunvenon lalea estro.
Mi nek vi estas uldaj por tio. A viaj motoj volas
atendi, is kiam lia rea moto starigos el Praha
la alian banuson? u atendi, is kiam viaj senditoj
trapasos montojn kaj valojn, dum jen jam la turko
aperas? u atendi, ke la turko al vi kion Dio
repuigu de tiu i lando altrudu sian banuson? Ho
motoj sinjoroj, malfermu la okulojn, okule rondiru
vian irkaaon! Terura vidao! Tra Hungarujo r i -
vere fluas la kristana sango, sur la Budim-kastelo
briletas la duonluno. Bosnio emas sub turka hufo.
Malsupra Slavonujo sklavias foririta de sia pa-
trinlando, la idolanoj enpaas jam Likon kaj Krba-
von, Karniolion, ili estas sur via lando, ili estas
anta tiu i sojlo. u Cetin ne ekflamis; u Velika,
 172
Kladu kaj Zrinj ne falis? u la sanga tago de Hra-
stovica ne flugpendas en viaj animoj? Vi do inter-
marandas pri formuloj de la praveco, vi traser-
as la polvigitajn librojn! Sub viaj piedoj la ipo
rompias, dum vi flikas la velojn! S a l u s r e i p u -
b l i c a e supirema l e x e s t o ! 1 Por Dio, por
reo, por hejmo! A u tute mortis la heroa animo
de viaj avoj kaj la fervoro por sankta kristana
kredo? Mi diras: Ne! Leviu iu, li diru, ke jes, kaj
mi diros al li, ke li mensogas. Malafablaj estas viaj
vizaoj, koleraj estas viaj okuloj, sed la koron vi
demandu, la koron! Mi scias, ke en i vivas la mal-
nova heroeco, preta eti sin al la pereanto de la
sankta kredo! Elreviu, ho motoj sinjoroj, al mal-
nova nekontrastarebla forto, kunordigu la saecon
kaj heroecon kun la deziroj de lia princa mato, kaj
je Kristo, askultu min!"
,,Adu ni, adu ni!", ekmurmuris la nobelaro.
,,Kvar fortikaoj defendas nin oriente de la
turko", darigis Drakovi per pli modera voo,
,,kvar fortikaoj inter Sava kaj Drava, tio estas:
Sisak, Ivani, Koprivnica kaj Legrad. Je tiu i ton-
zono ne por unu fojon rompiis la osmana furio.
Kroata mano levis tiujn i fortajn defendejojn, kroata
sango sanktigis ilin kiel eternaj altaroj de Jesugloro.
Ve, se unu falos, se unu la turko almilitos, breius
la firma remparo, la idolanaj trupoj superakvigus
Zagorje'n kaj i tiun irkaaon, torente disfluius
la idolana armeo de la sudo trans Kupa, kaj Zagreb,
la tronurbo glora de la tuta Slavonujo devus kli-
nii al la duonluno. Kaj koro de tiu defendo estas
Koprivnica, la plej forta nia fortikao. Se in la
turko superregos, falos anka Sisak. Al Koprivnica
fiksas la turkoj siajn okulojn, in intencas ili per
ia forto eksalti. Tion certigas la kredindaj sciigoj.
Sed Koprivnica multe suferis, i estas malbone
preta; oni bezonas da remparoj. La remparoj estas
bezonaj anka al e k u p a j fortikaoj. Anka la
armeo malpliias. Longa estas la limo, kiun ni estas
1
La savo de la respubliko estu plej alta leo.
 173
defendontaj, dum la turka forto estas granda. Tial
avizas lia princo moto Ernest, regante en i tiuj
partoj per rea potenco, al la komunumo da sinjoroj
kaj nobelaro de la tuta reolando, ke ili ne preter-
lasu en sia kunveno ordoni, ke oni sendu tuj la ho-
mojn por fortikigado de Koprivnica, Ivani kaj e-
kupaj partoj, ke oni regule varbu armeon la ka-
mentuboj, ke oni aprobu novan imposton por milit-
kostoj1, kaj ke reurboj liverigu nutraon, municion
kaj evalojn por imperiestraj pafilegoj. Tio estas la
volo de lia princo moto, mi do esperegas, ke la
saeco de altaj s t a t u s plenumos tiun i volon
kun humila obeo, por savi i tiujn reolandojn de
sklaveco."
Silente sidadis la nobelaro, kaj Drakovi mal-
leviinte al la seo akre okulmezuris la kunvenin-
tojn, esperante, ke li kvietigis la flamantajn korojn
de la kroata nobelaro.
Malvigle levis sin la malgranda Alapi, akre
mezurante per la okuloj la ariepiskopon.
,,Sinjoroj motoj", komencis li per penetranta
voo, ,,ne pensu, ke mi vian koron vigligos kaj vin
instigos al la heroaoj per figuraj vortoj, kiel lia
pastra moto la kaloa ariepiskopo. Mi tre scias.
ke vi estas herooj, ke via kurao ne bezonas akrajn
spronojn kiel inerta evalo. Mi scias nek figure pa-
roli, mi scias nek per delikata plumo lerte knari,
mia metio estas sabro. Tial, motoj klasoj kaj
ordenoj, mi parolos mallonge. Mi devas min pra-
vigi anta vi. Lia pastra moto, sinjoro efepiskopo,
diris, ke iu devas respondadi anta Dio por siaj
agoj, tiel anka mi, kiu subite delasis de banuseca
honoro kaj kvazae lasis la regnon en embaraso.
u ja tiel ne faris anka lia pastra moto sinjoro
efepiskopo, eble anka en pli malbona tempo? Mi
ne scias, kiele li pravigos sin anta Dio. Mi do, mo-
toj sinjoroj, ne rezignis la banusan potencon por
farii efepiskopo, sed por esti simpla nobelo, preta
iam deingigi la sabron por savo de i tiu reo-
lando."
, , V i v a t Alapi!", salutis lin la nobelaro.
 174
,,Kaj rezigni la banusecon mi devis", darigis
la eksbanuso, ,,mi devis la mia konscienco. ar,
motoj sinjoroj, unue mi estis banuso nur sabre,
sed ne anka sceptre, militestro, sed ne juisto kaj
reganto. Due, estas malnova afero, ke sub unu teg-
mento ne povas estri du mastroj. Kaj en tiu i reo-
lando estas tuta armeo da mastroj. En malnova
tempo ordonis al la armeo sole la banuso, kaj nun
iu fremda generalo. Kaj kiam mi demandis tiujn
sinjorojn, kiel ili kuraas agadi sen mia scio, kon-
tra mia ordono, ili iam prezentadis iajn dekretojn,
ke tiel deziras lia efduka moto Karlo. Banuso esti
kaj ne banusestri, esti p i c t u s m a s c u l u s , in,
ho sinjoroj motoj, mi ne volis. Pro tio do mi de-
lasis de mia duonbanuseco, por ke ni ricevu kom-
pletan lean banuson. Nun scias motoj klasoj kaj
ordenoj, u mi estas pura. D i x i."
Kaj Alapi sidiis! Liaj simplaj vortoj ekvigli-
gis la tutan kunvenon kaj la nobelaro komencis
bruaprobe kriadi.
,,Sinjoroj klasoj kaj ordenoj!", levis sin
malate Mato Keglevi frapante per la sabro la pa-
vimon. ,,D e 1 i b e r a n t e Roma S u g u n t u m
p e r i i t. Mi ne povas sufie primiri la sinjorojn,
kiuj seras iuspecajn malhelpaon kaj malfaciligojn,
ke ni tie i paroletante perdas la tempon. u ni
venis tien i por levadi procesojn? Kiam la mal-
amiko frapas per la sabro la pordon, ne estas tempo
por pedantadi pri leaj doktrinoj. Oni bezonas la-
bori. Tio estu nia leo. La turko nin ne demandos,
u la armeon kondukas banuso a iu alia. Lin oni
devas veni, kaj por ke ni venu lin, oni devas obei
la volon de lia princa moto "
,,Banuson ni bezonas, sen banuso ne povas 1a
parlamento esti!", ekkoleriis Petar Ratkaj.
,,Sufie, sinjoroj!", ekflamiis Teuffenbach, pre-
nante kolere sian glavom. ,,Mi ne estas leoscien-
cisto, soldato mi estas. Mi ne demandas pri malno-
vaj paperoj, sed mi demandas pri pulvo-provizao.
Mi ne estas i tie por askulti pri viaj artikoloj, mi
havas pli oportunan okupon. Armeon ni bezonas,
 175
monon ni bezonas; in vi donu al ni, kaj tiam pro-
jektu pri liberaj artikoloj. Kaj tio devas esti, ar
tiel ordonas lia gubernatora moto." Kaj furioza li
frapis per la mano la sabron.
Kiel per fulmo tuita saltis supren la nobelaro.
,,Kio do ni estas?"
,,Pro kio la parlamento?"
,,For!"
,,u tiel oni respektas la leon?"
Kiel malkvietiinta maro furiozis la kunveno.
Nun post nun atencos la nobeloj la mallertan ko-
misarion. Drakovi prenis sinjoron Servacio je la
maniko kaj alpremis lin al la seo.
,,Motoj sinjoroj", ektondris tremante de ko-
lero Gregorianec, ,,la kalkulo devas esti klara.
Prave diras sinjoroj komisarioj, ne estas tempo per-
debla. Mi adis multon da vortoj, sed mi ne adis
kion ni estas laborontaj. Permesu, motoj klasoj
kaj ordenoj, ke mi esprimu al vi mian simplan
opinion. La via estas por decidi. u vi iam estis en
templo de la blankaj monaoj en Remete? Tie ri-
pozas la cindro de gloraj niaj banusoj. Super ilia
tombo staras standardo kaj sceptro. Per la stan-
dardo kondukas ili la nobelaron al la batalo, per la
sceptro ili regas kaj disdonas justecon. Tiel estis de
nememorebla tempo, tiel devas esti anka nun. Lia
rea moto estrigas al ni banuson, ke li estu al ni
anstata reo. Banuso estas rea substituto, banuso
staras fronte la armeo, banuso sidas fronte la par-
lamento. Per vigla, flamia vorto pruvis al ni lia
pastra moto sinjoro episkopo de Kaloa, kia mal-
felio atendas la mizerajn restaojn de i tiuj famaj
reolandoj, li riprois nin, ke ni estas malkonkor-
daj, ke ni ne zorgas pri sankta kredo kaj liberoj de
la nobelaro. Sed pli forte sentas ni tiun i mizeron,
ni sentas in de post multaj jarcentoj. Heroe repu-
adis niaj avoj la nekristanan forton, kiam ankora
ne ekzistis sinjoroj Terffenbachoj kaj Hallekoj. u
ni ja solaj ne eltenadis akrajn batalojn por nia rea
lando sub la standardoj de Frankopan kaj Alapi?
u karmemora banuso Nikola Zrinjski ne kazadis
 176
agrenojn al konstantinopola caro, falinte glore sub
Siget? Ni de hiera ne deingigas la sabrojn, nin ne
instruadis sinjoroj generaloj svingadi per hakarmilo.
u ni ne fordonadis la lastan denaron, la lastan
guton de la sango por nia reolando? Sed kvankam
ni elkreskis sur batalkampo, iam estis sankta por
ni la leo, ar sen leo ne ekzistas heroeco, sen
ordo ne ekzistas venko. Por kio do ni batalis,
motoj sinjoroj? u nur por bulo da tero? Ne, por
niaj liberoj, por heredao sankta de niaj prapatroj.
Por tio ni repuas la turkojn, pro tio ni pereos is
la lasta guto de la sango, tial ke ni ne volas farii
sklavoj de la pseda profeto. Alte estimataj sinjoroj
komisarioj seras s u b s i d i a, seras porlaborajn
manojn, homojn por la armeo. Lia rea moto tre
bone scias, ke tiuj i iam fidelaj reolandoj plenu-
madis sian devon al la moto krono, sed plenumadis
tiam, kiam in postulis ordo kaj leo. Kiu do donas
helpojn por armeo? La kunveno de sinjoroj kaj
nobelaro. Kaj kiu estas estro de tiu kunveno? La
banuso. Kaj ni ne havas banuson. Do sen banuso
nek impostoj a armeo ekzistas. Lia pastra moto,
sinjoro efepiskopo de Kaloa parolis pri nova for-
tikao apud Dubovac. Sed i, motoj sinjoroj, pli
defendados Karniolion kaj Stirion ol reolandon Sla-
vonujon. Lia pastreca moto parolis, kiele nin de-
fendas la fremda dungita armeo. Jes, defendas! Ja
en jaro 1566. niaj senditoj jam priplendadis e la
pouna parlamento, kiamaniere la niaj defendantoj
devastigas la landon, la parlamento do malper-
mesegis per severa leo, ke ili ne faru plu tiele.
Sed kiel oni respektas tiun leon? La germanaj
kavalerianoj patigas siajn evalojn ien sur la pa-
tejoj de niaj servutuloj. u la transkurintoj sub
Tomo Severovi ne uzurpis al sinjoro Herendi la
tutan bienon? Jen demandu la nobelan nian fraton
Delia, kiele la oficiroj de sinjoro Ivan Asperger
uzurpis al li en Steninjak, kion li posedis. Demandu
jen la nobelajn homojn el Morave, kaj ili vin diros,
kiele per haramioj iliaj domoj devastiis. Ni defen-
dados nin, sed defendados sub la banusa standardo.
 177
Sekve motoj klasoj kaj ordenoj, mi opinias,
ke ni per la sinjoroj komisarioj sciigu lian moton
gubernatoron, ke i tiu trehumila kaj iam fidela
reolando tre bedaras, ke i ne havas lalean
substituton de lia rea moto kaj, ke i batalados
sub banusa standardo kontra la malamiko de kri-
stana komumuno, sed is kiam oni ne restarigos la
banuson, i ne povas lalee plenumi la deziron de
sinjoroj komisarioj."
,,Tiel, tiel!", kriadis multenombra nobelaro.
Pala kaj malgajia ekrapidis Drakovi al Alapi,
urpetante lin, ke li kvietigu la parlamenton.
Fine la ibulo kvietigis ekkoleriintajn pasiojn
de. la kunveno kaj la lia propono konkludis la par-
lamento jenon:
,,Anta io decidis trefidelaj subuloj de lia
sanktigita imperiestra kaj rea moto, kompreninte
per la sinjoroj komisarioj la deziron de lia sinjora
moto, la efduko Ernest pri fortikado de la forti-
kao Koprivnica kaj aliaj lokoj, starantaj sur la limo
de la mizera reolando Slavonujo, ke, ar sinjoroj
k l a s o j por nun havas en la reolando nenian le-
an estron, tio estas la sinjoron banuson, plenu-
monta la plenrajton de la banusa potenco, kiu povus
malobeon kaj malzorgon lalee puni, kaj al la lo-
antoj de la regno juadi, ili povas neniajn labo-
ristojn por la Limo permesi, nek ion alian decidi,
pri kio oni enmanigos al la sinjoroj komisarioj doku-
menton kun rea sigelo; sed ke sinjoroj klasoj
kaj ordenoj al sinjoro Gapar Alapi la eksba-
nuso, al lia vicbanuso, al la upanestroj kaj juistoj
provizore destinitaj, donas tiun i privatan rajton.
por ke ili finofaru iujn postrestitajn antae desti-
nitajn laborojn kiel apud Koprivnica, tiel sur aliaj
limlokoj, por ke juadu kaj regadu la kutimaj leoj,
kaj ke same tiel devigu impostestrojn de la reo-
lando, por ke ili la al ili donita privatrajto ko-
lektu iujn restojn de la reaj impostoj kaj landa
kamentubao.
Plue decidis sinjoroj klasoj kaj ordenoj,
ke oni sendigu senditaron al lia rea moto nome:
 178
s Petar Ratkaj de Veliki Tabor, honorinda s Petar
Hereinec, la lektoro de zagreba kapitolo, kaj emi-
nenta s Ivan Petrievi, la vicprotonotaro de la
reolando, kaj ke ili petu por ke oni ree starigu
lalean estron, tio estas la banuson."
Malkontenta forlasis Drakovi la kunvenon,
malgajiaj ekiris la generaloj post li. La tuta ilia
plano rompiis je malmolaj kapoj nobelaraj.
,,Sed mi ankora ne diras: Amen!", ekmur-
muris kolere Drakovi al siaj kamaradoj. ,,Mi jam
trovos bridojn por i tiuj furiozantaj evaloj. Mi
superruzis la ruzajn kardinalojn italajn kaj episko-
pojn portugalajn, kaj kiel ne i tiun malmoderigan
aron!"

Vespere en la sama tago sidis en la kastelo

de preposto elniki gaja societo e la tablo: Ala-
pi, Stolnikovi, Vramec. Sole Stjepko Gregorianec
malafable kaj enpensia rigardais anta sin.
,,Je la bona sano, r e v e r e n d i s s i m e ! " ,
levis Alapi la glason, ,,la etkubo falis sur nian
flankon!"
,,Je la bona sano!'', resalutis la domestro kaj
post li Stolnikovi kaj Vramec.
,,Kaj vi, sinjoro moto? Kiaj zorgoj vin mal-
trankviligas?", ekdemandis la kronikisto Stjepkon.
,,Mi perdis la edzinon, mi perdis la filon, ke
mi do gojiu? Sed", darigis li levinte la glason,
,,nun mi iros kun vi nur al unu stelo al la gloro!
Je la bona sano!"
,,Per a r d u a ad astra!", almetis Vramec.
Kaj la glasoj sonore ektintis.

XIV.
Estis je krepuskio. La oraj sunradioj rigardetis
tra altaj fenestroj de la kastela kapelo en Mokrice
kaj reflektis de la nova tono en la mezo de la pre-
eja pavimo. La latunliteroj sur la tono alvokadis
iun kristanon, por ekprei Dion por spiritsavo de
nobela sinjorino Marta de Gregorianec, kies ostoj
 179
ripozis sub la marmortabulo. Anta la tono genuis
juna heroo, vestita en brilanta talo. La origita
kasko staris apude. Li kunmetis la manojn, fleksis
la kapon, sur la ukolo larmo tremetis. La vespero-
rao tremetis sur la brilanta kasko, sur la brilanta
kiraso, la vesperorao kronadis lian junan, heroan
frunton, en kiu estis enstampita la signo de l' do-
lorego. La junulo preadis, tutkore preadis. Lia
buo esprimadis la vortojn de ,,Patro nia", sed lia
penso dronadis en doloro, lian animon sufokadis
malojo. Kion li faros? Kien li iros? Tion Dio scias.
Anta nelonge oni alveturigis lian karan patrinon i
tien de Zagreb kaj metis la karajn restaojn sub tiu
i tono. La patro furioza, la patro kolera dronadis
en la turnio de uragana epoko, por perforte sufoki
la konsciencon, por forgesi la mortintan edzinon kaj
vivan filon. Sub la patra tegmento ne estas vivo,
ne estas plurestado. Ja kiele, kiam li estas senkora!
Kaj la frato? Li estas nedecidemulo, li tremas de
la patra kolero, kisas sian junan destinitulinon kaj
evitas la pliaan fraton. Dio! En la naskdomo nek
animo! Deirita brano! Kien do? Ja al la trezoro
de 1' koro, al juna idino de 1' oraisto. Hiera ves-
pere li estis e i, li uradis al sia karulino, ke li in
neniam forgesos, ke li in eterne amos. i kaj Jerko,
ia du animoj ekokupis la koron de juna Pavlo. Sed
u li povas resti e Dora, sen malutili al ia repu-
tacio u li povas in remeti je malica klao, in
malfeliulinon, kiu pro sia amo tratoleris maldol-
ajn turmentojn? Kaj kion li fine farus en la domo
de ia patro? Li, magnatido, sed sen sia patro mal-
riulo, nuda animo sen bulo da tero! u do povas
nobelo pazadi dum tiu i tempo? Ne povas. La
patrujo vokas, oni devas ekiri, deirigi sin de la
amatinkoro, se i e krevus! Al la batalo! Al la
batalo pro kristaneco! Ha malfacila estis la disio.
Antae ja oni deirus hederon de jarcenta kverko.
ol knabinmanojn de brusto de l` karulo.
,,Mi estas ekironta, koro!", diris al i Pavlo,
,,u vi adas? La sabro al mi tintas, i diras al mi,
ke mi estas malkuraulo." ,,Ekiri, Pavjo!", ek-
 180
singultis la junulino, ,,ekiri inter sabraron, inter pa-
filaron, kie iu minuto portas la morton! Kie oni
ne demandas pri koro, pri amo, pri larmoj! Kie oni
sufokadas, buadas, kie la homoj forgesas Dion!
Ho Dio, se mi estus almena virkapo, ke anka mi
povu ekiri sed mi estas virino ve, mizera vi-
rino!" ,,Trankviliu, dola koro! Mi devas!", ek-
murmuris nevole Pavlo, ,,jen mia patro furiozas!
Li estas malbonon faronta al vi pro mi! La kole-
rego povus lin plie ekstazigi. Kelka tempo ke pasu,
eble li kvietios". ,,Eble?", rediris malgaje la
knabino, ,,la koro diras al mi, neniam, neniam! Ho
ve Pavlo, kial ni tiaj naskiis, vi aristokrato, mi
mizerulino; kial mi ne estas ria, kaj vi malria?
Kial ni mizeraj intervidiis ?" ,,Kaj u vi beda-
ras in, animo?" ,,Ho, mi ne bedaras", ekmur-
muris la knabino vigle, kaj malanta la larmoj ek-
flamis iaj okuloj, ,,vi vidas, kiele mi estas felia,
mi ne fordonus i tiun mian felion e por impe-
riestra riao. Zorgas mi pri via gento kaj nomo!
Mi konas nur Pavlon, mi amas nur Pavlon, estu li
u malria, u ria, u aristokrato, u servutulo. Mi
multe ploris, multe suferis, sed mia koro ridis, jes,
mi suferis pro Pavlo, pro la amo de Pavlo". ,,Ho
gloro mia! Tian animon naskas neniu nia sinjora
kastelo!", rediris milde Pavlo. ,,Vi do nun forlasas
min! Kion mi faros! Mi mortos atendante vin! Ho
ne foriru! Sed iru! Mi estos obeema! Vi pli bone
scias, kio devas esti, vi in pli bone scias",
kaj la knabino ekploris kore. Pavlo saltis, kisis in
sur la frunto kaj forrapidis. Li ekiris al Mokrice,
kaj Jerko kaj Radak post li. En Mokrice sonadis
lia patrino la eternan sonon. Por viziti in mal-
vivan, in por adiai, kaj tiam al la batalo! Mute
li genuis anta la tombo, rigardegante senkompa-
tajn brilantajn literojn, kiuj pruvadis al li sen fino:
,,via patrino ne ekzistas plu!" Anta la tombo de l'
patrino! Dio oni frenezius! Tiuj manoj, balancintaj
vin, tiu brusto, nutrinta vin, tiuj afablaj okuloj, pen-
dintaj sur vi plenaj da amo, dum vi malforta ideto
sonadis la sonon io nenio! Nenio! Nenio!
 1 8 1
io plenmano da cindro. u vi adis, kiel oni
fiksis la lastan najlon en la erkon de 1' patrino?
Oh. certe i trairis anka vian koron. u vi adis,
kiel sur la tombon falis la tontabulo? Jes, jes,
anka vi, filo, volis salti en la tombon. Malbenita
morto! Malbenita vivo! Kaj Pavlo fleksis la var-
megan frunton sur malvarman tonon kaj komencis
kisadi la nomon de la patrino. Tiel li kuis, li kuis
kaj al li estis pli facile.

Anta Ia kastelo atendadis Pavlon Jerko kaj

Radak. Jerko kun krucitaj kruroj sidis sur la tono,
dum Radak surventre kuis en la herbo.
,,Do la estro longtempe forestas!", ekmurmuris
Radak, ,,jam la suno malaperas".
,,Lasu, li estas e la patrino!", rediris Jerko
svingante per la mano, ,,u vi scias kiel estas al la
koro, dum vi estas sur la tombo de kara mortinto?"
,,u mi scias?", ekparolis malafable Radak, ,,ho
kaj kiele mi in scias, junulo!"
,,u al vi la senkompata morto foriris de 1'
koro ion karan?"
,,Jes, junulo, malico kaj morto."
,,Kiel do, Milo?"
,,Lasu tion! Ne estas bone rememorigi al mi
tion!"
,,Diradu, maljunulo! Jen vi vidas, mi estas
amiko al sinjaro Pavlo, amiko anka al vi. Kial ne?"
,,Kial ne? Hm!", enpensiis la haramio.
Certe, vi estas brava knabego. i estu por vi kiel
instruo. Por ke vi sciu, kiel oni veplendas en la
mondo, ar malfelio venas kiel frosto dum la nokto.
Memoru do ion. Ne parolu pri i al iu."
,,Diradu do!". apogis Jerko la kapon per la
pugnoj.
,,Nu adu! Mi ne estis tia malafablulo de
mia junaeco, kia mi estas nun. Mi estis gajemulo
kaj koboldo, mi ja per la dentoj petole prenis viron
e la zono portinte lin trans la akvon. Ne ekzistis
malkvieta evalo, kiun mi ne kvietigis, ne ekzistis
junulo, kiun mi ne estis superetinta, tra na montoj
 182
resonadis mia voo, kaj kien mia pafilo ,,cak" tie
anka la animo ,,amin". La tuta Limo rakontadis
pri Milo, rakontadis turkoj Bosnianoj, ar mi estis
al ili diabla beno, rakontadis anka junulinoj tra vi-
laoj, ar anta Milo iuj rondodancestroj restis
kun nevenka trajto. Militi kontra la turkoj estis
mia profesio, ar per plugilo mi en jaro apena unu
fojon eksulkigis. Mi peladis la friponojn, kiel vul-
pojn en arbaro, kaj se felio donis, la tendaro ek-
brulis, ke e tia kandelo anka popo povus kanti
liturgion el la libro. Pri tio sciis niaj homoj, do tuj
kiam ekardis fajro tie malanta turka limo, ili dirus:
,,Je la kapo, ke i estas mano de Milo." Dum fe-
stotagoj mi lasis la turkojn en paco, ar sur her-
bejoj troviadis dancoj, kiel do povus esti rondo-
danco sen mi? Foje dum preejfesto estis da invi-
titoj en la domo el apuda vilao, inter ili estis anka
Mara Vukan "
Tie i Radak minute silentiis.
nu, kion do mi diru al vi? En la tuta Limo
ne estis tia knabino. Tiel belega kiel hontema kaj
abundanta per iuj bonaoj, uste la mia deziro
kaj volo. Pri tio mi ekparoletis al mia patrino, kaj
la patrino diris: ,,Estas jam tempo, filo, jen mi estas
malforta, kaj nenia anstaigo, ekfrapu sur la pordo
de Vukan kaj Dio benu." Mi do foriris sinsvati.
Vukan regalis min per brando kaj kuko kaj
ekdiris: ,,Brava vi estas, Milo, kaj se Dio kaj
sankta Nikolao donos, mi ne bedaros, ke vi fa-
rios mia bofilo." Post kelka tempo tondradis tra
la Limo pafiloj de edziaj festantoj kaj mi alkon-
dukis la anstaigon al la patrino, mi alkondukis
Maran. Kiel felia la patrino kiel mi felia! Ja,
filo, tia bofilino ne ekzistas en na vilaoj, kia i
estis kvieta kaj perfekta, rapida e laboro kaj ion
komprenema!" Do kie la patrino ne trovis prila-
don, trovis mi. Se mi estus fordoninta tri argojn
da oro kaj krom tio la pafilon inkrustitan mi ne
trovus pli bonan, pli fidelan edzinon ol Mara. Mul-
taj agreniis, ke la rondodancestro ne estis al ili
algluiinta, sed tamen vi adis nek de virinlango
ian ofendantan vorton kontra Mara.
 183
La tempo pasadis al mi kiel rapidrivero, kaj
mi ne bedaris malfacilan laboron kaj suferon, kiel
mi ja bedarus? Mi estis felia, militadis kontra
la turkoj, kiel antae, sed mi atakadis pli kurae,
defendadis min pli rapidece. Nun mi sciis, kial mi
batalas, mi sciis, kion mi defendas. Dum unuaj tagoj
estis al Mara malfacile disiadi de mi, i mizera
timis, ke min ia malbono ne trafos. Kiel ne, mia
kara, juna edzino! i al mi estis inkliniinta kiel
evalido al sia patrino. Sed de tempo al tempo i
alkutimigis sin. Kion vi volas? Ne estis erco. Vi
devas kaj ree devas. Kiel jam Dio destinis al iu:
u pafilon, u libron. Tia estas la mondo. Apud nia
vilao staras supro, de kie oni je duonhoro mal-
proksimen vidas. is la supro akompanadis min
Mara kiam mi ekiradis kontra la turkoj, kaj tie
i mizerulino elstaradis rigardante post min, is
kien la okuloj atingadis, dum mi survoje plendkan-
tadis, por ke min Mara adu. Sur la supro min Mara
anka atendadis, kiam mi revenadis de 1' batal-
kampo; i deprenadis de mi la valizon kaj longan
pafilon, kaj iru gaje al la vilao. Mi ne kuiis sen
oka1 da vino kaj sen afidripo. La panjo pinadis e
la fajrujo, Mara alkroigadis blankajn manojn e
mia nuko, dum mi komencu rakontadi, kiel estis.
kiel ni turkojn Bosnianojn teren fleksadis, kaj kiel
de psedoturkoj restis nuraj apoj. ,,Do Milo", di-
radis la edzino, ,,se mi ne estus certa, ke vi estas
kristano same kiel aliaj homoj, se mi ne vidus vin
gajan kaj serenan e mi, mi dirus, ke vi estas lupo,
ke vi estas vampiro". ,,Ne malsaumu, trezoro!",
mi rediradis in, ,,vi ja vidas, ke mi estas kristano,
se mi do kelkfoje pli akre enhakas, mi ne estas
kulpa, sed tiu besta raso, kiu respektas ne Dion nek
Dipatrinon". Estis anka da aliaj ercoj. Mara gra-
vediis. Dio mia, kia plezuro! Sed kion mi rakontas
al vi, vi estas ankora trojuna, senbarba. Dum mi
tiame kuis en arbetao kvaza serpento, spionante
iun turkon, mi fermis la okulojn kaj meditis pri
1
oka = 11/4 kg., mezuro en Serbujo kaj Turkujo. R. d. t.
 184
Mara, pri hejmo. Kvaza staris i anta mi. Jen kiel
i tra la hejmo rapidas, preparas kaj al la panjo
faras agrablaojn. Post unu jaro estos anka la bap-
tado, se Dio donos felion. Por la popo mi preparis
trijaran prun-brandon kaj por lia edzino novan bu-
tukon. Agrable estis al mi meze de la krutao tiel
revanta. Pasis somero, pasis vintro, venis anka
printempo, kaj ni ricevis la filon. Se vi estus vidinta
lin, ja nigretainfanao, vigleca kaj forta, nu Kra-
ljevi Marko.1 Nun la maljuna panjo kvaza frene-
ziis. La avinoj en la vilao disputadis, u li si-
milas pli la patron, u la patrinon. Sed mi ridis al
la avinoj, mi havis la filon. Tiam ni akre kunkro-
iis kun la turkoj. Ni venkis kaj kaptis tutan aron
de la furiozaj psedoturkoj. Per dentoj finiis, ar
psedoturko estas pli malbona ol la turko. Ni kaptis
anka la junan Jussufbegon de Poega kaj kondukis
lin en nian vilaon. Pri li sciis la tuta Limlando. Li
batalis leone, malavarante e la kapon, sed li ne
zorgis pri pastra oro kaj servutula riao, lin logadis
virinoj. Pro virino li frenezius. Nek knabino a
virino restis de li sana usta islama sango de sia
patrino. Balda ke lin la niaj batmortigis. Mi savis
lin! Ho stulta mi estis, kia felio, ke li estis pereinta!
Sed mi diris al miaj: ,,Ne estu do malkurauloj!
Meze de la ebena kampo buu la turkojn, sed dum
li havas ne sabron nek pafilon, malkurae estus
mortigi lin kiel beston! Atendu! Venos anka por
li la nigra vendredo. Kiam ili hakos niajn militkap-
titojn, tiam ni hakos anka ilin. Sed sen juo, sen
estro ne konvenas". La turko estis en la vilao
1
Filo de 1' serba reo Vukain. Neniu sudslava heroo
estas tiom prikantita, tiom prirakontita kiom li. Lia nas-
kitago ne estas konata, sed certe estas, ke li vivis irkau
1380. j. en sia kastelo Prilip en okcidenta Macedonujo. Kra-
ljevi Marko estis la plej forta heroo sur la mondo, tamen
kun plej nobela kaj favora koro , precipe al la mizeraj
klasoj de ies popolo. Li mortis la 10. X. 1394. en batalo
kontra rumana vojevodo Miret. Fama kroata skulptisto,
Ivan Metrovi, plifamiis prezentinte Markon Kraljevi en
tiel belega skulptao, ke i estis primirata dum la internacia
ekspozicio en Roma (1911.) kiel ia miksao de la malnova
kaj nova epoko, kiel io granda, impresiga kaj ankora ne vidita. N. d. t.
 185
kvaza li e ne estas kaptito. Li iradis tra la strato,
kune kun endarmo, kantante. Je malbona horo li
ekvidis Maran. La turkido ekbolis, kiel oni rakontis
al mi. Balda venis ordono ke ni lin lasu liberan.
La sinjoroj interanis lin per la niaj, militkaptitaj
de la paao el Poega. Foje mi iris je ordono al
Ivani. Reveninte hejmen, oni diris al mi, ke en la
vilao estis ia arlatano, malgranda, straba, kaj li
kuracis homojn kaj bestojn, vendante iaspecajn
pomadojn. Mara diris al mi, ke in subaetadis i
tiu malgrandegulo per ia pomado, ke li irkairadis
la domon kaj demandis pri mi. Pri mi? Kian utilon
de mi? Dank' al Dio mi estas ja sana. Mi ne me-
moras pri li. La trian tagon, oni diras, ke li sian
komercaon aris sur fievalon kaj ekiris al mal-
supra Limlando. Mi in malzorgis. u ja ne estas
sufie da vagistoj tra la mondo? Mi travintris felie
kaj sane. Sed jen kuras la ordono, ke sinjoro ba-
nuso Petar Baka kolektas grandegan armeon kon-
tra turkoj. La vojevodoj kolektis iujn haramiojn,
kaj min destinis oni en trupo de Radmilovi. Mi
issate estis kisinta la filon kaj edzinon, ne defik-
sante la okulon de la infano. Alifoje mi kun plezuro
ekiradis al la batalo, sed tiun fojon io sufokadis mian
koron. Antasento, a io alia. ,,Milo dia mano vin
akompanu kaj revenigu", eksingultis mia edzino kaj
kunmetis la manojn irka mia nuko.
Banuso Petar ne estis avinstufulo,1 ar li po-
sedis ferajn dentojn. Ni batu kaj la turko rebatu, ni
rebatu kaj la turko forkuru! Petar, la banuso, pe-
ladis la friponojn, kaj ili forsaltetis kiel musoj anta
kato. Honeste ilin li baptigis, kvieta Limlando, kaj
ni kantante hejmen. Mi piediris tage kaj nokte. is
nia vilao estis ankora du horoj, multe estis da ni,
iuj haramioj. Mi rekontis la amikon el alia vilao.
,,Help' Dio, amiko!" ,,Dio helpu", rediris al mi amiko
timeme. ,,Kio estas, amijo, ke vi malrekte min ri-
gardas? Kiel fartas la gedomanoj?" ,,Nenion! ne-
1
Avinstufulo, kiu stufas avinojn per varmega fero por
ke i l i donu blankajn monerojn por nigraj tagoj. Al hajduko
plej granda ofendo. N. d. t.
 186
nion! malhumoreto. En la domo iuj sanaj!" ,,Do
dank' al Dio!", ekgojiis mi. Foriris la amiko kun
Dio, kaj ni al la vilao. Ni venis is la supro. Mara
forestas! Mirinde! Sed atendu, trezoreto, hodia mi
vin antairos. Tiam subite aperis anta ni ore,
la filo de nia vilaestro. ,,Per la nomo de Dio, viroj,
pli rapide!" ,,Kio estas?". ekkriis iuj. ,,Rapidegu
al la vilao! Turkoj el Poega la i matenon in-
vadis; ili forkondukis la brutaron kaj sklavojn!" Mi
frosttremis. ,,Kio estas, ore, je Dio?", ekdeman-
dis mi ekstaze. ,,IIi venis irka tagmezo kiel fulmo
el hela ielo iuj sur evaloj. Anta ili Jussuf, kaj
kun li tiu malgranda arlatano, jen, tiometa. Certe
la turka spiono. Kiom estis da brutaro en la domoj,
tiom ili forkondukis. Kaj tiu arlatano kondukis Jus-
sufon al via hejmo, Milo. Ili eniris. Kaj eksonis e-
mado el la hejmo. Ili eltrenis sangantan vian patri-
non etinte in teren kiel kadavron, dum la edzinon
kaj filon prenis sur evalon kaj kuru al la arbaro.
,,Salutu la heroon Milo", ekridis la arlatano, vi-
dinte min tone staranta. Post kelktempo ekbrulis
flame via domo. Ili mortigis la popon kaj lian edzinon,
detruis la preejon. Malbono. Malbeno!" Sango
disveriis tra miaj okuloj, mi ekblekegis kiel fu-
rioza besto kaj kvaza min vento portis, mi ekkuris
antaen al la vilao is mia domo. Brulruino! Mal-
plena, senhoma! Mi falis teren, sur la ruinojn de
mia felio! Mian koron irkaplektadis viperoj!
,,Mara! Mara! Filo! Kie vi estas, kie vi estas?
Nenio, nenio! Ve! Ho Dio! Peza estas via mano!"
Mi ne demandis pri la patrino la najbaroj akcep-
tis in en la domon, pri la turkoj mi demandis
pri la turkoj! Kiam ili venis? Kien ili foriris? En
najbara korto staris alligita evalo. Mi sursidis in.
Mi transsaltis la barilon kaj kiel freneza al la ar-
baro. Estis nokto. Super la arbaro la luno. Pelu
unu horon, du horojn. Mi konas la turkojn, ili ne
galopados la tutan noktor sen malrapidigi. Pelu tri,
kvar horojn senripoze, senspire. La sango elprucis
malsupren la vizago, branoj frapadis miajn van-
gojn. Mia cerbo turniadis. Mi kliniis al la evalo.
 187
i estas varmega, amas, iaj kolharoj flirtas, sed
i flugas, flugas furie igante kvietan noktaeron ven-
tego. Mi venis is la monta breo. Io eklumis anta
miaj okuloj. Fajro! Mi haltis. Ke mi vidu. Sube en
profundo sidas irka fajro la turkoj. Trinkas, krias.
Inter ili malgranda vireto. Certe la arlatano. Al la
arboj alligitaj la evaloj. Kaj malpoksimete en la
ombro? Jes, jes! Sklavaro. ,,Mara! Mara! Filo!",
plorkriis mi plenvoe, ,,jen min, jen!" ,,Milo mia!".
alkriis Mara. La turkoj saltis. Mi alcelis. Cak! Mal-
viva falis Jussuf. Ili sursidis la evalojn. Cak! pafis
mia malgranda pafilo, kaj alia turko falis de la e-
valo. Mi malprenis la kondukilojn, en la valon, en
la valon! ,,Ha vi, Milo!", ekkrietis tiu kripla ka-
najlo. Kaj lia pafilo ekflamis, kaj mia edzino falis
malviva. Mi flugis. En la pafilo ne estas kuglo. Sed
ve, la kanajlo ekprenis mian filon e la haroj. Li
mortigos lin. Ne. Li levas lin al la evalo. Li forra-
pidis, kaj la turkoj pro timo post lin. Mi venis is
la edzino! Malvarma! Sed la filo estas viva, kvan-
kam i l i forportas lin! Pelu! Post ilin. Al mi falis
la apo. Al la evalo malaperas la spiro. Mi eltiris
la tranilon por piketi la evalon en la ripon. Flugu
malsupren, supren. Flugante mi argis la pafilon.
Jen ilin, nun eliras el arbaro. Ha tio estas la arla-
tano, kaj tio i mia filo! Jes, jes: nu flugu, evaleto!
Proksime ni estas! Proksime. En pafinterspaco.
Atendu! Sed ve. La evalo levis sin, falis, elspiris.
Anka mi falis. Ili foriris sen postesigno. Ve, Kristo
Dio! Ili mortigis la edzinon, forportis la filon, sole
nokte resonas malica rido de tiu satano".
Haramio silentiis. Kelkduo da grandaj larmoj
aperis en liaj okuloj, sur grizaj lipharoj.
,,Sufie estas", almetis li ree, ,,pri io vi adis.
Dio scias, kie estas mia filo, mi post li signon ne
trovis. Jen do mi frapias en la vivo kiel akvo je
la bordoj. Sed se mi tiun diablon atingus, ekgrincis
la haramio, ,,per la dentoj mi lin disirus."
,,u vi pensas rilate al malgrandeta arla-
tano?", kun miro ekdemandis lin Jerko, ,,eble lin la
akvo forportis".
 188
us Pavlo venis anta la kastelpordegon.
,,Jerko frato.'", aldonis li mezavoe, kisinte la
junulon, ,,revenu Zagrebon, gardu Doran kiel vian
propran okulon. Adia!"
,,Mi in faros, frato!", rediris mallate Jerko.
,,Ni iru, Miloo, en la nomo de Dio!" La oficiro
kaj haramio sursidis la evalojn kaj forgalopis.
Dume Jerko longtempe sidis sur la tono ri-
gardante al tiu flanko, tra kiu Pavlo estas forfluginta.

