Creativiteit Hoe-Zo Een Samenvatting Igor Byttebier

Creativiteit Hoe?Zo!
Een samenvatting
Igor Byttebier
1. Creativiteitsproef
2. Creatief denken
Denken = verwerken van informatie
een efficint denksysteem is in staat complexe informatie snel en juist te verwerken.

Hoe doen we dit? We zijn kampioenen in het herkennen, gebruiken en indien nodig
aanpassen van denkpatronen.
wat zijn denkpatronen?

Denkpatronen zijn clusters van gegevens die we als cluster kunnen herkennen en die we
zullen opslaan als we er succes mee hebben. In een gelijksoortige situatie kunnen we dat
patroon snel ophalen en opnieuw toepassen. Na verloop van tijd gebeurt dit automatisch
zodat we onze aandacht vrij houden voor nieuwere en interessantere problemen.
Denkpatronen zijn gewoonten van het denken.
ervaring is het totaal van de patronen en gewoonten die we hebben opgebouwd in het
verleden,
zodat we efficint en effectief kunnen handelen in een bepaalde context.
Je beschikt dus over een fantastisch denksysteem.
De keerzijde van die denkpatronen en gewoonten:
een denksysteem dat zijn kracht haalt uit de stabiliteit van patronen en gewoonten, moet per
definitie last hebben met het doorbreken hiervan. Dit patroondoorbrekend denken (of
creatief denken) is van nature niet bevoordeeld.
Toch is creatief denken een geheel van vaardigheden en technieken die we kunnen
leren.
Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 1 van 28

De menselijke hersenen
Onze hersenen bestaan uit 100 tot 125 miljard zenuwcellen (neuronen) en een nog groter
aantal ondersteuningscellen (gliacellen). Een zenuwcel is fascinerend qua vorm. Stel deze
voor als een bolletje (cellichaam) met ingangen en uitgangen. De ingangen zijn dunne
draadachtige takjes (dendrieten) waarvan een enkel neuron er tot 100.000 kan hebben. De
uitgaande draad, waarvan er maar n is, heet axon. De dendrieten ontvangen de signalen
van buurcellen en geven die door naar het cellichaam. Vanuit dit cellichaam kan een nieuw
signaal worden opgewekt dat via het axon aan weer andere cellen wordt doorgegeven. De
kortste gaan enkel tot een nabijgelegen cel, de langste gaan vanaf de hersenen het
ruggenmerg in en zijn tot 20.000 maal zo lang als de cel zelf.
De signalen, een combinatie van elektrisch en chemisch signaal worden dus tussen al die
zenuwcellen doorgeseind via een jungle van telkens duizenden takjes die met elkaar op
duizenden manieren in verbinding staan. Dit komt neer op ongeveer 100 biljoen verbindingen.
De snelheid van de signalen kan tot 400 km per uur gaan.
Denken is bestaande verbindingen volgen en nieuwe maken.
Na onze geboorte worden weliswaar nauwelijks meer nieuwe hersencellen aangemaakt,

maar tijdens onze hele leven worden nieuwe verbindingen aangelegd.
Tegelijkertijd bestendigen zich patronen: eenmaal een verbinding gevormd wordt deze
versterkt elke keer als een signaal dit spoor volgt.

Creatief denken
Hierboven gaat het over de hardware-structuur van patronen en patroondoorbreking.

Patroondoorbreking gebeurt door anders te gaan denken (software). Dus anders denken
(software) benvloedt de fysieke structuur van onze hersenen.
Creatief denken is een geheel van denkattitudes, denkvaardigheden, denktechnieken

en denkprocessen die de kans op patroondoorbreking, het leggen van nieuwe
verbindingen in onze hersenen vergroten.
CREATIEVE BASISVAARDIGHEDEN
Creatief waarnemen
Uitstel van oordeel
Flexibel associren
Divergeren
Verbeeldingskracht ontwikkelen
Creatief waarnemen
We gaan af op onze waarneming om de wereld te verkennen, te duiden. Via de zintuigen

ervaren we de werkelijkheid. Zelfs kunnen we stellen dat onze zintuigen de werkelijkheid
mee vormen. Dit betekent dat de realiteit mee kan veranderen als de waarneming verandert,
en dat is voor creativiteit heel belangrijk.
Waarom is waarnemingsverandering niet zo makkelijk?
Reeds op het niveau van de waarneming sluipen (waarnemings-)patronen mee binnen met
de waarneming zelf. Daarbij hebben patronen die zich constant herhalen de neiging steeds
dominanter te worden.

In onze samenleving wordt veel moeite gedaan om (ook onbewust) onze waarneming te
benvloeden. Opvoeding, reclame, politiek. Maar ook de objectieve werkelijkheid speelt ons
parten, want we zien alleen wat er is. Erger nog: we zien alleen wat we denken dat er is.
We raken gewend aan onze eigen visie van de werkelijkheid. De patronen komen niet van
buitenaf, ze zitten reeds in onze waarneming ingebakken.
De wetenschap heeft bewezen dat bij het waarnemen slechts 20% informatie van buitenaf
komt en dat dus 80% in de hersenen zelf wordt geproduceerd. M.a.w. de buitenwereld is een
projectie die onze hersenen creren (tikje controversile stelling).
Omdat de waarneming zo elementair is heeft deze een directe impact op het denken. Dit
verklaart ook waarom nieuwe visies en concepten tijd nodig hebben om door te breken.
Wat is nu creatief waarnemen? Creatief waarnemen is het herkennen van dominanties in de

eigen waarneming (en die van anderen) en het loskomen van overheersende visies. De
bevrijdende vraag is: hoe kan ik het anders zien?
Uitstel van oordeel
Oordelen is heel belangrijk, je denken en handelen is er grotendeels door gestuurd en je

oefent deze vaardigheid bijna ieder moment.
3 niveaus van oordeel
Oordeel 1: gebeurt meestal onbewust. Herken ik dit? Kan ik het plaatsen? Begrijp ik het?
Oordeel 2: ik verken het nieuwe idee. Ik denk het door, schat gevolgen in. Vind ik het
relevant?
Oordeel 3: Hier ga ik iets mee doen, of niet. Ik kies ervoor of wijs het af.
Vernieuwende ideen hebben het risico dat ze nooit tot een degelijk beoordelingsniveau
(oordeel 3) kunnen opklimmen.
Omdat nieuwe ideen per definitie niet in de bestaande denkpatronen passen.

