Professional Documents
Culture Documents
Thierry Hentsch kitaba Batnn tam kart terimleriyle ifade ve snrlar belirsiz olarak
tasavvur edilen hayali Douyu sorunsallatrarak balyor. Dou algsnn merkezine de
Akdenizli Dou dedii, aslnda yzyllardr Bat ile youn kltrel alverii olan ve Batya
corafi olarak en yakn olan Douyu yerletiriyor. Burada sz edilen Dou tasavvuru yani
teki sayesinde de aslnda Bat kendi kimliini kurma/ifade etme olana buluyor.
Hentsche gre Dou-Bat kartlnn kltrel-politik anlamda tam anlamyla
kurulduu zaman dilimi, Aydnlanma ve Rnesans hareketlerinin besledii 19. yzyl dnce
atmosferi.
1- EFSANEV SINIR
2- ORTAKYAAM VE ATIMALAR
O halde Dou-Bat ayrm 11. ve 13. yzyllardaki Hal seferleri ile mi balad?
Hentschin cevab yine hayr; Katolik kilisesinin banazlnn artt bu yllarda Akdenizli
Dou ile Bat arasnda ticaretin de etkili olduu balar kurulur ve Bat bilim-sanat
anlamnda kendini besler. Hal seferleri ise slama en uzak corafyada bulunan, Akdenizle
dorudan ilikiye girmeyen kuzeybat Avrupada filizlenir. Oysa ayn dnemde Bizans ile
slam corafyas arasnda husumetten ok karlkl kar da ieren belirli anlamda hogrye
dayal bir iliki mevcuttur.
Hal seferleri Asya-Avrupa arasnda kalc ilikilerin kurulduu bir gidi-geli yaratsa
da, bu seferlerle birlikte tanan masalvari sylentiler, bir dnce sistemi olarak, kar
tarafn ideolojisi hakknda, genel, yapay, kendisini elendiren ve tatmin eden bir imaja
susam geni halk ynlar1 yaratr. Salaheddin Eyybi gibi Dou figrlerine kar korkuyla
kark bir hayranlk vardr ancak bu kahraman da slam inancyla rttrlmez; onun iin bu
valye Hristiyan olmaldr denir.
1
Thierry Hentsch, Hayali Dou, ev. Aysel Bora, stanbul: Metis Yaynlar, Austos 2008, s. 68.
slamiyet ve Muhammed hakknda bu gne kadar tanan birok basmakalp ve kmseyici
imge oluur. slama kar zaman zaman gsterilen anlay bile onu Hristiyanlk iinde eritme
hedefi tar. Sonu olarak 11. ve 13. yzyllarda teki olan sadece dinsel manada slam
dnyasdr; kltrel anlamda ise Bizans teki olarak adlandrlabilir. nk Arap ilmine
ynelik kuvvetli bir ilgi mevcuttur ve bu corafyaya ynelik dini saldr Papalk merkezli bir
ortak dman yaratma deneyimidir.
3- ATLAIN OLUUMU
15. ve 16. yzylla birlikte Osmanl Devleti ykselie gemi ve Trk hegemonyas
Balkanlar ve Akdenizli slam kontrol altna almtr. Osmanl bahsedilen dnemde fetihi
politikasnn sonucu olan geni topraklarn idare etmek iin enerji harcarken; Avrupa yeni
kta ve pazarlar kefetmeye, ekonomik-toplumsal dzeni tmden deitirmeye dnk araylar
ierisine girmitir.
Bodin ise dnyann gidiatna yn veren, bilimsel anlamda da lokomotif olan bir Baty
tarihsel ilerlemenin merkezine koyar. Dou ise Batnn ilerlemesine katk sunabilecek bir
mirastr, deeri kalmamtr. Avrupann kuzeyinin ykselie getii bu dnemde sosyal-
tarihsel bir atlama gerekleir ve Akdenizli Dou merkez olma zelliini yitirmeye balar.
4- DOUNUN UZAKLII
Akdenizli Dou 17. yzyl ile birlikte, kendini dnyann merkezine yerletiren Avrupa
tarafndan her anlamda tekinin temsili konumunu alr. teki, fethedildike, boyun
edirildike, satldka, smrldke, hatta sadece kefedildike eyletirilir Dou merak,
bilgi, moda (egzotizm) ve ayplama (despotizm) nesnesidir. Daha sonra, bir kyaslama ve fikir
yrtme malzemesi, pencere ve ayna. Artk uygulanan bask var olduu oranda- yapsal ve
entelektel niteliklidir3
5- MODERNLN DOUSU
Napolyonun Msr seferi ile balangc iaretlenebilecek 19. yzylda ise Akdenizli Dou,
Batl devletlerin g mcadelelerin bir nesnesi, topun tfein, sermayenin ve fantezilerin
kurban haline gelir. 19. yzyln banda Msrda yaand gibi, artk Akdenizli Dou byk
glerin karlaryla biimlenmi bir arpma alanna dnr. Ekonomik anlamdaki
smrgecilik, mali olarak kendine baml hale getirme; politik aralarn yannda Batnn
elinde bir koz olarak belirir. tekilik de bir egemen olma, smrme ve hegemonya kurma
nesnesi olur. Douya modernlemenin zorla ithali, zgrlk gtrme hayali; gnmzde
de trevlerini grdmz gibi smrgecilie kap aar. Bylece Aydnlanma mant ile
emperyalizm birleerek Batnn ykcln arttrr.