XV.
irka Tri Reoj en jaro 1578. regis tre ura-
gana vetero. Frosto, kian la plejaaj homoj ne re-
memoris. Neo is la genuoj, kaj Ia flokoj disu-
tadis sin de l` ielo kiel el sako. Estis la oka ves-
pere. Tra la stratoj nek ia viva animo, kaj vere,
kiu kristano elirus el la hejmo dum tia malbona ve-
tero! La unuasono luladis la geburojn de la no-
bela urbo. Sed la domanoj de majstro Krupi an-
kora ne estis kuiintaj. La majstro sidis kaj bri-
ligis sinjoran oran kaskoirmilon sidante apud la
forno kaj observante per akra okulo la juvelojn e
la lucerno, dum apude sidis Dora legante al li la
vivon de sanktuloj el granda enkadrigita libro. La
knabino estis iomete pala, sed tamen aminda kaj
bela. Sur ia vizao ne videbliis malojo,, sed nur
sekreta melankolio. us i estis plenleginta la vivon
de sankta Agustino, la zagreba episkopo.
,,Sufie, filinjo, lasu sanktan Felicianon por
morga. Jam estas anka malfrue. Magda enfosiis
en sia kapkuseno. Frostas, ventegas. Iru, iru!" La
maljunulo observadis la sian trezoron okulangule
kun granda prizorgo. Sana i estas, jes. Sed kien
ia gajeca humoro? i malaperis post kiam la ju-
nulino trasuferis grandegajn tiujn turmentojn. La
junulino fermis la libron, leviis metinte in sur la
breton.
,,Jes, kara patro, prave vi diras", aldonis i;
,,min sono ekregas. Mi sentas min iom malforta.
Verajne pro la malbona vetero. Felian nokton,
 189
patro kara!", kaj i kisis la maljunulon sur la mano
dum li la knabinon sur la frunto.
,,Felian nokton, kara infano!"
Kaj Dora foriris al sia kamero.
Post kelka tempo ekfrapis iu per frapilo trifoje
sur la pordego de l' oraisto. La majstro ekmiris.
Kiu povas esti en la malfrua noktotempo? Li elme-
tis la kapon tra la fenestro kaj ekdemandis: kiu
dia estas?
,,Hejma!", rediris lin basa voo.
Rapide malfermis la oraisto la pordegon, kaj
la magazenon eniris alta, malafabla viro. La haroj
kaj longaj lipharoj estis surutitaj per prujno, kaj
li forskuinte neon, de la afpelto, etis in sur la
benkon.
,,Ho, u vi, amiko Ivan! Helpu Dio!", salutis
lin la oraisto prezentinte la manon al li. ,,De kie vi?"
,,Ladata Dio kaj bonan vesperon, kara maj-
stro", rediris la malafablulo, ,,mi rekte el Poun.
Preterirante vin mi ekvidis la lumon, do mi devis
eniri i tien, por ke mi iom forbabilu. Nek edzino
nek infanoj min atendas."
,,Fralo, mi scias!", respondis la oraisto.
,,Do jes! Brr! Malbona vetero. is la koro mi
malvarmiis."
,,E1 Poun do. Kiel do tie por ni?"
,,La proceson kontra Gregorianec relevos ni."
,,He vi relevu! Sed mi opinias, ke de tiu faruno
ne farios kuko", aldonis la oraisto balancante la
kapon.
,,Nekredema vi Tomo!"
,,Mi diris, ne retiros!"
,,Ke ni vidu! Tiam ni havas banuson."
,,Ha jes! Kiun do?"
,,Baronon Ungnad, oni diras."
,,Mirinde, lin. Kiel?"
,,Por ke la infano havu nomon."
,,Nu, kia li estas? Kion oni diras pri li?"
,,Ja tia ", levetis la alveninto siajn ultrojn.
,,is nun li estis generalo en Eger. Oni parolas.
ke la efduko favoras lin."
 190
,,u favoras?"
,,Oni parolas. Cetere li ne estas pura hejmido.
Stiriano, io tia."
,,Mi scias. Mi memoras pri maljuna Ungnad kun
granda barbo. Ivan a kiel oni lin nomis. Samo-
bor'ano, u ne?"
,,Li estis el Samobor. La patrao senrevene
foriris. Li ion garantie pruntis. Sed nun li certe
in resavos, kiam estas banuso."
,,Kaj kia li estos al ni?"
,,Oni ladas lin, ke estas decidema. Sed multon
vi ne esperu. Intrigulo, e intrigulo. Tiaj ne estas
favoremaj al la buroj, kaj Stjepko de Medvedgrad
ke farios vicbanuso."
,,Mi gratulas! Jen bela kanto por ni! Gardu nin
sankta Bla!"
,,Oni devas kunigi la fortojn, por ke la sinjoroj
ne atingu niajn apojn, ar alie malbono al la no-
bela urbo."
,,Jes, certe. Ili irkatranas niajn urbajn privi-
legiojn kiel oran cekinon. Mi timas. Precipe Stjepko",
finis pli vigle la oraisto.
,,Vi ne timu, majstro'', rediris la mal-
afablulo. ,,Probable min vi konas. Kion Ivan
Jakopovi ekpensas, tion li devas realigi. Jam
de longe pripensas mi pri tiu afero. Jam kiam la
formortinta Ambroz estis veninta en nia najbarao,
mi saumis, u tio estas forigebla. Mi diris al la
urbaj sinjoroj kiel oni devas. Ili do aprobe ekceptis
la mian proponon. Jes, je unua momento viva flamo.
Sed poste eniris en iliajn korojn malbenita envio,
kaj ili rajtigis Kaptolovion, ke li la tutan aferon
kontra Gregorianec administru. Li do enfosis sin
en formulojn kaj sentencojn, dum puran prudenton
post la fornon. Kaj ili elpelis vulpon. Kompre-
neble nun estas centoble pli malbone. Stjepko fa-
rios vicbanuso, kaj li nin malamegas pro nu
pro via filino. Dume Ungnad kompromisos al la
magnatoj en malgrandaoj, por ke ili cedu en gran-
daoj. La motoj efdukoj konvikiis, ke la spito
de la sinjoroj estas nefleksebla, tial ili sendis ilin
 191
la banuson, sed i tiu ne volas alie agi ol la volo
de princoj Ernest kaj Karlo. Mi adis pri tio en
Poun."
,,Nu", aldonis Krupi, ,,tio estas malnova guzlo.
Kiam vi estas dirinta al mi, ke venos banuso, mi
ekgoiis, ke estos eble pli bone, sed post kiam vi
diris al mi, kiel estas, mi vidas, ke io restos kiel
antae. Mi petas vin, kara sinjoro Ivan, mi volonte
rigardas iun entreprenon profunden, is ia koro,
u i estas pura kaj klara. Estas vero, ke kelkaj
niaj magnatoj malfavoras nin, tial ke ni ne volas
farii servutuloj, ar ni volas resti niaj sur niao.
Tamen estas diabla afero, seri helpon e fremdaj
generaloj; almena mi ne iras volonte en tiun ron-
don, kiom ajn parolados kelkaj urbaj sinjoroj".
,,Vere, vere", intermitis Jakopovi lian parolon,
,,prave vi diras, kara majstro. Sed kiam oni havas
anta okulojn pravecon, oni devas iri sur propra
vojo."
,,Kiel do?"
,,Tiel. Kiam mi defendas min kontra iu, de kiu
mi baraktas, mi seros helpon de la tria, dum estas
uste kaj oportune, sed neniam mi farios hakte-
nilo de la tria. Se mi liberigas min, mi esprimas al
li dankon por helpo kaj adia. Nur is tiam mi kon-
trastaros al la volo de la sinjoroj, is kiam ili ofen-
dados niajn privilegiojn, la oran bullon. Sed sub
stirian potencon? Neniam. Ni estas kroatoj."
,,Tiel estas farota. Tion anka mi diras."
,,Kaj je Dio kaj animo, tiel mi faros. E hareton
ne cedi al la sinjoroj, sed anka e hareton ne cedi
de nia rajto. Vi estas prudenta, saa homo, pli saa
ol multaj niaj sagaculoj. Vin rigardas la buroj, vin
obeas. Kune ni estas agontaj, mi plume, vi lange.
Kaj se Dio donos, farios tiu i nobela urbo, kio i
estis kaj kio i devas esti. Sed vi devas min sub-
tenadi, ar se nin oni submetos sub volo de l` si-
njoroj, tiam ve al ni iuj, sed pleje ve al vi, kaj al
via mizera filino. Stjepko uris, ke li devas veni
al vi, ar vi estas foriginta la filon de lia koro."
,,Sinjoro Ivan!", rediris bonanime Krupi, ,,Dio
 192
scias, ke mi estas senkulpa. Min doloregas, ke tiel
okazis. Mi preferus, ke mia filino aledziniis en
bura domo, fariinte edzino, patrino, ar al iu
viva en Zagreb estas konata, ke mi ne paradas. Sed
sinjoro Ivan, la homa koro ne estas kvietigebla kiel
timema evalo, mi do ne volas mian infanon tur-
menti. i mizerulino krom tio sufie trasuferis. Bon-
maniere mi parolis al i, kaj i estis kiel eble plej
antagarda, por ke ne fariu rea krio, kia estis an-
tae. Vi scias plej bone, sinjoro Ivan, kia estas za-
greba klao. Mia filino estas pura, in Dio scias.
i kvietigadis sian koron. Kio do? La amo eniis
ian koron, i in sufokas, sufokas, kaj la mizeru-
lino velkas anta miaj okuloj. Kaj juna Gregorianec
estas honestulo, pura kiel la suno. Mi konas la mon-
don, anka lin mi konas. Vidu vi, li foriris al la
milito, por ke ne estu reaj riproo kaj kolero de lia
patro. Memkompreneble mi demandis min multfoje,
kio farios de tio? Mi demandis min, sed respondon
ne trovis. Ke i edziniu kun juna aristokrato ? Mal-
facile, apena kredeble. i estas kontra moro! u
mi do povas lin forpeladi de 1' domo, kiam li estas
honesta, kiam li du foje savis ian vivon kontra
lia propra patro? Dio tiel donis, io estas en diaj
manoj. Mi ne estas kulpa, mi estas honesta za-
grebano."
,,Dio vin vidu! Kiu vin kalumnias pri tio, maj-
stro, kiu diras al vi, ke vi estas kulpa? Tiel okazis.
Mi nur vin de malproksime avertis, por ke memoru
vi, ke ni zagrebanoj havos diablan embarason kaj
ke la prudento estu atentota, ke oni devas agi sin-
garde anta ol nin la malbono ne trafos; ar la
io mi dirus, balda fulmo frapos, kaj ve, se i nin
trafos! Tial estu apud mi, agu kun mi, ke ni tiam
vidu, u ni estas indaj defendi kiel liberaj buroj
niajn liberojn, a u ni estas naskitaj por farii ser-
vutuloj. Sed estas malfrue, atendu min morga, tiam,
ni pluen priparolos. Vi mia, mi via, kaj felian
nokton!"
,,Vi mia, mi via, kaj ion por nia urbo. Bonan
nokton!"
 193
Ivan Jakopovi, ido de malnova zagreba fa-
milio, estis speciala homo en iu rilato. Kvankam
li ne estis nobelo, li estis fiera je sia bureco. Bura
braveco, fervoreco, malmola nefaligebla honesteco
Ornamis i tiun eksterordinaran viron; ankora pli
Jakopovi, de la naturo tre sagaca, estis ,,litera-
toro" t. e. instruitulo, ne nur kiaj estis patricioj de
liberaj urboj, sed efektive lertulo en juro kaj aliaj
sciencoj, kiome i l i tiutempe ekzistis. Li do kunigis
la tutan sian scipovon, por glorigi sian naskiurbon,
por defendi iajn privilegiojn, kaj la nobelan urbon
disfamigi. En tio helpadis lin lia malmola, nefali-
gebla volo, eksterordinara elokventeco, kaj senin-
dulga trobraveco. Li havis nek infanojn nek edzi-
non, kaj tamen estis rigardata kiel riulo. Li estis
en vira ao kaj sanega, sendifekta kaj senpasia. La
tuta lia riao, tuta sciado, tuta sano estis al li nur
ilo, por atingi unu celon la felion de sia patrujo.
La samburoj rigardis lin kiel ian vivan miraklon,
kiun ne ekloadis la butikista genio de la iamaj
buroj.
La magistratanoj kompreneble ne estis al li kore
amikemaj, ar ili tre sciis, ke Jakopovi rigardas
iliajn fingrojn, kio estis tre enua afero. Sed vidinte,
ke la popolo inklinas lin, ke li estas en korporacioj
rigardata kvaza ,,dio", kaj ke ne estas pli bona
defendanto al la urbo ol Jakopovi, ili riverencis
lin, kiam alie ne estis. Sed la magnatoj mem for-
gesis anta Jakopovi sian perforteman karakteron,
respektante lin kompara al si, ar li sciis diri la
veron en iliajn sinjorajn lipharojn senkomplimente,
senfigure. Ili tre sciis, ke Jakopovion ne kvietigos
nek dola sinjora vorto, nek ekstaziga rido, nek
abunda festeno; sciis ili, ke tiu i viro klopodas nur
akran prudentecon, honestecon. Tial ili malamegis
lin kiel vivan antikriston, tial ili respektis lin kiel
nekurbigeblan honestulon.
Jakopovi sufie trairis la mondon, li estis
multan fojon en Poun, Praha kaj Wien. Li kona-
tiis kun reaj korteganoj, kun la kortego mem, li
 194
sciis e pri tio, kiel aliaj buroj defendas sian rajton.
Vidinte li la eneralan tumulton kaj ekscitecon
de la nobelaro, sciante, ke dum ekstera danero ne
povas dari la interna malpaco, li foriris Pounon
por vidi, kio estas. Kaj rapide li informis sin, ke
rapida Drakovi penas pacigi la efdukojn kun :
kroata nobelaro, sed li bone sciis, ke tio por Zagreb
bona ne estos.
,,Nun estas la fortoj kunigotaj", diris Jakopovi,
decidinte malkae defendi la liberojn de sia urbo
kontra enerala atako.

XVI.
La kroatoj ricevis banuson. La efduko Ernest
malfacile estas decidiinta por redoni al la reo-
lando malnovan i tiun honoron, pensante, ke jam
venis la tempo, ke la landon ekregu generalo, u-
ronta nur al la reo sed ne anka al la popolo. Sed
kiel ajn la turka superforto ekbruligis jam la ungojn
de la s t a t u s, tamen ili ne forgesis sian malnovan
rajton. Saa do kortegano Drakovi decidigis sian
estron, ke li donu al Kroatujo la antikva moro
efon, aldoninte: ,,Ke oni povas banusigi fidelulon,
obeemulon, plenumonta nur la volon de lia princa
moto." Je unu fojo kuris la famo tra la reolando,
ke fariis banuso de la reolandoj Dalmatujo, Kro-
atujo kaj Slavonujo lia barona moto Krsto Ungnad
de Sonnek kaj Celje, generalo kaj ambelano de
lia imperiestra kaj rea moto. Al tio la popolo tre
miris. Pri Ungnad oni malmulte adis, pri li uste
neniu pensis, en Kroatujo ja e oni ne sciis, kia
estas i tiu viro. Devene li estis Stiriano, homo de
fremda sango, oni do ne estis timota, ke lia koro
ekflamos por antikva kroata rajto. Sed Ungnadoj
posedis bienojn anka sur i tiu flanko de Sutla jam
de nememorebla tempo, ili estis e ,,enartikulitaj".
Kroatoj do ne povis diri, ke al ili oni trudas je forma
vidpunkto fremdulon kiel banuso. Plie estis Ba-
kaoj grandaj amikoj de Ungnadoj. Krsto mem estis
nur militisto generalo. La pli grandan parton
 195
de sia vivo pasigis li ekster Kroatujo sur evalo
a sub tendo. Zorgante nur pri militista disciplino
kaj obeo, malmulte sciis li pri liberoj kaj privilegioj
de la reolando, sed nur pri volo de lia princa
moto, kaj alian leon oni ne bezonis. Li estis anka
vidvo, liaj filinoj vivis en Karniolujo e la paren-
caro, dum li la komando vagadis tra la mondo,
atakadis kaj malatakadis, trinkis kaj etis la kubojn.
En jaro 1578. estis komandestro de la imperiestra
garnizono en Eger. Tie li sidis kaj senokupiis kap-
tante fiojm kaj pafante skolopojn. Mire kroatoj ri-
gardis, ekadinte, kian banuson al ili oni destinas,
pli mire rigardis Ungnad mem; e en la sono li
ne estis esperinta tian honoron. Li do forlasis la
etkubojn kaj vinon, skolopojn kaj fiojn, kaj al
Kroatujo gaja ekiris. Dume Kroatoj diris: dank' al
Dio, ne pridemandante kia li sed nur ke li estas
banuso.
En la tago de sankta Agata, la virgulino kaj
martirino, tio estas la kvinan tagon de la monato
Februaro 1578. estis definita efkunveno de la si-
njoroj kaj nobelaro de la tuta reolando, por ke
estu instalata la antikva, solena moro la nova
,,longe deziregata" banuso. En Zagreb estas jam
venintaj la imperiestraj komisarioj: la efepiskopo
Guro Drakovi kaj lia sinjoro moto Kristoforo
Kinigsberg. La magnatoj kaj malalta nobelaro are
kolektiadis. La deputatoj de upoj (komitatoj) kaj
urboj alrapidis sub siaj standardoj, dum la banusa
kavalerio etendis sian tendaron sur la Tridekon-
placo (limimpostejo) a ,,Harmica". Nova episkopo
Ivan Moslavaki regaladis la nobelaron tagon post
tago. La sagaca Drakovi estis serena kaj gaja,
argumentante al la plej obstinaj magnatoj, ke nun
estas io bela kaj bona, kaj ke la privilegioj de l'
nobelaro staras sur pli firma fundamento, ol la pre-
eo de sankta Stefano. La nova sinjoro banuso ke
anka estas kroata magnato, kiu scios defendi la
rajtojn de la patrujo, dum aliajn altrangulojn ke la
parlamento lavole elektu, ar de iliaj princaj motoj
Ernest kaj Karlo estas firma volo, ke al la k 1 a s o j
 196
oni entute konservu ilia rajto. Oni trinkis, manis,
kantis; io estis serena, gaja, ie oni adis: ,,Vi va t
b a n u s ! " Kvankam estis kreviga frosto, ke e gla-
cikandeloj pendis sur zagrebaj tegmentoj, vitis la
urba juisto, dikventra Ivan Teleti kvaza dum
rikolto. La rea urbo Zagreb devis doni ,,la privi-
legio" de ora bullo al iu nova banuso, rostitan
bovon kaj sufie da pano. Tial la zorgema juisto
aetis de Mato Verni kornhavan koloson je sep
hungaraj florenoj kaj sesdek du denaroj, mendante
e majstro Nijo Tihodi da pano je sepdek ok de-
naroj. La urba standardo estas rebonigota, la
sceptro de 1' urba juisto rekolorigota, plie la urbaj
losiloj origotaj, kiujn oni al la banuso prezentos,
la urbaj pafilegoj rebonigotaj, kaj nova forno en
urba domo, kie la banuso estos loonta, starigota.
Sekve estis da okupado en iuj flankoj, kaj io,
io i falis sur la mizeran juiston. ,,Estos ankora
pli da tiaspecaoj", diris la juisto, la banuso e
favan denaron ne havas, dum lia armeo malsatas
kaj soifas. Oni devas liverigi la nutraon, la ora
bullo tiel ja diras, tiam do estas preferinde malavari
al nova banuso, ar li povas esti gravega helpo al
la urbo". Sinjoro juisto de la nura zorgo nek manis
nek trinkis. Sed la urba notaro Nijo Kaptolovi
vitis anka senkompate. Li enigis sin en sian am-
breton, losinte post si la pordon, por elarpenti
latinan o r a c i o n per kiu li salutos la sinjoron ba-
nuson. Kvar plenajn paojn li estis jam ete skri-
binta, kaj finita nur la kapo de l` oracio, kaj la re-
torika vosto? Hu! Jam du plumojn li estas tramor-
dinta, kaj sankta Spirito ne venas! Fine sinjoro ka-
pelano alkovi alfliikis al i la voston. Sed ne nur
li konsumadis la inkon por gloro de Sonneka ba-
rono. Lia pastra moto kanoniko uro Wyrffel glo-
rigis nekonatajn verkojn de sinjoro Ungnad per
ladkanto de nadek safikaj strofoj.
Kompreneble ke en nobela urbo estis da ias-
peca parolo.
La bakistino Tihodi rakontis al Magda, kiu denove
trankvile sidis en sia budo, ke ia kara Nijo fakte
 197
knedas la panon por la instalo. i adis e pri tio,
ke la banuso eniros la urbon sur araba blankevalo,
kies kolharoj estos per pura oro plektitaj.
Sinjorino Frey estis pleje okupata. i traflu-
gadis la stratojn kiel senkapa muo, i tie klais,
tie babilis, do de ie plena sako da novaoj.
,,Ho kara aminjo!", ekklakis i invadinte fru-
matene la magazenon de afranieva, ,,bonan ma-
tenon kaj bonan sanon! Se vi vidus la paradon, kiu
estos al nova banuso! La bovon oni jam aetis, dum
la pano estas jam bakata. Por pafilegoj ili bezonas
dek funtojn da pulvo, i estos komedio! Je Dio
mi timas. Kiam tiel pafas la granda pafilo, mia koro
kiel tintilo klakas. Plie oni diras, ke la nova banuso
havas mantelon de delikata silko, kaj sur i puraj
steloj."
,,u vere!", ekmiris ebrieta afranieva.
,,Jes, diablon!", ekkrietis malgranda afrani
enirinte la butikon, ,,pri kia silko vi sonas! apon
de ursa felo, mi diras al vi."
,,Sed in diris al mi mia maljuna", rediris
Freyeva, ,,li en la loejo de 1' banuso, en urba domo
fiksis en pordojn novajn najlojn. Li diris anka al
mi, ke nova banuso estas nigra, alta viro, kaj ke
li tre volonte manas rostitajn fiojn."
,,Ha jes!", forskuis la malgranda butikisto,
,,ursan felon, mi diras ree al vi. Kiel alta, kiel nigra?
Malgranda, blonda li estas. Ni urbaj sinjoroj scias
pli bone pri tio."
,,Sed adu, Andrija!", ekmurmuris la butiki-
stino. ,,Aminjo Freyeva devas pli bone scii pri tio.
ia maljunulo adis pri io i, fiksante la najlojn.
Ne parolu al mi malsae."
,,Nu jes, edzinjo! Sinjorino Frey prave parolas.
Alta, nigra kun oraj steloj!", obeis la butikisto sian
trofidelan kamaradinon.
,,Domao, eterna domao", ekklukis ree la naj-
listino, ,,ke Grga okolin el la urbo malaperis, li
scius ion precizege rakonti. Li estis kapeto, u ne?"
,,Jes, jes!", jesis la butikistino, ,,saa kapeto.
Kien li do malaperis?"
 198
,,Gardu nin Dio de la malbono. Sed de tiu
tempo, post kiam li foriris al Medvedgrad, viva
animo lin ne vidis", grave intermetis la najlistino.
,,Tion sciu sankta Dio mem. i ne estas pura afero,
ne. Oni diras, ke li sur nigra kaproviro al Klek for-
rajdis. Gardu nin sankta kruco", krucosignis sin la
avino.
,,Domae, li estis bonulo. u ne, kara Andrija?"
,,Jes, bonulo!", rediris la butikisto.
,,Nur kelkan fojon li troe trinketis da vino",
diris la najlistino.
,,Ho anka da brando, anka da brando!", al-
metis la najlistino.
,,Jes, da brando!", jesis la butikisto.
,,Ankora nun uldas li al mi du denarojn, tiu
drinkulo!"
,,Grga dum nokto anka etkubis kun muske-
duloj", aldonis la najlistino.
,,Sed de kie la mono al li?", intermetis la bu-
tikisto.
,,Prave vi diras, amiko Andrija!", fervoriis la
najlistino, ,,de kie la mono al li? Sed ke mi diru
vin. Li faris oron, kaj la diablo helpu al mi sankta
Bla kaj la diablo helpis al li. Li estis nigra stu-
dento, tio i estas."
,,u vere!", ekmiris la butikistino.
,,Li ke faris oron!", ekmurmuris majstro An-
drija karesante sian ventron. ,,Moto magistrato
lasis rompi la pordon de lia butiko. Kaj kion oni
trovis? Kion? Tri rustitajn razilojn, du potojn da
leporgraso, kaj malnovan pelton. Kaj da oro jen nek
tiom!"
,,Sed, Andrija, vi stulta kapo", ekkoleriis a-
franieva, ,,adu, ke aminjo Frey diras, ke li estis
nigra studento!"
,,Nu jes, jes edzinjo! Nigra studento!"
,,Anka fripono kaj trompisto li estis. P u n c-
t u m", finis la najlistino. ,,Sed, mi petas iom da
brandeto. Ha, i varmas. Dankon. Frostas, la nazo
povus defali. Adia aminjo, adia amiko. Jen, vidu",
sin turnis i en la pordo, ,,Grga estis fripono. Mal-
 199
felian Doran, kiel li ofendis in, honestan knabinon.
Kaj la juna sinjorido Gregorianec bela viro, u
ne? Forlasi la knabinon tiel, kiel malplenan glason.
i tiuj viroj, i tiuj viroj viva peko dum ni
mizeraj malfeliulinoj."
,,Jes, la viroj estas viva peko", kapjesis afra-
nieva.
,,Viva peko!", eksonis afrani malfacile ekspi-
rante. Dume la najlistino forrapidis tra la neo por
elspioni novajn novaojn tra la urbo.
En la strato i renkontis sin kun la longulo
uka Garuc, kiu staris kaj senkompate batis gran-
dan tamburon en la rondo de estimataj metiistoj kaj
vigla junularo. Freyeva haltis kaj adis, kiel Garuc
en la nomo de moto magistrato al iu kaj iujn
sciigas, kiel morga estos solena instalo de l i a
moto sinjoro banuso, kaj ke estas treege malper-
mesite en tiu tago etadi balaaon kaj veradi lesi-
vaon sur la straton, kiel estis kutimo en nobela
urbo, ar tiamaniere tre facile oni povus multeko-
stajn vestojn de la sinjoroj magnatoj difektigi kaj
malbonigi.
Aperis anka la kvina tago de la monato Fe-
bruaro en jaro 1578. Tra zagrebaj stratoj svarmis
multega popolo u de alta u de malalta gento. La
pafilegoj tondradis, la sonoriloj sonoradis. La neon
la popolo ne atentis. La etegmentao de iu domo
estis tro ornamita per la popolo. La pafilegoj ton-
dradis, la sonoriloj sonoradis. La banuso venas
venas la banuso! e Kamenita vrata staris la urbaj
sinjoroj: la dika Teleti, tenante la origitajn losi-
lojn, Andrija afrani a s s e s o r o, tenante la stan-
dardon kun tri turoj, korporacioj, kaj anta ili kor-
poraciaj majstroj, vestitaj en manteloj kaj tenante
bastonon kun ora pomo. Inter i l i promenis tien reen
s-ro Nijo Kaptolovi, zonita per mallonga sabreto,
tusetante kaj mallate ripetante sian faman p e r o-
r a c i o n. En tiu rondo staris anka malproksimete
la estro de forista korporacio Bla takor, kaj
apude meditema Ivan Jakopovi, la deputato de
urbo Zagreb.
 200
,,Sinjoro Ivan!", ekovis la seruristo per la ku-
buto la literatoron. ,,Vidu, kiel oni krias kaj akla-
mas. iuj estas gajaj, kiel je Kristnasko. Mi ne bone
vidas en tiu malhela akvo. Je Dio, vi estas saa
kapo, diru al mi sincere, u i tiu tago estas la lo-
silo al nia felio?"
,,Hm!", rediris Jakopovi, ,,kiu scias, kio estos
morga. Ni iru por vidi. iaokaze estas bezona pru-
dento kaj konkordo."
,,Jes, jes! Mi diras, la animon en sin, sinjoro
Ivan! Ke ni vidu. Pli bone estas, se oni e la fino
ridas", aldonis serioze takor.
,,La banuso, venas, iras la banuso!", resonadis
tra la popolamaso. Trompetoj trompetis, tamburetoj
sonegis. Vivat banus! kriadis la popolo. Kaj la
procesio proksimiis al Kamenita vrata. Antae si-
njoro protonotaro Mirko Peteo sur flama nigra e-
valo, tenante ruan silkan standardon, kaj sur i
blazonoj de l' regno: Dalmatujo, Kroatujo kaj Sla-
vonujo. Post li rajdis cento da banusaj kavalerianoj
en bluetaj manteloj. Post ili vicigis sin la deputatoj
de upoj (komitatoj) kaj urboj sub siaj standardoj
iuj evale. Poste venis deko da imperiestraj trum-
petistoj kaj dek tamburistoj sub plumapeloj evale,
post la muziko alta vitra veturilo kun imperiestraj
komisarioj, kaj post ili la nova banuso. Flama
blank-evalo kun nigra stelo sur la frunto lin portis.
La kolharoj de 1' evalo estis longaj, interplektitaj
per oraj fraoj. La surbrusto de 1' evalo estis el
ovala jaspistono, kaj en i engravuritaj arabaj li-
teroj. La evalo estis per linfelo kovrita. Vigle ba-
lancadis la kapon la blanka evalo, petole ludadis
iaj maldikaj piedoj sur la tono. La banuso mem
estis viro malgrandeta, korpulenta. Lia vizao ronda,
sed plena da sulkoj, oni dirus: inerta. Flava barbo
malleviis is la brusto, dum super la senesprimaj,
grizaj okuloj eliadis densaj blondaj brovoj. eroan
aspekton kaj tenadon li ne posedis. Li inerte faligis
sin en sia alta, pinta selo, kvaza lin la tuta parado
enuas, nur kelktempe li elreviis kaj opstinece levis
la kapon, kiel kutime faras altranguloj kun malalta
 201
sao. Lia vesto ne estis kroata. Sur la kapo sidis
ronda brilanta kasko kun ora irmilo, dum super la
kasko flugpendis blanka kaj rua plumo. Sur lia
brusto brilegis fera kiraso kun oraj kojnoj, dum la
kirason frapetadis medalo kun portreto de la impe-
riestro Rudolfo II. La glavo kaj zono estis enkadri-
gitaj en delikata arento, dum malsupren lia dorso
malleviis ursa felo. Strange aspektis tiu i rueta
malgrandeta kirasulo inter la brilanta aro da riaj
magnatoj, evale akompanantaj la banuson. Kegle-
vioj, Bakaoj, Drakovioj, Malenioj, Gregoria-
necoj kaj aliaj sanegaj kaj malafablaj herooj kroataj,
utitaj per oro kaj juveloj, almilitis la rigardoin de
1' scivolema popolao.
Anta Kamenita vrata la banuso haltis. La pa-
filegoj ektondris. La juisto prezentis al li la orajn
losilojn, en la rondon anta la banuson ekpais.
tremante kaj pala, longulo Nijo Kaptolovi. Du
foje ektusis, tri foje riverencis kaj per la lango
kaptis la faman Ciceronon:
,,M a g n i f i c e, e g r e g i e , s p e c t a b i l i s
d o m i n e banuso! Kiam foje en antikva tempo fama
heroo Herkuleso staris sur vojkrucio, du vojoj
estis anta li; unu facila kuranta al abundaj, frukto-
donaj kampoj, kaj la alia kruta, utita per dornoj
kuranta al alta supro "
Ungnad komencis malkviete palpebrumi.
,,al alta supro", darigis Kaptolovi iom kon-
fuzita. ,,Tiu abunda kampo estis la vojo de lukso,
dum tiu kruta supro la vojeto de virteco. Mi do de-
mandas, g l o r i o s e p r o r e x n o s t e r , 1 kiu estis
tiu Herkuleso? u i estas pridemandota, kiam mi
rigardas vian altkreskan korpon, vian malluman
heroan okulon? u i estas pridemandota, u Her-
kuleso ekiris la krutan vojon de virteco, kiam ni
jen per niaj propraj okuloj rigardis, kiel via moto
bonvolis surgrimpi i tiun nian malnovan Gri-
monteton?"
Ungnad ne estis tro inklina al latinao, sed li
1
Ho glora nia vicreo.
 202
tamen tiom komprenis, ke li la figura p e r o r a c i o
fariis de malalta alta viro, ke li ricevis anstata
grizajn je unu fojo nigrajn okulojn. Por povi pluen
darigi sur kruta vojeto de zagreba virteco, li mal-
longe abruptis:
,,Bene! Bene!", ekpikis la evalon kaj ekra-
pidis antaen kun la nobelularo. Kompatinda Kap-
tolovi staris kun malfernita buo, is kiam lin la
kunpuio ne kuntrenis kun si al la supra urbo.
Anta delegitoj de zagreba kapitolo, anta la
tuta komunumo da sinjoroj kaj nobelularo kroata
metis barono Krsto Ungnad la dekstran sur sanktan
Evangelion, urante al la popolo, ke li defendos la
privilegiojn de la regno. Tri foje oni levis lin supren,
kriante: ,,V i v a t b a n u s!" kaj Kroatujo havis
sian banuson. Ungnand komence en miro rigardis,
kion oni faras i tie, ar li dum vivo neniam similan
estis vidinta. Sed kiam la famaj s t a t u s et or-
d i n e s komencis elekti la funkciulojn, unue kiel
vicbanuso Stjepko Gregorianec, poste la ceterajn,
kiam en longaj latinaj oracioj komenciis diskuto,
kiamaniere plibonigi la felion de 1' kompatinda pa-
trujo, komencis Krsto oscedi, dirinte al sia oficiro,
Melkior Tompa de Horova:
,,Mi estas malsata. Morga pluen, por hodia
sufias!"
Gaje aklamis la nobelularo, disiante al siaj
kasteloj.
,,Ni venkis!", de ie estis adebla, ,,Grego-
rianec estas vicbanuso."

