SRPSKA ARHITEKTURA-hronoloski-I DEO

XVIII i XIX VEK

- Za vreme opsade pod Turcima bilo je puno damija. Nerealno je negirati otomanski uticaj. U arhitekturi
se nikada jedan stil ne pojavljuje izolovan.

-Srpsko-vizantijski stil i razlozi njegovog nastajanja-Srpsko-vizantijski stil se javlja u 19. veku i traje do
poetka 20. veka. On oznaava tenju Srba za stvaranjem nacionalnog stila nakon oslobaanja od Turaka.
Postojala su dva pravca, beka kola (uticaj Teofila Hansena; Jovan Ilki, Vladimir Nikoli, Svetozar
Ivakovi) i srednjevekovni vizantijski stil. To e doi u sukob sa modernom i tada nastaje secesija.

*Moravski stil se vratio nakon oslobodjenja od Turaka, jer je to poslednji stil u kom se gradilo dok je
Srbija bila slobodna drzava.

-HADI NIKOLA IVKOVI-*Konak kneginje Ljubice/Beograd/1831.turski barok?. Prvi kvalifikovani

neimar u obnovljenoj Srbiji, pripisuju mu se konak kneginje Ljubice. KKLJ je prelazni tip izmeu istoka i
zapada. Karakteristino balkansko-orijentalno reenje je tesna veza objekta sa batom i daleki vidici
prema Savi, a zapadnjaki uticaj je primena novih materijala.

Saborana crkva sv. Nikole-Sremski Karlovci-osnovana 1758.-stradala u pozaru krajem 18. veka reosnovan
1805., fasada u stilu baroka, 1911. ponovo je obnovljena po nacrtu Vladimira Nikolica i dobila je
renesansnu fasadu. Ikonostas predstavlja vrhunac umetnickog ostvarenja baroknog slikarstva u
vojvodjanskoj umetnosti.U njoj se naleze i slike Paje Jovanovica.

CRKVE-TRST, NOVI SAD, BEOGRAD, SMEDEREVO,PANCEVO

*Saborna crkva/Novi Sad/1851.-barok(na barok u Vojvodini je u stvari refleksija Bekog baroka)Na

ikonama najvise radio slikar Paja Jovanovic.

*Saborna crkva/Beograd/1845.-barok.

-ANDRIJA DAMJANOV-*Saborna crkva sv. Georgije/Smederevo/-1850.-54.-pojavljuje se formalan oblik

kupole. Hram Svetog Georgija, po ugledu na manastir Manasiju, i trei je po veliini hram u Srbiji. Crkva
je napravljena u Baroknom maniru etiri kupole koje su pod zahtevom kasnije dodate dovode u kontakt
sa srpsko vizantijskim stilom.

-KARLA MAIAKINA-*Crkva Svetog Spiridona-/Trst/1869.-u samom centru, na trgu Ponte Roso, Srbi su
poeli da grade crkvu 1751. zajedno sa Grcima. Kako su na tom prostoru nekada bile solane, crkva je jo
tokom gradnje poela da puca pa se ubrzo sruio i zvonik. Iako je zahvaljujui Jovanu Miletiu zvonik
kasnije obnovljen. Srbi koji su ziveli tu i obogatili se, ipak su hteli novi hram i obavestili su o tome srpsku
patrijarsiju na sta je ona iznela zahtev da crkva bude izgradjena u srpsko-vizantijskom stilu. Izgradjena je
u silu italijanskih crkava tog perioda i oslanja se na elemente srpsko-vizantijskog stila. Crkva je zidana
lomljenim kamenom, a fasade obloene klesanim blokovima od kamena. Unutranjost je omalterisana i
oslikana, a zidani ikonostas je uraen u mozaiku.
(Ima elemente srpsko vizantijskog stila ali nije taj stil. Pre e biti da je PREROMANIKA, ali nalazi
inspiraciju i u Ohridskim srednje vizantijskim crkvama, naroito u osnovama; Pojavljuju se i bifore koje
su elementi Gotike itd.)

1867.prvi urbanistki plan Beograda-Emilijan Josimovi-prvi srpski urbanista i prvi profesor arhitekture u
Srbiji.1890.osnivanje Udruenja srpskih inenjera. 1894.oslobadjanje od Turaka. Orijentacija ka Evropi,
ujedinjenje sa nekim delovim Srbije, razvoj kulture, komunikacija sa Evropom i zemljama buduce
Jugoslavije.