Om verstandig met nieuwe ideen van jezelf of anderen om te gaan zul je dus een
genuanceerde oordeelsvaardigheid dienen te ontwikkelen. De kunst bestaat er in open te
staan en het idee te aanvaarden (met uitstel van oordeel) ook al past de gedachte nog niet
direct in een vakje.
Hoe gaat dit praktisch?

e
De 1 drie denkactiviteiten gebeuren simultaan, daarna ga je oordelen.
1. Wat wordt hier bedoeld? Wat is dit idee? openen

2. Aanvaard deze nieuwe gedachte. aanvaarden
3. Verken de kansen die door dit idee worden gecreerd. verkennen
4. Beoordeel wat je er mee gaat doen. oordelen
Flexibel associren
We associren als de ene gedachte de andere met zich meebrengt.

Er zijn associaties die dominanter zijn dan andere. Een associatie met een grote kans van
realisatie noemen we een sterke verbinding. Indien een associatie zich vaker herhaalt,
verbreedt ze dit spoor en zal zich versterken. Dit betekent dat de associatie zich in de
toekomst sneller en makkelijker zal voltrekken. Dit verhoogt de efficintie van het denken en
is dus algemeen nuttig.
Tegelijk wordt daarmee de kans kleiner dat deze associatie (impuls) in de toekomst een
andere weg zal nemen. En daar is het bij ons creatief denken toch om te doen. Hoe zorgen
we er dan voor bij het zoeken naar alternatieve oplossingen (met uitstel van oordeel) minder
voor de hand liggende sporen worden verkend en/of nieuwe verbindingen worden
gerealiseerd?
Er zijn twee manieren om nieuwe verbindingen te vormen:
Disociatie, of een patroondoorbreking realiseren.

Resociatie, of een terugkoppeling maken.
Divergeren
De eerste ideen die we bedenken, de eerste gedachten die ons te binnen schieten zullen de
goeie gezond-verstand-ideen zijn. Dit vloeit automatisch voort uit hoe de hersenen
opgebouwd zijn en hoe het denken functioneert. We denken efficint en to-the-point.
Dit betekent wel dat als we nieuwe invalshoeken willen verzinnen, we voorbij deze logica
moeten denken. Dat kan al op een heel eenvoudige manier, door gewoon meer ideen te
verzinnen. Het komt er op aan de spontane neiging om te stoppen even uit te schakelen en
nog wat verder te gaan met ideen bedenken. Dit noemen we divergeren.
Waarom bevordert divergeren je creativiteit?

Als je divergeert kom je automatisch aan de grenzen van wat je spontaan kan bedenken.
Daar voorbij ligt het interessante materiaal, de patroondoorbreking, de nieuwe ideen.
Het divergeren maakt gebruik van alle andere creatieve basisvaardigheden: snelheid van
associren, creatief waarnemen, disociren, resociren, het vinden van nieuwe sporen,
verbeelden van nieuwe invalshoeken.
Verbeeldingskracht ontwikkelen
Verbeelden betekent het vermogen zich een voorstelling in de geest te maken van iets dat op
dat moment niet fysiek waar te nemen is.
Het gaat niet alleen over visuele beelden, maar ook over geluiden, geuren, tastzin, als ook
abstracte begrippen: Ideen, concepten enz.
Geheugenkracht/fantastische database
Een enorm deel van onze herinnering wordt volledig bewaard in beeldtaal, een schat van
informatie.
Informatieverwerkingskracht
Beeldtaal wekt veel holistischer en sneller dan de woordtaal. A picture is a thousand
words.
Gevoelskracht
Wanneer je werkt met beelden zit je altijd dicht bij je gevoel. Beelden raken je rechtstreeks in
de gevoelswereld. Via beelden kom je makkelijker en dichter bij je intutieve mogelijkheden.

Aantrekkingskracht van wensbeelden
Van de verbeelding van een gewenste werkelijkheid, een mogelijk toekomstbeeld, een
potentieel nieuw product gaat een sterke mentale aantrekkingskracht uit.
Communicatiekracht
Beelden hebben een hele sterke communicatieve kracht. Bij elk innovatieproces zijn de
beelden, soms metaforen, die men oproept een krachtig instrument voor verandering.
3. Creatief proces
In zijn uiterste eenvoud kun je een creatief proces opsplitsen in 3 fasen:
a. De startfase
b. De divergerende fase
c. De convergerende fase
4. Creatief proces: Startfase
STARTEN EN STARTEN
- soms ben je al begonnen voor je er erg in hebt
- of je gaat doelbewust op zoek naar een oplossing vanuit een eigen behoefte
- of je omgeving geeft het startsein voor een creatief proces
- en soms wordt je geconfronteerd door een onderwerp dat direct je aandacht trekt
waarbij je meteen het gevoel hebt: dat kan toch anders.
PROBLEMEN EN KANSEN
Je hebt het over een probleem als je:

1. niet tevreden bent met een situatie
2. als je niet direct een antwoord hebt op de vraag hoe je de situatie tot tevredenheid
kunt brengen. Dit noem je een taak.
Kansen
Zonder ontevredenheid is onze neiging om verbeteringen aan bestaande situaties aan te
brengen heel klein.
Het gaat zelfs dieper: door de patroonmatige manier waarop we waarnemen,zien we zelfs
niet dat een situatie voor verbetering vatbaar is. Toch zijn we voortdurend omring door
kansen, maar een kans begint pas te leven als iemand ze ziet.

Het opsporen of ontdekken van verborgen kansen is een belangrijke vaardigheid in een snel
veranderende wereld e voor elke organisatie. Het is vooral een attitude, een ingesteldheid.
Maar je kunt er ook een proces van maken.