Bonhumore, latvoe festenis la popolo irka

rostita bovo sur ,,Harmica"; pli gaje festenis la si-
njoroj tra la kasteloj. e sinjoro preposto Nikola
elniki estis hodia eksterordinara festeno. Fronte
la tablo sidis la nova vicbanuso malafabla Stjepko
Gregorianec en ria vesto de rua veluro, e lia
zono lara sabro. Hodia estis li eksterordinare
bonhumora, liaj mallumaj okuloj flamis, iu vejneto
al li ludis. Apude sidis la trezoristo Mihajlo Konjski,
la juisto Bla Pogledi, kanonikoj iprak kaj Vra-
 203
mec kaj aliaj nobelaj sinjoroj. Sed je miro e tiu
i tablo sidis anka la urba juisto Teleti, notaro
Kaptolovi kaj literatoro Mato Verni. La sagaca
Niko elniki volis kunigi burojn kaj magnatojn,
por ke ili eble jam unu fojon interpaciu.
Sur grandega tablo vaporumis rostita afido.
El altaj vitraj kruoj briletis la oro de kroata vin-
berbrano. La lingvoj kuris al la sinjoroj senene,
oni tostis, kantis, ercis kaj e sufie maldelikate.
Sole Stjepko parolis malmulte, kaj trinkis multe.
Je unu fojo saltis Gregorianec:
,,Vere, uste bela afido, akvo venas al mi sur
la dentojn, observante in. Tiel same estis al kelkaj
kaj kelkaj, kiam ili observadis mian Medvedgrad,
sed nun estas al tiu i litanio amen."
,,Je Dio, m a g n i f i c e!", komencis lin kvietigi
la dommastro, rigardante la burojn.
,,B e n e, b e n e r e v e r e n d i s s i m e!'' redi-
ris la vicbanuso, ,,mi estos trankvila. Sed mia ho-
norinda amiko, jen, ni estas multaj, dum la afido
estas malgranda, kaj mi estas diable malsata, mi
ja la tutan Zagrebon formanegus. Kial vi pli pre-
fere ne rostigis tutan bovidon, estas ja sufie da ili
en Zagreb, u ne sinjoro juisto Teleti?"
,,Dank' al Dio ke ne ekzistas lupoj en nia libera
urbo!", rediris agrene la urba juisto.
,.Ho sinjoroj esu", saltis Vramec, ne venenu
la dolan donacon de dia mano per malama veneno.
Paco kun vi!"
,,Jes, prave, pastro mia!", ekridis ebrie la vic-
banuso. ,,Ni manu, trinku! Sed jen, mia tranilo
estas malakra! Ej urba juisto! pruntedonu al mi
vian sabreton, por ke mi distranu la afidon, por
alio i tiu tranileto sen tio ne uzas! Nu! Dume via
p o e t a l a u r e a t u s Kaptolovi parolu al la a-
fido nekrologon!"
,,Ha! ha! ha!", ekridis la nobeloj.
,,Donu do la sabreton! Donu nu, mia Teleti!",
levetis sin la vicbanuso.
,,Kvankan estas i malgranda, i estas akra,
m a g n i f i c e " , levis sin anka la urba juisto, ,,vi
povus ektrani vin."
 204
,,Donu la sabron!", furioze ekkriis Stjepko, ,,por
kio sabro al tiuj butikistoj?"
La butikistoj tuj montros al vi", ekkoleriis
Verni.
,,Kion? Ho! ho! u tiel? Vidu, vidu! Do anko-
ra minacas al mi i tiu zagreba fibesto? Sed u
vi scias, ke mi estas vicbanuso? Aleno, martelo,
kudrilo, jen estas por vi malkurauloj!"
,,Stjepko!", prenis lin e la mantelo Konjski.
,,Ah kio Stjepko!", liberigis sin la vicbanuso,
,,jes mia koro ekboliis; nun mi estas sinjoro, nun
mi baptos tiujn i makleristajn friponojn la mia
sinjora volo, jes, mi e forbrulos tiun ilian kavan
vespujon pro iuj iliaj malnovaj pekoj."
,,Tio estas perforto s u b s a l v o c o n d u c t u !
Tiel agas rabisto'", malkvietiis Verni, kaptinte
sian sabron.
Tra la vizao de Gregorianec fulmo ekflamis,
la okuloj ekbrilis.
,,Rabisto, vi diras, fripono!", ekkriis li senvoe,
,,vi, vi estas rabistoj, vi forrabis mian filon, jes la
filon, jes la filon, ho vi sklavoj! Atendu fulmo
vin! " kaj Stjepko prenis la kruon, eksvingis kaj
kun tuta forto etis in kontra urba juisto. Sed
i tiu pli rapide estis deturninta la kapon. La kruo
brufrapis la muron, dispecetiis en cent pecoj dum
ora vino spruce makulis la timigitajn gastojn.
En tiu momento ekfulmis la sabroj. Estos da
sango! Nun la gastoj interatakos sin.
,,Paco kun vi!", ektondris elniki. ,,Tiu i
domo estas de l` paco, sed ne rabista groto. En-
ingigu, sinjoroj, la sabrojn kaj hontu, redonante al
mi domaon por la amo! Magnifice, mi ne sciis,
ke vian spiriton eklois malpura fantomo, dume vin,
urbaj sinjoroj, mi petas pardonon pro tio, ke vi estis
sub tiu i tegmento ofenditaj!"
,,u anka vi tiel?", ekridis la vicbanuso,
,,B e n e! Iru ni for el i tiu pastra nesto. Kaj al vi
zagrebanoj, mi uras per viva Dio, akre mi venos.
A mi, a vi!"
Kaj furioze forlasis la vicbanuso kun aliaj no-
beloj la kanonikejon.
 205
Post mallonga tempo komunikis la magistra-
tanoj al estimindaj buroj, kio okazis sur kapitolo.
Ne malmulte malkvietiis la urbo.
,,Fermu la urban pordegon!", ordonis Jakopovi.
,,Sed sinjoro banuso diris", rediris la juisto,
,,ke i estu dum parlamentagado tage kaj nokte
malfermita."
,,Fermu la pordegon", reis Jakopovi, ,,je mia
respondeco. En tiu i urbo ni estas mastroj, kaj mi
estas via deputato en parlamento. Dirigu al la bur-
oj, ke ili restu maldormaj. Zorgu ke nokte estu
armeo en la urbo."
,,Bene!", diris la juisto, ,,fariu la via. Vi
estas nia deputato. Anta io fermu Kamenita vrata,
kaj la losilegon konservu la senatestro Petar
Krupi."
La pratempa kutimo ne konservadis nokte en
Zagreb la losilegojn de urbpordegoj la lugardistoj,
sed lavice la urbaj senatanoj a buroj, tial anka
i tiun fojon sendis la juisto la losilegojn al la
maljuna oraisto.

Estis irka la deka nokte. La luno flugpendis

super Kamenita vrata, kaj ia lumo brilegis je glacio,
kiel je juveltono. En la urbo io kvieta kaj tran-
kvila. Sole de ,,Harmica", de tendaro de la ebriaj
banderiistoj estis adeblaj krietoj kaj krioj.
,,Kara patro!", diris Dora, ,,jen mi preparis al
vi la losilegon, lampon kaj silikon, se estus necese
malfermi la urbpordegon. Kaj jen estas la mantelo
kaj apo, ar estas kreviga malvarmo. Gardu vin,
je Dio, kaj nun bonan nokton, kara patro!"
,,Bonan nokton al vi, kara Dornjo!", rediris la
oraisto, kuiinte sur la benko en sia magazeno.
Feliege ripozis anka la imperiestraj muskeduloj
en la gardistejo sub Kamenita vrata, kiuj estis ho-
dia sub komando de kapetano Bla Pernhart i
tie postenigitaj.
Je unu fojo oni adis anta la pordego pied-
batojn kaj bruon. Oni komencis forte frapadi de
ekstere la urbpordegon. La dekestro Ivan Un-
 206
reuter saltis por veki la oraiston. Li ekkuris al lia
domo kriante: ,,Ho majstro! Vigle! Oni frapas la
pordegon!"
Post mallonga tempo eliris el la domo la malju-
nulo Petar, vestita per mantelo, portante grandan
lumilon.
,,Kiu dia estas?", ekdemandis Krupi.
,,Malfermu! La parlamentanoj s u b s a 1 v o
c o n d u c t u de lia rea moto", resonis de ekstere
la nekonata voo.
La oraisto malfermis la urbpordegon. La laraj
flankoj disiis, kaj en la urbon invadis areto da fu-
riaj rajdistoj, iuj portantaj flamajn torojn, kiuj
per sanga lumo lumigis la blankan neon.
En unua momento Krupi ektremis. Li rekonis
la estron de la aro Stjepkon Gregorianec kaj sian
najbaron Mihajlon Konjski. Sed balda li rekon-
sciiis.
,,Bonan vesperon kaj felian nokton! via
moto!", kliniis la maljunulo anta Stjepko.
,,Kial do vi fermas la pordegon, malkurauloj?
Probable ke vin iu ne fortelas? u vi ne adis la
ordonon de 1' banuso? Kaj kiu vi estas, homo?",
ekdemandis maldelikate duonebria Gregorianec.
,,Petar Krupi, oraisto, je servo al via moto!",
rediris trankvile la maljunulo.
,,Ha! ha! u vi, maljuna kanajlo! Vi la patro
de tiu publikulino, kiu ensoris mian filon! Ha bone,
ke mi vin atingis, ido de hundo! Nun al mi vi ne
forkuros! Jen al vi la pagon, diablo!", ekkriis kva-
za furia la vicbanuso, frapinte per la pugno la ma-
ljunulon sur la vizao, ke lin la sango kovris. La
furiulo saltis e de la evalo, ekprenis la oraiston
e grizaj haroj, trenante kaj frapante lin kiel mutan
beston.
,,Ve! Ve! Je diaj vundoj! Helpu! Mi pereos!",
ekemis la mizera maljunulo. Senkonscie klinis li
al la tero, dum rueta sango ekmakulis la blankan
neon.
,,Knaboj ekfrapu anka vi!", sin turnis la vic-
 207
banuso al siaj homoj, ,,pro i tiu fihomo pereis du
viaj kamaradoj Ivjo kaj Lajo! Venu vin!"
Kiel deenigitaj hundoj saltis la servistoj por
piedpremi la maljunulon.
,,Mortau, malkuraulo!", ekkriis unu, eksvin-
gis per hakilo por dehaki la kapon al la maljunulo.
Sed kiel leono sin etis sur lin la dekestro Unreuter,
kaptis lian manon kaj luktego komenciis.
,,A1 helpo!", ekkriis la dekestro.
us aperis de 1' oraista domo virino, vestita
en blanka nokttualeto. i flugis kiel fulmo, tremis
kiel vergo. Nudaj etaj piedetoj dronadis en la neon,
luksaj haroj malleviis malsupren la ultroj, dum
sanga ardo de 1' toroj malkovrigis teruron sur vi-
zao de 1' junulino.
Kaj i ekvidis la sangantan maljunulon.
,,Patro!", ekkriis i. ,,Jesuo! Mario!" Kaj sin
etis teren al la patro.
,,Ha!", ekgrincis Stjepko subite ekvidinte la
knabinon, ,,tio estas tiu publikulino. Ej servistoj, buu
la serpenton".
,,For!", ektondris forta voo, ,,enviciu vi mus-
keduloj, pretigu la pafilojn!"
Stjepko ektimis. Kvardek muskeduloj subite
elkuris el la gardejo sub komando de kapitano Pern-
hart, alcelinte la pafilojn kontra vicbanuso kaj liaj
homoj.
,,Dekestro Unreuter!", turnis sin la kapitano al
la juna soldato, superreginta la servistojn, ,,donu la
signon al la buroj!"
La dekestro eletigis la pafilon supren.
,,Vi sekve, moto sinjoro", darigis la kapi-
lano al Stjepko, ,,rabiste malrespektis s a l v u m
conductum. Ekiru nun trankvile hejmen vi kaj
viaj kamaradoj, kaj mi la okazintaon avizos al mia
generalo."
La vicbanuso ekgrincigis la dentojn, ekrapi-
dante kun sia sekvantaro al la domo de sia bofrato
Konjski, serpente agrenia kaj preta flame ruinigi
Zagrebon.
Je la pafo de la dekestro kolektiis subite mul-
 208
tego da buroj irka la sangigita maljunulo. In-
sultoj kaj krioj resonadis tra la nokta silento kaj en
ies koro bolis la veno.
,,Ke ni ruinigu la domon de Mihajlo Konjski!",
oni adis de ie; ,,ke ni batmortigu Gregorianecon!"
,,Haltu, fratoj!", ekparolis late Jakopovi, su-
bite enirinte la rondon de furiozantaj buroj, ,,haltu.
La medvedgrada estro premas nin per forto, kaj
ni lin premos per leo. Sange li ofendegis nin, nin
liberajn burojn, urinte al ni, ke falos a li a ni.
Bone. Jen mi metas la dekstran sur la sangantan
kapon de i tiu inda maljunulo, sur la kapon de i
tiu asta virgulino, kaj mi uras al vi per viva Dio,
ke mi ne ripozos, ke mi ne dormos, is kiam ne
falos la fiera tirano Stjepko Gregorianec."
,,uru anka vi!", ekvolis Bla takor la po-
polamason.
,,Ni uras!", ekkriis la buroj, levinte la manojn
al la ielo.'

XVII.
Post kelkaj tagoj depost fama instalo de la ba-
nuso Ungnad estis uragana nokto. La suda vento
blovegis, ke la branaro rompiadis; la neo de-
gelis kaj neakvo fluegis de 1' tegmentoj; la flamiga
luno briletis sur la ielo, dum la nuboj sin perseku-
tadis kvaza furioza kuraso. Dum i tiu uragana
nokto flugetis de Markplaco al Mesnika kvartalo
malgrandeta ombro, timeme sin alpremante al la
muro, por ke in neniu viva vidu. Tio estis viro ve-
stita en mantelo. Li venis al iu domo, apud kiu staris
ardeno. En la domo brulis la lampo, el la domo
oni adis multvoan bruon. La viro haltis, klinis du,
tri fojon la kapon, okulmezuris la barilon. En eta
sekundo grimpis li sur la barilon, kaj de la barilo
sur maljunan pomujon, staranta apude la domo. De
tiu arbo estis videbla kaj adebla io, kio en la
domo okazas. La hometo sursidas la branon, kli-
niinte kroas sin al la arbo, kaj estis nerimarkebla,
1
Atentika. N. d. t.
 209
ke sur tiu pomujo estas viva estao. Se iu lin tiu-
momente observis, li vidus, kiel liaj viglaj okuloj
avide rigardas, kion oni faras en la domo. i anka
estis rigardinda.
En la domo de Ivan Jakopovi en vasta
ambro sidis irka la tablo rondo da diversaj
homoj, kaj la la muro post ili staris la ceteraj.
irka la tablo de Jakopovi kolektiis la magi-
stratanoj: Teleti, Kaptolovi, Verni, Blakovi,
upan, Barberin kaj Bigon, dum malproskimete
staris la estroj de aliaj korporacioj, por konsilii,
kiamaniere repagi la honton, kiun la urbo estis is-
vivinta de sinjoro Gregorianec.
,,Jes", komencis serioze Jakopovi, ,,miaj fratoj
kaj buroj de nobela urbo, venis la momento, ke
ni montru, ke ni estas liberaj, sendependaj viroj. Je
tio vi uris, kaj se vi in e ne faris, vi devus vigle
salti. Sur via tero, en sfero de via juorajto, sub
rea s a l v u s c o n d u c t u m vi vidis, kiel la med-
vedgrada sinjoro, mi ne scias per kia krimula furio
instigita, levis la manon kontra via homo, kontra
inda maljunulo, kiel senkulpa sango de 1' maljunulo
malsekigis nian landon. Anka tion vi adis, kiel la
sama nia granda malamiko etis hontoplenajn vor-
tojn al nia sinjoro juisto kaj aliaj sinjoroj e la
tablo de sinjoro preposto. Se ni estas viroj, se ni
estaj indaj de niaj liberoj, ni pruvigu kio ni estas
kaj repagu la honton, se e iros is la reo mem."
,,O p t i m e, o p t i m e a m i c e!", ekbalbutis tra
la nazo tresaa Kaptolovi. Min ankora brulas tiu
,,fripono", per kiu epitetis min lia sinjora moto vic-
banuso e la fritao. Mi do opinias, ke tio estas efa
kulpo, ar kvankam sinjoro vicbanuso ne donis al
ni vangfrapon, tamen li, insultinte nin kiel ,,friponoj",
diris al iu unuopa buro, ke li estas fripono, kaj
ege ofendis ,,h o n o r a b i 1 e m m a g i s t r a t u m "
kaj la tutan urbon. Ne estas agrable al mia koro,
ke sinjoro vicbanuso etis en neon la atindan maj-
stron Krupi irpininte lin iomete, ar maljuna
Krupi povus en tiu malbona vetero anka mal-
varmumii. io i ne estas la leo, kio do ne
 210
estas lalea, tio estas kontralea, i d e s t: la mal-
justao devas esti punita. Nu q u i b e n e d i s t i n -
g u i t, b e n e d o c e t. 1 Mi agas nur la leo. Kion
do diras nia leo, nia ora bullo? Askultu. C a p i-
t u 1 u m d e v i t u p e r i i s 2 : ,,Se iu donas van-
gfrapon al iu, a tiras je haroj, pagu cent denarojn."
,,Sed, kara frato!", interrompis lin Mato Verni,
,,tiu leo valoras, se mi vin, a vi min vangofrapas,
a se estimindaj majstroj reciproke sin irpinas.
Inter buroj i valoras. Sed vicbanuso ne estas sub-
metita al nia juisto."
,,Vidu, vidu!", rediris Kaptolovi, ,,tiun diablon
mi tute forgesis. Q u i d f a c t u r i ? Kion do? Mi
opinias: interkompromisu ni kun la vicbanuso. Li
pagu "
,,Kaj mi opinias, ne!", ektondris bonkreska Bla
takor, pugne frapinte la tablon. Respekto al niaj
motoj sinjoroj, amo kaj honoro al vi, nobelaj kor-
poraciaj fratoj, sed kio estas tromezura e kun pano
ne estas bongusta. Ni portas sur la ultroj nur unu
kapon, sur la dorso nur unu haton. Venu iu, dehaku
mian kapon a forigu la haton, u mi diru al li:
,,interkompromisu", donu groon por mia hato, du
groojn por mia kapo. A? u vi tiel agus? Certe
ne. Venu iu en mian forejon, fupalpu per la pugno
sub mia nazo, kion mi? Saltu al lia kolo, kaj ,,uk"
per martelo la kapon, ke li memoru la vojon alian
fojon. Kaj kio estas por mi la forejo, tio estas por
iuj ni la nobela urbo. Kial ni havas la muregojn?
Ke katoj sur ili promenu? Kial privilegiojn? Ke
vermoj i l i n manu? Certe ne! Batu iun sur fingroj,
kiu sin miksas en niaj aferoj. Kia elturnio, kia ce-
remonio, kia longa litanio? Mi pro mia rajto anta
neniu rigardas teren, nek vendas mian sangon je
dinaro. Maljuna Krupi estas nia homo. Se estus nur
pro kataro, facile por tio, li ne estas virino. Sed se
tiuj furiaj lupoj estus lin buintaj kvaza bruton,
helpus lin ne sankta Kuzma nek Damjan. Sinjoro
Kaptolovi parolas tre sae, ar kiam li estas si-
1
Kiu bone distingas, bone instruas.
2
apitro pri insultoj.
 211
njoro, devas esti saa kapo, sed mia simpla pru-
dento alie rezonas. Se ni estas viroj, tordu la ma-
nikojn, se ni estas avinoj, iru post la fornon por ke
aliaj kuiru al ni kaon. Resume do mi opinias jene:
i tiu nia sinjoro Jakopovi multfoje pruvis, ke li
zorgas pri ni kaj nia rajto. Sekve se ni al li konfidos
niajn rajtojn, ili ne estos en koto enfositaj. Li agu
por ni la lia sagaca kapo kaj iu el ni povas kviete
dormi."
,,Tiel estas!", unuvoe ekkriis la buroj.
,,Sed", aldonis Teleti, ,,eble estas la afero re-
ordigebla anta la banuso, la sinjoroj estis ja
ebrietaj."
,,In v i n o v e r i t a s , a m i c e j u d e x 1 , ri-
dante rediris Verni.
,,Sinjoro Jakopovi faru, kio estas necesa!",
maltrankvile interrompis la buroj.
,,Mi volas, miaj fratoj!", leviis la dommastro.
,,Por vi sangon kaj vivon. Morga ekiru ni al la
banuso, por protesti anta lia persono kontra la
perforto de Gregorianec, kaj por levi la proceson
e la rea kurio. Kaj poste mi persone iros anta
la reon, mi iros kiel via delegito en pounan par-
lamenton, kaj tie mi klare kaj late komunikos al
la sinjoroj, kian perforton kontra ni oni faras. Dume
vi, fratoj, atentu. Revizu vian armilaron, purigu
viajn pafilegojn, preparu la municion, ar Grego-
rianec havas multajn amikojn, kaj pli granda mal-
bono povus okazi. Do fariu kio ajn! Estu niaj kaj
Dio helpu!"
,,Dio helpu!", ekkriis iuj.
La hometo sur la arbo konvinkiis, ke la so-
cieto estas disionta. Li degrimpis do kiel kato
sur la straton kaj repenetris sin trans la Marka
placo. Estis noktomezo. En mezo de la placo staris
la longulo Garuc, tenante grandan hakilon kaj kor-
non, kaj kriegis per lupsimila voo:
,,Mastroj kaj mastrinoj, la dekunua batis "
,,Servus, uka!", ekkrietis post li la hometo
En vino la vero, amiko juisto.
 212
kaj frapinte lin sur la dorso, ekrapidis al la kastelo
de Mihajlo Konjski.
,,Kie1?", rigardais Garuc. ,,okolin?
Spirito? Helpu al ni, sankta Floriano!", kaj kruco-
signinte sin ekkuris la mizera noktgardisto al sia
domo.
okolin ar tio li estis haltis anta domo
de Konjski, kliniis kaj etis toneton al la lasta fe-
nestro. La fenestro malfermiis.
,,u vi, okolin?", ekdemandis lin basa voo
de l` fenestro.
,,Jes, via moto!", rediris duonvoe la razisto.
,,Nu kio? Pavlo?"
,,Li estas en Zagreb. Estis e oraist-filino. In-
tencas edzii kun i."
,,Stultulo, vi balbutas!"
,,Mi estas e sobra prudento, moto. Li intencas
edzii kun i."
,,Je tri cent!"
,,Kvietiu, moto! Tio ne efektivios. Jen mi
kulpa. Sed io alia rulias post la monto. Mi diros
in al vi en du, tri. Hu! Mi frostas."
,,Kio estas?"
,,La zagrebanoj levas la kornojn kontra via
moto."
,,Kiel?"
e Jakopovi kuniis tiuj saaj buraj kapoj,
kiel ili atakos vin."
,,u multaj?"
,,Sufiaj". Sed se e tuta armeo estus da ili, ne
estus timinde, ar tuta ilia sao starus en avelo.
Sed Jakopovi, li estas diablo, tio estas serpento.
Hu diabla. tia vento! Kiel blovas! Ili interkonsen-
tiis, ke jue kontra via moto agos. Tiel anta
la banuso, kiel anta la reo kaj pouna parlamento.
Mi venos morga, postmorga por ion klarigi al
vi. Mi iras!"
,,Kien vi volas? Venu en la domon!"
,,Mi ne povas. Mi estas okupita. Bonan nokton,
via moto!"
La razisto forirais; venis is urba reduto sur
 213
suda parto. Esploris, u estas proksime la posteno.
Tiam li treniis al la sur muro staranta arbo. Tie
alligis la nuron, kaj facile malrapide deglitis mal-
supren de la reduto.
,,Haltu!", per unu fojo eksonis la voo de 1' po-
steno de malproksimeta turo.
E animo ne resonis. Pafilo ekflamis, la kuglo
frapis la neon, dum la razisto funde de la muro
ekridegis.
,,Bonan nokton, frato! Domao por la pulvo!
Alian fojon celu pli bone!"
Kaj la razisto malaperis.