-SVETOZAR IVAKOVI- *Preobraenjska crkva u Panevu/-1877.-1909.-neovizantijska (arhitektonski stil

nastao po ugledu na vizantijski stil,u vreme eklektike )-veliku kupolu i visok izdvojen zvonik, najznaajnije
njegovo delo u oblasti crkvenih hramova,ikonostas Uro Predi

EKLEKTICIZAM- kraj 19. veka - I svetskog rata

-Grka re kojom se oznaavaju filozofi starog veka koji nisu bili u stanju da stvore nove pravce i nove
osnove, ve su prisvajali neki od postojeih pravaca i kola. Eklekticizam je pojava nazadnjatva,
kopiranje istorijskih stilova, arhitektura se svodi na ukraavanje fasada elementima proslosti. Cesto se
obelezavao sa predlozima ,,neo,, i ,,pseudo,, i u pozitivnom i u negativnom smislu reci.

-Razlog nastajanja: buroazija kojoj je u interesu samo gomilanje kapitala, eli da izrazi svoju mo preko
reprezentativnih, monumentalnih objekata zbog injenice da su kapital i proizvodnja u prvom planu,
arhitektura nije pitanje kojima se ljudi bave.

-Nove tipologije:Zbog drutvenih promena kultura nije vie prisutna samo na dvorovima, ona postaje
dostupna svima, zbog ega dolazi do graenja novih reprezentativnih objekata: muzeji, galerije,
biblioteke, berze, arhive, parlamenti, palate pravde, banke, pozorita, univerziteti, zatvori, bolnice,
kole...

Za razliite namjene primenjuju se razliiti stilovi iz prolosti, npr:

muzeji = antika, renesensa

crkve = gotika, vizantijski i starogrki stil

parlament = barok

kasarne i vojno-administrativne zgrade = gotski zamkovi i utvrenja.

-Zasluge eklekticizma:Prouavanje istorijskih stilova do najsitnijeg detalja i stvaranje nauke o stilovima.I

straivanja nisu vrena da bi se na osnovu istorije steklo novo iskustvo, ve da bi se stilovi kopirali i
prilagoavali novim potrebama ivota. Razvoj arheologije: istraivanja Vinkelmana; otkrivanje gradova
Pompeje i Herkulanuma.

Vidovi eklekticizma:
a) AKADEMIZAM-Pojam nastao jos u vreme kada se cenila akademska vestina umetnika koji su stvarali
na tradicionalan nacin, skolovani na brojnim svetskim i umetnickim akademijama. Akademizam je najvii
oblik eklekticizma. Prouava se na akademijama i stvoren je kao tenja buroazije da se suprostavi
razvoju tehnike i njenom uticaju na umetnost. Akademizam je stvorio ogranieno, dvodimenzijalno
shvatanje arhitekture: arhitektura-ukraavanje fasada, isticanja proelja zgrada kao glavanu od svih
fasada, monumentalni ki.

b) KLASICIZAM-Glavne karakteristike klasicizma su: dvodimenzialnost miljenja, jaka izraenost

arhitektonske plastike i stubovi to vie to bolje pravilnost, simetrija, zlatni presek, modularni sistem.
Slui se uzorima starogrke, rimske i helenske arhitekture. Klasicizam prilazi reenju problema spolja, a
ne iznutra i ostaje u okvirima eklekticizma.

c)LARPURALIZAM(umetnost radi umetnosti)-Larpuralizam predstavlja ustvari izraz umetnost radi

umetnosti, samom sebi svrhu bez ikakve idejne ili sadrajne podloge. Nema opravdanja zbog ega se neki
element koristi i koja je njegova svrha, ve se postavlja samo sebe radi, u cilju produbljivanja umetnikih
utisaka. Ukrasi nemaju funkciju. Naikanost Njujorkih oblakodera to najbolje dokazuje.