BEWUST STARTEN
Wanneer je langere tijd met een onderwerp bezig zal zijn, waneer het een ingewikkeld
onderwerp is of wanneer je nog niet precies weet wat je er mee wilt, is het nuttig wat
uitgebreider bij de startfase stil te staan.
a. De Verkenningscirkel
Deze 3 elementen lijken zo vanzelfsprekend, toch wordt vaak een proces gestart zonder alle
3 goed bekeken te hebben.

b. Een onderwerp voor creativiteit?
Creativiteit is ook een modewoord. Sommige problemen hebben andere oplossingen nodig
dan creatieve. Maar wanneer maakt creativiteit wel het verschil?
Stel je de zelf de volgende 2 vragen:
- Is dit een onderwerp waarvoor het ons ontbreekt aan nieuwe ideen?
- Zullen nieuwe ideen het verschil maken of hebben we iets anders nodig?
I.p.v. aan nieuwe ideen ontbreekt het vaak aan:

Visie om toekomstmogelijkheden te verkennen
Informatie om de omgeving te begrijpen of gedegen keuzes te kunnen maken
Motivatie om een probleem echt aan te pakken
Durf om noodzakelijke maar onprettige beslissingen te nemen
Bekwaamheden om een traject tot een bevredigend resultaat te brengen
In die gevallen leidt een creatief proces echt niet tot een oplossing.
c. Analysevragen
De analysevragen die je je tijdens de startfase van een creatief proces stelt:
1. Is de topic helder? Is dit wel de vraag?

Soms lijkt de problematiek duidelijk tot je een aantal concrete vragen gaat stellen.
Door de juiste vragen te stellen komt de oplossing soms al binnen bereik. Of het
probleem blijkt opeens te kantelen.
2. Beschikken we over de relevante gegevens?
Kostbare tijd gaat verloren door het ontbreken van belangrijke informatie. Nadeel is
dan:
o men pakt misschien niet het juiste probleem aan
o na de divergerende fase is men niet in staat goed te kiezen omdat men niet
weet welke ideen het probleem echt oplossen.
Bij productontwikkeling komt deze fout vaak voor.
3. Wie is de probleemeigenaar?
Vaak gaan creatieve processen de mist in omdat niet duidelijk is wie de
probleemeigenaar is.
Bepaal de probleemeigenaar met de 4 Bs.
o Betrokken
o Bereid
o Bevoegd
o Bekwaam
4. Beschikken we over voldoend tijd om het probleem aan te pakken?
Een creatief proces heeft zijn natuurlijke tijd nodig om kwaliteit te leveren.
d. De startformulering
Je eindigt de startfase met de startformulering voor de divergerende fase.
1. Formuleer het doel in n zin.

2. Formuleer het doel niet te breed of te algemeen, maar hou een concrete focus.
3. Vermeld een probleemeigenaar in de formulering.
4. Een vraag die begint met HOE of BEDENK nodigt uit tot het aanbrengen van
ideen.
5. Formuleer het doel uitdagend en aantrekkelijk.
Een uitdagende en aantrekkelijke formulering genereert energie en maakt
enthousiast.

5. Creatief proces: Divergerende fase
Divergeren betekent zoveel mogelijk ideen proberen te vinden voor een probleem of
doelstelling. Cruciaal voor de Divergerende fase is de spelregel uitstel van oordeel.
Ronde 1
Je kunt het divergeren stimuleren door een soort denkruimte te creren waar plaats is
voor spel, experiment en fantasie.
Benoem alle ideen die je kunt bedenken, daar zullen gewone, gezond-verstand-ideen
tussenzitten, maar het mogen ook al gekke ideen zijn. Op een gegeven moment kom je
echter op een drempel, je kunt niets meer toevoegen aan de ideenlijst, je hebt de grens van
je spontane verbeelding bereikt.
Ronde 2
e
In de 2 ronde ga je de kwantiteit en de vernieuwingsgraad van je ideen verhogen. Je
maakt daarbij gebruik van n of meerdere technieken om bewuste of onbewuste
denkdrempels te doorbreken.
De 7 technieken:
Vooronderstellingen
Directe analogie
De superheld
Persoonlijke analogie
Toevaltreffers
Vrije incubatie
Geleide fantasie
Alle divergerende technieken maken gebruik van twee belangrijke denkactiviteiten:

verwijderen en resociren.
Verwijderen betekent dat je je aandacht verlegt naar een element dat vreemd is aan het
probleem.
Resociren is vanuit dat element een terugkoppeling forceren naar dat probleem.
SPELREGELS VOOR CREATIEVE SESSIES
1. Stel je oordeel uit

De gouden regel!
2. Wees open binnen de groep

Maar respecteer de privacy naar buiten. Niemand wordt op een idee afgerekend.
3. Geef extra aandacht aan naeve ideen

Een nieuw idee past per definitie niet binnen onze denkpatronen
4. Geen hierarchie of arrogantie

Ieder is gelijk.
5. Lift mee op ideen van anderen

Een idee fungeert als opstapje voor andere ideen. Hou je dus niet in om in te
haken op ideen van anderen.

1. Vooronderstellingen
Wat?
Vooronderstellingen zijn denkpatronen die automatisch optreden in een bepaalde situatie, en
zitten van nature ingebakken in de manier waarop het menselijk denken functioneert. Ze
reguleren en vereenvoudigen het dagelijks leven.
Maar vooronderstellingen beperken je ook bij het divergeren. Ze vertegenwoordigen een
bepaalde visie. Slaag je erin deze belemmerende vooronderstellingen te identificeren en
tijdelijk te elimineren, dan kun je oude patronen doorbreken en treedt er een nuttige
visieverandering op.
Hoe werkt de techniek?

Je gaat tijdens de divergerende fase een moment inlassen waarin je de (bewuste en
verborgen) vooronderstellingen gaat opsporen om ze nadien, met uitstel van oordeel, tijdelijk
uit te schakelen.
Methode 1
1. Startformulering
2. Eerste ronde (benoem alle ideen die je kunt bedenken)
3. Selecteer cruciale termen in de startformulering
4. Bepaal achtereenvolgens de vooronderstellingen omtrent elke term
5. Vraag je bij elke vooronderstelling af; Wat indien je de vooronderstellingen elimineert
of omkeert?
6. Resocieer (nieuwe ideen)
Methode 2
1. Startformulering
3. Schrijf de gemeenschappelijke kenmerken op van de eerste ideen.
Deze duiden op vooronderstellingen
4. Vraag je bij elke vooronderstelling af; Wat indien je de vooronderstellingen elimineert
of omkeert?
5. Resocieer (nieuwe ideen)
Deze techniek doet je nadenken over je eigen denken. Daardoor wordt zij soms
als lastig ervaren. Je merkt dat je ook heel goed met uitstel van oordeel overweg
moet kunnen.
Deze techniek is heel goed voor problemen van organisatorische en technische

aard.
In persoonsgerichte of psychologische context is deze techniek veel moeilijker.