Senpacience promenis sinjorino Klara tra sa-

mobora kastelo. i havis veston de nigra veluro.
Senpancience i promenis, jen dismetante la ardon
en la kameno per arenta ovelileto, jen rigardante
tra la fenestro. Estis malvarma, malhela tago. En
la valo fumiis la nebulo. Ia serpento mordis ian
koron. i estis nekutime pala, nur e la okuloj ru-
iis subokulaoj, sed tio estis de larmoj. Iafoje
ektremis iaj lipoj, sin fermis la okuloj, dum per
la mano konstante karesis i la veston.
Per unu fojo ekgrincis la pordo. Klara konster-
niis. En la ambron eniris okolin, kota, malseka.
,,Jen min, sinjorino!", kliniis la razisto.
,,Fine!"
,,Nenia miro. E nun mi estas sen spiro. La
tutan nokton mi vadis en neo is la genuoj, dum
la lupoj senese parolis al mi: ,,Bonan vesperon!"
,.Kio estas?", levis Klara scivole la kapon.
,,Malbono estas. Pardonu, moto, ke mi i tiun
fojon estas korniko."1
,,Parolu diru ion!", elspiris senpacience
Klara, sidiinte kvaza laca sur la seon.
,,De kie ke mi komencu? Pro agreno algluas
sin mia lango al la palato."
,,Kio estas kun Pavlo?"
,,Li estas en Zagreb. Vi scias. ke lia onklo Bal-
1
Aguro pri malfelio. N. d. t.
 214
tazar estas malsaulo kaj strangulo. Li malamas la
patron de Pavlo. Por veni sin al li, donacis Mo-
krice al Pavlo, ke la junulo fariu sendependa. Li
estas plenaa. La imperiesto pro la heroao e Kupa
nomis lin kapitano, sendite al li oran enon. Nun,
vere, estas li sia mastro."
,,Kion do?", lare malfermis Klara la penetre-
majn okulojn.
,,Kion?", levis la razisto la ultrojn. ,,Li edzios
kun filino de 1' oraisto."
,,Tio ne ebla estas, tio ne devas farii!", saltis
Klara, tremante kvaza vergo.
,,Sed i farios. Kiu malpermesus al li?"
,,Vi mensogas. Tio estas fabeloj."
,,Fabeloj? Ne, via moto. Adu. Veninte li de
Kupa kun sia tiu vlaha antikristo, li rekte direktis
sin al Dora. De kiam mi apena elnais tiame el
Sava, fariinte mi via sekreta servisto, mi piedsigne
persekutadis de malproksime la junan sinjoron Gre-
gorianec. Li ke min ne vidu, kaj mi lin iam. Diabla
estas tia afero precipe pro tiu nu diabla, mi diras,
afero. En milito, tra la vilaoj estis pli facile. Kiu
konas okolinon? Sed en Zagreb, kie konas min e
en mallumo iu avino, en Zagreb, kie oni scias, ke
mi estis okupita e la pramo, kie oni opinias, ke
mi estas malviva, tio ne estas kata tuso. Sed post
Pavlo anka mi altreniis. Mi vizitis anka la mal-
junan Gregorianec. Li estas bovovire furioza kon-
tra la junulo. Nun dum agado de 1' parlamento, li
loas e Konjski. Vestita mi kiel kamparano de
Gregorianec mi estis anka en la kastelo mem. Sed
Krupi estas proksime. Facila laboro por mi. En la
korto de Konjski estis malnova garbejo. Tie mi
enias sub la tegmenton kaj vidas ion, kio ajn
okazas e Krupi. Krupi kuis vundita en lito
certe vi adis, sinjorino, kiel lin maljuna Gregoria-
nec je Agata festo ismorte batis."
,,Mi adis. Parolu pluen!"
,,Do la maljunulo en la lito. Dora sidas apude,
ligas lian kapon. La maljunulino Magda ekbrulas
la oleolumilon. Estis jam krepuskio. Krupi eksvin-
 215
gas per la mano; verajne li deziris trinki, ar Dora
prenas la krueton doninte in al li. Sed per unu
fojo ,,frap" krueto la teron, dispeciinte; Dora ek-
tremis, kainte la kapon en la patran liton. La mal-
junulo iom leviis, rigardante al la pordo. Sed en
la ambron eniris Pavlo. Bela knabo li estas, je mia
razilo! Se vi nur vidus lin, sinjorino!"
,,Kanajlo! Ne balbutu! Parolu!", ekkoleriis
Klara.
,,Sed jes! Kiam i estas vero. Pavlo ekrapidis
al la lito, falis genue anta la maljunulo kaj la heroo
ekploris tute kiel virino. Mire observadis lin la ora-
isto, dum Dora duone levinte la kapon de la patra
kapkuseno telrigardis Pavlon. tele, sed tiel strange
nu oni ja scias, kiel la virina kapo rigardas viron.
Ili ekinterparolis. Pri kio, mi ne adis. Sed la mal-
junulo kvaza enadis sin kaj rifuzadis, dum Pavlo
incitadis, petadis kaj urpetadis. Per unu fojo la
maljunulo apogis la kapon je manoj, kvaza medi-
tante. Kaj relevis la kapon, karesis la filinon, kapje-
sinte al Pavlo. Gaje saltis la junulo, gaje la junulino.
Krupi metis la manojn sur iliajn kapojn, la malju-
nulino Magda ekploris en angulo, dum Pavlo prenis
la kapon de Dora kaj kisis la knabinon."
,,Ho!", ekkriis furioze Klara. Malespere skuis
la kapon, konvulsie disiris la nigreperlan kolumon,
ke la dikaj eroj diskuris tra glata pavimo. ,,Haltu
serpento, haltu; viaj vortoj estas veneno al mia
animo, via lango estas serpento, kiu trapikas mian
koron. Li Doran!", kaj la kolera virino saltis, kaj
komencis iradi kun levita kapo, flamantaj vangoj
tra la ambro, dum okolin flegme kolektadis la
perlerojn.
,,Li Doran! Tiun ordinaran knabinon, sengen-
tan, irkapreni, kisi ho Jesuo, mi frakasos ilin
tute frakasos! Sed eble i estas nura amaado?
Kiel, ke li edzias ne ne ne. Tio estas neebla.
Vi mensogas kaj centoble mensogas!"
,,Kia felio", rediris flegme okolin. ,,Sed mi
eksciis per ambelano de Baltazar Gregorianec, al
 216
kiu la cekinoj de Stjepko malfermis la buon, ke
oni traktas pri edzio."
,,Ve! Ve! u mi estas tia mizerulino! u ku-
rais tiu furioza junulo disigi la oran reton de mia
amo, en kiu kaptadis sin kelkcento da fieraj viraj
kapoj. okolin! Prenu ion, ion kion vi vidas, kion
trovas en u tiu kastelo, nur helpu, se vi Dion scias",
balbutis bela Klara. ,,Helpu!", darigis i pli kviete,
,,u estas rimedo kontra koro, kiu vin ne volas?
u estas kroilo por ligi vin al tiu, kiu vin forri-
fuzas, u estas? Oh Dio! Mi frenezios, mi frene-
zios!" Kaj la virino sin etis sur la ripozilon mal-
sekiginte la rian kapkusenon per maldolaj larmoj.
,,Sinjorino!", ekparolis post momento okolin,
staranta anta la ripozilo. ,,Sinjorino, delasu vin de
l' furioza junulo. Delasu la revojn."
,,Ke mi delasu lin?", latigis Klara per dolo-
riga tono, ,,kion vi, mizerulo, scias? Mi ja volis,
Dio estas mia atestanto. Mi sufokadis la furiozan
koron. Vane. Mi kredis, ke la tempo estingos la
fajreron, ermanta en mia koro. Sed memoro, mal-
benita i tiu memoro, tage kaj nokte memorigis lian
nomon, nutradis tiun malbonan fajron, kaj nun fla-
gras mia koro per furia flamo, nun mi devas lin
havi a "
,,frakasi lin kaj in!", rediris flegme la ra-
zisto. ,,Sinjorino, delasu la malsaulon. Dispremu
lin, foretu lin. io i estas revo. Adu pli malbonajn
sciigojn. La domo brulas super via kapo. Ungnad
fariis banuso. La plena potenco estas en li. Samo-
boron garantiae oni fordonis al via bopatro Ungnad,
tio estas unu duonon, kaj la duan al Gregorianec.
La banuso pagis sian uldon al Gregorianec, kaj la
duan duonon ,tio estas la vian, estas li perforte
reokuponta.
.,u vi freneziis?", ekkriis Klara.
,,Ne. Atendu, sinjorino unu, du tagojn, kaj vi
vidos!"
,,u kontra mi ja komplotas iuj inferaj for
toj?", ekdemandis la virino senkonscie.
us ekludis trompeto de la turgardisto. Venas
 2 1 7
gasto. Du minutoj ne pasis kaj al sinjorino Klara
prezentis sin alta, nigreta oficiro vestita en fero:
sinjoro Melkior Tompa de Horova, adjutanto de
la banuso.
,,Nobela sinjorino!", almetis la alveninto, ,,anta
io respekton kaj riverencon de mia estro, lia si-
njora moto barono Krsto Ungnad de Sonnek, la
banuso. Al via moto estos bone konata, ke la ka-
stelo kaj loko Samobor apartenas de pratempo al
sinjoroj Ungnad, kaj ke i erarvoje venis en la ma-
nojn de via bopatro Leonardo Grubar en unu duono.
Kio do estas de komenco malusta, tio kun tempo
ne povas farii usta. Tial anka lia sinjora moto
p a 1 a t i n o Nikola Bator juis kaj alugis la tutan
Samoboron al la gento Ungnad, kaj mia estro di-
rigas al via moto, ke vi ne prokrastu transdoni la
kastelon kaj lokon Samobor; ar se i ne okazos
amike, okazos malamike; do lia sinjora moto ba-
nuso donas al via moto du tagojn por pripenso, kaj
se amike li ne atingos sian rajton, li atakos per
armita forto por almiliti sian patraon!"
La okuloj de Klara flamis, jen i paliis, jen
ruiis, tremante apoganta sin je la tablo.
,,Nobela sinjoro!", fine i rediris. ,,Komuniku
al via estro riverencon kaj respekton. Duonon de
Samobor, kie mi regas, garatiae fordonis la kar-
memora Ivan Ungnad al mia bopatro por okmil da
hungaraj florenoj, kaj se ilin sinjoro banuso pagos,
mi redonos al li la kastelon. Sed ne anta. Sinjoro
Ungnad anka konsideru, ke oni la homojn ne for-
pelas kiel hundojn. Por tiuj du tagoj belan dankon
al li. Nenion mi estas pripensonta. Mi decidis. Si-
njoro banuso faru eksekucion armile, mi havas
anka pulvan municion, anka da homoj mi havas,
kvankam mi estas virino. Banuso estas en la lando
por gardi ies rajton, sed ne por piedpremi in por
sia utilo. Tion vi diru al via estro, kaj nun, nobela
sinjoro, Dio kun vi!"
,,La diriton de via moto", kliniis Tompa, ,,mi
komunikos al la banuso; li agu la sia plano."
Kaj li foriris.
 218
Du tagojn poste estis irka Samobor kaj en
i eksterordinare vigle. Samoboraj buroj strange
rigardis, kio tio estos, ne sciante al kiu parto iri.
Sur la kastelo fermita pordego, en la kavoj issupre
la akvo, sur la redutoj la feraj pafilegoj. Per iuj
manoj oni laboradis kaj konstruadis en la kastelo.
La homoj paadis tagnokte, vicigadis plenajn sa-
kojn da sablo, fosis minujojn, akrigis la sabrojn,
dum sinjorino Klara rondiradis instigante, kurai-
gante, riproante kaj ladante. Sed el la matena
nebulo de la dua tago eliis. stranga, pikanta ser-
pento, eliis kaj sin plektis irka la kastelo la
banusa armeo. Pezaj pafilegoj malafable rigardais
la kastelon, brilantaj lancoj elstaris kvaza densa
spikaro, dum longaj arkebusoj spione celis iun fe-
nesreton, iun kapon. i tiun armeon kondukis per-
sone Krsto Ungnad.
,,Bene!", diris li, eksciinte la respondon de
Klara, ,,mi faligis la turkon, mi superregos anka
la virinan jupon. i volas ludi batalon. Jam bone!
Antaen, knaboj!"
Ankora unu fojon eliris la banusa heroldo sub
blanka standardo anta la reduton, postulante la
nobelan sinjorinon Grubar en la nomo de 1' banuso,
ke i transdonu la kastelon, sed i respondis: ,,Kiam
la moto banuso tiel malproksimen penadis, li pe-
nadu anka pluen!"
Post minuto resonadis la monto per tondro.
Flamo post flamo eliis post blanka fumo de pafi-
lego, tondro post tondro ekskuis la aeron, kuglo
post kuglo frapadis malnovajn muregojn de Sa-
mobor. Karante spionadis arkebusistoj malanta
arbustoj, arboj kaj kie ajn elstariis la kapo sur la
reduto, forblovis in la kuglo. En la bastiono pro-
menis Klara. ia brusto ege veliadis, iu tondro
de l` pafiloj ekskuis la virinon. Sed i ne timis. Jen
i preadis, jen instigadis la homojn. i alpais al
la fenestro. Jen! Tamento de 1' banusaj piedistoj
atingis is anta la pordego. Homego anta la ta-
mento eksvingas per hakilo, por in detrui. Klara
prenas la pafilon, alcelas, malargas kaj la homego
 219
rulfalas de l` ponto en la akvon. Sed la atako pliiis.
La tuta regimento da piedistoj kun tupetaro alkuras
is la unua reduto. La kugloj pluvas el la kastelo.
La banusanoj malzorgas ilin. Nun trans la kavo ili
apogas la tupetaron, nun supreniras in. Tondro
ektondris, flamo ekflamis, fumo vualis la ielon;
tonoj, homoj, tupetaro, pafilegoj flugas en la aero.
okolin ekbruligis la minon etinte trupon da ba-
nusanoj aeren.
,,Bene!" diris Ungnad vidante, kiel liaj homoj
flugas dispecitigitaj en la aero. ,,Kanonistoj, argu,
envicigu la pafilegojn; kanonadu la superan kastel-
parton; piedistoj malantaen!"
,,Ha, ha!", ekridis en la kastelo okolin, ,,la
banusaj muskeduloj flugas pli bone ol hirundoj; ili
estas jam ie e sankta Petar en la paradizo. Tion
ni profitis e turkoj."
La pafilegoj enviciis kaj alcelis unu lokon, la
bastionon de Klara. Tondro! La kuglo trairis la fe-
nestron, pecetigis la multkoloran vitron. Tondro!
La kuglo enkuris tra fenestro kaj rompis la oritan
drakon kaj marmorkonkon. Klara de teruro treme-
gis; pala, senforta sin premis al angulo.
us invadis senspire la ambron okolin ifo-
nita, sanganta, nigra.
,,Sinjorino! Ni estas perditaj! La banusanoj in-
vadas tra la minujo en unuan reduton. Duono da
niaj falis de malbenitaj arkebusistoj. Al la kastel-
mastro, la unika kondukinto, la kuglo forportis
amba krurojn."
,,Ne, mi preferas morti!", rediris la virino.
,,Kaj via filino?"
,,Vere! La turmastro donu la signon."
,,Bone!", kaj okolin forkuris.
La trompeto ekludis, la kanonado eksilentis.
,,Ekiru anta la banuson sinjorino, pli rapide!",
ekkriis la en la ambron reveninta razisto. ,,Me-
moru anka, Ungnad favoras virinojn. e vi estas
ora reto."
,,Silentu!"
,,Mi ne volas. u Pavlo? u Klara ne povas
 220
veni sin al Pavlo, se vi estos potenca. Veno! u
vi adas, sinjorino, veno! Iru anta la banuson!"
La kastelpordego lare malfermiis, kaj la
ponto malleviis. El la kastelo eliris kun mallevita
kapo Klara, nigre vestita. i estis pala, ekscitita,
i estis pli bela ol iam ajn. Sed apena i iom de-
moviis de la pordego, ekkuris renkonte al i la
banuso sur flamevalo, en brilanta kiraso. Klara
eklevis la okulon, kaj kvaza in io e la koro mal-
varmigis. La banuso haltis,. Klara kliniis.
,,Via sinjora moto, banuso!", komencis i per
emocia tono, ,,la karto falis, falis je via profito. Mi
volis provi la felion, i forlasis min. Malforta mi
estas, virino, vidvino. Jen mi fordonas min al akra
sorto. Ekregu la kastelon, mi ekiros kun mizera
infano en dian mondon. Kien? Mi ne scias. Sed unu
favoron mi petas de vi. Lasu min ankora unu
tagon travivi sub i tiu tegmento, por ke mi ko-
lektu mian mizeraon, kaj tiam mi ekiros!"
Petante levis i larmplenajn okulojn, kunme-
tinte la manojn sur malkvieta brusto.
Ne malmulte ekmiris la banuso je beleco de
Klara. Kvankam bruta kaj maldelikata, eksaltis lia
koro neordinare, adinte la de Klara sonoran voon,
ekvidinte, kiel tiu i pala belulino dum kreviga mal-
varmo staras anta li sola, venkita.
,,Bene!", rediris li pene delikata. ,,Nobela si-
njorino sin tre trompas, konsiderante, ke mi estas
idolano, kaj ke mi in forpelos en la vintro el sub
la tegmento. Nobela sinjorino povis tuj amike tion
fari, kaj oni konsumus malpli da pulvo. iu postulas
sian rajton, do mi anka. Sed sen tio povas nobela
sinjorino anka pluloi en tiu kastelo, nur ke i
estas mia. Kaj tial ke estas hodia kreviga mal-
varmo, kaj ni hodia laceturmentis nin kraketante,
mi invitas min al nobela sinjorino kiel gasto, ar
mi estas malsatega. Miaj kaj viaj homoj iru kun
kara Dio en siajn loejojn. Sinjoro Melkior", al-
vokis Ungnad la adjutanton.
,,Via moto ordonas?", alkuris evale Tompa.
,,Forkonduku la armeon en la lokon malsupren
 221
en loejon. Vi iru tranokti e la prioro, ebriigu vin
bele, kaj salutu lin. Mi iros al nobela sinjorino fe-
steni! Adia, Melkior. La afero uras min, mi estas
tre malsata!"
,,Via sinjora moto, banuso!", kliniis Klara per
eta rideto. ,,mi vidas, ke vi ne sieis i tiun kastelou
pro via profito, sed tial ke vi komencu la banusecon
per brilanta aspekto de heroeca grandanimeco. Tial
gloron al vi kaj dankon de mizera, izolita vidvino.
Eniru moto en vian kastelon, en vian posedaon.
Se mi estus ia mastrino, mi akceptus la faman
gaston en tiu loejo, kiel oni akceptas karan pa-
rencon; sed via moto estas i tie mastro, kaj mi
servos vian moton kvaza humila servantino."
La banuso desaltis la evalon, prezentis la ma-
non al bela vidvino kaj amba ekiris en la kastelon.
En la koridoro renkontis ilin okolin.
,,Sinjorino", sufloris la razisto al Klara, ,,mi for-
gesis unu diri vin. Pavlo ne kisis Doran unu fojon,
tri fojon li premis in al la koro. Veno! Kaj la
veno bezonas potencon."

Malluma nokto falis. En monto, en valo ura-

gano kaj neo. La servutuloj etis la mortintajn ka-
maradojn de la kastelaj redutoj en profundegon.
Grakante rondflugadis nigraj korvoj la kastelon.
Davor1 festis festenon.
En la kastelo regis trankvilo. En malgranda
ambreto tremetis la oleolumilo el roza vitro, fiksita
sur la plafono. Pro duonlumo apena estas ri-
markeblaj la vizaoj. En blank-marmora kameno
kraketis rua flamo. Sur mola lulseo balancis sin
la banuso. Apud la kameno sidis Klara kun malle-
vita kapo. Rua lumo de l` fajro ludis magie sur
ia palvizao, en la brilantaj okuloj, saltetante tra
iaj oraj haroj.
La maldelikata batalisto rigardis kaj rigardis
ne povante satrigardi la virinon.
Kaj reamiis la ora kroata vino kaj pli vigle
1
Davor, Marso, milita dio. N. d. t.
 222
flagris la flamo kaj pli forte blovegis uragano kaj
pli pasie veliadis la brusto kaj ------------------------ en
Samobor Lada1 festenis.
Kaj post du semajnoj benis la samobora prioro
la kunion inter sinjoro banuso kaj barono Krsto
Ungnad de Sonnek kaj sinjorino Klara Grubar.
Post la edzifesto renkontis en la kastelo Klara
la raziston; ekridegis kaj diris al li:
,,La via plenumiis. Veno! Mi havas potencon.
Mi estas banusino!"
XVIII.
,,Trezoro, u vi adas, mia vi estos, ies mia",
ekparolis Pavlo per delikata voo sidanta en la ar-
deno de Krupi apud Dora dum ia somera tago en
jaro 1578.
,,Unu jaro ne pasos, kaj vi farios mastrino de
mia domo, de mia bieno, de mia koro."
,,Se tio estus, Pavlo, se tio estus", ekmurmuris
honteme Dora. ,,Oh, nek por imagi. Kiel mi estus
felia. Sed la patro, via patro! Memoru vi ja, kiel
li estas kolera je mia mizera pajo, je mi! Oh Pavlo!
Mi timas malbonon, mi timas------------ "
,,Silentu, silentu, trezoro! Ne parolu pri tio al
mi! u vi volas, ke serena ielo mallumiu al mi,
a enveri maldolan absinton en dolan kalikon
de 1' amo? Mia patro! Dio! Mi scias, kion li
estas kulpa al via hejmo, mi scias."
,,Sed li estas via patro!", rediris Dora. ,,Jen mi
mizerulino malpacigis vin kun via patro, mi mal-
feliulino metis mian patron en agrenojn."
,,Silentu, trezoro, silentu!", vigle baris la junulo
al i la vorton, ,,mi estas viro, mi devas mediti kaj,
vere, ofte mi dum maldormo meditis pri tio. Nenion
mi finmeditis, ol ke mi amas vin per animo, koro,
vivo. Mia patro! Jes! Mi esperis, ke lia furiozo
cedos, sed bedarinde mi vidas, ke ne. Mi urpe-
tegis lin, vane. Mi falis anta lin, li rifuzis min. Mi
ne forigis min de la patro, la morto de 1' patrino
1
Lada, diino de 1' amo. N. d. t.
 223
pelas min de li. Oh, Dora, silentu, ar jen malgajajn
scenojn vi vekas en mia animo. Mi ne devas, ne
povas vin neami. Ne meditu pri tio, ar malvarma
prudento estas al amo, kiel frosto al rozo. Kaj kion
vi volas p l i ? u via patro ne estas pli ofendita, ol
mia? u mi ja ne estas la filo de Gregorianec?
Kaj jen, la bonkora maljunulo forgesis akrajn agre-
nojn. kaj vidinte ke ni du kore amas unu la alian,
ke de unu kaj la alia koro krevus, se nin malbona
sorto disigus, tiam li anka diris: ,,Estu la via
volo'. u ne estas t i e l ; nu diru mem, u ne?"
,,Jes! Dank' al Dio!", ekspiris la knabino, mal-
levinte sian kapon al la brusto de Pavlo.
,,Diru anka, u mi ne devas?", darigis Pavlo.
,,NobeluIo mi estas, kaj honesteco gloras iun homon,
kiel do ne la nobelulon. u mi kuraus elmeti pu-
blike mian malnovan blazonon, u mi ne estus sen-
danka malkuraulo, forlasinte vin malgajan, sufe-
rinta pro mi tiom da agrenoj, dum klalangoj ma-
lice vin kalumniis? Vere, malkraulo, e nigra
malkuraulo mi estus. Jen vidu, mi estas via ul-
danto. Vi anka estas mia uldantino!"
,,Mi?"
,,Jes vi. u mi ja ne savis vian vivon? Jen,
knabino, tie i devas ni kvitii. Kaj tian uldon oni
redonas nur kore, anime. Tial ne saumu! i estas
la volo de Dio!"
,,La volo de Dio!", ripetis Dora, kaj flamaj iaj
okuloj fiksis sin en la junulon. ,,Mi ne saumos, mia
Pavlo, mi ne saumos. Kaj kia helpo de tio? Kiam
mi estas tiel sola okupita, strange estas al mi e
la koro. u estas pravo, kion vi agas, ofte mi de-
mandas min. Kaj tiam en mia kapo strangaj kon-
fuzoj. Ne estas prave, ofte mi diris, jen kiom de
tio da agreno kaj malpaco! Do Pavlo estu rezi-
gnota? Li? Neniam, eh neniam, diras al mi la
koro. Prefere mi ja mortus. Sed vidu, Dora, ree
mi diras al si, per vi estas Pavlo malfelia!"
,,Mi malfelia? Per vi? Malsaa kapeto!", de-
likate riprois in Pavlo.
,,Sed mi nur tiel blinde pensas. Malfelia estas
 224
li, mi diras. Li estas sinjoro, li estas ria, vi estas
mizera malriulino, li ricevus nobelan sinjorinon
alian! Oh, ne, ne alian, tion mi ne elportus", ekkriis
la knabino vivece, prenante la manojn de Pavlo,
,,ke vi amus iun alian. Kaj tiam kiam mi enpensias,
jen mi vidas min sidanta, sidanta en via domo kaj
brodanta brodaon, belan zonon. Kaj mi atendas, u
Pavlo balda venos. Dume vi teliras malrapidete
is min, kredante, ke mi tion ne scias. Sed jes, kiel
mi ne scius? Mi ne bezonas la okulojn. La koro
frapas pli vigle, la koro scias, ke vi estas proksime.
Mi do saltas al vi, mi kroias e via nuko, mi vin
ki ha, ha, ha!", la knabino ekridis kaj ekploris,
,,u ne, ke mi estas malsaa, tre malsaa! Ne, ne,
ne tio ne povas esti, tio estus trobele, trobele!",
kaj Dora emocie kovris la vizaon per la manoj.
,,Tio estos, i devas tiel esti, mia knabino!",
ekemis feliega Pavlo, alpreminte la knabinon al
la brusto. En la ardeno subite ekgrincis sablo.
Dora saltis. Malanta la arbetaro aperis malafablulo
Radak.
,,Estas la horo, estro! Via tamento seligis la
evalojn. Estas ordono, ke vi ekiru trans Savon en
banusan tendaron e Odra."
,,Jam bone, Radak! Dankon."
Kaj Radak foriris, dum la junulo forte kisis la
fianinon kaj ekiris al sia tamento.
La knabnio ekiris is ligna barilo por vidi fo-
rirantan amaton. i apogis la kapeton je la pilono,
ia vizao brulis de la amo, dum flamaj okuloj per-
sekutadis karan batalanton. e vojkurbio forklinis
Pavlo la kapon kaj salutis la junulinon, i balancis
per kapo al li du tri fojojn, kaj revenis al la benko,
staranta anta la domo. i sidiis sur la benkon
kaj ekbrodis la brodaon. Strange estis al i e la
koro. Jen i brodis, jen levis la kapeton rigardante
anta sin. u ebla estas tio, u ebla estos tio, ke
i fariu de Pavlo? i tiris la manon tra la frunto
por konvinkii, ke tio ne estas sono, ke tio estas
verao. Verao? Oh mia Dio! Kio estas iuj trasu-
feritaj turmentoj, iuj elveritaj larmoj kompare al
 225
sola ekpenso, esti edzino de Pavlo! Stranga lumo
tremetis anta iaj okuloj, al la koro penetras ia
dola premeco, sango saltas al ia kapo, kaj por
la brodao malbone.
El la kobolda lumo disvolviadis vivplenaj fan-
tomoj anta okuloj de la knabino. i imagis sin en
la ardeno apud kastelo de Pavlo. La suno brilis,
la floroj floris kaj birdoj kantis plenvoe. En la
ardeno serpentumis blankaj vojetoj, randitaj per
densaj herbokovroj. Tie i promenis kolektante la
florojn. Ha jen, jen la plej belan rozon! Ke i ko-
lektu in! Kaj i etendis la manon kolektonte. Ve! El
la herbokovro saltas homo. Ja Pavlo! Kiel i ekti-
miis! Sed ne estis tempo por timi. La heroo inka-
prenas in, kisas sur la frunto, rekisas in. Kiel bela
sono! La knabino malprenis la brodaon, fermis la
okulojn kaj al i estis agrable. i revis, revis, sed
balda velkis in vigla interparolo. i ekvidis la pa-
tron iranta kun la juisto, notaro kaj pastro. La si-
njoroj tre vive interparolis. Post iu pao ili haltis,
svingante per la manoj kaj balancante la kapoin.
,,Tio, tio estas al Dio plorinda!", ekkoleriis la
dika juisto, ,,tio estas peko is Dio, kion oni faras
i tie. La medvedgrada estro, post kiam li fariis
vicbanuso, turmentas nin pli malbone ol servutulojn."
,,Per a m o r e m dei,1 kio ree estas?", ekde-
mandis la kapelano.
,,H o r r i b i 1 e d i c t u , terure, pastra moto!'",
ektrompetis per la nazo Kaptolovi.
,,Nu per Dio parolu, sinjoroj, kia estas tiu nova
perforto?", ekdemandis trankvile Krupi.
,,Nur pasis kelke da monatoj, ke li vin, majstro,
atakis kruele i tie e Kamenita vrata "
,,Kaj nin, s a l v a a u c t o r i t a t e m a g i s t r a -
t u s 2 . e la fritao baptis per idola nomo: fripono",
aldonis Kaptolovi.
,,Mi scias", respondis Krupi, ,,sed pro tio ni
protestegis anta sinjoro banuso kaj levis proceson
1
Pro dia amo.
2
Ne estu riproinde al la magistrato.
 226
anta la rea kurio. Pro tio estis s Ivan Jakopovi
en Poun."
,,S i c e s t, tiel estas!", almetis alkovi.
,,Kaj io la ordo kaj leo", finis Kaptolovi.
Sed apena via vundo cikatriis", darigis la
juisto, ,,jen novan malicon. irka Georg-festo la
virinoj el Graani: Jela Bedekovi kaj Bara Hara-
mija lavis tolaon apud la rivereto Topliica. Sed
jen dum pura paco el arbaro invadas kontra ili
Andrija Kolkovi, la servisto de Gregorianec kun
kelko de tiuj hajdukoj kaj frapu la virinojn"
, , S a t i s , sufie! Sodomo, Gomoro!", kruco-
signis sin afkovi.
,,Ne estas sufie", diris la juisto. ,,Kiam la vi-
rinoj komencis krii kaj plorkrii, ke ili plendos e
sinjoro vicbanuso, tiuj antikristoj ekridegis, dirante,
ke ili plendu, kaj ke al ili diris la estro ke ili nur
batu tiun zagreban bestidaron, ke ili e virinojn ne
paru, ar li rekompencos ilin pro tio."
v,Bestidaro, u ni estas bestidoj!", prenis Kap-
tolovi, la kapelanon e la brako, ,,bonvolu via
moto pripensi, ni ke estas bestidoj!"
,,Liberigu nin, Sinjoro!", krucosignis sin la
pastro.
,,Sed tio ne estas io", darigis la juisto, ,,estas
ankora pli de tiu litanio. Mijon Kramar, nian sam-
buranon, tute senvestigis la servistoj de Grego-
rianec apud Kraljev-brod, kaj li mizerulo devis
dum pluvo atendi en arbetaro, por povi reveni
hejmen."
,,Jen vidu, vidu vi!", etendis Kaptolovi la
manojn.
,,Oh p r o l e s d i a b o l i ! " 1 , ekemis la ka-
pelano.
,,Kaj nun venas la plej malbona!", diris la ju-
isto.
,,Adu ni!", intermetis Kaptolovi.
,,Jes, adu kaj krucosignu vin. Hiera vespere
dum mi sidis e vespermano. invadis mian domon
1
Oh diabla kovitao!
 228
,,E t 1 i b e r a n o s a m a 1 o,1 rediris pie la ka-
pelano.
,,Kion do nun estas farota de ni?", ekdemandis
la juisto.
,,Hm!", balancis per la kapo sae la kapelano.
,,Kion nun?", ripetis Kaptolovi.
,,Malarablaon por malagrablao!", almetis
Krupi, askultanta iun i rakontadon silente. ,,Fidu
al vi kaj al via fievalo!"
,,Sed per Dio, majstro!", intermetis timeme
Kaptolovi, ,,tio estas delikataj aferoj, tion oni devas
skribe "
,,Kion skribe, sinjoro notaro!", rediris la ora-
isto. ,,Vi bastonojn ne sentis, por vi estas facile
skribe, sed mi ilin sentis, mi buro. Pro kio veradi
inkon, dum sango, fluas? Mi ne estas altrudemulo
a malpacemulo, sed kiam oni venas is karno,
tiam oni skribas, jen tiel " kaj la oraisto levis la
pugnon.
,,B e n e, b e n e sed ", aldonis Kaptolovi.
,,Nenion ,,sed", rediris la oraisto. ,,Sinjoroj, ni
iru al sinjoro Jakopovi. Tion oni ne devas prisi-
lenti. Li konduku nin al la banuso Samoboron,
mi anka iras kaj s Kaptolovi iros anka kun ni,
por ke ni kore diru al li ion, ke li estu al ni je
helpo, ar li promesis esti severa kaj justa."
, , O p t i m e ! io tio ja estas", ekspiris pli li-
bere Kaptolovi, ,,nur la leo. La banuso estas
efektive severa kaj justa, atentante nenies ami-
kecon. Sed jes! Ion mi ekmemoris. Kun malplenaj
manoj oni ne povas aperi anta la banuso. La ba-
nuso volonte manas kaj trinkas, kaj al sinjorino
banusino verajne plaos, kiel al iu virino, suke-
raoj. Mi do opinias, ke ni kunportu a d c a p t a n-
d a m b e n e v o l e n t i a m al lia ekselenco banuso
siluron kaj kvin litroduonojn da malnova vino, kaj
al sinjorino banusino du konusojn da blanka sukero.
La siluron mi havas hejme, la vinon donos moto
sinjoro juisto, dum la sukeron ni aetos je urba
1
Kaj liberigu min de la malbono.
 229
konto e afrani por floreno kaj nadek denarojn.
u vi konsentas?"
,,En nomo de Dio!", diris Krupi, ,,sed nun ni
iru, sinjoroj!"
,,Ni iru!", konsentis iuj, kaj ekiris al la domo
de Ivan Jakopovi.

Du tagojn post i tiu viva interparolo de za-

grebaj sinjoroj, promenis je la dua posttagmeze si-
njorino banusino en kastelardeno de Samobor. Si-
njoro banuso, homo iom kuemula, depost kiam li
atingis la gravegan banusecon, dormetis en sia
ambro, por ripozi post malfacila peno, kazita de
cervao kaj vino Oki'a. Plie novaj fortoj estas aki-
rotaj, ar morga oni devis iri al la tendaro kaj po-
ste kontra turkoj. La koro de sinjorino Klara e
malmulte ne sopiris al dormetanta mastro, li ja la-
sis al i bravan, anstataanton, sian karan gaston,
sinjoron regimentestron, Bernardon de Lernon, de-
vene francon, kiu speciale ekplais al praha kor-
tego, kaj kiu e al sinjorino Klara ne estis malplaa.
Sinjoro Lernon ne estis Dio sciu kia belulo, same
kiel barono Ungnad. Li estis homo malgrasa, pala
trofrue matura; sed sinjoro de Lernon estis homo
alta, fleksebla, kun nigraj okuloj, nigraj lipharoj,
delikata akra nazo, kavaliro de la kapo is la kal-
kano. Krom tio de Lernon ne parolis maldelikate,
sed glate, delikate, dum la lango de Ungnad sciis
ekhaki kvaza sabro.
, , P a r d i e u ! mi miras al vi, bela sinjorino!",
ekbabilis senene apud Klara paanta regimentes-
tro, ,,ke via beleco kais sin en tiu i arbara de-
zerto. Venero loas sur Olimpo, en paradizejo, kaj
ne en ursa kaverno."
,,Mirinda ajnas al vi tio, sinjoro de Lernon,"
ekridis kontravole Klara, ,,nu diru, kiam vi min
flatas pro beleco, diru al mi, kio estus dezerto, se
en i ne ekzistus beleco?"
,,Jes, jes, armega sinjorino, sed kio apartenas
al la ielo, tio brilu sur la ielo; la stelo nenie ha-
vas lokon, ol sur la iela helo."
 230
,,Lasu, kara kolonelo. Mi scias, ke mi ne estas
al vi alia stelo, sed ,,u r s a m a j o r", ursino. Se mi
aperus inter viaj markizinoj, certe mi ajnus al vi
simpla."
,,Vi pekas kontra vi mem, bela sinjorino!"
,,Se do estas vero, kion diras via moto, u ne
ekzistas nekonita mondo kaj nekonitaj steloj?
Imagu, ke vi estas dronisto, dronanta kontra la
perlo a ministo kiu sub la tero malkovris oron."
Lernon volis reflati al la sinjorina vorto, sed
anta i aperis malgranda okolin, ekparolinte per
kroata, al la franco nekonata lingvo.
,,Moto sinjorino! Vi ricevos gastojn. En loko
Samobor estas zagrebanoj, anka la patro de
Dora; i l i venos por plendi maljunan Gregorianec
pro perforto. Kaj Gregorianec malamas la zagreba-
nojn, ar li koleras je Dora. Sekve la zagrebanoj
ne povas esti pravaj. Jen al vi unuan okazon!"
Kaj la razisto malaperis.
La okulo de Klara neordinare ekbrilis.
,,Pardonu min via moto", diris i al la kolo-
nelo, ,,en grava afero mi devas ekseri mian
edzon."
Kaj per rapida pao i ekrapidis por veki la
banuson.