Los se pita, kada bi se i dopustilo da neka figuralna plastika moe sama za sebe predstavljati neku
umetniku vrednost moe li ovek naoruan obinim ulom vida, hodajui ulicama grada da spoji i
likovno doivi na spratovima ili iznad krovnog venca ili na samom krovu postavljene ornamente.

d) ROMANTIZAM-Sam izraz romantizam oznaava oseajnost, strast i zanos umetnika, koji se odvraa od
stvarnosti i bei u prolost uglavnom u srednji vek. Romantizam karakterie nagomilavanje motiva:
zabati, kule, doksati, strelnice, razni ispadi ornamentike i ukras. Oslobaanje od matematiko-
simetrinog reda stvari. Romantizam i klasicizam su dva suprotna vida eklekticizma ( klasicizam je
objektivno delanje kreatora u granicama jedne strogo odreene discipline, dok je romantizam
subjektivno iivljavanje kreatora u zamiljenom delu). inkel je primer arhitekte koji dejstvuje u oba
pravca.

e) MANIRIZAM-Manus na latinskom znai ruka. U eri manirizma nema novih otkria, ve se sve vie ili
manje zasniva na ranije steenom znanju. U manirizmu se sve zasniva na praksi i radu, ruka stvara, a ne
um i kreativnost. U Italiji traje kroz celi XIX i protee se delimino na XX vek. Moe biti lini ( vai za
umetnika) i epohalni ( vai za itav pravac)

f)FORMALIZAM-Daje prednost obliku-formi nad sadrajem. Oblici i elementi se postavljaju na graevinu

po svaku cenu bez obzira na to da li oni imaju smisla i odreenu funkciju. Do njega dolazi jer investitor
zahteva; jer arhitekta vidi na drugoj graevini element koji po svaku cenu, bez predhodnog istraivanja
mora da stavi. Npr: sakrivanje gvozdenih konstrukcija kamenom i drvetom, presvlaenje grevinskih
konstrukcija sazidanih od novih materijala, stilskim motivima koji nemaju nikakve veze sa tom
graevinom. Traje u XIX i protee se kroz XX vek. Moe biti oznaka svih vidova eklekticizma. U periodu
formalizma dolazi i do standardizovane proizvodnje ukrasa koji se kasnije samo lepe na fasadu- vulgarni
formalizam.

*PRIMERI EKLEKTICIZAMA*
-JAN NEVOL-*Kapetan Miino zdanje/Beograd/1858.-63.-prva palata u Srbiji izgradjena na akademskim
osnovama. Bogatstvo dekorativnih elemenata na fasadi sadrze elemente vizantijske, goticke i rano-
renesansne arhitekture. Beogradjani su je zvali ,,venecijanskom palatom,,. Obilje detalja izradjenih u
terakoti i drugim materijalima ukazuju na izuzetno bogatstvo graditelja objekta, jer su takvi materijaliu
vreme gradjenja objekta mogli samo da budu uvezeni iz inostranstva. Najvise zdanje u Beogradu, gotovo
do pocetka 20.veka, na njoj je postavljena osmatracnica, sa koje je nekad strazar mogao da vidi
panoramu Beograda i upozorava vatrogasce trubom prilikom izbijanja pozara.

-ALEKSANDAR BUGARSKI-*Narodno POZORITE/Beograd/1868.Izgradjena na mestu tadasnje Sambol

kapije. U bombardovanju 1941. zgrada je dozivela razaranje, rekonstuisana je jos u toku rata, pa i u
posleratnom periodu.

-ALEKSANDAR BUGARSKI-*Stari dvor/Beograd/1884.u duhu akademizma sa antickom, renesansnom i

baroknom dekoracijom. Danas je u starom dvoru je smestena Skupstina grada Beograda.

-KONSTANTIN JOVANOVI-*Zgrada Narodne banke Srbije /Beograd/ 1889.-u stilu neorenesansnog

akademizma, njegovo najznaajnije ostvarenje.

-KONSTANTIN JOVANOVI-Kua gospodina Marka Stojanovia/Beograd/neorenesansa.Projektovana za

beogradskog advokata i fotografa amatera, Marka Stojanovia. Kua je simetrina, osim ulaza.

Kua Nikole Spasia/Beograd/-neorenesansa

-Konstantin Jovanovic je izveo projekte za hram Svetog Save i Dom narodne skupstine koji nikada nisu
realizovani. Stvarao u doba eklekticizma i akademizma, veliki uticaj na njega je ostvarila italijanska
renesansa. Profesor mu je bio Gotfrid Semper, koji je takoe ostavario veliki uticaj na njega. Projekat za
Narodnu banku, njegovo najznaajnije ostvarenje. Ostala njegova arhitektura u Beogradu je stambena
tipologija i mahom se te kue nalaze u centru grada, u knez Mihailovoj ulici.