2. Directe analogie
Wat?
Wanneer zeg je dat twee zaken analoog zijn? Twee elementen vertonen analogie als ze
(altijd gezien vanuit de hersenen) gelijkwaardige kenmerken vertonen. Die eigenschappen
noemen we de analogiebasis. Een kopje en een glas noemen we analoog omdat ze een
grote analogiebasis hebben. Maar er zijn ook verschillen.
Het herkennen van analogie is een basiskwaliteit van het menselijk denken. Het is een deel
van het associatief denken waarmee we een fundamenteel stuk van onze algemene kennis
uitbouwen.
Telkens als we iets zien maken we verbindingen met onze bestaande kennis (patronen),
anders zouden we het nieuwe wellicht niet eens kunnen herkennen.
Bij de creatieve analogietechnieken maken we gebruik van deze basisvaardigheid, maar wel
net anders. We proberen verrassende verbanden te leggen tussen een element binnen de
probleemcontext (onderwerp) en een element daar buiten (analogon). We resociren van
daar uit naar nieuwe ideen.

Met de directe analogie laat je je inspireren door een thema (analogon) dat ver van je
probleem af staat. Je gebruikt dit analogon als startpunt voor het resociren naar je
startformulering.
A. Je kiest een concrete en cruciale term uit de startformulering als onderwerp.

In het geval dat er geen concrete term voorhanden is, dan kun je een abstracte term
concreter maken (bijv.: financieel wordt geld of muntstuk).
B. Kies een analogon dat als inspiratiebron zal dienen.

Het analogon moet voldoen aan:
- concrete term
- ver weg van het onderwerp
- inspirerend
C. Je kunt dit analogon op twee manieren gebruiken:

- Resociren: vertrekken vanuit de analogiebasis
- Resociren: vertrekken vanuit de kenmerken specifiek voor het analogon

Voorbeeld: we wilen een vernieuwende tafel ontwerpen. We kiezen een dier als
analogon, een olifant. Vertrek vanuit de kenmerken specifiek aan het analogon.
D. Resociren
Bijvoorbeeld:
- de slurf kan doen denken aan een soort stofzuiger in de tafel zodat je met de slang
het tafelblad kunt opruimen
- de kudde brengt het idee van een reeks tafeltjes die in elkaar schuiven
- Goed geheugen: waarom niet een computerscherm horizontaal in het tafelblad?
Je kunt ook resociren vanuit de gemeenschappelijkheid tussen onderwerp en

analogon

Directe analogie
1. Startformulering
3. Kies een analogon, kies of je met de verschillen (a) of de gelijkenissen (b) werkt
a. Wat is specifiek voor dit analogon.
Hanteer elke eigenschap als startpunt bij de zoektocht naar nieuwe ideen.
Resocieer.
b. Wat zijn de gelijkenissen tussen onderwerpen en analogon.
Hanteer elke gelijkenis als startpunt bij de zoektocht naar nieuwe ideen.
Resocieer.
De techniek directe analogie wordt ook wel analogie natuur genoemd. De idee hierachter
ligt in de overtuiging dat er voor elk probleem wel ergens in de natuur een oplossing wordt
aangereikt. Denk bijv. aan de wetenschap bionica, die de werking van organische systemen
bestudeert en die de aangetroffen mechanismen op concrete technische problemen toepast.
Directe analogie is een laagdrempelige techniek, breed toepasbaar en wordt meestal

als heel inspirerend ervaren.
TIP: kies het analogon inspirerend en voldoende gekend. Een analogon gekozen uit
de natuur werkt voor velen vaak erg inspirerend.
3. De Superheld
Wat?
De superheld is een voorbeeld van een fantastische analogie. In tegenstelling tot de directe
analogie beperkt deze techniek zich niet tot de realiteit. Bij het kiezen van de analogons laten
we de fantasie de vrije loop, vanuit een andere invalshoek kunnen nieuwe ideen worden
gegenereerd.

Neem een held(in) in gedachte waarvoor je in goede of kwade zin ontzag of bewondering
koestert. Je moet er wel genoeg van weten, maar beter geen clichheld. Het kan een
stripheld, filmheld, enz. zijn of een tot mythische proporties uitgegroeide echte figuur.
Roep je held in gedachte op en vraag je af hoe hij zou reageren op het gestelde probleem,
hoe zou hij het aanpakken? Vertaal elke oplossing naar een concrete oplossing.
De Superheld
1. Startformulering
2. Eerste ronde
3. Neem een held of heldin in gedachte
4. Maak de held(in) levend. Welke eigenschappen kun je hem toeschrijven?
5. Hoe zou de held jouw probleem aanpakken?
6. Vertaal de suggesties naar concrete oplossingen voor het probleem. Resocieer.
CREATIEVE SESSIE
De meeste mensen vinden deze techniek heel leuk. Het kind in ons komt los. Als je
de techniek toepast in een groep kan iedere deelnemer een andere held kiezen. Zo
komt er meer diversiteit n de ideenstroom.
4. Persoonlijke analogie
Wat?
Deze techniek is ontstaan uit het gegeven dat technici en uitvinders zich sterk identificeren
met het onderwerp van hun aandacht. Een monteur luistert naar zijn motor alsof die hem iets
wil zeggen, een kapitein schrijft zijn schip vrouwelijke kwaliteiten toe en beweert dat zij een
eigen wil heeft. En iedereen schreeuwt wel eens tegen zijn PC als deze je in de steek laat.
De techniek persoonlijke analogie doet een sterk beroep op je inlevingsvermogen en
verbeelding. Je leeft je in in een voorwerp. Een voorwerp uit de probleemcontext.