,,La zagrebaj sinjoroj alvenis", raportis la ser-

visto.
,,Bene! Ili eniru!", koncizis la banuso, kiun
Klara estis relasinta.
En la ambron eniris Jakopovi, Teleti, Kap-
tolovi kaj Krupi.
,,Ho sinjoroj zagrebanoj", etendis sin la ba-
nuso, ,,kion novan vi ree portas?"
,,La siluron, vinon kaj du konusojn da sukero,
via ekselenco!", ekbabilis Kaptolovi, malfacile kli-
niante.
B e n e ! Dankas!", ekridis Ungnad, ,,sed por
tio ne estas bezona d e p u t a c i o."
,,Nenion bonan ni portas", serioze ekparolis
 231
Jakopovi, ,,ar estas, kun via permeso, sinjoro ba-
nuso, e ni io malbona."
,,Malbona! Kiel do?"
,,Sinjoro vicbanuso rigardas nin kiel servutuloj
jes, kiel bestoj, dum ni estas liberaj homoj. As-
kultu, via ekselenco, kaj juu."
,,Parolu!" rediris la banuso. Per viveca lan-
go, akraj vortoj rakontis Jakopovi pri iuj maljus-
taoj, kiujn Zagreb isvivis de Gregorianec kaj li
finis:
,,Jen vi adis, sinjoro banuso, kio nin premas.
Ni do postulas la justecon kontra tiu perforto.
Kiam ekbanusis via ekselenco, vi diris, ke al iu vi
severe juos. Jen ni buroj de malnova Zagreb po-
stulas helpon, ian sanigilon de vi. Montru vian ju-
stemon. Revenigu al ni pacon kaj liberecon, ke ni
estu, kio ni estis. Montru ke sub via sceptro pli va-
loras la leo ol sinjoreco."
, , B e n e ! " , moke rediris Ungnad. ,,Mi ne kre-
das, ke sinjoro Stjepko estas tia antikristo, li ja
estas vicbanuso. Eble viaj homoj iom pligrandigis.
Kaj mi ne scias", darigis li, ekkaresinte la ruan
barbon, ,,kial vi venis al mi? Kial? Certe mi estas
banuso, sed vi ne volas scii pri banusa juo. u
vi ne levis proceson kontra Gregorianec anta la
rea kurio, kaj, ne anta banusa tabulo? Por kio
vi min bezonas?"
,,A1 la zagrebano juas sole la reo, kaj za-
grebano povas unu alian plendi nur anta lia rea
moto, tia leo estas de pratempo", vire ekparolis
Jakopovi. ,,Niaj buroj ne apartenas al la banusa
tabulo."
,He jes! Tio estas tre malsaa leo, miaj karaj.
tio estas malnovaj skataoj", respondis la banuso,
,,pro vi malriuloj vojaos la sinjoroj Pounon.
Iru, iru, tio estas viaj revaoj. Ke sinjoro Stjepko
batis vian servutulon, virinojn et c a e t e r a , kio
do tio estas? Iru anka nun Pounon. Seru tie
kuracilon, por kio mi bezonas al vi? Malpacemuloj,
ribeluloj, malkvietuloj vi estas."
 232
,,Sed nia rajto!", vive ekparolis Jakopovi, ,,u
ni estas bestoj?"
,,Rajto! Ha, ha! u vi havas pli grandan rajton
ol mi? Iru kun kara Dio, mi estas dormema."
,,Sekve via moto ne volas irmi nin?"
,,Fidu al vi kaj al via fievalo. Mi estas dor-
mema, u vi adis, kaj morga ni devas al la ba-
talo."
,,Bone", decide finis Jakopovi, ,,la banuso ne
scias, kio estas pravo, sed in ekscios la reo an-
ka kia estas lia banuso. Adia, via ekselenco; nun
ni scias, ke nenion ni povas esperi de la banuso
kaj jen mi uras, ke vi memoros la momenton en
kiu vi ekpikis la koron de zagrebanoj!"
Koleraj foriris zagrebanoj de Ungnad, sed pleje
emis Kaptolovi:
,,Sekve nek la siluro nek vino, nek sukero iom
helpis. io neniom. Jen al vi justecon!"

XIX.
Barono Ungnad levis sin kun sia armeo la
ordono de la efduko Karlo por forpreni de la turkoj
malnovajn kroatajn fortikaojn: Buim, Zrinj, azma
almilititaj de bosnia Ferhat-paa'o, kaj intencis la
idolistan forton forpui de Una. En kelkaj malpli
grandaj bataletoj li vere disrompis la turkojn, sed
li ne sciis tute eluzi sian felion. Kvankam heroo
sabre, estis Ungnad de neakra prudento, kaj ba-
talante jen i tie jen tie senracie, li konsumigis mul-
tegon da heroa sango. Krom tio la kroataj sinjoroj
ne tiel al li alteniis kiel iam al Franjo Slunjski kaj
en la armeo ne estis konkordo. Maljuna Gregorianec
kun kelkaj liaj anoj certe treege teniis al la stiria
barono, iinte malfidelaj al siaj eksliganoj, evitantaj
la germanojn. Sed kontrae grava parto de la no-
belaro, kaj je ia fronto malgranda eksbanuso
Alapi, komencis malafable rigardi la fieregan ba-
ronon. Ungnad kondukadis la armeon tien reen, jen
nezorgante pri bona okazo por ataki la turkojn, jen
kun malgranda trupo atakante aregon da turkoj.
 233
Krom tio ofte li forlasis la armeon kaj vizitadis Za-
grebon por sekrete konsilii kun Hallek, Drakovi
kaj ceteraj favoratoj de la efduko Ernest. Jes, oni
parolis pri li, ke lia uro en kroata parlarnento ne
estis ol vanta komedio, tial ke li antae uris en
Praha al la imperiestro Rudolf, ke li faros nur tion,
kion al li ordonos la efduko Ernest. Dum la si-
njoroj tiel en anguloj murmuretis, klopodis zagre-
banoj per iuj manoj por demakuli la hontindan
vundon, kazitan de Stjepko Gregorianec. Ili elektis
Ivanon Jakopovi kiel urba juisto, kaj Maton
Verni kiel notaro, sciante, ke tiuj estas viroj ku-
raaj kaj sagacaj, kaj konvinkiinte, ke sinjoro Te-
leti estas bonulo sed nezorgulo, kaj s Kaptolovi
ke multe parolas kaj malmulte agas. Jakopovi
ekiris anka al la efduko Ernest por pruvi al li
iujn agrenojn kaj mizerojn de malgaja zagreba ko-
munumo, dum en pouna parlamento li per tondranta
voo kaj fulma parolo ektondris, ke la kroatajn ma-
gnatojn io sub goro kvaza sufokadis:
,,Mi venas anta vin, ho motoj k 1 a s o j k a j
o r d e n o j", ektondris li, ,,ne kiel deputato de li-
bera urbo, kies nomo estas fama de praa tempo,
sed kiel emanta sendito de plorigita komunumo,
kiu emas kaj spiregas sub kruda premado, forge-
sante jam kio estas justeco kaj leo, kaj en mal-
espero prenante akran sabron. Kaj kiel ne? La
agreno nin batas, malsato frapas, brulas nia domo,
senfruktaj niaj kampoj, maljunuloj tremas anta
perforta mano, virinoj tremas anta la furio, dum
nia malnova leo tiu nemakulita sanktao de niaj
patroj, kuas en polvo kaj in senkompata piedo
premas kun malica furiozo. u vi do demandas, ho
motoj k l a s o j k a j o r d e n o j , u estas tiu tirano
al ni la turko, malbenita malamiko de kristaneco?
Mi diras al vi, ho sinjoroj, ke ne estas la turko.
Hejma magnato, kristana sinjoro eniris en nian
kvietan urbon s u b s a l v u s c o n d u c t u m ra-
bante pli forte ol la turkoj, kaj en la momento, kiam
la armiloj estas levotaj konkorde kontra 1a perei-
ganto de sankta nia kristana kredo, la sabro devas
 234
esti eltirata kontra nia hejma perforto. Helpu, ho
sinjoroj, ar alie ni pereos, sed ni pereos sole kun
la sabro en la dekstra mano.
Tiu parolo kvaza forta frosto brulsignis kiel
la banuson tiel la kroatajn sinjorojn, precipe, post
kiam oni adis, ke la reo ordonis, ke oni faru
juan esploron anta la kurio kontra sinjoro Stjepan
Gregorianec. Ankora unu fojon ekprovis la sinjoroj,
se ili eble povus eligi i tiun malagrablan proceson
de la kurio kaj transmeti in anta sian propran tri-
bunalon. Kelkaj sinjoroj faris nome konkludon en sia
kunveno komence de la jaro 1579., ke Petar Here-
inec, zagreba kananilko, kaj Gapar Drukoci. no-
taro de varadina upo (komitato) ekiru en la pre-
ejon de s a Stefano, kie estas konservataj en la
kesto la diplomoj kaj privilegioj de la regno Slavo-
nujo, kaj ke ili detale esploru, u la plendo ne apar-
tenas al la banusa tribunalo, u zagreba ora bullo
ne perdis eble sian valoron, tial ke la sinjorojn ko-
stas multe da monelspezo, vojaante Pounon anta
la kurion. Vane. La ora bullo estis firma leo. Jam la
trian tagon post Pentekosto en jaro 1579. komencis
sinjoro Lacko Imbri Jamniki, nobela juisto de
zagreba upo kaj ,,rea homo" kune kun sinjoro Bla
iprak, zagreba kanoniko, juan esploron, en mo-
naejo de sa Trancisko en Zagreb, kontra Stjepko
Gregorianec pro la forto, ruinigo de paco kaj s a 1-
v u s k o n d u c t u m . Kaj post kiam s Imbri elde-
mandis cent tridekok da atestantoj, el kiuj multaj
jesis la perforton de 1' vicbanuso, sendis la juisto
la protokolon al la kurio.
,,Nu, r e v e r e n d e f r a t e r", ekdemandis
Vramec sian kamaradon iprak anta la monaejo.
,,kiel elfalis la afero por medvedgrada estro?"
,,Malbone", rediris iprak, ,,veraj kaj fidindaj
atestantoj, precipe imperiestraj oficiroj, bombar-
distoj de Ivani kiel anka nobelaj sinjoroj kun uro
konfirmas, ke estas vera io, kion diras la zagre-
banoj."
,,Centfoje mi diris al Stjepko, ke li estu kristano,
sed li iam idolisto; mi ne amas tiujn opstinajn bur-
 235
ojn, sed fine ili anka ne estas bestoj. Fariu nun
al li!"
Veninte en sian loejon, trovis Vramec je miro
sian baptanon Pavlon. Meditante sidis la juna
heroo e la fenestro.
,,Do, do!", ekmiris la dika kanoniko. ,,u mi
sonas. Vere! Sinjorido Pavlo. Bela gasto vi estas
al mi. Via baptopatro kvaza ne ekzistas en la
mondo, sendanka filo. Jam duonjarcenton mi ne
vidis vin. Mirinde, ke vi e hodia venis! Do de kie,
do kion?"
,,Pardonu, honorinda sinjoro baptopatro!", ek-
parolis Pavlo, kisinte la manon de la baptopatro,
,,ke mi pli ofte vin ne vizitis, sed "
,,Sed" . interompis lin la kanoniko, ,,jes, sed,
tiu via ,,sed" estas al vi f e m i n i n i g e n e r i s,
en jupo u ne? Pavlo, Pavlo, mi ne scias, kio tio
estos! iu la sia prudento foras la felion por si
mem, sed cent okuloj pli vidas, kaj ordon senpune
oni ne detruas. Gardu vin! Sed kia vi estas al mi,
malpurigita! De kie vi venas?"
,,De Una, sinjoro, baptopatro, de Una. Mi estis
en la armeo de la banuso. Ni ekbatalis kun la
turkoj!"
,,u felie?"
,,Felie kaj malfelie. Ni tute frakasis la turkan
armeon, sed de miaj cent belaj soldatoj ne restis
pli ol dek vivantaj."
.,Kiel tio? '
,,ar la stiria banuso ne kondukis nin al la ba-
talkampo kiel heroojn, sed kiel bestaron en buejon.
Kaj precipe nin kroatojn. Li paris la muskedulojn,
jes, sed ni kun sabro kontra pafilego1 Sed hono-
rinda sinjoro baptopatro, estos jam tempo rakonti
pri tio, sed anta io mi venis peti de vi unu fa-
voron."
,,Parolu, filo!"
,,Mi volas edzii!", ekparolis decide Pavlo.
,,Vi? ", ekmiris unuan momenton la kanoniko.
,,Nu dank' al Dio, se nur estas sae", korektis sin
maljunulo.
 236
,,Sae estas, ar estas honeste", rediris Pavlo,
,,mi demandis mian koron centfoje; kaj la koro diris
al mi jes."
,,Koro kaj prudento! Filo mia, tio ne estas
egala", ekrigardis lin kun zorganta okulo la kano-
niko. ,,Kian do junulinon vi elektis? Certe ja no-
belulinon?"
,,Noblan kore, burinon gente."
,,u ?"
,,Doran Krupi, sinjoro baptopatro!"
,,Pavlo! Malpura volupto vin ebriigis."
,,Min ekregis la koro pura kiel estas la dia
ielo."
,,Sed via patro?"
,,Mia patro kaj u vi ne demandas: ,,via pa-
trino?" Vi ja scias sen tio ion, sinjoro baptopatro.
Mia koro estas viva flamo, sed se mi rememoras
tiun teruran nokton, mia koro glaciias kaj mi plu
ne memoras, ke mia nomo estas Gregorianec. Sed
tamen mi memoras. Diru al mi, honorinda sinjoro
baptopatro, u devas nobelulo nei, kion li diris, u
li devas rompi la uron, per kiu oni uras je viva
Dio?"
,,Ne devas!", pene rediris la kanoniko.
,,Ne devas, diras vi honorinda patro. Adu do
vi. Anta ol mi ekiris al la batalo, mi prenis el la
mano de dia servisto la sanktegan korpon de 1' Sa-
vinto, por min fortigi. Tio estis en Mokrice. Tie do
genufleksante anta dia vizao kaj super la tombo
de la patrino mi uris sur la sankta hostio, ke mi
prenos Doran Krupieva kiel mian veran lalean
kamaradinon."
,,PavIo, Pavlo! Kion vi faris? Dio kompatu al
via animo, mizera filo!"
,,Dio estas atestanto al mi, mi bone faris!", ek-
kriis la junulo ekgenuinte anta la kanoniko, ,,kaj
vin, spirita mia patro, mi uras je Dio, vi benu i
tiun ligon per pia mano kaj mi estos felia. Vi in
benu, ar io cetera foriris sin de mia koro."
,,Mi ", elreviis la maljunulo.
,,u malpermesas in al vi la dia leo?"
 237
,,Ne malpermesas."
,,Plenaa, mia mastro mi estas."
,,Sed bura knabino!"
,,Jes bura knabino, baptopatro! u vi reme-
moras min, kia mi estis antae? Sovaulo, perfor-
tema mallaboremulo. Kio estis al mi leo, kio kredo?
Bagatelaoj. Mi vagadis tra la mondo kiel erarinta
afo. Sed apena mi ekvidis Doran, kvaza la suno
eklumis en mia animo! Klare mi vidis, kia mi devas
kaj kia ne devas esti. Malaperis la furio kaj peko,
kaj en mia koro aperis sankta, kvieta trankvilo, kaj
kredo al Dio, al la amo. Kvaza min inspiris la
sankta spirito, mi saltis sur heroajn miajn piedojn,
eklevis la sabron por veri la sangon por la patrujo,
por sankta kristana religio. Nun mi estas pli bona,
nun mi estas pli kvieta, nun mi estas homo, kaj ion
ion i faris la kvieta, senpretenda bura kna-
bino. Al i ke mi ne repagu? Oh sankta patro, kom-
patu min!"
La kanoniko ekmeditis. Fine li levis la manojn
kaj metinte ilin sur la kapon de 1' junulo, diris:
,,Fariu la volo de Dio kaj via! Mi volas, filo!"
,,Oh dankon, centoblan dankon, sankta patro!",
gaje kisis la junulo la manon de 1' kanoniko.
,,Post Tri reoj!", respondis Pavlo.
,,Nur?"
,,Antae mi estas ordigonta la domon en Mo-
krice."
,,Bone. Sed hodia vi restos e mi?"
,,is la tagmezo, honorinda sinjoro baptopatro."
,,Kial?"
,,Ankora hodia vespere mi devas esti en Mo-
krice, kaj post du tagoj ree e la armeo."

La saman tagon posttagmeze sidis sinjorino

banusino en la bastiono de Samobor-kastelo. La ba-
nuso en la armeo, sinjoro de Lernon en Zagreb, kaj
la tempo pasas malrapide. La banusino legis libron
titolitan: ,,Amadis de Gaule", tio estas, ,,interesaj
aventuroj de kavaliro Amadis el Gallujo." Momenton
i legis, post momento etis la libron en angulon.
 238
Kiel ne? Kiel ke la banusinon ne enuigas i tiu fan-
tazia fabelo? i sopiris al la vivo, vera vivo: i
deziris venki per unua bato. Kaj por kio i bezonas
la kompatindan heroon Amadis, interbatalanta kun
malafablaj gigantoj, malical malgrandeguloj, teruraj
teruraoj por almiliti sian trezoron. io i estis enua.
Mallevinte la kapon, krucinte la manojn sur la ge-
nuoj, enpensiis la bela Klara. Kio vi estis? Ria
edzino de Grubar. Kio vi estas nun? Glorata banu-
sino kroata. Ne, ne! i estas mensogo kruda
mensogo! Kio vi estis, kaj kio vi estas nun? Ko-
mercao kruda komercao. Kie estas al vi amo,
kie la koro? u vian floron de junecaj tagoj rosigis
la amlarmo? Ne. u kiso el koro ekflamigis viajn,
luksajn lipojn? Ne. i estis sango kruda, furioza
sango, nenio alia. Timeme levis la banusino la oku-
lojn, kaj ia rigardo haltis sin sur la pentrao. Jen
vivon al vi vi estas ora serpento vi estas Da-
lila. Klara saltis en iaj okuloj eklumis larmo. u ne
eksaltis mia koro, ekvidinte lin ? u mi ne volis lin
ami kore Pavlon? Mi falus ja anta lin kvaza
Dion. Kaj li min forpuis kiel balaaon! Mi do devas
min veni. Veni? u i tiu infera fajrero estas
malamo, u amo? Ha i estas amo, flamanta furioza
amo! ar Ungnad, Ungnad estas urso, kaj la edzino
estas al li aminda nur tial, ar i estas virino.
La banusino alpais la fenestron. La varmegan
frunton premis i al la vitro. Jen subiras la suno.
La nekonstantaj radioj tremetas sur la frunto de 1'
banusino. Subiras la suno, subiras la espero!
En tiu momento eniris la ambron la servisto.
,,Kio estas?", ekdemandis Klara, forklininte
la kapon.
,,Anta minuto, moto via!", rediris la servisto,
,,anoncis sin e la pordisto la nobela sinjoro kapi-
tano Pavlo Gregorianec "
,,Kion li diris?", ektremis la banusino.
,,Jes, sinjoro Pavlo Gregorianec kaj irante el la
batalkampo donis i tiun leteron por moto sinjo-
rino de lia ekselenco sinjoro banuso. Li enmanigus
in mem, sed via moto bonvolu lin senkulpigi, ar
estas jam malfrue, kaj al li estas ure al Mokrice."
 239
,,Donu!", eliris mortpala banusino la leteron
de la servisto ,,kiu tio estis, kiu?", kaj etis la lete-
ron sur la tablon.
,,Sinjoro Pavlo Gregorianec", respondis la ser-
visto.
,,Foriru!", eksvingis Klara kaj la servisto fo-
riris. Maltrankvile promenis la banusino tra la
ambro.
,,Li! Proksime mi! Kaj ne volas anta min,
anta banusinon! u mi estas besto? u mi estas
serpento? Ho ke mi povu lin disiri", darigis i,
ruiinte de kolero. ,,i tiun honton mi redonos lin!
okolin scius kiele. u mi lin alvoku? Ne. Al Pavlo
uras en Mokrice. Anka por mi la afero uras
anka mi iros Mokricen!''
Klara eksonorigis!
,.Selu mian evalon", diris i al la servisto.
,,Bone, moto!"
,,Sed selu in rapide! Mi devas ankora
ivespere Mo ne Susjedgrad'on!"
,,u mi akompanos vian moton?"
,,Ne, sola mi iros!"
,,Sola, en la nokton?"
,,Selu la evalon, ne demandu! u vi vidas sur
la muro tiun pistolon? Mi per kuglo trafendos vian
kranion, se viaj piedoj ne estos pli rapidaj ol la pru-
dento."

Estis bela somera nokto. La ora luno staris

super malluma monto, la steloj briletis kvaza lam-
piroj e herbokovro.
La arbaro sternis sian ombron trans la oseon,
en malluma riveretujo spektrumis briliante la lun-
lumo dum ie kviete, ie trankvilo, e cikado ne
estis adebla.
El samobora kastelo elflugis flama nigra e-
valo, kaj sur i nigra sinjorino sub nigra tulo. La
evalo flugis, apena tuetante la teron, malanta
la sinjorino flirtis nigra tulo, kvaza ke nokte flirtas
mortanelo per malhelaj flugiloj; apud i sur la tero
flugis ia ombro, kiel malbona konscienco de peka
 240
animo. i e mem ektimis de sia ombro. Nun i ku-
rigas la evalon al la Karniolia limo. Jen en la lun-
lumo blankigas kastelo Mokrice! Kaj pli vigle ku-
rigas la virino la evalon. Nun i estas anta ka-
stelo, nun desaltas la evalon. Dank' al Dio, la por-
dego estas ankora malfermita. i eniris.
,,Kiu vi estas?", ekdemandis en miro la por-
disto.
,,Hejma! La estrino de via estro, silentu do",
ordonis la simjorino, ,,jen al vi oran riglilon por
via buo. Konduku min al li.".
,,La sinjoro dormas."
,,Konduku min al li", piedofrapis la nigra vi-
rino, dum el sub nigra tulo aperis blanka mano, kaj
en la mano malgranda pistolo, arente enkadrigita.
La pordisto ektimiis. Silentante kondukis la
sinjorinon anta la kuejon de sia estro.
,,Foriru", diris i al la servisto, ,,ne timu pro li;
jen tenu, gardu al mi i tiun pafilon." Kaj la por-
disto foriris.
Senbrue malfermis la virino la kuejpordon kaj
eniris, kaj haltis kvaza tono.
La kuejo estis malgranda. Tra alta fenestro
lumis ora lunlumo kaj falis sur la ripozilon, sur kiu
kuis vestita Pavlo. La lunlumo briletis sur luma
armilaro, staranta super lia kapo, tremetis anka
sur bela vizao de 1' junulo, dormanta. La unua-
sono lin ekfaligis. Li estis bela, trobela. Super la
fermitaj okuloj malleviis longaj malhelaj okulharoj.
irka blanka frunto falis nigregaj haroj, dum liaj
lipoj ridetis, arme ridetis. Verajne li en sono ri-
gardis amindan figuron. La virino disigis la tulon,
la luno perfidis ian palan vizaon Klara! Mute
i staris, mute observadis la junulon, kvaza kiam
vi staras rigardante kristalan lagon, en kiu respe-
gulas sin la luno kaj steloj. Sur la brusto i krucis
la brakojn, apena i spiris. Ekemis! Kaj stari-
inte super la kapo del' junulo, kisis lin senbrue sur
la frunto.
,,Dora!", ekmurmuris Pavlo el sono, arme
ridante.
 241
,,Ve!", ekkriis Klara kaj kiel serpento salte
leviis.
,,Kiu estas?", ekkriis Pavlo, vekiinte.
,,Mi"
,.Kiu?"
,,Klara", kaj kvaza svenita mallevis Klara la
belan kapon al sia brusto.
,,Vi vi ekselenca sinjorino? Kio do kon-
dukas vin i tien dum malluma nokto, sub fremdan
tegmenton, en i tiun kuejon?"
,,Kio min kondukas i tien? Demandu la furio-
zantan sangon, kiu rapidas tra la vejnoj kiel ve-
nena serpento. Demandu i tiun lokon, kie al aliaj
homoj frapas koro, dum al mi ventegas uragano.
Demandu i tiun cerbon, kiu ne pensas, ne prijuas,
sed nur vian postsignon spionas vian postsignon!"
La voo de 1' banusino tremetis kaj brilantaj
larmoj brilis en iaj okuloj...
,,u vi forgesis, ke vi estas la edzino de alia?"
,,Mi ne forgesis."
,,u vi scias, ke vi estas kroata banusino?"
,,Mi scias!"
,,Kaj tamen "
,,Kaj tamen mi metis ion sub la piedojn kaj
venis i tien. Jes, mi venis ne propravole, ne la
mia decido, io min pelis, pelis, kaj se e anta i
tiu kastelo estus aperinta infera fendego, i min ne
haltigus. Pavlo. Pavlo", eksingultis la virino genu-
fleksinte anta la junulon. ,,Askultu min! Nur unu
fojon mi amis en mia vivo vin amis. u vi scias,
kiel rulias rapidfluo, kiam printempe krevas glacia
elo de monta rivereto? Kiu in haltigos? Moku min,
mi vin amos; malbenu min, mi vin amos; pied-
premu min, mi ree vin amos. Mi estas la edzino de
alia, jes. Sed pastro ligas sole la manojn, ne la ko-
rojn; la koroj ligas sin mem. Pavlo, mi servos vin
kiel servistino sian mastron, mi adoros vin kiel
Dion, nur kuru kun mi for de tie i, for el la lando,
trans la maron. Mi petas, petas!"
,.Sufie, sinjorino!", salte leviis la junulo,
dum liaj vangoj ekflamis de kolero, ,,mi vidas vi
 242
estas malsanema, febro vin trakuras. Por ke mi vin
resanigu, mi diros al vi trion: Pavlo Gregorianec
estas nobelulo, militisto kaj fiano!"
,,Fi ano!", saltis Klara, de teruro lare mal-
ferminte la okulojn, ,,vere do "
,,Triobla honesto min ligas, moto sinjorino, ke
mi ne povas sekvi vian voluptan deziregon. Unu
fojon dum mia vivo plektadis sin ora serpento
irka mia koro, sed mi in prenis kaj etis for de
mi. Tio estu sufia por vi, forlasu tuj i tiun kastelon,
ar mi estas fiano!"
,,Do vi vi edzios kun Dora?", ekdemandis
Klara emante.
,,Jes kun Dora, sinjorino, kies vestorandojn vi
ne estas inda kisi!"
,,Ha, ha, ha!", ekridis Klara, ,,je infero kaj para-
dizo, vi in ne prenos", kaj kvaza freneza forkuris
la banusino.
La luno kaiis post la branaro, dum mallumo
sterniis pluen kaj pluen. Tomba silento. En Mo-
krice sonas Pavlo pri Dora jen kiel in perse-
kutas nigra flugilhava serpento nun i in atingis
nun i in ekkaptos ne tio estas serpento
tio estas vi, Klara! En samobora kastelo, en sia ba-
stiono sidas Klara sur la tero. ia brusto nudigita,
haroj malligitaj, apoginte kubutojn per la genuoj
rigardaas i la pentraon murmuretante: ,,Dalila,
Dalila, Dalila!"

XX.
Je Tomaso festo en jaro 1597. kunvokis la ba-
nuso kroatajn sinjorojn Zagreben en tatan kun-
venejon. Li kunvokis anka sian armeon, por in
inspekti, por ke ekiru kontra la turkoj kaj rebo-
nigu kion li malsae malbonigis. Memkompreneble
tio tute ne gajigis la zagrebanojn, ar ili sciis, ke la
sinjoroj estas agrenintaj je ili, kaj ke povas de tio
farii malbono, precipe depost kiam estis Ivan Ja-
kopovi per kuraa parolo en pouna parlamento
malkovrinta neadeblan perforton de kelkaj sinjo-
 243
roj, Tial ili kun tuta forto klopodis, ke la kurio diru
la sian kontra Stjepko Gregorianec. Kaj tie i tre
ekhelpis ilin princo uro Zrinjski, la rea t a v e r -
n i k o, kiu alie malmulte sin miksis en la disputoj
de kroataj sinjoroj kaj kiu pro sia granda heroeco
estis pli favorata ol amata de la rea kortego.
uro sciis movigi la proceson, atentegante. ke la
tribunalo ne flankumu de rekta vojo. Estis jam la
tempo. Sinjoro Stjepko heroais leone kontra
turkoj, volante per tiaj heroaoj kovri siajn pekojn,
faritajn hejme. Lia filo Nijo edziis kaj vivis ekster
la patra domo kun sia juna edzino. Estinte tiel la
maljuna Stjepko sola, kaj agrena je sia filo Pavlo.
eniis en sian malgajan malafablan animon, volonte
prenante iun okazon, por ke li sur sanga batal-
kampo distriu, kaj sian kaitan furiozon dronigu
en turka sango. Tiaj heroaoj tre plais al Ungnad,
ar Stjepko estis liadekstra mano. Tial li malmulte
atentis la plendojn de zagrebaj buroj, defendante
sian vicbanuson en iuokazo: kiel anta la reo
tiel anta parlamento. Kaj Stjepko ne zorgante la
kolrompeblan proceson en Poun, pekadis kiel eble
plej je tiu konto. La zagrebanoj ne kurais jam iri
al Sava-pramo, ar ilin tie la servistoj de Gregori-
anec senkompate atendis kaj prirabis. Anka sur
Zagorje'a oseo spionadis la homoj de 1' vicbanuso
zagrebajn komercistojn, rabante de i l i la tutan ko-
mercaon. Urbaj servutuloj en Graani plorplendis
kaj emis, ar la vicbanuso rabigis al ili en urba ar-
baro gebovojn, porkojn kaj kaprojn. Jes, e hono-
rinda zagreba kapitolo kviete rigardis, kiel la ser-
vistoj de Gregorianec sur kapitola posedao mar-
tiras la urbajn oficistojn, kiel la vicbanuso senkom-
pate prirabadis la vinberejojn burajn en Bukovec.
,,Kvietiu, fratoj!", konsoladis la sagaca Ja-
kopovi malkvientajn burojn, ,,kvietiu, iras
tempo portas aron. Kiam la mezuro estos plena,
akre ni al la tirano toston maldolan tostos!"
Unu semajnon anta s a Tomaso alveturis en
la urbon en krepusko granda veturilo, eskortita
de aro da kavaleriistoj. Sur la placo de s a Marko
la veturilo haltis.
 244
,,Kie estas la juisto?", eksplodis malafabla
kavaleriisto kontra mizera Garuc, kviete staranta
anta magistrato, kvaza kalkulante la neerojn,
kiuj malrapide malleviis de malhela ielo. La mal-
feliulo tre ektimis.
,,Ju-u-u-isto! Tio estas sinjoro urba ju-
isto?", ekbalbutis Garuc.
,,Do jes, malsaa kapo!", akre rediris lin la
malafablulo. ,,Kial vi glutas la vortojn, stultulo?
u panbulo sidas en via goro?"
,,Nee, via moto!", ektremis Garuc. ,,La ju-
isto, tio estas sinjoro urba juisto estas tie i
tie i en la magistratejo li faras kalkulojn."
,,Vi do, ligna sanktulo, ekkuru kiel eble plej
rapide, kaj diru al via juisto, ke li lasu la kalku-
lojn, ar alvenis Zagrebon iliaj sinjoraj motoj ge-
banusoj. Tial la juisto rapidege prizorgu por lo-
ejo, por forno, u vi komprenis, mutulo?", finis
la dekestro de 1' banusaj kavaleriistoj.
,,Jees! Via sinjora moto estos servita!",
rediris Garuc malalte kliniinte, kaj ekkuris supren
la la tuparo al la ambro de 1' juisto por ion,
la ordono, raporti. Dum io i okazadis, obser-
vadis la eskorton da banusanoj mizera junulo,
karanta sub la arkao de 1' magistratejo. Tio estis
Jerko. Malsae li okulais la kavaleriistojn kaj ve-
turilon, iafoje kun stulta rido la kapon balancante
al urbaj policanoj, al kiuj la mutulo estis tre konata.
Post nelonge eliris anta la pordon Jakopovi.
Alpais al la veturilo, demetis la apon kaj diris:
,,Bonvenu, ekselenca sinjoro banuso, estu sa-
lutata, eminenta banusino, en tiu i urbo! Jen mi
jam ordonis al la notaro Verni, ke viajn motojn
konduku en la urban loejon, ke ion preparu la
la deziro de viaj motoj."
,,B e n e, b e n e", rediris malafable Ungnad el
la veturilo, ,,nu rapide, sinjoro juisto! Jam bone!
Sed ke nur fariu rapide, ar vi vidas, sinjorino ba-
nusino tute tremas de tiu malbenita malvarmo.
N o t a b e n e ! Ne forgesu la fornon kaj vesper-
manon!"
 245
,,Mi zorgis pri io, sinjoro banuso!", rediris
la juisto. ,,Ho Garuc, kuru por hejti la fornon. Kaj
nun mian komplimenton al via ekselenco kaj mi de-
ziras al via moto kaj al eminenta sinjorino banu-
sino felian nokton!"
,,Bonan nokton, kara juisto! Bonan nokton!",
rediris la banuso; ,,forportu lin diablo!", ekmor-
muris li mallate.
ar tiamtempe la banusoj ne posedis sian kon-
stantan loejon en Zagreb, tial ke ili lois ekster
la urbo en siaj firmaj kasteloj, devis zagrebanoj
iaokaze havigi loejon al la banuso, veninta Zagre-
bon. Sekve sinjoro notaro Verni kondukis la banu-
son ne malproksime de l' magistratejo, en brikan do-
mon, destinitan por la loejo de la banuso. Ungnad
kaj Klara enloiis tie, dum la notaro prizorgis, ke
anka sinjoro Melkior Tompa havu la tranoktejon.
Por ke sinjorino banusino dum tiu kreviga mal-
varmo iomete varmigu sin, metis Garuc, la aron
da lignoj sur sia mizera dorso, por ilin transporti el
la magistratejo en la banusan loejon. Vidinte Jerko
kurbiantan mizeran tamburiston sub peza aro,
saltis, prenis Garucon e maniko kaj duonon da
lignoj aris sur sian mizeran dorson, ke estu al 1a
mizerulo pli facile. Kaj amba ekiris por varmigi
la noktejon de 1' banusino.
Malkontete promenis la banusino tien reen tra
la vasta ambro, kalke blankigita, Kiam la argila
fornego forte varmiis, i demetis la drapan man-
telon kaj promenis plu rapidpae. ia bela frunto
estis malserena, ia brusto maltrankvile leviadis.
La banuso sidis e la tablo, foliante diversajn le-
terojn. Je unu fojo levis Ungnad la okulojn kaj ko-
mencis observi sian malkontentan edzinon.
,,Kio do estas al vi, mia sinjorino?", ekde-
mandis li Klaran, kial vi estas tiel malgaja?"
,,Nenial", rediris la banusino.
,,Diru ja, kio vin doloras?"
,,Kio min doloras? u mia Krsto havos sani-
gilon por tio?"
,,Kiel ne. u mi ne estas banuso?"
 246
,,Dankon je tia banuseco. Tie i do ni krist-
naskos en i tiu dezerta groto! Belan dankon je tiu
i beleco kaj komforto, preparitan al vi de zagre-
banoj. u tio i estas loejo por banuso? E la
monaoj havas pli belajn loejojn."
,,Sendube tio estas vera."
,,Belaj homoj, tiuj zagrebanoj."
,,Nigraj malnobluloj, sinjorino mia."
,,Jes, nigraj malnobluloj, e pli. u tiel oni
akceptas la gebanusojn?"
,,Vere, tio estas malnoblao."
,,Kaj tiu fiera juisto! u vi vidis lin? An-
stata servi nin persone, jen li sendas siajn homojn.
Mi mi malamas tiun Jakopovi."
,,Anka mi malamas lin."
,,u vi scias, ke io i estas usta spito kon-
tra mi? u vi scias?"
,,Kiel, kial?"
,,Banuso sinjoro Krsto, u vi amas min?
Diru la veron, u vi amas min?", darigis Klara per
kvieta tono kaj krois la blankan brakon irka la
nuko de 1' banuso.
,,Vi demandas, u mi vin amas?", rediris la
banuso duonmirigita, duonekscitita.
,,u vi pro mi faros ion, kion ajn mi ekde-
ziros?"
,,ion!"
,,Kaj ne pridemandos, sed agos nur la mia
volo?"
,,Jes."
,,Bone. Venu min!"
,,Vin? Al kiu? Kaj kial?"
,,Al zagrebanoj", finis Klara kaj ravige rigar-
dante la banuson, malleviis sur la seon apudan.
,,Jam longe bolas kolero en mia koro kontra tiuj
malkurauloj. Mi procesis kun samoboranoj. Ili ri-
fuzis al mi tributon. Mi per forto atakis ilin, sed ili
kontrastaris kaj furiozante mortigis mian kastel-
mastron. Mi volis puni la krimulojn, sed du la plej
grandaj el ili transkuris Zagrebon. Mi dirigis al la
magistrato, ke oni transdonu al mi la samoborajn
 247
krimulojn; sed ili ke ne volas, ar buro devas de-
fendi buron. Pleje kontrastaris la maljuna oraisto
Krupi. ,,Ne fordonu mizerajn niajn fratojn", li diris,
,,sinjorino Grubar estas furioza lupino. i buus ilin
en sia diabla nesto. Ni ilin ne fordonu." Kaj ankora
ili dirigis al mi, ke mi ne konsumu tiom da sen-
kulpa sango, ar lavu mi min kiel ajn, banu mi min
en sango, ke mi tamen kiel asta virgulino ne eliros
el tiu bano mi ke restos Grubareva."
,,u tion dirigis al vi tiuj bestidoj? Tion?",
kolere saltis la banuso. ,,Nu atendu, mia Klara, mi
lernos pri respekto tiun butikistan fiinsektaron! Je
mia sabro, mi in faros."
,,Oh mia estro!", darigis la banusino larmante,
,,tio tuis mian koron, kvaza min serpento mordis.
Sed ankora pli! De tiu tago levis la samoboranoj
kontra mi sian malican langon. Ili kunmetis mokajn
kantojn kaj rimojn pri mi, kantante ilin kune kun
zagrebanoj tra la foirejoj. u vi adas, moke
al mi."
,,B e n e, b e n e ! " , rediris Ungnad, ,,mi kantos
al tiuj kanajloj, kiel kantas la kato al la musoj!
Trankviliu, kara Klara, trankviliu! Memoros za-
grebanoj, kio estas banuso Ungnad!"
,,Sed, u vi ne havas rajton puni ilin, la kri-
memajn friponojn, u vi ne havas kazon, se ili e
ne estis ofendintaj vian edzinon", pli vigle darigis
la banusino. ,,Ili ja ne volas respekti vian tribu-
nalon, nek vin, la landestron, sed fierias kaj taksas
sin pli bonaj, ol ceteraj nobeloj de la regno."
,,Jes, jes!", jesis Ungnad, tordante ruetajn
lipharojn, ,,prave vi diras, ho banusino!"
,,Krsto!" petis Klara, ,,se estas vero, ke vi min
sincere amas, Krsto pruvu in nun, venu min nun,
vipu tiun fiinsektaron per venenaj serpentoj de via
kolerego, ar je Jesuo kaj Maria, is kiam vi ne
plenumos, kion mi diris, mi ne permesos al vi min
e ektui!"
,,Ho-ho-o! Ne koleru, mia Klarnjo, ne koleru",
ekridis sinjoro Krsto, ,,Dio vidu vin, ion mi faros,
kion vi ekdeziros, mi e pli faros. uste, bone estas,
 248
ke venos mia armeo, mi enloigos perforte miajn
soldatojn e zagrebanoj; miaj bonaj homoj manu
kaj trinku kiel akridoj sur plena spiko, is kiam ili
ne malplenigos iujn zagrebajn kuirejojn kaj kele-
rojn; io, io estu por festeno al miaj soldatoj: za-
grebaj staloj, fojno, brutaro kaj virinoj!"
,,Ha! tia estas bona!", rektiis Klara dum en
ia okulo trakuris flamo, ,,nun mi vidas, ke vi amas
min, mia sinjoro!", kaj la edzino irkaprenis la
banuson pasie, furie.