-ER MOLNAR-*Gradska kua/Novi Sad/1894.-Podignuta u kitnjastom stilu eklekticizma na pravi

nain je odraavala stanje duha gradskog stanovnitva s kraja XIX veka i u isto vreme ona je sublimirala
sve stilske zakonitosti ondanjeg srednjeevropskog graditeljstva.

-ER MOLNAR-*Katolika crkva ,,Imena Marijinog,,/Novi sad/1896.-neogotika -podignuta je na mestu

prethodne, iz vremena oko 1742, znatno manje crkve, skromne pravougaone osnove tipine za vreme u
kome je nastala. Boni zidovi su poduprti kontraforama. Dananja krovna konstrukcija, ukraena
estougaonim emajliranim keramikim ploicama, ivopisnih boja i linija, potie iz vremena obnove posle
poara iz 1904. Na bonim fasadama su visoki i uski gotski prozori prekriveni vitraima. ivopisni kolorit
crkve upotpunjen je izborom oker klinker opeke, kao izrazito lokalnog graevinskog materijala. Visoki
gotski svodovi u enterijeru, zajedno sa raznobojnim vitraima, daju sveanu monumentalnost prostoru.

-FRANC VORUDA-*Kreditni zavod/Novi Sad/1895.-u stilu akademizma sa blagim uticajem stila secesije
koji se tek pojavljuje. Iznad ulaznog dela, na uglu konstruisana je kupola na ijem se vrhu nalazi bronzana
skulptura antikog boga zatitnika trgovina Merkura, rad akademskog vajara ora Jovanovia.
-FERENC RAJHL-Gradska biblioteka/Subotica/1895.-neobarok

-1896.udruenje prerasta u Udruenje inenjera i arhitekata-prvo glasilo udruenja bio je,, Srpski tehnicki
list,,-tekst ,,Umetnost i arhitektura,, Andra Stevanovi

-1896.osnovan arhitektonski odsek na Tehnickom fakultetu u Bg

XX VEK
1900.diplomirala prva ena arhitekta u Srbiji-Jelisaveta Nai

-VLADIMIR NIKOLI-*Velika srpska gimnazija(Jovina gimnazija)/Novi Sad/1900.-neorenesansa

-DRAGUTIN OREVI-*Tree muke gimnazije/Beograd/1906 - akademizam

-JELISAVETA NAI-*Osnovna kola/Beograd/1906 - akademizam

-NIKOLA NESTOROVI-*Zgrada Okrunog naelstva/danas Gradska kuca/Kruevac/1904.

-NIKOLA NESTOROVI-*Zgrada Okruznog naelstva/Kragujevac/

-Tesko je odrediti gde prestaje akademski eklekticizam a pocinje secesijska i srpsko-vizantijska nadgradnja

-NIKOLA NESTOROVI I ANDRA STEVANOVI-*Narodni MUZEJ (Uprava fondova)/Beograd/1903.-Sve

fasade odlikuje polihromija sa dekorativnom plastikom neorenesansnog porekla.

-NIKOLA NESTOROVI-*Kua Nikole Nestorovia/Beograd/1903.- akademizam, ornamentika u stilu

baroka. Kuca odrazava veoma visok stepen stambene kulture u razvoju srpskog gradjanskog drustva na
pocetku 20. veka.

-JOVAN ILKI-*Dom Narodne skuptine Republike Srbije/Beograd/1907.-uz strogo postovanje

akademskih principa, u duhu neorenesanse i neobaroka (monumentalni ,reprezentativni objekat). Po
uzoru na projekat Konstantina Jovanovica (zbog politickih dogadjaja i materijalnih uslova,gradnja objekta
je odlozena-nakon cega je gradnja poverena J. Ilkicu - pobedniku ponovo raspisanog konkursa). Ilikicev
projekat je u velikoj meri podrzavao Jovanovicevo idejno resenje.Zbog slicnosti dvaju projekata nisu
izostale kritike javnosti ,koje su postavljale pitanje originalnosti autorstva i predlagala je raspisivanje
novog konkurasa koji bi predvidjao izgadnju u nacionalnom stilu. Formiranje Kraljevine Srba, Hrvata i
Slovenaca uslovilo je potrebu za izmenama projekta. Zbog smrti Jovana Ilkica, rukovodjenje radovima i
izmenama projkata povereno je njegovom sinu Pavlu Ilkicu. Sledacu fazu od 1934. preuzima ruski
arhitekta Nikolaj Krasnov. Poseban doprinos reprezentativnosti Krasnov je dao projektom enterijera sa
svim detaljima.