Je kiest een cruciaal voorwerp uit de probleemcontext en vraagt je dan af: hoe zou ik me
voelen als ik dit voorwerp in de specifieke situatie was? Probeer je zo intens mogelijk te
identificeren. Vertrekkend vanuit dat gevoel stel je je nu de volgende vraag: Wat zou ik nu
doen (als ik dit voorwerp ben met dit gevoel in deze situatie)? Welke actie zou ik inzetten.
Probeer dus in deze fantasiesituatie iets te bedenken. Van daar uit resocieer je naar de
startformulering. Welke nieuwe ideen komen je nu voor de geest?

Persoonlijke analogie
1. Startformulering
2. Eerste ronde
3. Selecteer een cruciaal voorwerp uit de probleemcontext.
4. Hoe zou ik me voelen als ik dit voorwerp was in die specifieke situatie?
5. Hoe zou ik reageren vanuit dit gevoel?
6. Welke actie zou ik ondernemen?
7. Resocieer
CREATIEVE SESSIE
Deze techniek doet een heel sterk beroep op je inlevingsvermogen en verbeelding,
en dat maakt de techniek tot een lastige. Gemiddeld een derde van de mensen
vinden deze techniek leuk. De techniek is toch ideaal in technische omgevingen en
bij productontwikkeling.
5. Toevalstreffers
Wat?
Bij alle vorige technieken sta je zelf aan het stuur van het verloop van de techniek.
Bij Toevalstreffers laat je dit allemaal los en laat je het toeval beslissen over de informatie
waarmee je dit probleem gaat oplossen. Spannend.
Geloof er in dat je alles met alles kunt verbinden en je ziet dat de techniek werkt.
Deze techniek is zeer efficint en snel wanneer je bedreven bent in basisvaardigheden als
resociren, verbeelding en het kantelen van begrippen. Je kunt zeggen dat dit echt een
techniek is voor ervaren creatieve denkers met een natuurlijke feeling voor creatief denken.

Buitengewoon simpel, als je maar echt het toeval laat beslissen.
A. Keuze van lukrake informatie.

Het handigst is blind een woord te kiezen uit bijv. een tijdschrift of krant.
Let wel, het is belangrijk dat dit een inhoudswoord is. Evt. kun je ook vanuit een beeld
(reclame of foto) starten, toch is dit veel lastiger.
B. Vanuit de lukrake informatie kun je eerst een aantal associaties noteren.

Vanuit de associaties ga je dan resociren naar de startformulering.

Toevalstreffers
1. Startformulering
2. Eerste ronde
3. Kies lukrake informatie: een beeld of foto, voorwerp, geluid,...
4. Associeer rondom de lukrake situatie.
5. Resocieer
CREATIEVE SESSIE
Soms komt bij de groepen de volgende vragen naar voren:
Hoe lang moet je resociren vanuit een term?

Wees niet te snel ontmoedigd. Ga door tot er een aantal ideen uitgehaald zijn.
Kun je verschillende woorden na elkaar nemen?

Ja, maar maak het jezelf niet te makkelijk. Niet te snel dus een 2e woord nemen.
Wat is slechte lukrake informatie?

Als het woord binnen je probleemgebied valt.
Wanneer pas je deze techniek toe?

Deze is heel handig om als een soort uitsmijter te gebruiken, na enkele andere
technieken, om te zien of er nog iets verrassends komt, wat ook dikwijls gebeurt.
6. Vrije incubatie
Wat?
Incubatie stemt overeen met verwijdering uit de logische context van het probleem. De
verwijdering kan mentaal en fysiek zijn. Incubatie slaat op een periode van het creatief proces
waarin je met je aandacht niet bij het probleem bent. Je aandacht is op andere zaken gericht.
Je hersenen zijn echter nog steeds bezig met het probleem en laten de informatie sudderen
en rijpen in het onderbewuste. Dit kan opeens leiden tot een Eureka moment: de hersenen
reiken een oplossing aan voor een probleem waar je op dat moment niet bewust mee bezig
was.
Het inlassen van incubatietijd komt de kwaliteit van het creatief proces vaak ten goede. Bij
taaie problemen nog eens te meer.

De vrije incubatie kun je het best inlassen na een eerste divergerende fase. Er mag zelfs best
wat frustratie zijn opgetreden bij uitputting van ideen van de 1e of 2e ronde. Dit
ontevredenheidssignaal geeft het signaal aan het denksysteem: Dit probleem is belangrijk!
Het prepareert de hersenen om zich met het probleem bezig te blijven houden.
Vrije incubatie
1. Startformulering
2. Eerste ronde
3. Eventueel tweede ronde
4. Leg het probleem naast je neer. Neem afstand (mentaal, fysiek).
5. Wacht af.
Incubatiemethodes
Relaxen: breng de hersenen in een ander ritme dan het dagritme.
Meditatieve en/of ontspanningstechnieken.
Fysieke inspanning.
Nieuwe omgeving: Verplaats je naar een nieuwe of andere omgeving.
Beweging: in de zin van voortbewegen (auto, trein enz)
7. Geleide fantasie
Wat?
Bij deze techniek laat je de incubatie niet langer meer vrij maar stuur je deze via een
scenario. Het scenario zorgt voor de verwijdering van het probleem, voor elementen van
inspiratie en voor momenten van terugkoppeling.
Geleide fantasie maakt gebruik van beelddenken, het denken in geestesbeelden die ontstaan
vanuit de diepere lagen van ons denksysteem. Dit vermogen doet op talloze momenten van
het dagelijkse leven zijn werk, veelal onbewust. Zo dromen wij bijvoorbeeld in beelden. Bij
Geleide fantasie maken we echter bewust gebruik van beelddenken.
Niet iedereen voelt zich heel comfortabel met beelddenk-technieken als geleide fantasie.

Je hebt vooraf voor jezelf, voor de ander of voor een groep een klein verbeeldingsscenario
geschreven met een aantal opdrachten. Dat scenario moet concreet genoeg zijn om te
kunnen sturen in de gewenste richting maar vooral voldoende ruimte laten voor de
verbeelding van de ontvanger(s).
Totale rust en openheid is een voorwaarde. Je opent jezelf voor de innerlijke beelden en
observeert wat er gebeurt. Na deze sessie worden de opgevangen beelden en symbolen in
het scenario geconfronteerd met de probleemcontext. Je tracht ze te vertalen naar de
probleemcontext.

Geleide fantasie
0. Vooraf heb je een scenario geschreven.