La sekvintan tagon ekvenadis la armeo de l`

banuso Zagrebon. De tamburoj kaj trompetoj reso-
nadis la urbo. Unue kroataj bluetaj kavaleriistoj kun
longaj lancoj; tiam kavaleria b a n d e r i o de aliaj
kroataj sinjoroj; poste flavaj karnioliaj piedistoj dun-
gantoj, du fortaj bandoj de vlahaj haramioj, limaj
bombardistoj, stiriaj kirasuloj kaj unu standardo
kun hispanaj dragonoj kun longaj glavoj. La armeo
ne iris kutime al ia bivako proksime de la urbo,
sed trupo post trupo enmaris la urbon, kaj loiis
perforte e la geburaro. Pala de kolero venis la
urba juisto en loejon de la banuso.
,,Kio estas, mia bona juisto?", ekridis moke
la banuso sidante e kruo da vino.
,,Kion, ekselenca sinjoro, vi demandas?", rediris
la juisto, pene haltigante sian koleron. ,,Pardonu
min via moto, sed mi miras tian pridemandon. is
nu n iam estis kutimo, ke la banusa armeo loas
sub tendaro, sed jen nun maras trupo post trupo
en la urbon; la soldatoj perforte invadas en la do-
mojn, disrompas la pordojn, loias kontra leo
e kvietaj buroj, postulante, ke oni havigu al ili
manaon kaj trinkaon. Kaj de kie? u via moto
ne scias, ke estis malbona rikolto, ke mankas gre-
nao en la urbo, ke minacas malsato?"
,,Malsato? Ha! Ha! Ha!", rediris la banuso.
,,Vi rakontas al mi teruraojn, kiujn mi verdire ne
povas kredi. Malsato kaj viaj dikaj sinjoroj de
la magistrato! Iru vi, vi ercas!"
,,Mi parolas la veraon, sinjoro banuso, je viva
 249
Dio, ni estas malriaj, kaj viaj soldatoj estas mal-
sataj lupoj. Mi ne scias, kies estas tiu i ordono, ke
oni surmetas tian aron al la mizera urbo, sole mi
scias, ke tio estas pura forto kontra pravo kaj
justeco."
,,i estis mia ordono, juisto", brufrapis la ba-
nuso per pugno la tablon, ,,mia ordono, u vi kom-
prenas?"
,,Sed tiu ordono ne valoras, moto sinjoro!"
,,Mi estas via gasto, miaj soldatoj estas al mi
infanoj, e r g o vi devas nutri anka ilin. P u n c t u m.
Se viaj sinjoroj buroj nur eksiblos, mi montros al
ili, kio estas Ungnad, do se vi ne estas kontenta,
iru vin tiam Pounon plendi min. Adia!"
,,Mi anka iros, Dio estas mia atestanto", re-
diris la juisto kaj foriris.
Dum la banuso kaj juisto tiel vive disputis,
en alia flanko de la domo babilis Klara kun sinjoro
de Lernon.
,,Virinoj, vi diras, ke estas egoistaj", ekridis la
banusino, eltirinte la manon el la dekstra de l` en-
tila markizo. ,,Ne, ne, markizo! uste virinoj oferas
al viroj pleje."
,,Pro egoismo, moto sinjorino!", rediris la
markizo.
,,Parolu ni sincere. Vi volas diri, ke vi almilitis
Klaran de Ungnad, ar Klara volis vin superregi,
u ne? Tio estas iome vero, ar sinjoro Krsto
Ungnad havas multe da tataj okupadoj. u
tiel estas? Sed sinjoro markizo de Lernon ne ado-
ras en tiu dezerto nur unu stelon. Klara de Ungnad
estas lia amaistino, sed krom i anka la aliaj."
,,Moto sinjorino!", ruiis la markizo.
,,Silentu, silentu", rediris la banusino, ,,mi scias
ion, sinjoro Bernardo, ion. Anka mi havas fide-
lulojn. Sed mi ne koleras. Mi estas nur duone via
edzino, u mi povas postuli, ke vi estu sole mia?
Jen, ke mi ne estas egoista. Libere seru vi la
mielon en aliaj floroj, Bernardo, mi scias, ke vira
sango ne estas fidela."
,,Klara!"
 250
,,Silentu! Adu min! En i tiu urbo trovias
tre bela knabino, Dora, filino de 1' oraisto Krupi.
Mi malamas tiun knabinon, mi deziras malbonon al
i. Ne demandu, kial. Do kiel mi diris, mi ne estas
egoista. Mia servisto okolin povas vin certigi, ke
Dora estas belega, kaj mi amos vin pli forte, se
vi amos Doran."
,,Klara!"
,,Nenion plu. Mi malamos vin, Bernardo, se vi
in ne amos. Adia!"
Kaj la markizo disiis de la banusino.
Malsuprenirante la tuparon la kolonelo me-
ditis pri la senco de la vortoj de Klara. Apud por-
dego troviis kelke da banusaj servistoj, nedelikate
ercantaj kun surd-muta mizerulo Jerko.
,,Oj! Adu min!", sin turnis la kolonelo al unu
el la servistoj, ,,u vi scias, kie estas la domo de
1' oraisto Krupi?"
,,Apud Kamenita-vrata, via moto!"
,,Kaj u vi scias, kie mi povus trovi la de la
banusino serviston, okolin?"
La mutulo elreviis kvaza lin serpento mordis.
,,okolin dum tago estas malfacile trovebla,
via moto", rediris la servisto, ,,li estas kvaza
strigo, ne montrias al la publiko, sed nur dum
nokto rondiras. Sed jes, li loas en la domo de s
trezoristo Konjski, tie li tage dormas."
,,Bone!", rediris la kolonelo kaj ekiris al Ka-
menita-vrata. Lin sekvis Jerko.
La kolonelo eniris la magazenon de l' oraisto.
,,Bonan tagon, moto sinjoro!", salutis lin Kru-
pi e la amboso.
,,Bonan tagon, majstro!", kroatais la kolonelo.
,,Jen majstro, mi bezonas arentajn spronojn, nu
faru ilin al mi."
,,Via sinjora mota estos servita!", rediris !a
oraisto, ,,mi havas jam faritajn. Dora, Dora!"
Post nelonga tempo aperis Dora.
,,Kion ordonas vi, kara patro!", ekdemandis la
knabino.
 251
,,Belega i estas!", opiniis la kolonelo, ,,prave
diris Klara".
,,Alportu el la kamero arentajn spronojn por
moto sinjoro."
,,Tuj, kara patro!"
En i tiu momento malfermiis la pordo kaj
mizera mutulo Jerko etendis senvorte sian apelon,
almozon petante, sed sekrete observante la kolo-
nelon. Dora revenis, kaj la kolonelo komencis elekti
la komercaon kaj rigardi la filinon de 1' oraisto.
,,Donu, Dora, denaron al mizera Jerko!", diris
la maljunulo al la knabino.
Tiam la junulino direktis la manon al sia mo-
nujo kaj etis ridetante al la mutulo krajceron en
la apelon, dum la mutulo dankis balancante per
la kapo kaj rigardante Doran per sia brilanta okulo
kvaza ian sanktulinon.
,,Prave diris Klara", ekmurmuris la kolonelo,
,,fariu la ia volo. Nun al okolin."

XXI.
,,Do nenion?", saltis furioze la banusino preska
renversinte de kolero la lampon, apude starantan.
,,Bedarinde nenion, moto sinjorino", respon-
dis okolin, levinte la ultrojn. ,,Kompatinda sinjoro
markizo de Lernon malmulte dankos al sinjorino
banusino por tiu amaa konsilo, ar lia dorso meze
de kreviga vintro fruktiis per prunoj."
,,Diru, okolin, kiel i estis, diru?". ekde-
mandis la banusino forovinte la riegajn buklojn
de la frunto.
,,i estas tre malgaja rakonto, moto sinjorino!
Ian tagon venis al mi sinjoro de Lernon en la do-
mon de s Konjski, la via instigo, kaj komencis
eldemandi min pri Dora Krupieva. Mi tuj kompre-
nis kien tio celas. Mi kondukis lin en la ardenon,
ke nin neniu viva rimarku, kaj tie mi diris al li,
kiamaniere estos i efektiviebla. Kredu min, via
moto, min anka tre ojigis tiu diablao, ridante
en la animo, kiel sinjorido Pavlo trovos malplenan
 252
kolombejon, ne eksciinte pri la putoro. Do mi
diris: Grga, kunigu vian saon, por ke vi braviu!
ar, bonvolu kompreni via moto, mi anka estas
konkuranto de la juna Gregorianec!"
,,Vi?", en miro ekdemandis la banusino.
,,Jes, mi. Vi ridas, sed tamen estas vero. Kiam
mi estis pli bona homo, mi petis ian manon, sed la
maljuna oraisto malkae ekridis al mi. De tiu tempo
certe mi iomete malboniis, pri la amo mi e ne
sonas nun restis nur galo, io i bolas en mi
bolas kiel infera flamo. Sed kial rememorii pri
tio? Do mi diris al sinjoro markizo jenon. Inter la
ardenoj de Konjski kaj Krupi estas alteta muro.
i estu nia vojo. Oni devas atendi, kiam Krupi ne
estos hejme. La maljuna Magda ronkas kiel hamstro,
e pafilo in ne vekigus. Kaj e Krupi loas du
hispanaj dragonoj, grandaj drinkuloj. Al la animoj
de tiuj herooj mi gluigos min per brando, kaj sinjoro
markizo estas oficiro, anta li ili perfidus e Dion
pro submetio, kiel do ne forpreni la knabinon. La
dragonoj garde staru, ke la knabino ne faru spek-
taklon, durn sinjoro de Lernon povas al sia rabao
per tupetaro trans la barilo, etas sakon sur ian
kapon kaj forportas la knabinon en la garbejon de
Konjski, kaj finita afero, kaj gaja koro de via moto.
Tiel mi diris, kaj preska tiel fariis. Mi preparis
la tupetaron, venis la nokto, Krupi ekster la domo,
Magda ronkas, la hispanoj niaj. Mi rigardis ion i
el la garbejo. Estis trankvile. Dora sidis en la ka-
mero kaj laboris. Tri foje mi ekgrakis kiel signo al la
hispanoj. Kaj tri foje regrakis ili al mi kiel respondo.
Estas bone, mi pensis. ,,Nun oni devas komenci, si-
njoro markizo, kaj bonan sukceson!" La markizo
suriris la barilon, kaj malrapide malsupreniris per
la tupetaro en la ardenon de Krupi. ,,Ho ve!",
ekkriis oni el la ardeno de Krupi. La voo de l`
markizo! Al la diablo! Kio estas tio? La hispanoj
forestas. .,Helpon! Helpon", emadis de alia flanko
la markizo. Mi elrigardis trans la barilon. Ho ve!
Ia diablo submetis al la markizo kaptilon por lupoj,
kaj li sin kaptis en i. Mi volis jam salti por liberigi
 253
lin, sed subite penetris malanta de la domo ia
homo, kiun mi ne povis rekoni, kaj komencis sen-
kompate bategi la malfelian sinjoron, dum li ve
kaj ve, ke estis kompatinde askulti lin. Alkuris e
la buroj kun toroj, kaj iu foristo Bla takor ko-
mencis fori per pugnoj sur la dorso de l` markizo,
kriegante: ,,Tenu la teliston, tenu la rabiston!"
Kompreneble mi devis tie i gardi mian dorson, no-
bela sinjorino; la mortintoj ne levias el la tombo.
kaj la zagrebanoj kredas, ke mi estas morta. Mi
trenigis min sub la garbejon kaj diris pie:
,,Ho iela korto kompatu al la dorso de 1' si-
njoro markizo!"
,,Malbenita malsukceso!", ekkriis la banusino,
,,kaj kio poste?"
,,Poste? Mi ne scias uste. Sole mi adis, ke
la buroj terure krias, ke sinjoro markizo kuas
en la lito kiel vundita Jesuo, kaj ke hispanajn sol-
datojn iu diablo ebriigis, ke i l i kiel garboj kuis."
,,Sed kiu, kiu malbonigis al ni la kalkulon, o-
kolin, kiu?", ekkoleriis la banusino.
,,Kiu?", levis la razisto la ultrojn, ,,tio, tiu de-
mando mordas anka min. Mi donus e la dekstran
okulon, por elflari tiun sekretan manon, kiu disiris
mian araneaon. Mi sidis la tutan tagon en unu loko,
cerbumante, sed nenion kaj nenion. Je mia razilo,
se en mi estas trunketo da kredo en mirakloj, mi
suspektus, ke i estis Dio mem. Sed i devis esti
homo, ar nek Dio nek spirito submetas kaptilojn
por lupoj. ustadire, via moto, mi estas disionta
de vi, mi estas forlasonta la malfelian Zagrebon."
,,Vi u foriras?"
,,Mi devas."
,,Sed kial?"
,,Mi timas, ke iu trovis mian postsignon, kaj
tio estus malbone por mi."
,,Vi ne devas for de mi", ordonis la banusino.
,,Kaj kiu min malpermesas?"
,,Mi."
,,Kiel? Per kio?"
,,Mi perfidos vin."
 254
,,Kaj mi vin."
,,Memoru, malkuraulo, ke mi estas banusino,
kiu kredos al tia sentagulo?"
,,Estas vero", almetis malkontente la razisto.
,,A1 la diablo, mi foregisis pri juistoj kaj leo. Sed
kion vi volas de mi?"
,,Pavlo volas edzii kun Dora!"
,,Kompreneble. La unuan tagon post Tri Reoj
edzigos ilin la kanoniko Vramec."
,,Tio ne devas okazi."
,,E, i ne fariu. Al mi estas uste."
,,Ne ercu. Vi devas in malhelpi."
,,Do kiel?"
,,Estas via zorgo."
,,Mi lasos mortigi la sinjoridon sur la oseo
post la arbetao. u tiel estas bone?"
,,Diablo!"
,,A "
La razisto sufloris ion en la orelon de la banu-
sino, kaj i kapjesis.
,,Jen al vi oron!", almetis late la banusino,
etendante al la razisto plenan monujon.
,,Dank' al Dio, ke mi ekkonis viajn planojn.
Sed kiam io finios, u mi povas for el Zagreb?"
,,Vi povas."
,,Sed antae mi venos por mia vojaokosto."
,,Venu!"
,,En tiu momento ekflugetis ia ombro anta la
pordo de 1' banusino en la koridoro, malaperinte el
la domo. Kantetante kaj tintante per plena monujo
ekiris la razisto al sia noktorestejo e ne rimarkinte
la ombron.
us eksonis tra la nokta silento la raka sono
de Garuc:
,,Ho mastroj kaj mastrinoj, la dekdua batis!"
,rHa, ha!", ekmurmuris por si la razisto, ,,mia
amiko Garuc kokorikas la noktomezon. i estas ies
funebra kanto!"
La ombro kvaza de malproksime sekvis la
piedosignojn de okolin. Vidinte, ke la razisto estas
enirinta en la domon, li sin direktis al urbaj mu-
 255
regoj, malrapide malsuprenirinte is la bordo de l`
rivereto Medvednica. Anta malgranda kabano tri
foje ekfajfis.
,,Kiu estas!", sonis basa voo, kaj el la kabano
eliris haramio Radak. ,,u vi estas, Jerko? Sufie
mi vin elatendis. Kiajn novaojn portas vi?"
,,Malbone estas tre malbone!", rediris
mallate Jerko. ,,Iru, Miloo, iru, kuru en Mokri-
cen. Klarigu al Pavlo, kiel la franca kolonelo volis
pereigi Doran, kaj kiel mi malbonigis l i a j n kalku-
lojn. Sed i ankora ne estas savita. Vi scias, ke
mi ofte vizitas la loejon de la banuso. Kiu zorgas
pri mi? Muta kaj surda mi ja estas. Mi alpuigis
min is la pordo de 1' banusino. e la banusino
estis tiu krimulo la razisto.
,,La razisto?", rediris medite la haramio, ,,la
pafilon mi fordonus, se mi povus lin vidi."
,,Mi subaskultis. Ili parolis malbone pri Dora
kaj murmuretis. Malbono estos. Oh Miloo, je
la tombo de Via Mara, kuru. diru al Pavlo, ke li
venu, ke li rapide venu, mi i tie atentos."
,,Je honorinda kruco, mi sufokus iujn, sed nun
mi iras. Jerko! Bonan nokton!"
Minute malaperis la haramio, malaperis anka
Jerko, kaj en la nokta silento estis adebla nur la
murmuretanta rivereto.

Matene unu tagon anta Tomasa festo sidis la

juisto Jakopovi en sia ambro en urba domo.
Morga devas kunveni la parlamento, kaj hodia
inspektos la banuso tiujn kelkajn trupojn por sendi
ilin kontra la turkoj. Malkviete karesis Jakopovi
sian frunton, meditante, kiel li morga malkovros
la perforton de 1' banuso, perforte enloiginta mal-
satan kaj soifantan armeon kontra rajto kaj moro.
Je unu fojo elreviis el siaj meditoj la juisto,
anta la pordo ektintis spronoj kaj anta la juisto
aperio Melkior Tompa de Horova. adjutanto de 1'
banuso.
,,Sinjoro juisto!", malafable koncizis la mili-
 256
tisto, ,,bonan tagon. Min sendas lia ekselenco, si-
njoro banuso."
,,Kion do deziras lia ekselenco, ho nobela si-
njoro", kviete ekdemandis la juisto.
,,Mia ekselenca estro tre koleras je la urbo.
Kaj kiel ne? Li malsatas, vi ne nutras lin, li soifas,
vi ne tringigas lin, li malvarmas, vi ne varmigas
lin, dum la noktoj estas mallumo, kaj vi ne lumigas
al li, la armeo anka malsatas kaj soifas."
,,Nobela sinjoro!", rediris la juisto, ,,vere mi
ne konas tiun leon, la kiu devus i tiu nobela
urbo nutri, trinkigi kaj varmigi sinjoron banuson.
Li estas nia gasto, do kion oni povas fari oni faras
bonvole, kvankam la urbo estas malria, ar la
hajlo la tutan nian rikolton nuligis. Nia ora bullo
citas nur ke la urbo donu al la banuso bovon kaj
cent panojn, kiam li unuan fojon venas Zagrebon,
sed tio ne povas okazadi sen fino, kaj tiom malpli
ni estas devigitaj nutri lian grandan armeon. Ke la
armeo malsatas kaj soifas? Kion mi povas por tio?
Kiam i ion formanis kaj fortrinkis, kio estis en
la urbo, tiel ke e la malriaj aperas la malsato,
kiam la rnizera popolo devas mani sekan herba-
on anstata karno. Tion i diru vi al sinjoro ba-
nuso."
,,Tion i mi ne volas diri al li, tio min e ne
koncernas", rediris la militisto. ,,Sole al vi, juisto,
mi sciigas la ordonon de la banuso, tio estas: ke la
urbo devas iutage doni al sinjoro banuso dum re-
stado en Zagreb, dek pokalojn da malnova vino,
dek panojn, dek funtojn da bona bovao kaj dek
vakskandelojn, kaj krom tio avenon kaj fojnon."
,,Kaj" mi diras en la nomo de la urbo, kies estro
kaj juisto mi estas, ke ni tion ne donos!", de-
cide rediris la juisto.1
,,Jam bone, ho juisto, vi ne donu, ni tiam pre-
nos!", ekkriis la adjutanto.
,,Kaj mi solene protestas en la nomo de la tuta
buraro kaj loantaro de la nobela urbo."
1
Atentika. Rim d. t.
 257
,,Protestu se e is la lasta tago. Nun vi scias,
kio vin atendas. Adia!", finis Tompa kaj foriris.
Post kelka tempo eksonoris sur gardoturo la
sonorileto: ,,Haberniik".
,,Brulas, brulas!", oni adis tra la stratoj. Vi-
rinoj, infanoj, buroj kuris palaj tra la urbo.
Kaj la sonorilo pli forte eksonoris.
,,Brulas, brulas!"
,,Kie, kie?"
Kompatu al ni Dio kaj sa Florijano!" Nun
eksonoris anka la sonorilo de sa Marko. Teruro
trakuris la buraron.
Ekscitita ekkuris la juisto al ,,Dverce" sur
urban muron. Apud la preejo de sa Margareta leviis
blanka fumo super la tegmento de unu domo, kaj
el la fumo ekflamis flamo. Kies domo estas i?
,,i estas la domo de Marko Tutkovi, sinjoro
juisto!", ekkriis unu urba policano, alkurinte la
monto sen kasko.
,,Kiu in ekbrulis?"
,,La rajdistoj de Gregorianec. Kelkkvindek da
ebriaj rajdistoj alkuris is s a Margareta kaj ko-
mencis pafi el pistoloj kontra la tegmento. Estas
nura pajlo. io pereos. Malfelia Tutkovi!"
,,Kial vi do ne defendis?", ekdemandis severe
la juisto.
,,Mi ja volis, sed ili komencis pafi kontra mi.
Kaj nun ili ekiros al Harmica, kaj tie brulados la
domojn."
,,Kuru kiel eble plej rapide al la urba domo!
Kvindek buroj prenu la pafilojn kaj iru tra Kame-
nita vrata al Harmica, kun ili iru Krupi kaj Bla
takor!"
,,Oh s p e c t a b i l i s , s p e c t a b i 1 i s!", al-
kuris tute spireganta kaj ploranta la kapelano al-
kovi. ,.Oh b e s t i a e i n f e r n a l e s ! 1 Vi scias,
kiajn belajn pirujojn, pomujojn, prunujojn kaj per-
sikujojn iuj enokuligitaj arboj mi havis en la
ardeno. Kaj iujn, iujn forhakis al mi tiuj anti-
kristoj iujn; kaj igis la fajron por rosti la te-
1
Oh bestoj inferaj.
 258
litan porkidon. iujn! Mi petas, ke oni s o l e n n i -
t e r protestu."
,,Tie i ne estas alia protesto krom tia!", re-
diris furioza Jakopovi, levinte la pugnon kaj ek-
kuris returnen al la urba domo. Sed post du paoj
haltigis lin plorkrianta dika afrani la butikisto.
,,Sinjoro juisto, mian edzinon, mian karan
edzinjon atakis spasmoj. Kiel travintros iaj bovi-
njoj, belaj bovinjoj, a? Kiel? Tiuj antikristoj, tiuj
hispanaj dragonoj forportis al ni du garbarojn da
fojno. Kaj kion trinkos mia edzinjo? Tiuj antikristoj
forportis mian brandon."
,,Lasu min, frato Andrija! mi havas pli uran
okupon; oni devas defendi la urbon", rediris la ju-
isto kaj pluen ekkuris.
Sed veninte sur Marko-placon, terura vidao!
Ebriaj soldatoj renversis la budon de Magda farinte
grandan fajron. La kompatinda maljunulino kuis
senkonscie sur la tuparo de sa Marko. irka la
fajro ronde dancis la furiozuloj, svingante per lancoj,
sur kiuj estis enpikitaj kokidoj, anseroj kaj pano. Apud
la rondo staris granda barelo da vino, kaj sur la
barelo rajdis ebria soldato, premante vivan porki-
don anstata kantosako. Kaj malproksimete tiradis
je haroj hispanaj dragonoj diuonovivan urban no-
taron, Vernion. ,,Sufie!", ektondris Jakopovi,
,,la mezuro pleniis. Ho policanoj prenu la lancojn,
kaj ataku tiujn ebriulojn! Ekludu, tamburisto! Oni
sonoru flanken, ke la buroj armile kolektiu.
Fermu la urbajn pordegojn! Elveturigu la pafile-
gojn sur la ardenojn. Venigu al mi la evalon!"
En daro de minuto atakis la urbaj policanoj
per helebardoj la ebrian aron kaj liberigis Verni-
on. La dragonoj kaj piedistoj ekkuris kontra Ka-
menita vrata, ar la armeo staris en vicoj en mal-
supra urbo. La sonorilo sonoris, la tamburo sonegis,
la buroj ekprenis la pafilojn kaj lancojn. Kiel fulmo
flugis evale la uisto, por certii, u la pordegoj
estas ie fermitaj. Sur la bordo de Medveak
krakis la pafiloj repuante tie la banderiistojn de
Gregorianec.
 259
,,Nun venu al mi Ungnad!", ekgrincis Jako-
povi, ,,ke ni vidu, u li prenos de ni, kion ni ne
donas!"
,,Jes, jes, sinjoro juisto", ekkrietis la mal-
granda afrani bataleme svingante per grandega
lanco, ,,nenion ni donos al ili, nenion, e pipron por
denaro al tiu stiria banuso. Venu iu de tiuj hispanaj
ranuloj kiel muson mi lin per mia lanco jen
tiel!"; kaj, la butikisto forte puis la lancon aeren.
Tiam ektondris pafego. afrani paliis kaj
sufloris tremante al Garuc staranta apude kun tam-
buro:
,,Jesuo, Maria! Kara amiko Garuc, i estis ja
pafilo!"
,,E granda pafilo. amiko afrani", rediris la
tamburisto.
,,i povus al la homo forblovi e la kapon?",
ekdemandis tremante la butikisto.
,,Certe, se in la homo havas", rediris Garuc.
La buraro staris prete sub armiloj, kaj je ia
fronto la juisto Jakopovi kun blueta urba star-
dardo sur la evalo.
Tiam alkuris de Kamenita vrata la foristo
takor kun envolvitaj manikoj, sub lara kasko, kun
nigra vizao, portante pezan pafilon sur la ultro.
,,Kio estas, je Dio, ho majstro?", ekdemandis
la juisto.
,,Malbono, sinjoro juisto!"
,,Parolu, je Dio, ho majstro!"
,,Kvindeko de ni pulvumis sufie sukcese, kaj
la ebriaj banderiistoj1 de Gregorianec levis la kal-
kanojn pro niaj pafiloj. Ni sur la monto, dum ili sub
la monto, ni kontra ilin, kaj ili kuru. Sed nun venis
alia diablo. La banuso revizis sian armeon sur Har-
mica, kiu kriegis kaj spektaklis, ke e la ielo eks-
kuiis. .,Herooj", diris li ridante al furiozanta armeo,
,,fidu al mi, kaj se al vi tiuj zagrebaj kanajloj ne
faras la via deziro, tiam vi frapu ilin. Ili diras, ke
ili plendos vin e lia rea moto. Fariu! Tie i mi
estas via reo kaj neniu alia. Adu la sonorilo so-
 260
noras en la urbo kontra ni, vidu, la pafilegojn ili
alcelis kontra la banusa armeo, ferminte sin en
siajn muregojn. Sed kelkaj estas ekster la muregoj,
tiujn ni tenu, ilin ni ataku!" ,,Ilin ni ataku!", iuj
ekkriis, mi do timas, sinjoro juisto, ke tiuj diabloj
ne ekbrulos niajn mizerajn samurbanojn. Oh helpu,
sinjoro juisto!"
,,Ha! Jen nian felion", ekkriis la juisto kaj
saltis de la evalo, ,,iru kun mi, majstro Bla!"
La juisto kaj foristo ekiris al la loejo de la
banuso. La pordego estis losita. La juisto frapis
trifoje je la pordeo kaj la servistoj de 1' banuso
malfermis in tremante.
,,u estas hejme sinjorino banusino?", ekde-
mandis la juisto per trana tono.
,,Jes", respondis hezite la servisto.
La juisto rapidis al la ambro de la banusino.
Klara sidis pala kaj muta e la tablo, apogante la
kapon je la brakoj. Ekvidinte la juiston, ektimis kaj
etendis la manon al la pistolo, staranta sur la tablo.
,,Moto sinjorino!", almetis la juisto. ,,Lia
ekselenca estro kaj banuso krude ercumas kun ni
por nia gastigao. Li kaj lia armeo senigis nin de
nutrao, kaj nun volas liaj furiozaj trupoj ekbruli
nian suburbaon."
,,Kaj kion mi povas por tio?", ekdemandis la
banusino.
,,Tio ne devas farii. Komprenu, ke la banuso
kun armeo staras ekster la urbo. La buroj ekprenis
la armilojn, fermis la pordegojn, vi do estas nia kap-
tito; se do e unu domo suburba ekflamos, ekfla-
mos anka i t i u domo super via kapo."
,,u vi freneziis?", ektremis Klara.
,,Ne, moto sinjorino! Ni havas sanan pruden-
ton! Sidiu, skribu al via mastro, ke li delasu la
furiozaon, kaj forlasu la armeon, ar ar alie li
ne vidos vin plu."
,,Sinjoro juisto!"
,,Nun ne estas horo por erci. Sidiu, kaj
skribu! A letero a kapo!"
 261
Senspire sidiis Klara skribi kaj enmanigis al
la juisto skribitan leter-paperon.
,,Jen!", diris i.
,,Adia, sinjorino! Gardu la kapon, ne eliru el
la domo."
Kaj la juisto kun foristo foriris.
Post mallonga tempo ekkuris la urba rajdisto
tra Kamenita vrata al Harmica, enmanigis al la ba-
nuso la ordonon de Klara kaj dirigon de Jakopovi:
ke la buroj pacios, se la banuso sub sigelo uros,
ke li forlasos la armeon.
De kolero ludis la vizao de Ungnad, leganta
la leteron, kaj sidanta sur la evalo meze de siaj
oficiroj.
,,Legu la hontaon, legu!", li sin turnis al siaj
kamaradoj, ,,u vi iam vidis tian malrespektan ba-
laaon? Malbenitaj kanajloj, je mia sabro, mi volus
ilin frakasi per fera pugno, sed ho stultulo
stultulo ke mi lasis la banusinon en tiu viper-
nesto! Mia Klara pereos! Kion kion, sinjoroj,
mi estas faronta?"
,,Hundoj!". ekgrincis Gregorianec. ,,Tio estas
regna perfido, la ekzekutisto havos priokupon."
,,Jes, jes!", aldonis protonotaro Mirko Peteo,
,,tio estas bona, tio poste efektivios; sed nun ne
estas alia ol savi la banusinon. Tial via ekselenco
sendigu la leteron al la zagrebanoj kaj forsendu la
armeon Ivani'on. Kaj poste nu ni havos oka-
zon en la parlamento!"
,,Tiel estas", jesis Melkior Tompa.
La banuso de kolero irpinadis la ruan bar-
bon. Skribis la leteron, premis la sigelon kaj enma-
nigis in al la urba heroldo. Tiam li rajdis kun ofi-
ciroj de trupo al trupo, sufloris al iu trupestro
kelke da malkontentaj vortoj kaj ekrajdis malgaja
kun kelko da magnatoj en la urbon. La armeo en
miro ekmaris silente al Sava kaj forlasis Zagrebon.