te yandan, felsefi dzeyde, Fransada Aydnlanma Dou ile politik adan bir tekilik
ina ederken; sanayi toplumunun aklclna dsel/ideolojik bir denge arayan Alman
romantizmi Douyu Antikaa gtrerek Avrupa evrenselliinin hizmetine sokar ve Bat
uygarlnn tamamlaycs haline getirir. Hegelin Dousu Batnn bilincindedir ve akln
tarihinde ocukluu temsil eder. Bu Avrupa merkezci bak asyla Dou, insan aklnn
ilerlemesinin ilk safhas konumuna indirgenir ve Bat felsefesinin nesnesi olmas dndaki
gerekliini kaybeder. Hegel oluturduu tarih felsefesiyle sanayi toplumunun kazanmlarn
gvence altna alr. Marxa gre de Dou, ya Bat evrenselliine karacak, onun maddi
stnlne boyun eecek ya da yok olup gidecektir. Bylece aslnda gemi yzyllarda bir
d malzemesi olarak ilgi gren Dou, kendi gereklii ve ilerleme mant iinde
deerlendirilence d krkl yaratr. Dou, modernliimizin rettii o can ekien
ryadr.6
4
A.g.e., s. 168.
5
A.g.e., s. 196.
6
A.g.e., s. 223.
6- TEDRGNLN DOUSU
Batnn bir malzeme ve nesne olarak bakt Dou, 20. yzyla girildiinde ise,
dnen, yara alan ve talep eden bir zne olarak Batnn karsna geer. slam, Batnn
dayatt modernizme tek ciddi ideolojik diren noktas olarak ortada belirir. gal edilen,
incelenen, ziyaret edilen, smrlen, fantazmalar ssleyen Dou, bir yerlerde boyun emez
ve baskya gelmez olarak; grltl ya da sessiz ama azimli bir reddedi, Batnn tm
gcne ramen bir trl stesinden gelemedii bir engel, durmadan yeniden kapanan bir kap
olarak kald.7
Bir yandan Bat, 20. yzylla beraber, kendisini var eden aklclk ve evrensellie kar
da bir eletiriye giriir; dnya savalarnn yaratt toplumsal/ekonomik ykm da bu aklclk
eletirisini perinler. Toynbeeye gre Batnn yanlgs vardr: Benmerkezci yanlsama,
hi deimez Dou kliesi ve bymenin dz izgi halinde ilerledii yanlgs. Tm
modernizm/zgrlk ihracna, smrye ve paylama ramen, Batnn ierisinde eritemedii
Dou, kendi gerekliinde yerli yerinde durmaktadr. Bunu pimanlk ve korkuyla kark bir
smrlen halklarla barma duygusu takip eder.
Hentsch noktada Batl aydn kendi ky evini, gerek kyllerin yaam biimleriyle
pek de badamayan bir tarzda dzenleyen bir kentliye benzetir. Btncl baktmzda,
Batl entelektel yine Dounun gerek sesine kulak tkar ve onda kendi duymak istediklerini
bulmaya devam eder. slamdan elikili olarak, hem modernlii tartmas ve benimsemesi;
hem de kendisi olarak, Bat aklclnn snaca bir vaha olarak kalmas beklenir.
7- LMCL SINIR
Kitaba (1988 basm) sonradan 1992 ylnda eklenen bu son blm, Dou-Bat
arasndaki, dsel unsurlarla tamamlanm, jeopolitik, kltrel ve bilimsel snra odaklanyor.
Hentsche gre modern Batnn ortaya k ile ona kart bir Dounun belirii ayn tarihsel
dneme denk der. Temelleri Rnesansa kadar gtrlebilecek yeni bir dn biimiyle
Dou-Bat arasna simetrik kartlklardan mrekkep bir snr ekilmitir. Evrensel aklclk
yazgs gelime ve refah olan bir zken; Douya matuf akl dlk tarihncesi bir kalnt, yok
olmaya mahkum bir biimdir. Ama o halde, Batnn Irakta evrensel deerler adna
merulatrd ve kendi modern ilkelerine taban tabana zt olan ykm nasl aklanabilir?
Hentsche gre tekinin bu bitmek tkenmek bilmeyen direncine kar bizde oluan
honutsuzluk sakat temelde kk salm: Sahip olduumuz tm bilginin tarihsel olarak
Batl olduu inanc, Bat bilgisinin ortaya kard modern teknikle ayn evrensellikte
olduu sanrs ve Batl Akln bilginin yannda deerleri de evrenselletirdiine olan itikat.
9
A.g.e., s. 302.
10
A.g.e., s. 304.
bitmez tkenmez insani zenginlii iinde bakmak yerine, bir bakma bilinli olarak, onu bir
uygarl merulatrma aracna indirgiyoruz.11
11
A.g.e., s. 306.