1. Startformulering
2. Eerste ideen
3. Ontspanning
4. Startscenario
5. Open je voor de innerlijke beelden.
6. Na de geleide fantasie: Resocieer vanuit de beelden en symbolen.
CREATIEVE SESSIE
Voorzichtigheid is geboden met de geleide fantasie wanneer je met anderen werkt.
Goede voorbereiding en testen van je scenario is belangrijk.
Deze techniek heeft de hoogste drempel, niet iedereen staat open voor dit soort
creatieve technieken.
8. Wanneer welke techniek? Overzicht
Elke techniek heeft zijn sterkten en eigen invalshoek. Verschillende technieken kun je na
elkaar gebruiken. Het belangrijkst is je eigen voorkeur. Die zullen het beste resultaat
opleveren.
incubatietijd drempel diepgang Vereisten wanneer?
Voor- snel laag breed Eigen denken Niet bij heel

onderstellingen kunnen bevragen persoonlijke of
emotionele topics
Directe analogie snel laag breed Minimum aan Kan altijd

speelsheid
Superheld snel laag breed Minimum aan Kan altijd

speelsheid
Persoonlijke snel hoog diep Sterk Best bij technische

analogie inlevingsvermoge topics
n
Toevalstreffers Heel snel medio breed Ervaring met Best in combinatie
resociren met andere
technieken
Vrije incubatie Traag laag Diep Voldoende tijd Als je tijd hebt
nemen
Geleide fantasie medio hoog diep openheid Niet met

onervaren groepen

6. Creatief proces: Convergerende fase
De divergerende fase heeft je de vernieuwende ideen gebracht, maar daarmee is de kous

niet af. Nu begint de convergentie-inspanning. Je gaat selecteren, uitwerken, verfijnen,
toetsen, verbeteren, uitvoeren. En daar heb je al je creatieve kracht voor nodig, misschien
nog meer als voorheen.
A. Kiezen
De centrale vraag is: wat kies je en hoe?
a. Eerst focussen
Voordat je gaat kiezen moet je even opnieuw focussen op je doel en je weer afvragen waar
het allemaal om ging. Is de startvraag nog relevant? Ben je nog steeds even gemotiveerd?
Zijn de criteria nog hetzelfde als bij het begin? OK? Dan begint het keuzeproces.
b. Ratio en gevoel
Het verstand brengt elementen aan als beperkingen in tijd en geld, moeilijkheidsgraad, enz.
Het gevoel daarentegen houdt contact met minder tastbare aspecten die voor echt
vernieuwende zaken wel eens belangrijker zouden kunnen zijn als: vind ik het mooi, geeft het
me energie, zal de klant dit aantrekkelijk vinden?
Het is essentieel te beseffen dat hoe meer radicaal vernieuwend de ideen zullen zijn, hoe
meer de gevoelsmatige aspecten bij de keuze de doorslag zullen geven.
c. Grondstof
Bekijk nu de ideen en zie ze als grondstof waarmee je de oplossingen gaat construeren.
Kies op basis van de waarde die ze bijdragen tot het realiseren van je doelstelling, niet op de
haalbaarheid!
Let op voor de valkuil van de creadox (paradox van de creativiteit: Je wilt iets nieuws,
bedenkt van alles, maar kiest toch voor het oude).
d. Loslaten
Soms moet je concepten waar je hard aan hebt gewerkt toch kunnen loslaten om je aandacht
op meer beloftevolle concepten te richten. Dat is ook een vaardigheid.
e. Focus op de verschillen
En van de dooddoeners van nieuwe innovatieve ideen is de opmerking: Oh, dat idee is
hetzelfde als dat andere idee. Mensen zijn geneigd eerder te kijken naar de overeenkomsten
omdat men het nieuwe wil inpassen in hetgeen men al kent.
Wees daarom opmerkzaam op de verschillen, want daarin ligt vaak de innovatiewaarde
verborgen.
f. Intutie
Intutie is een direct weten waarin ervaring en gevoel een koppeling maken. Dit buikgevoel of
kiezen met je hart is belangrijk voor innovatieve convergentie.

g. Keuzetechnieken
Techniek 1: de COCD-box

Techniek 2: hits per doelgroep
Betrokkenheid bij verdere uitwerking van een idee is van levensbelang. Als in een creatieve
sessie verschillende groepen vertegenwoordigd zijn heb je ze liefst allemaal mee. Je geeft
elke groep stickers van een zelfde kleur, die ze opplakken bij de volgens hen beste ideen.
Dan is snel afleesbaar waar de grootste betrokkenheid zit.
Techniek 2: Dr. Love

Elk groepslid kiest uit de reeks ideen dat ENE idee. Je bent als deelnemer dus verplicht aan
te geven waar jij energie in wilt steken. Deze keuze vormt het startpunt van de
ontwikkelingsfase waarin je mensen precies deze ideen uit laat voeren die ze zelf het leukst
en best vinden.
B. Ontwikkelen
a. Nieuwe ideen zijn nooit direct af.

Nieuwe ideen zijn slechts het startpunt. Ze moeten evolueren van het abstracte,
conceptuele niveau naar het concrete, praktische niveau. Anders zullen ze steeds blijven wat
ze nu zijn: ideen.
De vraag die je je steeds stelt is: Wat staat nog tussen het huidige idee en de realisatie?
De antwoorden die je hier op vindt hebben soms rechtstreeks betrekking op het idee zelf,
soms op de context waarbinnen het idee gerealiseerd zal worden.
Volg bij het ontwikkelen van een idee deze volgorde:

1. Kijk eerst naar idee-specifieke elementen
2. Werk dan pas aan omgevingsaspecten
b. Alfa-Beta-Gamma-ideen
Ideen heb je in verschillende stadia van uitwerking. Alfa ideen zijn prille ideen en worden
doorgaans te snel gecommuniceerd. Dit is niet goed voor het idee, niet voor de bedenker,
noch voor de ontvanger. Het idee krijgt geen echte kans.
Dit is te verhelpen: Maak van een alfa-idee een beta-idee met de V3-cirkel.