Dum furiozaj soldatoj rabadis tra la nobela

urbo, staris Jerko apud la ardeno de Drakovi
kontra 1a domo de Krupi. Pala kaj meditema ri-
 262
gardis li jen al Kamenita vrata, jen al la domo de
Krupi, jen al Marko-placo, de kie oni adis furiozan
kriegon. Dio! Ankora Pavao ne venas, Krupi fo-
riris kun trupo la ordono. Dora sola en la domo,
malbenulo okolin en Zagreb, kaj furiozaj sol-
datoj. Oh, se almena maljuna oraisto restis hejme,
sed li ne volis haltigi sin de la knabino, oni devis
defendi la urbon. Dio! Dio! Se nur malbono ne
okazos! Nun li adis de policanoj preterpasantaj, ke
oni fermos la urbajn pordegojn. Pavlo ne povos en
la urbon. La banusaj piedistoj, hispanaj dragonoj
preterkuris lin al la malsupra urbo, persekutataj de
la armitaj buroj. Dio! Kioma kunpuio! u ne
povus malbono trafi la knabinon? Li iros mem en
la domon por gardi in. Sed en tiu momento ekga-
lopis du rajdistoj kontra lin. La viziero kovris al
unu la vizaon. Jerko ektremis, stariis anta la
pordo de Krupi, levinte la bastonon. Sed la sekreta
rajdisto palpebrumis al sia kamarado, kaj i tiu
eksvingis, ekfrapis Jerkon, kaj ekkriinte falis teren
la mizera sanganta junulo.
,,Foriru", diris la rajdisto sub la irmilo al sia
kamarado, ,,mi vin ne bezonas, vi estas soldato.
Savu vin. Jen al vi anka mian evalon." La neko-
natulo saltis de la evalo kaj ekrapidis en la domon
de 1' oraisto.
Dora estis sola. Pala pro timo preis Dion por
sia patro, por ke lin pasu la morta danero. Ekvi-
dinte la fremdulon, saltis i kiel ektimigita cervino.
,,Sankta Dio!", ekkriis la junulino.
Ho kvietiu, knabino!", aldonis la alveninto
per raka voo, ,,kvietiu, se vi Dion konas. Mi
estas malfelia soldato. La viaj tute nin frakasis,
kaj mi ricevis akran vundon. Ne perfidu min. La
viaj mortigus min. Mi laciis, mi ne povas pluen!
La vundo brulas, mia goro flamas. Donu akvon al
mi, donu akvon al mi!"
,,Mi vin ne perfidos", timeme rediris la kna-
bino, ,,ar mi al neniu deziras morton, do se vi estas
e niaj malamikoj, Dio ordonas, ke oni devas e
 263
al malamiko fari bonon. Sed kial vi ne levas la
vizieron?"
,,Mi levos, mi levos in!", rediris la rajdisto,
,,sed donu akvon al mi!"
,,Jen, jen in al vi!" prezentis Dora al li la
kruon da akvo. ,,i estu al vi saniga!"
La rajdisto prenis la kruon per amba manoj.
,,Vidu, knabino, se ne iras iu al la domo!"
Dora ekiris al la fenestro por rigardi, dum en
tiu momento utis la nekonatulo ian polvon en la
akvon.
,,Neniu estas proksime", diris la knabino.
,,u vi ne havas vinon, knabino?"
,,Mi havas, sed i estas malbona por vundoj."
,,Via akvo ne estas bona, i estas malklara,
varmeta. Provu mem!"
,,Ke i ne estas bona? Mirinde! Anta ne longe
mi alportis in."
,,Nu provu mem!"
,,Do, ke mi vidu!"
,,Dora prenis la kruon, almetis in al la buo
kaj sorbetis.
,,Prave vi diras, i estas maldola. Mirinde!"
,,Petas, alportu al mi guteton da vino."
,,Tuj. Atendu vi i tie. Tuj mi revenos." La kna-
bino foriris, dum la nekonatulo forkuris el la domo.
kais sin en la ardeno, kaj en minuto transiris la
muron de la domo de 1' trezoristo Konjski.
Post mallonga tempo jen revenis la filino de 1'
oraisto, kunportis anka la kruon da vino. La
domo senhoma. Kio estas tio? Kien metis sin la ne-
konata gasto? u tio estas sono? Ne. Jen sur la
tero kuas brodita monujo kun blazono. Verajne
la rajdisto perdis in.
De timo Dora krucosignis sin. Ke i ne estas
fantomo de la diablo? Gardu nin Dio! Iu maltran-
kvilo ekregis in. i komencis iradi tra la ambro.
iaj brakoj glaciiis, dum la kapo brulis kvaza
fandanta fero.
,,Dio mia!" Kio tio estas?", prenis la knabino
la frunton.
 264
Anta iaj okuloj brilis, sur la brusto kvaza
falis monto, dum la goron kvaza serpento kun-
tiris. La knabino ekanceliis, kaptante la aeron
per la manoj.
,,Patro! Pavao! Aeron!", i ekkriis, falis, ek-
spiris kaj elspiris.
,,Dora! Dora mia!", ekemis de ekstere lata
voo, kaj en la ambron penetris spireganta mal-
purigita kapitano Pavlo. ,,Jen mi trez. . . . Jesuo
Kristo!", ekkriis li, kvaza lian koron eniis tran-
ilo, ,,u i estas infera trompao? Dora! Dornjo!",
ekprenis li malvivan knabinon e la brako, ,,mal-
viva, malviva! Oh malbenita mi!"
Kaj kvaza freneza falis la junulo apud la ju-
nulino.

XXII.
,,Fratino, kara fratino!", eksufloris Freyeva,
veninte en la butikon de afranieva. ,,u vi scias,
kio estas kun Dora Krupieva?
,,Ion mi tiel adetis, sed uste mi ne scias, kara
fratino!", respondis negaje afranieva. Mia me-
moro tagas por nenio, depost kiam tiuj hispanaj
sentaguloj disportis al mi la fojnon kaj forportis
la brandon."
,,Kompatinda mia najbarino! Jes, jes! La vipo
de Dio atingis nin mizerajn. Sed ke mi diru al vi pri
Dora. Je Tri Reoj fakte i estus edzionta kun la
juna sinjoro, kaj hiera oni trovis in malvivan
malvivan. En la vizao i estis tute nigra, oni diras,
ke i mortis de nigra pesto."
,,Helpu al ni sankta Bla! Mi devas tuj incensi
la butikon per junipero, kaj dum daranta pesto oni
ne devas trinki akvon, jes, neniel la akvon!"
,,Kontrae nur vinon kaj brandon, kara fra-
tino. Jes, de nigra pesto mortis la junulino. Pro tio
i ne hejme kuos sur katafalko, sed en kapelo de
sa Johano sub Mesnika-vrata, kaj oni portos in la
sekvintan nokton al la tombejo."
,,Tio estas malgaje."
 265
,,E tre malgaje. Sed vidu, tio estas la fingro
de Dio! Fiereco kaj dandeco ekposedis la knabinon,
kaj jen, kiel io i finiis. Du, tri fosiloj estos nun
ia tuta sinjoreco. Nun vi scias kaj nun adia, kara
amikino, mi devas hejmen, por ke mia lakto ne ka-
zeiu."
,,Ekkompatu Dio al iu pekulo! Adia, ami-
kino, Frey!" En la urbo estis bruo kaj spektaklo.
Pro subita morto de Dora ekscitiis la tuta bur-
aro. La malpli altaj vere kredis, ke pesto mortigis
la solfilinon de 1' oraisto, sed la pli saaj homoj
konjektis, ke tio ne estis pesto sed ies peka mano,
kion anka la apotekisto Globicer konstatis. Sed
ankora pli ekcititaj estis la buroj de la nobela
urbo pro alia kazo.
Koleraj je zagrebanoj kunvenis kroataj s t a-
t u s en sia parlamento, kaj tie la propono de n-
gnad konkludis kontra zagrebanoj jenon: ,,Tial ke
la buroj de 1' urbo: zagreba Gri-monto volas per
siaj malnovaj privilegioj detrui la liberecon de la
regno Slavonujo, tial ke ili malice levis la plendon
e lia efduka moto Ernesto kontra sinjoroj ba-
nuso kaj vicbanuso; tial ke ili lian ekselencon si-
njoron Stjepan Gregorianec malhelpis en plenu-
mado de lia vicbanuseco, ofendadis sinjorojn s t a-
t u s et o r d i n e s , publike kontrastarante al la
banuso, ili sekve regu libere solaj inter la limoj de
sia urbo, sed ili estu ekzilitaj el la komunumo de i
tiuj reolandoj kaj1 de iuj regadoj de ceteraj si-
njoroj, kaj ke estas malpermesite al ili komerci kaj
kun komercao vojai tra la regno, dum antaen ke
la parlamento kaj banusa tribunalo lokumu sin
la volo kaj deziro de sinjoro banuso en alia, pli
opurtana urbo."
.,Nun boju la malkurauloj!", akre ekridis Gre-
gorianec, ,,ili formanu la kaon por si kuiritan."
u tiel, sinjoroj?", diris juisto Jakopovi. ,,Fa-
riu! La karto falis; malagrablao por malagra-
blao. Timu al niaj akraj dentoj, ni ercon ne kom-
prenas, sed de tio estos e pli."
Do la juisto kunvokis kunsidon. Multego da
 266
buroj svarmis en la urba domo. La kolero bolis
en la animoj de 1' buroj; la sinjoroj volas ekstermi
Zagrebon. En la konsiliejon eniris Jakopovi pala
kaj malserena, kun pergameno en la mano.
,,Mi mem iras anta la reon, fratoj, por diri
lin, kion oni faras de ni, kaj en via nomo mi enma-
nigos al li i tiun pergamenon!"
iuj eksilentis, kaj la juisto komencis legi la
plendon por la reo:
,,i tiu urbo de pratempo libera sub reoj kar-
memoraj, ke falis en grandan mizeron. Mizero in
premas, malsato minacas in, ar mankas greno,
sed super io ruinigas in forto de najbaraj sinjoroj.
Zagreb, ke estis iam fidela al la krono kaj ne lasis
sin forlogi per la vojevodo Ivan de Erdelj, kaj nun
i falas nek kulpa nek ulda en mizerojn kaj honton.
Nome en la parlamento je Tomaso-festo, ke la ba-
nuso, protonotaro kaj aliaj sinjoroj faris komploton
kontra Zagreb farinte neadeblan kaj malican
konkludon, ofendanta ne sole Dion kaj lian juste-
con, sed la kiu estas la buroj kvaza malbenitaj
kaj ekzilitaj el la kristana komunumo, kaj kvaza
ili ne estas regnanoj. Pro tio lia rea moto sin turnu
per milda okulo al Zagreb, estu ildo de la urbo
kaj indulge nuligu la konkludon."1 Kaj detale rapor-
tante: kian perforton faris al la urbo la banuso kaj
vicbanuso, la plendo petas, ke la reo sendu du kor-
teganojn, por ke ili per propraj okuloj certiu, kiel
estis, kaj ke li al Zagreb redonu malnovajn privi-
legiojn.
Tondre aklamis la buroj la heroan juiston
kaj sur siaj ultroj portis lin apud loejo de 1` ba-
nuso en lian domon.
Bruo estis en Zagreb, kaj silento en la domo
de Krupi. En la kamero kuis la morta virgulino,
en iaj manoj estis arenta krucifikso, kaj irka
la frunto krono. En angulo karis maljunulino
Magda, preante la rozarion. i preis ne, ne,
i estis freneza, sensenta; Dora, baptinjo, ke mor-
1
Atentika. N. d. t.
 267
tis! Sensencao! Tio ne povas esti ne povas.
Tion certe elpensis malbonaj homoj, Dora verajne
dormas. Ve, se i estus malviva, ke i plu ne ve-
kius, en kavon ke oni etus in; tiuj belaj okuloj.
tiuj etaj manetoj, tiuj belaj haroj, io ke estas
polvo? Dio! la koro de la maljunulino krevus; io
in sufokas, sufokas, kaj larmetoj pluvetas sur i a j n
velkintajn manojn.
e la tablo en mezo de la ambro sidas Pavlo.
Li estas neepala, la haroj falis malsupren la f r u n -
ton, liaj okuloj flamas. Nenion li adas. Li apogis
sin je la brakoj, rigidajn okulojn fiksis en la malvivan
junulinon. Centfoje li "demandis sin, u t i o i estas
Dora, u i estas malviva, u tio ne estas sono,
u tio i ne estas erco? u mi ne kondukos in al
mia kastelo vivan, sanan, kaj felie kun i vivos?
Do kiam radio de la lumo falas sur la vizaon de
Dora, ekflamas anka la okulo de 1' junulo, pen-
santa i estas viva. Kaj anta la junulo kuas sur
la tablo brodita saketo, kaj sur i nobelula blazono.
Hodia vespere oni portos Doran en la kapelon de
s a Johano, kaj morga morga en la tombon.
Dume la maljunulo Krupi sidas kvazau tono
en sia magazeno. Li ne ploras, ne emas, ne pensas,
ne sentas. irka li kvaza nebulo flugpendas; se
iu penetrus en la magazenon, se forportus tutan lian
argentaon kaj oraon li ne movius li restus
tono. Kaj la koro? i estas muta, sed en i infero
brulas.
Senbrue malfermiis la pordo de la kamero
de Dora. Senbrue eniris Jerko kun irkavolvita
kapo. Li venis is Pavlon kaj metis la manon sur
lian ultron.
,,Pavlo!", ekmurmuris l i .
Sed respondo ne venis.
,,Pavlo! Adu! Pavlo! Frato! Mortigu m i n ! "
En miro ekrigardis l i n Pavlo.
,,Mi estas kulpa!", darigis li kun tremanta
voo, ,,jen, mi ne gardis in sufie, kaj la serpento
mordis in. Mortigu min!"
,,Ne, ne, Jerko!", eksplodis Pavlo, ,,mi estas
 268
kulpa, mi, frato. Mi mi in lasis trolonge en tiu
infera fakego. Oh Dio, Dio! Kion, kion mi estas
faronta? Mi freneziis!", kaj etis la kapon al la
tablo.
,,Mortigu min! Mi amis in, amis same kiel vi,
Kio estas por mi la vivo? Sed ne ne! Ankora
mi devas vivi ankora. Radak scias kial.
Adia Pavlo, adia Dornjo!", kaj la junulo foriris.
Apudege anta Mesnika-vrata staris kapelo de
sa Johano. Unu nur altaro ornamis la nudajn mu-
rojn, sole la malgranda lumo briletis en tiu mal-
lumo. Estis plu de la deka vespere. Meze de la ka-
pelo staris nigra ligna portilo, sur kiu dormis eter-
nan sonon la filino de 1' oraisto. La kadavro estis
kovrita per blanka vualo, nur la kapo estis videbla.
Bela, kvieta estis ia vizao, nur po ie videbliis
nigraj makuloj. Kaj en la kapelo trankvile, trank-
vile, kaj lignaj sanktuloj ragardadis la junan mor-
tintinon. Post kelka tempo ekgrincis la pordo. En la
kapelon eniris Pavlo. Li estis tre trankvila. Sen-
brue li pais al la knabino, kvaza timante, ke ne
veku in. Kaj stariis super in.
,,Tio vi estas? Vi? Mia amo, mia felio, mia
vivo! Kaj nun malviva, nun polvo, nun nenio. En
i tiuj restaoj mortis iuj miaj deziroj, miaj espe-
roj. En la tombon, Dora, vi kunportos mian vi-
von, dum mi restos viva mortinto!" Kaj li ektu-
is per la lipoj la malvarman frunton kaj kisis la
virgulinon por lasta fojo.
Sed je unu fojo io ekbruis post la altaro. La
junulo elreviis. Kvaza en la seruro turniis lo-
ilo kvazau malfermias sekreta pordo. Pavlo sin
kais post la kolono en la mallumo. Kaj fakte! Su-
per la altaro malfermiis pordo de sekreta kori-
doro kuranta el la supra urbo, submonte, al la ka-
pelo.1 Flamo de 1' toro subite eklumis, kaj en la
1
i tiu subtera koridoro, kuranta de suda promenejo
(iama kapucenejo) is la domo de ia Za ekzistas ankora
nun. i estas konstruita el brikoj, volbita, surkalkaita. Anta
kvardek jaroj malkovris in tiama posedanto de l' domo. tro-
vinte en i malgrandan erkon, kiu tuita tuj polviis. Poste
la posedanto fermigis la koridoron. Rimar. de 1' traduk.
 269
preejon malleviis malsupren la tuparon alta vi-
rino nigre vestita portanta la toron.
,,Foriru! Lasu min okolin!", i turnis sin al la
koridoro, ,,via servo finiis; la salajron vi ricevis,
nun vi povas foriri el Zagreb!"
Kaj la pordo ree fermiis. La virino venis is
la malviva knabino. Deprenis la vualon kaj la toro
eklumigis la vizaon de Klara. i starigis la ka-
pon super la kadavro. ,,Mi devas vidi vin, mia kon-
kurantino", ekmurmuris i per sarkasma rido, le-
vinte la toron. ,,Vi, vi do venenis mian vivon, rui-
nigis la felion? Malsaulino, jen, nun vi kuas ven-
kita anta mi. La tempo cikatrios la vundon, kaj
mi tamen ricevos Pavlon."
,,Vi ne ricevos!", ektondris Pavlo, saltinte de
l` kolono. ,,Neniam, vi malbelao de la virina sekso!
Jen trian fojon Pavlon de Gregorianec por uri per
i tiuj karaj restaoj, ke neniam plu li ekamos viri-
nan kapon, se e venus anelo el la ielo, se e
polvius lia malnova kaj fama blazono! Jen Gre-
gorianecon trian fojon, por diri al vi, ho infera mal-
bonao, ke li vin malamas, ke vin malestimas, ke
vin forkuras, kiel oni forkuras la peston. Ne tuu
i tiujn sanktajn restaojn, infera degenerao, ne ma-
lordigu per pesta spiro la paradizan dormon de t i u
i anelo. Rigardu, oh rigardu i tiun senkulpan vi-
zaon kaj toniu kvaza krimulo anta statuo de
Gorgono. Jen, i tie ripozas mia felio, mia espero,
mia vivo, kaj ion tion ion frakasis via malvirta
serpenta koro per diabla malico."
,,Pavlo, je nomo de Dio!", ekkriis Klara de te-
ruro, tremante kvaza de febro.
,,Ne alvoku Dion, pekulegino, ar li ados vian
blasfemigan emon, kaj per kolera tondro detruos
i tiun sanktigitan tegmenton. Jes, vi faris tion
vi."
,,Mi?"
,,u vi konas tion i", rediris Pavlo, eltirinte
el la sino la broditan saketon. u i tio ne
estas blazono de Ungnad kaj Tahi, u i tio ne
estas blazono de Klara de Ungnad, adultulino, mal-
 270
astulino kaj venenantino? Kaj la saketon oni tro-
vis apud malviva Dora, u vi adas, apud malviva
Dora, oj virina monstro!"
Klara mallevis la kapon, sed rapide rektiis.
,,Jes", diris i, ,,estas vero, Pavlo! Mi venenigis
Doran per veneno nekuracebla. Sed u vi scias,
kial? ar mi freneziis, furioziis pro vi. Se oni
intence pekas, mi ne estas pekulino. Mia prudento
ne plenumis tiun pekon, koro mia pekis. Se ne
estus sukcesinta al mi pereigi i tiun knabinon, se
vi estus in irkaprenanta kvaza edzinon mi ve-
nenus min mem, ar tiel longe is kiam mi vivas, mi
ne tolerus, ke vin alia amas, kaj mi iun vin amantan
venenus, e se vi ne amus in. Pavlo, mi amas vin
kiel Dion, kiun mi pekulino malfidis; sed se mi po-
vas pasigi kun vi unu tagon, unu horon, unu mi-
nuton da amo, mi eltrinkus isfunde glason da ve-
neno. Se vi min malamas, se vi min malestimas,
Pavlo, venu vin!"
,,Mi ne volas, malasta virino! Jen ni estas
solaj i tie; neniu nin vidas. i tie estas mia akra
sabro, i tie kuas mia trezoro, mortigita de vi. Se
al mi plaus, mi puus la feraon en vian viperko-
ron, kaj liberigus la mondon de la vivanta morta
peko. Sed mi ne volas. i tiun sabron mi eklevis
por la savo de la kristanaro, kaj antae mi dehakus
al mi dekstran manon kaj antae mi in duope rom-
pus, ol makuli in per via naza sango; mi estas
heroo, mi ne estas ekzekutisto, kies profesio estas
ekzekuti venenintinon. Ne, alian venon mi preti-
gas al vi. Iru, portu kun vi dum tuta via vivo vian
malastan volupton, kiel iaman nekuraceblan vun-
don, i brulu vin per infera flamo, i turmentu vin
per eterna soifo, kaj kiam viaj vangoj velkios kaj
kiam via korpo sekios, flagru ankora la furio en
via koro vulkane. Kaj kiam vi dum trankvila nokto
ekseros ripozigan dormon, i tiu senkulpa infano
stariu anta vi, pala kaj kun larmantaj okuloj, kaj
i tiujn okulojn alfiksu al vian varmegan koron
kvaza glacian tranilon. Velku kaj vivu, vivu kaj
 271
velku. Malbenita estu is la tombo kaj trans la
tombon!"
,,Ho ve!", singultis Klara genufleksanta kun kli-
nita kapo anta la kadavro.
,,Iru, pekema virino, lasu min, por ke mi lastan
fojon ekpreu apud mia Dora", kaj senbrue kisis
la junulo la mortintinon.
Kvaza furioza saltis la banusino kaj malespere
forkuris tra sekreta koridoro.

La sekvintan tagon vizitis la kapitano la tombon

de sia amatino. Sed en miro li ekvidis, virinon si-
dantan sur la tombo. Li ekiris pli proksime. i estis
Magda, tenanta sanktigitan rozarion.
,,Magda!", vokis la kapitano, sed la maljunu-
lino nenion.
,,Magda!", ripetis la kapitano, metinte la manon
sur ian ultron. i estis malviva. Kiel lasta postsigno
de l` vivo briletis larmo sur la vizao de l` bona
avino. i estas ekdorminta preante sur la tombo
de sia baptanino.

XXIII.
Estis Kristnasko. armega nokto. La ielo hela,
surutita per oraj steloj. Mortiga malvarmo, dum
tra la zagreba montaro kaj valoj la neo is la
zono. Sur seka branaro briletis ja prujno briliante,
dum la lunlumo briletis la neon, kvaza la tero
estas utita per perloj. Estis trankvile, kviete estis
tra la monto, nek vento skuadis la branaron, nek
monta rivereto tondretis tra la profunda valo, mal-
kvieta vento pazis, kaj monta akvo dormetis sub
firma glacio. Estis Kristnasko, solena tago. El la
neamaso elrigardis nigraj vilaaj dometoj, kaj el la
dometoj gaje briletis la lumoj en la vintran nokton.
La popolo ojiis al rememoro de l` iela reo,
naskiita en Betlehem. Dola trankvilo malleviis
al la homa animo, kaj la goro plenvoe kantis:
,,Jen naskiis iel-reo!" Sed unu animo en la
monto ne sentis la ielan trankvilon, en tiu animo
 272
ne flamis Kristnaska fajro, en i flamis infera flamo;
tiu animo ne vokadis Dion sed diablon. Freneze
kuris tra la supro kaj valo ia hometo, senforta, ifon-
vestita, laca. is la genuoj vadis li la neon, is la
zono dronadis, de malvarmo brulis liaj vangoj, el
la manoj sango fluis, la hometo spiregadis. Kvaza
vundita lupo li kuris supren, prenante pikantajn
branojn, kvaza erinaco volviis kaj malsupren
malleviis, ne zorgante, se li frapis la kapon je
tipo, kaita en la neo a je tono apudvoja. Ku-
rante li estas perdinta la mantelon, perdis anka
la apon, sed li kuris sen deturnante sin, kvaza
lin pelas malbonaj spiritoj per vipervipoj. Tiu homo
kuris pluen de Zagreb pluen en la monton
oni vidis, ke li estas transkuronta la monton. Nun
li venis en la valon is la tono sub kruta tonego.
Li sidiis sur la tonon. Du tri foje ekspiris, kvaza
volas kapti la spiron, perditan dumvoje. Li prenis
de la kolo multkoloran tukon kaj envolvis la kapon,
du tri foje surblovis la frostajn manojn, eltiris el la
sino boteleton, in klinis, ekglutis iomete kaj
ekemis. Pli facile estis al li, i lin varmigis. Li for-
klinis sin irkaen, estante en kaejo, la lunlumo
ne povis lin perfidi. Reklinis la boteleton. A! i
estas bona! Malbenita malvarmo! Kia kreviga mal-
varmo! La tero kvaza krevas sub piedoj. Cirku-
lanta sango ja glaciios. Se nur la monton oni tra-
pasos tiam facile. Sed adu! Adu! La homo
ektimis. Sur la supro de li kurita, la branoj rom-
pias, la neo krevas. i estas ili! Jes! Ili. Kuru,
mizerulo, kuru! La hometo ektremis! Klinis la ka-
pon por askulti. Jes, jes, i estas ili! Kuru! Kaj
kvaza serpento, kiam vi in ektuas, sin etis la
hometo supren, ekiris post la tonegon kaj ekkuris
en la arbaron. Oh se somero estus, belega somero,
kiel facile oni formovius; sed estas malvarmo,
estas neo! Malbenita neo! Kiel serpento trenias
post vi postsigno en la neo, kaj vian piedon en la
neo perfidas tiu i malbenita okulo de hela ielo
tiu fatala luno. Se estus almena uragano.
nuboj; sed la ielo vitre hela. Malbenao! La ho-
 273
meto estis moviinta en la arbaron. Post kelka
tempo aperis e la tono sub la tonego du homoj.
Unu grandegulo kun pafilo, sub alta apelo. Sur de-
koltita lia brusto gluiis la prujno, dum liaj lipharoj
estis blankaj de l` glacio, sed lia okulo brulis kiel
patista fajro meze de malluma arbaro. Tiu homo
estis maljuna haramio Milo Radak. Alia homo estis
pli juna, envolvita en abrako, kovrita per felapo.
Anka lia okulo flamis, anka lia brusto leviadis.
Tiu junulo estis Jerko.
,,is i tien trenias lia postsigno", almetis
Jerko iom sin klininte.
,,Oni devas seri pluen!", rediris Radak.
,,Jes, certe!"
,,Ni iru!"
,,Ke ni iom ripozu!"
,,E por la rea krono ne!"
,,Malproksimen li ne povis formovii. Mo-
menton."
,,E momenton ne. Mi anta nek sidios, nek
kuios, nek manos kaj trinkos, is kiam estas
viva al li la kapo sur la ultroj."
,,Mi laciis."
,,Vi do restu! Sed memoru, tie i trovias mul-
tego da lupoj, Jerko."
,,Mi ne timas."
,,Ni seru do pluen!"
,,Jen, apud la tono en la neo frean sangon,
jen e boteleton! Malplena i estas!"
,,Fakte frea sango. Li estas vundita. Li ne
estas plu ol dek minutojn de i tie."
,,Vidu! Malanta la tonegon li ekiris! u vi
vidas liajn piedosignojn apena rimarkeblajn? La
neo estas ankora mola!"
,,Sed ili kuras supren la monton!"
,,Nu iru!"
Haramio kaj Jerko subiris la tonegon supren
la monton. La neo grincis, branoj rompiis, piedo
glitis sur la glacio, sed ili antaen antaen la
piedosignoj. Kaj ili venis sur la supron. Brilanta luno
balancis super la monto anta ili nea dezerto.
 274
,,Jen!", ekkriis Radak. ,,Rigardu i tien al la
pinto de alia supro. uste nin helpas la lunlumo.
Vidu, io nigra rnovias supren la monton. i estas
homo."
,,Jes. Nun mi vidas. i estas homo."
,,Diable kuras la kanajlo."
,,Kvaza lin persekutas la diablo."
,,uste tiel."
,,Ni ekmaru rapide, Jerko!"
,,Haltu, maljunulo! Nun estas bone, nun li estas
nia. De tiu pinto oni povas en la valon, sed antaen
oni ne povas. En alia flanko estas kruta tonego.
La kanajlo devas lavale, a antaen a malan-
taen. Kaj la monto estas subirebla. Vi iru malsu-
pren de la monto kaj direktu norden en la valon,
mi ekiros de l` sudo, kaj jen la muson inter du katoj.
Donu al mi pistolon, Milo!"
,,Jen in al vi! Je sankta Nikolao, junulo, via
cerbo tagas. Bone vi planis. Mi iros malsupren de
la monto dekstren, kaj vi maldekstren. Adia kaj
bonan felion!"
,,Sed, viva li venu en niajn manojn, maljunulo!"
,,Viva a malviva, la volo de Dio", rediris ha-
ramio kaj ekiris dekstren malsupren la monto, dume
la junulo foriris maldekstren.
La hometo felie atingis la alian valon. Dank'
al Dio! Malproksime de li estas la furiozuloj, ili ne
atingos lin . Al la diablo! Jen anta li aperis alta
kruta tonego. Li ne povas antaen. Oni devas su-
biri la monton, oni devas norden la valo antaen.
Antaen antaen! La manoj krevas al li, la sango
penetras la haton. Antaen! Liaj haroj fariis gla-
cio. Antaen! La piedo al li pli kaj pli profunden
enias. Antaen! Antaen! La inferaj spiritoj ne ri-
pozas. Nun la valo serpentumas inter la monto. Mal-
granda maldensejo aperis anta la forkuranto. La
luno lumas kvaza tago. Meze en la maldensejo
ekvidis la hometo grandegulon rapidantan kontra
la valo. La hometo komencis tremi, ne de malvarmo,
de teruro. ,,Tio estas li!", duonviva li ekmurmuris.
Malantaen! Malantaen! Sed anka la grandegulo
 275
ekvidis la forkuranton. Li kuras, kuras! u vi adas,
kiel la neo grincas pli kaj pli forte, pli kaj p l i
proksime! Malantaen! Malantaen en la valon!
Kaj de lia kapo falis la tuko. Lia vizao nee pa-
liis. Nur sur la frunto ruias la cikatro kvaza
viva karbo. La grandegulo postrestas. La hometo
forklinis la kapon; ekemis. Dank' al Dio! La piedo
de haramio glitis. Li falis, eniis en la neon. Savita
vi estas. Malantaen, malantaen! Nun kuras la
valo pli alten en la arbaron. Tie estas densa arbaro.
Dank' al Dio! Sed kio tio estas? u infera fantomo?
A kio? e la valo-enfluo staras homo, envolvita
en abrako, en lia mano pistolo. Jes, jes, pistolo! La
luno ne trompas. Kiu estas tio, kiu? Ja vere. Tio
estas mutulo Jerko! Tiu malkuraulo. Antaen!
,,Ha! ha! ha!", eksonis la ridego de Jerko tra
la dezerta valo, ,,infera eletao, jen vin en miaj
brakoj!"
,,u mi estas diablo" ekploris la hometo dum
lian koron kvaza prenis feraj ungoj. Kuru! Kuru!
Malfeliulo! Kien? i tie Jerko, tie haramio, i tie
morto, tie pereo! Kien? Kiel vulpo etis s i n la ho-
meto en arbetaron. Tie trovias branoria kverko.
Rapide surgrimpu la kverkon, tiuj diabloj estas an-
kora sufie malproksime. Li surgrimpis la kverkon
kaj kuiis sur brano. Tie li kuis mute apena
spirante.
En la valo renkontis sin Jerko kaj Radak.
,,Kie li estas?", ekdemandis Radak.
,,A1 via ja flanko de mi li kuris!"
,,Sed ne, al la via, dia homo!", rediris haramio.
,,Li kuris anta mi. Se mi ne estus falinta, mi l i n
estus kaptinta."
,,Ne, mi diras vin!"
,,Do certe lin la diablo mem ne transmetus trans
i tiun tonegon. i estas kruta, glata, kvaza vi
estus in per hakilo traninta."
,,Eble tien!", turnis haramio la kapon al alia
valflanko, kie staris altaj arboj. La luno malrapide
leviadis kaj ia lumo falis sur la apudvojan kver-
karon.
 276
,,Ha infera satano!", ekkriegis haramio, ekvi-
dinte palan homan vizaon sur la kverko, ,,u vi tio
estas, vi ? u vin tero eletis, por ke mi malvarmigu
la maldolajn vundojn per via sango? Jerko, Jerko!
Rigardu tien, u vi vidas, u vi vidas? Jen estas
nia rabao! Kaj u vi scias, kiu estas tiu monstro,
kiu estas tiu besto?"
,,Kiu?"
,,Tio estas la malbenito, kiu mortigis min edzi-
non, kiu forrabis mian filon, kiu piedpremis mian
felion kaj vivon!"
,,uro okolin, psedoturko, tiu arlatano?",
ekdemandis Jerko.
,,Jes li! Lasu min, lasu min, por ke mi lin kaptu,
por ke mi pecon post peco iru de lia korpo, sufo-
kigu lian koron."
,,Ne makulu vian manon per i tiu abomena
sango. Mortigu lin!"
,,Kaj kie estas mia filo, satano?", plore eksplo-
degis haramio, ,,kie estas mia unika filo? Parolu,
diablo!"
,,Mi ne scias", sonis la voo de 1' kverko, ,,mi
vendis lin kiel sklavon en Konstantinoplo!"
,,Jesuo Kristo!", posteniis la maljuna soldato,
sed balda releviis. ,,Adu, monstro, askultu min
bone! Vi mortigis mian edzinon, forrabis filon, for-
brulis domon. Kaj kiam mi staris apud mia mortinta
Mara rigardante, kiel el ia koro penetras rua
sango, mi uris al Dio jene: ,,Mi uras je malviva i
tiu edzino, tiel helpu al mi justa Dio kaj mia kri-
stana kredo kaj tuta iela kortego, ke mi ne trank-
vilios kaj ripozos, ke mi ne ektuos, kio agra-
bligas mian goron kaj plaas al mia korpo, is
kiam mi ne venos la edzinon, is kiam al ia mor-
tiginto vivos lia kapo sur la ultroj. Tiel ne per-
diu mia semo de 1' koro, de 1' brutaro kaj pano,
de 1' pano, per kiu sin oni nutras. Kaj se mi ne ple-
mumos, je kio mi uris, mi ne trovu fraton en frato,
amikon en amiko, kaj kiel ajn mi penadu vane mi
penadu, kaj io rustao fariu, kaj oni konduku min
de monaejo al monaejo, kaj oni ne trovu sanigilon
 277
por mi, kaj fine mi boju kiel hundo, ekfrapu min la
iela alto, kaj formanegu min infera malalto, kie
la diabloj turmentos mian animon eterne. Amen."
u vi adas, krimulo, tiel mi uris. De tiu
tago mi vagadis tra la mondo, serante i tiun
diablon, kaj lin serante mi griziis. Mi ne trovis
animon krom de mia estro, kaj tiu estro amis
knabinon, kaj tiun knabinon vi mortigis. Mi ree do
uris, ke mi venos lin. Jen felion! Mi vin trovis,
monda veneno, mi trovis ion, kion mi seris, nun
estas agrable al mi nun "
La homo sur la kverko komencis treege tremi,
lia vizao kvaza estis utita per cindro, bluaj lipoj
tremetis al li. Malespere prenis la branon, alprenis
la kapon al la arbo kaj ekkaris kiel sovaa kato.
,,Nun ", ekkris haramio ,,nun estas la
horo!" La pafilo ekkrakis, branoj ekmoviis, homo
sur la kverko ekkriegis, leviis kaj kiel tono falis
en la neon. La kuglo trakuris lian kranion.
,,Ni iru!", ekmurmuris haramio, fortraninte la
kapon de 1' razisto, ,,nun la vivo sufias por mi. Mi
venis Maran kaj mian estron."
,,Ni iru Miloo! Dio ekkompatu al la peka
animo", aldonis kun teruro Jerko kaj amba ekiris
al Zagreb.
Estis Kristnasko. En nokta trankvilo sonis la
sonorilo de estine, vokante fidelulojn al noktomeza
meso. Kaj la orgeno ektondris kaj popolo ekkantis:
,,Jen naskiis iel-reo!"
Kaj malproksime en monta valo blekegis
aro da malsataj lupoj irka la trunko de malviva
razisto.