c. De V3-cirkel
Je hebt een idee uitgekozen. Je beschouwt het als waardevol maar je wilt het idee voeden,
sterker maken. De V3-cirkel (of Ontwikkelcirkel) is een stappenmodel waar je n of
meerdere keren doorheen gaat.
De 3 stappen:
1. Vormgeven van het idee (V1)
2. Beoordeel het idee. Wat is het waard? Het Vonnis (V2)
3. Verrijk het idee (V3)
Tenslotte zul je het in de verrijkte vorm opnieuw beschrijven.
V1. Vormgeven
Probeer je idee zo goed mogelijk voor te stellen. Beschrijf het, geef het vorm.
Techniek 1: Ideeformulier
Techniek 2: Moodboard
Techniek 3: De Spiegel
Verwoord je idee tegenover een gesprekspartner die als enige taak heeft verduidelijkende
vragen te stellen. De toehoorder oordeelt niet maar vraagt telkens door als iets nog niet
duidelijk is.
Techniek 4: Cartoon
Laat een tekenaar het idee vormgeven. (wanneer het budget dit toelaat)
V2. Vonnis
Bij een creatief proces zijn vaak meerdere uitgewerkte ideen te beoordelen. Een reden te
meer om zorgvuldig maar ook efficint te werk te gaan. Wanneer je een idee zelf hebt
bedacht en vormgegeven heb je niet veel zin de nadelen nog eens onder de loep te nemen.

Dat kan leiden tot een emotioneel conflict. Maak daarom ook onderscheid tussen een
gevoelsmatige en rationele beoordeling.
Techniek 1: GeVoNa (Gevoel, Voordelen, Nadelen)

Met GeVoNa geef je zowel je gevoel als je ratio een duidelijke plaats in de beoordeling.
1. Begin eerst met je gevoel. Schakel je verstand ook echt uit!
2. Bekijk rationeel de voordelen.
3. Bekijk rationeel de nadelen.
Techniek 2: Prefer
Bij een groot aantal nieuwe ideen is deze techniek bruikbaar om een snelle selectie te
maken. Beoordeel de ideen op basis van 4 parameters: potentie, risico, moeite en gevoel
(potential, risk, effort, feeling) naar een eenvoudige schaalverdeling.
Techniek 3: Multi Criteria analyse

Een meer gestructureerde en planmatige keuzemethode waarbij je eerst criteria van
beoordeling uit de briefing haalt, en daarna de beloftevolste ideen naast de criteria legt.
Bruikbaar bij meer technisch georinteerde keuzeprocessen of wanneer je een groep
mensen wilt betrekken bij de besluitvorming.
V3. Verrijken
Als je uiteindelijk een paar toppers uit je ideenlijst hebt geselecteerd, wil je natuurlijk dat ze
gaan scoren in de buitenwereld. Het komt er nu op aan je ideen sterker te maken, een
verrijkt idee staat steviger.
Soms zal in deze fase blijken dat een idee toch niet zo super is als je aanvankelijk dacht, of
dat bepaalde minpunten minder makkelijk te verhelpen zijn. Dit is niet erg! Beter nu dan later,
in de implementatiefase.
Techniek 1: PMO
Met de PMO kun je op een snelle manier een grote reeks ideen beoordelen en verrijken.
Beperk je tot de belangrijkste opmerkingen per aspect.
P(lus)
M(in)
O(ntwikkelen)
Techniek 2: SchaVven
Hiermee kun je gefocust naar verschillende elementen van je ontwerp kijken met telkens
de vraag wat je aan het idee zou kunnen veranderen om het sterker te maken.
S: Substitueren, veranderen
C: Combineren
H: Herschikken
A: Aanpassen
Vv: Vergroten, verkleinen
E: Elimineren
N: Nieuw nut geven
Techniek 3: Alle zintuigen

Als een idee appeleert aan meerdere zintuigen tegelijk verhoogt de impactwaarde.
Zintuigen interpreteer je niet te letterlijk.
Zicht: De look, een ander perspectief?

Gehoor: Ruchtbaarheid verhogen, voor zich zelf spreken, een andere taal hanteren.
Smaak: stijl kiezen, designkeuze, doelgroepsmaak?
Reukzin: Verwijzen naar aangename of oergeuren, intutieve reacties
Tastzin: Aaibaarheid, klant dichter benaderen?

Techniek 4: USP-UMP
USP-UMP is een bekende marketingtechniek waarbij je bij een nieuw concept op zoek
gaat naar:
Unique Selling Proposition: de unieke reden waarom een klant jouw idee (product,
dienst) zou verkiezen boven alle andere opties in de markt
Unique Marketing Proposition: het onderscheidende marketingimago waarmee
klanten zich willen identificeren.
Belangrijk wanneer je veel concurrentie verwacht.
V4=V1. Vormgeven
Je bent weer vooraan aanbeland in de ontwikkelcirkel. Geef je verrijkte idee opnieuw vorm.
Je idee is versterkt, van alfa naar beta gevolueerd.
d. Syntegreren op niveau van de ideenlijst
Definitie:
Syntegreren is het samenbrengen van verschillende beloftevolle ideen binnen telkens
n overkoepelend idee (concept) met een welbepaalde totaalvisie op de oplossing
van het vraagstuk.
Bij syntegreren overstijgen we het niveau van het versterken van het individuele idee. Je zit
op het niveau van alle ideen. Het is iets anders als clusteren. Clusteren is samenvoegen
onder dezelfde titel. Syntegreren is verschillende soorten ideen tot een nieuw
overkoepelend voorstel tot oplossing maken.
Syntegreren is de moeilijkste fase van het creatieve proces.
Techniek : The Big 4

De Big 4 is een syntegratiemethode. Je vertrekt vanuit de ideen in de COCD-box. Je
geeft jezelf (of de groep) de opdracht om met de ideen als basisingredinten 4
verschillende totaaloplossingvoorstellen te bedenken, elk met een eigen invalshoek.
C. Activeren
Miljoenen goede ideen blijven in laden steken of op post-its plakken maar zullen nooit het
daglicht zien. Slechts een fractie wordt gerealiseerd, en misschien is dat ook maar goed ook.
Maar niet jouw idee!
Je bent nu aanbeland in de laatste fase van de convergentie, na het selecteren, verrijken,

syntegreren van de beste ideen heb je je oplossing voor het vraagstuk geformuleerd.
De MBA van het activeren
1. Motivatie. Je begint bij jezelf of je team.Is de hoogte van de motivatie hoog genoeg?
2. Buitenwereld. Je gaat kijken hoe de buitenwereld zal reageren op je voorstel en
bedenkt oplossingen voor eventuele weerstand.
3. Actie-pad. Je gaat na hoe je jezelf en de anderen kunt ondersteunen bij het
realiseren.