XXIV.
Kvankam kroataj sinjoroj estis koleraj je za-
grebaj buroj kaj ilian trobravan gvidanton Jako-
povi pro evidenta konstrastaro en la urbo sur
,,Gri-monteto", tamen ili komencis mediti, ke la
perforto de 1' banuso kaj malbonaj agoj de 1' vic-
banuso superas ege la leecon, kaj kiel la banuso
 278
volis premi la zagrebanojn per sia armeo, ke la
samon li povis fari al la klasoj (status), se ili en io
ne obeos lian volon a ustadire la de 1' efduko
Ernest. Kaj Gregorianecon iuj evitis, ar li kvaza
freneziis de sia hejma malpaco, farante rabiste
malutilon ne nur al la buroj sed anka al la nobe-
laro, humiligante la kroatajn sinjorojn. Pro tio ape-
ris vooj inter aristokrataro kontra la banuso kaj
plejparte kontra la vicbanuso, kaj inter ili pleje la
malgranda Gao Alapi. En la komenco, nature, tiu
i kontrastaro estis ne forta. En jaro 1580. ne aga-
dis la parlamento en Zagreb sed en Varadin, kaj
anta lian rean moton en Praha estis sendita pre-
posto de azma Mika kaj sinjoro Ivan Zabok, por
instigi koleron de 1' reo kontra zagrebanoj kaj
senkulpigi sian vicbanuson. Sed kiam la saman ja-
ron la efduko Ernest perforte dispelis la deputa-
taron en Poun, ne volante redoni al Hungarujo
plenan liberecon, precipe ke oni forigu la fremdulojn
altrangajn, kiam la lando ekbolis de kolero kaj Er-
nesto devis tele kuri Wienon, tiam elreviis anka
la kroataj sinjoroj, kaj la potenco de Ungnad ekan-
celiis. Jakopovi estis persone anta la reo, tag-
tage venadis leteroj pri la perforo de Gregorianec,
kaj malgra ladoj de sinjoro Krsto1 pri Stjepko kiel
plejforta kolono de l' kortego kaj kiel fidela servanto
de 1' intrigulo, episkopo Drakovi, kvankam Krsto
priskribis zagrebanojn kiel mensogulojn kaj krimu-
lojn, tamen la mezuro pleniis. Kaj ke ne naskiu pli
granda skandalo anta la leo kaj popolo, ordonis la
reo, ke oni trarigardu la privilegiojn de la urbo
Zagreb, koncesiante, ke la juo eldiru la sian pri la
malkonsento inter la vicbanuso kaj zagrebanoj.

Muta kaj medita sidis Stjepko en Medvedgrad;

rigardis anta sin longe, longe. En lia animo estis
multegaj pasioj, en lia kapo svarmis strangaj pensoj.
Ia maltrankvilo vestis lian vizaon, ia sekreta an-
tasento turmentis lian animon. iuj liaj revoj vapo-
1
Ungnad.
 279
riis. Lia filo Nijo ne havis vivan idon, pri Pavlo
li nur ekadis, ke post la morto de Dora forlasis Za-
grebon por batali kontra la turkoj; kaj tiel pereos
lia malnova gento. Tio estas vundo akra vundo,
kiu neniam cikatrios. Se lin almena iu konsolus
en tiu dezerto sed neniu, tute neniu. iuj amikoj
lin evitis, iuj lin forlasis, la perfidulon.
El tiuj meditoj elreviis lin trumpeto de 1' por-
disto. La ambron eniris la servisto.
,,Kiu estas?", malkontente ekdemandis Stjepko.
,,Lia moto la banuso!", respondis la ser-
visto.
,,La banuso?", ekmiris Stjepko.
Post kelka tempo eniris en la ambron barono
Krsto Ungnad. Sur la kapo staris griza hamstra
apo, dum la jako kaj pantalono estis de dika cerva
felo.
,,Bonan tagon, frato Stjepko!", salutis la ba-
nuso iom kolere la vicbanuson.
,,Ke Dio donu, frato kaj sinjoro banuso!"
,,u vi scias ke estas hontao, kio okazias",
darigis kolere Ungnad, etinte la apon sur la
tablon. ,,Hontao, mi diras vin."
,,Kio estas?"
,.Prefere min ne demandu. De 1' kolero mi min
formanus. Sen tio, kvaza la diablo etas tiperojn
sub miajn piedojn. Mi ne scias, kio estas kun mia
Klara. De la lasta Kristnasko i tute aliiis. Io pe-
netris ian kapon. Nokte saltas i el la lito kriante:
,,u vi vidas i tiujn larmantajn okulojn? Tio estas
la glacia tranilo. Tio doloras, tre doloras." Kaj
pene mi in trankviligas. Dumtage i sidas, sidas
kun mallevita kapo kaj late preas ,,Patron nian"
post ,,Patro nia!" senese kaj senfine. Al la diablo!
Bela amuzilo. u ne? Kaj nun ankora tio."
,,Kio do?"
Stjepko, donu al mi la manon! u ne, ke vi
estas mia amiko?"
,,Tion, mi kredas, vi scias anka mem."
,,Kaj ke vi estos al mi tia iame?"
,,Je mia blazono, mi estos."
 280
,,Certe, vi estas iom kruela, sed tia, vere,
anka mi estas, jes, je mia sanktulo. Mi sufokus tiujn
kanajlon, zagrebanojn."
,,Parolu pli klare, sinjorino banuso!"
,,Pli klare? Bone. Mi venas en la nomo de 1'
reo."
,,De l' reo?", paliis la vicbanuso.
,,Jes. Frato, vi malsukcesis. Verane anka al
mi balda oni sonoros. La reo ordonis, ke oni
studu la privilegiojn de l' zagrebanoj."
,,Mi scias in."
,,Kaj kia rezultato? La komisio diris,ke la za-
grebanoj estas pravaj,, ke ili apartenas sole sub re-
an, sed ne sub banusan tribunalon. Tiel ke staras
nigro sur blanko en la leo. Mi ne komprenas tion.
Kaj post tio skribis al mi la reo."
,,Kion?"
,,Ke vi min kaj la parlamenton malbone infor-
mis. Ke vi faris perforton al zagrebanoj, ribeligis
la reolandon, ke vi ne venis anta rean tribunalon,
kvankam vi estis citita, ke vi malrespektas la leon,
vi, kiu devus gardi la leon."
,,Pluen! Pluen!"
,,Ke oni devas kontentigi la urbon."
,,Kiel?"
,,La proceson kontra vi finu la kurio dum
vi, vi devas demeti la vicbanusecon la artikolo de
l' reo Alberto."
,,Demeti la vicbanusecon!", Stjepko toniis
marmor-pala. ,,Do tio estas danko al mi?"
,,Tio, kompatinda frato! Oni volis, ke i okazu
publike en la parlamento, ke vi estu forigita anta
okuloj de tiuj butikistoj, sed mi skribis al Rudolfo.
Trogranda honto i estus. Skribu do al la reo,
skibu al la parlamento, ke vi ne volas plu esti vicba-
nuso, ke vi estas malsaneta, a io simila."
,,Mi, mi?", ekploris Stjepko mordante la lipojn.
,,Skribu, mi petas vin! La abdikaon mi devas
sendi al la reo, ar "
,,ar?"
,,ar alie farios publika skandalo!"
 281
,,Mi skribos", ekmurmuris Gregorianec, prenis
la plumon kaj skribis la abdikaon.
,,Bene! Pri tio ekster mi scias neniu. Kaj nun
estu ni gajaj! Donu da vino, donu da vino!"
Superregita per la kolero falis Gregorianec sur
la seon.
,,io, io pereis! iuj miaj esperoj nuligitaj, kaj
la veno, ah la veno mia!"
,,Lasu tion! Dank' al Dio, vi havas ja sufie!"
,,Sufie? Kio estas sufia? u vi pensas pri
arento kaj oro? Mi malzorgas pri tio. Mia honoro,
mia espero io moko!"
,,Sed nu! Donu da vino, por ke mi iom gajigu
min ar mi sen tio dum ,,Patronia" de Klara oscedas."'

En la parlamento okazinta en jaro 1581. en Va-

radin abdikis skribe la vicbanuso Stjepko la vic-
banusecon. Persone li ne venis; kial, li ne dirigis.
Anka Ungnad diris ke ne scias, pro kio li abdikis,
tamen tiel la banuso kiel parlamento tre sciis: pro
kio, sed ili silentis kaj elektis Gaparon Drakoci,
kiel vicbanuson. Samtempe retiris la klasoj la kon-
kludon, la kiu estis Zagreb ekzilita, kaj ke an-
taen kumvenados la banusa tribunalo kaj parla-
mento en Zagreb.
,,Estas bone," diris Jakopovi, ,,sed la mezuro
ankora ne pleniis. Ke ni adu la kurion!"

XXV.
Tute sola estadis Stjepko Gregorianec en sia
kastelo, kolera je mondo, kaj homoj, tute sola li
estadis kvaza urso en sia ejo. Verdire la
klasoj donis al li ateston sub sigelo, ke li fervore
plenumadis la vicbanusecon, ili e titoligis lin ka-
pitano de la reolando, sed Stjepko maldole ridis al
tio sciante, ke tion la sinjoroj faris ne pro li, sed
pro la ateco al la aristokrataro. Pasis jaro al jaro,
la haroj de Stjepko ekgriziis, fiera kapo ekkliniis,
1
Vidu Kreli: ,,Hist. eccl. Zagr. pa. 269." N. d. t
 232
lian koron mordis sekreta, nekuracebla vermo. En
siaj sonoj li vidadis Pavlon, belan heroon, kiun
li nur estas ekaminta, kiam li lin per kruda forto for-
puis de la koro. Ofte eksprucis lian okulon sekreta
larmo, ofte li ekemis: ,,Kie, kie vi estas mia
Pavlo!" Sed Pavlo forestis. Ofte adis la maljunulo
pri li de soldatoj, kiel li leone batalis e turka limo,
kiel li iun minuton hazarde elmetas la kapon. Sed
en Zagreb, en Medvedgrad ne estis Pavlo. La pli
junan filon li ne amis, li estis virinamanto, li kvaza
ne estis la sango de Gregorianec. Jaroj post jaroj
pasis, Stjepko delasis la landan kapitanecon. Tra
densaj arbaroj li asis cervojn, ursojn kaj lupojn. La
iama furiozo tie ankora reviviis en li, tie ankora
ekflamis lia okulo, kiel fulmo sur vintra ielo. Ne
sole tiam, sed anka kiam li ekvidis Zagrebon
fatalan Zagreb tiun tombon de lia felio.
Anka nun ne estis kvietaj zagrebanoj, anka nun
procese minacis ili al lia kapo. Do kie ajn povis
Stjepko ekpini la urbon, li faris tion. La reo Ru-
dolfo mem skribe el Wien la 6an de Majo en jaro
1583. riprois lin, ke li delasu de sia anario, sed
vane, Stjepko rabadis kiel antae. Je lia malfe-
lio mortis Stjepan Drakovi, kiu sciis bridi la re-
ajn juistojn, por ke malakcelu la proceson. La kro-
ataj sinjoroj pli forte stariis je siaj piedoj forrifur-
zante iujn allogajn koncesiojn de la efduko, kaj
malatis Stjepkon, kiu aliformigis sin kortegano,
dum kontra la banuso Ungnad oni kriadis plen-
voe, kion antae oni sekrete paroladis. ,,Ne, ni ne
volas Stirianon kiel banuso", kriadis Gao Alapi
en aristokrataj kunvenejoj, ,,ni ne volas la homon,
kiu ne scias kroate e sin krucosigni; kiu ne venadas
en la parlamenton, kiu ne havas por si propran ar-
meon, ar lian armeon komandas la efduko Ernest.
Kiel li povis konsenti la 15an artikolon de pouna par-
lamento, kiu metas nin sub germanan komandon?
Kiel li povis permesi, ke oni fortranu kroatan
a p u d m a r-1 a n d o n de l` banuseca povo? Kial li
ne subskribas sin anka kiel banuso de Dalmatujo?
u i ne estas de pratempo kroata lando? Kial li
 283
enlasas en kroatan limon germanajn generalojn. Li
sin subskribas grafo de Celje, de Sonnek? Por kio
utilos tio al n i ? Tiu i banuso ne respektas ni a j n li-
berojn, tiu i banuso volas ligi nin kun Stirio. Sed
tion ni ne volas, kaj volas neniel!"
Kaj sinjoro Krsto ne longe banusadis. Akre
koleriis la reo eksciinte, kion faris Ungnad
al zagrebanoj; balda li estis vokita Wienon, kaj
en jaro 1584. en dimano 0 u a s i m o d o" la rea
dekreto sciigis la sinjorojn status et ordines en za-
greba parlamento ke s Krsto Ungnad de Sonnek
estas ,,pro malsano" levita de la banuseco. En sama
parlamento Ivan Jakopovi la zagreba juisto estis
proklamita nobelo.
Kiam la sinjoroj disiadis el la parlamento,
malgranda Alapi stariis anta la urban juiston.
,,V i v a s J a k o p o v i ", diris li kore: ,,Vi fa-
ligis tiun germanon, ho juisto, neniu a l i a . Mi estis
kolera je vi, sed mun mi vidas, ke vi estis prava.
Donu la dekstran al mi. Vi estas brava ho m o . "
Kaj vive premis Gao la manon de Jakopovi.

Al Stjepko venadis pli kaj pli nigraj sciigoj, en

maljunaj tagoj, ke oni lin juos pro ofendo de la pu-
blika ordo. Tia honto! Esti juata! Nijo elniki,
la unika homo, kiu sin de li tute ne estis i z o l i n t a ,
skribis al li: ,,Ne prokrastu. P e r i c u 1 u m i n
m o r a. Koncernas la kapon. La zagrebanoj gajnos,
via moto kompromisu kun zagrebanoj, ar kiel mi
diris, estas malbone."
De kolero disiris Stjepko la leteron. ,,Mi ke
kompromisu kun tiuj marandistoj, mi Gregorianec,
antae la fulmo oh Dio, akre vi min ekbatis!"
Kaj venadis pli kaj pli daneraj sciigoj.
,,Mi cedos!", ekgrincis Gregorianec, ,,mi devas.
Se mi ne cedos, ili garantiaigos mian bienon, miaj
infanoj pereos. Mi devas. Oh prefere mi trinkus ve-
nenon."
Kaj li skribis al zagrebanoj proponon por pacio.
 284
Sed Gri-urbanoj rifuzis la proponon de Stjepko,
tial ke, diris ili, la kondioj ne sufias.
De furiozo ekflamis Stjepko. Tion li ne estis
esperinta.
,,Bone! Se ili ne volas, anka mi ne volas!"
Sed ian tagon venis en Medvedgradon Mihajlo
Konjski, lia bofrato.
,,Stjepko!", diris li. ,,Mi estis en Poun. Mi kaj
elniki malakceladis la juon kiom eble plej multe.
Oni plu ne povas. Petadis mi kaj aliaj sinjoroj. Sen-
sukcese. Mi estis e la taverniko. Li e adi ne vo-
las. Mi ekiris al lia reo mem, kaj Rudolfo nekom-
pleze forskuis al mi: ,,Pri sinjoro Gregorianec vi pa-
rolas al mi? u vi deziras misuzi mian rean fa-
voron? u mi estas estro la Dia favoro por irmi
rabistaojn? Profunde mi konas vian bofraton!
V a 1 g a m e d i o s!*, li estas granda pekulo kaj peza
estu al li la juo. La rea kurio estis malrapida, tre
malrapida, sed ni zorgos, ke i tiun ,,c r i m e n
l a e s i s a l v i c o n d u c t u s n o s t r a e maje-
s t a t i s " pli rapide finigu. Sed", darigis li pripen-
sante: ,,Gregorianec vere estis brava heroo kaj pro-
batalanto de 1' kristaneco. Tial diru al li, sinjoro
Konjski, ke li tute obeu miajn fidelajn zagrebanojn,
ar alie ve al li!" Tion i, Stjepko, tion i diris la
reo mem. Mi urpetas vin, ne surdigu vin al tiu
averto. Memoru pri via gento, pri viaj infanoj!
Cedu!"
,,Ve al mi, la reo mem diris!", rediris super-
regita Gregorianec. ,,Miaj infanoj. Jes! Mia gento,
ha, ha, ha! Mi faros, Mihajlo, mi faros. Mia gento?
u vi vidas tiun nubon malaperanta sur okcidento:
i estas mia gento. Mi faros! Skribu al zagrebanoj.
Mi faros, kiel vi deziras."
Malmulte da tagoj, poste, t. e. en jaro 1590. kuis
Stjepko en sia kuejo. La zagrebanoj ankora ne
estis respondintaj. Granda zorgo, akra doloro ve-
stis la frunton de 1' maljunulo. Li, tiu fiera aristo-
krato, senigita de honoro, senigita de idaro, indul-
gata de mizeraaj buroj! Li rememoris la pasin-
taon, memoris sian Pavlon memoris ve
 285
Martan!" Kaj enigis la frunton en la kapkusenon.
Sed je unu fojo, kvaza tondro penetris la intestojn
de 1' tero! La muroj ekmoviis, la armilaro super
lia kapo ektintis. Tondro post tondro, fulmo post
fulmo. Stjepko saltis pala pro teruro. En la am-
bron penetris la servisto.
,,Kio estas?", ekdemandis Stjepko tremante.
,,Je dia nomo! Kuru , via moto! Tertremo!
Unu bastiono krevis de 1' supro is la malsupro; la
orienta muro kaviis, dum la kapelo de s a Filipo
kaj Jakovo estas nura ruino."
Oj, anka vi min perfidas, malnova kastelo!",
ekemis Stjepko dolore: ,,Ni iru, ni iru, ni iru al
estine! Tie i ne ekzistas plu la vivo!"'

Je Marko-festo en jaro 1591. en la deka anta

tagmezo haltis veturilo anta kunvenejo de zagreba
kapitolo. El i eliris kaduka kaj malgaja mastro de
Medvedgrad subtenata per du servistoj. Malrapide
supreniris li la tuparon kaj eniris en la ambregon.
Tie sidis e verda tablo la zagrebaj kanonikoj, anoj
de 1 o c u m c r e d i b i 1 i s, dum flanke staris la za-
grebaj buroj Grga Dombrin, Jakob erski, Mato
Verni, Ivan Pluec kaj Andrija ikovi.
,,Servus h u m i l l i m u s , pastraj motoj!",
salutis Stjepko la kanonikojn kun mallevita kapo,
,,bonan tagon sinjoroj zagrebanoj", turnis li sin al la
buroj. ,,Mi venis por konsenti kun vi eternan pa-
con", kaj laca mallevis sin Stjepko al la seo.
u via ekselenco deziras sciigi nobelan urbon
pri siaj kondioj?". ekdemandis Dombrin.
,,Ne, ne, diru nur vi la viajn!", rediris Stjepko
kun mallevita kapo.
Se tiel estas", almetis Bla iprak, la zagreba ka-
noniko, ,,tiam mi legos la skribaon: Ni kapitolo de
la zagreba preejo per tio iujn kaj al iu igas scii.
ke anta nian vizaon persone venis lia moto sinjoro
Stjepan Gregorinaec, unuflanke, kaj indulgemaj kaj
1
Autentika. Vidu la arkivon de Kukuljevi I I I .
pa. 7 1 . N . d . t .
 286
motoj sinjoroj Grga Dombrin, Jakob literatoro
erski kaj Ivan Pluec, vera buro, en la nomo de
nobela libera urbo kaj tuta zagreba komunumo
Gri-monto, aliflanke, konsentinte anta ni eternan
konkordon kaj pacon inter si propravole kaj per
vivaj vortoj de siaj buoj. Nome ke en pasintaj jaroj
fariis du malpacoj kaj procesoj inter la nobela
urbo kaj lia moto sinjoro Gregorianec. La unua
pro malbona trakto kaj superforto faritaj al nobela
buro Petar Krupi, la oraisto e Kamenita-vrata, en
la deka tago de Majo en jaro 1578. dum enkonduko
de s Krsto Ungnad de Sonnek en banusecon de la
regnoj: Dalmatujo, Kroatujo kaj Slavonujo; la alia.
proceso dum agado de la sama parlamento de la
regno Slavonujo pro ofendoj kaj insultoj faritaj en
la domo de honorinda s Nikola elniki, la zagreba
preposto, al la buroj Ivan Teleti kaj Mato Verni
de la sama s Stjepan Gregorianec, kiuj amba pro-
cesoj estas levitaj anta lia rea moto mem de la
nobela urbo kiel akuzanto kontra sinjoro Stjepko
Gregorianec kiel akuzato, kaj por kiuj procesoj estis
jam destinita lasta templimo anta la rea kurio
en Poun, kaj kiuj ankora nun nesolvitaj estas. Sed
tial ke kelkaj sinjoroj amikoj, amante la pacon de
amba partioj, kaj dezirante ilian konkordon kaj
savon, fervore klopodis, ke la akuzoj kaj procesoj
esu, tial amba diritaj partioj konsentis anta ni
eternan pacon sub jenaj kondioj: unue fordonas
s Stjepko Gregorianec siajn kampojn kaj monton,
apartenantajn al Medvedgrad, komence de la fonto
Topliica, irante la monteto Medvednica, kaj de
Medvednica is la rivereto Blinec kaj antaen is
la kapelo de sa imun sub la monto al la dirita urbo
kaj iaj servutuloj kiel liberan kaj trankvilan fruk-
tuzon, t. e. por gajnrajto de lignoj, patejoj, kalko-
brulado kaj ton-rompado u por domkonstruaoj,
u por firmado de la fortikaoj de la dirita urbo. Plie
estu komuna patejo al la servutuloj de s Grego-
rianec kaj nobela urbo tiu du hektara herbejo, aparte-
nanta al la bieno estine, kaj nun posedas in Lovro
Puntihar, la servutulo de s Gregorianec. Super tio
 287
estas s Gregorianec pagonta sumon da mi l hu n -
garaj florenoj floreno po cent denaroj al la
juisto, juantaro kaj iuj buroj de la zagreba urbo
kaj tio en tri jenaj templimoj: la unuan la sekvintan
Palmodimanon, la duan en la tago de sa Triunuo,
kaj la trian templimon en Mihajlo-festo. Fine pri-
zorgu s Gregorianec, ke anka liaj filoj soj Pavlo
kaj Nikola Gregorianec publikigu similan pacdoku-
menton anta ia ajn l o c u m c r e d i b i l i s . Kon-
trae deklaras la juisto kaj tuta komunumo de la
zagreba Gri-monto, ke ili delasas je sia kaj de
siaj infanoj nomo de la diritaj du procesoj, kaj ke
iuj plendoj, skribaoj kaj dokumentoj faritaj kaj
eldonitaj en i tiu afero de kiu ajn juejo en la regno
estas senfortaj kaj senpovaj kontra sinjoro Stjepko
Gregorianec."
La kanoniko haltis. Trankvile askultis Grego-
rianec la postulon de zagrebanoj, nur kelkfoje li
maldole ekridetis.
,,Sinjoroj zagrebanoj multon postulas", balancis
li per la kapo ,,tre multe. E, ili estas ja mastroj. Mi
miras, ke ili Medvedgradon ne postulis! Sed e i
fariu. i estas ja amaso da tonoj."
,,u via moto ne konsentas propravole i tiun
pacon?". ekdemandis la kanoniko.
,,Jes! Jes! Mi konsentas propravole io
estas bona io!", rediris Stjepko kaj ekirinte al
la pordo diris: ,,Adia sinjoroj! Mi estas ekironta!"
Malrapide ekveturis la veturilo de Stjepko kon-
tra la monto.

XXVI.
Estis posttagmeze ian printempan tagon en jaro
1592. La monto estis trankvila, la aero pura, arbaro
hela kaj verda kaj en la arbaro multego da multko-
loraj floroj. Sur monta vojeto adiis malbasa
sonorilo. El la densejo eliris vilaano portanta lan-
ternon kaj tintanta per sonorileto kaj post li aperis
blanka remeta monao, tenanta en brodita saketo la
sanktan hostion. Tiu i monao iris al Stjepko Grego-
 288
rianec, por lin fortigi per la dia korpo por lasta fojo.
Li maris kun mallevita kapo, vi ne povis distingi
lian junan vizaon sub la kapuo, kaj se vi e povis,
vi vidus, k e l i a vizao estas malserena, la okuloj
larmantaj. La monao venis is la ekstera pordego
de 1' duone detruita Medvedgrad.
,,Kie estas la estro?", ekdemandis li la por-
diston.
,,uste anta la kastelo, patro Jerolimo", rediris
la pordisto krucosigninte sin anta la sakramento. ,,Li
sidas sub la vinko. Malbone estas al li, malbone,
sed li tiel volis. Ni devis lin alveturi el estine."
La monao ekiris al la kastelo. Lia koro forte
batis. Li levis la okulojn, haltis, ektremis.
Sub la vinko sidis mastro Stjepko. Liaj haroj
estis blankaj, vizao pala, velkita, okuloj mal-
klaraj. La kapon li klinis posten, apoginte in je la
arbo. Li rigardis, rigardis malproksimen. Anta li
genuis Nijo kaj ties edzino Anka, anta li genuis
anka bonkreska kavaleria oficiro Pavlo Gre-
gorianec.
,,A v e c o e n a d o m i n i ! " , salutis la maljunulo,
klininte la kapon, la korpon de Dio. ,,Jen, infanoj,
estas la horo! Oni devas ekiri! Dankon, sankta
patro! Dezirege mi vin atendis! Oj venu rapide, por
ke mi pentu anta vi!"
La pastro pli proksime alpais kun mallevita
kapo. La infanoj ekiris flanken en la kastelon. La
pastro kliniis super la kapo de 1' maljunulo, kaj i
t i u murmuretis siajn pekojn al la servisto de Dio.
Se estus en la maljunulo pli da vivo, li sentus, kiel
varmegaj larmoj gutas el la okuloj de 1' pastro sur
lian frunton.
,,sed unu peko, spirita patro!", finis Stjepko
tremante, ,,premas mian animon kvaza kruda
tono; mi timas, ke por i neebla estas indulgenco.
Mi amis knabinon, vilaaninon, kaj i naskis filon.
Sed mi malzorgis la vilaaninon kaj infanon, mi vo-
lis e mortigi la infanon, sed i la dia favoro mal-
aperis. i eble pereis, eble vivas en mizero, eble
min malbenas "
 289
,,i ne malbenas!", ekkriis la pastro kaj for-
ovis la kapuon de la kapo falinte surgenue, ,,ne
malbenas, patro! Tiu infano, tiu perdita filo portas
al vi la lastan benon de Dio, tiu filo, via Jerko
patro, estas mi mi!"
La maljunulo konsterniis.
,,Vi vi ", kun miro diris li preninte per la
manoj la kapon de Jerko... ,,Jes, jes! Vi ne men-
sogas! Viaj vizatrajtoj perfidas vin, ke vi estas
Gregorianec! Jes, jes, mia! Mia filo!", irkaprenis
la maljunulo sian filon. ,,Oj dankon al vi, Eternulo!
Nu, filo, finu. La morto ne atendas."
La monao plenumis la sanktan riton, kaj la infa-
noj revenis al la maljunulo.
,,Infanoj", diris li per malforta voo, ,,mi estas
ekironta. Mi estis fiera, fierega. La mano de Eter-
nulo min fleksis. Sed nun mi estas pura. Min apsol-
vis mia perdita filo i tiu via frato."
,,Jerko!", ekkriis Pavlo.
,,Lasu, Pavlo, lasu", darigis la maljunulo, ,,la
tempo flugas, alproksimias la morto. Poste irka-
prenu lin, poste! Ho filoj, mi vidas: nia malnova
gento pereas. Mi volis in multobligi, glorigi, sed
Dio alie decidis. Vi, Nijo, ne havas viran idon. Vi,
Pavlo, neniam havos filon, ar tion malpermesas
al vi kiel vi diris min la solena promeso, kaj
Jerko estas dia. Nenian esperon mi portas en la
tambon, super mia tombo velkos mia gentarbo. Fa-
riu la volo de Dio. Kaj dankon al vi, ke vi ree
venis. Pro vi min la koro premis. Sed ne kulpigu
min troe. Mi ne kulpiis la morton de Dora, tion Dio
scias. Klara estas Dio in ekkompatu!"
,,Li anka ekkompatis; de frenezeco i mortis",
aldonis Pavlo.
,,Do en mia nomo rekompencu la maljunulon
Krupi. Gardu lin, ekhelpu lin, kaj li pardonu min.
Adia, Nijo kaj Anka, amu vin reciproke! Adia,
Pavlo, estu kristano kaj heroo! Adia, mia Jerko,
oj preu Dion por mi! Adia anka vi, malnova ka-
stelo!", sin turnis Stjepko al Medvedgrad, ,,vi lulilo
de multaj generacioj. Jen egalan sorton ni dividas.
 290
Fiere altiis vi, altiis anka mi. Al vi krevis la
tona koro, krevas anka al mi, polvo vi, polvo mi.
Jen noktan bloveton. Adia, infanoj Marta "
kaj sen la animo falis la mastro medvedgrada. An-
kora unu fojon ekrigardetis la suno malanta Oki-
monto kaj vidis tri fratojn, irkaprenantajn anta
malviva patro.
Kion la maljunulo diris, tio anka okazis. Pavlo
falis apud fidela sia Milo en jaro 1604. kiel kava-
leria regimentestro kontra turkoj. Nijo mortis sen
vira ido en jaro 1610., kaj la nomo de Gregorianec
malaperis el la mondo.

armega, abunda estas vi verdo-monto de mia

naskiloko, vi unua vidao de mia infaneco. Kaj se
mi levas la okulojn kontra vi dum la vespera suno
ludas super la suproj kaj malsuproj, dum sian oron
utas i super via verdao, en mia animo vekias
pentraoj el pasinteco: bravaj herooj, fieraj nobelu-
linoj, kruelaj tiranoj, mizeraj servutuloj, kaj malnova
Medvedgrad, flamanta per viva ruo, kvaza i re-
viviis! Sed ne! La malnova kastelo falas, falas;
sed antaen, malsupre sub la monto altias brilanta,
potenca kiel juneca heroo nia urbo Zagreb.

FINO.

e-libron aranis: Stanko Rukelj

la 12-an de decembro 2005.