1. MBA Motivatie
Motivatie is de belangrijkste factor tot succes. Ga na of jij, jullie het er echt voor over hebben.
Je zult de komende tijd namelijk veel meer energie moeten geven.
Techniek 1: Verken je gevoel

Ga na welke aspecten van het idee je energie geven en welke aspecten je als obstakels
beschouwt. Valt de balans goed uit?
Techniek 2: Visualiseer de realisatie

a. Visualiseer het eindresultaat.
b. Visualiseer het actiepad. Begin bij de gerealiseerde toestand en wandel dan terug
naar het punt waar je nu staat. Zo zie je welke obstakels je uit de weg hebt moeten
ruimen.
Techniek 3: Vind de kanseigenaar

Heel vaak zijn de ideenbedenkers niet degenen die het best gepast zijn om het te
realiseren. Wie is het wel?
Kijk naar waarden, intrinsieke motivatie, persoonlijke ambitie, timing, persoonlijke
vaardigheden.
2. MBA Buitenwereld
Techniek 1: Weerstandanalyse en waarden-antwoord

Ga na welke weerstanden je ervaart bij het doorvoeren van de innovatie of het concept.
Soms zijn ze heel duidelijk en expliciet, soms zijn ze verborgen. Luister heel goed.
Achterhaal welke waarden achter deze weerstanden schuilgaan.
Formuleer je antwoorden op basis van de verdedigde waarden en niet van de
weerstanden.
Techniek 2: Energizers en Resisters

Energizers spoor je op om je te ondersteunen, om de vaart erin te houden.
Resisters zijn alle factoren in de omgeving en in jezelf die kunnen tegenhouden.
Divergeer rond alle Energizers en Resisters voor je actie. Schrijf ze op en gebruik ze voor
het opstellen van je actiepad.
3. MBA Actie-pad
Is de buitenwereld eenmaal in kaart gebracht dan kun je je actie-pad opstellen.
Techniek 1: Will/Do-matrix
Gebrek aan prioriteit is de belangrijkste faalfactor voor vernieuwing. Ga na wat je/jullie
echt willen.

Techniek 2: Buddy check
Een buddy kan je helpen op vele momenten in je innovatie-activiteiten. Kies iemand die
genoeg van je verschilt om echt sparring-partner te kunnen zijn.
Techniek 3: Barometer
In geval van echt teamwerk is de barometer een instrument waarmee je tijdens de
implementatie voeling houdt met de afgelegde weg in verhouding tot het doel, en het
gevoel van het team op de innovatietocht.
Stel de volgende vragen:

1. Beschrijf je huidige gevoel op deze innovatietocht.
2. Op hoeveel van onze realisatie zijn we nu beland?

Creativiteit Hoe-Zo Een Samenvatting Igor Byttebier

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Creativiteit Hoe-Zo Een Samenvatting Igor Byttebier

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Creativiteit Hoe?Zo!

een efficint denksysteem is in staat complexe informatie snel en juist te verwerken.

wat zijn denkpatronen?

De keerzijde van die denkpatronen en gewoonten:

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 1 van 28

Denken is bestaande verbindingen volgen en nieuwe maken.

Na onze geboorte worden weliswaar nauwelijks meer nieuwe hersencellen aangemaakt,

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 2 van 28

Hierboven gaat het over de hardware-structuur van patronen en patroondoorbreking.

Creatief denken is een geheel van denkattitudes, denkvaardigheden, denktechnieken

We gaan af op onze waarneming om de wereld te verkennen, te duiden. Via de zintuigen

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 3 van 28

Wat is nu creatief waarnemen? Creatief waarnemen is het herkennen van dominanties in de

Uitstel van oordeel

Oordelen is heel belangrijk, je denken en handelen is er grotendeels door gestuurd en je

3 niveaus van oordeel

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 4 van 28

Hoe gaat dit praktisch?

1. Wat wordt hier bedoeld? Wat is dit idee? openen

We associren als de ene gedachte de andere met zich meebrengt.

Er zijn twee manieren om nieuwe verbindingen te vormen:

Disociatie, of een patroondoorbreking realiseren.

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 5 van 28

Waarom bevordert divergeren je creativiteit?

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 6 van 28

4. Creatief proces: Startfase

Je hebt het over een probleem als je:

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 7 van 28

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 8 van 28

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 9 van 28

I.p.v. aan nieuwe ideen ontbreekt het vaak aan:

De analysevragen die je je tijdens de startfase van een creatief proces stelt:

1. Is de topic helder? Is dit wel de vraag?

Je eindigt de startfase met de startformulering voor de divergerende fase.

1. Formuleer het doel in n zin.

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 10 van 28

Alle divergerende technieken maken gebruik van twee belangrijke denkactiviteiten:

SPELREGELS VOOR CREATIEVE SESSIES

1. Stel je oordeel uit

2. Wees open binnen de groep

3. Geef extra aandacht aan naeve ideen

4. Geen hierarchie of arrogantie

5. Lift mee op ideen van anderen

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 11 van 28

Hoe werkt de techniek?

Deze techniek is heel goed voor problemen van organisatorische en technische

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 12 van 28

Hoe werkt de techniek?

A. Je kiest een concrete en cruciale term uit de startformulering als onderwerp.

B. Kies een analogon dat als inspiratiebron zal dienen.

C. Je kunt dit analogon op twee manieren gebruiken:

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 13 van 28

Je kunt ook resociren vanuit de gemeenschappelijkheid tussen onderwerp en

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 14 van 28

Directe analogie is een laagdrempelige techniek, breed toepasbaar en wordt meestal

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 15 van 28

Hoe werkt de techniek?

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 16 van 28

Hoe werkt de techniek?

A. Keuze van lukrake informatie.

B. Vanuit de lukrake informatie kun je eerst een aantal associaties noteren.

Reader : Creativiteit Hoe?Zo! Communicatie vormgever blz 17 van 28

Hoe lang moet je resociren vanuit een term?